2012 KPSS Vatandaşlık DERS NOTLARI

NDEKLER
TEMEL HUKUK KAVRAMLARI.........1

TRKYEDE ANAYASAL GELMELER.24
1982 ANAYASASI VE DEVLETN TEMEL NTELKLER.32
1982 ANAYASASINDA YER ALAN TEMEL KAMUSAL HAKLAR.41
1982 ANAYASASINDA DEVLET ORGANLARI (KUVVETLER)....49
YASAMA ORGANI..............49
YRTMEORGANI...........................................64
YARGI ORGANI.76
DARE HUKUKU..............87
ULUSLARARASI KURULULAR...........115
GNCELBLGLER.129

2011 KPSS VATANDALIK SORULARININ ANALZ
2011 yl KPSS/Lisans Anayasa ve Yurttalk sorularnda ilk dikkati eken getiimiz yllara
oranla sorularnyzeysel ve cevab daha net seilebilir nitelik tamasdr.

Sorularn konu balklarna gre dalmn deerlendirmek gerekir ise;

Temel Hukuk Bilgisi balndan soru sorulmu, kapsam geniletilerek kavramlara
dayal hazrlanm sorular tercih edilmi, Devletin ekli, Tzel Kiilik ve Hukuki Fiil
kavramlarndan soru gelmitir.
Temel Hak ve devler bal altnda tek soru tercih edilmi, Anayasada Kii Hak ve
devleri ile SiyasiHak ve devler balklar altnda gvence altna alnan haklara ilikin
ayrma dayal bir soru sorulmutur.
Yasama ve Yrtme balklar altnda Milletvekili says ve Cumhurbakannn seim
usul sorulmu, 1982 Anayasasnda yaplan 2010 yl deiiklikleri ile en kkl
deiiklii geiren Yarg balndanise soru sorulmas tercih edilmemitir.
2011 yl KPSS/Lisans Anayasa ve Yurttalk sorularnda dare Hukuku bal altnda
soru saysve konu kapsam getiimiz yllara oranla arttrlm, Belediyelerin
Organlarndan Belediye Bakannngrevden uzaklatrlmas, Mahalli dareler ve Mahalli
darelerden Ky ile ilgili soru sorulmastercih edilmitir.
Son olarak Gncel Konular balndan getiimiz yllardaki soru saysnave tipine sadk
kalnm ve adet soru sorulmas tercih edilmitir. Ancak Gncel Konular ile ilgilidikkat
eken husus sorularn tamamnn snav ncesi yakn tarihten sorulmu olmasdr.
Sorulardeerlendirildiinde Uluslararas Kredi Kuruluu Moodys tarafndan Haziran
ayndaki aklama, Suriyede Devlet Bakan BearESADn Mays ay sonunda ilan etmi
olduu genel af ve yine Maysaynda gerekleen Birlemi Milletler En Az Gelimi
lkeler Konferans balklarndan soru sorulmutur.

2011 yl KPSS/Lisans Anayasa ve Yurttalk sorularnn genel dalm dikkate alndnda
SYM tarafndan Kamu Personeli Seme Snavnda Temel Hukuk Bilgisi balnn her yl
kapsam geniletilerek yeni bir kavrama yer verilmekte, Temel Hak ve Hrriyetler, Yasama
ve Yrtme balklarndan sorular olduka benzer nitelikte ve cevab ikilem yaratmayacak net
sorular sorulmaktadr.

1982 Anayasasnda yaplan 2010 yl deiikliklerinden hi soru gelmemesi beklentilerin
aksine olmutur. dare Hukuku balnda geen yllara gre kapsam her ne kadar
geniletilmise de srpriz saylabilecek bir soru bulunmamaktadr.

Gncel Konular balnda gelen sorularn tm seneyi kapsayacak ekilde sorulmas tercih
edilmemi ve hemen snav ncesinde Mays ve Haziran aylarnda gerekleen belli nemli
olaylar konu edilerek sorular hazrlanmtr.

Sonu olarak 2011 yl KPSS/Lisans Anayasa ve Yurttalk sorular sorunun iinde cevaba
ilikin anahtar kelimeler barndran, snava girenleri konularn genel hatlar ile snayan,
yzeysel, sade ve ikileme yer vermeden kolay ayrt edilebilir cevaplar ile dikkat eken bir
snav olmutur.

Sorularn konulara gre dalm u ekildedir;

KONU BALII SORU
SAYISI
2011 KPSSDE IKAN KAVRAMLAR
Temel Hukuk
Bilgisi
3
- Devletin ekli
- Tzel Kiilik
- Hukuki Sonu Balanan nsan Davran
Temel Hak ve
devler

- zel Haklar
Yasama 1
- Milletvekili Says
Yrtme 1
- Cumhurbakannn Seimi
Yarg - -

dare 3
- Mahalli dare
- Ky
- Belediye Bakan
Gncel Bilgiler 3
- Uluslararas Kredi DerecelendirmeKuruluu (Moodys)
- En az Gelimi lkeler Konferans
- Suriye (Genel Af lan)

Not: Uzman Kariyer Yaynclktan alntdr.
KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM
Tarih retmeni

1
I. BLM
TEMEL HUKUK KAVRAMLARI
+ Hukuk: nsanlarla insanlar arasndaki
ilikileri, insanlarla oluturduklar topluluklar
arasndaki ve topluluklarn birbirleriyle olan
ilikilerini dzenleyen, uyulmadnda
arkasnda devlet gcne (Kamu gc) dayal
maddi - somut yaptrm olan sosyal dzen
kurallarna denir.

Sosyal Hayat Dzenleyen Kurallar

+ Yaptrm (Meyyide): Bir kurala
uyulmadnda gsterilen tepkiye denir.

Ahlak, grg, din, rf ve adet kurallar da birer
sosyal dzen kuraldr. Ancak bunlarn
yaptrm (meyyidesi) manevidir. Hukuk
kurallarn dier sosyal dzen kurallarndan
ayran en nemli unsur yaptrmnn maddi
oluudur.

Ahlak kurallar ikiye ayrlr;

Sbjektif (Kiisel) Ahlak Kurallar: nsanlarn
kendilerine kar olan dev ve sorumluluklarn
dzenleyen kurallardr. Bu kurallara aykr
davrann yaptrm, o davran yapan kiinin
vicdandr. rnek; Bakalar hakknda iyi
dnmek, yalan sylememek.

Objektif (Toplumsal) Ahlak Kurallar:
nsanlarn dier insanlara ve topluma kar olan
dev ve sorumluluklarn dzenleyen
kurallardr. Bu kurallara aykr davranlarn
yaptrm, hem kiinin vicdan hem de
toplumun tepki gstermesidir. rnek; Kimseye
ktlk yapmamak, kimsenin canna, malna
ve namusuna zarar vermemek.

RNEK SORU
Hukuk kurallarnn hangi zellii onu dier
sosyal dzen kurallarndan ayrr?
A) Sosyal yaam dzenlemesi
B) Kiilere baz devler yklemesi
C) Herkese uygulanabilir olmas
D) Devlet gcne dayanmas
E) Baz emir ve yasaklar iermesi
(2008/KPSS Ortaretim)
Cevap: D

RNEK SORU
Aadakilerden hangisi sosyal hayat
dzenleyen kurallardan biri deildir?
A) Din kurallar B) Fizik kurallar
C) Grg kurallar D) Ahlak kurallar
E) Hukuk kurallar
(2009/KPSS)
Cevap: B

RNEK SORU
Aadakilerden hangisi bir sosyal dzen kural
nitelii tamaz?
A) Din Kurallar B) Ahlak Kurallar
C) Manevi Kurallar D) Grg Kurallar
E) Hukuk Kurallar
Cevap: C

Hukuk Kurallarnn
Yaptrmlar

+ ptal: Bir idari ilemin hukuka aykr
yaplmas durumunda mahkemelerce iptal
edilmesidir.

+ Ceza: Hukuk kurallarndan bazlarnn koymu
olduklar emir ve yasaklara aykr davranta
bulunan kimselerin karlaacaklar tepkiye
denir;

Ceza yasalarndan kaynaklanan cezalar:
Hapis (arlatrlm mebbet hapis, mebbet
hapis, sreli hapis) ve adli para cezalardr.
NOT-1: Trk Ceza Hukukunda cezalandrlma
yann alt snr 12 yan doldurulmasna
balanmtr. Yani; 12 yan doldurmayan kiilere
Hukuk
Kurallar
Ahlak
Kurallar
Din
Kurallar
Grg
Kurallar
rf ve Adet
Kurallar
ptal Ceza Tazminat
Cebri cra Hkmszlk
Tarih retmeni

2
ceza verilemez. 12 - 18 ya arasndakilere verilen
cezalardan da indirim yaplr.
NOT-2: Sar ve dilsizlerde tam ehliyetlilik ve ceza
snr 21 yan tamamlanmas ile gerekleir.
Disiplin cezalar: Memur, asker, renci,
dernek yesi gibi belli bir stat iinde bulunan
kimselere hizmet ve i dzenle ilgili kurallara
aykr davranta bulunduklar zaman verilen
cezalardr. rnek; Uyarma, knama, kusur
bildirme, geici olarak iten karma, tamamen
iten karma gibi.

+ Tazminat: Haksz eylemler sonucu bakasna
verilen maddi ya da manevi zararn
karlanmasdr.

+ Cebri cra (Zorla Yerine Getirme):
Alacaklarn, bir iin ya da mahkeme
kararlarnn yerine getirilmemesi durumunda
devlet gcyle (icra daireleri v.s) zorla yerine
getirilmesidir.

+ Hkmszlk (Geersizlik): Yaplan bir
hukuki ilem veya eylemin hukukun
gerektirdii temel artlara aykr olmas (ekil
ve ierik ynnden) sonucu geersiz
saylmasdr. Hkmszln tr vardr;

a) Yokluk: Hukuki ilemlerin kanunun belirttii
kurucu unsurlardan birine uyulmadan
yaplmas halinde bu ilemin yokmu gibi
kabul edilmesidir. rnein; resmi evlendirme
memuru nnde yaplmayan evlenme
yok hkmndedir.

b) Butlan: Hukuki ilemlerin geersiz kabul
edilmesidir. kiye ayrlr;

- Mutlak Butlan: Bir hukuki ilemin kanunun
ngrd kurucu unsurlara sahip olmakla
beraber kanunun emredici hkmlerine
(ehliyet, ekil, konu gibi) aykr olmasdr.
rnein; bir kimsenin amcas, days, halas ve
teyzesi ile evlenmesi Medeni Kanun'a gre
yasaktr. Byle bir evlilik bir ekilde yaplm
olsa bile geersizdir ve bu yzden iptal edilir.
Yine akli ynden zrl iki kiinin evlenmesi de
mutlak butlan ile sakattr.

- Nispi Butlan: Nispi butlandaysa hukuki ilem
kurucu unsurlara sahip emredici hkmlere
uygundur. Ancak hukuki ilemi yapan iradede
sakatlk vardr. rnein; evlilik mukavelesine
sarho edilerek imza attrlan birisi sonradan bu
ilemin iptal edilmesini isteyebilir.

c) Tek Tarafl Balamazlk: Hukuki ilemi yapan
taraflardan birisinin szleme yapma ehliyetine
sahip olmamasdr. rnein; on be yanda bir
kiinin yetikin birisiyle yapt satm
szlemesi, k balamazken yetikini
balar.
NOT: Yokluk, mutlak butlan, nispi butlan (iptal
edilebilir), tek tarafl balamazlk (askda
hkmszlk), tazminat, medeni hukuktaki, yani
zel hukuktaki yaptrm trleridir.
RNEK SORU
Aadakilerden hangisi Trk hukuk
dzenindeki yaptrm trlerinden biri deildir?
A) Cebri icra B) Ceza
C) Ksas D) Tazminat
E) ptal
(2006/KPSS nlisans)
Cevap: C

RNEK SORU
Aadakilerden hangisi Trkiye
Cumhuriyetinde yer alan ceza trlerinden biri
deildir?
A) lm cezas
B) Arlatrlm mebbet hapis cezas
C) Adli para cezas
D) Mebbet hapis cezas
E) Hapis cezas
(2006/KPSS nlisans)
Cevap: A

RNEK SORU
1982 Anayasasna gre, su ve cezalarla ilgili
aadaki ifadelerden hangisi yanltr?
A) Ceza ve ceza yerine geen gvenlik tedbirleri
ancak kanunla konulabilir.
B) Vatanda hibir durumda su sebebiyle yabanc
bir lkeye verilemez.
C) Sululuu hkmen sabit oluncaya kadar hi
kimse sulu saylamaz.
D) Ceza sorumluluu ahsidir.
E) Kanuna aykr olarak elde edilmi bulgular
delil olarak kabul edilemez.
(2008/KPSS Lisans)
Cevap: B

Tarih retmeni

3
Hukukun Farkl Anlamlar

- Yrrlkteki Hukuk (Pozitif Hukuk -
Olan Hukuk - Mspet Hukuk): Bir lkede
belli bir zamanda yrrlkte bulunan
(uygulanan) yazl ya da yazsz tm hukuk
kurallarna denir.
NOT-1: l kurallar olarak adlandrlan, uygulama
amacn kaybeden kurallar da yrrlkteki hukukun
kapsamndadr.
NOT-2: Pozitif Hukuk = Yazl Hukuk + Yazsz
Hukuk
- Mevzu Hukuk: Bir lkede belli bir zamanda
yrrlkte bulunan (uygulanan) sadece yazl
hukuk kurallarna denir.
UYARI: Bununla birlikte geni tanmyla; bir
lkede yetkili makamlar tarafndan yaplan,
yrrlkte olan hukuk kurallarnn tmne mevzu
hukuk denir. Yetkili makamlar tarafndan konulan
kurallar yazl kurallardr. Yazl olarak konulmu
kurallara mevzuat denir. Trk hukuk mevzuatna;
Anayasa (Yasama TBMM),
Kanun (Yasama TBMM),
Uluslararas Antlamalar,
Kanun Hkmnde Kararnameler (Bakanlar
Kurulu),
Tzkler (Bakanlar Kurulu Dantay),
Tzk (TBMM Anayasa Mahkemesi),
Ynetmelikler (Babakanlk, Bakanlklar,
Kamu Tzel Kiilikleri),
Genelgeler (Babakanlk, Bakanlklar, Kamu
Tzel Kiilikleri) rnek olarak verilebilir.

RNEK SORU
Bakanlar Kurulu tarafndan karlan bir
tzn Anayasaya aykr olduu iddiasyla
iptali iin aadakilerden hangisine
bavurulabilir?
A) Dantay
B) Yargtay
C) Anayasa Mahkemesi
D) Uyumazlk Mahkemesi
E) Ankara dare Mahkemesi
(2000/DMS)
Cevap: A

RNEK SORU
1982 Anayasasna gre, aadakilerden hangisi
tzk karabilir?
A) Bakanlar Kurulu
B) Saytay
C) Bakanlklar
D) Cumhurbakan
E) Kamu tzel kiileri
(2006/KPSS Lisans)
Cevap: A

- Doal (deal - Tabii) Hukuk: Hedeflenen,
amalanan, olmas gereken hukuku ifade eder.
Toplum ihtiyalarn temel alan, adalet
dncesini ngren, akln rehberliiyle
ulalabilecek hukuktur.

- Tarihi Hukuk: Yrrlkte olmayan,
yrrlkten kalkm olan hukuktur.
RNEK SORU
Bir lkede belli bir zamanda yrrlkte olan
hukuk kurallarndan sadece yazl olanlara ne
ad verilir?
A) Kamusal Hukuk
B) Tarihi Hukuk
C) Dogmatik Hukuk
D) Tabii Hukuk
E) Mevzu Hukuk
(2006/KPSS Lisans)
Cevap: E

RNEK SORU
Bir lkede, yetkili bir makam tarafndan
konulan ve hlen yrrlkte bulunan hukuk
kurallarnn tmne ne ad verilir?
A) Pozitif hukuk B) Tabii hukuk
C) deal hukuk D) Mevzu hukuk
E) Objektif hukuk
(2008/KPSS Lisans)
Cevap: D

Pozitif
Hukuk
Mevzu
Hukuk
Doal
Hukuk
Tarihi
Hukuk
Tarih retmeni

4
Hukuk Kurallarnn Temel Nitelikleri
Kamu gcnn desteine dayanan bir buyruun
ya da bir yasan hukuk kural nitelii
alabilmesi iin sahip olmas gereken zellikler
unlardr:

Genellik
Soyutluk
Kiilik d olma
Sreklilik
Yaptrma dayal olma
Hukuk Kurallarnn eitleri
Emredici Hukuk Kurallar
Tamamlayc Hukuk Kurallar
Yorumlayc Hukuk Kurallar
Tanmlayc Hukuk Kurallar
Yetki Verici Hukuk Kurallar

a) Emredici Hukuk Kurallar: Kesinlikle
uyulmas gereken hukuk kurallardr. Bireyler
bu kurallarn aksine szleme yapamazlar ve bu
kurallarn aksine davranlarda bulunamazlar.
Emredici hukuk kurallarna aykr yaplan
ilemler butlan ve yokluk ile sakattr. Emredici
hukuk kurallarnn konulma nedenleri; kamu
dzenini, genel ahlak ve zayflar korumaktr.
rnein; Evlenme ile ilgili olarak Medeni
Kanunda Ayrt etme gcne sahip olmayanlar
evlenemezler. hkm yer almaktadr. Bu
hkm emredici bir nitelik tar.

b) Tamamlayc Hukuk Kurallar: Taraflarn
szleme yaparken ngrmedikleri, aksini
kararlatrabildikleri konularla ilgili
uyumazlklarn zmne yarayan kurallardr.
rnein; bir bor ilikisinde taraflar, denecek
olan faiz orann yasal faiz oranndan daha
farkl olarak tespit edebilirler. Fakat byle bir
tespit yaplmamsa tamamlayc hkm
devreye girer ve yasal faiz oran uygulanr.
Dier bir rnek; anlaarak ayrlan bir ift, mal
paylam konusunda Medeni Kanunun
esaslarna uymak zorunda deildir; ancak
paylamda ihtilaf yaanrsa Medeni Kanunun
ilgili hkmleri devreye girer.

c) Yorumlayc Hukuk Kurallar: Bireylerin
birka anlama gelebilen beyan ve hareketlerinin,
hangi anlama geldiini saptayan hukuk
kurallardr. rnein; Borlar Kanununda
taraflar szlemede ayn ba tabirini kullanm;
fakat bununla neyi kastettiklerini
aklamamlarsa, ayn 1. gnnn anlalmas
gerektiini belirtmitir.

d) Tanmlayc Hukuk Kurallar: Bir hukuki
kavramn, kurumun ne anlama geldiini
belirleyen kurallardr. rnein; Medeni Kanun
nianlanmay yle tanmlamtr: Nianlanma
evlenme vaadiyle olur.

e) Yetki Verici Hukuk Kurallar: lgilisine
yetki veren, ilgilisini belli bir davranta
bulunmada serbest brakan kurallardr.
rnein; miraslarn miras reddetme
yetkileri vardr.

HUKUKUN KAYNAKLARI

A) ASL KAYNAKLAR

Yazl Kaynaklar (Balayc kaynaklar)

Anayasa
Uluslararas antlamalar
Kanunlar
Kanun Hkmnde Kararnameler
Tzkler
Tzkler
Ynetmelikler
Genelgeler

Hukukun
Kaynaklar
Asli
Kaynaklar
Yazl
Kaynaklar
Tali
Kaynaklar
Yardmc
Kaynaklar
Bilimsel
doktrinler
Mahkeme
itihatlar
Tarih retmeni

5
Yazsz Kaynaklar (Tali, kincil
Kaynaklar)

Toplumda uzun sreden beri tekrarlanarak
genel bir inan olan baz rf ve adet
davranlar, uyulmadnda devlet gc
bulunan maddi yaptrma kavuursa, rf ve
adet hukuku kural haline gelir. Grlmekte
olan bir davada hakim sorunu zmek iin
yazl kaynaklarda bir hkm bulamazsa, rf ve
adet hukuku kurallarna bakar. Bu yzden rf
ve adet hukukuna tali kaynak denilmektedir.

B) YARDIMCI KAYNAKLAR

Bilimsel grler (doktrin): Bilim
adamlarnn tartmal hukuki konulardaki
grleridir.

tihat (Mahkeme kararlar): Mahkemeler
tarafndan verilen kararlardan kan hukuk
kurallardr. (tihat; yasa tarafndan hkm
belirtilmemi bir konuda, daha nceki bir
mahkeme kararnn esas alnmasdr.)
NOT: Yazl ve yazsz kaynaklar balayc
niteliktedir. Yani hakim herhangi bir davaya
bakarken dava konusu ile ilgili mevcut yazl ve
yazsz kaynaklara uymak zorundadr. Fakat
yardmc kaynaklar balayc deildir. Yani hakim
bilimsel ve yargsal itihatlara uyup uymamak
hususunda bamszdr.
NOT: Yargsal kararlardan sadece Yargtay Byk
Genel Kurulunun tihad Birletirme Kararlar
herkesi ve mahkemeleri balar.
RNEK SORU
Aadakilerden hangisi hukukun yazl
kaynaklarndan biri deildir?
A) rf ve Adet B) Kanun
C) Tzk D) Ynetmelik
E) Anayasa
(2008/KPSS nlisans)
Cevap: A

RNEK SORU
Normlar arasndaki hiyerarik sralamaya gre
en stn norm aadakilerden hangisidir?
A) Kanun Hkmnde Kararname
B) Ynetmelik
C) Anayasa
D) Kanun
E) Tzk
Cevap: C

HUKUKTA BOLUK TRLER

1. Hakimin Hukuk Yaratmas: Hakimin
hukuk yaratabilmesi iin kanunda ve rf adet
hukukunda somut olaya uygulanacak bir
hkmn bulunmamas gerekir. Hakim
ncelikle kanuna bakar. Kanunda grlmekte
olan dava ile ilgili bir hkm gremezse rf ve
adet hukukuna bakar. Burada da ilgili bir
hkm gremezse Medeni Kanunun kendisine
verdii yetkiyle kanun koyucu edasyla bir
hkm oluturur ve bu hkme gre karar verir.
Yani hakimin nne gelen bir davaya, Bu dava
ile ilgili hukuk kural yok diyerek bakmama
hakk yoktur.

2. Hukuk Boluu: Bir konuda, kanunda ve rf
ve adet hukukunda (genel ifadesiyle hukukun
kaynaklarn oluturan kurallarda) somut bir
olaya uygulanacak herhangi bir hukuk kuralnn
bulunmamasdr.

3. Kanun Boluu: Yasada, yaam olaylarn
dzenlemeye (somut olaya) yetecek hkmn
eksik olmas veya hi bulunmamasdr. Kanun
boluu eitli ekillerde ortaya kabilir;

a) Kural i Boluk: Kanun koyucu tarafndan
istenerek braklm boluklardr. Hakim burada
takdir yetkisini kullanarak kural somut olaya
uygular. Buna gre hakim hakkaniyete gre
karar verir. rnek; Alan bir tazminat
Hakimin
Hukuk
Yaratmas
Hukuk
Boluu
Kanun
Boluu
Kural i
Boluk
Kural
D
Boluk
Ak
Boluk
rtl
Boluk
Tarih retmeni

6
davasnda manevi tazminatn miktarn hakim
hakkaniyete gre belirler.
NOT: Hkimin takdir yetkisini kullanabilecei
boluk tr kural ii boluktur.
b) Kural D Boluk: Kanun koyucu tarafndan
istenmeden, bilinsizce braklm boluklardr.
Bu tr boluun ortaya k nedeni; kanun
koyucunun bu boluu grmemi olmas veya
dzenleme ihtiyac yaratan hukuki meselenin
kanunun yrrle girmesinden sonra ortaya
kmasdr. kiye ayrlr;

Ak Boluk (Gerek Boluk): Konuya
ilikin uygulanacak bir kuraln
bulunmamasdr. Hakimin hukuk yaratmas
(kyas yoluyla), kanunda ak boluk varsa
mmkn olur. Bu tr boluklara kanunlarda
ok sk rastlanmaz. rnek; kanunda cenaze
masraflarn kimin karlayaca
dzenlenmemitir.

rtl Boluk (stisna boluu - Ak
olmayan boluk): Ak olmayan bolukta
konuya uygulanacak kural vardr fakat konuyu
zebilecek yeterlilie sahip deildir. rnein,
ok geni tutulmu bir dzenlemenin
zmlenecek olaya gre daraltlmas buna
rnektir. Dier bir rnek; Ayrt etme gc
bulunmayan bir kiinin yapt szlemeler
geersizdir. Bu madde olduka geneldir. Bu
durumdaki bir kiinin yapt sat
szlemesinde ald bilete byk ikramiyenin
kmas halinde sat szlemesi geerli
saylmaldr.
RNEK SORU
Bir somut olaya uygulanacak yazl ya da yazl
olmayan bir hukuk kuralnn bulunmamas
durumuna ne ad verilir?
A) Hukuk boluu
B) Kural ii boluk
C) rtl boluk
D) Kanun boluu
E) Ak boluk
(2008/KPSS Lisans)
Cevap: A

Hukuk Dallar
1. Kamu Hukuku
2. zel Hukuk
3. Karma Hukuk

Hukuku, kamu ve zel hukuk diye ikili bir
sisteme ayranlar ilk kez Romallardr. Bugn
kullanlan modern hukukun temeli Roma
Hukukuna dayanr.

HUKUK DALLARI
Kamu Hukuku zel Hukuk Karma Hukuk
Anayasa
Hukuku
Medeni
Hukuk
Hukuku
dare Hukuku Borlar
Hukuku
Fikir ve Sanat
Eserleri Hukuku
Ceza Hukuku Ticaret
Hukuku
Hava Hukuku
Vergi Hukuku Devletler zel
Hukuku
Bankaclk
Hukuku
Devletler Genel
Hukuku
(Uluslararas
Hukuk)
Toprak Hukuku
Yarglama
(Usul) Hukuku
evre Hukuku
cra ve flas
Hukuku

1. Kamu Hukuku: Devlet ile zel kiiler,
devletler ile devletler veya devletler ile
uluslararas kurulular arasndaki ilikileri
dzenleyen hukuk kurallar btndr. Kamu
hukukunu ilgilendiren konularda devlet zel
kii karsnda stn taraftr. Devletle kiiler
arasnda eitlie dayanmayan ilikiler sz
konusudur.

2. zel Hukuk: Kural olarak zel hukuk kiileri
(insanlar, irketler v.s), arasndaki eit
ilikileri dzenleyen hukuk kurallar
btndr. Ancak bazen devletin de bir zel
kii gibi girdii ilikiler vardr ki devlet bu
durumlarda kiilerle eittir ve stn taraf
deildir. Yani zel hukuk ilikilerinde bazen
devlet de yer alabilir. rnein devletin, bir
zel kiinin binasn kiralamas gibi. Taraflar
eittir ve bu iliki bir zel Hukuk ilikisidir.

3. Karma Hukuk: Hem kamu hukukunun, hem
de zel hukukun zelliklerini gsterir.

Tarih retmeni

7
Kamu Hukuku Dallar
Anayasa Hukuku: Devletin temel kurulu ve
organlarn, bu organlarn grev ve yetkilerini
ve bunlarn birbiriyle olan ilikisini, ayrca
kiilerin temel hak ve hrriyetlerini dzenleyen
kamu hukuku daldr. Anayasa Hukuku,
devletin biimini, yasama, yrtme, yarg gibi
temel organlarn, bunlarn grev ve yetkilerini,
birbiriyle olan ilikilerini tanmlayan ve
kiilerin en temel hak ve hrriyetlerini belirten
en temel yasadr.

dare Hukuku: Devlet idaresinin ve
kurumlarnn yapsn, bunlarn ileyiini, idari
kurulular ile vatandalar arasndaki ilikileri
ve kamusal hizmetlerin sunulmasn
dzenleyen kamu hukuku daldr. dare hukuku
gen bir hukuk daldr. Sonraki blmlerde
ayrca bahsedilecektir.

Ceza Hukuku: Hangi eylem ve davranlarn
su oluturacan ve bunlara ne gibi cezalarn
verileceini dzenleyen hukuk kurallardr.

Ceza Hukukuna Hkim Olan lkeler

- Kanunilik ilkesi
- Belirlilik: Kii ancak kanunda aka su
olarak geen eylemlerinden dolay
cezalandrlabilir.
- Aleyhe karlan yasa gemie yrmez.
- darenin dzenleyici ilemleri ile su
oluturulamaz ve ceza verilemez.
- rf ve dete dayanlarak su oluturulamaz ve
ceza verilemez.
- Kanunlarn su ve ceza ieren hkmlerinin
uygulanmasnda kyas yaplamaz. Su ve ceza
ieren hkmler, kyasa yol aabilecek biimde
geni yorumlanamaz.
- Bir kiiye kanunda belirtilen cezadan daha
fazla ceza verilemez (kanunsuz su ve ceza
olmaz ilkesi).
- Kusursuz ceza olmaz.
- Bir kii kendisini ve kanunda belirtilen
yaknlarn sulayc beyanda bulunmaya
zorlanamaz.
- Kanunlarn balaycl: Ceza kanunlarn
bilmemek mazeret saylmaz.
- Uluslararas ykmllkler dnda, vatanda
su nedeniyle yabanc bir lkeye verilemez.
- Cezalarn ahsilii (kiisellii) ilkesi
- Kanunlara aykr elde edilmi deliller kabul
edilemez.
- manizm ilkesi: Kiinin cezalandrlmasnn
amac yeniden topluma kazandrlmasdr.
- Cezalandrmada adalet ve eitlik ilkesi

Su ve Suun Unsurlar

Kanunilik Unsuru (Tipiklik): Hangi eylem ve
davranlarn su tekil ettiinin ve bunlara ne
gibi ceza verileceinin nceden kanunla
belirtilmesidir. Kanunun su saymad eylem
ve davran su olarak nitelendirmek mmkn
deildir. Hi kimseye kanunda belirtilmemi
ceza verilemez (kanunsuz su ve ceza olmaz
ilkesi).

Maddilik Unsuru (Hareket): Suun maddi
unsuru harekettir. Hareket, icrai ve ihmali
hareket olarak ikiye ayrlr;

cra: Hareketin yapmak eklinde
gereklemesidir. rnein; bir kimsenin silahla
bir bakasn vurmas.

hmal: Hareketin yapmamak eklinde
gereklemesidir. rnein; geit bekisinin
tren yolunu kapatmamas, hemirenin hastaya
ila vermemesi.
NOT: Nedensellik (lliyet) Ba: Suun hareket
neticesinde ortaya kmasdr.
Manevilik Unsuru (Kusurluluk): Fiil kusurlu
irade tarafndan yaratlmaldr. Kusurluluk iki
ekilde gerekleir;

Kast: Kanunun su sayd fiil ve onu meydana
getirecek hareketi bilerek ve isteyerek ilemek
iradesidir. Yani somut bir olayda kastan sz
edebilmemiz iin kii suu, kanuni tanmndaki
unsurlar hem bilerek hem de isteyerek
gerekletirmelidir.

Taksir: Dikkat ve zen ykmllne
aykrlk dolaysyla toplum dzenini ve kiinin
karlarn, mal ve canna kasttan daha hafif
ekilde tehlikeye dren, bilmeyerek veya
istemeyerek yaplan sulardr. Trafik
kazalarnda olduu gibi kanunda aka
gsterilen haller dnda taksirde ceza verilmez.
Tarih retmeni

8
RNEK SORU
Hukukta bir olayn ya da olgunun varln
veya yokluunu ispata yarayan aralara ne
ad verilir?
A) Fiil B) Ehliyet C) Marka
D) Delil E) spat Yk
(2010 KPSS Ortaretim)
Cevap: D

Yarglama (Usul) Hukuku: Mahkemelerde
yaplacak yarglamann usul ve yntemlerini
konu alan hukuk daldr.

cra flas Hukuku: Medeni yarglama
hukukuyla yakn ilgisi olan hukuk daldr. zel
hukuk alanndaki mahkeme kararlarnn ve
alacaklarn devlet eliyle yerine getirilmesini
dzenleyen hukuk daldr. Devlet eliyle zorla
yerine getirme icra dairelerine bavurarak olur.
Tacirlere ise iflas hukuku hkmleri uygulanr.

Devletler Umumi (Genel) Hukuku:
Bamsz bir devletin dier bir devlet veya
milletleraras kurulularla olan ilikilerini
dzenleyen hukuk daldr.

Devletler Umumi Hukukunun Kaynaklar

Antlamalar
Milletleraras teaml (uygulamalar)
tihatlar (mahkeme kararlar)
Doktrin (Bilimsel grler)

Vergi Hukuku (Mali Hukuk): Devlet ile
kiiler arasndaki vergi ilikilerini dzenleyen
hukuk daldr.
Vergi hukukunun nemli ilkeleri unlardr;

- Vergide genellik ilkesi
- Vergide adalet ilkesi
- Vergide kanunilik ilkesi
- Vergide aklk ilkesi

NOT: Vergi ve vergilendirme ile ilgili
anlamazlklarn zm Vergi Usul Hukukuna
gre yaplr.

Kamu Gelirleri

Vergiler: Devletin kamu hizmetlerini
karlamak iin egemenlik gcne dayanarak
kiilerden karlksz olarak ve zora dayanarak
ald parasal deerlerdir.

Harlar: Baz kamu hizmetlerinden
yararlananlarn, bu yararlanma karl
dedikleri bedellerdir. rnek; tapu harc, noter
harc vb.

Resimler: Kamu kurulularnn belirli bir i ya
da faaliyetin yaplmasna yetki ve izin vermesi
karlnda aldklar parasal deerlerdir.
rnek: damga resmi, sinema, tiyatro ve ilan
resmi vb.

erefiyeler: Devletin ve dier kamu
kurulularnn yapt bayndrlk, imar ileri
dolaysyla deeri artan gayrimenkullerin
sahiplerinden bu deer art nedeniyle zora
dayanlarak alnan paralardr.

Parafiskal Gelirler: Parafiskal (vergi benzeri)
gelirler, sosyal gvenlik kurulular ile mesleki
kamu kurulularna, kurulu amalarn
gerekletirmek iin gelir toplama yetkisinin
verilmesiyle ortaya kan ve bu kurulularn
hizmetlerinden yararlananlardan yani
yelerinden salanan kamu gelirleridir.

Mlk ve Teebbs Gelirleri: Devletin arazi,
bina, orman, maden gibi gayrimenkulleri ile
ticari, sna, mali giriimleri, iletmelerinden
elde edilen gelirlerdir.

Borlanma gelirleri: Devlet ve dier kamu
otoritelerinin geici bir finansman arac olan
borlanmaya bavurmasdr.

Vergi Trleri

+ Gelir zerinden alnan vergiler: Bir gerek ya
da tzel kiinin geliri zerinden alnan
vergilerdir: Gelir vergisi ve kurumlar vergisi
gibi.

+ Servet zerinden alnan vergiler: Bir gerek
ya da tzel kiinin sermayesi zerinden alnan
vergilerdir: Emlak vergisi, veraset vergisi,
intikal vergisi ve motorlu tatlar vergisi gibi.

+ Gider zerinden alnan vergiler: Bir gerek ya
da tzel kiinin geliri veya sermayesi zerinden
deil, kiiler arasnda gerekleen ekonomik
ilemler zerinden belirlenen oranlarda alnan
vergi trdr: Katma Deer Vergisi (KDV),
zel Tketim Vergisi (TV), Sigorta lemleri
Vergisi gibi.

Tarih retmeni

9
NOT-1: Gelir ve servet zerinden alnan vergiler
dorudan alnan vergilerdir. Gider zerinden
alnan vergiler ise dolayl vergilerdir.

NOT-2: Yeni bir vergi veya benzeri
ykmllklerin konulmas ancak kanunla (Meclis
karar ile) olur.
zel Hukuk Dallar
Medeni Hukuk: zel hukukun en geni
daldr. Toplumdaki bireylerin birbirleriyle
olan ilikilerini ve mal ve mlkleriyle olan
ilikilerini dzenleyen kurallardr. 4 blmden
oluur;

Kiiler hukuku
Aile hukuku
Miras hukuku
Eya hukuku

Medeni Hukukta Geerli Olan Temel
lkeler

Drstlk: Herkes haklarn kullanrken ve
borlarn yerine getirirken drstlk
kurallarna uymak zorundadr.
yi niyet: Kanunun iyi niyete hukuki sonu
balad durumlarda iyi niyet var saylr.
spat Yk: Kanunda aksine bir hkm
olmadka herkes iddiasn ispatla ykmldr.
Hak Ehliyeti: Herkesin hak ehliyeti vardr.

Medeni Hukukla lgili Kavramlar

Karine: Mevcut ve bilinen olgulardan
bilinmeyen bir olgunun karlmasdr. kiye
ayrlr;

- Adi Karine: Aksi ispat edilebilen karinelerdir.
rnek; lm karinesi, babalk karinesi.

- Kesin Karine: Aksinin ispat mmkn olmayan
karinelerdir. rnek; icazet verilmilik karinesi,
tapu sicilindeki kaytlarn herkese bilindii
karinesi.

Zilyetlik: Bir eyay fiili hakimiyet altnda
bulundurmadr.

Mlkiyet Hakk: Kiinin bir eyin zerindeki
mutlak egemenlik hakkdr.
Ayni Hak: Kiisel haklardan farkl olarak
eyalar zerinde kesin egemenlik yetkisi
salayan haklardr. Ayni haklar herkese kar
ileri srlebilir.
RNEK SORU
Kiiye eya zerinde dorudan doruya
hakimiyet salayan ve herkese kar ileri
srlebilen haklara ne ad verilir?
A) Fikri Hak B) Ayni Hak
C) ahsi Hak D) Alacak Hakk
E) Talep Hakk
(2010 KPSS nlisans)
Cevap: B

Snrl Ayni Haklar: Mlkiyet hakknn
dnda kalan ayni haklardr. e ayrlr;

- rtifak Haklar: Ayni haklarn sahibine verdii
yetkilerden kullanma ve yararlanma yetkilerini
ieren haklardr.

- Tanmaz Yk: Tanmaz malikinin
(sahibinin) mlkiyeti dolaysyla hak sahibini
baz edimlerde bulunma borcu altna sokan ve
bu borcu sz konusu tanmaz ile gvence
altna snrl ayni hak eididir.

- Rehin Haklar: Bir alaca gvence altna
almak iin kurulan, alacak denmedii takdirde
alacaklya eyann malikinin (sahibinin)
araclna ihtiya duymadan eyay
sattrabilme yetkisi veren snrl ayni haktr.

ntifa (Yararlanma) Hakk: Bir bakasna ait
tanr ve tanmaz mallar zerinde kurulan ve
hak sahibine geni kullanma, yararlanma ve
idare yetkisi veren bir haktr. Ayn zamanda
tanmazn semerelerinden de (Kira geliri gibi)
yararlanma hakkn ierir. ntifa hakk
devredilemez ve miras yoluyla geemez.

Skna Hakk: Sahibine bir binada veya onun
bir ksmnda oturma yetkisi veren bir irtifak
hakkdr.

Velayet: Kural olarak kklerin, istisnai
olarak da kstllarn bakm ve korunmalarnn
salanmas iin, onlarn kiileri ve mallar
zerinde ana ve babann sahip olduklar grev,
yetki ve haklarn tmdr. Ergin olmayan
ocuk, ana ve babasnn velayeti altndadr.
Tarih retmeni

10
Yasal sebep olmadka velayet ana ve babadan
alnamaz.

Vesayet: Kiisel ve mali menfaatlerini koruma
ehliyetinden yoksun olan ve velayet altnda
bulunmayan kkler ile reit olmasna ramen
velayet altna konmayan, fakat zel bakm
isteyen kiilerin korunmas amacyla devlet
tarafndan tekilatlandrlm, ferdin bakmn
ve temsilini gerek kiilere brakan hukuki bir
durumdur.
RNEK SORU
Henz ergin olmam veya ergin olmakla birlikte
kstlanm olan ocuklarn zerinde Medeni
Kanun tarafndan ana ve babaya tannan hakka
ne ad verilir?
A) Velayet B) Vesayet C) Veraset
D) Soyba E) Evlat edinme
(2010 KPSS - Lisans)
Cevap: A

Vasi: Velayet altndaki kn veya kstlnn
kiilii ve mal varl ile ilgili btn
menfaatlerini korumak ve hukuki ilemlerde
onu temsil etmekle ykml olan kiidir.

Kayym: Belirli ileri grmek veya mal
varln ynetmek iin atanan kiidir.

lliyet Ba (Nedensellik): Bir hukuki sonu ve
bu sonucu ortaya karan nedenler arasndaki
ilikidir.

Taraf Ehliyeti: Davada taraf olabilme
ehliyetidir. Gerek kiilerin taraf ehliyeti tam
ve sa domak art ile ana rahmine dt
andan itibaren balar.

Kiisel Durum Sicili Trleri: Kiisel durum,
bir gerek kiiyi, dier gerek kiilerden
ayrmaya yarayan ve hukuk dzeninin
kendilerine bir takm sonular balad
niteliklerdir. Bee ayrlr;

- Doum Kt: Doumlara ilikin bildirimler
ve kimlii bilinmeyen bulunmu ocuklar
hakkndaki ilemler ile ilgili kanun
hkmlerine gre yaplr.

- lm Kt: lmlere ilikin bildirimler
ilgili kanun hkmlerine gre yaplr.

- Evlenme Kt: Evlenme ilemi, evlenme
kt, evlenmeye ilikin yazma ve evlenme
ile ilgili dier konular ynetmelikle dzenlenir.

- Aile Kt: Nfus olaylarna ilikin kayt ve
belgelerin tutulduu ktktr.

- Yabanclar Kt: En az 6 ay olmak zere,
Trkiyede bir ama dorultusunda ikamet alan
yabanclar bu kte kaydedilir.

RNEK SORU
Bir gerek kiinin doumu ve soybayla ilgili
kaytlar ieren kte ne ad verilir?
A) Doum kt B) Evlenme kt
C) Boanma kt D) lm kt
E) Yer deitirme kt
(2010 KPSS - Lisans)
Cevap: A

RNEK SORU
Kiinin doumundan lmne kadar geen sre
iinde zel hukuk ilikilerinin dzenlendii
temel kanun aadakilerden hangisidir?
A) T.C. Anayasas B) Trk Ceza Kanunu
C) Borlar Kanunu D) Trk Ticaret Kanunu
E) Trk Medeni Kanunu
Cevap: E
Hsmlk Trleri: Hsmlk, gerek kiiler
arasnda kan veya ilemsel ba ile meydana
gelen yaknlk ilikisidir. Kan hsml ve kan
d hsmlk eklinde ikiye ayrlr;

- Kan Hsml

C st Soy Alt Soy Hsml: Birbirinden
reyen kiiler arasndaki hsmlktr.

C Yan Soy Hsml: Ortak bir kkten gelenler
arasndaki hsmlktr. Kardeler birbirlerinin
yan soy kan hsmlardr.

- Kan D Hsmlk

C Kayn Hsml: Elerden biri ile dier ein
kan hsmlar ayn tr ve dereceden kayn
hsmlar olur. Evlenme ile doan bu hsmlk,
evliliin ortadan kalkmas ile sona erer.

C Evlat Edinme le Doan Hsmlk: Evlat
edinme ileminin tamamlanmas ile evlatlk ile
evlat edinen arasnda doan hsmlktr.

RNEK SORU
Kardeler arasndaki hsmla ne ad verilir?
A) Kayn hsml (2010 KPSS nlisans)
B) Alt soy hsml
C) st soy hsml
D) Yan soy kan hsml
E) Evlat edinmeden doan hsmlk
Cevap: D
Tarih retmeni

11
Borlar Hukuku: Kiiler arasndaki bor
ilikilerini dzenleyen kurallardr.
Borlar Hukukuna Hkim Olan lkeler

1. Nispilik lkesi: Alacakl olan kiinin alacak
hakkn sadece borlu olan kiiden isteme
ilkesidir.

a) Mutlak Hak (Ayni Hak): Herkese kar ileri
srlebilen haklar. (mlkiyet hakk vb.)

b) Nispi (Ksmi - Oransal) Hak: Sadece hukuki
ilikiye girilen tarafa kar ileri srlebilen
haklar.

2. rade zerklii lkesi

- Szlemede serbestlik: Borlar hukukunda
taraflarn kural olarak szleme yapma
serbestsi vardr.

- Eitlik lkesi

- ekil serbestlii

3. Drstlk ilkesi

4. Kusurlu sorumluluk ilkesi

5. nc Kii Aleyhine Bor Kurulamamas
lkesi: Bor ilikileri dier nc kiileri
balamaz ve onlara bor yklenemez.

6. Szlemelerde ivazlk (karlk) ilkesi

7. Borlunun Yerleim Yerinde (kametghnda)
fa lkesi

8. Temerrt: Borlunun borcunu dememekte,
alacaklnn da alacan almaktan kanmada
srar etmesidir.

9. Defi: Kar tarafn olgularn inkr etmemekle
birlikte, kiinin borcunu yerine getirmemek
iin kendisinin ileri srd kar yeni
olgulardr. rnein; borlunun borcu aldn
inkar etmeyip, ancak zaman amna uradn
belirtmesidir.

10. Zaman Am: Alacakl olan kiinin alacan
yasalarn belirledii sre ierisinde talep
etmemesi sonucu alacak hakkn yitirmesidir.

NOT-1: Alacaklar iin, zel sreler belirtilmedii
takdirde, genel zaman am sresi 10 yldr.

NOT-2: Kira, sermaye faizleri, belli zamanda ifas
gereken edimler, erzak bedeli, nafaka, otel, lokanta
giderleri, sanatkrn, esnafn, noterlerin, iilerin,
mstahdemlerin, hizmetilerin cret alacaklar,
irket szlemesine dayanan davalar, veklet,
komisyon, acentecilik durumlarndan doan borlar
iin zamanam sresi 5 yldr.

NOT-3: Haksz fiil ve sebepsiz zenginlemeden
doan alacaklar, 1 yllk zamanam sresine
tabidir.

RNEK SORU
Aadakilerden hangisi borlar hukukuna
hakim olan ilkelerden biri deildir?
A) Szleme zgrl ilkesi
B) Eitlik ilkesi
C) Zaman am ve hak drc sreye
uramama ilkesi
D) Nispilik ilkesi
E) nc kii aleyhine bor kurulamamas ilkesi
(2009/KPSS)
Cevap: C

Bor likisi: ki taraf arasnda kurulan,
taraflardan birinin (borlu), bir ey vermek,
yapmak ya da yapmamak borcu altna girdii;
dier tarafn (alacakl), borludan borcunu ifa
etmesini isteme hakkna sahip olduu hukuki
badr.

Bor likisinin Unsurlar

Alacakl: Bor ilikisinde kar taraftan
(borludan) bir edimde bulunmasn isteyecek
olan kiidir. Bu kii, gerek ya da tzel kii
olabilir.

Borlu: Bor ilikisinden dolay karsndaki
alacaklya bir edimde bulunma ykmll
altna girmi olan taraftr. Borlu taraf, gerek
ya da tzel kii olabilir.

Edim: Bor ilikisinde alacaklnn borludan
isteyebilecei, borlunun da yerine getirmekle
ykml olduu davrantr. Edimin konusu 3
ekilde olabilir;

Verme Edimi (Mal alcya teslim): Borlu,
alacaklya bir ey temin edip vermeyi
stlenmitir. rnek; satm szlemesinde mal
alcya teslim etmek, kira szlemesinde kira
demek gibi.

Yapma Edimi (Kiinin hizmet grmesi):
Borlunun ykmll, bir ey yapmaya
yneliktir. rnek; Hizmet akdinde iinin
hizmet grmesi, mimarn proje izmesi,
terzinin elbise dikmesi gibi.

Tarih retmeni

12
Yapmama Edimi: Borlu, bir eyden
kanmay, bir eyi yapmamay veya bir eye
katlanmay taahht eder. rnek: Rekabet
yasa szlemesi gerei rekabet yapmamak
gibi.

RNEK SORU
Aralarnda var olan bor ilikisi dolaysyla
alacaklnn borludan isteyebilecei, borlunun
da yerine getirmekle ykml bulunduu
davran biimine ne ad verilir?
A) B) Edim C) alma
D) Alacak E) Szleme
(2010 KPSS Lisans)
Cevap: B

Borcun Kaynaklar

Hukuki ilemlerden doan borlar: Belirli bir
hukuki sonu domasna ynelik irade
beyanlardr. rnek; vasiyetler (tek tarafl),
szlemeler (ok tarafl)

Haksz fiillerden doan borlar: Hukuk
dzeninin uygun bulmad zarar verici
eylemlere haksz fiil denir. rnek; birinin
arabasnn boyasn izmek, maln almak
gibi. Haksz fiilden doan borcun konusu olan
edim, tazminattr.

Sebepsiz zenginlemeden doan borlar: Bir
kimsenin mal varlnn hakl bir sebep
olmakszn dier bir kimsenin mal varl
aleyhine oalmasna sebepsiz zenginleme
denir. Bundan doan borcun edimi geri verme
(iade) borcudur. Sebepsiz zenginleenin iyi
niyetli olup olmamasna gre geri verme
borcunun kapsam belirlenir.

Borlar sona erdiren durumlar;

Takas
fa (deme)
bra: Alacakl ile borlu arasnda yaplan bir
szleme ile (ibra szlemesi) bor sona ermi
olur.
Yenileme (Tecdit): Eski borcun, yeni bir bor
yaratlarak ortadan kaldrlmasdr.
Zaman Am
Alacakl ve borlu sfatnn birlemesi: Bir
bor ilikisinde en az iki tarafn bulunmas
gerekir. Eer bir taraf hem alacakl hem de
borlu ise bor ilikisinden sz edilemez.
Kusursuz imknszlk: mknszlk; bir borcun
ortaya kmasnn ya da ifasnn mmkn
olmamasdr. Bu imknszlk szlemenin
kurulmasndan nce de olabilecei gibi sonra
da olabilir.

Ticaret Hukuku: Kiiler arasndaki ticari
ilikileri, ticari iletmeleri ve irketleri
dzenleyen hukuk dalnn btndr. Ticaret
hukuku ticari iletme esasna dayanr. Ticaret
hukuku da 5 blme ayrlr; Ticari iletme
hukuku, Deniz Ticareti hukuku, irketler
hukuku, Sigorta hukuku, Kymetli evrak
hukuku
NOT: ek, bono, polie hukuken kymetli evrak
olarak tanmlanr.
Devletler zel Hukuku: Farkl uyrukluktaki
kiiler arasndaki ilikileri dzenleyen
hukuktur.

Uyrukluk: Kiileri veya eyleri (Gemi ve uak)
devlete balayan hukuki ve siyasi badr.
Vatandalk: Kiileri, devlete balayan hukuki
baa denir.
Asli uyrukluk: Doumla kazanlan
uyrukluktur. Trk anne veya babadan doan
ocuk nerede doarsa dosun Trktr.
Kazanlm (Mktesep) uyrukluk: Doumdan
baka nedenle sonradan kazanlan uyrukluktur.
Bir Trk ile evlenen yabanc devlet vatanda
kadnn dilerse Trk vatandaln kazanmas
gibi.
Trk devleti ile Alman devleti arasndaki bir
iliki uluslararas hukukun iinde Devletler
Genel (Umumi) Hukukunu ilgilendirir. Yani
bir kamu hukuku konusudur. Ancak, Trk
vatanda ile Alman vatanda arasnda
evlenme, boanma gibi bir iliki Devletler zel
Hukukunu ilgilendirir. Yani zel hukuk
konusudur.
Karma Hukuk Dallar
Hukuku: iler ve iverenler arasndaki
ilikileri dzenler. Belirli kavramlar;

Hizmet szlemesi (akdi), cret ve hizmet
taahhd zerine kurulur.
Sendikalar, iilerin veya iverenlerin alma
koullarn dzeltmek, menfaatlerini korumak
amacyla oluturduklar tzel kiiliklerdir.
Sendikalar, ikolu esasna gre ve nceden
izin almakszn kurulurlar. Deiik
ikollarndan 5 sendika bir araya gelerek
konfederasyon oluturabilirler.
Tarih retmeni

13
Toplu i szlemesi: i sendikalarnn iveren
sendikalaryla taraflarn hak ve borlarn
dzenledikleri yazl anlamadr. Hukuk kural
niteliindedir.
Grev: ilerin topluca i faaliyetini
durdurmalardr.
Lokavt: veren tarafndan topluca iilerin
iten uzaklatrlmalardr. Anayasaya gre,
siyasi ve dayanma amal grev ve lokavt
yaplabilir (2010 Anayasa deiiklii).
NOT: Sendika kurma, grev ve lokavt, toplu i
szlemesi yapma hakk sosyal haklardr.
Fikir ve Sanat Eserleri Hukuku: Sanat ve
fen alanlarnda bulular ve yaptlar olan
kiilerin haklarn dzenleyen kurallardan
oluan hukuktur. Fikri haklar mutlak haklar
kapsamndadr.

Hava Hukuku: Hava trafii ile ilgili kurallar
kapsayan hukuktur.

Bankaclk Hukuku: Bankaclk
faaliyetlerinin gelitirilmesi, sermaye piyasas
ve tanrlarla ilgili hukuktur.

Toprak Hukuku: Tarma elverili
tanmazlarla ilgili kurallarn yer ald
hukuktur.

evre Hukuku: Doal evrenin korunmasna
ynelik hukuksal nlemlerin oluturulduu yeni
bir hukuk daldr.
HAK VE KLK KAVRAMLARI
+ Hak Kavram: Hak, hukuk tarafndan tannan
ve korunan kiiye ait menfaatlerdir. Tm
haklar kurallardan doar ve her hakkn bir
sahibi vardr, sahipsiz hak olamaz. Hak sahibi
varlklara kii denir.
Hakkn Trleri
Hak, kamu haklar ve zel haklar olarak ikiye
ayrlr;

^ Kamu Haklar: Kiilerle devlet arasndaki
ilikileri dzenleyen, kamu hukukundan doan
haklardr. Kiisel, sosyal - ekonomik ve siyasi
haklar olarak e ayrlr.
^ zel Haklar; Kiilerle kiiler arasndaki
ilikiyi dzenleyen, zel hukuktan doan
haklardr.

Nitelikleri Ynnden zel Haklar

- Mutlak Haklar (Ayni Haklar): Sahibine maddi
ve maddi olmayan mallar ile kiiler zerinde
geni yetkiler veren, herkese kar ileri
srlebilen ve herkesin hak sahibinin hakkna
sayg gstermek zorunda olduu haklardr.
rnek; Mlkiyet hakk, telif hakk, velayet ve
vesayet haklar, ev, tarla, fikri eserler, sanat
eserleri, eref, haysiyet gibi.

- Nispi Haklar: Sadece belirli kiilere kar ileri
srlebilen haklardr. rnein; alacak hakk;
alacaklnn yalnzca borluya kar ileri
srebilecei bir haktr.

Konular Ynnden zel Haklar

Malvarl Haklar: Kiilerin maddi
menfaatlerini koruyan haklardr.

Kiilik Haklar: Kiilerin manevi menfaatlerini
koruyan haklardr.

Kullanlmalar Ynnden zel Haklar

Devredilebilen Haklar: Bakalarna
devredilebilen, miras yoluyla da geen
haklardr. zel haklarn byk bir blm
devredilebilen haklardan oluur. rnek;
mlkiyet hakk, rehin hakk.

Devredilemeyen Haklar (Kiiye Bal
Haklar): Bakalarna devredilemeyen yalnzca
hak sahibinin kullanabildii haklardr. Ergin
bulunmay talep hakk, nian bozma hakk,
boanma hakk, nafaka hakk, soy bann
reddi hakk gibi haklar kiiye bal haklara
rnektir.

Hukuki Etkileri (Amalar) Ynnden
zel Haklar

Yenilik Douran Haklar (nai Haklar):
Sahibine tek tarafl irade beyan ile yeni bir
hukuki durum ortaya karma veya var olan
Tarih retmeni

14
hukuki durumu deitirme ya da sona erdirme
yetkisi veren haklardr. e ayrlr;

Kurucu Yenilik Douran Haklar;
Kullanlmas ile yeni bir hukuksal iliki yaratan
haklardr. rnek; alm hakk, nalm hakk,
gerialm hakk. Ayrca taraflarn aralarnda bir
szleme yapmalar da rnektir.

Deitirici Yenilik Douran Haklar; Mevcut
bir hukuki durumun tek tarafl irade beyan ile
deitirilmesini salayan haklara denir. Satlan
aypl maln deitirilmesi rnektir.

Bozucu Yenilik Douran Haklar;
Kullanldklar zaman mevcut bir hukuki
durumu tamamen ortadan kaldran haklardr.
rnein; kira szlemesinin feshinin
bildirilmesi ile kira szlemesi; vekilin
azledildiinin bildirilmesi ile vekalet
szlemesi sona ermektedir.

Alelade (Basit) Haklar; Bu haklarn
kullanlmasyla mevcut hukuki durumda hibir
deiiklik olmaz. rnein, velayet hakkna
sahip anne - babann haklarn kullanmalar
yeni bir durum yaratmaz. Ayrca vesayet hakk
da rnektir.
RNEK SORU
Kullanldklar zaman mevcut bir hukuki
durumu tamamen ortadan kaldran haklara ne
ad verilir?
A) Kiilik haklar
B) Kurucu yenilik douran haklar
C) Alelade haklar
D) Bozucu yenilik douran haklar
E) Deitirici yenilik douran haklar
(2009/KPSS)
Cevap: D

RNEK SORU
Aadakilerden hangisi kiinin zel haklar
arasnda yer almaz?
A) Seme ve seilme hakk
B) Mlkiyet hakk
C) Kiilik hakk
D) Alacak haklar
E) Telif hakk
(2011 KPSS)
Cevap: A

Hakkn Kazanlmas
Hakkn kazanlmas, bir hakkn kiiye
balanmas demektir. Hakkn kazanlmasnda
iyi niyet (subjektif) kurallar geerlidir.
Bir hakkn kazanlmasnda, bu hakkn
kazanlmasna ait bir engeli bilmemek iyi
niyet olarak tanmlanr.
Bir hakkn kiiye balanmas sebepten
olabilmektedir;

a) Hukuki Olay: Kiinin iradesi ile gerekleip
gereklemediine baklmakszn kendisine
hukuki sonu balanm olaylardr. Doum ve
lm hukuki olaya rnektir. Doumla birlikte
kii bir takm haklara sahip olur.

b) Hukuki Fiil: Kiinin iradesi ile gerekleen ve
hukuki sonu douran olaylardr.
RNEK SORU
Hukukun kendisine hukuki sonu balad
insan davranna ne ad verilir?
A) Haksz fiil
B) Hukuki olay
C) Hukuki fiil
D) Duygu aklamas
E) rade aklamas
(2011 KPSS)
Cevap: C

c) Hukuki lem: Bir kiinin veya ayn amaca
ynelik olarak birden fazla kiinin irade
beyannda bulunarak hukuki bir sonu
yaratmasdr. rnein: vasiyetname
dzenlenmesi veya iki kiinin arasnda
szleme yaplmas gibi.
Haklarn Kazanl Biimleri
Bir kiinin herhangi bir hakk bakasndan
devralmak suretiyle kazanmasna devren
kazanma denir. rnein; satm szlemesi ile
ev satn alan bir kii, evin mlkiyet hakkn
devren kazanm olur.
Bir kiinin herhangi bir hakka kimseden
devralmadan sahip olmas ise aslen
kazanmadr. rnein; bir yazarn yazm
olduu kitap zerindeki hak ya da bir avcnn
avlam olduu balk zerindeki hakk aslen
kazanmaya rnektir.
Aslen kazanma tanrlar zerindeyse
sahiplenme, tanmazlar zerindeyse igal
olarak adlandrlr.
Tarih retmeni

15
Haklarn Kullanlmas
Haklarn kullanlmasnda ve borlarn yerine
getirilmesinde drstlk (objektif iyi niyet)
kurallar geerlidir. Drst davranma, hak
sahibinin hakkn kullanrken veya borcunu
yerine getirirken iyi ve doru hareket etmesini
yani drst, namuslu, akl banda,
davrannn sonunu bilen, orta zekl her
insann benzer olaylarda izleyecei yolda
hareket etmesidir.
rnein: ocuklar zerinde velayet hakk
olan anne baba bu hakkn kullanrken normal
ve makul bir insan gibi davranmak zorundadr.
Anne babann ocuk zerindeki velayet
hakkndan dolay terbiye amal ocuklarn
evden karmama hakk vardr. Ancak anne
baba ocuu aylarca odasnda kapal tutar ve
ocua eziyet ederse velayet hakkn, drstlk
kurallarna aykr hareket ederek kullanm
olur. Bu yzden hkim karar ile velayet
hakkna son verilebilir.
UYARI-1: Drstlk kuralna Medeni Kanunda u
ekilde yer verilmitir. Herkes haklarn
kullanrken ve borlarn yerine getirirken
drstlk kurallarna uymak zorundadr.
UYARI-2: Drstlk kural:
Szlemelerin yorumlanmas
Kanuna kar hilenin nlenmesi
Szlemelerdeki boluklarn doldurulmas
Haklarn ve borlarn kapsamnn belirlenmesi
Szlemelerde yan ykmllklerin yerine
getirilmesinde
Szleme ncesi ilikilerde uygulanmaktadr.
RNEK SORU
Haklarn kullanlmas ve borlarn yerine
getirilmesinde geerli olan ana ilke
aadakilerden hangisidir?
A) Genellik
B) Eitlik
C) zerklik
D) Subjektif iyi niyet
E) Drstlk (Objektif iyi niyet)
(2008/KPSS Lisans)
Cevap: E

RNEK SORU
Drstlk kural aadakilerin hangisinde
uygulanmaz?
A) Szlemelerin yorumlanmasnda
B) Szlemelerdeki boluklarn doldurulmasnda
C) Szlemelerde yan ykmllklerin yerine
getirilmesinde
D) Szleme ncesi mzakerelerde
E) Szlemede ngrlen bir hakkn
kazanlmasnda
(2008/KPSS nlisans)
Cevap: E

Hakkn Korunmas
Haklar ya devlet tarafndan ya da bizzat hakkn
sahibi tarafndan korunur.
Hukuk rejimimiz hakkn devlet tarafndan
korunmasn kural olarak benimsemitir.
nk hakkn sahibi tarafndan alnmas
anlamna gelen ihkak hak hukuk dzenimiz
tarafndan benimsenmemitir.
Alacaklnn borluyu lmle tehdit ederek
borcunu demeye zorlamas ihkak hakka
rnek verilebilir.
Hakkn, devlet eliyle korunabilmesi iin hak
sahibinin ncelikle hakkn ihlal eden kiiyi
hakkna uymas iin uyarmaldr. Buna talep
hakk denir. Hakk ihlal eden kii hak
sahibinin uyarsna ramen hak ihlalinde srar
ederse bu durumda hak sahibi dava aarak
dava hakkn kullanabilir. rnein; borcun
zamannda denmemesi halinde alacakl
ncelikle borluyu uyaracak (talep hakk),
borlu borcunu demezse ona dava
aabilecektir (dava hakk).
stisnai olarak, belli koullar altnda da kiinin
hakkn bizzat kendisinin korumas da
mmkndr. Hakkn kiinin kendisi tarafndan
korunabilecei haller unlardr;

a) Meru Mdafaa (Hakl savunma): Bir
kimsenin, kendi ahsna veya malna yaplan ve
halen devam eden, hukuka aykr bir saldry
nlemek iin yapt kar saldr niteliindeki
eyleme meru mdafaa denir. rnein; bir
kimsenin kendisine tabanca dorultan birisini
daha erken davranp vurmasdr.

b) Zaruret Hali (Zorda kalma): Bir kimsenin
gerek kendisinin, gerek bakasnn kiiliini ya
da maln bir tehlikeden korumak iin bu
tehlike ile ilikisi bulunmayan bir baka kiinin
malna zarar vermesidir. rnein; Ormanda
Tarih retmeni

16
yabani bir hayvandan kaan kiinin tanmad
birisine ait bir kulbenin kapsn krarak
kulbeye snmas gibi (Iztrar hali = Zaruret
hali).

c) Kuvvet Kullanma: Bir hakk elde etmek veya
onu saldrlara kar korumak iin hak
sahibinin g kullanmasna kuvvet kullanma
denir. rnein; mal sahibi evden ayrlmak
zere olan ve kira bedelini demeyen kiracnn
malna el koyabilir.
RNEK SORU
Hukuka aykr olarak bir kiinin malna veya
canna kar yaplan saldrlara kar kiinin
kendini savunmasna hukuken ne ad verilir?
A) Savunma
B) Cebri saldr
C) Meru mdafaa
D) Zor kullanma
E) Gayrimeru mdafaa
(2003/KPSS)
Cevap: C

+ Kiilik Kavram: Hak sahibine, yani hukukun
tand yetkilerden faydalanan ve ykledii
ykmllklerden sorumlu olan varlklara kii
denir. Kiiler gerek kiiler ve tzel kiiler
olmak zere ikiye ayrlr.

1. Gerek Kiiler

Gerek Kiiler insanlardr.
Medeni Kanuna gre, gerek kiilik, sa ve
tam doumla balar, lm ve gaiplik (lm
tehlikesi iinde kaybolma ve uzun sreden beri
haber alnamama 1 yl) hallerinde sona erer.
Doduktan ksa bir sre sonra len ocuk bile
kiilik sahibi kabul edilir; ancak l doan bir
ocuk kiilik kazanamaz.

Gerek Kiiliin Sona Ermesi: Sa ve tam
doumla balayan kiilik, lm ve gaiplik ile
sona erer.

lm:

lm, gerek kiilii sona erdiren hukuki bir
olaydr.
lm; biyolojik lm ve beyinsel lm olarak
iki ekilde ortaya kar.
lmn, meydana geldii andan itibaren
10 gn iinde nfus memuruna bildirilmesi
gerekir.
lm olay kiisel durum sicilindeki (nfus
sicilindeki) kaytlarla veya kanuni karinelerle
ispat edilebilir. Bu karineler, lm karinesi ve
birlikte lm karinesidir;

lm Karinesi:

lmne kesin gzle baklacak bir halde
kaybolan ve cesedi bulunamayan kii lm
saylr. rnek; A kiisi, birlikte kayak yapt
bir grubun gz nnde altnda kalmtr.
Fakat cesedi bulunamamtr. Bir baka rnek;
A kiisinin binmi olduu uak dm, uaa
binen yolcularn hepsinin cesetleri
bulunmutur. Fakat bu cesetlerin kime ait
olduunun belirlenmesi imknszdr.
Bu kimsenin nfus ktnn ilgili yerine
mahallin en byk mlki amirinin emriyle
lm kayd drlebilir.
Bu durumda bir mahkeme kararna gerek
yoktur. Ancak istenirse karar da alnabilir.
lm kaydnn nfus siciline ilenmesiyle kii,
olayn meydana geldii andan itibaren lm
kabul edilir.
lm karinesi adi karinedir. lm karinesi ile
kiinin mal varl miraslara geer. Miraslar
teminat vermek sorunda deildir.
Hakknda lm karinesi olan bir kimsenin
lm olduuna karar verilmise, kiinin
evlilii kendiliinden sona erer.

Birlikte lm Karinesi:

Birden fazla kiiden hangisinin nce veya
sonra ld ispat edilemezse hepsi ayn anda
lm saylr. lenlerin birlikte lm tehlikesi
iinde olmalar da gerekli deildir. nemli
olan; lenlerden birinin ne zaman ldnn
bilinmesi; dierinin lmnn de bu kiinin
lmnden daha nce mi, daha sonra m
olduunun tespit edilememesidir.
Kiiliin
Sona
Ermesi
lm
lm
Karinesi
Birlikte
lm
Karinesi
Gaiplik
Tarih retmeni

17
rnek; A kiisinin, 10 Ocak 2002de trafik
kazasnda ld bilinmektedir. Einin ise
kayak yaparken ld, cesedinin bulunmas
ile anlalmtr. Ancak A kiisinin einin kesin
lm tarihi belirlenememektedir. Bu durumda,
A kiisinin ve einin birlikte ld kabul
edilir.
Birlikte lm karinesine aksi ispat edilebilen
karineler denir. Bu karinenin en nemli
sonucu, bu kiilerin birbirlerinin mirass
olamamalardr.
rnek; A kiisi, bir trafik kazasnda lm,
kars B de ayn trafik kazasnda lm ise ve
hangisinin nce, hangisinin sonra ld tespit
edilemiyorsa, A kiisinin miraslar Ann, B
kiisinin miraslar da Bnin mirasna sahip
olur.

Gaiplik:

Bir kimsenin gaipliine iki durumda karar
verilebilir;
lmne olas gzle baklabilecek bir tehlike
iinde kaybolma: Bu kimsenin,
kaybolmasndan itibaren en az bir yl getikten
sonra ilgililerin talebi zerine mahkemede
gaipliine karar verilebilir.
rnek; A kiisi, Afrikaya aslan avna giden
bir grupla gitmi, fakat bir gn, gittii av
partisinden geri dnmemitir. A kiisinin
lmne olas nazaryla baklr.
Uzun zamandan beri haber alnamama
durumunda: Bu kimse hakknda, son haber
tarihinden itibaren 5 yl getikten sonra
ilgililerin talebi zerine mahkemece gaipliine
karar verilir. Kiinin lm tehlikesi iinde
olmas aranmaz.
rnek; A kiisi, ABDye almak zere
gitmi, fakat o tarihten itibaren kendisinden
haber alnamam; aradan be sene gemitir.
Her iki gaiplik durumunda da davann alaca
yetkili mahkeme, kiinin Trkiyedeki son
yerleim yeri; eer Trkiyeye hi
yerlememise nfusa kaytl olduu yer; byle
bir kayt da yoksa anne veya babasnn kaytl
bulunduu yerdeki asliye hukuk
mahkemesidir.
Gaiplik karar, o kiinin lm olduuna
ilikin bir karine oluturur.
Gaiplik karar, verildii andan itibaren deil,
geriye dnk olarak, gaibin lmne olas
gzle baklacak bir durumda kaybolduu veya
ondan en son haber alnd tarihten itibaren
hkmlerini dourur.
Gaiplik karar ile gaibin evlilii kendiliinden
sona ermez. Gaibin ei ya gaiplik davasyla
birlikte ya da ayrca aaca bir dava ile
evliliin feshini istemelidir.
Gaibin miras teminat karlnda miraslara
teslim edilir.

Gerek kiilerin ehliyetleri hak ehliyeti ve fiil
ehliyeti olmak zere ikiye ayrlr;

Hak Ehliyeti: Haklara ve borlara sahip
olabilme halidir. Medeni kanuna gre hak
ehliyeti, sa ve tam domak kouluyla ana
rahmine dt anda kazanlr. rnek; 3
yanda bir ocua bir evin miras kalmas.

Fiil Ehliyeti: Kiilerin kendi lehine haklar ve
aleyhine borlar yaratabilme gcdr. Yani
haklar kullanabilme yeteneidir. rnek; Kira
szlemesi yapma, bir araba satn alma, dava
ama, yakt evin bedelini deme vs.

