Kopyası Pamuklu Kumaşlara Ön Işlem

T.C.
UKUROVA NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS
YKSEK LSANS TEZ
Halit Fikret TAMTRK
PAMUKLU DOKUMA KUMALARA UYGULANAN SELM N TERBYE LEMLERNN KUMA PERFORMANSINA ETKS
TEKSTL MHENDSL ANABLM DALI
ADANA, 2007
UKUROVA NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS
PAMUKLU DOKUMA KUMALARA UYGULANAN SELM N TERBYE LEMLERNN KUMA PERFORMANSINA ETKS
Halit Fikret TAMTRK YKSEK LSANS TEZ TEKSTL MHENDSL ANABLM DALI Bu tez 22./03/2007 Tarihinde Aadaki Oybirlii/Oyokluu ile Kabul Edilmitir. Jri yeleri Tarafndan
mza.. DANIMAN
mza YE
mza. YE
Prof. Dr. Osman BABAARSLAN Prof. Dr. R. Turul OULATA Yrd. Do. Dr. S. Noyan OULATA
Bu tez Enstitmz Tekstil Mhendislii Anabilim Dalnda hazrlanmtr. Kod No: .. Prof. Dr. Aziz ERTUN Enstit Mdr mza ve Mhr
Not: Bu tezde kullanlan zgn ve baka kaynaktan yaplan bildirilerin, izelge, ekil ve fotoraflarn kaynak gsterilmeden kullanm, 5846 sayl Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hkmlere tabidir.
Z YKSEK LSANS TEZ PAMUKLU DOKUMA KUMALARA UYGULANAN SELM N TERBYE LEMLERNN KUMA PERFORMANSINA ETKS
Halit Fikret TAMTRK UKUROVA NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS TEKSTL MHENDSL ANABLM DALI Danman : Prof. Dr. Osman BABAARSLAN Yl : 2007, Sayfa: 149 Jri : Prof. Dr. Osman BABAARSLAN Prof Dr. R. Turul OULATA Yrd. Do. Dr. S. Noyan OULATA Bu almada, pamuk elyafnn genel zellikleri ve pamuklu kumalara uygulanan terbiye ilemleri ve makinalar hakknda genel bilgiler verilmi, pamuklu dokuma kumalar iin uygulanabilir n terbiye prosesleri ve makine artlar belirlenmitir. Proseslere bal olarak uygulanan fiziksel testler aklanmtr. Ayrca pamuklu dokuma kumalara uygulanan n terbiye ilemlerinden, yakma, kostikleme, kostik pime ve kasar (aartma) ilem ve makinalar ile varsa kullanlan kimyeviler hakknda bilgi verilmitir. almada; seilen 3 farkl konstrksiyondaki dokuma kuma iin belirlenen 8 farkl n terbiye prosesine uygun olarak, normal iletme artlarnda ilem uygulanmtr. Proses sonu ve ara ilemler sonunda tm numune kumalara, ekmezlik, kopma (zg-atk), yrtlma (zg-atk), Martindale pilling, gramaj (gr/m2) testleri uygulanmtr. Ayrca kuma numunelerinin her aamada en lmleri yaplmtr. Tm numunelere, proseslerin son ilem admndan sonra (sanforlama ilemi sonu), srtme, deterjanl ykama ve su haslk testleri uygulanmtr. Sanforlama sonu yaplan testlerde tm mamul numunelerin, mamul haldeki standart numuneyle karlatrlmas yaplarak analizleri (grafik ve tablo halinde) verilmitir. Anahtar Kelimeler: n terbiye, Kuma Performans, Kostikleme, Aartma, Kostik Pime.
ABSTRACT MASTER THESS EFFECT OF THE SELLECTED PRE-TREATMENT PROCESSES ON THE PERFORMANCE OF COTTON WOVEN FABRICS Halit Fikret TAMTRK DEPARTMENT OF TEXTILE ENGINEERING INSTITUE OF NATUREL AND APLED SCIENCE UNIVERSITY OF CUKUROVA Supervisor : Prof. Dr. Osman BABAARSLAN Year : 2007, Page: 149 Jury : Prof. Dr. Osman BABAARSLAN Prof. Dr. R. Turul OULATA Asst. Prof. Dr. R. Noyan OULATA In this study, pre-treatment processes and machine conditions, which are applied for cotton woven fabrics, are specified after giving information about general properties of cotton fiber and treatment processes being applied to cotton fabrics as well as the related machines. And the physical tests applied accordingly with the processes are explained. Besides, information is given about the pre-treatment processes such as; singeing, causticising, caustic scouring and bleaching and also the machines which are used for these processes, where used. In the scope of this study, the woven fabrics selected in three different constructions are treated in accodance with eight different pre-treatment processes under normal plant conditions. At the end of the main process and at the end of the interior steps of the process, all of the fabric samples are tested aganist resisitance to shrinking, breaking (warp-weft), tearing (warp-weft), Martindale piling and grammage (weighting in gram, gr/m2) and width measurements of the fabric samples are performed. At the end sanforizing process friction tests, washing (with detergent) tests, and water fastness are applied to all of the fabric samples. All of the fabric samples are compred with the standard fabric sample by testing subsequent to sanforizing process and the result achieved are demonstrated on the analyses (as graphics and schedles). Key Words: Pre-treatment, Performence of the Fabrics, Causticising, Bleaching, Caustic Scouring.
II
TEEKKR Bu tez almasnn yaplmasnda gerekli tm kolayl gsteren ve her konuda bana destek olan deerli danman hocam Sayn Prof. Dr. Osman BABAARSLANa ok teekkr ederim. Yksek Lisans almam sresince blmn tm imkanlarn sunan ve tevik eden Sn. Prof. Dr. R. Turul OULATAya ayrca teekkr ederim. almalarm sresince bana yardmc olan, MENSA A.. yetkililerine; Teknik Genel Mdr Yardmcs Zihni NAZa, Boya-Terbiye retim ve Koordinasyon Mdr Ali Ekber KANDIya, retim r-ge Mdr Berrin AKILa, Boya-Terbiye Mdr Selim ELKe, Boya-Terbiye Mdr Vekili Cevzet GNe, Makine-Enerji Mdr Adnan TEMELe, Kimya Laboratuar Sorumlusu Aylin YILMAZa, Mamul Kuma Fiziksel Test Laboratuar Sorumlusu Adile TURNAGLe, Mamul Kuma Fiziksel Test Laboratuar Laborant Aye S. ALAYa, plik Fiziksel Test Laboratuar Sorumlusu Songl Hanma, Kasar Dairesi Sorumlusu brahim BAKURTa, Kasar Dairesi Formeni Recep TOPAa, Dz Boya Dairesi Sorumlusu Soner MATYARa, Apre Dairesi Sorumlusu Mete T. OKANa, Kalite Gvence Mdr Yardmcs Cem AKTAa, Kartela Sorumlusu Funda ANTEPZMne ve deerli MENSA alanlarna teekkr ederim. Ayrca kaynak bulmamda bana yardmc olan, deerli arkadalarm Neslihan SNAKa, Mehmet ARIya, Serin MAVRUZa, Onur ve Huriser BALCIya, Ali OKDORUya, Erkin YILMAZa, Umut HASKANa, M. Tuba SAYAARa, Esra KARAARSLANa, Rabia KUa, Ali KARAYAZa, mer Seyhan KARa ve . Tekstil Mhendislii akademik ve idari personeline teekkr ederim. Son olarak tm hayatm boyunca bana her konuda desteini maddi ve manevi desteini esirgemeyen aileme sonsuz teekkr ederim.
III
NDEKLER
SAYFA
Z............................................................................................................................ I ABSTRACT............................................................................................................ II TEEKKR............................................................................................................ III NDEKLER........................................................................................................ IV ZELGELER DZN...........................................................................................VIII EKLLER DZN................................................................................................. IX 1. GR................................................................................................................... 1 2. NCEK ALIMALAR................................................................................... 5 3. TEKSTL TERBYE LEMLER ve MAKNALARI..................................... 11 3.1. n Terbiye lemleri...................................................................................... 12 3.1.1. Hal Skme............................................................................................ 12 3.1.2. Yakma lemi.......................................................................................... 15 3.1.3. Kostik Pime lemi ............................................................................... 20 3.1.4. Kasar (Aartma) lemi.......................................................................... 24 3.1.5. Kostikleme lemi................................................................................... 27 3.2 .Renklendirme (Boya ve Bask)..................................................................... 28 3.2.1. Boyama Yntem ve Makinalar.............................................................. 28 3.2.1.1. ektirme Yntemi................................................................................ 28 3.2.1.2. Emdirme Yntemi................................................................................ 30 3.2.1.2.(1). Yar Kesiksiz(Yar Kontin) Yntemler..................................... 32 3.2.1.2.(2). Kesiksiz(Kontin) Yntemler...................................................... 33 3.3. Bitim (Apre) lemleri ve Makinalar............................................................ 38 3.3.1. Ramz (Germe) Makinesi....................................................................... 41 3.3.2. Sanfor Makinas...................................................................................... 43
IV
4. MATERYAL ve METOD.................................................................................. 47 4.1. Materyal .................................................................................................... 47 4.1.1. Pamuk.................................................................................................. 52 4.2. Metot.......................................................................................................... 57 4.2.1. Numune Kumalara Uygulanan Prosesler........................................... 57 4.2.2. lem Ad ve Makine artlar............................................................... 66 4.2.3. Numune Kumalara Uygulanan Testler............................................... 70 4.2.3.1 ekmezlik Testi.............................................................................. 71 4.2.3.2. Kopma Testi.................................................................................. 72 4.2.3.3. Yrtlma Dayanm Testi................................................................ 74 4.2.3.4. Martindale Piling Testi.................................................................. 75 4.2.3.5. Gramaj Testi (gr/m2)...................................................................... 77 4.2.3.6. Srtme Hasl (Ya-Kuru)............................................................ 78 4.2.3.7. Ykama Hasl Testi..................................................................... 79 4.2.3.8. Su Hasl Testi............................................................................. 81 5. DENEYSEL BULGULAR VE DEERLENDRME........................................ 83 5.1. Test Sonular ve Deerlendirilmesi.......................................................... 83 5.1.1. Numune Gruplarnn Test Sonular.................................................... 83 5.1.2. Testler Sonularnn Deerlendirilmesi............................................... 87 5.1.2.1. ekmezlik Test Sonular................................................................ 87 5.1.2.1.(1). A Grubu ekmezlik Test Sonular......................................... 87 5.1.2.1.(2). B Grubu ekmezlik Test Sonular......................................... 89 5.1.2.1.(3). C Grubu ekmezlik Test Sonular......................................... 91 5.1.2.2. Kopma Mukavemeti Test Sonular................................................. 93 5.1.2.2.(1). A Grubu Kopma Mukavemeti Test Sonular.......................... 93 5.1.2.2.(2). B Grubu Kopma Mukavemeti Test Sonular.......................... 95 5.1.2.2.(3). C Grubu Kopma Mukavemeti Test Sonular......................... 97
5.1.2.3. Yrtlma Mukavemeti Test Sonular............................................... 99 5.1.2.3.(1). A Grubu Yrtlma Mukavemeti Test Sonular....................... 99 5.1.2.3.(2). B Grubu Yrtlma Mukavemeti Test Sonular........................ 101 5.1.2.3.(3). C Grubu Yrtlma Mukavemeti Test Sonular........................ 103 5.1.2.4. Martindale Pilling Test Sonular..................................................... 105 5.1.2.4.(1). A Grubu Martindale Pilling Test Sonular..............................105 5.1.2.4.(2). B Grubu Martindale Pilling Test Sonular.............................. 106 5.1.2.4.(3). C Grubu Martindale Pilling Test Sonular.............................. 107 5.1.2.5. Srtme Hasl Test Sonular.......................................................... 108 5.1.2.5.(1). Kuru Srtme Test Hasl Sonular Test Sonular................ 108 5.1.2.5.(2). Ya Srtme Test Hasl Sonular Test Sonular................... 109 5.1.2.6. Deterjanl Ykama Hasl Test Sonular.........................................111 5.1.2.6.(1). Ykama Hasl Testinde Asetat Elyafna Akma Deerleri.................................................................................. 111 5.1.2.6.(2). Ykama Hasl Testinde Pamuk Elyafna Akma Deerleri................................................................................... 112 5.1.2.6.(3). Ykama Hasl Testinde Nylon Elyafna Akma Deerleri................................................................................... 114 5.1.2.6.(4). Ykama Hasl Testinde Polyester Elyafna Akma Deerleri................................................................................... 115 5.1.2.6.(5). Ykama Hasl Testinde Akrilik Elyafna Akma Deerleri................................................................................... 116 5.1.2.6.(6). Ykama Hasl Testinde Yn Elyafna Akma Deerleri................................................................................... 117 5.1.2.7. Su Hasl Test Sonular................................................................. 119 5.1.2.7.(1). Su Hasl Testinde Asetat Elyafna Akma Deerleri................................................................................... 119
VI
5.1.2.7.(2). Su Hasl Testinde Pamuk Elyafna Akma Deerleri................................................................................... 120 5.1.2.7.(3). Su Hasl Testinde Nylon Elyafna Akma Deerleri...................................................................................... 122 5.1.2.7.(4). Su Hasl Testinde Polyester Elyafna Akma Deerleri................................................................................... 123 5.1.2.7.(5). Su Hasl Testinde Akrilik Elyafna Akma Deerleri.................................................................................. 125 5.1.2.7.(6). Su Hasl Testinde Yn Elyafna Akma Deerleri................................................................................. 126 6. SONULAR VE NERLER............................................................................ 129 6.1. Genel Deerlendirme..................................................................................129 6.2. Sonraki almalar iin neriler................................................................ 131 KAYNAKLAR........................................................................................................ 133 ZGEM............................................................................................................. 136 EKLER.................................................................................................................... 137
VII
ZELGELER DZN
SAYFA
izelge 4.1. A Grubu Numune Kuma pliklerin Kalite lm Analiz Sonular. 47 izelge 4.2. A Grubu Numune Kumalarn Ham Kuma Bilgileri......................... 48 izelge 4.3. B Grubu Numune Kuma pliklerin Kalite lm Analiz Sonular.. 49 izelge 4.4. B Grubu Numune Kumalarn Ham Kuma Bilgileri......................... 49 izelge 4.5. C Grubu Numune Kuma pliklerin Kalite lm Analiz Sonular.. 50 izelge 4.6. A Grubu Numune Kumalarn Ham Kuma Bilgileri......................... 51 izelge 4.7. Pamuk Lifinin Kimyasal Bileimi....................................................... 53 izelge 4.8. Pamuk Elyafnn Fiziksel zellikleri.................................................. 55 izelge 4.9. Pamuk Elyafnn nemli Kimyasal zellikleri.................................. 56 izelge 4.10. A,B ve C Gruplar iin Ykama artlar (Hal Skme).................... 66 izelge 4.11. A,B ve C Gruplar iin Kurutma artlar (Hal Skme Sonras)..... 66 izelge 4.12. A,B ve C Gruplar iin Yakma artlar............................................. 66 izelge 4.13. A,B ve C Gruplar iin Kostik Pime lem artlar......................... 66 izelge 4.14. A,B ve C Gruplar iin Kostikleme lem artlar............................ 67 izelge 4.15. A,B ve C Gruplar iin Kasar (Aartma) lem artlar.................... 67 izelge 4.16. A,B ve C Gruplar iin Kostikleme + Kasar lem artlar............... 67 izelge 4.17. A,B ve C Gruplar iin Kurutma (Bazik lem Sonu Kurutma)....... 68 izelge 4.18. A,B ve C Gruplar iin Pad Batch Boyama artlar.......................... 68 izelge 4.19. A,B ve C Gruplar iin Ykama artlar (Boyama Sonras) ............. 68 izelge 4.20. A,B ve C Gruplar iin Kurutma (Boyama Sonras)........................ 69 izelge 4.21. A,B ve C Gruplar iin Apre artlar................................................. 69 izelge 4.22. A,B ve C Gruplar iin Sanforlama lem artlar............................ 69 izelge 4.23. alma Kapsamnda Numune Kumalara Uygulanan Testler......... 70 izelge 5.1. A Grubu Numunelerin Sanforlama Sonu Test Sonular.................... 84 izelge 5.2. B Grubu Numunelerin Sanforlama Sonu Test Sonular.................... 85 izelge 5.3. C Grubu Numunelerin Sanforlama Sonu Test Sonular.................... 86
VIII
EKLLER DZN
SAYFA
ekil 3.1. Brugman Ykama Makinas.....................................................................12 ekil 3.2. Yakma Makinas......................................................................................15 ekil 3.3. Yakma Makinas.................................................................................... 15 ekil 3.4. Yakma ncesinde ve Sonrasnda Kuman Grnm......................... 16 ekil 3.5. Teet Yakmada Bek Pozisyonu...............................................................19 ekil 3.6. Val zerinde Yakma leminde Bek Pozisyonlar.................................. 19 ekil 3.7. Kuma Dorudan Yakma leminde Bek Pozisyonu............................. 20 ekil 3.8. Ksters Kontin Kasar ve Ykama Makinas.......................................... 21 ekil 3.9. Hidrojen peroksit aartma reaksiyonu................................................. 25 ekil 3.10. Hidrojen peroksit ile pamuun aartlma reaksiyonu........................... 26 ekil 3.11. Pad-Batch Boyama Makinasnda Ak emas................................. 34 ekil 3.12. Ksters Pad Batch Boyama Makinas................................................... 35 ekil 3.13. Reaktif Boyarmaddenin ematik Yaps............................................... 36 ekil 3.14. Kimyasal Apre Verme Makinas ve Elemanlar................................... 40 ekil 3.15. Ramz Makinas ve Elemanlar.............................................................41 ekil 3.16. Ramz Makinas Teknik Resmi ve Makine Elemanlar........................ 42 ekil 3.17. Sanfor Makinas ve Elemanlar............................................................. 44 ekil 3.18. Lastik Bantl Sktrmal ektirme nitesi.......................................... 44 ekil 3.19. Lastik Bantl ektirme nitesi alma Prensibi ve Elemanlar.......... 44 ekil 4.1. A Grubu Kuman Zemin rgsnn Birim Raporu.............................. 48 ekil 4.2. B Grubu Kuman Zemin rgsnn Birim Raporu.............................. 50 ekil 4.3. C Grubu Kuman Zemin rgsnn Birim Raporu.............................. 51 ekil 4.4. Pamuk Lifinin Fiziksel Grnm.......................................................... 52 ekil 4.5. Pamuk Liflerinin Mikroskop Altnda Enine ve Boyuna Grnmleri.... 53 ekil 4.6. A,B ve C Gruplar Numune 1 iin Terbiye Prosesi................................. 58 ekil 4.7. A,B ve C Gruplar Numune 2 iin Terbiye Prosesi................................. 59 ekil 4.8. A,B ve C Gruplar Numune 3 iin Terbiye Prosesi................................ 60
IX
ekil 4.9. A,B ve C Gruplar Numune 4 iin Terbiye Prosesi................................ 61 ekil 4.10. A,B ve C Gruplar Numune 5 iin Terbiye Prosesi............................... 62 ekil 4.11. A,B ve C Gruplar Numune 6 iin Terbiye Prosesi............................... 63 ekil 4.12. A,B ve C Gruplar Numune 7 (Standart Proses) iin Terbiye Prosesi...64 ekil 4.13. A,B ve C Gruplar Numune 8 iin Terbiye Prosesi............................... 65 ekil 4.14. amar Makinesi.................................................................................. 71 ekil 4.15. Universal Mukavemet Test Cihaz........................................................ 73 ekil 4.16. Elmendorf Yrtlma Cihaz.................................................................... 74 ekil 4.17. Martindale Pilling Test Cihaz...............................................................76 ekil 4.18. Kesici..................................................................................................... 77 ekil 4.19. Crockmeter............................................................................................ 78 ekil 4.20. Rotawash Ykama Makinas.................................................................. 80 ekil 4.21. Gri Skala................................................................................................ 81 ekil 4.22. Multifibre Kuma................................................................................. 81 ekil 5.1. A Grubu Numunelerinin Sonforlama Sonu zg ekmesi Test Sonular......................................................................................... 88 ekil 5.2. A Grubu Numunelerinin Sonforlama Sonu Atk ekmesi Test Sonular......................................................................................... 89 ekil 5.3. B Grubu Numunelerinin Sonforlama Sonu zg ekmesi Test Sonular......................................................................................... 90 ekil 5.4. B Grubu Numunelerinin Sonforlama Sonu Atk ekmesi Test Sonular......................................................................................... 90 ekil 5.5. C Grubu Numunelerinin Sonforlama Sonu zg ekmesi Test Sonular......................................................................................... 91 ekil 5.6. C Grubu Numunelerinin Sonforlama Sonu Atk ekmesi Test Sonular......................................................................................... 92 ekil 5.7. A Grubu Numunelerinin Sonforlama Sonu zg Kopma Mukavemeti Test Sonular......................................................................................... 93 ekil 5.8. A Grubu Numunelerinin Sonforlama Sonu Atk Kopma Mukavemeti Test Sonular......................................................................................... 94
ekil 5.9. B Grubu Numunelerinin Sonforlama Sonu zg Kopma Mukavemeti Test Sonular......................................................................................... 95 ekil 5.10. B Grubu Numunelerinin Sonforlama Sonu Atk Kopma Mukavemeti Test Sonular........................................................................................ 96 ekil 5.11. C Grubu Numunelerinin Sonforlama Sonu zg Kopma Mukavemeti Test Sonular........................................................................................ 97 ekil 5.12. C Grubu Numunelerinin Sonforlama Sonu Atk Kopma Mukavemeti Test Sonular........................................................................................ 98 ekil 5.13. A Grubu Numunelerinin Sonforlama Sonu zg Yrtlma Mukavemeti Test Sonular........................................................................................ 99 ekil 5.14. A Grubu Numunelerinin Sonforlama Sonu Atk Yrtlma Mukavemeti Test Sonular........................................................................................ 100 ekil 5.15. B Grubu Numunelerinin Sonforlama Sonu zg Yrtlma Mukavemeti Test Sonular........................................................................................ 101 ekil 5.16. B Grubu Numunelerinin Sonforlama Sonu Atk Yrtlma Mukavemeti Test Sonular........................................................................................ 102 ekil 5.17. C Grubu Numunelerinin Sonforlama Sonu zg Yrtlma Mukavemeti Test Sonular........................................................................................ 103 ekil 5.18. C Grubu Numunelerinin Sonforlama Sonu Atk Yrtlma Mukavemeti Test Sonular........................................................................................ 104 ekil 5.19. A Grubu Numunelerinin Sanforlama Sonu Martindale Pilling Test Sonular....................................................................................... 105 ekil 5.20. B Grubu Numunelerinin Sanforlama Sonu Martindale Pilling Test Sonular....................................................................................... 106 ekil 5.21. C Grubu Numunelerinin Sanforlama Sonu Martindale Pilling Test Sonular....................................................................................... 107 ekil 5.22. A Grubu Numunelerin Sanforlama Sonu Kuru Srtme Hasl Test Sonular....................................................................................... 108 ekil 5.23. B Grubu Numunelerin Sanforlama Sonu Kuru Srtme Hasl Test Sonular....................................................................................... 108
XI
