H ABERLE R

TRK ESKA BLMLER ENSTTS

Ocak 2006, Say: 21

NDEKLER
Editrden Bayaz
Ali Dinol, Troya Kazlar ve Hititoloji

1
1

Kitap Tantmlar
Karl Graf Lanckoronski, Pamphylia ve Pisidia Kentleri, I. Cilt, Pamphylia, AKMED, 2004 (okay-Kepe, S.) 4 Parzinger, H. H. Schwarzberg, Aa Pnar II. Die mittel- und sptneolithische Keramik, Archologie in Eurasien 18, Studien im Thrakien-Marmara-Raum, Band 2, Deutsches Archologisches Institut Eurasien-Abteilung, Mainz am Rhein, 2005 (Karul, N.) 4 Daubner, F., Bellum Asiaticum. Der Krieg der Rmer gegen Aristonikos von Pergamon und die Einrichtung der Provinz Asia, Mnchen, 2003 (ahin, H.) 5 Gaitzsch, W., Eisenfunde aus Pergamon. Gerte, Werkzeuge und Waffen, Pergamenische Forschungen, Bd. 14, Ed.: W. Radt, Berlin, 2005 (Zeyrek, H.T.) 6

Arkeoloji Dnyasndan
III. Uluslararas Likya Sempozyumu (Kahya, T.) 7 I. Uluslararas Antik Dnemde Kehnet ve Bat Anadoludaki Apollon Kltleri Sempozyumu (Tulunay, E.T.) 8 Das Schiff von Uluburun, Welthandel vor 3000 Jahren/Uluburun Gemisi, 3000 Yl nce Dnya Ticareti (Yaln, .) 9 VI. Uluslararas Hititoloji Kongresi (Alparslan, M.) 10 Daskyleion - Pers Satraplk Merkezi (Bakr, T.) 11 Salat Tepe Kazs (kse, A.T.) 12

Kaz Aratrma
Karul, N.-. zeren, Aktopraklk Hy almalar 2005 13 narolu, A., Alaca Hyk Kazs 2005 14 zdoan, E.-H. Schwarzberg, Aa Pnar Hy almalar 2005 15 Glur, S., Gvercinkayas Kazs 2005 16 Tekin, H., Hakemi Use Kazlar 2005 17 zsait, M., Harmanren-Gndrle Hyk Mezarlk Kazs 2005 17 Seeher, J., Hattua Kazlar 2005 18 Bilgi, ., kiztepe Kazlar 2005 19 Ik, C., Kaunos Kazlar 2005 20 Cevizolu, H., Klazomenai Kaz almalar 2005 21 Doksanalt, E., Knidos Kaz ve Aratrmalar 2005 21 Durugnl, S.-M. Durukan, Korykos (Kzkalesi) Yzey Aratrmas 2005 22 Efe, T., Klloba Hy Kazlar 2005 23 Tulunay, E.T., Nif (Olympos) Da Aratrma Projesi: Yzey Aratrmas 2005 24 zyldrm, M. E. Erten, Olba Arkeolojik Yzey Aratrmalar 2005 25 Baaran, C., Parion Kaz almalar 2005 26 Belli, O., Sinek ay Kayaalt Sna Resimleri: Onbir Yayl Avc Adam 28 zfrat, A., Van, Ar ve Idr lleri Yzey Aratrmas 2005 30 Belli, O., Yukar Anzaf Urartu Kalesi Kazs 2005 31

Enstitden
Enstit Ktphanesinden Haberler (Alparslan, M.) 32 Trk Eskia Bilimleri Enstits Yllk Konferanslar 34 Yaam Soluu Projesi: stanbul Arkeoloji Mzelerindeki Msr Eserlerinin Yaynlanmas Projesi 34 Uluslararas Bilim Akademileri Birlii yeliimiz ve Corpus Vasorum Antiquorum Projesi 35 Uluslararas Sylloge Nummorum Graecorum Toplants Uppsalada Yapld 35 Yeni Yaynlarmz 36

Trk Eskia Bilimleri Enstits Haberler Say: 21 (Ocak 2006)

Editr

Meltem Doan-Alparslan
Sayfa Dzenlemesi ve Bask

Zero Prodksiyon Ltd. Yazlar kaynak gsterilmek artyla kullanlabilir. Ocak ve Mays aylarnda yaymlanr. cretsizdir.

Trk Eskia Bilimleri Enstits Ekrem Tur Sokak, No.4 34435 Beyolu-STANBUL Tel: 0090-212-292 09 63 Faks: 0090-212-514 03 97 E-mail: meltemalpdogan@hotmail.com mdoganalparslan@gmail.com doganmel@istanbul.edu.tr www.tebe.org

Editrden
Eskia Bilimlerine artan ilginin bir sonucu olarak, artk tv kanallarnda dolarken, gazete bayilerinin nnden geerken, kitaplara bakarken, eskiden alk olmadmz lde eski uygarlklar hakknda pek ok dokumana rastlar olduk. Bu durum, ge kalm bir uyann da iareti bence. Elinizdeki HABERLER dergisi yaklak 600 kii ve kurulua gnderiliyor. Bilim kurulular dnda farkl yer ve adreslerden gelen istek mail ve mektuplar dorultusunda, bu say gittike byyor. Bu da bilimimize duyulan ilgideki artn bir dier gstergesi Dergimizde almalarna yer verdiimiz bilim insanlarnn bal bulunduklar niversite ve enstit says da her bltende biraz daha artmakta ve eitlenmektedir. Trkiye'nin farkl yerlerindeki niversitelerden ve yurt dndan gnderilen deerli almalar sayesinde, geni katlml, farkl blge ve dnem aratrmalarn ve yeni haberleri ieren, zengin bir say ile karnza kabilmekteyiz. Eskia Bilimleri konusunda yetien insann, ne uzun bir yol katettiini hepimiz biliriz. Ayn ekilde bu sabrl ilerleyite kayplar verildiinde de zlrz. 2005, bu bakmdan derin keder veren bir seneydi. nce Manfred Osman Korfmann', ardndan mit Serdarolu'nu, Somay Onurkan' ve son olarak da Tahsin zg' yitirdik. Hepsi konularnda uzman, iyi bir bilim adam ve iyi birer insand. Tm arkeoloji camiasnn ba sa olsun! Bayazmzda kaybettiimiz Manfred Osman Korfmannn ansna hazrlanan, Troya ve Hititoloji konulu, Prof. Dr. Ali Dinol tarafndan kaleme alnm ve Hitit Biliminin, Troya Kazlarnn sonular ile nasl daha ileri gittii anlatlmtr. Ayrca Arkeoloji Dnyasndan blmnde yer alan Daskleion makalesi, burada gerekletirilen kaznn, arkeoloji, eskia tarihi ve dinler tarihi iin ne denli nemli sonular ierdiini gstermektedir. Ayn blmde, yurt ii ve yurt dnda uluslararas seviyede dzenlenen sempozyum, kongre ve sergi haberleri, katlmclar ve organizatrleri tarafndan hazrlanmtr. Okuyucularmzn dikkatini ayrca Kaz-Aratrma blmnde, isimlerini tek tek sayamayacam kadar ok ve nemli almalara ilikin yazlara da ekmek isterim. Tm okuyucularmza kayplar olmayan, umutlar olan yeni bir sene diliyorum
Meltem Doan-Alparslan

Troya Kazlar ve Hititoloji1

Prof. Dr. Ali Dinol

Sevgili dostum ve meslekdam, Trk Eskia Bilimleri Enstitsnn eref yesi, Trkiye Cumhuriyeti vatanda Prof. Dr. Manfred Osman Korfmannn aziz ans nnde tazimle eilerek, burada ksaca kendisinin Troya Kazlar sonucunda Hititolojiye salad katklar zetle sunmaya alacam. Hitit dilinin Hint-Avrupa Dil Ailesinin bir bireyi olduunun 1915 ylnda Bedrich Hrozny tarafndan kesin olarak kantlanmas ve bylelikle zmlenmesinin zerinden ok zaman gemeden, 1924de Paul Kretschmer Glotta Dergisinde yaynlanan bir makalesinde Ilios prensi Aleksandros ile bir Hitit metninde geen Vilusa Kral Alaksandus arasndaki benzerlie dikkati ekmiti. ki yl sonra, 1926da Emil Forrer byk tartmalara neden olan Boazkyde bulunmu ivi yazl metinlerdeki Homer ncesi Yunanllar ad ile bilinen almasn Alman arkiyat Dernei nin dergisinde yaynlamt. Burada nerdii, Hitit adlarnn Yunanca eitlemeleri, filolog ve dilbilimcilerin kat tepkileriyle karlat. zellikle Ferdinand Sommerin tenkitleri, tarihsel fonoloji temeline dayandrlmakta ve eitlemelerdeki seslerin bu biimde deiiklie urayamayacan savunmaktayd. Oysa Hitit Dneminden gelip Homer diline gemi ve referans olabilecek sayda ad veya szck elde yoktu. Dolaysyla tenkit edilen ses deimelerinin aksini de kantlamak olas grlmyordu. Dier yandan o zamanlar, Hitit tarihinin rekonstrksiyonu bugne gre daha eksikti ve baz olaylar anlamak daha zordu. Buna ramen Forrere kar taknlan ve onun politik grleriyle birletirilerek artan krc tavr, uzun sre devam etti ve Forrerin sava sonrasnda Gney Amerikaya g etmesine ve hayatnn sonuna kadar bir daha da Avrupaya dnmemesine neden oldu. Forrerin at tartma sava sonrasnda bir sre unutulur gibi olduysa da zellikle HititAhhiyava ilikilerinin incelenmesi nedeniyle tekrar canland. Ahhiyavallar gerekten Homerin Achaioiu ile eitlenebilir miydi? Bu soruya gerek filolojik gerek arkeolojik aratrmalarn verdii sonulara dayanarak artk olumlu yant verilmektedir. Ahhiyava lkesi halk Akalar dr ve Ahhiyavann lokalizasyonu da Miken merkezlerinin bulunduu Kta Yunanistandr. Hititoloji bu gerei kabul etmitir. Mikenoloji de etme yolundadr. Her konuda olduu gibi, doal olarak itiraz edenler de hl bulunmaktaysa da, sesleri artk daha zayflamtr.
1 Bayazmz, Yldz Teknik niversitesinde 23 Kasm 2005 tarihinde dzenlenen, Jeoarkeoloji ve Arkeojeofizik Sempozyumunun Manfred Osman Korfmann zel Oturumunda, Prof. Dr. Ali Dinol tarafndan yaplan konumann metnidir.

TRK ESKA BLMLER ENSTTS HABERLER

TROYA KAZILARI VE HTTOLOJ

M.. II. Binyl Haritas

Bu gerek ortaya konunca dier adlarn eitlemeleri de ele alnmak zorunda kalnd. Ahhiyavann Anadoludaki en byk kpr ba olan Milavandann Klasik Dnemin Miletosu olduu, buradaki arkeolojik buluntularn da yardmyla anlald. Olduka derin sondajlarda M.. II. binyla ait sur duvarlar ve anlaml sayda Miken ve Anadolu kkenli keramik ele geirildi. Arzavann bakenti olan Apasann ise Efes olduuna da artk kuku yoktur. Beparmak Dalarndaki Latmos hiyeroglif yazt, bu blgenin, Arzava lkesi nin gney snr olduu konusundaki grleri pekitirdi. Arzava lkelerini oluturan Mira, Kuvaliya, Hapalla, eha gibi blgeler de Bat ve -Bat Anadoluda aa yukar kesin bir biimde lokalize edilebildiler. Hitit Byk Kral I/II. Tuthaliyann yllklarnda Assuva lkeleri olarak saylan birok yer ad bulunmaktadr. Bu adlar olaslkla Artuqqa ile balamakta ve saat ynnde bir sra izleyerek Vilusiya ve Taruisa ile sona ermektedir. Bunlardan ilki iya eki ile geniletilmi olan Vilusa ile eittir. Arzava/Arzav-iya adlarnda grld gibi. Auva lkelerinin, I/II. Tuthaliyann sefer yapt Arzavaya gre kuzeyde olduu anlalmaktadr. nk Tuthaliyann yendii Arzavann mttefikleri olan devletler, Arzava lkesinn gneyinde yer alyordu. Baka trl diyecek olursak, Assuvay yerletirmek iin haritada sadece Arzavann kuzeyinde yer vard. Bu nedenle Assuvann Klasik Dnemin Assosu ile eitlenmesi sz konusu oldu. Ayn ekilde ilk defa 1924 ylnda Forrer, Taruisann Troya olabileceini dnm ve bu Paul Kretschmer
2
TRK ESKA BLMLER ENSTTS HABERLER

tarafndan da yukarda szn ettiimiz makalesine yapt bir ekte kabul edilmiti. Bu eitlemeye Sommer dahi, nl eseri Ahhiyava Belgeleri kitabnda itiraz etmemiti. 1952 ylnda Gurney nl Hititler kitabnda gerek Taruisa=Troya gerek Vilusa=Ilios iddialarn ele alm her ikisine kar da baz argmanlar ileri srm, ancak bu iddialar fonetik adan tmyle reddetmenin mmkn olamayacan sylemek durumunda kalmt. Ayn bilim adam 1959 ylnda amcas Garstang ile beraber yaynladklar Hitit Corafyas kitabnda, bu konuda bir adm ileri giderek, Taruisa adndan Troya adna gei aamasnda Taruiya biiminde bir ara form olabileceini kabul etmi ve her iki eitlemenin de yani Vilusa=Ilios ve Taruisa=Troya nn ok ekici olduunu onaylamtr. Bundan sonra 25 yl sreyle bu konu zerinde durulmamtr, ta ki Manfred Korfmann Beiktepe kazlarna balayp, Troyann nemini tekrar gndeme getirinceye kadar! 1986 ylnda Bryn Mawrda, Troya ve Troya Sava konusunda toplanan bir sempozyumda konuan Hans Gterbock, baz itirazlarn sakl tutmakla beraber, bu eitliklerin prensipte kabul edilebilir olduu sonucuna vardn iln etmitir. tiraz ettii hususlardan birisi, Tuthaliyann gerek Vilusa gerek Taruisay lke olarak KUR determinatifi ile gstermesi, halbuki Homerik metinde Troyann blgeyi niteledii, lios un ise kenti niteledii ynnde idi. Ancak bu farkn eitleme nnde bir engel oluturmad anlalmaktadr. nk Hititler, blge ya da lkeleri, orann bakentinin adyla anma alkanlna sahiptiler. rnein Kargam Kenti lkesi, Ugarit Kenti lkesi v. s. gibi.

TROYA KAZILARI VE HTTOLOJ

Dier yandan lke=KUR ve kent=URU kavramlarnn bugn bizim kullandmz anlamda olmad, nfus, toprak bykl v.s. gibi kriterlerle bu idari birimlerin oluturulmad da bilinmelidir. Baka deyile bir corafya iin ne zaman kent, ne zaman lke denilecei kesin deildir. Bu yzden Arzavann kuzeyinde saylan bu lkelerin gerekte kk yerleimler olduunu dnmek hatal olmaz. Eer eitlemeler doru ise Taruvisa/Truisann bir biimde Vilusa/ Vilusiyaya bal olmas gerekir. Ad eitlemeleri bunlarla da snrl kalmam ve her geen ylda daha artmtr. rnein Lazpa= Lesbos/Midilli gibi veya 2000 ylnda rencim Metin Alparslan tarafndan saptanan ve Tuthaliyann listesindeki birinci ad olan Artuqqa nn klasik Artake (Erdek) ile eitlenmesi gibi (Alparslan, M., Artukka: As suwa lkesi ve Lokalizasyonu, Anadolu Aratrmalar XVI, 2002: 23-34). Yalnz yer adlar deil, ahs adlarnn bazlar da, sadece Yunanca adlarla eitlenmekle kalmayp, anlamlarnn aklanmasna 2004 ylndan beri balamtr. rnein Madduvatta adl birini lkesinden kovan olaslkla Ahhiyava kral Attarsiyann ad, Yunanca korkusuz anlamna gelen Atarsias ile eitlenmektedir. Yine Ahhiyava kralnn akrabas olan Tavagalava da Yunanca Eteoklesin eski biimi olan Etevokleves ile eitlenmekte ve gerekten anl anlamna geldii saptanabilmektedir. Hitit metinlerinden elde edilen adlarn Yunanca karlklarn saptama sorunu 1990larn banda yle bir ikileme girmiti: ya tarihsel fonetik disiplininin kurallaryla tam aklanamayan ses benzerlikleri rastlant saylacak ya da bunlar bir kenara braklarak, genellikle Hititologlarn savunduklar eitlemelerin ardndan gidilerek, sorun tarihsel erevede ele alnacakt. Troya kazlarnda ilk nemli sonular gelmeye baladktan sonra, ikinci yolun daha doru olduu ve Anadolu tarihi hakkndaki bilgilerimizdeki boluklarn, ancak bu yolla doldurulabilecei ortaya kt. Hisarlkn, Homerin Troyas olduunun kabul edilmesiyle balayan bir alma hipotezi, Troya Savann gerekliinin kabuln de gerektirir, Troya Savann gereklii ise, burann Homer ncesinde var olduunu gsterir, bu varolu ise, ancak Hitit Dnemine denk debileceinden, o dnemdeki adnn Hitit metinlerinde geen Taruisa, Truisa adyla eitlenmesi zorunluluunu beraberinde getirmektedir. Hatti-Troya veya baka deyile Hitit-Truisa-Wilusa ilikilerinin tarihsel rekonstrksiyondaki yeri, bir ok Hitit tableti tarafndan da desteklenmektedir. Troyann tarihsel gereklii reddedilirse, tarihin bu blm de dayanaksz ve temelsiz kalmaktadr. Troya kazlarnn nemli sonularn ve Hititolojiye yapt katklar birka madde halinde yle zetleyebiliriz:

Troyada Bulunan Mhr

1- Hititler Vilusa ad ile yaklak bizim, Troas kavrammza eit olacak biimde tm blgeyi nitelemekteydiler. Burann evvelce sanld gibi, en ok 20 000 m2lik kk bir yerleim deil, 700010000 kiilik bir nfusu barndrabilecek, 200000 m2lik bir alana yayld ortaya kmtr. Bu byklk, dnemin byk kentleriyle karlatrlabilecek ldedir. 2- Kent Anadoludaki yerleim konseptine uygun olarak kurulmutur. Surla evrili bir akropol ve yine surla ve bir hendekle evrili bir aa ehirden olumaktadr. Aa ehir M.. II. binylda geniledii iin, yeni ve daha geni bir hendekle kuatlmas gerekmitir. Bu, nfusun da arttna kanttr. 3- Kent, kraln yaad bir idare merkezi olduu kadar, bir ticaret merkezi olarak ta ne kmaktadr. Akropolde yaayan idareci asiller gibi, halkn da ticaret nedeniyle elde ettii refah, kentin gelimesinden de anlalmaktadr. Kentin Anadolunun ok stratejik bir noktasnda konulanm olmas ve iki nemli deniz, Ege ve Karadeniz ve iki kta Asya ve Avrupa arasndaki balant noktasnda bulunmas, ticaretin canllnn nedenleriydi. 4- Bu konum kentin zenginliini gsterdii kadar, uluslararas dengeler bakmndan da nemini gstermektedir. Ayrca Korfmannn Beiktepe kazlarndan sonra da ortaya koyduu gibi, buras deniz arasndaki ulamn ana istasyonu olarak grev yapan bir gemicilik merkezi durumundayd. Elbette bunlarn getirisi olan zenginlik, buraya kar duyulan ele geirme isteklerinin de nedeniydi. 5- Refah ve zenginlii kendi kontrol altna almaya alacak en yakn ve yaylma potansiyeline sahip, en byk askeri g olarak o dnemde Anadoluda Hitit Devleti vard. Bu bakmdan, Hatti bakenti Hattua ile Vilusann politik ilikileri ok eskiye dayanyordu. Troyada 1995 ylnda bulunan, Luvi hiyeroglifleriyle yazl bikonvex madeni mhrn ortaya karlmas, bir tesadf deildir. Karlkl ilikiler Hititler tarafndan kullanlan yaznn bu blgelere yaylmasn gerektirdii gibi, buradaki
TRK ESKA BLMLER ENSTTS HABERLER

TROYA KAZILARI VE HTTOLOJ

canl ticaret, Troyada yaznn kullanlmasn gerektirmi olmalyd. nk bilindii gibi, yazy gerekli klan birincil neden ekonomiydi. Bir yznde Tarhuntanu adl bir ktibin ad ve nvan, dier yznde ise olaslkla eine ait bir kadn ad (belki Apata) olan mhr, burada Luvi hiyerogliflerini bilen ktiplerin istihdam edilmi olduklarnn kantlayabilir. Ancak tek bir mhr, zayf bir kanttr.Burada kazlar srdrlrse, olaslkla baka mhrler ve kil bullalara baslm mhr basklar ele geecektir.

6- Sonu olarak Troya kazlar hem dorudan, hem dolayl olarak, Kuzey Bat Anadolunun tarihsel corafyasnn aydnlanmasna yol at kadar, Hitit tarihinin rekonstrksiyonunda eksik kalm kesimlerin doldurulmasna da olumlu katklar salamtr. Sevgili Dostum Manfred Osman Korfmann n kendisine yneltilen acmasz eletirilere karn doru yolda olduuna ve kazsnda elde ettii verileri, Troyaya duyduu tutku nedeniyle belki biraz abarttna ya da sslediine, ama genelde bilimsel hibir yanla dmeden sunduuna inanyorum. Ruhu ad olsun!

Kitap Tantmlar
Karl Graf Lanckoronski, Pamphylia ve Pisidia Kentleri, I. Cilt, Pamphylia, ev.: S. Bulgurlu Gn, AKMED, 2004. Okuyuculara sunduumuz bu eser, Pamphylia ve Pisidia ya yaplan ok sayda bilimsel aratrma gezisinin sonucudur. 1882 ylnda Benndorfun bakanlnda Lykiaya yaplan ve gerekletirilmesinde benim de katkm bulunan geziden esinlenerek ayn yln sonbaharnda ilk defa Kk Asyann gneybatsna gittim. Karl Graf Lanckoronski, 1890da yaynlanan Stdte Pamphyliens und Pisidiens adl iki ciltlik kitabna bu szlerle balar. Onun kelimeleriyle, imdiye kadar zerine bir eyler yazlmam veya hak ettii oranda yazlmam Antalyadan ve ona birka saat mesafede yer alan Pamphylia Ovasndaki kentlerden ne kadar etkilendiini, beni her eyden ok blgede bildiim btn yerlerden daha gzel belki sadece talyadaki Campania Blgesinin bir nebze yakalayabildii harika doas etkiledi szleriyle vurgular. Kukusuz Dounun ve Kk Asyann cazibesi ok daha erken, 17. yydan itibaren maceraclar, bilgin ve seyyahlar, botanikileri ve corafyaclar kendine ekmitir. Bunda Dounun bilinmezliinin yan sra Anadolunun zengin tarihi eserleri ve bakir antik kentleri nemli bir rol oynamtr. Bu geziler zellikle 18. yydan itibaren bilimsel heyetler tarafndan yaplyor, izim ve planlarla desteklenen almalar yaynlanyordu. Bu seyahatnameler gnmzde yaplan arkeolojik almalarda nemli bir k noktasn oluturur. Zira bugn yerleri tam olarak bilinemeyen veya artk varolmayan kentleri lokalize etmek, doal ya da insan eliyle yok olmu antlarn neredeyse ilk hallerini grmek onlar sayesinde mmkndr. Bununla birlikte kimi izimlerin abartl olduunu vurgulamak gerekir. Arkeoloji ve Sanat Tarihi hayran Avusturyal Karl Graf Lanckoronskinin, G. Niemann ve E. Petersenle birlikte yapt Pamphylia ve Pisidia gezi sonularn deerlendirdii eser, bu blgelerdeki kentlerin toprak yzeyinde kalm mimari eserlerini tantmas, yaztlarn derlemesi ve bugn dahi kullandmz dakik izimler iermesi nedeniyle nemini korumaktadr. Bu balamda eserin Almanca orijinali, blgede alma yapanlar iin, uzun yllardan beri bir el kitab nitelii tamaktadr. 4
TRK ESKA BLMLER ENSTTS HABERLER

Sevindirici olan ise Lanckoronskinin Pamphylia cildinin nihayet Trkemize kazandrlmasdr. Akdeniz kltrnn hemen her alanda aratrlmasn ve tantmn hedefleyen ve bu yndeki almalar destekleyen Suna-nan Kra Akdeniz Medeniyetleri Aratrma Enstits, eviri Serisiyle Anadoluya gelmi ve zellikle Gney Anadoluda aratrmalar yapm seyyahlarn eserlerini dilimize kazandrarak faaliyetlerine yeni boyut getirmitir. Serinin ilk kitab olan Beaufortun Karamania isimli eserinden sonra Lanckoronskinin Pamphylias da duru bir Trke ve kaliteli bir tpkbasmla aratrclarn, rencilerin ve konuya ilgi duyanlarn daha ok yararlanaca ve bavuraca bir yayndr. Umarz bu deerli almann ikinci cildi olan Pisidia da en ksa zamanda yaynlanacak ve tpkbasm eviri serisi, blgeyle ilgili fazla tannmayan yeni seyahatnamelerin de eklenmesiyle, artarak devam edecektir. Sedef-okay Kepe Parzinger, H.-H. Schwarzberg, Aa Pnar II. Die mittelund sptneolithische Keramik, Archologie in Eurasien 18, Studien im Thrakien-Marmara-Raum, Band 2, Deutsches Archologisches Institut Eurasien-Abteilung, Verlag Philipp von Zabern, Mainz am Rhein, 2005. 422 sayfa, 155 izim levhas, 29 renkli ve siyah beyaz resim sayfas, 51 tablo ve 4 harita. Alman Arkeoloji Enstits Avrasya Blmnn yaymlad Archologie in Eurasien serisinin 18. saysnda, Studien im Thrakien-Marmara-Raum 2 alt bal ile yaymlanan kitap ayn serinin 1. saysnn devam niteliini tayor. nsz blmnde, Aa Pnar kazs ile ilgili serinin 1. cildinde, arlkl olarak mimari kalntlarn ele alnd ve zellikle buluntu topluklar ile ilgili almalar iin stratigrafik bir altlk oluturulduu belirtiliyor. Serinin 2. cildi ise blmden oluuyor. Bunlarn ilki, Hermann Parzinger tarafndan hazrlanan, 1993-1998 yllar arasnda aa karlan Orta ve Son Neolitik aa ait anak mlek buluntularn kapsyor. kinci blm ise Heiner Schwarzbergin kaleme ald, ayrk bir pimi toprak kap tr olan ve klt masas olarak adlandrlan buluntular ele alyor. Kitap, Jochen Grsdorfun Aa Pnar 14C lmlerini ieren katks ile son buluyor.