Kiilik; Dar Anlamda Kiilik ve Geni
Anlamda Kiilik olarak ikiye ayrlr;

a) Dar Anlamda Kiilik: Haklara ve borlara ehil
olmay yani hak ehliyetine (medeni haklar)
sahip olmay ifade eder. Sa domak kouluyla
ana rahmine dld anda hak ehliyetine
sahip olunur. rnein; hamilelik esnasnda
len henz domam bir ocuk bile babasnn
varisi olur. nk hak ehliyetine sahiptir.

b) Geni Anlamda Kiilik: Hak ehliyetiyle
beraber, kiisel durumlar, kiilik haklarn ve
fiil ehliyetini de kapsayan daha kapsaml bir
kiilik kavramdr. Fiil ehliyeti (medeni
haklardan yararlanma)nin artlar ise;

Ergin (Reit) Olmak;

- On sekiz yan ikmal etmi olmak, istisnai
hallerde kii on sekiz yan doldurmadan da
evlenerek (evlenme rt) ve ergin klnmay
talep ederek reit olabilir.
NOT: Erginlik; belli bir yaa gelmek ya da kanun
koyucu tarafndan o yaa gelmi gibi olgunlam
saylmak olarak kabul edilir.
Tarih retmeni

18
- Normal Erginlik: Normal erginlik ya, 18
yan tamamlanmasdr. Kiinin ergin
olmasyla velayet ve vesayet durumlar
kendiliinden sona erer.

- Evlenme ile Kazanlan Erginlik: Medeni
Kanunda evlenme ile kiinin ergin olaca
hkme balanmtr. Normal evlenme ya,
kadn ve erkek iin 17 yan tamamlanmas
halinde velinin rzas ile sz konusu olur.
Hakim, olaanst durumlarda kadn ve
erkein 16 yan tamamlamalar halinde de
evlenmelerine izin verebilir. Evlenme ile
kazanlan erginlik kesindir. Evlilik birliinin
sona ermesi, kiinin ergin olma durumunu sona
erdirmez. Evlenmeden nce kii velayet altnda
ise, evlenme ile velayet sona erer. Evlenme
akdini yapan kii evlenirken kstl ise, bu hali
devam eder.

- Hakim Kararyla Kazanlan Erginlik: 15
yan dolduran kk, kendi istei ve
velisinin rzas ile mahkemece (asliye hukuk
mahkemesi) reit klnabilir. Ancak kk
vesayet altnda ise vesayet dairelerinin (vesayet
makam ve denetim makam) izni, velayet
altnda ise velisinin izni gerekir. Ayrca
kn menfaatinin de bulunmas arttr.
Mahkeme, kiinin ergin klnmasna karar
verdikten sonra bu karar geri alnamaz.

Temyiz Kudretine Sahip Olmak
(Mmeyyiz Olmak - Ayrt Etme Gcne
Sahip Olmak - Sezgin Olmak); Kiinin iyi
ile kt, doru ile yanl ayrt edip, uygun
davranta bulunma yeteneine sahip olmasdr
(makul hareket edebilme yeteneidir.).
C Ayrt Etme Gcnn Varln Engelleyen
Durumlar

- Ya
- Akl zayfl
- Akl hastal
- Sarholuk v.b

Kstl Olmamak; Kii hakknda kstllk
karar alnm ise o kiinin fiil ehliyeti yoktur.
Kstllk, bir kimsenin kanunda ngrlen
belirli sebeplerden birine dayanarak, mahkeme
karar ile fiil ehliyetinden tamamen veya
ksmen mahrum edilmesidir. Kstllk karar
sadece ergin kiiler iin alnr.
NOT: Bir baka deyile kstl olmama; Kiinin
hacir altnda bulunmamasdr yani vesayet altna
alnmam, tutuklu veya hkml bulunmamas
yahut kendi ilerini halletmesine mani olacak bir
sakatlnn bulunmamasdr.

C Kstllk sebepleri unlardr;

- Akl hastal veya akl zayfl (Bakalarnn
gvenliini tehlikeye sokma, srekli biimde
bakma ihtiyac olma veya ilerini grmekten
aciz olma)
- Savurganlk, alkol veya uyuturucu madde
bamll
- Kt yaama tarz veya kt ynetim
(Kendisini veya ailesini darlk ve yoksullua
drme tehlikesine yol ama)
- Bir sene ve daha fazla sre ile zgrl
balayc ceza alma
- stek zerine kstllk (yallk, sakatlk,
deneyimsizlik, ar hastalk)

NOT: Reit, mmeyyiz olan ve kstl olmayan
kiiler fiil ehliyetine sahiptirler.
RNEK SORU
Trk Medeni Kanununa gre, kiilik nasl
balar?
A) Sa ve tam doumla
B) Ayrt etme gcnn kazanlmasyla
C) Yedi yana girmekle
D) Reit olmakla
E) Evlenmekle
(2007/KPSS)
Cevap: A

Fiil Ehliyeti Bakmndan Kiilerin
Snflandrlmas
Tam Ehliyetliler: Ayrt etme gc olan, 18
yan doldurmu ve mahkeme tarafndan
kstlanmam kiilerdir. Her trl ilem ve
eylemlerinden sorumludurlar.
Sezgin (Ayrt Etme Gcne Sahip) + Ergin +
Kstl Deil
Tam Ehliyetsizler: Ayrt etme gcne sahip
olmayan kiilerdir. lem ve eylemlerinden
sorumlu tutulamazlar. Fiil ehliyetleri yoktur.
Bunlarn kk veya ergin olmalarnn nemi
yoktur. ledikleri haksz fiillerden dolay
sorumlu tutulamazlar. Dava ehliyetleri yoktur.
rnein; 1 yandaki bir ocuk 50 yandaki
akl hastas olan kii gibi.

UYARI: Tam ehliyetsiz kiilere yasal temsilci
atanr. Yasal temsilci her trl hukuki ilemi, tam
Tarih retmeni

19
ehliyetsiz adna yapar. Ancak aadaki 3 ilemi
asla yapamaz;

C Vakf kurmak
C Ba yapmak
C Kefalet akdi vermek (Kefil olmak)

Snrl Ehliyetsizler: Ayrt etme gc olmasna
ramen 18 yan doldurmam kkler ile 18
yan doldurmu olsa bile kstlanm
kimselerdir. rnek; 14 yanda akln
kullanabilen bir kii 35 yanda akln
kullanabilen ama kstl olan bir kii. 18
yandan kkler kendilerini bor altna sokan
muameleleri (satm, kira) bizzat yapamazlar,
kanuni mmessilleri tarafndan yaplr.
Kendilerini bor altna sokmayan ve kendilerine
sadece menfaat salayan muameleleri
(karlksz kazanma) tek balarna yapabilirler.
rnein; snrl ehliyetsize bir kimsenin bir eyi
balamasdr.

Ayrt Etme Gcne Sahip (Sezgin
Mmeyyiz) Kkler ile
Ayrt Etme Gcne Sahip (Sezgin
Mmeyyiz) Kstllar
NOT: Snrl ehliyetsizlerin kural olarak fiil
ehliyetleri yoktur. Ancak istisnalar vardr.
ledikleri haksz fiillerden dolay sorumlu
tutulabilirler. Dava ehliyetleri vardr.

NOT: Snrl ehliyetsiz yasal temsilcisinin (veli
veya vasi) izniyle satm szlemesi yapabilir ama
yasal temsilcisinin izni olsa bile aadaki ilemleri
yapamaz;

Vakf kurmak
Ba yapmak
Kefil olmak

NOT: Karlksz kazanmada ve kiiye sk skya
bal haklar kullanmada yasal temsilcinin (veli
veya vasi) onay alnmaz.

RNEK SORU
Aadakilerden hangisi snrl ehliyetsizdir?
A) Evli kii
B) Kendisine yasal danman atanan kii
C) Mahkeme kararyla ergin klnm olup ayrt
etme gcne sahip kii
D) Akl zayfl sebebiyle kstlanm, ayrt etme
gcne sahip kii
E) Velayet altnda bulunan 3 yandaki ocuk
(2008/KPSS nlisans)
Cevap: D

Snrl Ehliyetliler: Ayrt etme gc olan, 18
yan doldurmu ancak mahkeme tarafndan
kendilerine yasal danman atanm kiilerdir
(Tam ehliyetli olduklar halde baz sebeplerden
dolay ehliyetleri belli konularda
snrlandrlm bulunan kiilerdir.). Fiil
ehliyetleri vardr ancak baz ilemler iin yasal
danmann onay gerekir. ledikleri haksz
fiillerden dolay sorumluluklar vardr. rnek;
40 yanda akl banda ama korunmaya
muhta kii, evliler.
Tasarruf Yetkisi Snrlandrlm Evli Kiiler ile
Kendilerine Yasal Danman Atanm Olan Kiiler
NOT: Evliliklerde; Elerden biri kanunda belirtilen
baz hukuk ilemleri ancak dier ein rzas ile
yapabilir. rnein Medeni Kanunun 194.
maddesindeki hkme gre elerden biri, aile konutu
denilen iinde ocuklaryla beraber oturduklar
konutu dier ein ak rzas olmadka devredemez
veya aile konutu zerindeki haklarn snrlayamaz.
Ayn ekilde bir e dierinin ak rzas
bulunmadka aile konutu ile ilgili kira
szlemesini feshedemez. Bir e payl mlkiyetteki
payn ancak dier ein rzas ile satabilir.
NOT: Kendilerine yasal danman atanm olanlar,
u ilemleri yasal danmanlarnn olumlu oyunu
almakszn yapamazlar;
Dava ama ve sulh olma; tanmazlarn alm,
satm, rehnedilmesi ve bunlar zerinde baka
bir ayni hak kurulmas
Kymetli evrakn alm, satm ve rehnedilmesi
Olaan ynetim snrlar dnda kalan yap
ileri
dn verme ve alma
Anaparay alma
Balama
Kambiyo taahhd altna girme
Kefil olma. Snrl ehliyetli kii, bu ilemleri
yasal danmannn grn almakszn
yapamaz; yaparsa bu ilemler tek tarafl
balamazlk yaptrmna tabi olurlar; yani bu
ilemlerle tam ehliyetli olan kar taraf bal,
fakat snrl ehliyetli kii bal deildir.
2. Tzel Kiilik (Hkmi ahslar): Belli bir
amac gerekletirmek iin bir araya gelmi,
haklara ve borlara sahip olabilen bamsz
topluluklara denir. Gerek kiiler dndaki kii
topluluklar (dernekler, irketler, mahalli
idareler (il zel idaresi, belediyeler, kyler)
Tarih retmeni

20
gibi) ya da mal topluluklardr (vakflar, kamu
kurumlar, niversiteler gibi).
RNEK SORU
Aadaki tzel kiilerden hangisi, kii topluluu
olmayp mal topluluu niteliini tamaktadr?
A) Dernekler
B) Anonim irketler
C) Kolektif irketler
D) Vakflar
E) Kooperatifler
(2011 KPSS)
Cevap: D

NOT: Devlet, en geni anlamda rgtlenmi ve
kamu gcn kullanan bir tzel kiiliktir.
Tzel kiiler zel Hukuk Tzel Kiileri ve
Kamu Hukuku Tzel Kiileri olmak zere
ikiye ayrlr;

zel Hukuk Tzel Kiileri; Dernek, sendika
(Kii topluluu), vakf (mal topluluu) gibi
oluumlar hukuken varlk kazandklar anda
tzel kiilik kazanrlar ve bu tip oluumlara
zel hukuk tzel kiisi denilmektedir.
NOT-1: Dernekler 7 gerek ya da tzelkiinin bir
araya gelmesiyle ve nceden izin almakszn
kurulur. Dernekler, ticari amala kurulamazlar.
NOT-2: Dernek ve vakflar Medeni Kanunda
dzenlenmitir. Yabanc bir dernein Trkiyede
ube amas Bakanlar Kurulu karar ile olur.
Kamu Hukuku Tzelkiileri: Devletin
kendi eliyle, kanunlarla kurduu tzel
kiilikler, bir nevi devlet irketleridir. En klasik
rnekleri niversitelerdir. rnein; Kamu
dareleri (kii topluluklar): Devlet, l zel
daresi, Belediyeler, Kyler; Kamu
Kurumlar (mal topluluklar): niversiteler,
Hastaneler, TRT gibi.

Tzel kiilerin de gerek kiiler gibi hak ve fiil
ehliyetleri vardr ve hukuken kiidirler.
Tzelkiiler fiili ehliyetini yasal organlarna
sahip olduklar anda kazanrlar. Tzelkiilerin
fiili ehliyeti kurulu amalaryla snrldr.
Buna tahsis (zgleme) prensibi denir.

Tzelkiiliin Son Bulmas:

nfisah (Dalma): Amacn gereklemesi,
sresinin dolmas gibi nedenlerle kendiliinden
son bulabilir.
Fesih (Datlma): Tzelkiilerin kurulu
amac ahlaka ve hukuka aykr hale gelmise,
tzelkii su kayna haline gelmise mahkeme
kararyla feshedilir (datlr).
NOT: Kamu Tzel Kiiliinin sona ermesi,
kanunla gerekleir. Kamu hukuku tzel kiileri,
zel hukuk tzel kiileri gibi kendilerini
feshedemezler veya mahkeme kararyla
kapatlmazlar.

DEVLET DEMOKRAS -
TEMSL
1. DEVLET: Bir insan topluluunun, belirli bir
toprak paras zerinde egemenlik kurmasyla
olumu bamsz hukuki varlktr.

Devleti oluturan ana unsur:

a. nsan topluluu (ulus)
b. lke (yer, toprak paras)
c. Egemenlik (ktidar)tir.

2. DEVLET BMLER:

A. YAPISINA GRE DEVLET BMLER

a) niter Devlet: Devleti oluturan unsurlarn
birliine ve tekliine dayanr. Yani egemenlik,
ulus ve toprak paras tektir ve btndr.
Yasama, yrtme ve yarg organlar tektir.
Devlet idaresinin btnl esastr. Ayrca tek
bir hukuk dzeni vardr. rnek; Trkiye,
ngiltere, talya, Fransa, Yunanistan,
Bulgaristan, srail, sve, rlanda, spanya,
Japonya, Norve vs.

b) Federal Devlet: Birden ok devletin (eyaletin)
ortak amalar iin bir anayasayla bir araya
gelmelerinden oluur. ilerinde serbest d
ilerinde ana federal devlete ballk vardr.
ift meclis zorunludur. Devleti oluturan
unsurlar tek ve bir deildir. Hukuk birlii
yoktur. rnek; ABD, Almanya, Kanada,
Avusturya, svire, Avustralya, Rusya
Federasyonu, Irak v.s
Tarih retmeni

21
RNEK SORU
Aadakilerden hangisi bir federal devlettir?
A) talya B) sve
C) Norve D) Yunanistan
E) Almanya
(1999/DMS)
Cevap: E

B. EGEMENLN KAYNAINA GRE
DEVLET BMLER

a) Monari: Devlet bakanlnn soya bal
olarak getii devlet biimidir;

Mutlak Monari: Devletin ba olan monarkn
(tek egemen kiinin) snrsz yetkilerinin
olduu ve bu yetkileri paylaan bir makamn
olmad monari trdr (rnek: Merutiyet
ncesi Osmanl Devleti).

Meruti Monari: Devletin ba olan monarkn
yetkilerinin ksmen de olsa snrlandrld ve
bu yetkileri paylaan bir makamn (meclisin)
olduu monari eklidir (rnek: I ve II.
Merutiyet Kanun-i Esasi dnemi).

b) Oligari: Egemenliin tek bir kiinin elinde
deil de bir grup ya da zmrenin elinde (Asker,
soylu gibi) olduu devlet biimidir.
NOT: Otokratik Devlet: Yasama - yrtme - yarg
yetkileri tek organda toplanr. Tek kiinin
egemenliine dayanyorsa Monari, zmrenin
egemenliine dayanyorsa Oligari adn alr.
c) Teokrasi: Egemenliin kutsal yollarla tanrdan
kaynaklandna inanlan devlet biimidir.
(rnek: ran)

d) Laik Devlet: Din ve devlet ilerinin birbirinden
ayr olduu ynetim eklidir. Resmi bir devlet
dini yoktur. Kiiye, istedii dine inanabilme ve
vicdan zgrl tannmtr (rnek; Fransa,
Trkiye).

e) Kapitalist Devlet: retim aralarnn halka ait
olmas benimsenmitir (rnek; ABD).

f) Sosyalist Devlet: retim aralarnda devlet
mlkiyeti benimsenmitir (rnek; SSCB).

g) Cumhuriyet (Demokratik Devlet): Egemenliin
bir kiiye ya da zmreye deil, toplumun tmne
ait olduu kabul edilen ve egemenliin kayna
halk olan devlettir. (rnek; Trkiye, Fransa
gibi)
NOT: Bir devlet birden fazla devlet eklini
bnyesinde barndrabilir. rnein; Trkiye niter,
laik ve cumhuriyetle ynetilen bir devlettir.
RNEK SORU
1982 Anayasasna gre, Devletin ekli ile ilgili
aadaki ifadelerden hangisi dorudur?
A) Trkiye federal devlettir.
B) Trkiye konfederal bir devlettir.
C) Trkiye Devleti monaridir.
D) Trkiye Devleti totaliter bir devlettir.
E) Trkiye Devleti bir Cumhuriyettir.
(2011 KPSS)
Cevap: E

EGEMENLN KULLANILI
BMNE GRE DEMOKRAS
YNTEMLER
1. Dorudan Demokrasi: Halkn egemenliini,
araya hibir temsilci sokmadan dorudan
kendisinin kullanmasdr. Halk yasalar kendisi
hazrlar ve uygular (Eski Yunan siteleri,
gnmzde svirenin Kantonlar ile ABD
Eyaletleri)

2. Yar Dorudan Demokrasi: Egemenliin
kullanlmasnda temsili sisteme yer verildii
ancak belli konularda kararlarn alnmas
aamasnda halka danld demokrasi
yntemidir (svire ve talya). Yar dorudan
demokrasi aralar unlardr;

a) Halk oylamas (referandum): Yasalarn halka
sorulmasdr.

b) Halk vetosu: Meclis tarafndan karlan
yasalarn halk tarafndan engellenmesidir.
Burada halka sorma yoktur. Halk kendisi
harekete geerek yasalar engelleyebilir.

c) Halk giriimi: Halkn yasa hazrlayp meclise
sunarak kabul ettirmeye almasdr.

3. Temsili Demokrasi: Egemenliin, halkn
temsilcileri eliyle kullanld sistemdir.
Seimler haricinde halka kararlara katlma
hakk tannmaz.

Tarih retmeni

22
NOT: 1982 Anayasas saf temsili sistemi kabul
etmitir. Ancak Cumhurbakannn Anayasa
deiiklikleriyle ilgili kanunlar halk oylamasna
sunma yetkisi 1982 Anayasasnda saf temsili
sistemden ayrlp Yar Dorudan Demokrasi
zellii gsteren bir uygulamadr.

RNEK SORU
Aadakilerden hangisi yar-dorudan
demokrasi aralarndan biridir?
A) Milletvekillerinin kanun teklif edebilmesi
B) Cumhurbakannn yaymlamay uygun
bulmad kanunlar bir kez daha grlmesi
iin yasama organna geri gnderebilmesi
C) Anayasa deiikliklerinin halkoyuna sunulmas
D) Cumhurbakannn yasama organnca seilmesi
E) Bakanlar Kurulunun kanun hkmnde
kararname karabilmesi
(2001/KMS)
Cevap: C

RNEK SORU
Trkiye Cumhuriyetinde halk, yneticilerini
aadaki yollardan hangisi ile belirler?
A) Halk oylamas
B) Gensoru
C) ki dereceli seim
D) Seim
E) Gven oylamas
(2003/KPSS)
Cevap: D

HKMET BMLER

Devletin ynetim (hkmet) sistemini
belirleyen kuvvetler Yasama, Yrtme, Yarg
olmak zere tanedir.
Bunlardan yarg gc, yasama ve yrtmeden
bamsz olmas gerektiinden, esas olarak bir
devletin ynetim (hkmet) sistemini
belirleyen unsur, yasama ve yrtme
glerinin birbiriyle olan ilikisidir.

Yasama: Yasa yapan (meclisler) -
Anayasamza gre TBMM
Yrtme: Uygulayan (hkmetler) -
Anayasamza gre Cumhurbakan ve
Bakanlar Kurulu
Yarg: Yasalara uygunluu denetleyen organ -
Anayasamza gre Bamsz Mahkemeler

1. KUVVETLER (GLER) BRL

a) Yasama ve yrtme => Yrtme de
birlemise Mutlak monari, diktatrlk
(Merutiyet ncesi Osmanl Devleti) . Burada
yrtme organ yasama organnn yapmas
gereken ileri de stlenmitir.

b) Yasama ve yrtme => Yasama da birlemise
Meclis hkmeti sistemi (1921 Anayasas).
Burada yasama organ yrtme organnn
yapmas gereken uygulama ilerini de
stlenmitir.

2. KUVVETLER AYRILII

a) Yasama ve yrtme => Tamamen ayrlmsa
Bakanlk sistemi (ABD)

b) Yasama ve yrtme => Yumuak ve dengeli
ayrlmsa Parlamenter sistem (1961 ve 1982
Anayasalar)

Bakanlk Sistemi

- Bakanlk hkmeti sisteminde, yrtme
organ tek yapldr. Yrtme organnn ba
olan Bakan, dorudan doruya halk
tarafndan seilir. Ayn ekilde yasama organ
da halk tarafndan seilir.
- Yrtmenin dayana yasama deil, halktr.
Yrtme yasamann gvenine dayanmaz.
- Bu sistemde ne yrtme yasamann, ne de
yasama yrtmenin hukuki varlna son
verebilir (kuvvetlerin sert ayrm). Dolaysyla
bakanlk sistemi iki organn birbirinden kesin
ekilde ayrld bir sistemdir.
- Ayn kii hem yrtmede, hem yasamada
grev alamaz.
- Bakan, yasama almalarna katlamaz.
- Yasama organna kar sorumlu olan bir
hkmet yoktur.
- Bakan, yasama organnda kabul edilen
kanunlar veto edebilir.
- En tipik rnei, ABDde uygulanan sistemdir.
Brezilya, Arjantin, Kolombiya gibi baz Latin
Amerika lkelerinde de, uygulanmaktadr.

RNEK SORU
Aadaki lkelerden hangisi bakanlk
sistemi ile ynetilmektedir?
A) ABD B) Almanya C) ngiltere
D) Yunanistan E) Japonya
Cevap: A

Tarih retmeni

23
Parlamenter Sistem (Trkiye)

Parlamenter hkmet sisteminde yasama,
yrtme ve yarg gleri birbirinden ayrdr.
Ancak bu ayrm yumuak ve dengelidir. Yani
belirli koullarda yasama ve yrtme organ
birbirlerini etkileyebilmekte ve grevlerine son
verebilmektedir.
Yrtme iki kanatldr (Cumhurbakan ve
Bakanlar Kurulu). Yasama organna kar
sorumlu olan bir hkmet (Bakanlar Kurulu)
mutlaka bulunmas gereken bir zelliktir.
Yrtme organnn dayana yasama organdr.
Bakanlar Kurulu, yasama (meclis) organnn
gvenine dayanmak zorundadr.
Yasama organ, yrtme organn (Bakanlar
Kurulunu) drebilir. (Gensoru yoluyla
gvensizlik oylaryla)
Yrtme organ (Cumhurbakan) ise ancak
belirli artlarn gereklemesi halinde yasama
organn feshedebilir.
Devlet bakannn (Cumhurbakannn) siyasal
sorumluluu yoktur.
Cumhurbakan meclis tarafndan seilir.
Ayn kii hem yasama organnda hem de
yrtme organnda grev alabilir. (rnein, bir
milletvekilinin bakan olmas)
Babakann yasama organ yesi (milletvekili)
olmas zorunludur. Bakanlarn milletvekili
olmas art deildir.
NOT-1: 21 Ekim 2007 tarihli referandumla kabul
edilen Cumhurbakannn (Devlet Bakannn)
halk tarafndan seilmesi tipik parlamenter sistem
zelliiyle badamaz. Bu durum Trk parlamenter
sistemini dier parlamenter sistemlerden bugn iin
ayrmaktadr.
NOT-2: Trkiyede Cumhurbakann halk seiyor
olmasna ramen Cumhurbakannn siyasi
sorumluluunun olmamas (Siyasi sorumluluk
Bakanlar Kurulu'ndadr) ve meclise kar sorumlu
olmamas nedeniyle yar bakanlk sisteminden tam
olarak ayrlmaktadr.
NOT-3: Parlamenter sistem; talya ve Hollandada
da uygulanmaktadr.

Yar Bakanlk Sistemi

En tipik rnei Fransadr. Hem bakanlk
sistemini hem de parlamenter sistemi andran
ynleri vardr.
Yasama ve yrtme organlar ayrlmtr.
Cumhurbakan ve Babakan halk tarafndan
seilir ve yrtmenin gc (zellikle
Cumhurbakannn yetkileri) tipik parlamenter
sisteme gre daha da stn yetkilerle
donatlmtr. Ama ABDde olduu gibi,
yrtme yasamadan kesin olarak ayrlm
deildir.
Meclisin, yrtmenin grevine son verebilmesi
ise parlamenter sistemi andran ynlerden en
nemlisidir. Bu yzden Fransada uygulanan
sisteme yar bakanlk sistemi denilmektedir.
Yrtme iki yapldr. Devlet bakan
(Cumhurbakan) ve hkmetten (Bakanlar
Kurulu) oluur. Bu yn parlamenter sisteme
benzer.
Yrtme (devlet bakan), yasama organn
feshedebilir (Grevine son verebilir).
Hkmet (Babakan ve bakanlar) yasama
organna kar sorumludur ve
gvenine dayanr. Bu ynyle de parlamenter
sistem zellii gsterir.
Yasama, hkmeti gvensizlik oylaryla
drebilir (Parlamenter sistem).
NOT: Yar bakanlk sistemi Rusyada da
uygulanmaktadr.
RNEK SORU
Aadakilerden hangisi parlamenter sistemin
ayrc bir zelliidir?
A) Devlet bakannn ok geni yetkilere sahip
olmas
B) Yasama organnn iki meclisten olumas
C) Yrtme organnn yasama organndan
kaynaklanmas ve ona kar sorumlu olmas
D) Devletin federal bir yapda olmas
E) Parlamentonun yapt kanunlarn Anayasa
Mahkemesince denetlenmesi
(1999/DMS)
Cevap: C

Tarih retmeni

24
RNEK SORU
Aadakilerden hangisi, Trk parlamenter
sisteminin zelliklerinden biridir?
A) Cumhurbakannn halk tarafndan seilmesi
B) Yrtmenin yasama organn istedii zaman
feshedebilmesi
C) Parlamentonun iki meclisli olmas
D) Cumhurbakannn btn ilerinin yarg
denetimine tabi olmas
E) Hkmetin parlamentoya kar sorumlu olmas
(2004/KPSS)
Cevap: E

RNEK SORU
Aadakilerden hangisi, Trkiyede
uygulanmakta olan parlamenter hkmet
sisteminin zelliklerinden biri deildir?
A) Dorudan halk tarafndan seilen bir
parlamento bulunmas
B) Hkmetin, parlamentodan gvenoyu almak
zorunda olmas
C) Belli koullar altnda, Cumhurbakannn
parlamento seimlerini yenileme imknnn
olmas
D) Parlamentonun, eitli hukuki aralarla
hkmeti denetleyebilmesi ve drebilmesi
E) Parlamentonun iki trl bir seim sistemiyle
olumas
(2005/KPSS)
Cevap: E

ANAYASA HUKUKU
Anayasa Hukuku: Devletin temel kurulu ve
organlarn, bu organlarn grev ve yetkilerini
ve bunlarn birbiriyle olan ilikisini, ayrca
kiilerin temel hak ve hrriyetlerini dzenleyen
kamu hukuku daldr.
ANAYASA TRLER

Yazl Anayasa: Yetkili bir organ tarafndan
devletle ilgili temel konularn bir belge iinde
dzenlenmesidir.

Yazsz Anayasa: Toplum iinde uzunca bir
sre kesintisiz olarak tekrarlanan ve balayc
olduuna inanlan uygulamalardan oluan
anayasadr (ngiltere ve Hindistan).

Sert Anayasa: Deitirilemeyecek maddeleri
olan ve deitirilebilen maddelerinin de
deitirilme usulnn zor olduu anayasalardr
(1924, 1961 Anayasalar sert olmakla birlikte,
en sert anayasamz 1982 Anayasasdr.).

Yumuak Anayasa: Deitirilemeyecek
maddesi olmayan ve normal kanunlar gibi
kolay deitirilebilen anayasalardr (1921
Anayasas tek yumuak anayasamzdr.).

Kazuistik Anayasa: Geni, ayrntl ve uzun
dzenlemeler ieren anayasalardr. Her
durumun kuralla zlmesine dayal ayrntc
anayasalardr. (1982 Anayasas en kazuistik
anayasamzdr).

ereve Anayasa: Sadece genel ilkeleri
ortaya koyup, bunlarn uygulama biimlerini
ve detaylar kanunlara brakma amac gden
anayasalara denir (1921 Anayasas).
NOT-1: Dnyann ilk Anayasas, 1787 tarihli
ABD Anayasasdr. Ancak bugnk modern
anayasacln temeli 1789 Fransz htilaliyle
balayan dnce akmlaryla ortaya kmtr.
II. BLM
TRKYEDE ANAYASAL
GELMELER
ANAYASALCILIK YOLUNDA LK
HAREKETLER

a) Sened-i ttifak (1808)

Osmanl devlet sistemi mutlak monari idi.
Osmanlda anayasal geliimin ilk admn
oluturan Sened-i ittifak, padiah II. Mahmut
ile ayan temsilcileri arasnda yaplmtr.
Belgeyi sadrazam Alemdar Mustafa Paa
hazrlamtr. Uzlama belgesidir.
Sened-i ttifak, ngiliz demokrasisinin temelini
oluturan 1215 tarihli Magna Charta belgesine
benzetilmektedir.
Yazl Anayasa
Yazsz Anayasa
Sert Anayasa
Yumuak Anayasa
Kazuistik Anayasa
ereve Anayasa
Tarih retmeni

25
Ayanlara eitli ayrcalklar verilmitir.
Merkezi hkmet zayflamtr (Osmanlda
padiahn yetkilerini kstlayan ilk belgedir.).

b) Tanzimat Ferman (1839)

Padiah Abdlmecit Dneminde ilan edilen bu
ferman Hariciye Nazr Mustafa Reit Paa
tarafndan hazrlanmtr.
Fermann ilan edilme amac; Osmanl
Devletinin bnyesindeki btn uluslar eit
hale getirerek Avrupa devletlerinin
Osmanlnn iilerine karmalarn
engellemek ve Osmanly kten
kurtarmaktr.

Fermann ierii;

- Kimse yarglanmadan cezalandrlmayacak,
ldrlmeyecek, mahkemeler ak olacak ve
yasalar herkese eit uygulanacak

NOT: Bu maddeyle padiahn yetkisi
snrlandrlm, padiahn zerinde kanun gc
kabul edilmitir. Yani padiah hukukun stnl
ilkesini kabul etmitir.
- Tm halkn can, mal, namus ve rz gvenlii
salanacak,

NOT: Osmanl Tarihinde ilk defa Mslman
Gayrimslim eitlii kabul edilmitir.
- Vergiler herkesin gcne gre ve belirli
yntemlerle toplanacak,
- Askere alnmalar ve terhisler belirli kurallar
iinde olacak

NOT: Bylece vergi vermek ve askerlik yapmak,
vatandalk grevi haline geldi.
NOT: Askerlik ileri vatan hizmetine
dntrlmtr. Gayrimslimlere de askerlik
yapma zorunluluu getirilmitir.
- Herkes mal, mlk edinebilecek, satabilecek
veya miras brakabilecek,
- Msadere usul kaldrlacak (zel mlkiyet
hakk kabul edilmitir.),
- Rvet ve iltimas nlenecek,
- kence ve angarya kaldrlacak
- Ferman hkmlerine ve karlacak kanunlara
padiah da dahil herkes uyacak

NOT: Padiah; bu ferman iln ederek bizzat
kendisi kendi yetkilerini snrlandrmtr.
NOT: Tanzimat Ferman, hukuk devletine geiin
ilk adm olarak kabul edilir.
c) Islahat Ferman (1856)

Bu ferman da Padiah Abdlmecit Dneminde
ilan edilmitir.
Fermann ilan edilme amalar;
- Krm Sava sonrasnda yaplacak olan Paris
Bar Konferansnda ngiltere ve Fransann
desteini almak (Batl devletlerin basks).
- Avrupa devletlerinin ve zellikle Rusyann
Osmanlnn iilerine kararak aznlklar
kkrtmasn nlemek
- Osmanly kten kurtarmak
- Tanzimat Fermannn eksiklerini
tamamlamak

NOT: Tanzimat Fermannda aznlklarn
durumuna kesin zm getirilememiti. Bu nedenle
Islahat Ferman, Osmanl halkndan ok,
gayrimslim halka eitli haklar tanmtr.
Fermann ierii;
Halkn can, mal, namus ve rz gvenlii
salanacak,
Mahkemeler herkese ak yaplacak, her sank
kendi inancna gre yemin edebilecek ve keyfi
cezalar verilmeyecek,
Hristiyanlarn ahitlii mahkemelerde kabul
edilecek,
Mslmanlar ve gayrimslimler kanun
nnde eit olacak,
Karakollar ve hapishaneler slah edilecek,
Gayrimslimler de devlet memurluklarna,
askeri hizmetlere ve okullara alnacak
(Bylece en nemli ayrlk giderilmitir.)

NOT: Bu maddeyle Cizye vergisi kaldrlm
oluyordu. Ancak gayrimslimlerden askere gitmek
istemeyenler iin Nakdi Bedel usul kabul
edilmitir.
Vergiler herkesin gelirine gre toplanacak ve
iltizam sistemine son verilecek,
Gayrimslimlere din ve vicdan zgrl
tannacak; kilise, mezar, okul, hastane ve
manastr gibi yerlerin tamiri ve yenilerinin
yaplmasna izin verilecek,
Resmi yazmalarda gayrimslimlere kk
drc sz ve deyimler kullanlmayacak,
kence, dayak ve angarya kaldrlacak,
Tarih retmeni

26
Rvet ve kayrma kaldrlacak,
Gayrimslimler de belediye ve il genel
meclislerine ye olabilecek (siyasi imtiyaz
verilmitir.),
Yabanc uyruklular da vergisini vermek
artyla mal mlk edinebilecek,
Herkes irket ve banka gibi ticari nitelikli
kurumlar aabilecek,
Patrikhane slah edilecek ve patrikler, mr
boyu bu makama seilebileceklerdir.

NOT: Islahat Ferman ile din fark gzetilmeksizin
btn Osmanl vatandalar eit haklara sahip
olmulardr. Ancak verilen bu geni haklar
Osmanl Devletinin dalmasn hzlandrmtr.
Ayrca aznlklarn Mslmanlardan daha fazla
hakka sahip olmasndan dolay Mslman halk bu
fermandan rahatsz olmutur.
TRK ANAYASALARI
1. 1876 KANUN- ESAS (I. MERUTYET)
Gen Osmanllarn etkisiyle II. Abdlhamit
dneminde ilan edilmitir.
Osmanl Devletinin ilk ve tek anayasasdr.
Kanun-i Esasi ile Osmanl Devleti ilk kez
Merutiyet ynetimine gemi ve ilk kez rejim
deiiklii yaamtr.
Meclis-i Umumi adnda parlamento kurulmu
ve iki meclisten olumutur.

Kanun-i Esasinin nemli Maddeleri
Osmanl soyunun en byk erkek evlad
saltanat ve hilafet makamnn da sahibidir.

Bu madde Osmanl merutiyetinin monarik
karakter tadn gsterir.

Devletin dini slamdr. Yasalar dini hkmlere
aykr olamaz.

Bu madde Osmanl anayasasnn teokratik
arlkl bir yapya sahip olduunu gsterir.

Yasama (Kanun yapma) grevi, Ayan ve
Mebusan meclislerine aittir.
Ayan Meclisi yeleri, padiah tarafndan seilir
ve mr boyu bu grevde kalabilir.
Mebusan Meclisi yeleri, her 50.000 erkek
nfusa bir milletvekili olmak zere drt ylda
bir seilir.

Meclisin almasyla Osmanl Devletinde
ilk kez parlamenter (anayasal devlet
dzenine) sisteme geilmitir.
Osmanl Devletinde halk ilk defa padiahn
yannda ynetime ortak olmutur.
I. Merutiyet ift meclislidir (Mebusan Meclisi
ile Ayan Meclisi); bu ynyle 1961
Anayasasna benzer (Millet Meclisi ile
Cumhuriyet Senatosu).

Yrtme yetkisi, padiahn banda bulunduu
Bakanlar Kuruluna (Heyet-i Vkelaya)
aittir.
Padiah Bakanlar Kurulunun yelerini atama
ve grevden alma hakkna sahiptir.
Kanun teklifini sadece hkmet yapabilecektir.
Kanunlarn yaplmasnda son sz
padiahndr (padiahn mutlak veto yetkisi
vardr.).
Meclis yelerinin yasa nerisinde
bulunabilmesi padiahn iznine baldr.

Bu maddeler Mebusan Meclisinin etkinliini
azaltm ve bu meclisi bir danma meclisi
durumuna drmtr. Padiahn meclis
zerindeki etkinlii artmtr.

Meclisi ama - kapatma yetkisi padiaha
aittir. Hkmet meclise kar deil, padiaha
kar sorumludur.

Bu madde padiahn yetkilerinin halk
iradesinden stn olduunu gsterir.
Hkmetin meclis denetiminde olmamas
demokratik olmayan uygulamalardr.

Padiah, meclisi toplantya arabilir.

Anayasada;

Vatandalk hakk
Kii hrriyeti
Kii gvenlii
Eitim zgrl
Din ve basn zgrl
Mlkiyet hakk
Konut dokunulmazl
Dileke hakk
Vergi eitlii
Vergilerin kanunilii
Kanun nnde eitlik
Kanuni Hakim (Tabii yarg) ilkesi
Msadere ve angarya yasa
Ticaret serbestlii gibi temel haklar yer
almtr.

Bu maddelerle kiisel haklar ve zgrlkler
anayasal gvence altna alnmtr (ilk kez).

Tarih retmeni

27
Mebuslar kendilerini seen yerin deil, btn
Osmanl vatandalarnn vekilidir.

Bu madde ile aznlk mebuslarnn ayrlk
almalarn nlemek amalanmtr.

Devletin dili, Trkedir. Bakenti
stanbuldur.
Padiah, devletin gvenliini bozanlar srgn
edebilecektir (113. madde)

Kanun-i Esasi meruti monari sistemidir.
1877 1878 Osmanl Rus Savan gereke
gsteren II. Abdlhamit I. Merutiyeti
yrrlkten kaldrarak 30 yl sren stibdat
(Bask) Dnemini balatmtr.
Daha sonra Jn Trklerin (ttihat ve Terakki)
etkisiyle 1908 ylnda II. Abdlhamit
tarafndan II. Merutiyet ilan edilmi ve 1909
ylnda Kanun-i Esaside deiiklikler
yaplmtr.

1909 Deiiklikleri

Padiahn mecliste anayasaya ballk yemini
etmesi kararlatrlm, denekleri yasaya
balanm, hkmetin oluumu zerindeki
yetkileri azaltlmtr (Hkmet yelerini
sadrazam semeye balamtr.).
Bylelikle kanun stnl ilkesi pekimi ve
padiahlk sembolik hale gelmitir.

Hkmet (Bakanlar Kurulu) Mebusan
Meclisine kar sorumlu hale getirilmitir.

Padiahn hkmet zerindeki yetkileri
kstlanm, meclis stnl ilkesi
benimsenmitir.

Padiahn meclisi kapatma yetkisi
snrlandrlmtr.
Padiahn srgne gnderme yetkisi
kaldrlmtr.
Mebusan ve Ayan meclisleri padiahtan izin
almadan kanun teklifi verebilecektir.
Yasalara aykr tutuklama yasaklanmtr.
Sansr yasa kaldrlmtr.
Padiahn veto ettii bir yasa tasars mecliste
deimeden aynen kabul edilirse, Padiahn
tasary onaylamas zorunluluu (2 ay)
getirilmitir (Padiahn mutlak veto yetkisi
kaldrlmtr.)
Toplanma, dernek ve parti kurma hakk ve
hrriyetleri kabul edilmitir.

NOT: II. Merutiyet Dnemindeki bu gelimeler,
Kanun-i Esasinin daha demokratik hale
getirildiinin bir gstergesidir.
NOT: II. Merutiyetin ilanndan sonra alan
mecliste, Ayan Meclisine yer verilmemitir.
Ancak yeler, deneklerini almaya devam
etmilerdir.
RNEK SORU
Trk Anayasa tarihinde ilk yazl Anayasa hangi
yl kabul edilmitir?
A) 1808 B) 1839 C) 1876
D) 1921 E) 1924
(2000/DMS)
Cevap: C

1. 1921 ANAYASASI (TEKLAT-I ESASYE)

Son Osmanl Mebusan Meclisi, Mdafaa-i
Hukukularn etkisiyle Misak- Milliyi kabul
etti. Mebusan Meclisi, ngilizlerin stanbulu
igaliyle kapandktan sonra yeni bir devletin
habercisi olan TBMM 23 Nisan 1920de ald.
Kurucu bir meclistir.
I. TBMM, 20 Ocak 1921de Yeni Trk
Devletinin ilk anayasas olan Tekilat-
Esasiyeyi (1921 Anayasas) kabul etti.
ok ksa bir anayasadr (24 madde).
Tarihimizin tek yumuak anayasasdr.
Deitirilmesi yasak olan hibir madde yoktur.
Milli egemenlik ilk kez temel ilke olarak kabul
edilmitir.
Meclis hkmeti sistemini benimsemitir.
I. TBMM, TBMM hkmeti sfatyla grev
yapmtr (gler birlii).
Bakanlar meclis tarafndan seilir ve meclis
bakanlar her zaman deitirir.
Seimler 2 ylda bir yaplr; seme ya 18dir.
Yasama ve yrtme gc TBMMnin
elindedir (Gler birlii).
Yarg yetkisinin kullanlmas ile ilgili herhangi
bir hkm getirmemitir.
l ve Nahiyelerde yerinden ynetim ilkesi
(Mahalli idareler) ilk kez kabul edilmitir.
Anayasalarmz iinde anayasann deitirilme
yntemiyle ilgili dzenleme olmayan tek
anayasadr.
Tekilat- Esasiye (1921 Anayasas), 1876
tarihli Kanun-i Esasiyi resmi olarak
yrrlkten kaldrmamtr.
Tarih retmeni

28
Kanun-i Esasinin Tekilat- Esasiye Kanunu
ile elimeyen hkmleri aynen kabul
edilmitir.
Devlet bakanl kurumu 1921 Anayasasnn
ilk halinde henz oluturulmamtr.
Laik deildir, dini grevleri de olan bir
anayasadr; eriat hkmlerinin yerine
getirilmesi grevi TBMMye verilmitir.
Seimler ift derecelidir; ounluk sistemi
benimsenmitir.
Temel hak ve hrriyetlerden bahsetmemitir.

Tekilat- Esasiye (1921 Anayasas)
Kanununda, 1923 ylnda yaplan
deiiklikler;

- Trkiye Devletinin rejimi cumhuriyettir.
maddesi anayasaya eklenmitir.
- Devletin bakan Cumhurbakandr.
- Cumhurbakannn, TBMM tarafndan kendi
yeleri arasndan seilmesi karar alnmtr.
- Cumhurbakanl sresinin 4 yl olmas ve
ayn kiinin tekrar Cumhurbakan
seilebilmesi karara balanmtr.
- Babakan, Cumhurbakan tarafndan ve
TBMM yeleri arasndan seilir.
- Bakanlar babakan tarafndan TBMM yeleri
arasndan seilecek ve Cumhurbakan
tarafndan meclisin onayna sunulacaktr.
- Devletin dininin slam ve resmi dilinin Trke
olduu hkm getirilmitir.

2. 1924 ANAYASASI

II. TBMM hkmeti tarafndan yaplmtr.
6 blm olup, 105 maddeden meydana
gelmektedir.
Meclis hkmeti sistemi ile parlamenter sistem
arasnda karma (Kuvvetler birlii, grevler
ayrl) bir sistem zellii ierir. Buna karma
sistem ya da hkmet sistemi denir.
Yasama ve yrtme gleri TBMM'de toplanr
(Meclis Hkmeti sistemi).
Ancak, meclis yrtme yetkisini
Cumhurbakan ve Bakanlar Kurulu eliyle
kullanr (Parlamenter sistem). 1927de yarg
yetkisinin bamsz mahkemeler tarafndan
kullanlaca karara balanmtr (ilk kez).
Hkmet politikalarndan hkmetin meclise
kar kolektif sorumluluu ilkesi
benimsenmitir (Bu durum parlamenter
sistemlerin ayrc bir zelliidir.).
1924 Anayasas ilk sert anayasamzdr. Sadece
devletin ynetim eklinin cumhuriyet olduunu
belirten maddesi deitirilemez.
Kanunlarn anayasaya aykr olamayaca
belirtilmi ancak bunu denetleyecek
kurum olan Anayasa Mahkemesine
yer verilmemitir.
1924 Anayasasnda 1928 ylnda yaplan
deiiklikle devletin dini slamdr ibaresi
karlmtr. Bu nedenle milletvekili ve
cumhurbakanl yemini de deitirilmitir.
Kadnlara; 1930da belediye, 1933te
muhtarlk seimlerine katlma hakk, 1934te
de milletvekili seme ve seilme hakk
verilmitir.
Seme ya 18, seilme ya 30dur. Ancak 5
Aralk 1934te semen ya 18den 22ye
karlmtr.
deiiklikle dier Atatrk ilkeleriyle birlikte
laiklik ilkesi anayasaya girmitir.
Milletvekili seimleri 4 ylda bir yaplr.
Seimler ift derecelidir; ounluk sistemi
benimsenmitir.
NOT-1: Tek dereceli veya ok dereceli seim; Tek
dereceli seimde, semen dorudan doruya
yneticilik iin aday olanlara oyunu kullanr. ok
dereceli seimde ise, semen, yneticileri tayin
veya seecek olan temsilci semeni seer. Tek
dereceli seim demokrasiye en uygun seimdir.
NOT-2: Farkl kesimlerin ve ok partinin temsil
edilmesi gerektiini savunan oulculukla, tek
partinin temsilini yeterli sayan, en ok oyu alan
herkesi temsil eder anlayn savunan
ounlukuluk birbirine kartrlmamaldr.
NOT-3: oulcu demokraside; sivil toplum
rgtleri, niversiteler, sendikalar vb. araclyla
ynetime aktif katlm mmknken ounluku
demokraside ounluun dedii olur. anlay
vardr.
NOT-4 ok partili siyasal hayata gei denemesi
amacyla kurulan Terakkiperver Cumhuriyet
Frkas, eyh Sait Ayaklanmas sonucu
kapatlmtr. Daha sonra ikinci bir deneme
amacyla kurulan Serbest Cumhuriyet Frkas,
cumhuriyet kartlarnn faaliyet alan olmas
nedeniyle basklara dayanamayp 1930 ylnda
kendisini feshetmi (datm) ve arkasndan
Menemen Olay meydana gelmitir.
Tarih retmeni

29
ok partili ilk seim 1946 ylnda yaplmtr
(oulculuk).
Tek dereceli ilk seim 1946da yaplmtr.
Gizli oy, ak saym dkm ilkesi ilk kez
1950 yl seimlerinde uygulanmtr.
1924 Anayasas btn bu deiikliklerden
sonra 1960a kadar devam etmitir (en uzun
sre yrrlkte kalan anayasadr.).
NOT: 1924 Anayasas, en fazla deiiklie
urayan anayasadr.
RNEK SORU
Cumhuriyet Dneminde ilk kez hangi yl
yaplan milletvekili seimlerine birden ok
siyasal parti katlmtr?
A) 1924 B) 1927 C) 1931
D) 1946 E) 1950
(2002/KPSS)
Cevap: D

RNEK SORU
Cumhuriyet dneminde hangi yl yaplan
anayasa deiiklii ile Devletin dini slam
dinidir maddesi anayasadan karlmtr?
A) 1921 deiikliiyle
B) 1928 deiikliiyle
C) 1924 deiikliiyle
D) 1937 deiikliiyle
E) 1961 deiikliiyle
(2003/KPSS)
Cevap: B

RNEK SORU
I. Atatrk ilkelerinin Trkiye Devletinin temel
nitelikleri olarak kabul edilmesi
II. Milletvekili yeminlerinin Vallahi yerine
Namusum zerine sz veriyorum. eklinde
deitirilmesi
III. Anayasa Mahkemesinin kurulmas
Yukardakilerden hangileri Atatrk Dnemi
gelimeleri arasndadr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III
(2009/KPSS)
Cevap: C

3. 1961 ANAYASASI

27 Mays 1960 Askeri htilali sonucunda
oluturulan Kurucu Meclis (Milli Birlik
Komitesi (askeri kanat) ve Temsilciler Meclisi
(sivil kanat)) tarafndan hazrlanp, halkoyuna
sunularak kabul edilmitir (ilk kez).
NOT: Kurucu Meclis tarafndan hazrlanan
anayasalarmz; 1921 Anayasas, 1961 Anayasas
ve 1982 Anayasasdr.
Sivil kanat, halk tarafndan seilmemitir.
Kanunlarn Anayasaya uygunluunu
denetlemek amacyla ilk kez Anayasa
Mahkemesi kurulmutur. Bylece anayasann
stnl ilkesi tam olarak gereklemitir.
Kuvvetler ayrl ilkesi benimsenmitir.
Yumuak ve dengeli ayrm ile ilk kez
parlamenter sisteme geilmitir.
Kanuni yarg gvencesi getirilmitir (Hi
kimse kanunda yazl olan mahkemeden baka
bir merci nne karlamaz.).
Yksek Hkimler Kurulu kurulmutur
(Hkimlerin zlk haklarn dzenler.).
Devlet Planlama Tekilat, Yargtay, Dantay,
Askeri Yargtay, Yksek Seim Kurulu,
Uyumazlk Mahkemesi ilk defa bu anayasa
ile kurulmutur.
Anayasal bir kurulu olarak Diyanet leri
Bakanl kurulmutur.
Milli Gvenlik Kurulu kurulmutur.
Yasama organ, Millet Meclisi ve Cumhuriyet
Senatosu olarak ikiye ayrlmtr (ki yapl
bir yasama organ mevcuttur.).
Sert ve kazuistik bir anayasadr.
zerk statye sahip kamu kurulular ilk kez
yaratlmtr (TRT, niversite gibi).
1924 Anayasasnn ounluku anlayna
kar farkl kesimlerin ve ok partinin temsilini
amalayan oulcu toplum yaps
benimsenmitir.
Seimler tek derecelidir, Nispi Temsil Sistemi
benimsenmitir.
NOT: Nispi Temsil Sistemi; Seime katlan her
partinin ald oy oranna gre mecliste temsil
edilmesini salayan sistemdir.
Siyasi partiler hakknda dzenlemelere ilk kez
yer verilmi ve siyasi partilerin demokratik
devlet ilkesinin vazgeilmez unsurlarndan biri
olduu belirtilmitir.
Siyasi partilere hazineden yardm yaplmas
ilkesi ilk kez benimsenmitir.
Temel hak ve zgrlklerin en ayrntl
biimde dzenlendii anayasadr.
ilere ve kamu grevlilerine sendika kurma
hakknn tannmas, iilere toplu szleme ve
grev hakknn tannmas, herkese nceden izin
almakszn dernek kurma hakknn verilmesi,
Tarih retmeni

30
meslek kurulularnn organlarn kendilerinin
ve kendi yeleri arasndan semesinin
benimsenmesi gibi hkmler kabul edilmitir.
Sivil toplum rgtlerinin gelitirilmesi
salanmtr.
Sosyal devlet, hukuk devleti, demokratik
devlet ve insan haklarna dayal devlet ilkeleri
ilk kez benimsenmitir.
Halkk, Devletilik ve nklplk ilkeleri
anayasada yer almamtr.
Milliyetilik ilkesi Milli Devlet ismiyle
anayasada yer almtr.
Sosyal ve ekonomik haklar ve devler ilk defa
sistematik olarak bu anayasada dzenlenmitir.
Cumhurbakanl sresi 7 yl olarak
dzenlenmitir. Ayrca ayn kiinin tekrar
Cumhurbakan seilemeyecei belirtilmitir.
Cumhurbakanna meclisi feshetme yetkisi
ilk kez verilmitir.
Bakanlarn meclis dndan da seilebilecei
hkm ilk kez kabul edilmitir.
Milletvekili seilmede okuryazar olma art
getirilmitir.

1961 Anayasas, 1971 ve 1973 ylnda
askerlerin mdahalesiyle ciddi
deiikliklere uramtr. Bu deiiklikler
zetle;

- Yrtme organ glendirildi.
- Bakanlar Kuruluna KHK (Kanun Hkmnde
Kararname) karma yetkisi ilk kez tannd
(1971 ylnda).
- TRTnin zerklii kaldrld. niversitelerin
zerklii zayflatld.
- Memurlarn sendika kurma haklar
kaldrlmtr.
- MGKnin grevi yardmc olmak yerine tavsiye
etmek olarak deitirilmitir.
- Temel hak ve hrriyetlere daha ciddi
snrlamalar getirildi (Genel snrlama
sebepleri oluturulmutur.).
- Anayasa Mahkemesi anayasa deiikliklerini
sadece ekil ynnden denetleyebilir hkm
getirildi.
- AYM (Askeri Yksek dare Mahkemesi) ve
DGM (Devlet Gvenlik Mahkemeleri)
kurularak yarg denetimine snrlama
getirilmitir.
NOT: 1982 Anayasasnda 2004 ylnda yaplan
deiiklikle DGMler kaldrlp Ar Ceza
Mahkemeleri'ne dntrlmtr.
RNEK SORU
Trkiyede Anayasa Mahkemesi ilk kez hangi
anayasal dzenlemede yer almtr?
A) 1921 Anayasasnda Cumhuriyetin ilan iin
yaplan deiiklikle birlikte
B) 1924 Anayasas dneminde ok partili yaama
gei iin yaplan deiiklikle birlikte
C) 1961 Anayasasnda
D) 1961 Anayasasnda 1971 ylnda yaplan
kapsaml deiikliklerle birlikte
E) 1982 Anayasasnda
(2009/KPSS)
Cevap: C

4. 1982 ANAYASASI

1982 Anayasas, 1961 Anayasas gibi askeri
darbe sonucunda olumutur. Yine bir
kurucu meclis (Milli Gvenlik Konseyi (askeri
kanat) ve Danma Meclisi (sivil kanat))
tarafndan hazrlanm ve halkoyuna
sunularak kabul edilmitir (referanduma
sunulan ikinci anayasa).
Hazrlanmasnda siyasi partilerin herhangi bir
katks olmamtr.
1982 Anayasas halkoyuna sunulup kabul
edilirken ayn zamanda cumhurbakan da
seilmitir.
Cumhuriyet Senatosu kaldrlmtr.
Meclis 400 milletvekilinden oluur.
TBMM yeleri 5 ylda bir, Cumhurbakanl
seimleri 7 ylda bir yaplr; Cumhurbakan
yeniden seilemez.

1982 Anayasas en sert anayasamzdr.
Deitirilemeyen ve deitirilmesi teklif dahi
edilemeyen maddelere daha fazla yer
verilmitir (Anayasann ilk maddesi).
1982 Anayasas ok ayrntl ve uzun
(kazistik) bir anayasadr (177 madde ve 16
geici maddeden oluur).
Anayasa deiikliklerinde 1961 Anayasasnda
olmayan bir Onay safhas eklenmitir.
Cumhurbakanna, onaylamad anayasa
deiiklii ile ilgili kanunlar halkoyuna
sunma yetkisi ilk kez getirilmitir (Bu durum
saf temsili sistemden ayrlp yar dorudan
demokrasi zellii gsteren bir
dzenlemedir.).
21 Ekim 2007 tarihli referandumla kabul edilen
anayasa deiiklii ile Cumhurbakannn
(Devlet Bakannn) halk tarafndan
seilmesi kabul edilmi olduundan 1982
Anayasasnda referanduma (halk
Tarih retmeni

31
oylamasna) bavurulan ikinci bir durum
ortaya kmtr.
1982 Anayasas bir gei dnemi ngrmtr.
1982 Anayasas otorite - hrriyet dengesinde
otorite ynnde arln artrmtr.
Yrtme organ (zellikle Cumhurbakanl
makam) glendirilmitir.
Devlet Denetleme Kurulu (DDK) kurulmutur.
Siyasal karar alma mekanizmasnda tkanklar
giderici hkmler getirmitir
(Rasyonelletirilmi Parlamentarizm).
1982 Anayasas oulcu anlaya sahip
olmakla birlikte daha az katlmc bir
demokrasi modeli benimsemitir
(Milletvekillii seimlerinde uygulanan % 10
lke barajndan dolay). Bundan dolay
ounluku demokrasi anlaynn da olduu
sylenebilir.
Seim kanunlar dzenlenirken, temsilde
adalet; ynetimde istikrar ilkesi
benimsenmitir.
Milletvekili seilmede ilkokul mezunu olma
art getirilmitir.

+ 1961 ve 1982 Anayasalarnn Benzerlikleri

Askeri mdahaleler sonucu olumutur.
Bir kanadn askeri (Milli Birlik Komitesi,
Milli Gvenlik Konseyi) dier kanadn sivil
kesimin oluturduu kurucu meclisler
(Temsilciler Meclisi, Danma Meclisi) vardr.
Her iki anayasada da Kurucu Meclisin sivil
kanad seimle olumamtr.
Her iki anayasa da halkoyuna sunularak
kesinlemitir.
Her iki anayasada da sivil kanadn, Bakanlar
Kurulunun kurulmas ve drlmesine ilikin
yetkileri yoktur.
Her iki anayasada da balang ksm yer alr.

+ 1961 ve 1982 Anayasalarnn Farklar

1961 Anayasasnda halkoyuna sunulan
anayasa tasarsnn kabul edilmemesi
durumunda ne yaplaca belirtilmitir (Genel
seimlerle oluturulacak Temsilciler Meclisi
anayasa almalarna yeniden balayacaktr.).
Oysa 1982 Anayasasnda halkoyuna sunulan
anayasa tasarsnn kabul edilmemesi
durumunda ne yaplacana ilikin bir hkm
yoktur.
1982 Anayasasnda halkoylamas
Cumhurbakanl seimi ile birletirilmitir.
1961 Anayasasnda sivil kanat seimle
oluturulmamtr. Ancak, meclis yelerinin
yaklak te biri dolayl olarak (valiliklerce
temsilci gnderilmesi, meslek kurulularnn
kendi temsilcilerini belirlemesi yoluyla) halk
tarafndan seilmitir.
1961 Anayasasnda yer alan Sivil Kanat
(Temsilciler Meclisi) Milli Birlik Komitesi
karsnda, 1982 Anayasasnda yer alan Sivil
Kanatn (Danma Meclisinin) Milli Gvenlik
Konseyi karsndaki durumuna oranla daha
geni yetkili bir kurulu olmutur.
1961 Anayasasnn hazrlanmasnda siyasi
partiler etkin rol oynamtr (Cumhuriyet Halk
Partisi ve Cumhuriyeti Kyl Millet Partisi).
1982 Anayasasnda ise siyasi partiler
feshedildii iin anayasann hazrlanmasnda
siyasi partilerin herhangi bir rol olmamtr.
1961 Anayasasnda siyasi parti gruplar 10
kiiden oluurken, 1982 Anayasasnda 20
kiiden olumutur.
1961 Anayasasyla ilgili halk bilgilendirilmi,
anayasann kabulne ya da reddine ilikin
grler ksmi rahatlk iinde aklanmtr.
1982 Anayasasnda ise tantm konumalarna
kar yaplacak yazl szl beyanlar ve
eletiriler yasaklanmtr.
1961 Anayasas daha demokratiktir.
1982 Anayasas daha sert ve kazuistiktir.

+ 1995 Anayasa Deiiklikleri

12 Eyll 1980 askeri darbesini (darbenin
meruluunu) ven cmleler karlmtr.
Seme ve siyasi partilere ye olma ya 18e
inmitir.
Sendikalarn siyaset yapma yasa kalkmtr.
Milletvekili says 550ye kartlmtr.
Kamu alanlarnn sendika kurmalarna izin
verilmitir.
Yurt dnda yaayan Trk vatandalarna
gmrklerde oy kullanma hakk verilmitir.


Haklarn snrlanmasnda genel snrlama
sebepleri kaldrlm ve lllk lkesi
kabul edilmitir.
Haklarn snrlanmasnda Hakkn z
gvencesi getirilmitir.
Haklar snrlamann laik Cumhuriyet
gereklerine aykr olamayaca belirtilmitir.
Haklarn, demokratik toplum dzenini sarsacak
ekilde kullanlamayaca belirtilmitir.
Kanuna aykr olarak elde edilmi bulgularn
delil olarak kabul edilemeyecei belirtilmitir.
Hi kimse yalnzca szlemeden doan bir
ykmll yerine getirmemesinden dolay
zgrlnden alkonulamaz hkm
getirilmitir.
Tarih retmeni

32
Herkesin adil yarglanma hakkna sahip olduu
belirtilmitir.
Sosyal devletin grevlerini amalarna uygun
ncelikleri gzeterek yerine getirecei
belirtilmitir.
Siyasi partilerin 12 Eyll 1980 htilaline ve
Milli Gvenlik Konseyi kararlarna aykr
tutum sergileyememesi hkm kaldrlmtr.
Siyasi partilerin kapatlabilmesi iin; lkenin
blnmez btnlne, hukuk devletine,
demokratik, laik cumhuriyete vb. aykr
fiillerin oda haline gelmesi gerektii
belirtilmitir.
Partilerin kapatlma dnda ara yaptrm olarak
devlet yardmndan ksmen veya tamamen
yoksun braklmas ngrlmtr.
Partilerin kapatlma kararnn Anayasa
Mahkemesi tarafndan 3/5 ounluk ile
verilecei belirtilmitir.
Anayasa deiikliinin iptali iin Anayasa
Mahkemesinin karar yeter says 3/5 olmutur.
Milli Gvenlik Konseyi dneminde karlan
kanunlarn Anayasaya aykrlnn ileri
srlememesi hkm kaldrlmtr.
Dileke hakk; karlkllk esas gzetilmek
kaydyla Trkiyede ikamet eden yabanclara
da tannd.
MGKya Babakan Yardmclar dhil edildi.
Seim kanunlarnda yaplan deiiklikler,
yrrle girdii tarihten itibaren bir yl iinde
yaplacak seimlerde uygulanamaz kural
getirilmitir.


Anayasann 10. maddesine Kadnlar ve
erkekler eit haklara sahiptir. Devlet, bu
eitliin yaama gemesini salamakla
ykmldr. hkm eklenmitir.
Ceza sorumluluuyla ilgili ilkeler getirilmitir.
Kanunda belirtilen belirli durumlar haricinde
herkes, yaama, maddi ve manevi varln
koruma ve gelitirme hakkna sahiptir.
Genel msadere cezas ve lm cezas
anayasadan karlmtr.
Uluslararas Ceza Divanna taraf olmann
gerektirdii ykmllkler hari olmak zere
vatanda, su sebebiyle yabanc bir lkeye
verilemez.
Usulne gre yrrle girmi temel hak ve
zgrlklere ilikin milletleraras antlamalarla
kanunlarn ayn konuda farkl hkmler
iermesi nedeniyle kabilecek
uyumazlklarda milletleraras antlama
hkmleri esas alnr.

III. BLM
1982 ANAYASASI VE DEVLETN
TEMEL NTELKLER
1982 Anayasasna gre, Anayasann ilk
maddesi deitirilemez, deitirilmesi teklif
dahi edilemez. lk madde u ekilde ifade
edilmitir;

- 1. Madde: Trkiye Devletinin ynetim ekli
Cumhuriyettir.
- 2. Madde: Trkiye Cumhuriyeti, toplumun
huzuru, milli dayanma ve adalet anlay
iinde, insan haklarna saygl, Atatrk
milliyetiliine bal, balangta belirtilen
temel ilkelere dayanan, demokratik, laik ve
sosyal bir hukuk devletidir.
- 3. Madde: Trkiye Devleti; lkesiyle ve
milletiyle blnmez bir btndr, dili
Trkedir, bayra, ekli kanunda belirtilen,
beyaz ay yldzl al bayraktr, milli mar
stiklal Mardr, bakenti Ankaradr.

Anayasann 4. maddesi ise, ilk maddenin
deitirilemeyeceini belirtmitir.
RNEK SORU
1982 Anayasasna gre, Devletin ekli ile ilgili
aadaki ifadelerden hangisi dorudur?
A) Trkiye federal devlettir.
B) Trkiye konfederal bir devlettir.
C) Trkiye Devleti monaridir.
D) Trkiye Devleti totaliter bir devlettir.
E) Trkiye Devleti bir Cumhuriyettir.
(2011 KPSS)
Cevap: E

RNEK SORU
Aadakilerden hangisi 1982 Anayasasnda
deitirilemez ve deitirilmesi teklif edilemez
hkmlerinden biri deildir?
A) Trkiye Devletinin bakenti Ankaradr.
B) Yasama yetkisi Trk milleti adna Trkiye
Byk Millet Meclisinindir.
C) Trkiye Devletinin milli mar stiklal
Mardr.
D) Trkiye Cumhuriyeti insan haklarna saygldr.
E) Trkiye Cumhuriyeti Atatrk milliyetiliine
baldr.
Cevap: B

Tarih retmeni

33
RNEK SORU
Aadakilerden hangisi, Anayasann
2. maddesinde saylan cumhuriyetin nitelikleri
arasnda yer almaz?
A) nsan haklarna saygl
B) Demokratik
C) Laik
D) Sosyal
E) Halk
(2006/KPSS nlisans)
Cevap: E

RNEK SORU
Aadakilerden hangisi, 1982 Anayasasnn
4. maddesi uyarnca, deitirilmesi ve
deitirilmesinin teklif edilmesi yasaklanm
olan 3. maddesinde yer almamtr?
A) Bakentin Ankara olduu
B) Bayran eklinin kanunda belirtilen beyaz ay
yldzl al bayrak olduu
C) stikll Marnn mill mar olduu
D) Devletin dilinin Trke olduu
E) Latin harflerinden oluturulan Trk alfabesinin
kullanlaca
Cevap: E

Cumhuriyetilik
Balang lkeleri
Atatrk Milliyetiliine Ballk
Laik Devlet
Demokratik Devlet
nsan Haklarna Saygl Devlet
Hukuk Devleti
Sosyal Devlet
Eitlik
niter (Teki) Devlet Yaps

A. CUMHURYETLK

Devlet ekli olarak cumhuriyet, egemenliin
bir kiiye veya zmreye deil, toplumun
tmne ait olduu bir devleti ifade eder. 1921
Anayasasnda 1923 ylnda yaplan
deiiklikle Cumhuriyet ynetim biimi
olarak kabul edilmitir.

B. BALANGI LKELER

1982 Anayasasnn 2. maddesi, tpk 1961
Anayasasnn 2. maddesi gibi balangta
belirtilen temel ilkelere atfta bulunmutur.
Zaten her iki anayasada da balang ksm
Anayasaya dhil saylmtr.
1982 Anayasasnn balang blmnde u
ilkeler yer almaktadr;

- 12 Eyll 1980 htilalinin meruluu (1995
Anayasa deiiklii ile karlmtr.)
- Atatrk lke ve nklplarna ballk,
- Milli egemenlik,
- Atatrk Milliyetilii,
- Anayasa ve Hukukun stnl,
- Atatrk Medeniyetilii,
- Hrriyeti demokrasi,
- Doal Haklar,
- ada medeniyet dzeyine ulama azmi,
- Kuvvetler ayrl,
- Devletin lkesiyle blnmez btnl,
- Sosyal Adalet ve Eitlik,
- nsan Onurunun Korunmas,
- Kiinin Maddi ve Manevi Varlnn
Korunmas,
- Laiklik
- Yurtta sulh, cihanda sulh arzu ve azmi
RNEK SORU
Anayasa metnine dhil deildir?
A) Balang ksm
B) Anayasann ilk drt maddesi
C) Anayasann geici maddeleri
D) Anayasada bulunan madde kenar balklar
E) Anayasann 175. Maddesi
(2010 KPSS Lisans)
Cevap: D

C. ATATRK MLLYETLNE
BALILIK

deiiklikle Cumhuriyetin nitelikleri arasnda
dier Atatrk ilkeleriyle birlikte milliyetilik
ilkesine de yer verilmitir.
Atatrk milliyetilii sbjektif millet
anlayn benimsemitir. Kader, kvan, tasa
ortaklna ve birlikte yaama olgusuna
dayanan milliyetilik anlaydr. Irk, din gibi
objektif kstaslar sz konusu deildir.
Trk devletine vatandalk ba ile bal olan
herkes Trktr. Devlet, lkesi ve milletiyle
blnmez bir btndr. Resmi dili Trkedir.
Bu hkmler, milli bir devlet olmann doal
sonulardr.

Tarih retmeni

34
D. LAK DEVLET VE GEREKLER

Laiklik, 1924 Anayasasnda 1937 ylnda
yaplan deiiklikle ilk kez anayasada yerini
almtr.
Din ve inan hrriyeti serbesttir (Mutlak
serbestlik vardr).
badet hrriyeti serbesttir (Mutlak, snrsz bir
serbestlik yoktur. Anayasann 14. maddesine
aykr olamaz.).
Din ve Devlet ilerinin ayr olmasdr. Buna
gre;

Resmi bir devlet dininin olmamas
Devletin tm din mensuplarna eit
davranmas
Devlet kurumlarnn dini kurallardan
etkilenmemesi Anayasamzn laiklik
anlaynn gerekleridir.
NOT: dare sistemimizde Din hizmeti, devletin
yerine getirmesi gereken bir kamu hizmeti olarak
dzenlenmitir. Bu hizmeti de ilk kez 1961
Anayasasnda anayasal bir kurum olarak
dzenlenen, genel idare iinde Babakanla bal
Diyanet leri Bakanl yerine getirir.
RNEK SORU
1982 Anayasanda yer alan Trkiye Devleti,
lkesi ve milletiyle blnmez bir btndr.
hkm aadaki temel ilkelerden hangisinin
doal sonucudur?
A) Hukuk Devleti
B) Milli Devlet
C) Sosyal Devlet
D) Kanun nnde Eittir
E) Demokratik Devlet
(1999/DMS)
Cevap: B

RNEK SORU
Aadakilerden hangisi, 1982 Anayasasnn din
zgrlne ilikin hkmlerin biri deildir?
A) Herkesin din ve vicdan zgrlne sahip
olmas
B) Kimsenin dini inan ve kanaatlerini aklamaya
zorlanamamas
C) Kimsenin ibadete zorlanamamas
D) Kimsenin dini inan ve kanaatlerden dolay
knanamamas ve sulanamamas
E) Hibir koulda dini ayin ve trelerin serbest
olmamas
(1999/DMS)
Cevap: E

E. DEMOKRATK DEVLET VE
GEREKLER

Demokratik devletin temel unsurlar unlardr;

Siyasi karar organlarnn genel oya dayanan
serbest seimlerle olumas
Ynetimde milli egemenlik ilkesinin olmas
Demokratik bir biimde rgtlenmi olan
siyasi partiler arasnda eit artlarda yrtlen
iktidar yarnn bulunmas
Vatandalarn tmne temel haklarn tannmas
ve bu haklarn gvence altna alnmas
ok partili siyasi hayatn olmas

1982 Anayasasna gre seimler ve halk
oylamalar serbest oy, genel oy, eit oy, gizli
oy, tek dereceli seim, ak saym ve dkm
esaslarna gre yarg denetimi ve gzetimi
altnda yaplr.

