BOYAMA LEMLERNDEN SONRA KULLANILAN TEKSTL KMYASALLARININ VE DER TERBYE LEMLERNN HASLIK ZELLKLER ZERNE ETKLER

Prof. Dr. Abbas YURDAKUL Do. Dr. Tlin KTEM Yrd. Do. Dr. Perrin KUMBASAR Ar. Gr. Asl KORKMAZ Ar. Gr. Rza ATAV Tek. Mh. Arzu ARABACI

Deien ve gelien dnyamzda insanlarn beklentileri, dier btn alanlarda olduu gibi tekstil sektrnde de artmaktadr. Tekstil terbiye retiminde ekolojik, ekonomik ve haslk kriterleri bu beklentilerin banda gelmektedir. zellikle tketici asndan ykama, srtme, k, k-ter hasl vb. gibi kullanm haslklarnn yksek olmas istenmektedir. Boyama sonras kullanlan tekstil kimyasallarnn ve bitim ilemlerinin haslk deerleri zerindeki etkisi nem kazanmaktadr.

YUMUATICILAR

n terbiye ilemleri sonucu, elyafn yapsnda bulunan mum, ya vb. maddelerin uzaklatrlmas nedeniyle kaybedilen doal yumuak tutumun tekrar kazandrlmas ilemine "yumuatma denilmektedir. Pratik olarak hibir tekstil mamul yumuatc madde ile ilem grmeden retilmemektedir.

YUMUATICI MADDELERN ETKLER

Tekstil mamulnn kullanm zelliklerini arttrmak, Tekstil mamulne yumuak, akc, kaygan, hacimli yap kazandrmak, Kuman hidrofillik, elastikiyet, dikilebilirlik, antistatiklik, srtme dayanm vb. teknolojik zelliklerini gelitirmek, Sentetik liflere doal bir tutum ve giyim konforu kazandrmak, Proses yardmcs olarak grev yapmak, eklinde zetlenebilmektedir.

Yumuatc maddelerin yaplar

%15-25 Asl etkili madde (Ya asidi kondenzasyon rnleri) Noniyonik emlgatr veya noniyonik dispergir madde zel katk maddeleri (Yaasidi esterleri veya mumlar)

Yumuatclarn Snflandrlmas
Katyonik yumuatclar Anyonik yumuatclar Noniyonik yumuatclar Silikonlu yumuatclar zel yumuatclar

Katyonik Yumuatclar

Katyonik yumuatclar, iyi yumuatc etkisine sahip olmalar nedeniyle evlerde ve endstride byk kullanm alan bulmaktadr. Primer amin tuzlar Tersiyer amin tuzlar Qurterner amonyum tuzlar Amino amid tuzlar midazolin tuzlar Aminoester tuzlar (Ester Quartlar)

Anyonik Yumuatclar

Genel olarak ya asidi kondenzasyon bileiklerinin slfatlanmas veya fosfatlanmas ile elde edilmektedir.
Alkil aril slfonatlar Alkil slfatlar Slfatlanm veya slfonlanm amidler Alkil eter slfatlar

Non-yonik Yumuatclar
Non-iyonik yumuatclar etkili substantiflie sahip deildir. Genellikle emdirme yntemine gre aktarlmakla beraber, zellikle beyaz mamullerde ektirme yntemine gre kullanlmaktadr. Non-iyonikler genellikle polietilen ve parafin mumu esasldr.

Silikonlar
Silikonlar tekstil mamullerine sadece yumuaklk, parlaklk ve kayganlk deil, ayrca elastikiyet, diki kolayl ve dolgunluk da kazandrmaktadr. Silikonlarn bu zellikleri genellikle kalc olmaktadr.

Fonksiyonel Grup ermeyen Polidimetilsiloksan Bileiklerinin Elde Edilii

CH3 Cl Si CH3 Cl HO CH3 Si CH3 H3C CH3 H3C Si CH3 Cl H3C CH3 Si CH3 OH OH CH3 Si CH3 O CH3 Si CH3 O CH3 Si CH3 CH3

SiO2

Si

Kum

Silikon

Metilklorosilan

Metilhidroksisilan

Polidimetilsiloksan (PDMS)

Aminofonksiyonel organopolisiloksanlar
(1R=C3H6NH2, 2 R= C3H6NHC2H4NH2)
CH3 X Si CH3
CH3 CH3

CH3 O Si CH3 O
x

CH3 Si R O
y

CH3 Si CH3
CH3 XX

CH3

CH3

Si

Si

Si

Si

Si

CH3

CH3

CH3

CH3

X = - CH3, - OH, - OCH3, - OC2H5 olabilmektedir.

Diamino modifiye Polidimetilsiloksann selloz liflerine yerleimi

A .41 1

H3C-O-CH3

~ 1100

A 1.63

O
H3Si-O-SiH3

Si ~ 1440

Si

Silikon Yumuatclarn Genel zellikleri

Yumuatc seimine bal olarak pilling oluumunu azaltrlar. (rnein apraz ba yapan reaktif amino silikonlar pilling eilimini nemli lde azaltrlar.) Kuru ve ya burumazl iyiletirdikleri iin ykama ve giyim performansn arttrrlar. Silikonla ilem grm kumalar optik etki nedeniyle daha koyu grnr.

Kumaa daha dzgn yzey kazandrdklar ve ksmen de daha koyu grnmelerine neden olduklar iin parlakl arttrrlar. Silikon yumuatclarda,
ierii, zincir uzunluu veya viskozitenin artmasyla, daha hidrofob ancak daha iyi yumuakla sahip kumalar elde edilmektedir.
amin

Amin grubu saysnn yetersiz veya ar olmas durumunda ise istenen tutum salanamamaktadr. Bu nedenle optimum amin ierii nemlidir.