KTAP TANITIMLARI

lk blmde Parzinger almann ikinci sezonundan (1994) itibaren kenar, dip, tutamak ve bezemeli paralar gibi tanml kap krklarndan bir veri taban hazrlanmaya balandn ve 1998 ylna gelindiinde, buradaki yaynn da esasn oluturan yaklak 50000 parann deerlendirildiini belirtiyor. Veri tabannn ok geni tutulmasna ramen olduka sadeletirilmi ve kolay takip edilebilir bir ekilde yazya dklmesi, anak mlein tekdzeliinden deil, ustaca aktarmndan kaynakland, rahatlkla gzlenebiliyor. ki ana balk altnda toplayabileceimiz bu blmde ilk olarak anak mlein detayl tantmna yer verilirken ikinci aamada Gneydou Avrupa ile Kuzeybat Anadolu daki kronolojik yeri tartlyor. Blm, alt ayrmlarn listeler halinde verildii ana mal gruplarnn detayl tantm ile balyor. Bunu takip eden ksmda oran tablolar ile desteklenen mal gruplarnn dalm yer alyor. Benzeri bir mantkta ele alnan kap biimlerine ilikin blme, sayfalara datlm tipoloji tablolar elik ediyor. Kase, byk ve kk mlekler, byk kaplar, dip, kulp ve ayak balklar altnda ele alnan biimlerin genel tanmlar yaplrken, yine izleme kolayln salayan bir uygulama ile biim adnn ba harfi altnda sralan alt eitlemelerin listeleri bulunuyor. Ardndan biimlerin oransal dalm ve biim-mal ilikileri ele alnyor. anak mlein tantmna, geni bir yelpaze oluturan bezeme trleri ile devam ediliyor. Ana balklar altnda tantlan bezeme trleri, dalm tablolar, kapsaml izim ve listelerle desteklenmi. Parzingerin almas, yukarda sralan deerlendirmelerin eliinde anak mlein geliimini anlatan bir derlemeyle son buluyor. Aa Pnar Orta ve Son Neolitik a anak mleinin Gneydou Avrupa ve Kuzeybat Anadoludaki kronolojik yerinin tartld blm blge balklar altnda ele alnm. Bu ayrmda kaz yerlerinden ok Dou Trakya ile iliki iinde olabilecek, birer corafi btn oluturan blgelerin seildii gze arpyor. Yunanistann kuzeyinden, Karadeniz kylarna; Gney Marmaradan Kuzey Bulgaristana uzanan bu blge iinde Aa Pnar buluntularnn kronolojik yeri ve blgesel ayrmlar ele alnm. Kronoloji tablosu ieren sonu ksmnn ardndan kitabn birinci blm geni bir Almanca, ngilizce, Trke zet ve katalog ile tamamlanm. Kitabn ikinci blm Gneydou Avrupa ve Bat Anadolu Neolitik, Kalkolitik a klt masalarnn yeri bal altnda, sz konusu ayrk kap trlerinin tantm ile balyor ve bu konudaki aratrma tarihesi ile devam ediliyor. Planlar eliinde klt masalarnn yerleme iindeki dalmnn ardndan srasyla mal gruplar, yapm teknikleri, tip ve bezeme eitleri tantlyor. Tm detaylar ile incelenen bezeme tekniklerinin ardndan Aa Pnar klt masalar buluntu konteksleri ile birlikte genel olarak deerlendiriliyor. Kitabn ilk blmnde olduu gibi, yazar Schwarzberg de, ikinci aamada bu buluntularn geni bir corafya iindeki eitlemesini ve kronolojik yerini tartyor. Belirli tarihleme gruplar altnda toplanan 272 buluntu yerinden yola karak her bir tipin ayr ayr ele alnd bu blm zenle biraraya getirilmi izim ve dalm haritalar destekliyor. Son olarak klt masalarndan yola karak Gneydou Avrupann neolitikleme sreci konusunda bir deerlendirmesi yapl-

yor. Kitabn ikinci blm yine dilli bir zet ve katalog ile sonlanyor. Kitabn 3. ve son blmn Grsdorfun Berlin laboratuvarnda gerekletirdii, lmlerde uygulanan metodun ayrntll tantmn da ieren, Aa Pnar 14C lmleri oluturuyor. Necmi Karul Daubner, F., Bellum Asiaticum. Der Krieg der Rmer gegen Aristonikos von Pergamon und die Einrichtung der Provinz Asia, Mnchen, 2003, 318 sayfa. Kitap, yazar tarafndan 2002 ylnda Georg-Augustniversitt Gttingende kabul edilen ayn konu balkl Doktora tezinin, yeni yaynlanm literatrler eklenerek gelitirilmi haldeki basksdr. Kitap esas olarak blmden olumaktadr. Girite M.. 2. yyda Romann genileme politakas ve yaylm (s. 5-9) hakknda bilgi verildikten sonra, almann amacna deinilmitir (s. 9-12). III. Attalos ve Vasiyeti adl birinci blmde, yazar tarafndan III. Attalosun hayatndan ksa bir kesit sunulmaktadr (s. 13-17). Bundan sonra VIII. Ptolemaios Euergetes II. Physkonun M.. 155 ylndaki vasiyeti hakknda bilgi verilmektedir. VIII. Ptolemaios vasiyetinde, ayet kendisinin ardndan tahta oturacak bir varisinin olmamas durumunda, kralln Romaya brakacan bildirmektedir (s. 17-19). Yazar bundan sonra ise III. Attalos Philometorun vasiyetinin nedenleri, VIII. Ptolemaiosun vasiyeti ile arasndaki farklar, Bergama Krallnn ve Anadolu topraklarnn durumu hakknda bilgi vermektedir (s. 19-33). Die rmische Reaktion auf das Testament (=Romann vasiyete tepkisi) konu balkl alt blmde, Romann M.. 2. yyn son yarsndaki i karklklar, Yunan kentleri ile Roma arasndaki g mcadeleleri, antik kaynaklar ve yaztlarn verdii bilgilerin altnda ele alnmaktadr (s. 33-46). Hellenistik krallarn topraklarn, Romaya nc kez miras brakmas ise M.. 96 ylnda, VIII. Ptolemaios Euergetes II. Physkonun olu Ptolemaios Apionun lmlyle gereklemitir. Yazar bu olayla, M.. 155 ve 133 yllarnda Hellenistik krallarn topraklarn veraset yoluyla Romaya brakmas arasndaki benzerlikleri ve farkllklar irdelemektedir (s. 47-52). Kitabn Der Asiatische Krieg (=Asia Sava) balkl ikinci blmnde, III. Attalosun lmnn ardndan, II. Eumenesin olu Aristonikos Pergamon tahtnda hak iddia ederek Eumenes ad altnda sikke bastrmas ve ayaklanmas sonucunda meydana gelen karklklar ile savalar aktarlmtr (s. 53-186). III. Blmde, Cosul Manius Aquilliusun beraberinde 10 Legatla gelerek Asia Eyaletini nasl kurduu, eyaletin snrlar, Aristonikos isyannn bastrlmasnda Romaya yardmda bulunanlara verilen topraklar ve kurulan yeni eyalette uygulanacak olan vergi politikalar ele alnmaktadr (s. 187-265). Sonu blmnde, yazar genel bir deerlendirme yaptktan sonra, Asia Eyaletinin kurulmasnn ardndan Romann
TRK ESKA BLMLER ENSTTS HABERLER

KTAP TANITIMLARI

uygulad vergi politikalarnn yanll zerinde durmaktadr. Yazar, kitabn sonuna Strabon ve Iustinus gibi antik yazarlarn konuyla ilgili orijinal metinlerini ve yaztlar eklemitir. Yazar, kitabnda konuyla ilgili antik kaynaklar yeniden deerlendirmesinin yan sra, son yllarda bulunan yeni yaztlarn verdii bilgiler yardmyla, III. Attalosun topraklarn (kendisine vergi demekle ykml olan Yunan kentleri hari) Romaya brakmasnn ardndan Romann Kk Asyada ilk kez resmen toprak sahibi olma srecini ve bunun dourduu sonular yeniden ele almaktadr. Kitap, Anadolunun Roma hakimiyeti altna girdii bu dnemi yeni kaynaklarn yardmyla k tutmas andan nemli bir almadr. Hamdi ahin Gaitzsch, W., Eisenfunde aus Pergamon. Gerte, Werkzeuge und Waffen, Pergamenische Forschungen, Bd. 14, Ed.: W. Radt, Walter de Gruyter, Berlin, 2005. I-XIV+225 sayfa, 29 resim ve 77 levha. Kitap, Pergamon kaz almalarnda aa karlm maden buluntular arasnda yer alan demir eserlerin sistemli biimde deerlendirmesini iermektedir. Pergamondan maden eserler, 1878 ylndan beri uzun sre yeterince aratrlmamtr. Kaz (eski) Bakan Prof. Dr. W. Radtn da tevikiyle yazar, 1983 ylnda demir buluntular kazlara paralel biimde incelemeye balamtr. 1993 ylndan itibaren kaz malzemelerin yayna hazrlanmasna arlk verildii srada, demir malzeme aratrmalarnn srdrlmesine de hz verilmi ve sonuta Pergamondan Demir Buluntular isimli bu kitab arkeoloji bilimi dnyasna sunmutur. Buradaki almada Pergamon kazlarnn ok erken tarihlerden beri yeterince incelenmemi, depolarda ylm vaziyette duran, 1973 ylnda balayan konut alan kazlarndan gelenler ile birlikte says da artan demir buluntular, bilimsel adan deerlendirilmitir. Kitabn Kuruluu: kapaklar ve iindekiler listesini, kitap ile ilgili aklamalarn yer ald Pergamon kazs (eski) bakan ve kitabn editr W. Radtn ve yazarn n szleri, ksaltma listesi, giri, buluntu yerleri ve tarihleme, buluntu yerlerinin katalogu blmleri izlemektedir. almada deerlendirmeye alnan demir eserler, kullanm alanlarna gre gruplatrlm, kendi ilerinde fonksiyonlarna ve tiplerine gre ayr ayr incelenmitir ve tarihlendirilmeleri de yaplmtr. ncelikle ev ve iftlik ilerinde kullanlan ara gereler tanmlanm ocak ve mutfak gereleri (i, ocak demiri, hamur kesici, kzartma evirici, eitli kaplar, tava, kandil, tutamak ve eitli kap blmleri), baklar, makaslar, diki ineleri, a ineleri, ve rekeler, yn taraklar, kilit ve anahtarlar, kap aksamlar, eitli donanm paralar), bunun ardndan el aletleri kullanm alanlarna gre gruplamtr. Ahap ve ta iilii: eki, marangoz rendesi, testere, matkap, kalem, keski, kama, kire ka, duvarc malas, kenetler, akul; maden iilii: demirci gereleri (rsler, amboslar, kskalar); gruplaamayanlar: deri baklar, balmumu malas, kk gereler ayrntl biimde deerlendirilmitir. Tarm ile ilgili ara gereler blmnde 6
TRK ESKA BLMLER ENSTTS HABERLER

toprak ilemede, ahap elde etmede ve hayvanclkta kullanlanlar incelenmitir. Dizgin ve koum takmnn eitli aksamlar, ayrlan balca blmlerden bir dieridir. Silahlar ise aratrmaya konu eserlerin ele alnan son grubunu tekil etmektedir. Kitabn sonu blm Pergamon kazlarnda aa karlan demir buluntularn istatistiksel bir deerlendirmesi niteliindedir. Metin blmn katalog, Prieneden demir buluntulara yer verilen ekler, resimler listesi ve levhalar izlemektedir. Sonu: Burada tantmaya altmz kitap hakknda genel bir deerlendirme yapmadan nce Hellen dnyasnda alet ve silah yapmnda kullanm M.. 1. binin balarna kadar uzanan demir madeni ile ilgili baz zellikleri belirtmenin yararl olaca kansndayz. Pergamon Blgesinde demir cevheri, magnetit formunda bulunmaktadr. zmir, Manisa/ Magnesia ve Ayvalkta bu maden yataklarnn varl bilinmektedir. Demir, tarihin her dneminde, demirci ustalar tarafndan ilenmitir. Bu madenin erime noktas 1535C dir. Ancak, Hellen ve Roma Dnemlerinin maden eritme ocaklarnda bu scakla ulalmas mmkn olmamtr. Bunun yan sra demirin ilenmesi ve kullanm asndan iyi zellikleri dnemin ustalar tarafndan kefedilmitir. Sertlii, kolay ilenirlii, abuk ekil verilebilirlii bu madenin gnmze kadar yaygn kullanmnda etkili olmutur. Demir tekniinin geliimi retim artna da kolaylk salamtr. Bakr ve bronzdan daha basit ve abuk ilenebilmitir. Demir ara gerelere her dnemde deer verilmi, genelde ara/gere ve silah yapmnda yararlanlmtr. Romal demirciler yumuak demire eitli yntemler uygulayarak elik haline getirmeyi bilmekteydi, ancak Latince de demir ve elik kavramlarn birbirinden ayran kelime yoktur. Demir M.. 1. binyln balarndan itibaren ticarette de hammadde olarak nemli bir yere sahip olmutur. Romal baz yazarlar almalarnda bu madenin elde edilmesi ve ilenmesi konusunda teknik bilgilere de yer vermitir. Bunlar arasnda C. Plinius Secundus en nemlisidir. Plinius, Naturalis Historia isimli kitabnda (Plin. n. h. 33-34) madenler ve kullanmndan sz ederken eitli demir cinsleri, bunlarn elde edilmesi ve kullanlabilir hale getirilmesine deinmitir. Kitapta yazarn ortaya koyduu tespitler, demir malzemenin incelenmesinde baz sorunlarn sz konusu olduu fikrini vermektedir. Bunlarn en nemlisi ok sayda demir gerecin hangisinin gerekten antik veya yakn dneme ait olduklar hakknda herhangi bir tespit yaplamamasdr. Bunlarn ou gnmzde de kullanlan formlara sahiptir. Demir ara ve gerelerin formlar zaman ierisinde ok az deimitir. Fonksiyon ayn olduundan, ara-gerelerin form ve tipleri yzyllarca deimemitir. Dnemin modas ve fonksiyonel etkili ssler, form asndan deiimde rol oynamamtr. W. Gaitzschn Pergamon kazlarndan demir buluntular ile ilgili baz istatistiksel bilgilere de ksaca deinmek gerekir. Yazarn tespitlerine gre: Pergamon kent kazsnda demir buluntular, 40 komplekste ele gemitir. Evler ve avlular buluntularn yaklak yarsnn ele getii merkezler olmutur. Gymnasionda ele geen Bizans gerelerinin % 90nn ev ara ve gereleri olduu saptanmtr. Traianeum ve

KTAP TANITIMLARI

civarndaki territoriumdan demir buluntularn 2/3sinin mparatorluk Dnemi ve Ge Antik Dnem aragere ve silahlarndan olutuu belirtilmitir. Evlerden ve meknlardan ele geen demir eserler arasnda, ocak ve mutfak gerelerinin sayca fazla olduu saptanmtr. Ayrca Bizans kilit ve anahtarlarnn da ok olduu belirlenmitir. Kaz buluntusu silahlarn Hellenistik-Ge Antik Dnemler arasnda eitlilik gsterdii vurgulanmtr. Bunlar arasnda arsenalde ele geen silahlarn ou M.. 2. yya tarihlenmitir. Tarm ile ilgili gereler arasnda meyvecilik ve ahap ilemecilii ile ilgili olanlarn ok sayda olmasna dikkat ekilmitir. Demir cruflarnn Bizans Dnemindeki art ve byk ynlar oluturmas, bu dnemde kentte, demircilik iinin ticarette nemli bir yeri olduunu iaret etmektedir. Ge Bizans yap gruplarnda ele geen tarm gereleri, halkn beslenme alkanl, tarmsal alanda ticari adan buday ve arpa retiminin nemi, baclk ve ahap reti-

ciliinin yaygn ura alanlar olduu ortaya konulmutur. Tespit edilen nallarn ounun katr ve eeklere ait olmas ve bunlarn ok sayda ele gemesi bu hayvanlarn yerel tamaclkta tercih edilen vastalar olduunu belgelemitir. El iiliine ait ara ve gereler yardmyla Antik Dnem de, Bizans ve Osmanl-Trk Dnemlerinde ta, ahap ve deri iiliinin nemli bir yeri olduu da kantlanmtr. Yukarda detayl biimde tantlan kitap, Bat Anadoludan ve Ege Dnyasndan demir aragereleri, Pergamon rneinde ayrntl biimde bilim dnyasna sunmutur. Buradaki incelemede tespit edilen bulgular ve deerlendirmeler, Anadolunun farkl blgelerinden kaz yerlerinde aa karlan ve bilimsel aratrmalarda yeterli ilgi gsterilmeyen demir malzemeleri aratrmak isteyenler iin, el kitab nitelii tamaktadr. H. Turgut Zeyrek

Arkeoloji Dnyasndan
III. Uluslararas Likya Sempozyumu
Akdeniz, ktann, Avrupa, Asya, Afrikann bulutuu alan; Msrllar, Minoslular, Mikenler, Likyallar, Yunanllar, Etrskler, Romallar, Bizansllar, Araplar, Trklerle insanlk tarihinin bir tr ansiklopedisidir [D. Abulafia (ed.), Tarih Boyunca Akdeniz Uygarlklar, 2005: 12]. Kukusuz Akdeniz yrngesindeki kltrlerin en zgnlerinden biridir Likyallarnki. Onlarn k lkesi, harita zerinde Antalyadan Fethiyeye izilen bir dorunun gneyinde kalan ve bugn Teke Yarmadas olarak isimlendirilen, Anadolunun gneybat kesidir (C. Bayburtluolu, Lykia, 1975: 5). Likya nn su yz Akdeniz kltrlerine, kara bak batda Ege, douda Mezopotamya ve Asya kltrlerine dnktr. Kuzeyde ise Anadolu kltrleriyle komudur. Tarihi bulumalarn bu keime blgesinde Msr, Pers, Adalar gibi darlk grnen baskn unsurlarla da ba baadr. yonya, Frigya, Lidya, Karya, Pisidya, Pamfilya gibi kltr blgeleriyle de evrelenmitir. Likya nn bats, dousu ve kuzeyindeki kentlerin dokular birbirleriyle karlatrldnda gzlemlenen farkl sanat izleri bu sentezlerde zenginleen bulumalar aka yanstr; Ne Telmessos Phaselise benzer ne de Balbura Trebennaya (N. evik, Talarn zinde Likya, 2001). Antik dnyann merkezleriyle ok ynl iletiiminin sonucu yeniliki, sarp corafyasnn yaltlmlyla geleneki unsurlardan byleyici bir bileim yaratarak oluturduu zengin kltrn bizlere sunan Likya, etkileyicidir ve tekrar tekrar incelenmeyi hakeder. Akdenizin bu zengin kltrel potansiyeli nedeniyle enstitnn merkezi Anadolu Akdenizidir; Pamfilya nn, Pisidyann, Likyann bulutuu topraklar; Antalyadr. Suna & nan Kra Akdeniz Medeniyetleri Aratrma Enstitsnn, te Likya sloganyla Likya Blgesi nin, bir nevi Akdenizin tarih ncesinden balayp, Ortaan sonuna kadar uzanan sreteki tarihi corafyas, siyasal ve toplumsal tarihi, arkeolojisi, epigrafisi, numizmatii ve sanat tarihini ieren kapsaml bir sempozyumla, III. Uluslararas Likya Sempozyumu (K. Drtlk T. Kahya B. Varkvan (ed.), III. Uluslararas Likya Sempozyumu Bildiri zetleri, 2005) ile, yerli ve yabanc bilim adamlarn Antalyada ve de Likya topraklarnda anlaml buluturmas da bu zverili giriimin baarl bir resmidir. Bu da Anadolu Akdenizi iin, Likya iin, bilim iin byk frsattr. Anadolu Akdenizinde bir ok kaz ve yzey aratrmalarna maddi ve manevi her trl destei veren, aratrma projelerini tevik eden, bir yaynevi performasnda ardardna kartt yaynlaryla blge arkeolojisindeki nemli bir boluu dolduran Suna & nan Kra Akdeniz Medeniyetleri Aratrma Enstits (AKMED) sempozyumun oluum srecini yllar ncesinden hazrlamaya balamtr. ok kapsaml bir abann rn organizasyon baarl bir biimde sonulandrlm, AKMEDin uluslararas bilim evrelerine tantlmasnda etken olmutur. Birincisi 1977de Fransz Anadolu Aratrmalar Enstits tarafndan stanbulda, ikincisi 1990da Avusturya Bilimler Akademisi tarafndan Viyanada dzenlenen Uluslararas Likya Sempozyumunun 710 Kasm 2005 tarihleri arasnda Antalya Talya Otel Kongre Merkezinde gerekleen ncsne 100 akn sekin bilim adam katlm, birbirinden ilgin 80 bildiri sunulmu ve drt gn boyunca devam eden bilimsel tartmalar ve sergiler Likya kltrnn karanlkta kalan bir ok noktasna k tutmutur; Likyann
TRK ESKA BLMLER ENSTTS HABERLER

ARKEOLOJ DNYASINDAN

sahil kesiminde en eski yerleimlerin, bilimsel sonular gvenilir olmayan Beldibi ve Belba kaya snaklarnn olduu konumda yani 0-300 mlerde aranmas gerektii, daha yksek kotlarda Paleolitik Dnem yerlemeleriyle ilgili izlere rastlanmad (M. Otte H. Takran, Sempozyum Bildirisi - baskda) veya Neolitik Devrimin gerekletii zamanda, Antalyann ok scak ikliminde insan gruplarnn mutlaka yayor olmakla birlikte, bu insanlarn onbinlerce yldan beri srdrdkleri nomad karakterli pastoral hayatn ekiciliinden de kopamam olmalar (R. Duru, Sempozyum Bildirisi - baskda) buna rnektir ve bildiriler Likyada yaanmln en erken dnemlerden balayarak izlerini, yakn dnemlere kadar srmektedir. Bronz andan Greko-Romen ana Luvi halknn dinsel geleneklerinin Likya halknda devamll, Hristiyan topluluklarda hl yaayan ve yaam ritmlerini yneten Hellenistik ncesi kltlerin varl, Aziz Nikolausun kltnn yerini bin yl sonra Abdal Musann Bektai kltnn almas Likyann gemiini gelecee aktarmas rneinin inan boyutudur ve sempozyumun gncel sonular da tm boyutuyla Likyann gemiini bizlere aktarmtr. ats altnda barndrd tarihi Trk evleri ve eski bir Ortodoks Kilisesinin yan yanalyla Osmanlnn toplumsal hgrsn mimari boyutuyla sergileyen enstit, gerekletirdii sempozyumla Modern Trkiyeyi uluslararas bilim dnyasnda temsil etmi, iyi organize edilmi bir projeyle en st kaliteyi yakalam ve bu dorultuda rnek tekil etmitir. Enstitnn imdiki ksa vadeli hedefi sempozyum sonularn uzman bir editor ekibi vastasyla hazrlanacak yaynla, hzl biimde bilim dnyasna duyurmak, uzun vadede yenilerine ev sahiplii yapmaktr.
Tarkan Kahya

niversitesinden Prof. Dr. Roland Etienne yapmtr. Organizasyonun baarsna, TBTAK yan sra, zdere Belediyesi, Fransz Bykelilii, DORYA, EBLTEM, Skta Tekstil San. ve Tic. A.., Hamza Rstem Foto Pro. San. Tic. Ltd. ti., Sevilen arap San. A.. ve Esat Sivri sponsorluklaryla katkda bulunmulardr. Sempozyum, 17 Austos 2005 aramba gn saat 10.00da, E Edebiyat Fakltesi Konferans Salonunda, Dokuz Eyll niversitesi r. Grevlisi Duygu S. Akar Tanrverin sunumu ardndan Ege niversitesi Rektr Yardmcs Prof. Dr. Fikret kizin a konumasyla balad. Daha sonra sempozyum yrtme kurulu bakan Prof. Dr. Nuran ahin sz ald; hem Trke hem de Franszca yapt konumada, katlmclar ve konuklar selamladktan sonra, Anadoluda Kehnet ve Apollon Kltnn nemini vurgulayarak, sempozyumun amacn aklad ve geleneksellemesi dileinde bulundu. Sempozyumun, Prof. Dr. Nuran ahinin bakanlk ettii ilk oturumu On the Oracle Practices adn tayordu, fakat Orhan Bingln, kazya dnme zorunluluuna bal istemi zerine, Perembe gn Main Cult Sites of Apollo oturumunda sunaca Magnesia da Apollon Klt konulu bildirisi baa alnd. Daha sonra programdaki sraya gre Elif Tl Tulunay, Omoplatoskopia-Scapulamanteia ve Pelops ve Yann Leclerc, La notion despace souterrain dans les temples oraculaires dApollon balkl almalarn sundular. leden nceki Architecture of the Sanctuaries adl, Prof. Dr. Orhan Bingln ynettii ikinci oturumda, Akn Ersoy, Klarostaki Hellenistik Apollon Altar: Yeni Gzlemler; Jean-Charles Moretti ve Grard Charpentier, Le temple oraculaire dApollon Claros konulu sunumlarn yaptlar. leden sonra, Prof. Dr. Elif Tl Tulunayn bakanlndaki Archaeological Finds Recovered at the Sanctuaries adl gnn nc oturumunda, sa Kzgut Bronz Heykelcikler ile Kk Asya Apollon Kltlerinin likileri, Sebastiana Lagona Apollon in Kyme ve Adnan Diler Kaunos un Kral ya da Karyal Apollon balkl bildirilerini; konusu Epigraphic and Numismatic Researches olarak belirlenen, Prof. Dr. Andreas Furtwnglerin ynettii, gnn drdnc ve son oturumunda, Thomas Drew-Bear ve Mehmet Talalan, Dedications to Apollo from Antioch in Pisidia; Dorothea Mauermann, Apollon und Maussollos. Hekatomnische Mnzemissionen zwischen karischem Bund und persischer Herrschaft ve Koray Konuk, Teratoscopy, Apollo and Karian Telmessos konulu almalarn sundular. 18 Austos Perembe gn leden nceki iki oturumun da konusu Main Cult-Sites of Apollo idi. Bakanln Prof. Dr. Cokun zgnelin yapt ilk oturumda, Georges Rougemont, Delphes, les oracles

I. Uluslararas Antik Dnemde Kehnet ve Bat Anadoludaki Apollon Kltleri Sempozyumu

I. Uluslararas Antik Dnemde Kehnet ve Bat Anadoludaki Apollon Kltleri Sempozyumu/Ist International Symposium on the Oracle in Antiquity and the Cults of Apollon in Asia Minor, zmirde, Ege niversitesi (E) Bornova-Edebiyat Fakltesinde, 17-20 Austos 2005 tarihlerinde gerekletirilmitir. TBTAKn ana sponsorluunda dzenlenen sempozyumun yrtme kurulu bakanln Enden Prof. Dr. Nuran ahin, sekreterliini Yrd. Do. Dr. Cumhur Tanrver ve yeliklerini Ankara niversitesinden Prof. Dr. Cokun zgnel, Lecce niversitesinden Prof. Dr. Francesco DAndria, Halle-Wittenberg niversitesinden Prof. Dr. Andreas Furtwngler, Bordeaux III niversitesinden Prof. Dr. Pierre Debord ve Paris I
8
TRK ESKA BLMLER ENSTTS HABERLER

ARKEOLOJ DNYASINDAN

grecs et larchologie; Nuran ahin, la lumire dcouvertes rcentes: Relations de Claros avec Notion et oracles de Manto ve Francesco DAndria, New Research in the Apollo oracle and sanctuary in Hierapolis in Phrygia; bakanln Prof. Dr. Francesco DAndriann yapt ikinci oturumda Cokun zgnel, Kuzeybat Anadolu Apollon Klt ve Apollon Smintheus Tapna; Andreas Furtwngler, Didyma: Das archaische Apollon-Heiligtum im Lichte der jngsten Grabungen ve Grazia Semeraro, The Sanctuary of Apollo in Hierapolis: A stratigraphical approach to a cult context konularndaki almalarn aktardlar. leden sonraki ilk oturumun konusu Epigraphic Researches ve oturum bakan Prof. Dr. Roland Etienne idi: Pierre Debord Apollon en Carie, nouvelles perspectives; Guy Labarre LApollon Propylaios dEumeneia et les Theoi Propylaioi ve Cumhur Tanrver Epigrafik Buluntular Inda Klarosta Politheizm isimli bildiriler verdiler. Prof. Dr. Pierre Debordun ynettii gnn drdnc oturumunda Roland Etienne ve Fr. Prost De Delphes Claros: Apollon, ses images et ses oracles; Eric Raimond Homeric Apollon and some cultual aspects in Lukka Lands from IId millenium B.C. to Roman Period ve Kenan Eren Didyma-Klaros: Bir Karlatrma Denemesi balkl birer sunum yaptlar. 19 Austos Cuma gn Archaeological Finds at the Sanctuaries konulu ilk oturumda Gl In, Gney Pisidiada Apollon Tapnm ve Semra Mgele Der Neufund einer Apollonstatue in Sagalassos (Pisidien) und ihre Beziehung zum hellenistischen Kultbild des Apollon im Orakelheiligtum von Klaros (Ionien) konulu bildirilerini sundular. Gnn ikinci ve Scientific Researches at the Sanctuaries adl oturumunda, lhan Kayan, Geoarchaeological Interpretations on the Klaros Excavation Area; Girolamo Fiorentino ve Francesco Solinas, Archaeo-botanical research in the Sanctuary of Apollo in Hierapolis ve Levent Cava, Biokimya Asndan Apollonun Atribt Defne balkl sunumlarn aktardlar. leden sonra ilk olarak Miscellaneous Studies adl oturumda Raffaella Pierobon Benoit, Un controverso oracolo dell Apollo di Didyma i Gerghithes e la storia milesia; Natalie de Chaisemartin, Apollo in the Theatre and on the Tiberian Frieze of the South Agora at Aphrodisias ve Ik ahin, The Cult of Kharites in Klaros konulu almalarn sundular. Gnn ve sempozyumun son oturumu, Christianity and Oracle konusuna ayrlmt: Pierre Chuvin, Hristiyan din adamlarnn putperestlerin kehnetlerini kabul etmeleri ve kendi manev dnyalarnda btnletirmeleri zerine; Marc Wilson, The Rise of Christian Oracles in the Shadow of the Apollo Cults of Asia Minor ve Mehmet Khyaolu, Soothsaying in the Early Christianity balkl bildirileri verdiler.