Bu ilkeler ksaca;

1. SERBEST SEMLER

a) Genel Oy:

Servet, vergi, renim durumu ve cinsiyet gibi
snrlamalar olmakszn btn vatandalarn
oy hakkna sahip olmalardr.
Trkiyede I. ve II. Merutiyet dnemlerinde
servete bal oy ilkesi uygulanmtr. 1924
ylnda seim kanununda yaplan deiiklikle
tm erkeklere seme ve seilme hakk
tannmtr, kadnlara ise 1930 ylnda sadece
belediye seimlerinde, 1934te ise milletvekili
seimlerinde seme ve seilme hakk
tannmtr. Bylece 1934 ylndan itibaren
genel oy sistemi tam olarak uygulanmtr.
Genel oy hakkna kstllk veya zellik gsteren
baz grevlerde bulunma gibi uygun sebeplerle
snrlamalar getirilebilir.
deiiklikle oy verme ya 18 yan
doldurulmasna balanmtr (Oy verme ya 61
Anayasas ile 82 Anayasasnn ilk halinde daha
byk iken uan da 18 yan doldurulmasna
balanmtr.) .
Trk seim mevzuat seimlerde oy
kullanabilmek iin kural olarak, sandk semen
listesine kaytl olma artn aramaktadr. Bu
Tarih retmeni

35
kuraln tek istisnas yurt dnda en az alt aydan
beri ikamet eden Trk vatandalardr. 1982
deiiklikle yurt dnda bulunan Trk
vatandalarna oy hakk, ilke olarak kabul
edilmitir.

Seimlerde Oy Kullanamayacaklar:

- 18 yandan kkler
- Trk vatanda olmayanlar
- Silhaltnda bulunan er ve erbalar
- Askeri renciler
- Taksirli sulardan hkm giyenler hari, ceza
infaz kurumlarnda bulunan hkmller oy
kullanamazlar (Subaylar, ast subaylar, uzman
avular, tutuklular ve taksirli sutan
hkml olanlar oy kullanabilirler.)
NOT-1: Tutuklu ile hkml farkl kavramlardr.
Hkml, hkim tarafndan sulu bulunup
mahkm olan kiidir. Tutuklu ise, yarglamas
devam eden kiinin (sann) cezaevinde kontrol
altnda tutulmasdr.
NOT-2: Kastl su: Bilerek ve isteyerek ilenen
sutur. Taksirli su: Dikkatsiz davranld ve
gerekli zen gsterilmedii iin suun
gereklemesidir. Bu tr sulardan hkm
giyenler oy kullanabilir.
b) Eit Oy: Her semenin tek bir oy hakkna
sahip olmasdr.

c) Seimlerin Serbestlii: Vatandalarn hibir
zorlama olmadan oy kullanmaya gitmesidir.
deiiklikle oy verme bir ykmllk saylmtr
(Oy vermeyenlere para cezas verilmesi
uygulamas getirilmesiyle).

d) Tek Dereceli Seim:

Semenlerin temsilcileri dorudan doruya
semeleridir. 1946 ylnda yaplan seimlerde
ilk kez tek dereceli seim yaplmtr.
1946dan nce iki dereceli seim sistemi
uygulanmaktayd. Yani vatandalar nce
delege benzeri kiileri seiyorlar (I. derece),
daha sonra delegeler vatandalar adna
milletvekillerini (ikinci derecede, aamada)
seiyorlard.
e) Oyun Gizlilii: Bask altnda kalmadan oy
kullanlabilmesidir. 1950 ylnda kabul
edilmitir.

f) Ak Saym ve Dkm: Oylarn saym ve
dkmnn kamuya ak olmasdr. lk kez
1950 ylnda kabul edilmitir.

g) Seimlerin Yarg Organlarnn Gzetim
ve Denetiminde Yaplmas:

Seimlerin yaplmas, gzetimi ve denetimi
yarg organ sfatyla Yksek Seim Kuruluna
aittir. Yksek Seim Kurulu (YSK) bu
grevleri mahkeme sfatyla yapar. Yksek
Secim Kurulu kararlar kesindir. Bu kararlar
aleyhine baka bir mercie bavurulamaz.
Trkiye Byk Millet Meclisi yelerinin seim
tutanaklarn kabul etme grevi; Yksek Seim
Kuruluna aittir.
Cumhurbakanl seim tutanaklarn kabul
etme grevi de Yksek Seim Kuruluna aittir
(2007 deiiklii).
l ve ile seim kurullarnn olumasn
salamak, il seim kurullarnn oluumuna,
ilemlerine ve kararlarna kar yaplacak
itirazlar oy verme gnnden nce kesin karara
balamak, adayla ait itirazlar hakknda kesin
karar vermek, il seim kurullarnca dzenlenen
tutanaklara kar yaplan itirazlar inceleyip
kesin karara balamak Yksek Seim
Kurulunun grevleri arasndadr.
Seim sresince ve seimden sonra seim
konularyla ilgili btn yolsuzluklar, ikyet
ve itirazlar incelemek ve kesin karara
balamak da grevleri arasndadr.
YSK; 7 asl, 4 yedek yeden oluur. yelerin
6s Yargtay, 5i Dantay Genel Kurullarnca
kendi yeleri arasndan ye tam saylarnn salt
ounluunun gizli oyu ile seilir. Bu yeler
salt ounluk ve gizli oyla aralarndan bir
bakan ve bir bakanvekili seerler.
Yksek Seim Kurulu yelerinin grev sresi 6
yldr. Sresi biten yeler yeniden seilebilir.
Yksek Seim Kurulu; kararlarn salt
ounlukla verir, oylarn eitlii halinde
bakann katld taraf stn tutulur.
Yksek Seim Kurulu ve l Seim
Kurullarnn yelerinin tamam hkimdir; le
Seim Kurullarnn ise sadece bakan
hkimdir.
YSK Bakan; Ali Emdir.

Tarih retmeni

36
RNEK SORU
Aadakilerden hangisi seimler ve halk
oylamas ile ilgili olarak 1982 Anayasasnda yer
alan hkmlerden biri deildir?
A) Seimlerin, yarg organlarnn denetim ve
gzetimi altnda yaplmas
B) Oy kullanabilmek iin 18 yan doldurmann
gerekli olmas
C) Oy kullanabilmek iin Trk vatanda olmann
gerekli olmas
D) Silhaltnda bulunan er ve erbalarn oy
kullanamamas
E) Tutuklularn oy kullanamamas
(1999/DMS)
Cevap: E

RNEK SORU
Aadakilerden hangisi, Yksek Seim
Kurulunun grevlerinden biridir?
A) Seimlerin yaplaca zaman belirleme
B) Hangi seim sisteminin uygulanacana kara
verme
C) Seim blgelerinde seilecek milletvekili
saysn saptama
D) Seim kanununu kabul etme
E) Semen yan belirleme
(2000/DMS)
Cevap: C

RNEK SORU
lkemizde yaplan seimlerde ska kullanlan
Genel Oy kavram ne demektir?
A) Milletvekili genel seimlerinde lke genelinde
kullanlm olan oylarn tm
B) Bir siyasal partinin herhangi bir seim
evresinden milletvekili karabilmesi iin lke
genelinde almas gereken asgari oy says
C) Bir siyasal partinin, milletvekili seimlerinde
lke genelinde ald oylarn tm
D) Milletvekili veya yerel ynetim seimlerinden
seme ktne kaytl olan semenlerin tm
E) Her vatandan, milletvekili veya yerel ynetim
seimlerinde, ya ve sezginlik dnda baka bir
nitelik aranmadan oy hakkna sahip olmas
(2001/KMS)
Cevap: E

RNEK SORU
Aadakilerden hangisi yar-dorudan
demokrasi aralarndan biridir?
A) Milletvekillerinin kanun teklif edebilmesi
B) Cumhurbakannn yaymlamay uygun
bulmad kanunlar bir kez daha grlmesi
iin yasama organna geri gnderebilmesi
C) Anayasa deiikliklerinin halkoyuna sunulmas
D) Cumhurbakannn yasama organnca seilmesi
E) Bakanlar Kurulunun kanun hkmnde
kararname karabilmesi
(2001/KMS)
Cevap: C
RNEK SORU
Trkiye Cumhuriyetinde halk, yneticilerini
aadaki yollardan hangisi ile belirler?
A) Halk oylamas
B) Gensoru
C) ki dereceli seim
D) Seim
E) Gven oylamas
(2003/KPSS)
Cevap: D

RNEK SORU
1982 Anayasasna gre bir kimsenin belediye
bakan aday olup olmad konusundaki
itirazlar inceleyip kesin olarak karara balayan
merci aadakilerden hangisidir?
A) Vali
B) Dantay
C) Trkiye Byk Millet Meclisi (TBMM)
D) Yksek Seim Kurulu (YSK)
E) Devlet Denetleme Kurumu (DDK)
(2005/KPSS)
Cevap: D

RNEK SORU
TBMM yelerinin seim tutanaklarn
aadakilerden hangisi kabul eder?
A) Cumhurbakan
B) Babakan
C) TBMM
D) Yksek Seim Kurulu
E) Dantay
(2006/KPSS nlisans)
Cevap: D

RNEK SORU
1982 Anayasasna gre, milletvekili seimlerinin
ynetim ve denetimini aadakilerden hangisi
yapar?
A) TBMM Anayasa Komisyonu
B) Anayasa Mahkemesi
C) Yksek Seim Kurulu
D) Yargtay Cumhuriyet Basavcl
E) Uyumazlk Mahkemesi
Cevap: C
RNEK SORU
I. Tutuklular
II. Asker renciler
III. Yurt dnda alan Trk vatandalar
IV. Silah altnda bulunan er ve erbalar
V. Taksirli sulardan hkm giyenler hari ceza
infaz kurumlarnda bulunan hkmller
1982 Anayasasna gre, yukardakilerden
hangileri seimlerde oy kullanamaz?
A) I, II ve V B) I, IV ve V
C) II, III ve IV D) II, IV ve V
E) III, IV ve V
(2008/KPSS Lisans)
Cevap: D
Tarih retmeni

37
2. OK PARTL SYASAL HAYAT

Siyasal partiler demokratik toplum yapsnn
vazgeilmez unsurlardr. Bu nedenle
vatandalar siyasi parti kurma ve usulne gre
partilere girme ve partilerden ayrlma hakkna
sahiptir.
Bir partinin kurabilmesi iin en az 30 kiiden
olumas gerekir.
Siyasi partilere ye olma ya 18dir.
Siyasi parti kurmak iin nceden izin almaya
gerek yoktur. Kurulduktan sonra bildirim
yeterlidir.
Siyasi partiler ticari faaliyette bulunamazlar.
Temelli kapatlan bir parti baka adla
kurulamaz.
Yabanc devletlerden, uluslararas
kurululardan ve Trk uyruundan olmayan
gerek ve tzel kiilerden madd yardm alan
siyasi partiler kapatlr.
Kapatlm siyasi partilerin isimleri,
amblemleri v.s ile daha nce kurulmu Trk
devletlerine ait topluma mal olmu bayrak,
amblem, flamalar siyasi partilerce
kullanlamaz.
Siyas partilerin kapatlmasna, Yargtay
Cumhuriyet Basavcsnn aaca dava zerine
Anayasa Mahkemesince karar verilir.
NOT: Siyasi partilerin kapatlma davasn Yargtay
Cumhuriyet Basavcs Resen aabilecei gibi
Bakanlar Kurulunun karar zerine Adalet
Bakannn istemiyle veya bir baka siyasi partinin
istemiyle de aabilir.
Siyasi partiler ya kendi parti tzklerini ihlal
etmeleri halinde (tzkleri siyasi partiler
kanununa ve anayasaya aykr olamaz) ya da
faaliyetleriyle su saylan eylemlerin oda
haline geldikleri takdirde kapatlrlar.

Siyasi partilerin tzk ve programlar ile
eylemleri;

Devletin bamszlna, lkesi ve milletiyle
blnmez btnlne aykr olamaz,
nsan haklarna, eitlik ve hukuk devleti
ilkelerine aykr olamaz,
Millet egemenliine aykr olamaz,
Demokratik ve laik cumhuriyet ilkelerine
aykr olamaz,
Snf veya zmre diktatrln savunmay ve
yerletirmeyi amalayamaz,
Su ilenmesini tevik edemez.

Bir siyasi partinin temelli kapatlmasna beyan
ve faaliyetleriyle sebep olan kurucular dhil
yeleri, Anayasa Mahkemesinin temelli
kapatmaya ilikin kesin kararnn Resmi
Gazetede gerekeli olarak yaymndan itibaren
5 (Be) yl sreyle herhangi bir siyasi
partinin yesi dahi olamaz.
deiiklikle Anayasa Mahkemesine, en ar
yaptrm olan kapatma yerine / yannda daha
hafif ara yaptrm olan devlet yardmndan
ksmen ya da tamamen yoksun brakma
imkn da verilmitir.
Bir siyasi partinin devletten hazine yardm
alabilmesi iin milletvekillii seimlerinde
geerli oylarn en az %7sini alm olmas
gerekir.
Siyasi partilerin mali denetimini Anayasa
Mahkemesi yapar (Saytaydan gr alarak).

Siyasi partilerin gelir kaynaklar unlardr;

Parti yelerinden alnan giri ve yelik aidatlar
Parti milletvekillerinden alnan milletvekili
aidat
Devlet tarafndan yaplan yardmlar
Partinin mal varlndan elde edilen gelirler

Siyasi partilerin herhangi bir seim
blgesinden milletvekili karabilmesi iin;
lke genelindeki geerli oylarn toplamnn en
az % 10unu almas gerekmektedir.

Siyasi Partilere ye Olamayacaklar:

- Hkimler ve savclar
- Saytay dhil yksek yarg organ mensuplar
- Memurlar
- i nitelii tamayan kamu grevlileri
- Silahl kuvvetlerin tm mensuplar
- Yksek retim ncesi rencileri
NOT: Yksek retim elemanlar ile yksek
retim rencileri siyasi partiye ye olabilir.
Ancak yelik artlar kanunla dzenlenir.

Tarih retmeni

38
RNEK SORU
Aadakilerden hangisi, siyasal partilerle ilgili
olarak 1982 Anayasasnda yer alan kurallardan
biri deildir?
A) Parti ii almalarn demokrasi ilkelerine
uygun olmas
B) ileri Bakanlnn izniyle kurulmas
C) ye olabilmek iin 18 ya doldurmann art
olmas
D) Ticari faaliyetlere giriememesi
E) Ancak Anayasa Mahkemesi kararyla
kapatlabilmesi
(1999/DMS)
Cevap: B

RNEK SORU
bir siyasi partinin Anayasa Mahkemesi
tarafndan temelli kapatlma nedenlerinden
deildir?
A) Yabanc devletlerden veya uluslararas
kurululardan maddi yardm almas
B) Tzk ve programlarnn eitlik ilkesine aykr
olmas
C) Tzk ve programlarnn laiklik ilkesine
aykr olmas
D) Demokratik devlet ilkelerine aykr eylemlerin
oda haline gelmesi
E) nceden izin almadan kurulmas
(2001/KMS)
Cevap: E

RNEK SORU
Aadakilerden hangisi siyasi partilerle ilgili
olarak doru bir ifadedir?
A) Yksekretim elemanlarnn siyasi partilere
ye olabilmeleri ancak kanunla dzenlenebilir.
B) Siyasi partiler, ileri Bakanl ve Adalet
Bakanlndan izin alnarak kurulur.
C) Devlet memurlar, merkez, il ve ile
tekilatlarnda ynetici olmamak kouluyla
siyasi partilere ye olabilirler.
D) Siyasi partiler, devletten hibir ad altnda mali
yardm alamaz.
E) Vatandalarn siyasi parti yesi olabilmeleri
iin 30 yan doldurmalar gerekir.
(2005/KPSS)
Cevap: A

RNEK SORU
Siyasi parti yesi olabilmek iin en az ka yan
doldurmu olmak gerekir?
A) 15 B) 18 C) 20 D) 21 E) 25
(2006/KPSS nlisans)
Cevap: B

RNEK SORU
Aadakilerden hangisi siyasi partilerin gelir
kaynaklarndan biri deildir?
A) Parti yelerinden alnan giri ve yelik
aidatlar
B) Parti milletvekillerinden alnan milletvekili
aidat
C) Devlete yaplan yardmlar
D) Ticari faaliyet kazanlar
E) Partinin mal varlndan elde edilen gelirler
(2007/KPSS)
Cevap: D

F. NSAN HAKLARINA SAYGILI DEVLET

nsan haklar, vatandalarn srf insan
olmasndan dolay ve demokratik bir anayasa
gvencesi altnda yaamalarndan dolay
dokunulamaz, devredilemez haklardr.
Amerikan Haklar Bildirileri ve 1789
Fransz nsan ve Vatandalk Haklar
Evrensel Bildirisi insan haklarn uluslararas
boyutta gndeme getirmitir.
Birlemi Milletler nsan Haklar Evrensel
Bildirisi 10 Aralk 1948 tarihinde kabul
edilmitir.

a) 1982 Anayasasna Gre Temel Hak ve
Hrriyetlerin Snrlandrlmasnda
Uyulacak lkeler:

Genel maddelerle snrlandrlma yaplamaz.
Snrlamalar lllk ilkesine gre
yaplmaldr.
Snrlamalar hakkn zn yok edecek
biimde olamaz.
Snrlamalar demokratik toplum dzeninin
gereklerine aykr olamaz.
Snrlamalar laik cumhuriyet gereklerine
aykr olamaz.
Snrlamalar Anayasann szne ve ruhuna
uygun olarak ancak kanunla veya kanuna
edeer bir ilemle (Kanun Hkmnde
Kararname veya uluslararas antlama)
yaplr.
NOT-1: Temel hak ve hrriyetlerin hibiri devleti
ykmaya, bakasnn hak ve hrriyetlerini yok
etmeye, Anayasann ve Cumhuriyetin niteliklerini
deitirmeye ynelik olarak kullanlamaz.
NOT-2: Temel hak ve hrriyetler yabanclar iin,
milletleraras hukuka uygun olarak ancak kanunla
snrlanabilir.
Tarih retmeni

39
b) Temel Hak ve Hrriyetlerin Kullanmn
Durduran Haller:

Sava
Seferberlik
Skynetim
Olaanst hal (OHAL) durumlarnda temel
hak ve zgrlkler ksmen veya tamamen
durdurulabilir.

Durumun gerektirdii lde durdurulabilir.
Durdurulurken milletleraras hukuktan doan
ykmllkler ihlal edilemez.
NOT-1: Snrlama ile durdurmann farkl kavramlar
olduuna ve durdurmann her zaman
yaplamayacana sadece olaan d ynetim
durumlarnda yaplabileceine dikkat etmek
gerekir.
NOT-2: Ancak, yukarda belirtilen olaanst
durumlarda dahi hibir ekilde dokunulamayacak
temel hak ve hrriyetler vardr (ekirdek Haklar).
Bunlar;
a. Sava hukuku hari kiinin yaama hakkna,
madd ve manev btnlne dokunulamaz.

b. Kimse din, vicdan, dnce ve kanaatlerini
aklamaya zorlanamaz ve bundan dolay
sulanamaz.

c. Su ve cezalar gemie yrtlemez.

d. Sululuu mahkeme karar ile ispatlanncaya
kadar kimse sulu saylamaz (Masumiyet
Karinesi).
NOT: Temel hak ve hrriyetlerin kullanlmasnn
durdurulmas ilk kez 1982 Anayasasnda yer
almtr.
1982 Anayasasnda Yer Alan Ceza
Sorumluluuyla lgili lkeler;

Kimse iledii zaman yrrlkte bulunan
kanunun su saymad bir fiilden dolay
cezalandrlamaz (Kanunsuz su ve ceza olmaz
ilkesi).
Kimseye su iledii zaman yrrlkte bulunan
kanunda o su iin konulmu olan cezadan
daha ar ceza verilemez.
Ceza ve ceza yerine geen gvenlik tedbirleri
ancak kanunla konulur.
Ceza sorumluluu ahsidir.
Genel msadere ve lm cezas verilemez.
NOT: 2004 ylnda Anayasada yaplan deiiklikle
idam (lm) cezas kaldrlmtr.
Kanuna aykr olarak elde edilmi bulgular
delil olarak kullanlamaz.
Hi kimse yalnzca szlemeden doan bir
ykmll yerine getirmemesinden dolay
zgrlnden alkonulamaz.
Hi kimse kendisini ve kanunda gsterilen
yaknlarn sulayc beyanda bulunmaya ve
bu yolda delil gstermeye zorlanamaz.
Uluslararas Ceza Divanna taraf olmann
gerektirdii ykmllkler hari olmak zere
vatandalar su sebebiyle yabanc bir lkeye
verilemez.
dare, kii hrriyetinin kstlanmas sonucunu
douran bir meyyide uygulayamaz.

G. HUKUK DEVLET VE GEREKLER

Hukuk devleti, vatandalarn hukuki gvenlik
iinde bulunduklar, devletin eylem ve
ilemlerinin hukuk kurallarna bal olduu
sistemdir. Hukuk devleti polis devletine kar
ortaya kmtr.

Hukuk Devletinin Gerekleri

Temel hak ve hrriyetlerin gvence altnda
olmas
Kanunlarn Anayasaya uygunluunun yargsal
denetimi
Kanuni idare ilkesi (Devlet idaresinin
yasalara dayanmas)
Kuvvetler ayrlnn benimsenmesi
Devlet faaliyetlerinin belirli ve dzenli olmas
darenin (yasama, yrtme) ilem ve
eylemlerinin yarg yoluna ak olmas
Anayasann stnl ve balaycl
Mahkemelerin (Yargnn) bamszl
Kanuni hkim gvencesi (Kanuni yarg yolu
ilkesi)
Hukukun genel ilkelerine ballk
darenin mali sorumluluu (Devlet idaresinin
vatandalara verdii zarar karlamas)
Tarih retmeni

40
Yasalarn herkes iin geerli (genel) olmas ve
herkese eit uygulanmas
Adil yarglanma hakknn olmas
NOT: 1982 Anayasasna gre, hukuk devleti
olmann gerei olarak idarenin her trl eylem ve
ilemi kural olarak yarg yoluna aktr. Ancak
baz ilem ve kararlar yarg yoluna kapatlmtr.
RNEK SORU
Aadakilerden hangisi, hukuk devleti ilkesinin
bir gereidir?
A) Ulusal gelirin adaletli dalmnn salanmas
B) Zorunlu eitimin benimsenmesi
C) Vatandalarn sosyal gvenlie kavuturulmas
D) Anayasa Mahkemesi yelerinin cumhurbakan
tarafndan seilmesi
E) darenin ilemlerinin yarg denetimine tabi
olmas
(2002 KPSS)
Cevap: E

RNEK SORU
Adil yarglanma aadaki anayasal ilkelerden
hangisinin gereidir?
A) Hukuk devleti
B) niter devlet
C) Laik devlet
D) Sosyal devlet
E) Atatrk milliyetiliine bal devlet
(2006/KPSS nlisans)
Cevap: A

RNEK SORU
Aadakilerden hangisi hukuk devletinin
artlarndan biri deildir?
A) Temel hak ve zgrlklerin gvence altna
alnmas
B) Kanunlarn anayasaya uygunluunun denetimi
C) Devlet bakannn yasama organnca seilmesi
D) darenin yargsal denetiminin yaplmas
E) Yarg bamszl
(2006/KPSS Lisans)
Cevap: C

RNEK SORU
Aadakilerden hangisi hukuk devleti ilkesinin
gereklerinden biri deildir?
A) Yasal idare
B) Devlet faaliyetlerinin belirlilii
C) darenin mali sorumluluu
D) Yarg bamszl
E) ki kanatl yrtme organ
(2007/KPSS)
Cevap: E

Yarg Yoluna Kapal Olan lemler

Cumhurbakannn tek bana yapt ilemler
(Cumhurbakanl Kararnamesi gibi)
Yksek Askeri ura (YA) kararlar (terfi ve
kadrosuzluk nedeniyle emekliye ayrma hari
her trl iliik kesme kararlarna kar yarg
yolu aktr) (2010 Anayasa deiiklii)
Hkimler ve Savclar Yksek Kurulu (HSYK)
kararlar (meslekten karma cezasna ilikin
olanlar dnda) (2010 Anayasa deiiklii)
Devlet memurlarna verilen disiplin
cezalarndan sadece uyarma ve knama
cezalar (Bu madde; Disiplin kararlar yarg
denetimi dnda braklamaz eklinde deiti
2010 Anayasa Deiiklii).
Olaanst hal ve skynetim dneminde
karlan Kanun Hkmnde Kararnameler
Meclis tarafndan kabul edilmi, usulne uygun
olarak yrrle girmi milletleraras
antlamalar
Silahl Kuvvetlerde verilen her trl disiplin
cezalar
nklp kanunlar
Yksek Seim Kurulu Kararlar
Kamu Grevlileri Hakem Kurulu kararlar
Yksek Hakem Kurulu kararlar

Kanuni Yarg Yolu lkesi (Kanuni
Hkim Gvencesi):

1982 Anayasas'na gre, hi kimse kanunda
yazl olan mahkemelerden baka bir mercii
nne karlamaz. Bu, hukuk devletinde
vatandalarn yasal hkim - yarg
gvencesidir.
RNEK SORU
Aadakilerden hangisi doal yarg (kanuni
hkim) gvencesinin bir sonucudur?
A) Hi kimsenin kanunen tabi olduu
mahkemeden baka bir merci nnde
yarglanamamas
B) Grlecek davaya gre olaanst yarglama
C) Herkesin diledii kiiye kar dava aabilmesi
D) Herkesin her konuda dava aabilmesi
E) Herkesin diledii yerde dava aabilmesi
(2001/KMS)

H. SOSYAL DEVLET

Sosyal Devlet, vatandalarn toplumsal
durumlarn, refah dzeyini nemseyen ve
Tarih retmeni

41
yurttalara asgar bir yaam dzeyi salamay
ama edinen, bu nedenle de devletin sosyal ve
ekonomik hayata el atmasn uygun ve gerekli
gren devlettir.

Sosyal Devletin Amalar

Emek sermaye dengesini korumak ve
gelitirmek
alanlarn insanca yaamasn salayacak bir
cret elde etmelerini salamak
Sosyal gvenlii salamak
sizlii nlemek
Frsat eitliini salamak
Milli gelirin adaletli bir ekilde datlmasn
salamak

1982 Anayasasna Gre Sosyal Devletin
Gerekleri:

- Sosyal gvenliin salanmas
- sizliin nlenmesi
- Adaletli cret dalm (Herkese eit cret vaat
edilmediine dikkat etmek gerekir.)
- Milli gelirin adaletli datm
- Vergilendirmede adaletin salanmas
- Toplu konut faaliyetlerinin desteklenmesi
- Salkl bir evre ve konutun salanmas
- Sosyal kamusal haklar
- Ailenin korunmas
- Topraksz iftiye toprak datm
- Toprak mlkiyeti
- Kamulatrma
- Planlama
- Devletletirme
- Frsat eitliinin salanmas
RNEK SORU
Aadakilerden hangisi Cumhuriyetin
niteliklerinden olan sosyal devletin
amalarndan biri deildir?
A) alma koullarnn iyiletirilmesi
B) Devlet mlkiyetinin geniletilmesi
C) Sosyal gvenliin yaygnlatrlmas
D) stihdamn gelitirilmesi
E) Frsat eitliinin salanmas
(2007/KPSS)
Cevap: B

. ETLK

Anayasamzn 10. maddesinde belirtilmitir.
Irk, dil, din, cinsiyet fark gzetilmeksizin
kanunlar nnde herkesin eit olmasdr.
Kadnlar ve erkekler eit haklara sahiptir.
Devlet, bu eitliin yaama gemesini
salamakla ykmldr. Bu maksatla
alnacak tedbirler eitlik ilkesine aykr olarak
yorumlanamaz. (2010 Anayasa Deiiklii)
ocuklar, yallar, zrller, harp ve vazife
ehitlerinin dul ve yetimleri ile malul ve
gaziler iin alnacak tedbirler eitlik ilkesine
aykr saylmaz. (2010 Anayasa Deiiklii)
Hibir kiiye, aileye, zmreye veya snfa
imtiyaz tannamaz.
Devlet organlar ve idare makamlar, btn
ilemlerinde kanun nnde eitlik ilkesine
uygun olarak hareket etmek zorundadr.
IV. BLM
1982 ANAYASASINDA YER ALAN
TEMEL KAMUSAL HAKLAR
A. Kii Hak ve devleri (Koruyucu Haklar
Negatif Stat Haklar)

Aada saylan kiisel haklar Anayasann
daha ok Hukuk Devleti ve nsan
Haklarna Saygl Devlet ilkesi ile ilgilidir.

1. Kiinin dokunulmazl, maddi ve manevi
varl
2. Zorla altrma yasa
3. Kii hrriyeti ve gvenlii
4. zel hayatn gizlilii
5. Konut dokunulmazl
6. Haberleme hrriyeti
7. Yerleme ve seyahat hrriyeti
8. Din ve vicdan hrriyeti
9. Dnce ve kanaat hrriyeti
10. Dnceyi aklama ve yayma hrriyeti
11. Bilim ve sanat hrriyeti
12. Basn hrriyeti
13. Sreli ve sresiz yayn hakk
14. Basn aralarnn korunmas
15. Kamu tzel kiilerin elindeki basn d kitle
haberleme aralarndan yararlanma hakk
16. Dzeltme ve cevap hakk
17. Dernek kurma hrriyeti
Tarih retmeni

42
18. Toplant ve gsteri yry dzenleme hakk
(nceden izin almakszn)
19. Mlkiyet hakk
20. Hak arama hrriyeti
21. Kanuni hkim gvencesi
22. Su ve cezalara ilikin esaslar
23. spat hakk
24. Temel hak ve hrriyetlerin korunmas
NOT: Herkes nceden izin almadan, silahsz ve
saldrsz toplant ve gsteri yry dzenleme
hakkna sahiptir.
Kii Hak ve devleriyle lgili
Anayasada Yer Alan Baz nemli
Dzenlemeler

zel Hayatn Gizlilii:

Herkes, kendisiyle ilgili kiisel verilerin
korunmasn isteme hakkna sahiptir. Bu hak;
kiinin kendisiyle ilgili kiisel veriler hakknda
bilgilendirilme, bu verilere erime, bunlarn
dzeltilmesini veya silinmesini talep etme ve
amalar dorultusunda kullanlp
kullanlmadn renmeyi de kapsar. Kiisel
veriler, ancak kanunda ngrlen hallerde
veya kiinin ak rzasyla ilenebilir. Kiisel
verilerin korunmasna ilikin esas ve usuller
kanunla dzenlenir. (2010 Anayasa deiiklii)

Yerleme ve Seyahat Hrriyeti:

Vatandan yurt dna kma hrriyeti, ancak
su soruturmas veya kovuturmas sebebiyle
hkim kararna bal olarak snrlanabilir.
(2010 Anayasa deiiklii)

B. Sosyal ve Ekonomik Haklar ve devler
(Pozitif Stat Haklar - steme Haklar)

Aada saylan sosyal haklar Anayasann
sosyal devlet ilkesiyle ilgilidir.

1. Ailenin korunmas
2. Eitim ve renim hakk ve devi
3. Kamu yarar

- Kylardan yararlanma
- Toprak mlkiyeti
- Tarm ve hayvancln korunmas
- Kamulatrma
- Devletletirme ve zelletirme

4. alma ve szleme hrriyeti
5. alma ile ilgili hkmler

- alma hakk ve devi
- alma artlar ve dinlenme hakk
- Sendika kurma hakk
- Toplu i szlemesi, grev hakk ve lokavt

6. crette adaletin salanmas
7. Salk, evre ve konut

- Salk hizmetleri ve evrenin korunmas
- Konut hakk

8. Genlik ve spor

- Genliin korunmas
- Sporun gelitirilmesi

9. Sosyal gvenlik haklar

- Sosyal gvenlik hakk
- Sosyal gvenlik bakmndan zel olarak
korunacaklar
- Yabanc lkelerde alan Trk vatandalar

10. Tarih, kltr ve tabiat varlklarnn korunmas
11. Sanatn ve sanatnn korunmas
12. Devletin iktisadi ve sosyal devlerinin snrlar

Sosyal ve Ekonomik Haklar ve
devlerle lgili Anayasada Yer Alan
Baz nemli Dzenlemeler

Ailenin Korunmas:

Her ocuk, korunma ve bakmdan yararlanma,
yksek yararna aka aykr olmadka, ana
ve babasyla kiisel ve dorudan iliki kurma
ve srdrme hakkna sahiptir (2010 Anayasa
deiiklii).
Devlet, her trl istismara ve iddete kar
ocuklar koruyucu tedbirleri alr (2010
Anayasa deiiklii).

Sendika Kurma Hakk:

Ayn zamanda ve ayn i kolunda birden fazla
sendikaya ye olunamaz. (Bu hkm, 2010
Tarih retmeni

43
Anayasa deiiklii ile Anayasadan
karlmtr.)

Toplu Szlemesi:

Memurlar ve dier kamu grevlileri, toplu
szleme yapma hakkna sahiptirler (2010
Anayasa deiiklii).
Toplu szleme yaplmas srasnda
uyumazlk kmas halinde taraflar Kamu
Grevlileri Hakem Kuruluna bavurabilir.
Kamu Grevlileri Hakem Kurulu kararlar
kesindir ve toplu szleme hkmndedir (2010
Anayasa deiiklii).
Toplu szleme hakknn kapsam, istisnalar,
toplu szlemeden yararlanacaklar, toplu
szlemenin yaplma ekli, usul ve yrrl,
toplu szleme hkmlerinin emeklilere
yanstlmas, Kamu Grevlileri Hakem
Kurulunun tekili, alma usul ve esaslar ile
dier hususlar kanunla dzenlenir (2010
Anayasa deiiklii).
Ayn iyerinde, ayn dnem iin, birden fazla
toplu i szlemesi yaplamaz ve uygulanamaz
(Bu hkm, 2010 Anayasa deiiklii ile
Anayasadan karlmtr.).

Grev Hakk ve Lokavt:

Grev ve lokavtn yasaklanabilecei veya
ertelenebilecei haller ve iyerleri kanunla
dzenlenir.
Grev ve lokavtn yasakland hallerde veya
ertelendii durumlarda ertelemenin sonunda,
uyumazlk Yksek Hakem Kurulunca
zlr. Uyumazln her safhasnda taraflar
da anlaarak Yksek Hakem Kuruluna
bavurabilir. Yksek Hakem Kurulunun
kararlar kesindir ve toplu i szlemesi
hkmndedir.
Yksek Hakem Kurulunun kurulu ve
grevleri kanunla dzenlenir.
Siyas amal grev ve lokavt, dayanma grev
ve lokavt, genel grev ve lokavt, iyeri igali,
ii yavalatma, verim drme ve dier
direniler yaplamaz (Bu hkm, 2010
Anayasa deiiklii ile Anayasadan
karlmtr.).
Grev esnasnda greve katlan iilerin ve
sendikann kastl veya kusurlu hareketleri
sonucu, grev uygulanan iyerinde sebep
olduklar madd zarardan sendika sorumludur
(Bu hkm, 2010 Anayasa deiiklii ile
Anayasadan karlmtr.).

C. Siyasal Hak ve devler (Aktif Stat
Haklar - Katlmac Haklar)

1. Trk vatandal
2. Seme ve seilme ve siyasi faaliyette bulunma
hakk
3. Siyasi partilerle ilgili hkmler

Parti kurma, partilere girme ve partilerden
ayrlma hakk
Siyasi partilerin uyacaklar esaslar

4. Kamu hizmetine girme hakk

Hizmete girme
Mal bildirimi

5. Vatan hizmeti hak ve devi
6. Vergi devi
7. Dileke, Bilgi Edinme ve Kamu Denetisine
Bavurma Hakk

Siyasal Haklarla lgili Anayasada Yer
Alan Baz nemli Dzenlemeler

Seim kanunlar temsilde adalet ve ynetimde
istikrar ilkesini badatracak biimde
dzenlenir.

Dileke, Bilgi Edinme ve Kamu Denetisine
Bavurma Hakk:

Vatandalar ve karlkllk esas gzetilmek
kaydyla Trkiyede ikamet eden yabanclar
kendileriyle veya kamu ile ilgili dilek ve
ikyetleri hakknda, yetkili makamlara ve
Trkiye Byk Millet Meclisine yaz ile
bavurma hakkna sahiptir (Yarg
mercilerinin grevine giren konular dileke
hakknn konusu olamaz.).
Kendileriyle ilgili bavurmalarn sonucu,
gecikmeksizin dileke sahiplerine yazl olarak
bildirilir.
Herkes, bilgi edinme ve kamu denetisine
bavurma hakkna sahiptir (2010 Anayasa
deiiklii).
Trkiye Byk Millet Meclisi Bakanlna
bal olarak kurulan Kamu Denetilii
Tarih retmeni

44
Kurumu idarenin ileyiiyle ilgili ikyetleri
inceler (2010 Anayasa deiiklii).
Kamu Badenetisi Trkiye Byk Millet
Meclisi tarafndan gizli oyla drt yl iin
seilir. lk iki oylamada ye tam saysnn te
iki ve nc oylamada ye tamsaysnn salt
ounluu aranr. nc oylamada salt
ounluk salanamazsa, bu oylamada en ok
oy alan iki aday iin drdnc oylama yaplr;
drdnc oylamada en fazla oy alan aday
seilmi olur (2010 Anayasa deiiklii).
Bu maddede saylan haklarn kullanlma
biimi, Kamu Denetilii Kurumunun
kuruluu, grevi, almas, inceleme
sonucunda yapaca ilemler ile Kamu
Badenetisi ve kamu denetilerinin nitelikleri,
seimi ve zlk haklarna ilikin usul ve esaslar
kanunla dzenlenir (2010 Anayasa deiiklii).
NOT: nceden izin almadan; dernekler,
basmevleri, sendikalar, siyasi partiler kurulur,
toplant ve gsteri yry dzenlenir, sreli ve
sresiz yayn karlabilir.
Vatandalk Hakk:

Trk Devletine vatandalk ba ile bal olan
herkes Trktr.
Trk babann veya Trk anann ocuu
Trktr.
Vatandalk, kanunun gsterdii artlarla
kazanlr ve kanunda belirtilen hallerde
kaybedilebilir.
Hibir Trk, vatana ballkla badamayan bir
eylemde bulunmadka vatandalktan
karlamaz.
Vatandalktan karma ilemlerine kar yarg
yolu kapatlamaz; verilen kararlar aleyhine
Dantaya bavurulabilir.
Trk vatandalndan tamamen karlanlar
hibir ekilde yeniden Trk vatandaln
kazanamazlar.
Yabanclar Bakanlar Kurulu karar ile Trk
vatandalna alnabilirler.
Vatandalktan karmaya ileri
Bakanlnn teklifi zerine Bakanlar
Kurulunca karar verilir.

Aadaki resmi kayt ve belgeler ilgilinin Trk
vatanda olduunu tekil eder;

- T.V. nfus sicil kaytlar
- Nfus hviyet czdanlar
- Pasaport ve pasaport yerine geen belgeler
- Pasavan (snr lkelere komu illerde yaayan
vatandalara dier lkeye girebilmesi iin
verilen ksa sreli giri-k belgesi)
- Trk Konsolosluklarnca verilen Vatandalk
lmhaberi
RNEK SORU
Aadakilerden hangisi Trk vatandaln
ispatlamada kullanlabilecek belgelerden biri
deildir?
A) Nfus Kaytlar
B) Nfus Czdan
C) Seyahat Vesikas
D) Pasaport
E) Pasavan
(2002/KPSS)
Cevap: C

RNEK SORU
Bir devlete uyrukluk ba ile bal olan gerek
kiilere ne ad verilir?
A) Millet B) Birey
C) Hemehri D) Vatanda
E) Soyda
Cevap: D

RNEK SORU
1982 Anayasasna gre, Trk vatandalyla
ilgili aadaki ifadelerden hangisi yanltr?
A) Trk Devletine vatandalk ba ile bal olan
herkes Trktr.
B) Trk babann veya Trk anann ocuu
Trktr.
C) Hibir Trk, vatana ballkla badamayan bir
eylemde bulunmadka vatandalktan
karlamaz.
D) Vatandalktan karmayla ilgili karar ve
ilemlere kar yarg yolu kapaldr.
E) Vatandalk, kanunun gsterdii artlarla
kazanlr ve ancak kanunda belirtilen hallerde
kaybedilir.
(2006/KPSS Lisans)
Cevap: D

RNEK SORU
Bir kiiyi devlete balayan hukuki ve siyasi baa
ne ad verilir?
A) Uyrukluk (Tabiiyet) B) yelik
C) Katlma D) Snma
E) Karlkllk
Cevap: A

Vergi devi: Vergi, resim, har ve benzeri
ykmllkler Kanunla (Meclis kararyla)
Tarih retmeni

45
konulur, deitirilir veya kaldrlr. Vergilerin
adaletli datlmas sosyal devletin
gereklerindendir. Ancak, Vergi devi ise
siyasal haklar blmnde dzenlenmitir.

Kamu grevlileri mal bildiriminde bulunmakla
ykmldr. Yasama ile yrtme organnda
bulunanlar bundan istisna edilemez.
NOT: Yabanclar zel haklardan (medeni kiisel,
sosyal, ekonomik) Trk vatandalar gibi
yararlanrlar. Ancak kamusal haklardan eit
yararlanamazlar. rnein, seme ve seilme,
siyasi partiye ye olma, kamu hizmetlerine girme
gibi siyasi haklar sadece Trk vatandalarna
tannmtr. Ancak vergi devi ve dileke
hakkndan yabanclar da faydalanabilir.
RNEK SORU
Aadakilerden hangisi, 1982 Anayasasnda
yer alan siyasi haklardan biri deildir?
A) Seme ve seilme hakk
B) Eitim ve renim hakk
C) Siyasal faaliyette bulunma hakk
D) Siyasal partilere ye olma hakk
E) Vatandalk hakk
(1999/DMS)
Cevap: B

RNEK SORU
alma ile ilgili olarak yer alan dzenlemelerden
biri deildir?
A) Asgari cretin vergi d olmas
B) almann, herkesin hakk ve devi olmas
C) Angaryann yasak olmas
D) Devletin alanlar korumak iin nlemler
alacak olmas
E) Kklerin ve kadnlarn alma koullar
bakmndan zel olarak korunacak olmas
(1999/DMS)
Cevap: A

RNEK SORU
Aadakilerden hangisi doal yarg (kanuni
hkim) gvencesinin bir sonucudur?
A) Hi kimsenin kanunen tabi olduu
mahkemeden baka bir merci nnde
yarglanamamas
B) Grlecek davaya gre olaanst yarglama
C) Herkesin diledii kiiye kar dava aabilmesi
D) Herkesin her konuda dava aabilmesi
E) Herkesin diledii yerde dava aabilmesi
(2001/KMS)
Cevap: A

RNEK SORU
1982 Anayasasna gre aadakilerden hangisi,
sosyal ve ekonomik haklar blmnde yer
almtr?
A) zel hayatn gizlilii hakk
B) Sendika hakk
D) Haberleme hakk
E) Seyahat hakk
(2003/KPSS)
Cevap: B

RNEK SORU
1982 Anayasasnda dzenlenen dileke hakk ne
demektir?
A) Vatandalarn hak arama hrriyeti erevesinde
birbirlerinden davac olabilmeleri
B) Vatandalarn siyasal parti kurmak amacyla
ilgili makamlara dileke verebilmeleri
C) Vatandalarn bir dernek kurmak amacyla
ilgili makamlara dileke verebilmeleri
D) Vatandalarn kamu ile ilgili dilek ve
ikyetlerini yetkili makamlara ve TBMMye
yazl olarak bildirebilmeleri
E) Vatandalarn Yksek Seim Kuruluna dileke
verebilmeleri
(2004/KPSS)
Cevap: D

RNEK SORU
1982 Anayasasna gre sava, seferberlik,
skynetim ve olaan st hallerde
milletleraras hukuktan doan ykmllkler
ihlal edilmemek kaydyla aadaki temel hak ve
hrriyetlerden hangisinin kullanlmas
durdurulamaz?
A) Yerleme ve seyahat hrriyeti
B) Haberleme hrriyeti
C) Vicdan hrriyeti
D) Basn hrriyeti
E) Dernek kurma hrriyeti
(2004/KPSS)
Cevap: C

RNEK SORU
nsan haklaryla ilgili aadaki ifadelerden
hangisi yanltr?
A) nsan haklar sadece sivil toplum rgtleri
tarafndan gvence altna alnr.
B) nsan haklar bireyi topluma ve devlete kar
korur.
C) nsan en stn deer olarak kabul edilmelidir.
D) nsan haklar tm insanlar bakmndan geerli
olmaldr.
E) nsan haklar bakmndan rk, din, cins fark
gzetilemez.
Cevap: A

Tarih retmeni

46
RNEK SORU
1982 Anayasasna gre, su ve cezalarla ilgili
A) lm cezas ve genel msadere cezas
verilemez.
B) Sululuu hkmen sabit oluncaya kadar kimse
sulu saylamaz.
C) Ceza sorumluluu ahsidir.
D) Kimse, ilendii zaman yrrlkte bulunan
kanunun su saymad bir fiilden dolay
cezalandrlamaz.
E) Bir kimse yalnzca szlemeden doan bir
ykmll yerine getirememekten dolay da
zgrlnden alkonulabilir.
(2006/KPSS Lisans)
Cevap: E

ANAYASANIN DETRLMES
Bir devletin anayasasn oluturma ya da
deitirme gcne kurucu iktidar
denilmektedir. Anayasann hukuk d
yollardan (darbe, ihtilal, yeni bir devletin
kurulmas gibi) deitirilmesine asli kurucu
iktidar; hukuki yollardan deitirilmesine ise
tali kurucu iktidar denilmektedir.
NOT: Kurulmu ktidar: Anayasay deitirme
gc olmayan yalnzca anayasaya gre devleti
yneten siyasal iktidardr.
1924 ve 1961 Anayasalar sert anayasalar
olmakla birlikte sadece bir madde
deitirilemezken (Devlet eklinin cumhuriyet
olduu hkm), 1982 Anayasasnda
maddenin deitirilemeyecei kabul
edilmitir.
NOT: 1982 Anayasasyla birlikte anayasa
deiikliklerinin Cumhurbakan tarafndan
halkoyuna sunulma aamas ilk kez kabul
edilmitir.
1982 Anayasasnda Anayasann
Deitirilme Yntemi
Teklif: Meclis ye tam saysnn (550) en az
1/3'nn (184) yazl teklifi gerekir.
NOT: Meclisin en az 1/3 oranndaki milletvekili
dnda hi kimse (rnein, Cumhurbakan veya
Bakanlar Kurulu v.b) anayasa deiiklii
konusunda kanun teklifi veremez.
Grme: Anayasa deiiklikleri hakkndaki
teklifler Meclis Genel Kurulunda iki defa
grlr, oylanr. Yani dier kanunlar gibi
ivedilikle, acele grlmez. Dier kanunlarn
grlmesi usulnden farkldr. ki grme
arasndaki sre 48 saattir; bu sreye
serinleme sresi denir.
NOT: Anayasa deiiklii teklifleri, Genel
Kurulda grlmeden nce Anayasa
Komisyonunda grlr.
Karar: Anayasa deiiklik teklifleri gizli
oylama ile yaplr. Karar yeter says 3/5 ve 2/3
olmak zere iki tanedir.
NOT: Karar iin ye tamsaysnn 3/5nn (330)
her iki oylamada da evet oyu kullanmas gerekir.
Onay: Meclis tarafndan 3/5 (330) ile 2/3
(367) arasnda bir oyla kabul edilen deiiklik
kanunu teklifleri, Cumhurbakannn onayna
sunulduunda, Cumhurbakan onaylar ise
halkoyuna sunmak zorundadr (Zorunlu
Halkoylamas). Onaylamaz ise veto edebilir
(Gletirici Veto).
NOT-1: Meclis tarafndan 2/3ten (367) fazla bir
oyla kabul edilen deiiklik kanunu teklifleri,
Cumhurbakannn onayna sunulduunda (oran
yksek olduu iin) onayladnda halkoyuna
sunmak zorunda deildir (htiyari Halkoylamas).
Ancak onaylamaz ise tercihen, isterse halkoyuna
sunabilir ya da veto edebilir (Geciktirici Veto).
NOT-2 Anayasa deiiklii halkoyuna sunulduu
takdirde deiikliin kabul edilmesi iin geerli
oylarn yarsndan ounun kabul gerekir.
NOT-3: Anayasa deiiklikleri Cumhurbakannn
onayyla Resmi Gazetede 15 gn ierisinde
yaymlanarak yrrle girer.

NOT-4: Anayasa deiiklikleri getiren kanunlarn
halk oylamas Resmi Gazetede yaynlanmasndan
60 gn sonraki ilk Pazar gn yaplr.
NOT-5: TBMM; Anayasa deiikliklerine ilikin
kanunlarn kabul srasnda, bu kanunun
halkoylamasna sunulmas halinde, Anayasann
deitirilen hkmlerinden hangilerinin birlikte
hangilerinin ayr ayr oylanacan da karara
balar.
Tarih retmeni

47
Denetim: Anayasa deiiklikleri Anayasa
Mahkemesi tarafndan sadece ekil ynnden
denetlenebilir. Anayasa mahkemesi ekil
ynnden denetim yaparken, deiiklikle ilgili
kanunun, teklif says, oylama okluuna ve
ivedilikle grlemeyecei artlarna uyulup
uyulmadna bakar.
UYARI-1: Anayasa deiiklii getiren kanunlarn
denetlenmesini (iptalini) sadece, Cumhurbakan
veya - TBMM yelerinin 1/5i isteyebilir.
Deiikliklerin Resmi Gazetede yaymland
tarihten itibaren 10 gn getikten sonra iptali
istenemez.
UYARI-2: ok fazla kartrlan bir konu,
Anayasamzda sadece Anayasa deiiklikleriyle
ilgili kanunlarn halkoyuna sunulmas sz
konusudur. Yukarda bahsedilen yntem sadece
anayasay deitiren kanunlarda uygulanr. Bunun
dnda normal kanunlarn halkoyuna sunulmas
sz konusu deildir. Normal kanunlarn, farkl,
basit bir kabul edili ve onaylan usul vardr.
UYARI-3: Anayasann deitirilmesiyle ilgili
yukardakine benzer dzenlemeler 1921 Anayasas
hari tm anayasalarmzda bulunmaktadr. Sadece
1921 Anayasasnda anayasa maddelerinin
deitirilmesiyle ilgili herhangi bir hkm
bulunmamaktadr.
RNEK SORU
Aadakilerden hangisi halkoyuna sunulmas
gereken kanunlar arasnda yer alr?
A) Bte kanunu
B) Yeni bakanlklarn kurulmas hakkndaki
kanunlar
C) Trkiyenin milletleraras kurululara ye
olmasna ynelik kanunlar
D) Anayasay deitiren ve TBMMde 3/5 2/3
arasnda bir ounlukla kabul edilen kanunlar
E) Temel hak ve hrriyetlere ilikin milletleraras
antlamalarn onaylanmas hakkndaki
kanunlar
(2005/KPSS)
Cevap: D

RNEK SORU
1982 Anayasasnda Anayasa deiiklii ile
olarak,
I. Ayr bir kurucu meclis oluturulmas
II. Baz hkmlerin deitirilmesinin tamamen
yasaklanmas
III. Bir deiiklik yapldktan sonra belli bir sre
gemedike yeni bir deiiklik yaplamamas
IV. Teklif ve kabul yeter saysnn kanunlarnkine
gre daha yksek olmas
V. Baz durumlarda referanduma bavurulmasnn
zorunlu olmas
dzenlemelerinden hangileri benimsenmitir?
A) I, II ve IV B) I, III ve V
C) II, III ve IV D) II, IV ve V
E) III, IV ve V
(1999/DMS)
Cevap: D

RNEK SORU
1982 Anayasasnn deitirilmesi iin gereken
teklif ve kabul yeter saysyla ilgili aadaki
ifadelerden hangisi dorudur?
A) TBMM ye tam saysnn en az bete birinin
teklifi ve toplanm olan yelerin en az te
ikisinin kabul gerekir.
B) TBMM ye tam saysnn en az onda birinin
teklifi ve TBMM ye tam saysnn en az te
ikisinin kabul gerekir.
C) 20 milletvekili veya bir siyasi parti grubunun
teklifi ve TBMM ye tam saysnn en az salt
ounluunun kabul gerekir.
D) TBMM ye tam saysnn en az te birinin
veya Bakanlar Kurulunun teklifi ve TBMM
ye tam saysnn en az te ikisinin kabul
gerekir.
E) TBMM ye tam saysnn en az te birinin
teklifi ve TBMM ye tam saysnn en az bete
nn kabul gerekir.
Cevap: E

Tarih retmeni

48
RNEK SORU
1982 Anayasasnn deitirilmesi ile ilgili
A) Anayasann deitirilmesi, TBMM ye tam
saysnn en az te biri tarafndan yazyla
teklif edilebilir.
B) TBMM Genel Kurulu, Anayasa deiikliine
ilikin kanunlarn kabul srasnda, bu kanunun
halkoyuna sunulmas hlinde, Anayasann
deitirilen hkmlerinden hangilerinin
birlikte, hangilerinin ayr ayr oylanacan da
karara balar.
C) Anayasann deitirilmesi hakkndaki
tekliflerin kabul, Meclisin ye tam saysnn
en az bete ounluunun gizli oyuyla
mmkn olabilir.
D) TBMM Genel Kurulu tarafndan ye tam
saysnn en az te iki ounluu ile kabul
edilen bir Anayasa deiikliini,
Cumhurbakan dilerse halkoyuna sunabilir,
dilerse yrrle girmesi iin Resm Gazetede
yaymlanmasna karar verebilir.
E) TBMM Genel Kurulu acil hllerde Anayasa
deiikliine ilikin tekliflerin bir kez
oylanmasnn yeterli olacana karar verebilir.
Ancak, byle bir kararn alnabilmesi, TBMM
ye tam saysnn en az te iki ounluunun
oyu ile mmkn olabilir.
(2009/KPSS)
Cevap: E
REFERANDUM
(HALK OYLAMASI)

Halk oylamasnn ynetim ve denetimi, genel
seimlerde olduu gibi Yksek Seim
Kuruluna verilmitir.
Trkiye referandum tarihinde, imdiye kadar
6 referandum yaplmtr;

1. 9 Temmuz 1961 Halk Oylamas: 27 Mays
1960 askeri darbesinin ardndan hazrlanan 61
Anayasas, 9 Temmuz 1961de yaplan halk
oylamas ile, % 38.3 hayr oyuna karlk %
61.7 evet oyu ile kabul edildi.

2. 7 Kasm 1982 Halk Oylamas: 12 Eyll 1980
askeri mdahalesinin ardndan hazrlanan 1982
Anayasas, 7 Kasm 1982de yaplan halk
oylamasnda, % 91.37 evet oyu olarak kabul
edilmitir.

3. 6 Eyll 1987 Halk Oylamas: 1982
Anayasasnda geici 4. madde ile getirilen 5
ve 10 yllk siyasi yasaklarn kaldrlmasna
ilikin dzenlenmitir. ok kk bir oy fark
ile kabul edilmitir.

4. 25 Eyll 1988 Halk Oylamas: Anayasann
127. Maddesinde bulunan yerel seimlerin 1 yl
erken tarihe alnmas konusu oyland. % 35
olumlu oya karlk % 65 olumsuz oyla kabul
edilmedi.

5. 21 Ekim 2007 Halk Oylamas: Anayasamzn
belirli maddelerinde deiiklik ngren halk
oylamas % 70 kabul oyuna karlk % 30
olumsuz oy ile kabul edildi.

21 Ekim 2007 tarihli Halk Oylamas
ile 1982 Anayasasnda Yaplan
Deiiklikler;

- Cumhurbakannn halk tarafndan seilmesi
- Cumhurbakannn grev sresinin 7 yldan 5
yla indirilmesi
- Ayn kiinin st ste 2 defa cumhurbakanl
yapabilmesi (5+5=10 sene)
- Milletvekili seim dneminin 5 yldan 4 yla
indirilmesi
- TBMM tarafndan yaplacak btn ilerde
tamsaynn te birinin (184 ye) yeter say
kabul edilmesi (toplant yeter saysnn 184
olmas)

6. 12 Eyll 2010 Halk Oylamas le Kabul
Edilen Deiiklikler;

Pozitif ayrmcln kapsam geniletilmitir.
Anayasa'nn 10. Maddesine ocuklar,
yallar ve zrller ile harp ve vazife
ehitlerinin dul ve yetimleri ile malul ve
gaziler iin alnacak tedbirler eitlik ilkesine
aykr saylmaz. ibaresi eklenmitir.
Herkes kendisi ile ilgili kiisel verilerin
korunmasn isteme hakkna sahip olmutur.
Kiisel veriler, ancak kanunda ngrlen
hallerde veya kiinin ak rzas ile
ilenecektir.
Anayasa'nn Seyahat Hrriyeti balkl 23.
maddesine, vatandan yurtdna kma
hrriyeti, ancak su soruturmas veya
kovuturmas sebebiyle ve hkim kararna
bal olarak snrlandrlabilecek. ifadesi
eklenmitir.
ocuklarn korunmasna ynelik yeni
dzenleme getirmitir. Her ocuk, korunma ve
Tarih retmeni

49
bakmdan yararlanma, yksek yararna aka
aykr olmadka ana ve babas ile kiisel ve
dorudan iliki kurma ve srdrme hakkna
sahip olmutur. Devletin, her trl istismara
kar, ocuklar koruyucu tedbirleri almas
hkm getirilmitir.
Bir kiinin ayn zamanda ve ayn ikolunda
birden fazla sendikaya ye olmasna ynelik
dzenleme yaplmtr.
Memurlara ve dier kamu grevlilerine toplu
szleme yapma hakk tannmtr.
Grev esnasnda greve katlan iilerin ve
sendikann kastl veya kusurlu hareketleri
sonucu grev uygulanan iyerinde sebep
olduklar maddi zarardan sendikann sorumlu
tutulmamasn ngrmtr. Siyasi amal
grev ve lokavt, genel grev ve lokavt, iyeri
igali, i yavalatma ve dier direnilere ilikin
yasaklar kaldrlmtr.
Kamu denetilii (ombudsman) kurumu
oluturulmutur.
Partisinin kapatlmasna neden olan
milletvekilinin milletvekilliinin drlmesi
uygulamas kaldrlmtr.
Meclis Bakanlk Divanna, 2. devre seilenler
o dnemin sonuna kadar grev yapacaktr.
Yksek Askeri ura'nn terfi ilemleri ile
kadrosuzluk nedeniyle emekliye ayrma hari,
her trl iliik kesme kararlarna kar yarg
yolu almtr.
Memurlara ynelik uyarma ve knama cezalar
yarg denetimine almtr.
Adalet hizmetleri ile savclarn idari
grevleri ynnden Adalet Bakanl'nca
denetimi, adalet mfettileri ile hkim ve savc
mesleinden olan i denetiler; aratrma,
inceleme ve soruturma ilemleri ise adalet
mfettileri eliyle yaplacaktr. karar
eklenmitir.
Anayasa Mahkemesi 17 asl yeden
olumutur. 3 yesini Meclis, 14n
Cumhurbakan seecektir.
Anayasa Mahkemesi yelerinin grev sresi 12
yldr. Grev sresi bitenler tekrar seilemez.
Anayasa Mahkemesi'ne kiisel bavuruda
bulunabilme hakk tannmtr.
Anayasa Mahkemesi 2 blm ve genel kurul
halinde alacaktr.
Meclis Bakan, Genelkurmay Bakan, Kuvvet
Komutanlar ile Jandarma Genel Komutan da
grevleriyle ilgili sulardan dolay Yce
Divan'da yarglanacaktr.
Askeri yargnn grev alan yeniden
belirlenmitir. Buna gre, askeri mahkemeler,
asker kiiler tarafndan ilenen askeri sular ile
bunlarn asker kiiler aleyhine veya askerlik
hizmet ve grevleriyle ilgili olarak iledikleri
sulara ait davalara bakmakla grevli olmutur.
Devletin gvenliine, anayasal dzene ve
dzenin ileyiine kar sulara ait davalar
her durumda adliye mahkemelerinde
grlecektir. Siviller, sava hali dnda askeri
mahkemelerde yarglanmayacaktr.
Asker Yargtay yelerinin disiplin ve zlk
ilerinde hkimlik teminat esaslar dikkate
alnacaktr. Asker Yksek dare Mahkemesi
yeleri iin de hkimlik teminat getirilmitir.
Hkimler ve Savclar Yksek Kurulu'nun
(HSYK) yaps deitirilmitir. Bu kapsamda
HSYKnin ye says 22 asl 12 yedek yeye
karlmtr. HSYKnin bakan; Adalet
Bakan olmaya devam edecektir. Kurulun
meslekten karma cezasna ilikin olanlar
dndaki kararlarna kar yarg mercilerine
bavurulamaz. karar getirilmitir.
Ekonomik ve Sosyal Konsey Anayasa
kapsamna alnmtr.
12 Eyll darbecilerine yarg yolu almtr.
Anayasa'nn, 12 Eyll dnemindeki Milli
Gvenlik Konseyi yeleri ile bu dnemde
kurulan hkmetler ve Danma Meclisi'nde
grev alanlarn yarglanmasn nleyen geici
15. maddesi yrrlkten kaldrlmtr.

V. BLM
1982 ANAYASASINDA DEVLET
ORGANLARI (KUVVETLER)
1. YASAMA ORGANI (TBMM)
1961 Anayasasnda olduu gibi 1982
Anayasas da yasama yetkisinin TBMMde
olduunu ve bu yetkinin devredilemeyeceini
belirtmitir.
1982 Anayasasnn ilk eklinde 400 olan
milletvekili says, 1987 ylnda yaplan
deiiklikle 450ye, 1995 ylnda yaplan
deiiklikle de 550ye ykseltilmitir.

Tarih retmeni

50
RNEK SORU
1982 Anayasasna gre, TBMM ka
milletvekilinden oluur?
A) 400 B) 450 C) 500
D) 550 E) 600
(2011 KPSS)
Cevap: D

YASAMA YETKSNN ZELLKLER
+ Yasama Yetkisinin Genellii (Snrszl)

Yasama organnn (TBMMnin) anayasaya
aykr olmamak artyla her konuda ayrntl
dzenleme ve kanun yapabilmesidir.
Bu durumun istisnas Cumhurbakanl
Kararnamesidir.

+ Yasama Yetkisinin Aslilii (lkellii)

Yasama organnn (TBMMnin) bir konuyu
dorudan doruya, araya baka bir organ veya
ilem girmeksizin dzenleyebilmesidir.
Bu durumun istisnas Cumhurbakanl
Kararnamesi, skynetim ve olaanst hal
KHKleridir.

+ Yasama Yetkisinin Devredilmezlii

Yasama yetkisi Trk milleti adna TBMMye
aittir. Bu yetki devredilemez.
Bu durumun istisnas Kanun Hkmnde
Kararnamelerdir.
Yasama yetkisinin devredilemez oluu
kuvvetler ayrl ilkesinin bir sonucudur.

+ Yasama Yetkisinin Sreklilii

Yasama yetkisinin sreklilii, bu yetkisinin
hibir ekilde kesintiye uratlamamasdr.
YASAMA (TBMM) LEMLER

1. KANUN:

Yasama organ tarafndan yaplan genel,
soyut, srekli, yazl hukuk kurallardr.
Kanunlar ayn nitelikli kii ve olaylara
uygulanan genel ve soyut nitelikli yazl hukuk
kurallardr.
Kanun tasar ve tekliflerinin TBMMde
grlme usul ve esaslar itzkle
dzenlenir.
Kanunlar sreklidir. Yrrle girdikten sonra
kaldrlana kadar uygulanrlar. Gemie etkili
deildirler ve geici olarak yaplamazlar. Tek
geici kanun 1 yllna kartlan BTE
kanunudur.
Anayasaya gre kanun nermeye Bakanlar
Kurulu ve milletvekilleri yetkilidir.
Kanun Tasars (Lahiyas): Bakanlar
Kurulunun TBMMye sunduu kanun
nerilerine denir.
Kanun Teklifi: Milletvekillerinin TBMMye
sunduu kanun nerilerine denir.
RNEK SORU
Aadakilerden hangisi kanun teklif etmeye
yetkilidir?
A) Anayasa Mahkemesi Bakan
B) Dantay Bakan
C) Yargtay Bakan
D) Milletvekilleri
E) Hkimler
(2006/KPSS nlisans)
Cevap: D

NOT-1: Tek bir milletvekili dahi meclise kanun
teklifi verebilir. Cumhurbakan kanun nerisi
veremez.
NOT-2: Kanun teklif ve tasarlar TBMMde
grme aamasnda nce ilgili komisyona
gnderilir. Komisyondan geen neriler TBMM
Genel Kurulunda grlr.
TBMM tarafndan reddedilen kanun teklif ve
tasarlar, ret tarihinden itibaren 1 tam yl
gemedike, ayn yasama dnemi iinde
yeniden verilemez.
Bir yasama dneminde sonulandrlmam
olan kanun tasar ve teklifleri hkmsz saylr.
Buna kadk (dm) olma denilmektedir.
Yasama Dnemi: ki seim arasndaki
dnemdir. Normal artlar altnda yasama
dnemi 4 yldr.
Kanun
Parlamento
Kararlar
tzk
Tarih retmeni

51
Yasama Yl: 1 Ekimden - 30 Eylle kadar
sren meclisin alma yldr.

Kanunlarn Kabul Edilii ve Yrrle Girii

TBMMce kabul edilen kanunlarn
yaymlanmas Cumhurbakanna aittir.
Cumhurbakan, kabul edilip kendisine sunulan
kanunlar 15 gn iinde Resmi Gazetede
yaymlar.
Yaymlanmasn ksmen veya tamamen uygun
grmedii kanunlar gerekeleri ile ayn sre
iinde TBMMye geri iade eder (veto eder).
Bte kanunlar geri gnderilemez.
Cumhurbakannca ksmen uygun bulunmama
durumunda, TBMM sadece uygun
bulunmayan maddeleri grebilir.
Meclis, geri gnderilen kanunu aynen kabul
ederse, Cumhurbakan bunu yaymlamak
zorundadr. Ancak; daha sonra 60 gn iinde
Anayasa Mahkemesinde iptal davas aabilir.
Meclis ilgili kanunda deiiklik yaparak tekrar
Cumhurbakanna gnderirse
Cumhurbakannn bunu tekrar veto etme
yetkisi vardr.
Kanunlarn ne zaman yrrle girecei
genellikle kendi metinlerinde belirtilir.
Ancak, yrrlk tarihi metinlerinde
belirtilmemise Resmi Gazetede
yaymlanmalarn takip eden gnden itibaren
45 gn sonra kendiliinden
yrrle girerler.

zel Nitelikli Kanunlar

a. Bte Kanunu:

Bakanlar Kurulu, bte kanun tasarlarn mali
ylbandan (1 Ocak) en az 75 gn nce,
TBMMye sunar.
Bte tasarlar ve rapor, Bte
Komisyonunda incelenir. (40 kii - en az 25
yesi iktidar partisinden olmak zere)
Bte Komisyonunun 55 gn iinde kabul
edecei metin TBMMde grlr ve mali
ylbana kadar karara balanr.
TBMM yeleri, bte kanun tasarlar genel
kurulda grlrken gider artrc ve gelir
azaltc nerilerde bulunamazlar.
Bakanlar Kuruluna KHK (Kanun Hkmnde
Kararname) ile btede deiiklik yapma
yetkisi verilemez.
Cumhurbakan TBMMce kabul edilen bte
kanununu veto edemez. Ancak Anayasa
Mahkemesinden iptalini isteyebilir.
Geici olarak 1 yllna karlan tek
kanundur.

b. Kesin Hesap Kanunu:

TBMMnin btenin uygulan zerindeki
denetimi, kesin hesap kanun tasarsn kabul
etmek suretiyle olur. Bunlar, Saytayn
hazrlad genel uygunluk bildirimlerine
dayanr.
Kesin hesap kanun tasarlar kanunda daha ksa
bir sre kabul edilmemise, ilgili olduklar mali
yln sonundan balayarak en ge 7 ay sonra
Bakanlar Kurulu tarafndan TBMMye sunulur
ve bir rnei Saytaya gnderilir. Saytay, en
ge 75 gn iinde genel uygunluk bildirimini
TBMMye sunar.
Kesin hesap kanun tasarlaryla yeni yl bte
tasarlar mecliste birlikte grlerek karara
balanr.
TBMM, kesin hesap kanun tasarlarn grp
kabul etmekle hkmetin bir nceki yl
btesini ibra etmi (aklam) olur.

c. Milletleraras Antlamalar:

TBMM bir kanunla kabul eder (uygun bulur).
Her kanun gibi Cumhurbakannn
onaylamasyla yaymlanp yrrle girerler.
Baz antlamalar TBMMce uygun bulunma
kanununa gerek olmakszn yrrle konulur
Bte Kanunu
Kesin Hesap
Kanunu
Milletleraras
Antlamalar
Para Baslmasna
Karar Verme
Tarih retmeni

52
ve yaynlandktan sonra iki ay iinde
TBMMnin bilgisine sunulur. Bu antlamalar
u ekildedir;

Ekonomik, ticari ve teknik ilikileri dzenleyen
ve sresi 1 yl amayan antlamalar,
Devlet maliyesi bakmndan bir yklenme
getirmeyen antlamalar,
Kii hallerine ve Trklerin yabanc
memleketlerdeki mlkiyet haklarna
dokunmayan antlamalar,
Trk kanunlarnda deiiklik getirmeyen
antlamalar,
Milletleraras bir antlamaya dayanan
uygulama antlamalar

Trk kanunlarnda deiiklik getiren her trl
antlamalarn yaplmas TBMMnin bir
kanunla uygun bulmasna (onaylamasna
deil) ve Cumhurbakannn onayna
baldr.
NOT-1: Usulne gre yrrle konulmu
milletleraras antlamalar Kanun deerindedir.
Bunlar hakknda Anayasaya aykrlk iddiasyla
Anayasa Mahkemesine bavurulamaz.
NOT-2: Usulne gre yrrle konulmu, temel
hak ve zgrlklere ilikin milletleraras
antlamalarla, yrrlkte bulunan kanunlar
arasnda kacak uyumazlklarda milletleraras
antlama hkmleri esas alnr.
d) Para Baslmasna Karar Verme:

Para baslmasna karar verme yetkisi
TBMMye aittir.
Banknot ve madeni para baslan yer ise Merkez
Bankas darphaneleridir.

2. PARLAMENTO (MECLS)
KARARLARI:

Parlamento kararlar, TBMMnin iyapsna ve
alma dzenine ilikin olarak veya
TBMMnin yrtme ve yarg organlaryla
ilikileri erevesinde ald kararlardr.
Parlamento kararlar, Meclis tarafndan yaplan
ama ad kanun olmayan ilemlere denir.
TBMM Genel Kurulunun kararlardr. Resmi
Gazetede Meclis Karar olarak yaymlanr.