ekil 5.24. C Grubu Numunelerin Sanforlama Sonu Kuru Srtme Hasl Test Sonular....................................................................................... 109 ekil 5.25. A Grubu Numunelerin Sanforlama Sonu Ya Srtme Hasl Test Sonular....................................................................................... 109 ekil 5.26. B Grubu Numunelerin Sanforlama Sonu Ya Srtme Hasl Test Sonular....................................................................................... 110 ekil 5.27. C Grubu Numunelerin Sanforlama Sonu Ya Srtme Hasl Test Sonular....................................................................................... 110 ekil 5.28. A Grubu Ykama Hasl Testinde Asetat Elyafna Akma Deerleri... 111 ekil 5.29. B Grubu Ykama Hasl Testinde Asetat Elyafna Akma Deerleri....111 ekil 5.30. C Grubu Ykama Hasl Testinde Asetat Elyafna Akma Deerleri....112 ekil 5.31. A Grubu Ykama Hasl Testinde Pamuk Elyafna Akma Deerleri.. 112 ekil 5.32. B Grubu Ykama Hasl Testinde Pamuk Elyafna Akma Deerleri... 113 ekil 5.33. C Grubu Ykama Hasl Testinde Pamuk Elyafna Akma Deerleri... 113 ekil 5.34. A Grubu Ykama Hasl Testinde Nylon Elyafna Akma Deerleri....114 ekil 5.35. B Grubu Ykama Hasl Testinde Nylon Elyafna Akma Deerleri.... 114 ekil 5.36. C Grubu Ykama Hasl Testinde Nylon Elyafna Akma Deerleri.... 115 ekil 5.37. A Grubu Yk. Hasl Testinde Polyester Elyafna Akma Deerleri.... 115 ekil 5.38. B Grubu Yk. Hasl Testinde Polyester Elyafna Akma Deerleri... 115 ekil 5.39. C Grubu Yk. Hasl Testinde Polyester Elyafna Akma Deerleri... 116 ekil 5.40. A Grubu Ykama Hasl Testinde Akrilik Elyafna Akma Deerleri...116 ekil 5.41. B Grubu Ykama Hasl Testinde Akrilik Elyafna Akma Deerleri...116 ekil 5.42. C Grubu Ykama Hasl Testinde Akrilik Elyafna Akma Deerleri...117 ekil 5.43. A Grubu Ykama Hasl Testinde Yn Elyafna Akma Deerl........... 117 ekil 5.44. B Grubu Ykama Hasl Testinde Yn Elyafna Akma Deerleri....... 117 ekil 5.45. C Grubu Ykama Hasl Testinde Yn Elyafna Akma Deerleri....... 118 ekil 5.46. A Grubu Su Hasl Testinde Asetat Elyafna Akma Deerleri............ 119 ekil 5.47. B Grubu Su Hasl Testinde Asetat Elyafna Akma Deerleri............ 119 ekil 5.48. C Grubu Su Hasl TestindeAsetat Elyafna Akma Deerleri............. 120 ekil 5.49. A Grubu Su Hasl Testinde Pamuk Elyafna Akma Deerleri........... 120 ekil 5.50. B Grubu Su Hasl Testinde Pamuk Elyafna Akma Deerleri........... 121
XII
ekil 5.51. C Grubu Su Hasl Testinde Pamuk Elyafna Akma Deerleri........... 121 ekil 5.52. A Grubu Su Hasl Testinde Nylon Elyafna Akma Deerleri............ 122 ekil 5.53. B Grubu Su Hasl Testinde Nylon Elyafna Akma Deerleri............ 122 ekil 5.54. C Grubu Su Hasl Testinde Nylon Elyafna Akma Deerleri............ 123 ekil 5.55. A Grubu Su Hasl Testinde Polyester Elyafna Akma Deerleri....... 123 ekil 5.56. B Grubu Su Hasl Testinde Polyester Elyafna Akma Deerleri....... 124 ekil 5.57. C Grubu Su Hasl Testinde Polyester Elyafna Akma Deerleri....... 124 ekil 5.58. A Grubu Su Hasl Testinde Akrilik Elyafna Akma Deerleri.......... 125 ekil 5.59. B Grubu Su Hasl Testinde Akrilik Elyafna Akma Deerleri........... 125 ekil 5.60. C Grubu Su Hasl Testinde Akrilik Elyafna Akma Deerleri........... 126 ekil 5.61. A Grubu Su Hasl Testinde Yn Elyafna Akma Deerleri............... 126 ekil 5.62. B Grubu Su Hasl Testinde Yn Elyafna Akma Deerleri............... 127 ekil 5.63. C Grubu Su Hasl Testinde Yn Elyafna Akma Deerleri............... 127
XIII
1.GR
Halit Fikret TAMTRK
1. GR Tekstil sektr, hammaddeden balayp mamuln pazarlanmasna kadar olan aamalardaki tm prosesleri kapsar. Tm bu proses aamalar ierisinde terbiye proseslerinin ayr bir nemi vardr. nk tekstil terbiyesi ham tekstil rnlerinin albenisini, ekicilii arttrmak, o rne ilerideki kullanm yerine uygun zellikler kazandrmak veya var olan zelliklerini daha da iyiletirmek iin yaplan ilemlerden olumaktadr. Doal olarak terbiye ilemlerindeki asl ama; o rn sata, tketicinin beenisine tam olarak hazr hale getirmektir. Tekstil terbiye ilemleri; kasar (n terbiye), renklendirme ve apreyi kapsayan temel blme ayrlr. Gerek kuma gerekse baka formlarda terbiye dairesine gelen bir aramamln ilk grecei ilem n terbiye ilemidir. n terbiye ilemleri genelde hazrlama amaldr. Yani bir tekstil rnn terbiyede sonraki ilemlere hazrlayan, genelde ekstraktif yani rnde arlk kaybna neden olan ilemlerdir. Renklendirme ilemleri ile tekstil rnleri istenilen renk ve desenlerle donatlr. Renklendirmenin asl amac kumaa ilk bak, ilk etki iin ekicilik ve albeni kazandrmaktr. Asl ama o gnk moda rengin kumaa kazandrlmasdr. Apre ilemleri n terbiye ve renklendirme ilemlerinden sonra kumalara uygulanlan kimyasal ve mekanik ilemlerden olumaktadr. Burada asl ama; kuman tutumunu, grnmn ayarlamak ve gelitirmek, mmknse o rne yeni kullanm zellikleri kazandrmak veya sahip olunan zellikleri gelitirmek, konfeksiyon iin kesim, dikim kolaylklar salamaktr (Tarakolu, 2000). n terbiye, terbiye nitesinin ilk aamas olmas ve burada meydana gelebilecek bir hatann devamndaki aamalar da olumsuz etkileyebilecek bir aama olmasndan dolay burada yaplan ilemlerin ilk defa da doru yaplmas terbiye asndan nemlidir. n terbiye ilemleri daha ok doal liflere ve bunlar ierisinde zellikle pamua uygulanmaktadr.
1.GR
Halit Fikret TAMTRK
Ham pamuk elyaf; hidrofob bir zellik veren mum ve yalar, sarmtrak bir renk veren pigmentler (hemiselloz ve pektinler), kl ve proteinler gibi yabanc maddeler ierirler. Bunlara ilave olarak; toplanrken karan yaprak, pel, rrlamadan gelen iit artklar da ierebilir. Bu istenmeyen maddeler; her ne kadar harman halla, tarak, penye gibi ilemlerde giderilse de, bir miktar dokunmu veya rlm mamule kadar tanr. Ayrca; dokumadan gelen hal maddesi, dokuma yalar, rmeden gelen mamul zerinde rme yalar, parafin ve kirler bulunur. Btn bunlar; mamuln grnm bozar, hidrofob karakter kazandrr ve boyama, basma, apre gibi terbiye ilemlerinin yaplmasn zorlatrr. Bu sebeple bu istenmeyen maddeler, n terbiye ilemleri ile mamulden uzaklatrlmaldr. Pamuklu mamullere uygulanan n terbiye ilemleri; ham kontrol, fralama, yakma, hal skme, bazik ilemler, aartma, optik beyazlatma ve merserizasyondur. Mamuln kullanlaca yere, kirlilik durumuna ve cinsine gre bunlarda bir veya birka uygulanabilir (oban, 1999). n terbiye ilemleri, tekstil terbiyesinde anahtar rol oynar. Hatasz ve dzgn boyama ve aprenin yaplabilmesi iin zellikle pamuun n terbiyesi ok nemlidir. Yaplan bir deerlendirmeye gre, tekstil terbiyesi sonucu mamullerde grlen hatalarn yalnzca %23' gerek boya ve bask, %11'i apre hatas olup geri kalan (yaklak %66s) dolayl ve dolaysz n terbiye hatasdr (Ani, 1998). Bu sebeple n terbiye ilemleri iyi bir boyama ve bask iin dikkat edilmesi gereken nemli bir aamadr. zerinde durulmas gereken bir dier husus da, btn tekstil mamullerin iin tm n terbiye ilemlerinin gerekli olmaddr. Baz hallerde sadece basit bir ykama yeterli olabilmektedir. yi bir terbiyeci mamuln durumuna gre hangi srayla, hangi makinelerde ve hangi ynteme gre n terbiye ilemlerinin yaplacan saptar. Bu husus da kesin kurallar olmayp, tecrbelere dayanlarak ve eldeki makine park da gznnde bulundurularak karar verilir. Doal olarak terbiye ilemlerindeki asl ama; o rn sata, tketicinin beenisine tam olarak hazr hale getirmektir. Ama her trl terbiye iin nemli olan hususlar burada da geerlidir. Ama; ierii, kaliteyi ve lezzeti koruyarak o rne o ekicilii, albeniyi ve grnm kazandrabilmektir (Ani, 1998).
1.GR
Halit Fikret TAMTRK
n terbiye ilemleri, boyama ve apre ncesinde yaplan ilemler btn olduundan buradaki ilemler direkt olarak boyamay ve apreyi etkilemektedir. yi bir n terbiye yaplmad zaman, boyama ve apre artlar istenildii kadar uygun olsun sonuta olumsuzluklar olacaktr. Bu balamda, n terbiye ilemleri; kuman rengini, boya ve apre alma dzgnl, kuman grnm, tuesi, tutumu, kullanm zellikleri ve mukavemet gibi bir ok zelliini dolayl veya dolaysz olarak etkilemektedir. Bu almann amac, pamuklu dokuma kumalara uygulanan n terbiye ilemlerinin oluan mamul kuman zerinde fiziksel ve kimyasal olarak oluturduu etkileri incelemek ve bu aamalarn etkinlik derecelerini belirlemektir. Bu almada, proses olarak; n terbiye aamalarndan olan yakma, kostik pime, kostikleme, ve kasar (aartma) aamalar incelenmi ve bu aamalarn bazlarnn sabit olarak uygulanmas, baz aamalarn uygulanmamas ve bu aamalarda kullanlan kimyasallarn deerlerinde yaplacak oynamalarla kuman fiziksel zelliklerinde (mukavemet, tue, tutum, grnm vs.) ve kimyasal zelliklerinde (renk, haslk vs.) olarak meydana gelecek deiikliklerin incelenmesi ve meydana gelen deiikliin proseste kullanlmayan/kullanlan ilemler veya kimyasallarla ilikilendirilmeye allacaktr. almada, ilk ilem olarak ykama ileminin yaplmas ve numune kumalarda kullanlan hal maddesinin suda mnhal olmas dolaysyla hal skme prosesi tm numune kumalar iin sabit tutulup deiken bir n terbiye parametresi olarak incelenmemitir. Bazik ilemler, kasar, optik beyazlatma ve aamalarndan biri veya kullanlan kimyasallarn deerlerinin deiimi eklinde numune test prosesleri dzenlenecektir. Bylelikle deitirilen veya uygulanmayan parametrenin sonucunda boyama, aprede ve mamul kumata meydana gelecek deiikler incelenmeye allacaktr.
1.GR
Halit Fikret TAMTRK
almalar, normal iletme artlarnda yaplmtr ve alma iin farkl dokuma konstrksiyonunda ve iplik numaralarnda, %100 pamuklu kumalar kullanlmtr. Bunun iin gerekli olan kumalar, zel bir sanayi kuruluundan temin edilmitir. Temin edilen bu kumalarn n terbiye, boyama ve apre ilemleri, normal iletme artlarnda zel bir sanayi kuruluunda yaplmtr. lem sonu kumalara, kimyasal testler (haslk testleri; srtme hasl, deterjanl ykama hasl ve su hasl) ile fiziksel testler (Martindale pilling, mukavemet, yrtlma, ekmezlik, gramaj testleri ) uygulanmtr. alma kapsamnda konunun daha kolay anlalmas iin daha nceki benzer almalar, n terbiye ilemleri ve makinalar, pamuk elyafnn fiziksel ve kimyasal zellikleri ve uygulanan fiziksel ve kimyasal testler hakknda bilgilerde verilmitir.
2. NCEK ALIMALAR
Halit Fikret TAMTRK
2. NCEK ALIMALAR n terbiye ve terbiye ilemlerinin kuma zellikleri zerine etkileri ile ilgili daha nce yaplan almalar aada zetlenmitir: Yurdakul, A., (1999), klasik aartma yntemi ( adml) ile tek adml aartma yntemlerinin, beyazlk derecesine etkisine, pel uzaklatrmaya etkisine, hidrofillie etkisine, kuma mukavemetine etkisine gre karlatrmasn incelemitir.almada bezaya rgl pamuk dokuma kuma kullanlmtr. alma sonunda, iki ynteminde hidrofililik ve beyazlk deerleri arasnda fark gzlenmemitir. pellerin uzaklatrlmasnda tek adml yntemde daha iyi sonular elde edilmitir. Mukavemet asndan, klasik yntemde daha iyi sonular elde edilmitir. Aartma sonu tueleri incelendiinde klasik yntemle elde edilen kumalarn tuesi daha sert olduu gzlenmitir. Ganssauge, D., (2001), almasnda, konfeksiyonda kumalarn zellikle sonbahar ve k aylarnda dzgn dikilememesinin, terbiye ilemlerinden mi yoksa klima artlarndan m kaynaklandn aratrlmtr. almada, HE (Higral Ekspansiyon: bir tekstil yzeyinin evre rutubeti artka boyuna ve enine genlemesi ve nem azaldka ekmesi) deeri ve bu deerin slak ve kuru kuma zerinde lmleri karlatrlmtr. zellikle yksek higral ekspansiyona uram kumalarda, dk rutubetli ortamlarda yaplan dikiler, rutubetin artmas durumunda diki krmalarna sebep olduu, aksine yksek rutubetli ortamlarda dikildiklerinde diki grnmlerinde bir ktleme grlmedii gzlenmitir. almada HE deerlerinin lm iin 115 adet st giyim kuma teste tabi tutulmutur. Bunlardan 92si yn ve karmlarndan oluuyordu. Ayrca ilerinde pamuktan ve pamuk karml, keten, ipek, viskon, asetat, Lyocell, Modal, polyester, poliamid, poliakril ve elastan deiik elyaf trleri bulunan kumalar da kullanlmtr. almada kumalara, boyama ve fiksaj ilemleri uygulanm, boyama prosesi ncesi alkali ilem de uygulamtr. Ynl kumalara da genel bitim ilemleri uygulanmtr. HE deeri ok yksek ve dk mamul elde etme hedefine ham kumalarla ulalamamtr. Yn ve elastan kumalarn HE deerleri dier kumalara gre yksek kmtr.
2. NCEK ALIMALAR
Halit Fikret TAMTRK
Test edilen materyallerin bir ounda HE deeri %3n stnde, maksimum %13 dolaynda olmutur. Boya-terbiye proseslerinde deiiklik yaplmas kuman mekanik-teknolojik zelliklerini etkilemedii gzlenmitir. Sonu olarak, konfeksiyonda diki ipliklerinin evre rutubeti artka ok az, yksek higral ekspansiyona sahip kumalar ise belirgin ekilde klimatik koullardan etkilenip diki kvrmlarna yol at gzlenmitir. eitli klimatik koullarda yaplan diki denmeleri gsteriyor ki, kuma kondisyone edilir ve mmkn olduu kadar yksek salon nem ile allrsa ve uygun diki koullar salanrsa problemin olmad gzlenmitir. Ekmeki, A., Bilgin, E., (2001), selloz elyafna uygulanan merserizasyon ileminin, lif zellikleri zerinde meydana getirdii fiziksel ve kimyasal deiimleri, deneysel verilere dayanarak aklamaya almlardr. almada, merserizasyon ilemi uygulanm ve uygulanm numunelerin; parlaklk, mukavemet deerleri, boyanma zellikleri, nem alma kapasiteleri, kimyasal maddelere kar reaktivitesi ve bu etkilerin germe derecesi, scakl ve NaOH konsantrasyonuna bal olarak nasl deitiini incelemilerdir. Merserizasyon ilemi, selloz elyafndaki kristalin blgelerde meynada geldiinden geri dnlmez ilemdir. Merserizasyon sonu, parlakln art, germenin artrlasna bal olarak daha fazla art, mukavemetin art, boyanma yeteneinin art, nem alma deerinin artt, kimyevilerle reaksiyona girme reaktivitesinin art belirlemitir.almada sonu olarak, merserizasyon ileminin lif zellikleri zerindeki pozitif etkiler ve etkilerin germeye, scakla ve NaOH bal olarak deiim meydana getirdii deiimler ortaya konmutur. almada ayrca, merserizasyonda ilem uygulanan materyalin formunun, iplik ve kuma kontrksiyonun (bkm, sklk vs.), ilem sonu kurutma artlarnn da lifin merserizasyon derecesi zerinde nemli etkiye sahip parametreler olduu belirtilmitir. Yurdakul, A., ktem T., Kumbasar, P., Atav R., Korkmaz A., Arabac A., (2003), almalarnda boyama ilemini mteakip uyguladklar bitim ilemleri ve kimyasallarnn kuman baz haslk zellikleri zerine etkilerini aratrmlardr.
2. NCEK ALIMALAR
Halit Fikret TAMTRK
Apre ilemlerinde farkl zelliklerde yumuatc ve fiksatrler kullanarak, bunlarn kuman, srtme haslklar, ykama haslklar, k haslklar zerine etkilerini aklamaya almlardr. Elde ettikleri sonularda, kullandklar yumuatclarn kumalarn ykama hasl ve ya srtme hasl zerinde etkili olmad, ancak yumuatcya kuru srtme hasl ve boyarmaddeye bal olarak da k hasln drdn belirlemilerdir. almada, fiksatrlerle ilgili olarak normal fiksatrlerin kuman kuru ve ya srtme haslklar zerinde etkili olmad, ancak burada boyarmadde cinsine bal olarak kuman ykama hasln arttma, k haslnda ise azalma meydan geldii belirlenmitir. almada kullandklar baz zel fiksatrlerin, kumalarn ya srtme hasln ve de ykama hasln bir miktar arttrd gzlenmitir. Duran, K., ve ay, A., (2003), pamuklu kumalarn farkl deriik alkali flotteleri ile bazik ileminin veya merserizasyonun burumazlk bitim ilemine etkileri adl almalarnda, farkl alkalilerde ilem gren veya normal boyda merserize edilen ve ardndan DMDHEU ile burumazlk ilemi gren pamuklu kumalarn reaksiyon kinetikleri ve fiziksel zellikleri incelenmitir. alma sonunda deriik alkali flotteleri ile bazik ilem gren burumazlk bitim ilemine tabi tutulduklarnda, hz sabitleri ilem grmeyenlere nazaran daha yksek olmaktadr. Hz sabitleri ise kuman ime derecesini belirleyen nemli bir parametredir. almada deriik alkali zeltileri ile gerilimsiz ilem (kostikleme) gren ve bazik ilem grmeyen kumalarn, DMDHEU ile burumazlk ilemi grdkten sonra kumalarn azot ierii incelendiinde, LiOH, NaOH ve KOH ile bazik ilem gren kumalarn benzer deerler gsterdii ve ilem grmeyen kumalardan daha aktif olduu gzlenmitir. NaOH ilem gren kumalar, imi durumda iken apraz bir balayc ile muamele edildiinde, iyi ya burumazlk deerleri gsterdii tespit edilmitir. lemler sonunda, kopma uzamalar ve mukavemetleri asndan KOH ile ilem gren kuma>NaOH ile ilem gren kuma>LiOH ile ilem gren kuma>ilem grmeyen kuma sralamas sz konusudur.
2. NCEK ALIMALAR
Halit Fikret TAMTRK
Ayn azot ieriine sahip kumalarn kuru burumazlk deerleri NaOH veLiOH ilem gren kumalarda birbirine yakn, KOH ilem gren kumalarda ise bu ikisi nazaran yksek, ilem grmeyen kumalarda ise daha dk olduu gzlenmitir.Ya burumazlk deerlerinde ise ime deeri en yksek olan LiOH ile ilem gren kumalar olduu gzlenmi, sonra srasyla NaOH , KOH ve ilem grmeyen kuma yer almaktadr. Farkl alkalilerle sabit boyda merserize edilmi ve apraz balarla balanm (burumazlk ilemi grm) kumalarn, kuru burumazlk alar (DCRA), ya burumazlk alar (WCRA), mukavemet korunumu (TSR) ve kopma uzama (ER) deerleri, merserize ilemi grmeyen kumalara oranla daha yksek olduu gzlenmitir. Yang, C. Q, Zhou, W., Lickfield, G., C., Parachura, K., (2003), almalarnda, kalc apre ilemi uygulanan pamuklu dokuma kumaa, sellaz enzim ilemi uygulanarak, bu ilemin kuman performans zelliklerine etkisi aratrlmtr. almada iki farl proses uygulanmtr. Birinci proseste, kuma nce sellaz enzimi ile ilem grm, sonra polisakkaritle apraz balamtr. kincisinde ise, nce polisakkaritle ilem grm ondan sonra sellaz enzimi ile ilem grmtr. lem sonu kumalara mukavemet ve anma dayanm testleri uygulanm ve tue deiimleri incelenmi kan sonularla yaplan ilem arasndaki iliki irdelenmitir. almada sonunda birinci yntemin kuma tutumunu iyiletirdii ancak mukavemette nemli kayplara yol at ve ayrca sellaz konsantrasyonu artka anma dayanmnn dt gzlenmitir. Uygulanan iki prosesinde, buruma dayanmna etkisinin olmad tespit edilmitir. Ravandi, S., A., Badrossamay, M., R., Morshed, M., (2004), yaptklar almada terbiye ilemlerinin bezaya dokuma kuma ierisinde oluan i kuvvetlere dalmn incelemilerdir. Kuma ierisinde atk ve zg ipliklerinin birleme noktalarnda iplik etkileimi ile i srtnme kuvvetleri olumaktadr. almada uygulanan enzimatik hidroliz ileminin kuma yzeyindeki liflerin ve pillinglerin byk bir ksmn yok ettiini ve bio-parlatma prosesi esnasnda oluan mekanik hareket de dar kan lifleri yok ettii gzlenmitir. alma da bioparlatma gibi terbiye ilemlerinin kuma mekanik zelliklerinde (kopma ve bklme histerizi) iyilemeler meydana geldii gzlenmitir.
2. NCEK ALIMALAR
Halit Fikret TAMTRK
Gurarda,
A.,
Meri,
B.,
(2005),
almalarnda
konfeksiyonda
pamuk/elastan kumalarn dikimine etki edebilecek parametreleri incelemilerdir. Bunun iin inceledikleri kumalarn bir ksmna silikon apre ilemi, dier ksma ise sadece ykama ilemi uygulanmtr. lem sonunda kumalara, yrtlma mukavemeti testileri yaplmtr. Sonu olarak, uygulanan apre ilemin zg mukavemeti zerinde nemli bir deiiklie sebep olmad, atk mukavemetinde ise olumlu ynde etki gsterdii gzlenmitir. Ayrca, uygulanan silikon aprenin kuma ile ine arasnda oluan srtnmeyi azaltt da belirlenmitir. Juodsnukyte, D., Gutauskas M., Krauledas S., (2005), yaptklar almada apre ilemlerinde kullanlan yumuatclarn tekrarl ykamalar sonucunda kuma zerinde mekanik etkilerini incelemilerdir. almada, pamuk ve pamuk/polyester karm 4 farkl kuma ve 3 farkl meneide katyonik yumuatc apre kimyevisi kullanlarak tekrarl ykama sonu (20 ykama) kuman tutum ve mukavemet deerlerindeki deiimler incelenmitir. Sonu olarak, katyonik yumuatc kullanlmas durumunda kumata meynada gelen tahribatlar daha az olmakta ve kuman salamll ilem grmeyen kumatan daha yksek olduu gzlenmitir. olu, H., ., (2006), pamuklu dokunmu kumalarn reaktif boyarmaddelerle boyanmas ve uygulama ynteminin incelemesi adl almasnda, seilen vinilslfon esasl reaktif boyarmaddeler ile farkl sklk, gramaj ve rg yapsnda 8 pamuklu dokuma kuma, farkl tonda (20 g/L, 60 g/l, 120 g/L) ve drt farkl ynteme gre (pad-batch, pad-steam, pad-thermazol, ektirme) boyanmtr. lem sonu numune kumalara, renk lm ve eitli haslk testleri uygulanmtr. alma sonunda, ektirme yntemine gre boyanan numune kumalarn haslk deerleri genel olarak olduka iyi kmtr. En ak ton iin ektirme ve padbatch yntemlerinde renk elemesi grlmtr. almada, ektirme ynteminde; kuma rg yapsnn, renk iddeti zerinde bir etkisinin olmad belirlenmitir. almada ayrca, ter ve k hasl zerinde boyama ynteminin olduka etkili olduu gzlenmi ve bunlara ait en yksek haslk sonular ektirme yntemi ile elde edilmitir.
2. NCEK ALIMALAR
Halit Fikret TAMTRK
Manich A., Marti, M., Sauri, R., M., Castellar, M., D., Carvaldo, J., (2006), yaptklar alma uyguladklar baz terbiye ilemlerinin dokuma kuma yapsna ve baz fiziksel zelliklerine etkisini aratrmlardr. allarnda , ynl, polyester/selloz, polyester/ynl, karm kumalar kullanlmtr. Sonu olarak, uygulanan terbiye ilemlerinin, kumalarn daha dolgun ve kompakt bir yap salayarak, onlarn fiziksel yapsnda deiimler meydana getirdii gzlenmitir. Yaplan analizlerde, kuma younluunda %46 ve rtme faktrnde %9 artma, kuma kalnlnda ise %33 ve hava geirgenliinde %20-60 azalma meydana getirdii belirlenmitir. Yaplan almalar daha ok, n terbiye ilemlerinden bazik ilemler zerinde olmutur. Bazik ilemlerin, kuman renk ve performans zellikleri zerindeki etkisi ortaya konmaya allmtr. Bu alanda yaplan almalar daha ok boyama sonras terbiye ilemlerinin maml kuma zellikleri zerinde yaplm olup, kimi almada prosese bal farkllklar, kimi zamanda kullanlan kimyeviler bal olarak farkllklardan dolay maml kuman fiziksel zelliklerinde deiiklikler meydana getirmitir. almalar gsteriyor ki terbiye proseslerinde kullanlan kimyeviler ve prosesler, kumalarn tutum, renk, mukavemet, haslk ve tue deerlerinde az veya ok etkili olduu gzlenmitir. Bu alma kapsamnda, n terbiye ilemlerinde yaplacak proses deiikliklerinin mamul kuman ekmezlik, kopma ve yrtlma mukavemeti, pilling zellikleri, srtme hasl, ykama ve su hasl deerlerinde ne tr farkllklar ortaya koyduu aratrlacaktr.
10
3.TEKSTL TERBYE LEMLER ve MAKNALARI
Halit Fikret TAMTRK
3. TEKSTL TERBYE LEMLER ve MAKNALARI Terbiye kelimesi ile anlatlmak istenilen; elde bulunan varl o gnn istek ve beklentilerine uygun olarak hazrlayp donatmak, ona yeni zellikler kazandrmak veya onda var olan zellikleri iyiletirmek ve gelitirmektir. Tekstil terbiyesi ham tekstil rnlerinin albenisini, ekicilii arttrmak, o rne ilerideki kullanm yerine uygun zellikler kazandrmak veya var olanlar daha da iyiletirmek iin yaplan bir dizi ilemlerden olumaktadr. Doal olarak terbiye ilemlerindeki asl ama; o rn sata, tketicinin beenisine tam olarak hazr hale getirmektir. Ama her trl terbiye iin nemli olan hususlar burada da geerlidir. Ama; ierii, kaliteyi ve lezzeti koruyarak o rne o ekicilii, albeniyi ve grnm kazandrabilmektir. br trls her zaman iin bir gz boyamacadr. Ancak u da unutulmamaldr ki; doru bilinlenmenin salkl rgtlenme yaplarnn olutuu ve de globallemenin farkna varm veya o emberin iine girmi toplumlarda bu tr gz boyamacl modasnn ve devrinin artk gemite kald bilinmelidir (Tarakolu, 2000) Terbiye ilemlerinde nemli olan husus; kuma yaplan ilemler srasnda, ar zorlamamas, hrpalamamas ve ypratlmamasdr. lemler srasnda grebilecei zararlar en dk seviyede tutulmaldr. Terbiyede ilem gren tekstil rnleri farkl ekil ve formlarda olabilir. Genellikle yzey haline getirilmi yani dokuma, rme veya dokusuz yzey eklinde olmalarna karn bunlarn dnda deiik ekillerde ki tekstil rnlerinin terbiye ilemleri de yaplmaktadr. rnein; ak elyaf, band, tops, ile veya bobin halindeki iplikler ve zg levendi, kuma levendi terbiyesi gibi. Ancak daha nce de belirtildii gibi genellikle dokunmu, rlm veya dokusuz yzey haline getirilmi durumdaki tekstil malzemelerinin veya yine bunlardan yaplm hazr tekstil rnlerinin (bitmi) terbiyesi yaplmaktadr (oban, 1999).
11
Halit Fikret TAMTRK
Tekstil terbiyesi tekstil endstrisinin ana dallarndan biridir. Ancak tekstil terbiyesi de kendi iinde, uygulanan ilemlerin yaplar ve zellikle bu ilemlerin ama birliktelii bakmmdan ana dala ayrlmaktadr. Buna gre tekstil terbiyesinin ana dallar; 3.1. n Terbiye lemleri Kumaa dorudan sat iin art bir deer kazandrmayan ilemlerdir. Daha ok bir tekstil rnn terbiyede sonraki ilemlere hazrlayan, genelde ekstraktif yani rnde arlk kaybna neden olan ilemlerdir. n terbiye ilemleri zellikle doal lifler iin byk nem tamaktadr. En fazla n terbiye ilemi pamuklu kumalar iin sz konusudur. rnein; fra-makas, hal skme, piirme, kaynatma (hidrofilletirme), aartma (kasar), merserizasyon gibi. n terbiye ilemleri gelede hazrlama amaldr. Kumata fazla bir deer art yaratmazlar. Bu nedenle pasif ilemlerdir. Mmkn olduu kadar bu ilemler kombine edilerek bir arada ve optimum maliyetle yaplmaldr. Ama mutlaka gerektii kadar ve zenli bir ekilde yaplmaldr (oban, 1999). 3.1.1. Hal Skme Kumalarn dokunmas srasnda, zg iplikleri, mekiin (veya mekikiin, kancann, basnl havann, suyun) hareketi ve azln almas gibi mekanik zorlanmalarla kar karya kalmaktadr. zg ipliklerinin yzeyindeki lif ularn, iplik yzeyine daha iyi yaptrarak, daha kapal, daha kaygan, daha salam hale getirerek ve bylece dokuma srasnda zg kopmalarn azaltmak iin zg ipliklerine genellikle bir hallama ileminden geirilir. Ancak etkin bir boyama ve basknn elde edilmesi iin haln etkili bir biimde sklmesi gerekir. n Terbiye Renklendirme Bitim ilemleri (apre) olarak sralanmaktadr.
12
Halit Fikret TAMTRK
Her ne kadar hallama ilemi dokuma dairesinde yaplmaktaysa da dokumadan sonra ii biten haln kumatan uzaklatrlmas (sklmesi) terbiye dairesinde yapldndan, hal konusunda dokumac ve terbiyeci temas halinde bulunmalarnda byk yarar vardr. Hal maddeleri doal ve yapay hal maddeleri olarak ikiye ayrlr: Doal kaynakl hal maddeleri; niasta, modifiye niasta (dekstrin), CMC, metil selloz v.b. Yapay (sentetik) hal maddeleri; polivinilalkol (PVA), poliakrilat, stiren maleik asit esteri, vb. Ayrca hal maddeleri suda znebilirlik etkisine gre de iki grupta incelebilir: Suda zlebilir hal maddeleri; Akrilat, PVA, CMC, zel modifiye niasta v.b. Suya dayankl hal maddeleri; Niasta, modifiye niasta, polyester v.b. Suda zlebilen sentetik hal maddeleri ile yaplan hallarn sklmesi kolaydr. yi bir slatc ilave edilerek yaplacak bir ykama hal maddesinin uzaklatrmaya yetebilmektedir. Burada dikkat edilmesi gereken husus yava zlen hal maddelerinin uzaklatrlabilmeleri iin belirli bir sreye gereksinme olduudur. Ykama bir haspel veya halat ykama makinasnda yaplyorsa, ykama sresinin uzatmak bir sorun deildir. Fakat ykama geni ykama makinalarnda kesiksiz olarak yaplyor ve yakma makinasnn hzyla allyorsa ykama sresi yeterli olmayabilir. Ykama sresinin yeterli olmad hallerde, kuma slattktan sonra sarp bekleterek hal maddesini durulamayla uzaklaabilecek hale gelmesini salamak ve sonra ykamak eklinde alma yaplabilir. Niastann hal maddesi olarak kullanld hallarn sklmesi eitli yntemlere gre yaplabilir. Fakat bu alma yntemlerinin hepsi, nce niasta makro molekllerini paralamak, sonra ykayarak uzaklatrmak esasna dayanmaktadr (Tarakolu, 2000).