Kapan oturumunda, nce Prof. Dr. Nuran ahin tarafndan I. Uluslararas Antik Dnemde Kehnet ve Bat Anadoludaki Apollon Kltleri Sempozyumu genel olarak deerlendirildi; daha sonra sz alan baz katlmclar da grlerini belirttiler ve yakn bir gelecekte bu sempozyumun devamnda bulumay dilediler. Sempozyum sresince, eitli uluslardan bilim insanlar, gerek oturumlarn sonunda gerekse dzenlenen yemek ve toplantlarda grme ve bilimsel tartma olana bulduklar kusursuz bir organizasyonla arland. Yeni buluntu ve aratrmalarn nda sunulan szl bildiriler, katlmclara birok yeni bilgi ve bak as kazandrd. Ayrca, sempozyum boyunca sergilenen Poster sunumlar da vard: Duygu S. Akar Tanrver, Early Altar and Offerings of Apollon Clarios; Serdar Aybek ve Ali K. z, Apollonia ad Rhyndacumda Apollon Klt; Yusuf Sezgin, 2003-2004 Artemis Area Excavations at Claros ve Fuat Ylmaz, The Archaic Sacred Road in Claros. Sempozyumda sunulan tm bildirilerin zetleri yaynlanm olup, ayrntl ve resimli makaleleri de yayna hazrlanmaktadr. Son olarak, sempozyumun doruunu oluturan Sembolik Kehnet Gsterisinden sz etmek istiyorum: Klarosun nl khinesi Mantonun iki kehneti Byk skender tarafndan Smyrna kentinin yeniden kuruluu ve Apollon ile Artemis tarafndan anneleri Leto ile alay eden Niobenin ocuklarnn ldrl Klaros Apollon Tapnann grkemli kalntlar zerinde renciler tarafndan byk bir baaryla canlandrld. zellikle ayn ondrd hesaplanarak 19 Austos Cuma gecesi mehtapta dzenlenen ve Arkas sponsorluunda gerekletirilen gsteride Christos Zygmolas ve ei tarafndan mzikle okunan hymnoslar da geceye renk katt. Her adan katlmclarn vgsn kazanan bu baarl sempozyumun dzenleyicilerine sonsuz teekkrler. Elif Tl Tulunay

Das Schiff von Uluburun Welthandel vor 3000 Jahren / Uluburun Gemisi 3000 Yl nce Dnya Ticareti
Deutsches Bergbau-Museum Bochumun 75. kurulu yldnm nedeniyle nsal Yalnn hazrlad 3000 yl nce Dnya Ticareti konulu sergi 16 Ekim 2005 ile 16 Temmuz 2006 tarihleri arasnda gsterime girmi olup, her gn ortalama 500 ziyareti tarafndan byk bir ilgiyle izlenmektedir. Cumhurbakanmz Ahmet Necdet Sezer ve Alman Cumhurbakan Horst Khlerin himayesinde gerekleen sergiye Efes Pilsen ve Trk Hava Yollar sponsorluk yapt. Sergi 15 Ekim 2005 tarihinde T.C. Kltr ve Turizm Bakan Atilla Ko tarafndan ald.
TRK ESKA BLMLER ENSTTS HABERLER

ARKEOLOJ DNYASINDAN

Serginin k noktas M.. 14. yyn ikinci yarsnda Uluburun yaknlarnda batm olan ticaret gemisidir. Batn yk Tun alarnda ekonomiye ve ticaret yaamna benzersiz ve yeni bir bak as getirmektedir. Uluburun Bat dnyann imdiye kadar bilinen en eski batdr. Geminin kalntlar ve yk T.C. Kltr Bakanl, Antlar ve Mzeler Genel Mdrlnn izniyle Bodrum Sualt Mzesi ve Institute of Nautical Archaeology at Texas A&M University tarafndan gn na karlmtr. 20 tona ulaan kargonun ana payn 10 ton bakr ve 1 ton kalay olumaktadr (klasik tun yapm iin gereken oran). Gemide ayrca cam kleler, reine dolu amforalar, kandiller, abanoz ve fildiinden yaplm malzemeler, altn nesneler, kehribar boncuklar ve yar deerli talar bulunmaktayd. 3000 yl nce dnya ekonomisi ve ticareti konularn ziyaretilere en etkileyici biimde sunmak iin sergi ana seksiyonda planland: lk blmde geminin tm yk ile birlikte rekonstrksiyonu yapld. kinci blmde ise batk sergilenmektedir. Salona giren ziyareti denizin altn ve batn bulunu vaziyetini izleyebilmektedir. Bylece sualt arkeologlarnn almalar hakknda da bilgilenmektedir. Son blmde ise Hitit, Msr, Miken ve Asur gibi M.. 2. binlerin nemli kltrleri tantlmaktadr. Kltrler anlatlrken hem batktan kan zgn malzeme, hem de dier mzelerden getirilen eserler kullanlmtr. Sergi sresince dzenlenen mzik konserleri, workshop ve konferans dizileri gibi kltrel etkinliklerle Dou Akdeniz Kltrleri ve zellikle Anadolu, blge insanlarna ve izleyicilere anlatlmaktadr. Uluburun Gemisinden yola karak kresellemenin tarih ncesi dnemlerde baladn, Dou Akdeniz Blgesinin ve zellikle Anadolunun o dnem dnyasnn en nemli halkasn oluturduu gerei vurgulanmakta ve Anadolunun Avrupa kltrnn olumasnda ve gelimesindeki nemli rolne dikkat ekilmektedir. bylece Modern Trkiyenin, Avrupann vazgeilmez bir paras olduu bilincinin alt izilmektedir. Serginin 696 sayfa Almanca katalogu yaplmtr(. Yaln-C. Pulak-R. Slotta, Das Schiff von UluburunWelthandel vor 3000 Jahren, Katalog der Ausstellung des Deutschen Bergbau-Museums Bochum, 2005). Katalog u an Trkeye evrilmekte olup, yakn zamanda baskya verilecektir. Katalog, sergide gsterilen eserlerin yan sra, Tun alarnda Hammadde Temini ve Dnya Ticareti konularnda ve Ge Tun a Dou Akdeniz Kltrlerini anlatan 47 bilimsel makale iermektedir. Ayrca 92 sayfalk, Uluburun Gemisini ve sergiyi anlatan bir el kitap kmtr. Sergi Bochumdan sonra muhtemelen stanbulda da gsterilecek, bu ynde ilk giriimler olumlu sonu
10
TRK ESKA BLMLER ENSTTS HABERLER

vermitir. Katalog kitabnn ayrca ngilizce olarak yaynlanmas da dnlmektedir. Sergi hakknda ayrntl bilgi almak iin, aada verilen internet siteleri ziyaret edilebilir: www.bergbaumuseum.de www.uluburun.de nsal Yaln

VI. Uluslararas Hititoloji Kongresi (Roma, 5-9 Eyll 2005)

ylda bir uluslararas platformda dzenlenen Hititoloji Kongresinin geen seneki adresi Romadaki La Sapienza niversitesi idi. Prof. Dr. Alfonso Archi tarafndan 5-9 Eyll 2005 tarihleri arasnda dzenlenen kongreye on yedisi Trk olmak zere, toplam 93 bilimci bildiri vererek katlmtr. Yurtdnda yaplmasna ramen, katlanlarn %20sinin, Hititlerin vatan olan Trkiyeden gelmesi, lkemizde bu dneme ve Hititlere olan ilginin artmasnn bir gstergesidir. Hititoloji Kongreleri, belli bir konuya bal olmadndan, 2005 yl toplants da doal olarak ok konulu bir grnm sergiledi. Filolojiden Linguistike, Arkeolojiden proje sunumuna kadar Hititler ile ilgili tm konular zerine bildiriler sunuldu. Yukarda saysna deinilen bilimcilerin arasnda ok sayda yesi bulunmas, Trk Eskia Bilimleri Enstits asndan da kayda deerdir. Enstit Bakan Prof. Dr. Ali Dinolun konumas, Boazkyde bulunmu olan be yeni mhr ve mhr basklar ile onlarn zerinde yer alan bir hiyeroglifin anlamlandrmasn konu ediyordu. Enstit Asil yesi Prof. Dr. Belks Dinolun konumas ise, Ankara Anadolu Medeniyetleri Mzesinde bulunan ve Orta Hitit Dnemine tarihlenen bir mektup zerine yapld. Dier bir yesi olan Prof. Dr. Aygl Sel, kazlarn yrtt Ortaky/ apinuvada ortaya karlan ok sayda tabletlerde geen ve henz bilinmeyen corafi yer adlarn konu ediyordu. Yine enstit asil yelerinden Prof. Dr. Mehmet zsait, Arkeolog Nesrin zsait ile beraber, Yalva ve dolaylarnda tespit ettikleri M.. II. binyl yerlemelerini tantt. Prof. Dr. Cem Karasu ise, Maat-Hyk Tabletlerinde geen ktipler zerindeki dncelerini dile getirdi. Yukarda saydmz Trk Eskia Bilimleri Enstits Asil yelerinin dnda, enstitnn muhabir yelerinin katlm da olmutur. Prof. Dr. Jak Yakar, Kaka arkeolojisi zerindeki grlerini sunarken, Do. Dr. Tayfun Yldrm kazlarn yrtt Hseyindedede bulunmu olan ve Eski Hitit ana ait bir kabartmal vazoda yer alan sahneyi yorumlamtr. Prof. Dr. Yasemin Arkan, Mala Nehrinin Hitit kaynaklarndaki nemi zerinde durmutur.

ARKEOLOJ DNYASINDAN

Yard. Do. Dr. Sava zkan Sava ise, daha nceleri bulunmu olan gm yumruk biimli kabn zerindeki kabartmal sahneyi, yazl kaynaklar yardmyla yorumlamtr. Enstit yeleri olduu gibi, kongre gen bilim insanlarnda da yank buldu. Ankara Anadolu Medeniyetleri Mzesinden Dr. Rukiye Akdoan, Gurparanzah-Destanna yeni bir fragman ekleyerek, bu metin zerindeki bilgilerimizi biraz daha tamamlam oldu. Dr. Gngr Karauuz ise, K. zcan ile beraber hazrlad ve Tarhuntaa/Hulaia Nehir lkesinin yerleme tarihini konu alan bir bildiri sunmutur. Yard. Do. Dr. Esma Reyhan Ortaky-apinuva tabletlerinde geen baz yeni dini terimler zerindeki almalarn sunarken, Dr. Leyla Murat da kupti- kelimesinin anlam ve kullanm zerine konumutur. Yard. Do. Dr. Turgut Yiit ise, bir Hitit kenti olan anahuittann tarihini anlatarak, kentin nemini vurgulamtr. Son olarak Meltem Doan-Alparslan Hitit metinlerinde adlar geen bir ktip ailesinin nemi zerine bir konuma yaparken, bu satrlarn yazar da II. Murilinin eleri konusuna k tutmaya almtr. Son derece ilgin bildirilerin sunulduu kongre 09 Eyll 2005 tarihinde son bulurken, Hitit aratrmalar konusunda da yeni sonular elde edilmi oldu. Daha nce talya (Pavia), Almanya (Wrzburg) ve Trkiye (orum)de dzenlenen Hititoloji Kongrelerinde olduu gibi, bu kongrenin bildirileri de bir kitap altnda toplanacaktr. Hititologlarn bir sonraki bulumas, yl sonra 2008de orumda dzenlenecek Hititoloji Kongresinin yedincisi ile gerekleecektir.
Metin Alparslan

Daskyleion - Pers Satraplk Merkezi

mii ve Bothrosu da olan bir Kybele Tapnann temelleri gibi buluntular, Xenophon ve Strabon gibi eski yazarlarn grlerini geree dntrmtr. Bylece Friglerin, Trakyadan Anadoluya anakkale Boaz yoluyla getikleri ve bir sre Daskyleionda yerleik kaldklar anlalmtr. Arkaik Dnemde iki Lydia Kral, Ardys ve Sadyattes, Daskyleionda sz sahibi olmulardr. M.. 1. yyda yaam tarihi Damaskuslu Nikolaos, Lydiann srgn kral Daskylosun, halefi Ardysn emriyle Daskyleion dnda bir yerde ldrldn syler. Lydia hakimiyeti, Pers lerin geliine kadar devam etmitir. M.. 547de Perslerin Lydiay ele geirmeleri ile Sardisde bir ynetim merkezi ve Daskyleionda nemli bir satraplk merkezi oluturulmutur. M.. 547-480 yllar arasnda yer alan Erken Akhaemenid Evre boyunca Pharnakes, Mitrodates, Megabazos ve Megabates diye bilinen drt satrap Daskyleion da genel valilik yapmlardr. Bu dneme ait arkeolojik buluntular arasnda, saraylara ait mimari bloklar, Anadolu-Pers stilinde ve zerlerinde Aramca yaztlar tayan mezar stelleri, fildii eserler, dokuma tezgh arlklar, ve 500 akn sayda ele gemi ve ran daki Byk ahn batdaki satraplar ile yapt yazmalarn kantlar olan Bullalar (mhr basklar) saylmaldr. M.. 480-370 yllar arasnda yer alan Orta Akhaemenid Evre Daskyleionun Altn an oluturur. Grkemli bir Duvar, Pers Saray mimarisinin tipik bir rneidir. Erkeklere ait kabul solonu olan bir Andronun (Satrap Saray), n bahesi, giriinde iki stunu vardr ve saraya ait bir blm oluturan bu Andronda I. Artabazos, I. Pharnabazos, I..Pharnakes ve II. Pharnabazos gibi satraplar yaamlardr. Bu saray, M.. 395 ylnda Spartal komutan Agesilaos tarafndan yaklp, yklmtr. Baz kalntlar, Zoroastrianizm Dinine ait yaplarn da Dasyleionda yer aldklarna iaret ederler. Zoroastrianizm Dininin rahipleri olan Magoslar gsteren iki kabartmal blok zerinde (stanbul Mzesinde), Magoslar padan giymiler ve ellerinde bransman tutarak, dini bir kurban sahnesinde
TRK ESKA BLMLER ENSTTS HABERLER

Daskyleion - Pers Satraplk Merkezi

1952 ylnda Alman Arkeolog Kurt Bittel, Ergili Kyndeki Hisartepeyi Pers Satraplk Merkezi ve yerleimin yaknnda yer alan Milli Park (Ku Cenneti) da satrapln Paradeisosu olarak kefetmitir. Daskyleionda ilk kazlar, 40 yl nce Ekrem Akurgal tarafndan yaplmtr. 1988de Tomris Bakr yeni kazlar balatmtr ve 2005 ylnda 18. kaz dnemi yaplmtr. Daskyleionun tarihi M.. 2. binyln sonlarnda, Troia Savalarnn ardndan gelen Aiol Kolonizasyonu ile balar. Strabona gre, Echelas, Peleopidler Slalesinden gelen gmenlerle birlikte buraya yerlemitir. Nitekim bu dnem Daskyleion yaknnda Gktepede ele geen ve ilerinde Buckel-Keramik rnekleri de bulunan bir grup seramik ile arkeolojik olarak kantlanmtr. M.. 800den itibaren de burada yaam olan Frigler hakknda kesin bulgular srpriz olarak 1990 ylndan beri ele gemektedir. Frig alfabesi ile yazlm epigrafik malzemeler, Frig sera-

11

ARKEOLOJ DNYASINDAN

yer almaktadrlar. Bu mermer bloklar bir Ate Tapna ya da Sunakna ait olmaldrlar. 2003 ylnda bu dine ait bir kutsal alan, kazlarda ele gemitir. M.. 4. yy Anadoluda ve de Daskyleionda Satrap ayaklanmalar ile karmaa iinde gemitir. Byk skender, generali Parmenionu, Granikos (Biga) savann ardndan, M.. 334 ylnda ele geirmesi iin Daskyleiona gndermitir. Makedonya ordusu kenti alm ve yakp ykmtr. Bu sava ile Daskyleionda Pers yaants da sona ermitir. Hellenistik Dnem yaplar, satrap saraylarnn ykk bloklar kullanlarak ina edilmilerdir. Daskyleionda Roma Dnemi ok zayftr. Buna karlk Byzans Dneminde askeri amala kullanlmtr. Bu nedenle Hisartepenin evresinde gl bir Byzans suru yer almaktadr. Daskyleion ve Pers Paradeisosu (Ku Cenneti) bugn koruma altna alnm olup, tm alan milli parka dntrlmtr. Bandrmada 2001 ylnda faaliyete geen yeni Arkeoloji Mzesinde Pers Kltrn ve Zoroastrianizm Dinini yanstan ve Daskyleion kazlarnda gn na kartlm eserler tehir edilmektedir. Tomris Bakr

Salat Tepe

Salat Tepe Kazs

Dicle Nehri zerine kurulmas planlanan Ilsu Baraj etki alan ierisinde kalan Diyarbakr ili Bismil ilesine bal Salat Tepede Diyarbakr Mzesi adna 20002002 yllarnda yaplan kurtarma kazlar, Devlet Su leri tarafndan finanse edilmi ve ODT-TADAM tarafndan organize edilmitir. Tepe zerinde ge dnem mezarlarnn altnda, Erken Demir andan Ortaaa kadar uzanan zaman diliminde alm tahl ambarlar ile Ortaa ve sonrasna ait ocak ve tandrlar, ta ve pise duvar paralarndan oluan mimari kalntlar aa kartmtr. Tepenin gney yamacna alan 60 m uzunluktaki basamakl yama amasnda tepe zerindeki kalntlarn altnda, antsal bir kerpi yapnn varln gstermitir. Bu yap Ge Kalkolitik aa ait, Obeyd boyal seramikleri veren yerleim katmanlarnn oluturduu yayvan bir hyk zerine denen kil dolgu bir platform zerine kurulmutur. Tepenin bu en eski yerleimi, Salat aynn Miyosen Dnemde biriktirdii akl seki zerine kurulmutur. Kurtarma kazlarnn, blgedeki Trk kazlarna denek aktarmnda yaanan zorluklar nedeniyle iki yl kesintiye uramasndan sonra, 2005 ylnda devam edilen kazlar, tepe zerindeki kerpi yapnn yaklak 600 m2lik bir blmn aa kartmtr. Derin kazlm ambarlar ve kl ukurlarnn verdii tahribat nedeniyle tam plan belirlenemeyen yap, standart kerpilerle (35x35x9 cm) ina edilmitir. Kil platform zerine akl deli bir taban denmi ve duvarlar iri
12
TRK ESKA BLMLER ENSTTS HABERLER

kireta bloklardan oluan temellerle desteklenmitir. Yapnn d duvarlar 3-3.5, i duvarlar 2-2.5 kerpi eninde rlmtr. Tepe zerinin gney kenarnda kazlan amalarda duvarlar ksmen 1.65 cm ykseklikte korunmu, gney kesimi gney kesimi anma ve kaymalar nedeniyle tahrip olmutur. Tahl ambarlarnn yol at tahribat alanlar arasnda ve baz ambarlarn diplerinde belirlenen duvarlardan yapnn plan tam olarak kartlamamakla birlikte geni bir avluyu kareye yakn ve ince-uzun dikdrtgen meknlarn evreledii anlalmtr. Bu meknlarn tabanlar ince beyaz svaldr. Yangn sonucu tahrip olmu bir meknn bat duvarnda dairesel ahap kaytlarn duvara geirilmesi iin iki girinti, bunlarn arasndaki taban zerinde 11 adet tezgh arl ve bunlarn altnda tabana alm, apraz bir ahap kayt yuvas bulunmutur. Bu bulgular burada bir dokuma tezghnn varln gstermektedir. Meknn hasr rtl sktrlm toprak taban zerine ylm halde on pimi torak kap, iki ta kap ve bir tts suna bulunmutur. Mekn ilerinden ve yap ykntsndan toplanan seramik byk oranda Kuzey Suriye Orta Tun a (krmz-kahverengi boya astarl kaplar, Habur boyallar ve standart monokrom) zellikleri gstermekte, bunlarn yan sra az oranda Erken Tun a III-IV iin tipik olan kap paralar (koyu azl portakalms krmz anaklar ve metalik seramik) ele gemitir. Bu zellikleriyle Salat Tepe kerpi yaps Yukar Habur Blgesi ve kuzeyinde gelien kltr blgesinde yer almaktadr. Yapnn tarihi iin mekndan alnan kmrlemi ahap kalntlar zerinde 14C analizleri yaptrlmaktadr. Yapnn meknlar genellikle buluntu iermediinden yapnn boaltlarak terk edildii, geni meknlar dolduran kerpi ykntnn nitelii de yapnn uzun srete eriyerek deil de, belki bir deprem sonucu aniden ykld izlenimini brakmaktadr. Kerpi duvarlarn kalnl yapnn dtan korunakl ve olaslkla birka

ARKEOLOJ DNYASINDAN

katl olabileceini, kaplad alan da bunun kamusal bir yap ya da bir zengin evi olabileceini dndrmektedir. Yapnn en yakn benzeri ayn blgedeki Giricano A ve C yaplar ile tepe 11. tabakasdr. Kaynaka
kse, A. T., 1999. Salat Tepe 1998 Aratrmas, Ilsu ve Karkam Baraj Glleri Altnda Kalacak Arkeolojik Kltr Varlklarn Kurtarma Projesi 1998 Yl almalar (ed. N. Tuna v.d.), Ankara: 333-351. kse, A. T. v.d. 2001. Salat Tepe 1999 Yzey Aratrmas, Ilsu ve Karkam Baraj Glleri Altnda Kalacak Arkeolojik Kltr Varlklarn Kurtarma Projesi 1999 Yl almalar (ed. N. Tuna v.d.), Ankara: 593-642. kse, A. T. A. O. Alp 2002. Salat Tepe 2000 Yl Kaz almalar, Ilsu ve Karkam 2000 (ed. N. Tuna v.d.): Ankara: 645-670. kse, A. T. 2004. Salat Tepe 2001 Yl Kurtarma Kazs, Ilsu ve Karkam 2001 (ed. N. Tuna v.d.), Ankara: 603640.

kse, A. T. A. O. Alp N. nal 2004. Ilsu Baraj-Salat Tepe 2000-2002 Yl Kazlar. 25. Kaz Sonular Toplants I, 2003, Ankara: 331-338. kse, A. T. A. O. Alp (baskda). Salat Tepe 2002 Yl Kurtarma Kazs. Ilsu ve Karkam 2002. kse, A. T. (baskda). Salat Tepe 2000-2002 Kazlarnn Stratigrafik Sonular. Belleten. Uysal, G. (baskda). Salat Tepe Populasyonunun Paleoantropolojik Analizi. 27. Uluslararas Kaz, Aratrma ve Arkeometri Sempozyumu, Arkeometri Sonular Toplants, 31.05.2005, Antalya.

A. Tuba kse

DZELTME
Haberler Dergimizin 20. saysnda yaynlanan Anazarbos Kazlar 2004 (s: 24) yazsnn bal, yayn srasnda gerekleen bir hata sonucu Anazarbos Kazs olarak verilmitir. Balk, Anazarbos Yzey Aratrmalar-2004 olarak dzeltilmitir.

