Stalin: Sylence ve Gerek William B.

Bland (Komnist Liga Britanya- Haftasonu Okulunda Verilen Konferans)1977 Giris Bildiginiz gibi Komnist Liga, Sovyetler Birligi tarihinin tmn kapsayan bir dizi rapor yayimlama sreci iindedir ve bu raporlar, Sovyet Komnist Partisinin Genel Sekreteri makamini elinde tuttugu uzun dnem boyunca

Stalinin oynadigi rol tam olarak aikliga kavusturacaktir. Ne var ki, yoldaslar Stalinin rolne iliskin bu konferansin verilmesini istediler. Bununla birlikte, bunun, ancak arastirma programinin bu blmnn bitirilmesine kadar geerli olabilecek egreti ve geici bir analiz olacagini takdir edersiniz. Baslarken, Komnist Liganin Stalinin roln birinci derecede nemli bir sorun olarak grmedigini sylemeliyim.

Stalinin Sovyetler Birligi Komnist Partisinin (=SBKP) Genel Sekreteri oldugu dnem iinde 1922den ldg 1953e kadar- hem SBKP iinde hem de (1943de dagitilmasina kadar) Komnist Enternasyonal iinde bazi su derekesinde hatali politikalar izlendigine sphe yoktur. Bu politikalarin yanlisligini kabul etmemiz, onlardan gerekendersleri ikarmamiz ve bu dersleri Britanyada sosyalist devrimin zaferi programiyla kaynastirmamiz, yasamsal nem tasimaktadir.

Fakat, belirli bir bireyin -bu Stalininki gibi son derece nemli bir rol olsa bile- SBKPnin dogru ya da hatali- politikalarindaki rol, bizce birinci derecede nemli bir sorun degildir. Gene de, kendilerini Marksizm-Leninizme sadik sayanlar ve revizyonist egilimlere karsi ikanlar arasinda bile ylesine byk bir kafakarisikligi var ki, yoldaslarin, arastirmamiz bunu olanakli kildigi lde Stalinin rolnnkabataslak bir iziminin sunulmasini istemeleri anlasilabilir birseydir.

Kanasusamis Diktatr Sylencesi Jozef Stalinin adinin dnyadaki insanlarin byk ogunluguna kibirli, paranoyak, kanasusamis diktatr imgesini agristirdigini sylemek, sanirim haksizlik olmayacaktir. Ingiltere tarihinde buna en yakin tarihsel figr, belki de III. Richarddir. Okullarda okutulan tarih kitaplarindan ve Sekspirin anlattiklarindan grendigimize gre, III. Richard kk prensleri kulelerde ldren kambur bir canavar vb. idi.

Bu imgenin kaynaklandigi dneme iliskin belgelerin hemen hemen tmnn Henry Tudorun Richardi devirmesini ve yeni bir hanedan kurmasini izleyen yillara ait oldugunu bazi tarihiler daha son birka yilda farkettiler. Bu tarihiler Tudorlarin, iktidari ele geirmelerini bir zorbadan kurtulma olarak sunmakta ikarlari oldugunu ve son zamanlara kadar hakiki tarih olarak kabul edilenin aslinda siyasal propagandadan baska bir sey olmadigini, III. Richardin kendisine atfedilen sulari isledigini ve onun diger krallardan daha

kt ve sakat oldugunu gsteren hibir kanit bulunmadigini kabul ettiler. Demek ki, eger Stalinin roln objektif bir tarzda degerlendireceksek, genel olarak kabul gren tablonun dayandigi kanitlari ok dikkatli bir biimde gzden geirmeli ve bu tablonun hakikate uygun olup olmadigina, kismen ya da tamamen siyasal propagandaya dayali bir sylence olup olmadigina ondan sonra karar vermeliyiz. Bu baglamda, bu imgeyi ayakta tutmus ve tutmakta olan gelerin hepsinin deburjuva

tarihileri, sosyalizme barisi parlamenter yoldan geisi savunan revizyonist Komnist Partilerinin liderleri, tek lkede sosyalizmin insasi olanagini reddeden Trotskistler- Stalinin dayandigi siyasal ilkelere karsi oldugunu unutmamaliyiz. Bilimsel sosyalistler, Marksist-Leninistler olarak bizim, eger gerekten islenmisse, herhangi bir bireyin sularinin stn rtmekte en kk bir ikarimiz olmadigi tartisma gtrmez.

Ama, eger sosyalizmin insasini olanakli kilacak dogru, bilimsel bir programa sahip bir Marksist-Leninist parti kurmak istiyorsak, sosyalist bir toplumun insa edilmis ve simdi yikilmis oldugu Sovyetler Birliginde gerekte neler olmus oldugunu bilmek ve anlamak zorundayiz. Byle bir program, ancak hakikati esas alarak olusturulabilir. Sovyetler Birliginin tarihine iliskin tm olgulari bilemeyecegimiz aiktir. Fakat, bazi olgulari biliyoruz ve genel olarak kabul gren Stalin tablosu bu bilinen olgulara uymadigi takdirde,

bu tabloyu reddetmek zorunda aiktir.

kalacagimiz

Hemen gze arpan bir mantiksal elismeyle karsi karsiyayiz. Stalinin, en azindan yzbinlerce drst sosyalist-zihniyetli yurttasin ldrlmesi ve hapsedilmesinden sorumlu oldugu ileri srlmektedir; eger bu sav dogruysa, lkede bir yesi, dostu ya da komsusu Stalinin keyfi zorbaliginin kurbani olmayan tek bir ailenin bile bulunmamasi gerekir.

Ne var ki, Sovyet emeki halkinin genel kitlesinin Stalinin lmn derin ve iten bir zntyle karsiladigi da bir gerektir. yle ki, ardillari ancak lmnden yil sonra onun szde sularina karsi, saldiriya geebildiler. Onu bile, ancak metni Sovyetler Birliginde bugne kadar henz yayimlanmamis bir gizli konusma biiminde yapabildiler. Kisiye Tapnma

SBKPnin, Stalinin lmnden yil sonra 1956da toplanan 20. Kongresinde Ona kamu nnde yapilan tek elestiri, kisiye tapinmada dile getirilen elestiridir. Yasadigi dnemde, Stalinin evresinde bir kisiye tapinmanin insa edilmis oldugu dogrudur ve Marksist-Leninistler bylesi bir tapinmanin ilkesel olarak yanlis oldugunu syleyenlerin basinda gelirler. Krusov bylesi bir kisiye tapinmanin insa edilmesini, Stalinin szde kibirliligiyle aiklamaktadir.

Ancak baskalari tarafindan vldklerinde mutlu olan kibirli kisiler, ok dar kafali kisilerdir. Stalinin bir devrimci olarak yasami, diger zellikleri bir yana, onun asla dar kafali olmadigini gsteren kanitlarla dolup tastigina gre, burada gene bir mantiksal elismeyle karsi karsiyayiz. Peki, kendi evresinde insa edilen kisiye tapinma karsisinda Stalinin kendisinin aika dile getirdigi tutumu neydi? O, bunu yeniden ve yeniden mahkm etti, lanetledi ve alaya aldi. Stalinin tapinmaya karsi iktigi ok sayidaki

yazi ve konusmalari arasinda yer alan bir mektuptan bir alinti sunuyorum. Bu mektup, Subat 1938de, kendisine Stalinin ocukluguna Iliskin ykler adli kitabin taslagini gnderen ocuk Yayimevine hitaben yazilmisti: Ben Stalinin ocukluguna Iliskin yklerin yayimlanmasina siddetle itiraz ediyorum. Bu kitap ok sayida maddi arpitmalar, yalanlar, abartmalar ve hak edilmemis vglerle dolu. Yazar, peri masallarina merakli olanlar tarafindan yanlis ynlendirilmis... Ama, asil

nemli olan bu degil. Asil nemli olan, bu kitabin Sovyet halkina (ve genel olarak halka) liderlerin ve yanilmaz kahramanlarin kisiliklerine tapinma egilimini asilamasidir. Bu, tehlikeli ve zararlidir. Kahramanlar ve gruh teorisi Bolseviklere degil, SosyalistDevrimcilere zgdr... Size bu kitabi pe atmanizi tavsiye ederim. Aslinda revizyonistler de, Stalinin kamu nnde kisiye tapinmaya sistemli bir biimde karsi iktigini kabul etmek zorunda kalmislardir. Onlar, tapinmanin buna ragmen srmesini,