13
Halit Fikret TAMTRK
Bu alma kapsamnda, 3 tip kuma iin hallama aamasnda ROTTA firmasnn ROTTA SCHLICTE 989 adl hal kimyevisi kullanlmtr. Kimyevi yap olarak suda mnhal bir PVA tipi hal kimyevisidir. Bu kimyevinin kumatan uzaklatrlmas, ak en ykama makinesinde 95C kaynar ykama ve 3 g/lt TENSEN WA (slatc) kullanlarak, kuma yzeyinden uzaklatrlabilmektedir. Bu balamda, hal skme ilemi alma iin bir parametre olarak ele alnmamtr. Tm numunelerin ilk terbiye ilemleri olarak, ykama ve kurutma ilemi yaplm ve deiken parametreler olarak bundan sonraki terbiye admlar ele alnmtr. Aada hal skme ilemi esnasnda kullanlan Brugman ak en ykama makinasnn ekli ve makinaya ait teknik parametreler verilmitir.
ekil 3.1. Brugman Ykama Makinas (Brugman, 1980) Hal Skme Teknik Parametreleri : Bu makina ykama teknelerinden olumaktadr. Enzimatik hal skmenin de uyguland bu makinann teknik parametreleri yledir: 1.Tekne Giri Ac Hava Basnc 1.Tekne Terazi Hava Basnc 2.Tekne Terazi Hava Basnc 3.Tekne Terazi Hava Basnc 1.Tekne Bask Silindir Basnc 2.Tekne Bask Silindir Basnc : 1,5 kg/cm2 : 25-30 kg : 15-20 kg : 25-30 kg : 3 Ton : 5 Ton
14
Halit Fikret TAMTRK
Pamuklular in Ykama Suyu Scakl P/V in Ykama Suyu Scakl Pamuklular in Ykama Hz P/V in Ykama Hz
: 85-90 Co : 85-90 Co : 40-50 m/dk : 30-50 m/dk
3.1.2. Yakma lemi Bitmi kuma zerinde hav tycklerinin bulunmas istenmiyorsa tylerin yok edilme ilemi yakma makinesinde yaplr. Kuma zerindeki tyler kuma daha mat ve soluk gsterir ayrca fazla tyler kuman kullanm esnasnda boncuklanmaya neden olur..
kaynak http://www.intertekstil.com.tr/
kaynak http://www..tekstilcikolayweb.com.tr/
ekil 3.2. Yakma Makinas
ekil 3.3. Yakma Makinas
Yakma makinesinin en nemli ve temel grevi gelen kuma yakarak dier proseslere hazrlamaktr. Ham olarak gelen kuma zerindeki elyaflar kumaa istenmeyen bir zellik kazandrr. Bu elyaflar kuma martlatrr, kuma zerinde boncuklanmaya neden olur. Ular akta olduu iin boyanmaz ve krllanma hatas ad verilen hata oluur. Ayrca bu elyaflar basma ilemi esnasnda ablonlarn arasna girerek desenin net kmasn engeller. Tm bu elyaf uzantlarndan kaynaklanan hatalar yok etmek amacyla elyaf ular yaklr. Yakma ilemi sonrasnda kumata parlaklk, renk canll, yumuak tue salanr. Ayrca boncuklanma nlenir, hava geirgenlik zellii artar (oban, 1999). 15
Halit Fikret TAMTRK
(a)
(b) kaynak http://www.funke-jigger.com/
ekil 3.4. Yakma ncesinde (a) ve Sonrasnda (b) Kuman Grnm Propan + Btan karml sanayi tplerinden salanan yaktla kuman stne belirli uzaklkta alev pskrtlr. Yakma ilemi srasnda kuma aleve doru net bir ekilde ynlendirmek iin silindirler iinden souk su geirilir. Bunlarn iinden su geirilerek ar snmas nlenir. Silindirlerin eki pozisyonuna gre kuma alev beklerine istenilen dorultuda ve uzaklkta gelir. Silindirlerin suyunun 50C civarnda olmas istenir. Bunun amac silindir zerindeki terlemeyi nlemektir. Alev beklerinde ise alev iddeti havann debisiyle doru orantldr. Bunun iin gaz/hava orannn doru tespit edilip kuma zerinde beklerin deliklerinden ayni oranda ayni kzgnlk kmas istenir. alma kapsamnda fabrikada kullanlan Osthoff-Senge Yakma Makinesi balca 5 blmden oluur: 1) Kuma giri ksm: Kuman makineye istenen gerginlikte ve dzgnlkte girmesini salayan gergi ve istikamet rolikleri, kenar ac roliklerden meydana gelmitir. Kuma gerginlii elle ayarlanabilir. 2) Yakma kamaras: Kumaa yakma ileminin uyguland ksmdr. Kuma buraya istenen istikamette girdikten sonra yaklatrma rolii sayesinde, aleve ayarlanan ekilde yaklatrlr veya uzaklatrlr. Alev bekleri (ocaklar) ate tulalarndan yaplmtr ve burada btan gaz yaklarak kumaa uygulanr. Alev bekleri, alev-kuma asn ayarlayabilmek iin hareket edebilecek ekilde yaplmtr.
16
Halit Fikret TAMTRK
3) Fra ksm: Bu ksm yakmadan sonra kuma zerinde kalan pisliklerin temizlenmesi amacyla mevcut bulunmaktadr. 4) Tekne: Hal skme ilemi yaplaca zaman veya ok ince kumalarn yaklmas srasnda kullanlr. Kuma yakldktan sonra teknedeki flotteden geirilerek dar alnr. 5) k ksm: lemi tamamlanan kuma buradan geirilerek arabaya alnr veya rolie sarlr. Daha sonraki ilemler iin hazrlanm olur. Ayrca kuma scaklk gstergesiyle makineden kan kuman srekli llr. Mteri isteine gre kuman tek yz veya iki yz bir kez veya tek yz iki kez yaklabilir. Tek-ift yakma ayar ile tek veya iki ocan ayn anda yanmas, bylece kuman bir veya iki yznn yanmas salanabilir. Oshoff-Senge yakma makinesinde, alma hz 50 m/dky amad srece bekler kuma yakma pozisyonuna gemezler. Hz, 50 m/dky atnda otomatik olarak yakma pozisyonuna geerler. Kuma k scakl srekli olarak llr ve 120Cyi atnda alev basnc otomatik olarak azalr. Valle beklerin arasndaki mesafe ayarlanabilir olsa da genelde 12 mm olarak ayarl kalr ve deitirilmez. Valin iinde kullanlan soutma suyunun scakl 80Cyi atnda ocak yine otomatik olarak sner. Yakma Makinas Teknik Parametreleri : Kuma Bek Aras Mesafe: P/V iin P/P iin V/K iin Lycra iin Gaz Basnc Hava Basnc Hava-Gaz Karm Basnc Hava-Gaz Karm (%) : : : : 8-10 mm 8-10 mm 8-10 mm 25 mm : 60-100 mBar : 60-70 mBar : 10-18 mBar : 1-10
17
Halit Fikret TAMTRK
Tp k Gaz Basnc Yakma Girii n Fra Ayar Yakma k Son Fra Ayar Soutma Suyu Tank k Gaz Basnc P/V Kumalar in Hz P/P Kumalar in Hz V/K Kumalar in Hz Lycra Kumalar in Hz
: 0,6-1 Bar : Ak : Ak : Vana ak : 2-3 kg/cm2 : 100 10 m/dk : 100 20 m/dk : 100 10 m/dk : 120 mt/dk
Piyasada elektrikli ve levhal yakma makinalar da mevcuttur. Ancak iyi bir yakma etkisi salanamamas ve maliyetin yksek olmas nedeniyle piyasada ok fazla kullanlmamaktadr. Yakmay Etkileyen Faktrler ; Bir yakma makinasnda elde edilen etki birinci derecede u faktrler tarafndan belirlenmektedir. Alev Kuvveti ( Younluu ) : Alev kuvveti veya younluu denilince, yakma alevi tarafndan birim zamanda, belirli bir yzeydeki kumaa aktarlan enerji miktar anlalmaktadr. Gazhava karm iyi ayarlanp mavi alev elde edilmelidir (mavi alevde s yksektir). Alev younluu makine zerinde ki bir manometre ile takip edilir. Bu parametre yakma makinasnn ayar iin ok nemlidir. Kuma Gei Hz : Kuma gei hz ykseldike, kuman alev ile temas ettii srede azalmaktadr. Bu nedenle gei hz ayarlanarak da yakma etkisi azaltlp oaltlabilir. Makinalarn ounda gei hz 25-300 m/dk arasnda ayarlanabilmekte ise de, genellikle 50-200 m/dk arasndaki hzlarda allmaktadr.
18
Halit Fikret TAMTRK
Kuma ile Bek Arasndaki Mesafe : Bek deliinden kan alev, delikten uzaklatka yaygnlamakta ve dolaysyla birim yzeye isabet eden alev temperatr dmektedir. En yksek verim bek-kuma arasndaki mesafe 5-6 mm olduunda salanmaktadr. Beklerin Pozisyonu : Beklerle (alevle) kuman temas edi ekli de, elde edilecek yakma derecesini nemli bir ekilde etkilemektedir. zellikle son yllarda sentetiklerin ve bunlarn doal liflerle karmlarnn miktarnn artmasyla bek pozisyonunun doru seilmesi iyi bir yakma iin birinci art haline gelmitir. Bek pozisyonlar teker teker incelenecek olursa bunlar ayr ekilde aklanabilir; 1-Teet yakma: Alev bir rolik (silindir) zerinden geen kumaa teetsel bir ekilde pskrtlr. Sentetiklerde tercih edilir. Yakma etkisi zayftr.
kaynak http://www.funke-jigger.com ekil 3.5. Teet Yakmada Bek Pozisyonu(a-kuma, b-val, c-alev beki) 2-Val zerinde yakma: Kuma soutulan rolikler zerinden geerken alev etkisine maruz braklr. Bek ile kuma arasnda 5-25 mm mesafe olmal; kuman ak hz 50-180 m/dk olmaldr. Erime tehlikesi olan karmlarda uygulanr.
kaynak http://www.funke-jigger.com/ ekil 3.6. Val zerinde Yakma leminde Bek Pozisyonlar
19
Halit Fikret TAMTRK
3-Kuma dik yakma: Kumaa alev direkt olarak pskrtlr. Kuma iine nfuz etmi kuvvetli bir yakma etkisi salanr. Pamuklu kumalarda kuma direkt yakma yntemi daha ok kullanlr.
kaynak http://www.funke-jigger.com/ ekil 3.7. Kuma Dorudan Yakma leminde Bek Pozisyonu 2.1.3. Kostik Pime lemi Doal pamuk lifleri yapsnda selloz ve nem haricinde ya, vaks, pektin, hemiselloz, protein gibi safszlklar ierirler. Bu safszlklar liflere yumuak ve gzel bir tutum kazandrmakla birlikte liflerin hidrofob bir karakter kazanmasnn salarlar. Bu sebeple boyama, bask gibi ya ilemlerde iyi bir sonu elde etmek zorlar, liflerin slanmas engellenir. Hidrofilletirme de denilen kostik piirme ilemi sonucunda pamuk lifleri daha hidrofil bir yap kazanrlar. Hidrofilletirme ileminde gelien olaylar unlardr: a) Sabunlaabilen ya ve vakslar sabunlatrlr. b) Pektinler sodyum pektinata dntrlr ve suda basite znr. c) Mineraller znr. d) Proteinler suda znebilen aminoasitlere dntrlr veya amonyaa bozunur. e) Sabunlamayan yalar, sabunlaabilen vakslarn hidrolizi esnasnda emlsiye edilebilir. f) Hal skmnde uzaklatrlamayan hal uzaklatrlr. g) Hemisellozlar ve kk selloz moleklleri znr.
20
Halit Fikret TAMTRK
h) Aartma prosesinde kuma yapsndaki bitiklerin uzaklatrlmas kolaylar. i) Dokumadan gelen makine yalar Pamuk/Pes kumalarda, Pes iplik ekiminde ilave edilen eirme yalar uzaklatrlr. Kuma zerinde bulunan doal kaynakl safszlklarn haricinde, kumata bulunmas muhtemel dokuma yalar, kirler, toz ve epeller de bu blmde uzaklatrlr. Kostik pime kimyasallar ve yardmc maddeler : -Sodyum Hidroksit: Pimeyi salar. Kuman hidrofil (emicilik) zelliini artrr, yzeydeki eperlerin hal maddelerinin sklmesini salar. -Cottoclorin (Islatc): Verilen kimyevilerin kuma tarafndan daha iyi ve yeteri kadar emilmesinin kolaylatrr -Verolan NBT (yon Tutucu): Metal iyonlarnn kuma zerinde birikmesini nler, sv ierisinde kalmasn salar. Pime ilemi, Ksters Kontin Kasar Makinasnda yaplmtr. Bu makina ile sadece, sadece kostik pime, yaplaca gibi sadece aartma (kasar), sadece kostikleme, kostikleme kasar, kostikleme pime, pime aartmada yaplabilmektedir.
ekil 3.8. Ksters Kontin Kasar ve Ykama Makinas (Ksters, 1998)
21
Halit Fikret TAMTRK
Ksters Kontin Kasar ve Ykama Makinesinin alma Prensibi: Ksters kasar makinesinin alma prensibi uygulanan prosese gre farkllk gstermektedir.. Makinann giriinde 2000 lt hacminde bir kimyevi teknesi bulunmaktadr. Buharlatma kamaralar ve fulard, makinenin st ksmnda bulunmaktadr. Buharlatma kamaras ncesi 2, sonrasnda 6 olmak zere toplam 8 adet ykama kamaras bulunmaktadr. Bu makinenin giri ksmnda sensrler bulunur. Bu sensrler kuman atk ynnde dzgnsz giriini nler. Kuma ilk olarak iinde souk su bulunan fularda (tekne) girer ve sklr. Sonra kuma 2 byk tamburdan geer. Kuman zerine bu tamburlara girmeden su pskrtlr ve knda kuma zerindeki fazla su emilir. Kuma daha sonra esas ykama teknelerine girer. Burada kuma iki ykama teknesinden getikten sonra makinenin st ksmnda bulunan fularda (fleksip) girer. Burada kumaa pime kimyevileri verilir ve ardndan skldktan sonra buharlatma kamaralarna girer. Kuma burada 102C civarndaki scaklkta buharla muamele edildikten sonra tekrar makinenin aa ksmnda bulunan ykama tekneleri blmne gelir. Burada kuman durulanmas ve ntralizasyon ilemleri yaplr. Beinci ykama kamarasnda kuma pHnn ayarlanmas iin asetik asit bulundurulur. Tekne pH 4-5 arasna ayarlanr. Son teknede ise kuma souk sudan geirilir, sklr ve k ksmnda rolie sarlr. Ksters kontin ykama makinasna ait makine parametreleri aada verilmitir; Ksters Kontin Kasar Makinas iin Teknik Parametreler : Giri (Islatma) Teknesi Su Scakl Giri (Islatma) Teknesi Val Basnc Giri (Islatma) Teknesi Terazi Basnlar 1. Ykama Kamaras Su Scakl 1.Ykama Kamaras Giri Terazi Basnc 1.Ykama Kamaras k Terazi Basnc : : : : : : 40 oC 3 Bar 4 Bar 70 oC 4 Bar 4 Bar 2 Bar
1.Ykama Kamaras k Bask Silindiri Basnc :
22
Halit Fikret TAMTRK
, -
2. Ykama Kamaras Su Scakl 2.Ykama Kamaras Giri Terazi Basnc 2. Ykama Kamaras k Terazi Basnc
: : :
70 oC 4 Bar 4 Bar 2 Bar 102 oC Piirme 5 Kasar 3-5 bar 60 oC 30 oC 95 oC 4 Bar 4 Bar 2 Bar 95 oC 4 Bar 4 Bar 2 Bar 95 oC 4 Bar 4 Bar 2 Bar 95 oC 4 Bar 4 Bar 2 Bar
2. Ykama Kamaras k Bask Silindiri Basnc : Reaksiyon Kamaras Scakl Reaksiyon Kamarasndaki 5.,6.,7.,8. Terazi Reaksiyon Kamarasndaki 5.,6.,7.,8. Terazi Kostik Pime Esnasnda Fleksip Scakl Peroksit Kasar Esnasnda Fleksip Scakl 3. Ykama Kamaras Su Scakl 3.Ykama Kamara i Terazi Hava Basnc 3.Ykama Kamaras k Terazi Hava Basnc : : : : : : : :
3.Ykama Kamaras k Bask Silindiri Basnc : 4.Ykama Kamaras Su Scakl 4.Ykama Kamara i Terazi Hava Basnc 4.Ykama Kamaras k Terazi Hava Basnc : : :
23
Halit Fikret TAMTRK
7.Ykama Kamaras Su Scakl 7.Ykama Kamara i Terazi Hava Basnc 7.Ykama Kamaras k Terazi Hava Basnc
: : :
60-90 oC 4 Bar 4 Bar 2 Bar 40 oC 4 Bar 4 Bar 2 Bar
Ksters Kasar makinesinde Pamuk, Polyester/Pamuk ve Pamuk/Lycrallarn kumalarn ykama ve bazik ilemleri de yaplr. Makine alma hz genellikle 30 m/dkdr. 3.1.4. Kasar (Aartma) lemi Aartma ileminin birinci amac pamua arzu edilmeyen esmerlii veren renkli safszlklar(boyarmaddeleri) gidermektir. Kuman beyaz olarak sata sunulmas isteniyorsa mutlaka bir aartma ilemine tabi tutulmas gerekmektedir. Ayrca boya ve bask yaplacak kumalarda daha parlak renk elde etmek iin yeterli miktarda bir aartma yaplmasnda yarar vardr. Aartma ilemleri ile kuma zerinde bulunan doal sarmtrak kahverengi pigmentler bozuturularak kumatan uzaklatrlmaktadr. Aartma ileminde oksidatif aartma maddeleri kullanlr. Bu tr maddelerle alldnda aartma olay atomik oksijenin aa kmasyla balar. Oksidatif aartma maddelerinin en nemlileri hidrojen peroksit, sodyum hipoklorit ve sodyum klorittir. alma kapsamnda Hidrojen peroksit aartmas uygulanmtr. Hidrojen Peroksit (H2O2) redoks potansiyeli dier aartma maddeleri arasnda en dk olduundan dolay pamuklu mamllerin aartlmasnda daha ok kullanlr.
24
Halit Fikret TAMTRK
alma kapsamnda Hidrojen peroksit aartmas uygulanmtr. Bu nedenle burada daha ok H2O2 (Hidrojen Peroksit) aartmas zerinde durulacaktr. Ayrca H2O2 aartmas sonucu ortaya tehlikeli atklar kmaz ve kuma zerinde ypranma ya da lekeler oluturmaz. Hidrojen peroksit souk ve scak olmak zere iki ekilde uygulanabilir. Ve bu aartma ilemi alkali veya asidik ortamda yaplabilir. Ancak alkali aartma daha yaygn olarak kullanlmaktadr. Kasar ilemi kumalara u zellikleri kazandrmak iin uygulanr: Hal, pektin, mum, katalik maddeler gibi safszlklarn dzgn bir ekilde uzaklatrlmas. Daha iyi boya nakli iin, dzgn ekilde imi lifler. Sabit bir pH. Dzgn bir atk nem yzdesi. Dzgn bir su emme yetenei. Beyaz ve pastel tonlar iin daha iyi bir beyazlk salamak. Koyu renk boyama ve baskda parlakl arttrmak. ekirdek kabuklarn uzaklatrarak kuman grnmn iyiletirmek. Peroksit aartmann kimyas olduka kark olup, henz tam olarak aklanamamtr. Hidrojen peroksit kimyasal olarak zayf asidik bir maddedir. Alkali ortamda aartma etkisini salayan perhidroksil anyonlar olumaktadr. Hidrojen peroksit aartmasnda beyazl salayan madde, bozunma reaksiyonu sonucu aa kan serbest haldeki oksijen gaz olsayd aartma prosesine herhangi bir ekilde oksijen gaznn pskrtlmesi ile beyazlatma salanabilirdi. Hidrojen peroksit stabil olmayan H2O2 formlasyonunda bir maddedir ve scaklk, k, alkali ortam ve ar metal iyonlar etkisiyle kolaylkla aada verilen reaksiyon denklemindeki gibi paralanr ve aa serbest halde oksijen gaz kar. Aartmay salamayan reaksiyon:
kaynak http://www.gemsan.com.tr/ ekil 3.9. Hidrojen peroksit aartma reaksiyonu Serbest haldeki oksijen gaz bir kayptr, aartma prosesinde hi bir ie
25
Halit Fikret TAMTRK
yaramaz. Bu bozunma reaksiyonu tek ynldr dolaysyla geriye dn yoktur. Organik bazl stabilizatrler, yukarda verilmi olan ve aartmay salamayan dolaysyla istenmeyen bu tek ynl reaksiyonu nleyerek hidrojen peroksiti stabilize ederler. Hidrojen peroksitle aartma bazik ortamda yaplr. Kuma daha nce piirme gibi bazik ilem grm ise PH=10-11, eer ham kuma ise PH=11-12 arasnda allr. Aartmay salayan ana reaksiyonlar ise aada verilmi bir denge reaksiyonu ile onu takip eden ve pamuk ile olan tek ynl reaksiyondur:
kaynak http://www.gemsan.com.tr/ ekil 3.10. Hidrojen peroksit ile pamuun aartlma reaksiyonu Aartmay salayan H2O iyonlardr ve bu iyonlar bir denge reaksiyonudur; ortamda aartlacak pamuk olduka H2O iyonlar tek ynl reaksiyona girer. ki ynl denge reaksiyonu saa kayar ve H2O2 tketilir. Burada genel olarak her zaman dikkat edilmesi gereken husus, sisteme fazla H2O2 konulmamaldr. Pamuk zerindeki btn yabanc maddelerin oksitlenmesi bittikten sonra ortamda H2O2 kalr ve aartmaya devam edilirse oksiselloz meydana gelir, dolaysyla lifler zarar grm olur. yi bir aartmay salamann yannda kasar prosesinde bir ok hususa dikkat etmek gerekir (Gemsan, 2006). Kasar kimyasallar ve yardmc maddeler : -Hidrojen peroksit (H2O2, %50): Aartma maddesi. -Sodyum Hidroksit (48 Be): Pimeyi salar. Kuman hidrofil (emicilik) zelliini artrr, yzeydeki eperlerin hal maddelerinin sklmesini salar. Ayrca ortamn alkali olmasn salar. -Rucostab OKB (Stabilizatr): Hidrojen peroksitin paralanmasn nleyerek etkin bir aartma yaplmasn salar.
26
Halit Fikret TAMTRK
-Cottoclorin (Islatc): Verilen kimyevilerin kuma tarafndan daha iyi ve yeteri kadar emilmesini kolaylatrr. -Verolan NBT (yon Tutucu): Metal iyonlarnn kuma zerinde birikmesini nler, sv ierisinde kalmasn salar. Aartma (kasar) ilemi de Ksters kontin kasar makinasnda yaplmaktadr. Pime ileminden farkl olarak fleksipte aartma kimyevileri verilmektedir. Makine artlar ve makine hz pime de olduu gibidir. 3.1.5. Kostikleme lemi Gerilimsiz olarak uygulanan merserizasyon, kostileme olarak tabir edilir. Sud kostikle yaplan bazla muamele germeden yaplrsa, kuma veya iplik parlak bir grn kazanmaz, lif kesitlerinin imesi ile eker. Sudkostik (sodyum hidroksit)zeltisinin etkisi ile dokumalar eker, sklar ve salamlar, lifin yaps olduka deiir. Bu ekilde de, mamuln boyama ve basma srasndaki boyarmadde alm artar. Boyama iin yaplan kostikleme ilem admlar; 1- Konsantre sudkostik flottesinde emdirme, 2- Rolik yataklarda bekletme, 3- Durulama ve ykama, ramzde kurutma admlarndan olumaktadr. Bu ilemde germe yoktur (Yakartepe ve Yakartepe, 1995). Kostikleme kimyasallar ve yardmc maddeler : -Sodyum Hidroksit (28-30 Be): Sellozik elyafn imesi salar. -Rucowet RMC (Islatc) : Yksek bomelere dayankl slatma maddesi. Kostikleme ilemi, kontin kasar ve ykama makinasnda yaplr. Giriteki kimyevi teknesinde 28-30 Be Kostik ve slatc bulunan zeltiden getikten sonra, ykama ilemine tabi tutulur. 102 C reaksiyon kamarasndan geerek, daha iyi ime salanr. Makine artlar kostik pimedeki gibidir.
27
Halit Fikret TAMTRK
3.2. Renklendirme (Boya ve Bask) Bu ilemlerle ise tekstil rnleri istenilen renkle ve desenlerle donatlr. Renklendirmenin asl amac kumaa ilk bak, ilk etki iin ekicilik ve albeni kazandrmaktr. Asl ama o gnk moda rengin kumaa kazandrlmasdr. Renklendirme son derece geni, ok sayda ve eitte ilemlerden olumaktadr. Renklendirme ilemleri; moda, gz zevki ve ekicilik iin mutlaka gereklidir. Aktif ilemlerdir. Nasl isteniliyorsa o ekilde yaplma zorunluluu vardr. rne deer art kazandran ilemlerdir (oban, 1999). 3.2.1. Boyama Yntem ve Makinalar Tekstil terbiyesinde boyama yntemleri, iki temel ekilde uygulanr. Ayrca baz zel amal boyama ilemleri de gelitirilmitir. 1. ektirme yntemi, uzun flotte orannda yaplan boyamalar, 2. Emdirme yntemi, ksa flotte orannda fulard da emdirme ile yaplan boyamalar. Burada daha ok piyasada en ok kullanlan 2 tip boyama yntemi aklanmtr. 3.2.1.1. ektirme Yntemi Tekstil materyalinin boyarmadde ve boyama yardmc maddelerini ve kimyasal maddeleri ieren banyoda kesikli (diskontin) boyama yntemidir. Uzun flotte orannda boyama, tam banyo metoduna gre boyama, kesikli boyama veya diskontin boyamada denir. Tekstil materyalinin bir banyo (uzun flotte orannda) ierisinde uzunca bir sre muamele edilmeleri esasna dayanr. Bu srada aplike edilmek istenen boyarmaddenin, tekstil materyaline afinitesi nedeniyle banyodan ekilmesi salanr.
28
Halit Fikret TAMTRK
ektirme Yntemine Gre Boyamann Prensibi: ektirme yntemine gre boyamada adm sz konusudur. Bunlar; 1) Boyarmaddenin elyaf zerine alnmas. 2) Boyarmaddenin elyaf zerinde dzgnletirilmesi. 3) Boyarmaddenin elyaf iine fiksaj Elyaf, iplik, dokunmu veya rlm kuma, boyarmaddenin sulu zeltisine batrlarak boyanr. Boyama; ounlukla, banyodaki boyarmaddenin istenilen rengi oluturmak zere, tekstil materyali ile birlemesine kadar, dikkatlice salanm yksek temparatr altnda gerekletirilir. Boyama ile renklendirme, tekstil liflerinin moleklleri ile genellikle sulu zeltilerde ba yapabilen kimyasal boyarmaddelerin kullanm ile ilgilidir. lem boyunca boyarmadde molekllerinin materyale niform olarak balanmas ve bylece dzgn boyamann salanmas iin, boyarmadde de zeltisi veya materyal hareket ettirilmelidir. ektirme ynteminde, flotteden alnacak boyarmadde veya terbiye maddesinin miktar asndan, maddelerin tekstil materyaline afiniteleri olmalar gereklidir. Flotte kalan madde ile tekstil materyali tarafndan alnan madde arasnda dinamik bir denge vardr. Boyama sresi birka dakikadan birka saate kadar deiirken, boyarmadde/lif balanma reaksiyonunun olutuu scaklk, boyanan elyaf ve boyarmaddelere gre de deiir. Buzla soutulan ya da zel basnl cihazlarda kaynama scaklnn zerine kadar stlan boyama banyolar da vardr (oban, 1999). ektirme Ynteminin zellikleri ektirme ynteminin iki temel zellii vardr. Bunlar; 1) Uzun muamele sresi 2) Uzun flotte oran (1:3 banyodan daha uzun) Bu iki nemli zellik empregnasyon metoduyla zt yapda ilemlerdir. Bu yntemde, srekli yntemin (fulard, emdirme yntemi) tersine, ilenecek olan maml bir flotte iine konur ve elyaf zerindeki boyarmadde ile banyo iindeki boyarmadde arasnda bir denge salanncaya kadar, boyama banyosundan boyarmadde ekmesi beklenir.
29
Halit Fikret TAMTRK
ekme hz; Lifin kendisine, Boyarmaddenin difzyon hzna, Boyama koullarna (rnein; flottenin hareketi, s, lif yzeyinin lif ktlesine olan oran) baldr. Bu etkenler, kullanlan yardmc maddelerle olumlu ynde artrlabilir. ektirme ynteminde flotte oran 1:3n zerindedir. Bu kadife gibi yzey zelliklerinin korunmas gereken kumalarda kullanlan boyama yldzlarnda 1:60 banyoya kadar klabilir. Flotte oran ne kadar kk ise, o kadar rantabldir. ektirme Yntemine Gre alan Makine Tipleri: ektirme yntemine gre alan makine tipleri; Jet, Overflow, Haspel, Jigger, Levent boyama aparatlar, plik boyama aparatlar, Para boyama makineleri, Boyama yldzlar, vbdir (Yakartepe ve Yakartepe, 1995).
3.2.1.2. Emdirme Yntemi Tekstil materyalinin tekne ierisindeki flotteden geirilmesi ve sklmas eklinde uygulanan aplikasyon metodudur. Kesiksiz (kontin) ya da yar kesiksiz (yar kontin) boyamalarn temelini tekil eder. Bu yntem fulard yntemi olarak ta bilinir. Emdirme yntemine gre boyama eitleri iki adettir. Bunlar; Yar kesiksiz (yar kontin) yntemler ve Kesiksiz (tam kontin) yntemlerdir.
30
Halit Fikret TAMTRK
Emdirme Ynteminin Prensibi: Emdirme yntemi, ak en halinde bulunan tekstil materyalinin ksa flotte oranndaki zelti veya dispersiyon halde bulunan boyama banyosunda emdirilmesi ve daha sonra lastikle kapl merdaneler (silindirler) arasnda sklmas suretiyle uygulanan boyama metodudur. Emdirme yalnzca kuma halinde uygulanabilir. Emdirme yntemi ana ilem kademesinden oluur; Emdirme, fularlama, Fikse, Ykama ve sabunlama ilemleri, Kurudan yaa veya Yatan yaa uygulanabilir.
Emdirme, mamln durumuna gre;
Emdirme Ynteminin zellikleri: Empregnasyon yntemi fularda uygulanr ve iki nemli zellii vardr; 1. Ksa flotte oran (1:1, 5 banyo oranndan az), 2. Ksa muamele sresi Bu iki zellik, ektirmenin (tam banyo) tam tersidir. Emdirme ile aplikasyonda, mamln flotteden gei sresinin ok uzun tutulmasna gerek yoktur. Fakat ok ksa geilerde de aplikasyon yeterince gereklemez. Tekstil mamlnn slanmas, boyarmadde ve/veya kimyevilerin aplikasyonu iin yeterli sre salanmaldr. Buna gre; mamln gei yolunun uzunluu, skma etkileri, tekne byklkleri gibi eitli faktrler bir arada karlatrlabilmektedir. Emdirme Ynteminin Avantajlar: Flotte orannn ksal, su kullanm ve atk su miktarnn dk olmas, Kullanlan boyarmadde ve kimyasal madde tketiminin azl, Enerji giderlerinin dkl, Uzun partilerin ekonomik bir ekilde boyanmas, Ayn tonda boyama istenen uzun metrajlarda uygunluu,
31
Halit Fikret TAMTRK
Makinenin doldurma, boaltma, temizleme sresinin kesikli metoda gre ksa olmas, lem tekrar edilebilirliinin ektirme metoduna gre daha yksek olmas, Kalc krk izi tehlikesi olan kumalar iin uygun olmasdr.
Emdirme Ynteminin Dezavantajlar: Yatrm giderinin yksek olmas, Uzun metrajl partiler iin uygun olmas, Skma merdanelerinin konstrksiyon olarak hassas olmas ve bakm gerektirmesi, Ba - son fark, kanat fark, migrasyon gibi boyama dzgnszlkleri, Flotte konsantrasyon hesaplarnn daha hassas ayarlanmas gereklilii, Kontin sistemlerin Trkiyede retilememesi. Bu dezavantajlara ramen belirtilmesi gereken nemli bir husus; kontin tesislerin Trkiyede ilem standard, ilem ekonomiklii, srekli kalite ve giderek artan iilik giderleri iin gerekliliidir. Ancak, dier yandan ihtiyacmzn byk ounluunu kapsayan rme mamller iin overflowlarn niversal ama tamas kontin tesisleri snrlayc bir etkendir (Tarakolu, 2000). 3.2.1.2.(1). Yar Kesiksiz(Yar Kontin) Yntemler Emdirme den sonra boyama ileminin kontin olarak devam etmedii, belirli bir bekletme sresinin veya ayr bir fiksaj ileminin gerekli olduun metotlardr. Yar kesiksiz ya da dier syleni ekilleriyle yar kontin, semi kontin yntemler unlardr; Pad batch; emdirmesouk bekletme yntemi Pad roll; emdirmescakta dndrerek bekletme yntemi Pad jig; emdirme, jigerle fikse etme yntemi (oban, 1999).
32
Halit Fikret TAMTRK