Kaz - Aratrma Aktopraklk Hy almalar 2005

1980li yllarda balayan Ilpnar kazlarna kadar, Gney Marmara tarihncesi dnemler asndan hemen hemen hi aratrlmam bir yer durumundayd. Dr. J. Roodenbergin Ilpnarn ardndan bata Mentee olmak zere Haclartepe ve Barn Hykte (Yeniehir II) yapt almalar, blgedeki tarih ncesi dnem kronolojisinin oluumuna nemli katklar salad. 2004 ylnda, Ulubat Glnn dou terasnda yer alan Aktopraklk Hynde balatlan kazlarla blgedeki tarihncesi dnem almalarna bir yenisi daha eklendi. almann ilk ylnda gerek yzey taramalar ve sondajlar, gerekse jeomanyetik lmlerle yerlemenin kaplad alan yaklak olarak tespit edilmi ve kk apl kazlar ile ksmen aratrlmt. Buna gre Aktopraklk Hy, Ulubat Glne doru uzanan iki dere yatann arasnda kalan doal bir ykseltinin zerinde ve bu dere yataklarndan birinin kuzey terasna kurulan birbiri ile kltrel ve kronolojik olarak ilintili iki yerleim alanndan oluuyordu. 2004 ylnda gney kaz alan olarak adlandrdmz, dere terasndaki yerleimde bir sondaj, kuzey kaz alan olarak nitelendirilen doal ykselti zerindeki yerleimde ise 450 m2ye varan bir alanda kaz almalar yaplmt. lk veriler gney kaz alannn Neolitik ada bir dere yatann kuzey terasna kurulduunu, daha sonra Neolitik an sonlarna doru 150 m kadar kuzeye tandn ve Orta Kalkolitik aa kadar olaslkla kesintiz olarak devam ettiini gstermiti. 2005 ylnda arlk yine kuzey kaz alanna verilirken, gneyde greceli olarak daha dar bir alanda alld. Kuzey kaz alannda nceki yl 65 m apnda, kaln kalker sval, yenileme evresi bulunan bir hendek tespit edilmiti. Bu yl hendein derinliinin 1 mnin zerinde olduu anlald. Hendek iinde, ok sayda krk tme ta ve zenli yaplm tmlenebilir kaplarla dolu ukurlara ve mezarlara rastland. Bir kenar ta sras ile evrelenmi, basit ukurlara braklan 3 erikin gmtnden de anlald zere, ller herhangi bir yn btnl gzetilmeden hoker biiminde yatrlmtr. Yerlemedeki mezarlara imdilik yalnzca hendek iinde rastlanm olmas ilgin bir durumdur. Ancak henz hendein yapm amac ve dnemine ilikin kesin sonulara ulalamamtr. Hendein bulunduu alann i ksmnda ve dnda baz yap kalntlarna rastlanmtr. Ancak bu yap kalntlar ile hendek arasndaki iliki henz net deildir. Hendek, sz konusu yaplar birbirinden ayrmak amacyla yaplm olabilecei gibi daha sonraki bir dnemde de ina edilmi olabilir. Ancak her iki koulda da hendein Kalkolitik an balarnda ald sylenebilir. Bu alanda bulunan kalntlar tek odal dikdrtgen planl yaplardan olumaktadr. Duvarlarda ok sayda payanda bulunmakta, bunlar aty tamann yan sra mekn farkl ilevlere blmektedir. 50 cm kalnlnda
TRK ESKA BLMLER ENSTTS HABERLER

13

KAZI - ARATIRMA

Gl ve havzasnn geliimi zerine allmas gerekmektedir. Gln deniz ile ilikisi ve su seviyesindeki deiimlerin saptanmas, burada bulanan seddenin taknlarndan korunmak iin mi yapldn, yoksa Ulubat Glnn bu kesime kadar sokulan bir koy oluturup oluturmad gibi sorular da aydnla kavuturacaktr. Dier taraftan burada bulunan masif duvarlarn yapm iin gerekli olan i gc ve organizasyon da, burada yaayan topluluun sosyal yapsnn anlalmas iin nemli bir gstergedir. Ksaca zetlemeye altmz Aktopraklk Hy 2005 yl almalar, hykte korunagelmi en yeni tabakann, buluntu analojilerinden yola karak Ilpnar VA dnemine; M.. 5 binyln ortalarna tarihlenebileceini gstermektedir. Ancak henz bu sonular dorulayacak 14C analizleri yoktur. Buradaki anak mlek buluntular Neolitik adan Orta Kalkolitik aa kadar uzanan bir yerleimin olduunu iaret eder. Kaz almalarnn hemen ardndan Bursa Arkeoloji Mzesinin sit alan belirleme almalar srasnda hyn 100 m kadar kuzeyinde, yine doal bir srtn zerinde Kalkolitik aa tarihlenen bir mezarlk tespit edilmi, buraya ilikin kaz almalar 2006 yl projesine dahil edilmitir.
Necmi Karul-cal zeren

Aktopraklk Kaz Alan

olan duvarlar, dolgu kerpi kullanlarak ina edilmi, yeil renkte bir kil tabakas ile kaplandktan sonra, bir ok kez ince kalker sva ile svanmtr. Duvar yzlerinde ya da mekn iinde bulunan ahap kalntlar, duvarlarn en azndan alt ksmlarnn ve tabanlarn zaman zaman ahap ile kaplandn gstermitir. Yaplarn plan zelikleri buradaki yerleme dzeni hakknda da bilgi vermektedir. Kesin yarglara varmak iin henz erken olmakla birlikte, yaplarn bitiik dzende ardsra diziler oluturduklar ve nlerinde avlu olarak kullanlan geni aklklar brakld sylenebilir. Bu alanda, dolgu kalnlnn anlalmas iin alan sondajda hyn 5 tabakadan oluan 4 mlik bir dolgu kalnlna sahip olduu grlmtr. Gney kaz alanndaki almalar ise buradaki yerlemeyi evreleyen ikinci hendein dnda ve hendek dolgusunun iinde srdrlmtr. Buradaki hendek kuzeydekinden olduka farkl bir grnmde 3 m derinliinde, st akl 6 mye ulaan, ierisi yank kerpi dkntleri ile dolu bir hendektir. Bu ksmdaki alma yalnzca hendek ve hendein dnda kalan alanda srdrlm ve zellikle hendein dnda kalan tarafta gerek blge, gerekse dnem iin allagelmedik bir ta duvar ve blokaj sistemi ile karlalmtr. Hendee teet olarak kuzeydou gneybat ynnde uzanan iki ta duvar, yaklak 10 m aralklarla paralel olarak ina edilmitir. Her iki duvarn gneye bakan yzlerine dikine, ykseklikleri 2 myi bulan blok talar yerletirilirken arkada, eni 3 mye varan orta boy talardan bir blokaj oluturulduu gzlenmitir. Blok talarn yine gneye bakan yzleri uzun sre su ile temasa iaret eden parlak ve anm bir grnm oluturur. Gerek bu durum gerekse iki duvar arasnda kalan dolgunun, aniden birikmi bir amur nitelii tamas, sz konusu sistemin yerlemeyi olas taknlardan korumak iin ina edilmi bir set duvar olduunu dndrr. Set duvarnn gneyinde alan sondajlar bu alanda kalkerden ana kayann ani bir de getiini gsterir. Bu d buradan, yatan derine oymu bir derenin getii eklinde yorumlanabilir. Ancak daha kesin sonulara ulaabilmek iin Ulubat
14
TRK ESKA BLMLER ENSTTS HABERLER

Alaca Hyk Kazs 2005

Alaca Hykte 2005 yl kazs, balca iki amada yrtlmtr. Bunlar, Kuzey Amas ve Gney Amas olarak adlandrlmtr. Kuzey Amasnda, 2003 ylndan bu yana gn na karlmas srdrlen Hitit Maden Atlyesinin kazsna devam edilmitir. 2003 ylndan bu yana ok sayda tun ve gm ine, altn dmeler, potalar bulunan atlyede bu yl, altn hari dier malzemelerden yaplm objeler bulundu. Ayrca bir baltaya ait ta kalp da atlyenin ilevini aka ortaya koymaya yardmc oldu. Bunlarn dnda ok sayda arak, arlk, obsidyen ve sileks kesiciler, tabaklar, iri bir gaga azl testi, bize bir Hitit Maden Atlyesinde ne gibi malzemelerin bulunabilecei hakknda bilgi verdi. Atlyede ta duvarlar zerinde ayr atk su kanalnn varl da saptand. Bu atk su kanallarnn varl, maden ileme ii ile ilgili olmaldr. Ancak kullanlan suyun nereden temin edildii ve atn nereye gittii konularnda bir ize rastlanlmamtr. Atk su kanallarnn bulunduu atlyenin, antsal bir yap kompleksinin iinde yer ald anlalmtr. Bu antsal yapnn ta duvarlar, yer yer bir metre yksekliinde korunmutur. Duvarlarn ina teknii, Anadoluda erken alardan bu yana grlen bir tekniktedir. Duvarlarn i ve d ksmndaki irice talarn aras,

KAZI - ARATIRMA

daha kk talarla takviye edilerek, salamlatrma teknii ile yaplmtr. Ancak, ta temellerin ne kadar yksek olduu ya da zerlerinde ka sra kerpi dizisi bulunduu hakknda bir kalntya rastlanlmamtr. Atlyenin bir kk odasnn dou ksm, tahrip edilmi durumda bulunmutur. kinci odasnn kazsna ise nmzdeki yllarda devam edilecektir. Gney amas dediimiz alanda, nceki yllarda aa kartlan tahl depolarnn (silolarn) bat duvarlar bulunmaya allmtr. Bu alma sonucu, silolarn bat duvarlarnn, mabed-saray kesen birinci ihata duvar tarafndan tahrip edildii anlalmtr. Antsal yapnn aa kartlan duvarlar, restore edilmi ve konsolidasyonlar yaplmtr. Bu ylki almalarda, Alaca Hyk Hitit Barajnn sadece temizlii yaplm, restorasyonu ynne gidilememitir. Alaca Hykte mevcut 13 Eski Tun a krali mezardan 6 tanesi, drt duvar ve ii bo ekilde ziyaretilerin grne sunulmakta idi. Bu alt mezarn restorasyon projesi, ilgili koruma kurulunda onaylanm ve restorasyon sonras, ilerine konacak birebir eser kopyalar ile beraber fiyatlandrlmaya balanmtr. Bu projenin 2006 ya da 2007 ylnda tamamlanmas planlanmaktadr. Alaca Hyk Kazlarnn yeniden canlandrld 1996 ylndan bugne kadar geen srete ele geen hiyeroglif yaztl paralarn saysndaki art bize, Alaca Hykte baka yaztlarn da bulunabilecei iaretini vermektedir. Aykut narolu

Aa Pnar 4. tabaka yap kalnts

lanan Krklareli Arkeolojik Aratrma Merkezinde dzenlenecek olan atlye almalaryla giderek ok boyutlu bir kimlik kazanmaktadr. Yaplmas planlanan bu yeni projelerle hedeflenen, bilimsel nitelikli aratrmalarn yan sra kentte yerel katlmla da desteklenen, bir kltr sektr bilincinin oluturulmasdr. 13. yln geride brakan Aa Pnar kazlarnda 19932000 yllar arasnda daha ok Kalkolitik Dneme odaklanlmtr. Kapsaml bir ekilde yaynlanan bu almalarn sonucunda hykte Kalkolitik Dnemi yanstan ve kendi iinde alt evreleri bulunan 5 tabakann (1-5) olduu anlalmtr. eitli buluntu gruplar zerinde yaplan incelemeler, bu dnemin Balkanlar ile zellikle Bulgaristandan bilinen Karonovo III-IV kltr ile ayn sreci yansttn gstermitir. 20012003 yllar arasnda ise ilk olarak 1996 ylnda hyn kuzey ksmnda saptanan Neolitik tabakalar iinde, dar kapsaml kaz almalar yaplmtr. Kk lekli bu almalar yerlemede, Neolitik Dneme tarihlenen olduka iyi koruna gelmi iki tabakann (6-7) olduunu ortaya koymutur. Bu yeni bulgular, 2004 ylndan itibaren Aa Pnarda Neolitik Dneme odaklanan yeni bir projenin balamasn salamtr. Getiimiz yl yaplan hazrlk almalarnn ardndan bu ylki kazlar, Neolitik tabakalarn bulunduu kuzey kaz alannda, zellikle 6. tabaka dolgularn kapsayan amalarda srdrlmtr. Bunun yan sra Neolitik ve Kalkolitik Dnem arasndaki gei sreci zerinde durulmu ve iki dnem arasndaki iliki anlalmaya allmtr. Neolitik Dneme tarihlenen 6. tabakada nceki yllarda, dou-bat dorultusunda yan yana sralanm odal bir yap kompleksinin olduu grlmt. Bu yl bu alandaki yaplarn en azndan batya doru kesintisiz olarak devam ettii ve buradaki kalntlarn da dierleri ile benzer nitelikte olduu anlalmtr. erisinde ok sayda ocak, ilik yeri ve silo gibi yap esinin bulunduu alan tmyle almam, yap kalntlarnn daha batda ve kuzeyde devam ettiinin grlmesi zerine, burada yaplmas gereken detayl
TRK ESKA BLMLER ENSTTS HABERLER

Aa Pnar Hy almalar 2005

Krklarelinin 500 m kadar gneyinde yer alan Aa Pnar hyndeki kazlar 1993 ylndan bu yana stanbul niversitesi Prehistorya Anabilim Dalndan Prof. Dr. Mehmet zdoan ile Alman Arkeoloji Enstitsnden Prof. Dr. Hermann Parzinger bakanlnda yaplmaktadr. Genel olarak bu alma, Prof. Dr. zdoann 1980li yllardan itibaren blgede yapt kaz ve yzey aratrmalarnn devam niteliinde, Gneydou Avrupa ve Anadolu arasndaki ilikilere odakl bir sorunsaln parasdr. Bu nedenle ekibimizin blgede srdrd aratrmalar yalnzca Aa Pnar hy ile snrl kalmamtr. 1994 ylndan bu yana Aa Pnarn 300 m kadar batsnda yer alan Kanlgeit lk Tun a akropolnde kaz, Istranca Da Kylerinde ise krsal mimari belgeleme almalar yaplmaktadr. nmzdeki yllarda, blgedeki arkeolojik kltr varlklarnn TBA Kltr Envanteri Projesi kapsamnda belgelenmesi, Aa Pnar ve Kanlgeit kaz alanlarnda yaplmas dnlen Ak Hava Mzeleri, Ahmete Kynde bulunan ve yapm bu yl tamam-

15

KAZI - ARATIRMA

alma gelecek sezona braklmtr. Ancak imdilik, Aa Pnardaki Neolitik Dnem yerleiminin, hyn kuzey ksmnda bulunduunu, mimari gelenek ve buluntu gruplar asndan Kalkolitik tabakalardan belirgin farkllklar gsterdiini ve en azndan 6. tabakada evlerin birbirine bitiik dou-bat dorultulu bir yap dizisinden olutuunu syleyebiliriz. Uyarlanm 14C tarihleriyle M.. 5900-5800 yllarna tarihlenen ve iddetli bir yangnla tahrip olan bu tabaka, krmz zerine beyaz boya bezemeli anak mlei ile geni lde Orta ve Bat Balkanlarn lk Neolitik kltrleriyle ayn zellikleri sergilemektedir. Ancak bu tabakada, ada Anadolu yerlemelerinden bilinen buluntu topluluklarna benzeyen elerin de olduu grlmtr. Buradaki analizler tamamlandnda, gerek Neolitik yaam biiminin aktarm ve gerekse blgeye uyumuyla ilgili nemli baz sonulara ulaacamz dnmekteyiz. Bu yl 5. tabakaya ait dolgularn birden fazla evreye sahip olduu grlm, en stteki evrenin drtgen, ince kil duvarlaryla daha nceki yllarda alan 5. tabaka yaplar ile benzer nitelikte olduu anlalmtr. Bu evrenin altnda, daha nceden bilmediimiz ve imdilik 5. tabakann alt evreleri olarak nitelendirdiimiz en az iki evrenin daha olduu saptanmtr. Mimari kalntlar asndan ok tanml olmayan bu evrelere ait anak mlekler, Son Neolitik ile Kalkolitik Dnem arasndaki gei srecine de k tutacak ekilde, blgesel bir geliimi yanstmaktadr. Bu yl ayrca baz sorunlarn zmne ynelik olarak daha stteki Kalkolitik tabakalar ierisinde de kk lekli kazlar yaplmtr. Bu balamda dou yars 1999-2000 yllar arasnda alan ve olduka iyi koruna gelmi olan bir yap kalntsnn bat yarsnda allmtr. 4. tabakaya tarihlenen ve kareye yakn drtgen planl olan bu yap dalrg bir yapm teknii kullanlarak ina edilmitir. Aa karlan buluntular burann daha ok depolama ile ilgili olduunu gstermitir. Yap iinde aplar 75 cm ile 25 cm arasnda deien 7 adet in-situ silo ve ok sayda silo paras bulunmutur. Silolarn iinde ve taban zerine dalm olarak bulunan tahl kalntlar, sz konusu depolama nitelerinin dolu olduunu dndrmektedir. Bu yl ayrca, 3. tabakaya ait evirme duvarnn getii amalarda da kaz almalarna devam edilerek, hykteki dolgunun evirme sisteminin dnda da devam edip etmedii kontrol edilmitir. Burada yaptmz almalar, Kalkolitik Dnem yerleiminin daha douda da devam ettiini, ancak bu alann Demir anda da kullanldn ve olaslkla bu dnemde yerlemenin bir tahribata maruz kaldn gstermitir. Anadolu ve Balkanlar arasndaki doal gei yolu zerinde bulunan Aa Pnar ve Kanlgeit yerlemelerinde ortaya kan veriler, iki blge arasndaki etki16
TRK ESKA BLMLER ENSTTS HABERLER

leimi yanstmaktadr. Ancak bu yl her iki alanda da yaptmz kazlar, buradaki tarihncesi kltrlerin sz konusu etkileimin yan sra blgesel bir oluum srecini de yansttn ortaya koymutur. zellikle almalarn youn olarak srdrld Aa Pnar hynde, Son Neolitik tabakalarn dndmzden daha kompleks bir yapya sahip olduu ve Neolitik ile Kalkolitik tabakalar arasndaki geiin yerel bir geliim srecini yanstt anlalmtr. Bu bize, blgenin yerleik yaam ve besin retiminin batya aktarmnda bir kpr vazifesi grmenin tesinde, aktarlan kltrn blgesel bir geliim sreci geirerek yeni bir biime kavutuunu gstermitir.
Eylem zdoan-Heiner Schwarzberg

Gvercinkayas Kazs - 2005

.. Rektrl Bilimsel Aratrma Projeleri (Proje No. 380/03062005) tarafndan desteklenen Gvercinkayas kazs, onuncu sezonunu geride brakmtr. Kk apl saylabilecek bu Kalkolitik a kaya zeri yerlemesi, kentleme ncesinin, sosyoekonomik ve sosyopolitik devinimleri hakknda, nemli verileri barndrdn ispatlamtr. lk balarda, doal yapnn formasyonuyla uyumlu, tasarm rn, bitiik dzende tutulmu mimari dokusuyla dikkat ekmitir. Kazlar ilerledike, tarm ve hayvancla dayanan krsal ekonomisinde, art rnn saknlmas ya da idaresiyle ilgili baz ekonomik ve politik gelimelerin yaand anlalmtr. st teras basaman alttan evreleyen destek duvar ve yankl alanda kaln duvarlarn arkasnda gizlenen zel yaplar, bu deiimin habercisi olmutur. Kayaln zirve dzlnde konulanm zel yaplarla ilgili almalar ilerledike, sosyal dzendeki farkllamalarn yansmalar daha da belirginlemitir. 2005 kazs, d destek/savunma duvaryla i kale arasnda, nc bir savunma ya da destek hattn ortaya karmtr. 6 H amasnda bu dnem gzlemlenen yama kaplamas ve 7 de kaln bir duvarla kuaklanm ifte tahl silosu, akla ister istemez ok daha sonrasnn Hitit a savunma sistemlerini getirmektedir. ok zengin ve usuz bucaksz tarm topraklarna sahip Anadolunun Hititlere kadar geleneksel ynetim modelinin, beylikler, prenslikler, yerel krallklar eklinde olduu bilinmektedir. Anadolunun kentlemesinde, hi kukusuz bu modelin ok byk etkisi olmutur. Su kaynaklarna sk skya bal ve dar bir alanda kmelemek zorunda kalan Gney Mezopotamya Kalkolitik a tarmclar, antsal yaplaryla merkezi byk kent modelini gelitirirken, ayn dnem Anadolu tarmclarysa, daha kk boyutlarda kale kent modeline sadk kalmtr.

KAZI - ARATIRMA

kale dou snrnda ifte savunma hatt ve n planda kaln duvarla kuaklanan silo

Bunlar: Period I. M.. I. binyln balar/Erken Demir a/Yeni Assur Period II. M.. II. binyln sonlar/Orta Asur Period III. M.. VI. binyln ilk yars/Ge Neolitik/ Hassuna-Samarra 2) Yerleimin st katmannda ele geen tek renkli ve hzl arkta retilmi seramik, blgede ok iyi bilinen Yeni Assur seramiidir. 3) Dou ve Gneydou Anadoluda Erken Demir a sresince grlen Oluklu Kaplardan 2005 ylnda bolca ele gemitir. Kazlan alanda bu seramikler ounlukla ukurlar iinde ele gemektedir. 4) Hakemi Usede kltr katmann yaklak drt metre olduu saptanmtr. 5) Yerleimin ana katman Ge Neolitik Dnemdir (Yaklak 3.5 mlik bir dolguyu iermektedir). 6) Ge Neolitik sonlarnda yerleim terk edilmi ve uzun bir sre iskn edilmemitir. 7) Hakemi Use, Ge Neolitik sakinleri, uzak mesafelerle iliki iindedir. Bir taraftan Orta Mezopotamya, dier taraftan Syro-Kilikya ile balantlarn kantlar ele gemitir. 8) Hakemi Use, Yukar Dicle Vadisinde kazs yaplm ilk ve tek gerek bir Hassuna/Samarra yerleimidir.
Halil Tekin

Bu balamda, uluslararas bir ekiple, pek ok bilim dalndan uzmanlarla srdrlen Gvercinkayas kazlarnn, Anadolu modeli kentleme olgusuna somut verilerle k tutmaa devam edeceini ummaktayz.
Sevil Glur

Hakemi Use Kazlar 2005

Dicle Nehri zerinde yapm planlanan Ilsu Baraj su toplama alannda kalacak kltr varlklarnn tespiti ve kurtarlmasna ynelik proje kapsamnda yrtlen Hakemi Use kazlarnda, 2005 yl almalar 18 Temmuz-02 Eyll tarihleri arasnda gerekletirilmitir. Diyarbakr Mzesi bakanlnda Ankara Hacettepe niversitesine mensup bir ekip tarafndan yrtlen kazlarn btesi Devlet Su leri Genel Mdrl tarafndan karlanmaktadr. Hakemi Use, Diyarbakr il merkezinin yaklak 70 km dousunda, Bismil ile merkezinin 12 km gneydousunda yer almaktadr. Diclenin sa kysnda yer alan kk boyutlu bir hyk yerleimi olan Hakemi Use, bir ahsn tapulu arazisi iinde yer aldndan zerinde uzun yllardan beri sulu tarm yaplmaktadr. Sistemli kazlarn balad 2001 ylna kadar pamuk ekiminden dolay hyn st katmanlarnda nemli lde tahribat meydana gelmitir. 2005 yl kazlar, yerleimin gney blmnde alan 5x10 m boyutlarndaki G8b, H8b, I8b, J8b olmak zere drt ama ile daha nceki sezonlarda allan E10 plan karesinde yrtlmtr. 2005 yl kazlarnn son gnlerinde E10 ve J8b plan karelerinde ana topraa ulamak mmkn olmutur. Bylelikle ilk kez 2004 ylnda yerleimin kuzey blmnde ulalan ana topraa bu yl gney blmnde de inilebilmitir. Hakemi Use 2005 yl kazlarndan elde edilen sonular u ekilde zetlemek mmkndr: 1) Hakemi Usede ana dnem bulunmaktadr.

Harmanren-Gndrle Hyk Mezarlk Kazs 2005

Isparta, Harmanren Mezarlk Kazs 2005 yl yaz dnemi almalar, Kltr ve Turizm Bakanl Kltr Varlklar ve Mzeler Genel Mdrlnn izni ile Isparta Mzesi adna, stanbul niversitesi () Rektrl Bilimsel Aratrmalar Yrtc Sekreterliinin destei ve Suna-nan Kra Akdeniz Medeniyetleri Aratrma Enstits ile Trk Tarih Kurumu Bakanlnn katklaryla 25 Temmuz-12 Eyll 2005 tarihlerinde yaplmtr. Alan yneticiliini Arkeolog Nesrin zsaitin yapt kazya, Paleoantropolog Dr. Songl Alpaslan Roodenberg, Edebiyat Fakltesinden Aratrma Grevlisi Dr. Erkan Konyar, MimarRestorator H. Il Kocaba, Arkeolog Derya r, yksek lisans rencimiz zden zdemir, mezunlarmzdan smail Baytak, Harun Oy, Salih Kaymak, Burhanettin Demirtop ile Tarih, Arkeoloji, Tanabilir Kltr Varlklarn Koruma ve Onarm Blmlerinden on bir lisans rencisi, Seluk niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesinden Yrd. Do. Dr. zdemir Koak, Arkeolog Mustafa Bilgin ve Isparta Mzesini temsilen Mustafa Akaslan katlmtr. zveriyle alan tm ekip yelerine candan teekkr ederim.
TRK ESKA BLMLER ENSTTS HABERLER

17

KAZI - ARATIRMA

Bu yl 3x5 m boyutlarnda tek amada, Ama Yde alld. Ama Y, bat duvarnda tespit edilen mezar Y6y aa kartabilmek iin batda 2 m, kuzey duvarnda tespit edilen mezar Y8 ve Y9u aa kartabilmek iin kuzeyde 1.20 m, gney duvarnda tespit edilen mezar Y5i de aa kartabilmek iin gneyde 0.50 m geniletildi. Ayrca, Ama Snin bat duvarnn kuzey kesinde, k yamurlarndan dolay koruma talar ortaya kan bir mezar da ald. Ama S duvarnda ele geen bu mezara, 2001 yl mezar sralamasn takip ederek S11 adn verdik. Az akl dz bir tarla tayla rtlen HM05S11 mezar kp, hafif da ekik azl, ksa boyunlu drt dikey tutamakl, dibe doru daralan gvdeli, dz dipli, orta boy bir kptr. Buluntu vermedi. Burada, Ama Yde aa karlan dokuz mezar, ana zellikleriyle verilecektir. Kapak talarna -18, -39 ve -49 cmde ulalan Mezar 1, 3 ve 7 tarm nedeniyle datlm, st koruma ve destek talar kaybolmutur. Geni, yayvan gaga azl, ksa dik boyunlu, yuvarlak gvdeli, dz dipli kk bir kp olan HM05Y1in gvdesini zikzak yiv bezeme evirmektedir. HM05Y3 ve HM05Y7, dz azl, karlkl simetrik hilal tutamakl, silindirik gvdeli dz dipli kk kplerdendir. mezar da buluntu vermedi. Koruma talarna -23 cm kp krklaryla de ulalan Mezar Y2 el dememi olarak bulunmutur. Hafif da ekik azl, ksa boyunlu, dz dipli, omuzdan dibe doru daralan geni gvdeli byk bir kp olan HM05Y2nin az akl byk dz bir tala rtldkten sonra, kapak tann st ve etraf byk talarla kaplanmtr. Ayrca kpn az ve evresi ve st yars kp paralaryla korunmaya alnmtr. Bunun iin parmak askl byk bir kpn krlarak kullanld belirlenmitir. Mezar kpnn sa yannda, kpe bitiik, ayn dorultuda ve ayn koruma kitlesinin altna yerletirilmi tutamakl ve memecikli silindirik gvdeli kk bir kp (HMO5Y21) ele gemitir. imdiye dek bu byklkte ve biimde bulunan tek armaandr. HM05Y5de tek bireyi gsteren iskelet kalnts ele gemitir. Hocker durumda yatrlan lnn bann kk dz bir kalker ta zerine yerletirildii grlmtr. Yzeye ok yakn, -20 cm de grnen Mezar 4 tarm nedeniyle datlm durumdadr. ok tahrip olduundan rt biimi anlalamamtr. Ele geen paralara gre gvdesinde zikzak yiv bezemesi olan, geni gaga azl, dikey kulplu, yuvarlak gvdeli, dz dipli orta boy bir kptr. imdiye dek ele geen gri-siyah akl gaga azl kplere yeni bir form getirdi. Ama gney duvar nnde mnferit bulunan kk bir anak paras, bir ekilde, kpten dar kan bir armaan olabilir. Mezar Y5 dzenlenirken burada var olan baka bir mezarn tahrip edilerek kpnn kullanld anlalmtr. HMO5Y5 mezar kp ikinci kullanmnda
18
TRK ESKA BLMLER ENSTTS HABERLER

az akl an biimli byk bir mlekle rtlmtr. Gnmzde tarm nedeniyle ok tahrip olmu, kapak kpnn 1/3i ksmen kalmtr. Ana mezar kpnn iine den ok iri talar iskeleti tamamen datm durumdadr. Hafif da ekik dudakl, drt dikey kulplu, dibe doru daralan gvdeli, dz dipli byk bir kptr. Bir mlek (HM05Y52), iki testicik (HM05Y51, HM05Y54) ve bir fincan (HM05Y53) buluntulardr. Mezar Y6, Hafif da ekik dudakl, da ekik azl, drt dikey tutamak kulplu, dibe doru daralan gvdeli, dz dipli, byk bir kptr. Kulplar arasnda parmak bask bezeme vardr. Kapak tann nne armaan olarak byk bir testini gaga azl boyun parasnn yerletirildii grlmtr. Bu tip sunumlar daha nce de tespit etmitik. Gmye rastlanmad. Mezar 8 ve 9 yan yana dzenlenmitir. Dar azl, drt tutamak kulplu, dibe doru daralan HM05Y8 Mezar kpnn az akl bir mlekle kapatlmtr. HM05Y8 A, dz azl, iki yatay tutamakl, dz dipli, byk bir mlektir. Az dz bir tarla tayla kapatlan HM05Y9, dz azl, simetrik iki yatay tutamakl orta boyda bir kptr. ki mezarda buluntu vermedi. Sonu olarak, gn na kartlan mezarlarda doann tahribi yan sra insan eliyle de tahribat gzlenmitir. Dou-bat dorultusunda dzenlenmi olan tm mezar kpleri atlak-krk ele gemitir. Dou-Bat dorultusunda aa kartlan dokuz mezar kpnden ikisinin (HM05Y5HM05Y7) az aklklar, bir mlekle rtlm, dier yedisinin azlar dz bir tala kapatlarak etraflar toplama talarla ve kp krklaryla korunmaya alnmtr. Ama batsnda HM05Y5 Mezar kp kaldrldktan sonra, bu kesimde sondaj yaplarak jeolojik tabakalanmann tespitine allmtr. 2005 yl almalarmzda ele geen buluntular, Harmanren kp envanterine yeni tipler vermitir. Bu yl da restorasyon almalarna devam edilmi, bu yl ele geen buluntular: HMO5Y1 Mezar kp, gaga azl testicik, iki anak ile nceki yllarda ok paral olarak kaldrlan kplerden tmlemeleri bitirilen ve konservasyonlar tamamlanan 18 adedi Isparta Mze Mdrlne tutanakla teslim edilmi Yine, nceki yllarda olduu gibi, gn na karlan kemikler Paleoantropolog Dr. Songl Alpaslan Roodenberg tarafndan yerinde incelenmitir. Mehmet zsait

Hattua Kazlar 2005

Yukar Bat ehirde yer alan Sarkale kaya ktlesi nndeki dzlkte yaplan kaz almalarna 2005 yaz dneminde devam edildi. En alt tabakada (yaklak M.. 1500), nceki yllarda kazm tamamlanm kare planl yapnn hemen yannda ve plan bunun ei, i blmeleri simetrik, kenar uzunluu 16 metre olan kare planl, ikinci bir yap saptand.