Stalinin szde ikiyzllgne baglamakta ve onun tapinmayi el altindan tesvik ettigini ileri srmektedirler. Peki ama, Stalinin mide bulandirici bir biimde yceltilmesi kimlerden kaynaklaniyordu? Tapinmanin kurucusu, 1937deki aik yargilamasinda ihanetini itiraf eden Karl Radek idi. Tapinmanin en atesli ve tumturakli savunucularindan biri de, 1956da tapinmayi lanetlemede bas rol oynamakla grevlendirilen Nikita Krusovdu. Tabii, tapinmanin bir tr moda haline gelmesinden

sonra bir ok drst komnist te bu akima ayak uydurdu; fakat, rnegin Viyaeslav Molotovun konusmalarinda Krusovun, Stalinin sagliginda yaptigi konusmalarda tipik olanin tersine, Staline asiri vgler grlmez. Bu baglamda, Stalinin Lion Feuchtwangere yaptigi, kisiye tapinmanin, ilerde kendisinin sayginligini lekelemek iinyikicilar tarafindan kasitli olarak tesvik edildigi yolundaki zekice gzlemi son derece ilgintir. Yasanmis olan tam da budur. Ve eger Stalin bu durumun farkinda idiyse, o zaman onun kamu nnde

kisiye tapinmaya karsi ikisininbtnyle itenlikli oldugu disindaki bir alternatif aiklama hemen hemen olanaksiz hale gelir. Dolayisiyla olgular, Stalinin tapinmaya karsi ikisinda btnyle itenlikli oldugu, ancak onun srdrlmesini engelleyemedigi vargisini dayatmaktadir! Ama, eger bu kainilmaz vargi dogru ise, bu vargidan pek ok insan itenlikle yle olduguna inansa dadiktatr Stalin tablosunun btnyle bir sylence oldugu mantiksal sonucu ikar. Bundan, Stalin ile

siyasal olarak onu destekleyenlerin uzun bir dnem boyunca SBKPnin ynetici organlarinda azinlikta ve onun siyasal muhaliflerinin iseogunlukta olduklari mantiksal sonucu ikar. Bundan, kisiye tapinmanin Stalinin evresinde, onun muhalefetine ragmen, gerek durumu gzlerden saklamak, Stalinin devrimci prestijini, bir yandan onun karsi ikmis olabilecegi politikalari mesru gstermek, bir yandan da ilerde onun sayginligini lekelemek iin insa edildigi mantiksal sonucu ikar.

Kremlin Tutsa Stalini, SBKP liderligi iindeki gizli revizyonist ogunlugun tutsagi olarak resmeden bu alisilmamis tabloyu ele alirken su noktanin akilda tutulmasi gerekir: Marksist-Leninistlerin, isi sinifinin genelkurmayi olan MarksistLeninist Partinin -bir zelliginin de ogunluk kararlarinin hem azinlik ve (Genel Sekreter de iinde olmak zere) hem de tekil yeler iin baglayici nitelik tasimasi oldugu demokratik merkezselcilik rgtsel kurali araciligiyla

olusturulan- bir politika birligine dayanmasinin zorunlu oldugu ilkesine simsiki bagli olduklari animsanmalidir. Kuskusuz, bir Marksist-Leninist, ancak Parti esas olarak Marksizm-Leninizmi ve isi sinifinin ikarlarini temel almaya devam ettigi srece kendisini demokratik merkezselcilik ilkelerine bagli sayar. Bu baglamda, SBKPnin Stalinin sagliginda, Onun lmnden sonra aldigi simdi Sovyetler Birliginde kapitalist ekonomik sistemin restorasyonuna yol amis olan -trden nlemler almamis olmasi

anlamlidir. SBKPnin, Stalinin sagliginda siyasal bakimdan yanlis ve yeni bir devlet kapitalistleri sinifinin dogmasinin temellerini atan kararlar da aldigi dogrudur. Ama bu kararlar, onun lmnden sonra alinan kararlardan nitelik olarak farkliydi; bu kararlar bir Marksist-Leninistin kosulsuz olarak, Artik SBKP Marksist-Leninist bir parti degil, revizyonist bir parti oldugu iin bu durum beni demokratik merkezselciligi tanimamak ve kamu nnde bu partinin politikalarini mahkm etmek zorunda birakiyor demesine yol aacak nitelikte degildi.

SBKP Merkez Komitesi Politbrosunun bilesimine bakacak olursak 1934ten sonraki dnemin geneli itibariyle, onun yelerinin ogunlugunun daha sonra revizyonist olduklarinin aiga iktigini grrz. Tabii, bu kisilerin o dnemde Stalinin gerek baglasiklari olduklari, ancak onun lmnden sonra onun siyasal karsitlari haline geldikleri de sylenebilir. Ama onlarin Staline, oktandir siyasal bakimdan muhalif olmus olduklarini, ama bunu kamu nnde sylemeyi uygun grmediklerini kendi anlatimlarindan biliyoruz.

Stalinin uzun bir sre boyunca gizlirevizyonist ogunlugun tutsagi oldugu yolundaki grsn en arpici kanitini, Ocak 1934te toplanan SBKP 17. Kongresinin olgulari sunmaktadir. Grnste bu kongrede, Genel Sekreterin evresinde tam bir oybirligi vardi. Daha nceki kongrelerin hibirinde bu kadar ok sayida konusmaci dehasindan tr Stalini vmemisti. Aik muhalefet gruplari hatalarini kabul etmis, hiziplerini dagitmaya sz vermis ve Stalini lsz bir vg yagmuruna tutanlara katilmislardi. Ama, Kongrede, 100den fazla yesi olan yeni

Merkez Komitesi iin seimler yapildiginda, adaylar arasinda en az oyu alan Stalin oldu. SBKPnin, 1956dan degil, 1934 gibi erken bir tarihten itibaren (o siralar gizli) revizyonistlerin egemenligi altinda bulundugu hipotezini dogrulamak iin yeterli kanit bulundugu aiktir. Isin aslina bakilirsa, ancak bu hipotez Sovyetler Birliginde yasanan olaylarin mantikli bir aiklamasini sunmaktadir. Asiri cret Farkliliklari

rnegin, Lenin ve Stalin kamu nndeki tutumlarini her zaman, sosyalizm kosullarinda isilere yapilan demelerin isin nicelik ve niteligine gre belirlenmesi, ancak cret farkliliklarinin kesinlikle sinirlanmasi ilkesine dayandirmislardi. 1930lara kadar bu ilkeye sikica uyulmustu. Bu tutumu degistirme kampanyasi, bazi fabrika yneticileri ve sendika grevlilerinin bir dizi sektrde tm isiler iincret esitligine gidilmesi uygulamasina gitmeleriyle

baslatildi. Stalin Haziran 1931de cretlerin esitlenmesini hakli olarak mahkm etti. 1934ten itibaren, SBKPnin ynetici organlarindaki revizyonist ogunluk bundan yola ikarak, yani Stalinin cretlerin esitlenmesini kinamasina ikiyzl bir tarzda gndermede bulunarak, giderek daha fazla byyen bir cret farklilasmasi sreci baslatti. Sonunda yksek bir devlet grevlisi bir isinin kazandiginin 40 katindan fazlasini kazanir oldu; sofrnn srdg ve hafta sonunda ailesini daasina gtrmek iin kullandigi

arabasi edimsel olarak onun zel mlk haline geldi. Bir fabrika yneticisi, aylik ve primleriyle birlikte, fabrikasinda alisan isinin cretinin 30 katina kadar para kazanir oldu. Ve daha nce oldugu gibi, Parti yeligi onuru nedeniyle mal bakimdan cezalandirilmak yerine SBKP yeleri ortalamanin zerinde personelin alismasindan tr kuyruga girmenin gerekli olmadigi ve kamuya aik magazalarda bulunmayan rnlerin bulundugu zel magazalardan yararlanma gibi- her trl ayricaliga sahip oldular.

Bu asiri farkliliklar, toplumsal sistemin sosyalist niteligini ortadan kaldirmadi. Fakat onlar, yksek ayricaliklara sahip bir emeki halk katmaninin Stalinin lmnden sonra revizyonizmi ve kapitalist ilkeleri hevesle benimseyen bir katmanin- olusmasinin ve sonunda yeni bir devlet kapitalistleri smrc sinifinin ortaya ikmasinin temellerini atti. Eger Stalin, asiri cret farkliliklari konusunda fikrini degistirmis olsaydi, Onun bunu dile getirmesi beklenirdi. Ancak ben, Stalinin byle bir aiklama yaptigina iliskin hibir kayda

rastlamadim. te yandan, bu politikaya karsi muhalefetini srdrmesi ve ogunlugun kararinin kendisini de baglamasi halinde, onun kamu nnde bir aiklama yapmamasi ve muhalefetini Parti organlari iinde dile getirmekle yetinmesi nesnelerin dogasi geregiydi. Bylelikle, kisiye tapinmanin, Partinin demokratik merkezselciligiyle yanyana bulunmasi, Stalinin son derece byk cret farkliliklari politikasini destekledigi, hatta kendisinin cretlerde esitlikilige karsi iktigi

gznne alindiginda, Onun bu politikanin mimari oldugunun ima edilmesini olanakli kildi. Komnist Enternasyonal Iindeki Durum Hipotezimize Komnist baglaminda gz atalim. Enternasyonal

izilen tipik Komintern tablosu bu rgtn, Stalinin denetiminde bir alet oldugu ve onun politikalarinin asagi bes yukari Stalinin kavrayisina bagli olarak saga sola yalpaladigi biimindedir.

