Byte____________________________

H H n l

BZHBSES

Trk hattatlarn Peygamber tablosu

Hilye, Hz. Muhammedin zelliklerini szcklerle anlatan bir levha olarak, 17. yzylda Trk hattatlarca gelitirildi. lk hilyeyi Hafz Osmann yazd sanlyor. Pek ok deerli eserin ortaya kmasn salayan gelenek bugn de sryor.
ilye, ss, ziynet ve kolye, gerdanlk gibi tak anlamla rnn yannda, sfat, hilkat yani yaradl ve sret yani portre gibi mecz mnlara da gelir. Hz. Peygamberi grenlerin grmeyenlere anlatmlar zaman iinde zengin bir bilgi birikimi meydana getirmi, bu szl tas virlerin her birine hilye ad verilmitir. Bunlarn iinde Hz. Ali, Enes bin Mlik, Hind bin Eb Hle, Ber bin Azib ve Cbir bin Semure ile Umm Mabedin tavsif ve tarifleri daha canl ve ayrntldr. Osmanl hattatlar, hilyeye yeni bir boyut kazandrddar ve onu kitap sayfala r arasnda kalm tarih birer metin ol maktan kardlar, insanlarn okuyup sey redebilecekleri yaayan deerler arama kattlar. Hilye metinlerinin estetik zevki yksek levhalar haline getirilmi ekline Hilye-i erf, Hilye-i Sadet ve Hilye-i Neb veya ksaca Hilye denir. Yazlmas gelenek haline gelmi olan en yaygn hil ye metni ise Tirmiznin em ilde rivayet ettii Hz. Alinin anlatmdr. Levha halindeki ilk hilye -bilindii kadaryla- mehur Osmanl hattat Hfz Osmana (1642-1698) aittir. Onunla balayan bu gelenek drt asrdr kesin tisiz devam edegelmitir. slm inanc Hz. Peygamberin resimle tasvirine izin vermedii iin onun szle tasviri tercih edilmitir. Hilye-i Sadet levhalar, Hz. Muhammedin ereveletilmi resm-i mbrekleriyerine konunca, bunun bu lunduu eve huzur, mutluluk ve bereket getirecei, duvarnda yer ald evi k

tlklerden, zellikle de salgn hastalk, hrszlk ve yangndan koruyacana dair inanlar olumutur. Hilye tertibinde balca drt blm bulunur. Bamakamda besmele, onun altndaki gbek ksmnda hilye metni, gbek etrafndaki kelere yerletirilmi dairelerin iinde drt halifenin isimleri (bazen de Hz. Peygamberin drt ismi), bunlardan sonra gelen kuak ksmn da Hz. Muhammed ile ilgili bir yet -ki bu ayet genellikle Enbiya suresinin 107. yetidir- ve en altta yer alan etek ksmnda da hilye metninin devam ve hattatn imzas yer alr. Bu tertip yaygn olmakla birlikte farkl hilye tertipleri de mevcuttur. Hatt gerek ekil ve gerekse metin itibariyle birbirinden farkl ok eitli hilyeler dzenlenmitir. Hilye lev has, ekliyle de o kadar rabet grm tr ki, zaman zaman hilye metni dnda esm-i hsn, veb dus gibi baka metinler de hilye eklinde yazlmlardr. Hilyelerde ekseriya sls, nesih, muhak kak ve talik hatlar kullanlmtr. En yaygn olanysa sls-nesih hilyelerdir. Hat ve tezhib itibariyle ok zengin g rnl olan*hilyeler hem hattatlarn hem de mzehhiblerin hnerlerini isbat ettikleri bir sahadr. Levhalar arasnda en fazla emek verilmi olanlar, hilyelerdir. Hilye bugn de hat sanatnda en ok rabet edilen levhadr.
Kazasker M ustafa zzet E fendinin sonradan m zehhib Muhsin D em ironat tarafndan tezhib edilm i 1875 tarihli hilyesi.

100

NTV TARH AUSTOS 2011

M EH M EDZAY

Hilyenin blmleri:
1. Bamakam: Bu blmde besmele, yani Rahman ve Rahim olan Allahn adyla yazlr.
Bu kuakta genellikle Enbiy suresinin Biz seni lemlere ancak rahmet olarak gnderdik eklindeki 107. yeti yazlr. Baz hilyelerde bu blme, Ey Habibim sen olmasaydn kinatlar yaratmazdm anlamna gelen Levlke levlk lema halakatul-eflk hadis-i kudsisi de yazdrd.

2. Ayet:

3. Gbek Buraya hilye metninin byk blm yerletirilir. Genellikle yuvarlak, baz levhalarn formuna gre kimi zaman oval ekilde hazrlanr. M etinde, Hz. Muham m ed ile ilgili u bilgiler yeralr. Hz. Peygamber ne ok uzun ne de ok ksa idi. Kavminin orta boylusuydu. Salar ne kvrck ne de dz uzun idi; dalgalyd. Yz ne ar dolgun ne de yuvarlak idi. H afif deirmi bir ehresi vard. Pembe beyaz tenli, iri siyah gzl ve uzun kirpikliydi. M afsallar iri ve omuzlan geni idi. Gsnde ty olarak gbeine kadar inen ince bir hat vard. El ve ayak parmaklar kalnca idi. Yrd zaman hafif yoku iner

gibi rahat ve kuvvetli admlarla ilerlerdi. Birine baktnda ona btn vcuduyla ynelirdi. ki omuzu arasnda nbvvet mhr vard ve kendisi peygamberlerin sonuncusuydu. nsanlarn en cmert gnlls, en doru szls, en yumuak huylusu ve en arkada canlsyd. Onu anszn grenler heybetine kaplr, fakat ahsyla yaknlk kuranlarda bu hl sevgiye dnrd. Kendilerini vasfeden kimse Ne ondan nce ne de ondan sonra bir benzerini grdm derdi. Allahn salt ve selam onun zerine olsun.

4. Etek Bu ksmda metnin gbek

blmne smayan devam ksm yazldr. Son satrda ise hilyeyi yazan hattatn ismi ve yazld tarih kayd bulunur.

5. Birinci halife Hz. Eb

ismi.

Bekirin

6 . kinci halife Hz. merin ismi.

7. nc halife Hz. Osmann ismi.

8 . Drdnc halife Hz. A linin ismi. Bu dairelerden alt tane hazrlanm hilyeler de vardr. Bu ek dairelere Hz. M uham m edin torunlar Hz. Haan ve Hz. Hseyinin isimleri yerletirilir.
slm dnyasnda ilk defa hilye form unda levha yazan hattat Hafz O sm andr. 1697 tarihli bu hilye hattatn son eserlerindendir.

NTV TARH AUSTOS 2011

101