3.2.1.2.(2). Kesiksiz(Kontin) Yntemler Kontin boyama, boyama ileminin kesiksiz bir ekilde devam ettii ilem eklidir. Bu yntem, ancak byk partilerin boyanmasn da rantabildir. Tm kontin boyama metodlarnda ileme emdirme ile balanr. Ardndan, metoda gre ara kurutma, kimyasal emdirme, buharlama ard ilemler, durulama, kurutma ile devam edilir. Kontin metodlarda hz 10-70 mt/dak.dr. Yatrm maliyetinin yksek olmas nedeniyle kontin boyamalar srekli byk parti boyama yapan iletmeler iin uygunluk tar. Bu ynteme rnek olarak Thermex Makinas verilebilir. Kesiksiz (kontin)boyamalarda dikkat edilecek noktalar: 1) Boyarmaddenin afinitesinin dk olmas; aksi halde fulardan ilk geen kuma paras daha koyu olacak, sonraki ksmlar daha ak olacaktr. 2) Boyarmaddenin afinitesinin dk olmas; aksi halde fulardan ilk geen kuma, sonraki ksmlar daha ak boyanacaktr. Bu da ba son farkdr. 3) Skma basncnn tm en ve boyunca eit bir ekilde uygulanmas; salanmad takdirde kuman kenarlar ile ortas farkl koyuluklarda boyanacaktr. Bu da, kanat fark ya da kenar kenar farkll hatasdr. 4) Migrasyon tehlikesi; uzun flottede boyamalarda balangta dzgnsz alnan boyarmaddenin migrasyonu iin yeterli zaman olduundan, sonradan dzgnleme yetenei iyi ol an boyarmaddeler seilir. Kontin boyamalarda bu mmkn deildir. Bata n dzgn alnma arttr.Boyarmaddenin nceden kuruyan blmlerine g etmesi, akl- koyulu dzgnsz boyamalara neden olur.B u nedenle ;flotteye migrasyonu nleyici maddeler, kvamlatrclar katlabilir buharlama veya. kurutmadan nce ok ekilde bir ara kurutma yaplr (Tarakolu, 2000).
33
Halit Fikret TAMTRK
Pad-Batch Yntemi (Emdirme, Doka Sarma ve Souk Bekletme): Souk bekletme ynteminin esas;
Mamuln terbiye maddesi veya boyarmadde flottesi ile (ak en formunda) emdirilmesi Kuman rolie dzgn bir ekilde (ak en formunda) sarlmas ve Daha sonra zerinin hava geirmeyecek ekilde polietilen folye ile rtlerek bekletilmesine dayanr. Pamuklu mamller zellikle reaktif boyarmaddelerle boyanacaksa bu yntem
kullanlr. En az tesis gerektiren, ekonomik bir yntemdir. Ancak kimyevi madde tketimi yksek ve bekletme sreleri uzundur (8-24 saat civardr). Maml; fulard ierisindeki flotte ile emdirilir, sklr, folyelere sarl durumda, rolikte dndrlerek bekletilir. Ardndan kontin bir ykama makinasnda ard ileme tabi tutulur. Yeterince zaman olan iletmelerin, enerji tasarruflu olan bu yntemle alma yapmas uygundur (oban, 1999).
ekil 3.11. Pad-Batch Boyama Makinasnda Ak emas (olu, 2006) Souk bekletme ynteminin avantajlar; Souk bekletme ynteminin dezavantajlar: Kullanlan kimyevi ve yardmc madde tketimlerinin yksek oluu, lem sresi uzun olduu iin kuman iletmede kalma sresinin uzunluu, En az makinaya ihtiya duyan yntem olmas, Enerji giderlerinin minimum olmas.
34
Halit Fikret TAMTRK
Renk tutturma ve partiler aras nans farkllnn uzun bekletme srelerinden sonra anlalmas, Boya laboratuarnda iletme iin yaplacak denemelerde de uzun bekleme srelerine ihtiya duyulmas (Tarakolu, 2000). alma kapsamnda numuneler, Ksters boyama makinasnda pad batch boyama
yntemine gre reaktif boyarmadde maddeleri ile boyama yaplmtr. Aada ilem esnasnda kullanlan Ksters Pad Batch Boyama Makinasnn ekli ve boyamayla ilgili teknik parametreler verilmitir:
ekil 3.12. Ksters Pad Batch Boyama Makinas (Ksters, 2003) Ksters Pad-Batch Boyama Makianas alma artlar: Bask val ayarlar - sol : - orta : - sa : Hz : alma ekli 2,4 N/mm 2,4 N/mm 2,9 N/mm 30-40 mt/dk : : Arabadan-doka Doktan-doka
35
Halit Fikret TAMTRK
almada, tm numuneler, pad-batch metoduna gre reaktif boyarmadde grubu ile boyanmtr. Aada boyama esnasnda kullanlan reaktif boyarmaddeler iin genel bir bilgi verilmitir. Reaktif Boyarmaddelerin Kimyasal Yaps: Reaktif boyarmaddeler, tekstil elyaf ile kovalent ba zere reaksiyon veren boyarmaddelerdir. Yaplarnda bulunan reaktif grup, selloz, yn, ipek, poliamid gibi elyaf trleri ile reaksiyon verebildiinden bu elyaf snflar iin boyarmadde olarak kullanlabilir. Bir reaktif boyarmaddenin karakteristik yaps ematik olarak, ekil 3.13de gsterilmitir.
ekil 3.13. Reaktif Boyarmaddenin ematik Yaps (olu, 2006) S: (Suda znebilen grup) Selloz ve protein elyaf boyayabilen reaktif boyarmaddelerde 1-4 adet sulfonik asid bulunur. Moleklde znrlk salayan bu gruplara, poliamid elyaf boyayabilen reaktif dispersiyon boyarmaddelerde rastlanmaz. Bunlarla dispers boyama yntemine gre boyama yaplr. C: (Molekle renk veren grup) Reaktif boyarmaddenin moleklnde, renk verici grup olarak kimyasal snflamada grlen her snfa rastlamak mmkndr. Ancak genelleme yapmak gerektiinde sar, turuncu ve krmz boyarmaddelerin monoazo yapsnda, or, koyu krmz ve lacivert renklerin bakrl mono ve disazo yapsnda, parlak ve ak renklerin antrakinon ve fitalosiyanin trevleri olduu sylenebilir. B: (Kpr balar) Molekldeki renkli grup ile reaktif grubu birbirine balayan NH-, -CO- ve SO2- gibi gruplardr. rnein reaktif grubun reaktivitesi zerine etki eder. Bir amino kprsnn dissosiyasyonu reaktiviteyi 10 kat drebilir. Byle durumda substantivite ve buna bal olarak balanma hz der. Ayrca kpr balarnn en nemli zellii boyarmadde ile elyaf bann ayrlmasn nlemesidir.
36
Halit Fikret TAMTRK
R: (Reaktif grup) Elyaftaki fonksiyonel grup ile kovalent ba oluturan gruptur. Reaktif boyarmadde ile reaksiyon verebilecek fonksiyonel gruplar, sellozda hidroksil, yn ve ipekte ise amino, karboksil, hidroksil ve tiyoalkol gruplardr. Poliamidde ise birka tane u amino ve karboksil grubu vardr. Btn bu gruplar nkleofilik karakterdedir. Ve bu nedenle reaktif grubun yapsndaki elektrofilik merkeze katlrlar. Boyamann yapld ortamda su da mevcut olduundan sudaki hidroksit iyonlar da reaktif grup ile reaksiyon verebilir. Yani boyarmaddenin hidrolizi sz konusudur. Hidroliz olmu boyarmadde elyaf ile reaksiyona girmez. Elyafboyarmadde reaksiyonu ile su-boyarmadde hidroliz reaksiyonu bir yarma halinde olduundan artlar balanma reaksiyonu yararna olacak ekilde hazrlanmaldr. kinci olarak, reaktif boyarmaddelerle boyamann baars elyaf-boyarmadde arasndaki kovalent ban sitabilitesine de baldr. Bu ban ykama ve apre ilemlerinde hidrolize kar dayankl olmas nemlidir (olu, 2006). Numuneler, bad-batch yntemine gre boyama ilem sonu doklara sarlr. Doklarn etraf hava almayacak ekilde polietilen folye ile sarlr. Boyarmadde ile elyaf arasndaki reaksiyonun tamamlanmas iin sreye ihtiya vardr, ayrca boyarmaddenin tabanda birikmemesi iin belli bir hzda dnmesi gerekmektedir. Dnme sreleri boyarmadde gruplarna gre farkllk gstermektedir. Ayn firmann renk tonlarnda bile farkllk gsterir. Genel olarak koyu tonlar 8-12 saat, orta tonlar 12-18 saat, ak tonlar iinse 18-48 saat dnmesi sresi gereklidir. Bilindii zere bir renk ana rengin birlemesi ile elde edilir, ana renkler, sar krmz ve mavidir. Bu renkten hangisinin fiske sresi uzunsa, oluacak rengin fiske yani dnme sresi de fiske sresi uzun olan renk kadardr. Dnme sonu dok zerindeki polietilen folya alr ve kumalar kaynar ykama ilemine (95 Cde) tabi tutulur. Ykama sonu doka sarlan numuneler, ramzlerde (gergef, germe) 160 Cde kurutma ilemine tabi tutulurlar. Bylece tm numuneler apre aamasna gelmi olur .
37
Halit Fikret TAMTRK
3.3. Bitim (Apre) lemleri ve Makinalar Bitim ilemleri n terbiye ve renklendirme ilemlerinden sonra kumalara uygulanlan kimyasal ve mekanik ilemlerden olumaktadr. Burada asl ama; kuman tutumunu, grnmn ayarlamak ve gelitirmek, mmknse o rne yeni kullanm zellikleri kazandrmak veya sahip olunan zellikleri gelitirmek, konfeksiyon iin kesim, dikim kolaylklar salamaktr. Bitim ilemlerinde, dier ana terbiye dallarndan farkl olarak mekanik ve kimyasal terbiye yntemleri kullanlarak kumalara bu zellikleri kazandrabilmek mmkndr. Bu nedenle bitim ilemleri aktif terbiye ilemleridir. Yerine gre kumaa ok fazla deer art kazandrabilmek mmkndr. Mekanik yntemler evre dostu, evre koruyucu yntemlerdir (Tarakolu, 2000). Tekstil endstrisi iin vazgeilmez olan bitim ilemleri, tekstil mamlne yeni zellikler kazandrmak veya mamln yapsnda mevcut olan zellikleri gelitirmek amacyla uygulanmaktadr. Gnmzde, deien mteri istekleri dorultusunda gelien tekstil teknolojisi iinde bitim ilemlerinin ok nemli bir yer tutmaktadr. nk bitim ilemlerinin uygulanma amacnn temelini, rnn albenisini arttrmak ve mteri isteklerine cevap verebilmek oluturmaktadr. Tekstil sanayiinde kullanlan prosesler farkllk gstermektedir. Bitim ilemlerinde uygulanacak prosesler her ne kadar mteri istekleri esas alnarak belirlense de, bu proseslerin uygulanabilirlii ve uygulama ekli, teknik olarak tekstil liflerinin fiziksel, kimyasal ve mekaniksel zelliklerine gre belirlenmektedir. Son yllarda yapay lif retiminin hzla artmasna paralel olarak doal liflerin kullanm her ne kadar azalm gibi grnse de, doal liflerden yaplan mamller, sahip olduklar scak tutma zellii, konfor, rahatlk, tue, tutum ve iyi grnm gibi kullanm aamasnda aranan zellikleri nedeniyle halen yaygn olarak kullanlmaktadrlar. Normalde apre; n terbiye, boyama ve bask ilemlerinin tamamlanmasndan sonra uygulanr. Uygulama ekline gre apre ilemleri ikiye ayrlr: 1. Mekanik apre (kuru apre) 2. Kimyasal apre (ya apre)
38
Halit Fikret TAMTRK
Mekanik apre (kuru apre) yntemleri; tralama, ardonlama, kalandrlama, makaslama, zmparalama gibi. Bu ilemler mamle kuru halde uygulanr. Kimyasal apre(ya apre) yntemleri ise; kir iticilik apresi, burumazlk apresi, g tutuurluk apresi, keelemezlik apresi, antistatik apre, antimikrobik apre v.b gibi zel bir kimyasal madde ieren, apre flottesinde uygulanan ya ilemlerdir. Kumalarn ou kullanma sunulmadan nce apre ilemlerinden geirilir (oban, 1999). Kimyasal Bitim lemleri: Kimyasal bitim ilemlerinde, mamle aplike edilen terbiye maddeleri liflere balanmakta ve bylece liflerin tutumunda, grnmnde veya kullanlma zelliklerinde deiiklikler meydana getirmektedir. Kimyasal bitim ilemlerinin n terbiye ilemlerinden ayran en nemli farkllk, bu ilemlerin katlma(aditif) ilemler olmalardr. Yani ilem sonunda tekstil mamlne bir eyler katlmakta, dolaysyla mamln arlnda az veya ok bir art grlmektedir (oban, 1999). Kimyasal bitim ilemlerinde kullanlan tekstil terbiye maddelerinin genellikle liflere fazla bir afinitesi yoktur. Dolaysyla bunlarn mamle aplikasyonunda, uzun flottede uzun sreli olarak alma esasna dayanan ektirme yntemi fazla bir kullanm alan bulamamtr. Kimyasal bitim ilemlerinde en fazla uygulanan aplikasyon yntemi emdirmedir. Ve fulardlarda uygulanr. Mamln tek yzne uygulanan kimyasal bitim ilemlerinde veya hassas mamllerde aplikasyon; aktarma, srme, pskrtme yntemlerinden birine gre de yaplabilir.
39
Halit Fikret TAMTRK
kaynak http://www.erhardt-leimer.de/ ekil 3.14. Kimyasal Apre Verme Makinas ve Elemanlar, 1-Kuma Girii, 2-Emdirme(Fulard) Ve Apre Skma, 3-Esas Kurutma, 4-n Kurutma, 5-Kuma k Terbiye maddesinin liflere fazla bir afinitesi olmadndan, emdirme yntemine gre allrken, ba-son fark meydana gelme tehlikesi yoktur. Emdirme teknesini kk tutarak, flottenin ksa srede yenilenmesi gibi nlemler almaya gerek yoktur. Bu nedenle kimyasal bitim ilemlerinde genellikle normal byk kvetli(asili) fulardlar kullanlr. Terbiye maddesi fulardlarda kumaa verdirildikten sonra bir skma ileminde geirilir. Skma ilemini mteakip verilen kimyevinin fiskesi ve kuma zerindeki suyun uzaklaamas iin kurutmas yaplr. Fiziksel Bitim lemleri: Mekanik ilem yaplan makinalar; sanforizasyon, kalandr, ardon ve talama gibi makinalardr. Bu ilemlerde kimyevi madde kullanlmaz. Mekanik ilem yaplan ramzlerde kimyasal ilem de yapmak mmkndr. Mekanik bitim ilemlerinde ama, kuman grnm ve tutumunu gelitirmektir. Ancak sanforizasyon gibi baz mekanik bitim ilemleri mamln sonraki kullanm aamalarnda ekmesini nlemek iin yaplr Bir tekstil malzemesine uygulanacak bitim ilemleri, lifin cinsi ile yakndan ilgili olup, pamuk lifi olduka fazla sayda ve iddetli bir ekilde uygulanan bitim ilemi gerektirir. Mamln kullanm alan da uygulanacak bitim ilemlerini belirlemede nemlidir.
40
Halit Fikret TAMTRK
Giysi yapmnda kullanlacak kumaa uygulanacak bitim ilemleri prosesi ile, perdelik veya demelik olarak kullanlacak kumaa uygulanmas gereken bitim ilemleri birbirlerinden farkl olacaktr. Kumalarda uygulanan bitim ilemleri yardmyla lifin yapsnda varolan iyi zellikleri kaybetmeden tutum, grnm ve kullanm asndan arzu edilen kaliteye ulalmaya allr (oban, 1999). 3.3.1. Ramz (Germe) Makinesi Germe makinas genel olarak kurutma ilemi iin ve kuma enin stabil hale getirilmesi (fiske) iin kullanlr. Makinann uygulad prosesler boya ncesi ve sonras kurutma, merserize ncesi kurutma, iplii boyal kurutma, fiksaj, kondenzasyon ve ya ilemlerdir. Ramzlerde istenilirse hem mekanik hem de kimyasal bitim ilemleri yaplr. Bu makinalarda mekanik ilem olarak germe yani egalize ilemi yaplmaktadr. Egalize ilemi; u ekilde yaplr; merserize, kasar gibi yerlerden gelen bezlere ve boya-baskya giden veya buralardan gelen bezlere en verme ilemidir. Merserize ve kasardan gelen kumalara en verildikten sonra direkt katlamaya gnderilir. Egalize yaplaca zaman fularda bir miktar su alnr. Fularddan geen kuma istenilen ene getirilerek germe ilemi uygulanr.
kaynak http://www.intertekstil.com.tr ekil 3.15. Ramz Makinas ve Elemanlar, 1-Giri Ksm, 2-Enine ektirme Ksm, 3-Kurutma Ksm, 4-Kuma k Dzenei, 5-Kurutma Kamaras, 6-Fulard
41
Halit Fikret TAMTRK
Kimyasal bitim ilemleri ise, fulara gereken kimyevi verilerek uygulanr. Bu ekilde uygulanlan ilemlere apre denir. Apre ilemi ile kumaa yanmazlk, su geirmezlik, burumazlk gibi zellikler kazandrlr. Kuma fulardan geerken, kimyevi kuma tarafndan emilir ve bu maddelerin fikse olmas iin kamaraya girer.
kaynak http://www.intertekstil.com.tr ekil 3.16. Ramz Makinas Teknik Resmi ve Makine Elemanlar, 1-Kuma Giri Ksm, 2-Emdirme (Fulard) Ksm, 3-Enine ektirme nitesi, 4-Kurutma Kamaralar, 5-k Makinann giriinde fulard bulunmaktadr. Apre flottesi hazrlandktan sonra fulara beslenir. lem esnasnda teknedeki flotte seviyesinin hep ayn olmas salanr. Fulard teknesinin eperleri ift cidarl olup bu cidarlar arasndan buhar yardmyla stma salanr. Bylece aplikasyon sonras gerekleecek olan reaksiyon iin gerekli n scaklk salanr. Buradaki stma indirekt stmadr. Kuma fulardan ktktan sonra stabilize olmas iin silindirlerden geer. Burada atk dzelticilerde bulunmaktadr. Atk hatalar bombe, apraz veya S eklinde olabilir. Bombe hatas yine ters bombeli silindirler ile dzeltilir. apraz hatalar ise 2 ift apraz silindir vastasyla dzeltilir. S eklindeki hatalar ise dzeltilemez. Kuman makina ierisinden geirilmesi byk baklalardan oluan iki zincir yardmyla yaplmaktadr. Ramzlerde zincirler makina sonundan bana ya yatay olarak yada dikey olarak geri dnerler. Zincir zerinde tutucular bulunur. Bu tutucular ineli, mandall veya kombine olabilir. neli tutucularda kuma bu tutuculardan geirilir. Mandall tutucular da ise kuma bu mandallarla tutturulur. Bylece kuma btn makina boyunca tanr ve kta tutuculardan ayrlr.
42
Halit Fikret TAMTRK
Makina giriinde optik okuyucular bulunur. Kuma dzgnsz bir biimde geldiinde optik okuyucular bunu grr ve optik okuyucularn st tarafnda bulunan silindirler saa sola hareket ederek kuman dzgn bir biimde ilerlemesini salarlar. Ramzde iki taraftaki tayc silindirler arasndaki mesafeyi ayarlayarak kurutulan kumaa istenilen en kazandrlabilir. Yani kuman enine ynde esnemesi veya ekmesi salanr. Ayrca ramzde boyuna gerdirmeli veya avansl olarak alabilmek de mmkndr. Avansl olarak makinaya giren kuma kurutma esnasnda i gerilimlerinden kurtularak eker ve gergin olarak makinadan kar. Dzelerin bulunduu dzeneklere dze kasas ad verilir. Hava sirklasyonu fanlar vastasyla salanr. Hava kumaa pskrtlr. kan havann bir ksm dar gnderilir, bir ksm da tekrar alnp temiz hava ile kartrlp stlarak yeniden kullanlr. Havann ne kadarnn dar atlaca klapeler yardmyla ayarlanr. Pskrtlen havann stlmas kzgn ya ile salanr. Kzgn ya radyatrlerin ierisinde bulunur. Hava bu radyatrler arasndan geirilerek stlr. Germelerden kan kuma zerindeki nem miktar ayarlanabilmektedir. PES/VIS kumalarda kuma zerinde kalmas gereken nem miktar %4-5dir. 3.3.2. Sanfor makines Bu makine giri, buharlama, kauuk blanket, kee blanketli silindir kurutma ve k blmlerinden oluur. Sanfor makinesinde kumalara ekmezlik ve yumuaklk kazandrlr. Kuman atk ve zg ynnde ekmesi salanr. Bylece kuma ykamadan sonra, kullanm esnasnda ekmez. Buhar yardmyla alan sanfor makinesinin hz, allan bezi durumuna gre deimektedir. nce bezlerde makinenin hz 40 m/dk olup, kaln bezlerde 20-30 m/dk arasndadr. Makinenin n ksmndan kuma beslenir. Daha sonra kuma buharlama kabininden geer. Buradan kan kuma mandallarla tutturulur. Mandal, tutturucularla daha rahat kuma sevki salanr.
43
Halit Fikret TAMTRK
Mandallar makinenin her iki tarafnda bulunmaktadr. Mandallarn bulunduu araba tertibat hareketli olup, kuma geniliine gre ayarlanmaktadr. Mandallar vastasyla kuma blankete sevk edilir.
kaynak http://www.intertekstil.com.tr ekil 3.17. Sanfor Makinas ve Elemanlar, 1-Giri, 2-Istma ve Nem Dengeleme Silindirleri, 3-Lastik Bandl ektirme nitesi, 4-Keeli Kalandr, 5-Kee, 6-Kuma k
ekil 3.18. Lastik Bantl Sktrmal ektirme nitesi (Yakartepe ve Yakartepe, 2005). a. b. c. d. e. f. g. Sanforlanacak kuma, J-Box, Nemlendirme, Buharlama nitesi Enine germe, Kauuk bant, Istlm silindir, h. elik silindir, i. Kee, j. Kee stma, k. Soutma silindiri, l. J-Box, m. Sanforlanm kuma
44
Halit Fikret TAMTRK
Blanketin arasnda silindir vardr. Blanket kauuk olup, ana motordan ald hareketi zincirler ve dililer vastasyla blanketi dengede tutan silindirlere iletir. Blanketi gerdirme basnc 5 bar'dr. Blanket scakl ise;70C-80C arasndadr. Buradaki scaklk buhar ile salanmaktadr. Blanket ile buhar silindirleri arasndaki basn 4 tondur. Blanket knda ise kuma keeye, kurutmaya girer. Kuma altlstl iki silindir arasndan geerek kurur. Bu silindirlerin basnc 5 Bar olup scaklklar 50C-60C arasndadr. Bundan sonra kuma arabaya istiflenir. Selloz liflerinden yaplm kumalar sulu ortamda (yamurda veya ykama ile) ekme (bzlme) zellii gsterirler. Bunun nedeni selloz liflerinin sulu ortamda amorf blgelerine su alarak imesidir. ime sonucu liflerin ve dolaysyla bunlardan yaplan ipliklerin enine kesitleri byr. Dokunmu kumalarda atk ve zg iplikleri birbirlerinin altndan ve stnden geer.
ekil 3.19. Lastik Bantl ektirme nitesi alma Prensibi ve Elemanlar (oban, 1999).
45
Halit Fikret TAMTRK
Sulu ortamda atk ipliklerinin, ap byyen zg iplikleri etrafndan dolanabilmesi ancak zg ipliklerinin birbirine yaklamasyla mmkn olur. zg ipliklerinin birbirine yaklamas kuma eninin ksalmasna, atk ipliklerinin birbirine yaklamas da kuma boyunun ksalmasna neden olur. Ya ilemden sonra yaplan kurutma srasnda ime sona erer; fakat iplikler aldklar formu kaybetmezler. Genelde zg ynnde ekme ok nemlidir. nk, kumalar daha dokuma aamasnda zg ynnde srekli bir gerilim altndadr. Terbiye srasnda da, kuma genellikle zg ynnde gerilerek makinelerden geirildiinden bu gerilim daha da artmakta, kuma uzamaktadr. Terbiye sonunda gergin durumda kurutma ve kalandrlama ile bu durum fikse olmaktadr. Byle bir kuma slandnda lifler imekte ve kumata bir hareketlilik balamaktadr. Artk zg ipliklerini gerecek bir kuvvet kalmadndan zg iplikleri imekte ve atk ipliklerine yaklamaktadr. Bu ekilde makineden kan kumaa ekmezlik verilmi olmaktadr. Sanfor makinesinde blanket zerinde zamanla izgiler meydana gelir. Bu izgiler de kuma zerinde yol izlerine neden olur. Bu sebeple periyodik olarak (15 gnde bir) blanket talanr. Bylece yzeyi andrlarak dzeltilir. Sanfordan kan kumalar genellikle mamul kalite-kontrol nitesine gider (Yakartepe ve Yakartepe 1995).
46
4. MATERYAL ve METOD
Halit Fikret TAMTRK
4. MATERYAL ve METOD 4.1 Materyal Bu alma kapsamnda hammadde olarak 3 farkl konstrksiyonda pamuklu dokuma kuma kullanlmtr. almada esnasnda kullanlan kumalardan; zg ve atk iplik numaras Ne 12/1 ring karde ve zemin rgs D 3/1 S olan kuma A Grubu, iplik numaras Ne 20/1 ring karde ve zemin rgs 1/1 bezaya olan kuma B Grubu ve de iplik numaras Ne 24/1 ring karde ve zemin rgs fantazi olan kumata C Grubu olarak adlandrlmtr. izelge 4.1de, A Grubu kuma ipliklerine uygulanan testler sonunda elde edilen analiz sonular verilmitir. izelge 4.1. A Grubu Numune Kuma pliklerinin Kalite lm Analiz Sonular Kontrol Ad Ne Ortalamas Ne CV % Bkm Bkm CV % UM % CVm % nce (-50) Kaln (+50) Neps (+200) OE (+280) RKM RKM CV % Elastikiyet % Elastikiyet CV % Fiili lm 11,9 1,36 14,39 3,36 8,40 10,60 0 6 6 19,12 6,81 7,07 5,95 2001 Uster Standart (%5) 12,0 0,9 14,11 2,0 10,3 12,9 1 51 28 19,4 6,7 8,7 5,4 Kabul Kriteri Min. Max. 11,6 12,4 --1,1 13,70 14,40 --3,0 --10,6 --13,3 --2 --66 --40 18,5 ----6,9 8,4 ----5,7
Yukardaki test sonular rnekleme ile alnan 10 bobin zerinden birer lm yaplarak elde edilmi sonularn ortalamasdr. Sadece mukavemet testinde her bobinden 10 lm yaplarak toplamda 100 lmn ortalamas alnarak elde edilmitir.
47
Halit Fikret TAMTRK
izelge 4.2de A Grubu dokuma kuman ham analiz sonular verilmitir. izelge 4.2. A Grubu Numune Kumalarn Ham Kuma Bilgileri zg plii Ne Atk plii Ne zg plii Bkm Atk plii Bkm zg Sklk Atk Sklk zg Bzg Atk Bzg zg Gramaj 12/1 Ring Karde CO 12/1 Ring Karde CO 567 T/m (Z) 567 T/m (Z) 34,8 17,6 0,09 0,03 302 Atk Gramaj Toplam Gramaj Ham En Tarak En Tarak No Zemin Tel Says Kenar Tel Says Zemin rg Kenar rg 137 g/m 439 g/m 162 165 85/4 5650 108 D 3/1 S P 2/2
ekil 4.1de, A Grubu kumaa ait zemin rgsn birim raporu verilmitir.
ekil 4.1. A Grubu Kuman Zemin rgsnn Birim Raporu
48
Halit Fikret TAMTRK
izelge 4.3te B Grubu kuma ipliklerine uygulanan testler sonunda elde edilen analiz sonular verilmitir. izelge 4.3. B Grubu Numune Kuma pliklerinin Kalite lm Analiz Sonular Kontrol Ad Ne Ortalamas Ne CV % Bkm Bkm CV % UM % CVm % nce (-50) Kaln (+50) Neps (+200) OE (+280) RKM RKM CV % Elastikiyet % Elastikiyet CV % Fiili lm 20,1 1,62 19,16 3,62 11,03 14,01 2 87 89 15,17 10,32 5,06 10,61 2001 Uster Standart (%5) 20,0 1,0 19,18 2,0 11,0 13,8 3 64 64 19,8 7,5 7,6 5,7 Kabul Kriteri Min. Max. 19,4 20,6 --1,2 18,60 19,76 --3,0 --11,4 --14,2 --4 --83 --84 18,8 ----7,8 7,3 ----6,0
Yukardaki tekst sonular 10 bobin zerinden daha nce belirtildii gibi yaplmtr. izelge 4.4de B Grubu dokuma kuman ham analiz sonular verilmitir. izelge 4.4. B Grubu Numune Kumalarn Ham Kuma Bilgileri zg plii Ne Atk plii Ne zg plii Bkm Atk plii Bkm zg Sklk Atk Sklk zg Bzg Atk Bzg zg Gramaj 20/1 Ring Karde 20/1 Ring Karde 755 T/m (Z) 755 T/m (Z) 40,8 17,8 0,10 0,02 216 Atk Gramaj Toplam Gramaj Ham En Tarak En Tarak No Zemin Tel Says Kenar Tel Says Zemin rg Kenar rg 87 303 163 167 100/4 6680 180 1/1 Bezaya RA 2/2
49
Halit Fikret TAMTRK
ekil 4.2de, B Grubu kumaa ait zemin rgsn birim raporu verilmitir.
ekil 4.2. B Grubu Kuman Zemin rgsnn Birim Raporu izelge 4.5te C Grubu kuma ipliklerine uygulanan testler sonunda elde edilen analiz sonular verilmitir.
izelge 4.5. C Grubu Numune Kuma pliklerinin Kalite lm Analiz Sonular Kontrol Ad Ne Ortalamas Ne CV % Bkm Bkm CV % UM % CVm % nce (-50) Kaln (+50) Neps (+200) OE (+280) RKM RKM CV % Elastikiyet % Elastikiyet CV % Fiili lm 23,8 1,23 20,73 3,59 10,79 13,70 6 61 63 16,98 8,26 5,32 6,13 2001 Uster Standart (%5) 24,0 1,5 20,50 2,0 11,3 14,1 4 70 85 20,0 7,8 7,2 5,8 Kabul Kriteri Min. Max. 23,3 24,7 --2,1 19,90 21,10 --3,0 --11,7 --14,6 --6 --90 --109 18,9 ----8,1 7,0 ----6,1
Yukardaki tekst sonular 10 bobin zerinden daha nce belirtildii gibi yaplmtr.
50
Halit Fikret TAMTRK
izelge 4.6da C Grubu dokuma kuman ham analiz sonular verilmitir. izelge 4.6. C Grubu Numune Kumalarn Ham Kuma Bilgileri zg plii Ne Atk plii Ne zg plii Bkm Atk plii Bkm zg Sklk Atk Sklk zg Bzg Atk Bzg zg Gramaj 24/1 Ring Karde 24/1 Ring Karde 800 T/m (Z) 800 T/m (Z) 26 tel/cm 44 atk/cm 0,02 0,09 108 g/m Atk Gramaj Toplam Gramaj Ham En Tarak En Tarak No Zemin Tel Says Kenar Tel Says Zemin rg Kenar rg 194 g/m 302 g/m 169 cm 180 cm 80/3 4320 72 Fantazi PA 2/2
ekil 4.3de, C Grubu kumaa ait zemin rgsn birim raporu verilmitir.
ekil 4.3. C Grubu Kuman Zemin rgsnn Birim Raporu
51
Halit Fikret TAMTRK
4.1.1. Pamuk Tekstilde kullanlan en eski elyaf olan pamuun anavatan Hindistandr. Bugn dnyada en fazla pamuk reten lkeler; ABD, i,n, Hindistan, Pakistan, Rusya, Trkiye, Brezilya, Msr, Meksika ve Sudandr. Trkiyede ise pamuk retim blgeleri; Ege, ukurova, GAP ve Antalyadr. Pamuk lifinin fiziksel grnm ekil 4.4de verilmektedir. En dta ya ve vakslardan oluan ktikl ad verilen ince bir tabaka yer almaktadr. Bu tabakann hemen altnda, sellozdan yaplm fibrillerden oluan primer hcre duvar bulunmaktadr. Daha sonra ise merkeze doru lifin btn ktlesini oluturan ve yine sellozdan yaplm olan sekonder hcre duvar grlmektedir. Sekonder hcre duvar, lifin olgunlamas srasnda her gn bir tabaka olmak zere selloz ile rlmektedir. Sekonder duvarn sonunda lmen ad verilen ii protoplazma svs ile dolu olan kanal bulunmaktadr. Liflerin mikroskop altnda enine ve boyuna kesit grnmleri ekil 4.5de verilmektedir (Baykal, 2003).
ekil 4.4. Pamuk Lifinin Fiziksel Grnm (Baer, 1992)
52
Halit Fikret TAMTRK
ekil 4.5. Pamuk Liflerinin Mikroskop Altnda Enine ve Boyuna Kesit Grnmleri (Baykal, 2003) Pamuun liflerinin kimyasal yaps incelendiinde, makromolekllerin temel yap tann selloz olduu grlmektedir. Sellozdan baka ya ve vakslar, pektin, protein, organik asitler gibi dier doal maddeleri de iermektedir (Baykal, 2003). izelge 4. 7de bu maddeler ve lif ierisinde bulunma oranlar verilmitir. izelge 4.7. Pamuk Lifinin Kimyasal Bileimi (Baer, 1992) Materyal Tr Selloz Hemiselloz Protein Anorganik Maddeler Vaks ve Yalar Oran (%) 88-96 4-6 1,5-5 1,0-1,2 0,5-0,6
Genel olarak btn pamuk liflerinin ok iyi nem ektii, iyi bir kuru ve ya mukavemetine sahip olduu, anmaya kar direnli olduu ve yksek scaklklarda sk ykamaya dayanabildii bilinmektedir.
53
Halit Fikret TAMTRK
Pamuk lifleri; i amarlar, bluzlar, T-shirtler, bayan d giysileri, erkek takm elbiseleri, i nlkleri, tulumlar, yamurluklar, diki iplikleri gibi olduka yaygn bir kullanm alanna sahiptir (Baykal, 2003). izelge 4.8de pamuk lifinin fiziksel zellikleri ve izelge 4.9de pamuk lifinin kimyasal zellikleri toplu olarak verilmitir.
54
Halit Fikret TAMTRK
izelge 4.8. Pamuk Elyafnn Fiziksel zellikleri (Yakartepe ve Yakartepe, 1995)