KAZI - ARATIRMA

gerekleti. phesiz bu projenin tek amac ren yerine yapt grsel katk deildi. almann farkl srelerinin belgelenmesi, kullanlan malzemeler ve miktarlar, surun ileriki yllarda gereken bakm gibi konular deneysel arkeoloji kapsamndaki projenin arlk noktasn oluturdu. Bu gzlemler sayesinde Hitit dnemindeki planlama, organizasyon ve uygulama konusunda kapsaml bilgi edinmek mmkn oldu.
Jrgen Seeher

kiztepe Kazlar 2005

stanbul niversitesi () ile Kltr ve Turizm Bakanl adna yrtlmekte olan Samsun kiztepe kazlar 2005 dneminde 13 Temmuz ile 01 Eyll tarihleri arasnda 51 gn sreyle gerekletirildi. 2005 dnemi almalarna kaz heyeti yesi olarak Ar.Gr. Aslhan Yurtsever ve Ar.Gr. Esra Glseven ile stajyer lisans rencileri Zleyha Doan, Sezer Seer, Ergn aran, Samim Elibololu, Togay Doan, Sinem stn, Vedat Karabulut katld. Bakanlk uzman olarak Samsun Mzesi Mdrl aratrmaclarndan Salih Kurudere kazda grev ald. 15 Temmuz ile 25 Austos tarihleri arasn kapsayan 2005 dnemi arazi almalar 2000 dneminden itibaren tekrar kazlmasna devam edilen Tepe Ide gelitirildi. Tepenin kuzey yamacnda yer alan M amasnn C 15, 16, 17, 18, 19/IV 8 ve C 15, 16, 17, 18, 19/IV 9 plan karelerini kapsayan 250 m2lik alannda kazlar gerekletirildi. C 15, 16, 17, 18/IV 8 ve C 15, 16, 17, 18/IV 9 plan karelerinde 2004 dneminde durdurulan seviyelerden, hyn formasyonuna uyumlu olarak ana topraa erimek iin ortalama 6 m kadar derinleildi. Ayrca, C 19/IV 8 ve 9 plan karelerinde de toprak atmn kolaylatrmak iin derinleilmeye gidildi. Bu derinleme sonucunda C 18/IV 8 ile C 18/IV 9 plan karelerinde 20.05 mde ana topraa eriildi ve farkl seviyelerde 6 mimari tabaka saptand. Ana topraktan yukarya doru yer alan 3 mimari tabakann lk Tun a I kltr katna ve bu katn zerindeki 3 mimari tabakasnn da lk Tun a II kltr katnn erken evresine ait olduu zellikle dou bat kesitinin incelenmesinden aka saptand. Bu almalar srasnda C 16/IV 8 plan karesinde 2004 dneminde ortaya kan frn kalntlarnn tamam incelenmek zere temizlendi. Bu inceleme sonucunda da iddetli bir yangn geirerek olduka tahrip olmu frnn douya doru eim yapan kare planl bir platform iinde yer ald ve bu haliyle de bu frnn atlye niteliindeki bir kompleksin paras olduu anlald. Bu kompleksin temizlii srasnda ele geen pimi toprak szge kabn gerek kullan teknii, gerekse bezemesi ile dikkat eken nik bir eser olduu grld.
TRK ESKA BLMLER ENSTTS HABERLER

Ayaa Kaldrlan Hitit Kent Surlar

Yapnn d duvarlar ta temel zerine kerpi, iteki oda duvarlar ise ksmen dorudan kerpiten rldr. Askeri kullanm olduu dnlen bu yapnn zerinde yaklak, M.. 13. yy balarna kadar srm, sivil mimari gsteren, en az evrede izlenebilen yerleim ile karlald. Bu yerleimin zellikle alt evrelerinde maden, ta, kemik ve cam gibi hammaddelerin ilendii iliklerin varln gsteren yeni verilere ulald. Bronz, fildii ve tatan biimlendirilmi mhrlerin yan sra yapm henz tamamlanmam ta mhrler, burada mhr retimi de yapldn gsteriyor. Bu yerleimin st evrelerinde ise daha ehir karakterli yaplama izlenebiliyor. Sarkale nnde yaplan kaz almalar, kentin geliim tarihesiyle ilgili eski teorilerin yanl olduunu gsteriyor. Yukar ehrin bu blmnn M.. 1500 ler gibi erken bir tarihte bu kadar youn yerleime sahne oluu, Yukar ehrin kullanmnn ve dolaysyla surunun da yeniden tarihlenmesi gerektiini vurguluyor. almalarn ikinci kolu olan Hitit kent surunun iki kule ve duvar gvdesinden oluan 65 metrelik ksmnn ayaa kaldrlmas projesi tamamland. Bu ksm iin gerekli 64.000 kerpi tula, kazlardan elde edilen Hitit kerpilerinin boyutlar esas alnarak, yalnz kerpi topra, saman ve su kullanarak, geleneksel metodlarla retildi. Salamlatrdmz ta temeller zerine, Hitit modelleri rnek alnarak rlen duvarlar yine ayn malzemeyle svand, st kenar mazgal dileriyle donatld. Bylesine antsal bir kerpi yap ilk kez gerek boyutlarnda, yerinde, yeniden ina edilmi oldu. Oluturulan nc boyut sayesinde, Hitit mimarlnda hakim malzemenin aslnda kerpi olduunu ve bu malzemeden yaplan binalarn antsal boyutlara ulaabileceini ziyaretilere aktarmak mmkn oldu ve arkeolojinin nemli grevlerinden biri olan aratrma sonularnn geni kitlelere aktarm

19

KAZI - ARATIRMA

ln devamn aa kartp, fonksiyonunu belirmek ve de seramik ynnden zengin adak pln temizlemekti; dierinde ise, dou-bat duvarnn kontextini anlamakt. Bir baka kaz alanmz, bu yl kefettiimiz Nekropol emesidir. E Grubu altndaki Kaya Mezarlarnn kmelendii yamacn hemen altnda ina edilmitir. Bunun bir dier nedeni de, arkasnda haznesi bulunan bu yalakl emenin ayn zamanda hayvanlarn sulanmasna da hizmet vermesidir.

Restorasyon
Bu yln arlkl program, projesi hazrlanm ve kurullardan gemi olan Liman Agoras eme Binasnn restorasyonunun tamamlanmasyd. M 3. yyn sonlarnda ina edilmi olan Nympheium, tipik bir Ge Klasik plan gsterir: Arkada srekli doluma braklan Hazne ve in antis bir nmekn. Hadrian Dneminde deitirilen plan yapsyla eme, Erken Hristiyanlk a ilerine kadar hizmet vermitir. Restorasyon projesi, ilk evresindeki kullanmna gre hazrlanmtr. Architrav yksekliine kadar hemen btn bloklar korunmu olan binann cephe ve st yap elemanlar, belirlenen projeye uygun olarak yeniden yaplmtr. Bunlarn imalat sresince mevcut bloklarn konservasyonlar yaplm ve Haznenin izolasyonu tamamlanmtr. Tm n hazrlklarn tamamlanmas ve sonrasnda yeni malzemenin yerlerine monte edilmesinden sonra eme, kendi dnemindeki grnmne ve fonksiyonuna 2300 yl sonra yeniden kavumutur.

kiztepe-Pimi toprak szge kap

2005 dnemi almalarna son verildikten sonra kaz alan koruma altna alnd ve 36 adeti mzelik ve 329 adeti etdlk olmak zere toplam 365 adet pimi toprak, kemik, kavk, tun, ta ve akmaktandan yaplm eser Samsun Arkeoloji Mzesi Mdrl ne 26.08.2004 tarihinde teslim edildi. 2005 dnemi kaz almalarnn tamamlanmasndan sonra , Samsun Valilii ve Bafra Belediye Bakanlnn himayelerinde kiztepedeki kaz almalarnn 30. yln kutlama program gerekletirildi. 1-4 Eyll 2005 tarihlerini kapsayan bu kutlama program erevesinde, ilk 2 gn uluslararas dzeydeki sempozyum, Bafra retmevi salonunda yapld. Bu sempozyuma yerli ve yabanc 30 kadar bilim adam katlp bildiriler sundular. Sempozyum sonrasnda ise Orta Karadeniz Blgesinin arkeolojik zenginliklerinin tantmn salamak iin Sinop ve Samsun il snrlar iinde geziler dzenlendi. Bu vesile ile gerek kaz almalarna, gerekse 30. yl kutlama programna destek salayan ne, Kltr ve Turizm Bakanlna, Samsun Valilii ile Bafra Kaymakamlna ve Bafra Belediye Bakanlna iten teekkr ederim. nder Bilgi

Onarm
Youn yal geen k mevsimi sonrasnda, belli bir noktada yklan Stoann arka duvar, kendi malzemesi kullanlarak onarlm ve nceki konumuna getirilmitir. Ayn ekilde, 1980li yllarn banda tahrip edilmi olan ve zamannda Murenann bronzdan svari heykelini tayan kaide de onarlmtr: Bloklar sklm ve yeniden monte edilmitir.

Aratrma
Kaunos Tuzlas-Salinae Bilindii zere Plinius, Kaunos Tuzunun antik alardaki gz merhemi yapm iin zellikle tercih edilmi olduundan bahsetmektedir. eme Binasnn bat duvar d yzne yazlm olan Gmrk Nizamnamesi, reine ile birlikte ihracatndan hi dn verilmeyen bu rnn, nerede elde edilmi olduuna dair en kk bir bilgiyi bile iermez. Oysa ok da merak etmiizdir ve bu merakmz herkese de bilinmekteydi. Ksmet 38 yl sonra, bu mevsimeymi. Dalyan Belediye Bakan Sayn Suat Tufann, bu antik tuz tesisinin kefedilmesindeki izcilii yadsnamaz. Yerine ulatmzda iimiz iimize smyordu ve akndk. imiz iimize smyordu, nk bunca yldr merak edilen ve sorgulanan Kaunos Tuzlas artk karmzdayd. akndk, nk bylesine bir tesisin mimari

Kaunos Kazlar 2005

rendeki 2005 yl faaliyetlerimiz nceden belirlenmi program erevesinde gereklemitir: Kaz; Restorasyon; Onarm; Aratrma; Dzenleme; Projeler.

Kazlar
Palaestra Teras zerindeki kazlarn amac, geen ylda terasn dou kesinde balanan her iki amann tamamlanmasna ynelikti: Amann birinde, grkemli teras duvarnn hemen nnde ortaya kartlan kana20
TRK ESKA BLMLER ENSTTS HABERLER

KAZI - ARATIRMA

yapsyla arkeologlar olarak ilk kez tanyorduk. Tesis, Pliniusun tarifine uygun yapsyla kendisini korumu ve gnmze ulamtr: Deniz tuzu, ya sahilde deniz suyunun ekilmesiyle, ya da ky eridi boyunca yerletirilen tavalar iinde tahliye ettirilen deniz suyundan elde edilmektedir. ztuzu Plajnn arkasnda kalan ve kesinlikle denizin gel-gitleri srasnda oluan kk aptaki ztuzu Glnn hemen arkasndaki kayalk tepe arasnda kalan kumul, Kaunoslularn tuzlas-salinaes olarak kullanlmtr. Tuz Tavalar ya da Tuz anaklar, kumul zerinde oluturulan parseller iine yerletirilmilerdir. Tiyatro Sahne Binasnn ilk evresinde, hemen nnde yaplm olan Periaktos, dner sahneler, Anadolu da bilinen ilk rneklerdir. Bu nedenle zerinde zel bir aratrma program yrtlmektedir.

rastlanmas ve kulenin i tarafta ke yaparak daralmas kuleler tarafndan korunan girie iaret etmektedir. Sz konusu birimler, M.. 375-350 yllarna tarihlenen basileia yapsnn teras duvar tarafndan tahrip edilmesinden dolay daha erkene ait olmaldr. Sektrn kuzeyinde kazlan Sondaj 1 amasnda olaslkla Klasik Dneme ait kuzey-gney dorultulu kaln bir duvar ile karlalm, Sondaj 2 amasnda ise youn kerpi artklar ile basileia yapsnn teras duvarna ait dank bloklar ele gemitir. Basileia yapsn oluturan 2 ve 3 numaral prostasl evlerin birletii noktada yer alan Ama 3te ge dnem tahripleri yznden plana dnk kesin verilere ulalamamtr. HBT sektrnn gneyinde yer alan M.. 6. yyn ikinci yarsna ait zeytinya ilii ve ona bal depo yapsnn tekrar ayaa kaldrlma almalar tamamlanmtr. Merakllarna kaplarn aan Klazomenai zeytinya ilii, bu alma dneminde yenilenen atsyla Arkaik Dnem zeytinya retim teknolojisini tekrar yaatmaktadr. HBT sektrnn Arkaik Dnemde bir endstri alan olduunu vurgulayan dier bir veri 1999 ylnda ortaya karlan demirci iliidir. 2005 yl almalarnda M.. ge 6. yya ait demirci iliinin nnde yer alan su kanal kazlm, kanal iinde ilikteki faaliyete iaret eden demir cevheri kleleri ve biley talar bulunmutur. Kaz almalarnn yan sra, Akropolis tepesi kuyularnda ele geen seramik arlkl malzemenin koruma ve restorasyon almalarna devam edilmitir.
Hseyin Cevizolu

Dzenleme
ok ziyaretisi olan Kaunosun nemli yaplar nne nceki yllarda konulan iki dildeki bilgilendirme levhalar yanna, bu binalarn resttsyon izimleri de dikilmitir. Alanda Seyir Banklar oluturulmu ve yrme gzerghlar belirlenmitir. Agora dzlnde ise, Arkeolojik Park projesi erevesinde dzenlemeler yaplmtr.

Projeler
nmzdeki yllarda yaplmas planlanan restorasyon almalarnn proje hazrlklarna balanlmtr. Bu balamda Palaestra Kaps ve Kubbeli Kilise nin restorasyon, Teras Tapnana ait mimari bloklarn ise konservasyon projeleri hazrlanmtr.
Cengiz Ik

Klazomenai Kaz almalar 2005

1979 ylndan bu yana Ege niversitesi retim yelerinden Prof. Dr. Gven Bakrn bakanlnda Kltr Bakanl ve Ege niversitesi adna yrtlen Klazomenai kazlarnn 2005 yl kaz ve restorasyon almalar Austos ve Ekim aylar arasnda gerekletirilmitir. Klazomenaide bu yln almalarnn arlk noktas Hamdi Balaban Tarlas (HBT) sektr kazlardr. Sektrn dousunda yrtlen almalarda M.. 4. yyn ikinci drtlne ait adet prostasl evin birletirilmesiyle oluturulmu, basileia olarak adlandrlan yapnn mimarisi ve bu yapnn dousunda kalan alann stratigrafisi aratrlmtr. Basileia yapsna ait muazzam bir iilik gsteren teras duvarnn hemen dousunda yer alan Ama 1 ve Ama 4 kazlarnda srpriz bir gelimeyle kuzey-gney dorultulu bir sur duvar ortaya karlmtr. Sur duvarnn bat yznde yer alan, olaslkla kare planl bir kulenin kalntlarna

Knidos Kaz ve Aratrmalar 2005

Mula li Data lesi snrlarna yer alan ve 1988 ylndan beri Kltr ve Turizm Bakanl adna Prof. Dr. Ramazan zgan Bakanlnda yrtlen kaz ve aratrmalara 2005 ylnda da devam edilmitir. Son yllarda olduu zere almalar, 2005 kampanyasnda da, bir yama zerine yerletirilen kentin en alt ksmnda yer alan ve Dionysos Tapnandan dolay Dionysos Teras ad verilen terasta ve Liman Caddesinde srdrlmtr. lk kez 1996 ylnda ortaya kartlan ve aratrmalarda bulunan mermer plakalar zerindeki yazttan dolay Stoa olarak deerlendirilen, grkemli yapnn kuzey blmnn kazs 2005 ylnda tamamlanmtr. Yaklak 130 m dou-bat dorultusunda uzanan ve birbiri yan sra dizilen drtgen planl meknlardan meydana gelen yapnn cephesi tmyle, renkli mermer plakalar ile kapldr. Stoann 5 m nnde, yap boyunca
TRK ESKA BLMLER ENSTTS HABERLER

21

KAZI - ARATIRMA

Korykos (Kzkalesi) Yzey Aratrmas 2005

Bu ylki almalarmz amaca ynelik olarak gerekletirmi bulunmaktayz: 1) Geen yl balanm olan tapnak ile stunlu yolun mimari elemanlarnn allmasn ve bu iki yapnn yan sra Total Station ile Korykos yerleiminin topografik haritasnn karlmasn devam ettirmek 2) Korykosa bal yeni yerleimlerin aranmas ve allmas 3) Yrk Kilisesi olarak bilinen kilisenin allmas. nce tapnak, evresi ve stunlu yol ile ilgili olarak yaplm bulunan yeni saptamalara deinilecektir: Tapnak alannn sadece amzda deil, Roma Dnemi sonunda Bizans Kilisesine evrilmesi, Ortaada ise deniz ve kara kalelerinin yapm srasnda ok sayda yap elemannn tanmas nedeniyle, yaplan detayl aratrmalarda, farkl meknlardan tapnaa ait mimari paralar bulunmutur. Bulunan frizli bloklardaki bezemelerde, bitki motiflerinin iersindeki yaban domuzu veya kurt eklindeki hayvan betimlemelerinin altnda Lesbos sslemeleri, bu sslemelerin altnda yumurta dizisi, yumurta dizisinin altnda ise inci dizisi ve ardndan bo braklm bir alan aritravn balangcn oluturmaktadr; dz ksmdan sonra ikinci bir inci dizisi bulunmakta ve yine dz bir alan, nc inci dizisi ve yine dz bir ksm ile sonlanmaktadr. Tapnan mimari bezemeleri; hareketli yaprak motifleri ve oranlar nedeniyle M.S. 2. yyn ikinci yarsna tarihlenebilmektedir (L. Vandeput, The Architectural Decoration in Roman Asia Minor, Sagalassos:a Case Study, 1997: 158). Geen yl almalarna balanm olan stunlu yolun, karayolunun gneyinde devam ettii saptanmtr. Limon bahelerinin iersinde saptanm bulunan stun kaideleri bylelikle stunlu yolun aks hakknda da bize fikir vermitir: Stunlu yol kuzey-gney istikmetinde, Korykosun en nemli koylarndan birisinde sonlanyor olmalyd. Bu koyda bir de hamamn bulunmas burada bir limann var olmu olma ihtimalini ortaya koymaktadr. Yaplan yzey aratrmalar, Kzkalesinin kuzeyindeki Hseyinler Ky etrafnda gelitirilmitir. Hseyinler Kynn Kuzukaya mevkiinde, Roma yolu kenarnda bir yuvarlak sunak bulunmutur. Burada bulunan Roma yolu, Dalk Kilikiann en iyi korunmu yollarndandr. Hseyinler Kynn Tol yerleimi, gnmzde de kullanm grd iin hibir ey orijinal konumunda deildir. Burada bulunan ve M.S. 5. veya 6. yya ait olmas gereken kilise, olduka iyi korunmutur. Dikkati eken husus, Kilikia kiliselerinin ounda grld ekilde, byk blok talarn

Knidos-Stoa

devam eden Korinth dzeninde stunlu bir galeri bulunmaktadr. Gerek mimari ve yaztlar gerek dier kk buluntular, Helenistik Dnemde ina edilen Stoann Roma mparatorluk Dneminde nemli deiikliklere uradn gstermektedir. Kazlar srasnda tespit edilen gl bir yangn tabakas Stoann M.S. 3. yyn ortalarnda tahrip olduunu ve bir daha kullanlmadn gstermektedir. Stoann kazsnn tamamlanmasnn hemen ardndan yapnn Anastylosis projesinin gerekletirilmesine ynelik almalara 2005 kampanyas iinde balanmtr. Bu konu ile ilgili gerekli lm ve izimler tamamlanm olup, gelecek yllardaki restorasyononarm almalarna ynelik, mimari bloklarn tasnifi Stoann hemen gney ksmna yaplmtr. 2005 yl iindeki dier bir alma alan, kentin Hippodamik planna uygun olarak, Kk Limandan balayarak kuzeye doru ykselen ve dou-bat ana caddesini dik olarak kesen Liman Caddesinde gerekletirilmitir. Caddenin, limandan itibaren 80 metrelik blm aa kartlmtr. Kk Limann hemen dousundan balamasndan dolay Liman Caddesi adn alan cadde, 10 m geniliinde ve zemine byk polygonal kire ta denmesi ile oluturulmutur. Caddenin belirli noktalarna yerletirilen basamak ve gei platformlar ile oluturulan hafif bir meyille kuzey ynelmektedir. Cadde st teraslarda yer alan Apollon Kutsal Alannda sona ermekte ve dou-bat ana caddesi ile kavak oluturmaktadr. Liman ile direkt ilikisi ve Apollon Kutsal Alanna almas, kentin en nemli noktalarndan biri olduunu gsterir. Knidosun ehir planlamacl andan, Klasik Dnem oluumu srasnda belirli bir proje kapsamnda dzenlendii anlalmaktadr.
Ertekin Doksanalt
22
TRK ESKA BLMLER ENSTTS HABERLER

KAZI - ARATIRMA

kullanlarak, harcn sadece ksmi olarak yararlanlmas ve d yzeyleri dzletirilen talarn, i ksmda kaba yontulu braklmas. Elaiussa Sebaste antik kentine snr olan Paa Deresi Vadisinin batsnda bir yerleim incelenmitir. Hellenistik Dneme ait olan poligonal duvarl bir mezar ve yine ayn teknikteki bir kule, yerleimin erken evresine iaret ederken, bir tonozlu mezar, Roma Dnemi ne ait tek yap olarak belirlenmitir. Dier yaplar Bizans Dnemine aittir, ancak duvarlar sonradan defalarca kullanm grd iin, plan vermemektedir. Burada dikkati eken en nemli yap, monumental talarla oluturulmu byk bir mekndr. Talarn bykl, har kullanmnn gerekliliini ortadan kaldrmtr. Bizans Dneminde har kullanlmakszn ina edilen dini ve sivil yaplar, Dalk Kilikiann dikkati eken bir zelliidir. Bu gelenek Hellenistik ve Roma Dnemlerinden aktarlarak devam ettirilmitir. Oysa ki Kk Asyann dier blgelerinde, kk talarn ve tulann har ile salamlatrlarak kullanlmas yaygndr (F, W Deichmann, Rom, Ravenna, Konstantinopel, Naher Osten, Gesammelte Studien zur spaetantiken Architektur, Kunst und Geschichte, 1982: 702 702 vd.; 717 vd.). Bu byk yapnn byk kesme talarnn girii oluturan ksmnda da gl bir kilit sistemi salamak zere oyulmu olan hatl oyuklar grlmektedir. Bu tarz, ta bloun iine doru oyularak alm olan kilit sistemlerinin ncllerine de blgenin kulelerinde rastlamak mmkndr.
Serra Durugnl-Murat Durukan

Klloba-Kuzeydoudan Kompleks II

Meknlarn ilevleri hakknda da daha kapsaml bilgiler elde edilmitir. Byk megaronda ocaklarn haricinde i mimari elere ve gnlk hayatta kullanlan eyalara ait in situ buluntulara neredeyse hi rastlanmamtr. te yandan, mtemilata ait birimlerde silolar, magazinler, frnlar, anak mlek, tme talar, kemik aletler ve ta aletler gibi buluntular ele geirilmitir. Bu durum, byk megaronun idari amala kullanldn, mtemilatn ise hizmet birimi olduunu gstermektedir. Merkezde yer alan uzun yamuk planl odada i mimari elere rastlanmamas ve iinde tabanlarn yer almamas, burasnn muhtemelen aydnlatma kuyusu olarak kullanldn gstermektedir.