Kararlar;

Meclisin kendi itzn yapmas
Meclis Bakan ve Bakanlk Divannn
seilmesi
Seimlerin yenilenmesine karar verilmesi
Yasama dokunulmazlnn kaldrlmas ve
milletvekili yeliinin drlmesi
Meclis soruturmas almas ve Yce Divana
sevk karar
Bakanlar Kuruluna gvenoyu verilmesi
Sava ilan
Silahl kuvvetlerin kullanlmasna ve yurt
dna gnderilmesine izin verilmesi
Yabanc silahl kuvvetlerin Trkiyede
bulunmasna izin verilmesi
Olaanst hal ve skynetim kararlarnn
onaylanmas ve sresinin uzatlmas
Cumhurbakannn vatana ihanetle sulanmas
Kalknma planlarnn onaylanmas
RTK yelerinin atanmas
Anayasa Mahkemesine ye semesi
Meclisin tatile girmesi
NOT: Genel kural; Parlamento kararlar
Cumhurbakannn onayna sunulmaz ve
Anayasaya aykrlk iddiasyla Anayasa
Mahkemesi'ne gtrlemez.
istisna vardr;

TBMM i tzk deiiklikleri
Milletvekillerinin dokunulmazlklarnn
kaldrlmas
Milletvekillerinin yeliklerinin drlmesi
kararlar, bir parlamento karar olmasna
ramen Anayasa Mahkemesinden iptalleri
istenebilir.

3. TBMM TZ:

TBMMnin kendi i almalarn dzenlemek
amacyla koyduu kurallara tzk denir
(Yntemsel bamszlk).
tzk deiiklikleri de bir parlamento karar
olmasna ramen Anayasa Mahkemesinin
denetimine tabidir.

Tarih retmeni

53
TBMMNN KURULUU

+ Trkiyede Uygulanan Seim Sistemi:

Dnyada oylarn sandalyelere
(milletvekilliklerine) dntrlmesi asndan
ounluk sistemi ve nispi temsil sistemi
uygulanan sistemlerdir.
Trkiyede ise her partinin ald oy orannda
temsil edilmesini salayan Nisbi Temsilin
% 10 lke Barajl Dhont Sistemi
uygulanmaktadr.

Trkiyede Milletvekili Genel
Seimlerinde uan da Geerli Olan
Uygulamalar:

1. Tek dereceli seim (Anayasa gre zorunlu)
2. Nispi temsilin lke barajl (%10) D'hont
sistemi
3. Geni evre (blge)
4. Liste usul
5. Genel oy, eit oy, gizli oy, ak saym,
seimlerin serbestlii

Trkiyede milletvekili seimlerinde uan da ki
seim kanununa gre; Seim evresi (il) baraj,
dar blge sistemi, mutlak, basit veya nitelikli
ounluk sistemleri uygulanmamaktadr.
Bu durum Anayasadan deil seim
kanunundan kaynakldr. Ancak, seimlerin tek
dereceli yaplmas anayasann bir emridir.
Seim kanunu, seim evresi olarak esas
itibariyle illeri kabul etmekle birlikte,
karaca milletvekili says 18e kadar olan
illerin 1, 19dan 35e kadar olan illerin 2, 36
ve daha fazla olan illerin 3 seim evresine
blneceini belirtmitir. Yani seim evreleri
(blgeler) geni tutulmutur. Bunlar
saptamakta Yksek Seim Kurulunun
grevidir.
NOT: Anayasaya gre seim kanunlar temsilde
adalet ve ynetimde istikrar ilkesine gre
dzenlenmelidir.

RNEK SORU
1982 Anayasasna gre, milletvekili seimlerinde
aadakilerden hangisinin uygulanmas
mmkn deildir?
A) Tercihli Oy
B) ki dereceli sistem
C) ki trl sistem
D) Dar blge sistemi
E) Seime katlmayan semenlere para cezas
verilebilmesi
(2001/KMS)
Cevap: B

1982 Anayasasna Gre TBMM
(Milletvekillii Genel) Seimleri:

TBMM seimleri normal olarak (erken seim
olmazsa) 4 ylda bir yaplr.
NOT: 5678 Sayl Anayasann Baz Maddelerinin
Deitirilmesi Hakknda Kanunun 21 Ekim 2007
tarihinde halk oylamas sonucu kabul edilmesiyle, 5
yl olan TBMM seimleri 4 yl olarak
deitirilmitir.
RNEK SORU
1982 Anayasasna gre, TBMMnin grev
sresiyle ilgili aadaki ifadelerden hangisi
dorudur?
A) 1982 Anayasas, en bandan beri TBMMnin 4
yllk bir sre iin seileceini ngrmtr ve
bu konuda herhangi bir deiiklik
yaplmamtr.
B) 1982 Anayasasnn ilk eklinde TBMMnin 6
yllk bir sre iin seilecei ngrlmekteydi;
fakat 2001 ylnda yaplan bir deiiklikle, bu
sre 4 yla indirilmitir.
C) 1982 Anayasas, en bandan beri TBMMnin 5
yllk bir sre iin seileceini ngrmtr ve
bu konuda herhangi bir deiiklik
yaplmamtr.
D) Anayasa, TBMMnin grev sresi hakknda
herhangi bir hkm iermemektedir. Bu husus
5 yl olarak Milletvekili Seimi Kanununda
dzenlenmi bulunmaktadr.
E) 1982 Anayasas, 2007 ylna gelinceye kadar
TBMMnin 5 yllk bir sre iin seileceini
ngrmekteydi; fakat bu sre 2007 ylnda
yaplan bir deiiklikle 4 yla indirilmitir.
(2008/KPSS nlisans)
Cevap: E

RNEK SORU
TBMM seimleri ka ylda bir yaplr?
A) 3 B) 4 C) 5 D) 6 E) 7
Cevap: C (B)

Tarih retmeni

54
Anayasa milletvekili genel seimlerini
yenileme yetkisini TBMM ve
Cumhurbakanna vermitir.
TBMM seimleri istedii an yenileme karar
alr ve gnn de kendisi belirler.
TBMM, seimlerin yenilenmesi kararn ye
tamsaysnn salt ounluuyla deil toplantya
katlanlarn salt ounluuyla alr (139 kabul
oyu).
Cumhurbakan ise seimleri istedii anda
yenileme karar alamaz. Anayasada
belirtilen artlar (116. madde) gerekleirse
yenileyebilir. 90 gn sonraki ilk Pazar
gn seim yaplr.
21 Ekim 2007 tarihinde yaplan referandumla
kabul edilen Anayasa deiikliinden nce
Cumhurbakan TBMM tarafndan
seildiinden, Cumhurbakannn TBMM
tarafndan 4. tur sonunda seilememesi
durumunda TBMM seimleri kendiliinden
derhal yenilenmekte idi.
Ancak, yaplan deiiklikle Cumhurbakan
bu gn iin halk tarafndan 2 turda
seildiinden Cumhurbakannn
seilememesi sonucu seimlerin yenilenmesi
artk sz konusu deildir.
NOT: TBMM seimlerinin bu iki hal dnda hibir
ekilde 4 yldan nce yaplmasna (yenilenmesine)
karar verilemez. Yenilenmesine karar verilen
Meclisin yetkileri, yeni Meclisin seilmesine
kadar srer.
RNEK SORU
1982 Anayasasna gre, TBMMnin seim
dnemi ile ilgili aadaki ifadelerden hangisi
dorudur? (2009 KPSS)
A) 2007 ylnda gerekletirilen Anayasa
deiiklii uyarnca TBMM seimleri 5 ylda
bir yaplr.
B) Meclis, seim dnemi dolmadan ye tam
saysnn en az salt ounluunun oyu ile
erken seim karar alabilir.
C) Meclisin, seim dnemi dolmadan erken
seim karar almas zerine yaplan seime
ara seim denir.
D) Cumhurbakan, lkenin herhangi bir nedenle
siyasi bunalma girdiini dnd her
durumda, bu bunalm zme amacyla
TBMM seimlerinin yenilenmesine karar
verebilir.
E) TBMM Genel Kurulu veya Cumhurbakan
tarafndan yenilenmesine karar verilen
Meclisin yetkileri, yeni Meclisin seilmesine
kadar devam eder. Cevap: E
Cumhurbakan TBMM Seimlerini
Hangi Hallerde Yenileyebilir?

- Yeni seilen TBMMde Bakanlk Divannn
olumasndan sonra 45 gn iinde yeni
Bakanlar Kurulunun kurulamamas,
- Bakanlar Kurulunun greve balarken
gvenoyu alamamas sonucu 45 gn
iinde yeni Bakanlar Kurulunun
kurulamamas ya da kurulup gvenoyu
alamamas,
- Babakann gvensizlik oyu dnda bir
nedenle istifa etmesi sonucu
hkmetin dmesi zerine 45 gn iinde yeni
Bakanlar Kurulunun kurulamamas
- Bakanlar Kurulunun grev srasnda gvenoyu
alamamas zerine 45 gn iinde yeni Bakanlar
Kurulunun kurulamamas ya da kurulduu
halde gvenoyu alamamas,
- Hkmetin gensoru sonucu gvensizlik oyuyla
drlmesi zerine 45 gn iinde yeni
Bakanlar Kurulunun kurulamamas ya da
kurulduu halde gvenoyu alamamas,
durumlarnda Cumhurbakan Meclis
Bakanna danarak seimleri yenileyebilir.
NOT-1: Cumhurbakannn TBMM seimlerini
yenileyebildii durumlarn hepsinin ortak zellii
udur: Bir ekilde 45 gn iinde Bakanlar
Kurulu'nun (hkmetin) kurulamamas ya da
drlmesi sonucu yeni Bakanlar Kurulu'nun
(hkmetin) oluturulamamasdr.
NOT-2: Seimlerden nce seimin tarafszln
salamak amacyla, ileri Bakan, Adalet
Bakan, Ulatrma Bakan grevlerinden
ekilirler. Yerlerine bamszlar meclis iinden
ya da dndan Babakanca atanr.
NOT-3: Yabanc lkelerde yaayan Trk
vatandalar, seimlerinin yaplaca gnn 75 gn
ncesinden balamak zere gmrk kaplarnda oy
kullanabilirler.
TBMM Seimlerinin Ertelenmesi (Geriye
Braklmas): TBMM seimleri, sadece
SAVA sebebiyle 1 yl geriye braklabilir
(Ertelenebilir, zamanndan (4 yldan) sonra
yaplmasna karar verilebilir.). Ertelemeyi
sadece TBMMnin kendisi yapar.

Tarih retmeni

55
RNEK SORU
TBMM seimlerinin geri braklma sebebidir?
A) Sava
B) Olaanst hal ilan
C) Cumhurbakannn seilememesi
D) Meclis Bakannn seilememesi
E) TBMM yeliklerinde boalma olmas
(2002/KPSS)
Cevap: A

RNEK SORU
1982 Anayasasna gre, TBMM yeleri
aadakilerden hangisini temsil eder?
A) Milleti
B) Seildikleri blgeyi
C) Kendilerini seen semenleri
D) Mensubu olduklar siyasi partiyi
E) Devleti
(2002/KPSS)
Cevap: A

RNEK SORU
1982 Anayasasna gre, hangi bakanlarn
TBMM seimlerinden nce ekilmeleri ve
yerlerine bamszlarn atanmas gerekir?
A) Ekonomiden Sorumlu Devlet Bakan, Adalet
Bakan ve Dileri Bakan
B) ileri Bakan, Milli Savunma Bakan ve
Ulatrma Bakan
C) ileri Bakan, Adalet Bakan ve Ulatrma
Bakan
D) Adalet Bakan, Milli Eitim Bakan ve ileri
Bakan
E) Milli Savunma Bakan, Adalet Bakan ve
Maliye Bakan
(2001/KMS)
Cevap: A

Ara Seim Nedir?

Ara seim, TBMM yeliklerinde yani
milletvekilliklerinde boalma olmas halinde,
sadece boalan milletvekilinin yerine ve o
yerde yaplan seimdir (Erken seim ya da
mahalli (belediye) seim deildir.).

Ara seimle ilgili kurallar:

- Ara seim, her seim dneminde bir defa
yaplr ve genel seimden 30 ay gemedike
ara seime gidilemez.
- Ancak, boalan yeliklerin says, ye
tamsaysnn (550nin) %5ini bulduu
hallerde, ara seimlerin 3 ay iinde yaplmas
zorunludur (Bu durumda, ilk kural ilemez.).
- Genel seimlere 1 yl kala ara seim
yaplamaz. Bu kural boalan ye saynn %5i
bulmas durumunda da geerlidir.
- Eer bir ilin ya da seim evresinin hi
milletvekili kalmazsa boalmay takip eden
gnden 90 gn sonraki ilk Pazar gn ara
seim yaplmak zorundadr. Seimlere 1 yl
kalsa dahi bu kural uygulanr (2002
deiiklii).
NOT-1: Milletvekili genel seimleriyle ara seim
birbirine kartrlmamaldr. TBMM genel
seimleri 4 ylda bir yaplr, meclisin tm yeniden
seilir. Ara seim ise yukarda da belirtildii gibi
milletvekilliklerinde boalma olmas halinde
sadece o yerde yaplan seimdir. Bu nedenle
yukarda belirtilen kurallar sadece ara seimde
uygulanr.
NOT-2: Seim kanunlarnda yaplan deiiklikler,
1 yl iinde yaplacak seimlerde uygulanmaz.
RNEK SORU
Ara seim ne demektir?
A) TBMMnin, grev sresi dolmadan erken
seim karar almas
B) Milletvekili genel seimi ile yerel seimlerin
ayn zamanda yaplmas
C) TBMMde boalan milletvekillerinin yerine
yenilerinin seilmesi
D) Semenlerin, milletvekillerinin seecek ikinci
semenleri semesi
E) Cumhurbakan adaylarndan hibirinin ilk
turda gereken ounlu alamamas nedeniyle
ikinci tur seim yaplmas
(1999/DMS)
Cevap: C

RNEK SORU
Ara Seim ne demektir?
A) TBMMnin seim dnemi dolmadan kendi
seimlerinin yenilenmesine karar verilmesi
halinde yaplan seim
B) ki genel seim arasnda boalan
milletvekillikleri iin yaplan seim
C) ki milletvekili genel seimi arasnda yaplan
yerel seim
D) Sava hali nedeniyle bir yl geriye braklan
milletvekili seimi
E) Cumhurbakan TBMM seimlerinin
yenilenmesine karar verilmesi halinde yaplan
seim
(2004/KPSS)
Cevap: B

Tarih retmeni

56
1982 Anayasasna gre, Aada
Belirtilenler Grevlerinden ekilmedike
Milletvekilliine Aday Olamazlar;

Hkim ve savclar
Yksek yarg organ mensuplar
Yksekretim kurumlarndaki retim
grevlileri
YK yeleri
Kamu kurum ve kurulularnn memur
statsndeki grevlileri
Yaptklar hizmet bakmndan isi nitelii
tamayan dier kamu grevlileri
Silahl kuvvetler mensuplar
Belediye bakanlar, belediye meclis yeleri,
l genel meclisi yeleri, siyasi partilerin il ve
ile ynetim kurulu yeleri

+ MLLETVEKL SELEBLME ARTLARI

Trk vatanda olmak (ifte vatandalk
milletvekili seilmeye engel tekil etmez.)
25 yan doldurmak (2006 deiiklii)
En az ilkokul mezunu olmak
Kstl olmamak (Mahkemelerce kiilerin baz
haklar kullanabilmesi kstlanabilir)
Erkekler iin askerliini yapm olmak
Kamu hizmetlerinden yasakl olmamak
(Mahkemelerce kamu hizmetine girmek
yasaklanabilir)
Taksirli sular hari, toplam 1 yl veya daha
fazla hapis ile ar hapis cezasna hkm
giymemi olmak
NOT: Zimmet, irtikp, rvet, hrszlk,
dolandrclk gibi yz kzartc sularla, kaaklk,
resmi ihalelere fesat kartrma, devlet srlarn
aa vurma, ideolojik veya anarik eylemlere
katlma ve bu gibi eylemleri tahrik ve tevik
sularndan biriyle hkm giymi olanlar, affa
uram olsalar bile milletvekili seilemezler.
RNEK SORU
bir kimsenin milletvekili seilebilmesi iin
gerekli koullardan biridir? (1999 DMS)
A) Bir siyasal partiye ye olmak
B) Aday olaca seim evresinde en az 3 yldr
oturuyor olmak
C) En az 35 yanda olmak
D) Trk vatanda olmak
E) Kamu hizmetlerinde en az 10 yldr alyor
olmak
Cevap: D
RNEK SORU
Aadakilerden hangisi milletvekili seilebilmek
iin aranan artlardan biri deildir?
A) En az lise mezunu olmak
B) Ykml olduu askerlik hizmetini yapm
olmak
C) Kamu hizmetlerinden yasakl olmamak
D) Trkiye Cumhuriyeti vatanda olmak
E) Kstl olmamak
Cevap: A

+ Temsil: TBMM yeleri seildikleri blgeyi
veya kendilerini seenleri deil, btn milleti
temsil eder. Bunun sonucu olarak,

Milletvekilleri azledilemez, Semenler
milletvekillerini grevlerinden alamazlar,
Partisinden istifa edince milletvekillikleri
dmez,
Bakan olann milletvekillii dmez.

+ Milletvekillii sfatnn kazanlmas: Bir
kii milletvekillii sfatn, l Seim Kurulu
tarafndan milletvekili seildiine ilikin
tutanan dzenlendii anda kazanr. Seim
tutanaklarn kabul etmek ise Yksek Seim
Kurulunun grevidir (TBMMnin grevi
deildir).
NOT: Milletvekilleri, mazbatalarn l Seim
Kurulundan alrlar.
TBMM YELERNN YAPAMAYACAKLARI
LER
Milletvekilleri,

Devlet ve dier kamu tzel kiilerinde ve
bunlara bal kurulularda,
Devletin veya dier kamu tzel kiilerinin
katld ortaklklarda,
zel gelir kaynaklar ve zel imknlar kanunla
salanm kamu yararna alan derneklerin ve
devletten yardm salayan ve vergi muafiyeti
olan vakflarn, kamu kurumu niteliindeki
meslek kurulular ile sendikalarn ve bunlarn
st kurulularnn katldklar teebbs veya
ortaklklarn ynetim ve denetim kurullarnda
grev alamaz ve vekili olamaz
Bu kurulularda, herhangi bir taahht iini
dorudan veya dolayl olarak kabul edemezler,
temsilcilik ve hakemlik yapamazlar.
Tarih retmeni

57
Anayasada saylan kurulularda i takipilii,
komisyonculuk, mavirlik yapmalar, yz
kzartc ve devlete kar ilenen sularla ilgili
davalarda devlet aleyhine vekil olmalar,
serbest ilerinde milletvekili unvanlarn
kullanmalar yasaklanmtr.

Yasama Uyumsuzluu: TBMM yelerinin
yrtme organnn verecei bir ite grev
alamamasdr. Bir milletvekili Bakanlar
Kurulunun verecei geici bir grevi ancak,
6 ay gememek zere Meclisin kararyla
kabul edebilir.

Mutlak Dokunulmazlk (Yasama
Sorumsuzluu):

Milletvekillerinin meclis almalarndaki oy,
sz ve dncelerinden ve Meclise baka bir
karar alnmadka bunlar meclis dnda
tekrarlamaktan, aa vurmaktan sorumlu
olmamalardr.
Srekli, mutlak bir koruma (milletvekilinin
yelii sona erse bile) salar. Meclis tarafndan
kaldrlmas mmkn deildir.
Milletvekilleri, adam yaralama veya ldrme
gibi eylemlerde bulunurlarsa yasama
sorumsuzluunun dnda kalr.
Milletvekilleri hukuki ve cezai bakmndan
sorumsuzlua sahiptirler.
Yasama sorumsuzluundan milletvekili
olmayan bakanlar da yararlanr.
Yasama sorumsuzluunun temel amac; sz
hrriyetinin korunmasdr.

Nispi Dokunulmazlk (Yasama
Dokunulmazl):

Seimden nce veya sonra bir su iledii ileri
srlen bir milletvekilinin, Meclisin karar
olmadka tutulamamas, sorguya
ekilememesi, tutuklanamamas,
yarglanamamasdr.
Yasama dokunulmazlnn amac;
milletvekilinin aslsz, gereksiz veya keyfi
sulamalara, bunun sonucunda zellikle
tutuklanmalara kar korunmasdr.
Srekli, mutlak bir koruma salamaz. Nispi
koruma salar ve Meclis tarafndan
kaldrlmas mmkndr.
Milletvekilleri yalnzca cezai bakmndan
dokunulmazla sahiptirler.
Yasama dokunulmazlndan milletvekili
olmayan bakanlar da yararlanr.
NOT: Ar cezay gerektiren sust hali ile
soruturulmasna seimden nce balanmak
kaydyla Anayasann 14. maddesinde belirtilen
milli btnle, laik ve demokratik Cumhuriyete
kar ilenen sular dokunulmazlk kapsamnda
deildir. Byle bir durumda yetkili makam durumu
hemen ve dorudan doruya TBMMye bildirmek
artyla tutma, sorguya ekme, tutuklama ve
yarglama ilemlerini yapabilir.
Hukuk davalarnn (tazminat, alacak gibi)
almasna dokunulmazlk engel deildir.
Nisbi dokunulmazlk meclis tarafndan
kaldrlabilir. Yani geici koruma salar.
Tek milletvekilinin dokunulmazln dahi
meclis kaldrabilir (Anayasa Mahkemesi
deil).
Seimden nce veya sonra milletvekiline
verilmi bir ceza hkmnn uygulanmas
yelik sfatnn sona ermesine braklr.
Milletvekillii sresince ilenilen sula ilgili
zamanam sresi islemez.
Yeniden seilen milletvekili hakknda
soruturma ve kovuturma, meclisin yeniden o
milletvekilinin dokunulmazln kaldrmasna
baldr.
Meclis tarafndan bir milletvekilinin yasama
dokunulmazlnn kaldrlmas iin toplantya
katlanlarn salt ounluunun karar gerekir.
Meclis Genel Kurulunca dokunulmazlnn
kaldrlmasna karar verilen milletvekili kararn
iptali iin 7 gn iinde Anayasa Mahkemesine
bavurur. Anayasa Mahkemesi iptal istemini
15 gn iinde kesin karara balar.
Dokunulmazl kalkan milletvekilinin
milletvekillii devam eder. Sadece
yarglanmasn engelleyen koruma kalkar.
TBMM yelerini (Milletvekilleri, Bakanlk
Divan yeleri) iledii iddia edilen sulardan
yarglamak Anayasa Mahkemesinin grev ve
yetkisinde deildir. Bu kiiler adli yargda
genel mahkemelerde yarglanrlar.

Tarih retmeni

58
RNEK SORU
Aadakilerden hangisi, grevleriyle ilgili
sulardan tr Yce Divanda deil, olaan
yarg organlarnda yarglanr?
A) Vatana ihanet durumunda Cumhurbakan
B) Yargtay Bakan ve yeleri
C) Milletvekilleri
D) Babakan
E) Bakanlar
(2008/KPSS nlisans)
Cevap: C

MLLETVEKLL HANG HALLERDE NASIL
DER?

stifa durumunda Meclis kararyla (toplantya
katlanlarn salt ounluunun kararyla),
Meclis almalarna 1 ay iinde 5 gn izinsiz
gelinmediinde Meclis kararyla (ye
tamsaysnn salt ounluunun kararyla),
Milletvekilliiyle badamayan iler
yapldnda Meclis kararyla (Genel Kurulun
verecei gizli oyla),
Mahkeme kararyla kesin hkm giyildiinde
ve kstlanma durumunda, mahkeme kararnn
meclise bildirildii anda, (Meclis karar
vermez, kendiliinden der.)
Milletvekilinin Cumhurbakan seilmesi
durumunda dorudan (kendiliinden)
NOT-1: Cumhurbakan seilen kiinin partisiyle
ilikisi kesilir.
NOT-2: Beyan ve eylemleri ile partisinin
kapatlmasna sebep olmak nedeniyle
milletvekilliinin kendiliinden sona ermesi 2010
Anayasa deiiklii ile kaldrlmtr.
NOT-3: Partisinden istifa eden, baka partiye
geen, Bakanlar Kurulunda grev alan (Bakan ya
da Babakan olan) TBMM Bakan olan ve
dokunulmazl kaldrlan milletvekilinin
milletvekillii sona ermez.
NOT-4: TBMM kararna gerek olmadan den
milletvekillii iin iptal davas alamaz.
NOT-5: Milletvekilinin lmesi veya hakknda
gaiplik karar verilmesi durumunda milletvekillii
kendiliinden sona erer. Ayrca milletvekilinin
Trk vatandaln kaybetmesi durumunda
konunun Meclis Genel Kurulunun bilgisine
sunulmasyla milletvekillii sona erer.
NOT-6: Milletvekilleri yeliin drlmesi
kararna kar 7 gn iinde Anayasa Mahkemesine
iptal davas aabilir. Anayasa Mahkemesi iptal
istemini 15 gn iinde kesin karara balar.
RNEK SORU
milletvekilliini dren nedenlerden biridir?
A) Milletvekilinin, meclis almalarna zrsz
veya izinsiz olarak 1 ay iinde toplam be
birleim gn katlmamas
B) TBMMnin, milletvekilinin dokunulmazln
kaldrmas ve kararn iptali iin Anayasa
Mahkemesine yaplan bavurunun
reddedilmesi
C) Bakan olan milletvekilinin Babakann nerisi
zerine Cumhurbakannca bakanlktan
azledilmesi
D) Milletvekilinin partisinden istifa ederek baka
bir partiye gemesi
E) Milletvekilinin Cumhurbakannca bakan
olarak atanmas
(1999/DMS)
Cevap: A

RNEK SORU
bir kimsenin milletvekilliini sona erdirecek
sebeplerden deildir?
A) Meclis almalarna zrsz veya izinsiz
olarak 1 ay iinde toplam 5 birleim gn
katlmamak
B) Milletvekilli seilme yeterliliini ortadan
kaldran bir sutan kesin hkm giyme
C) Bakan olarak Bakanlar Kurulunda grev almak
D) Milletvekilliiyle badamayan bir grev veya
hizmeti srdrmekte srar etmek
E) Anayasa Mahkemesinin verdii kapatma
kararnda beyan ve eylemleriyle partisinin
kapatlmasna sebep olduu belirtilmi olmak
(2000/DMS)
Cevap: C

RNEK SORU
1982 Anayasasna gre aadakilerden hangisi,
milletvekilliini sona erdiren hallerden biri
deildir? (2010 KPSS nlisans)
A) stifa
B) Milletvekili olmaya engel bir sutan kesin
hkm giyme
C) Kstlanma
D) Milletvekilliiyle badamayan bir grevi
srdrmekte srar etme
E) Partisinin temelli kapatlmasna, beyan ve
eylemleriyle sebep olma
Cevap: E

Tarih retmeni

59
RNEK SORU
1982 Anayasasna gre, aadaki durumlarn
hangisinde milletvekillii, TBMM Genel
Kurulunun kararna gerek kalmadan, bu
durumun TBMM Genel Kuruluna bildirilmesi
zerine, kendiliinden der?
A) Milletvekilinin istifa etmesi
B) Milletvekilinin kesin hkm giymesi
C) Milletvekilinin meclis almalarna izinsiz
katlmamas
D) Milletvekilinin Anayasaya gre
milletvekilliiyle badamayan bir grev
srdrmekte srar etmesi
E) Milletvekilinin partisinden istifa ederek baka
bir partiye gemesi
(2005/KPSS)
Cevap: B

TBMMNN ALIMA DZEN
TBMM, almalarn kendi yapt i tzk
hkmlerine gre yrtr.
Bakanlk Divan; Meclis yeleri arasndan
seilen;

Meclis Bakan,
Bakanvekilleri,
Ktip yeler ve
dare Amirlerinden oluur.

Bakanlk Divan iin bir yasama dneminde
2 seim yaplr. lk devre iin seilenler 2 yl,
ikinci devre iin seilenler o yasama dneminin
sonuna kadar grev yaparlar (2010 Anayasa
deiiklii).
RNEK SORU
1982 Anayasasna gre, TBMM Bakanlk
Divan iin bir yasama dneminde ka seim
yaplr?
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 6
(2010 KPSS Lisans)
Cevap: B

NOT: Meclis Bakanlk Divan yeleri siyasi parti
grubu yeleri arasndan, ye saylar orannda
seilir. Meclis Bakannn tarafsz olmak zorunda
olmas onun parti yeliini sona erdirmez. Meclis
Bakan tarafszl gerei partisinin almalarna
katlamaz. Ancak Meclis Bakan olan kiinin
milletvekili olmas zorunludur.

TBMM BAKANLIK SEM (5 gn iinde
bitirilir gizli oyla):

1. Tur - ye tamsaysnn 2/3
2. Tur - ye tamsaysnn 2/3
3. Tur - ye tamsaysnn salt ounluu
4. Tur - En ok oyu alan seilir.
NOT-1: TBMM Bakan ve yokluunda oturumu
yneten Bakanvekili oy kullanamazlar.
NOT-2: Siyasi parti gruplar Meclis Bakanl iin
aday gsteremezler.
Meclis Bakannn Anayasal Grevleri:

TBMM toplantlarna bakanlk etme ve
Meclisi temsil etme
Dorudan ya da yelerden 1/5inin yazl
istemi zerine Meclis'i toplantya arma
Meclisin kolluk (gvenlik), mali ve idari
hizmetlerini ynetme
Yurt dna kma, hastalk gibi durumlarda
Cumhurbakanna veklet etme
Cumhurbakanl makamnn herhangi bir
nedenle boalmas halinde yeni
Cumhurbakan seilinceye kadar bu makama
veklet etme
Cumhurbakannn seimleri yenileme karar
almas durumunda kendisine gr bildirme
Cumhurbakannn seimlerin yenilenmesine
karar vermesi durumunda oluturulacak olan
Geici Bakanlar Kuruluna siyasi parti
gruplarndan alnacak ye saysn tespit etme
SYAS PART GRUPLARI
Siyasi partilerin mecliste grup
oluturabilmeleri iin en az 20 milletvekiline
sahip olmalar gerekir.
Siyasi parti ile siyasi parti grubu ayn anlama
gelmez. Bir milletvekiline sahip bir parti dahi
meclise girebilir. Ancak bu partinin mecliste
grup kurabilmesi iin en az 20
milletvekiline sahip olmas gerekir.

Siyasi parti gruplarnn yapabilecei meclis
almalar:

- Gensoru nergesi verebilirler,
- Genel grme almasn isteyebilirler,
- Meclis aratrmas almasn isteyebilirler,
Tarih retmeni

60
- Kapal oturum yaplmasn isteyebilirler.
- ktidar ve ana muhalefet partisi meclis
gruplar, Anayasa Mahkemesinde iptal
davas aabilirler,
- Meclis almalarna ve komisyonlarda ye
saylarna gre katlrlar (Bte
Komisyonunda iktidar partisine tannan zel
kontenjan dnda).

Siyasi parti gruplarnn yapamayacaklar
iler:

- Yasama dokunulmazlnn kaldrlmas ve
meclis soruturmas ile ilgili grme yapamaz
ve karar alamaz.
- Meclis Bakanl iin aday gsteremezler.

Meclisin Toplanma Usul ve Tatili:

TBMM her yl Ekim aynn ilk gn
kendiliinden toplanr.
Meclis, bir yasama ylnda en ok 3 ay tatil
yapar. Normal tatil sresinin haricinde, 15
gn gememek zere almalarna ara
verebilir.

RNEK SORU
1982 Anayasasna gre, TBMM bir yasama
ylnda en ok ka ay tatil yapabilir?
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
(2007/KPSS)
Cevap: C

Meclisi ara verme ve tatil srasnda;

Cumhurbakan dorudan,
Meclis Bakan dorudan,
Bakanlar Kurulunun istemi zerine
Cumhurbakan,
Milletvekillerinin 1/5inin istemi zerine
Meclis Bakan, olaanst toplantya
arabilir.

Toplant ve Karar Says:

TBMM ye tam saysnn en az 1/3 (184) ile
toplanr (2007 Anayasa deiiklii).
Aksi Anayasada zel olarak belirtilmedike;

Toplantya katlanlarn salt ounluu ile karar
alr.
Ancak karar yeter says hibir zaman ye tam
saysnn 1/4nn bir fazlasndan az olamaz
(Yani en az 139 milletvekiliyle karar
alnabilir).
NOT: Salt ounluk: Yardan bir fazla ounluu
ifade eder. Nitelikli ounluk: Baz ilem ve
kararlar iin normal karar saysndan farkl olarak
aranan zel ounluk.
NOT: Nitelikli ounluk Gerektiren Durumlar;
a) Genel ve zel af ilan (TBMM ye
tamsaysnn 3/5 ounluu)
b) Cumhurbakannn vatana ihanetle sulanmas
(teklif iin ye tam saysnn 1/3, karar iin
ye tamsaysnn 3/4 (413))
c) Anayasa deiiklii (3/5 330 / 2/3 - 367)
d) TBMM Bakannn seiminde ilk iki turda ye
tamsaysnn 2/3 (367), nc turda ye
tamsaysnn salt ounluu (276)
e) Devamszlk nedeniyle milletvekilinin
milletvekilliinin dmesi (ye tamsaysnn
salt ounluu)
f) Bir bakann meclis soruturmas sonucu Yce
Divana sevki (ye tamsaysnn salt
ounluu)
g) Gven isteminin reddi (ye tamsaysnn salt
ounluu)
h) Gensoru sonucunda gven oylamas (ye
tamsaysnn salt ounluu)

Bakanlar Kurulu yeleri (Babakan ve
Bakanlar), Mecliste bulunamadklar
oturumlarda, kendileri yerine oy kullanmak
zere ancak bir bakana yetki verirler. Bir
bakan kendi oyu ile birlikte en ok iki oy
kullanabilir.
TBMM oturumlar aksi belirtilmedike kural
olarak aktr.
tr oylama yaplr; aretle, ak ve gizli
oylama. Aksi belirtilmedike kural iaretle (el
kaldrarak) oylamadr.
Ancak Anayasa deiiklikleri, Meclis
Bakanl seimi, Milletvekillii ile
badamayan bir grevi srdrmekte srar eden
milletvekilinin yeliinin dmesi karar,
Yce Divana sevke ilikin oylama, Meclis
Soruturmas alp almayacana karar
verilmesi oylamalar gizli yaplr.

Tarih retmeni

61
TBMMNN GREV VE YETKLER
Kanun koymak, deitirmek ve kaldrmak,
Bakanlar Kuruluna Kanun Hkmnde
Kararname karmas iin yetki vermek,
Olaan ve olaanst dnemde karlan
Kanun Hkmnde Kararnameleri onaylamak
veya reddetmek,
Olaanst hal, skynetim ve seferberlik
durumunu onaylamak, kaldrmak veya
uzatmak,
Milletleraras antlamalarn onaylanmasn
uygun bulmak,
Bte ve kesin hesap kanun tasarlarn
grmek ve kabul etmek,
3/5 (nitelikli ounluk) ounlukla genel ve
zel af ilanna karar vermek,
Anayasada deiiklik yapmak (3/5),
Para baslmasna karar vermek,
TBMM Bakann semek,
Hkmeti (Bakanlar Kurulunu) denetlemek,
Meclis seimlerinin yenilenmesine karar
vermek,
2005 yl Anayasa deiiklii ile Radyo
Televizyon st Kurulu (RTK) yelerini
siyasi partilerin gsterecei adaylar arasndan
semek,
Saytay yelerini semek,
Anayasa Mahkemesine 3 ye semek (2si
Saytay yeleri, 1i serbest avukatlar
arasndan)
Kalknma planlarn onaylamak,
l, ile, bakanlk ve bykehir belediyesinin
kurulmasna karar vermek,
Milletleraras hukukun meru sayd hallerde
sava ilanna, TSKnin (Silahl kuvvetlerin)
yabanc lkelere gnderilmesine veya yabanc
silahl kuvvetlerin Trkiyede bulunmasna izin
vermek.
NOT-1: TBMM tatilde veya ara vermede iken
lkenin ani bir silahl saldrya uramas ve bu
sebeple silahl kuvvet kullanlmasnn derhal karar
verilmesinin kanlmaz olmas halinde
cumhurbakan da TSKnin kullanlmasna karar
verir.
NOT-2: 2004 Anayasa deiikliiyle lm cezas
kaldrlm olduundan mahkemelerce verilen
lm cezalarnn yerine getirilmesine karar verme
yetkisi, TBMMnin grevleri arasndan
karlmtr.
RNEK SORU
1982 Anayasasna gre, milletleraras hukukun
meru sayd hllerde sava hli ilanna
aadakilerden hangisi karar verebilir?
A) Mill Savunma Bakannn nerisi zerine
Cumhurbakan
B) ileri Bakannn nerisi zerine Babakan
C) Dorudan Babakan
D) Mill Gvenlik Kurulu
E) TBMM
(2008/KPSS nlisans)
Cevap: E

RNEK SORU
TBMMnin grev ve yetkilerinden deildir?
A) Bakanlar denetlemek
B) Babakan denetlemek
C) Kanunlarn iptali iin yaplan bavurular
grmek
D) Kanunlar gerektiinde deitirmek
E) Hkmetin sunduu bteyi grmek
(2003/KPSS)
Cevap: C

RNEK SORU
1982 Anayasasna gre yeni bir ilin kurulmas
hangi kurumun alaca kararla gerekleir?
A) Cumhurbakanl
B) Bakanlar Kurulu
C) ileri Bakanl
D) TBMM
E) Anayasa Mahkemesi
(2003/KPSS)
Cevap: D

RNEK SORU
2004 ylnda yaplan deiiklikle TBMMnin
yetkileri arasndan karlmtr?
A) Sava ilanna karar vermek
B) Para baslmasna karar vermek
C) Bte ve kesin hesap kanun tasarlarn
grmek ve kabul etmek
D) Meclis ye tamsaysnn 3/5 ounluuyla
genel ve zel af ilanna karar vermek
E) Mahkemeler tarafndan verilip kesinleen lm
cezalarnn yerine getirilmesine karar vermek
(2005/KPSS)
Cevap: E

Tarih retmeni

62
RNEK SORU
1982 Anayasasna gre sava hali ilanna ve Trk
Silahl Kuvvetlerinin yabanc lkelere
gnderilmesine izin verme yetkisi TBMMye aittir.
Ancak TBMM tatildeyken veya ara vermedeyken
lkenin ani silahl saldrya uramas durumunda
silahl kuvvetlerin kullanlmasna derhal karar
verilmesi kanlmaz olabilir.
Bu gibi durumda karar hangi merci verir?
A) TBMM Bakan
B) Cumhurbakan
C) Babakan
D) Bakanlar Kurulu
E) Genel Kurmay Bakan
(2004/KPSS)
Cevap: B

RNEK SORU
Aadakilerden hangisi, TBMMnin grev ve
yetkilerinden biri deildir?
A) Para baslmasna karar vermek
B) Kanun koymak
C) Sava ilanna karar vermek
D) Bakanlar Kurulunu denetlemek
E) niversite rektrlerini semek
Cevap: E

RNEK SORU
Aadakilerden hangisi, TBMMnin grev ve
yetkilerinden biridir?
A) Anayasa Mahkemesi Bakann semek
B) Hkmeti denetlemek
C) Milli Gvenlik Kurulunu toplantya armak
D) Hkimler ve Savclar Yksek Kuruluna ye
semek
E) lm cezalarna ilikin itirazlar incelemek
(2000/DMS)
Cevap: B

RNEK SORU
1982 Anayasasna gre, uygulanmakta olan
olaanst hlin, Bakanlar Kurulunun istemi
zerine her defasnda 4 ay gememek zere
uzatlmasna karar vermeye aadakilerden
hangisi yetkilidir?
A) Cumhurbakan
B) Mill Gvenlik Kurulu
C) Genelkurmay Bakan
D) ileri Bakan
E) TBMM
(2008/KPSS Lisans)
Cevap: E

RNEK SORU
TBMM yeliinin sona erme nedenlerinden
biridir?
A) Bakanlar Kurulunda bakan olarak grev almak
B) TBMM Bakan sfatyla Cumhurbakanna
vekillik etmek
C) Meclis almalarna zrsz veya izinsiz
katlmamak
D) TBMM komisyonlarnda grev almak
E) Cumhurbakannca Babakan olarak atanmak
(2008/KPSS Lisans)
Cevap: C

HKMETN (BAKANLAR
KURULUNUN) TBMM TARAFINDAN
DENETLENMES
Parlamenter sistemlerin en nemli zellii
hkmetlerin (Bakanlar Kurulunun) meclise
kar sorumlu olmasdr.
1982 Anayasas da Bakanlar Kurulunun
meclise kar kolektif (hep birlikte)
sorumluluu ilkesini benimsemitir. Bu
sorumluluk gerei meclisin hkmeti
denetleme grevi vardr.

1. SORU: Bir milletvekili tarafndan yazl
olarak, Babakan veya Bakanlardan, Bakanlar
Kurulu adna cevaplanmak zere, bilgi
istenmesidir. Hkmetin ya da bakanlarn cezai
veya siyasi sorumluluuna yol amaz.

2. GENEL GRME: Toplumu ve devlet
faaliyetlerini ilgilendiren belli bir konunun
TBMM Genel Kurulunda grlmesidir.

Genel grme almasn; Hkmet, En az 20
milletvekili, Siyasi parti gruplar isteyebilir.
Hkmetin ya da bakanlarn cezai veya siyasi
sorumluluuna yol amaz.

3. MECLS ARATIRMASI: Belli bir konuda
bilgi edinebilmek iin yaplan incelemedir.

Soru
Genel
Grme
Meclis
Aratrmas
Meclis
Soruturmas
Gensoru
Tarih retmeni

63
Meclis aratrmas almasn; Hkmet, En
az 20 milletvekili, Siyasi parti gruplar
isteyebilir.
Karar sonunda incelemeyi aratrma
komisyonu yapar.
Devlet srlar ile ticari srlar Meclis
aratrmasna konu olamazlar.
Hkmetin ya da bakanlarn cezai veya siyasi
sorumluluuna yol amaz.
RNEK SORU
TBMMnin aadaki bilgi edinme ve denetim
yollarndan hangisinde, meclisin kurduu bir
zel komisyon eliyle belli bir konuda bilgi
toplanp inceleme yaplmas sz konusudur?
A) Soru
B) Gensoru
C) Genel Grme
D) Meclis Aratrmas
E) Gvenoyu
(2000/DMS)
Cevap: D

4. MECLS SORUTURMASI: Babakan ya
da bakanlarn grevleriyle ilgili iledikleri
sularla ilgili cezai sorumluluklarn aratran
bir denetim yoludur.
Meclis soruturmas almasn TBMM ye
tamsaysnn en az 1/10u (55 milletvekili)
verecei nerge ile isteyebilir.
Meclis, bu istemi en ge 1 ay iinde grr ve
gizli oyla karara balar.
Soruturma almasna meclis karar verir.
Soruturma almas durumunda Meclisteki
siyasi partilerin yeleri orannca katlacaklar
bir komisyon (15 kiilik) oluturulur.
Komisyon yapaca soruturma sonucunda
hazrlad raporu 2 ay iinde TBMMye sunar.
Rapor sunulduktan sonra, 10 gn iinde Meclis
Bakanl tarafndan yelere datlr ve
grmesi balar.
Soruturma sonucunda Babakan ya da ilgili
bakann Yce Divana (Anayasa
Mahkemesine) sevkine karar verilip
verilmeyecei oylamas yaplr.
Yce Divana sevk karar Meclis ye
tamsaysnn salt ounluunun gizli oyuyla
alnr. Yce Divana sevk karar bakan
hakknda verilmise bakanlktan der;
Babakan hakknda verilmise hkmet istifa
etmi savlr.
NOT-1: TBMMnin Babakan veya bir bakan
Yce Divana sevk karar kesin bir karar olup, bu
kararn iptali iin Anayasa Mahkemesine
bavurulamaz.
NOT-2: Meclis soruturmas Babakan ya da
bakanlarn sadece greviyle ilgili iledii sular
aratrr ve oylama sonucunda sadece bu sulardan
Anayasa Mahkemesinde yarglanmasn salar.
Babakan ya da bakanlarn grevi dnda iledii
sular hem bu yntemin konusu hem de Anayasa
Mahkemesi'nin grevi deildir. Grevi dndaki
sularda milletvekilleri gibi dokunulmazlklar
ekseninde ilem grrler ve yarglanmalar da genel
(adliye) mahkemelerde grlr.
RNEK SORU
1982 Anayasasna gre aadakilerden hangisi
iin meclis soruturmas alabilir?
A) Bakanlar Kurulu yeleri
B) TBMM Bakan
C) Ana muhalefet partisi milletvekilleri
D) Meclis Bakanlk Divan yeleri
E) ktidar partisi milletvekilleri
(1999/DMS)
Cevap: A

5. GENSORU: Hkmetin (Kolektif olarak
Bakanlar Kurulunun) ya da bir bakann
siyasal sorumluluuna yol aan bir denetim
aracdr. Meclis tarafndan grevlerinden
uzaklatrlmalarna yol aar.

Gensoru l924 1961, 1982 Anayasalarnn
nde de bulunan bir denetim yoludur.
Gensoru nergesini; Siyasi parti grubu ya da
En az 20 milletvekili imzalayarak verebilir.
Gensoru nergesi, veriliinden sonraki 3 gn
iinde bastrlr ve yelere datlr.
Datlmasndan itibaren 10 gn iinde
gndeme alnp alnmayaca grlr.
Gensorunun grlmesi; gndeme alma
kararnn verildii tarihten itibaren balayarak
2 gn gemedike yaplamaz ve 7 gn
sonraya braklamaz.
Bakanlar Kurulunun veya bir bakann gensoru
nergesiyle drlebilmesi iin Meclis ye
tamsaysnn salt ounluu aranr.
Oylamada yalnz gvensizlik oylar saylr.
NOT: Gensoru sonucunda yaplan oylamada kimse
Yce Divana gnderilmez. lenilen bir sula ilgili
oylama deildir. Sadece Bakanlar Kurulu ya da bir
bakan hakknda meclis tarafndan bir gven
Tarih retmeni

64
oylamasdr. Bakanlar Kurulu hakknda gven
kmazsa hkmet der. Bakan hakknda gven
kmazsa bakan grevinden ekilir.
RNEK SORU
Aadakilerden hangisi TBMMnin denetleme
biimlerinden biri deildir?
A) Soru
B) Genel grme
C) Gensoru
D) Meclis aratrmas
E) Ara seim
Cevap: E

VI. BLM

2. YRTME ORGANI
(CUMHURBAKANI VE
BAKANLAR KURULU)

1982 Anayasasna gre Yrtme yetki ve
grevi, Cumhurbakan ve Bakanlar Kurulu
tarafndan yerine getirilir. 1982 Anayasasnda
yrtme hem yetki hem de grev olarak
tanmlanmtr.
RNEK SORU
Yrtme yetkisi ve grevi aadakilerden
hangisine aittir?
A) Milletvekillerine
B) Cumhurbakanna ve Bakanlar Kuruluna
C) Yargtay Bakanna ve Dantay Bakanna
D) Hkimlere ve savclara
E) Genelkurmay Bakanna
Cevap: B

1982 Anayasasna Gre Yrtme Organnn
Dzenleyici lemleri unlardr:

a. Kanun Hkmnde Kararnameler
b. Tzkler
c. Ynetmelikler
d. Cumhurbakanl Kararnamesi

A) KANUN HKMNDE KARARNAMELER

Kanun Hkmnde Kararnameler; Bakanlar
Kurulunun yasama organndan veya
anayasadan dorudan ald yetkiye dayanarak
yapt, kanun gcnde dzenleyici ilemlerdir.
Kanun Hkmnde Kararnameler 1961
deiiklikle hukuk sistemimizde yer almtr.
KHKler olaan dnem ve olaanst
dnemde kartlanlar olmak zere ikiye
ayrlr.
NOT: Bir kanuna dayanmayan idari ilemler;
Olaanst hal ve skynetim KHKleri,
Cumhurbakanl Genel Sekreterliinin kurulu
ve rgtlenmesini dzenleyen Cumhurbakanl
Kararnamesidir. Bu dzenlemeler yetkilerini
dorudan Anayasadan almlardr.
YETK AISINDAN

Olaan Dnem KHKleri:

Olaan dnemlerde Kanun Hkmnde
Kararname karma yetkisi Bakanlar
Kuruluna aittir. Bakanlar Kurulunun olaan
dnemde KHK karabilmesi iin TBMMnin
yetki kanunuyla izin vermesi zorunludur.
Yetki kanununda karlacak olan KHKnin,
Amac, Kapsam, lkeleri, Kullanma sresi,
Sresi ierisinde birden fazla KHK karlp
karlmayaca belirtilir.

Olaanst hal ve Skynetim KHKleri:

Bu dnemde Kanun Hkmnde Kararname
karma yetkisi Cumhurbakannn
bakanlnda toplanan Bakanlar
Kurulunundur. Olaanst hal ve
skynetim dnemlerinde KHK karmak iin
bir meclisten yetki kanunu almaya gerek
yoktur.

KONU AISINDAN

Olaan Dnem KHKleri:

Olaan dnemde her konuda KHK karma
yetkisi verilemez. KHKnin konusu yetki
kanununda belirlenenin dna kamaz.
Temel haklar, Kii haklar ve devleri, Siyasi
haklar ve devler KHK ile dzenlenemez.
NOT: Bu dnemde sosyal haklar KHK ile
dzenlenebilir.

Tarih retmeni

65
Olaanst Hal ve Skynetim KHKleri:

Bu dnemde karlan KHKlerde haklarn
dzenlenmesi bakmndan snrlama yoktur.

USUL VE EKL AISINDAN

Olaan Dnem KHKleri:

KHKler Cumhurbakannn imzasna
sunulurlar. Resmi Gazetede yaymlandklar
gn yrrle girerler ve ayn gn TBMMye
sunulurlar. Ancak kararnamede yrrlk tarihi
olarak daha sonraki bir tarih gsterilebilir.
Yaymlandklar gn TBMMnin onayna
sunulmayan KHKler yrrlkten kalkarlar.
TBMMye sunulup reddedilen KHKler ret
kararnn Resmi Gazetede yaymlandklar
gn yrrlkten kalkarlar.


Usul, ekil ve yrrle giri asndan olaan
dnem KHKleri ile arasnda bir fark yoktur.
Cumhurbakan tarafndan imzalanarak Resmi
Gazetede yaynlanrlar ve yrrle girerler.

DENETM AISINDAN

Olaan Dnem KHKleri:

Olaan dnemlerde karlan KHKlerin ekil
ve esas asndan Anayasaya
aykrl iddiasyla Anayasa Mahkemesinde
iptal davas alabilir.
Ayrca Anayasa Mahkemesi, Meclisin verdii
yetki kanununu da Anayasaya aykrlk
ynnden denetler.


Olaanst hallerde, skynetim ve sava
hallerinde karlan KHKler hakknda
Anayasaya aykrlk iddiasyla Anayasa
Mahkemesi'e iptal davas alamaz.
Tek denetim TBMMnin denetimidir.
Olaanst hal KHKleri, olaanst halin
gerekli kld konular, uyguland yer ve
zaman bakmndan snrldr.

OLAAN DNEM
KHK'LER
OLAANST HL
VE SIKIYNETM
KHK'LER
Yetki Kanunu Gerekli Gereksiz
Yetkili Makam Bakanlar Kurulu Cumhurbakannn
Bakanlnda Toplanan
Bakanlar Kurulu
Konu Unsuru Temel hak ve
hrriyetler
dzenlenemez
(Sosyal haklar hari).
Her konu dzenlenebilir.
(Ancak dzenlemeler
gerekli olacak ve
ekirdek alana mdahale
etmeyecek).
Sebep Unsuru Belirlenmemi Olaanst hl ve
skynetim
Resm
Gazetede
Yaym
Var Var
TBMMnin
Onayna Sunma
Var. (RGde Yayn
Gnnde)
Var. (RGde Yayn
Gnnde)
TBMMde
Grme Sresi
Yok (ncelikle ve
ivedilikle grlr)
30 gn
Anayasa
Mahkemesinin
Denetimi
Var Yok
Uygulanma
Sresi
Sresiz Olaanst hl ve
skynetim sresince
Uygulanaca
Yer
Tm lke Olaanst hl ve
skynetim iln edilmi
yerler

B) TZKLER

Anayasaya gre, tzkleri Bakanlar Kurulu
karr.
Bakanlar Kurulu; Kanunlarn uygulanmasn
gstermek ve emrettii ileri belirtmek zere,
kanunlara aykr olmamak ve Dantayn
incelemesinden geirilmek artyla tzk
karabilir.
Tzkler Cumhurbakannca imzalanr,
kanunlar gibi Resmi Gazetede yaymlanr ve
yrrle girer.
Tzklerin iptali Dantaydan istenir.

Tarih retmeni

66
RNEK SORU
Tzklerle ilgili aadaki ifadelerden hangisi
dorudur?
A) Tzkler, kanun ve ynetmeliklerin
uygulanmasn salamak zere karlrlar.
B) Hangi tzklerin Resm Gazetede
yaymlanaca kanunla belirtilir.
C) Tzk karma yetkisi yalnzca Bakanlar
Kuruluna tannmtr.
D) Tzklerin Anayasaya ve kanunlara
uygunluunun denetimi Anayasa Mahkemesi
tarafndan yaplr.
E) Tzk tasarlar hakknda dncesini
bildirmek Dantayn idari grevleri arasnda
yer alr.
(2010 KPSS Lisans)
Cevap: C

RNEK SORU
Tzklerin yargsal denetimini yapma
konusunda aadakilerden hangisi grevlidir?
A) dare Mahkemesi
B) Blge dare Mahkemesi
C) Askeri Yksek dare Mahkemesi
D) Dantay
E) Saytay
(2010 KPSS nlisans)
Cevap: D

RNEK SORU
Bakanlar Kurulu tarafndan karlan bir
tzn Anayasaya aykr olduu iddiasyla
iptali iin aadakilerden hangisine
bavurabilir?
A) Dantay
B) Yargtay
D) Uyumazlk Mahkemesi
E) Ankara dare Mahkemesi
(2000/DMS)
Cevap: A

RNEK SORU
tzk karabilir?
A) Bakanlar Kurulu B) Saytay
C) Bakanlklar D) Cumhurbakan
E) Kamu tzel kiileri
(2006/KPSS Lisans)
Cevap: A

RNEK SORU
I. Baarl Sporculara Aylk Balanmas ile Devlet
Sporcusu Unvan Verilmesi Hakknda Kanun
II. Sakarya linde Bykehir Belediyesi Kurulmas
Hakknda Kanun Hkmnde Kararname
III. Tapu Planlar Tz
Yukardakilerden hangileri Bakanlar Kurulu
tarafndan yaplan ilemlerden biridir?
A) Yalnz II B) Yalnz III C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III
(2009/KPSS)
Cevap: D

C) YNETMELKLER

Anayasaya gre, Babakanlk, bakanlklar ve
kamu tzel kiileri, kendi grev alanlarn
ilgilendiren kanunlarn ve tzklerin
uygulanmasn salamak ve bunlara aykr
olmamak artyla, ynetmelikler karabilirler.
NOT: Anayasada belirtilmese de Bakanlar Kurulu
da ynetmelik karabilir.
Ynetmeliklerin Cumhurbakan tarafndan
imzalanmalar gerekmez.
Her ynetmeliin Resm Gazetede
yaymlanmas art deildir. Hangi
ynetmeliin Resm Gazetede yaymlanaca
kanunlarla belirlenir (toplumun genelini
ilgilendiren ynetmelikler Resmi Gazetede
yaynlanr.)
Tzel kiilie sahip olmayan kamu
kurulularnn kendi balarna ynetmelik
karma yetkisi yoktur. Bu kurulular
ynetmelik hazrlayabilirler; ancak
karamazlar. Hazrlanan ynetmelikler bal
bulunduklar bakanlklar veya Babakan
tarafndan karlmaldr.

Babakanlk, bakanlklar ve kamu tzel
kiilerinin ibirliine, yetki ve grev alanlarna
ait hkmleri dzenleyen; kamu personeline ait
genel hkmleri kapsayan ve kamuyu
ilgilendiren ynetmelikler Resm Gazetede
yaymlanr.
Bakanlklarn ynetmelikleri ile kamu
kurulularnn ve kamu kurumu niteliindeki
meslek kurulularnn lke apnda
uygulanacak ynetmeliklerinin yargsal
denetimi Dantayda yaplr.
Kamu kurumu ile kamu kuruluu niteliindeki
meslek kurulularnn belli bir yrede
uygulanacak olan ynetmeliklerinin yargsal
Tarih retmeni

67
denetimi ise, o yerde bulunan genel grevli
idari yarg yeri olan idare mahkemelerinde
yaplr.
Yerel idareler tarafndan kartlacak olan
ynetmeliklerin de o yerde kan bir gazetede
ilan edilmeleri ngrlmtr.
ster Resm Gazetede, ister mahall bir
gazetede yaymlansnlar, ynetmelikler
ilgililere duyurulmadka veya onlara tebli
edilmedike onlara uygulanamaz, haklarn
azaltamaz, ykmllklerini oaltamazlar.
Resm Gazetede yaymlanmas gereken
ynetmelikler, Resm Gazetede
yaymlandklar tarihte, baka surette ilgililere
duyurulmas gereken ynetmelikler ise,
duyurulduklar tarihte yrrle girerler.
Ynetmeliklerin yasal dayana olmak
zorundadr. Ancak, en st yasa olan
Anayasada ynetmelik karlabilecek
konularn aka belirtilmesi gibi bir
zorunluluk yoktur.
UYARI: Ynetmelikler ve Genelgelerin yrrle
girmesi iin Cumhurbakannn onayna ihtiya
yoktur.
D) CUMHURBAKANLIGI KARARNAMES

Cumhurbakanl Genel Sekreterliinin
kuruluunu salayan bir ilemdir.
lk kez 1982 Anayasasyla getirilmi istisnai
bir ilemdir. Cumhurbakannn tek bana
yapt ilemlerdendir.
Cumhurbakanl Kararnamesi de
Cumhurbakannn tek bana yapt
dier ilemler gibi yarg denetimine kapaldr.
UYARI: Anayasa deiiklikleri, kanun, kanun
hkmnde kararname ve tzkler Cumhurbakan
tarafndan imzalanarak Resmi Gazetede
yaymlanr.
YRTME ORGANININ YAPISI:

Yrtme organ bizde iki yapldr.
Cumhurbakan ve Bakanlar Kurulundan
oluur.

A) CUMHURBAKANI

Yrtme organnn ba Cumhurbakandr,
Devletin ban temsil eder.

Cumhurbakan Seilebilme artlar:

lk kez 1982 Anayasasyla meclis dndan
bir kimsenin Cumhurbakan seilebilecei
dzenlenmitir.

21 Ekim 2007 tarihli referandumla kabul
edilen anayasa deiiklii ile;

- Meclis iinden ya da dndan aday
olunabilmesi iin en az 20 milletvekilinin
yazl nerisi yeterlidir. Ayrca son yaplan
milletvekillii genel seiminde geerli oylarn
toplam birlikte hesaplandnda %10u gecen
siyasi partiler ortak aday gsterebilirler.
- 40 yan doldurmu, yksek renim grm,
Trk vatandalarndan,
- Meclis iinden ya da bu niteliklere ve
milletvekili seilme artlarna sahip meclis
dndan kimseler halk tarafndan seilir.
- 5 yllna seilir. Bir kimse en fazla ikinci kez
Cumhurbakan seilebilir.
- 2 tura kadar seim yaplr. Grev sresinin
dolmasndan nceki 60 gn iinde seim
bitirilir. Bu srede Cumhurbakan grevde
olduu iin yerine kimse (Meclis Bakan)
veklet etmez.
- Yeni seilen Cumhurbakan grevine
balayncaya kadar nceki grevine devam
eder. Ancak grev sresi dolmadan (lm gibi)
Cumhurbakanl makam boalrsa 60 gn
iinde seim bitirilir. Bu durumda Meclis
Bakan veklet eder.
- Seim, genel oyla yaplr. (2007 Anayasa
deiiklii)
- Seimde, geerli oylarn salt ounluunu
alan aday Cumhurbakan seilmi olur.
- lk oylamada bu ounluk salanamazsa bu
oylamay izleyen ikinci pazar gn ikinci
oylama yaplr.
- kinci oylamaya, ilk oylamada en ok oy alan 2
aday katlr ve bu oylamada geerli oylarn
ounluunu alan aday Cumhurbakan
seilmi olur.
- kinci oylamaya katlmaya hak kazanan
adaylardan birinin lm veya seilme
yeterliliini kaybetmesi halinde ikinci oylama,
boalan adayln birinci oylamadaki sraya
gre yer deitirmesi suretiyle yaplr.
- kinci oylamaya tek adayn kalmas halinde, bu
oylama referandum eklinde yaplr (yani halk
Evet Hayr olarak oy kullanr). Aday,
Tarih retmeni

68
geerli oylarn ounluunu ald takdirde
Cumhurbakan seilmi olur.
NOT-1: 2007 Anayasa deiikliinden nce,
TBMM, Cumhurbakann son turda da (4. tur)
seemezse TBMM seimleri derhal yenilenmek
zorundayd. Deiiklikle birlikte byle bir durum
artk sz konusu deildir.
NOT-2: Cumhurbakan seilen kiinin varsa
milletvekillii sona erer ve partisiyle her trl
ilikisi kesilir.
NOT-3: Cumhurbakanl seimine ilikin usul ve
esaslar kanunla dzenlenir.
RNEK SORU
1982 Anayasasna gre, Cumhurbakan
aadakilerin hangisi tarafndan seilir?
A) Halk
B) TBMM
C) Babakan
D) Anayasa Mahkemesi
E) Bakanlar Kurulu
(2011 KPSS)
Cevap: A

Btn Anayasalarda Cumhurbakanl
seimine ilikin esaslar;

+ 1921 Anayasas: Cumhurbakan, TBMM
tarafndan ve TBMM yeleri arasndan bir
seim dnemi iin seilir. Bir seim dnemi 4
yldr, tekrar seilebilir.

tarafndan ve TBMM yeleri arasndan bir
seim dnemi iin seilir. Bir seim dnemi 4
yldr, tekrar seilebilir.

tarafndan 40 yan doldurmu ve yksek
renim grm TBMM yeleri arasndan 7
yllna seilir. st ste ikinci kez bir kimse
cumhurbakan seilemez.

+ 1982 Anayasas: Cumhurbakan, 40 yan
doldurmu ve yksek renim grm TBMM
yeleri arasndan veya milletvekili seilme
artlarn tayan TBMM dndan kimseler
arasndan halk tarafndan 5 yllna seilir.
Bir kimse en fazla ikinci kez cumhurbakan
seilebilir.

CUMHURBAKANININ GREV VE
YETKLER

Cumhurbakan, Devletin ba sfatyla Trkiye
Cumhuriyetinin ve Trk Milletinin birliini
temsil eder.
Anayasann uygulanmasn, devlet organlarnn
dzenli ve uyumlu almasn gzetir. Buna
gre;

A) YASAMA LE LGL GREV VE YETKLER

- Gerekli grrse yasama ylnn ilk gn
TBMMde al konumas yapmak
- TBMMyi gerektiinde toplantya armak
- Kanunlar yaymlamak
- Kanunlar TBMMye geri gndermek
- Anayasa deiikliklerine ilikin kanunlar
gerektiinde halkoyuna sunmak
- Kanunlarn, KHKlerin, Meclis tznn
Anayasaya aykrl iddiasyla Anayasa
Mahkemesi'nde iptal davas amak
- Anayasa deiikliklerinin ekil bakmndan
iptali iin Anayasa Mahkemesine iptal davas
amak
- TBMM seimlerinin yenilenmesine karar
vermek

B) YRTME LE LGL GREV VE YETKLER

- Babakan atamak ve istifasn kabul etmek
- Babakann teklifi zerine bakanlar atamak ve
grevlerine son vermek
- Gerekli grd takdirde Bakanlar Kuruluna
bakanlk etmek veya Bakanlar Kurulunu
bakanl altnda toplantya armak
- Yabanc devletlere Trk Devletinin
temsilcilerini gndermek, yabanc devlet
temsilcilerini kabul etmek
- Milletleraras antlamalar onaylamak ve
yaymlamak
NOT: Bu madde yasama alanna giren bir grev
gibi dnlmekte ve kartrlmaktadr.
- TBMM adna Trk Silahl Kuvvetlerinin
Bakomutanln temsil etmek
- TSKnin kullanlmasna karar vermek
(TBMM tatilde ise)
- Genelkurmay Bakann atamak (Bakanlar
Kurulunun teklifi zerine)
Tarih retmeni

69
- MGKya bakanlk etmek ve MGKy
toplantya armak
- Bakanlnda toplanan Bakanlar Kurulu
Kararyla OHAL ve skynetim ilan etmek
- Bakanlnda toplanan Bakanlar Kurulu ile
Kanun Hkmnde Kararname karmak
- Kararnameleri imzalamak
- Srekli hastalk, sakatlk, kocama sebebi ile
kiilerin cezalarn hafifletmek veya kaldrmak
- Devlet Denetleme Kurulunun (DDK)
yelerini ve Bakann atamak
- DDKya inceleme, aratrma ve denetleme
yaptrmak
- YK yelerini semek
- niversite rektrlerini semek

C) YARGI LE LGL GREV VE YETKLER

- Anayasa Mahkemesinin 14 yesini semek
(2010 Anayasa deiiklii)
- Dantay yelerinin 1/4'n semek
- Yargtay Cumhuriyet Basavcsn ve
Basavcvekilini semek
- Askeri Yargtay yelerini semek
- Askeri Yksek dare Mahkemesi yelerini
semek
- Hakimler ve Savclar Yksek Kurulunun
4 yesini semek (2010 Anayasa deiiklii)
NOT: Yargtay, Saytay, Yksek Seim Kurulu
yelerini semek Cumhurbakannn grevleri
arasnda deildir.
Cumhurbakannn Tek Bana (Resen)
Yapt lemler

Kanunlar Meclise geri gndermek
Babakan atamak ve istifasn kabul etmek
Bakanlar Kurulunu toplantya armak ve
Bakanlar Kuruluna bakanlk etmek
TSKnn Bakomutanln temsil etmek
Yksek yarg organlarna ye semek
(Yargtay hari)
Anayasa Mahkemesinde iptal davas amak
Anayasa deiikliklerini halkoyuna sunmak
MGKy toplantya armak ve MGKya
bakanlk etmek
DDK yelerini atamak
DDKya inceleme yaptrmak
niversite rektrlerini semek
YK yelerini semek
NOT-1: Cumhurbakanl Genel Sekreterliinin
kuruluu, tekilat ve alma esaslar
Cumhurbakanl Kararnamesi ile dzenlenir.
NOT-2: Cumhurbakanl Kararnamesine yarg
yolu kapaldr.
UYARI-1: Cumhurbakan, yasama ve yarg ile
ilgili tm ileri tek bana yapar. Cumhurbakan
yrtme ile ilgili icrai nitelik tamayan ileri tek
bana yapar.
UYARI-2: Cumhurbakannn grev alanlarn
ayrmakta; Yasama iin; meclis, kanun, Yrtme
iin; atamak, armak, toplanmak, son vermek,
kabul etmek, onaylamak, imzalamak vs. gibi i
bildiren kelimeler, Yarg iin; mahkeme, yarg,
hkim, savc gibi anahtar kelimeleri kullanlabilir.
Cumhurbakannn Kar mza Kural
le Yapaca lemler
(Tek Bana Yapamayaca lemler)

Kararnameleri imzalamak
Genelkurmay Bakann atamak
Babakann teklifi ile bakanlar atamak ve
bakanlarn istifasn kabul etmek
Milletleraras antlamalar onaylamak ve
yaymlamak
Trk Silahl Kuvvetlerinin kullanlmasna
karar vermek
Yabanc devletlere temsilci gndermek veya
gnderilen yabanc devlet temsilcilerini kabul
etmek
Olaanst hal ve skynetim KHKlerini
karmak ve yaymlamak
Srekli hastalk, sakatlk, kocama sebebi ile
kiilerin cezalarn hafifletmek veya kaldrmak

^ SYASAL SORUMSUZLUU

Cumhurbakannn tek bana yapabilecei
ilemler iin yarg yolu kapaldr
(Cumhurbakanl Kararnamesinde olduu
gibi). Bunun dndaki btn kararlar
Babakan ve ilgili bakanlarca birlikte
imzalanr.
Bu kararlardan Babakan ve ilgili bakan
sorumludur. Anayasa Hukukunda bu kurala
Kar mza kural denir. Yani kural
olarak Cumhurbakannn siyasal sorumluluu
yoktur.

Tarih retmeni

70
^ CEZA SORUMLULUU

Cumhurbakan greviyle ilgili sularndan
sadece vatana ihanet suundan dolay Yce
Divanda yarglanabilir ve sulu bulunabilir.
Grevi dndaki sulardan dolay sorumluluu
aynen milletvekillerinin durumu gibidir. Yani
Cumhurbakannn greviyle alakal hukuki
sorumluluu yoktur ancak ahsi ilerinden
dolay hukuki sorumlulua sahiptir.
Anayasaya gre, Cumhurbakannn vatana
ihanet suundan dolay Yce Divanda
yarglanabilmesi iin;

TBMM ye tamsaysnn en az 1/3nn (184)
teklifi,
ye tamsaysnn en az 3/4'nn (413) oylama
sonucu kabul karar vermesi gerekir.
Yce Divan sfatyla yarglamay yapacak olan
Anayasa Mahkemesidir.

+ Cumhurbakanna Vekillik Etme

Cumhurbakannn; hastalk, yurt dna
kma, geici olarak grevinden ayrlmas
hallerinde, grevine dnmesine kadar, lm,
ekilme veya baka bir sebeple
Cumhurbakanl makamnn boalmas
halinde de yenisi seilinceye kadar, TBMM
Bakan Cumhurbakanna vekillik eder ve
ona ait yetkileri kullanr.
Cumhurbakannn yurt ii seyahatlerinde
veklet durumu gereklemez.
TBMM Bakannn Cumhurbakanna
veklet edemedii tek durum Milli Gvenlik
Kuruludur. Eer Cumhurbakan MGKya
katlamazsa toplant Babakann bakanlnda
yaplr.

CUMHURBAKANLARIMIZ

1. Mustafa Kemal Atatrk (1923 1938)
2. smet nn ( 1938 1950)
3. Celal Bayar (1950 1960)
4. Cemal Grsel (1961 1966)
5. Cevdet Sunay (1966 1973)
6. Fahri Korutrk (1973 1980)
7. Kenan Evren (1982 1989)
8. Turgut zal (1989 1993)
9. Sleyman Demirel (1993 2000)
10. Ahmet Necdet Sezer (2000 2007)
11. Abdullah Gl (2007 ?)