KRTERLER
PAMUK ELYAFININ FZKSEL ZELLKLER

Yass, bkml hortum veya eride benzer bir yaps vardr. Bkm-let yzeye
Mikroskobik dzgnsz grnm verirler. Kesiti bbrek veya fasulye eklindedir. Lmen grn denilen bir merkezi kanal vardr. Elyafn boyu 1 cm'den 6 cm'ye kadar olabilir. 1 cm'den ksa olanlar linterdir. 1 Uzunluk 2.5 cm aras ksa kesikli (tapelli) elyaflar; 2,5 - 3.5 cm aras orta kesikli {tapelli) elyaflar; 3,5 cm den uzun olanlar uzun kesikli (tapelli) elyaflar olarak snflandrlr. ncelik Younluk Renk Parlaklk Mukavemet (kuru) Mukavemet (ya) Uzama elastikiyeti Rezilyens Nem alma Genel olarak 12 - 45 mikron arasnda deiir. 1,54 gr/cm3. Poliamid, yn, poliester, gibi birok tekstil elyafndan daha yksektir. Genellikle beyazdr. Krem rengi, kahverengi gibi renklerde de olabilir. Parlak deildir. Doal bir matl vardr. Merserizasyon ilemiyle parlakl arttrlabilir. Merserize olmayan pamuk orta derecede dayanma sahiptir. Merserize pamuk daha dayankl olur. Mukavemet genel olarak 3-4,5 gr/denye arasndadr. Ya halde mukavemet % 10-20 arasnda artar. Ketenden daha elastik, ancak ipek ve ynden daha az elastiktir. Pamuktaki doal bkmler elastikiyeti arttrr ve elyafn iplik yaplmasn kolaylatrr. Uzama kabiliyeti % 3 -10 arasndadr. Dktr. Rezilyensi en dk elyaflardandr. Bu nedenle ok buruur. Ham pamuk yapsndaki mum, ya gibi maddeler sebebiyle hidro-fobdur. Bu maddeler uzaklatrldktan sonra, pamuk elyaf hidrofil olur. 20C ve % 65 nisbi nemde % 8,5 civarnda nem alr. Ya pamuk daha gldr. Yksek scaklklara iyi dayanr. tleme scakl olarak 230 C' da ksa sreli Scaklk olarak kullanlabilir. Scaklk ykseldike kavrulur, sararmaya balar ve dalr. 100C ye kadar scak suya dayanr 70 - 90C de kurutulabilir.
55
Halit Fikret TAMTRK
izelge 4.9. Pamuk Elyafnn nemli Kimyasal zellikleri (Yakartepe ve Yakartepe, 1995)
ETKENLER PAMUK ELYAFININ KMYASAL ZELLKLER Deriik hidroklorik ve slfirik asit gibi kuvvetli asitler pamua kolayca zarar verirler. Scak slfirik asit pamuu yapkan bir madde haline sokar. Nitrik asitle pamuk bir nevi barut oluturur. Asetik ve sitrik asit Asitler gibi zayf asitler deriik halde bile pamua zarar vermezler. Eer elyafn iinde kristalize olmasna izin verilirse oksalik asit onu zayflatr. Bazlara kar direnlidir. Pamuk zarar grmeden kuvvetli baz zeltilerinde ileme sokulabilir. Ancak, bazlar pamuu Bazlar (Alkaliler ) hava oksijenine kar duyarl hale getirerek ykseltgenmesine neden olabilir. Bu durumda pamuk indirgen zellik gsterir ve makromolekller paralanarak ortalama polimerizasyon derecesi dtnden dayanm kaybna urarlar. Organik zgenler Birok organik solvente kar direnlidir. Pamuk aartclarma iyi dayanr, ancak potasyumpermanganat ve sodyum hipokronit gibi kuvvetli oksitleyici aartma maddeleri yava Aartma Maddeleri yava pamuu oksiselloz haline getirebilir. Bu durumda pamuk, mukavemet kaybma urar. ok fazla aartlm pamuk yaken kolayca yrtlr. Dayankllk iin bir muameleye tabi tutulmamsa kften zarar grr. Nemli hal maddeleri ve niastalar kflenmeye yol aar.
Kf ve Mantar
Gveler Bcekler Direnlidir. Ancak, kat gvesi niastal pamua zarar verir. Ik ve Atmosfer Koullar Su Boyama Gnein ultraviyole nlar pamuu zamanla oksi selloza dntrr, mukavemeti der. rnein; gne nnda 2 hafta kalan pamuk, mukavemetinin %50'sini kaybeder. Elyaf suyun etkisiyle eksenine dik ynde ier, geniler. Ya halde kopma dayanm art gsterir. Genellikle reaktif, direkt, kp ve kkrt boyalarla boyanr. Kp boyama pamua mkemmel k ve ykama hasl verir.
56
Halit Fikret TAMTRK
4.2. Metod 4.2.1. Numune Kumalara Uygulanan Prosesler Bu alma kapsamnda 3 farkl konstrksiyonda pamuklu dokuma kumalar retilmi, retilen bu kumalarn her bir tipi iin biri standart kabul edilmek kouluyla uygun terbiye admlarnda deiiklik yaplarak 8 farkl proses oluturulmutur. Bu almada n terbiye proses admlar zerinde deiiklik yaplmtr. Deiiklik yaplan admlar; yakma, kostik pime, kostikleme, kasar (aartma) aamalardr. Bunun ilgili olarak numuneler arasnda 7 nolu numune adm standart proses olarak kabul edilmitir. Dier prosesler ise yukarda belirtilen 4 aamann uygulanp, uygulanmas eklinde deiiklikler yaplarak belirlenmitir. almada tm numunelerin dokuma retim aamasnda kullanlan hal maddesi, suda mnhal olduundan, tm numune gruplar iin ilk iki proses ykama, kurutma eklinde gerekletirilmitir. Bylece bir nterbiye adm olan hal skme ilemi ortak proses kabul edilip, deiken parametre olarak ele alnmamtr. Mamul kuma deerlendirmeleri, yine standart prosese gre yaplacaktr. Prosesler uygulanrken, makine artlar proses adm olarak sabittir. rnein, yakma olacak tm numuneler ayn artlarda yakma ilemi yaplacaktr. Bunu salamak iinde admlar ortak olan numuneler ayn anda ileme sokulmutur. Tm numuneler, boyama aamasna kadar farkl yrtlp, boyama, apre ve sanfor aamalarnda birlikte ilem grmlerdir. Numune gruplar oluturulurken, her bir gruptan (A,B ve C) 160 ar metre kuma alnm, ykama kurutma ilemi sonucu 8e blnmtr. Boyama aamasna gelinince her numune tipinden 2er metresi Camel rengine, kalan orta ton (gri) bir renge boyanmtr. Bylelikle uygulanan proseslere bal olarak ak ton ve orta tonda renk deiimi incelenmeye allmtr. Boyama sonu tm ilemlerde kumalar bir btn olarak hareket ettirilmi, bylece makine ve ortam artlar sabit tutulmutur. Deerlendirmelerde gri renk tonu olan kumalar dikkate alnmtr. Aada oluturulan 8 proses ve test alnan aamalar srasyla verilmitir (ekil 4.6 4.15).
57
Halit Fikret TAMTRK
YIKAMA
KURUTMA TEST YAKMA TEST KOSTK PME
KURUTMA TEST KOSTKLEME KASAR
KURUTMA TEST BOYAMA
DNME
YIKAMA
KURUTMA TEST APRE TEST SANFOR TEST ekil 4.6. A,B ve C Gruplar Numune 1 iin Terbiye Prosesi 58
Halit Fikret TAMTRK
YIKAMA
KURUTMA TEST YAKMA TEST KOSTK PME KURUTMA TEST BOYAMA
DNME
YIKAMA
KURUTMA TEST APRE TEST SANFOR TEST
ekil 4.7. A,B ve C Gruplar Numune 2 iin Terbiye Prosesi
59
Halit Fikret TAMTRK
YIKAMA
KURUTMA TEST YAKMA TEST KOSTKLEME KASAR KURUTMA TEST BOYAMA
DNME
YIKAMA
KURUTMA TEST APRE TEST SANFOR TEST ekil 4.8. A,B ve C Gruplar Numune 3 iin Terbiye Prosesi
60
Halit Fikret TAMTRK
YIKAMA
KURUTMA TEST YAKMA TEST KASAR KURUTMA TEST BOYAMA
DNME
YIKAMA
61
Halit Fikret TAMTRK
YIKAMA
KURUTMA TEST YAKMA TEST KOSTKLEME KURUTMA TEST BOYAMA
DNME
YIKAMA
62
Halit Fikret TAMTRK
YIKAMA
KURUTMA TEST KOSTKLEME
KURUTMA TEST BOYAMA
DNME
YIKAMA
63
Halit Fikret TAMTRK
YIKAMA
KURUTMA TEST KASAR
KURUTMA TEST BOYAMA
DNME
YIKAMA
KURUTMA TEST APRE TEST SANFOR TEST ekil 4.12. A,B ve C Gruplar Numune 7 (Standart Proses) iin Terbiye Prosesi
64
Halit Fikret TAMTRK
YIKAMA
KURUTMA TEST KOSTK PME
KURUTMA TEST KASAR
KURUTMA TEST BOYAMA
DNME
YIKAMA
65
Halit Fikret TAMTRK
4.2.2. lem Ad ve Makine artlar Yukarda prosesleri verilen numuneler iin, ilem ad ve makine artlar aadaki izelgelerde verilmitir (izelge 4.10 4.22). izelge 4.10. A,B ve C Gruplar iin Ykama artlar (Hal Skme) Hal Skme lem Ad Brugman Ak En Ykama Makinesi Makine Ad 1980 Makine Modeli-Yl 30 Makine Hz (m/dk) 95;95;95;95;50 Ykama Scakl (C) Tensen WA (3 g/l, Islatc) Kullanlan Kimyevi izelge 4.11. A,B ve C Gruplar iin Kurutma artlar (Hal Skme Sonras) Kurutma lem Ad Monfors Germe Makinesi Makine Ad Montey 8 FM - 1997 Makine Modeli Kuma k Hz Hz (m/dk) 25 160 Kurutma Scakl (C) 148-155 Kuma k Eni (Cm) 3-5 Avans (%) izelge 4.12. A,B ve C Gruplar iin Yakma artlar Yakma lem Ad Osthoff-Senge Yakma Makinesi Makine Ad VP-93/1 -1993 Makine Modeli n-Arka Yz Soutmal Rolik zerinde Yakma Yakma Pozisyonu 15 Beklerin Alev iddeti (mbar) Kuma k Hz Hz (m/dk) 140 izelge 4.13. A,B ve C Gruplar iin Kostik Pime lem artlar Kostik Pime lem Ad Ksters Kontin Kasar ve Ykama Makinesi Makine Ad 225.66 - 1800, 1998 Makine Modeli Kuma k Hz Hz (m/dk) 30 95;95;95;95;90;40 Reaksiyon Kamaras:102 Kamara Scaklklar (C) Kostik (48 Be) 60 ml/lt Kullanlan Kimyeviler Cottoclorin 5 g/lt (Islatctc) Verolan NBT 3 g/lt (yon tutucu) Faktr:2,5 (14-15 Be)
66
Halit Fikret TAMTRK
izelge 4.14. A,B ve C Gruplar iin Kostikleme lem artlar Kostikleme lem Ad Ksters Kontin Kasar ve Ykama Makinesi Makine Ad 225.66 - 1800, 1998 Makine Modeli Kuma k Hz Hz (m/dk) 30 95;95;95;95;90;40 Reaksiyon Kamaras:102 Kamara Scaklklar (C) Kostik (28-30 Be) 430 ml/lt Kullanlan Kimyeviler Rucowet RMC 5 g/lt (Islatctc)
izelge 4.15. A,B ve C Gruplar iin Kasar (Aartma) lem artlar Kasar (Aartma) lem Ad Ksters Kontin Kasar ve Ykama Makinesi Makine Ad 225.66 - 1800, 1998 Makine Modeli Kuma k Hz Hz (m/dk) 30 95;95;95;95;90;40 Reaksiyon Kamaras:102 Kamara Scaklklar (C) Kostik (48 Be) 30 ml/lt Kullanlan Kimyeviler Hidrojenperoksit (%50) 40 ml/lt Rucostab OKB 8 g/lt (Stabilizatr) Cottoclorin 5 g/lt (Islatcc) Verolan NBT 3 g/lt (yon Tutucu) Faktr : 1,5
izelge 4.16. A,B ve C Gruplar iin Kostikleme + Kasar lem artlar Kostikleme ve Kasar lem Ad Ksters Kontin Kasar ve Ykama Makinesi Makine Ad 225.66 - 1800, 1998 Makine Modeli Kuma k Hz Hz (m/dk) 30 95;95;95;95;90;40 Reaksiyon Kamaras:102 Kamara Scaklklar (C) Kostik (28-30 Be) 430 ml/lt Kullanlan Kimyeviler Rucowet RMC 5 g/lt (Islatctc) Kostik (48 Be) 30 ml/lt Hidrojenperoksit (%50) 40 ml/lt Rucostab OKB 8 g/lt (Stabilizatr) Cottoclorin 5 g/lt (Islatc) Verolan NBT 3 g/lt (yon Tutucu) Faktr :1,5
67
Halit Fikret TAMTRK
izelge 4.17. A,B ve C Gruplar iin Kurutma (Bazik lem Sonu Kurutma) Germe Kurutma lem Ad Monfors Germe Makinesi Makine Ad Montey 8 FM - 1997 Makine Modeli Kuma k Hz Hz (m/dk) 25 160 Kurutma Scakl (C) Giri eninin 2 cm fazlasna Kuma k Eni 3-5 Avans (%)
izelge 4.18. A,B ve C Gruplar iin Pad Batch Boyama artlar Pad Batch Reaktif Boyama lem Ad Ksters Pad Batch Boyama Makinesi Makine Ad Ksters Conditos V2.3 2003 Makine Modeli 30 Makina Hz (m/dk) Orta: 24 Sa: 29 Val Basnlar (N/mm) Sol: 24 Kullanlan Kimyeviler Ak Renk (Camel) Koyu Renk (Gri) Synzol Yel. KHL 1,2 g/lt Synzol Yellow KBD 6,9 g/lt Synzol Red KHL 0,6 g/lt Synzaol Red KDB 1,75 g/lt Synzol Blue KHL 0,26 g/lt Syn.l N.Blue KDB 7,8 g/lt Tensen WA 2 g/lt Tensen WA 2 g/lt Kostik 20 cc/lt Kostik 20 cc/lt Sodyum Silikat 50 cc/lt Sodyum Silikat 50 cc/lt 12 Saat 12 Saat Dnme Sresi
izelge 4.19. A,B ve C Gruplar iin Ykama artlar (Boyama Sonras) Reaktif Ykama lem Ad Ksters Ykama Makinesi Makine Ad 271.35 1800, 1987 Makine Modeli 30 Makine Hz (m/dk) 30;60;95;95;95;40 Ykama Scakl (C) Yok Kullanlan Kimyevi
68
Halit Fikret TAMTRK
izelge 4.20. A,B ve C Gruplar iin Kurutma (Boyama Sonras) Germe Kurutma lem Ad Monfors Germe Makinesi Makine Ad Montey 8 FM - 1997 Makine Modeli Kuma k Hz Hz (m/dk) 25 160 Kurutma Scakl (C) Giri eninin 2 cm fazlasna Kuma k Eni 5 Avans (%)
izelge 4.21. A,B ve C Gruplar iin Apre artlar Apre lem Ad Monfors Germe Makinesi Makine Ad Montey 8 FM - 1997 Makine Modeli Kuma k Hz Hz (m/dk) 25 160 Kurutma Scakl (C) Giri eninin 2 cm fazlasna Kuma k Eni 5 Avans (%) Rucofin EPS 20 g/lt (Makrosilikon) Kullanlan Kimyeviler Microsoft 20 g/lt (Mikrosilikon)
izelge 4.22. A,B ve C Gruplar iin Sanforlama lem artlar Sanforlama lem Ad Monforts Sanfor Makinesi Makine Ad FK-SG-Z-0 - 1983 Makine Modeli 40 Kuma k Hz Hz (m/dk) elik Silindir Buhar Basnc (bar) 2-3 138-142 elik Silindir Scakl (C) 3-5 Avans (%)
69
Halit Fikret TAMTRK
4.2.3. Numune Kumalara Uygulanan Testler
Tez almas kapsamnda numune kumalara (ilem grm ve grmemi) izelge 4.23de verilen testler uygulanmtr. izelge 4.23. alma Kapsamnda Numune Kumalara Uygulanan Testler Test Tipi Test No 1 2 Fiziksel 3 4 5 6 Kimyasal 7 8 Testin Ad Ykama Sonu Boyut Deiimi Kopma Mukavemeti Yrtlma Mukavemeti Martindale Pilling 2000 Devir Gr/M2 Srtme Hasl Ykama Hasl Su Hasl Test Standard M&S P1A M&S P11 M&S P29 SN 198525 M&S P65 M&S C8 M&S C4A M&S C6
almada 3 farkl konstrksiyondaki %100 pamuklu dokuma kumalar incelenmitir. Bu 3 farkl gruba belirlenen 8 farkl proses uygulanmtr. Bu proseslerin sadece son adm olan sanforlama ilemi sonu kimyasal testler uygulanmtr. Her proses kendi iersinde uygun ara admlar sonunda izelgede belirtilen tm fiziksel testler uygulanmtr. Bunun sonucu olarak her gruba 255 fiziksel test, 24 kimyasal test uygulanmtr. almada 3 farkl guruba toplam 837 test uygulanmtr. Aada uygulanan bu testlerin nasl yapld izelge 4.23de belirtilen standartlara bal olarak anlatlmtr.
70
Halit Fikret TAMTRK
4.2.3.1. Sanfor Testi lgili Standart: MARKS AND SPENCER P1A Ama: Kumalarn belli scaklkta ykama ve kurutma sonunda enden ve boydan ne kadar ekme veya uzama olduunu tesbit etmek. Kullanlan Malzemeler : 350 mmx350 mm Marks and Spencer izim cetveli Marks and Spencer lm cetveli Ykanma sonunda silinmeyen izim kalemi 40 cm uzunluunda enden ene kuma Metre Wascator FOM 71 MP Lab Washer-Extractor amar makinesi (ekil 4.14) amar deterjan Arlk Overlok diki makinesi Terazi, Makas
ekil 4.14. amar Makinesi (SDL, 1998).
71
Halit Fikret TAMTRK
Metod : 1. Kuma, tezgah zerine dzgn bir ekilde serilir. 2. Kuman eni llr ve kaydedilir. 3. Sanfor cetveli kuma zerine ortal bir ekilde yerletirilir. 4. Kuma, cetvel zerindeki iaretli yerlerden atk ve zg ynlerinde adet olmak zere kalem yardm ile iaretlenir. 5. Kuma, cetvelin d kelerinden izilir ve cetvel kuma zerinden kaldrlr, eni llr. 6. Kuman eni ve zg ynn gsteren ok iareti numune zerine yazlr. 7. Kuma iaretlenene yerlerden makas ile kesilir. 8. Kenarlar overlok diki makinesinde dikilir. 9. Kesilen kuma hassas terazide tartlr, kuman arlna gre 2 kg tamamlayacak arlk kumalar, numune kumala birlikte makineye atlr. 10. 50 gr deterjan yarm litre suda eritilir. Elde edilen deterjan zeltisi deterjan gzne konulur. 11. Kuma cinsine gre uygun program seilir (Polyester/Viskon iin 40C, Pamuklu kumalar iin 60C). 12. Start/stop dmesine baslarak program balatlr. 13. lem sona erdiinde makineden kartlan kuma, serbest olarak kurutulur. 14. Kurutma ilemi biten kuma, dinlenmesi iin 4 saat kondisyonlanr. 15. Kuma tezgah zerine serilir, lm cetveli ile iaretli yerler llr, zg ve atk yn iin ortalamas alnr. Bylece zg ve atk ynndeki uzama veya ekme deerleri belirlenir (M&S, 2001). 4.2.3.2. Kopma Mukavemeti Testi lgili Standart: MARKS & SPENCER P11 Ama: Atk ve zg ynnde kuman kopmaya kar dayanklln incelemektir.
72
Halit Fikret TAMTRK
.Kullanlan Malzemeler : Universal Mukavemet Test Cihaz (UT350, ekil 4.15) 30 cm cetvel
ekil 4.15. Universal Mukavemet Test Cihaz (SDL, 1998).
Metod : 1. Kuman kenarndan 50 mm ierde olacak ekilde farkl atk ve zglerden olmak zere 3 er tane 300 mm x 50 mm boyutunda numuneler kesilir. 2. Kenarlar paralel olacak ekilde pskl yaplr. 3. Numune cihazn pedallar yardm ile nce st eneye, daha sonra alt eneye yerletirilir ve klips skr. 4. Bilgisayar ekranndan TEST ANALYSIS SYSTEM komutu verilir ve numune ile ilgili bilgiler bilgisayara yazlr. 5. Klavyeden TEST mensne girilir. (M&S P11, Test hz 100 mm/dk, ene aral 200mm).
73
Halit Fikret TAMTRK
6. Mukavemet cihaznda srasyla ENDTEST + TARE + ST OK tularna baslr. 7. Numune gerilmeye balar ve kuman yrtld anda cihaz otomatik olarak durur. 8. END TEST tuuna baslr. 9. Alt ve st ene iin pedallara baslarak numune karlr. 10. Btn numunelere ayn ilem yapldktan sonra atk/zg iin elde edilen deerler ve atk / zg iin elde edilen ortalama deerlerin kts alnr (M&S, 2001). 4.2.3.3. Yrtlma Dayanm Testi lgili Standart: MARKS & SPENCER P29 Ama: Kumalarn atk ve zg ynndeki salamlk derecesini tespit etmektir. Kullanlan Malzemeler : Elmendorf Yrtlma Cihaz (ekil 4.16) 200 mm ebadnda enden ene test edilecek kuma Yrtlma ablonu 885 mm x 63 mm (M&S Standart ablonu) Makas
ekil 4.16. Elmendorf Yrtlma Cihaz (SDL, 1998).
74
Halit Fikret TAMTRK
Metod : 1. Yrtlma ablonu kuma zerine konarak 5 atk, 5 zg ynnden 85 mm x 63 mm ebadnda numune kesilir. 2. Atk ve zg yn iaretlenir. 3. Kenarlarndan tel ekilerek hazrlana numunelerin boyutu tek tek llerek kontrol edilir. Numune boyutu 80 mm x 58 mm olmaldr. Numuneler klimatize ortamda en az 4 saat kondisyonlanmaldr. 4. Cihazn sa yan tarafndaki iki vida alr. 5. Numune vidann, evrilmesi ile alan ene aralna yerletirilir. 6. Vidalar ters ynde evrilerek tets numunesi sktrlr. 7. Vida arkasndaki ba harekete geirmek iin siyah bal kola hafif baslarak numune ortasndan 15 cmlik bir entik atlr. 8. Cihaz zerindeki uzun mil aaya indirilir. 9. Mil altndaki demir ubua bastrlarak cihaz harekete geirilir. 10. Milin hareket sonundaki kald deer okunur ve kaydedilir. 11. Tm numuneler iin test tekrar edilir. 12. Atk ve zg iin ortalama yrtlma deerleri 32 ile arplr. Elde edilen deerler zg ve atk iin grf olarak yrtlma deerlerini ifade eder (M&S, 2001). 4.2.3.4. Martindale Piling Testi lgili Standart: SN 192525 Ama: . Kumalarda srtnme yoluyla tylenme, boncuklanma oluup olumadn tespit etmektir. Kullanlan Malzemeler : Martindale Pilling Test Cihaz (ekil 4.17) Kee ve Polieter Kpk Andrc Kuma Holoskop
75
Halit Fikret TAMTRK
ekil 4.17. Martindale Pilling Test Cihaz (SDL, 1998). Metod : 1. Test edilecek kumatan 30 cmlik enden ene para alnarak, ykama talimatna uygun olarak ykanr. 2. Ykanm kuman kenarlarndan en az 10 cm ieride olacak ekilde 110 cmlik ablon ile 4 adet numune kesilir. 15 x 15 cm boyutlarnda 4 adet alt numune kesilir. 3. 9 cmlik hafif andrma kesesinden 4 adet hazrlanr. Ar olan keeden ise 15 x 15 cm boyutlarnda alt numuneler iin 4 adet hazrlanr. 4. Cihazn st tabakas kaldrlr. 5. Tabla tayc dnen silindirler zerindeki bilyeler iteki deliklere taklr. 6. Daire eklindeki kk numuneler st tayclara yerletirilir. (Hafif kee ite numune dta ve numunenin doru yz dta kalacak ekilde) 7. Alt numune tayclarna nce ar olan keeler zerine de doru yz dar gelecek ekilde kare kesilmi numuneler yerletirilir. zerine metal bilezikler geirilir. 8. Cihazn arlklar alt numunelerin zerine konduktan sonra, bu vaziyetteyken bileziin somunlar sklr. 9. st numune tayclar alt numunelerin zerine konur ve st tabla yerine yerletirilir. zerine kapaklar geirilip vidalar sktrlr. 10. Numune tayclarnn zerine Martindale Pilling iin olan 460 grlk arlklar yerletirilir.
76
Halit Fikret TAMTRK
11. Cihaz nce 125 devire ayarlanr ve 1 nolu numune kartlr. 12. Cihaz tekrar altrlr ve 500 devir sonunda 2 nolu numune kartlr. 13. Toplam 1000 devir sonunda 3 nolu numune kartlr. 14. Toplam 2000 devir sonunda 4 nolu numune kartlr. 15. Paralar pilin test formuna kartlanr. 16. Holoscopda deerlerine baklr ve kartlarn test sonu ksmna deerleri yazlr . 4.2.3.5. Gramaj Testi (gr/m2) lgili Standart: MARKS AND SPENCER P65 Ama: Kuman m2 arln bulmak. Kullanlan Malzemeler : 200 mm ebadnda enden ene test numunesi Derlin Hassas terazi SDL 236A Kesici (ekil 4.18)
kaynak http://www.aygenteks.com.tr/
ekil 4.18. Kesici
77
Halit Fikret TAMTRK
Metod : 1. SDL 236A numune kesici ile 1001 cm2 lik dairesel 3 numune tam en kuma zerinde kegensel olarak kesilir. 2. Hazrlanan numuneler ayn anda hassas terazide tartlr. Sonu 3e blnerek ortalam arlk bulunur ve kaydedilir (M&S, 2001). 4.2.3.6. Srtme Hasl (Ya-Kuru Testi) lgili Standart: MARKS AND SPENCER C8 Ama: Srtmenin sebep olduu kirlenmeyi (beyaz kumaa) tespit etmek. Kullanlan Malzemeler : AAATCC Crockmeter (ekil 4.19). 50 mmx50 mm ebadnda bezaya rgl pamuklu beyaz bez. 250 mm uzunluunda, 50 mm geniliinde test yaplacak kuma. Gri skala
ekil 4.19. Crockmeter Metot : 1.- Numune 250 mm uzunluunda ve 50 mm geniliinde olmaldr. 2. Kuru ve ya srtme hasl iin iki numune kesilir. 3. Numune farkl renklerde veya baskl ise her renk iin ayr test yaplr.
78
Halit Fikret TAMTRK
4. Kuru pamuklu kuma, crockmeterin ucuna mandalla yerletirilir. 5. Crockmeter altna, srtme hasl istenen numune yerletirilir, zerine plakas taklr. 6. 10 tur yapacak ekilde crockmeter ayarlanp, altrlr. 7. Ya srtme iin destile su ile beyaz pamuklu bez slatlr. Fazla suyu alnr. 8. 10 tur crockmeter ayarlanp, altrlr. 9. Beyaz kuma 60Cyi gemeyen scaklkta kurutulur. 10. Kurutulan beyaz pamuklu kuma gri skala yardm ile deerlendirilir (M&S, 2001). 4.2.3.7. Ykama Hasl Testi lgili Standart: MARKS&SPENCER C4A Ama: Numunelerin ykam sonras rengindeki deiim (solma) ile multifibre elyafn kirletme (akma) derecesini tespit etmek. Kullanlan Malzemeler : Rotawash Ykama Makinas (ekil 4.20) Elektronik Terazi (0,001 gr. hassasiyetli) Optik Beyazlatcz Deterjan (Ece Deterjan) Sodyum Perborat Tetrahidrat (NaBO34H2O) 100 mml. ve 250 mml. mezr Beher 4 ltlik kova Termometre (-10 C ile 110 C arasnda ve 1 C derece lekli) Su banyosu veya stc Multifibre Gri Skala
79
Halit Fikret TAMTRK
ekil 4.20. Rotawash Ykama Makinas (SDL, 1998). Metod : 1. 100 mm x 40 mm boyutunda numune kalemle izilmeden kesilerek hazrlanr. 2. Numune ile ayn ebatlarda multifibre refarans kuma hazrlanr. 3. Numune ile multifibre referans kuma ksa kenarlarndan dikilir. 4. 1 litre saf su ykama scaklna (60 C) kadar stlr. ine 4 gr. ECE deterjan, 1gr. Sodyum perborat eklenir. 5. Cihaz uygun ykama scaklna ve zamana ayarlanr. (60 C, 30 dk.) Cihaz iine bo olarak elik tpler konmal ve nceden deney scaklna kadar stlmaldr. 6. Makine gerekli sya geldikten sonra, 1 gr. numune iin 50 ml. zelti gelecek ekilde elik tplere konur. Hazrlan tpler, cihaza yerletirilir. Cihaz altrlr. 7. Test sonunda cihaz otomatik olarak durur ve sinyal sesi verir. 8. Numuneler yarsna kadar souk saf su ile doldurulmu 4 litrelik kap iine alnr. 9. Dikkatlice alkalanarak souk muluk suyu altnda 10 dakika bekletilir.
80
Halit Fikret TAMTRK
10. Numune zerindeki fazla su syrlarak alnr. 11. Kurutma levhalar zerinde 60 Cyi gemeyecek scaklkta kurutulmaldr. 12. Kurutulmu olan numuneler ve multifibre referans kuma, beyaz renkli ykama hasl kartonuna zmbalanr. 13. Numunelerdeki renk deiimi, akma ve solmalar gri skala yardm ile deerlendirilir(M&S, 2001). 4.2.3.8. 37Cde Su Hasl Testi lgili Standart: MARKS&SPENCER C6 Ama: Numunelerin 37Cde suda kalmas ile multifibre elyafn kirletme derecesini tespit etmek. Kullanlan Malzemeler : 60 mm x 60 mmlik cam levha (arl yaklak 50gr) Beher veya petri kab Kronometre (15 dk ve 4 saat iin) Etv (37C2Clik) Saf Su Gri skala (Resim 4.21) ve Multifibre Kuma (Resim 4.22)
ekil 4.21. Gri Skala
ekil 4.22. Multifibre Kuma (Serin, 2003).
81
Halit Fikret TAMTRK
Metod : 1. Numune zedelenmeden ve iaretlenmeden 50 mmx50 mm ebatlarnda kesilir. 2. 100 mmx50 mm ebadnda alnan multifibre ikiye blnr (50 mmx50 mm olacak ekilde). 3. Numune, multifibre elyafnn arasna yerletirilir. 4. Multifibre elyaf arasndaki numune petri kabna (beher) yerletirilir. 5. zerine numuneyi kapatacak kadar saf su dklr. 6. Cam levhalarla zerine bastrlarak, numunenin arasndaki hava kabarcklar alnr. 7. Cam levha numunenin zerine kapatlr. 8. 15 dakika oda scaklnda bekletilir. 9. 15 dakika sonunda cam levhaya ok fazla bastrmadan hafife evrilip fazla su dklr. 10. Numune sklmaz. 11. Etve konup, 4 saat 372 Cde bekletilir. 12. Etvden karlr. 13. Max. 60Cde kafesli tepsilerde kuruyana kadar bekletilir. 14. Sonular gri skala ile deerlendirilir (M&S, 2001).
82
5. DENEYSEL BULGULAR VE DEERLENDRME
Halit Fikret TAMTRK
Bu almada, farkl konstrksiyonda pamuklu dokuma kumalar ele alnarak, bu tip iinde ortak 8 farkl n terbiye prosesi uygulanmtr. Uygulanan n terbiye ilemleri sonunda, tm numunelere ayn boyama, apre ve sanforlama ilemleri uygulanmtr. almann ara admlarnda ve proses sonunda tm numunelere, piyasada srekli uygulanan 4 farkl fiziksel test (ekmezlik, kopma, yrtlma, pilling testleri) uygulantr. alma yine ara admlarda ve proses sonunda kuman en ve g/m2 deerleri kayt altna alnmtr. Ayrca tm numunelerin ilem sonunda (sanforlama sonu) ykama hasl, srtme hasl ve su hasl deerlerine baklm, bylece uygulan n terbiye ilemi ile renk arasndaki iliki incelenmeye allmtr. Bu almann hedeflerinden biri de merserizasyon makinas bulunmayan ve pamuklu dokuma kuma retimi bir iletmede uygulanabilecek en iyi n terbiye prosesinin belirlenmesini salamaktr. 5.1. Test Sonular ve Deerlendirilmesi 5.1.1. Numune Gruplarnn Test Sonular alma kapsamnda A, B ve C Grubu olarak nitelendirilen kumalar, 8 farkl proseste yrtlmtr. Proses sonunda ve ara admlarda yaplan testler sonunda elde edilen deerler izelgelerde verilmitir (izelge 5.1, 5.2 ve 5.3).
83
Halit Fikret TAMTRK
izelge 5.1de A grubuna ait tm numunelerin mamul haline geldikten sonra yaplan test deerleri verilmitir. Blm 5.1.2 Testler Sonularnn Deerlendirilmesi ksmnda yaplacak deerlendirmeler de A Grubu iin bu izelge esas alnacaktr. izelge 5.1. A Grubu Numunelerin Sanforlama Sonu Test Sonular
TEST ADI zg Atk zg Kopma Mukavemeti P11, Kgf Atk Yrtlma Mukavemeti zg P29, grf Atk Martindale Pilling, P17, 2000 dev. Kuru Srtme Hasl, C8 Ya Asetat Pamuk Ykama Hasl, Naylon C4A Polyester Akrilik Yn Asetat Pamuk Naylon Su Hasl, C6 Polyester Akrilik Yn Arlk, P65, g/m2 En, cm Sanfor, P1A (%) A1 -3,5 -2,5 89 60 3200 3200 3/4 4/5 4 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 286 148 A2 -3,5 0 88 68 3200 3200 3 4/5 3/4 4/5 4 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4 4/5 4/5 4 4 273 151 A3 -4 -1,5 69 45 3200 3200 4/5 4/5 3/4 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 281 148,5 A4 -4,5 0 81 62 3200 3200 3 4/5 3/4 4/5 4 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 272 151,5 A5 -5 -1,5 68 65 3200 3200 3 4/5 4 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 287 149,5 A6 -5,5 -2 76 80 3200 3200 3/4 4/5 4 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 286 148,5 A7 (St.) -3 0 87 69 3200 3200 3 4/5 3/4 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 270 151 A8 -3 0 99 57 3200 3200 2/3 4/5 3/4 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 271 150,5
84
Halit Fikret TAMTRK
izelge 5.2de B grubuna ait tm numunelerin mamul haline geldikten sonra yaplan test deerleri verilmitir. Blm 5.1.2 Testler Sonularnn Deerlendirilmesi ksmnda yaplacak deerlendirmeler de B Grubu iin bu izelge esas alnacaktr. izelge 5.2. B Grubu Numunelerin Sanforlama Sonu Test Sonular
TEST ADI zg Atk zg Kopma Mukavemeti P11, Kgf Atk Yrtlma Mukavemeti zg P29, grf Atk Martindale Pilling, P17, 2000 dev. Kuru Srtme Hasl, C8 Ya Asetat Pamuk Ykama Hasl, Naylon C4A Polyester Akrilik Yn Asetat Pamuk Naylon Su Hasl, C6 Polyester Akrilik Yn Arlk, P65, g/m2 En, cm Sanfor, P1A (%) B1 -2,5 +0,5 54 46 2208 1696 4 4/5 3/4 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4 4/5 4 4/5 4/5
188 153,5
B2 -3 +0,5 73 42 2016 1664 3/4 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 180 156,5
B3 -3,5 +0,5 58 47 2240 1632 4 4/5 4 4/5 4/5 4/5 4 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 190 154,5
B4 -3,5 0 70 50 2048 1472 4 4/5 4 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 182 157,5
B5 -3 0 58 49 2528 1664 4 4/5 4 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4 4 4/5 4/5 4/5 192 154
B6 -2,5 +0,5 55 53 2400 1920 4 4/5 4 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 191 153
B7 (St.) -2,5 0 58 52 1952 1376 4 4/5 3/4 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4 4/5 4 4/5 4/5 184 157