Aa ehir Kazlar
T I ile T II dnemleri boyunca hyn yaklak 300x150 mlik geni bir alana yayld anlalmtr. Aaehir ve Yukarehirin oluumu ilk olarak T I dneminde gereklemi olabilir. Yukarehir ile Aaehir arasndaki ukurluk alanda yamur sularnn topland ve bu ekilde, Aaehir konutlarnn sel basknndan korunduu anlalmtr. Aaehirde bamsz olarak ina edilmi evlerin veya insulalarn olduu anlalmtr. AI/AJ 23/24 plan karelerinde aa kartlan megaron-ev yaps, bu plann en azndan T I dneminden beri blgede sz konusu olduunu gstermektedir. Kompleks I ve Kompleks IInin daha karmak olan planlarnn bu ev planndan gelimi olabilecei kuvvetle muhtemeldir. Bununla balantl olarak, Kuzey Egede ilk olarak T ortasndan itibaren, sz konusu olan megaron-ev yap plan, ayn dnemde ortaya kan dier yeniliklerle birlikte, bu blgede bat Anadoludan bir etkiyle ortaya km olabilir.

Klloba Hy Kazlar 2005

Eskiehir ili snrlar ierisinde, Seyitgazi lesinin 15 km kuzeydousunda ve Yenikent Kyne 1300 m uzaklkta yer alan Klloba Hynde bu yl 10. kaz sezonunu geride brakrken, yine nemli sonulara ulalmtr. Her eyden nce, hyn oluumu ve lk Tun a (T) II dnemi yerleimi hakknda daha kapsaml bilgiler ve ilk defa Aaehir ile ilgili somut veriler elde edilmitir. almalar yine hyn dou kesiminde younlatrlmtr.

Yukarehir Kazlar
Kuzey yamata Yukarehir surunun batya devamn aratrmak amacyla yaplan almalar sonucunda, Kale giriine ait ana kaplardan birine bal olabilecek kerpi duvarlar aa karlmtr. Gney yamacn bat kesiminde yaplan almalar sonucunda, farkl yap evreleri ve onarmlarla uzun sre kullanld anlalan Kompleks IInin nihayet plan tamamlanabilmitir. Bu Kopleksin batya bakan megaron ierdii anlalmtr. Gneydeki byk Megaron, erken evrelerde sadece iki odaya sahiptir. Bu evrede arkada yer alan odaya muhtemelen dou duvarndan giriliyordu.

Buluntular
Aaehirdeki evler, Yukarehire kyasla daha az buluntu vermektedir. AR 22 amasnda Tye gei dnemine tarihlendirilen yiv bezemeli ve inkrusteli
TRK ESKA BLMLER ENSTTS HABERLER

23

KAZI - ARATIRMA

boyunlu bir mlek ele geirilmitir. Bu kap muhtemelen apraz bantl Demircihyk iesi olarak bilinen formun ncsdr. Kompleks II odalarnda baz in situ kaplar ve dier buluntular ele geirilmitir ki bunlar, kronolojik adan byk nem tar. Masif, yass bir bronz balta, Kompleks IInin kerpi duvarlarndan birinde, sunu hediyesi olarak bulunmutur. Ele geirilen T III dnemi ineleri yeni tipler iermektedir. Ayrca ayn dneme ait Troia tipi kemik idoller ele geirilmitir. Siyah astarl ve akl, dikey tutamakl, ayakl boyunlu mlek, erken T IIIe tarihlendirilmektedir ve Ge Troia II rneklerini anmsatmaktadr. Ayrca, T IIIe tarihlendirilen iki ithal keramik paras ele geirilmitir: Bunlardan biri ark yapm, siyah, yatay ak-bant bezemelidir, az kenarna ait bir para olan dieri ise ark yapm, koyu gri renkli olup erit kulpludur ve metalik mal zellikleri gstermektedir. Klloba, Bat Anadolu T kronolojisinin daha salkl saptanmasna nemli katklarda bulunduu gibi, ayn zamanda Tnin ikinci yarsnda, giderek nem kazanan uzak blgeler aras ticaretin ulat boyutlar ve Bat Anadolu ile Ege Dnyasnda ehirciliin ortaya k ile ilgili yeni bir bak as getirmektedir.
Turan Efe

Eyll 2005 tarihlerinde, bakanlmda gerekletirilmitir; salanan tm olanaklar iin teekkrlerimizi arz ederim. Bu yl ekibimizde, toplam 27 kii grev almtr: Klsik Arkeologlar: Prof. Dr. E. Tl Tulunay-Proje Bakan (), Ara. Gr. Mjde Trkmen-Doktora rencisi (), Arkeologlar Gknur Bekta, Esen Kaya ve Deniz ztekin ile T. Sinan Derbentoullar, Asl Gltekin, Glr E. Inak, Damla Karaman, Yasemin Karaman, Emre Kavaklolu, E. Ferhan Kprl ve Nuray zbilir-Lisans rencileri (); Bizans Sanat Uzmanlar: Ara. Gr. Aya TiryakiDoktora rencisi (), Sanat Tarihisi Fatma Biter ve zkan Yldz-Lisans rencisi (); Mimar izim, Koruma ve Onarm Uzmanlar: alar akr, Yasin Kaya, Fatih ahin-Lisans rencileri () ve zcan Deniz-Lisans rencisi (MSGS); Mhendisler: Yrd. Do. Dr. Fethi A. Yksel (Uygulamal Jeofizik - ), Yrd. Do. Dr. Cahit T. elik (Jeodezi ve FotogrametriN), Yrd. Do. Dr. Ali Gr (Jeoloji - N) ve Ara. Gr. zgr Kurtulu-Yksek Lisans rencisi (Uygulamal Jeofizik-DE); Bakanlk Temsilcisi: Zeynep Karakoyun (Kltr Varlklar ve Mzeler Genel Mdrl), Deyyan Tulunay ve Dr. Reide Yksel. Ayrca bize arazide katlamayan ekip yemiz Mustafa Bilgin de lboratuvar ve kitaplk almalaryla Nif Da Keramiini deerlendirmitir. Ekibimin zveriyle alan tm yelerine itenlikle teekkr ederim. Ayrca bize bu yl da ok yardmc olan Buca, Kemalpaa ve Torbal

Nif (Olympos) Da Aratrma Projesi: Yzey Aratrmas 2005

Nif (Olympos) Da Aratrma Projesi-2005 yl Yzey Aratrmas, T. C. Kltr ve Turizm Bakanl Kltr Varlklar ve Mzeler Genel Mdrlnn izni (25.08.2005-B.16.0.AMG.0.10.00.02/713.1-124718), stanbul niversitesi () Bilimsel Aratrma Projeleri Yrtc Sekreterliinin destei (Proje no: 394/ 03062005) ve Edebiyat Fakltesinin onayyla, 01-12

Kozludere Bizans Yapsnn plan ve mevcut durumunu gsteren boyutlu izimi 24

TRK ESKA BLMLER ENSTTS HABERLER

KAZI - ARATIRMA

Kaymakamlklarna, zmir Bykehir Belediye Bakanlna, zmir Ulatrma Genel Mdrl, zmir Esnaf ve Sanatkrlar Odalar Birlii, Birlik Otel, Gzelyal Rotaract Kulb ve nci Holding yneticilerine sonsuz teekkrlerimizi sunarm. HABERLERde, 1999 ylndan beri zerinde altm Nif (Olympos) Da Aratrma Projesi ile ilgili olarak geen yl Elif Tl Tulunay,Nif (Olympos) Da Aratrma Projesi: Yzey Aratrmas - 2004 HABERLER 20, 2005, s.33-35 ve daha nce Elif Tl Tulunay, Nif (Olympos) Da Aratrma Projesi: n nceleme Gezileri 1999-2001, HABERLER 14, 2002, s.18-19 yaynlanmt. 2005 ylnda kaz izni alamadmz iin, proje kapsamnda geen yl olduu gibi, jeofizik ve mimar izim arlkl almalar yaplm, ayrca yrenin jeolojik yaps incelenmitir:

ile lm noktalar bulunmaktadr. Bunlara dayanarak geen yl ekibimizin dier yeleriyle birlikte hazrladmz ve topografik haritaya uyarladmz plandaki eksiklik ve yanllklar gidermek amacyla, bu yl Ballcaoluk Kalesi yeniden llm, plan dzeltilmi ve rlvesi ksmen kartlmtr. Bapnar ve Kozludere Bizans Dnemi yaplarnn ve Da Kzlca Nekropolndeki mezarlarn lm ve izimleri tamamlanmtr. Savanda - Kz Kalesindeki Freskli Maara nn krokisi izilmitir.

3 - Jeofiziksel Aratrma
Nif Da 2005 yl Yzey Aratrmasnda yer alt, Mhendislik Fakltesi Jeofizik Mhendislii Blm Uygulamal Jeofizik Ana Bilim Dalndan salanan ekipmanla yaplan GPR lmleriyle radargram kesitleri elde edilerek, geen yldan farkl bir metotla incelenmitir. ncelikle, Karamattepe Nekropol ve Bapnar Bizans Yapsnda geen yl DE S Jeofizik ve Arkeolojik Prospeksiyon Aratrma ve Uygulama Merkezi tarafndan yaplan manyetik gradyent lmlerinden elde edilen yap kalntlarna ait anomalilere dik dorultuda GPR radargram profilleri alnarak, yer altndaki yaplarn konumunu netletirmek amalanmtr. Yap duvarlarnn devamn, mezarlarn konumunu ve arkeolojik alanlarn yaylmn yzeyden belirlemek amacyla, Karamattepe, Bapnar, Da Kzlca, Kaynakkale ve Kozluderede youn jeofizik aratrma yaplm, baarl almalarla, ilgin veriler elde edilmitir. 2006 ylnda kaz izni alarak, bu veriler nda saptadmz yerlerde nemli sonulara ulamay amalyoruz.
Elif Tl Tulunay

1 - Arkeolojik nceleme, Dokmantasyon ve Deerlendirme

2004 ylnda GPS ile konumu belirlenip harita zerine ilenmi kalntlarda incelemeler yaplarak, tarihlendirmeye ilikin varsaymlar tartlm, zellikle yerleimler ile nekropol alanlarnn balants aratrlmtr. Bu arada yeni kaak kazlara rastlanm, datlm keramik ve kemiklerden lboratuvar incelemesi iin rnekler alnmtr. Kalntlarda dijital fotoraf ve dialar ekilmi, eksik l ve izimler tamamlanmtr. Arivlenen resimler, nceki yllarda ekilenlerle karlatrlm ve arazide yeni yklm olduu grlen duvarlarn eski ve imdiki hali belirlenmitir. Geen yl olduu gibi bu yl da yzeyden toplanan keramik, zmir Mze Mdrlne teslim edilmi ve ett iin gerekli izin alnmtr. Nif (Olympos) Da yzey keramii, Mustafa Bilgin tarafndan lboratuvarda temizlenerek snflandrlm, izim ve fotoraf ekimleri tamamlanarak, kitaplk aratrmas ve analojiler yardmyla deerlendirilmitir.

2 - Mimar lm ve izim
2005 yl lm almalar, Bilimsel Aratrma Projeleri Yrtc Sekreterlii tarafndan projemiz iin alnan Garmin Etrex Vista GPS ve N Jeodezi ve Fotogrametri Mhendislii Blmnden salanan Sokkia Set 600 Total Station kullanlarak gerekletirilmi ve kalntlar 1/25000 lekli harita zerine ilenmitir. Nif Dann batsndaki Kaynakkalede ilk kez bu yl gerekletirilen mimar lm ve izim almalar sonunda, kalenin plan izilerek, topografik haritaya geirilmitir. Nif Dann dousunda yer alan Ballcaoluk Kalesinde geen yl jeodezi mhendisi ve mimarlar tarafndan yaplan lm ve izimlerin son ekli, yani kalenin ayrntl plan ve rlvesi, maalesef ekip ruhuna tamamen aykr bir davranla, Nif Da Yzey Aratrmas bakanlna hl teslim edilmemitir. Elimizde yalnzca alanda izdikleri taslaklar

Olba Arkeolojik Yzey Aratrmalar 2005

Kltr ve Turizm Bakanl izniyle bakanln Mersin niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi Arkeoloji Blm retim yesi Do. Dr. Emel Ertenin yapt Olba Arkeolojik Yzey Aratrmasnn 2005 yl alma dnemi tamamland. SilifkeUzuncaburun yaklak 4 km dousunda bulunan Olba Akropolisi (yaam alan) ve evresinde aratrmalar 2001 ylnda balad. Her yl dzenli olarak srdrlen almalar bu yl yaklak bir ay srd. Bu yl Olba Yzey Aratrmalarna E. Erten ile birlikte niversitemiz arkeoloji blmnden Klasik Filolog Okt. Murat zyldrm ve Arkeolog Dr. Ayn zgl, Arkeolog Tuna Akay, Arkeolog Kemal Bber, Mersin niversitesi Mimarlk Fakltesi lisans rencileri katld. Bakanlk temsilcisi olarak orum Mzesinden Arkeolog Metin akar grev ald.
TRK ESKA BLMLER ENSTTS HABERLER

25

KAZI - ARATIRMA

a) Mezar Yaplaryla lgili almalar

Olbada 2005 yl alma dneminde akropolisin dousunda yer alan tonozlu mezar, akropolisin kuzeyinde bulunan bir baka tonozlu mezar yaps ve akropolis dou yamacndaki mezar yaplar zerinde alld. Antik kentte bu yl aratrmalarda zerinde allarak belirlenen mezar yaplarnn mimari lm, izim ve genel tanmlar yaplarak fotoraflar ekilip belgelendi gerekli yerlerde ot temizlii yaplp mimari almaya uygun hale getirildi.

b) Erken Hristiyanlk Dnemi Dinsel Yaplar zerine almalar

A. zgl ve M. zyldrm tarafndan yaplan incelemelerde Olbann Erken Hristiyanlk Dnemi mimari yaplarnn belirlenmesi ve kentin o dnemde iinde bulunduu sosyal durumun belirlenmesi almalar srdrld. Erken Hristiyanlk Dneminde bir piskoposluk merkezi olarak, eitli konsillerde temsil edilen Olba kentinin dinsel yaplarna ait mimari kalntlar da ok nemlidir. Aratrmalar srasnda Olba Akropolisinin dousundaki vadide yer alan manastr, kiliseler, akropolisin kuzeyindeki byk kilise, eytanderesi Vadisindeki dier kilisenin mimari yaplar incelendi. Fotoraf ve ilk tanmlamalarla belgeleme ve kalntlar zerine genel deerlendirme yapld. Bu alma dneminde, mimarlk rencileri tarafndan, vadideki kilise yapsnn mimari lmleri yapld.

ekibinin notlar arasndadr. Kaak kazlarn arkeolojik eserlere verdii zararn, doa olaylarnn verdii zarardan daha fazla olduu unutulmamaldr. Bu nedenle Olba ve evresi iin vazgeilmez nemi olan Uzuncabur Jandarma Karakolunun mutlaka yeniden faaliyete gemesi gerekmektedir. Bu konu, Olba kentinde arkeolojik alann korunmas, olas tahribatlarn nne geilmesi bakmndan hayati nem tamaktadr. Tersi bir durum blgedeki eski eser tahribatnn giderek artmasn, ne yazk ki kanlmaz klacaktr. Yukardaki almalarn dnda arkeologlarmz Olba ile yakn evresinin arkeolojisini deerlendirmek iin, evredeki inceleme-belgeleme gezileri, aratrma sresince devam etti. Olbada yaplan arkeolojik almalar ve sonular, ktphane alma ve deerlendirmelerin ardndan yaplacak yayn, konferans ve eitli toplantlarla bilim dnyasna sunulacaktr. Aratrma ekibi olarak, Olba Arkeolojik Yzey Aratrmalarna destekleri iin Mersin niversitesi Rektrlne, Uzuncabur Belediyesine, Silifke Mze Mdrlne, etinkaya Maazalar Mersin ubesi ne ve her zaman gler yzl yardmlarn grdmz Olba evresinde yaayan halkmza sayglarmzla teekkr ederiz.
Murat zyldrm - Emel Erten

Parion Kaz almalar 2005

Bakanlar Kurulunun 29.07.2004 tarih ve 2004/7699 sayl kararyla tarafmza verilen kaz izni gereince, 2005 yl Parion kaz almalar, bakanlmdaki drt akademisyenden kurulu bir ekip tarafndan 20 Temmuz-18 Austos 2005 tarihleri arasnda gerekletirilmitir. Parion kazlarna ulalan srete, 1997, 1999 ve 2003 yllarnda yaplan yzey aratrmalar ile 2004 ylnda anakkale Mzesi tarafndan yaplan acil kurtarma kazlar etkili olmutur. Parion (=Parium) anakkale ili, Biga ilesine bal, bugnk Kemer Kynn kuzey dousundaki denize doru bir dil eklinde uzanan Bodrum Burnunun engebeli arazisi zerine kurulmu, ile merkezine 35 km uzaklkta, antik bir kenttir. Pariona Biga-anakkale karayolunun 15. kmsinden kuzeye doru ayrlan 14 kmlik bir karayoluyla ulalmaktadr. Baz bulgulara gre, Kolonizasyon anda, Erythraili, Miletoslu ve Paroslu gmenlerin yerletii bilinen kent, adn Priamosun olu Paristen almtr. 2005 yl kaz almalar, antik su kemeri ve nekropol olmak zere, kentin iki ayr blgesinde yrtlmtr:

c) Asker Kabartmasnn Silifke Mzesine Teslim Edilmesi

Olba Akropolisinin gneyindeki nekropoliste (mezarlk alan) bulunan, ana kaya zerine kabartma olarak yaplan ve zerinde, sa elleri saldr hareketinde, kalkanl iki askerin yer ald kabartmann, yerinden koparlarak yere dt, daha nce Olba aratrma ekibi tarafndan belirlenmiti. Bulunduu yerin ulam asndan gl, kabartmann Silifke Mzesi ne zarar grmeden gtrlmesini gletirdi. Kabartma, Olba ekibi denetiminde Uzuncabur Belediyesi nin salad on ii ve bir i makinesi tarafndan, 23 Austos 2005de ana yola tand. Burada bir kamyona yklenerek Silifke Jandarma Komutanlnn salad koruma arac eliinde Silifke Mze Mdrlne hasarsz olarak teslim edildi.

d) Olbada Arkeolojik Tahribat

Olbada bu yl yaplan aratrmalar srasnda da gerek akropoliste gerekse akropolis evresindeki vadi ve ovada kaak birok kazlarn yapld ekip yesi arkeologlarmz tarafndan tespit edildi. zellikle mezarlarn iinde ve evresinde younlaan bu izinsiz almalarn, Uzuncaburta bulunan Jandarma Karakolu nun 2005 yl banda kapatlmasnn ardndan gzle grlen bir hz kazand da, Olba yzey aratrmalar
26
TRK ESKA BLMLER ENSTTS HABERLER

Aquaduk-Antik Su Kemeri
Bugnk Kemer Kynn giriinde yer alan kpry getikten sonra, sada yer alan su kemer ayaklar,

KAZI - ARATIRMA

Parion kazlarnda bulunan ta-sandk mezarlarda ele geen altn grubu

antikada Pariona su tamak iin kullanlm bir su kemerine-aquaduka ait olmalyd. Pariona, antikada su, bugn arazi zerinde yer yer izlenebilen kalntlara gre, kentin 12 km gney batsndaki nardereden getirilmi ve kentin en yksek noktalarndan biri olan Kartal Yuvasnda ina edilen 7x7 m boyutlarnda ii harla svanm d moloz ta kaplama 1 m kalnlkta duvarlar bulunan su deposunda biriktirildikten sonra, sokak emeleriyle datlmtr. Yzey aratrmalarnda ele geen 59x 48x48 cm boyutlarnda ve i ap 19 cm olan mermer borular ve 42 cm boyutunda 18 cm i apl pimi toprak su knkleri, kent iindeki su ebekesine ait olmaldr. Bu ylki almalarda, allarla tmyle kapanan su kemerine ait ayaklar temizlenmi, iki kemer aya ve bunlar zerinden geirilen moloz tatan yaplarak ierisi harla svanm su kanalna ait 58x45x200 cmlik bir blm ortaya karlmtr.

Nekropolde karlalan gm tiplerinin dnemlere gre farkllklar gsterdii izlenmektedir. Ayn dnem iinde bile, yn birlii bulunmayan baz mezarlarda, l hediyeleri asndan da farkllklar dikkati ekmektedir. Baz mezarlarda youn olarak hediye ele geerken, baz mezarlarda (M20) hibir bulguya rastlanamamtr. Genelde, fazlaca tahrip olarak gnmze kadar gelen iskeletlerin ayak ucunda bazen bir, bazen iki pimi-toprak kandil (M13,M16); karngs evresinde eitli tiplerde pimi-toprak kaplar ve bazen de cam meyvelik (M21,M31), iki ve koku kaplar, unguentariumlar (M18,M30,M41), kemik kaklar (M4) ile pimi toprak tanr-tanra heykelcikleri (M4,M11,M25), hayvan figrinleri (M29,M30), bronz yzk ve fayans boncuklar (M5); bir mezarda (M32) kk aplik eklinde bronz bst, iskeletlerin az ierisinde bronz-bakr dilalt sikkesi ve ba evresinde kemik sa tokalar (M28,M30,M36,TM1) ele gemitir. Olaslkla bir kadna ait ilgin gmlerden birinde (M36) ise, kandil, kemik sa tokalar, iki ve koku kaplarnn yan sra kremasyon kemikleri ve tmyle kmrlemi durumda yars srlm elma, nar, badem, fndk, mersin, kestane, incir ve hurma gibi meyveler bulunmutur. Bu ylki buluntularn en gzelini ise, ta-sandk mezarlarda (TSM) ele geen altn grubu oluturmaktadr: almalarda byklkleri birbirinden farkl drt ta-sandk mezar almtr. Kum tandan biimlendirilmi byk boyutlu levhalarn birbirine basite geirilmesiyle elde edilen ta-sandk lahitlerin zeri paral kapaklarla kapatlmtr. dou-bat ynnde, biri kuzey-gney ynnde yerletirilmi ta-sandk mezarlardan nde tabana dz ta levha braklrken, birinde ceset dorudan topraa yatrlmtr. Olaslkla ynetici snftan soylu bir kadna ait dou-bat ynde braklm TSM1 mezarndan, olduka kt durumdaki iskeletle birlikte, altndan yaplm, iki ucu arslan bal bir zincir kolye, altndan yaplm bir ift nikeli kpe, altndan zeytin yapraklaryla sslenmi bir diadem-sa band, iki altn sa inesi, bronz yzkler, gzya ieleri, bronz ayna, bronz krem kutusu, pimi toprak koku kaplar, ve altn dil alt pulu ele gemitir. TSM2 mezar, olaslkla soylu bir ynetici erkee aittir. TSM1deki kadnn ei olabilir. Kuzeygney dorultusunda braklm mezar ierisinde iskeletle beraber koku kaplar, bir pyksis, bir demir strygilis, kurun alabastron ve gzya ielerinin yan sra, bir altn dil alt pulu, iskeletin ayakucundaki bronz bir amphora ierisinden kremasyon kemik ve klleriyle birlikte zeytin yaprakl altn ta-elenk kmtr. TSM3 mezar, olaslkla kar-koca yneticilerin kzlarna aittir. Bu mezarda da orta boyda, ancak olduka kt durumdaki iskeletle birlikte, ular yaban keisi ve arslan bal bir altn zincir kolye, bir ift arslan protomlu altn kpe, yakut tal bir altn yzk, koku
TRK ESKA BLMLER ENSTTS HABERLER

Nekropol
Bu ylki almalara 2004 ylnda, anakkale Arkeoloji Mzesinin Kurtarma Kazs gerekletirdii, Kemer Ky ierisindeki Nekropol alannda, evre temizlii ile balanmtr. Kaz alan nceki ylki amalara uygun olarak 10x10 mlik karelere ayrlm, fakat buluntu younluu dikkate alnarak her ama tekrar 4e blnerek bu alt blmlere a, b, c ve d alt kodlar verilmitir. Mezar adlar ortaya k sralarna gre verildiinden, btn nekropol alannda tek bir sralama uygulanm, ama adlar dikkate alnmamtr. Mezarlar alt tipleri olmakla birlikte, bir zellik gstermeyenler M; toplu mezarlar TM; pitos mezarlar PM; ta sandk mezarlar TSM ve urne mezarlar UM eklinde kodlanmtr. lk bulgulara gre, nekropol alan uzun sre kullanlmtr. Bu yzden ok saydaki mezar st ste yaplmtr. almalarda, nekropol alannda Bizanstan Romaya, Romadan Hellenistik ve Klasik Dnemlere kadar uzanan bir yaplamann olduu ortaya kmtr.