Fakat bu tablo, uyusmamaktadir.

bilinen

olgularla

rnegin, Komnist Enternasyonalin 1922de toplanan 4. Kongresi sirasinda, Leninin sagligi daha o zaman o kadar ktyd ki, kongrede esas rol Trotski oynamisti. Komnist Enternasyonale, -Komnist Partiden, sosyal-demokrat partiden ve kitlesel sendikalardan alinacak bakanlardan olusacak ve daha sonra isileri silahlandiracak, sermayenin iktidarini yikacak, retim aralari zerinde isilerin denetimini kuracak ve

kapitalist devleti bir isi devletine dnstrecek- szde isi hkmetleri kurmak iin alisma revizyonist izgisini, iste bu kongre dayatmisti. Stalinin mdahalesi ilk kez Komnist Enternasyonalin 1924te toplanan 5. Kongresinde oldu; bir nceki Kongrenin sosyalizme parlamenter yoldan geis yanilsamasini besleyenrevizyonist izgisinin reddi ve kapitalist devletin devrimci yoldan yikilmasi iin isilerin seferber edilmesi dogrultusunda alisma biimindeki dogru

Marksist-Leninist izginin kabul, esas olarak Stalinin inisiyatifiyle gereklestirildi. Bunu izleyen drt yillik srede Stalinin Kominternin alismalarinda ndegelen bir rol oynadigi kuskusuzdur; Onun bu dneme iliskin Yapitlari Kominternin gndemine iliskin ok sayida konusma iermektedir. Fakat, Kominternin 1928de toplanan 6. Kongresi, bir dizi nemli sorunda Stalinin siddetle karsi iktigi bir izgi benimsedi; daha sonraki birka yil boyunca Komnist Enternasyonal, uluslararasi harekete -zellikle Komnist

Enternasyonalin Almanya Komnist Partisine dayattigi izginin, bymekte olan fasizm tehlikesine karsi birlesik bir cephe insa etme kilit grevini edimsel olarak baltaladigi Almanya basta gelmek zere- giderek daha fazla zarar veren ve zaman iinde daha da derinlesen solcu bir rotaya girdi. Fakat, 1928den sonra artik, Stalinin Komintern gndemine iliskin konusmalarina rastlanmaz; Stalin, Kominternin ynetici organi olan Siyasal Sekretaryaya seilmemisti. Komnist Enternasyonalin denetimi, basiniDmitri Manuilski ile Georgi

Dimitrovun ektigi bir gizli revizyonistler grubunun eline gemisti. Bir baska deyisle, Komintern, Stalinin bu rgtteki edimsel etkisinin ortadan kaldirilmasindan sonra Komnist Partilerine 1929-34 dneminin solcu taktiklerini; yani, Komnistlerin, ayri ve kk kizil sendikalar kurmak zere kitlesel sendikalardan ayrilmasi gerektigi, burjuva demokrasisi ile fasizm arasinda esasa iliskin hibir fark olmadigi, Almanyada isi sinifinin bas dsmaninin fasizm degil de sosyal-

demokrasi oldugu trnden -Almanyada fasizmin zaferinde nemli bir rol oynayantaktikleri dayatti. Ve Komnist Enternasyonalin 1935de revizyonistlerin nderliginde toplanan 7. Kongresi, 1922de Trotskinin inisiyatifiyle kabul edilen sag revizyonizme, yani parlamenter demokrasi yoluyla, szde seimle isbasina gelecek ve sermayenin iktidari iinde devrimci gedikler aabilecek, retim zerinde isi denetimi kurabilecek ve kapitalist devleti bir isi

devletine dnstrebilecek olan Halk Cephesi hkmetlerinin kurulmasi izgisine geri dnd. Tabii, 1935e gelindiginde Stalinin MarksistLeninist ilkelerden koptugu ileri srlebilir. Ama, Staline bu izgiyi kamu nnde onaylatmak, Komnist Enternasyonalin 7. (ve son) Kongresinin revizyonist izgisinin savunucularina sadece yarar saglardi. Bylesi bir onamanin asla gereklesmemis olmasi, Stalinin bu izgiye kisisel muhalefetinin gl bir dolayli kanitini olusturur.

SBKP Iindeki Aik Muhalefet Simdi Sovyetler dnebiliriz. Birliginin kendisine

Hem Lenin hem de Stalin, isi sinifinin siyasal iktidarini kurmasindan ve sosyalist bir toplumun insasina girismesinden sonra sinif savasiminin sreceginin her zaman altini izdiler. Revizyonistler Stalini, bir yandan bunun byle oldugunu ileri srmek, bir yandan da kapitalist sinifin ortadan kaldirilmis oldugunu sylemek suretiyle kendi kendisiyle elistigini belirterek elestirmeye bayilirlar.

Evet, bellibasli retim aralari toplumsallastirildiginda kapitalist sinif, emeki halki smren retim aralari sahibi sinif ortadan kaldirilmis olacaktir. Ancak, bu eski sinifin mensuplari, ogunlukla varolmaya devam ederler; parasal biriktirimleri tkendiginde alismak ve isi sinifinin bir parasi haline gelmek zorunda kalabilirler. Ama onlar bundan tr, kainilmaz olarak isi sinifinin bakis aisini benimsemezler. Onlar, eski sistem kosullarinda sahip olduklari mlk ve staty yeniden ele geirmenin zlemiyle yanip tutusur ve kendilerinden alinan seyleri geri

alabilmek iin dogal olarak biraraya gelir ve komplolar kurar, ama bu arada, btn bunlari agzllk ve bencillik gibi motiflerle degil, zgrlk, demokrasi ve uygarlik yararina yaptiklarina inanirlar. Asil mlkszlestirilen kapitalistlerin lmyle de bu siyasal muhalefet sona ermez. Onlar bakis ailarini kendiocuklarina ve ocuklarinin ocuklarina aktarabilmekte, onlara ailenin bir ksknn ve hizmetilerinin oldugu o eski

gzel gnlere zlem duymayi ve o gnleri geri getirmek iin alismayi gretebilmektedirler. Sovyet ynetiminin ilk gnlerinde bu karsidevrimci siyasal muhalefet, mensuplarinin kapitalist lkelerin ogunun yabanci mdahale ordularinin yardimini aldigi silahli i savas biimini aldi. Bu muhalefet ayni zamanda, Sovyet iktidarini kertmek amaciyla karsi-devrimi destekledikleri iin bastirilmalarina kadar geen sre iinde, Kadetler, Mensevikler vb.pro-kapitalist siyasal partilerin siyasal muhalefeti biimine brnd.

Burjuva partilerinin bastirilmasi nedeniyle, Komnist Partisinin biricik yasal parti haline gelmesini izleyen dnemde, Sovyet ynetimine karsi Komnist Partisi iindeki muhalefet hiziplerinin yrttg siyasal muhalefet aik bir biime brnmeye devam etmekteydi. Tabii, Parti iindeki bu siyasal muhalefetlerin biimi, anti-Bolsevik partilerin muhalefetlerininkinden farkliydi; bu muhalefetler kendilerini sosyalist ve Marksist olarak gsteriyor ve hatta Lenin ve Stalinden daha iyi Marksist olduklarini ileri sryorlardi. Ama, birbirini izleyen her durumda Lenin ve Staline muhalefetlerinde ortaya

koyduklari siyasal izgi, yasama geirilmesi halinde sosyalizmin insasini sekteye ugratacaknitelikteydi. Elbette, Rusya Komnist Partisi iindeki bu hizip muhalefetini yrtenler, byk ogunluguna Parti yeliginin kapali oldugu eski-kapitalistler degildi. Fakat, her MarksistLeninist Partide, isi sinifinin bakis aisina sahip ye kitlesi disinda, partiye kkburjuva bakis aisini -yani esas olarak burjuva nitelik tasiyan bir bakis aisini- getiren ve muhafaza eden belli sayida yeler de bulunur.

te yandan, kasitli olarak onu kertmek amaciyla bu Partilere az sayida gizli ajan da kainilmaz olarak sizacaktir: kk-burjuva bakis aisina sahip Parti yeleri ise bu ajanlarin, zerinde faaliyet gsterdigi zemini saglarlar. Dolayisiyla, Marksist-Leninist bir Parti iindeki hizip savasimlari aslinda, isi sinifiyla kapitalist (ya da eski-kapitalist) sinif arasindaki sinif savasiminin bir yansimasindan baska bir sey degildirler.

rnegin, 1920lerde SBKP iindeki muhalefetin izgisinin kilit noktalarindan biri, tek lkede sosyalizmin insasiolanaksiz oldugu iin Sovyet hkmetinin uluslararasi devrimci grevini, Kizilorduyu, isilerin kapitalizmi yikmalarina yardimci olmak zere Bati Avrupaya gndermek suretiyle yerine getirmesi gerektigi biimindeydi. Uygulamaya konulmasi halinde, Sovyet Rusyada isi sinifi iktidarinin yikilmasindan baska bir sonu veremeyecek olan bu su derekesindeki hatali politikaya karsi saldiriyi

yneten ve onun Partinin ezici ogunlugu tarafindanreddedilmesini saglayan Stalin oldu. Komplocu ve Terrist Bir rgt Bu yenilgi ve ndegelen muhalefet lideri Leon Trotskinin Sovyetler Birliginden kovulmasi, geriye kalan muhalefet yelerini, Stalinin evresindeki nderligin politikalarina karsi cepheden muhalefetin, yakin gelecekte basarili olma sansinin bulunmadigini kabul etmek zorunda birakti. Bu yzden onlar taktiklerini

degistirdiler; aika muhalefet yrtmekten vazgetiler; eski hatalarini mahkm ettiler ve her trl hizip alismasini durduracaklarina sz verdiler. Kurulusundan bu yana, Komnist Partisinde ilk kez siyasal oybirligi saglanmis gzkyordu. Muhalefet, yeni taktikleri uyarinca yelerini Parti ve devlet aygiti iinde ndegelen ve etkili makamlara yerlestirmeye ve izlemek istedikleri revizyonist siyasal izginin uzlasmaz karsitlari saydiklari Parti yelerini terrizm yntemleriyleortadan kaldirmaya giristi. Siyasal