RNEK SORU
Cumhurbakan'nn yetkilerinden deildir?
A) Bakanlar Kurulunun teklifi zerine
Genelkurmay Bakann atamak
B) Babakann teklifi zerine yeni bakanlk
kurmak
C) Belli konularda TBMM seimlerinin
yenilenmesine karar vermek
D) Anayasa Mahkemesi yelerini semek
E) Babakann teklifi zerine bir bakan
grevden almak
(2000/DMS)
Cevap: B

RNEK SORU
Aadaki ynetim makamlarndan hangisi
yapt eylemlerden dolay sorumlu tutulamaz?
A) Babakan
B) Meclis Bakan
C) Milletvekilleri
D) Cumhurbakan
E) Babakan Yardmcs
(2002/KPSS)
Cevap: D

RNEK SORU
Anayasann 89. maddesine gre TBMM
tarafndan hazrlanp, Cumhurbakannn
onayna sunulan kanunlar ka gn iinde
yaynlanmak zorundadr?
A) Cumhurbakan on be gn iinde Resmi
Gazetede yaynlamak zorundadr.
B) Cumhurbakan otuz gn iinde Resmi
C) Cumhurbakan yirmi gn iinde Resmi
D) Cumhurbakan krk be gn iinde Resmi
gazetede yaynlamak zorundadr.
E) Cumhurbakan yedi gn iinde Resmi
(2002/KPSS)
Cevap: A

RNEK SORU
niversitelerin en st yneticisi olan rektrler
hangi makamca atanr?
A) Yksekretim Kurulu bakan
B) Cumhurbakan
C) Babakan
D) l kararnameyle
E) Bakanlar Kurulu kararyla
(2003/KPSS)
Cevap: B

Tarih retmeni

71
RNEK SORU
Cumhurbakan'nn yetkilerinden deildir?
A) Kanun deiikliklerini gerek grdnde
halkoyuna sunma
B) Anayasa mahkemesine iptal davas ama
C) niversitelere rektrleri semek
D) Yabanc devletlere Trkiye devletinin
temsilcilerini gndermek
E) Devlet Denetleme Kurulu bakann ve
yelerini atamak
(2004/KPSS)
Cevap: A

RNEK SORU
I. Cumhurbakan,
II. TBMM Bakan,
III. Babakan,
IV. Bakanlar Kurulu,
1982 Anayasasna gre, yukardakilerden
hangileri tatil veya ara verme srasnda
TBMMyi dorudan doruya toplantya
arabilir?
A) I ve II B) I ve III C) II ve III
D) II ve IV E) III ve IV
(2006/KPSS Lisans)
Cevap: A

RNEK SORU
1982 Anayasasna gre, Devlet Denetleme
Kurulu Bakan aadakilerden hangisi
tarafndan atanr?
A) TBMM Bakan
B) Babakan
C) Cumhurbakan
D) Hkimler ve Savclar Yksek Kurulu
E) Anayasa Mahkemesi Bakan
(2006/KPSS Lisans)
Cevap: C

RNEK SORU
Cumhurbakan ka yl iin seilir?
A) 4 B) 5 C) 6
D) 7 E) 8
Cevap: D

RNEK SORU
Trkiye Cumhuriyetine gnderilen yabanc
temsilcileri kabul etmek grevi aadakilerden
hangisine aittir?
A) TBMM Bakan
B) Babakan
C) Bakanlar Kurulu
D) Devlet Bakan
E) Cumhurbakan
(2006/KPSS nlisans)
Cevap: E

RNEK SORU
Milli Gvenlik Kurulunun gndemini
aadakilerden hangisi dzenler?
A) TBMM Bakan
B) Adalet Bakan
C) Cumhurbakan
D) ileri Bakan
E) Milli Savunma Bakan
(2006/KPSS nlisans)
Cevap: C

RNEK SORU
Babakann istifasn kabul etme yetkisi
aadakilerden hangisine aittir?
A) TBMM Bakanna
B) Cumhurbakanna
C) Bakanlar Kuruluna
D) Yksek Seim Kuruluna
E) Anayasa Mahkemesine
Cevap: B

RNEK SORU
1982 Anayasasna gre, kanunlar yaymlamak
grevi kime aittir?
A) TBMM Bakan
B) Babakan
C) Cumhurbakan
D) ileri Bakan
E) Adalet Bakan
(2007/KPSS)
Cevap: C

RNEK SORU
1982 Anayasasna gre, Cumhurbakannn
hastalk veya yurt dna kma gibi sebeplerle
geici olarak grevinden ayrlmas hllerinde,
grevine dnnceye kadar, Cumhurbakanlna
aadakilerden hangisi veklet eder?
A) TBMM Bakan
B) Cumhurbakanl Genel Sekreteri
C) Cumhurbakannn belirleyecei en az 40
yanda olan ve yksek renim yapm bir
milletvekili
D) Anayasa Mahkemesi Bakan
E) Babakan
(2008/KPSS nlisans)
Cevap: A

RNEK SORU
1982 Anayasasna gre, Bakomutanlk
aadakilerden hangisi tarafndan temsil
olunur?
A) Cumhurbakan
B) Babakan
C) TBMM Bakan
D) Genelkurmay Bakan
Cevap: A
Tarih retmeni

72
RNEK SORU
1982 Anayasasna gre, Cumhurbakannn
grev sresi ka yldr?
A) 3 B) 4 C) 5 D) 6 E) 7
Cevap: C

B) BAKANLAR KURULU (HKMET)

Parlamenter rejimlerde Bakanlar Kurulu
yrtmenin siyasal bakmdan sorumlu olan
organdr.

KURULUU:

Bakanlar Kurulu, Babakan ve bakanlardan
oluur.
Babakan, Cumhurbakan tarafndan sadece
TBMM yeleri (milletvekilleri) arasndan
atanr.
Bakanlar, TBMM yeleri veya milletvekili
seilebilme yeterliliine sahip olanlar arasndan
dardan, Babakanca seilir ve
Cumhurbakannca atanr. Bakanlarn,
gerektiinde Babakann nerisi zerine
Cumhurbakannca grevlerine son verilir.
Bakanlar Kurulu, Cumhurbakannn atama
ilemiyle birlikte kurulmu olur ve greve
balar. Greve balamak iin meclisin
gvenoyunu beklemesi gerekmez.
Bakanlar Kurulunun program kuruluundan
en ge 1 hafta iinde Babakan veya bir bakan
tarafndan TBMMde okunur ve gvenoyuna
sunulur. Grevine gl bir ekilde devam
edebilmesi iin gvenoyu almas zorunludur.
Gvenoyu iin grmeler; programn
okunmasndan 2 tam gn getikten sonra
balar ve grmelerin bitiminden 1 tam gn
getikten sonra oylama yaplr. Gvenoyu
almak iin adi ounluk yeterlidir (139).
NOT-1: Babakann milletvekili olmas
zorunludur. Ancak bakan olabilmek iin
milletvekili olma art aranmamaktadr.
NOT-2: Bakanlarn meclis dndan da
seilebilecei hkm ilk kez 1961 Anayasas ile
getirilmitir.
YAPISI:

Babakan, bakanlklar arasnda ibirliini
salar ve hkmetin genel siyasetinin
yrtlmesini gzetir. Bakanlar, Babakana
kar sorumludurlar. Babakan, bakanlarn
grevlerinin, Anayasa ve kanunlara uygun
olarak yerine getirilmesini gzetir ve dzeltici
nlemleri alr.
Bakanlklarn kurulmas, kaldrlmas,
grevleri, yetkileri ve tekilat, kanunla
dzenlenir (icra bakanlklar). Devlet
bakanlklar babakann teklifi ve
Cumhurbakannn onay ile kurulur (en fazla
20).
Ak olan bakanlklarla izinli veya zrl olan
bir bakana, dier bir bakan geici olarak
vekillik eder. Ancak bir bakan birden fazla
bakana vekillik edemez. Herhangi bir sebeple
boalan bakanla en ge 15 gn iinde atama
yaplr.
RNEK SORU
1982 Anayasasna gre ak olan bakanlklarla
izinli veya zrl bakanlara aadakilerin
hangisi geici olarak veklet eder?
A) TBMM Bakan Vekili
B) Bakanlk Mstear
C) Babakanlk Mstear
D) Cumhurbakan Genel Sekreteri
E) Bakanlardan biri
(2004/KPSS)
Cevap: E

Babakann Grev ve Yetkileri

Bakanlar semek ve Cumhurbakanna
sunmak
Bakanlarn Cumhurbakan tarafndan
grevden alnmasn nermek
Grev srasnda gven isteminde bulunmak
Bakanlar arasnda uyum salamak
Hkmet programnn hazrlanmasn salamak
Yksek Askeri uraya dorudan bakanlk
etmek
Milli Gvenlik Kuruluna katlmak
Cumhurbakannn katlmad zamanlarda
Milli Gvenlik Kuruluna bakanlk etmek

NOT-1: Babakan btn grevlerinden dolay
TBMMye kar sorumludur.

NOT-2: Babakan; Bakanlar Kurulunun
bakandr, fakat hiyerarik amiri deildir.

NOT-3: Babakann vekili Babakan
Yardmcsdr.

Tarih retmeni

73
Babakann Grevinin Sona Ermesine
Neden Olan Faktrler

lm
stifa (ekilme)
Meclis seimlerinin yenilenmesi
Gvenoyu alnamamas
Yce Divana sevk edilme
Milletvekilliinin sona ermesi
Cumhurbakanlna seilme

Bakanlar Kurulunun Grev ve Yetkileri

Hkmetin genel siyasetini yrtmek
Kanun Hkmnde Kararname karmak
Tzk karmak
Ynetmelik karmak
Bakanlar Kurulu Kararnamesi karmak
Kanun tasars hazrlamak
Bteyi ve Kesin Hesap Kanunu tasarlarn
hazrlamak
Vatandala kabul etmek ve vatandalktan
karmak
Merkez Bankas Bakann semek
Cumhurbakan'nn bakanlnda olaanst
hal ve skynetim ilan etmek
Genelkurmay Bakann belirlemek
Milli gvenlii salamak
Silahl Kuvvetlerin yurt savunmasna
hazrlanmasn salamak

NOT-1: Milli gvenliin salanmasndan ve Silahl
Kuvvetlerin yurt savunmasna hazrlanmasndan
TBMMye kar Bakanlar Kurulu sorumludur.

NOT-2: Bakanlar Kurulu, kararlarn oy birlii ile
alr.

Bakanlar Kurulunun Grevinin Sona
Ermesine Neden Olan Faktrler

Bakanlar Kurulunun istifa etmesi
Babakann grevinin sona ermesi
Bakanlar Kurulunun TBMMde gvenoyu
alamamas
Bakanlar Kurulunun gensoru sonucu
drlmesi
Bakanlar Kurulunun grev sresinin dolmas

NOT: Baz bakanlklarn kaldrlmas, bir bakann
bakanlktan drlmesi, Babakan Yardmcsnn
istifa etmesi, bir bakann Yce Divana
gnderilmesi, hkmet partisinin kapatlmas ve
btenin kabul edilmemesi durumlarnda hkmet
istifa etmi ya da dm saylmaz.

RNEK SORU
1982 Anayasasna gre, aadakilerin
hangisinde hkmetin (Bakanlar Kurulunun)
grevi sona erer?
A) Adalet Bakannn istifas hlinde
B) Cumhurbakannn grevden ayrlmas hlinde
C) Mill Savunma Bakannn istifas hlinde
D) Genelkurmay Bakannn istifas hlinde
E) Babakann lm hlinde
(2010 KPSS Lisans)
Cevap: E

Bakanlarn Siyasal Sorumluluu
Siyasal sorumluluk grevlerine meclis
tarafndan son verilebilmeyi ifade eder. ki
ekilde olur;

Kolektif Sorumluluk: Bakanlar Kurulu
hkmetin genel siyasetinin yrtlmesinden
TBMMye kar hep birlikte sorumludur.
Kolektif sorumluluk ilkesi, genel siyasetinden
dolay gvensizlik oyu alan bir hkmetin, tm
olarak ekilmesi sonucunu dourur.

Bireysel sorumluluk: Ayrca her bakan kendi
yetkisi iindeki ilerden ve emri altndakilerin
eylem ve ilemlerinden bireysel olarak
sorumludur.

Bakanlar Kurulunun siyasal sorumluluunu
gerekletirecek temel yntem gvenoyu
mekanizmasdr. 1982 Anayasasnda, greve
balarken ve grev srecinde gvenoyu
mekanizmas ngrlmtr;

Greve baladnda 1 hafta iinde zorunlu
olarak almas gereken gvenoyu (toplantya
katlanlarn salt ounluu),
Grev srasnda, gensoru yoluyla istenilen
gvenoyu (meclisin ye tamsaysnn salt
ounluu),
Grev srasnda hkmetin kendisinin
Meclisten gvenoyu istemesi (meclisin ye
tamsaysnn salt ounluu)
NOT: Milletvekili Olmayan Bakanlar;
- TBMMde ant ierler,
- Milletvekillerinin tabi olduklar kayt ve
artlara uyarlar,
- Yasama dokunulmazlndan ve yasama
sorumsuzluundan yararlanrlar,
- TBMM yeleri gibi denek ve yolluk alrlar,
Tarih retmeni

74
- TBMMde oy kullanamazlar.
Bakanlarn Cezai Sorumluluu
Bakanlarn grevleriyle ilgili sularndan
doan sorumluluktur. Meclis soruturmas
yoluyla aratrlr. Soruturma sonucunda,
ilgili bakann Yce Divana sevk edilmesine
Meclis karar verir.
Yce Divana sevk edilen bakan bakanlktan
der. Grevleriyle ilgili olmayan sulara ise
aynen milletvekili dokunulmazlndaki
hkmler uygulanr.
Bakanlarn Hukuki Sorumluluu
Bakanlarn grevleriyle ilgili olarak devlete
verdikleri zararn, kendilerine tazminat davas
yoluyla dettirilmesidir.
Ayrca her bakann kiisel ilerinden dolay
hukuki sorumluluu vardr.
GEC BAKANLAR KURULU
Cumhurbakannca seimlerin yenilenmesine
karar verilmise (45 gn iinde Bakanlar
Kurulunun kurulamamas veya kurulsa bile
gvenoyu alamamas durumunda)
Cumhurbakan geici Bakanlar Kurulunu
kurmak zere bir Babakan atar.
Geici Bakanlar Kurulu yeleri siyasi partilerin
oranlarna gre Meclis Bakannca
Babakana nerilir.
Geici Bakanlar Kurulunun gvenoyu
almasna gerek yoktur.
Geici Bakanlar Kuruluna; Adalet, ileri ve
Ulatrma bakanlar Meclis iindeki veya
dndaki bamszlardan olmak zere, siyasi
parti gruplarndan oranlarna gre ye alnr.
Geici Bakanlar Kurulu; seimlerin
yenilenmesine karar verildikten sonra,
yenilenme kararnn Resmi Gazetede ilanndan
itibaren 5 gn iinde kurulur.
Seim sresince ve yeni meclis toplanncaya
kadar grev yapar.

OLAANST YNETM USULLER
1982 Anayasas 3 trl olaanst ynetim
rejimi ngrmtr;

+ Olaanst Hal:

Tabi afet,
Tehlikeli salgn hastalklar,
Ar ekonomik bunalm hallerinde,
Cumhurbakan Bakanlnda toplanan
Bakanlar Kurulu, yurdun bir veya birden fazla
blgesinde veya btnnde, sresi 6 ay
gememek zere olaanst hal ilan eder.

+ Olaanst Hal:

Yaygn iddet hareketlerine ait ciddi
belirtilerin ortaya kmas,
iddet olaylar sebebiyle kamu dzeninin ciddi
ekilde bozulmas hallerinde, Cumhurbakan
bakanlnda toplanan Bakanlar Kurulu,
Milli Gvenlik Kurulu'nun da grn
alarak, yurdun bir veya birden fazla blgesinde
veya btnnde, sresi 6 ay gememek zere
olaanst hal ilan edebilir.

+ Skynetim ve Seferberlik:

Olaanst hal ilann gerektiren hallerden
daha vahim iddet hareketlerinin
yaygnlamas,
Sava hali, sava gerektirecek bir durumun
ba gstermesi,
Ayaklanma olmas, vatan veya Cumhuriyete
kar kuvvetli ve eylemli bir hareketin
gereklemesi,
lkenin ve milletin blnmezliini iten veya
dtan tehlikeye dren iddet hareketlerinin
yaygnlamas sebepleriyle, Cumhurbakan
bakanlnda toplanan Bakanlar Kurulu,
Milli Gvenlik Kurulunun da grn
aldktan sonra, yurdun bir veya birden fazla
blgesinde veya btnnde sresi 6 ay
gememek zere skynetim ilan eder.

Her halde bu karar Resmi Gazetede
yaymlanr ve yrrle girer. Ayn gn
(hemen) TBMMnin onayna sunulur. Meclis,
olaanst hal ve skynetimi kaldrabilir
veya sresini deitirebilir. Meclis, Bakanlar
Tarih retmeni

75
Kurulu'nun istemi zerine her defasnda 4 ay
gememek zere, bu sreyi uzatabilir (Sadece
sava nedeniyle skynetim ilan edilmise sre
uzatmada 4 aylk snr aranmaz.).
NOT: Tabi afet, tehlikeli salgn hastalklar ve ar
ekonomik bunalm hallerinde ilan edilen birinci
olaanst halde Milli Gvenlik Kurulu'nun
grs alnmamaktadr. Srenin uzatlmas
Meclisin yetkisindedir.
SONULARI

Skynetim halinde, skynetim altna alnan
yerlerde genel gvenlik ve asayie ilikin
zabta kuvvetlerine ait grev ve yetkiler
Skynetim Komutannn emrine girer.
Skynetim komutanlar Genelkurmay
Bakanlna bal olarak grev yapar.
Skynetim nedeniyle temel hak ve
hrriyetler kstlanabilir veya durdurulabilir.
Skynetim nedenleriyle ilgili sularn
yarglamas skynetim askeri
mahkemelerinde yaplr.
Olaanst hal ilan durumunda ise, kolluk
yetkileri (polis ve jandarma) askeri
makamlara gemez. ileri Bakanl
bnyesinde sivil makamlardadr.
Ayrca olaanst hal durumunda
vatandalara para, mal ve alma
ykmllkleri getirilebilir.
RNEK SORU
TBMMye kar milli gvenliin
salanmasndan sorumludur?
A) Bakanlar Kurulu
B) Milli Gvenlik Kurulu
D) Cumhurbakan
(1999/DMS)
Cevap: A

RNEK SORU
iin meclis soruturmas alabilir?
A) Bakanlar Kurulu yeleri
B) TBMM Bakan
C) Ana muhalefet partisi milletvekilleri
D) Meclis Bakanlk Divan yeleri
E) ktidar partisi milletvekilleri
(1999/DMS)
Cevap: A

RNEK SORU
TBMMnin aadaki bilgi edime ve denetim
yollarndan hangisinde, meclisin kurduu bir
zel komisyon eliyle belli bir konuda bilgi
toplanp inceleme yaplmas sz konusudur?
A) Soru
B) Gensoru
C) Genel Grme
D) Meclis Aratrmas
E) Gvenoyu
(2000/DMS)
Cevap: D

RNEK SORU
1982 Anayasasna gre, Bakanlar Kurulu
aadaki grev ve yetkilerden hangisini ancak
Cumhurbakannn bakanlnda toplanarak
yerine getirebilir veya kullanabilir?
A) TBMMnin verdii yetkiye dayanarak belli
konularda kanun hkmnde kararname
karmak
B) Yurdun bir veya birden fazla blgesinde veya
btnnde olaan st hal ilan etmek
C) Kanunun uygulanmasn gstermek veya
emrettii ileri belirtmek zere tzk karmak
D) Kanunlarn ve tzklerin uygulanmasn
salamak zere ynetmelik karmak
E) Kanunun verdii yetkiye dayanarak vergi,
resim, har ve benzeri mali ykmllklere
ilikin hkmlerde deiiklik yapmak
(1999/DMS)
Cevap: B

RNEK SORU
1982 Anayasasna gre, hangi bakanlarn
TBMM seimlerinden nce ekilmeleri ve
yerlerine bamszlarn atanmas gerekir?
A) Ekonomiden Sorumlu Devlet Bakan, Adalet
Bakan ve Dileri Bakan
B) ileri Bakan, Milli Savunma Bakan ve
Ulatrma Bakan
C) Adalet Bakan, ileri Bakan ve Ulatrma
Bakan
D) Adalet Bakan, Milli Eitim Bakan ve ileri
Bakan
E) Milli Savunma Bakan, Adalet Bakan ve
Maliye Bakan
(2001/KMS)
Cevap: C

Tarih retmeni

76
RNEK SORU
1982 Anayasasna gre, Cumhurbakan
tarafndan hkmeti kurmakla
grevlendirilecek kiinin, aadaki koullardan
hangisini mutlaka tamas gerekir?
A) Milletvekili olma
B) ounluk partisinin genel bakan olma
C) En az 40 yanda olma
D) Herhangi bir mahkmiyeti bulunmama
E) Yksekretim mezunu olma
(2003/KPSS)
Cevap: A

VII. BLM

3. YARGI ORGANI

1876 ve 1921 Anayasalar yarg
fonksiyonundan hi bahsetmemi ve yargy
bamsz bir kuvvet olarak
vasflandrmamlardr.
lk kez 1924 Anayasas yargy bamsz bir
kuvvet olarak benimsemi ve 1961
Anayasasyla da Anayasa Mahkemesi
kurularak Anayasann stnl ilkesi tam
olarak benimsenmitir.
1982 Anayasasna gre, yarg yetkisi, Trk
Milleti adna bamsz mahkemelerce
kullanlr.
Yarg fonksiyonu Mahkemelerin Bamszl
ve Hkimlik Teminat ilkelerine gre yerine
getirilir.

MAHKEMELERN BAIMSIZLII LKES:

1982 Anayasas'na gre, Hkimler grevlerinde
bamszdrlar. Anayasaya, kanuna ve hukuka
uygun olarak vicdani kanaatlerine gre karar
verirler.
Hibir organ, makam, merci veya kii, yarg
yetkisinin kullanlmasnda mahkemelere ve
hkimlere emir ve talimat veremez; genelge
gnderemez,

tavsiye ve telkinde bulunamaz.
Grlmekte olan bir dava hakknda Yasama
Meclisinde yarg yetkisinin kullanlmas ile
ilgili soru sorulamaz, grme yaplamaz veya
herhangi bir beyanda bulunulamaz.
Yasama ve yrtme organlar ile idare,
mahkeme kararlarna uymak zorundadr.

HKMLK TEMNATI:

1982 Anayasasna gre, hakimler ve savclar
azlolunamaz. Kendileri istemedike
Anayasada gsterilen yatan (65 ya) nce
emekliye ayrlamaz.
Bir mahkemenin veya kadronun kaldrlmas
sebebiyle de olsa, aylk, denek ve dier zlk
haklarndan yoksun klnamaz.
Meslekten karlmay gerektiren bir sutan
dolay hkm giymi olanlar, grevini salk
bakmndan yerine getiremeyecei kesin olarak
anlalanlar veya meslekte kalmalarnn uygun
olmadna karar verilenler hakknda
kanundaki istisnalar sakldr.
RNEK SORU
Aadakilerden hangisi, hkim ve savc
gvencesi ile ilgili olarak 1982 Anayasasnda
yer olan kurallardan biri deildir?
A) Hkim ve savclarn azledilememesi
B) Hkim ve savclarn zlk ilerinde Hkimler
ve Savclar Yksek Kurulunun yetkisi olmas
C) Yksek mahkemelerin hkimlerinin ancak
Cumhurbakannca grevden alnabilmesi
D) Hkim ve savclarn 65 yandan nce istekleri
dnda emekli edilememesi
E) Hkimlerin grevlerinde bamsz olmas
(1999/DMS)
Cevap: C

HKMLER VE SAVCILAR YKSEK KURULU
Yargnn en st kuruludur. 1961 Anayasasyla
kurulmutur.
Mahkemelerin bamszl ve hakimlik
teminat ilkelerine gre grev yapar.
Hkimler ve Savclar Yksek Kurulu 22 asl ve
12 yedek yeden oluur; 3 daire halinde alr
(2010 Anayasa deiiklii).
Kurulun bakan Adalet Bakandr. Kurulun
doal yesi ise Adalet Bakanl
Msteardr.
yelerin Seimi; (2010 Anayasa
Deiiklii)
Kurulun, 4 asl yesi, nitelikleri kanunda
belirtilen; yksekretim kurumlarnn hukuk
bilimler dallarnda grev yapan retim yeleri
ile avukatlar arasndan Cumhurbakannca,
3 asl ve 3 yedek yesi Yargtay yeleri
arasndan Yargtay Genel Kurulunca,
Tarih retmeni

77
2 asl ve 2 yedek yesi Dantay yeleri
arasndan Dantay Genel Kurulunca,
1 asl ve 1 yedek yesi Trkiye Adalet
Akademisi Genel Kurulunca kendi yeleri
arasndan,
7 asl ve 4 yedek yesi birinci snf olup, birinci
snfa ayrlmay gerektiren nitelikleri
yitirmemi adl yarg hkim ve savclar
arasndan adl yarg hkim ve savclarnca,
3 asl ve 2 yedek yesi birinci snf olup, birinci
snfa ayrlmay gerektiren nitelikleri
yitirmemi idar yarg hkim ve savclar
arasndan idar yarg hkim ve savclarnca,
4 yl iin seilir. Sresi biten yeler yeniden
seilebilir.
Kurul yelii seimi, yelerin grev sresinin
dolmasndan nceki 60 gn iinde yaplr.
Cumhurbakan tarafndan seilen yelerin
grev sreleri dolmadan Kurul yeliinin
boalmas durumunda, boalmay takip eden
60 gn iinde, yeni yelerin seimi yaplr.
Dier yeliklerin boalmas halinde, asl
yenin yedei tarafndan kalan sre
tamamlanr.
Yargtay, Dantay ve Trkiye Adalet
Akademisi genel kurullarndan seilecek Kurul
yelii iin her yenin, birinci snf adl ve
idar yarg hkim ve savclar arasndan
seilecek Kurul yelii iin her hkim ve
savcnn oy kullanaca seimlerde, en fazla oy
alan adaylar srasyla asl ve yedek ye seilir.
Bu seimler her dnem iin bir defada ve gizli
oyla yaplr.

Grevleri ve Yaps:

Kurulun, Adalet Bakan ile Adalet Bakanl
Mstear dndaki asl yeleri, grevlerinin
devam sresince; kanunda belirlenenler
dnda baka bir grev alamazlar veya Kurul
tarafndan baka bir greve atanamaz ve
seilemezler (2010 Anayasa Deiiklii).
Kurulun ynetimi ve temsili Kurul Bakanna
aittir. Kurul Bakan dairelerin almalarna
katlamaz. Kurul, kendi yeleri arasndan daire
bakanlarn ve daire bakanlarndan birini de
bakanvekili olarak seer. Bakan,
yetkilerinden bir ksmn bakanvekiline
devredebilir (2010 Anayasa Deiiklii).
Kurul, adl ve idar yarg hkim ve savclarn
meslee kabul etme, atama ve nakletme, geici
yetki verme, ykselme ve birinci snfa ayrma,
kadro datma, meslekte kalmalar uygun
grlmeyenler hakknda karar verme, disiplin
cezas verme, grevden uzaklatrma
ilemlerini yapar. Adalet Bakanlnn, bir
mahkemenin kaldrlmas veya yarg evresinin
deitirilmesi konusundaki tekliflerini karara
balar; ayrca, Anayasa ve kanunlarla verilen
dier grevleri yerine getirir.
Hkim ve savclarn grevlerini; kanun, tzk,
ynetmeliklere ve genelgelere (hkimler iin
idar nitelikteki genelgelere) uygun olarak
yapp yapmadklarn denetleme; grevlerinden
dolay veya grevleri srasnda su ileyip
ilemediklerini, hal ve eylemlerinin sfat ve
grevleri icaplarna uyup uymadn aratrma
ve gerektiinde haklarnda inceleme ve
soruturma ilemleri, ilgili dairenin teklifi ve
Hkimler ve Savclar Yksek Kurulu
Bakannn oluru ile Kurul mfettilerine
yaptrlr. Soruturma ve inceleme ilemleri,
hakknda soruturma ve inceleme yaplacak
olandan daha kdemli hkim veya savc eliyle
de yaptrlabilir (2010 Anayasa Deiiklii).
Kurulun meslekten karma cezasna ilikin
olanlar dndaki kararlarna kar yarg
mercilerine bavurulamaz (2010 Anayasa
Deiiklii).
Kurula bal Genel Sekreterlik kurulur. Genel
Sekreter, birinci snf hkim ve savclardan
Kurulun teklif ettii aday arasndan Kurul
Bakan tarafndan atanr. Kurul mfettileri
ile Kurulda geici veya srekli olarak
altrlacak hkim ve savclar,
muvafakatlerini alarak atama yetkisi Kurula
aittir (2010 Anayasa Deiiklii).
Adalet Bakanlnn merkez, bal ve ilgili
kurulularnda geici veya srekli olarak
altrlacak hkim ve savclar ile adalet
mfettilerini ve hkim ve savc mesleinden
olan i denetileri, muvafakatlerini alarak
atama yetkisi Adalet Bakanna aittir (2010
Anayasa Deiiklii).
Kurul yelerinin seimi, dairelerin oluumu ve
iblm, Kurulun ve dairelerin grevleri,
toplant ve karar yeter saylar, alma usul ve
esaslar, dairelerin karar ve ilemlerine kar
yaplacak itirazlar ve bunlarn incelenmesi
usul ile Genel Sekreterliin kurulu ve
grevleri kanunla dzenlenir (2010 Anayasa
Deiiklii).
Tarih retmeni

78
NOT-1: Hkim ve savclar idari grevleri
ynnden Adalet Bakanlna baldrlar.
NOT-2: Adalet hizmetleri ile savclarn idari
grevleri ynnden Adalet Bakanlnca
denetimi, adalet mfettileri ile hakim ve savc
mesleinden olan i denetiler; aratrma, inceleme
ve soruturma ilemleri ise adalet mfettileri eliyle
yaplr. Buna ilikin usul ve esaslar kanunla
dzenlenir (2010 Anayasa Deiiklii).
RNEK SORU
Hkimler ve Savclar Yksek Kurulunun
bakan kimdir?
A) Babakan
B) Adalet Bakan
C) Yargtay Bakan
D) Dantay Bakan
E) TBMM Bakan
Cevap: B

RNEK SORU
Hkimler ve Savclar Yksek Kuruluyla ilgili
A) Anayasada aka dzenlenmitir.
B) Kurulun bakan, Adalet Bakanl
msteardr.
C) Adli ve idari yarg hkim ve savclarn
meslee kabul etme, Kurulun yetkilerindendir.
D) Kurul, seimle gelen asl yeleri arasndan bir
bakan vekili seer.
E) yeler 4 yl iin seilirler ve sresi biten ye
yeniden seilebilir.
(2008/KPSS Lisans)
Cevap: B

RNEK SORU
1982 Anayasasnda 5982 sayl kanunla 2010
ylnda yaplan deiiklik sonrasnda Hkimler
ve Savclar Yksek Kurulu ka yeden oluur?
A) 7 asl, 5 yedek ye
B) 11 asl, 4 yedek ye
C) 15 asl ye
D) 17 asl ye
E) 22 asl, 12 yedek ye
Cevap: E

RNEK SORU
Hkimler ve Savclar Yksek Kurulunun
bakan aadakilerden hangisidir?
A) Adalet Bakan
B) Adalet Bakanl Mstear
C) Kurulun en yal yesi
D) Kurul yelerinin kendi aralarndan salt
ounlukla seecei kii
E) Babakan
Cevap: A

1982 Anayasasna Gre Yksek
Mahkemeler
Anayasa Mahkemesi
Yargtay
Dantay
Askeri Yargtay
Askeri Yksek dare Mahkemesi
Uyumazlk Mahkemesi
NOT: Saytay 1982 Anayasasnda yer almakla
birlikte yksek mahkeme olarak
dzenlenmemitir. Yksek Seim Kurulu ve
Hakimler ve Savclar Yksek Kurulu da
Anayasaya gre bir yksek mahkeme deildir.
RNEK SORU
2004 ylnda yaplan deiiklikle,
aadakilerden hangisi, Anayasada dzenlenen
yarg kurumlar arasndan karlmtr?
A) Askeri Yksek dare Mahkemesi
B) Devlet Gvenlik Mahkemeleri
C) Saytay
D) Dantay
E) Yargtay
(2005/KPSS)
Cevap: B

RNEK SORU
Aadakilerden hangisi Anayasada saylan
Yksek Mahkemelerden biri deildir?
A) Uyumazlk Mahkemesi
B) Ar ceza mahkemesi
C) Yargtay
D) Askeri Yargtay
E) Dantay
(2006/KPSS nlisans)
Cevap: B
ANAYASA MAHKEMES
Anayasa Mahkemesi, Anayasa Mahkemesi
Kurulu ve Yarglama Usulleri Hakknda
Kanunda belirlenmi olan zel yarglama
Tarih retmeni

79
usullerini uygular. Mahkemenin alma
esaslar ve yeleri arasndaki iblm kendi
yapaca itzkle dzenlenir.
Anayasa Mahkemesi, Anayasada dzenlendii
iin, statsnde deiiklik yaplmas ancak
Anayasa deiikliiyle mmkndr.

Kuruluu:

17 yeden oluur. 14 ye Cumhurbakan
tarafndan, 3 ye TBMM tarafndan seilir
(2010 Anayasa Deiiklii).
Trkiye Byk Millet Meclisi; 2 yeyi
Saytay Genel Kurulunun kendi bakan ve
yeleri arasndan, her bo yer iin
gsterecekleri er aday iinden, 1 yeyi ise
baro bakanlarnn serbest avukatlar
arasndan gsterecekleri aday iinden
yapaca gizli oylamayla seer (2010 Anayasa
Deiiklii).
Trkiye Byk Millet Meclisinde yaplacak
bu seimde, her bo yelik iin ilk oylamada
ye tam saysnn te iki (2/3) ve ikinci
oylamada ye tam saysnn salt ounluu
aranr. kinci oylamada salt ounluk
salanamazsa, bu oylamada en ok oy alan iki
aday iin nc oylama yaplr; nc
oylamada en fazla oy alan aday ye seilmi
olur (2010 Anayasa Deiiklii).

Cumhurbakan;

- 3 yeyi Yargtay,
- 2 yeyi Dantay,
- 1 yeyi Asker Yargtay,
- 1 yeyi Asker Yksek dare Mahkemesi genel
kurullarnca kendi bakan ve yeleri arasndan
her bo yer iin gsterecekleri er aday
iinden,
- En az ikisi hukuku olmak zere 3 yeyi
Yksekretim Kurulunun kendi yesi
olmayan yksekretim kurumlarnn hukuk,
iktisat ve siyasal bilimler dallarnda grev
yapan retim yeleri arasndan gsterecei
er aday iinden,
- 4 yeyi st kademe yneticileri, serbest
avukatlar, birinci snf hkim ve savclar ile
en az 5 yl raportrlk yapm Anayasa
Mahkemesi raportrleri arasndan seer (2010
Anayasa Deiiklii).

Yargtay, Dantay, Asker Yargtay, Asker
Yksek dare Mahkemesi ve Saytay genel
kurullar ile Yksekretim Kurulundan
Anayasa Mahkemesi yeliine aday gstermek
iin yaplacak seimlerde en fazla oy alan 3
kii aday gsterilmi saylr. Baro
bakanlarnn serbest avukatlar arasndan
gsterecekleri aday iin yaplacak seimde
de en fazla oy alan 3 kii aday gsterilmi
saylr (2010 Anayasa Deiiklii).
Anayasa Mahkemesine ye seilebilmek iin,
45 yan doldurulmu olmas kaydyla;
yksekretim kurumlar retim yelerinin
profesr veya doent unvann kazanm,
avukatlarn en az 20 yl fiilen avukatlk
yapm, st kademe yneticilerinin
yksekrenim grm ve en az 20 yl kamu
hizmetinde fiilen alm, birinci snf hkim
ve savclarn adaylk dahil en az 20 yl alm
olmas arttr (2010 Anayasa Deiiklii).
Anayasa Mahkemesi yeleri arasndan gizli
oyla ve ye tam saysnn salt ounluu ile 4
yl iin bir Bakan ve iki bakanvekili seilir.
Sresi bitenler yeniden seilebilirler (2010
Anayasa Deiiklii). Anayasa Mahkemesi
yeleri asli grevleri dnda resmi veya zel
hibir grev alamazlar.
O yeliin Sona Ermesi:
Anayasa Mahkemesi yeleri 12 yl iin
seilirler. Bir kimse iki defa Anayasa
Mahkemesi yesi seilemez (2010 Anayasa
Deiiklii).
Anayasa Mahkemesi yeleri 65 yan
doldurunca emekliye ayrlrlar. Zorunlu
emeklilik yandan nce grev sresi dolan
yelerin baka bir grevde almalar ve zlk
ileri kanunla dzenlenir (2010 Anayasa
Deiiklii).
Anayasa Mahkemesi yelii, bir yenin
hkimlik mesleinden karlmay gerektiren
bir sutan dolay hkm giymesi halinde
kendiliinden; grevini salk bakmndan
yerine getiremeyeceinin kesin olarak
anlalmas halinde de, Anayasa Mahkemesi
ye tam saysnn salt ounluunun karar ile
sona erer.

Tarih retmeni

80
alma ve Yarglama Usul:
Anayasa Mahkemesi, 2 blm ve Genel Kurul
halinde alr. Blmler, bakanvekili
bakanlnda 4 yenin katlmyla toplanr
Genel Kurul, Mahkeme Bakannn veya
Bakann belirleyecei bakanvekilinin
bakanlnda en az 12 ye ile toplanr (2010
Anayasa Deiiklii).
Blmler ve Genel Kurul, kararlarn salt
ounlukla alr. Bireysel bavurularn kabul
edilebilirlik incelemesi iin komisyonlar
oluturulabilir (2010 Anayasa Deiiklii).
Siyas partilere ilikin dava ve bavurulara,
iptal ve itiraz davalar ile Yce Divan sfatyla
yrtlecek yarglamalara Genel Kurulca
baklr, bireysel bavurular ise blmlerce
karara balanr (2010 Anayasa Deiiklii).
Anayasa deiikliinde iptale, siyas partilerin
kapatlmasna ya da devlet yardmndan yoksun
braklmasna karar verilebilmesi iin
toplantya katlan yelerin te iki (2/3) oy
okluu arttr (2010 Anayasa Deiiklii).
ekil bozukluuna dayal iptal davalar
Anayasa Mahkemesince ncelikle incelenip
karara balanr.
Anayasa Mahkemesinin kuruluu, Genel
Kurul ve blmlerin yarglama usulleri,
Bakan, bakanvekilleri ve yelerin disiplin
ileri kanunla; Mahkemenin alma esaslar,
blm ve komisyonlarn oluumu ve iblm
kendi yapaca itzkle dzenlenir (2010
Anayasa Deiiklii).
Anayasa Mahkemesi Yce Divan sfatyla
bakt davalar dnda kalan ileri dosya
zerinde inceler. Ancak, bireysel bavurularda
duruma yaplmasna karar verilebilir (2010
Anayasa Deiiklii). Mahkeme ayrca, gerekli
grd hallerde szl aklamalarn dinlemek
zere ilgilileri ve konu zerinde bilgisi olanlar
arabilir ve siyas partilerin kapatlmasna
ilikin davalarda, Yargtay Cumhuriyet
Basavcsndan sonra kapatlmas istenen siyas
partinin genel bakanlnn veya tayin edecei
bir vekilin savunmasn dinler.

GREVLER:

A. lemlerin ptaline likin Grevleri

Kanunlarn,
Kanun Hkmnde Kararnamelerin (olaan
dnem),
TBMM itznn hem ekil hem de esas
(ierik) asndan Anayasaya aykrln
inceler.
Anayasa deiikliklerini ise, sadece ekil
bakmndan inceler ve denetler.
NOT: Parlamento kararlar (dokunulmazlklarn
kaldrlmas, yeliin dmesi kararlar ve TBMM
itzk deiiklikleri hari), olaanst hal ve
skynetim dneminde karlan kanun hkmnde
kararnamelerin ve milletleraras antlamalarn
Anayasaya aykrl denetlenememektedir.
Tzklerin, Ynetmeliklerin iptali Anayasa
Mahkemesinden istenemez.
nklp kanunlar da Anayasa Mahkemesinin
denetimi dndadr.

ANAYASAYA UYGUNLUK DENETM
YOLLARI

- PTAL DAVASI (SOYUT NORM
DENETM)

Anayasaca belirtilen baz organlarn dorudan
iptali istenilen hukuk kural hakknda iptal
edilmesi amacyla dava amasdr. 1982
Anayasasna gre,

Kanunlarn ve Anayasa deiikliklerinin ekil
bakmndan denetimi iin iptal davas
Cumhurbakan veya TBMM ye tam
saysnn 1/5'i (110 milletvekili) tarafndan
Resmi Gazetede yaymlandklar tarihten
itibaren 10 gn iinde alr.
Kanunlarn esas (ierik) denetimi iin iptal
davasn ise, Cumhurbakan, TBMM ye
tamsaysnn 1/5'i, ktidar partisi meclis
grubu, Ana muhalefet partisi meclis grubu
Resmi Gazetede yaynlanmalarndan itibaren
60 gn iinde aabilir.
Kanun Hkmnde Kararnameler ile TBMM
tznn ekil ve ierik denetimi iin iptal
davasn ise, Cumhurbakan, TBMM ye
tamsaysnn 1/5'i, ktidar partisi meclis
Tarih retmeni

81
grubu, Ana muhalefet partisi meclis grubu
Resmi Gazetede yaynlanmalarndan itibaren
60 gn iinde aabilir.
NOT-1: Meclis Bakan, Babakan, Bakanlar ya da
siyasi partilerin tm v.b, Anayasa Mahkemesine
iptal davas aamazlar.
NOT-2: ktidarda bir koalisyon hkmeti varsa
iptal savas ama hakk, koalisyonu oluturan
partilerden TBMMde en fazla milletvekili
bulunduran parti tarafndan kullanlr.
NOT-3: ktidar ve anamuhalefet partileri meclis
gruplarnca alacak iptal davas, grup genel
kurullarnn, ye tamsaysnn salt ounluu ile
alacaklar karar zerine, grup bakanlar veya
bakan vekillerince alr.
Anayasa Mahkemesine ptal Davas Amaya
Yetkili Olanlar
Davas
Ama
Sresi

Kanunlar
(Esas Bakmndan)
Cumhurbakan, iktidar
partisi, ana muhalefet partisi
meclis grubu, TBMM ye
tamsaysnn en az bete biri

60 Gn
Kanunlar ve
Anayasa
Deiiklikleri (ekil
Bakmndan)

Cumhurbakan, TBMM ye

10 Gn

KHKler ve TBMM
tz (Esas ve
ekil Bakmndan)
Cumhurbakan, iktidar
partisi, ana muhalefet partisi
meclis grubu, TBMM ye

60 Gn

- TRAZ YOLU (SOMUT NORM
DENETM DEF YOLU)

Herhangi bir mahkemede grlmekte olan bir
davada uygulanacak kanun ya da kanun
hkmnde kararnamenin, davaya bakmakta olan
mahkemece kendiliinden veya taraflarca,
Anayasaya aykr olduu iddias ile Anayasa
Mahkemesine gtrlmesidir.
Anayasa Mahkemesi, itirazn, kendisine
ulamasndan balamak zere 5 ay iinde
kararn verir ve aklar. Bu sre iinde karar
verilmezse ilgili mahkeme davay yrrlkteki
kanun hkmlerine gre sonulandrr.
Ancak Anayasa Mahkemesinin karar, esas
hakkndaki karar kesinleinceye kadar gelirse,
ilgili mahkeme buna uymak zorundadr.
Anayasa Mahkemesi iptal (itiraz) istemini ret
ederse ayn kanun ya da kanun hkmnde
kararname 10 yl sreyle bu yolla Anayasa
Mahkemesi'nin nne getirilemez.

Somut Norm Denetiminin artlar
unlardr;

Baklmakta olan bir davann varl
Bu davaya bakmakta olan merciin bir
mahkeme olmas
Somut norm denetimindeki kanun veya
KHKnin davada uygulanacak olmas
Davaya bakan mahkemenin, sz konusu
hkmn anayasaya aykrlna resen kanaat
getirmesi veya taraflardan birinin ileri srd
anayasaya aykrlk iddiasnn ciddi olduu
kansna varmas
NOT-1: Gerek ekil ve esas asndan iptal davas
sonucu ve gerekse somut norm denetimi sonucu
Anayasa Mahkemesinin verdii kararlar Resmi
Gazetede yaymlandklar anda yrrle girer ve
herkesi balar. Anayasa Mahkemesi gerekli
grrse iptal kararnn yrrle girecei tarihi 1
yl amamak kouluyla erteleyebilir. Kararlar
gerekesi yazlmadan aklanmaz. Anayasa
Mahkemesi kararlar geriye yrmez.
NOT-2: Anayasa Mahkemesi, bir kanun veya
kanun hkmnde kararnamenin tamamn veya bir
hkmn iptal ederken, kanun koyucu gibi
hareketle, yeni bir uygulamaya yol aacak biimde
hkm tesis edemez.
NOT-3: Anayasa Mahkemesinin iptal kararnn
yrrle giriinin ertelendii durumlarda, TBMM,
iptal kararnn ortaya kard hukuki boluu
dolduracak kanun tasar veya teklifini ncelikle
grp karara balar.
Bireysel Bavuru (Anayasa ikyeti)

Herkes, Anayasada gvence altna alnm
temel hak ve zgrlklerinden, Avrupa nsan
Haklar Szlemesi kapsamndaki herhangi
birinin kamu gc tarafndan, ihlal edildii
iddiasyla Anayasa Mahkemesine bavurabilir
Bavuruda bulunabilmek iin olaan kanun
yollarnn tketilmi olmas arttr (2010
Anayasa Deiiklii).
Tarih retmeni

82
Bireysel bavuruda, kanun yolunda gzetilmesi
gereken hususlarda inceleme yaplamaz (2010
Anayasa Deiiklii).
Bireysel bavuruya ilikin usul ve esaslar
kanunla dzenlenir (2010 Anayasa
Deiiklii).
Anayasa Mahkemesi, bireysel bavuruda
yarglamann durumal yaplmasna karar
verebilir (2010 Anayasa Deiiklii).

B. Anayasa Mahkemesinin Dier Grevleri

Cumhurbakann
Bakanlar Kurulu yelerini (Babakan ve
bakanlar)
Trkiye Byk Millet Meclisi Bakann
(2010 Anayasa Deiiklii),
Anayasa Mahkemesi
Yargtay
Dantay
Askeri Yargtay
Askeri Yksek dare Mahkemesi Bakan ve
yelerini, Basavclarn,
Yargtay Cumhuriyet Basavc vekilini
Hkimler ve Savclar Yksek Kurulu Bakan
ve yelerini
Saytay Bakan ve yelerini,
Genelkurmay Bakan, Kara, Deniz ve Hava
Kuvvetleri Komutanlar ile Jandarma Genel
Komutan (2010 Anayasa Deiiklii)n
grevleriyle ilgili sulardan dolay Yce
Divan sfatyla yarglamak
NOT: Milletvekillerini yarglamak Anayasa
Mahkemesinin grevleri arasnda deildir.
Siyasi partilerin kapatlmas hakkndaki
davalara bakmak (Karar: 2/3 ounluk 8
ye)
Siyasi partilerin mali denetimini yapmak
(Saytaydan gr alarak)
Milletvekillerinin yasama dokunulmazlnn
kaldrlmasna ve yeliinin dmesine ilikin
itirazlarn karara balamak
Kendi yeleri arasndan Uyumazlk
Mahkemesine Bakan ve Bakanvekili semek
NOT-1: Yce Divanda savclk grevini, Yargtay
Cumhuriyet Basavcs veya Basavcvekili yapar.
NOT-2: Yce Divan kararlarna kar yeniden
inceleme bavurusu yaplabilir. Genel Kurulun
yeniden inceleme sonucunda verdii kararlar
kesindir (2010 Anayasa Deiiklii).
RNEK SORU
Aadakilerden hangisinin, Anayasa
Mahkemesinde iptal davas ama hakk yoktur?
A) TBMM ye tamsaysnn bete biri oranndaki
yelerin
B) Ana muhalefet partisi meclis grubunun
C) ktidar partisi meclis grubunun
D) TBMM Bakannn
E) Cumhurbakannn
(1999/DMS)
Cevap: D

RNEK SORU
Aadakilerden hangisi, Anayasa
Mahkemesinin grev ve yetkilerinden biri
deildir?
A) Kanunlarn Anayasaya uygunluunu
denetlemek
B) Siyasal partileri kapatma davalarna bakmak
C) Siyasal partilerin mali denetimini yapmak
D) Tzklerin Anayasa ve kanunlara uygunluunu
denetlemek
E) TBMM tznn Anayasaya
uygunluunu denetlemek
(1999/DMS)
Cevap: D

RNEK SORU
1982 Anayasasna gre, TBMMde karlan
kanun ve kanun hkmnde kararnamelerin
iptaline dava amak ve incelenmesini istemek
iin aadaki yksek mahkemelerin hangisinde
dava alr?
A) Dantay
B) Saytay
D) dare Mahkemesi
(2002/KPSS)
Cevap: C

RNEK SORU
I. Babakan,
II. Bakanlar,
III. TBMM Bakanlk Divan yeleri,
IV. Bakanlklarn mstear ve mstear
yardmclar,
V. Saytay Bakan ve yeleri,
Yukardakilerden kiilerden hangileri,
grevleriyle ilgili sulardan dolay Yce Divan
sfatyla Anayasa Mahkemesinde yarglanrlar?
A) I, II ve III B) I, II ve V
C) I, IV ve V D) II, III ve IV
E) II, III ve V
(2005/KPSS)
Cevap: B
Tarih retmeni

83
RNEK SORU
Kanunlarn ekil bakmndan Anayasaya uygun
olup olmadn aadakilerden hangisi
denetler?
A) Anayasa Mahkemesi
B) Askeri Yksek dare Mahkemesi
C) Yargtay
D) Dantay
Cevap: A

RNEK SORU
1982 Anayasasna gre, bir siyasal partinin
kapatlmasna aadakilerden hangisi karar
verebilir?
A) ileri Bakanl
B) Anayasa Mahkemesi
C) Uyumazlk Mahkemesi
D) Dantay
E) Yargtay
Cevap: B

RNEK SORU
Anayasa Mahkemesinin grevlerinden biridir?
A) Uyumazlk Mahkemesinin bakann semek
B) Yksek Seim Kuruluna ye semek
C) Hkimler ve Savclar Yksek Kuruluna ye
semek
D) Vatandalarn, Anayasa ikyeti yoluyla
yaptklar bavurular inceleyip karara
balamak
E) Babakan ve Bakanlar Kurulunca gnderilen
kanun tasarlar hakknda dncesini
bildirmek
(2008/KPSS Lisans)
Cevap: A

RNEK SORU
Trkiyede Anayasa Mahkemesi ilk kez hangi
anayasal dzenlemede yer almtr?
A) 1921 Anayasasnda Cumhuriyetin ilan iin
yaplan deiiklikle birlikte
B) 1924 Anayasas dneminde ok partili yaama
gei iin yaplan deiiklikle birlikte
C) 1961 Anayasasnda
D) 1961 Anayasasnda 1971 ylnda yaplan
kapsaml deiikliklerle birlikte
E) 1982 Anayasasnda
(2009/KPSS)
Cevap: C

RNEK SORU
I. Bireysel bavurular inceleme grev ve yetkisi
II. yelerinin grev sresinin 12 ylla
snrlandrlmas
III. TBMMnin, ye seme yetkisine sahip olmas
IV. Anayasa deiikliklerinin sadece ekil asndan
denetlenmesi
V. Yce Divan yarglama yetkisi
Yukardakilerden hangileri 1982 Anayasasnda
5982 sayl kanunla 2010 ylnda yaplan
deiiklikle Anayasa Mahkemesi iin getirilmi
yenilikler arasnda yer alr?
A) Yalnz I B) I ve III C) I, II ve III
D) I, III ve IV E) I, II, III, IV ve V
(2010/KPSS nlisans)
Cevap: C

RNEK SORU
1982 Anayasasnda 5982 sayl kanunla 2010
ylnda yaplan deiiklik sonras Anayasa
Mahkemesi yeleri ka yl iin seilirler?
A) 5 B) 7 C) 10 D) 12 E) 15
Cevap: D

NKILP KANUNLARININ
KORUNMASI
Anayasann hibir hkm, aada belirtilen
nklp kanunlarnn Anayasaya aykr olduu
eklinde anlalamaz ve yorumlanamaz;

Tevhidi Tedrisat Kanunu (Eitim retim
birlii 3 Mart 1924))
Beynelmilel Rakamlarn Kabul Hakknda
Kanun (Uluslararas rakamlarn kabul - 20
Mays 1928)
apka ktisab Hakknda Kanun (25 Kasm
1925)
Trk Harflerinin Kabul ve Tatbiki Hakknda
Kanun (1928)
Tekke ve Zaviyelerin eddine; Bir takm
Unvanlarn Men ve lgasna Dair Kanun (30
Kasm 1925)
Efendi, Bey, Paa gibi Lakap ve Unvanlarn
Kaldrldna Dair Kanun (24 Haziran 1934)
Medeni Nikh Esasna Dair Kanun (17 ubat
1926)
Baz Kisvelerin Giyilemeyeceine Dair Kanun
(3 Aralk 1934)

Tarih retmeni

84
RNEK SORU
Aadakilerden hangisi 1982 Anayasas ile
korunan inklp kanunlarndan biri deildir?
A) Hyanet-i Vataniye Kanunu
B) Tevhid-i Tedrisat (retimin Birletirilmesi)
C) Uluslararas Rakamlarn Kabul Hakknda
Kanun
D) apka Kanunu
E) Trk Harflerinin Kabul ve Uygulamas
Hakknda Kanun
(1999/DMS)
Cevap: A

RNEK SORU
Aadakilerden hangisi, 1982 Anayasas ile
koruma altna alnm olan inklp
kanunlarndan biri deildir?
A) retimin Birletirilmesi Kanunu
B) apka Giyilmesi Hakknda Kanun
C) Trk Harflerinin Kabul ve Uygulanmas
Hakknda Kanun
D) Osmanl Hanedannn Trkiye Cumhuriyeti
Topraklar Dna karlmas Hakknda Kanun
E) Tekke, Zaviye ve Trbelerin Kaldrlmas
Hakknda Kanun
(2005/KPSS)
Cevap: D
YARGI KOLLARI
1. Anayasa Yargs: Anayasa Mahkemesinin
yapt yarg trdr.

2. Askeri Yarg:

Askeri yarg, askeri mahkemeler ve disiplin
mahkemeleri tarafndan yrtlr. Bu
mahkemeler; asker kiiler tarafndan ilenen
asker sular ile bunlarn asker kiiler aleyhine
veya askerlik hizmet ve grevleriyle ilgili
olarak iledikleri sulara ait davalara bakmakla
grevlidir. Devletin gvenliine, anayasal
dzene ve bu dzenin ileyiine kar sulara
ait davalar her halde adliye mahkemelerinde
grlr (2010 Anayasa Deiiklii).
Sava hali haricinde, asker olmayan kiiler
asker mahkemelerde yarglanamaz (2010
Anayasa Deiiklii).
Asker mahkemelerin sava halinde hangi
sular ve hangi kiiler bakmndan yetkili
olduklar; kurulular ve gerektiinde bu
mahkemelerde adl yarg hkim ve savclarnn
grevlendirilmeleri kanunla dzenlenir (2010
Anayasa Deiiklii).
Asker yarg organlarnn kuruluu, ileyii,
asker hkimlerin zlk ileri, asker savclk
grevlerini yapan asker hkimlerin grevli
bulunduklar komutanlkla ilikileri,
mahkemelerin bamszl ve hkimlik
teminat esaslarna gre kanunla dzenlenir

Askeri ceza yargs ve askeri idari yarg olarak
ikiye ayrlr;

C Askeri Ceza Yargs:

Askeri mahkemelerin askeri ceza hukuku
alanndaki yargsal faaliyetleridir. Davalarn
ilk olarak grlecei ilk derece mahkemeleri
askeri mahkemeler ve disiplin
mahkemeleridir. Ayrca asker kiilerin
kanunla gsterilen belli davalarna ilk ve son
derece mahkemesi olarak bakar.
Askeri ceza yargsnn yksek mahkemesi
Askeri Yargtaydr. yeleri birinci snf
askeri hkimler arasndan Askeri Yargtay
Genel Kurulunun ye tamsaysnn salt
ounluu ve gizli oyla her bo yer iin
gsterecei 3er aday iinden Cumhurbakan
tarafndan seilir.
Askeri Yargtay Bakan, Basavcs, kinci
Bakan ve Daire Bakanlar Askeri Yargtay
yeleri arasndan rtbe ve kdem srasna gre
atanrlar.
Asker Yargtayn kuruluu, ileyii,
mensuplarnn disiplin ve zlk ileri
mahkemelerin bamszl ve hkimlik
teminat esaslarna gre kanunla dzenlenir

C Askeri dari Yarg:

Askeri olmayan makamlarca tesis edilmi olsa
bile, asker kiileri ilgilendiren ve askeri
hizmete ilikin idari ilem ve eylemlerden
doan uyumazlklarn zmlendii yarg
faaliyetidir.
Askerlik ykmllnden doan
uyumazlklarda ilgilinin asker kii olmas
art aranmaz.
Askeri idari yargnn hem ilk hem de son
derece mahkemesi, Askeri Yksek dare
Mahkemesi (Yksek mahkemedir)dir.
Asker Yksek dare Mahkemesinin asker
hkim snfndan olan yeleri, mahkemenin bu
Tarih retmeni

85
snftan olan bakan ve yeleri tam saysnn
salt ounluu ve gizli oy ile birinci snf
asker hkimler arasndan her bo yer iin
gsterilecek aday iinden; hkim snfndan
olmayan yeleri, rtbe ve nitelikleri kanunda
gsterilen subaylar arasndan, Genelkurmay
Bakanlnca her bo yer iin gsterilecek
aday iinden Cumhurbakannca seilir.
Asker hkim snfndan olmayan yelerin
grev sresi en fazla 4 yldr.
Askeri Yksek dare Mahkemesi Bakan,
Basavcs ve Daire Bakanlar hkim
snfndan olanlar arasndan rtbe ve kdem
srasna gre atanrlar.
Asker Yksek dare Mahkemesinin kuruluu,
ileyii, yarglama usulleri, mensuplarnn
disiplin ve zlk ileri mahkemelerin
bamszl ve hkimlik teminat esaslarna
gre kanunla dzenlenir (2010 Anayasa
Deiiklii).

3. Adli Yarg: En geni ve genel yarg koludur.
Adliye mahkemelerinde grlr. kiye ayrlr;

Ceza Yargs: Ceza mahkemelerinin ceza
hukuku alanndaki yargsal faaliyetleridir.

Medeni Yarg: Hukuk mahkemelerinin zel
hukuk alanndaki yargsal faaliyetleridir.
Boanma, miras, bor ilikileri gibi.

Ceza yargsnn ilk derece mahkemeleri:

- Sulh ceza mahkemesi
- Asliye ceza mahkemesi
- Ar ceza mahkemesi

Temyiz (yksek, denetim) Mahkemesi
Yargtaydr. Yargtayn sadece Basavcs
ve vekili, Yargtay Genel Kurulunun kendi
yeleri arasndan gizli oyla belirleyecei 5er
aday arasndan Cumhurbakan tarafndan 4
yl iin seilirler. Sresi bitenler yeniden
seilebilirler.
Yargtay yeleri, birinci snfa ayrlm adli
yarg hakim ve cumhuriyet savclar ile bu
meslekten saylanlar arasndan Hakimler ve
Savclar Yksek Kurulunca ye tam
saysnn salt ounluu ve gizli oyla seilir.
Yargtay birinci bakan, birinci
bakanvekilleri ve daire bakanlar kendi
yeleri arasndan Yargtay Genel Kurulunca
ye tam saysnn salt ounluu ve gizli oyla
4 yl iin seilirler; sresi bitenler yeniden
seilebilirler.
Yargtayn kuruluu, yelerinin zlk ileri ve
nitelikleri, mahkemelerin bamszl ve
hkimlik teminat ilkelerine gre kanunla
dzenlenir.

Medeni yargnn ilk derece mahkemeleri:

- Sulh hukuk mahkemesi
- Asliye hukuk mahkemesi (Asliye ticaret
mahkemesi)
- mahkemesi
- Aile mahkemesi

Temyiz (yksek, denetim) mahkemesi
Yargtaydr.
RNEK SORU
yksek mahkemeler arasnda yer alr?
A) Blge idare mahkemeleri
B) l seim kurulu
C) Ar ceza mahkemeleri
D) Hakimler ve Savclar Yksek Kurulu
E) Yargtay
(2007/KPSS)
Cevap: E

RNEK SORU
Yargtay yelerini aadakilerden hangisi
seer?
A) Cumhurbakan
B) Hkimler ve Savclar Yksek Kurulu
C) Yargtay Genel Kurulu
D) Yargtay tihad Birletirme Genel Kurulu
E) Adalet Bakan
(2008/KPSS nlisans)
Cevap: B

4. dari Yarg: dari makamlarn idare hukuku
alanndaki faaliyetleri dolaysyla ortaya kan
uyumazlklarn zmlendii yarg koludur.
Genel idari yarg ve askeri idari yarg olmak
zere iki gruba ayrlr.

ptal ve Tam yarg (dareye kar alan
tazminat) davalar idari yargda grlr;

ptal davalar: darenin ilemlerinin iptal
edilmesi iin alan davalar.

Tarih retmeni

86
Tam yarg davalar: darenin vermi olduu
bir zararn karlanmas iin alan tazminat
(alacak) davalar

dari Yargda Temel Kurallar:

Aksi belirtilmedike idari yargda ilk derece
mahkemeleri idare mahkemeleridir. Konu
vergi ise vergi mahkemeleridir.
dari yargnn temyiz yksek mahkemesi
Dantaydr.
lk derece mahkemelerinin verdii yrtmenin
durdurulmas hakkndaki kararlara kar Blge
dare Mahkemelerinde itiraz edilir.

Ancak u ilemlerin iptali ilk derece
mahkemesi olarak Dantayda grlr;

- Tzkler,
- Babakanlk ve bakanlk mstearlarnn
atamas iin yaplan mterek kararnameler,
- Tm lke dzeyinde uygulanacak
ynetmelikler,
- Bakanlar Kurulu karar ve kararnameleri,
- Dantayn idari kararlar

Dantay yelerinin 3/4' birinci snfa ayrlm
idari yarg hakim ve savclar ile bu meslekten
saylanlar arasndan Hakimler ve Savclar
Yksek Kurulu; 1/4', nitelikleri kanunda
belirtilen grevliler arasndan Cumhurbakan
tarafndan seilir.
Dantay Bakan, Basavc, bakanvekilleri ve
daire bakanlar kendi yeleri arasndan
Dantay Genel Kurulunca ye tam saysnn
salt ounluu ve gizli oyla 4 yl iin seilirler;
sresi bitenler yeniden seilebilirler.
Dantayn kuruluu, yelerinin zlk ileri ve
nitelikleri, mahkemelerin bamszl ve
hkimlik teminat ilkelerine gre kanunla
dzenlenir.
RNEK SORU
Tzklerin iptaline ilikin davalara
aadakilerden hangisi bakar?
A) Yargtay
B) Dantay
C) dare mahkemesi
D) Blge idare mahkemesi
E) Anayasa Mahkemesi
(2007/KPSS)
Cevap: B

RNEK SORU
Tzklerin yargsal denetimini yapma
konusunda aadakilerden hangisi grevlidir?
A) dare Mahkemesi
B) Blge dare Mahkemesi
C) Askeri Yksek dare Mahkemesi
D) Dantay
E) Saytay
(2010 KPSS nlisans)
Cevap: D

dari Yargda Dava Ama Sresi: Aksi
kanunlarda gsterilmedike dare mahkemeleri
ve Dantayda 60, vergi mahkemelerinde 30
gndr. Dava ama sresi yazl bildirimi
izleyen gnden balar.
dari yarg yerleri (mahkemeleri)
unlardr;

- Dantay
- Uyumazlk Mahkemesi
- Askeri Yksek dare Mahkemesi (AYM)
- Saytay
- Blge dare Mahkemeleri
- lk Derece Mahkemeleri (dare Mahkemeleri -
Vergi Mahkemeleri)

RNEK SORU
Aadakilerden hangisi idari yarg kurulular
arasnda yer alr?
A) Vergi mahkemeleri
B) Yargtay
D) Sulh hukuk mahkemeleri
E) Asliye ceza mahkemeleri
(2009/KPSS)
Cevap: A

5. Seim Yargs:

Yksek Seim Kurulunun (YSK) grev
alanna giren zel yarg koludur.
YSK 7 asl ve 4 yedek yeden oluur. Yargtay
ve Dantaydan kendi aralarnda yaplan
seimle seilirler.
Seimlerle ilgili her trl itiraz YSKya yaplr.
Milletvekillerinin seim tutanaklarn kabul
etmek YSKnn grevidir. Ayrca
Cumhurbakanl seim tutanaklarn kabul
etmekte YSKnn grevleri arasnda yer
almtr.
YSK kararlarna kar baka bir makama
bavuru yolu kapaldr.

Tarih retmeni

87
6. Uyumazlk Yargs:

zel yarg koludur. Uyumazlk Mahkemesi
farkl yarg kollar arasnda kan grev
uyumazlklarn kesin olarak karara balar.
rnein, bir davann askeri yarg kolunda m
yoksa adli yarg kolunda m grlecei
konusunda uyumazlk varsa bu sorunu
Uyumazlk Mahkemesi zer.
Dier mahkemeler ile Anayasa Mahkemesi
arasndaki grev uyumazlklarnda Anayasa
Mahkemesinin karar esas alnr.
Yksek bir mahkemedir. Bakan; Ahmet
Akyalndr.
Bir bakan ile 12 asl, 12 yedek yeden
oluur. Bakan ve Bakanvekili Anayasa
Mahkemesince yeleri arasndan seilir.
Uyumazlk Mahkemesinin kuruluu,
yelerinin nitelikleri ve seimleri ile ileyii
kanunla dzenlenir.
Uyumazlk Mahkemenin yeleri; Yargtay,
Dantay, Askeri Yargtay ve Askeri Yksek
dare Mahkemesinin kendi yeleri arasndan
seecekleri kiilerden oluur.
RNEK SORU
I. Cumhurbakannn tek bana yapt ilemler
II. Hkimler ve Savclar Yksek Kurulu kararlar
III. Genelkurmay Bakannn tek bana yapt
ilemler
IV. Yksek Asker ra kararlar
Yukardaki idari ilemlerden hangilerine kar
Anayasa ile yarg yolu kapatlmtr?
A) I ve II B) II ve IV C) III ve IV
D) I, II ve IV E) I, II, III ve IV
(2010 KPSS Lisans)
Cevap: D

VIII. BLM

DARE HUKUKU
dare: Devletin belli bal organlar ile belli bir
tr faaliyetlerini ifade eder. Babakanlk,
bakanlklar, kamu kurulular gibi. dari
fonksiyon, kamu gcne dayal ve srekli bir
devlet fonksiyonudur.

dare Hukuku: Devlet idaresinin rgt ve
ileyii, kiilerin idare ile olan iliki ve
anlamazlklar ve kamu hizmetlerinin
grlmesi gibi konular dzenleyen hukuk
kurallarnn btndr. Bakanlklarn, kamu
kurumlarnn faaliyetleri, belediyelerin ilem
ve hizmetleri idare hukukunu ilgilendiren
konulara birer rnektir.

+ dare Hukukunun zellikleri

dare Hukuku gen (yeni) bir hukuk daldr.
dare Hukuku tedvin edilmemi (dank) bir
hukuk daldr.
dare Hukuku itihatlara dayanan bir hukuk
daldr.
dare Hukukunda kamu yarar dncesi
hkimdir.
dare Hukukunun uygulanmasndan doan
uyumazlklar idari yargda zmlenir.

+ dare Hukukunun Kaynaklar

Anayasa
Kanun
Kanun Hkmnde Kararname
Tzk
Ynetmelik
Yarg itihatlar
dari teaml ve tatbikat (uygulama)
reti

+ dari Kararlarn zellikleri

Tek yanllk ve icrailik (uygulanabilirlik)
Hukuka uygunluk karinesi (belirti)
Yargsal denetim

+ dari Fonksiyon

Devletin yasama, yrtme ve yarg
organlarnn siyasi nitelikli faaliyetleri dnda,
devletin gnlk toplumsal ihtiyalar
karlamak iin yrtt kamusal
faaliyetlerdir. Temel ama; kamu yararn
gerekletirmektir.

zellikleri;

- dari fonksiyon, idari ilemler ile yerine
getirilir.
- dari fonksiyon, stn ve ayrcalkl yetkiler
(kamu gc) kullanlarak yerine getirilir.
- dari fonksiyon, srekli bir devlet
fonksiyonudur.
Tarih retmeni

88
- dari fonksiyonda, idare ve zel kiiler arasnda
eitlik yoktur.
- dari fonksiyon, kar amac gtmez.

+ T. C. Devlet daresinin Grevleri:

Milli gvenliin korunmas
zendirme ve tevik faaliyetleri
Kamu hizmeti sunmak
Kolluk faaliyetleri
dzen (z ynetim) faaliyetleri
Planlama faaliyetleri
T. C. DEVLET DARES SSTEM
1982 Anayasasnn dareye likin
Hkmleri

dare, kurulu ve grevleriyle bir btndr ve
kanunla dzenlenir.
Kamu tzelkiilii, ancak kanunla veya
kanunun aka verdii yetkiye dayanlarak
kurulur.
darenin her trl eylem ve ilemlerine kar
yarg yolu aktr.
Trk idare sistemi iki ynetim ilkesine gre
kurulmutur; Merkezden Ynetim, Yerinden
Ynetim;

+ MERKEZDEN YNETM LKES: darenin
topluma sunaca hizmetlerin bakent ad
verilen devlet merkezinden ve tek elden
yrtlmesidir.

^ Yetki Genilii lkesi: Merkezi idarenin
sakncalarn gidermek amacyla, hizmetlerin
tm lke apnda hzl ve aksamadan
yrtlmesi iin hiyerari ilikisi iinde
merkezi idare adna tara rgtnde sadece
illerde valinin yetki kullanmasdr. rnein;
valinin okullar tatil edebilmesi yetki
geniliine rnektir. Bu yetki normalde Milli
Eitim Bakanna ait olmakla birlikte
brokratik engelleri kaldrmak amacyla valiye
de tannmtr.

+ YERNDEN YNETM (DEM-
MERKEZYET) LKES:

Topluma sunulacak hizmetlerin tek elden deil
de, merkezi idare tekilat iinde yer almayan
ve merkezi idare hiyerarisine dhil olmayan
kamu tzelkiileri tarafndan yrtlmesidir.
Yerinden ynetim ilkesinin belli bir yre (yer)
itibariyle uygulanmasna yerel yerinden
ynetim (belediyeler, il zel idaresi, kyler
gibi kamu idareleri) denir.
Belli bir hizmetin grlmesi itibariyle
uygulanmasna ise hizmet yerinden ynetim
(niversiteler, YK, Atatrk Kltr, Dil ve
Tarih Yksek Kurumu, Radyo TV daresi gibi
kamu kurumlar) ad verilmektedir.