27

KAZI - ARATIRMA

kaplar ve gzya ieleri ile iki bronz ayna bulunmutur. Mezarn ok krlgan yerel kum tandan yapld ve antik ada bile krlmas nedeniyle kurun kenetlerle onarld tesbit edilmitir. TSM4de ise, baz kmrlemi malzemeyle birlikte, sadece ok az bir iskelet kalntsna rastlanm, herhangi bir l hediyesi ele gememitir. Nekropol buluntularn topluca deerlendirdiimizde, mezarlk alannn uzun sure kullanld anlalyor. Ta sandk mezarlar, bugnk bulgulara gre M.. 4. yyn ilk yarsna tarihlenebilir. Oysa stteki mezar bulgular cam kase, cam gzya ieleri, pimi toprak unguentariumlar, Hellenistik-Roma zellii gstermektedir. Nekropol alannda kremasyon ve inhumasyon gm birlikte uygulanmtr. Mezar yanlarnda sk sk ele geen byk yank odun paralar, kremasyonun mezarlkta gerekletirildiini, ayrca, burada bir de toplu kremasyon alannn varln ortaya koymaktadr. Mezar tiplerinden sosyal snflar arasndaki izgiler de ortaya kmaktadr. Zengin mezar bulgular genelde kadn ve ocuklarn gmlerinde ele geerken, erkek mezarlarnda bazen hibir mezar buluntusu grlmemektedir. Nekropol kazlarnn bu ylki blm bile, Troas Blgesinin genelinde izlenen l gmme geleneklerinin Parionda da geerli olduunu gstermeye yeterlidir. Daha nce kazlan Tenedos Nekropol, Antandros Nekropol, Dardanos Nekropol ve Lapseki Kurtarma Kazs bulgularyla byk benzerlikler gsteren Parion l gmme gelenekleri, mezar tipleri ve l hediyeleri, altn malzemede grlen benzer formlar, blgenin genelinde grlen kltr birliini yanstmaktadr. Nekropol kazlar kentlerin, ekonomik yaplarn, ticari ilikilerini, sosyal adan doum ve lm oranlarn, cinsiyet ve ya bilgilerini renme ynnden de byk nem tamaktadr. lk dnem almalar sonucunda, Parion Gney Nekropolnde yukarda belirtilen srete, ok farkl tiplerde gm yapld izlenmektedir: 1. Basamakl Ant Mezar, 2. Lahit, 3. Ta-Sandk Mezar, 4. Semerdam atl Mezar, 4a. Dbkey Levha Kaplamal Mezar, 4a1. Etraf Molozta evrili Dbkey Levha Kaplamal Mezar, 4b. Dz Levha Kaplamal Mezar, 4b1. Etraf Molozta evrili Dz Levha Kaplamal Mezar, 5. Taban Dz Levha Demeli Mezar, 6. Baucu Kapakl Dz Semerdam atl Mezar, 7. zeri Molozta Demeli Mezar, 8. Cesedin Dorudan Topraa Yatrld (Inhumasyon) Mezar, 9. Toplu Mezar, 10. Cesedin Bana Urne Kapatlm Mezar, 11. Ahap Tabut Mezar, 12. Urne Mezar, 13. Pithos Mezar. Parion Gney Nekropolnde gerekletirilen 2005 yl kaz almalarnn ilk bulgularndan, Parionun,
28
TRK ESKA BLMLER ENSTTS HABERLER

Antik Troas Blgesinin en nemli kentlerinden biri olduu, altn malzemelere sahip ta-sandk mezar sahiplerinin, daha nce Dardanos Tmlsnde ele geen lahit sahibiyle ayn lde nemli bir kii olduu anlalyor. Parion lahitlerindeki altn taklar kalite ve iilik asndan, daha nce blgede bulunan benzer malzemelerin de en gzellerini oluturuyor.
Cevat Baaran

Sinek ay Kayaalt Sna Resimleri: Onbir Yayl Avc Adam

Sinek ay Kayaalt Sna, Diyarbakrn ermik lesinin 36 km kuzeybatsnda yer almaktadr. Kayaalt sna resimlerinin nl ayn ren yerine uzakl 39 km, Diyarbakra olan uzakl ise yaklak 85 km kadardr. Resimlerin bulunduu kayaalt sna, Sinek ay n oluturan asl kaynan 35-40 m kadar gneyinde yer almaktadr. Gney ynne doru ok gl bir ekilde akan Sinek aynn hemen dou kysnda bulunan resimli kayaalt snann kuzeybat ucu da, sularn iindedir. Bu yzden ay sular hem kayaalt snann alt ksmndaki topra andrm, hem de kalkerden oluan kayal andrarak, paralamtr. Resimler kayaalt snann dndaki gneybat yznde yaklak olarak 1.60x2.40 m byklndeki bir alana yaplmtr. Resimlerin yapld alanda kaya yzeyindeki kntlarn byk bir zenle dzeltildii grlmektedir. nsan ve hayvan resimlerinin yapld kaya yzeyinin dou ksm cilalanm gibidir, bu yzden en ok resim de bu kesime yaplmtr. Hayvan trlerinin hemen hepsi, deerli meslektam Arkeozoolog Do. Dr. Vedat Onar tarafndan saptanmtr. Hayvanlarn 14 tanesini da keisi, 1 tanesini olak oluturmakta, 1 tanesinin ise tr kesin olarak belli olmamaktaysa da, bunun kedigillerden bir hayvan trne ait olduu sanlmaktadr. Gvdelerinin ii tmyle dvme teknii ile yaplan hayvan figrlerinin yapmnda iki farkl yntem uygulanmtr; bunlardan ilkinde figrlerin gvdeleri tmyle dvme teknii ile oyulmu, ikincisinde ise figrlerin gvdelerinin d konturlar kaln ve derin bir izgi ile belirtilmitir. Gvdelerinin ii tmyle dvme teknii ile yaplan hayvan says birka tanedir ve bunlar dier hayvanlara kyasla ok daha hareketli olarak betimlenmitir. Ancak bunlarn hangi hayvan trn kesin olarak yanstt belli deilse de, yukarda da belirttiimiz gibi birinin kedigillerden hayvan trne ait olduu sanlmaktadr. Dier hayvan ve insan figrleri ise ortalama 1 cm geniliinde ve 0.5 cm derinliinde kazma teknii ile yaplmtr. Kaya yzeyine yaplan resimlerin ana konusunu, eitli av hayvanlar ile bunlar yay ve

KAZI - ARATIRMA

sola doru betimlenmitir. Soldan saa doru ok atan insan figr says 9 adet iken, sadan sola doru ok atan insan figr yalnzca iki tanedir. Yani burada tuzaa drlen av hayvanlar ve da keilerine ok yadran avc insanlarn byk bir srek av betimlenmek istenmitir. nsan figrlerinin uzunluklar, 0.914 cm arasnda deimektedir. nsanlarn yuvarlak olarak gsterilen ba ksmndaki yz ayrntlar ilenmemitir. Bacaklar ayrk olarak ilenen insanlarn, gvde oranlar uyumludur. nsanlarn hemen hepsinin ince ve uzun boylu olduklar grlmektedir. Her avc insann ileriye doru uzatm olduu sol ya da sa kolu, yarm ay biimli yay ve ok birleik olarak gsterilmitir. Yay ve okun olduka abartld grlmektedir. Avcnn arkaya doru uzatt sa kolu da, yukarya doru kvrk olarak gsterilmitir. Sanki avna ok atan insan figr, canl bir gzleme dayanlarak gereki bir yntemle izilmitir.
Sinek ay Kayaalt Sna resimleri

ok ile avlayan insan figrleri oluturmaktadr. Hayvan figrlerinin en nemli zellii, hemen hepsinin soldan saa doru (batdan douya doru) yaplm olmalardr, oysa insan figrleri hem soldan saa, hem de sadan sola doru ok atarken gsterilmitir. Kaya yzeyinin kuzeybat (sol taraf) ve en st kesine doru yaplan da keisi figrlerinin yerden ykseklii, 3.20-3.30 m arasnda deimektedir. Resimlerin ilk yapld sradaki yerden yksekliinin bu kadar olmad anlalmaktadr, ancak ay sularnn taban oyup derinletirmesi sonucunda, resimler insanlarn ulaamayaca bir ykseklikte kalmtr. Resimlerin konturlar, yukardan yamur sularnn getirmi olduu kalker tabakas ile yer yer kapanmtr. Soldan saa doru giden da keilerinin en nemli zellii, kaya yzeyinin biraz aasna (sa tarafna) yaplan dier hayvan figrlerine kyasla olduka byk olarak izilmi olmalardr. Da keilerinin ykseklikleri 18-25 cm, genilikleri de 30-36 cm arasnda deimektedir. ok byk olaslkla byk olarak betimlenen da keilerinin, dier da keisi ve insan figrlerinden daha eski olduu anlalmaktadr. Yukardaki da keileri daha byk ve seyrek yaplmasna karn, bunun sanda ve aasndaki da keileri ve insan figrleri yer darlndan dolay yan yana ve st ste gelecek ekilde kark olarak betimlenmilerdir. Baz da keilerinin ba ksm, bazlarnn da ayaklar bir baka da keisinin gvdesinin stne gelecek ekilde izilmitir. Ayrca yukarda insan figrleri yaplmamasna karn, aadaki av hayvanlarnn arasna ok sayda avc insan figr izilmitir. Hayvan figrleri hep soldan saa doru yaplmken, ok atan insan figrleri hem soldan saa, hem de sadan

Baz avc insan figrleri diz st km vaziyette olduka hareketli olarak gsterilmitir. Anadoluda benzerine rastlanlmayan bu tr hareketli sahneler, srek avna olduka gereki bir grnm kazandrmaktadr. Aslnda Sinek ay Kayaalt Sna resimlerinin en belirleyici zelliini, yay ve ok tayan 11 avc oluturmaktadr. Ellerinde yay ve ok ile da keisi avlayan benzer sahnenin varlna, Anadoluda Kars-Camulu Kk Pano kayast resimleri ile Kozlu ve Van Glnn gneyindeki Tirin ve Gevaruk Vadisi dnda imdilik rastlanlmamtr. Bu blme yaplan da keilerinin tanesinin gvdesine, ok saplanm durumdadr. Oklar uzun olarak gsterilmitir. Avc ressamlarn en byk amac, da keilerinin tinsel olarak avlanmas sahnesini yanstmak olduundan, bunun gereklemesi iin byye de gereksinme duymalardr. Bu yzden avclar, gvdelerine ok saplanan da keilerinin avlanacana inanmaktadrlar. Olak ve da keilerinin gvde oranlar olduka uyumludur, ayrca baz hayvanlarn n ve arka ayaklarnn kvrml olarak gsterilmesi, bunlarn sanki koar durumda betimlendiklerini gstermektedir. zellikle hayvanlarn ba ksm, gz ve enenin altnda sakallar ile boynuzlar ok byk bir zenle izilmitir. Bir da keisinin ayaklarndaki toynaklar ise byk bir zenle ilenmitir. Blgede bol olarak bulunan da keileri, su imek iin Sinek ay Kanyonuna, zellikle suyun en souk ve lezzetli olduu kaynak ksmna inmektedir. Avclar da hayvanlar avlamak iin, Sinek ay kaynanda bunlara tuzak kurmutur. nsanlar, avlarnn baarl gemesi iin, Sinek ay kaynann yanndaki bu kayaalt snann duvarlarna, avlayaca hayvann gvdesine ok saplanm olarak izmitir. Bylece kayaalt snan bir klt merkezi olarak kullanan avc insanlar, ayn zamanda avn baarl geeceine bysel
TRK ESKA BLMLER ENSTTS HABERLER

29

KAZI - ARATIRMA

olarak inanm olmalydlar. Sinek ay Kayaalt Snana en yakn arkeolojik ren yeri ise, yukarda da belirttiimiz gibi 39 km gneydousunda yer alan ve anak mlein henz kefedilmedii ayn ren yeridir. yle anlalmaktadr ki ayn henz yerlemeye sahne olmadan nce, insanlar evredeki maara ve kayaalt snaklarnda yaamaktaydlar ve evrede toplayclk ve avclk yaparak yaamlarn srdrmekteydiler. Kaya yzeyinin sol ve st ksmnda olduka byk olarak, gereki bir biimde yaplan da keilerinin gvdelerine ok saplanmad gibi, bu blme avc insanlar da izilmemitir. Da keilerinin bykl ve izim tasarm, Palanl Maaras ve Tirin Yaylasndaki hayvanlara benzemektedir. Bu yzden buradaki resimler, henz ok ve yayn kefedilmedii Mezolitik a ncesine, yani st Paleolitik Dneme ait olmaldr. Sa tarafta olduka hareketli olarak betimlenen av sahnesinde avclarn kullandklar ok ve yaydan dolay, bunlarn da Mezolitik aa ait olabileceini dnmekteyiz.
Oktay Belli

Van, Ar ve Idr lleri Yzey Aratrmas 2005

2005 yl aratrmalarmzda Van ili merkez, Muradiye, aldran ve Edremit ileleri snrlar iinde yer alan otuz bir merkezde allmtr. Daha nceki aratrmalarmzda olduu gibi incelediimiz merkezler Ge Kalkolitik Dnemden Ge Demir ana dein uzanan bir sreci kapsar, ounluu Erken/Orta Demir ana aittir ve hemen hepsinde Orta Demir ana rastlanmtr. Ge Kalkolitik ve Orta Tun ana ait son derece az buluntuya rastladk. lk Tun a (T)na ait kale grnml yerleimler 2005 yl almalarmzn yeni sonularndan biridir. Tm blgede hyklerden tandmz T yerleim sisteminin aksine Van Ovasnn kuzeydousundan balayarak, Erek Glnn dou ve kuzey sahilleri boyunca uzanan hatta Kratl, Baklatepe, Akta, Kilisetepe ve ehirtepede bu dneme ait kalntlar belirledik. Hepsi yksek bir kayalk tepe zerinde yer alan kk birer kale grnml bu yerleimlerin bazlarnda Demir ana ait anak mlek de bulunmutur. Akta ve ehirtepe ise yalnzca Tnda yerleilmitir. Her iki kale de dikdrtgen planldr, Akta 76.50x31 m boyutlarndadr ve yar ilenmi iri talardan yaplm 2.40 m kalnlnda duvarlara sahiptir. ehirtepe ise 41x58 m boyutlarndadr, duvar kalnl 3.30 mdir. Daha nceki sonularmzla paralel olarak, Van Gl havzasnn kuzeyinde olduu gibi, bu merkezlerden topladmz T anak mlei Kura-Aras geleneindedir.
30
TRK ESKA BLMLER ENSTTS HABERLER

Son Tun/Erken Demir ana ait buluntulara blgede sklkla karlald gibi, kayalk tepeler zerindeki kaleler ve eteklerindeki nekropollerde de rastladk: aldran Ovasndaki avuba, Van Ovasnn kuzeydousundaki Siyahta ve Kratl, Erek Glnn dou kysndaki Abdullah emesi, Baklatepe ve Harabe Kale. Kalelerde dzenli bir plan anlayna rastlanmaz, duvarlar yar ilenmi talardan yaplmtr. Harabe Kale bu dneme ait tek evreli bir yerleim olmas ve mimarisinin iyi korunmu olmasyla nemlidir. Dikdrtgen planl kale 115x24 m boyutlarndadr. D duvarlarn kalnl 2 mdir, ortasndan 4 m kalnlnda bir duvarla ikiye blnmtr. Duvarlarda ykseklik baz yerlerde 1 mye kadar izlenebilmektedir. Nekropoller bu dneme zg ta rg oda mezarlardan oluur. Siyahta yerleimi ya da kalesi ve nekropol yalnzca bu dnemde kullanlm olmas ve youn kaak kazlarla alan ok saydaki mezar nedeniyle en fazla bilgi edinebildiimiz merkezdir. Burada zerleri iri sal talaryla kapatlm oda mezarlarn bazlarnn boyutlar 2.65x1.00x1.00 m, 2.20x0.92, 2.40x1.70x 0.80 mdir. Van Gl Havzasnda Erken Demir a anak mlei pembe-devety malla temsil edilir. Form olarak keskin karnl ve yivli anaklarla, alak boyunlu, yuvarlak gvdeli kk mlekler ounluktadr. Orta Demir ana ait buluntulara, hemen hemen incelediimiz tm merkezlerde rastladk. Bu dnemde ncesinin aksine, her tr arazi kullanlm grnr ve dzenli bir planlamay gsteren yerleim sistemi karmza kar. Topladmz Orta Demir a anak mlei, klasik Urartu krmz akl malnn dnda byk oranda kahve-kiremit maldan yaplmtr. Ge Demir a kalntlarna olduka fazla rastladk. Blgede aratrma yaptmz dier yrelere gre Van Glnn dou sahilinin, bu dnemde youn bir yerleime sahne olduu dnlebilir. Ge Demir a izleri hem dzlk alanlardaki yerleimlerde hem de kalelerde bulunmutur. ncelediimiz merkezler iinde tek dnemlik yerleimler olan Saraydaki Yeilal II kalesi, Van Glnn dou sahilindeki aban Bulaklar, Sazlkyan ve Sivritepe nemli grnr. Son iki merkez bir tepe zerindeki dz yerleimlerdir. Yeilal II kalesi kabaca dikdrtgen planldr. Kalenin uzunluu 187.50 m, kuzeydouda 80 m, gneybat da 60 m geniliinde, duvar kalnl 2 mdir. Baz alanlarda duvar ykseklii 1.70 cmye kadar korunmutur. Duvarlar yar ilenmi iri talardan yaplmtr. aban Bulaklar ise zel bir durum gsterir. Van Glne bakan tepenin zerindeki bu alanda 3-4 m yksekliindeki kk yma talarn zerinde ilenmemi iri talardan bir platform yaplmtr. 19 m apnda tek bir ta srasyla evrili bu platform 7x7 m boyutlarndaki tek bir ta sras ve bunun iindeki 5.30x5.30 m boyutunda ve 2.50 m kalnlnda duvarlar olan, kare bir mekndan oluur. Platformun 40 m batsndaki

KAZI - ARATIRMA

2 m apndaki bir alanda grlen siyahlklar, kller ve topran krmzlamas bir ocan varlna iaret eder. Buras olaslkla dini trenler iin kullanlm bir kutsal aland. Bu alann altndaki yamalarda ise geni bir yerleime ait kalntlar ve bazlar kaak kazyla alm pithos gm ieren mezarlar vardr. Bu dnem anak mlei genellikle krem, pembe devety renkli, krem astarl ve boya bezemelidir. Tulip bowl ya da triangle ware denen anaklar ve feestoon ware gibi dnemin olduka iyi bilinen mal gruplar topladmz anak mlek iinde ounluktadr.
Aynur zfrat

Yukar Anzaf Urartu Kalesi Kazs 2005

alma Alanlar
Yukar Anzaf Kalesinde 2005 ylnda balatlan kaznn temel amac, gemi yllarda pithoslu depo odalarnda balanlmasna karn, zaman ve maddi olanakszlklarn yan sra, kerpi duvarlarn tahrip edilmeden ortaya karlmas amacyla zenli bir ekilde yrtlen ve bitirilemeyen kaz almalarnn devam ettirilmesidir. almalarn ar ilerlemesinde, odalar topluluunun mevcut toprak seviyesinden 3.5-4 m derinlikte olmasnn da ok byk etkisi olmutur. Bylece mimari yaplarn planlar ortaya karlacak, birbirleriyle olan ilikileri aratrlacak ve bunlardan da nemlisi odalarn nitelikleri ve hangi amala kullanldklar konusunda bilgi sahibi olunacaktr. nk 60.000 m2lik bir alana yaylan Yukar Anzaf Kalesinde, ulusal Tanr Haldiye ait tapnak avlusunda depo odalarnn bulunamamas ok byk bir eksiklikti. Depo odalarnn bulunduu kesimin deniz seviyesinden ykseklii ortalama 1975 mdir. Odalarn hemen kuzey ve kuzeydou ksm ise dik ve eimli bir ekilde aadaki kuzey surlarna doru inmekte ve 1920 m koduna dmektedir. Herhangi bir karkla meydan vermemek iin, odalar batdan douya doru numaralandrlmtr.

gnn iddetinden ierideki topraklar bile krmz bir hale gelmitir. Kap duvarnn gneyi douya doru 30 cmlik bir girinti yaptktan sonra, dz bir ekilde devam etmektedir. Dou-bat dorultusunda uzanan oda dikdrtgen bir plan gstermektedir. Bu byk odann dou duvar, arazinin dik ve ok eimli olmas yznden yklmtr. eride aty tayan birka paye yznden, bu byk oday Payeli Salon olarak adlandrmay uygun bulduk. Payeli Salonun gney ve bat duvarlar olduka yksek, kuzey ve dou duvarlar ise ykld iin alaktr. zellikle salonun en ok tahrip olan ksmn, kuzey duvar oluturmaktadr. Kuzey ynne doru eimin ok dik olmas, salonun duvarnn yklmasnda en nemli etmeni oluturmutur. Bu salonun duvarlarnn da, dier odalarn duvarlar gibi temellerinin 1-1.5 m yksekliindeki ksm tatan, bunun zerinin de kerpiten yapld grlmtr. Ortalama 3-3.5 m yksekliindeki kerpi duvarlarn st beyaz kire ile badana edilmitir. Kandillerin ve eitli kk eyalarn konulduu kk niler, gney ve bat duvarlar zerinde grlmemektedir. Dou ve kuzey duvarlarnn da yklmas yznden, bu kesimde nilerin var olup olmadn, dolaysyla salonun nasl aydnlatldn imdilik bilemiyoruz. Ancak aada da belirteceimiz gibi keramikten yaplm kandillerin bulunmas, kandiller ile aydnlatldn gstermektedir. Salonun tabannn sktrlm kilden yapld gzlemlenmitir. Salonun en nemli mimari esini, aty orta ksmlarda tayan byk payeler oluturmaktadr. lk paye, bat duvarnn 3.75 m dousunda ve kuzey duvarnn 2.25 m gneyinde yer almaktadr. Payeler salonun tam ortasnda deil, kuzey duvarna daha yakndr; payelerin kuzey duvarna doru daha yakn yaplmasnda, salonun kap giriini engellememesi kaygsnn yatt anlalmaktadr. Ortalama 2.20x2.70 m byklnde olan ilk paye, dou-bat dorultusunda dikdrtgen bir biim gstermektedir. Temel ksm tatan, bunun st de kerpiten yaplan payenin kerpi duvarlar ar bir ekilde tahrip olmutur. lk payenin 2.40 m dousunda, ikinci paye yer almaktadr. Bunun da temel ksm tatan, st ksm ise kerpiten yaplmtr. Ta temelin zerindeki kerpi duvarn mevcut ykseklii 1.50x 1.70 m arasnda deimektedir. Ancak payeler zerinde aty tayan kerpi duvarlarn yksekliinin, 3.5 mnin zerinde olduu anlalmaktadr. Dou-bat dorultusunda uzanan ve ortalama 2.10x2.70 m byklnde olan bu paye de, dikdrtgen bir biim gstermektedir. kinci payenin 3.30 m dousunda ise, nc paye bulunmaktadr. Ta duvarn zerindeki kerpi duvarn ykseklii ortalama 1-1.5 m arasnda deimektedir. Dou ynne doru arazinin eimli olmas yznden, kerpi duvarlarn st ksmnn daha ok tahrip olduu grlmektedir. Dier payeler gibi ortalama 2.10x2.70 m byklnde olan paye, dou-bat dorultusunda dikdrtgen bir biim gstermektedir. Ancak bu payenin dousuna bitiik olarak kerpiten
TRK ESKA BLMLER ENSTTS HABERLER

14 Nolu Payeli Salon

Ana koridordaki kap giriinin 6 m gneyinde, dou ynne alan nc odann kap girii yer almaktadr. Bu mekn geici olarak 14 nolu oda olarak adlandrmtk. Kap giriinin st ksmna yine yass kumta levhalar konulmu, bunun stne de byk bir ahap kalas, lento ta gibi yerletirilmitir. Ahap kalasn lento gibi yerletirilmesi, kerpi duvara byk bir salamllk kazandrmtr. 1.35 m geniliinde ve 1.90 m derinliinde olan kap giriinin kuzey duvar nne, 50 cm geniliinde bir kerpi duvar daha yaplmtr. Bu haliyle ieriye alan ahap kapnn kanatl olduu anlalmaktadr. kan iddetli yangn yznden kap kirileri ile birlikte kap kanad ve ahap tavan rts iddetli bir ekilde yanm ve bunun sonucunda kerpi duvarlar tulalamtr. Yan-

31

KAZI - ARATIRMA

bir duvar daha yaplarak, paye gibi kullanlmas salanmtr. nc payenin hemen dousunda bitiik olarak yaplan bu paye de 5.15 m uzunluundadr. Bylece dou duvarna kadar uzanan nc payenin toplam uzunluu 7.80 mye ulamtr. Bu payeden sonra salonun dou duvar arasnda 1.5 mlik bir boluk kalmaktadr. Bu kesime ek paye yaplmasnn nedeni, daha nce de belirttiimiz gibi salonun dousunun olduka dik ve eimli olmasndan dolay, binann yklmaya kar gln artrmak amacna yneliktir. Payeli Salon ortalama 8 m geniliinde ve 24 m uzunluundadr. Toplam 192 m2lik bir alana yaylan Payeli Salon, batda atlye olarak kullanlan Byk Salondan sonra imdilik ikinci byk oday oluturmaktadr. Ancak kaz almalarnn ilerlemesiyle, depo odalarnn yer ald bu kesimde benzer biimli byk salonlarn bulunduuna inanmaktayz. Bat giri kapsndan ortalama 12 m douda, yani ikinci paye dorultusundan itibaren dou ynne doru 20 cmlik bir ykselti yaplmtr. Seki biimli bir ykselti toprann bat ynne doru akp gitmesini nlemek iin, sekinin nne yan yana kaln ve dzgn byk sal talar konulmutur. Yukarda da belirttiimiz gibi payeler salonun tam ortasnda deil, kuzey duvarna daha yakndr. rnein payelerin kuzey duvarna olan uzakl ortalama 2.20 m iken, gney duvarna olan uzakl 3.5 mdir. Bu blmn seki olarak kullanlmasnn nedeni, dou ynne doru, taban ksmna arka arkaya pithoslarn dizilmi olmasdr. Jeoelektrik yntemi ile yaplan aratrma sonularna gre payelerin kuzey blmnde yan yana ikier sra, gney blmnde ise er sra pithos olduu grlmtr. Jeoelektrik bilgileri dorultusunda kuzey

blmde srdrdmz kaz almalar srasnda, batdan douya doru yan yana, tabana yarya kadar gmlm pithos dizileri kmaya balamtr. imdilik ortaya kardmz 4 pithosun da hemen hepsinin, duvarlarn yklmas yznden az, boyun ve hatta gvde ksmlarnn krld grlmtr. Az aplar ortalama 40 cm olan pithoslarn gvde aplar da, 80-100 cm arasnda deimektedir. Bu duruma gre pithoslar, daha nceki yllarda kuzeybatda ortaya karlan 1 ve 2 nolu odalardaki pithoslardan daha kktr. Pithoslarn zerinde ka lek sv yiyecek ve iecein olduunu bildiren ivi yazs bulunmazken, tanesinin zerinde lek iaretleri bulunmaktadr. Dier pithosun gvdesi krk olduu iin, lek grlmemektedir. Kazma teknii ile yaplan lek iaretleri, kuzeybatda yer alan 1 ve 2 nolu odalarda bulunan pithoslu zerindeki iaretlerden ok farkldr. Yalnzca en batda 1 nolu olarak adlandrdmz pithosun karn ksm zerinde bulunan yan yana kabartma halinde dikey olarak yaplm kaln bant, kuzeybatda 1 nolu odadaki pithos zerinde yer alan kaln bantlara benzemektedir. 1 nolu pithosun salonda parmak gibi dikey olarak yaplm bantlar be tane iken, buradaki kaln bantlar tanedir. Genellikle 2.5-3 cm uzunluunda ve 1-1.5 cm geniliinde olan dikdrtgen biimli kutucuklarn iine dikey olarak 4 ya da 6 izgi izilmi, bu kutucuklarn soluna ya da sana bir daire yaplm ve alt ksmna da bir kap resmi izilmitir. ok byk bir olaslkla bu iaretler her pithosun ka lek yiyecek ve iecek aldn ak bir ekilde gstermektedir. Bu ilgin lek ve iaretlerin M.. 8. yyn sonu ya da M.. 7. yya ait olduu sanlmaktadr. Oktay Belli

Enstitden Enstit Ktphanesinden Haberler

2005 yl geldi geti ve bir yl daha akamzda braktk. Ancak 2005 yl, camiamz iin olduka hznl bitti. Bilindii zere drt yemizden ayrlmak zorunda kaldk. Prof. Dr. Tahsin zg, Prof. Dr. Manfred O. Korfmann, Prof. Dr. mit Serdarolu ve Prof. Dr. Somay Onurkan rahmetle anyoruz. Burada zellikle Prof. Dr. Manfred Osman Korfmann anmak istiyoruz. Osman Bey ktphanemizi, ilk grd andan itibaren desteklemi ve Studia Troicalar, Troia ile ilgili dier yaynlar ve TAVO haritalarn ktphanemize salamtr. Enstit Ktphanesi olarak ayrca yelerimizden Prof. Dr. Taner M. Tarhana teekkr etmek isteriz. Kendisi ktphanemize 132 ayrbasm, 61 dergi, 30 monografi, 25 tez ve 12 sreli yayn olmak zere, toplam olarak 260 adet yayn hediye etmitir. Bununla beraber 2005 ylnda da ok sayda kitap ktphanemize salanmtr. Yapm olduklar kitap balaryla ktphanemizi zenginletiren herkese teekkr borluyuz ve her sayda olduu gibi isimlerini vermekten gurur duyuyoruz: 32
TRK ESKA BLMLER ENSTTS HABERLER

Prof. Dr. M. Darga, Prof. Dr. M. H. Sayar, Dr. H. T. Zeyrek, Ara. Gr. G. Ergin, Ege Yaynlar, zmit Rotary Kulb. Bu balarn dnda Westflische Wilhelms-Universitt Institut fr Klassische Archologie und Frhchristliche Archologie ile yeni bir kitap dei tokuu antlamasna girdik. Sreli yayn listesinde de grld gibi Boreas serisinden bir set enstitmzdeki raflarda yerini ald. Ayn serinin ciltleri bundan sonra da dzenli olarak ktphanemize ulaacaktr. Benzeri bir antlama Archaeological Institute of America ile de saland. Bunun sonucunda American Journal Of Archaeology (AJA)nin byk bir blm enstitmze kazandrld.