B8 -2,5 +0,5 57 37 1952 1472 3 4/5 4 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4 4 4/5 4/5 4/5 186 157
85
Halit Fikret TAMTRK
izelge 5.3de C grubuna ait tm numunelerin mamul haline geldikten sonra yaplan test deerleri verilmitir. Blm 5.1.2 Testler Sonularnn Deerlendirilmesi ksmnda yaplacak deerlendirmeler de C Grubu iin bu izelge esas alnacaktr. izelge 5.3. C Grubu Numunelerin Sanforlama Sonu Test Sonular
TEST ADI zg Atk zg Kopma Mukavemeti P11, Kgf Atk Yrtlma Mukavemeti zg P29, grf Atk Martindale Pilling, P17, 2000 dev. Kuru Srtme Hasl, C8 Ya Asetat Pamuk Ykama Hasl, Naylon C4A Polyester Akrilik Yn Asetat Pamuk Naylon Su Hasl, C6 Polyester Akrilik Yn Arlk, P65, g/m2 En, cm Sanfor, P1A (%) C1 +2 -3 38 72 1536 1760 2/3 4/5 3/4 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 208 140 C2 +1 -3 47 87 1600 1792 2 4/5 3/4 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 192 147 C3 +3 -10,5 55 77 1600 2112 2/3 4/5 3/4 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 205 140 C4 +3 -3 37 65 1664 1690 2 4/5 3 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 190 146,5 C5 +3 -10 31 57 1856 2654 3 4/5 3/4 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 209 141 C6 +3 -10 33 49 2080 2592 2/3 4/5 3/4 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 211 141 C7 (St.) +3 -3 42 67 1440 1920 3 4/5 3/4 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 193 147,5 C8 +2 -3 36 71 1472 1728 1/2 4/5 3/4 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 194 145
86
Halit Fikret TAMTRK
5.1.2. Testler Sonularnn Deerlendirilmesi Bu blmde, numune kumalara uygulanan testlerin sonularn grafikler yardm ile aklamaya alacaz. Bu aklama esnasnda, bir grup dieri ile farkl konstrksiyonda olduundan her grup kendi ierisinde deerlendirilecektir. 5.1.2.1. ekmezlik Test Sonular 5.1.2.1.(1). A Grubu ekmezlik Test Sonular ekil 5.1de verilen grafie gre A7 ve A8 numunelerin ayn zg ekme deerine sahip olduu, A1 , A2 ve A3 numunelerinin de standart numuneye yakn olduu grlmektedir. A7 (St.) numunesi ile A8 numunesi arasndaki tek farkn yakma ilemi olduundan elde edilen deerlerin tutarl olduu sylenebilir. nk yakma ileminin ekmezlik zerine etkisi yoktur. Ancak A1 numunesi, kostik pime, kostikleme+kasar ilemi grm yani iki defa kostikle muamele grd halde yinede deerlerinin ok iyi olmas beklenirken standart numuneye gre iyi deil, bunun balca sebebi, kurutma esnasnda maruz kald zg gerilimi olabilir. A2 numunesi ise, sadece kostik pime ilemi grdnden sonucunun, A7 (St.), kadar iyi olmamas normaldir. A3 numunesi, kostikleme+kasar ilemi grm ancak deeri, A7 (St.) kadar iyi deildir, bunun balca sebebi yine kurutma artlardr. A4 numunesinin deerinin -4,5 olmas, beklenen bir durum deildir. nk kasar ilemi esnasnda kostikle muamelesi vardr, ancak bomesi dk olduundan iyi bir ime olamam olabilir. A5 numunesi, -5 ekme deerinde ve standart d, oysa 30 Be olduundan daha olmas beklenirdi. Yine bu durum kurutma artlarndan kaynaklanm olabilir. A6 numunesinin ekme deeri, -5,5, yine iyi olmas gerekirken sonu kt, bu durum kurutmalar esnasnda kuman ok fazla gerildiini veya iyi bir ime olmadn gsterir.
87
Halit Fikret TAMTRK
0 A1 -1 zg ekmesi -2 (% ) -3 -4 -5 -6 Numune No A2 A3 A4 A5 A6 A7 (ST) A8
ekil 5.1. A Grubu Numunelerinin Sonforlama Sonu zg ekmesi Test Sonular Sonu olarak zg ekme deerleri, terbiye ilemleri kadar kurutmada verilen avans deerine de baldr.Yakma ileminin ekmezlik zerine etkisi yoktur. zg sonfor deerinde iletmelerde kabul deeri (-3;+3) olduundan, A7, A8 ve hatta A1 ve A2de kabul edilebilir, A4, A5 ve A7 zg sanfor deerleri standart ddr. ekil 5.2de verilen sonulara gre A7, A8, A2, A4 numunelerinin atk ekme deerleri 0, yani kumalarn atklarnda herhangi bir deime olmamtr.A3 ve A5te 1,5 ki, bu snrlar dahilinde kabul edilebilir bir deerdir. A6 ise 2, A1de ise 2,5tir. Kuma atk ekme deerlerinin tm standartlar dahilinde olup, aralarndaki fark snrlar dahilinde olduundan kabul edilebilir sonulardr. Yine burada arada oluan farklarn bir sebebi de kurutma artlar olabilir, eer kuma eni kurutma esnasnda gereinden fazla alrsa, bazik ilemde salanan ekmezlik deerleri ktye gidecektir. Ayrca, yine verilen zg avans eer kuma alrsa, atklarn hareketleri zorlanacandan ekmezlik deerleri iyileecektir.
88
Halit Fikret TAMTRK
0 A1 -0.5 Atk ekmesi -1 (% ) -1.5 -2 -2.5 -3 Numune No A2 A3 A4 A5 A6 A7 (ST) A8
ekil 5.2. A Grubu Numunelerinin Sonforlama Sonu Atk ekmesi Test Sonular Buradan kan sonu, atk ekme deerleri tm numuneler iin kabul edilebilir snrlar iinde olduudur. lem yaplan makinann gergisiz olmas da sonular zerinde pozitif etkiye sahip olacaktr. Yine burada bazik ilemler sonrasnda ekmezlik olarak kazanlan yapnn kurutma ilemlerinde bozulmasna dikkat edilmelidir. Kurutma ilemi iin bazik ilem sonu oluan eni %2-3 fazlasna kurutulmal ve en az %5 zg ynnde avans verilmelidir. 5.1.2.1.(2). B Grubu ekmezlik Test Sonular ekil 5.3de verilen sonularda, B7 (St.) ve A8 numunelerin zg ekme deerleri ayndr, bu beklenen bir durumdur. nk, B7 (St.) ile A8 numunesi arsnda sadece yakma ilem fark vard ve yakma ilem zg ekmesinde etkili bir parametre deildir. A Grubunda da ayn sonu bulunmutur. B1 numunesi zg ekme deerinin de iyi olduu, bununda terbiye adm olarak, kostikleme, kasar ve pimenin uyguland bir proses olmasndan kaynaklanmaktadr. . Liflerinin kostik etkisi ile liflerin itii ve kuma ekme deerlerinin iyiletiini gstermektedir. B6 numunesinde terbiye adm olarak kostik pime ve kostikleme uygulanmt, liflerin burada da iyi bir ime gsterdii sylenebilir. B5 numunesinin ekme deeri -3 ve kabul snrndadr, kostik pime etkisi olumlu, dier grupta ayn sonular elde edilememitir. B3 ve B4 ise deerler, -3,5 snrlarn dnda ancak kt bir sonu deildir. B3 numunesi kostikleme ve kasar, B4 numunesinde kasar adm vard. Liflerdeki ime deerlerinin iyi olmasndan kaynaklanmaktadr.
89
Halit Fikret TAMTRK
0 -0.5 -1
B1
B2
B3
B4
B5
B6
B7 (ST)
B8
zg ekmesi
-1.5
(%)
-2 -2.5 -3 -3.5 -4
Numune No
ekil 5.3. B Grubu Numunelerinin Sonforlama Sonu zg ekmesi Test Sonular Sonuta, B1, B2 B5, B6, B7 (St.), B8 numunesi, toleranslar dahilinde, B3 veB4 ise dnda kalmtr, tekrar bir sanforlama ilemi yaplarak snrlar iine alnabilir. ekil 5.5te verilen sonularda, B4, B5, B7 (St.), B8 de atk ekme deerlerinin 0 olmas terbiye proseslerinde atkda imelerinin ok iyi olduunu kurutmada ise herhangi bir en ama probleminin olmadn gsterir. B1, B2, B3 ve B6 numunelerinde ise ya liflerin iyi imedii ya da verilen imelerin kurutma ileminde tekrar bozulduu sylenebilir.
0.6 0.5 Atk ekmesi 0.4 (%) 0.3 0.2 0.1 0 B1 B2 B3 B4 B5 B6 B7 (ST) B8 Numune No
ekil 5.4. B Grubu Numunelerinin Sonforlama Sonu Atk ekmesi Test Sonular
90
Halit Fikret TAMTRK
Burada syleneceklerin banda atk ekmesinin terbiye ilemi kadar kurutma artlarna bal olduunu tekrar yenilecektir. Yalanc merserizasyon olarak tabir edilen kostikleme sonunda elde edilen imeler terbiye ileminde kurutma sonu bozulabilecei ya da imenin yeterli olmayaca sylenebilir. 5.1.2.1.(3). C Grubu ekmezlik Test Sonular ekil 5.5te verilen grafikte yine standart numunenin ve C8 arasnda fark olmad grlmektedir. C6 numunesinde iyi kostiklemenin olduu, C5 numunesinde iyi bir kostik pimenin olduu, C1 numunesinde kostik pime, kostikleme ve kasarda sonularn olumlu olduu, C2 sadece kostik pimenin yeterli olduu, C3 te kostikleme ve kasarn yeterli olduu, C4 numunesinde ise sadece kasarn yeterli olduu gzlenmitir. Bu numuneler zg ekme deerleri dikkat edilirse hep pozitif olduu gzlenmitir. Bu sebepleri arasnda ekme deerlerinin kuman doku konstrksiyonu ile ilgili olduu sylenebilir.
3.5 3 zg ekmesi 2.5 (% ) 2 1.5 1 0.5 0 C1 C2 C3 C4 C5 C6 C7 (ST) C8 Num une No
ekil 5.5. C Grubu Numunelerinin Sonforlama Sonu zg ekmesi Test Sonular Sonu olarak, burada uygulanan terbiye ilemlerinin zerinde kurutma artlarnn nemli olduunu unutulmamal, sonularn pozitif olmasnda rg konstrksiyonundan, kurutma esansnda verilen avanslardan ya da sanfor makinasnda verilen avanslarn kuma tarafndan iyi alnm olabileceini sylenebilir.
91
Halit Fikret TAMTRK
ekil 5.6da verilen grafikte C7 (St.) ile C8 arasnda fark yoktur. C7 (St.) ile C1, C2, C4 arasnda fark olmayp, C5, C6 ve C3 arasnda byk farklarn olmas bunlarn n terbiyeden kaynaklanmadn gsterir. nk bu prosesler arasnda bu denli farklar oluturabilecek proses farklar yoktur. Dier iki grupta da benzer sonular elde edilirken burada ok farkl sonular elde edilmitir. Bu farklarn, makine artlar ya da rg yapsndan olduu dnlebilir.
0 C1 -2 -4 (% ) -6 -8 -10 -12 Num une No C2 C3 C4 C5 C6 C7 (ST) C8
ekil 5.6. C Grubu Numunelerinin Sonforlama Sonu Atk ekmesi Test Sonular
Atk ekm esi
92
Halit Fikret TAMTRK
5.1.2.2. Kopma Mukavemeti Test Sonular 5.1.2.2.(1). A Grubu Kopma Mukavemeti Test Sonular ekil 5.7de verilen mukavemet testi sonularna gre kabul deeri min.15 kgf olduun tm numunelerde kabul edilebilecek mukavemet deerlerine sahiptir. A7 (St.) numunesinin mukavemet deeri 87 kgftir. Burada en dk deeri dk olan A5 numunesi, kostik pime ile ilem grm olmasndan ileri geldii dnlmemektedir. nk, kostik pimenin grevi kuma ierisindeki safszlklar uzaklatrmak ve bu sebeple bir arlk kaybna sebep olaca aikardr ama mukavemetinin drecei anlamna gelmemektedir. Grafikte, tecrbelerden hidrojenperoksit muamelesi gren numunelerin mukavemet deerlerinin daha dk olaca bu sebeple A4 numunesinin mukavemetinin en dk olmas beklenirdi, ancak sonular farkl kmtr. Fakat yine de genel itibariyle numune kumalarn mukavemet deerleri birbirine den ok farl deil, hepside kabul edilebilir deerlerdir.
zg Kopma Mukavemeti (Kgf) 120 100 80 60 40 20 0 A1 A2 A3 A4 A5 A6 A7 (ST) A8 Numune No
ekil 5.7. A Grubu Numunelerinin Sanforlama Sonu zg Kopma Mukavemeti Test Sonular Burada belirtmekte fayda var, aprede kullanlan micro silikonlar mamul kumalarn mukavemetinde dme meydana getirmektedir. Nihayetinde tm numunelerinde bir miktar dme meydana gelmitir. Yani bazik ilemlerle kazanlan mukavemetlerin bir ksm apre ileminde kaybedilmi olabilir.
93
Halit Fikret TAMTRK
ekil 5.8de kumalarn atk ekme deerleri verilmitir. Atk kopma mukavemetini pamuklu dokuma kumalar iin minimum deer 15 kgftir. Grafikte A7 (St.) numunesinin zg kopma mukavemeti 69 kgftir. Burada A3 numunesi 45 kgf ile en kk deeri gstermektedir. Oysa kostikleme ilemi grdnden dolay mukavemeti yksek olmas beklenirdi, ancak kasar ilemi de grdnden dolay hidrojen peroksitle muamele edilmesinden dolay mukavemetinde azalma meydana gelmitir. Yine burada sadece kasar ilemi gren A4 numunesinin mukavemetinin ok dk olmas beklenirken, numunelerin ortalama mukavemetlerine yakn bir deer kmtr. Ancak burada kuma mukavemetindeki kayplarn n terbiye ilemlerinden ziyade apre esnasnda kaybedilmi olduu dnlmektedir.
90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 A1 A2 A3 A4 A5 A6 A7 (ST) A8
Atk Kopma Mukavemeti (Kgf)
Numune No
ekil 5.8. A Grubu Numunelerinin Sanforlama Sonu Atk Kopma Mukavemeti Test Sonular Sonu olarak kumalarn atk mukavemet deerleri kabul kriterinin stndedir. Aralarndaki farkn n terbiye ilemi kadar apre kimyasallarna bal olduu sylenebilir. Genel kaide kasar ilemi mukavemeti azaltr, kostikleme ve pime ilemleri artrmaktadr.
94
Halit Fikret TAMTRK
5.1.2.2.(2). B Grubu Kopma Mukavemeti Test Sonular ekil 5.9da numune kumalarn zg ekme deerlerinin karlatrlmas yaplmtr. Standart numune B7nin kopma mukavemeti, 58 kgftir. En dk deer B1 54 kgf, en yksek deer 73 kgftir. Burada yine B4 numunesi, standartlarn stnde kmtr. Burada tm numuneler kabul kriteri olan 15 kgfin stndedir. B2 numunesi sadece kostik pime yapld halde, kostik pime ve kostiklemenin yapld B6 numunesinden yksek kmas beklenen bir sonu deildir.
80 zg Kopma Mukavemeti (Kgf) 70 60 50 40 30 20 10 0 B1 B2 B3 B4 B5 B6 B7 (ST) B8 Numune No
ekil 5.9. B Grubu Numunelerinin Sanforlama Sonu zg Kopma Mukavemeti Test Sonular Nihayetinde bu numunelerin mamul olmas, yani tm terbiye proseslerinden gemi olmalar ve farkl kimyasallara maruz kalmalar onlarn mukavemetlerinde az veya ok fark etmitir. Genel kaide yine kasar ileminin olduu proseslerde mukavemetin dk olmas, pimenin, zelliklede kostiklemenin olduu ilemlerde mukavemetin yksek olmas gerekir.
95
Halit Fikret TAMTRK
ekil 5.10da B grubu numunelerin atk kopma mukavemet deerlerinin karlatrlmas verilmitir. B7 (St.) numunesinin atk mukavemet deeri, 52 kgftir. En dk mukavemet deeri, B8 numunesi 37, en yksek mukavemet deeri, B6 numunesi 53 kgftir. B6 numunesinin mukavemet deerinin yksek olmas beklenen bir durumdur. nk kostik pime ve kostikleme ilemine tabi tutulmutur. nce kostikleme ile lifteki safszlklar znerek ykama ilemi ile uzaklatrlmtr. Burada artc olan B8 numunesinin mukavemetinin dk olasdr. Oysa B7de tek fark yakmann olmamasdr. Bu kadar fark oluturmamas gerekir.
60 Atk Kopma Mukavemeti (Kgf) 50 40 30 20 10 0 B1 B2 B3 B4 B5 B6 B7 (ST) B8 Numune No
ekil 5.10. B Grubu Numunelerinin Sanforlama Sonu Atk Kopma Mukavemeti Test Sonular Pamuklu kumalarda min. atk mukavemeti 15 kgftir. Tm numuneler bu kriterin stnde bir deere sahip olduundan mukavemetleri kabul edilebilir bir deerdedir. Genel kaide yine kasar ileminin olduu proseslerde mukavemetin dk olmas, pimenin, zelliklede kostiklemenin olduu ilemlerde mukavemetin yksek olmas gerekir. Ancak apre ve dier kimyasallarn kumaa kataca mukavemet kayb da dikkate alnmaldr.
96
Halit Fikret TAMTRK
5.1.2.2.(3). C Grubu Kopma Mukavemeti Test Sonular ekil 5.11de numunelerin zg kopma mukavemet deerlerinin
karlatrlmas yaplmtr. C7 (St.) numunesinin zg kopma mukavemeti 42 kgftir. En yksek mukavemet deeri, C3 numunesinin 55 kgf, en dk mukavemet deeri A5 31 kgftir. Burada C5 kostikleme ilemine girdii halde mukavemetinin dk olmas beklenen bir durum deildir. Ayrca C6 numunesinin de hem pime hem de kostikleme ilemi grd halde mukavemetinin dk olmas beklenen bir durum deildir. Ancak burada da mukavemetinin dmesindeki balca faktrler, bazik ilemler sonunda uygulanan apre ve kimyasallardr.
zg Kopma Mukavemeti (Kgf)
70 60 50 40 30 20 10 0 C1 C2 C3 C4 C5 C6 C7 (ST) C8 Numune No
ekil 5.11. C Grubu Numunelerinin Sanforlama Sonu zg Kop. Mukavemeti Test Sonular Burada almada kabul kriteri olan minimum zg kopma mukavemet deerini tm numunelerin salad grlmektedir. Genel kaide, kasar ileminin olduu proseslerde mukavemetin dk olaca, pimenin, zellikle de kostiklemenin olduu ilemlerde mukavemetin yksek olmas gerektiidir.
97
Halit Fikret TAMTRK
ekil 5.12de numunelerin atk kopma mukavemetlerinin karlatrlmas verilmitir. C7 (St.) numunesinin atk kopma mukavemeti 67 kgftir. En dk kopma mukavemeti, C6 numunesi 49 kgf, en yksek 87 kgftir. A6 numunesinin mukavemetinin dk olmas beklenen bir durum deildir. Ancak buradan kan sonu, A6 numunesi grd kostik pime ve kostikleme sonu hidrofilitesinde artma olup, apre kimyasallarnn zellikle de micro silikonun kumaa nufuziyeti ok fazla olduundan bu numunede meydana getirdii mukavemet kayb, mamul haldeki dier numunelerden daha fazla olduudur.
100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 C1 C2 C3 C4 C5 C6 C7 (ST) C8 Numune No
ekil 5.12. C Grubu Numunelerinin Sanforlama Sonu Atk Kopma Mukavemeti Test Sonular Burada yine tm numuneler kabul kriteri olan minimum 15 kgfin stndedir. Daha ncede belirtildii gibi Genel kaide, yine kasar ileminin olduu proseslerde mukavemetin dk olaca, pimenin, zelliklede kostiklemenin olduu ilemlerde mukavemetin yksek olmas gerektiidir.
Atk Kopma Mukavemeti (Kgf)
98
Halit Fikret TAMTRK
5.1.2.3. Yrtlma Mukavemeti Test Sonular 5.1.2.3.(1). A Grubu Yrtlma Mukavemeti Test Sonular ekil 5.13te zg yrtlma mukavemetlerinin karlatrlmas verilmitir. Grafikten anlalaca zere tm numunelerin zg yrtlma deeri lme cihaznn maksimum deeri olan 3200 grfden daha yksektir. Bu sebeple deerleri tam olarak bilinmemektedir. Bu nedenle grafikte tm numuneler ayn deeri gstermektedir. Bu grupta mukavemet deerlerinin ok yksek kmasnn sebebi kuma konstrksiyonundan kaynaklanmaktadr. Genel kaide, kopma mukavemet testlerinde olduu gibi kasar ileminin olduu proseslerde mukavemetin dk olaca, pimenin, zelliklede kostiklemenin olduu ilemlerde mukavemetin yksek olmas beklenirdi ifadesi burada geerlidir.
zg Yrtlma Mukavemeti (grf)
3500 3000 2500 2000 1500 1000 500 0 A1 A2 A3 A4 A5 A6 A7 (ST) A8 Numune No
ekil 5.13. A Grubu Numunelerinin Sanfor Sonu zg Yrtlma Mukavemeti Test Sonular
99
Halit Fikret TAMTRK
ekil 5.14de atk yrtlma mukavemetlerinin karlatrlmas verilmitir. Grafikten anlalaca zere tm numunelerin zg yrtlma deeri lme cihaznn maksimum deeri olan 3200 grfden yksek olduundan tablo tek bir deeri gstermektedir. kaynaklanmaktadr. Bunun balca sebebi kuma konstrksiyonundan
Atk Yrtlma Mukavemeti (grf)
3500 3000 2500 2000 1500 1000 500 0 A1 A2 A3 A4 A5 A6 A7 (ST) A8 Numune No
ekil 5.14. A Grubu Numunelerinin Sanforlama Sonu Atk Yrtlma Mukavemeti Test Sonular Ancak kopma mukavemetinde, geerli olan genel kaide yine kasar ileminin olduu proseslerde mukavemetin dk olaca, pimenin, zelliklede kostiklemenin olduu ilemlerde mukavemetin yksek olmas beklenirdi ifadesi burada geerlidir.
100
Halit Fikret TAMTRK
5.1.2.3.(2). B Grubu Yrtlma Mukavemeti Test Sonular ekil 5.15te numunelerin zg yrtlma mukavemetinin karlatrlmas verilmitir. B7 (St.) numunesinin zg yrtlma mukavemeti, 1952 grf olup, en dk deerdir. En yksek deerde ise B5 2528 grftir. B5 numunesi sadece kostikleme ilemi grm, A7 (St.) numunesi ise kostik pime ve kasar ilemi grm olduundan kostiklemede kazand mukavemetinin bir ksmn kasarda kaybetmitir. A6 numunesi de yine mukavemet olarak iyi bir deerdedir. A6 numunesi hem kostik pime hem de kostikleme ilemi grdnden mukavemeti ilem sonu A5ten yksektir, ancak apre aamasnda, yksek hidrofilitesinden dolay bir miktar azalmtr.
3000 2500 2000 1500 1000 500 0 B1 B2 B3 B4 B5 B6 B7 (ST) B8 Numune No
ekil 5.15. B Grubu Numunelerinin Sanfor Sonu zg Yrtlma Mukavemeti Test Sonular zg yrtlma mukavemet deeri minim deer 650 grf olduundan tm numuneler bu art salamlardr. zg yrtlma mukavemetinde de genel kaide yine kasar ileminin olduu proseslerde mukavemetin dk olaca, pimenin, zelliklede gerektiidir. kostiklemenin olduu ilemlerde mukavemetin yksek olmas
101
Halit Fikret TAMTRK
ekil 5.16da numunelerin atk yrtlma mukavemetlerinin karlatrlmas verilmitir. B7 (St.) numunesinin atk yrtlma mukavemeti 1376 grf ve en dk deerdir. En yksek deer ise B6 1920 grftir. Bu beklenen bir durumdur. nk B6 numunesi hem pime hem de kostikleme ilemi grdnden mukavemeti yksektir. B7 (St.) numunesinin mukavemetinin dk olmasnda kasar ileminin etkisi olabilir.
2500 Atk Yrtlma Mukavemeti (grf) 2000 1500 1000 500 0 B1 B2 B3 B4 B5 B6 B7 (ST) B8 Numune No
ekil 5.16. B Grubu Numunelerinin Sanforlama Sonu Atk Yrtlma Mukavemeti Test Sonular Atk yrtlma mukavemet deeri minim deer 650 grf olduundan tm numuneler bu art salamlardr. Atk yrtlma mukavemetinde de genel kaide yine kasar ileminin olduu proseslerde mukavemetin dk olaca, zelliklede gerektiidir. kostiklemenin olduu ilemlerde mukavemetin pimenin, olmas yksek
102
Halit Fikret TAMTRK
5.1.2.3.(3). C Grubu Yrtlma Mukavemeti Test Sonular ekil 5.17de numunelerin zg yrtlma mukavemetlerinin karlatrlmas verilmitir. C7 (St.) numunesinin atk yrtlma mukavemeti 1440 grf ve en dk deerdir. En yksek deer ise C6 2080 grftir. Bu beklenen bir durumdur. nk C6 numunesi hem pime hem de kostikleme ilemi grdnden mukavemeti yksektir. C7 (St.) numunesinin mukavemetinin dk olmasnda kasar ileminin etkisi olabilir.
2500 2000 1500 1000 500 0 C1 C2 C3 C4 C5 C6 C7 (ST) C8 Numune No
ekil 5.17. C Grubu Numunelerinin Sanfor Sonu zg Yrtlma Mukavemeti Test Sonular zg yrtlma mukavemet deeri minimum deer 650 grf olduundan tm numuneler bu art salamlardr. Atk yrtlma mukavemetinde de genel kaide yine kasar ileminin olduu proseslerde mukavemetin dk olaca, zelliklede gerektiidir. kostiklemenin olduu ilemlerde mukavemetin pimenin, olmas yksek
103
Halit Fikret TAMTRK
ekil 5.18de numunelerin atk yrtlma mukavemetlerinin karlatrlmas verilmitir. C7 (St.) numunesinin atk yrtlma mukavemet deeri 1920 grftir. En dk deer C4 numunesi 1690 grf, en yksek deer ise C5 numunesi 2654 grftir. C4 numunesinin mukavemetinin dk olmas daha nce belirtildii gibi kasar ilemi mukavemet zerinde olumsuz etkiye sahiptir. C5 numunesi ise kostikleme ilemine tabi tutulduundan mukavemetinin yksek olmas normal bir sonutur. C6 numunesi ise hem kostik pime hem de kostikleme ilemine tabi tutulduundan mukavemeti yksek ancak aprede kayb fazla olmutur denilebilir.
3000 Atk Yrtlma Mukavemeti (grf) 2500 2000 1500 1000 500 0 C1 C2 C3 C4 C5 C6 C7 (ST) C8 Numune No
ekil 5.18. C Grubu Numunelerinin Sanforlama Sonu Atk Yrtlma Mukavemeti Test Sonular zg yrtlma mukavemet deeri minimum deer 650 grf olduundan tm numuneler bu art salamlardr. Atk yrtlma mukavemetinde de genel kaide yine kasar ileminin olduu proseslerde mukavemetin dk olaca, zelliklede gerektiidir. kostiklemenin olduu ilemlerde mukavemetin pimenin, olmas yksek
104
Halit Fikret TAMTRK
5.1.2.4. Martindale Pilling Test Sonular 5.1.2.4.(1). A Grubu Martindale Pilling Test Sonular ekil 5.19da numunelerin Martindale Pilling deerlerinin karlatrlmas verilmitir. Her eyden nce bu karlatrmada insan faktr ve dolaysyla gz aldanmas olas bir durumdur. Buradan hareketle zemin ne kadar dzgn olursa sonularda o kadar iyi olacaktr. A7 (St.) numunesinin pilling deeri 3tr. En iyi pillin deeri A3 numunesine ait ve deeri 4,5 (4/5), en kt deer ise A8 numunesine ait ve deeri 2,5 (2/3)2tir. A3 numunesine kostikleme ve kasar ilemleri uygulanmtr. Kostikleme ilemi elyaflar iirdiinden dzeye bir dolgunluk vermitir. Ve ayrca kasar ilemi zemini parlattndan sonularn deerlendirilmesi gz yanltabilir. Avantaj da vardr, hidrojenperoksit reaksiyon esnasnda ykseltgenirken renkli materyalleri de paraladndan yzeyin daha przsz olmasn salar. A8 numunesi ise yakma ilemine tabi tutulmadndan yzeyindeki elyaf ular bu test esnasnda pilling deerlerinin kt kmasna sebebiyet vermi olabilir.
5.0 4.5 4.0 3.5 3.0 2.5 2.0 1.5 1.0 0.5 0.0 A1 A2 A3 A4 A5 A6 A7 (ST) A8 Numune No
ekil 5.19. A Grubu Numunelerinin Sanfor Sonu Martindale Pilling Test Sonular
Martindale Pilling Deeri (2000 dev.)
105
Halit Fikret TAMTRK
Nihai olarak A8, hari tm numuneler, kabul kriteri olan 3 deeri ve yukar olduundan sonular kabul edilebilir. Bu da pamuklu kumalara yakma n terbiye ileminin gerekli olduunu gsteren bir almadr. 5.1.2.4.(2). B Grubu Martindale Pilling Test Sonular ekil 5.20de numunelerin Martindale Pilling deerlerinin karlatrlmas verilmitir. B7 (St.) numunesinin pilling deeri 4tr, En kt deer yine B8 numunesine ait ve deeri 3tr. B8 numunesi ise yakma ilemine tabi tutulmadndan yzeyindeki elyaf ular bu test esnasnda pilling deerlerinin kt kmasna sebebiyet vermi olabilir.
4.5
Martindale Pilling Deeri (2000 dev.)
4.0 3.5 3.0 2.5 2.0 1.5 1.0 0.5 0.0 B1 B2 B3 B4 B5 B6 B7 (ST) B8
Numune No
ekil 5.20. B Grubu Numunelerinin Sanfor Sonu Martindale Pilling Test Sonular Nihai olarak B8de dahil tm numuneler, kabul kriteri olan 3 deeri ve yukar olduundan sonular kabul edilebilir. Ancak yine bunun bir subjektif ln olduu unutulmaldr. Gene kaide pamuklu kumalara n terbiye ilemlerinde yakma mutlaka uygulanmaldr. .
106
Halit Fikret TAMTRK
5.1.2.4.(3). C Grubu Martindale Pilling Test Sonular ekil 5.21de numunelerin Martindale pilling deerlerinin karlatrlmas verilmitir. Burada dikkat edilirse, C8 numunesinin pilling deerinin dier numunelerden ok kt olduu aka grlmektedir.
3.5 Martindale Pilling Deeri (2000 dev.) 3.0 2.5 2.0 1.5 1.0 0.5 0.0 C1 C2 C3 C4 C5 C6 C7 (ST) C8 Num une No
ekil 5.21. C Grubu Numunelerinin Sanfor Sonu Martindale Pilling Test Sonular Genel kaide kostikleme ve kasar ilemleri kuman pilling deerlerini dzeltici etkiye sahip olduu yaplan alma ile aka ortaya konmutur. Pamuklu mamullerin terbiyesinde yakmann art olduu burada testlerle ortaya konmutur.
107
Halit Fikret TAMTRK
5.1.2.5. Srtme Hasl Test Sonular 5.1.2.5.(1). Kuru Srtme Test Hasl Sonular A,B ve C Gruplarna ait ekillerden anlalaca zere genel olarak kuru haslk deerleri tm numunelerde benzerlik gstermektedir. Yani n terbiye ilemlerindeki farkllklar kuru srtme haslnda belirgin farkllklar oluturmad gzlenmitir (ekil 5.22 - 5.24).
Srtme Haslk Deeri
5 4 3 2 1 0 A1 A2 A3 A4 A5 A6 A7 (St.) A8 Num une No
ekil 5.22. A Grubu Numunelerin Sanfor Sonu Kuru Srtme Hasl Test Sonular
Srtme Haslk Deeri
5 4 3 2 1 0 B1 B2 B3 B4 B5 B6 B7 (St.) B8
Numune No
ekil 5.23. B Grubu Numunelerin Sanfor Sonu Kuru Srtme Hasl Test Sonular
108
Halit Fikret TAMTRK
Srtme Haslk Deeri
5 4 3 2 1 0 C1 C2 C3 C4 C5 C6 C7 (St.) C8 Numune No
ekil 5.24. C Grubu Numunelerin Sanfor Sonu Kuru Srtme Hasl Test Sonular 5.1.2.5.(2). Ya Srtme Test Hasl Sonular ekil 5.25de, A grubu numunelerinin ya srtme haslklar arasnda fark bulunmad belirlemitir. ekil 5.25ten anlalaca zere numuneler kumalar terbiye prosesleri sonunda, refakat kuma zerinde ok az kirletme meydana getirmilerdir. Burada da terbiye ilemleri ya hasl zerinde nemli bir deiiklie sebep olmad gzlenmitir.
Srtme Haslk Deeri
5 4 3 2 1 0 A1 A2 A3 A4 A5 A6 A7 (St.) A8
Numune No
ekil 5.25. A Grubu Numunelerin Sanfor Sonu Ya Srtme Hasl Test Sonular
109
Halit Fikret TAMTRK
ekil 5.26da B Grubu numunelerin ya srtme haslk deerleri verilmitir. B7 (St.) numunesi ile B1 numunesinin ya srtme deeri, 3,5 (3/4) ile en dk deerde ve B2 numunesi 4,5 (4/5) ile en yksek deerdedir. Bu deerler, subjektif olarak llen deerlerdir. Buradan hareketle, B2 numunesi sadece kostik pime ilemi grm ve en iyi deeri vermesi, beklenen bir durum deildir. Kostik pime ve kostikleme+ kasar ilemi gren B1 numunesinin daha iyi sonular vermesi beklenirdi. nk bu ilemlerin haslk deerlerini iyiletirdii dnlmektedir. Bu sebeple de, buradaki deerler ya srtme hasl zerindeki farkllnn terbiyeden kaynakl olmad dnlmektedir.
Srtme Haslk Deeri
5 4 3 2 1 0 B1 B2 B3 B4 B5 B6 B7 (St.) B8 Numune No
ekil 5.26. B Grubu Numunelerin Sanfor Sonu Ya Srtme Hasl Test Sonular ekil 5.27de, C grubu numunelerinin ya srtme haslklar arasnda fark bulunmad belirlemitir. ekil 5.27ten anlalaca zere numuneler kumalar terbiye prosesleri sonunda , refakat kuma zerinde ok az kirletme meydana getirmilerdir. Burada da terbiye ilemleri ya hasl zerinde nemli bir deiiklie sebep olmad gzlenmitir.
Su Haslk Deeri
ekil 5.27. C Grubu Numunelerin Sanfor Sonu Ya Srtme Hasl Test Sonular
110
Halit Fikret TAMTRK