muhalefet, Stalinin anlatimiyla, komplocu ve terrist bir rgt haline geldi. Istisnasiz btn devletlerde gvenlik polisi, devlet aygitinin nemli bir gesini olusturur. Bu bakimdan, muhalefetin komplo planlarinin kilit noktalarindan biri, gvenlik polisinin denetimini ele geirmekti. Sovyet gvenlik polisinin basi Viyaeslav Menjinski 1934te ld ve yerini eski yardimcisi Henrikh Yagoda aldi. 1938de ihanet sulamasiyla yargilanmasi sirasinda Yagoda, bir sredir gizli komplonun bir parasi oldugunu

ve Menjinskinin, dogal nedenlere bagli olarak gereklesmis gibi gsterilerek ldrlmesini dzenledigini itiraf etti. Bunu (yani 1934- G. A.) izleyen drt yillik sre iinde NKVD ilk basta, onu esas olarak kendi yelerinin komplosuna katilanlari korumak iin kullanan muhalefetin elindeydi. Bu arada, muhalefet, uzlasmaz karsitlari saydiklari Parti ve devlet liderlerine karsi kapsamli bir cinayet kampanyasina girismisti. Bu

cinayetler iin seilen ana yntem, adigeen yneticilere eslik eden doktorlarin yani ya zaten muhalefet komplosunun yeleri olan ya da baski ya da santaj yoluyla bu komploya hizmet etmeye zorlanan tip grevlilerininkullanilmasiydi. Bir lider hastalandiginda doktor agriliyor, yanlis tedavi uygulaniyor ve hasta lyor, ardindan doktor hastanin dogal nedenlerle ldg yolunda bir lm sertifikasi imzaliyordu. Muhalefet liderleri ise lnn ardindan gazetelere derin zntlerini anlatan abartili taziye mesajlari gnderiyorlardi.

Bu yolla ortadan kaldirilan nemli liderler arasinda (Menjinskinin disinda) Valeryen Kuybisev (Yksek Ekonomi Konseyi Baskani ve Parti Politbro yesi) ve yazar Maksim Gorki de vardi. Artik Politbroda azinliga dsms olan Stalin, (muhalefetin bu atagina- G. A.) Parti Genel Sekreteri sifatiyla sahip oldugu sinirli iktidari kullanarak, kisisel gvenlik birimini yeni bastan rgtlemek ve onu, kendi denetimi ve Aleksandr Poskrebisevin ynetimi altinda

bir istihbarat rgtne dnstrmek suretiyle yanit verdi. Daha sonra, Aralik 1934de Sergey Kirov (Leningrad Parti Sekreteri ve Parti Politbro yesi), muhalefetin ndegelen yelerinden olan ve Ekim Devriminin kararlastirilan tarihini kapitalist basina aiklamis olmalariyla taninan- Grigori Zinovyev ile Lev Kamenevin dostu Leonid Nikolayev adli birisi tarafindan vurularak ldrld. Basinda Yagodanin bulundugu NKVD, Kirov

cinayetinden tr bir dizi eski aristokrati komplo dzenleme saviyla tutukladi. Ancak Stalinin istihbarat rgt, Onun kisisel denetimi altinda, Kirov cinayetini bagimsiz bir biimde sorusturdu. Bu rgt Nikolayevin, basini Zinovyev ile Kamenevin ektigi Leningraddaki muhalefet evresine ye oldugunu, Nikolayevin cinayetten birka gn nce zerinde bir tabanca ve Kirovun brosuna gidis ve gelisinde kullandigi yolu gsteren bir harita oldugu halde NKVD tarafindan yakalandigini ve ardindan serbest

birakildigini ortaya ikardi. Genel Sekreterin istihbarat rgtnn hazirladigi rapor zerine, NKVD, Zinovyev ve Kamenevin yanisira yerel NKVD yneticisini tutuklamak zorunda kaldi. Zinovyev ile Kamenev, Nikolayevi cinayeti islemeye tesvik eden bir atmosfer yaratmaktan sulu bulundular ve kisa sreli bir hapis cezasina arptirildilar. Ancak, Stalinin istihbarat rgt Kirov cinayetine iliskin sorusturmasini srdrd ve Zinovyev ile Kamenevin cinayetten sadece ahlaki aidan sorumlu olmakla kalmadiklarini,

onun planlamasinda dogrudan yer aldiklarini ortaya ikardi. Bunun zerine onlar, bu daha agir sulama temelinde yeniden yargilandilar, sululuklarini kabul ettiler ve lm cezasina mahkm edildiler. 1935-36da Stalin, devlet gvenlik polisinin beceriksizligini birka kez elestirdi. Bunun zerine NKVDnin basiYagoda (Eyll 1936da) sonunda grevinden alindi ve yerine daha sonra kendisinin de muhalefet komplosunun bir yesi oldugu anlasilacak olanyardimcisi Nikolay Yejov getirildi.

1937 ve 1938de Yejovun ynetimindeki NKVD Stalinin elestirisini dikkate almis gzkerek- son derece aktif bir rota izledi. O, asil komploculari korurken ok sayida tmyle drst Komnisti sahte sulamalarla tutukladi ve hapse atti. Yargilamalar 1937 ve 1938 yillarinda Stalinin istihbarat rgt bagimsiz sorusturmalarini srdrd ve NKVDye, muhalefet komplosunun ndegelen

isimlerinin Karl Radek, Yuri Piyatakov ve (NKVDnin sabik yneticisi) Henrikh Yagodanin yanisira ilerinde Genelkurmay Baskani Maresal Mikail Tuhaevskinin de bulundugu bir dizi Kizilordu st dzey subayinin- ihanetine iliskin tartisma gtrmez kanitlar sunarak NKVDyi onlari tutuklamak ve mahkemeye ikarmak zorunda birakti. Sivil saniklar kamuya aik durusmalarda yargilandilar, sululuklarini kabul ettiler ve lm ya da uzun hapis cezalarina arptirildilar.

NKVDnin basindaki komplocular, kendi denetimleri disindaki kosullara bagli olarak saniklarin durusmalara ikarilmalarini nleyememekle birlikte, savcilarin kayitsiz bakislari altinda saniklarin mahkeme ifadelerinde, en basit bir denetimin bile yanlisligini aiga ikarabilecegi bir-iki kk hata yapmasina izin verdiler ve bylelikle durusmalarin gvenilirligi zerine belirli bir sphe glgesi dsrlmesine yardimci oldular. rnegin, (Agustos 1936daki ZinovyevKamenev yargilamasinin saniklarindan biri olan) Eduard Holtzmann, Trotskinin oglu Lev

Sedov ile komplo amali bir grsme yaptigini kabul etti; ama bu durusmanin Kopenhagdaki Bristol Otelinde gereklestigini syledi. Srgndeki Trotski ise, Bristol Otelinin bu szmona grsmeden yillarca nce yikilmis olduguna isaret ederek yargilamanin tmnn, adli sahtekrlik olarak nitelenmek suretiyle reddedilmesi gerektigini ileri srd.[1] Kuskusuz, bilindigi gibi uydurma kanitlar olusturulabilir, taniklar yalan syleyebilir; sahte sulamalar ve adli sahtekrliklar da grlmemis seyler degildir.

Ancak, bu yargilamalarin nemli bir zelligi saniklarin, Alman ve Japon istihbarat rgtleriyle isbirligi halinde casusluk da iinde olmak zere ihanet komplosuna iliskin sulamalarin tmn kabul etmis olmalaridir. Trotskinin, iyi Komnistler olan saniklarin adli sahtekrlik kurbani olduklari yolundaki savinin kabul edilmesini glestiren, her seyden nce, iste bu itiraflardir. Bu glg aiklamak teorilere bir gz atalim. iin ileri srlen

Birincisi, iskence. Bazi drst Komnistleri iskence yoluyla sahte ihanet itiraflari yapmaya zorlamak elbette olanaklidir. Fakat, mahkemede bunu sergileme olanagi bulunmaktaydi. Ne var ki, ok sayida saniktan hibiri byle bir girisimde bulunmadi; hatta (mahkemede- G. A.) kendilerine aika, yargilama ncesinde herhangi bir baskiya ugrayip ugramadiklari sorulanlarin hepsi de bu soruya olumsuz yanit vermistir. Ikincisi, ilalar. Ancak, tip bilimi, insanlari bir yandan tmyle gerekdisi sulamalari itiraf

etmeye zorlarken, bir yandan da diger btn bakimlardan tmyle normal davranmalarini, hatta savciyla karsilikli tartismaya girmelerini saglayan bir ilacin varligindan habersizdir. ncs, sahte itiraflarda bulunmalari halinde bagislanacaklari vaadi. Bu teori, belki ilk yargilamalar baglaminda hesaba katilabilir. Fakat, Zinovyev ile Kamenevin idam edilmelerinden sonraki yargilamalar iin bu olasilik asla geerli olamaz. Drdncs, Staline sadakat. Saniklarin hemen hemen tmnn yillardir Staline karsi

aika kampanya yrtmekte olduklari gznne alindiginda bu, anilan teoriler arasinda en az inandirici olani olmaktadir. Nisan 1937de, Leon Trotskiyi Savunma Komitesi, o zaman Trotskinin yasamakta oldugu Meksikada, Sovyetler Birligindeki yargilamalara iliskin bir Sorusturma Komisyonu topladi. Eger masum idiyseler, drst kidemli devrimcilerin kamuya aik mahkeme srecinden masum olduklarini ilan etmek iin yararlanmalarinin neden

gerekmedigi yolundaki bir sadece su yaniti verebildi:

soruya

Trotski

Bu tr sorulari yanitlamakla ykml degilim. Yargilamalari izleyen deneyimli gazetecilerin, avukatlarin ve diplomatlarin byk ogunlugunun mahkeme srecinin gvenilirligi ve saniklarin sululugu konusunda hibir kuskularinin olmamasi anlamlidir. rnegin, ABDnin Moskova eliligine atanmadan nce kendisi de bir avukat olan Joseph Davies syle yaziyordu:

Bu mahkeme sreci, insan dogasinin btn temel zaaf ve kusurlarini, kisisel ihtiraslarin en kt rneklerini gzler nne seriyor. O, bu hkmeti alasagi etmeye ok yaklasmis olan bir komplonun ana izgilerini ortaya koyuyor... Bence, Sovyet hukukuna gre siyasal saniklar aisindan, onlarin ihanetten mahkm edilmelerini hakli ikaracak dzeyde sularin islenmis oldugu,... herhangi bir kuskuya yer birakmayacak biimde kanitlanmistir (...)... Yargilamayi en dzenli bir biimde izleyen diplomatlarin kanisi, genel olarak, davanin, ok

etin bir siyasal muhalefetin ve son derece ciddi bir komplonun varligini kanitladigi dogrultusundaydi; bu da Sovyetler Birliginde son alti aydir yasanmakta olan ve simdiye kadar aiklanamayan olaylarin bir ogunu diplomatlar aisindan aydinliga kavusturuyordu. (J. E. Davies, Mission to Moscow, New York, 1944, s. 236, 238) Kanitlarin askeri niteligi yznden Tuhaevski ve diger ndegelen generaller savas divani tarafindan gizli olarak yargilandilar. Dolayisiyla, son yillarda haksiz yargilama savlari bu dava

zerinde odaklandi. Hem Ingiliz hem de ekoslovak istihbarat servislerinin, Tuhaevskinin Nazi Almanyasi hesabina ihanet faaliyeti konusunda Moskovaya uyarilarda bulunduklari kabul edilmektedir; fakat bu durum, aslinda onun Sovyet devletine sadik oldugu halde, Sovyetler Birliginin askeri gcn zayiflatmak isteyen Alman istihbarat servisinin dzenledigi bir oyunun kurbani oldugu teorisiyle aiklanmaktadir. Bu teorinin hesabina zc olmakla birlikte, Tuhaevskinin yurtdisi gezilerinde pro-Nazi sempatisini gizlemediginin yeterince kanitinin

bulundugu belirtilmelidir. rnegin, Fransiz gazeteci Genevieve Tabouis, They Called Me Cassandra adli kitabinda sunlari yazmisti: Tuhaevskiyle son karsilasmam Kral Besinci Georgeun cenaze treninden bir gn sonra olacakti. Sovyet eliliginde verilen yemekte Rus generali ok konuskandi... O, Almanyaya yaptigi geziden daha yeni dnmst ve Nazilere atesli vgler yagdiriyordu. Sag yanima oturmus olan Tuhaevski durmadan, Onlar daha simdiden yenilmezlik noktasina ulasmislar, Madame Tabouis! deyip

duruyordu... O aksam onun bu coskusundan dehsete kapilan tek kisi ben degildim. zetlemek gerekirse, 1936-38 yargilamalarina iliskin bilinen olgularin, mahkemelerde yargilanan saniklarin aynen iddia makaminca ileri srldg gibi sulu olmalari disinda herhangi bir aiklamasi yapilamamistir. Bununla birlikte, ndegelen komplocularin ancak daha ok gze batanlarinin, esas olarak da aik muhalefet gemisi bulunanlarinin saptandigi ve etkisizlestirildigi simdi daha iyi anlasilmaktadir. Tutuklanan komplo

mensuplarinin, aiga ikmamis su ortaklarini korumak amaciyla ancak yetkililerin kesfettigi verileri kabul etmeleri ve bunun tesinde bir itirafta bulunmamalari konusunda aralarinda nceden anlastiklari kuskusuzdur. Bu yzdendir ki, Zinovyev ile Kamenev ilk yargilanmalari sirasinda, konusmalarinin Kirovun ldrlmesini tesvik eden bir atmosfer yarattigini kabul ettiler ve bundan tr ok zgn olduklarini sylediler. Onlar, ancak ikinci yargilanmalari sirasinda, yeni kanitlar kesfedildikten sonra sua ortak olduklarini kabul ettiler.

Berianin Rol Kayitlardan da grlebilecegi gibi, 1937 ve 1938 yillarinda Stalin, sadece gerek hainleri korumakla kalmadigini, ama ayni zamanda ok sayida drst yoldasi yasadisi bir tarzda tutukladigini ileri srdg NKVDyi elestirmeye devam etti. Stalinin kisisel inisiyatifi sonucunda Aralik 1938de Yejov NKVD Baskanligi grevinden alindi ve yerine Stalinin eski bir alisma arkadasi olan Lavrenti Beria getirildi.

Stalinin lmnden sonra SBKPnin rakipsiz liderleri haline gelen revizyonistler, devlet gvenlik polisinin basi sifatiyla Beriayi, iktidari ktye kullanma alaninda Stalinin ardindan ikinci bas sulu sayiyorlardi. Bununla birlikte, Berianin NKVD Baskani makaminda bulundugu dnemin tm boyunca -Aralik 1938den Ocak 1946ya kadar- gvenlik polisi tek bir ndegelen kisiyi bile tutuklamadi. Daha sonraki olaylarin isiginda baktigimizda, bunlardan bazilarinin tutuklanmis olmalarinin gerektigini syleyebiliriz. Ama aslinda,

Berianin ynetimi altindaki NKVD, savasin patlak vermesine kadar geen srede Yagoda ve Yejov dnemlerinde tutuklanan tm mahkmlarin dosyalarini yeniden sorusturmakla ugrasiyordu. Bunun sonucunda, (o zaman Ingiliz gazetelerinin muhabirlerinin de taniklik etmis olduklari gibi) binlerce siyasal mahkm aklandi ve evlerine dnmek zere tahliye edildi. Gerekten de hakikat Krusovun, SBKPnin 20. Kongresindeki gizli konusmasinda izdigi Beria tablosundan btnyle farklidir. Ama,

byk anti-sosyalist komplonun aiga ikarilamamis geleri olduklari dikkate alindiginda, SBKPnin Stalin-sonrasi liderlerinin, -komplocularin planlarini yasama geirmelerini engellemede Staline yardimci olan- Beriaya ve her ikisine karsi neden bu denli byk nefret besledikleri anlasilabilir. Stalinin evresinde kisiye tapinmanin insa edilmesi revizyonistlere byk avantajlar saglamakla birlikte, bu durum onlar aisindan iki nemli dezavantaj da yaratmaktaydi.

Birincisi, bu kosullar, SBKPnin ynetici organlarinda ogunluga sahip olsalar da, Stalin sag ve siyasal bakimdan aktif oldugu srece revizyonistlerin sosyalist toplumun temellerini aika zayiflatacak, kapitalist toplumun zelliklerinden herhangi birini aika restore edecek nlemler almalarini edimsel olarak nledi. Bu kosullar revizyonistlerin byle davranmalarina izin vermedi; nk bu tr nlemler alan bir partinin artik Marksist-Leninist bir parti olmadigi ortaya ikacak ve bu durumda demokratik merkezselciligin geregi olan disiplin Marksist-Leninistler bakimindan baglayici

olmaktan ikacakti. O zaman kisiye tapinma sonu itibariyle, Stalinin basini ektigi Marksist-Leninist azinligin revizyonist ogunlugu kinamasina byk bir agirlik kazandiracak ve sosyalist toplumu yok olmaktan kurtarmak amaciyla partinin MarksistLeninist izgide yenibastan kurulusu iin Sovyet emeki halkina yapilabilecek herhangi bir agriyi daha gl kilacakti. Bu baglamda, Sovyet toplumunda isi sinifinin nder roln zayiflatan ilk belirgin nlemlerin Stalinin 1952de kaleme aldigi SSCBnde

Sosyalizmin Ekonomik Sorunlari adli yapitinda mahkm ettigi adimin, yani Devlet Makine ve Traktr Istasyonlarinin kollektif iftliklere devri kampanyasinin- Stalinin geriye kalan MarksistLeninist alisma arkadaslarinin, yani Viyaeslav Molotov, Lazar Kaganovi ve Lavrenti Berianin tm etkili makamlardan atilmalarindan (ya da Berianin durumunda oldugu gibi kursuna dizilmesinden) sonra alinmis olmasi anlamlidir. Ikincisi, Stalinin, Partinin Genel Sekreteri sifatiyla kendisini kk, ama etkili bir g

aygitiyla kusatmis olmasi, onun ancak bir tr askeri darbeyle grevinden alinabilecegi anlamina geliyordu. Revizyonistlerin, Stalinin evresinde bir kisiye tapinma insa etmis olmalari, bylesi bir askeri darbeye belirgin bir karsi-devrimci nitelik kazandiracakti. Bylesi bir darbenin Sovyet emeki halk yiginlarinin destegini kazanmasi, ancak onlarin Staline karsi nefret ve fkeyledolmalarina yol aacak olaganst bir bunalim kosullarinda olanakli olabilirdi.