Yumuatcnn amin ieriine bal olarak selloz ile etkileimi

Selloz

Selloz

Zayf polimer-lif etkileimi

Dk amin ierii

Selloz

Selloz

Optimum amin ierii

Ar amin ierii

Tekstil sanayinde bugn iin makroemlsiyon, mikroemlsiyon ve hidrofil silikon yumuatclar yaygn ekilde kullanlmaktadr. Mikroemlsiyonlar dk molekl byklkleri sayesinde lif ierisine kadar nfuz edebilmekte ve son derece dzgn bir madde dalm ortaya kmaktadr. Makroemlsiyon halindeki silikon yumuatclar, paracklarn byk olmas nedeniyle lifin st yzeyinde kalmakta ve belli bir st yzey yumuakl salamaktadr.

Silikon makro- ve mikroemlsiyonlar

Silikon mikroemlsiyonu Parack bykl < 50nm

Silikon makroemlsiyonu Parack bykl >120nm

Hidrofil Silikon Yumuatclar

Hidrofil silikonlar, suda znebilmekte veya suda disperse olabilmektedir. Dier silikonlar kadar pHa hassas deildir, Kesme kuvvetlerine kar dayankldr.

Hidrofil Silikonlarn Avantajlar

yi antistatik zellikler
Suda znebilirlik

Artrlm retim hz

Artrlm giyim rahatl

Su buhar geirgenlii

Stabil banyolar

Hidrofil zellikler

Boyanabilirlik

Bask yaplabilirlik

Renk dzeltme imkan

zerine bask yaplabilme imkan

zel Yumuatclar
Amfoter Yumuatclar (Kullanm alanlar hijyen ve havlu mamullerdir.) Pseudo Katyonik Yumuatclar (Beyaz kumalar iin tercih edilmektedir.) ok Fonksiyonlu Yumuatclar

Yumuatclarda pHn Tutum zerine Etkisi

Yumuatc almnn ve dolaysyla kuma tutumunun en iyi olduu pH, amin gruplarnn iyonizasyonunun maksimum olduu 5-5,5dur. Bu pHn altna dldnde verim azalmaktadr. pH 8 civarnda ortam bazik olduu iin amid formundaki yumuatc asetik asit ve amin verecek ekilde hidrolize olmaktadr. Bu nedenle en dk verim bazik ortamda elde edilmekte ve zellikle silikon esasl yumuatclarda bazik ortamda emlsiyon krlmalar ortaya kacandan kuma zerinde lekeler olumaktadr.

Yumuatc Moleklnn Selloza Afinitesi

O C R N H H 2C H 2C H 2C

pH 5.0

O CH 3 N CH 3 H R C N H

pH 8.0
H 2C H 2C H 2C

CH 3 N CH 3

Yksek afinite
H H O H O O HO HO H H HO OH H H H H H OH O HO H O O H

X Afinite yok
O H O OH OH H

Yumuakla pHn Etkisi

Tutum

pH 4.2

pH 5.2

pH 6.2

pH 8.4

FKSATRLER

Katyonik Ard lemler

Yksek ykama hasl, retim ve ya bekletme srasnda beyazln korunmas, Ykama pasajlarnn azalmas nedeniyle su ve enerji tasarrufu, Ykama nitelerinde kapasite art salamaktadr. Ancak Kullanlan boyarmaddenin kimyasal yapsna bal olarak renk deimelerine neden olabilmektedir.

Katyonaktif Ard lem Maddeleri

Eskiden kullanlan katyonaktif ard ilem maddeleri genellikle formaldehit kondenzasyon rn olan disiyan tipi fiksatrlerdir. Ucuzdur, ter ve klor hasl orta dzeyde, k hasl ise dktr. Yksek renk deiimi (Yetersiz parlaklk) Formalin kalnts brakmaktadr.
C NH * N

H2 N

H2 C

C H

H2 C

+ An -

Piyasada Bulunan Ard lem Maddeleri

Poliiyonlar Poliheteroiklikler Polialkilenpoliaminler

olarak e ayrlmtr.

CH2
*

N CH2

(CH2)m

n Cl

Poliiyon

CH2 CH H2C N H3C CH

CH2

CH2

n Cl

Poliheteroiklik

CH3 n

NH2
*

H H N N C H2 C N (C

H C H NH)m
*

n Cl Polialkilenpoliamin

CH2 H

Fiksatr Tiplerinin Tekrarlayan Birim niteleri

Poliiyonlar lineer kuarterner poliaminler olup (+) yk molekl ekseninde tamaktadr. Ykler arasndaki alkil grubunun uzunluuna ve azot atomuna bal alkil grubunun cinsine gre fiksatrlerin etkinlii deimektedir. Polihetoroiklik yapdakilerde ise (+) ykler molekl zincirinin yannda bulunmaktadr Bu ykler tekrarlayan yap elementlerinin molekl ekseni boyunca dndrlmesiyle birbirinden mmkn olduunca ayrlmaktadr. Polialkilenaminler, bir yandan alkilamin gruplar dier yandan hetoroiklik ve dier yap elementleri de iermektedir.

Fiksatrlerin Balanma Mekanizmalar

Boyama ilemleri sonrasnda fiksatr uygulamalarnda esas prensip ya haslklar iyiletirmektir. Sonu olarak fiksaj maddeleri boyarmadde molekllerinin suda znrlk salayan gruplarn bloke etmektedir. Ancak bu olumlu zelliklerinin yannda renk tonunda deiiklik, k haslnda d ve kuma tutumunda sertleme gibi sakncalar da beraberinde getirmektedir.