5.1.2.6. Deterjanl Ykama Hasl Test Sonular 5.1.2.6.(1). Ykama Hasl Testinde Asetat Elyafna Akma Deerleri Verilen ekil 5.28, 5.29 ve 5.30da, A,B,C Grubu numunelerinin deterjanl ykama hasl testi sonunda multifibre kuman asetat elyaf ksmnda meydana getirdii akma deerleri verilmitir. ekillerden anlalaca zere her grupta da akma (kirletme) minimum seviyede ve tm numunelerde ayn deerde olmas, numunelere uygulanan farkl n terbiye ilemlerinin kumalarn asetat elyafnn kirlenmesi zerinde herhangi bir etkiye sahip olmadn gstermektedir.
Ykama Haslk Deeri
5 4 3 2 1 0 A1 A2 A3 A4 Numune No A5 A6 A7 (St.) A8
ekil 5.28. A Grubu Ykama Hasl Testinde Asetat Elyafna Akma Deerleri
Ykama Haslk Deeri
5 4 3 2 1 0 B1 B2 B3 B4 Numune No B5 B6 B7 (St.) B8
ekil 5.29. B Grubu Ykama Hasl Testinde Asetat Elyafna Akma Deerleri
111
Halit Fikret TAMTRK
Ykama Haslk Deeri
ekil 5.30. C Grubu Ykama Hasl Testinde Asetat Elyafna Akma Deerleri 5.1.2.6.(2). Ykama Hasl Testinde Pamuk Elyafna Akma Deerleri ekil 5.31de A Grubu numunelerin deterjanl ykama testinde pamuk elyafnn kirletme deerleri verilmitir. ekilden anlalaca zere, A2 ve A4 numunelerinde deer 3,5 (3/4), dier tm numuneler de ise 4 olarak belirlenmitir. Bu teste 3,5 ile 4 arasnda okta byk bir fark yoktur. Buradan sadece tekli uygulanan, A2 iin kostik pime, A4 iin aarma ileminin bir miktar yetersiz olduu dnlebilir. nk dier tm proseslerde en az iki bazik ilem uygulanmtr. Ancak kesin fark oluturduu da sylenmez. nk deerler birbirine ok yakndr.
Ykama Haslk Deeri
5 4 3 2 1 0 A1 A2 A3 A4 A5 A6 A7 (St.) A8 Numune No
ekil 5.31. A Grubu Ykama Hasl Testinde Pamuk Elyafna Akma Deerleri
112
Halit Fikret TAMTRK
ekil 5.32 ve 5.33te B ve C Gruplarnn pamuk elyafn kirletme deerleri verilmitir. Burada kirletme deerleri arasnda fark olmad ve kirletmenin ok az olduu gzlenmitir.
Ykama Haslk Deeri
ekil 5.32. B Grubu Ykama Hasl Testinde Pamuk Elyafna Akma Deerleri
Ykama Haslk Deeri
ekil 5.33. C Grubu Ykama Hasl Testinde Pamuk Elyafna Akma Deerleri
113
Halit Fikret TAMTRK
5.1.2.6.(3). Ykama Hasl Testinde Nylon Elyafna Akma Deerleri ekil 5.34, 5.35 ve 5.36da; A,B ve C Gruplarnn nylon elyafn kirletme deerleri verilmitir. Burada kirletme deerleri arasnda fark olmad ve kirletmenin ok az olduu gzlenmitir. Burada n terbiye ilemlerinden ziyade kullanlan reaktif boyarmaddenin, pamuk elyaf ile etkileiminde, uygulanan proseslerin fazla bir fark gstermedii ortaya kmaktadr. Ayrca boyama sonrasnda yaplan ykama da en az boyama kadar nemlidir. Burada tm numuneler ayn anda ykand ve sonularn iyi olmas ykamann da iyi olduu anlamna gelir.
Ykama Haslk Deeri
ekil 5.34. A Grubu Ykama Hasl Testinde Nylon Elyafna Akma Deerleri
Ykama Haslk Deeri
ekil 5.35. B Grubu Ykama Hasl Testinde Nylon Elyafna Akma Deerleri
114
Halit Fikret TAMTRK
Ykama Haslk Deeri
5 4 3 2 1 0 C1 C2 C3 C4 C5 C6 C7 (St.) C8 Num une No
ekil 5.36. C Grubu Ykama Hasl Testinde Nylon Elyafna Akma Deerleri 5.1.2.6.(4). Ykama Hasl Testinde Polyester Elyafna Akma Deerleri ekil 5.37, 5.38 ve 5.39da; A,B ve C Gruplarnn polyester elyafn kirletme deerleri verilmitir. Burada da kirletme deerleri arasnda fark olmad ve kirletmenin ok az olduu gzlenmitir. Burada farkn olumamasnn, reaktif boyarmadde grubunu iyi olmas ve ykamalarn iyi olmasna balanabilir.
Ykama Haslk Deeri
5 4 3 2 1 0 A1 A2 A3 A4 A5 A6 A7 (St.) A8 Num une No
ekil 5.37. A Grubu Ykama Hasl Testinde Polyester Elyafna Akma Deerleri
Ykama Haslk Deeri
ekil 5.38. B Grubu Ykama Hasl Testinde Polyester Elyafna Akma Deerleri
115
Halit Fikret TAMTRK
Ykama Haslk Deeri
ekil 5.39. C Grubu Ykama Hasl Testinde Polyester Elyafna Akma Deerleri 5.1.2.6.(5). Ykama Hasl Testinde Akrilik Elyafna Akma Deerleri ekil 5.40, 5.41 ve 5.42da; A,B ve C Gruplarnn akrilik elyafn kirletme deerleri verilmitir. Burada da kirletme deerleri arasnda fark olmad ve kirletmenin ok az olduu gzlenmitir. Burada farkn olumamasnn, reaktif boyarmadde grubunu iyi olmas ve ykamalarn iyi olmasna balanabilir.
Ykama Haslk Deeri
ekil 5.40. A Grubu Ykama Hasl Testinde Akrilik Elyafna Akma Deerleri
Ykama Haslk Deeri
ekil 5.41. B Grubu Ykama Hasl Testinde Akrilik Elyafna Akma Deerleri
116
Halit Fikret TAMTRK
Ykama Haslk Deeri
ekil 5.42. C Grubu Ykama Hasl Testinde Akrilik Elyafna Akma Deerleri 5.1.2.6.(6). Ykama Hasl Testinde Yn Elyafna Akma Deerleri Yukarda ekil 5.43, 5.44 ve 5.45te A,B ve C Gruplarnn yn elyafn kirletme deerleri verilmitir. Burada da kirletme deerleri arasnda fark olmad ve kirletmenin ok az olduu gzlenmitir. Burada farkn olumamasnn, reaktif boyarmadde grubunu iyi olmas ve ykamalarn iyi olmasna balanabilir.
Ykama Haslk Deeri
ekil 5.43. A Grubu Ykama Hasl Testinde Yn Elyafna Akma Deerleri
Ykama Haslk Deeri
ekil 5.44. B Grubu Ykama Hasl Testinde Yn Elyafna Akma Deerleri
117
Halit Fikret TAMTRK
Ykama Haslk Deeri
ekil 5.45. C Grubu Ykama Hasl Testinde Yn Elyafna Akma Deerleri Deterjanl ykama hasl testi sonunda, multifibre kumata meydana gelen deimeler genel olarak tm gruplar arasnda ve gruplarn ierisinde farkllk gstermedii gzlenmitir. Bu deerlendirmeler sonunda, uygulanan n terbiye ilemlerinin ykama hasl zerinde belirgin farkllklar oluturmad belirlenmitir. Tm numunelerin ayn grup boyarmadde ile ayn anda ileme girmesi, ayn artlarda ykanmas ve apre ilemi grmesi bu yargya varlmasnda etkili olmutur.
118
Halit Fikret TAMTRK
5.1.2.7. Su Hasl Test Sonular 5.1.2.7.(1). Su Hasl Testinde Asetat Elyafna Akma Deerleri Yukarda ekil 5.46, 5.47 ve 5.48te A,B ve C Gruplarnn su hasl testi sonunda asetat elyafn kirletme deerleri verilmitir. Burada da kirletme deerleri arasnda fark olmad ve kirletmenin ok az olduu gzlenmitir. Yani n terbiyenin etkisi aka ortaya konamamtr.
Su Haslk Deeri
ekil 5.46. A Grubu Su Hasl Testinde Asetat Elyafna Akma Deerleri
Su Haslk Deeri
ekil 5.47. B Grubu Su Hasl Testinde Asetat Elyafna Akma Deerleri
119
Halit Fikret TAMTRK
Su Haslk Deeri
ekil 5.48. C Grubu Su Hasl Testinde Asetat Elyafna Akma Deerleri 5.1.2.7.(2). Su Hasl Testinde Pamuk Elyafna Akma Deerleri ekil 5.49da, A grubu numunelerinin su hasl testi sonunda pamuk elyafn kirletme deerleri verilmitir. Sadece A2 numunesinde deer dk, dierlerinin arasnda ise fark yoktur. Buradan bu farkn n terbiyeden kaynakln sylemek yanl olur. A2 numunesinde sadece kostik ilem grm olmas bu farkn olumasnda etkili olabilir. Ancak 3/4 ile 4 arasnda okta byk bir fark yoktur.
Su Haslk Deeri
ekil 5.49. A Grubu Su Hasl Testinde Pamuk Elyafna Akma Deerleri
120
Halit Fikret TAMTRK
ekil 5.50de, B grubu numunelerinin su hasl testi sonunda pamuk elyafn kirletme deerleri verilmitir. Buradaki sonularda 4 ile 4/5 arasnda deimektedir. Bu farkn gre n terbiye ilemlerinden kaynakland dnlmemektedir.
Su Haslk Deeri
ekil 5.50. B Grubu Su Hasl Testinde Pamuk Elyafna Akma Deerleri ekil 5.51de C grubu numunelerinin su hasl testi sonunda pamuk elyafn kirletme deerleri verilmitir. Burada da kirletme deerleri arasnda fark olmad ve kirletmenin de ok az olduu gzlenmitir. Yani n terbiyenin etkisi aka ortaya konamamtr.
Su Haslk Deeri
ekil 5.51. C Grubu Su Hasl Testinde Pamuk Elyafna Akma Deerleri
121
Halit Fikret TAMTRK
5.1.2.7.(3). Su Hasl Testinde Nylon Elyafna Akma Deerleri ekil 5.52de, A grubu numunelerinin su hasl testi sonunda nylon elyafn kirletme deerleri verilmitir. Burada da kirletme deerleri arasnda fark olmad ve kirletmenin de ok az olduu gzlenmitir.
Su Haslk Deeri
ekil 5.52. A Grubu Su Hasl Testinde Nylon Elyafna Akma Deerleri ekil 5.53de, B grubu numunelerinin su hasl testi sonunda nylon elyafn kirletme deerleri verilmitir. Buradaki sonularda 4 ile 4/5 arasnda deimektedir. Bu farkn gre n terbiye ilemlerinden kaynakland dnlmemektedir.
Su Haslk Deeri
ekil 5.53. B Grubu Su Hasl Testinde Nylon Elyafna Akma Deerleri
122
Halit Fikret TAMTRK
ekil 5.54de, C grubu numunelerinin su hasl testi sonunda nylon elyafn kirletme deerleri verilmitir. Burada da kirletme deerleri arasnda fark olmad ve kirletmenin de ok az olduu gzlenmitir.
Su Haslk Deeri
ekil 5.54. C Grubu Su Hasl Testinde Nylon Elyafna Akma Deerleri 5.1.2.7.(4). Su Hasl Testinde Polyester Elyafna Akma Deerleri ekil 5.55de A grubu numunelerinin su hasl testi sonunda polyester elyafn kirletme deerleri verilmitir. Burada da kirletme deerleri arasnda fark olmad ve kirletmenin de ok az olduu gzlenmitir.
Su Haslk Deeri
ekil 5.55. A Grubu Su Hasl Testinde Polyester Elyafna Akma Deerleri
123
Halit Fikret TAMTRK
ekil 5.56da, B grubu numunelerinin su hasl testi sonunda polyester elyafn kirletme deerleri verilmitir. Buradaki sonularda 4 ile 4/5 arasnda deimektedir. Standart numune ile B1 numunesinde deerlerin dk kmas beklenen bir durumdur. nk bu proseslerde birden fazla bazik ilem uygulanmtr. Deerlerin daha iyi kmas gerekirdi. Arda farkn ok fazla olmas da farkn gre n terbiye ilemlerine bal olmadn gstermektedir.
Su Haslk Deeri
ekil 5.56. B Grubu Su Hasl Testinde Polyester Elyafna Akma Deerleri ekil 5.57de, C grubu numunelerinin su hasl testi sonunda polyester elyafn kirletme deerleri verilmitir. Burada da kirletme deerleri arasnda fark olmad ve kirletmenin de ok az olduu gzlenmitir.
Su Haslk Deeri
ekil 5.57. C Grubu Su Hasl Testinde Polyester Elyafna Akma Deerleri
124
Halit Fikret TAMTRK
5.1.2.7.(5). Su Hasl Testinde Akrilik Elyafna Akma Deerleri ekil 5.58de, A grubu numunelerin akrilik elyafn kirletme deerleri verilmitir. A2 numunesi yine deer olarak dk. Bu daha nce belirtildii gibi sadece kostik pimenin uygulanmasndan kaynaklanabilir. Ancak fark ok fazla olmadndan kesinlik belirtilemez.
Su Haslk Deeri
ekil 5.58. A Grubu Su Hasl Testinde Akrilik Elyafna Akma Deerleri ekil 5.59 ve ekil 5.60da B ve C grubu numunelerinin su hasl testi sonunda akrilik elyafn kirletme deerleri verilmitir. Burada da kirletme deerleri arasnda fark olmad ve kirletmenin de ok az olduu gzlenmitir.
Su Haslk Deeri
ekil 5.59. B Grubu Su Hasl Testinde Akrilik Elyafna Akma Deerleri
125
Halit Fikret TAMTRK
Su Haslk Deeri
ekil 5.60. C Grubu Su Hasl Testinde Akrilik Elyafna Akma Deerleri 5.1.2.7.(6). Su Hasl Testinde Yn Elyafna Akma Deerleri ekil 5.61de, A grubu numunelerin yn elyafn kirletme deerleri verilmitir. A2 numunesi yine deer olarak dk. Bu daha nce belirtildii gibi sadece kostik pimenin uygulanmasndan kaynaklanabilir. Genel olarak A2 numunesinin su hasl deerleri biraz dk kmtr. Bunun sebebi sadece kostik pimenin yani 1 adml bazik ilemden kaynakland dnlebilir. Ancak yine de kesinlik belirtmek doru olmaz.
Su Haslk Deeri
ekil 5.61. A Grubu Su Hasl Testinde Yn Elyafna Akma Deerleri
126
Halit Fikret TAMTRK
ekil 5.62 ve ekil 5.63de; B ve C grubu numunelerinin su hasl testi sonunda yn elyafn kirletme deerleri verilmitir. Burada da kirletme deerleri arasnda fark olmad ve kirletmenin de ok az olduu gzlenmitir.
Su Haslk Deeri
ekil 5.62. B Grubu Su Hasl Testinde Yn Elyafna Akma Deerleri
Su Haslk Deeri
ekil 5.63. C Grubu Su Hasl Testinde Yn Elyafna Akma Deerleri Su hasl testinde de, ykama hasl test sonularnda olduu gibi genel olarak tm numunelerin haslk deerleri birbirine yakn ve yksek kmtr. Su haslnn terbiye proseslerinde farkllk gsterdiini bu alma ile ortaya koymak zordur. Ancak genel olarak tek adml bazik ilemlerin haslk zerinde nemli olabilecei sylenebilir.
127
Halit Fikret TAMTRK
Bu ksmda da ykama haslnda olduu gibi , kasar ilemi ve kostikleme ile haslk deerlerinde daha iyi sonu alnmaktadr. Kostik pime ilemi ie elyaf iersindeki safszlklar uzaklatrdndan boyarmaddenin nfuziyetini artracandan dolay boyarmaddenin renk ve reaksiyon kabiliyeti artacak dolaysyla haslk deerlerinde iyileme meydana getirmesi beklenir. Proses olarak nce kostik pimenin uygulanmas, arkasndanda kostikleme kasar yaplrsa haslk deerlerinin maksimum olmas beklenirdi. Ancak yaplan almada bu sonuca ulalamamtr. almada elde edilen sonulara baklarak bu durumun daha ok reaktif boyarmaddeyle boyamann ve ardndan ykama ileminin iyi olmasndan dolay benzer sonular vermi olabilecei sylenebilir. Sonularn iyi olmasnda ise reaktif boyarmaddelerin haslk deerlerinin yksek olmasnn da rol byktr. alma eer farkl grup boyarmaddelerle yaplm olsayd belki aradaki fark daha belirgin olabilirdi.
128
6. SONU ve NERLER
Halit Fikret TAMTRK
6. SONULAR ve NERLER 6.1. Genel Deerlendirme Bu alma kapsamnda n terbiye ilemleri ile mamul kuma terbiye ilemleri ilikilendirilmeye allmtr. Baz fiziksel zelliklerde n terbiye ilemlerinin ok nemli olduu gzlenmitir. Bazlarnda ise n terbiye kadar dier makine artlarnn da nemli olduu gzlenmitir. ekmezlik testlerinde, zg ve atk ekmesinde kostikleme ve kostik pime ilemlerinin nemli olduu, pime ve kostikleme ile daha iyi sonular elde edilebilecei gzlenmitir. Baz numunelerde sadece kostik pimenin de yeterli olduu gzlenmitir. Yakma ileminin zg ekmesi zerinde bir etkisinin olmad gzlenmitir. Kasar ileminin de zg ekmesine olumlu katks olduu gzlenmi ancak onu snrlar iersinde tutacak kadar etkili olmad gzlenmitir. Burada kurutma ilemi esnasnda makine artlarnda nemli olduu sylenebilir, nk kuma zg ynnde gergin olarak kurutulursa n terbiye ile kazanlan ime deerleri bozulacaktr. Bu sebeple kurutmalar mmkn olduu kadar avansl (>5 (%)) yaplmaldr. Ayrca sanfor yaplrken de avans verilmeli makine hz drlmeli, buhar ak geirilmeli ve bylece daha iyi ekme deerleri elde edilebilir. Atk ekmelerinde ise mmkn olduu kadar en fazla almamal, yine zg ynnde avans verilerek atk hareketi engellenmelidir. Kurutmalar genellikle 150-160 Cde 60-72 sn olarak yaplmaldr. Ayrca zerinde durulmas gereken dier bir konuda kuman atk ve zg ekme deerlerinde, kuman konstrksiyonun nemli olduu sonucuna varlmtr. Yani, mamul kuta ekmeleri, iplik bkm, atk ve zg sklklar, rg tipinin de rol olduu dnlmektedir. zg ve atk kopma mukavemetlerinde genel olarak kostikleme ilemi lifleri iirdiinden mukavemet bir miktar artmtr. Eer kostikleme ncesinde kostik pime yaplrsa mukavemetin art daha fazla olacaktr.
129
6. SONU ve NERLER
Halit Fikret TAMTRK
Burada dikkat edilmesi gereken bir dier husus kostikleme ve pime ilemi uygulandnda kuman hidrofilitesi artmaktadr, eer ileriki aamalarda elyaf mukavemetini drc etki yapan kimyeviler kullanldnda (almada micro silikonun kullanlmas gibi) hidrofilitenin yksek olmas saknca oluturabilir, bu sebeple bu ilemlerden sonra mukavemet drc reine ve kimyeviler kullanlmamas tavsiye edilir. Genel bir dier kaide ise kasar ileminde hidrojenperoksitin pamuk elyafnda mukavemet kaybna neden olduu yaplan testlerde de aka grlmtr. zg ve atk yrtlma mukavemetlerinde yine kopma testi sonularnda olduu gibi kostikleme ilemi mukavemet artmasna neden olmu, kostik pime ve kostiklemenin birlikte uygulanmas mukavemetteki art daha da fazla olmasn salamtr. Bu testede de, kopma testindeki gibi, kostikleme ve kostik pimenin birlikte uygulanmas hidrofiliteyi artrm ve mukavemet drc kimyasallar life nfuziyeti artm bu da nihai mamulde mukavemet kaybna neden olduu yaplan deneylerde de aka ortaya konmutur. alma elde edilen sonulara dayanarak kostik pime ve kostiklemenin birlikte uyguland proseslerde, apre aamasnda micro silikon ve benzeri mukavemet drc kimyevilerin kullanlmamas tavsiye edilir. Yaplan almann Martindale pilling test sonularnn genel olarak benzer sonular vermesine karn zellikle yakma uygulanmam A8, B8, C8 numuneleri ile grubun dier numuneleri arasndaki farkn fazla olduu test sonular ile ortay konmutur. Bu da pamuklu kumalarda yakma ileminin gerekli olduunu ortaya koymas bakmndan nemli bir almadr. Martindale pilling testinde nemli olaca dnlen admlardan biride kasar aamasdr, kasar aamasnda bir ykseltgenme reaksiyonu gereklemekte bu esnada kuma yzeyinde bulunan ve pilling oluturabilecek renkli materyaller ykseltgenerek kumatan ve nihai olarak zeminin parlak bir yapda olmas onun przszln artrmakta ve deerlendirmeler sonunda daha olumlu deerlerin verilmesine sebep olmaktadr.
130
6. SONU ve NERLER
Halit Fikret TAMTRK
Ayrca, kostikleme ve kostik pime ilemi ile liflerin mukavemet deerlerinde bir miktar artma olmas, pilling zerinde olumlu bir etkiye sahip olaca dnlmektedir. Yaplan haslk testlerinde elde edilene sonulara baklarak ortaya somut olarak bir eyler konulamamtr. Sonular genel itibariyle, birbirine ok yakn olduklarndan n terbiye ilemleri ile ilikilendirilememitir. Haslk testlerinde asl amacn, renk zerindeki akma ve solmann incelenmesi olduu ve renk ise daha ok elyaf ile boyarmadde arasnda bir iliki olmas ve tm gruplarda ayn reaktif boyarmaddenin kullanlmas ve grup ierisinde ayn hammaddenin kullanlmas itibariyle sonularn benzer kt dnlmektedir. Bu almada eksiklii hissedilen proseslerden biride merserize ileminin numunelere uygulanamam olmasdr. Merserizasyon ileminin uygulanmas durumunda test sonularnn ok daha farkl olaca dnlmektedir. Bu almann iletme artlarnda yaplmas da parametrelerin kontrol altnda tutulmasn zorlatrmtr. 6.2. Sonraki almalar iin neriler Bu almada grlmtr ki, iletme artlarnda yrtlen numuneler iin kontrol altna alnmas gereken parametre says ok fazladr. Makine parametrelerinin, metraj kk numunelerde kontrol altna alnmas ok zor olduu tespit edilmitir. Basit bir kurutma ileminde bile verilen zg avansnn senkronizayonun salanmas iin en az 5 dakika sreye ihtiya olduu ve makine hznn da ortalama 20 m/dk olduu dnlrse, numune metrajnn en az 100 m olmas, ksa metrajl numunelerin salkl test sonular vermeyeceinin bir gstergesidir. Bu sebeple, byle bir almann laboratuar artlarnda uygulanmasnn daha doru olaca dnlmektedir.
131
6. SONU ve NERLER
Halit Fikret TAMTRK
letme artlarnda yrtlebilecek almalarda, numune kumalarn tek bir makinann gerek makine parametrelerinde ve kullanlan zeltilerin konsantrasyonlarn deiiklik yaplarak ilem grmesi ve ilem sonunda numune kumalar zerinde meydana gelen deimelerin birtakm fiziksel ve kimyasal testlerle deerlendirilmesi ve bununda uygulanan ilemlerle ilikilendirilmesi zerine bir alma yaplabilir. rnein, aarma ileminde kasar makinasnn hznn deimesi ile meydana gelecek beyazlk derecesinin belirlenmesi yada kuma mukavemetinin dmesi arasnda iliki incelenebilir. n terbiye ilemleri ile kumalar, boyama ve apre ilemlerine hazrlanmaktadr. Boyamada, kuma zeminin parlakl ve hidrofilitesi ok nemli parametrelerdir. Yaplacak bir almada, n terbiye ilemleri ile renk verimi arasndaki iliki incelenebilir. Bunun iin yine n terbiye admlarnda farkl prosesler ve makine artlarnda yrtlm numuneler, ayn artlarda boyama ilemine girip, ilem sonu kuma renklerinin spektofotometrede okutulmas ve kumalara haslk testleri uygulanarak sonularn uygulanan n terbiye ilemleri ile ilikilendirilmesine dayanan bir alma yaplabilir. Yaplacak bir almada bazik ilemlerde, ymal ve ymasz proseslerin kuma performans zellikleri zerine etkileri incelenebilir. Bunun iin ncelikle incelenecek proses admlar belirlenerek, bunlar iin uygun yma sreleri belirlenerek. Numunelere ilem uygulanmal, ilem sonunda uygulanacak fiziksel ve kimyasal testlerle elde edilen verilerle, uygulanan ilemler arasndaki iliki aratrlabilir. Bu almada sonunda haslk testleri zerindeki etkileri ortaya net olarak konulamamtr. Bunun sebeplerinden biride boyama artlarnn ayn olmas ve almada kullanlan reaktif boyarmaddelerin haslk deerlerinin yksek olmasdr. Bu almaya mteakip, yaplacak bir almada boyamada farkl boyarmaddeler kullanlarak bunun nterbiye ve haslk testleri ile ilikisi incelebilir.
132
KAYNAKLAR AN, P., 1998, Tekstilde n Terbiye, Alfa Yaynlar, Yayn No:458, stanbul, 1998. BS, 1999, British Standart , BS EN ISO 12947 4 -1999, Textilex Determination of the Abrasion Resitance of The Fabric by The Martindale Methot, England 1999. BALCI, H., 2006, Akll (Fonksiyonel) Tekstiller, Seilmi Kumalarda Antibakteriyel Apre ve Performans zellikleri, .. Fen Bilimleri Enstits, Tekstil Mhendislii Anabilim Dal, Yksek Lisans Tezi, Adana, 2006. BAER, ., 1992, Elyaf Bilgisi, Marmara niversitesi Yaynlar, stanbul, 1992. BAYKAL, P., D., 2003, Pamuk/Poliester Karm OE Rotor plik zelliklerinin Tahmin Edilmesi ve Karmn Optimizasyonu, .. Fen Bilimleri Enstits, Endstri Mhendislii Anabilim Dal, Doktora Tezi, Adana, 2003. BRUGMAN, W., Machinery Co., LTD., 1980, Ykama Makinesi Katalou, MENSA Mensucat San. T.A.., Adana. OBAN, S., 1999, Genel Tekstil Terbiyesi ve Bitim lemleri, E.. Yaynlar, zmir, 1999. DURAN, K., VE AY, A., 2003, Pamuklu Kumalarn Farkl Deriik Alkali Flotteleri ile Bazik leminin veya Merserizasyonunun Burumazlk Bitim lemine Etkileri, Tekstil ve Konfeksiyon Dergisi (3); 152-157. EKMEK, A., BLGN, E., 2001, Merserizasyonun Selloz Liflerinin Molekler Yaps ve Selloz Mamulleri zellikleri zerine Etkisi, Tekstil ve Konfeksiyon Dergisi (1); 25-31. GANSSAUGE, D., 2001, Influence of the Finisher on Woven Fabric Properties and Their Effects on Making-up. eviri. Tekstil Maraton Dergisi, Kasm-Aralk (6); 66-71. GURARDA, A, MERI, B., 2005. Sewing Needle Penetration Forces and Elastane Fiber Damage During the Sewing of Cotton/Elastane Woven Fabrics, Textile Research Journal, August (www.finarticles.com). JUODSNUKYTE, D., GUTAUSKAS M., KRAULEDAS S., (2005), Influence of Fabric Softeners Stability of the Textile Materials, Materials Science, 11 (2); 179-182.
133
OLU, H., ., 2006, Pamuklu Dokunmu Kumalarn Reaktif Boyarmaddelerle Boyanmas ve Uygulama Yntemlerinin ncelenmesi, .. Fen Bilimleri Enstits, Tekstil Mhendislii Anabilim Dal, Yksek Lisans Tezi, Adana, 2006. KSTERS, E., Machinenfabric GmbH & CO. KG., 1998, Kontni Kasar ve Ykama Makinesi Katalogu, MENSA Mensucat San. T.A.., Adana. KSTERS, E., Machinenfabric GmbH & CO. KG., 2003, Pad Batch Boyama Makinesi Katalogu, MENSA Mensucat San. T.A.., Adana. MANICH, A., M., MARTI, M., SAURI, R., M., CASTELLAR, M., D., CARVALHO, J., 2006. Effect of Finishing on Woven Fabric Structure and Compressional and Cyclic Multiaxial Strain Properties, Textile Research Journal, Vol. 76 (1), s86-93. M&S, 2001, Marks & Spencer Colour Fastness and Chemical Test Methots for Clothing and Home Textiles, England, April 2001. RAVAND, S., A., H., BADROSSAMAY, M., R., MORSHED, M., 2004. Effects of Finishing Treatments on the Distribution of Internal Forces within Plain Woven Fabrics, Iranian Polymer Journal, 13 (4), s269-273. SDL, 1998, SDL Catolouge of Textile Testing, Quality Control and Laboratory Equipment, Manchester, England, 1998. TARAKIOLU; I., 2000, Tekstil Terbiyesi ve Makinalar, E.. Tekstil ve Konfeksiyon Aratrma-Uygulama Merkezi Yayn, Yayn No:5, zmir. YAKARTEPE; M., YAKARTEPE, Z., 1995, Tekstil Terbiye Teknolojisi, Tekstil ve Konfeksiyon Aratrma Merkezi, Cilt 2, Yayn No: 49, stanbul, 1995. YAKARTEPE; M., YAKARTEPE, Z., Tekstil Terbiye Teknolojisi, Tekstil ve Konfeksiyon Aratrma Merkezi, Cilt 4, Yayn No: 51, stanbul, 1995. YAKARTEPE; M., YAKARTEPE, Z., 1995, Tekstil Terbiye Teknolojisi, Tekstil ve Konfeksiyon Aratrma Merkezi, Cilt 5, Yayn No: 52, stanbul, 1995. YANG, C., Q, ZHOU, W., LCKFELD, G., C., PARACHURA, K., 2003. Cellulase Treatment of Durable Press Finished Cotton Fabric: Effects on Fabric Strength, Abrasion Resistance and Handle, Textile Research Journal, Dec, (www.findarticles.com).
134
YURDAKUL, A., 1999, Klasik
ve Tek Adml Aartma Yntemlerinin
Karlatrlmas, Tekstil ve Konfeksiyon Dergisi, 5;381-384. YURDAKUL, A., KTEM, T., KUMBASAR, P., ATAV, R., KORKMAZ, A., ARABACI, A., 2003. Boyama leminden Sonra Kullanlan Tekstil Kimyasallarnn ve Dier Terbiye lemlerinin Haslk zellikleri zerine Etkileri, TBTAK Tekstil Aratrma Merkezi, Proje No: TAM 2002-02, zmir. www.aygenteks.com.tr, Web Sitesi, 2006. www.erhardt-leimer.de, Web Sitesi, 2006. www.funke-jigger.com, Web Sitesi, 2006. www.gemsan.com.tr, Web Sitesi, 2006. www.intertekstil.com.tr, Web Sitesi, 2006. www.tekstilcikolayweb.com.tr, Web Sitesi, 2006.
135
ZGEM 1978 ylnda Adanada dodu. lk, orta ve lise eitimini Adanada ta tamamladktan sonra 1998 ylnda K.S. Tekstil Mhendislii Blmn kazand. 1999 ylnda ukurova niversitesi Tekstil Mhendislii Blmne yatay gei yapt ve 2002 ylnda bu blmden mezun oldu. 2003 Bahar dneminde ukurova niversitesi Fen Bilimleri Enstits Tekstil Mhendislii Anabilim Dalnda Yksek Lisans renimine balad.
136
EKLER Bulgular ve Tartma blmnde mamul test deerleri verilen numunelerin, proses admna bal olarak elde edilen tm test deerleri aada verilmitir. EKLER................................................................................................................... 137 EK-1. A Grubu Numune No 1 Test Sonular........................................................ 138 EK-2. A Grubu Numune No 2 Test Sonular........................................................ 138 EK-3. A Grubu Numune No 3 Test Sonular........................................................ 139 EK-4. A Grubu Numune No 4 Test Sonular........................................................ 139 EK-5. A Grubu Numune No 5 Test Sonular........................................................ 140 EK-6. A Grubu Numune No 6 Test Sonular........................................................ 140 EK-7. A Grubu Numune No 7 Test Sonular........................................................ 141 EK-8. A Grubu Numune No 8 Test Sonular........................................................ 141 EK-9. B Grubu Numune No 1 Test Sonular........................................................ 142 EK-10. B Grubu Numune No 2 Test Sonular...................................................... 142 EK-11. B Grubu Numune No 3 Test Sonular...................................................... 143 EK-12. B Grubu Numune No 4 Test Sonular...................................................... 143 EK-13. B Grubu Numune No 5 Test Sonular...................................................... 144 EK-14. B Grubu Numune No 6 Test Sonular...................................................... 144 EK-15. B Grubu Numune No 7 Test Sonular...................................................... 145 EK-16. B Grubu Numune No 8 Test Sonular...................................................... 145 EK-17. C Grubu Numune No 1 Test Sonular...................................................... 146 EK-18. C Grubu Numune No 2 Test Sonular...................................................... 146 EK-19. C Grubu Numune No 3 Test Sonular...................................................... 147 EK-20. C Grubu Numune No 4 Test Sonular...................................................... 147 EK-21. C Grubu Numune No 5 Test Sonular...................................................... 148 EK-22. C Grubu Numune No 6 Test Sonular...................................................... 148 EK-23. C Grubu Numune No 7 Test Sonular...................................................... 149 EK-24. C Grubu Numune No 8 Test Sonular...................................................... 149
137
EK-1. A Grubu Numune No 1 Test Sonular