Muhalefet komplosunun planlarinin, Almanyayla yaklasmakta olan savas baglaminda tam da bu trden kosullari olusturmak amaciyla biimlendirildigini gsteren yeterince kanit bulunmaktadir. Mart 1938de Nikolay Buharin ve digerlerinin yargilanmasi sirasinda saniklar, Almanyanin Sovyetler Birligine saldirisi zerine Sovyet Yksek Komutanliginin cepheyi Alman ordularina amasi ve bunlarin da hizla Moskova kapilarina kadar ilerlemelerine izin vermesi konusunda Nazi Almanyasinin

istihbarat servisiyle anlastiklarini itiraf ettiler. Revizyonistler tam da o sirada, SBKPnin ynetici organlarindaki revizyonist ogunlugun destekleyecegi bir askeri darbe yapacaklardi. Kisiye tapinma ya gre her seyi kisisel olarak denetledigi varsayildigi iin Stalin ile diger ndegelen Marksist-Leninistler Sovyetler Birliginin savunmasini sabote ettikleri sulamasiyla tutuklanacaklardi. Daha sonra, yeni Sovyet hkmeti, dl olarak Ukrayna ve Belarusyayi ilhak edecek olan Almanya ile bir baris anlasmasi yapacak, dahasi bunu yaparken Leninin 1918de Brest-Litovsk

Anlasmasi sirasinda basvurdugu taktikleri, bu adimin Leninist ncelleri olarak sunacakti.[2] Daha sonra, yeni Sovyet hkmeti, Sovyetler Birliginin geriye kalan blmnde, Stalin dneminin sularini sergileyecek, sosyalizm bayragini muhafaza ederken, sosyalist ekonomiyi bir esit devlet kapitalizminednstrecek reformlar gereklestirecekti. 1938 yargilamasinin saniklarina gre plan byleydi. Simdi bunu 1941de gerekten olup bitenlerle karsilastiralim.

1941 O yilin ilkbaharinda Alman Yksek Komutanligi Sovyet sinirina milyonlarca asker yigdi. Sovyet istihbarat elemanlari, isgalin baslayacagi gn de iinde olmak zere Hitlerin tasarladigi Barbarossa Operasyonunun ayrintilarini Moskovaya, tmyle dogru bir biimde bildirdiler. Ingiliz ve diger yabanci istihbarat servisleri hemen hemen benzer uyarilarda bulundular. Ama gene de Sovyet hkmeti Sovyet silahli

kuvvetlerini seferber etmek iin tek bir adim bile atmadi; hattasinir birliklerini bile alarm durumuna geirmedi. Bunun sonucunda, 22 Haziran 1941de Almanyanin kitlesel isgali basladiginda Sovyet birlikleri tmyle gafil avlandilar ve dsmanin sayisal stnlg karsisinda ezildiler. Sovyet hava kuvvetlerinin byk bir blm dahahavalanamadan yok edildi. Bati Avrupanin tmnn sanayisi tarafindan donatilmis bulunan Alman ordusu, gerekten

de kisa bir sre iinde Moskovanin kapilarini dvmeye basladi. Olaylarin bu dogrultuda gelisimi, yetersizlikle aiklanamaz. Bu, ancak ihanetle aiklanabilir. Bu gelismeler,komplocularin Mart 1938 yargilamasinda aikladiklari planlarla tam bir uyum gstermekteydi. Bu analiz, Ikinci Dnya Savasinin en byk gizlerinden birini, yani, kuskusuz son derece yetenekli olan Alman silahli kuvvetlerinin Sovyetler Birligine sirtlarinda kislik giysileri ve aralarinda antifriz olmaksizin gitmelerinin ki,

her ikisi de bu kuvvetlerin 1941-42 kisinda ugradiklari askeri felakete katkida bulunduardinda yatan nedeni aiklamaktadir. Salt askeri aidan bakildiginda, bir onbasi bile Almanyanin Sovyetler Birliginin engin topraklarini kis gelmeden zaptedecegini umamazdi. Ama tabii, eger btn planlar, savasin patlak vermesinden birka hafta sonra Moskovada bir askeri darbeninmeydana gelmesi ve ardindan bir ateskes ve bir baris anlasmasinin imzalanmasi beklentisine gre dzenlenmis ise, o zaman her sey ilk kez yerli yerine oturur.

Simdi Sovyet Partisi ve devletine egemen olan revizyonistler, Sovyet ordusunun Haziran 1941de ugradigi bozgundan tr Stalini sulamaktadirlar. Byk Yurtsever Savasin resmi tarihine gre, Stalin siyasal aidan o denli saf idi ki, Sovyetler Birligiyle 1939 sonbaharinda imzaladiklari saldirmazlik pakti nedeniyle Nazilere gvenilebilecegi gerekesiyle Alman planlarina (Barbarossa Operasyonuna- G. A.) iliskin btn istihbarat raporlarini reddetti.

Fakat, bu aiklama da bilinen olgularla uyusmamaktadir. Baska zellikleri ne olursa olsun, Stalin asla siyasal aidan saf bir kisi degildi. Stalin 1931de Sovyet halkini, Sovyetler Birliginin kainilmaz olarak yaklasan savasta yok edilmek istemiyorsa Sovyet agir sanayisini on yil iinde insa etmesi gerektigini syleyerek uyardi. O, SBKPnin 1939daki 18. Kongresinde, Bati Avrupa emperyalist devletlerinin, Sovyetler Birligine karsi bir Alman saldirisini kiskirtmayi

hedefleyen yatistirma politikasini bir btn olarak dogru bir analize tabi tuttu. 1941 ilkbaharinda, esas olarak Kizilordu subaylarina hitaben bir dizi konusma yapan Stalin onlari Alman saldirisinin yakinligi konusunda uyardi. rnegin O, 5 Mayis 1941de askeri akademilerin mezunlarinin bir toplantisinda yaptigi konusmada, 1942ye kadar bir Alman saldirisinin hemen hemen kainilmaz oldugunu, bu andan Agustos 1941e kadar olan dnemin ise en tehlikeli dnem oldugunu syledi.

Eger bu analiz dogruysa ki, ben bu analizin bilinen olgularla uyusan tek analiz oldugunu dsnyorum- o zaman, Sovyetler Birliginin 1941de ugradigi korkun yenilgilerden sorumlu olan komplocularin neden planlarini mantiksal sonucuna, yani bir askeri darbeye kadar gtrmedikleri sorusu sorulmalidir. Bence, bu sorunun yaniti su olguda aranmalidir: O gnlerin tm Sovyetler Birligi gzlemcilerinin oybirligiyle taniklik ettikleri gibi yenilgilerin soku Sovyet emeki halkinda bu yenilgilere lke iinde bir gnah keisi arama istegi, ne pahasina olursa olsun barisa kavusma istegi

yaratmamistir. Bu yenilgilerin tiksinti, fke ve nefret duygulari dogurdugu kesin; ama bu duygular Staline degil, Alman isgal kuvvetlerine ynelmisti. Bu duygular o denli yaygin ve yogundu ki, halk Stalini tutuklamaya ve baris dilenmeye kalkacak herhangi bir politikaci ya da subay grubunu, hi abartmasiz iplak elleriyle paralardi. Savasin ilk onbes gn boyunca Stalin kamuya hibir aiklama yapmadi ve halkin nne ikmadi. 1956 yilinda yaptigi gizli konusmada Krusov bunun Stalinin, yasanan

askeri felaketin derinligi yznden demoralize olmasindan kaynaklandigini ileri srd. Fakat, gerek bu dnemden nce ve gerekse ondan sonra Stalinin tutumunda, Onun ne denli agir olursa olsun glkler karsisinda demoralize oldugu savini destekleyen herhangi bir veri bulunmamaktadir. Ancak, savasin bu ilk iki haftasinda Stalinin kamusal yasamdan uzak durmasinin bilinen olgulara, Stalinin demoralizasyonu teorisinden ok daha iyi uyan bir baska olanakli aiklamasi vardir. Bu aiklama sudur: Durumu

ok dogru bir tarzda degerlendirmis olan Stalin deyim yerindeyse grevde idi; Stalin, revizyonist ogunlugun kendisinin yol atigi bu durumda, kamunun nne geilemez selinin basinci altinda Onun ve diger MarksistLeninistlerin yardimini istemek zorunda kalacaginin farkina varmis ve bu isbirliginin bedeli olarak savasin ynetiminin SBKP liderligindeki revizyonist ogunluktan MarksistLeninistlerin egemen olacagi bir organa devrini dayatmisti.