Tezler
Akat, Y., Prusa Ad Olympum Sikkeleri, stanbul, 1994. Alparslan (Doan), M., Hitit Bayram Ritellerinde Geen Baz Eylem, ar ve Sahne Oyunlarnn Tasviri ve Yorumu, stanbul, 1999.

ENSTTDEN

Atasoy, S., Antik ada Amisos, stanbul, 1994. Ceylan, A., Eski Anadoluda Devletler Aras likiler, Antlamalar (II. ve I. Binde), Erzurum, 1994. Dinol, B., Belgelere Gre Orta Hitit Dneminin Tarihsel Problemleri, stanbul, 1988. Dinol, B., Hitit Metinlerinde Geen Ba ve Ayak Kyafetleri, stanbul, 1991. Emre, N. Y., Bizans Sikkelerinde Dinsel Unsurlar, stanbul, 1999. Ik, A., Antik Kaynaklarda Karadeniz Blgesi, stanbul, 1995. Kalkan, H., Ankhialenin Yeri, stanbul, 1999. Karayaka, N., Eskia Tarihinde Tokat, stanbul, 1988. Karayaka, N., Hellenistik ve Roma Dneminde Pisidia Tanrlar, stanbul, 1998. Kaya, Y., Asia Eyaletinin Siyasal Sosyal ve Ekonomik Yaps, Konya, 1990. Kral, A. G., Sikkelerin Inda Ovalk Kilikya Kltleri, stanbul, 1996. Merzeci, A. M., Seleukeia Ad Kalykadnos Sikkeleri, stanbul, 1999. Okan, N., lion Kenti Sikkeleri, stanbul, 1999. zaydn, T., Yumuktepe Demir a anak mlei, stanbul, 1999. zkan, S., Kltepe Mhr Basklarnda Eski Asur slubu, Ankara, 1991. Sandalc, S., Eski Roma Yaznnda Satir Tr ve Kadn, stanbul, 1999. Soysal, Z. S., Sikkelerin Inda Troas Blgesi Kltleri, stanbul, 1998. ahin, H., Ge Roma mparatorluk ve Erken Bizans Dnemlerinde Dalk Kilikya (Kilikia Trakheia) Blgesi Yaztlarnda Meslekler, stanbul, 2002. Tekin, O., Aspendos Sikkeleri, stanbul, 1991. Tuncer, F. B., Eskiada Dou Akdeniz Mzik Enstrmanlar, stanbul, 1999. Yazgan, M., Urartu Metal Kaplar, stanbul, 1996. Ylmaz, G., Urartu Makyaj Malzemeleri, stanbul, 2002.

Bilgi, H. (ed.), Asrlar sonra birarada-Sadberk Hanm Mzesinin yurtdndan Trkiyeye kazandrd eserler, stanbul, 2005. Blakolmer, F. et al. (ed.), Fremde Zeiten-Festschrift fr Jrgen Borchhardt zum sechsigsten Geburtstag am 25. Februar 1996, Wien, 1996. Boardman, J., Yunan Heykeli Klasik Dnem, stanbul, 2005. Borchhardt, J. KERTHTHI oder der Versuch eine antike Siedlung der Klasik in Zentrallykien zu Identifizieren, stanbul, 2005. Bossert, H. Th., Etice Formlar Bilgisinin rnek Derlemesi, stanbul, 1935. evik, N. B.Varkvan E. Akyrek, Trebenna; Tarihi, Arkeolojisi ve Doas, stanbul, 2005. Ender, C., Abaka Hann Darp Aylar Yazl Gm Sikkeleri, stanbul, 1989. Foss, C., Anadoludaki Ortaa Kalelerinin ncelenmesi II Nikomedia, zmit, 2002. Greppin, J. A. C., Ancient Ararat A Handbook of Urartian Studies, New York, 1998. Harouthiounyan, N., Corpus of Urartian Cuneiform Inscriptions, Erivan, 2001. Koak, ., Erken Dnemlerde Afyonkarahisar Yerlemeleri, Konya, 2004. Memi, E., Eskia Tarihinde Dou-Bat Mcadelesi, Konya, 1992. ler, C. (ed.), Trk Nmismatik Derneinin 20. Kurulu Ylnda brahim Artuka Armaan, stanbul, 1988. zg, N. . Tunca, Kltepe- Kani Mhrl ve Yaztl Kil Bullalar/Sealed and Inscribed Clay Bullae, Ankara, 2001. Ulugn, F. Y., 1745 Ylnda zmit ve znike Yaplm Bir Gezinin yks, zmit, 2005.

Sreli Yaynlar
Al-Ra n, XII(1991), XIV(1993), XV(1994)-XII(2001), fida XXIV(2003), XXV(2004). American Jornal Of Archaeology, 84/4(1980), 85/1,2 (1981), 86/1-4(1982), 87/1-4(1983), 88/3,4(1984), 89/1-4(1985), 90/1-3(1986), 91/1-4(1987), 92/2,3 (1988), 93/1-4(1989), 94/1-4(1990), 95/1-4(1991), 96/2-4(1992), 97/1-4(1993), 98/1-4(1994), 99/14(1995), 100/1-4(1996), 101/2-4(1997), 102/1-4(1998), 103/2,4(1999), 104/1(2000), 105/2-4 (2001), 106/1,2 (2002), 107/1,3,4(2003), 108/1-3(2004), 109/2(2005). Anatolian Archaeological Studies (Kaman-Kale Hyk), 4 (1995), 5(1996), 9(2000). Archologische Mitteilungen aus Iran und Turan, 35-36 (2003-2004). Archologischer Anzeiger, 1. Halbband (2004), 2. Halbband (2004). Boreas, 2 (1979)-12 (1989), 14 (1991)-26 (2003). Collection de la Maison de LOrient et de la Mditerrane, Vol: 33 (2005). Colloquium Anatolicum, III (2004). Haberler, 20 (2005).
TRK ESKA BLMLER ENSTTS HABERLER

Monografiler
Alpman, A., Eski nasya Hukukunda Adoption, Ankara, 1988. Arsebk, G. F. C. Howell M. zbaaran, Yarmburgaz 1988, stanbul, 1988. Atasoy, S. N. . Barut, Mzeler ve Mzecilik Bibliyografyas (1977-1995), stanbul, 1996. Atasoy, S. N. Ertrk, Mzeler ve Mzecilik Bibliyografyas (1996-2001), stanbul, 2003. Aymard, A. J. Auboyer, LOrient et La Grce Antique, Paris, 1953. Bahar, H., Demiranda Konya ve evresi, Konya, 1999. Bakr, A. S., Klozomenai Zeytinya Fabrikas, zmir, 2005. Batur,E. (ed.), stanbul in ehr-Engiz, stanbul, 1991. Bayrak, M. F., Alfa Szlk Almanca-Trke Trke-Almanca, stanbul, 2000.

33

ENSTTDEN

Jahreshefte Des sterreichischen Archologischen Institutes In Wien, 73 (2004). Klasik Filoloji Seminerleri, II (2005). Les Dossiers de IIfe, 1 (2003)-4 (2003) Lucerna, 1992. Olba, XI (2005). Orient, XV (1979), XVI (1980), XIX (1983). Smer a Journal of Archaeology in Iraq, IX/1 (1953), IX/2 (1953) Studia Troica, 15 (2005). Studien zu den Boazky-Texten (StBoT), 31 (1990), 34-39 (1994-1995), 41 (1995), 43 (1999). Varia Anatolica, XIV (2002), XV (2003).

Enstit yelerimizden Prof. Dr. Sevil Glur, Do. Dr. Asl zyar ve Dr. ehrazat Karagz, 2005 yl ierisinde Alman Arkeoloji Enstits Muhabir yeliklerine seilmilerdir. Kendilerini Enstit olarak tebrik ederiz.

www.tebe.org internet sitemiz, yeni tasarm ile ziyaretilerini bekliyor. HABERLER dergisinin eski saylarna da dzenli olarak bu siteden ulaabilirsiniz.

Metin Alparslan

Trk Eskia Bilimleri Enstits Yllk Konferanslar

Enstitmz 2005-2006 dnemi Yllk Konferanslarn Osmanl Bankas Mzesinde gerekletirmektedir. Yeni ev sahibimiz Osmanl Bankas Mzesi'nin, Karaky-Bankalar Caddesinde yer alan tarihi binasndaki konferans salonunda dzenlenen ilk konferansmz, Enstit yelerimizden Prof. Dr. Levent Zorolu idi. Kendisi 22 Kasm 2005 tarihinde Kelenderis Kazlarnn Kilikya Arkeolojisine Katklar balkl zengin bir konferans verdi. kinci konferansmz olan Enstit yelerimizden Prof. Dr. Mustafa H. Sayar, 13 Aralk 2005 tarihinde Toroslardan Akdenize: ukurova Eskia Tarihi Aratrmalarna Yeni Katklar balkl, byk ilgi ile karlanan bir konferans verdi. 2006 ylnn ilk konferans, yine Enstit yelerimizden Prof. Dr. Reha Gnay tarafndan 17 Ocak 2006'da verildi. lgin olan bu konferansn konusu, Kltr Mirasnn Korunmasnda eitli Yaklamlar idi. Konferans programmz dahilinde 17 Mart 2006 tarihinde Alman Arkeoloji Enstits stanbul ubesi Mdr Prof. Dr. Adolf Hoffmann ve 11 Nisan 2006 tarihinde Ankara niversitesi Hititoloji Ana Bilimdal retim yesi Prof. Dr. Cem Karasu birer konferans verecektir.

Yaam Soluu Projesi: stanbul Arkeoloji Mzelerindeki Msr Eserlerinin Yaynlanmas Projesi
Trk Eskia Bilimleri Enstits, Trkiye niversitelerinde eksik olan Ejiptoloji alannda uzman yetitirmek, mzelerimizde bulunan Msr eserlerinin sergilenmesi, konservasyonu ve gerekiyorsa restorasyonu iin yurt dndan eleman ve bilgi salamak zere, stanbuldaki Msr Eserleri: Yaam Soluu ad altnda uluslararas bir projeyi hayata geirmitir. Uzun vadeli bu ortak projenin Belika, Fransa ve Trkiyedeki taraflar; stanbul niversitesi, Trk Eskia Bilimleri Enstits, stanbul Arkeoloji Mzeleri, Kltr Bakanl Restorasyon ve Konservasyon Merkez Laboratuar, Belika Mariemont Kraliyet Mzesi, Societas Anatolica, stanbul Fransz Anadolu Aratrmalar Enstits, Belika Fondation Belge de la Vocation gibi bilimsel ve akademik kurumlardr. Bu proje sonunda stanbul niversitesi, Ejiptoloji alannda eitim alm bir retim eleman, stanbul Arkeoloji Mzeleri, sahip olduu Msr koleksiyonunun bilimsel bir katalogunu, Merkez Laboratuar Msr, eserlerinin restorasyon ve konservasyonunda bilgi sahibi olan iki uzman personeli elde etmi olacaktr. Trkiye niversite ve mzelerindeki aratrmaclar Ejiptoloji ve Mzeoloji alannda eitilecek, Msr kkenli arkeolojik deerlerin incelenmesi, yaynlanmas ve korunmas iyi bir biimde salanacaktr. Bu almaya katlacak olan tm kurumlar ve kiilerle grlerek, hepsinin mtabakat salanmtr. Adn Eski Msr'n lmden sonraki hayat inancndan alan Yaam Soluu projesi, adna uygun olarak Trkiye'de Ejiptoloji'nin domasna ve Msr eserlerinin bilimsel dnyaya olduu kadar, geni kitlelere tantmna da nayak olacaktr. Proje, Trk Eskia Bilimleri Enstits adna Enstit Bakan Prof. Dr. Ali Dinol ve stanbul Arkeoloji Mzeleri Mdr Dr. smail Karamut tarafndan ynetilmektedir.
34
TRK ESKA BLMLER ENSTTS HABERLER

ENSTTDEN

Uluslararas Bilim Akademileri Birlii yeliimiz ve Corpus Vasorum Antiquorum Projesi

Uzun bir sredir merkezi Brkselde bulunan, Uluslararas Bilim Akademileri Birlii (Union Academic Internationale) ile Trk Eskia Bilimleri Enstits arasndaki yazmalar sonucunda, 22-25 Mays 2005 tarihinde Ankara'da Trk Tarih Kurumu ev sahipliinde dzenlenen Uluslararas Bilim Akademileri Birlii nin olaan toplantsna Enstitmz davet edildi. Burada yaplan kapsaml ve olumlu grmelerin ardndan Enstitmz, Uluslararas Bilim Akademileri Birlii'ne muhabir ye olmas teklif edildi. Bylece Enstitmz bu akademinin, uzun soluklu uluslararas yayn projelerinden bazlarnn, lkemiz adna hazrlanmasnda dzenleyici roln stlendi. Bu olumlu grmeler sonucunda senelerdir yaplmas planlanan, ancak ne yazk ki bir trl gerekletirilemeyen bir projeye balanlmas kararlatrld ve Corpus Vasorum Antiquorum (CVA) dizisi de ilk proje olarak seildi. Dnyann farkl lkelerinde, ulusal ya da zel mzelerdeki Yunan seramiklerini belirli bir dzen iinde yaynlamay ama edinen ve ngilizce, Almanca, Franszca ya da talyanca olarak yaynlanan CVA dizisi, Uluslararas Bilim Akademileri Birliinin en eski yayn projesidir. lk kez 1919 ylnda Fransz bilim adam, Edmund Pottier tarafndan nerilen ve 1922 ylndan beri farkl lkelerin ve mzelerin katlmyla hl devam eden bu projede bugne kadar, yzden fazla mze ve kolleksiyonun bnyesinde saklanan Yunan vazolarnn yayn, yz geen cilt iinde gerekletirilmitir. CVA projesine imdiye kadar spanya dan Rusya Federasyonu'na, Kanada'dan Japonyaya kadar uzanan geni bir corafyada yirmiden fazla lke katkda bulunmutur. Projeye kattklar ciltlerin nicelii asndan bakldnda ise talya ve Almanya, dier lkeler arasndan ilk bakta syrlrlar. Klasik Yunan uygarlnn oluumuna ve geliimine Anadolunun yapm olduu etkiler ve katklar dnldnde, lkemiz mzelerindeki eserlerin byle bir projenin kapsam iinde bugne kadar deerlendirilememi olmas, ciddi bir eksikliktir. Bunu gz nne alarak Trk Eskia Bilimleri Enstits bnyesinde oluturulan ve Prof. Dr. Levent Zorolu, Prof. Dr. Gven Bakr, Prof. Dr. Haluk Abbasolu, Prof. Dr. Cokun zgnel'in yer ald Seramik Komisyonu, bu projeyi hayata geirmek istei ile almalar balatm ve Do. Dr. Yaar Ersoy'u da Ulusal CVA Komitesi Sekreteri olarak semitir. Bu ama dorultusunda Enstitmz, Uluslararas Bilim Akademileri Birlii tarafndan muhabir ye olarak kabul edildikten ve bu sorumluluun Trk Tarih Kurumu tarafndan da desteklenmesinin ardndan ie koyulmu ve ilk olarak Prof. Dr. Levent Zorolunun hazrlad Adana Arkeoloji Mzesinde saklanan Attika Vazolarn, lkemizin CVA dizisindeki ilk cildi olarak yaynlamay kararlatrmtr. Buna ilaveten Enstitmz, Kltr ve Turizm Bakanl, Kltr Varlklar ve Mzeler Genel Mdrl ile Yunan vazolarnn bol sayda bulunduu stanbul, zmir, Fethiye, Bodrum ve Milas Arkeoloji Mzeleri bnyesindeki farkl malzeme gruplarn, konunun uzmanlar ile hazrlamak ve almak konusunda iletiime gemitir. Daha fazla ayrntl bilgi almak ya da bu uluslararas projede sorumluluk stlenmek isteyen ve esas anlamda Grek uygarln balayan ve Ge Tun a'ndan (M.. 1500-1100) Roma Dnemi'ne kadar (M.. 1/ M.S. 1. yzyl) gelen sreteki farkl okullarn ve srelerin seramikleri zerinde uzmanlam aratrmaclarn enstitmz ile iletiime gemesini bekleriz. Daha ayrntl bilgi iin baknz: www.cvaonline.org

Uluslararas Sylloge Nummorum Graecorum Toplants Uppsalada Yapld

Resmi ve zel mzelerin sikke koleksiyonlar ile koleksiyonerlerin kaytl sikkelerinin yaymlanarak bilim dnyasna sunulmasn amalayan Sylloge Nummorum Graecorum projesi erevesinde bugne dein pek ok Avrupa lkesi ve ABDde kataloglar yaymland. Trkiyede ise yalnzca zel bir koleksiyon (Muharrem Kayhan koleksiyonu) yaymlanm olup bakaca hibir devlet veya zel mze koleksiyonu yaymlanmamtr. Uluslararas Sylloge Nummorum Graecorum projesi bnyesindeki lke temsilcilerinin 2005 yl toplants 13-15 Eyll tarihleri arasnda Uppsalada (sve) yapld. Toplantya, ngiltere, talya, Yunanistan, Romanya, Brezilya, svire, sve ve Danimarka temsilcilerinin yan sra Sylloge Nummorum Graecorum projesinin Trkiye temsilciliini yrten Trk Eskia Bilimleri Enstits adna Prof. Dr. Ouz Tekin katld. Toplantda, proje kapsamnda yaymlanan kataloglarn ierik asndan standart bir formata kavuturulmas, sikke tanmlamalarndaki teknik zellikler, fotoraf kalitesi ve yaymlanmas planlanan kataloglar ele alnd.
TRK ESKA BLMLER ENSTTS HABERLER

35

ENSTTDEN

Yeni Yaynlarmz
Colloquium Anatolicumun IV. Says kt! Eskiada Depremler kt!

Konferanslar / Colloquia
Glsn Umurtak, Burdur-Antalya Blgesinde Neolitik a Mimarlk Gelenekleri: Gzlemler-Deerlendirmeler Jak Yakar, Did Anatolia contribute to the Neolithization of Southeast Europe? Uwe Finkbeiner, Neue Ausgrabungen in Emar, Syrien: Kampagnen 1996-2002

Karagz, ., Eskiada Depremler, stanbul, 2005, 94 sayfa, 18 resim, 11 harita. ISBN 975-807-117-3
I-Homeros, Hesiodos ve Herodotosda Sismoloji ve DepremTanrs Poseidon II-Poseidon Asphalios; Salam Zemin Tanrs III-Prehistorik alar IV-M.. 2. Binylda Kkasya ve Ege Dnyas V-Anadoludaki M.. 2. Binyl Depremleri VI-ivi Yazl Tabletlerde Depremler: Hitit ve nasya VII-Antik Devirlerin Anadolu Kentlerindeki Depremler Bat Anadoludaki M.S. 17 Depremi Lydia Blgesi Karia Blgesinin Baz Deprem Kentleri: Iassos, Panamara, Labraunda, Tralles, Aphrodisias Phrygia ve Pisidia Blgeleri Mysia Blgesi Deprem Kentleri: Kyzikos, Miletopolis Bithynia Blgesi Lykia ve Pamphylia Blgeleri Pontus, Kappadokia, Galatia Gneydou ve Dou Anadolu Blgeleri VIII-M.S. 4. Yzyldaki Kozmik Felaket ve Deprem nls Anadolu Kentleri Ioniann Depremlerle Yaayan Kenti: Ephesos Bir Deprem Kenti: Antiokheia Byzantion (stanbul) IX-Talara Kaznan Aclar: Deprem Yaztlar X-Ionial lk Doa Bilginleri ve lk Bilimsel SismolojikAratrmalar Kkasya ile evresinde Saptanan Deprem Kronolojisi

Makaleler / Commentationes
Olivier Casabonne, Quelques Remarques et Hypothses sur Ura et la Cilicie Trache Ali Dinol Belks Dinol, Zwei neue hethitische Schriftdokumente aus dem privaten Haluk Perk Museum Martin Godon, New Results and Remarks about Neolithic Pottery in Central Anatolia: A view from Tepecik-iftlik Erkan Konyar, Grooved Pottery of the Lake Van Basin: A Stratigraphical and Chronological Assessment Ren Lebrun, Fragment festif, notamment pour le dieu de lorage de Hastuwa = KUB LX 147 (Bo 2421) Alice Mouton, Anatomie animale : le festin carn des dieux daprs les textes hittites II / Les membres postrieurs et dautres parties anatomiques Eric Raimond, Etude philologique des inscriptions lyciennes / 1 - Tls Ferhan Sakal, Ein neues Stempelsiegel aus Emar

Kitap Eletirileri / Recensiones

Berrens, S., Sonnenkult und Kaisertum von den Severern bis zu Constantin I. (193-337 n. Chr.), Franz Steiner Verlag, Stuttgart, 2004 (Emre Erten)

36

TRK ESKA BLMLER ENSTTS HABERLER

E n s t i t m z h i m a y e s i n d e

e eray r

kl

am

Sponsorlarmz ve Enstitye Kazandrdklar

Atilla Dorusoy: Konferanslarmzn yurtdndan geli masraflar. Borusan: Nakit olarak enstitnn yllk giderleri. Blent Eray: Eray Reklamclk tarafndan teekkr plaketi ve ajandalarmzn yaplmas. Cengiz stner: Maddi yardm. Garanti Leasing: Enstit ktphanesinin giderleri iin maddi destek ve bir alr masast bilgisayar. Hesmak (Semra Gngr): Canon marka bir projeksiyon makinas ba. brahim Koral: Klasik Filoloji Seminerlerinin basm masraflar. JTI Firmas (Mustafa Sel): Enstit yaynlarnn basm masraflar. Mercedes Trk A.. (Tlin Steinhuser): Sreli yaynmz Colloquium Anatolicumun basm masraflar. Osmanl Bankas Mzesi: Yllk konferanslarmza salon tahsisi.

E n s t i t Ya y n l a r
Popler Dizi Alp, S., Hititlerin Mektuplamalar, stanbul 20012. Anabolu (Usman), M., Antik ada Et ve Balk Pazarlar, stanbul, 2003. ete, ., Gemie Yolculuk Bir Gezi Rehberi, Journey into the Past: A Short Guide, stanbul, 1996. okay, S., Antikada Aydnlatma Aralar, stanbul, 20002. Delemen, ., Antik Dnemde Beslenme, stanbul, 20032. Demiri, B., Eskiada Yaz Ara ve Gereleri, stanbul, 20023. Dinol, B., Eski nasya ve Msrda Mzik, stanbul, 20032. Dinol, B., Eski nasya Toplumlarnda Su Kavram ve Ceza, stanbul, 2003, Sponsor: JTI. Drken, ., Eskiada Spor, stanbul, 1995, Sponsor: Efes Pilsen. Drken, ., Roma Dini, stanbul, 2003, Sponsor: JTI. Eilmez, M., Hitit Ekonomisi, stanbul, 2005. Fazlolu, ., Eskiada Dokuma, stanbul, 20012. Glbay, O., Eskiada Tuvalet Kltr, stanbul, 2004. Hrn, S., ivi Yazs Ortaya k, Gelimesi, zm, stanbul, 20003. ren, K., Vazo Resimlerinin Inda Eski Yunan anak mlekilii, stanbul, 2003, Sponsor: JTI. Krolu, G., Anadolu Uygarlklarnda Tak, stanbul, 2004. zdizbay, A., Eski Yunanda Tarm, stanbul, 2004. Serdarolu, ., Eskiada Tp, stanbul, 20022. Tekin, O., Eskiada Para, Antik Nmizmatie Giri, stanbul, 19983. Tekin, O., Byzastan I. Constantinusa Kadar Eskiada stanbul (Byzantion), stanbul, 20053. Karagz, ., Eskiada Depremler, stanbul, 2005, Sponsor: JTI. Kaz Monografileri Krolu, K. (Ed.), 5. Ylnda Yumuktepe/The V. Anniversary of the Excavation at Yumuktepe (1993-1997), stanbul, 1998. Bilimsel Dizi Sava, . S., Anadolu (Hitit-Luvi) Hiyeroglif Yaztlarnda Geen Tanr, ahs ve Corafya Adlar/Divine, Personal and Geographical Names in the Anatolian (Hittite- Luwian) Hieroglyphic Inscriptions, stanbul, 1998. Bilimsel Toplantlar Dizisi Dinol, Ali M. (Yayna Haz.), alar Boyunca Anadoluda Yerleim ve Konut Uluslaras Sempozyumu (5-7 Haziran 1996)/International Symposium on Settlement and Housing in Anatolia Through the Ages (5-7 June 1996), stanbul, 1999, Sponsor: Harun Ylmaz. Fischer, B. H. Genz E. Jean K. Krolu (Ed.), Identifying Changes: The Transition from Bronze to Iron Ages in Anatolia and its Neighbouring Regions, Istanbul, 2003. Sreli Yayn Colloquium Anatolicum I, (Ed. M. Doan-Alparslan M. Alparslan), stanbul, 2002, Sponsor: Mercedes Trk A.. Colloquium Anatolicum II, (Ed. M. Alparslan M. DoanAlparslan), stanbul, 2003, Sponsor: Mercedes Trk A.. Colloquium Anatolicum III, (Ed. M. Alparslan M. DoanAlparslan), stanbul, 2004, Sponsor: Mercedes Trk A.. Colloquium Anatolicum IV, (Ed. M. Doan-Alparslan G. Ergin), stanbul, 2005, Sponsor: Mercedes Trk A.. Klasik Filoloji Seminerleri I, (Ed. O.F. Akyol) 2004, Sponsor: brahim Koral. Klasik Filoloji Seminerleri II, (Ed. O.F. Akyol) 2005, Sponsor: brahim Koral. Klasik Filoloji Seminerleri III, (Ed. E. yken) baskda, Sponsor: brahim Koral.