^ Kamu Tzelkiilii Kavram: Yerinden
ynetim sisteminin uygulanmas, devlet
tzelkiilii dnda, merkezi idareye hiyerari
ile bal olmayan farkl kamu
tzelkiiliklerinin ortaya kmasna yol aar.
Yerel ynetimlerin (Belediye, Ky ve l zel
daresi) kamu tzelkiilikleri dorudan
Anayasada dzenlenmitir. Anayasada
dzenlenmeyen kamu tzelkiilikleri ise
ancak kanunla ya da kanunun verdii ak
yetkiye dayanarak kurulurlar.

^ darenin Btnl lkesi:

darenin gerek kurulu ve gerek grevleri
ynnden btnl, Hiyerari ve dari
Vesayet olarak adlandrlan iki hukuki arala
salanmaktadr.
Merkezi idare tekilatnda hiyerarik dzenin
en stnde bakan yer alr (Babakan idari
hiyerarik amir deildir).

Yerel ynetimlerde ise;

l zel daresinin hiyerarik amiri vali,
Belediye daresinin hiyerarik amiri belediye
bakan,
Ky daresinin hiyerarik amiri muhtardr.
RNEK SORU
Aada eletirilenlerin hangisinde bir hiyerari
ilikisi sz konusu olamaz?
A) Bakan Mstear
B) Rektr Dekan
C) Vali Kaymakam
D) Kaymakam le Milli Eitim Mdr
E) Yksekretim Kurulu Bakan Rektr
(2010 KPSS nlisans)
Cevap: E

Tarih retmeni

89
^ Kanunsuz Emir:

Astn, stn kendisine verdii emir ve
direktiflere kar itiraz hakk yoktur. Ast,
yalnzca stnn kendisine verdii emri kanun,
ynetmelik, tzk veya Anayasaya aykr grr
ise, bu emri yerine getirmeme ve bu durumu
emri verene bildirme imknna sahiptir.
Ancak st emrinde srar ederse, ast artk emri
yerine getirmek zorundadr. Bu durumda ast
sorumlu olmaz. Ancak, ast, stn kendisine
verdii konusu su tekil eden emri yerine
getiremez. Byle bir emri yerine getirirse
sorumluluktan kurtulamaz.

dari Vesayet: Merkezi idare ile yerinden
ynetim kurulular arasnda idarenin
btnln salayan hukuki aratr.
Devletin btnln ve kamu hizmetlerinin
tm lke dzeyinde uyumlu bir biimde
yrtlmesini salamak iin, devlet tzel
kiiliinin ve tzel kiilii temsil eden merkezi
idarenin, kamu tzelkiilikleri zerinde
(yerinden ynetim kurulular zerinde) sahip
olduu denetim yetkisine "idari vesayet"
denilmektedir.
RNEK SORU
dari Vesayet lkesi aadakilerden hangisinin
sonucudur?
A) Yetki genilii ilkesinin
B) Merkezden ynetim ilkesinin
C) Yerindelik denetimi ilkesinin
D) darenin btnl ilkesinin
E) Kamu idarelerinin zerkliinin korunmas
ilkesinin
(2002/KPSS)
Cevap: D

UYARI-1: Anayasa, yerel yerinden ynetimlerin
(l zel daresi
,
Belediyeler, Ky
daresi) ve kamu kurumu niteliindeki meslek
kurulularnn (Barolar, Ticaret ve Sanayi Odalar,
Ziraat Odalar) organlk sfatlarnn
kazanlmasnda ve kaybedilmesinde idareye
herhangi bir yetki tanmamtr. Bunlar organlarn
seimle olutururlar. Organlk sfatlarn
kaybetmelerine ise yarg organlar karar verir.
UYARI-2: Merkezi idarenin, bu kurulularn
organlar zerindeki tek yetkisi, geici olarak
grevden uzaklatrma yetkisidir (ileri
Bakanlnn belediye bakanlarn geici olarak
grevden uzaklatrmalar gibi).
darenin Dzenleyici lemleri

- Kanun Hkmnde Kararname
- Tzk
- Ynetmelik

+ darenin Mal Edinme Yntemleri

Kamulatrma:

= Devlet veya kamu tzel kiilerinin, kamu
yararnn gerektirdii durumlarda, bedelini
pein demek artyla, zel mlkiyette bulunan
tanmaz bir maln tamamna veya bir ksmna,
kanunda gsterilen esas ve usullere gre
kamu yararna el koymasna denir.
= Tanmazlarn kamulatrlmasna istimlak
denir.
= Kamulatrmada bedel davalarna Asliye
Hukuk Mahkemeleri bakar.
= Kamulatrmada kural olarak bedel pein
denir. Ancak bu kuraln istisnas
taksitlendirmedir. Anayasaya gre
taksitlendirmenin yaplabilecei durumlar;

- Tarm reformunun uygulanmas
- Byk enerji, sulama ve iskn projeleri
- Yeni orman yetitirilmesi
- Kylarn korunmas
- Turizm amal kamulatrmalar

= Anayasada saylan durumlarda yaplan
taksitlendirme sresi 5 yl aamaz, taksitler
pein olarak ve eit taksitler halinde denir.
Kamulatrlan topraktan, o topra dorudan
doruya ileten kk iftiye ait olanlarnn
bedeli her durumda pein olarak denir.
= Taksitlendirmede ve herhangi bir sebeple
denmemi kamulatrma bedellerinde kamu
alacaklar iin ngrlen en yksek faiz oran
uygulanr (2001 Anayasa Deiiklii).

stimval: Devlet idaresinin olaanst
durumlarda kamu gcn kullanarak kiilerin
baz tanr mallarnn mlkiyetini ya da
kullanma hakkn, tanmazlarnn ise sadece
kullanma hakkn elde etmesidir.

Geici gal: Bir bayndrlk hizmetinin
grlmesi srasnda, bu hizmetin grlmesi iin
ihtiya duyulan maddelerin (ta, kum, kire
Tarih retmeni

90
vb.) elde edilmesi iin zel mlkiyette bulunan
tanmaza idarece el konulmasdr. Geici
igalin konusu bayndrlk ileridir. Geici igal
bo arazi paralar zerinde gerekletirilebilir.
Geici igal ilemi l dare Kurulu tarafndan
yerine getirilir.

Kamulatrmasz El Atma: Devlet mlkiyetine
geirilmeksizin gayrimenkulden yararlanlmas
yoludur.

Satn Alma: Devletin tanr veya tanmaz bir
maln mlkiyetini, herhangi bir ayrcala sahip
olmakszn satn alarak elde etmesidir. darenin
kamu gcn kullanmadan mal edindii tek
yol satn almadr.

Devletletirme: Kamu hizmeti nitelii tayan
zel teebbsler, kamu yararnn zorunlu
kld hllerde devletletirilebilir.

+ Yarg Yolu

darenin her trl ilem ve eylemlerine kar
yarg yolu aktr.
dari ilemlere kar alacak davalarda sre,
yazl bildirim tarihinden balar.
Yarg yetkisi, idari eylem ve ilemlerin hukuka
uygunluunun denetimi ile snrl olup, hibir
surette yerindelik denetimi eklinde
kullanlamaz (2010 Anayasa Deiiklii).
Yrtme grevinin kanunlarda gsterilen ekil
ve esaslara uygun olarak yerine getirilmesini
kstlayacak, idari eylem ve ilem niteliinde
veya takdir yetkisini kaldracak biimde yarg
karar verilemez.
dari ilemin uygulanmas halinde telafisi g
veya imknsz zararlarn domas ve idari
ilemin aka hukuka aykr olmas
durumunda gereke gsterilerek yrtmenin
durdurulmasna karar verilebilir.
Kanun, olaanst hallerde, skynetim,
seferberlik ve sava halinde; ayrca milli
gvenlik, kamu dzeni, genel salk nedenleri
ile yrtmenin durdurulmas kararnn
verilmesini snrlayabilir.
dare, kendi eylem ve ilemlerinden doan
zarar demekle ykmldr.

+ dari Szlemeler

dari Szleme Yapma lkeleri

- Aleniyet (aklk) ilkesi
- Serbest rekabet ilkesi
- En uygun bedelin bulunmas ilkesi
- Szleme yapmak isteyen kiide belli bir
yetenein aranmas ilkesi

dari Szleme Yapma Usulleri

- Kapal teklif (zarf usul)
- Ak artrma ve eksiltme
- Pazarlk
- Yarma

dari Szleme Trleri

1. Mali ltizam Szlemeleri: Mltezim ad
verilen kar tarafa, orantl bir kazan veya
cret karlnda belli bir hizmetin
grdrlmesidir. rnek; Belediyenin bir park
veya baheyi 5 yllna belirli bir bedel
karlnda kiraya vermesi.

2. Kamu stikraz (Borlanma) Szlemeleri:
Devlet ve dier kamu tzel kiileri tarafndan
tahvil, bono vb. adlarla karlan senetler
karlnda halktan bor para alnmasn
salayan akdi ilikilerdir.

3. Kamu Hizmeti mtiyaz Szlemeleri: Bir
kamu hizmetinin bir zel kii tarafndan
kurulmas ve belli bir sre iletilmesini
ngren idari szlemelerdir. Bu szlemeler
iin Saytaydan gr alnr. rnek; Bir
baraj zel bir irketin yaptrmas ve 49 yl
iletme hakknn olmas.

4. Yer Alt ve Yer st Servetlerine likin
Szlemeler: Tabi servetler ve kaynaklar
devletin hkm ve tasarruflar altndadr.
Bunlarn aranmas ve iletilmesi hakk devlete
aittir. Devlet bu hakk belli bir sre iin zel
kiilere devredebilir. rnek; Petrol ve maden
rezervlerinin aranmasnn, ormanlarn
iletilmesinin zel kiilere braklmas

5. dari Hizmet Szlemeleri: Szlemeli
personel gibi kiiler ile idare (devlet) arasnda
yaplan szlemelerdir. rnek; Szlemeli
retmenler.

Tarih retmeni

91

Tarih retmeni

92
A) GENEL (MERKEZ) DARE
TEKLATI

O Merkezden Ynetimin Yararlar

Devlet hizmetlerinin tek elden (yeknesak)
yrtlmesini ve devlet ynetiminde birlii
salar.
Devlet hizmetlerinin rasyonel (aklc) bir
biimde yrtlmesini salar.
Devlet ynetiminin gl olmasn salar.
Mali denetimin yaplmasn kolaylatrr.
Devlet hizmetlerinin daha az harcamayla
gereklemesini salar.
Kamu grevlilerinin yerel ynetimlerin etkisi
altnda kalmasn engeller.

O Merkezden Ynetimin Sakncalar

Krtasiyecilii artrr.
Devlet hizmetleri yerine getirilirken yresel
gereksinmeler gz ard edilir.
Demokrasi ilkesine de pek uygun deildir.
Halkn ynetime katlmasnn snrlarn
daraltr.

+ BAKENT TEKLATI

Merkezi idarenin bakent tekilat;
Cumhurbakan, Babakan, Bakanlar Kurulu
ve bakanlklardan olumaktadr. Bu kurumlar
ayn zamanda devletin yrtme organn
oluturmaktadr.

1. BAKANLIKLAR:

Devletin stlendii kamu hizmetlerinin
rgtlenmi blmleridir. Bakan, bir bakanlk
biiminde rgtlenmi bulunan milli bir kamu
hizmetinin en yksek idari amiri
konumundadr.
Bakanlklarn devlet tzelkiiliinden ayr bir
kamu tzel kiilii yoktur. Bakanlklarn
kurulmas, kaldrlmas, grevleri, yetkileri ve
tekilat kanunla olur.
Bakanln yetkilisi ve sorumlusu bakandr.
Bakan grd ilerin bir ksmn yetki devri
yoluyla emrindeki memurlara grdrr. Ancak,
Bakanlar Kurulu toplantlarna katlma ya da
baka bir bakana veklet etmek gibi siyasal
nitelikli yetkilerini asla devredemez.
NOT: 8 Haziran 2011 tarihli ve 27958 sayl Resmi
Gazetenin mkerrer saysnda yaymlanan 3046
Sayl Kanun ile Baz Kanun ve Kanun Hkmnde
Kararnamelerde Deiiklik Yaplmasna Dair 643
sayl Kanun Hkmnde Kararname ile bakan
yardmcl kurumu oluturulmutur. Buna gre
bakan yardmclar, ilgili bakanlklarla mstearlar
arasnda bir grevde yer alacaktr.

Bakann belli bal yetkileri:

Yrtt hizmet alannda Devlet
tzelkiiliini temsil eder.
Merkez idare ve tara tekilat zerinde
hiyerarik yetkiler kullanr.
Ynetmelikler karabilir.
Harcama yapma yetkisi vardr.
Yerinden ynetim kurulular zerinde idari
vesayet yetkisi kullanr.
NOT: Bakanlk Mstear: Bakann en yakn
yardmcs ve danmandr. Bakan srekli,
gvenceli bir devlet memurluu deildir. Ancak
mstear, memurluk gvencesine sahip, srekli,
grevli bir memurdur. Bakandan sonra bakanln
en yksek hiyerarik amiridir.
2. BAKANLAR KURULU:

Babakan ve bakanlardan oluur.
Cumhurbakan gerekli grrse bakanlk eder.
Cumhurbakan oylamaya katlamaz. Bakanlar
Kurulu siyasal bir organdr.
dari grevleri ise; tzk karmak,
gerektiinde ynetmelik karmak, idari
ilemler tesis etmek (kararname ve karar ad
altnda) ve yksek memurlar atamaktr.
Kararname ve kararlar Babakan ve
bakanlarn hepsi tarafndan imzalanarak
oybirlii ile alnr (Genel ve kolektif
sorumluluk). Ayrca Cumhurbakan
tarafndan da imzalanmaldrlar.
Bir bakan grevden ekilmedike Bakanlar
Kurulu kararnamesini imza etmekten
kanamaz. Bakanlar Kurulu toplantlar gizli
yaplr.
NOT: Anayasada ynetmelik karabilecekler
arasnda Bakanlar Kurulu saylmamasna ramen
Anayasa Mahkemesi gerektiinde Bakanlar
Kurulunun da ynetmelik karabileceini kabul
etmitir.

Tarih retmeni

93
3. BABAKANLIK:

Bakanlklar arasnda ibirliini ve hkmetin
genel siyasetinin yrtlmesini salamakla
grevlidir.

Baz kurulular Babakanla balanmtr;

Diyanet leri Bakanl
Nfus leri Genel Mdrl
Milli stihbarat Tekilat Mstearl
Devlet Personel Daire Bakanl
Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurumu
GAP daresi Bakanl
Atatrk Kltr, Dil ve Tarih Yksek Kurumu
Basn - Yayn Genel Mdrl
Yksek renim Kredi ve Yurtlar Kurumu
Genel Mdrl
Milli Gvenlik Kurulu Genel Sekreterlii
Atom Enerjisi Kurumu
Devlet Meteoroloji leri Genel Mdrl
zelletirme daresi Bakanl
Yksek Denetleme Kurulu Bakanl
Trkiye statistik Kurumu (TK)
Toplu Konut daresi Bakanl (TOK)
Beden Terbiyesi ve Spor Genel Mdrl
Denizcilik Mstearl
Genelkurmay Bakanl. Bu saylan
kurumlarn devletten ayr tzelkiilikleri
yoktur.
Ancak Babakanla bal olan Bankaclk
Dzenleme ve Denetleme Kurumu, Atatrk
Kltr, Dil ve Tarih Yksek Kurumu, Basn -
Yayn Genel Mdrl, Yksek renim
Kredi ve Yurtlar Kurumu Genel Mdrl,
Trkiye statistik Kurumu (TK), Toplu
Konut daresi Bakanl (TOK), Beden
Terbiyesi ve Spor Genel Mdrlnn ise
kamu tzel kiilii vardr.
RNEK SORU
Aadakilerden hangisi Babakanla bal
kurululardan biri deildir?
A) Devlet Planlama Tekilat
B) Milli stihbarat Tekilat
C) D Ticaret Mstearl
D) Diyanet leri Bakanl
E) Tapu ve Kadastro Genel Mdrl
(2003/KPSS)
Cevap: E

4. CUMHURBAKANI:

Siyasal olarak sorumluluu yoktur. Tek bana
yapt ilemlerden sorumlu tutulamad gibi,
ortak imzayla yaplan ilemlerden babakan
veya ilgili bakan sorumlu olur (Kar imza
kural).
Ceza sorumluluu ise sadece vatana ihanet
suuyla snrldr.

Cumhurbakanl rgt

+ Cumhurbakanl Genel Sekreterlii
Tekilat: lk kez 1982 Anayasasyla getirilen
Cumhurbakanl Kararnamesi ile kurulur.

+ Cumhurbakanl Danmanl

Bayaverlik
Cumhurbakanl zel Kalemi

+ Devlet Denetleme Kurulu:

lk kez 1982 Anayasasyla getirilmi bir
kurulutur.
Devlet Denetleme Kurulu Bakan ve yeleri
Cumhurbakan tarafndan atanr.
NOT: Devlet Denetleme Kurulu Bakan; Cemal
Boyaldr.
Cumhurbakannn talimatyla;

- Tm kamu kurulu ve kurumlarnda,
- Tm kamu kurulu ve kurumlar tarafndan en
az sermayelerinin yarsndan ouna katlmak
suretiyle oluturulan her trl kuruluta,
- Kamu kurumu niteliindeki meslek
kurulularnda (Barolar, ticaret ve sanayi
odalar, ziraat odalar gibi)
- Her trl dzeydeki ii ve iveren meslek
kurulularnda (sendikalar gibi)
- Kamuya yararl derneklerde ve vakflarda, her
trl aratrma, inceleme ve denetleme yapma
grevi vardr.
NOT: Silahl Kuvvetler ve Yarg Organlar
denetim alan dndadr.

Tarih retmeni

94
RNEK SORU
Cumhurbakanlna bal Devlet Denetleme
Kurulu tm kamu kurum ve kurulularnda,
meslek kurulularnda her trl inceleme, aratrma
ve denetleme yapabilir. Ancak, baz kurulular
Devlet Denetleme Kurulunun grev alannn
dnda kalr ve denetleme yapamazlar.
Aadakilerden hangisi bu kurumlardandr?
A) YK
B) Belediyeler
C) Yarg Organlar
D) Bakanlklar
E) i ve Meslek Kurulular
(2002/KPSS)
Cevap: C

RNEK SORU
Kurulu aadakilerden hangisinde inceleme,
aratrma ve denetleme yapamaz?
A) veren sendikalar
B) niversiteler
C) Vakflar
D) Vergi mahkemeleri
E) Kamuya yararl dernekler
(2003/KPSS)
Cevap: D

RNEK SORU
Kurulu Bakan aadakilerden hangisi
tarafndan atanr?
A) TBMM Bakan
B) Babakan
C) Cumhurbakan
D) Hkimler ve Savclar Yksek Kurulu
E) Anayasa Mahkemesi Bakan
(2006/KPSS Lisans)
Cevap: C

BAKENTTEK YARDIMCI KURULULAR

DANITAY

Dantay iki yapl bir kurulutur. Bir ynyle
idari yargnn temyiz yksek mahkemesidir.
Buradaki grevi ise idari olup Osmanl devleti
zamanndan gelen, bakente danmanlk
yapma grevidir. Burada Dantay, mahkeme
deil danma ve inceleme kurulu olarak grev
yapar.

Dantay'n dari Grevleri:

Babakanlk ve Bakanlar Kurulu tarafndan
gnderilen kanun tasarlar hakknda gr
bildirmek
Cumhurbakanl ve Babakanlk tarafndan
gnderilen iler hakknda gr bildirmek
Tzk tasarlarn incelemek
Kamu imtiyaz szleme ve artnameleri
hakknda 2 ay iinde gr bildirmek

Dantay, 1868 ylnda Osmanl Devleti
zamannda uray- Devlet adyla kurulmu
bir danma kuruludur.
Dantay yelerinin 1/4' Cumhurbakan
3/4' ise Hkimler ve Savclar Yksek Kurulu
tarafndan hkimlik ve savclk meslek
grubundan seilir.
Dantay Bakan, Basavc, Bakanvekilleri ve
Daire Bakanlar; kendi yeleri arasndan
Dantay Genel Kurulunca 4 yl iin seilir.
Dantay bir ceza mahkemesi olmamasna
ramen Basavclk ve Savclk makam
bulunur.
Kamu Kurulular Babakan araclyla
Dantaydan gr isteyebilir.

SAYITAY

Saytay da iki yapl bir kurulutur. Bteleri
denetlemek idari; sorumlular yarglamak
mahkeme olarak yapt grevlerdir.
Saytayn kesin hkmleri hakknda ilgililer
yazl bildirim tarihinden itibaren 15 gn
iinde bir kereye mahsus olmak zere karar
dzeltilmesi isteminde bulunabilirler.
UYARI: Saytayn kesin kararlarna kar idari
yarg yoluna bavurulamaz.
Anayasada 2005 ylnda nemli deiiklikler
olmutur. Buna gre;

a) Merkezi ynetim btesi iinde yer alan; Genel
bteli kurulular,
b) zel bteli kurulular,
c) Dzenleyici ve denetleyici kurumlarn
btelerini,
d) Katma bteli kurulular,
e) Sosyal gvenlik kurumlarnn btelerini,
f) Mahalli idarelerin btelerini denetlemek
Saytayn grevleri arasndadr.

Tarih retmeni

95
RNEK:

TBMM, Cumhurbakanl, Babakanlk,
Bakanlklar ve benzeri gibi genel bteli
kurulular,
niversiteler, SYM, YK, AKDT Yksek
Kurumu, TBTAK ve benzeri gibi zel
bteli kurulular,
BDDK, Rekabet Kurumu, SPK ve benzeri
gibi dzenleyici ve denetleyici kurulular,
Emekli sand, SSK, Ba-Kur, Trkiye
Kurumu gibi sosyal gvenlik kurulular,
Mahalli kurulular, l zel daresi ve
Belediyeler, Saytayn denetimi iindedir.
UYARI-1: TRT, Kamu ktisadi Teebbsleri
(KT), TOK, TMSF gibi kurulular Saytay'n
denetimi dnda kalmtr.
UYARI-2: 7 Mays 2004 tarihli deiiklikle
T.S.K.nn elinde bulunan devlet mallarnn
denetimi kanunla dzenlenir hkm kaldrlmtr.
UYARI-3: Saytay bte denetimini TBMM
adna yapar. Sorumlular yarglar. Anayasada
Yksek Mahkemeler arasnda saylmamtr.
Saytay bakan ve yelerini, TBMM seer.
Saytay, 1982 Anayasasnda yarg blmnde
dzenlenmitir.
UYARI-4: Vergi benzeri konularda Saytay ile
Dantay arasnda gr fark olursa Dantay esas
alnr.

MLL GVENLK KURULU

lk kez 1961 Anayasasyla dzenlenmitir.
Kurul Cumhurbakannn bakanlnda
toplanr.

Kurulun daimi (srekli) yeleri;

- Cumhurbakan
- Babakan
- Babakan Yardmclar (2001 ylnda
girmitir.)
- ileri Bakan
- Dileri Bakan
- Adalet Bakan (2001 ylnda girmitir.)
- Milli Savunma Bakan
- Genelkurmay Bakan
- Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri Komutanlar
- Jandarma Genel Komutan

Kurulun grevi milli gvenlik kavram ile
belirlenmitir. Milli gvenlik sadece d
gvenlii deil, i gvenlii de
kapsamaktadr.
Tespit edilen esaslar ve nlemler kurul karar
olarak tavsiye ve neri niteliinde Bakanlar
Kuruluna sunulur. Kurul kararlar balayc
nitelikte deil tavsiye ve neri niteliindedir.
NOT: Anayasaya gre, milli gvenliin
salanmasndan ve Silahl Kuvvetlerin yurt
savunmasna hazrlanmasndan TBMMye kar
Bakanlar Kurulu sorumludur.
RNEK SORU
TBMMye kar milli gvenliin
salanmasndan sorumludur?
A) Bakanlar Kurulu
B) Milli Gvenlik Kurulu
D) Cumhurbakan
(1999/DMS)
Cevap: A

Cumhurbakan katlmadnda kurula
Babakan bakanlk eder.

Tekilat: MGK, MGK Genel Sekreteri ile
bunun idare ve sorumluluu altndaki bir
tekilat ve personele sahiptir.
NOT: MGK Genel Sekreteri 2003 ylndaki
deiiklikten nce Orgeneral veya Oramiral
rtbesine sahip asker kiiler arasndan Bakanlar
Tarih retmeni

96
Kurulu tarafndan atanrd. Deiiklikle sivil
kiilerin de bu greve seilebilecei ngrld.
MGK; gerekli haller dnda iki ayda bir defa
toplanr, kararlar oy okluuna gre alnr.
Toplant gndemi Babakan ve Genelkurmay
Bakannn nerileri dikkate alnarak
Cumhurbakan tarafndan hazrlanr.
MGK Genel Sekreteri ile gndem gerei
sadece o toplantya arlan teki bakan veya
kiiler oy kullanamazlar (MGK Genel Sekreteri
Tahsin Burcuoludur (2007 - ?)).
NOT: TSKnin Bakomutan, TBMM adna
Cumhurbakandr. Ancak sava durumunda
Cumhurbakann temsilen bu grevi
Genelkurmay Bakan yerine getirir. Genelkurmay
Bakan, Bakanlar Kurulunun nerisi ile
Cumhurbakan tarafndan atanr. Ancak,
grev ve yetkilerinden dolay Anayasal olarak
Babakana kars sorumludur.
RNEK SORU
Milli Gvenlik Kurulunun gndemini
aadakilerden hangisi dzenler?
A) TBMM Bakan
B) Adalet Bakan
C) Cumhurbakan
D) ileri Bakan
(2006/KPSS nlisans)
Cevap: C

RNEK SORU
Aadakilerden hangisi Mill Gvenlik
Kurulunun yelerinden biri deildir?
A) Cumhurbakan
B) Babakan
D) TBMM Bakan
E) Hava Kuvvetleri Komutan
(2008/KPSS nlisans)
Cevap: D

DEVLET PLANLAMA TEKLATI

lk kez 1961 Anayasasyla kurulmutur.
Ancak 1982 Anayasasnda DPTye yer
verilmemitir.
Yani planlama faaliyetini DPTnin yapmas
anayasal bir zorunluluk deildir.
Grevi; lkenin beeri, ekonomik, kltrel
kaynaklarn tespit etmek, kalknma planlar ile
yllk programlar hazrlamak, blgesel ve
sektrsel gelime planlar yapmak ve
almalaryla zel sektre yardmc olmaktr.
Devlet Planlama Tekilat; Yksek Planlama
Kurulu, Para Kredi Koordinasyon Kurulu ve
Devlet Planlama Tekilat Mstearlndan
meydana gelir.
Devlet Planlama Tekilat Mstearl, 61.
Hkmetin kard KHK ile tm personel ve
birimleriyle yeni kurulan Kalknma
Bakanlna balanmtr.
DPT Mstear Kemal Madenoludur.

+ MERKEZ DARENN TARA
TEKLATI

Anayasa gre, Trkiye, merkezi idare
kurulular bakmndan;

Corafya durumuna,
Ekonomik artlara ve
Kamu hizmetlerinin gereklerine gre illere,
iller de dier kademeli blmlere ayrlr.

Mlki idare tekilat, l, le, Bucak ve
Blgesel darelerden olumaktadr. Ancak
bucaklar artk kurulmamaktadr.
NOT: Anayasada lin ad aka gemektedir.
Birimleri;
1. l Genel daresi

Vali
l dare ube Bakanlar
l dare Kurulu

2. le daresi

Kaymakam
le dare ube Bakanlar
le dare Kurulu

3. Bucak daresi

Bucak Mdr
Bucak Meclisi
Bucak Komisyonu

4. Blge dareleri (GAP gibi)

Tarih retmeni

97
RNEK SORU
Aadakilerden hangisi merkezi idarenin
grevlilerinden biri deildir?
A) Ky Muhtar
B) l dari Kurulu yesi
C) le dare Kurulu yesi
D) l dare ube Bakan
E) Kaymakam
(2002/KPSS)
Cevap: A

RNEK SORU
Aadakilerden hangisi merkez idarenin tara
tekilatndan biri deildir?
A) l genel idaresi
B) Belediye idaresi
C) le idaresi
D) Bucak idaresi
E) Blge idareleri
Cevap: B

RNEK SORU
Merkezi idarenin bakent dndaki tekilatna
ne ad verilir?
A) Belediye
B) l zel idaresi
C) Tara tekilat
D) Mahall idare tekilat
E) Hizmet yerinden ynetimi
(2008/KPSS nlisans)
Cevap: C

1. L DARES (L GENEL DARES):
llerin kurulmas, kaldrlmas, ad, merkez ve
snrlarnn deitirilmesi kanunla olur.
NOT: Bir ilenin komu il ile olan snrlarnn
yeniden dzenlenmesi veya bir bucan bal
bulunduu ilin deitirilmesi suretiyle bir ilin
snrnn deitirilmesi ileri Bakanlnn
hazrlayaca ortak bir kararname ile yaplr.
l daresinin Blmleri:

Vali
l dare ube Bakanlar
l dare Kurulu
RNEK SORU
1982 Anayasasna gre, yeni bir il kurulmas
hangi yolla olur?
A) Anayasa deiikliiyle
B) Bakanlar Kurulu kararyla
C) Kanunla
D) Cumhurbakannn kararyla
E) ileri Bakanlnn kararyla
(2003/KPSS)
Cevap: C
a) VAL:

l idaresinin badr. llerin idaresi yetki
geniliine dayanr.
Vali devlet tzelkiiliinin temsilcisidir. Ayn
zamanda hkmetin ve tek tek her bir
bakanln da ildeki temsilcisidir.
Valilik istisnai bir memurluktur (Nitelikleri,
atanmalar ve zlk haklar dier kamu
grevlilerinden farkl ekilde dzenlenmitir.).
ileri Bakanlnn nerisi, Bakanlar
Kurulunun karar ve Cumhurbakannn
onay ile atanrlar.
Vali olabilmek iin, T.C vatanda olmak,
ortaokulu bitirmi olmak ve 65 yan
doldurmam olmak yeterlidir.
Vali ildeki tm merkezi idare rgt ve
personelinin badr.
NOT: Yarg rgt ile askeri kurumlar valinin
hiyerarik denetiminin dndadr.
RNEK SORU
Genel ynetimin tara kuruluunda bulunan st
dzey kamu grevlilerinin, belli konularda
kendiliklerinden karar alma ve uygulama
yetkisine ne ad verilir?
A) Yetki aktarm
B) Yetki genilii
C) Takdir yetkisi
D) Yerel zerklik
E) Grevsel zerklik
(1999/DMS)
Cevap: B

Valinin sadece adli (yarg) rgtler asndan;

Savcdan bilgi almak, savc ile birlikte
cezaevlerini gzetlemek ve denetlemek

Askeri rgtler asndan ise;

Sadece askerlik ileriyle ilgili ikyetleri
dinlemek ve ilgili makamlara aktarmak,
lde normal gvenlik gleriyle
bastrlamayacak olaanst ve ani olaylarn
meydana gelmesi halinde en yakn askeri
birlikten yardm istemek yetkisi vardr.

ldeki yerel ynetimler zerinde de
(Belediyeler, l zel daresi) sadece vesayet
yetkisine sahiptir. Bu kurulular hiyerarik
denetiminin dndadr.
Tarih retmeni

98
Belli bal grevleri:

Kanun, tzk, ynetmelik ve kararlarn ilde
uygulanmasn, ilann salar, bunlarn
ykledii devleri yerine getirmek iin genel
emirler karr.
NOT: Valilerin ynetmelik karma yetkisi yoktur.
Bakent tekilatnn emirlerini yrtr.
lde su ilenmesini nler, kamu dzenini
korumak iin gerekli tedbirleri alr.
ldeki devlet memurlarnn bir ksmn
dorudan atar, bir ksmnn atanmas hakknda
gr bildirir ve bir ksmnn yerini deitirir.
ldeki tm devlet memurlar zerinde disiplin
ve tedbir ilemlerini yapar.
Resmi trenlere bakanlk eder.
Yabanc lke konsoloslar (elileri) ve lkenin
snr makamlar ile ilikide bulunur.
NOT-1: Valiyi; l Genel Meclisi ve Encmen
denetler.
NOT-2: Vali; ileri Bakanlna baldr. Valiler
hakknda yaplacak ceza soruturmalarn Yargtay
Cumhuriyet Basavcs yrtr.
ldeki kamu grevlileri zerinde hiyerari
yetkisini kullanr.
lin idari, mali, salk, sosyo-kltrel ve
ekonomik durumu; hkmete alnm bulunan
karar ve tedbirlerin halk zerindeki etkileri ve
sonular konusunda ylsonunda veya gerekli
durumlarda ilgili bakanlklara rapor verir.
Vali; yllk faaliyet raporunu l Genel
Meclisinin her dnem bandaki
toplantsnda meclise sunmak zorundadr.
Devlet gelirlerinin tahsiltn ve deme
ilerinin dzenli ekilde yaplmasn ve gelir
kaynaklarnn gelimesini salamak iin
tedbirler alr ve uygular.
NOT: Vali muavinlii; gvenceli bir memurluktur.
Vali muavini olabilmek iin en az 10 yl
kaymakamlk yapm olmak arttr.
Valiye Bal Olan Birimler:

l Milli Eitim Mdrl
l Emniyet Mdrl
l Jandarma Komutanl
l Salk Mdrl
l Nfus Mdrl
l Kltr Mdrl
l Tarm Mdrl
l Bayndrlk Mdrl
l Sosyal Hizmetler Mdrl
l Defterdarl
NOT: lde bulunan Mahkemeler, Savclar ve
Askerlik ubeleri valiye bal deildirler.
b) L DARE UBE BAKANLARI:

Her bakanln ilde bir servisi ve banda bir il
mdr vardr.
Belli bal ube bakanlar: Hukuk leri
Mdr, l Milli Eitim Mdr, l Salk
Mdr, l Tarm Mdr, l Bayndrlk
Mdr, Defterdar, l Emniyet Mdr gibi.
Bunlar valinin emri altndadrlar.

c) L DARE KURULU: Bakan validir. Ancak
ounlukla vali muavinin bakanl altnda
toplanan Hukuk leri Mdr, Defterdar, Milli
Eitim, Bayndrlk, Salk, Tarm ve Veteriner
l Mdrlerinden oluur. Valiye danmanlk
yapar.
RNEK SORU
Aadakilerden hangisi l Genel daresinin
organlarndan biridir?
A) l genel meclisi
B) l daimi encmeni
C) Belediye meclisi
D) Belediye encmeni
E) l idare kurulu
Cevap: E

2. LE DARES: lelerin kurulmas,
kaldrlmas, ad ve merkezlerinin
deitirilmesi, bir ilenin bir ilden ayrlarak
baka bir ile balanmas kanunla olur.
Merkezi ileler ise, valinin ynetimi altndadr.

le daresinin Blmleri:

Kaymakam
le dare ube Bakanlar
le dare Kurulu

a) KAYMAKAM:

le idaresinin badr. Kaymakam ilede
hkmetin temsilcisidir.
Tarih retmeni

99
Askeri ve adli rgtler dnda iledeki
personelin badr. Adli ve askeri kurumlarla,
valinin ilikisi hemen hemen kaymakam iin
de geerlidir.
Ancak, olaanst durumlarda vali gibi askeri
birliklerden yardm isteme yetkisi yoktur.
Kaymakam bu durumu hemen valiye bildirmek
zorundadr.
Kaymakamlk gvenceli meslek
memurluudur. Kaymakamlar mterek
kararname ile atanrlar (ileri Bakan,
Babakan ve Cumhurbakannn imzalad
l kararname ile).
NOT: Valilik istisnai bir memurluktur. Ancak,
kaymakam gvenceli srekli devlet memurudur.
Kaymakam olabilmek iin;

T.C. vatanda olmak,
Siyasal bilimler, iktisadi ve idari bilimler
fakltesi ya da hukuk fakltesi bitirmi
olmak,
Kaymakamlk stajn ve kursunu baar ile
tamamlam olmak,
29 yan gememi olmak, gerekir.

Vali ilde devlet tzelkiiliini temsil ederken,
kaymakamn ilede devlet tzelkiiliini
temsil etme yetkisi yoktur. Kaymakam sadece
hkmetin temsilcisidir. Vali gibi genel
yetkileri yoktur.
Kaymakamn genel emir karma yetkisi
yoktur.
ledeki baz memurlar atama yetkisi ok
snrldr.
Devlet adna, yabanc lke konsoloslar ve
komu devletlerin snr makamlar ile iliki
kurma yetkisi yoktur.
Olaanst durumlarda vali gibi askeri
birliklerden vardm isteme yetkisi yoktur.
ledeki yerel ynetimler zerindeki vesayet
yetkisini kullanr.
Kanun, tzk, ynetmelik ve hkmet
kararlarnn ilan edilmesini ve uygulanmasn
salar.
le ile ilgili btn yazmalar yapar.
Halkn askerlik ilemleri hakknda, ikyet
ettii konularla ilgili olarak askerlik
ubelerinden, geciken hukuki iler konusunda
da savcdan bilgi ister.
ledeki kamu dzeninin ve gvenliin
salanmas iin nlemler alr.
b) LE DARE UBE BAKANLARI: l
dare ube Bakanlarnn iledeki servisleridir
(Ayrca Mal Mdr).

c) LE DARE KURULU: l dare Kurulunun
iledeki rgtlenmesidir (Ayrca Salk Oca
Hekimi, Yaz leri Mdr, Mal Mdr).
NOT: Bir ilde il merkezi ile hibir ileye bal
olmayan bucak ve kylerin oluturduu birime
merkez ile denir. Merkez ileler valinin ynetimi
altndadr. Baz illerde il merkezinin bir ile
olmasyla kullanlan ibaredir; zmit, Adapazar,
el, Antakya gibi. Bykehir Belediyelerinin
kurulduu il merkezlerinde merkez ile kavram
kullanlmamaktadr.
RNEK SORU
le ynetiminin banda aadakilerden hangisi
bulunur?
A) Vali
B) Kaymakam
C) Muhtar
D) le bakan
E) Blge mdr
(2006/KPSS nlisans)
Cevap: B

RNEK SORU
Aadakilerden hangisi, yerel ynetimler iinde
yer almaz?
A) l zel idaresi
B) le idaresi
C) Belediye idaresi
D) Bykehir belediyesi
E) Ky idaresi
(2006/KPSS Lisans)
Cevap: B

3. BUCAK DARES: Ekonomik, gvenlik,
hizmet bakmndan kasaba ve kylerden
meydana gelen idare blmdr. ileri
Bakanlnn hazrlayaca mterek
kararname ile kurulurlar (ileri
Bakanlnn karar ve Cumhurbakannn
onay ile kurulur.). Bucaklarn kurulmas
durdurulmutur. Bucaklarn banda
hkmetin atad bir bucak mdr vardr.

Bucak daresinin Blmleri;

Bucak Mdr
Bucak Meclisi
Bucak Komisyonu

Tarih retmeni

100
Bucak Mdr: Bucak Mdr; en az lise
mezunu olan ve bucak mdrl kursunu
bitirme artlarna sahip olan kiiler arasndan
ileri Bakan tarafndan atanr ve valinin
emrine verilir.

Bucak Meclisi: Seilmi ve doal yelerden
meydana gelir. Bucak snrlar iinde bulunan
ky ihtiyar heyeti ile belediye meclisi
tarafndan seilmi kiilerden oluur. Bucakta
bulunan doktor, veteriner, baretmen doal
ye olarak kabul edilir.

Bucak Komisyonu: Bucak Komisyonu 4
yeden oluur. Bucak mdr dndaki yeleri
1 yl sre ile bucak meclisi tarafndan kendi
yeleri arasndan seilir. Doal yeler bu
komisyona seilmemektedir.

4. BLGE DARELER: Birden ok ilin dahil
olduu bir alanda, yrtlen kamu hizmetleri
bakmndan koordinasyonu salayan
rgtlenmelerdir. rnek; GAP daresi, alma
ve Sosyal Gvenlik Bakanl Blge alma
Mdrlkleri.

O GAP DARES: 1989 ylnda kurulmu zel
bir kurulutur. Adyaman, Diyarbakr,
Gaziantep, Mardin, Siirt ve anlurfa illerini
kapsayan GAP idaresi, Trkiyenin ilk blge
kalknma idaresidir. Babakanla bal ayr
bir tzelkiilii olan kendine zg bir
kurulutur.

B) YERNDEN YNETM
KURULULARI

Topluma sunulacak hizmetlerin bir blmnn
devletin merkezi idare tekilat iinde yer
almayan ve merkezi idare hiyerarisine dhil
olmayan kamu tzel kiileri tarafndan
yrtlmesine yerinden ynetim
denilmektedir.

Yerinden Ynetimin Faydalar

Brokrasi ve krtasiyecilii azaltr.
Hizmetlerin yresel ihtiyalara uygun
yrtlmesini salar.
Demokratik esaslara uygundur.

Yerinden Ynetimin Sakncalar

lke btnln ve milli beraberlii
sarsabilir.
Partizanca uygulamalara yol aabilir.
Hizmetler tekdze biimde yrtlemez.
Mali denetim yaplmas zordur.

Yerinden ynetimler, Yerel (Mahalli) dareler
ve Hizmet Ynetim Kurulularndan oluur.

YEREL YERNDEN YNETMLER
(MAHALL DARELER)

l zel daresi

a) Vali
b) l Genel Meclisi
c) l Daimi Encmeni

Belediye daresi

a) Belediye Bakan
b) Belediye Meclisi
c) Belediye Encmeni

Bykehir Belediyesi daresi

a) Bykehir Belediye Bakan
b) Bykehir Belediye Meclisi
c) Bykehir Belediye Encmeni

Ky daresi

a) Ky Muhtar
b) Ky Dernei
c) Ky htiyar Meclisi

Yerel Ynetimlerin zellikleri

Kamu tzel kiilikleri vardr.
Ayr bir mal varl ve zerk bir bteye
sahiptirler.
Kii topluluu niteliindedirler.
Karar organlar seimle oluur.
Seilmi organlarnn bu sfatlarn
kaybetmelerine ancak yarg mercileri
tarafndan karar verilir.
Anayasada dorudan belirtilen kurumlar
arasnda yer alrlar ve tzel kiiliklerini de
dorudan anayasadan almlardr.
Tarih retmeni

101
zerk kurululardr.
dari vesayet denetimine tabidirler.
NOT: dari Vesayet; merkezi idarenin (devlet
tzel kiiliinin) yerinden ynetim kurulular
(kamu tzel kiilii) zerindeki denetim yetkisidir.
RNEK SORU
Aadakilerden hangisi yerel ynetimler
arasnda yer almaz?
A) Ankara Bykehir Belediyesi
B) zmir l zel daresi
C) stanbul Ticaret Odas
D) Bandrma Belediyesi
E) Kozakl Ky
(2009/KPSS)
Cevap: C

RNEK SORU
Aadaki idarelerden hangisi bir mahall
idarebirimi deildir?
A) Yuva Ky
B) ukurambar Mahallesi
C) Elmada Belediyesi
D) Ankara l zel daresi
E) Ankara Bykehir Belediyesi
(2011 - KPSS)
Cevap: B

1. L ZEL DARES:

l halknn mahalli mterek nitelikteki
ihtiyalarn karlamak zere kurulan ve karar
organ semenler tarafndan seilerek
oluturulan, idari ve mali zerklie sahip kamu
tzel kiisidir.
Merkezi idareyle arasnda vesayet ilikisi
vardr.
Devlet tzelkiiliinden ayr bir tzelkiilie
sahiptir. Merkezi idarenin rgt olan ilden
ayrmak iin il zel idaresi denilmektedir.
l zel daresinin en st makam l zel dare
Mdrdr. Ylk alma programn ve
bteyi hazrlar. l zel idare rgtn vali
adna ynetir.
l zel daresinin geliri byk lde devlet
btesinden salanr. Ayrca emlak vergisinden
pay alr. Kendisine ait tanr ve tanmaz
mallardan gelen kiralar vardr.

Belli bal grevleri:

l snrlar iindeki ile ve bucaklar arasndaki
ulam salayan karayollarnn yapm, bakm
ve onarm
l gelirleri orannda bataklk ve gllerin slah
edilmesi, kurutulmas
Orman yetitirilmesi
Salk ve sosyal yardm tesislerinin kurulmas
Yerel sanayinin tevik edilmesi
lkretim kurumlarnn kurulmas
Bte yapmak
Kamulatrma yapmak
l zel idaresiyle ilgili ceza kesmek

Organlar:

Vali - Atamayla ibana gelir.
l Genel Meclisi - Seimle ibana gelir.
l Daimi Encmeni - Seimle ibana gelir.

a) Vali:

Valinin merkezi idarenin tara kolunda il
idaresinin hiyerarik amiri olmasnn yannda,
yerel ynetim olan l zel daresinin de ba
olma grevi vardr. Yani valinin ift grevi
vardr.
l zel idaresinin yrtme organ ve vesayet
makamdr.
l zel idaresinin btesini hazrlar.
l encmenine bakanlk eder.

b) l Genel Meclisi:

Halk tarafndan seimle greve gelir.
5 yllna seilirler.
Bakanln, yeleri arasndan seilen l Genel
Meclisi Bakan yapar.
l zel daresinin en yksek grme ve
karar organdr.

Grevleri:

- l genel btesini inceler ve kabul eder.
- Yaplacak ilere ilikin yllk programlar
belirler.
- Vali tarafndan hazrlanacak olan yllk faaliyet
raporunu grp onaylar.
- Ynetmelikler karr.
- mtiyaz verir.
- lin tanr ve tanmaz mallarna ilikin
tasarruflar yapar.
- Vergi, resim ve harlarn miktarn belirler.
- stikraz szlemesi yapar.
- Siyasi konular dnda ve gereken hallerde
gr bildirir.
Tarih retmeni

102
NOT: stikraz szlemesi; devlet ve dier kamu
tzel kiisinin bir zel kiiden belli bir miktar para
dn almas konusunda akdettii szlemedir.
l Genel Meclisi tarafndan alnan kararlarn
tam metni, en ge 15 gn iinde valiye
gnderilir. Valiye gnderilmeyen meclis
kararlar yrrle girmemektedir.
l Genel Meclisinin btn kararlar valiye
gr iin sunulur. Vali bu kararlara kar 10
gn iinde dare Mahkemesine (dari
Yargya) dava aabilir.
l Genel Meclisi, l zel daresine verilen
grevlerle ilgisi olmayan siyasi kararlar alrsa
ileri Bakanlnn bildirisi zerine
Dantay karar ile feshedilir (grevine son
verilir).

c) l Daimi Encmeni:

l zel daresinin danma organdr.
yeleri; her yl dnem banda yaplan
toplantda il genel meclisinin yeleri arasndan
5i asl, 5i yedek olmak zere seilir. yelerin
ayr ilelerden seilmesi gerekir. (dolayl
olarak seim)
Seilmi bir bakan yoktur. Bakan; Vali veya
grevlendirecei bir vali yardmcsdr.

Grevleri:

- l Genel Meclisinin grev alanna giren
konularda ve acil durumlarda meclis adna
karar alr.
- Bte tasarsn inceler.
- Gerekli ihaleleri yapar ve yaptrr.
- Kamulatrma karar verir.
- Cezai nlemler alr.
RNEK SORU
Ynetim tarzlar genel olarak merkezi ve yerel
olmak zere ikiye ayrlr.
Aadakilerden hangisi yerel ynetim
birimidir?
A) l zel dareleri
B) Meslek Odalar
C) Bakanlklar
D) niversiteler
E) Genel Mdrlkler
(2002/KPSS)
Cevap: A

RNEK SORU
Aada verilenlerden hangisi dorudan seimle
i bana gelen yneticilerden deildir?
A) l genel meclisi yeleri
B) l zel idare meclisi yeleri
C) Belediye Meclisi yeleri
D) l zel idaresinin doal bakan
E) Muhtarlar
(2003/KPSS)
Cevap: D

2. BELEDYE DARES:

nsanlarn topluca yaadklar yerlerde ortak
gereksinimlerini karlamak amacyla
oluturduklar kamu tzelkiilii olan
kurululardr.
Bir yerleim yerinde belediye kurulabilmesi
iin nfusun 5.000den fazlas olmas gerekir.
Kamu tzelkiilii vardr. Merkezi idareyle
arasnda vesayet ilikisi vardr. Tm organlar
seimle i bana gelir.
Bte yapmak, Kamulatrma yapmak,
Belediyeyle ilgili ceza kesmek, Ulam, su,
kanalizasyon gibi alt yap hizmetlerini grmek,
Kamu imtiyaz vermek gibi grevleri vardr.
Belediye snrlar, Belediye Meclisinin karar
ve kaymakamn gr zerine valinin onay
ile kesinlemektedir.

Gelirleri

- Genel bteden ayrlan pay
- Emlak vergisi pay
- evre temizlik vergisi geliri
- Yapyorsa iletmecilik gelirleri
- Vergi, resim ve ruhsat harlar

Organlar:

a) Belediye Bakan:

Belediye daresinin hiyerarik amiridir.
Belediye idaresinin yrtme organ ve
temsilcisidir.
5 yllna seimle greve gelir.
Belediye Bakan ve meclis yesi seilebilmek
iin 25 yan doldurmu ve seilen blgede en
az 6 aydan beri oturuyor olmak art aranr.
NOT: Yksek Seim Kurulu, bir kimsenin belediye
bakanlna aday olup olamayaca konusundaki
itirazlar inceler ve kesin olarak karara balar.
Tarih retmeni

103
Belediye Meclisi ve Encmende alnan
kararlar yerine getirir, uygular.
Belediye Bakan da ileri Bakannn
nerisi ile Dantay tarafndan grevinden
alnr. Greviyle ilgili bir su nedeniyle
soruturma almsa ileri Bakan ancak
geici olarak grevinden alabilir. Belediye
Meclisi yeleri iin de ayn ey geerlidir.
RNEK SORU
Hakknda soruturma alan bir belediye
bakann geici olarak grevden uzaklatrma
yetkisi aadakilerden hangisine aittir?
A) Babakan B) ileri Bakan
C) Vali D) Belediye meclisi
E) Dantay
(2011 - KPSS)
Cevap: B

Belediye Bakanlndan Dme
Nedenleri;

- Belediye Meclisinin feshini gerektirecek
eylemlere katlmas
- Kesintisiz 20 gn sre ile mazeretsiz olarak
greve gelmemesi
- Grevini srdrmesine engel bir hastalk veya
sakatlk durumunun yetkili salk kuruluu
raporuyla belgelenmesi
- Seilme yeterliliini kaybetmesi
- Hkm giymesi
- lm
- ekilme (stifa)
- Meclise sunduu yllk faaliyet raporunun
meclise yeterli grlmemesi zerine (3/4
kabul oyu ile) Dantay tarafndan uygun
grlp grevinden alnr.

RNEK SORU
Aadakilerden hangisi seimle ibana gelir?
A) Vali
B) Kaymakam
C) Belediye Bakan
D) l Milli Eitim Mdr
E) Emniyet Mdr
Cevap: C

RNEK SORU
Aadakilerden hangisi merkez idarenin tara
tekilatndan biri deildir?
A) l genel idaresi
B) Belediye idaresi
C) le idaresi
D) Bucak idaresi
E) Blge idareleri
Cevap: B
b) Belediye Meclisi:

Belediye daresinin karar organdr.
5 yllna seimle greve gelir.
ye says en az 9 olmak zorundadr.
Bakan, Belediye Bakandr.
- Belediye ile ilgili ynetmelii kabul etmek,
bteyi kabul etmek, Kamu Hizmeti mtiyaz
vermek, Belediye imar plann kabul etmek,
stikraz szlemesi yapmak, Belediye
Meclisinin grevidir.
Belediye Meclisi, belediyeyle ilgisi olmayan
siyasi kararlar alrsa ileri Bakannn
teklifi ile Dantay tarafndan feshedilir.
RNEK SORU
Belediyenin asli karar organ aadakilerden
hangisidir?
A) Belediye meclisi
B) Belediye encmeni
C) l genel meclisi
D) Belediye bakan
E) Vali
Cevap: A

RNEK SORU
Aadakilerden hangisi belediye tzel kiiliinin
karabilecei dzenleyici ilemlerden biri
deildir?
A) Tzk B) Ynetmelik C) mar Plan
D) Tebli E) Genelge
(2010 KPSS nlisans)
Cevap: A

c) Belediye Encmeni:

Belediye daresinin danma organdr.
Seimle ibana gelir.
Belediye Meclisi yelerinin ve belediye
alanlarndan bir ksmndan oluur.
nemli kararlar Belediye Meclisi alr,
encmen tarafndan yrtlr.
Kamulatrma karar almak, Belediyeyle
ilgili cezalar takdir etmek, tama aralarnn
cretlerini belirlemek, acil durumlarda meclis
yerine karar almak, Belediyenin bte
tasarlarn incelemek Belediye Encmeninin
grevlerindendir (Feshetme yetkisi
Dantaydadr.).
NOT: Her durumda Belde (Belediye) Dantayn
gr alndktan sonra Mterek Kararname ile
kurulur (lgili Bakan, Babakan,
Cumhurbakann imzalad).
Tarih retmeni

104
3. BYKEHR BELEDYES DARES

Kanunla kurulurlar.
Nfusu 750.000den fazla olan yerlerde
kurulurlar.
l merkezi olmas, en az ile veya ilk
kademe belediyesini kapsamas gerekir.
dari ve mali zerklie sahip karar organ
semenler tarafndan seilir.
Kamu tzel kiilii vardr.
Bykehrin adn tayan bir Bykehir
belediyesi ve Bykehrin snrlar iindeki
ilelerin adn tayan ile belediyelerini iinde
bulundurur.
NOT-1: Bykehir Belediyeleri kanunla
kurulurken, belediyeler mterek kararname ile
kurulur.
NOT-2: Ankara, stanbul, Bursa, Adana,
Gaziantep, Konya, zmit, Antalya, Diyarbakr,
zmir, Mersin, Kayseri, Eskiehir, Samsun,
Erzurum, Adapazar, Malatya, Denizli ve
anlurfa 20.08.2010 tarihinden itibaren
Trkiyenin bykehirleri arasnda yer almaktadr.
Bykehir Belediye Meclisi, seimle
oluan ile belediye meclisi yeleri ile
bakanlarndan oluur. Yani dorudan ayrca
seilmezler. Her ilenin belediye bakan ayn
zamanda bykehir belediye meclisinin doal
yesidir.
NOT: Mahalli seimler 5 ylda bir yaplr. Mahalli
seimlerin TBMM seimleriyle arasnda 1 yl var
ise TBMM genel seimleriyle birlikte yaplmas
zorunludur.
4. KY DARES:

Ky idaresi iin hibir siyasi parti aday
gsteremez. Tm adaylar kendi adna aday
olabilirler.
Kylerin banda kyllerin setii ve
kaymakama bal olan muhtar grev yapar.
Ky btesi en byk mlki amirin onayna
sunulur.
Kamu tzelkiilii vardr. Organlar seimle
gelir;

Ky Dernei, Kydeki tm semenlerden
oluur.
Ky htiyar Heyeti (Meclisi), Ky Derneinin
setii yelerden oluur.
Muhtar, Ky Dernei tarafndan seilir.

Ky Kanununa gre, nfusu 2000den aa
yurtlara ky denir. Nfusu 2000 ile 20.000
arasnda olan yerlere kasaba ve 20.000den
fazla olan yerlere ehir denir. Ky kanununa
gre nfusu 150den aa olan yerler ky
olarak adlandrlmamtr.
Ky daresi, 1924 ylndaki Ky Kanunu ile
kurulmutur.
Kylerin kurulmas ve kylerin birletirilmesi
l dare Kurulu, l Genel Meclisi ve Bayndrlk
Bakanlnn gr alnarak ileri
Bakanlnn kararyla olur.

Ky daresinin yetkileri;

Kamulatrma yapmak
Kyn mecburi ilerini yapmayan kylleri
cezalandrmak
Zabta faaliyetinde bulunmak
Silahl kolluk gc kullanmak
Vergi salmak
Kamusal alacaklar tahsil etmek

Organlar:

a) Ky Dernei:

Kydeki tm semenlerin oluturduu bir
kuruldur.
Kyde bulunan herkesin deil; ancak
semenlerin (oy kullanabilenlerin)
oluturduu dernektir.
Esas grevi, ihtiyar meclisini ve muhtar
semektir. Ayrca, kyn istee bal ilerini
mecburi iler haline getirmek de ky
derneinin grevidir.

b) Ky htiyar Meclisi:

Ky dernei tarafndan seilmi yelerle,
retmen ve imamn doal yesi olduu
yelerden oluur.
Kamulatrmaya karar verir.
Zorunlu ileri yapmayanlara para cezas verir.
Kyn ilerini sraya koyar.
Ky btesini kabul eder.
Tarih retmeni

105
mece (kyn ilerinin el birliiyle yaplmas
ya da kyllerin birleerek bir kiiye ya da
toplulua yardm etmesi) ve salmaya (ky
halknn gelir durumuna gre alnan vergi)
karar verir.
NOT: Ky Korucular; Ky htiyar Meclisi
tarafndan tutulur, Kaymakam emri ile ie balar.
RNEK SORU
Ky ilerinin btn kyl birleerek yaplmas
usulne ne ad verilir?
A) mece B) Salma
C) Dayanma D) stimval
E) Fiil yol
(2011 KPSS)
Cevap: A

c) Muhtar:

Hem ky idaresinin en st makam, hem
yrtme organ temsilcisi, hem de kyde
devletin ajan, memuru ve temsilcisidir.
Bteyi hazrlar.

Muhtarn Devlet Adna Yapt ler:
Kanunlar duyurmak, hkmete bildirilecek
ileri yapmak, gvenlii ve sal korumak,
vergi ve asker toplamaya yardmc olmak, zel
durumlarda evlendirme yapmak, adli ilemleri
tebli etmek.

Ky Adna Yapt ler: Ky derneinin ve
meclisin kararlarn uygulamak, kyn
paralarn toplamak ve harcamalar iin emir
vermek, kyn harcamalar konusunda her ay
ihtiyar meclisine hesap vermek, ky ileri ile
kylnn zorunlu ilerini yapmak ve
yaptrmak, mahkemelerde ky temsil etmek.

Her ne kadar yerel ynetimlerin seimle gelen
organlarnn grevden alnmalarna yarg karar
verirse de; kyde muhtar asndan istisna
vardr. Muhtar, yetkili idare kurullar
grevden alabilir.
Muhtar ve Ky htiyar Meclisi yelerinin mal
bildirim ykmllkleri yoktur.
NOT-1: Yerel ynetimlerin (l zel daresi,
Belediye daresi ve Ky daresi) kamu
tzelkiilikleri bizzat Anayasada dzenlenmitir.
NOT-2: Anayasaya gre, mahalli idarelerin belirli
kamu hizmetlerinin grlmesi amac ile kendi
aralarnda birlik kurabilmeleri Bakanlar
Kurulunun izni ile mmkndr.
+ Mahalle Ynetimi (daresi): Belediye
snrlar iinde kurulurlar. Organlar muhtar ve
ihtiyar heyetidir. Seimle ibana gelirler.
Ancak mahalleler, Anayasada dzenlenmedii
gibi kamu tzelkiilii de yoktur. Ayrca
mahalleler yerinden ynetim kurulular iinde
de yer almazlar. Mahalleler; Belediye
Meclisinin karar ve kaymakamn gr
zerine vali onayyla kurulur.
Yeni bir ky kurulmas ileri Bakanlnn karar
Bucak kurulmas ileri Bakanlnn karar,
Cumhurbakannn onay
l zel daresinin
kurulmas
Herhangi bir ekle bal
deildir, ilin kurulmasna
dair kanunla kurulur; yani
kendiliinden
Belediyelerin kurulmas Mterek kararname
Bykehir
Belediyelerinin
kurulmas
Kanun

RNEK SORU
Aadakilerden hangisi, ky muhtarnn ky
idaresi adna deil, devlet adna yerine getirdii
grevlerden biridir?
A) Ky ilerinde harcanacak paralar toplamak
B) Kyly ie armak
C) Ky mahkemeler nnde temsil etmek
D) Kylnn salnn korunmasna ilikin
nlemleri almak
E) Bir nceki ayda yaplan harcamalar her ay
ihtiyar meclisine sunmak
(1999/DMS)
Cevap: D

RNEK SORU
Aadakilerden hangisi ky derneinin
grevlerinden biridir?
A) Ky ilerini en zorunlu alandan balayarak
sraya koymak
B) Ky ilerinden hangilerinin imece usul ile,
hangilerinin para ile yaplacana karar vermek
C) Kylnn salnn korunmasna ilikin
nlemler almak
D) Kyn istee bal ilerinin zorunlu iler haline
getirilmesine karar vermek
E) Ky lehine kamulatrma karar almak
(1999/DMS)
Cevap: D

Tarih retmeni

106
RNEK SORU
1982 Anayasasna gre, aadaki idari
birimlerden hangisi mahall idareler ierisinde
yer alr?
A) Mahalle B) Bucak C) Ky
D) le E) Blge
(2010 KPSS Lisans)
Cevap: C

Halkn Oylaryla Seilerek Greve
Gelenler
- Cumhurbakan
- TBMM yeleri
- Belediye Bakanlar
- Belediye Meclisi yeleri
- l Genel Meclisi yeleri
- Muhtarlar
- htiyar Heyeti

Kanunla Yaplan dari lemler

llerin kurulmas ve kaldrlmas
lelerin kurulmas ve kaldrlmas
Bir ilenin bir ilden ayrlp baka bir ile
balanmas
l ve ilelerin ad ve merkezlerinin
deitirilmesi
Kamu Kurumu Niteliindeki Meslek
Kurulularnn kurulmas (barolar, tabipler
odas)
Bykehir Belediyelerinin kurulmas
Bakanlklarn kurulmas ve kaldrlmas
niversitelerin kurulmas

Bakanlar Kurulu Kararyla Yaplan
Baz lemler

Tzk kartlmas
Kanun Hkmnde Kararnameler
Vali atamalar
Bamsz zerk idari kurumlarn yelerinin
atamalar

Mterek Kararnameyle Yaplan
Uygulamalar

Babakanlk ve Bakanlk Mstearlarnn
Atanmas
Valinin atanmas
Kaymakamn atanmas
Bir ilenin komu il ile olan snrlarnn
yeniden dzenlenmesi
Bir bucan bal bulunduu ilin deitirilmesi
suretiyle bir ilin snrnn deitirilmesi
Bucaklarn kurulmas
Belediyelerin kurulmas
RNEK SORU
Aadakilerden hangisi ya da hangileri 1982
Anayasasna gre dorudan doruya halkn
oylaryla seilerek greve gelir?
A) Cumhurbakan ve TBMM yeleri
B) TBMM yeleri, Belediye Bakanlar ve
Muhtarlar
C) Babakan ve Belediye Bakanlar
D) Cumhurbakan, Babakan ve Belediye
Bakanlar
E) TBMM yeleri, Babakan ve Bakanlar
(2001/KMS)
Cevap: B

HZMET YNETM KURULULARI

a) KAMU KURUMLARI

Belli bir hizmetin, teknik bilgi ve uzmanlk
gerektirmesi nedeniyle devlet tzelkiilii ve
merkezi idare tekilat dnda rgtlenmesi ve
tzelkiilie kavuturulmas sonucu ortaya
kan kurululardr.
Grev ve yetkileri belli bir hizmetin
yrtlmesi ile snrldr. Buna ihtisas kural
denir.
Genel olarak kamu kurumlar olarak
adlandrlrlar.
Kamu kurumlar faaliyet konular asndan
yaplan snflamaya gre 5e ayrlmlardr;

- dari Kamu Kurumlar: Vakflar Genel
Mdrl, Beden Terbiyesi Genel
Mdrl, Orman Genel Mdrl vb.
- ktisadi Kamu Kurumlar: Kamu ktisadi
Teebbsleri (KT), AYKUR, Trkiye eker
Fabrikalar, BOTA, Trkiye Takmr
Kurumu, TMO, TPAO, TCDD vb.
- Sosyal Kamu Kurumlar: SGK, Trkiye
Kurumu, OYAK
- Bilimsel, Teknik ve Kltrel Kamu
Kurumlar: niversiteler, TBTAK, AKDT,
TSE, TRT, Devlet Tiyatrolar, Devlet Opera ve
Balesi vb.
- Dzenleyici ve Denetleyici Kamu Kurumlar:
BDDK, SPK, RK vb.

Tarih retmeni

107
Anayasada Dorudan Dzenlenen
Kamu Kurumlar:

niversiteler,
YK, (YK Anayasada dzenlenmitir.
Ancak, kamu tzelkiilii Anayasada
dzenlenmemitir.)
Atatrk Kltr, Dil ve Tarih Yksek Kurumu,
Trkiye Radyo ve Televizyon daresi,
Kamu kurumu niteliindeki meslek kurulular
NOT: Bunlarn dnda kamu kurumu kurmak
ancak kanunla ya da kanunun aka verdii
yetkiye dayanarak idari ilemle mmkndr.
Ortak zellikleri:

Kamu tzelkiiliine sahip olma
zerklie sahip olma
Vesayet denetimine tabi olma
Ayr bir malvarlna ve bteye sahip olma
Birer uzmanlk kuruluu olma
RNEK SORU
Aadakilerden hangisinin kamu tzel kiilii
yoktur?
A) Belediyeler
B) niversiteler
C) l zel dareleri
D) TRT
E) Bakanlklar
(2001/KMS)
Cevap: E
^ Baz nemli Anayasal Kamu
Kurumlar

YKSEKRETM KURULU (YK)

lk kez 1982 Anayasasyla kurulmutur. YK
Anayasada dzenlenmesine ramen kamu
tzelkiilii Anayasada aka anlmamtr.
YKn kamu tzelkiilii ilgili kanunda
belirtilmitir.
YK yelerinin bir ksmn Cumhurbakan
dorudan; bir ksmn ise niversiteler ile
Bakanlar Kurulu tarafndan nerilen yeler
arasndan (Cumhurbakan) seer. YK
bakan da Cumhurbakan tarafndan seilir.

NVERSTELER:

Yeni bir niversite kurulmas kanunla (TBMM
ilemi) olur. Vakf niversiteleri de Anayasada
dzenlenmitir ve kanunla kurulurlar.
Rektrlerin seimi ise; niversiteler seimle
YKe alt ye nerir. YK yeyi
Cumhurbakanna nerir. Cumhurbakan bu
yeden birisini rektr olarak atar.
Rektrlerin grev sresi drt yldr ve rektrler
en fazla iki dnem bu grevde kalabilirler.
Vakf niversitelerinin rektrleri, YK
tarafndan seilirler.
Dekanlar, YK tarafndan atanr.

TRKYE RADYO VE TELEVZYON
DARES (TRT):

Anayasaya gre devletin kuraca yayn
kurulularnn zerklii zorunludur. Bu
nedenle TRT zerk bir kurulutur. Kamu
kurumudur.
TRT Genel Mdr ile yeleri 4 yllna
Bakanlar Kurulu kararyla atanrlar.