Dolayisiyla, Krusovun 1956 yilinda yaptigi gizli konusmada Stalinin ancak, SBKP liderliginden bir temsilciler kurulunun kendisinin yanina gitmesinden sonra, ekilmis oldugu kseden iktigi yolundaki aiklamasina inanmamak iin herhangi bir neden yoktur. Her halkarda, 30 Haziran 1941de Sovyetler Birliginde tm iktidar, savas sresi boyunca kk ve olaganst bir komiteye, basinda Stalinin bulundugu ve ogunlugu onun gvenilir Marksist-Leninist alisma arkadaslarindan Viyaeslav Molotov, Lazar

Kaganovi ve Lavrenti Beria- olusan Devlet Savunma Komitesine devredildi. Bundan kisa bir sre sonra da Stalin Sovyet silahli kuvvetlerinin baskomutanligina getirildi. 3 Temmuz 1941de, yani savasin patlak vermesinden 12 gn sonra Stalin radyodan lkeye seslenen bir konusma siyasal muhaliflerinin bile, yasaminin en iyi konusmasi olarak niteledikleri konusmasini- yapti. O agir askeri durumun bir zetini verdi; geri ekilme halinde dsmanin eline gemesini nlemek iin her binanin, her

yiyecek kirintisinin yok edilmesini gerektiren kavrulmus toprak politikasini anlatti; dsman hatlarinin gerisinde gerilla birliklerinin olusturulmasina ve tehdit altinda bulunan Batidaki tm savas fabrikalarini tugla tugla gvenli Sibiryaya tasima devasa grevine baslanmasina iliskin ynergelerini verdi. Ve O, kainilmaz olarak yapilmasi gerekecek zverileri ve ekilecek acilari zerrece azimsamaksizin, sakin bir zgvenle zaferin Sovyet halkina ait olacagini syledi.

Konstantin Simonovun Yasayanlar ve ller adli romani 1958de, yani Sovyet entellektellerinin Staline saldiri konusunda hemen hemen tam bir oybirligi iinde olduklari bir tarihte yazilmisti. Dolayisiyla, Simonovun kitabinda, Stalinin konusmasinin cepheye yakin bir sahra hastanesi zerindeki etkisini betimledigi pasaji kaydetmek ilgin olacak: Stalin sakin, yavas bir sesle ve gl bir Grc aksaniyla konusuyordu... Bu dzgn sesle, Onun szn ettigi trajik durum arasinda byk bir uyumsuzluk vardi ve

bu uyumsuzlukta g yatiyordu. Ama insanlar sasirmamislardi. Onlar Stalinden zaten bunu bekliyorlardi. Onlar onu farkli tarzlarda seviyorlardi,.. bazilari ise onu hi sevmiyordu. Ama hi kimse, onun cesareti ve demirden iradesinden kusku duymuyordu. Ve tam da simdi, savas halindeki lkenin basindaki insanda bulunmasina her zamankinden daha ok gereksinim duyulan iste bu iki zellikti. Stalin durumu trajik olarak tanimlamadi; onun byle bir szck kullanmasini beklemek

gereki olmazdi... Onun anlattigi hakikat aci bir hakikatti; ama en azindan bu hakikat aika sylenmisti ve insanlar artik yere daha saglam biimde basmakta olduklarini duyumsuyorlardi... Ve Stalinin her zamanki tarziyla, byk, ama asilamaz olmayan glklerin asilmasi zorunlulugundan sz etmis olmasina gelince, bu da zayifligi degil, tersine byk bir gc agristiriyordu. Stalin ve onun en yakin alisma arkadaslarinin 1941-45 savasi sirasinda, bu savasin

yrtlmesinin sorumlulugunu stlenmeye agrilmis olduklari tartisma gtrmez bir gereklik olduguna gre, ona savas baglaminda yneltilenelestirilerin bazilarina bir gz atalim. Krusov, 20. Kongrede yaptigi gizli konusmada Stalinin Sovyet ordusunun askeri operasyonlarini, bir yerkreye bakarak ynettigini ileri srd. Savas sirasinda kendisiyle birlikte alismis olan btn yabanci askeri uzmanlarin, Stalinin askeri konularin ayrintilarini nasil simsiki kavradigina taniklik

ettikleri dikkate alindiginda, tmden hayal rn olan bu tr aiklamalarin bes paralik degeri olmadigi anlasilir. Krusovun, bunun disinda Stalinin askeri ynetimi konusunda yaptigi tek elestiri, Sovyet ordusunun yitirdigi tekil bir muharebeye yaptigi gndermedir. Sovyet ordusunun Alman ordusunu savasta yenmis olmasi ise Parti liderliginin basarisi olarak gsterilmektedir. Ama, hem yle hem byle diyemezsiniz. Eger Stalin edimsel olarak askeri operasyonlara komuta ediyorduysa, yitirilen tekil atismalar

gibi, savastaki yazilmalidir.

zafer

de

onun

hanesine

Aslinda Stalin, askeri stratejiyi derinden kavrama yetisini, daha Parti Merkez Komitesi adina sorun zc sifatiyla bir cepheden brne kostugu 1919-20 I Savasi sirasinda kanitlamisti. O, askerlik bilimine nemli katkilar yaptigi 1941-45 savasi sirasinda bu kavrayisini daha da gelistirdi. Stalin, bu savasta gelistirdigi stratejiyi syle ayrintilandiriyordu: Kuvvet bakimindan daha stn bir dsmanla karsilastigimizda, eger savasmak iin genis

topraklara sahipsek, dogru strateji, bir stratejik geri ekilme gereklestirmek ve bu geri ekilme sirasinda dsmana yararli olabilecek ve tasiyamayacagimiz her seyi yok etmek, geri ekilme sirasinda dsman kuvvetlerine agir kayiplar verdirmek, kendi baglanti hatlarimizi kisaltirken dsmaninkilerin uzamasini saglamak, dsmani bilmedigi ve dost-olmayan bir arazide savasmak zorunda birakirken bizim dost ve bildigimiz arazide savasmamizi saglamak biiminde olmalidir. Daha sonra, kuvvetlerimizin glenmesi ve dsman kuvvetlerinin zayiflamasina bagli olarak artik

dsmanin kuvvet bakimindan bizden daha zayif oldugu bir noktaya ulastigimizda, kararli bir karsi-saldiriyla dsman kuvvetlerini kusatmamiz ve yok etmemizgerekir. Sovyetler Birliginin savasta zafer kazanmasini saglayan, iste bu stratejiydi. Gene Stalin bazan, emperyalist bir devlete karsi savasan sosyalist bir devletin nderi sifatiyla, asil vurguyu devrimci sosyalist sloganlardan ok yurtsever sloganlara yaptigi ve Rus ulusal duygularini oksadigi iin elestirilmektedir.

Ama, Stalin ve Sovyet Marksist-Leninistleri Stalin savasi yrtme grevini devraldiginda SSCBnin diger nemli uluslarini olusturan Ukraynalilar ve Belaruslar Alman isgali altinda olduklarindan- Rus halkinin tmn seferber etmelerinigerektiren bir savasi srdrme greviyle karsi karsiya bulunuyorlardi. Rus halkinin ana kitlesi, devrimci bilinli isilerden degil, ogunlukla devrimci sosyalist bilince sahip olmaktan uzak kk-burjuva kyllerden olusuyordu. Bununla birlikte onlar atesli yurtseverler idiler; Rus ulusunun irksal geriligini alaya alan Nazi propagandasina

byk bir tepki duyuyorlardi. Ben, belirli llerde bir revizyonist dejenerasyonun zaten meydana gelmis bulundugu 1941-45 dnemi Sovyetler Birliginin kosullarinda, bu siyasal izginin dogru oldugu kanisindayim. Savas dnemi Sovyet liderligine getirilen bir baska elestiri, onun emperyalist baglasiklariyla Britanya ve ABD- Avrupanin askeri nfuz blgelerine blnmesine iliskin bir anlasma yapmis olmasidir. Fakat bir savasta baglasiklara sahip olmak ok istenir bir seydir; ve bir lkenin, baglasiklariyla ortaklasa alistigi

ve dsmani, isgale ugramis olan topraklarinin tesinde kovalamaya devam ettigi kosullarda, askeri nedenlerden tr her bir ordunun operasyonlarini yrtecegi farkli blgeler zerinde karsilikli bir anlasmaya varmanin mutlak bir gereklilik oldugu da aiktir. Son bir elestiri, Dogu Avrupanin Sovyet askeri isgali altina giren blgelerinde, ilerinde muhafazakr gelerin de bulundugu hkmetlerin onaylanmasina iliskindir. Ama Marksist-Leninistler her zaman, sosyalizmin bir lkeden bir baska lkeye kuvvet yoluyla ihra

edilemeyecegini, herhangi bir lkede sosyalizmin, ancak o lkenin isi sinifi siyasal olarak bunu yapmaya hazir oldugunda kurulabilecegini savunmuslardir. Bu yzdendir ki, Kasim 1941 gibi erken bir tarihte Stalin syle diyordu: Bizim, kendi irademizi ve rejimimizi Avrupanin Slav ya da baska klelestirilmis uluslarina dayatma trnden savas amalarimiz yoktur ve olamaz... Bizim amacimiz, Hitlerin zorbaligina karsi kurtulus savasimlarinda bu uluslara yardim etmek ve

kendi topraklarinda kendi yasamlarini istedikleri gibi rgtlemekte onlari btnyle zgr birakmaktir! (J. V. Stalin, 6 Kasim 1941 Konusmasi) Sovyet ordusunun isgali altina giren lkelerde bu yol izlendi. Nazilerle isbirligi yapmayan btn siyasal partilerin iinde yer aldigi ulusal hkmetler kuruldu; fakat edimsel devlet iktidari, Sovyet ordusu araciligiyla Sovyet devletininelinde bulunuyordu. Ellerinde herhangi bir gerek devlet iktidari bulunmayan muhafazakr politikacilar grece kisa bir sre

iinde sergilendiler ve yerlerini bu lkelerin ilerici glerine biraktilar. Bylece kendi halklarinin inisiyatifiyle bu lkeler, bir dnem isi sinifinin nder siyasal rol oynadigi Halk Demokrasilerine dnstler. Savas- Sonrasi Dnemi Savasin bitimiyle birlikte, Devlet Savunma Komitesi ortadan kaldirildi ve Sovyet devletinin edimsel ynetimi, bir kez daha, hl gizli

revizyonistlerin egemen liderliginin eline geti.