TEST ADI Sanfor, P1A (%) zg Ykama Sonu -14 -0,5 100 67 3200 3200 2
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Yakma Sonu -14 0 91 69 3200 3200 2/3

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Kostik Pime Sonu -6 +0,5 101 77 3200 3200 4

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Kostikleme Kasar Sonu -7 -2,5 56 69 3200 3200 4/5

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Boyama Sonu -6 +0,5 101 77 3200 3200 4/5

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Apre Sonu -8 -3 62 63 3200 3200 3/4

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Sanfor Sonu -3,5 -2,5 89 60 3200 3200 3/4 4/5 4 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 286 148
Atk Kopma Mukavemeti, zg P11, Kgf Atk Yrtlma Mukavemeti, zg P29, grf Atk Martindale Pilling, P17, 2000 dev. Srtme Hasl, C8 Kuru Ya Ykama Hasl, C4A Asetat Pamuk Naylon Polyester Akrilik Yn Su Hasl, C6 Asetat Pamuk Naylon Polyester Akrilik Yn Arlk, P65, g/m2 En, cm
268 152
266 151
283 145
273 146
282 145
269 149
izelgeA Grubu Numune No 2 Test2Sonular EK-2. 5.2 A Grubu Numune No Test Sonular
TEST ADI zg Atk zg Kopma Mukavemeti, P11, Kg Atk Yrtlma Mukavemeti, zg P29, gr Atk Martindale Pilling, P17, 2000 dev. Kuru Srtme Hasl, C8 Ya Asetat Pamuk Naylon Ykama Hasl, C4A Polyester Akrilik Yn Asetat Pamuk Naylon Su Hasl, C6 Polyester Akrilik Yn Arlk, P65, g/m2 Sanfor, P1A (%) En, cm Ykama Sonu -14 -0,5 100 67 3200 3200 2 ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------268 152 Yakma Sonu -14 0 91 69 3200 3200 2/3 ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------266 151 Kostik Pime Sonu -9 -2 83 69 3200 3200 4 -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------260 153,5 Boyama Sonu -6,5 0 101 79 3200 3200 4 ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------260 152,5 Apre Sonu -7,5 0 60 60 3200 3200 3 ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------264 151 Sanfor Sonu -3,5 0 88 68 3200 3200 3 4/5 3/4 4/5 4 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4 4/5 4/5 4 4 273 151
138

TEST ADI Sanfor, P1A (%) Kopma Mukavemeti P11, Kg zg Atk zg Atk zg Atk Kuru Ya Asetat Pamuk Naylon Polyester Akrilik Yn Asetat Pamuk Naylon Polyester Akrilik Yn Ykama Sonu -14 -0,5 100 67 3200 3200 2
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Yakma Sonu -14 0 91 69 3200 3200 2/3

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Kostikleme Kasar Sonu -8,5 -2 51 55 3200 3200 4/5

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Boyama Sonu -6 -0,5 101 81 3200 3200 4/5

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Apre Sonu -7 -3 76 79 3200 3200 4/5

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Sanfor Sonu -4 -1,5 69 45 3200 3200 4/5 4/5 3/4 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 281 148,5
Yrtlma Mukavemeti P29, gr Martindale Pilling, P17, 2000 dev. Srtme Hasl, C8 Ykama Hasl, C4A
Su Hasl, C6
Arlk, P65, g/m2 En, cm
268 152
266 151
271 145,5
285 143,5
269 150

TEST ADI Sanfor, P1A (%) Kopma Mukavemeti, P11, Kg zg Atk zg Ykama Sonu -14 -0,5 100 67 3200 3200 2
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Yakma Sonu -14 0 91 69 3200 3200 2/3

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Kasar Sonu -11 -0,5 56 68 3200 3200 2/

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Boyama Sonu -7,5 0 100 79 3200 3200 3/4

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Apre Sonu -7,5 0 62 60 3200 3200 3

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Sanfor Sonu -4,5 0 81 62 3200 3200 3 4/5 3/4 4/5 4 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 272 151,5
Atk Yrtlma Mukavemeti, zg P29, gr Atk Martindale Pilling, P17, 2000 dev. Srtme Hasl, C8 Kuru Ya Ykama Hasl, C4A Asetat Pamuk Naylon Polyester Akrilik Yn Su Hasl, C6 Asetat Pamuk Naylon Polyester Akrilik Yn Arlk, P65, g/m2 En, cm
268 152
266 151
262 151,5
264 152
267 151
139

TEST ADI zg Sanfor, P1A (%) Kopma Mukavemeti, P11, Kgf Atk zg Ykama Sonu -14 -0,5 100 67 3200 3200 2
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Yakma Sonu -14 0 91 69 3200 3200 2/3

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Kostik Pime Sonu -12,5 -2 100 68 3200 3200 3/4

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Boyama Sonu -7,5 -1 100 81 3200 3200 4

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Apre Sonu -7,5 -2 59 70 3200 3200 3/4

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Sanfor Sonu -5 -1,5 68 65 3200 3200 3 4/5 4 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 287 149,5
Atk zg Yrtlma Mukavemeti, P29, grf Atk Martindale Pilling, P17, 2000 dev. Kuru Srtme Hasl, C8 Ya Asetat Pamuk Naylon Ykama Hasl, C4A Polyester Akrilik Yn Asetat Pamuk Naylon Su Hasl, C6 Polyester Akrilik Yn Arlk, P65, g/m2 En, cm
268 152
266 151
267 150
279 148,5
276 150

TEST ADI Sanfor, P1A (%)
Kopma Mukavemeti P11, Kgf
zg Atk
zg
Ykama Sonu -14 -0,5 100 67 3200 3200 2

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Yakm Sonu -14 0 91 69 3200 3200 2/3

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Kostik Pime Sonu -8 -1 87 60 3200 3200 3/4

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Kostikleme Sonu -6,5 -2 87 87 3200 3200 3/4

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Boyama Sonu -6,5 -1,5 100 100 3200 3200 4/5

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Apre Sonu -8 -3 65 77 3200 3200 3/4

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Sanfor Sonu -5,5 -2 76 80 3200 3200 3/4 4/5 4 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 286 148,5
Atk Yrtlma Mukavemeti zg P29, gr Atk Martindale Pilling, P17, 2000 dev. Kuru Srtme Hasl, C8 Ya Asetat Pamuk Naylon Ykama Hasl, C4A Polyester Akrilik Yn Asetat Pamuk Naylon Su Hasl, C6 Polyester Akrilik Yn Arlk, P65, g/m2 En, cm
268 152
266 151
271 151
279 147
284 148,5
280 149,5
140
EK-7. A Grubu Numune No7 (St.) Test Sonular

TEST ADI zg Atk Kopma Mukavemeti, zg P11, Kgf Atk Yrtlma Mukavemeti, zg P29, grf Atk Martindale Pilling, P17, 2000 dev. Kuru Srtme Hasl, C8 Ya Asetat Pamuk Naylon Ykama Hasl, C4A Polyester Akrilik Yn Asetat Pamuk Naylon Su Hasl, C6 Polyester Akrilik Yn Arlk, P65, g/m2 En, cm Sanfor, P1A (%) Ykama Sonu -14 -0,5 100 67 3200 3200 2
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Yakma Sonu -14 0 91 69 3200 3200 2/3

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Kostik Pime Sonu -7,5 +0,5 80 73 3200 3200 3/4

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Kasar Sonu -10 -0,5 54 72 3200 3200 3

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Boyama Sonu -7 0 101 78 3200 3200 4

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Apre Sonu -6,5 0 69 62 3200 3200 4

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
268 152
266 151
269 149,5
261 151
268 151
269 149,5
Sanfor Sonu -3 0 87 69 3200 3200 3 4/5 3/4 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 270 151

TEST ADI zg Atk Kopma Mukavemeti, zg P11, Kgf Atk Yrtlma Mukavemeti, zg P29, gr Atk Martindale Pilling, P17, 2000 dev. Kuru Srtme Hasl, C8 Ya Asetat Pamuk Naylon Ykama Hasl, C4A Polyester Akrilik Yn Asetat Pamuk Naylon Su Hasl, C6 Polyester Akrilik Yn Arlk, P65, g/m2 En, cm Sanfor, P1A (%) Ykama Sonu -14 -0,5 100 67 3200 3200 2
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Kostik Pime Sonu -8 -1 68 79 3200 3200 2/3

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Kasar Sonu -10 -0 56 75 3200 3200 3

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Boyama Sonu -7 0 100 100 3200 3200 4

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Apre Sonu -6,5 0 99 77 3200 3200 3

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
268 152
265 150
261 151
266 150,5
267 151
Sanfor Sonu -3 0 99 57 3200 3200 2/3 4/5 3/4 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 271 150,5
141
EK-9. B Grubu Numune No 1 Test Sonular

TEST ADI zg Atk Kopma Mukavemeti, zg P11, Kgf Atk Yrtlma Mukavemeti, zg P29, gr Atk Martindale Pilling, P17, 2000 dev. Kuru Srtme Hasl, C8 Ya Asetat Pamuk Naylon Ykama Hasl, C4A Polyester Akrilik Yn Asetat Pamuk Naylon Su Hasl, C6 Polyester Akrilik Yn Arlk, P65, g/m2 En, cm Sanfor, P1A (%) Ykama Sonu -10 -0,5 86 59 2400 1696 4
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Yakma Sonu -10 0 83 45 2432 1760 4

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Kostik Pime Sonu -10 +2 98 66 2080 1440 4

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Boyama Sonu -6 +0,5 100 60 1856 1344 4/5

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Apre Sonu -5 0 55 50 2368 1760 4/5

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Sanfor Sonu -2,5 +0,5 54 46 2208 1696 4 4/5 3/4 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4 4/5 4 4/5 4/5 188 153,5
182 158,5
177 158
178 154,5
180 154
183 154
180 154

TEST ADI zg Atk zg Kopma Mukavemeti P11, Kgf Atk Yrtlma Mukavemeti zg P29, grf Atk Martindale Pilling, P17, 2000 dev. Kuru Srtme Hasl, C8 Ya Asetat Pamuk Ykama Hasl, C4A Naylon Polyester Akrilik Yn Asetat Pamuk Naylon Su Hasl, C6 Polyester Akrilik Yn Arlk, P65, g/m2 Sanfor, P1A (%) En, cm Ykama Sonu -10 -0,5 86 59 2400 1696 4
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Yakma Sonu -10 0 83 45 2432 1760 4

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Kostik Pime Sonu -9,5 +1,5 38 55 2944 2560 3/4

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Boyama Sonu -7 0 83 66 1952 1344 4

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Apre Sonu -5 0 62 50 2176 1536 4

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Sanfor Sonu -3 +0,5 73 42 2016 1664 3/4 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 180 156,5
182 158,5
177 158
179 155
179 156,5
179 157
142

TEST ADI zg Atk zg Kopma Mukavemeti P11, Kgf Atk Yrtlma Mukavemeti, zg P29, grf Atk Martindale Pilling, P17, 2000 dev. Kuru Srtme Hasl, C8 Ya Asetat Pamuk Ykama Hasl, C4A Naylon Polyester Akrilik Yn Asetat Pamuk Naylon Su Hasl, C6 Polyester Akrilik Yn Arlk, P65, g/m2 En, cm Sanfor, P1A (%) Ykama Sonu -10 -0,5 86 59 2400 1696 4
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Yakma Sonu -10 0 83 45 2432 1760 4

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Kostikleme Kasar Sonu -6 +1 83 58 2136 1816 3/4

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Boyama Sonu -6 0 100 56 1952 1376 4/5

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Apre Sonu -6 0 52 48 2400 1792 4

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Sanfor Sonu -3,5 +0,5 58 47 2240 1632 4 4/5 4 4/5 4/5 4/5 4 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 190 154,5
182 158,5
177 158
187 153,5
185 154,5
185 154

TEST ADI Sanfor, P1A (%) zg Atk Kopma Mukavemeti zg P11, Kgf Atk Yrtlma Mukavemeti zg P29, gr Atk Martindale Pilling, P17, 2000 dev. Srtme Hasl, C8 Kuru Ya Ykama Hasl, C4A Asetat Pamuk Naylon Polyester Akrilik Yn Su Hasl, C6 Asetat Pamuk Naylon Polyester Akrilik Yn Arlk, P65, g/m2 En, cm Ykama Sonu -10 -0,5 86 59 2400 1696 4
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Yakma Sonu -10 0 83 45 2432 1760 4

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Kasar Sonu -9 +1 53 48 2944 2592 3/4

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Boyama Sonu -7 +0,5 90 51 1792 1344 4

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Apre Sonu -5 0,5 60 48 2080 1568 4

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Sanfor Sonu -3,5 0 70 50 2048 1472 4 4/5 4 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 182 157,5
182 158,5
177 158
180 156
180 157
192 155
143

TEST ADI zg Atk zg Kopma Mukavemeti P11, Kgf Atk Yrtlma Mukavemeti zg P29, grf Atk Martindale Pilling, P17, 2000 dev. Kuru Srtme Hasl, C8 Ya Asetat Pamuk Ykama Hasl, C4A Naylon Polyester Akrilik Yn Asetat Pamuk Naylon Su Hasl, C6 Polyester Akrilik Yn Arlk, P65, g/m2 Sanfor, P1A (%) En, cm Ykama Sonu -10 -0,5 86 59 2400 1696 4
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Yakma Sonu -10 0 83 45 2432 1760 4

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Kostikleme -8,5 +1 96 48 2200 1720 4

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Boyama Sonu -6,5 +0,5 64 40 2048 1792 4

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Apre Sonu -6,5 0 62 35 2496 1632 4

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Sanfor Sonu -3 0 58 49 2528 1664 4 4/5 4 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4 4 4/5 4/5 4/5 192 154
182 158,5
177 158
185 152,5
180 154,5
186 154,5

TEST ADI Sanfor, P1A (%) Kopma Mukavemeti P11, Kg zg Atk zg Ykama Sonu -10 -0,5 86 59 2400 1696 4
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Yakma Sonu -10 0 83 45 2432 1760 4

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Kostik Pime Sonu -9,5 +0,5 62 56 2344 1658 4

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Kostikleme Sonu -7,5 +1,5 100 46 2316 1536 4/5

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Boyama Sonu -6 0 100 65 2144 1472 4/5

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Apre Sonu -5 0 63 46 2496 1728 4

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Sanfor Sonu -2,5 +0,5 55 53 2400 1920 4 4/5 4 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 191 153
Atk Yrtlma Mukavemeti zg P29, gr Atk Martindale Pilling, P17, 2000 dev. Kuru Srtme Hasl, C8 Ya Asetat Pamuk Naylon Ykama Hasl, C4A Polyester Akrilik Yn Asetat Pamuk Naylon Su Hasl, C6 Polyester Akrilik Yn Arlk, P65, g/m2 En, cm
182 158,5
177 158
179 156
186 152,5
185 155
186 154
144
EK-15. B Grubu Numune No 7 (St.) Test Sonular

TEST ADI Sanfor, P1A (%) Kopma Mukavemeti P11, Kg zg Atk Ykama Sonu -10 -0,5 86 59 2400 1696 4
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Yakma Sonu -10 0 83 45 2432 1760 4

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Kostik Pime Sonu -9 0 86 62 2240 1632 4

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Kasar Sonu -7 0 66 68 2432 2245 4

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Boyama Sonu -6,5 +0,5 100 62 1472 1152 4/5

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Apre Sonu -4,5 0 78 47 2176 1504 4

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Sanfor Sonu -2,5 0 58 52 1952 1376 4 4/5 3/4 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4 4/5 4 4/5 4/5 184 157
zg Atk Yrtlma Mukavemeti zg P29, gr Atk Martindale Pilling, P17, 2000 dev. Kuru Srtme Hasl, C8 Ya Asetat Pamuk Ykama Hasl, C4A Naylon Polyester Akrilik Yn Asetat Pamuk Naylon Su Hasl, C6 Polyester Akrilik Yn Arlk, P65, g/m2 En, cm
182 158,5
177 158
174 158
178 156,5
180 157
178 157

TEST ADI Sanfor, P1A (%) zg Ykama Sonu -10 -0,5 86 59 2400 1696 4
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Kostik Pime Sonu -9 -0,5 94 52 1920 1536 3

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Kasar Sonu -7,5 +0,5 52 64 2880 1536 3

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Boyama Sonu -6 +0,5 101 41 1600 1024 3/4

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Apre Sonu -6 0 53 49 2208 1600 3

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Sanfor Sonu -2,5 +0,5 57 37 1952 1472 3 4/5 4 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4 4 4/5 4/5 4/5 186 157
Atk Kopma Mukavemeti zg P11, Kgf Atk Yrtlma Mukavemeti zg P29, grf Atk Martindale Pilling, P17, 2000 dev. Kuru Srtme Hasl, C8 Ya Asetat Pamuk Naylon Ykama Hasl, C4A Polyester Akrilik Yn Asetat Pamuk Naylon Su Hasl, C6 Polyester Akrilik Yn Arlk, P65, g/m2 En, cm
182 158,5
176 158
178 156
179 156,5
179 157
145
EK-17. C Grubu Numune No 1 Test Sonular

TEST ADI zg Atk zg Kopma Mukavemeti, P11, Kg Atk Yrtlma Mukavemeti, zg P29, gr Atk Martindale Pilling, P17, 2000 dev. Kuru Srtme Hasl, C8 Ya Asetat Pamuk Naylon Ykama Hasl, C4A Polyester Akrilik Yn Asetat Pamuk Naylon Su Hasl, C6 Polyester Akrilik Yn Arlk, P65, g/m2 En, cm Sanfor, P1A (%) Ykama Sonu -5 -5,5 49 93 2880 3072 1/2
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Yakma Sonu -4,5 -5 46 90 2784 2976 1/2

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Kostik Pime Sonu -3 -6 62 79 2752 2880 1/2

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Kostikleme Kasar Sonu -1,5 -5,5 60 73 2240 2208 3

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Boyama Sonu -1 -6,5 57 69 1024 1056 4

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Apre Sonu -2 -6 47 65 1664 1824 2/3

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Sanfor Sonu +2 -3 38 72 1536 1760 2/3 4/5 3/4 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 208 140
190 148,5
183 148,5
180 150,5
188 142
193 138,5
184 145

TEST ADI Sanfor, P1A (%) Kopma Mukavemeti P11, Kgf Yrtlma Mukavemeti, P29, grf zg Atk zg Atk Ykama Sonu -5 -5,5 49 93 2880 3072 1/2
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Yakma Sonu -4,5 -5 46 90 2784 2976 1/2

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Kostik Pime Sonu -3 -6 57 79 2560 2784 2

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Boyama Sonu -2,5 -3 59 100 1376 1952 2/3

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Apre Sonu -2 -2,5 44 49 1856 1920 2/3

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Sanfor Sonu +1 -3 47 87 1600 1792 2 4/5 3/4 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 192 147
zg Atk Martindale Pilling, P17, 2000 dev. Kuru Srtme Hasl, C8 Ya Asetat Pamuk Naylon Ykama Hasl, C4A Polyester Akrilik Yn Asetat Pamuk Naylon Su Hasl, C6 Polyester Akrilik Yn Arlk, P65, g/m2 En, cm
190 148,5
183 148,5
180 150
187 147,5
184 147
146

TEST ADI Sanfor, P1A (%) zg Ykama Sonu -5 -5,5 49 93 2880 3072 1/2
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Yakma Sonu -4,5 -5 46 90 2784 2976 1/2

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Boyama Sonu -1,5 -7 48 83 1024 1312 3/4

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Apre Sonu -1,5 -11 51 56 1760 2048 2/3

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Sanfor Sonu +3 -10,5 55 77 1600 2112 2/3 4/5 3/4 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 205 140
Atk zg Kopma Mukavemeti P11, Kg Atk Yrtlma Mukavemeti zg P29, gr Atk Martindale Pilling, P17, 2000 dev. Kuru Srtme Hasl, C8 Ya Asetat Pamuk Naylon Ykama Hasl, C4A Polyester Akrilik Yn Asetat Pamuk Naylon Su Hasl, C6 Polyester Akrilik Yn Arlk, P65, g/m2 En, cm
190 148,5
183 148,5
191 141
202 138
192 143,5

TEST ADI Sanfor, P1A (%) zg Atk Ykama Sonu -5 -5,5 49 93 2880 3072 1/2
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Yakma Sonu -4,5 -5 46 90 2784 2976 1/2

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Kasar Sonu -3 -4,5 57 82 2528 2560 2/3

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Boyama Sonu -2 -3 52 89 1312 1632 3

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Apre Sonu -2 -3 41 53 1664 1920 2

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Sanfor Sonu +3 -3 37 65 1664 1690 2 4/5 3 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 190 146,5
zg Kopma Mukavemeti P11, Kg Atk Yrtlma Mukavemeti zg P29, gr Atk Martindale Pilling, P17, 2000 dev. Kuru Srtme Hasl, C8 Ya Asetat Pamuk Naylon Ykama Hasl, C4A Polyester Akrilik Yn Asetat Pamuk Naylon Su Hasl, C6 Polyester Akrilik Yn Arlk, P65, g/m2 En, cm
190 148,5
183 148,5
149 176
147 187
147 181
147

TEST ADI Sanfor, P1A (%) Kopma Mukavemeti P11, Kgf Yrtlma Mukavemeti P29, gr zg Atk zg Atk zg Atk Ykama Sonu -5 -5,5 49 93 2880 3072 1/2
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Yakma Sonu -4,5 -5 46 90 2784 2976 1/2

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Kostik Pime Sonu -1,5 -8 58 100 2720 3104 2/3

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Boyama Sonu -2 -7,5 50 99 1140 1856 3/4

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Apre Sonu -1 -11,5 55 48 1952 2208 3

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Sanfor Sonu +3 -10 31 57 1856 2654 3 4/5 3/4 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 209 141
Martindale Pilling, P17, 2000 dev. Kuru Srtme Hasl, C8 Ya Asetat Pamuk Naylon Ykama Hasl, C4A Polyester Akrilik Yn Asetat Pamuk Naylon Su Hasl, C6 Polyester Akrilik Yn Arlk, P65, g/m2 En, cm
190 148,5
183 148,5
191 145
199 138
193 143,5

TEST ADI zg Atk zg Kopma Mukavemeti P11, Kgf Atk Yrtlma Mukavemeti zg P29, gr Atk Martindale Pilling, P17, 2000 dev. Kuru Srtme Hasl, C8 Ya Asetat Pamuk Ykama Hasl, C4A Naylon Polyester Akrilik Yn Asetat Pamuk Naylon Su Hasl, C6 Polyester Akrilik Yn Arlk, P65, g/m2 En, cm Sanfor, P1A (%) Ykama Sonu -5 -5,5 49 93 2880 3072 1/2
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Yakma Sonu -4,5 -5 46 90 2784 2976 1/2

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Kostik Pime Sonu -3 -6,5 52 93 2624 2400 1/2

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Kostikleme Sonu -1,5 -12 59 100 2688 2944 2/3

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Boyama Sonu -1 -7 69 98 1440 1536 3

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Apre Sonu -1,5 -12 43 45 1920 2208 3

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Sanfor Sonu +3 -10 33 49 2080 2592 2/3 4/5 3/4 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 211 141
190 148,5
183 148,5
182 151
200 147
198 139,5
193 144
148
EK-23. C Grubu Numune No 7 (St.) Test Sonular

TEST ADI Sanfor, P1A (%) Kopma Mukavemeti P11, Kg Yrtlma Mukavemeti P29, gr zg Atk zg Atk zg Ykama Sonu -5 -5,5 49 93 2880 3072 1/2
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Yakma Sonu -4,5 -5 46 90 2784 2976 1/2

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Kostik Pime Sonu -3 -6 53 91 2624 2560 1/2

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Kasar Sonu -2,5 -4 64 73 2240 2304 2

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Boyama Sonu -2 -3 60 78 992 1216 3/4
Apre Sonu -2 -4 46 57 1632 1728 3

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Sanfor Sonu +3 -3 42 67 1440 1920 3 4/5 3/4 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 193 147,5
Atk Martindale Pilling, P17, 2000 dev. Kuru Srtme Hasl, C8 Ya Asetat Ykama Hasl, C4A Pamuk Naylon Polyester Akrilik Yn Asetat Pamuk Naylon Polyester Akrilik Yn
Su Hasl, C6
Arlk, P65, g/m2 En, cm
190 148,5
183 148,5
179 151
176 149
188 147
181 148

TEST ADI zg Atk Kopma Mukavemeti, zg P11, Kg Atk Yrtlma Mukavemeti, zg P29, gr Atk Martindale Pilling, P17, 2000 dev. Kuru Srtme Hasl, C8 Ya Asetat Pamuk Ykama Hasl, C4A Naylon Polyester Akrilik Yn Asetat Pamuk Naylon Su Hasl, C6 Polyester Akrilik Yn Arlk, P65, g/m2 En, cm Sanfor, P1A (%) Ykama Sonu -5 -5,5 49 93 2880 3072 1/2
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Kostik Pime Sonu -3 -5,5 58 94 2560 2880 1/2

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Kasar Sonu -2,5 -4 59 78 2240 2400 1/2

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Boyama Sonu -2 -2 46 82 960 1312 2

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Apre Sonu -2 -3 47 62 1952 1824 1/2

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Sanfor Sonu +2 -3 36 71 1472 1728 1/2 4/5 3/4 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 194 145
190 148,5
183 150
178 149
189 146,5
185 148
149

Kopyası Pamuklu Kumaşlara Ön Işlem

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Kopyası Pamuklu Kumaşlara Ön Işlem

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

UKUROVA NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS

YKSEK LSANS TEZ

Halit Fikret TAMTRK

TEKSTL MHENDSL ANABLM DALI

UKUROVA NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS

Halit Fikret TAMTRK

Halit Fikret TAMTRK

Halit Fikret TAMTRK

Halit Fikret TAMTRK

Halit Fikret TAMTRK

Halit Fikret TAMTRK

Halit Fikret TAMTRK

Halit Fikret TAMTRK

Halit Fikret TAMTRK

Halit Fikret TAMTRK

3.TEKSTL TERBYE LEMLER ve MAKNALARI

Halit Fikret TAMTRK

3.TEKSTL TERBYE LEMLER ve MAKNALARI

Halit Fikret TAMTRK

3.TEKSTL TERBYE LEMLER ve MAKNALARI

Halit Fikret TAMTRK

3.TEKSTL TERBYE LEMLER ve MAKNALARI

Halit Fikret TAMTRK

3.TEKSTL TERBYE LEMLER ve MAKNALARI

Halit Fikret TAMTRK

: 85-90 Co : 85-90 Co : 40-50 m/dk : 30-50 m/dk

ekil 3.2. Yakma Makinas

ekil 3.3. Yakma Makinas

3.TEKSTL TERBYE LEMLER ve MAKNALARI

Halit Fikret TAMTRK

(b) kaynak http://www.funke-jigger.com/

3.TEKSTL TERBYE LEMLER ve MAKNALARI

Halit Fikret TAMTRK

3.TEKSTL TERBYE LEMLER ve MAKNALARI

Halit Fikret TAMTRK

3.TEKSTL TERBYE LEMLER ve MAKNALARI

Halit Fikret TAMTRK

3.TEKSTL TERBYE LEMLER ve MAKNALARI

Halit Fikret TAMTRK

3.TEKSTL TERBYE LEMLER ve MAKNALARI

Halit Fikret TAMTRK

ekil 3.8. Ksters Kontin Kasar ve Ykama Makinas (Ksters, 1998)

3.TEKSTL TERBYE LEMLER ve MAKNALARI

Halit Fikret TAMTRK

1.Ykama Kamaras k Bask Silindiri Basnc :

3.TEKSTL TERBYE LEMLER ve MAKNALARI

Halit Fikret TAMTRK

6.Ykama Kamaras k Bask Silindiri Basnc :

3.TEKSTL TERBYE LEMLER ve MAKNALARI

Halit Fikret TAMTRK

60-90 oC 4 Bar 4 Bar 2 Bar 40 oC 4 Bar 4 Bar 2 Bar

8.Ykama Kamaras k Bask Silindiri Basnc :

3.TEKSTL TERBYE LEMLER ve MAKNALARI

Halit Fikret TAMTRK

3.TEKSTL TERBYE LEMLER ve MAKNALARI

Halit Fikret TAMTRK

3.TEKSTL TERBYE LEMLER ve MAKNALARI

Halit Fikret TAMTRK

3.TEKSTL TERBYE LEMLER ve MAKNALARI

Halit Fikret TAMTRK

3.TEKSTL TERBYE LEMLER ve MAKNALARI

Halit Fikret TAMTRK