ATATRK KLTR, DL VE TARH
YKSEK KURUMU:

Anayasada dzenlenmi kamu tzelkiiliine
sahip zerk bir kurulutur.
Cumhurbakannn gzetim ve desteinde,
Babakanla bal u kurululardan oluur;

Atatrk Aratrma Merkezi
Trk Tarih Kurumu
Trk Dil Kurumu
Atatrk Kltr Merkezi

yeleri Cumhurbakannca atanr.

b) KAMU KURUMU NTELNDEK
MESLEK KURULULARI:

Belli meslee mensup olanlarn oluturduu
kurululardr. Zorunlu yelik esasna dayanr.
Barolar, Tabip Odalar, Ticaret Odalar,
Borsalar gibi.
Organlar, organlk sfatn yelerinin seimiyle
kazanr. Kaybetmesine ise yarg organlar
karar verir.
Tarih retmeni

108
NOT: 2004 ylnda kamu grevlilerinin uymalar
gereken etik kurallar denetlemek amacyla Kamu
Grevlileri Etik Kurulu Babakanlk bnyesinde
kurulmutur. yeleri Bakanlar Kurulu tarafndan
atanr. Cumhurbakan, TBMM yeleri, Bakanlar
Kurulu yeleri, TSK ve niversiteler, bu kurul ve
yasann kapsam dndadr.
RNEK SORU
Aadakilerden hangisi genel idare tekilatnn
A) Belediye bakan
B) Kaymakam
C) Vali
D) Blge valisi
E) l idare bakanlar
(2000/DMS)
Cevap: A

RNEK SORU
Aadakilerden hangisi valinin grevlerinden
biri deildir?
A) Yabanc lke konsolosluklar ve komu
lkelerin snr makamlar ile ilikide bulunmak
B) Hkmet ve bakanlarn karar ve emirlerini
yrtmek
C) le ve kyleri denetlemek
D) l tekilatndaki devlet memurlar zerinde
hiyerarik yetki kullanmak
E) lde su, kanalizasyon ve toplu tama
hizmetlerini yrtmek
(2000/DMS)
Cevap: E

RNEK SORU
Aadakilerden hangisi merkezi idarenin
A) Ky muhtar
B) l idare kurulu yesi
C) le idare kurulu yesi
D) l dare ube bakan
E) Kaymakam
(2002/KPSS)
Cevap: A

RNEK SORU
Kamu hizmetleriyle ilgili aadaki ifadelerden
hangisi yanltr? (2003 KPSS)
A) Kamu hizmetlerinin dorudan doruya kamu
kurulularnca yrtlmesi zorunludur.
B) Bir hizmetin kamu hizmeti saylmasna karar
veren organlarn banda yasama organ gelir.
C) Bir kamu faaliyetinin kamu hizmeti
saylabilmesi iin tekel konusu olmas
gerekmez.
D) Kamu hizmetlerinin srekli ve dzenli
yrtlmesi gerekmektedir.
E) Kamu hizmetlerinin yrtlmesinde idare
objektif olmak ve yan tutmamak zorundadr.
Cevap: A
KAMU GREVLLER
Bir mesleki sfatla kamu kesiminde alan
kiiler kamu grevlileridir.
Memurlar, Szlemeli Personel, Geici
Personel, 657 Sayl Kanuna ve Kamu
Hukukuna tabidirler. Kamu ileri ise zel
Hukuka tabidir.
Memur Olma artlar
T.C. vatanda olmak
18 yan doldurmu olmak (mahkeme
tarafndan ergin klnan 15 ile 18 ya aras
kiiler de reit olabilir / Kaza-i rt karar ile)
En az ortaokul mezunu olmak
Kamu haklarndan yoksun olmamak
Hkml olmamak
Askerlikle ilikisi olmamak
Salk engeli bulunmamak
NOT-1: Memurlua ilk defa atananlar en az 1, en
ok 2 yl aday memurluk sresi geirirler. Bu
srede olumlu sicil alamayan memurlar 3 yl devlet
memurluuna atanamazlar.
NOT-2: Sicil notu amir tarafndan verilir. Olumlu
sicil notu 100 zerinden en az 60tr. ki defa st
ste olumsuz sicil notu alm memurlar, baka bir
sicil amirinin emrine atanrlar. Burada da olumsuz
sicil notu almalar halinde memuriyetle iliikleri
kesilir ve Emekli Sand Kanunu hkmleri
uygulanr.
NOT-3: Memurlar ikametgh adreslerinin
bulunduu yere atanrlarsa 1 gn iinde, baka bir
yere atanrlarsa 15 gn iinde (yol hari) greve
balamak zorundadrlar. Greve balamayanlar 1
yl devlet memuru olamazlar.
Memurlarn Tabi Olduklar devler
A) Mspet devler (Ykmllkler)
1. Anayasa ve kanunlara sadakat
2. Davranlarna zel itina gsterme
ykmll
3. Amirlerin emirlerine itaat
4. Resmi belge, ara ve gereleri iade
ykmll
5. Mal bildiriminde bulunma ykmll
6. Hizmeti ahsen ve kesintisiz olarak grme
7. Kyafet ykmll
8. kamet mecburiyeti
B) Menfi devler (Yasaklar)
1. Baka grev alma yasa
2. Ticaret ve dier kazan getirici faaliyetlerde
bulunma yasa
Tarih retmeni

109
3. Tarafl davranma, siyasi faaliyetlerde bulunma
yasa
4. Dernek kurma ve derneklere girme yasa
5. Toplu eylem ve hareketlerde bulunma yasa
6. Grev yasa
7. Hediye alma, menfaat salama yasa
8. Gizli belgeleri aklama yasa
9. Ayrld kuruma kar grev alma yasa
10. Basna deme verme yasa
Memurlara likin Disiplin Cezalarnn
Hiyerarik Sralamas
1. Uyarma
2. Knama
NOT: Uyarma ve knama cezalar 5 yl sonra
sicilden sildirilebilir.
3. Aylktan kesme
4. Kademe ilerlemesinin durdurulmas (1 3 yl)
NOT: Aylktan kesme ve kademe ilerlemesinin
durdurulmas cezalar 10 yl sonra sicilden
sildirilebilir.
5. Devlet memurluundan karma
NOT-1: Memurluktan karma cezas; Yksek
Disiplin Kurulu tarafndan verilir.
NOT-2: Memurlara verilen her trl disiplin
cezasna kar yarg yolu aktr (2010 Anayasa
Deiiklii).
Devlet Memurlarna Verilen Haklar
1. zin hakk
2. ikyet ve dava hakk
3. Maa hakk
4. Gvenlik ve hizmet hakk
5. Yasalara uygun olmak koulu ile emeklilik
hakk
6. Toplu szleme hakk (2010 Anayasa
Deiiklii)

Devlet Memurlar;

Siyasi partilere ye olamazlar.
Baka bir ite alamazlar.
Derneklere ye olamazlar.
Sendikalara ye olabilirler.
stisnai Devlet Memurlar
1. Cumhurbakanl Genel Sekreteri
2. TBMM Memurluklar
3. Babakanlk Ba Maviri
4. TOK Bakan
5. Babakanlk Maviri
6. Gelir daresi Bakan
7. Bykeliler
8. Valiler
9. MT Mstear ve Maviri
10. MGK Genel Sekreteri
Memurlarn Kademe lerlemesinin
Durdurulma Durumlar
1. Geree uygun olmayan raporlar vermek
2. Grevde alkoll iki kullanmak
3. Gizli bilgileri aklamak
4. Greve izinsiz gelmemek (3 9 gn)
KAMU TZEL KL
Kamu Tzel Kiilii; kanunla ya da kanunun
aka verdii bir yetkiye dayanarak kurulan,
stn ve ayrcalkl yetkilerle donatlm,
mallar, gelirleri ve personeli ayr bir statye
tabi tutulmu kurululardr.
Anayasada Aka Belirtilmi Kurumlar;
1. Atatrk Kltr, Dil ve Tarih Yksek Kurumu
2. Kamu Kurumu Niteliindeki Meslek
Kurulular
3. TRT
4. Yksekretim Kurumlar (niversiteler)
5. Diyanet leri Bakanl
6. l zel dareleri
7. Belediyeler
8. Kyler
NOT-1: Yukarda Diyanet leri Bakanl hari
dier kurum ve idarelerin kamu tzel kiilii vardr.
NOT-2: Mahallelerin kamu tzel kiilii yoktur.
Kamu Tzel Kiilii Olan Kurumlar
1. Yksekretim Kurulu
2. niversiteler
3. Yksek Teknoloji Enstits
4. Sivil Havaclk Genel Mdrl
5. renci Seme ve Yerletirme Merkezi
6. Atatrk Kltr, Dil ve Tarih Yksek Kurumu
Bakanl
7. Atatrk Aratrma Merkezi
8. Atatrk Kltr Merkezi
9. Trk Dil Kurumu Bakanl
10. Trk Tarih Kurumu Bakanl
11. Trkiye ve Orta Dou Amme daresi Enstits
12. Trkiye Bilimsel ve Teknik Aratrma Kurumu
13. Kredi ve Yurtlar Kurumu Genel Mdrl
14. Devlet Tiyatrolar Genel Mdrl
15. Devlet Opera ve Balesi Genel Mdrl
16. Trkiye Radyo ve Televizyon Kurumu Genel
Mdrl
17. Vakflar Genel Mdrl
18. Hudut ve Sahiller Salk Genel Mdrl
Tarih retmeni

110
19. Trk Standartlar Enstits
20. Milli Prodktivite Merkezi
21. Trk Patent Enstits
22. Trkiye Atom Enerjisi Kurumu
23. Savunma Sanayi Mstearl
24. hracat Gelitirme Ett Merkezi
25. zelletirme daresi Bakanl
26. Elektrik leri Ett daresi Genel Mdrl
27. Maden Tetkik ve Arama Genel Mdrl
28. Milli Piyango daresi Genel Mdrl
29. Radyo ve Televizyon st Kurulu
30. Bilgi Teknolojileri ve letiim Kurumu
31. Sermaye Piyasas Kurulu
32. Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurumu
33. Enerji Piyasas Dzenleme Kurumu
34. Kamu hale Kurumu
35. Rekabet Kurumu
36. Kamu Denetilii Kurumu (2010 Anayasa
Deiiklii ile getirilen bir kurumdur.)
37. Trkiye Kalknma ve birlii daresi
Bakanl
38. Ttn, Ttn Mamulleri ve Alkoll kiler
Piyasas Dzenleme Kurumu
39. Tasarruf Mevduat Sigorta Fonu
40. Sosyal Gvenlik Kurumu
41. Sosyal Hizmetler ve ocuk Esirgeme Kurumu
42. Orman Genel Mdrl
43. Genlik ve Spor Genel Mdrl
44. Beden Terbiyesi ve Spor Genel Mdrl
45. Basn Yayn Genel Mdrl
46. Trkiye Kurumu Genel Mdrl
47. Karayollar Genel Mdrl
48. Ziraat Bankas Genel Mdrl
49. Devlet Demiryollar Genel Mdrl
50. Devlet Hava Meydan letmesi Genel
Mdrl
51. ay iletmeleri Genel Mdrl
52. Trkiye Denizcilik Kurumu
Kamu Tzel Kiilii Olmayan Kurumlar
1. TBMM
2. Cumhurbakanl
3. Babakanlk
4. Tm Yarg Organlar
5. Yksek Seim Kurulu
6. Tm Bakanlklar
7. Milli Gvenlik Kurulu Genel Sekreterlii
8. Milli stihbarat Tekilat Mstearl
9. Jandarma Genel Komutanl
10. Sahil Gvenlik Komutanl
11. Emniyet Genel Mdrl
12. Diyanet leri Bakanl
13. Devlet Planlama Tekilat Mstearl
14. Hazine Mstearl
15. D Ticaret Mstearl
16. Gmrk Mstearl
17. Denizcilik Mstearl
18. Avrupa Birlii Genel Sekreterlii
19. Babakanlk Yksek Denetleme Kurulu
20. Devlet Personel Bakanl
21. zrller daresi Bakanl
22. Devlet statistik Enstits Bakanl
23. Devlet Su leri Genel Mdrl
24. Tapu ve Kadastro Genel Mdrl
KOLLUK FAALYETLER
NOT: darenin kamu dzenini korumak ve
salamak amacyla giritii tm faaliyetlere
Kolluk Faaliyetleri denir.
RNEK SORU
Kamu dzenini salamaya ynelik idari faaliyete
ne ad verilir?
A) Kolluk B) Fiili Memur
C) dari Yaptrm D) Disiplin Cezas
E) Dzenleyici lem
Cevap: A

Adli Kolluk: Kamu dzeni bozulduktan sonra
harekete geen ve delilleri aratran kolluktur.
Adli makamlara sulularn bulunarak teslim
edilmesine ynelik faaliyetlerdir.

dari Kolluk: Kamu dzeni bozulmadan nce
faaliyet gsteren ve kamu dzeninin
bozulmamas iin gerekli tedbirleri alan
kolluktur. dari makamlarn emrinde alr.
kiye ayrlr;

Genel dari Kolluk Makamlar
zel dari (Mahalli) Kolluk Makamlar
Genel dari Kolluk Makamlar
1. Bakanlar Kurulu
2. ileri Bakan
3. Valiler
4. Kaymakamlar
5. Bucak Mdrleri
Genel dari Kolluk Grevlileri
Polis
Jandarma
Mahalli Kolluk Makamlar
Belediye Meclisi
Belediye Bakan ve Yardmclar
Kylerde htiyar Heyeti ve Muhtar
Mahalli Kolluk Grevlileri
Zabta
Korucular

Tarih retmeni

111
Siyasi Kolluk
Babakanla Bal Milli stihbarat Tekilat
(MT)
NOT: NEML KAVRAMLAR:
Jandarma, kolluk yetki ve grevleri ynnden
ileri Bakanlna bal Jandarma Genel
Komutanl bnyesinde rgtlenmitir. Ancak
eitim ve retim ynnden Genelkurmay
Bakanlna baldr.
Devlet adna imtiyaz verme yetkisi Bakanlar
Kuruluna aittir.
Kamu hizmetine egemen olan ilkeler unlardr;

- Sreklilik ve dzenlilik
- Nesnellik ve eitlik
- Deikenlik
- Bedelsizlik
BAIMSIZ VE ZERK DAR
KURULULAR (DZENLEYC VE
DENETLEYC KURUMLAR)
- Radyo ve Televizyon st Kurulu (RTK)
- Sermaye Piyasas Kurulu (SPK)
- Rekabet Kurumu
- Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurumu
(BDDK)
- Kamu hale Kurumu
- Enerji Piyasas Dzenleme Kurulu
- Telekominikasyon Kurumu
- Ttn, Ttn Mamulleri ve Alkoll kiler
Piyasas Dzenleme Kurulu

Ortak zellikleri:

Kamu tzelkiiliine sahiptirler.
dari ve mali zerklie sahiptirler.
ngrlen kanunlarla kurularak Babakanlk
ya da dier bakanlklarla ilikilendirilmilerdir.
yeleri ilgili sektrlerden seilir; yasama ya da
yrtme organnca atanrlar.
Herhangi bir kurumun hiyerari ve vesayet
denetimine tabi deillerdir.
Dzenleyici ve denetleyici kurumlarn yalnzca
i ve d denetimi yaplr. D denetimde, mali
denetimini TBMM adna Saytay; kararlarn
yerindelii denetimini idari yarg organlar
yapar (Dantay ya da dare Mahkemesi).
denetimleri ise bakanlar tarafndan yaplr.
Grevli olduklar alanlardaki faaliyetleri izleme
ve denetleme yetkisine sahiptirler.
zerk bir bteleri vardr.

a) Radyo Televizyon st Kurulu
(RTK)

1983 ylnda Radyo ve Televizyon Yksek
Kurulu olarak kurulmu, 1994 ylnda yetki ve
sorumluluklarnn geniletilmesiyle zerk ve
tarafsz bir kamu tzel kiilii olmutur.
yeleri (9 ye), siyasi parti grubuna den ye
says esas alnmak suretiyle 6 yllna TBMM
tarafndan seilir.
st Kurul yeleri; kendi aralarndan bir bakan
ve bakan vekili seerler; bakanlk sresi 2
yldr.
RTK Bakan; Prof Dr. Davut Dursundur.
(Temmuz 2009da greve gelmitir.)
Radyo ve Televizyon st Kurulu (RTK)
2005 ylnda anayasada yaplan deiiklikle
ilk kez anayasal bir kurum olarak yerini
almtr.
Ulusal ve blgesel frekans planlamalarn
yaptrmak, n artlar yerine getirmi
mracaat kurululara, tarafszlk ve
hakkaniyet lleri dhilinde yayn izni ve
lisans vermek, ilgili kanunda belirtilen
grevleri yerine getirmek iin ynetmelikler
hazrlamak, verici tesisleri kurmak, iletme izni
vermek ve denetlemek, izin artlarn ihlal eden
kurulular uyarmak, ihlalin tekrar halinde
geici durdurma yapmak ya da izni iptal etmek
grevleri arasndadr.

b) Sermaye Piyasas Kurulu (SPK)

1981 ylnda kurulan kurumun ilgili olduu
bakanlk Babakanca grevlendirilecek Devlet
Bakanldr.
yeleri (7 ye), Bakanlar Kurulu tarafndan
atanr. Grev sreleri 6 yldr. Bakanlar
Kurulu, adaylardan birini bakan olarak atar.
Bakan hari yelerin te biri 2 ylda bir
yenilenir. Grev sreleri dolanlar tekrar
atanabilirler.
Kurul bakan (Prof. Dr. Vedat Akgiray) ve
yeleri baka hibir grev alamazlar.
Temel Grevleri, sermaye piyasasnn gven,
aklk ve kararllk iinde almasn, tasarruf
sahiplerinin (yatrmclarn) hak ve yararlarnn
korunmasn salamaktr.
Sermaye piyasalarnn ileyi kurallarn
belirlemek, piyasadan fon kullanan irketlerin
bundan en iyi ekilde yararlanmalarn
salamak, yatrm yapan tasarruf sahiplerinin
Tarih retmeni

112
haklarn korumak, piyasalarn adil ve etkin
almasn salamak temel amacdr.
Menkul kymetlerle ilgili dn alp verme,
aa sat ve repo ilemlerinin dzenlenmesi
grevleri de vardr.
Hisse senetlerinin alnp satld tek resmi yer
olan MKB; SPK denetimindedir.
Merkezi Ankaradadr.
RNEK SORU
Trkiyede, menkul kymetlerle ilgili dn alp
verme, aa sat ve repo ilemlerinin
dzenlenmesi aadaki kurululardan
hangisinin grevidir?
A) Rekabet Kurulu
B) Trkiye Odalar ve Borsalar Birlii
C) TC Merkez Bankas
D) Hazine Mstearl
E) Sermaye Piyasas Kurulu
(2003/KPSS)
Cevap: E

c. Rekabet Kurumu

likili olduu bakanlk, Sanayi ve Ticaret
Bakanldr.
yeleri, Bakanlar Kurulu tarafndan atanr (11
ye). yelerin te biri 2 ylda bir yenilenir.
1997de kurulan kurumun temel karar organ
Rekabet Kuruludur.
Temel grevi, Serbest rekabeti salamak ve
piyasalardaki tekellemeyi nlemektir.
TMSF tarafndan yaplan ihaleler ile
zelletirme daresi tarafndan yaplan satlar
(tekellemenin nlenmesi asndan) Rekabet
Kurulu tarafndan incelenir ve karara balanr.
Bakan; Prof. Dr. Nurettin Kaldrmcdr.
RNEK SORU
Trkiye Cumhuriyetinde serbest piyasa kurallar
erevesinde zel ve kamu kurulu firmalar
arasndaki uyumazlklara bakmak, piyasadaki
tekellemeleri nlemek aadaki kurumlardan
hangisinin grevidir?
A) Hazine Mstearl
B) TC Merkez Bankas
C) Rekabet Kurumu
D) Ekonomiden Sorumlu Devlet Bakanl
E) Sermaye Piyasas Kurumu
(2003/KPSS)
Cevap: C

d) Bankaclk Dzenleme ve Denetleme
Kurumu (BDDK)

likili olduu bakanlk, Babakan veya
grevlendirecei Devlet Bakandr.
31 Austos 2000de faaliyete balamtr.
Bakan ve yeleri (7 ye) 6 yllna Bakanlar
Kurulunca atanr (BDDK Bakan; Tevfik
Bilgin).
dari ilemler ynnden zerk bir kurumdur.
Kurumun merkezi Ankaradadr.

Temel grevleri;

Trkiyede banka kurulmasna izin vermek
(2005ten nce Bakanlar Kurulu).
Yabanc bir bankann Trkiyede ube
amasna izin vermek
Tasarruf sahiplerinin haklarn korumak ve
bankalarn dzenli ve gvenli almasn
salamak iin her trl tedbiri almak
Finans piyasalarnda gven ve istikrar
salamak
Finansal piyasaya rekabet gc kazandrc
ortam hazrlamak
Kredi sisteminin etkin almasn salamak
amal tedbir almak ve uygulamak
Bankalar ve finans irketleri gibi kurulularn
ynetim, tekilat, birleme, ayrlma, hisse
satlar gibi faaliyetlerinin uygulanmasn
izlemek ve denetlemek
Bankalarn, Fona (TMSF) devredilmesine
karar vermek
RNEK SORU
Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurumu
aadaki kurumlardan hangisine baldr?
A) Hazine Mstearlna
B) Trkiye Bankalar Birliine
C) zerk bir yapdadr
D) Babakanla
E) Cumhurbakanlna
(2002/KPSS)
Cevap: C

Tarih retmeni

113
RNEK SORU
Bankalar Kanununa gre, Trkiyede banka
ama yetkisini aadakilerden birimlerden
hangisi verir?
A) Bakanlar Kurulu
B) Bankalar Birlii
C) Maliye Bakanl
D) Sermaye Piyasas Kurulu
E) TC Merkez Bankas
(2005/KPSS)
Cevap: A

RNEK SORU
Aadakilerden hangisi Bankaclk Dzenleme
ve Denetleme Kurumunun grevleri arasnda
yer almaz?
A) Finansal piyasalarda gven ve istikrar
salamak
B) Finansal sisteme rekabet gc kazandrc
ortam hazrlamak
C) Fiyat istikrarn salamak iin uygulanacak
para politikasn belirlemek
D) Kredi sisteminin etkin bir ekilde almasn
temin etmek
E) Tasarruf sahiplerinin hak ve menfaatlerini
korumak
(2010 KPSS nlisans)
Cevap: C

^ Tasarruf Mevduat Sigorta Fonu
(TMSF)

Asl grevi tasarruf mevduatlarn sigortalamak
olan fonun grevi, yasalarla geniletilmi ve
bankaclk ilemleri yapma yetkisi kaldrlan
bankalarn ynetim ve denetimini stlenmek,
el konulan banka ve malvarlklarnn ihale ile
satn yapmak gibi grevleri stlenmitir.
NOT: Kapanan bankalardaki hesaplar inceleyen ve
vatandalara mevduatlarn geri deyen kurum
TMSFdir.
TMSF, BDDKnn gzetim ve denetimi
altndadr.
7 yeden oluur. Bakan; akir Ercan Gldr.
RNEK SORU
Tasarruf Mevduat Tasarruf Fonu aadaki
mali kurumlardan hangisinin gzetim ve
denetimi altnda alr?
A) Maliye Bakanl
B) Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurumu
C) Hazine Mstearl
D) TC Merkez Bankas
E) Trkiye Bankalar Birlii
(2002/KPSS)
Cevap: B
e) Kamu hale Kurumu

likili olduu bakanlk, Maliye Bakanldr.
yeleri(10) Bakanlar Kurulu tarafndan atanr.
2000 ylnda kurulmutur.
En temel grevi, Kamu kayna kullanan veya
kamu hukukuna tabi olan kamu kurum ve
kurulularnn yapaca ihalelerde uygulanacak
esas ve usulleri belirlemektir.
KK Bakan; Dr. Hasan Gldr.

f) Enerji Piyasas Dzenleme Kurumu
(EPDK)

likili olduu bakanlk, Enerji ve Tabii
Kaynaklar Bakanldr.
Bakan ve yeleri alt yllna Bakanlar
Kurulu tarafndan atanr.
2001 ylnda greve balamtr.
En temel grevi, Elektriin, doal gazn,
petroln ve LPGnin kaliteli, dk maliyetli,
yeterli ve evreye uyumlu ekilde tketicilerin
kullanmna sunulmasn salamak iin
dzenlenen kanunlarn uygulanmasndan
sorumludur.
Bakan; Hasan Kktatr.

g) Bilgi Teknolojileri ve letiim
Kurumu

likili olduu bakanlk, Ulatrma
Bakanldr.
yeleri (5) Bakanlar Kurulu tarafndan atanr.
Bakan; Dr. Tayfun Acarerdir.
2008de bu kurumun ad Bilgi Teknolojileri
ve letiim Kurumu olarak deitirilmitir.

h) Ttn, Ttn Mamulleri ve Alkoll
kiler Piyasas Dzenleme Kurulu
(TAPDK)

Kurul bakan ve yeleri Bakanlar Kurulunca
atanr.
7 yeden oluur. Grev sresi 5 yldr.
Bakan; Mehmet Kktr.
Grevi; kanunlarda kendisine verilen grevleri
yapmak, idari para cezalarn tahsil etmek, sat
ve uygunluk belgesi bana alnacak tutarlarn
tespit, tescil, izin ve ruhsat harlarnn tahsili
ilemlerini yrtmektir.
Tarih retmeni

114
NOT: Bamsz ve zerk idari otoritelerden Radyo
Televizyon st Kurulu (RTK) hari dierlerinin
tmnn bakan ve yeleri Bakanlar Kurulu
kararyla atanmaktadr.
GNCEL VE NEML KURULULAR
^ TRKYE CUMHURYET MERKEZ
BANKASI (TCMB)

1930 ylnda kurulmutur. Merkez Bankas bir
kamu kuruluu deildir. Devletin byk ortak
olduu bir anonim irkettir (Tm bankalar
anonim irket olarak kurulmak zorundadr. ).

nemli grevleri;

Bakanlar Kuruluyla birlikte lkede
uygulanacak dviz kuru rejimini belirlemek
Belirlenen dviz kuru rejimini uygulamak,
mdahale etmek sorumluluk ve yetkisi sadece
Merkez Bankasna aittir.
Fiyat istikrarn salamak, fiyat istikrarn
salamaya ynelik para politikalarn
belirlemek
Faiz hadlerini belirlemek ve faize mdahale
etmek
Hkmetle birlikte enflasyon hedeflerini
belirlemek ve bunu kamuoyuna
taahht etmek
Piyasaya dviz satmak
Ak piyasa ilemleri yapmak
NOT-1: Banknot ve madeni para basmak da
Merkez Bankasnn grevleri arasnda yer alr.
NOT-2: Fiyat istikrarn salamaya ynelik para
politikalarn ve faiz hadlerini Bankann
bnyesinde faaliyet gsteren Para Politikalar
Kurulu belirler. Bakan Merkez Bankas
Bakandr.
NOT-3: Merkez Bankas Bakan (Guvernr), 5
yllna Bakanlar Kurulu kararyla atanr.
(Bakan; Erdem Badr.).

RNEK SORU
2006 ylndan itibaren T.C. Merkez Bankas
Bakan aadakilerden hangisidir?
A) Ahmet Ertrk
B) Tevfik Bilgin
C) Mehmet imek
D) Durmu Ylmaz
E) Sreyya Serdengeti
(2008/KPSS nlisans)
Cevap: D

RNEK SORU
2010 ylnda dnyann en iyi yedi merkez
bankas bakanndan biri seilen Trkiye
Cumhuriyet Merkez Bankasnn Bakan
kimdir?
A) Durmu Ylmaz B) Mehmet imek
C) Ali Babacan D) Ahmet Ertrk
E) Gazi Erel
Cevap: A

^ HAZNE MSTEARLII

Hazine ve D Ticaret Mstearl adyla
kurulmutur. Ancak, 1994 ylnda d ticaret
mstearlndan ayrlarak bugnk yapsn
almtr.
Babakanlk bnyesindedir (Devlet Bakan ve
Babakan Yardmcs Ali Babacann
sorumluluu altndadr.).
Hazine Mstear; brahim Halil anakcdr.
Ekonomi politikalarnn tespitinde yardmc
olmak, D borlar idare ve kontrol etmek,
uluslararas mali kurulularla iliki kurmak en
nemli grevleri arasndadr.
NOT: Uluslararas Para Fonu (IMF) ve Dnya
Bankas gibi uluslararas mali kurulularla
ilikilerde Trkiye'yi Hazine Mstearl temsil
eder.
RNEK SORU
IMF ile ilikilerde aadaki birimlerden hangisi
Trkiyeyi temsil etmektedir?
B) TC Merkez Bankas
C) Hazine Mstearl
D) D Ticaret Mstearl
E) Maliye Bakanl
(2005/KPSS)
Cevap: C

Tarih retmeni

115
RNEK SORU
Trkiyenin d bor ynetiminden sorumlu
kamu kurumu aadakilerden hangisidir?
A) T.C. Merkez Bankas
B) Devlet Planlama Tekilat
C) Hazine Mstearl
D) Maliye Bakanl
E) D Ticaret Mstearl
(2006/KPSS nlisans)
Cevap: C

RNEK SORU
Hazine Mstearl aadakilerden hangisine
baldr?
A) TBMM
B) Maliye Bakanl
C) ileri Bakanl
D) Babakanlk
E) T.C. Merkez Bankas
Cevap: D

^ STANBUL MENKUL KIYMETLER
BORSASI

Trkiye'de menkul kymetlerle ilgili ilemler
(alm - satm) yapmak amacyla 1983 ylnda
kurulmutur.
Sermaye Piyasas Kurulunun gzetim ve
denetimi altnda faaliyet gsterir.
EKONOM LE LGL NEML
KAVRAMLAR
^ DEFLASYON: Parann azalmas zerine satn
alma gcnn artmas, fiyatlarn genel
dzeyinin drlmesidir.
^ ENFLASYON: Fiyatlar genel dzeyinin srekli
bir art gstermesidir. Bir ekonomide baz
mallarn fiyatlar artarken bazlar da
dmektedir.
^ REVALASYON: Bir lke parasnn yabanc
para karsnda deer kazanmasdr.
^ DEVALASYON: Bir lke parasnn yabanc
paralar karsnda deer kaybetmesidir.
^ SBVANSYON: eitli ekonomi politikas
hedeflerinin gerekletirilmesi amacyla
iletmelere salanan dorudan mali destek,
vergi indirimi vb. devlet yardmlardr.
^ STANGFLASYON: Bir ekonominin ayn anda
hem isizlik hem de enflasyon iinde
bulunmas durumudur.
^ kiz aklar olarak adlandrlan ekonomik
durumlar Bte a ve D (Cari) aktr.
RNEK SORU
Uluslararas kredi derecelendirme kuruluu
Moodys, Haziran 2011de aadakilerden
hangisinin Trkiyenin kredi notu zerinde
bask yaratabileceini aklamtr?
A) Enflasyon B) Bte a
C) sizlik D) Stagflasyon
E) Cari ak
(2011 KPSS)
Cevap: E
^ TFE (Tketici Fiyatlar Endeksi): Tipik bir
tketicinin satn ald belirli bir rn ve
hizmet grubunun fiyatlarndaki ortalama
deiimleri gsteren bir lttr. Yllk
enflasyon deerindeki deiimi lmek iin
kullanlr.
^ FE (retici Fiyat Endeksi): Yllk ya da
aylk enflasyon rakamlarnn belirlenmesinde
kullanlr.
RNEK SORU
Sabit kur sistemlerinde, hkmet tarafndan
alnan bir kararla, lkenin ulusal parasnn d
deerinin drlmesine ne ad verilir?
A) Enflasyon B) Devalasyon
C) Repo D) Sbvansiyon
E) Leasing
(2006/KPSS nlisans)
Cevap: B
IX. BLM

ULUSLARARASI KURULULAR
1. BRLEM MLLETLER

I. Dnya Savandan sonra dnyada bar
salamak amacyla Trkiyenin de 1932
ylnda ye olduu, Milletler Cemiyeti
kuruldu. Ancak, II. Dnya Savann
kmasyla bu rgt dalm, milletleraras
bar salamak, sorunlar dosta zmek
amacyla, 24 Ekim 1945 ylnda daha kapsayc
bir rgt olan Birlemi Milletler (BM)
kurulmutur.
Trkiye, BM Antlamasn 1945 ylnda
kurucu ye sfatyla onaylamtr.
192 ye lke vardr. Merkezi New
Yorktadr. En son 2006da Karada
katlmtr.
Arapa, ince, Franszca, ngilizce, spanyolca
ve Rusa BMin resmi dilleridir.

Tarih retmeni

116
Temel Organlar

a) Genel Kurul: Btn ye devletler temsilci
bulundururlar. Ylda bir kez toplanr. nemsiz
kararlar salt ounlukla, nemli kararlar ise 2/3
ounluk ile alnr (bar, gvenlik, bte ya da
yeni ye kabul gibi). Kurulun tm kararlar
Gvenlik Konseyi iin bir tavsiye nitelii tar.

b) Gvenlik Konseyi: En nemli karar
organdr. Temel grevi; uluslararas bar ve
gvenliin korunmasna ilikin konularda karar
almaktr (3/5 oy okluu ile). Ayrca sava
blgelerinde gzlemci ve asker bulundurarak
barn salanmas iin aba gsterir. BM
Gvenlik Konseyi 15 yeden oluur. 5i veto
yetkisi olan daimi (srekli), 10u geici ye
lkedir. Daimi (srekli) ye olan 5 devlet
unlardr; Fransa, ngiltere, Rusya,
in, ABD (FRA).
NOT-1: BM Gvenlik Konseyi kararlarn veto
etme yetkisi sadece daimi ye olan bu 5 devlete
aittir.
NOT-2: Trkiye, BM Gvenlik Konseyinin 2009 -
2010 dnemi geici yeliine seilmi ve bu yelii
31 Aralk 2010da sona ermitir.
NOT-3: Geici ye olan 10 lke; 2 yl iin Genel
Kurul tarafndan seilir.
NOT-4: Trkiye BMye bal olarak; Somali,
Kosova, Lbnan ve Bosna Herseke asker
gndermitir.
c) Uluslararas (Lahey) Adalet Divan:
BMnin temel yarg (adli) kuruluudur. Grev
sreleri 9 yl olan 15 yargtan oluur. Sadece
devletler arasndaki uyumazlklar divann
yarglama konusu iindedir. Hollandann
Lahey kentinde faaliyet gstermektedir. Ortak
belli konular haricinde devletler Divana
gitmek zorunda deildir.

d) Genel Sekreterlik: BM rgtnn
faaliyetlerini dzenleyen ve yneten organdr.
Genel Sekreterlik grevini uan 8. Genel
Sekreter olan Gney Koreli Ban Ki-Moon
yrtmektedir. BM Genel Sekreterleri 5
yllna Gvenlik Konseyinin nerisiyle
Genel Kurul tarafndan seilir.
e) Ekonomik ve Sosyal Konsey (Vesayet
Konseyi): nemi azalmtr. Kendi kendini
idare edemeyecek devletlere yardmc olmak
iin kurulmutur; Manda dncesi nda
alr. Genel kurulca seilen 27 yeden oluur.
BM Bnyesinde Grev Yapan Baz
rgtler
a) BM nsan Yerleimleri Merkezi
(HABTAT - UNHCS): Yoksul kesimlerin
barnma koullarnn iyiletirilmesi (arpk
kentlemeyi ve doann insanlar tarafndan
tahrip edilmesini nlemeyi) ve BM sistemi
iinde insan yerleimlerine ilikin etkinliklerin
koordinasyonunu yrtmek temel grevidir.

b) BM ocuk Fonu (UNICEF): zellikle az
gelimi lkelerde ocuk sal hizmetlerinin
gelitirilmesi, dnyada ocuk lmlerinin
nlenmesi, ocuk geliim imknlarnn
yaygnlatrlmas temel grevidir. Trkiye
1994 ylnda ocuk Haklar Szlemesini
onaylam ve UNCEF ile ibirlii iinde bu
szlemeyi uygulamaktadr. Merkezi New
York (ABD)tur.
NOT: Haydi Kzlar Okula, Baba Beni Okula
Gnder kampanyalarn Trkiye ve UNCEF
birlikte organize etmilerdir.
c) BM evre Program (UNEP): nsann
yaad evreyi korumak, evreyi etkileyen
tm etkenlerle ilgili konularda alma yapmak
ve evre sorunlarn uluslararas platformlarda
gndeme getirmek (kresel snma, evre
kirlilii gibi) temel grevidir.

d) BM Kalknma Program (UNDP):
Kalknmakta olan lkelerde yoksullukla
mcadele, ekonomik eitsizliklerin giderilmesi,
kadnn glendirilmesi ve kalknmaya ynelik
proje ve programlar hazrlamak ve bu
konularda ulusal hkmetlerle ibirlii yapmak
temel grevidir. 2009 ylnda UNDP
Bakanlna; grevi dolan (2005-2009) Kemal
Derviin yerine Yeni Zelandann eski
babakan Helen Clark getirilmitir.

e) Dnya Salk rgt (WHO): Ulusal
salk kurulularyla ibirlii iinde zellikle az
gelimi ve gelimekte olan lkelerde salk
Tarih retmeni

117
alannda almalar yapmak, uluslararas
dzeyde zellikle salgn hastalklarla mcadele
etmek temel grevidir. Merkezi Cenevre
(svire)dir. Trkiye 1947de ye olmutur.

f) BM Gda ve Tarm rgt (FAO):
Tarm, ormanclk, balklk alanlarnda
inceleme ve aratrma yapmak, gda, su
rnleri ve krsal kalknma gibi konularla
birlikte zellikle az gelimi lkelerin tarmsal
ekonomik yaplarn gelitirmeye ynelik
almalar yapmak ve ala kar mcadelede
ok ynl etkinlikler dzenlemek en temel
grevidir. Merkezi Romadr. Trkiye 1947de
ye olmutur.

g) BM Eitim, Bilim ve Kltr rgt
(UNESCO): Eitim, bilim ve kltr
konularnda uluslararas ibirliini gelitirmek
ve dnya barna katkda bulunmak, dnyada
okuma yazma orann artrmak, ulusal kltr
miraslarnn korunmasn salamak, eitimi ve
kltrel geliimi artrmak amacyla lkelerin
bilimsel ve teknik yaplarn en verimli ekilde
kullanmalarna yardm etmek en temel
grevidir. Trkiye kurucu yedir. Merkezi
Paris (Fransa)dir. Atatrkn doumunun
100. ylnn tm lkelerde kutlanmas karar
UNESCO tarafndan alnmtr. 2009da,
Karada ve Singapur en son ye olan
lkelerdir.
NOT: Ayasofya, Sultanahmet, stanbul Surlar,
Sleymaniye, Selimiye, Greme, Kapadokya,
Divrii Ulu Cami ve Hastanesi, Hattua, Nemrut,
Xanthos, Pamukkale, Safranbolu ve Truva,
UNESCOnun dnya kltr mirasna alnmtr.
h) Uluslararas alma rgt (ILO):
Sosyal gvenlik tedbirlerini uluslararas
dzeyde gelitirmek, alanlarn alma
koullarn iyiletirmeye ynelik tedbirler
almak, dnyada sosyal adaletin
yaygnlamasn salamaya ynelik projeler
gelitirmek, istihdam ve alma artlaryla
ilgili her trl faaliyette bulunmak en temel
grevidir. Merkezi Viyana (Avusturya)dr.
Szlemeyi imzalayan devletlerin
ykmllklerini denetler. Trkiye 1932den
beri yedir.

i) Uluslararas Atom Enerjisi Ajans
(IAEA): BM bnyesinde, nkleer, bilim ve
teknolojinin barl amalarla kullanlmas ve
planlanmasnda ye lkelere destek salamak
ve nkleer gvenlik standartlarn hazrlamak
temel grevidir.

j) Hkmetler Aras klim Deiiklii
Paneli (IPCC): nsan eliyle oluan iklim
deiikliinin bilimsel, teknik ve sosyo -
ekonomik sonularn detayl, tarafsz ve effaf
olarak analiz etmek ve iklim deiiklii
sorunlaryla mcadeleyi srdrmek amacyla
BM bnyesinde kurulan ve BM evre
Program (UNEP) ile koordineli olarak alan
bir organizasyondur.

k) UNIDO (Birlemi Milletler Sna
Kalknma rgt): Gelime yolunda olan
lkelerin snai (sanayi) kalknmalarn tevik
etmekle sorumlu BM organdr.

l) UNDCP (Birlemi Milletler
Uyuturucu Kontrol Program):
Uyuturucu kullanmnn yaygnlamasn
nlemek amacyla kurulan BM organdr.

m) UNCTAD (Birlemi Milletler Ticaret
ve Kalknma Konferans): Kalknmakta
olan lkelerde ekonomik bymeyi ve
kalknmay hzlandrmak amacyla 1964de
kurulmu olan BM organdr.

n) UNFPA (Birlemi Milletler Nfus
Fonu): Dnyadaki nfus ve cinsel salk
programlarna kaynak salamak amacyla
kurulmu olan BM organdr.

o) UNHCR (Birlemi Milletler Mlteciler
Yksek Komiserlii): Mlteci sorunlarna
kalc zmler bulmak iin ye devletlerin
hkmetleriyle birlikte alan kurulutur.

p) UPU (Evrensel Posta Birlii): ye
lkeler arasndaki posta ilikilerini dzenleyen
kurulutur. Merkezi Bern (svire)dir.

q) ITU (Uluslararas Telekomnikasyon
Birlii): 1947de BMnin uzmanlk kuruluu
olan kurumdur.

r) WFP (Dnya Gda Program): Yoksul
insanlar beslemek, acil durumlar ve kalknma
programlar iin gda yardm salamak
amacyla kurulmu olan BM organdr.
Tarih retmeni

118
BMYE BALI DER KURULULAR

Uluslararas Tarmsal Gelime Fonu (IFAD)
Uluslararas Sivil Havaclk rgt (ICAO)
Uluslararas Denizcilik rgt (IMO)
Dnya Meteoroloji rgt (WMO)
Dnya Fikri Mlkiyet Haklar rgt (WUPO)
Dnya Turizm rgt (UNWTO)
BM Yakndou Filistinli Mlteciler Yardm
Ajans (UNRWA)
BM le likili Ekonomik ve Mali
Kurulular
DNYA BANKASI (WB):

IMF ile birlikte Bretton Woods Konferans ile
1944 ylnda kurulan bu rgtn resmi ad
Uluslararas mar ve Kalknma Bankasdr.
44 lke, Dnya Bankasnn kurucu yesidir.
Toplam ye says 186dr.
Birlemi Milletler bnyesinde faaliyet
gsterir.
II. Dnya Savandan sonra savan lke
ekonomileri zerinde yaratt tahribatn
giderilmesi amacyla kurulmutur.
Trkiye 1947 ylnda ye olmutur.
Trkiyenin pay binde 5tir.
Uluslararas Para Fonu (IMF) ile ibirlii
iinde faaliyet gstermektedir.
NOT: Dnya Bankas Bakan; Robert Zoellicktir.
Temel grevi; Dnya Bankas gelimekte olan
ve az gelimi lkelere kalkndrma amal
proje ve program karlnda kredi veren bir
bankadr.
Dnya Bankas bykehirlere kredi verdii
gibi byk lekli irketlere de kredi verir.
Kuruluun merkezi, ABDnin bakenti
Washingtondur.
Trkiye ile Dnya Bankas temsilcileri
arasndaki grmeleri Dileri Bakanl
Mstear yapar.

ULUSLARARASI PARA FONU (IMF):

1944 ylnda kurulmutur. Dnya Bankas ile
sk iliki iindedir. Birlemi Milletlerle
ibirlii iinde alan zerk yapl bir
kurulutur.
186 yesi vardr.
Merkezi Washingtondadr.
Temel grevi;

- Uluslararas mal (parasal) dzeni salamak,
- Uluslararas parasal ibirliini ve kur istikrarn
salayarak ye lkelerin demelerinde
karlatklar sorunlarn giderilmesini
salamak
- D deme a olan lkelere ksa vadeli
krediler vermek,
- Gelimekte olan lkelerin para politikalarn
denetlemek ve tek para birimli politikalar
izlemektir.

IMFde arlkl oy sistemi vardr. Yani her
lke bir oy hakkna sahip deildir. Oy gleri
IMFdeki kotalarna gre belirlenmektedir.
IMFnin en yetkili organ Guvernrler
Kuruludur. Guvernrler Kurulu 2009 ylnn
Ekim aynda stanbulda toplanmtr.
IMF Bakan; Dominique Strauus-Khandr.
IMFnin para birimi SDR (zel ekme
Haklar)dir.
Trkiye IMFye 1947 ylnda ye olmutur.
lk kez 1961de antlama yapmtr. Trkiye,
IMF ile ilikilerini Hazine Mstearl
araclyla ynetmektedir (Bakanlk
dzeyinde Ekonomiden Sorumlu Devlet
Bakan yrtr.).
Niyet Mektubu; Hkmetlerin izleyecei
politikalar, genelde bir bakan (Ekonomiden
Sorumlu Devlet Bakan) ve Merkez Bankas
Bakan araclyla, IMF cra Direktrleri
Kuruluna ileten metinlere denir. Niyet
Mektubunda Trkiye adna Ekonomiden
Sorumlu Devlet Bakan ve TC Merkez Bankas
Bakannn imzas bulunur.

IMFnin Kredi mknlar;

Stand-by Dzenlemeleri; IMF kredi
politikalarnn ekirdei olup en sk kullanlan
fonlardan biridir. 1-3 yllk sre zarfnda
lkelerin kotas leinde belli bir miktara
kadar kaynak kullanabilme gvencesi salar.
Trkiye ile IMF arasndaki ilk Stand-by
Antlamas 4 Austos 1961de imzalanmtr.
lkemiz IMF ile en son 20. Stand-by
Antlamasn imzalamtr.
Fakirlii Azaltma ve Byme mkn
Ek Rezerv mkn
Acil Destek
Tarih retmeni

119
DNYA TCARET RGT (WTO):

1947de imzalanan antlama ile kurulan ve
1948de yrrle giren Ticaret ve Gmrk
Genel Antlamas (GATT), d ticaretin
serbestlemesini salamaya ynelik almalar
yapmtr.
1995te Dnya Ticaret rgtnn GATTn
yerini almasyla Uluslararas Para Fonu ve
Dnya Bankasnn nc aya
tamamlanmtr.
Dnya Ticaret rgt; dnya ticaretinin
serbestletirilmesi, gmrk tarifelerinin
indirilmesi, ithalat kotalarnn kaldrlmas, ye
lkeler arasndaki ticari anlamazlklar
zmede arabuluculuk yapmak gibi amalar
olan BM ile ibirlii iinde olan bamsz
zerk bir kurulutur.
Trkiye ye lkeler arasndadr (1953).
RNEK SORU
Aadakilerden hangisi Birlemi Milletler
rgtnn iinde yer alan eitim, bilim ve
kltr kuruluudur?
A) WHO B) UNESCO
C) ILO D) UNICEF
E) FAO
(2002/KPSS)
Cevap: B

RNEK SORU
Trkiyede yaanan her ekonomik krizin
ardndan olduu gibi 21 ubat 2001 ekonomik
krizinde de belli koullarla Trkiyeye orta ve
uzun vadede kredi salayan uluslararas kurulu
A) BM B) FAO
C) UNESCO D) BAB
E) IMF
(2002/KPSS)
Cevap: E

RNEK SORU
Birlemi Milletlerin; temel amac, dnya
milletlerinin tarm, orman ve balklk
alanlarnda verimlilii arttrp beslenme ve
hayat seviyesinin ykseltilmesine yardm etmek
olan uzmanlk kurumu aadakilerden
hangisidir?
A) UPU B) ITU
C) WMO D) FAO
E) IMF
(2002/KPSS)
Cevap: D

RNEK SORU
Aadaki lkelerden hangisinin Birlemi
Milletlerde veto hakk vardr?
A) Almanya B) Japonya
C) spanya D) Hollanda
E) in
(2003/KPSS)
Cevap: E

RNEK SORU
Aadakilerden hangisi, Birlemi Milletlerin
daimi yelerinden biri deildir?
A) ngiltere B) ABD
C) Fransa D) Japonya
E) in
(2003/KPSS)
Cevap: D

RNEK SORU
Uluslararas alma rgt (ILO) aadaki
kurululardan hangisinin bnyesinde yer alr?
A) Birlemi Milletler
B) Avrupa Birlii
C) Avrupa Konseyi
D) Dnya Ticaret rgt
E) Ekonomik birlii ve Kalknma rgt
(2003/KPSS)
Cevap: A

RNEK SORU
IMF ile ilikilerde aadaki birimlerden hangisi
Trkiyeyi temsil etmektedir?
B) TC Merkez Bankas
C) Hazine Mstearl
D) D Ticaret Mstearl
E) Maliye Bakanl
(2005/KPSS)
Cevap: C

RNEK SORU
Aadakilerden hangisi Birlemi Milletlere
bal kurululardan biri deildir?
A) Gda ve Tarm rgt (FAO)
B) Ekonomik birlii ve Kalknma Tekilat
(OECD)
C) Dnya Salk rgt (WHO)
D) Kalknma Program (UNDP)
E) Uluslararas alma rgt (ILO)
(2006/KPSS Lisans)
Cevap: B

RNEK SORU
Atatrkn doumunun 100. ylnn tm
lkelerde kutlanmas karar aadakilerden
hangisinde alnmtr?
A) UNESCO B) AB
C) LO D) NATO
E) FAO (2006/KPSS nlisans)
Cevap: A
Tarih retmeni

120
2. AVRUPA BRL (AB)

Merkezi BELKA Brkseldir. Para birimi
EURO (AVRO)dur.
Topluluun temelini kmr elik sektrn
glendirmek amacyla 1951 ylnda kurulan
Avrupa Kmr ve elik Topluluu
oluturmutur.
Avrupa Kmr elik Topluluunu oluturan
6 kurucu ye; Belika, talya, Lksemburg,
Fransa, Almanya (Bat), Hollandadr
(BLFAH).
1957 ylnda Roma Antlamasnn
imzalanmasyla Avrupa Ekonomik Topluluu
(AET) adn almtr.
1992 ylnda imzalanan Maastricht Antlamas
ile topluluun ad Avrupa Birlii (Europan
Union) olarak deitirilmitir.
1993 ylnda yrrle giren Maastricht
Antlamas sonunda AB yesi lkelerin yasal
olarak tek paras (Euro) olmutur. 1 Temmuz
2002de Euroya gei tamamlanmtr (Nice
Antlamas).
Avrupa Birliine ye olup parasal birlie ye
olmayan lkeler; ngiltere, Danimarka,
svetir (D).
1993 ylnda Danimarkann Kopenhag
kentinde yaplan zirvede Birliin eski Dou
Bloku lkelerini de kapsayacak ekilde
genilemesine karar verilmi ve adaylk iin
bavuracak lkelerin tam yelie kabul
edilmesinden nce yerine getirmesi gereken
kriterler belirlenmitir (Kopenhag Kriterleri).
Kopenhag Kriterleri siyasi ve ekonomik
kriterler olmak zere ikiye ayrlr; Siyasi
Kriterler; demokrasi, hukukun stnl,
insan haklarna ve aznlk haklarna sayg;
Ekonomik Kriterler; etkin bir piyasa yapsna
sahip olmaktr.
2004 ylnda, Gney Kbrs Rum Kesimi, ek
Cumhuriyeti, Estonya, Macaristan, Letonya,
Litvanya, Malta, Polonya, Slovakya, Slovenya
olmak zere 10 lke ye olmu ve Avrupa
Birlii, tarihinin en byk genilemesini
gerekletirmitir.
Grnland, yaplan halk oylamas sonucu,
1985te topluluktan ayrld (Danimarkaya
bal zerk bir blge).
Norve yaplan halk oylamalar sonucu
toplulua katlmama karar ald. Makedonya
2004, Hrvatistan 2005te yelik bavurusu
yapt. 2006da Karada adaylk iin bavurdu.
zlanda Norve, ve svire ABye ye deildir
(N).
Trkiye, Hrvatistan (2013) ve Makedonya ile
mzakereler devam etmekte olup, Arnavutluk,
Bosna - Hersek, Srbistan ve Karada ise
aday lkeler konumundadrlar.
Monako, San Marino, Vatikan, Andora,
Karada ve Kosova AB yesi olmayp Avro
(Euro) kullananlar devletlerdir.
2004 ylnda birlie ye olan lke says 25e
ulamtr. Romanya ve Bulgaristan 1 Ocak
2007de ye olan en son iki lkedir. Bu
lkelerin ye olmasyla ABnin ye says
27ye ulamtr.
2004 ylnn Ekim aynda Romada ye
devletler ile aday lkelerin devlet bakanlarnn
imzalaryla Avrupa Nihai Senedi (Avrupa
Birlii Anayasas) kabul edildi. Trkiye de bu
tarihte Babakan araclyla Avrupa
Anayasasn imzalad.
NOT-1: Avrupa Birlii Anayasasnn devlet
bakanlarnca imzalanp kabul edilmesi Bu
Anayasann, imza atan lkelerde uygulanaca
anlamna gelmemektedir. mzalayan devletlerin bir
ksm Avrupa Birlii Anayasasn
parlamentolarnda oylayarak kabul ettiler. Bir ksm
referandum yoluyla halkoyuna sunma karar ald.
Bunlardan, Fransa Mays 2005te ve Hollanda
Haziran 2005'te Avrupa Birlii Anayasasn
referandumla halkoyuna sundular ve kabul
edilmedi. AB Anayasasn halk oylamas sonucu
ilk kabul eden lke spanyadr.
NOT-2: Avrupa Birliine ye lkelerin
genel yelik sral listesi: ngiltere, rlanda,
Yunanistan, Danimarka, spanya, Finlandiya,
Avusturya, Portekiz, sve, Almanya, Lksemburg,
talya, Fransa, Hollanda, Belika, ek Cumhuriyeti,
Litvanya, Polonya, Letonya, Slovakya, Slovenya,
Macaristan, Gney Kbrs Rum Kesimi, Estonya,
Malta, Bulgaristan, Romanya.
Lizbon Antlamas (Reform Antlamas);

Fransa ve Hollandann halk oylamas ile
reddederek drd AB Anayasasn
temelde koruyan ve ufak deiikliklerle tekrar
lkelerin onayna sunulan son AB
Antlamasdr.
Tarih retmeni

121
2007 ylnda imzalanmtr. Ancak antlamann
yrrle girebilmesi iin 27 ye lke
tarafndan onaylanmas gerekmektedir.
rlanda, 12 Haziran 2008 tarihinde yaplan halk
oylamasnda reddettii iin yrrle
girmemitir. 2 Ekim 2009da yaplan ikinci
halk oylamasnda antlama kabul grmtr.
1 Aralk 2009da yrrle giren Lizbon
Antlamas ile 2,5 yl sreyle tek bir kiinin
bakanl sistemi gelmitir. 6 ayda bir deien
AB dnem bakanl uygulamas ise imdilik
devam etmektedir.

engen (Schengen) Antlamas;

AB lkeleri arasnda hem kiilerin serbest
dolamn salamak, hem de gvenlii
arttrmak amacyla 1985te 5 Avrupa lkesi
arasnda (Fransa, Bat Almanya, Belika,
Hollanda ve Lksemburg) imzalanan ve
1990da yrrle giren antlamadr.
Lksemburg, Fransa ve Almanyann
snrlarnn kesitii yer olan Lksemburgun
Schengen adl kasabasnda yaplmtr.
ngiltere ve rlanda; AB yesi olmasna ramen
Schengen Alanna dahil deildir.
svire; AB yesi olmamasna ramen 2008de
Schengen Alanna katlmtr.
Bulgaristan ve Romanya; 2007 ylnda ABye
katlmalarna ramen henz fiilen Schengen
Alanna katlmamlardr (2011de Schengen
Alanna katlacaklardr).

ABnin bayra, mavi zemin zerindeki 12 sar
yldzla temsil edilen bayraktr.
ABnin 23 resmi dili vardr.

AB Mktesebat:

Avrupa Birlii hukuk mevzuat olarak
tanmlanabilir. Birlie ye olan lkeler AB
Hukuk mevzuatn kabul etmi saylr ve kendi
i hukuku ile atma olmas durumunda AB
mktesebat stn saylr.
Devletler egemenlik yetkilerinin bir ksmn
ABye devrederler.

Avrupa Birlii Temel Organlar;

AB Konseyi (Avrupa Birlii Bakanlar
Konseyi): AB yesi devletlerin bakanlarnn
(zellikle Dileri Bakanlarnn)
toplanmasyla oluan zirvedir (27 Bakan).
Grlen konuya gre her ye devletten ilgili
bakan Konseye katlr. Bakanlk alt ayda bir
deiir ve ye lkeler srasyla AB dnem
bakan olurlar. Ayrca bu Konsey, AB
bavurularnn yapld ilk yerdir.

Avrupa Birlii Komisyonu: Yrtme
organdr. Komisyon yeleri 5 ylda bir seilir.
Komisyonun bakan; Jose Manuel
Barrosodur.

Avrupa Parlamentosu: AB yesi lkelerin
seimle gelen milletvekillerinin oluturduu
organdr. Avrupa Parlamentosu seimleri 5
ylda bir yaplr. Avrupa Parlamentosu en
yakn tarihli seimini 2009 ylnda yapmtr.
Parlamentoda ye says, lkelerin nfuslaryla
orantl olarak datlmtr. En fazla
milletvekili Almanyaya aittir.

Avrupa Topluluu Adalet Divan: Avrupa
Birliinin temel yarg organdr. Kararlarna
kar temyize gidilemez.
Yl Dnem AB Dnem Bakanl
2000 Birinci Dnem Portekiz
2000 kinci Dnem Fransa
2001 Birinci Dnem sve
2001 kinci Dnem Belika
2002 Birinci Dnem spanya
2002 kinci Dnem Danimarka
2003 Birinci Dnem Yunanistan
2003 kinci Dnem talya
2004 Birinci Dnem rlanda
2004 kinci Dnem Hollanda
2005 Birinci Dnem Lksemburg
2005 kinci Dnem ngiltere
2006 Birinci Dnem Avusturya
2006 kinci Dnem Finlandiya
2007 Birinci Dnem Almanya
Tarih retmeni

122
2007 kinci Dnem Portekiz
2008 Birinci Dnem Slovenya
2008 kinci Dnem Fransa
2009 Birinci Dnem ek Cumhuriyeti
2009 kinci Dnem sve
2010 Birinci Dnem spanya
2010 kinci Dnem Belika
2011 Birinci Dnem Macaristan
2011 kinci Dnem Polonya
2012 Birinci
Dnem
Danimarka
2012 kinci Dnem Gney Kbrs Rum
Kesimi
2013 Birinci Dnem rlanda
2013 kinci Dnem Litvanya

Trkiye - AB likileri
Trkiye, 1959 ylnda Yunanistann bavurusu
zerine Avrupa Ekonomik Topluluuna
(AET) ortaklk bavurusu yapt.
1963te Trkiye ve AETyi Gmrk Birliine
gtrecek ve srecin sonunda tam yeliin
hedeflendii Ankara Antlamas imzaland.
1964 ylnda anlama yrrle girdi.
1970 ylnda taraflar arasnda oluturulacak
Gmrk Birliine ilikin ykmllkleri
belirten Katma Protokol imzaland ve 1973te
yrrle girdi.
1987 ylnda Trkiye AETye tam yelik
bavurusunda bulundu.
1996 ylnda Trkiye Gmrk Birliine girdi.
1999 Helsinki Zirvesiyle Trkiyeye adaylk
stats tannd.
NOT: 2000; Avrupa Birlii Genel Sekreterlii
4 Temmuz 2000de Resmi Gazetede yaymlanan
kanunla Dileri Bakanlna bal olarak kuruldu.
9 Ocak 2009da Babakanla baland.
2001; AB Bakanlar Konseyi Trkiye iin
Katlm Ortakl Belgesini kabul etti.
2002 ylnda Kopenhag Zirvesinde,
Trkiyenin Kopenhag Siyasi Kriterlerini
yerine getirmesi halinde 2004 Aralk aynda
yaplacak zirvede mzakerelerin balatlaca
kararlatrld.
Trkiye Ekim 2004te, AB Anayasas Nihai
Senedini Romada dier devletlerle
birlikte imzalad.
17 Aralk 2004 Brksel Zirvesinde Trkiye
ile katlm mzakerelerinin 3 Ekim 2005
tarihinde balanaca ilan edildi.
Trkiye 3 Ekim 2005 Lksemburg Zirvesinde
katlm mzakereleri ereve belgesini
imzalayarak mzakere srecini balatt.
Mzakerelerin 35 balkta almas
kararlatrlmtr.
2006 Brksel Zirvesinde AB Konseyi, Genel
ler ve D likiler Konseyinin 11 Aralk
2006 tarihinde Trkiyeye ilikin alm olduu
kararlar onaylam, bylece 8 balkta
mzakereler dondurulmu, dier balklarda
mzakerelerin geici olarak almas ise Gney
Kbrs Rum Kesiminin gemi ve uaklarna
Trkiyenin limanlarn amas artna
balanmtr. Ayrca 4 balkta (faslda)
konularn almas ise yelikle dorudan ilgili
olduu gerekesiyle Fransa tarafndan
engellenmektedir.
2007de Trkiyenin AB Mktesebatna Uyum
Program akland. Ayrca Avrupa
Komisyonu, Trkiyenin katlm
mzakerelerine ilikin lerleme Raporunu
sunmutur.
2008de AB tarafndan Drdnc Katlm
Ortakl Belgesi AB R.G.nde yaymland.

Sre:

Tam yelik yolunda uzun bir mzakere sreci
bulunmaktadr.
2014 ylna kadar mzakerelerin devam
edebilecei ve bu aamada Trkiyenin
Kopenhag Kriterlerini tam olarak yerine
getirmesi gerektii, temel hak ve zgrlkler,
ekonomi, adalet, eitim gibi konularn
yannda Kbrs gibi konularda da birliin
belirledii esaslar erevesinde ilerleme
kaydetmesi gerektii ve bu konularn belli
aralklarla ilerleme raporlar eklinde konsey
tarafndan srekli deerlendirilecei
belirtilmitir.

Tarih retmeni

123
RNEK SORU
Aadakilerden hangisi Trkiyenin AB yelii
iin yapt almalardan deildir?
A) 10 Ocak 1948de Gmrk Tarifeleri ve Ticaret
Genel Anlamasn yrrle girmesi
B) 1 Ocak 1964te Ankara Anlamasnn
yrrle girmesi
C) 1 Ocak 1973te Katma Protokolnn
yrrle girmesi
D) 14 Nisan 1987de Trkiyenin tam yelik iin
bavurmas
E) Aralk 1999 Helsinki Zirvesi ve bu zirvede
Trkiyeye aday lke statsnn verilmesi
(2002/KPSS)
Cevap: A

RNEK SORU
Avrupa Birlii (AB) yesi olan aadaki
lkelerden hangisi, ABnin ortak para birimi
olan Euroyu kabul etmeyerek kendi ulusal para
birimini kullanmaya devam etmektedir?
A) Almanya B) Yunanistan
C) ngiltere D) talya
E) Belika
(2006/KPSS Lisans)
Cevap: C

RNEK SORU
1 Temmuz 2006dan bu yana Avrupa Birlii
(AB) dnem bakanln hangi lke
yapmaktadr?
A) Yunanistan B) ngiltere
C) Finlandiya D) talya
E) Portekiz
Cevap: C

3. AVRUPA KONSEY

1949 ylnda, oulcu demokrasi, insan haklar
ve hukuk dzenini glendirmek
amacyla kurulan siyasal nitelikli bir rgttr.
Kurucu devletler; Belika, Danimarka, talya,
Lksemburg, Hollanda, Norve, sve ve
ngilteredir.
Avrupa nsan Haklar Szlemesi bu
rgt bnyesindeki konsey yeleri tarafndan
1950 ylnda Romada imzalanm
ve 1953 ylnda szleme yrrle girmitir.
Avrupa Konseyine Belarus, Kazakistan,
Kosova ve Vatikan hari tm Avrupa lkeleri
yedir (toplam ye says 47dir.).
Konseyin resmi dilleri, ngilizce ve
Franszcadr.
Trkiye Avrupa Konseyine uzun
sredir ye (kurucu - 1949) olup ve Avrupa
nsan Haklar Szlemesini (AHS)
imzalam (1954) yksek szlemeci taraf
devlettir.
Avrupa nsan Haklar Szlemesinin
uygulanmasn denetleyebilmek iin Avrupa
nsan Haklar Komisyonu ve Avrupa nsan
Haklar Divan kurulmutur. Divan yerine,
1998 ylnda yeni mahkeme olan Avrupa
nsan Haklar Mahkemesi kurulmutur.
Mahkemenin merkezi Fransann Strazburg
kentindedir.
Avrupa nsan Haklar Mahkemesine (AHM),
Avrupa nsan Haklar Szlemesini imzalayan
devletler ile bu devletlerin bireyleri ve
tzelkiileri, szlemenin ihlal edilmesi
nedeniyle bavurabilmektedir. Bireylerin
bavurabilmeleri iin kural olarak kendi
devletlerindeki hukuki yollar tketmeleri
gerekmektedir.

Szleme ve szlemeye ek protokoller
u haklar gvence altna almtr;

Bireyin yaama, zgrlk ve gvenlik hakk
Adil yarglanma hakk
Dnce, vicdan ve din zgrl
Medya dhil ifade zgrl hakk
Mlkiyet hakk
Evlenme ve aile kurma hakk

Szlemenin getirdii yasaklar ise
unlardr;

kence, insanlk d muamele ve ceza
lm cezas
Szlemenin gvence altna ald hak ve
zgrlklerin kullanmnda ayrmclk
yaplmas
Klelik ve zorla altrma
Devletin kendi vatandan snr d etmesi
veya lkeye giriini engellemesi
Yabanclarn toplu halde snr d edilmesi

Trkiyede AHSni imzalayan taraf devlet
olarak bireylerinin (vatandalarnn) bavuru
hakkn 1987 ylnda kabul etmitir. Trkiye,
Avrupa nsan Haklar Mahkemesinin zorunlu
yarglama yetkisini de 1990 ylnda kabul
etmitir.

Tarih retmeni

124
RNEK SORU
Yarg yetkisi Trkiye tarafndan da kabul
edilmi olan nsan Haklar Mahkemesi, hangi
uluslararas kurulu iinde yer almaktadr?
A) Avrupa Birlii
B) Avrupa Ekonomik Topluluu
C) Birlemi Milletler
D) Avrupa Konseyi
E) NATO
(2001/KPSS)
Cevap: D

RNEK SORU
Trkiye, taraf olduu Milletleraras Szleme
erevesinde aadakilerden hangisinin zorunlu
yarg yetkisini kabul etmitir?
A) Avrupa Topluluu Adalet Divan
B) Avrupa Gvenlik ve birlii Tekilat
C) Avrupa nsan Haklar Mahkemesi
D) Birlemi Milletler Adalet Divan
E) Avrupa Parlamentosu
(2004/KPSS)
Cevap: C

RNEK SORU
Trkiye tarafndan tannan Avrupa nsan
Haklar Mahkemesi aadaki rgtlerden
hangisinin iinde yer almaktadr?
A) NATO
B) Avrupa Birlii
C) Avrupa Konseyi
D) Birlemi Milletler
E) Avrupa Parlamenterler Meclisi
(2005/KPSS)
Cevap: C

4. EKONOMK BRL ve
KALKINMA RGT (OECD)

Batl sanayilemi lkeler arasnda ekonomik
uyumu ve gelimeyi salamak, ye lkeler
arasnda sermayenin serbest dolamn
salamak, daha az gelimi ye lkelere
kalknma amal destek salamak gibi
grevleri olan, batl bamsz ekonomik bir
rgtlenmedir. 1961de faaliyete gemitir.
Merkezi Paristir. Trkiye bu rgte kurucu
yedir.
ye lkeler; Avustralya, Avusturya, Belika,
Kanada, Danimarka, Finlandiya, Fransa,
Almanya, Yunanistan, zlanda, rlanda, talya,
spanya, Japonya, Lksemburg, Hollanda, Yeni
Zelanda, Norve, Portekiz, sve, svire, Trkiye,
ngiltere, ABD, Meksika, ek Cumhuriyeti,
Macaristan, Polonya, Gney Kore, Slovakya
(ye says 30dur.)
Siyasi kararlar; 7 daimi yesinin bulunduu en
yksek karar organ olan Konseyde alnr
(Almanya, Fransa, ABD, Kanada, talya,
Japonya, ngiltere = AFAKJ).

5. EKONOMK BRL
TEKLATI (ECO - ET)

Kurulu Amac; ye lkeler arasnda
ekonomik, ticari, ulatrma, haberleme ve
enerji gibi alanlarda ibirliini salamaktr.
1985'te Trkiye, ran ve Pakistan arasnda
kurulmutur. Merkezi Tahrandr. yeleri;
Trkiye, ran, Pakistan, Afganistan,
Azerbaycan, Kazakistan, Trkmenistan,
Krgzistan, Tacikistan ve zbekistandr.
Tekilatn hedefleri arasnda 2015 ylna kadar
serbest ticaret blgesi oluturmak yer
almaktadr.
RNEK SORU
Aadakilerden hangisi Trkiyenin de yesi
olduu Ekonomik birlii Tekilat (ET)
yelerinden biri deildir?
A) Azerbaycan B) Afganistan
C) Tacikistan D) ran
E) Irak
(2010 KPSS Lisans)
Cevap: E

6. PETROL HRA EDEN LKELER
RGT (OPEC)

Dnyadaki belli bal petrol reticisi ve
ihracats lkelerin 1960 ylnda Badatta
kurmu olduu bir rgttr.
S. Arabistan, Irak, ran, Kuveyt, Libya,
Venezella, Katar, Cezayir, Nijerya, Gabon,
Angola, Ekvator, Endonezya, Birleik Arap
Emirlikleri ye devletlerdir.
UYARI: Bu devletler, dnya petrol ihracatnn
byk bir blmn ellerinde tutarlar; Dnya petrol
fiyatlarnn ayarlanmasnda byk etkinlikleri
vardr.

Tarih retmeni

125
7. BATI AVRUPA BRL (BAB)

NATOnun kuruluu ncesinde, gvenlik
alannda Avrupa hkmetler aras ibirliini
gelitirmek amacyla kurulmutur (1948te
Sovyet tehdidine kar ngiltere, Fransa,
Belika, Hollanda ve Lksemburg tarafndan
Brksel Antlamas ile kuruldu. Sonradan
Almanya ve talya da katld.).
rgt, ye lkelerin ekonomik, sosyal, kltrel
ve savunma konularnda ibirliinde
bulunmasn amalamaktadr.
Trkiye, BABda kurucu ye olmamakla
birlikte, sonradan katlarak ortak ye sfatyla
yer almaktadr. Ayrca gzlemci yedir
ABye ye olmayp NATOya ye olan lkeler
ortak yedir. Hem AB hem NATO yesi olan
lkeler tam yelik statsne sahiptir.
UYARI: Trkiyenin ye olmaya alt Avrupa
Birlii (AB) ile BAB kartrlmamaldr. Trkiye
ABye ye deildir. Ancak BABa sonradan ortak
ye sfatyla katlmtr.
8. SLAM KONFERANSI RGT
(K)

slam lkeleri arasndaki dayanma ve
ibirliini gelitirmek amacyla 1969 ylnda
kurulmutur.
Merkezi Ciddededir (Suudi Arabistan).
slam aleminin tek at altnda topland tek
kurulu sfatna sahip olan Knn 57 yesi
bulunmaktadr.
Yeni ye kabul, ye lkelerin 2/3
ounluunun onayyla gerekleebilmektedir.
BMde daimi olarak da temsil edilir.
Trkiye kurucu ye lkeler arasndadr. Genel
sekreterlik grevini Trkiye yrtmektedir.
Kuruluun mali organ olarak slam Kalknma
Bankas (IDB) kurulmutur.

Knn Organlar;

slam Zirvesi:

Knn en yetkili organ devlet ve hkmet
bakanlarnn katld slam Zirvesidir.
Zirve 3 ylda bir toplanmaktadr.

slam lkeleri Dileri Bakanlar
Konferans (DBK):

slam lkeleri Dileri Bakanlar Konferans
en az ylda bir kez toplanmaktadr.
Bu konferansa Trkiye 2004 ylnda ev
sahiplii yapmtr.

Genel Sekreterlik:

K yazmanlk hizmetleri, merkezi Suudi
Arabistann Cidde ehrinde olan Genel
Sekreterlik tarafndan yerine getirilmektedir.
Genel sekreter, slam lkeleri Dileri
Bakanlar tarafndan 4 yl iin, blge esasna
gre (Asya, Afrika ve Arap lkeleri) ye
lkeler tarafndan gsterilen adaylar arasndan
seilmektedir.
slam Konferans rgtnn Genel Sekreteri
Ekmelettin hsanoludur.

Ekonomik ve Ticari birlii Daimi
Komitesi (SEDAK):

SEDAK, 1984 Ocak aynda Kazablankada
yaplan IV. slam Zirvesinde Trkiye
Cumhurbakannn Komitenin Daimi
Bakanlna seilmesiyle faaliyetlerine
balamtr.
SEDAK, Trkiyenin ev sahipliinde K
yesi lkelerin Ekonomi ve D Ticaretten
Sorumlu Bakanlar dzeyinde ylda bir
defadan az olmamak zere toplanmaktadr.
SEDAK; K tarafndan ekonomik ve ticari
ibirlii alannda alnm ve alnacak kararlarn
uygulanmasn izlemek, bu alandaki ibirliini
glendirmek iin politikalar retmek eklinde
grevlere sahiptir.

9. KARADENZ EKONOMK
BRL RGT (KE)

Karadenize kys olan lkelerin kurduu
ekonomik, dayanma ve barn salanmas
amal, taraflarca stanbulda 1992 ylnda
imzalanarak kurulan rgtlenmedir. Trkiye,
Yunanistanla birlikte kurucu ye lkeler
arasndadr.
ye lkeler; Trkiye, Arnavutluk, Romanya,
Azerbaycan, Rusya, Bulgaristan, Ermenistan,
Tarih retmeni

126
Ukrayna, Grcistan, Yunanistan, Srbistan ve
Moldovadr.
KEye ye olmak iin Karadenize kys olma
art yoktur.
Karadeniz Ekonomik birlii rgtnn
merkezi stanbuldur. Dileri Bakanlarnn
katlmyla olumaktadr.
KE; ncln Trkiyenin yapt bir
blgesel ekonomik ibirlii giriimidir.
KEnin finansal birimi Karadeniz Ticaret ve
Kalknma Bankasdr.

10. AVRUPA GVENLK VE
BRL KONSEY (AGK)

Kurulu Amac: Avrupada gvenlik, insan
haklar ve ekonomik dayanmay salamak,
bar, istikrar ve refah srdrmek amacyla
kurulmutur.
1973 ylnda 32 Avrupa lkesi, ABD ve
Kanadann katlmyla balamtr.
1975 Helsinki Nihai Senedi, 1980 Madrid,
1986 Stockholm, 1989 Viyana, 1990 Paris,
1992 Helsinki Zirvesi ile gnmze kadar
almalarn srdrmtr.
Bugn itibariyle 53 yesi bulunan AGKe
Trkiye tam ye olarak katlmaktadr.
AGTte her ye lkenin bir oy hakk vardr.