oldugu

SBKP

Savastan sonraki ilk Parti Kongresi, 1952de toplanan 19. Kongre, bu degisikligi tuhaf ve hi grlmemis bir biimde yansitti; Merkez Komitesinin Raporunu Genel Sekreter Stalin degil, Georgi Malenkov sundu. Hatta SBKPnin edimsel liderligi, Stalinin alismalarini, 1950de yayimlanan Dilbilimin Sorunlari gibi, dilin ve onun gelisiminin bilimsel incelenmesine nemli bir katki olusturmakla birlikte Sovyet toplumunun temel gncel

sorunlariyla dogrudan iliskili olmayan makaleler yazma trnden grevlerle kisitlamaya alisti. Daha sonra Staline gene, tasarlanan siyasal ekonomi ders kitabinin bir elestirisini hazirlama gibi zararsiz gzken bir baska grev verildi. Ama 1952de bu elestiri, SSCBnde Sosyalizmin Ekonomik Sorunlari adi altinda kitap halinde yayimlandiginda, daha o zaman Sovyet entellektelleri tarafindan aika ileri srlmekte olan revizyonist dsncelerinbir ogunun sergilenmesi biimine brnd.

Fakat uluslararasi alanda Stalin ve MarksistLeninist azinlik, revizyonizme karsi savasim cephesinde daha basarili olabildiler. 1947de Komnist Enformasyon Brosunun (Kominform) olusturulmasinin, revizyonistler tarafindan 1943de dagitilan Komnist Enternasyonalin yeniden kurulmasi dogrultusunda atilan bu nemli adimin Stalinin inisiyatifiyle gereklestirildigi yolunda yeterince kanit bulunmaktadir. Stalinin, Kominternin son yillarindaki revizyonist izgisini ana geleri Komnist

Enternasyonalin 7. Kongresinde benimsenen sosyalizme parlamenter yoldan geis izgisidesteklemis olmasi gerektigine inanmak isteyenler iin, o yillarda Kominternin ndegelen liderleri olan Dmitri Manuilski ile Georgi Dimitrovun yeni uluslararasi rgtte herhangi bir grev almaya agrilmadiklarini ve bu rgtte ndegelen roln, Stalinin yakin Marksist-Leninist alisma arkadaslarindanAndrey Jdanova verildigini kaydetmek yerinde olacaktir. Ayrica, Kominformun ilk eylemlerinin; Fransa, Italya, Japonya ve Yugoslavya Komnist Partilerinin

(ki, bu sonuncusu, Yugoslavyada kapitalizmi restore etmeye ynelmis revizyonist bir parti oldugu iin 1948de Kominformdan atildi) revizyonist izgilerini sert bir biimde elestiren yazilar yayimlamak olmus olmasi da anlamlidir. Bu dnemde, revizyonist ogunlugun sahte sosyalist grntlerini srdrmek zorunda olmalarindan yararlanarak Sovyetler Birliginde sanat ve kltr alaninda revizyonistlerin tesvik ettigi burjuva egilimlere karsi sosyalist kltr devrimine nderlik eden de Jdanov oldu. Jdanovun kltr sorunlarina ve sosyalist

gerekilige iliskin konusma ve yazilari, bu nemli alanda Marksist-Leninist bakis aisini nemli lde ilerletti. Bu arada Stalinin istihbarat rgt, SBKP liderligine egemen olan gelerin faaliyetleriyle ilgili sorusturmalarini srdryordu. Krusovun, Stalinin kuskuculugu konusundaki savlari, elbette temelsiz degildi. Bu sorusturmalarin sonundadir ki, 1952nin sonunda Kremlinde alisan bir dizi doktor tutuklandi ve son birka yilda, aralarinda Jdanovun da bulundugu bir dizi

Parti liderini, 1930larda kullanilan yntemlerin aynisini kullanarak ldrmekle sulandi. Sovyet Tip Birligine bagli bir komisyon bu liderlere uygulanan tedaviyi sorusturdu ve bu vakalarin hepsinde de uygulanan tedavinin, kasitli cinayete esdeger oldugu yolunda bir rapor hazirladi. Yabanci basin muhabirleri, bu sulamalarin ndegelen Sovyet kisiliklerine uzandigi konusunda dsnce birligi iindeydiler. Fakat doktorlarin yargilamasi baslamadan, Stalin tam da bu ndegelen

kisiliklerin isine birdenbireld.

gelecek

biimde-

Birka gn iinde, Genel Sekreterin Kisisel Sekretaryasi dagitildi, (Sekretaryanin- G. A.) eski basi Poskrebisev ortadan kaybolurken Sekretaryanin kayitlarina da elkondu. Ardindan Pravdada, tutuklanan doktorlarin masum olduklarini ve serbest birakildiklarini duyuran bir aiklama yayimlandi. Temmuza gelindiginde Beria da ortadan kayboldu ve Krusovun rastgele bir aiklamasina gre lmnden sonra yargilandi.

Sonu Bugne kadarki arastirmalarimizin Stalinin rolne iliskin ortaya ikardiklarinin kisa zeti budur. Bu, objektif dnya kosullari sonunda bu savasimi basarisiz kilmis olsa da yasami boyunca revizyonizme karsi tutarli bir tarzda savasim vermis olan sekin bir MarksistLeninistin roldr. _________________________

[1] Eduard Holtzmann ile oglu Lev Sedov arasinda komplo amali bir grsmenin yapildigi sylenen Bristol Otelinin daha nce yikilmis olmasi olgusundan hareketle Sovyet gvenlik yetkililerini bir adli sahtekrlik yapmakla sulayan Trotskinin bu savi aslinda yillar nce J. R. Campbell adli bir baska Marksist-Leninist arastirmaci tarafindan rtlmst. Campbell 1939da yayimlanan Soviet Policy and Its Critics (=Sovyet Politikasi ve Elestirmenleri) baslikli kitabinda bu konuda zetle sunlari sylyordu:

Holtzmann mahkemedeki ifadesinde Kopenhag istasyonuna geldikten sonra, onun karsisinda bulunan Bristol Oteline getigini sylemisti. Istasyonun karsisinda Bristol Oteli diye bir bina yok; ancak burada Grand Central Oteli ve bu otelin iinde de Bristol Cafe diye bir yer var. Dahasi, bu tarihte Grand Central Oteline Bristol Cafenin iinden geerek ulasilabiliyordu. Ilerde mahkeme karsisinda ifade vermek amaciyla not tutmus olamayacagina gre Holtzmann pekala, iie olan bu iki binanin isimlerini karistirmis olabilir. (G. A.)

[2] Animsanacagi zere 1918 baslarinda, yani Ekim Devriminin zaferinden hemen sonra kendileri de yenilginin esiginde olan- Alman emperyalistleri Bolseviklere baris iin ok agir kosullar dayatmislardi. arlik ordusunun edimsel olarak dagilmis oldugu ve Sovyet iktidarinin kendisini savunmak iin gereken askeri olanaklara sahip bulunmadigi bu kosullarda Lenin ve yoldaslari zaman kazanmak ve bu arada Kizilorduyu rgtlemek, devrimi kurtarmak ve Sovyet iktidarinin yikilmasini nlemek iin bu agir kosullari geici olarak kabul etmeyi ngrmslerdi. Ancak

onlar karsilarinda, koyu gericilerden Kadetlere, Menseviklerden Sag ve Sol SosyalistDevrimcilere kadar uzanan genis bir yelpazede yer alan akimlari buldular. Bu cephe, Sovyet iktidarinin devrilmesini saglamak iin Almanlara karsi savasin ne pahasina olursa olsun srdrlmesini savunmaktaydi. Ama, daha da nemlisi Bolsevik Partisi iindeki szde sol muhalefetin tutumuydu: Partinin, Trotski, Buharin, Radek, Piyatakov gibi yeleri sol ve radikal bir kilif altinda ve devrimci savas sloganiyla, kosullari agir olan Brest-Litovsk anlasmasina aika karsi ikmis, maceraci bir

izgiyi savunmus ve objektif olarak Sovyet iktidarinin yikilmasindan yana bir tutum almislardi. Grnste sol bir nitelik tasiyan bu ikis sonuta, Sovyet iktidarini kme tehlikesiyle yzyze getirmekle kalmadi; Lenin ve yoldaslarinin kararli ve uzlasmaz savasimi sayesinde zorlukla durdurulan bu provokatif tutum, devrimci Rusyanin daha da kt bir anlasma yapmasina ve daha da byk boyutlarda toprak kaybina neden oldu. Karamsar, teslimiyeti ve zgvenden yoksun ruh hallerinin de yardimiyla zamanla aik ihanet ve emperyalist devletlerle isbirligi

izgisine srklenen Buharin ve ortaklari ise, 1930larin ikinci yarisinin ok daha farkli kosullarinda, yani Sovyet Rusyanin kendisini savunma olanaklarinin byk lde var oldugu kosullarda bu gerici izgilerini BrestLitovsk anlasmasina tmyle hatali bir gnderme yaparak mesrulastirmaya ve kamufle etmeye alismislardi. (G. A.)