11. BAIMSIZ DEVLETLER
TOPLULUU (BDT)

Sovyetler Birliinin 1989 ylnda dalmasnn
ardndan eski Sovyet lkeleri arasnda yeniden
kurulmaya ve canlandrlmaya allan bir
birliktir.
Birlik; 21 Aralk 1991de Beyaz Rusya, Rusya
ve Ukraynann katlmyla Almaata
Deklarasyonu ile kurulmutur.
Bugn birliin yesi olan lkeler; Rusya,
Ukrayna, Beyaz Rusya, Moldova, Azerbaycan,
Grcistan, Ermenistan, Kazakistan,
Trkmenistan, zbekistan, Krgzistan ve
Tacikistandr.

12. TRK KLTR VE
SANATLARI ORTAK YNETM
(TRKSOY)

1993 ylnda kurulmutur. Merkezi
Ankaradadr. yeleri; Trkiye, Azerbaycan,
Kazakistan, Krgzistan, zbekistan ve
Trkmenistandr.
Amac; kltrel ilikileri gelitirmek, Trk
kltrnn aratrlmas, korunmas ve
gelitirilmesini salamaktr.
RNEK SORU
I. Birlemi Milletler
II. Bat Avrupa Birlii
III. slam Kalknma Bankas
IV. Karadeniz Ekonomik birlii Tekilat
Trkiye, yukardaki kurululardan veya
tekilatlardan hangilerinde kurucu ye olarak
yer almtr?
A) Yalnz I B) Yalnz IV C) II ve III
D) I, III ve IV E) II, III ve IV
(2005/KPSS)
Cevap: D

13. KUZEY ATLANTK
ANTLAMASI RGT (NATO)

Kurulu Amac: II. Dnya Savandan sonra
(4 Nisan 1949) Sovyetler Birliinin yaylmac
politikasna kar Batl 12 lke tarafndan
kurulmutur.
4 Nisan 1949da Washingtonda yaplan
antlama ile Belika, Kanada, Danimarka,
ABD, Fransa, ngiltere, zlanda, talya,
Lksemburg, Norve, Hollanda, Portekiz
tarafndan NATO kurulmutur.
Merkezi Belikann bakenti Brksel'dir.
En yksek organ Askeri Komitedir.
Asl Amac: ye devletleri silahl bir saldrya
kar korumak ve ye lkeler arasnda siyasi,
ekonomik ve dier alanlarda ibirliini
salamaktr.
NATO savunma amal kurulmutur. ye
lkelerden birisine yaplan bir saldr, rgte
ye dier devletlere yaplm saylr ve derhal
mdahale hakk dourur.
Trkiye NATOya 1952 ylnda katlmtr.
Yunanistan (1952); Almanya (1955); spanya
(1982); ek Cumhuriyeti, Macaristan, Polonya
(1999); Bulgaristan, Estonya, Letonya,
Litvanya, Romanya, Slovakya, Slovenya
(2004) Arnavutluk, Hrvatistan (2009) bu
rgte katlmtr (ye says 28dir).
NOT-1: Trkiyenin 1950de BMnin arsna
uyarak Koreye asker gndermesi NATOya
girmesini kolaylatrmtr.
Tarih retmeni

127
NOT-2: NATO yesi 26 lkenin devlet ve hkmet
bakanlarnn katld NATO zirvesi Haziran
2004te stanbulda yaplmtr.
Fransa 1966da rgtn askeri kanadndan
ayrlm, sadece siyasal yapsnda yer almtr.
Fransa NATOnun askeri kanadna 2009da
tekrar ye olmutur.
NATOda grev yapan Trk Daimi Temsilcisi
Tacan ldemirdir. (2006 - ?)
zlanda; NATOya ye olduu halde
NATOnun Askeri Kanadna (Savunma
Planlama Komitesine) ye deildir.
2009 ylnda NATOnun Genel Sekreterliine
Danimarka eski babakan Anders Fogh
Rasmussen getirildi.
NOT-1: Avrupa Birliine ye olup NATOya
ye olmayan lkeler; rlanda, Avusturya, sve,
Finlandiya, Malta ve Gney Kbrs Rum
Ynetimidir.
NOT-2: Hem Avrupa Birlii, Hem de NATO
yesi Olan lkeler; Belika, Almanya, Fransa,
talya, Hollanda, Lksemburg, ngiltere,
Yunanistan, spanya, Danimarka, Portekiz,
Polonya, Macaristan, Litvanya, Letonya, Estonya,
Slovakya, ek Cumhuriyet, Slovenya (19 lke).
NATO rgtleri:

NATO Konseyi: ye lkelerin dileri
bakanlarndan oluur. NATOnun en yksek
yetkili organdr. Fiili bakan; NATO Genel
Sekreteridir.

Savunma ve Planlama Komitesi: zlanda
hari ye lkelerin savunma bakanlarndan
oluur.

Sekreterlik: Yazmalarla ilgilenir.

NATO Asamplesi: NATOnun resmi
rgtleri ile NATOya ye lkelerin
vatandalar arasndaki iletiimi salayan
rgttr. NATOya ye lkelerin
parlamentolar tarafndan seilir.

Askeri Komite: zlanda hari ye lkelerin
genelkurmay bakanlarndan oluur.
NOT-1: Trkiye, NATO bnyesindeki ISAFn
(Uluslararas Gvenlik ve Yardm Kuvveti)
komutasn Avrupa Kolordusundan 2005te
devralmtr.
NOT-2: ye lkeler NATOda daimi
temsilciliklerle temsil edilirler ve her yenin veto
hakk vardr.
NOT-3: Trkiye, NATO yelii altnda Avrupa
ktas dnda ilk kez Afganistanda grev
stlenmitir.
RNEK SORU
Aadakilerden hangisi, gnmzde de
varln srdrmektedir?
A) Sadabad Pakt
B) Kuzey Atlantik Pakt
C) Balkan Pakt
D) Kellog Pakt
E) Varova Pakt
Cevap: B

RNEK SORU
yelerinin gvenliini salamak ve istikrarn
gelimesine katkda bulunmak amacyla, 4 Nisan
1949 tarihinde kurulan uluslararas kurulu
A) Kuzey Atlantik rgt (NATO)
B) Dnya Ticaret rgt (DT)
C) Ekonomik birlii ve Kalknma rgt
(OECD)
D) Avrupa Birlii (AB)
E) Uluslararas Para Fonu (IMF)
(2006/KPSS nlisans)
Cevap: A

14. G 8 (GELM 8 LKE)

Dnyann ekonomisi en gelimi 8 lkesinin
oluturduu bir rgttr.
ye lkeler; Fransa, ABD, Kanada, ngiltere,
Rusya, Almanya, Japonya, talya,
(FAKRAJ)dr. En son ye olan devlet
Rusyadr.
G-8 2011 Zirvesi; 26 - 27 Mays 2011
tarihlerinde Fransann Deauville Kasabasnda
yaplmtr.
G-8 Zirvesi; 2012de ABDde, 2013de
ngilterede, 2014de Rusyada yaplacaktr.
Dnya zerindeki toplam ihracatn % 51ini
yapmaktadrlar.

Tarih retmeni

128
15. D-8 (Gelien 8 lke)

slam lkeleri arasnda G-8 lkelerine alternatif
olarak kurulan bir oluumdur.
yeleri; Banglade, Endonezya, Nijerya, ran
Msr, Trkiye, Pakistan ve Malezyadr
(BENMToPuM).
D-8, 15 Haziran 1997de stanbul raan
Saraynda 8 lkenin liderlerinin katlm ile
resmen kurulmutur.
D-8 yelerinin tamam ayn zamanda slam
Konferans rgtnn yeleridir.
RNEK SORU
Aadaki lkelerden hangisi dnyann en
gelimi ve zengin sekiz lkesinin oluturduu
birlik iinde yer alr?
A) Rusya B) svire C) Belika
D) Hollanda E) Macaristan
(2003/KPSS)
Cevap: A

RNEK SORU
Aadaki lkelerden hangisi, kii bana den
geliri ok yksek olduu halde gelimi lkeler
grubunda yer almaz?
A) ABD B) Almanya
C) ngiltere D) Suudi Arabistan
E) Japonya
Cevap: D

RNEK SORU
G-8 zirvesi, 2008 ylnda hangi lkede
yaplmtr?
A) ABD B) Rusya C) Japonya
D) Almanya E) Fransa
(2008/KPSS nlisans)
Cevap: C

TRKYENN KURUCU YE
OLDUU ULUSLARARASI
KURULULAR
BM (Birlemi Milletler) - 1945
KE (Karadeniz Ekonomik birlii Tekilat.)
1992
D-8 (Gelien 8 lke) 1997
OECD (Avrupa Ekonomik birlii Kalknma
rgt) 1960
ECO (Ekonomik birlii Tekilat) 1985
K (slam Konferans rgt) 1969
slam Kalknma Bankas (IDB) - 1973
Avrupa Konseyi (CE) - 1949
Trk Kltr ve Sanatlar Ortak Ynetimi
(TRKSOY) - 1993
Uluslararas demeler Bankas (BIS) 1930
(Merkezi svirenin Basel kentindedir.)
TRKYENN KURULUUNDAN
KISA SRE SONRA YE OLDUU
Dnya Bankas (Kurulu 1944) - Trkiyenin
yelik tarihi 1947
IMF (Kurulu 1944) - Trkiyenin yelik tarihi
1947
NATO (Kurulu 1949) - Trkiyenin yelik
tarihi 1952
Avrupa Konseyi (Kurulu 1949) - Trkiye'nin
yelik tarihi 1949
TRKYENN YE OLDUU BAZI
NEML ULUSLAR ARASI
KURULULAR
Birlemi Milletler (BM) (Kurucu ye)
Ekonomik birlii ve Kalknma rgt
(OECD) (Kurucu ye)
Avrupa Konseyi (Kurucu ye)
Avrupa Gvenlik ve birlii Tekilat (AGT)
(Kurucu ye)
Gmrk Birlii
Karadeniz Ekonomik birlii Tekilat
(Kurucu ye)
slam Konferans (Kurucu ye)
Uluslararas Para Fonu (IMF)
Dnya Bankas
Kuzey Atlantik Antlamas (NATO)
Dnya Ticaret rgt (WTO)
Dnya Salk rgt (WHO)
BM Eitim, Bilim ve Kltr rgt
(UNESCO) (Kurucu ye)
Uluslararas alma rgt (ILO)
BM Gda ve Tarm rgt (FAO)
Bat Avrupa Birlii (BAB)
Uluslararas Polis Tekilat (INTERPOL)
slam Konseyi (ICO)
Asya Kalknma Bankas (ASDB)
Uluslararas mar Bankas (BIS)
Avrupa Patent Ofisi (EPO)
Avrupa Telekomnikasyon Standartlar
Enstits (ETSI)
Tarih retmeni

129
Avrupa Futbol Federasyonlar Birlii (UEFA)
(1962)
Uluslararas Futbol Federasyonlar Birlii
(FIFA) (1923)

TRKYENN YES OLMADII
Avrupa Birlii
Petrol hra Eden lkeler rgt (OPEC)
Arap Petrol hra Eden lkeler rgt
(OAPEC)
Kuzey Amerika Serbest Ticaret Blgesi
(NAFTA)
Latin Amerika Serbest Ticaret Blgesi
(LAFTA)
Gelimi 8 lke (G-8)
Avrupa Serbest Mbadele Birlii (EFTA)
Nordik Konseyi
Arap Para Fonu (AMF)

RNEK SORU
Trkiye aadaki uluslararas rgtlerden
hangisine ye deildir?
A) slam Konferans rgt (K)
B) Bamsz Devletler Topluluu (BDT)
C) Ekonomik birlii rgt (ECO)
D) Kuzey Atlantik Antlamas rgt (NATO)
E) Avrupa Gvenlik ve birlii Tekilat (AGT)
(2008/KPSS nlisans)
Cevap: B

X. BLM

GNCEL BLGLER
+ Siyasi, Ticari, Ekonomik ve
Mali Alandaki Gelimeler

Cumhuriyet tarihimizin 6. referandumu 12
Eyll 2010 tarihinde yaplmtr. Halk anayasa
deiikliine % 57,9 orannda oyla evet
demitir.
Trkiye, ran ve Pakistan arasnda imzalanan
ve 1 Ocak 2009da yrrle giren ticaret
anlamas ECOTAdr.
TBMM Bakan Cemil iektir.
lkemizde kamusal sermayeli mevduat
bankalar, T.C. Ziraat Bankas, Vakfbank ve
Halk Bankasdr.
lkemizde 2048 ylnda emeklilik ya 65
olacaktr.
Hazar ve Ortadou blgesindeki doal gaz
Avrupaya tayacak olan Trkiye Avusturya
boru hatt NABUCO projesi kapsamndadr.
13 Temmuz 2009 tarihinde Trkiye, Romanya,
Bulgaristan, Macaristan ve Avusturya arasnda
Ankarada imzalanan Hkmetler Aras
Antlama ile NABUCCO projesi hayata
gemitir.
2010da inasna balanan projenin 2014te
tamamlanmas beklenmektedir. Sz konusu
boru hatt Erzurum / Trkiyeden balayacak
ve srasyla Bulgaristan, Romanya,
Macaristandan geerek Avusturyada son
bulacaktr.
NABUCCO boru hattnn geecei be lke
dnda Almanyann da ortakl vardr. 5
ubat 2008de projeye katlmtr.
Kafkas doal gaznn Karadenizin altndan
Balkanlara oradan da Avrupaya sevkini
ngren Rus projesinin ad Gney Akm
Projesidir. Gney Akm Projesini imzalayan
lkeler; Rusya, Bulgaristan, Yunanistan,
Srbistan ve talyadr.
Trkiye, Azerbaycan ve Grcistan arasnda
yapm 2012de tamamlanmas dnlen
demiryolu ann ad Bak, Tiflis Kars
Demiryolu Projesidir (Demir pek Yolu).
Uluslararas KYOTO klim Szlemesi; taraf
lkelerin sera etkisine yol aan gazlarn havaya
karmasn engelleyecek ya da azaltacak
nlemler almasn gerektiriyor. Szleme, bata
petrol olmak zere fosil enerji kaynaklarnn
kullanmna kstlama getirilmesini
gerektiriyor.
KYOTO Szlemesini imzalamayan AB
lkeleri Malta, Gney Kbrstr.
Trkiyenin, KYOTO Protokolne
katlmasnn uygun bulunduuna ilikin kanun
tasars TBMMde 2 Mays 2009da kabul
edildi. Ancak 2013e kadar Trkiyeye
herhangi bir yaptrm yoktur.
2012de sresi dolacak olan KYOTO
Szleflmesinin yerini Bali Konferans
almayacaktr.
Karbon salmnn dzenlenmesine ilikin
almalar yapan Birlemi Milletler, klim
Deiiklii Konfeans ad altnda eitli
toplantlar yapmaktadr. 2007de yaplan Bali
Konferans bunlardan biridir. Ancak sonu
Tarih retmeni

130
alnamamtr. 2009 Aralk aynda yaplan
Kopenhag toplants, 2010 sonundaki Cancun
Konferans ve 2011 Nisan aynda yaplan
Bangkok toplantlar da ayn ekilde sonu
alnamayan ve bir kararn kmad toplantlar
olmutur.
2011 Aralk aynda yaplacak olan Birlemi
Milletler Taraflar Konferans 17 (COP17) bu
iin zm iin beklentilerin olduu yeni
toplantdr.
2011 BM COP 17 iklim deiiklii zirvesi
Gney Afrikann Durban kentinde
toplanacaktr.
Trkiyenin en ok ihracat yapt lke
Almanya, en ok ithalat yapt lke Rusyadr.
Yunanistanla ilgili Ege Adacklar Sorunu
iin gelitirilen tezin ad Gri Alan Tezidir.
Trkiyenin kredi notunu artran uluslararas
kredi derecelendirme kurulular Standart and
Poors, Fitch ve Moodydir.
Uluslararas Para Fonu IMFnin bakan
Dominique Strauss-Kahn, grevinden istifa
ettiini aklad. New Yorkta kald otelde
oda grevlisine cinsel tacizde bulunduu
iddias ile tutuklanan Kahn, bakan olduu
kurumu korumak amacyla grevinden
ayrldn bildirdi. IMF Bakanlna Fransa
Maliye Bakan Christine Lagarde getirildi.
ABD Merkez Bankas (FED) Bakan Ben
Bernankedir.
Sper Mario lakapl talya Merkez Bankas
Bakan Mario Draghinin Avrupa Merkez
Bankas (ECB) bakanlna atanmasna karar
verildi.
u anda grevde olan Yksek retim
Kurumu Bakan Prof. Dr. Yusuf Ziya
zcandr.
Trkiyede sosyoekonomik gelimilik
sralamasnda ilk on il ierisinde stanbul,
Ankara, zmir, Kocaeli, Bursa, Eskiehir,
Tekirda, Adana, Yalova ve Antalya yer alr.
TBMMde Kadn-Erkek Frsat Eitlii
Komisyonu kurulmutur. Bununla beraber
meclisteki ihtisas komisyonlar says 17
olmutur.
2009 Mart aynda IMF ile 20. Stand-by
anlamas imzalanmtr.
Almas sz konusu olan Ermenistan snr
kaplarnn ad; Alican Karayolu Snr Kaps
ve Akyaka Demiryolu Snr Kapsdr.
Hem cumhurbakanl hem babakanlk
yapm olan liderlerimiz; smet nn, Celal
Bayar, Turgut zal, Sleyman Demirel ve
Abdullah Gldr.
2011 ylnda yaplan genel seimlerde 61.
hkmet seildi. Yeni Yeni Bakanlar Kurulu
Babakan dhil 25 yeden olumaktadr. Yeni
yapda, 4 adet babakan yardmcl ve 21 adet
de icrac bakanlk bulunmaktadr. Ayrca KHK
dzenlemesi ile 8 devlet bakanl kaldrlm
ve 6 yeni bakanlk kurulmutur. Bunlar;

- Aile ve Sosyal Politikalar Bakanl,
- Avrupa Birlii Bakanl,
- Ekonomi Bakanl,
- Genlik ve Spor Bakanl,
- Gmrk ve Ticaret Bakanl,
- Kalknma Bakanl

61. Hkmet yeleri unlardr;

Babakan Yardmclar; Blent Arn, Ali
Babacan, Beir Atalay, Bekir Bozda
Adalet Bakanl; Sadullah Ergin
Aile ve Sosyal Politikalar Bakanl (Yeni
bakanlk); Fatma ahin
Avrupa Birlii Bakanl (Yeni bakanlk);
Egemen Ba
Sanayi ve Ticaret Bakanlnn yerine
oluturulan Bilim, Sanayi ve Teknoloji
Bakanl (Yeni bakanlk); Nihat Ergn
alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl; Faruk
elik
evre ve Orman Bakanl ile Bayndrlk ve
skn Bakanl birletirilerek evre, ehircilik
Bakanl oluturuldu. (Yeni Bakanlk);
Erdoan Bayraktar
Dileri Bakanl; Ahmet Davutolu
Ekonomi Bakanl (Yeni bakanlk); Zafer
alayan
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl; Taner
Yldz
Genlik ve Spor Bakanl (Yeni bakanlk);
Suat Kl
Tarm ve Kyileri Bakanlnn yerini alacak
Gda, Tarm ve Hayvanclk Bakanl (Yeni
bakanlk); Mehdi Eker
Gmrk ve Ticaret Bakanl (Yeni bakanlk);
Hayati Yazc
ileri Bakanl; dris Naim ahin
Kalknma Bakanl (Yeni bakanlk); Cevdet
Ylmaz
Kltr ve Turizm Bakanl; Erturul Gnay
Maliye Bakanl; Mehmet imek
Milli Eitim Bakanl; mer Diner
Milli Savunma Bakanl; smet Ylmaz
Tarih retmeni

131
Salk Bakanl; Recep Akda
Ulatrma Bakanl; Binali Yldrm
Orman ve Su Bakanl; Veysel Erolu

ngiltere'nin yeni Babakan David Cameron
oldu.
Polonya Devlet Bakan Lech Kaczynski
meydana gelen uak kazas sonucu yaamn
yitirdi (2010).
srail, Estonya ve Slovenya 2007 ylndan beri
yrtlen katlm mzakereleri sonucunda
Ekonomik birlii ve Kalknma rgt
(EOCD) yeliine kabul edildi (12 Mays
2010).
Trkiye MIST lkesi (1 fiubat 2011)
olmutur. Trkiye, Meksika, Endonezya ve
Gney Korenin gelimekte olan ekonomilerini
tarif etmek ve bu lkelerin byyen
ekonomilerinden bahsetmek iin bundan sonra
bu lkelere MIST lkeleri denilecektir.
Dnyann ilk ekolojik ehri olmas dnlen
ve 2015 ylnda tamamlanmas planlananmn
ekolojik flehri Abu Dhabidir. (BAE)
Ulusaras Para Fonu (IMF), CIA ve IMD
World 2010 verilerine gre; lkelerdeki toplam
kamu ve zel sektrn yabanclara, yabanc
para, mal ve hizmet karl demesi gereken
toplam d bor miktarn gsteren d bor
sralamas u ekildedir;

1. Amerika Birleik Devletleri
2. ngiltere
3. Almanya
4. Fransa
5. Hollanda
6. rlanda
7. Japonya
8. svire
9. spanya
10. talya

Trkiye d bor sralamasnda dnyada 23.
srada yer almaktadr. rlanda, svire, Belika,
Avusturya, sve ve Danimarkann
Trkiyeden daha ok d borcu vardr.
D bor sralamasnda Trkiyeyi takip eden
lkeler; Brezilya, Gney Kore, Arjantin, Irak
ve randr.
Trkiyenin ekonomide 8. Kalknma Plan
2001 2005 yllar arasnda uygulanmtr.
9. Kalknma Plan ise 2007 2013 yllar
arasn kapsamaktadr.
Trkiye 51 lkenin yer ald i bor
sralamasnda 22. srada yer alr.
Dnya ihracatnda ilk 10a giren lkeler;
Almanya, in, ABD, Japonya, Hollanda,
Fransa, talya, Belika, Rusya ve ngiltere
olmutur.
Dnya ithalatndaki sralamada ilk 10a giren
lkeler; ABD, Almanya, in, Japonya, Fransa,
ngiltere, Hollanda, talya, Belika, Gney
Kore olmutur.
Hizmet ihracatnda ilk sray ABD alrken;
ngiltere, Almanya, Fransa ve Japonya ilk 5i
oluturmulardr. Trkiye bu sralamada 27.
srada yer almtr.
Trkiye ekonomisi 2011 ylnn ilk eyreinde
yzde 11le dnyann en hzl byyen
ekonomisi oldu.
Trkiyede kii bana den milli gelir 10 bin
79 dolardr.
IMF verilerine gre Trkiye, SGP-GSYH esas
alndnda dnyann en byk 16.
ekonomisidir.
Mart 2011 verilerine gre Trkiyede isizlik
oran % 10,8dir.
Trkiye vergi yknde 24,6 puan ile
OECDnin en dk 4. lkesi oldu.
2011 yl kii bana den milli gelirde en
zengin lke Lksemburgdur.
2011de Resesyona giren lkeler Danimarka ve
Japonyadr.
2011 ylnda Tasarruf Mevduat Sigorta
Fonuna devredilen banka Birleik Fon
Bankas A..dir.
Dnya genelinde toplam d borcun yaklak
% 44 Amerika ve ngiltereye aittir.
Dnya Ekonomik Forumunun 40.s 2010
ylnn Ocak aynda svirenin Davos kentinde
toplanmtr.
Geleneksel olarak Almanyada yaplan Kresel
Ekonomi Sempozyumu, 2010 Eyll aynda
stanbulda gereklemitir.
Bte a % 12,7 olan ve ekonomisi kme
noktasna gelen AB lkesi Yunanistandr.
OECD tarafndan yaynlanan Byme
Eitsizlii raporuna (2011) gre gelir
dalmndaki adaletsizlik sralamasnda ilk
sray paylaan lkeler Meksika, Trkiye ve
ABDdir.
Ar bor yk sebebiyle Avrupa Birlii'nin
(AB) finansal yardm talebinde bulunmas
arlarna direnen Portekiz, Yunanistan ve
Tarih retmeni

132
rlanda'dan sonra AB'den yardm isteyen
nc lke oldu.
2010 verilerine Japonyay geen in,
dnyann en byk ikinci ekonomisi oldu.
lki Ocak 2008de spanya Madridde ikincisi
ise 2009 ylnda stanbulda yaplan BM
Medeniyetler ttifak Forumunun ncs
2010da Brezilyada yapld.
Trkiye ve in arasnda ticaret, kltr ve
ulatrma alanlarnda 8 anlama imzaland.
Bosna Hersek ve Arnavutluka AB yesi
lkelere vizesiz gei hakk tannd.
ABDnin Temsilciler Meclisi D likiler
Komitesince 4 Mart 2010 tarihinde szde
Ermeni iddialarn ieren tasar kabul edildi.
ABD ile birlikte tm dnyada 1965ten bugne
kadar soykrm kabul eden lke says 19a
ykseldi.
ABDnin Afganistan savayla ilgili olarak
Pentagonun gizli belgelerini yaynlayan
internet sitesi WikiLeaks adl sitedir.
Terrle mcadeleye ilikin politika ve
stratejileri gelitirmek ve bu konuda ilgili
kurum ve kurulular arasnda koordinasyonu
salamak zere ileri Bakanlna bal
Kamu Dzeni ve Gvenlii Mstearl
kuruldu. Mstearla stanbul eski valisi
Muammer Gler atand.
rann nkleer almalarnda kullanaca
uranyum iin Trkiye, Brezilya ve ran
arasnda takas anlamas imzaland.
12 Temmuz 2010 tarihinde Trkiye Srbistan
arasnda vizelerin kaldrlmasna ilikin
anlama imzaland.
12 Mays 2010 tarihinde Trkiye ile Rusya
arasnda imzalanan anlamayla birlikte
karlkl olarak 30 gn gemeyen
seyahatlerde ve 180 gn ierisinde 90 gn
amayacak ekilde vize uygulamas
kaldrlmtr.
14 Temmuz 2010da Portekiz ile Trkiye
arasnda vizeler karlkl olarak kaldrld.
28 Temmuz 2010da Kamerun ile Trkiye
arasnda vizeler karlkl olarak kaldrld.
Trkiye 2010 ylnda uzun sreli seyahatlerde
Lbnan, Kamerun; ksa sreli seyahatlerde ise
Rusya ve Tanzanya ile karlkl olarak vizeleri
kaldrmtr.
Trkiye ve Grcistan arasndaki 1996 tarihli
gmrk gei noktalar anlamasna eklenen
protokole gre, bundan byle iki lke
arasndaki geilerde pasaporta gerek
olmayacaktr. Trkiye Cumhuriyeti ve
Grcistan vatandalar Sarp ve Sarpi Snr
Kaplarndan kimlik kartlaryla gei
yaplabilecektir.

Trkiyeye vize uygulamayan lke ve zel
idare blgeleri unlardr:

AniguaBarbuda, Arjantin, Arnavutluk,
Bahamalar, Barbados, Belize, Bolivya, Bosna
Hersek, Brezilya, Egvador, El Salvador, Fas,
Fiji, Filipinler, Guatemala, Gney Afrika
Cumhuriyeti, Grcistan, Haiti, Hrvatistan,
Honduras, Hong Kong, ran, Jamaika, Japonya,
Kamerun, Karada, Kazakistan, Krgzistan,
Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyeti, Kolombiya,
Kore Cumhuriyeti (Gney Kore), Kosova,
Katar, Kosta Rika, Libya, Lbnan, Makau zel
dare Blgesi, Makedonya, Maldivler,
Malezya, Mauritus, Nikaragua, Pakistan, Palau
Cumhuriyeti, Portekiz, Rusya, St. Vincent
Grenadines, Singapur, Srbistan, Solomon
Adalar, Sri Lanka, Suriye, Svaziland, ili,
Tayland, Trinidad Tobago, Tunus, Tuvalu,
Tacikistan, Tanzanya, Uruguay, rdn,
Venezueladr.

20 Asyal lkenin katlmyla oluturulan
Asyada birlii ve Gven Artrc nlemler
Konferans 2010da stanbulda topland.
Yasemin Devrimi olarak bilinen halk
ayaklanmas Tunusta meydana gelmi ve
devlet bakan Zeynel Abidin Bin Ali lkeyi
terk ederek Suudi Arabistana snmtr.
Msrda halkn balatt Turuncu Devrim
ad verilen ayaklanmalar Hsn Mbarek
ynetimine kar Tahrir Meydanndaki
gsterilerle devam etmi ve sonrasnda Hsn
Mbarek istifa ederek ynetimi askere
devretmitir. Yeni geici ynetim lkede
demokratik ynetimin kurulabilmesi iin
allmalarna devam etmektedir. Yeni
dnemde ne kan isimler Mslman
Kardeler rgt ve muhalefetin Nobel dll
aday Muhammed El Baradeydir.
Libyada Muammer Kaddafiye kar
muhalifler tarafndan balatlan halk
ayaklanmas sonucunda 42 yllk Kaddafi
iktidar yklmtr.
Tarih retmeni

133
Suriye Devlet Bakan Bear Esada kar
muhalifler tarafndan halk ayaklanmas
balatlmtr. lkedeki i atmalar
srmektedir.
Mays 2011de 48 yllk olaanst halin
kaldrld ve genel affn ilan edildii lke
Suriyedir.
RNEK SORU
Aadaki lkelerin hangisinde bir sreden beri
yaanan protestolarn ve muhaliflerin kard
olaylarn nne gemek amacyla Mays 2011de
genel af ilan edilmitir?
A) ran
B) Irak
C) Suriye
D) Afganistan
E) Pakistan
(2011 KPSS)
Cevap: C

ABDnin uzun sredir peinde olduu El-
Kaide lideri Usame Bin Ladin ldrld.
Amerikan resmi makamlar tarafndan yaplan
aklamaya gre, Usame Bin Ladin,
Pakistanda dzenlenen bir operasyonla l
olarak ele geirilmitir.
2011 Ocak aynda yaplan referandum sonras
ksmi zerklie sahip Gney Sudan % 99 evet
oyuyla kuzeyden ayrlmltr. Sudan Kuzey ve
Gney Sudan olarak iki devlete ayrlmtr.
Hindistan Maliye Bakan Pranab Mkharjee,
G-20 maliye bakanlar ve merkez bankalar
bakanlar toplants (ubat 2011) kapsamnda
ortak tutum belirlemek iin BRIC lkelerinin
kendi aralarnda yapt toplantya Gney
Afrikann da katldn syledi.
BRIC lkeleri artk Gney Afrikann (Sourt
Africa) da ba harfini alarak BRICS adn
almtr.
TGAV (Trk Gelecek Aratrmalar Vakf)
ve stanbul niversitesi tarafndan, bu yl ilki
14-15 Mart tarihlerinde ve dnyann farkl
blgelerinden ekonomi, siyaset, bilim
dnyasnn nde gelen isimlerini bir araya
getiren 2011 Deiim Liderleri Zirvesi stanbul
Kongre Merkezinde yaplmtr.
BMnin aklad Mavi Marmara Raporu
zerine trkiye, srail Devletiyle olan
ilikilerini 2. Katip dzeyine indirdi.
stanbul Modern Ynetim Kurulu Bakan Oya
Eczacba vestanbul Kltr Sanat Vakf
Genel Mdr Grgn Taner, Fransz
devletinin en prestijli nian saylan Legion
dHonneure layk grlmtr.

+ Sosyal, Kltrel Alanlardaki ve
Turizm Alanndaki Gelimeler

Nobel dllerini datan lke svetir. Ancak
bilim dlleri sve tarafndan verilirken,
sadece bar dl Norve Nobel Komitesi
tarafndan verilmektedir.
2010 Nobel Tp dl ngiliz Dr. Robert
Edwardsa verildi (ilk kez tp bebek almas
yapt iin).
2010 Nobel Bar dl, inde cezaevinde
tutulan muhalif politikac (insan haklar
savunucusu) Liu iaoboya verildi.
2010 Nobel Edebiyat dl Perulu yazar
Mario Vargas Llosaya verildi.
2010 Nobel Fizik dl ngilterede yaayan
iki Rus kkenli fizikinin olan. Andre Geim ve
Konstantin Novoselova verildi.
2010 Nobel Kimya dl Amerikal Richard
F. Heck ve Japonyadan Akira Suzuki ve Ei-
ichi Negishiye verldi.
2010 Nobel Ekonomi dl Amerikal
aratrmaclar olan Peter A. Diamond ve Dale
T. Mortensen ile ngiltere ve Gney Kbrs
vatanda Christopher A. Pissaridese verildi.
2010 Nobel Bar dlnn inli Muhalif Liu
Xiaoboya verilmesinin ardndan harekete
geen Pekin, kendi dln yaratt. inde
2010da ilk defa dzenlenen Konfys Bar
dl, Tayvan ile in arasndaki yaknlamaya
katklarndan dolay eski Tayvan
Cumhurbakan Yardmcs Lien Chana
verildi.
2011 Nobel Tp dln 3 Bilim Adam
paylarken, ortak zelliklerinin Genetik ve
Baklk alannda almalar dikkat ekti.
dller, Prof. Dr. Bruce Beutler, Prf. Dr. Jules
Hoffmann, Prof. Ralph M Steinman'a verildi.
2011 Nobel Edebiyat dln Trkede
Hzn Gondolu ve zmir Saat kitaplar
bulunan sveli air Tomas Transtrmere
verildi.
2011 Nobel Bar dl kadn arasnda
paylatrld. Ellen Johnson Sirleaf, Leymah
Gbowee ve Tawakkul Karmann lkelerinde
(Yemen) bar ortamnn yeniden oluturulmas
ve kadn haklar iin verdikleri iddet
Tarih retmeni

134
iermeyen abalarndan dolay dle layk
grldkleri akland.
2011 Nobel Fizik dl, uzak spernovalar
inceleyerek evrenin giderek artan bir hzla
genilediini kefettikleri iin Saul Perlmutter,
Brian Schmidt ve Adam Riess'a verildi.
2011 Nobel Kimya dl, srail Hayfa
Teknoloji nversitesinden Daniel
Shechtmana verildi.
2010 yl UNESCO tarafndan Kltrler Aras
Yaklam ve Biyoeitlilik Yl ilan edilmitir.
2010 yl Trkiyede Japonya yl ilan
edilmitir.
2011 yl UNESCO tarafndan Evliya elebi
yl ilan edildi.
Uluslararas Teorik ve Uygulamal Kimya
Birlii, Birlemi Milletler Eitim, Bilim ve
Kltr rgt (UNESCO) ile Birlemi
Milletler Genel Kurulu, 2011 yln
Uluslararas Kimya Yl olarak ilan
etmilerdir.
2011 yl, Kltr ve Turizm Bakanl
tarafndan Kuzey Kbrs Yl ve Mehmet
Akif Ersoy Yl olarak ilan edilmitir.
Osman Hamdi Beyin 100. lm yldnm
nedeniyle UNESCO tarafndan kimi
etkinliklerin dzenlenmesi planlanmaktadr.

Cumhurbakanl Kltr ve Sanat dlleri;
- Tarih dalnda Cemal Kafadara verildi.
- Resim dalnda Ergin nana verildi
- Kltr ve sanat kurumu dl stanbul
Moderne verildi.

Antalyada srdrlen 15. Altn Portakal iir
dl, Nida adl eserinden dolay air Ahmet
Telliye verildi.
nl ynetmen Nuri Bilge Ceylan, Fransa
Kltr Bakanlnca 'Sanat ve Edebiyat
valyesi Madalyasna layk grld.
UNESCO Semah Alevi Bektai geleneini,
Krkpnar Festivali ve Geleneksel sohbet
toplantlarn insanln somut olmayan kltr
miras listesine ald.
Birlemi Kentler ve Yerel Ynetimler
Tekilatnn (UCLG) dnem bakan stanbul
Bykehir Belediye Bakan Kadir Topba
oldu (2010 - 2013).
Avrupa dl Kazanan Kentler Birliinin 5 -
7 Mays 2011 tarihleri arasnda Ankarada
yapt toplant sonucunda yeni dnem bakan
Melih Gkek olmutur.
Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi
tarafndan Ankara ehrine 2009 Avrupa Kent
dl verilmitir.
Zeugma Mozaik Mzesi Gaziantepte
almtr.
Devlet memurluuna alnmada kullanlan st
ya 30 snr Bakanlar Kurulu karar ile
kaldrlmtr (2011).
2011 ubatta Cumhurbakan Abdullah Gl,
Yargtay ile Dantayda daire ve ye saysn
artran yasay onaylamtr.
Babakanlk bnyesinde alan tefti ve
inceleme organ Yksek Denetleme Kurulu
Saytaya devredilmitir.
TUK 2011 ylnda nfus ve konut saymnn
yaplacan bildirdi.
Cumhuriyet Gazetesi izerlerinden smail
Glge hayatn kaybetti. Glge, Hayvanlar
adl izgi bantta Entellektel Ay, Klozet
Faresi gibi tipler ile nlenmiti.
2010 yl Kasm aynda Diyanet leri
Bakanl grevine Prof.Dr. Mehmet Grmez
getirildi.
Milletvekili Says Artan ller: Ankara'nn
milletvekili says 29'dan 31'e, Bursa 16'dan
17'ye, Diyarbakr 10'dan 11'e, Gaziantep
10'dan 12'ye, stanbul 70'den 84'e, zmir 24'den
26'ya, Kayseri 8'den 9'a, Kocaeli 9'dan 11'e,
Sakarya 6'dan 7'ye, Tekirda 5'den 6'ya, Van
7'den 8'e ve rnak 3'den 4'e kt.
Milletvekili Says Azalan ller:
Afyonkarahisar, Ar, Aydn, Bitlis, ankr,
orum, Erzincan, Erzurum, Giresun, Isparta,
Kastamonu, Krehir, Konya, Ktahya,
Malatya, Ordu, Sinop, Sivas, Tokat, Trabzon,
Yozgat, Aksaray, Karaman, Krkkale,
Karabk.
Her yl bir lkede devlet yetkilisine
"Uluslararas ilikilerin gelimesine salad
katklardan" dolay dllendiren ngiliz
Kraliyet Uluslararas likiler Enstits
(Chatham Hause) 2010 iin Cumhurbakan
Abdullah Gl' seti.
Anayasa deiikliinin halk oylamasna
sunulmasnda ngrlen sre, 120 gnden 60
gne indirildi. Yurt dnda yaayan
vatandalarn halk oylamasnda oy
kullanacaklar sre ise 40 gnden 20 gne
ekildi.
1 Haziran 2010da yeni e-pasaportlar
kullanlmaya baland.
Trabzonun Maka ilesinde bulunan Smela
Manastrnda 88 yl sonra ayin dzenlendi.
Trk sinemasnn deerli sanats Trkan
oray 12 Mart 2010 Cuma gn stanbul
Nippon Hotelde yaplan basn toplants ile
UNICEF-Trkiye yi Niyet Elisi ilan edildi.
TRTnin ve Trkiyenin ilk haber
spikerlerinden, sunucu, yazar ve eitmen Jlide
Tarih retmeni

135
Glizar hayatn kaybetti. Trkeyi doru
kullanarak gen kuaklara rnek olan Glizar,
dil konusunda yetitirdii pek ok kiiyi radyo
ve televizyonlara kazandrmtr.
Dnya tarihinin en byk bilimsel deneyi
evreni anlama yolunda yepyeni admlar
atlmasn salayan Byk Patlama (Bing
Bang) deneyi (Byk Hadron arptrlmas)
svirenin CERN ehrinde baaryla
gerekletirildi.
2010da zlandadaki Eyyafyallaykll
yanardann kard toz bulutu Avrupada
yaam olumsuz etkiledi.
stanbul, Avrupa Birliinin organ olan AB
Konseyi tarafndan 2010 Avrupa Kltr
Bakenti olarak seilmitir.
2010 yl dier Avrupa Kltr Bakentleri Pech
(Macaristan), Essen (Almanya)dir.
2011 Avrupa Kltr Bakentleri, Turku
(Finlandiya) ve Tallinn (Estonya)dir.
2012 Avrupa Kltr Bakenti Guimareos
Maribordur.
2010 EXPO Fuar angayda dzenlenmitir.
2015 EXPO Fuar Milanoda dzenlenecektir.

2010 Oscar dlleri;

En yi Film: The Hurt Locker (lmcl Tuzak)
En yi Ynetmen: Kathryn Bigelow
En yi Erkek Oyuncu: Jeff Bridges
En yi Kadn Oyuncu: Sandra Bullock

2011 Oscar dlleri;

En yi Film dl: The Kings Speech (Zoraki
Kral)
En yi Film Ynetmen: Tom Hooper (The
Kings Speech)
En yi Erkek Oyuncu: Colin Firth (The Kings
Speech)
En yi Kadn Oyuncu: Natalie Portman (Black
Swan)
En yi Yardmc Kadn Oyuncu: Melissa Leo
(The Fighter)
En yi Yardmc Erkek Oyuncu: Christian Bale
(The Fighter)

Klaus Maria Brandauera stanbul Film
Festivali 2010 dlleri erevesinde yaam
boyu baar dl verilmitir.
2010 Eurovision ark Yarmas, Norvete
dzenlendi ve Trkiye, Manga grubuyla ikinci
oldu.
2011 Eurovision ark Yarmas Almanyada
dzenlenmitir. Trkiyeyi temesile eden
Yksek Sadakat grubu yar finalde elenmitir.
2011 Eurovision ark Yarmasn
Azerbaycan kazanmtr.
2012 Eurovision ark Yarmas
Azerbaycanda dzenlenecektir.
Orhan Pamuk Nobel Edebiyat dln alan ilk
Trk yazardr.
Fatih Akn Soul Kitchen filmiyle Venedik
Film Festivalinde Jri zel dln kazand.
46. Uluslararas Altn Portakal Film
Festivalinde En yi Film dln Kosmos
almtr.
Aspendos Opera ve Bale Festivali her yl
Antalyada yaplmaktadr.
Fatma Aliye Topuz lk kadn romancmz
Mfide lhan lk kadn belediye bakan.
Gler Karaklah lk kadn mill eitim
mdr.
Benal Arman lk kadn milletvekilimizdir.
YKn kurucusu ve ilk YK bakan olan
Prof.Dr. hsan Doramac 2010 ylnda
hayatn kaybetmitir.
Trkiye 2010daki Dnya Mnazara
Yarmasna ev sahiplii yapmtr.
UNESCO kltr mirasna en son eklenen
Sidney Opera Binasdr. Trkiyenin UNESCO
dnya kltr miras listesine aday gsterilen
alanlar:

Smela Manastr
Mardin Evleri
Efes Antik Kenti

Kltr ve Turizm Bakanl 19 Haziran
2011den itibaren Edirnede bulunan Selimiye
Caminin UNESCO Dnya Kltr Miras
listesine alndn aklamtr.
Kltr ve Turizm Bakanlnn nerisiyle,
Hatayda bulunan ve Hristiyanlar tarafndan
ha yeri olarak kabul edilen, ayn zamanda ilk
maara kilisesi olan ST. Pierre Kilisesi,
UNESCO Dnya Miras Geici listesine
alnmtr.

67. Venedik Film Festivali dlleri;

Altn Aslan (En yi Film): Somewhere - Sofia
Coppola
Gm Aslan (En yi Ynetmen): Alex de la
Iglasia (Balada Triste de Trompeta)
Tarih retmeni

136
Jri zel dl: Essential Killing (y: Jerzy
Skolimowski
En iyi Erkek Oyuncu: Vincent Callo (Essential
Killing)
En yi Kadn Oyuncu: Ariane Labed
(Attenberg)
En yi Senaryo: Alex de la Iglasia (Balada
Triste de Trompeta)

60. Berlin Film Festivali Berlinalede Altn
Ay dl Semih Kaplanolunun Bal adl
filmi kazand. Bu film ynetmenin leme
olarak balad serinin nc filmidir.
lemenin dier filmleri yine dller kazanm
olan St ve Yumurtadr.
61. Berlin Film Festivalinde En yi Film
dalnda Altn Ay dl, Asghar Farhadi'nin
ynettii ran dramas olan Jodaeiye Nader az
Simin filmine verildi. Bu film ayn zamanda
En yi Aktr ile En yi Aktris dallarnda
Gm Ay kazand, bylece Altn Ay
kazanan ilk ran filmi oldu.
Cumhuriyetin ilk kadn retmenlerinden Refet
Angn 2010 Ocak aynda tedavi grd
hastanede hayata gzlerini yumdu.
61. Cannes Film Festivalinde 3 Maymunla
en iyi ynetmen dln kazanan Nuri Bilge
Ceylandr.
63. Cannes Film Festivali Altn Palmiye
dln Taylandl ynetmen A. Weeraset-
hakulun Uncle Boonmee Who Can Recall
His Past Lives (Gemiteki Yaamlarn
Hatrlayabilen Amcam Boonmee) adl film
ald.
64. Cannes Film Festivalinde Nuri Bilge
Ceylan Bir Zamanlar Anadoluda filmi ile
Jri Byk dln alrken Altn Palmiye'yi
Tree Of Life filmi ile Terrence Malick
kazanmtr.

67. Altn Kre dlleri;

En yi Film: Avatar
En yi Erkek Oyuncu: Jeff Bridges
En yi Kadn Oyuncu: Sandra Bullock
En yi Ynetmen: James Cameron
En yi Senaryo: Up In The Air

3. Yeilam dlleri;

En yi Film: Nefes: Vatan Sa Olsun.
En yi Ynetmen: Reha Erdem Hayat Var
En yi Kadn Oyuncu: Binnur Kaya Vavien
En yi Erkek Oyuncu: Mert Frat Baka Dilde
Ak

4. Yeilam dlleri;

Kltr Sanat Hizmet dlleri: Nebahat ehre,
zzet Gnay, Gksel Arsoy
Yeiam Onur dlleri: Trker nanolu
En yi Yardmc Erkek Oyuncu: Av Mevsimi /
Okan Yalabk
En yi Yardmc Kadn Oyuncu: Av Mevsimi /
Melisa Szen
En yi Gen Yetenek: ounluk / Esme Marda
En yi Film: ounluk
En yi Sanat Ynetmeni: Yahi Bat / Hakan
Yarkn
En yi Kurgu: Kosmos / Reha Erdem
En yi Mzik: Kavak / Selim Demirdelen
En yi Grnt Ynetmeni: Av Mevsimi /
Uur bak
En yi Erkek Oyuncu: Av Mevsimi / Cem
Ylmaz
En yi Kadn Oyuncu: Eyvah Eyvah / Demet
Akba
En yi Senaryo: ounluk / Seren Yce
En yi Ynetmen: Kosmos / Reha Erdem

48. Uluslararas Antalya Altn Portakal Film
Festivali dlleri;
En iyi film: Gzel Gnler Greceiz
Kadnlar jrisi zel dl: Nar (mit nal)
En iyi ilk film: Zenne
En iyi ynetmen: idem Vitrinel (Geriye
Kalan)
En iyi senaryo: Emre Kavuk (Gzel Gnler
Greceiz)
En iyi kadn oyuncu: Devin zgr nar
(Geriye Kalan)
En iyi erkek oyuncu: Erdal Beikiolu
(Behzat . Seni Kalbime Gmdm)
En iyi mzik: Frank Schreiber ve Hamin Derya
(Yry)
En iyi yardmc erkek oyuncu: Erkan Avc
(Zenne)
En iyi yardmc kadn oyuncu: Nesrin
Cavadzade (Gzel Gnler Greceiz), Tilbe
Saran (Zenne)
En iyi kurgu: Gzel Gnler Greceiz
(Kalender Hasan)
En iyi sanat ynetmeni: Giyasettin ehir
(Yry)
En iyi belgesel: Bedensiz Ruhlar (Sabite Kaya)
Tarih retmeni

137
Cumhuriyet gazetesi Bayazar lhan Seluk 85
yanda stanbulda hayata veda etti.
Rusya tarafndan Pukin dl Trkiyeden
tarihi Prof. Dr. lber Ortayl, Edebiyat Ataol
Behramolu ve NTV Moskova muhabiri
Hakan Aksoya verildi.

+ Spor Alanndaki Gelimeler

Milli motosikleti Kenan Sofuolu, Dnya
Supersport ampiyonasnda 2010 sezonunu
genel klasman zirvede tamamlayarak dnya
ampiyonu oldu.
2010 Formula-1 Dnya ampiyonu Sebastian
Vettel oldu.
2011 Formula-1 Dnya ampiyonu Mart
aynda Avustralya Grand Prix'i ile balamtr.
ampiyona kasm aynda yaplacak olan
Brezilya Grand Prixi ile sona erecektir.
Belarusta yaplan 2010 Dnya Halter
ampiyonasnda mill sporcularmzdan
Nurcan Taylan 3 altn madalya, Sibel zkan
ise gm madalya almaya hak kazandlar.
2010 Avrupa Gre ampiyonas
Azerbaycann bakenti Bakde yapld.
2010 Dnya Basketbol ampiyonas
stanbulda dzenlenmi ABDnin ampiyon
olduu turnuvada lkemiz 2. olarak gm
madalyaya hak kazand.
2010 Dnya Basketbol ampiyonasnn
maskotu olarak Van kedisi seildi.
Dnya Genlik Kongresi 2010 ylnda
Trkiyede yapld.
Dnya Boks Konseyi (WBC) Dnya Velter
Siklet Gm Kemer mcadelesinde Seluk
Aydn dnya ampiyonu oldu.
2010 - 2011 sezonu Spor Toto Sper Lig
ampiyonu Fernerbahe oldu.
2010-2011 Trkiye Sper Lig ampiyonu
Fenerbahe Futbol Takm hakknda yrtlen
soruturma nedeniyle UEFAnn isteiyle
ampiyonlar liginden men edildi.
2011de Trkiye Futbol Federasyonu
Bakanlna Mehmet Ali Aydnlar seildi.
Galatasaray Spor Kulubnn yeni bakan
nal Aysal oldu.
2010 Dnya Bayanlar Voleybol ampiyonas
Japonyada yaplmtr.
Dnya Kadnlar Voleybol ampiyonasnda
Rusya st ste 2. kez ampiyon olmutur.
Aroma Bayanlar Voleybol 1. Ligi play-off final
serisinin 3. manda Vakfbank GSyi, 3-2
yenen Fenerbahe Acbadem, 2010-2011
sezonunun ampiyonu oldu.
Aroma Erkekler Voleybol 1. Ligi play-off
finalin 3. manda Fenerbahe, Arkas' 3-0
malup edip, seride 3-0'lk sonula ampiyon
oldu. Fenerbahe stste 2. ampiyonluunu
ilan etmi oldu.
Trkiye Kadnlar Basketbol Ligi'nde
Fenerbahe, sahasnda uzatmalara giden mata
Galatasaray Medical Park' 91-86 yenerek
seride durumu 3-1 yapt ve ampiyon oldu.
Fenerbahe bu ampiyonlukla 6 kez st ste
ampiyonluunu ilan etti.
Galatasaray Medical Park, 19. Kadnlar
Cumhurbakanl Kupas manda Fenerbahe
ile kar karya geldi. Ankara Spor
Salonundaki karlamay batan sona stn
gtren Medical Park, 78-85lik skorla galip
geldi ve kupay 8. kez mzesine gtrerek,
matan nce Fenerbaheyle paylat bu
kupay en ok kazanan takm olma nvann
tek bana ele geirdi (2011).
Fenerbahe Acbadem Bayan Voleybol takm
ndesit Bayanlar Voleybol ampiyonasnda
ikinci oldu.
2010 Dnya Erkekler Voleybol ampiyonas
talyada yaplmtr.
2010 Dnya Futbol ampiyonas, Gney
Afrikada dzenlenmitir. spanya ampiyonay
kazanmtr.
20. Avrupa Atletizm ampiyonas Barcelona
(spanya)da yapld.
20. Avrupa Atletizm ampiyonasnda bayanlar
5.000 metre yarnda Alemitu Bekele Avrupa
ampiyonu oldu. Elvan Abeylegesse 2. oldu.
10.000 metrede milli atlet Elvan Abeylegesse
Avrupa ampiyonu oldu.
100 metre engellide Nevin Yant Avrupa
ampiyonu oldu ve lkemize altn madalya
kazandrd.
2010 K Olimpiyatlar Kanadada
(Vancouver) dzenlendi.
Romanya 2010da ev sahiplii yapmas
beklenen 2. Karadeniz Spor Oyunlarn 2011e
erteledi.
2010daki Karadeniz oyunlar Bulgaristanda
yaplmtr.
2011 Doa Sporlar Olimpiyatlar Antalya
Kemerde yaplacaktr.
Tarih retmeni

138
2011deki II. Karadeniz Oyunlar Trabzonda
yaplacaktr.
2011 Avrupa Genlik Olimpiyatlar
Trabzonda yaplmtr.
2011 niversiteler Aras K Olimpiyatlar
Erzurumda yaplmtr.
2011 Avrupa Basketbol ampiyonas
Litvanyada dzenlenmi ve spanya ampiyon
olmutur.
Ankarada yaplan 2011 Yldz Kz Dnya
Voleybol ampiyonasnda Trkiye birinci
oldu.
2011 Dnya Kadnlar Futbol ampiyonas
Almanyada yapld. Turnuvada birinci olan
lke Japonyadr.
2011 Dnya Atletizm ampiyonas Gney
Korenin Daegu ehrinde yaplmtr.
Gney Korede dzenlenen Dnya Tekvando
ampiyonas sona erdi. Gyeongju kentinde
yaplan ampiyonada Trkiye, 1 altn, 1 gm
ve 4 bronz olmak zere toplam 6 madalya ile
erkeklerde takm halinde dnya ncs oldu.
Trkiyeye tek altn madalyasn kazandran
Servet Tazegl, ampiyonada MVP (En deerli
sporcu) seilirken, ay-yldzl ekip bayanlarda
ise takm halinde beinci srada yer ald.
2011 Avrupa Halter ampiyonas Rusyaya
bal Tataristan Cumhuriyetinde
dzenlenmitir. Rusya ampiyon olmutur.
24 Nisan 2011 tarihinde Bakent Ankarann
ev sahipliinde 90 lkeden 3 bin ocuun
katlmyla 1. Dnya ocuk Oyunlar
dzenlenmitir.
Almanyada yaplan 2011 Avrupa Gre
ampiyonasnda Trk greilerden 120 kilo
serbestte Fatih akrolu Altn madalya, 120
kilo grekoromende Rza Kayaalp Gm
madalya, 60 kilo grekoromende Mustafa
Salam Bronz madalya kazanmtr.
Japonyada yaplmas dnlen 2011 Dnya
Buz Pateni ampiyonas, bu lkede yaanan
deprem ve tsunami nedeni ile 25 Nisan-1
Mays tarihleri arasnda Rusyann bakenti
Moskovada dzenlenmitir.
2011 Voleybol Avrupa Bayanlar ampiyonlar
Liginde Vakfbank Gne Sigorta Trk
Telekom, 51. Avrupa ampiyonlar Ligi
kupasn kazanan Trk ekibi olmutur. Ayrca
bu kupay kazanan ilk Trk takm olarak da
tarihi bir baarya imza atmtr.
Avrupa Futbol Federasyonlar Birliinin
(UEFA) her yl dzenledii olaan kongresi
2012de stanbulda yaplacaktr.
2012 Avrupa Futbol ampiyonasna Polonya
Ukrayna ortakl ev sahiplii yapacaktr.
2012 Dnya Ksa Kulvar Yzme ampiyonas
stanbulda dzenlenecektir.
2012 Yaz Olimpiyatlar, Londrada
yaplacaktr.
2012 Olimpiyatlarna aday ilimiz stanbuldur.
2012 Avrupa Spor bakenti stanbul seildi.
2012 Dnya Salon Atletizm ampiyonas
stanbulda yaplacaktr.
2012 Paralimpik Yaz Oyunlar ngilterede
yaplacak.
2013 Akdeniz Oyunlar, Mersinde
yaplacaktr.
2013 niversiteler aras K Olimpiyatlar
Maribor Slovenyada gerekletirilecektir.
2013 Dnya Atletizm ampiyonas Rusya
Moskovada dzenlenecektir.
2013 U-20 Dnya Kupas Trkiyede
yaplacaktr.
2014 Dnya Futbol ampiyonas, Brezilyada
yaplacaktr.
2014 K Olimpiyatlar Rusyann Sochi
kentinde dzenlenecektir.
2014 FIBA Kadnlar Dnya ampiyonasna
Trkiye ev sahiplii yapacaktr.
2015 niversite K Olimpiyatlar spanyann
Granada ehrinde yaplacaktr.
2016 Avrupa Futbol ampiyonas Fransada
dzenlenecektir.
2016 Yaz olimpiyatlar Brezilyann Rio De
Janeiro ehrinde yaplacaktr.
2018 Dnya Futbol ampiyonas, Rusyada
yaplacaktr.
2018 K Olimpiyatlar Gney Korenin
Pyeongchang ehrinde yaplacaktr.
2020 Dnya Yaz Olimpiyatlar iin Trkiye
adayln aklamtr.
2022 Dnya Futbol ampiyonas Katarda
yaplacaktr.

+ evre, Tarm, Demografi
Alanndaki Gelimeler

Somalideki kuraklkla oluan ktlk sonucu
birok insan hayatn kaybetti.
Tarih retmeni

139
Uluslararas 6. Dnya Su Forumu 2012de
Fransada gerekletirilecektir.
evreye en ok karbondioksit yayan lkeler;
ABD, in, Hindistan, Rusya. Trkiye 23.
Srada yer almaktadr.
GAP kapsamnda ina edilen Ilsu Baraj
Projesi ile sular altnda kalacak olan tarih
blgemiz Hasankeyftir.
Dnyada en byk petrol rezervine sahip lke
Suudi Arabistandr.
Trkiyenin ilk nkleer santrali Mersin
Akkuyuda yaplacaktr.
Trkiyede ilk defa kurulacak olan Nkleer
Teknoloji Gelitirme Merkezinin Sinopa ina
edilmesi kararlatrld.
2013 yllnda yrngeye yerletirilmesi
planlanan uydunun ad Gktrktr.
Organik Tarm li seilen ilimiz zmirdir.
Trkiyenin halka ak ilk Planetaryumu 2010
ylnda Gaziantepte hizmete girdi.
lkemizin en byk ve kurumsal aalandrma
almas 81 lde 81 Orman projesi TEMA
Vakf nclnde balatld.
11 Ocak 2011de Japonyada 8,9 Richter
leinde deprem meydana gelmitir. Deprem
sonucunda Fukuima Nkleer Santralinde
radyasyon sznts meydana gelmitir.
Almanyada salatalktan bulat tahmin
edilen Enterohemorajik Escherichia coli
(EHEC) bakterisi nedeniyle l saysnn
artt, ayrca sve, Norve, Danimarka ve
ngilterede de benzer olaylara rastland
tespit edilmitir.
Devlet Planlama Tekilat (DPT) tarafndan
salanan kaynakla TBTAK Uzay
Teknolojileri Aratrma Enstits (TBTAK
UZAY) tarafndan Trkiyede tasarlanp
retilen ilk yer gzlem uydusu RASAT,
frlatlmak zere Rusyaya gnderildi.
Krsal kalknma programlar iin 2023 ylna
kadar 27 milyar harcanmas planlanmaktadr.

+ Hukuk Alanndaki Gelimeler

Avrupa nsan Haklar Mahkemesine ilk Trk
kadn yarg olarak Galatasaray niversitesi
retim yesi Prof. Dr. Aye Il Karaka
seilmitir.
u anda grevde olan Anayasa Mahkemesi
Bakan Haim Kltr.
Anayasa Mahkemesinin ilk kadn bakan
Tlay Tucudur.
u anda grevde olan Yargtay Cumhuriyet
Basavcs Abdurrahman Yalnkayadr.
Anayasa Mahkemesi tarafndan en son
kapatlan parti Demokratik Toplum Partisidir.
Yeni Vatanda Kanununa gre;

Vatansz ocuklara Trk vatandal verilecek
2010dan sonra ikamet sreleri eitlenecek
Yabanclarn Trk vatandalna alnmas
kolaylaacak
Vatandala alnmada, Trkiyede ikamet
etme sresi 5 yl olarak belirlenirken, mevcut
uygulamadaki
Trk soylular iin 2 yl ikamet etme artnn
2010a kadar devam etmesi ngrlyor.

Entegre Snr Ynetimi (zel Snr Birlikleri)
ile ilgili genelge 26 Mays 2010da Resm
Gazetede yaymland.

+ Uluslararas Alandaki
Gelimeler

Avrupa Birlii Adalet Divan ubat 2009da
tarih bir karar vermitir. Bu karara gre
1973te Trkiye AB arasnda yrrle giren
Katma Protokole dayanarak hizmet sunma
serbestisi erevesinde Trk vatandalarnn
ABye vizesiz girebileceklerine hkmetmitir.
Bu dava, tr ofr davas veya soysal
davas olarak bilinmektedir.
Eyll 2009 itibariyle 27 yesi olan Avrupa
Birliine aday lke says tr: Trkiye,
Hrvatistan ve Makedonya. Son olarak,
Karada, Arnavutluk, Bosna - Hersek yelik
bavurusunda bulundu.
Son Avrupa Parlamentosu seimleri Haziran
2009da yaplmtr. Parlamento bakanlna
Polonyal Jerzy Buzek seilmitir. Buzek,
Trkiyenin AB yelik srecine destek
vermektedir.
G-8 Toplants; Mays 2011de Fransada
yapmtr.
G-8 Zirvesi 2012de ABDde, 2013de
ngilterede, 2014de Rusyada yaplacaktr.
G-20nin 2011 ylndaki ilk zirvesi ubat
2011de Fransann Paris kentinde yaplmtr.
Bir sonraki G-20 Liderler Zirvesi ise 3-4
Tarih retmeni

140
Kasm 2011 tarihinde Fransann Cannes
kentinde yaplacaktr.
Avrupa Birlii Dnem Bakanl 1 Temmuz
2011den itibaren Polonyaya gemitir.
2011de Bulgaristan ve Romanya engene ye
olacaklardr.
18 NATO Avrupa lkesinin Hava Kuvvetleri
toplants 2011 ylnda Trkiyede yaplacaktr.
G-20 lkeleri unlardr; Trkiye, ABD,
Hindistan, Japonya, Brezilya, Rusya, Almanya,
Arjantin, Fransa, Suudi Arabistan, Meksika,
Gney Afrika, Birleflik Krallk, Gney Kore,
talya, in, Kanada, Avustralya, Endonezya,
Avrupa Birlii Dnem Bakan ve Avrupa
Merkez Bankas Bakan.
Avrupa Konseyi tarihinde ilk kez bir Trk
parlamenter, Avrupa Konseyi Parlamenter
Meclisi bakanl grevine seildi. Avrupa
Konseyi Parlamenter Meclisi bakan AK Parti
Antalya Milletvekili Mevlt avuoludur.
2010 ubat Aynda, Milli Savunma Bakan
Vecdi Gnln ev sahipliinde, NATO Genel
Sekreteri Rasmussenin bakanlnda stanbul
Kongre Merkezinde NATO Savunma
Bakanlar gayriresmi toplants yapld.
2010 Nisan aynda Nkleer Gvenlik Zirvesi
ABD Washingtonda yapld. Trkiyeden
Babakan Erdoan katld.
16. Dnya Verimlilik Kongresi 2010 ylnda
Trkiyede yaplmtr.
KKTC cumhurbakanl seimlerini Ulusal
Birlik Partisi bakan Dervi Erolu kazand.
Ban Ki-Moon ikinci kez BM Genel
Sekreterliine seildi. BMnin eski Genel
Sekreteri Kofi Annann yerine 1 Ocak 2007de
seilerek greve gelen Ban Ki-mun, ikinci 5
yllk dnemine 1 Ocak 2012de balayacak ve
31 Aralk 2016da grevi yeni bir Genel
Sekretere devredecek. BM artna gre Genel
Sekreterler en fazla iki dnem grev
yapabiliyorlar.
Kosovann bamszlk ilan ile bamszln
ilan eden son lke sfat Karadadan
Kosovaya geti.
E-7 lkeleri in, Hindistan, Brezilya, Rusya,
Endonezya, Meksika ve Trkiyedir. Bu
lkeler gelimekte olan lkeler olup 2050
ylnda dnya ekonomisine hakim olacaklar
dnlmektedir.
AGT Dileri Bakanlar Toplants
Kazakistann Almat kentinde yapld.
Amerikann Ankara Bykeliliine
Ricciordone atand.
Soykrm zanls Srp General Ratko Mladi
yakaland. Mladi Lahey Adalet Divannda
yarglanacaktr.
OPECin dnem bakan Ocak 2011 tarihinden
itibaren rana gemitir. ran bu grevi, Ocak
2012ye kadar yrtecektir.
31 Mays 2010da Gazzeye yardm gtren
Mavi Marmara gemisine srail ordusu
tarafndan operasyon dzenlendi. 9 kii
hayatn kaybetti.

Baz lkelerin Yneticileri;

Rusya Devlet Bakan Dimitri Medvedev
Rusya Babakan Vladimir Putin
ran Cumhurbakan Mahmud Ahmedinejad
Venezuela Devlet Bakan Hugo Chavez
ngiltere Kraliesi II. Elizabeth
ngiltere Babakan David Cameron
Fransa Cumhurbakan Nicolas Sarkozy
Fransa Babakan Franois Fillon
talya Babakan Silvio Berlusconi
Almanya Babakan Angela Merkel
Kosova Babakan Haim Taci
Grcistan Devlet Bakan Michael Saakasvili
spanya Babakan J. L. Rodriguez Zapatero
Pakistan Cumhurbakan Asf Ali Zerdari

Senegalin bakenti Dakar 6-11 ubat 2011de
Dnya Sosyal Forumuna ev sahiplii
yapmtr.
2009 ylnda NATO Genel Sekreterliine
Danimarka Babakan Anders Fogh Rasmussen
seildi.
Hseyin Diriz NATO Genel Sekreter
Yardmcs oldu.
Avrupa Birlii yesi olan Estonya Euro
kullanmaya balayan son Baltk lkesidir ve
Euro kullanmaya balayan 17. ye lkedir.
Schengen Serbest Dolam Hakkna sahip olan
lkeler; Estonya, Macaristan, Letonya,
Litvanya, Malta, Polonya, Slovenya, Slovakya,
ek Cumhuriyeti, Almanya, Avusturya,
Belika, Danimarka, spanya, Finlandiya,
Yunanistan, talya, Lksemburg, Hollanda,
sve, Norve, Portekiz, zlanda, Fransa.
Somalili korsanlarla mcadele amacyla Aden
Krfezine TCG Giresun Frkateyninin
ardndan Gediz Frkateyni gnderildi.
Tarih retmeni

141
NATOnun bnyesine 2009 ylnda katlan son
iki ye Arnavutluk ve Hrvatistandr.
NATOnun ye says bu katlmla birlikte 28
olmutur.
2010 NATO Liderler Zirvesi Kasm 2010da
Portekiz / Lizbonda dzenlenmitir.
angay birlii rgtne ye olan lkeler;
Kazakistan, Krgzistan, Tacikistan,
zbekistan, in Halk Cumhuriyeti ve Rusya.
BM 2009 2010 Gvenlik Konseyi geici
yeliine Trkiye seilmi ve bu grevi 31
Aralk 2010da sona ermitir. Trkiyeden
boalan geici yelie Almanya seilmitir.
UNDPnin Kemal Derviten sonraki bakan
olan Helen Clark, ayn zamanda UNDPnin ilk
kadn bakandr.
Birlemi Milletler En Az Gelimi lkeler 4.
Konferans 8-13 Mays 2011de stanbulda
yaplmtr.
RNEK SORU
9-13 Mays 2011 tarihlerinde dzenlenen Bir-
lemi Milletler En Az Gelimi lkeler 4.
Konferans aadaki ehirlerden hangisinde
gerekletirilmitir?
A) Londra B) Paris C) Brksel
D) stanbul E) Berlin
(2011 KPSS)
Cevap: D

Dileri Bakan Ahmet Davutolu, Avrupa
Konseyi Bakanlar Komitesi 2011 Yl Dnem
Bakanln Trkiye adna Makedonyadan
devralmtr.
Trkiye ve spanyann bakanln yapt
Medeniyetler ttifaknn 2011 Forumu
Katarda dzenlenecektir.
Ottowa Szlemesi; Antipersonel maynlarn
kullanmnn, depolanmasnn, retilmesinin ve
devredilmesinin yasaklanmas ve bunlarn
imhas ile ilgili szlemedir.
Montreal Protokol: Ozon tabakasnn
incelmesi sorununa kalc bir zm
bulabilmek amacyla 1980lerin ortasndan beri
srdrlen uluslararas bir i birlii projesidir.

Baz Devletlerin Ynetim ekilleri;

ABD: Federal Cumhuriyet
Almanya: Federal Cumhuriyet
in: Sosyalist Cumhuriyet
ngiltere: Meruti Krallk Anayasal Monari
spanya: Anayasal Monari
svire: Parlamenter Federal Cumhuriyet
talya: Parlamenter Cumhuriyet
Kanada: Federal Parlamenter Demokrasi
Rusya: Bakanlk Tipi Cumhuriyet

Baz nemli Kurumlarn Bakanlar;

1. YSK Bakan; Ali Em
2. DDK Bakan; Cemal Boyal
3. TMSF Bakan; akir Ercan Gl
4. BDDK Bakan; Tevfik Bilgin
5. YK Bakan; Yusuf Ziya zcan
6. SYM Bakan; Ali Demir
7. DPT Mstear; Kemal Madenolu
8. SPK Bakan; Prof. Dr. Vedat Akgiray
9. Hazine Mstear; brahim Halil anakc
10. Merkez Bankas Bakan; Erdem Ba
11. RTK Bakan; Prof Dr. Davut Dursun
12. eker Kurumu Bakan; Mehmet Azmi Aksu
13. Kamu hale Kurumu Bakan; Dr. Hasan Gl
14. Rekabet Kurumu Bakan; Prof.Dr. Nurettin
Kaldrmc
15. Ttn Ve Alkol Piyasas Dzenleme Kurumu
(TAPDK) Bakan; Mehmet Kk
16. Enerji Piyasas Dzenleme Kurumu (EPDK)
Bakan; Hasan Kkta
17. Telekomnikasyon Kurumu (Bilgi
Teknolojileri ve letiim Kurumu) Bakan;
Dr. Tayfun Acarer
18. Dantay Bakan; Hseyin H. Karakullukcu
19. Saytay Bakan; Mehmet Damar
20. Anayasa Mahkemesi Bakan; Haim Kl
21. Uyumazlk Mahkemesi Bakan; Ahmet
Akyaln
22. Yargtay Bakan; Nazm Kaynak
23. Yargtay Cumhuriyet Basavcs; Hasan Erbil
24. Askeri Yargtay Bakan; Hakim Tugeneral
Ahmet Alk
25. Askeri Yksek dare Mahkemesi Bakan;
Hakim Tugeneral Turgut Arbal
26. 28. Genelkurmay Bakan; Orgeneral Necdet
zel
27. MGK Genel Sekreteri; Tahsin Burcuolu
Yararlanlan Kaynaklar
Gncel Bilgiler Kitap, A Akademi
Yaynclk, 2011
Vatandalk, htiya Yaynclk, 2011
Gncel Bilgiler ve Anayasa: Data
Yaynclk, 2011

2012 KPSS Vatandaşlık DERS NOTLARI

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

2012 KPSS Vatandaşlık DERS NOTLARI

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

NDEKLER

TEMEL HUKUK KAVRAMLARI.........1

You might also like