Platon'dan Rawls'a

SYAS DNCE TARH

Political Questions: Political Philosophy from Plato to Rawls

Larry Arnhart
eviren: Ahmet Kemal Bayram

NDEKLER (ZET)

GR: BAIMSIZLIK BLDRGESNDEN SYASET FELSEFESNE ..................................................15 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 SYASAL BLG ve SYASAL KTDAR - Platonun Savunma, Crito ve Devleti............................................25 REJMLERN NCELENMES OLARAK SYASET BLM - Aristotelesin Politikas ............................55 HIRSTYAN LHYATININ SYASAL GEREKL - Augustinein Tanr Kenti ................................83 DOAL HUKUK - Thomas Aquinasn Hukuk zerine Denemesi .................................................................. 105 KTDAR SYASET - Machiavellinin Hkmdar ve Sylevleri .................................................................... 129 LBERAL RASYONALZM - Descartesn, Yntem zerine Sylevi ............................................................ 159 BREYSEL HAKLAR ve MUTLAKIYET YNETM - Hobbesun Leviathan ..................................... 179 BREYSEL HAKLAR ve SINIRLI YNETM - Locke ve Ynetim zerine kinci nceleme ........................ 211 KATILIMCI DEMOKRAS - Rousseau ve Birinci Sylev, kinci Sylev ve Toplum Szlemesi....................... 253 TARH ve MODERN DEVLET - Hegelin Hukuk Felsefesi ve Tarih Felsefesi ................................................ 279 SOSYALZM - Marxn Komnist Manifestosu ................................................................................................ 301 TANRININ LM ve KTDAR STENC - Nietzschenin Tragedyann Douu; nsanca, Pek nsanca; Byle Buyurdu Zerdt ve yinin ve Ktnn tesinde ....................................................... 327 ON NC BLM: ETLK ve ZGRLK - Rawlsun Bir Adlet Teorisi..................................... 353 SONSZ ............................................................................................................................................................. 379 NDEKS ............................................................................................................................................................... 383

NDEKLER (GEN)

GR: BAIMSIZLIK BLDRGESNDEN SYASET FELSEFESNE ................................................................ 15

Sonnotlar .................................................................................................................................................................................... 23

BRNC BLM: SYASAL BLG ve SYASAL KTDAR

Platonun Savunma, Crito ve Devleti .................................................................................................................................. 25

A. Sokratesin Durumasndan karlacak Siyasal Ders Nedir? ............................................................................ 26 B. Bir Yurtta Yasalara Uymakla Ne Kadar Ykmldr? ......................................................................................... 29 C. Adleti Tanmlamada Fikirlerden Bilgiye Nasl Geeriz?..................................................................................... 33 D. Adlet Gl Olann karna mdr? ......................................................................................................................... 37 E. Adlet Doal htiyalarn Giderilmesi midir? ......................................................................................................... 39 F. Adlet Geleneksel Olmaktan Ziyade Doal mdr? .............................................................................................. 41 G. Filozof-Krallarn Ynetimi Gereki Bir Siyasal Hedef midir? ............................................................................ 44 H. Sokratesi Devlet Adaml Neden Soylu Yalan Gerektirir? ............................................................................ 46 I. Kentin ve Ruhun Paral Bir Hiyerarinin inde Dzenlenmesinin Meruiyeti Doada Aranabilir mi? ............................................................................................................................. 48 Sonnotlar .................................................................................................................................................................................... 53

KNC BLM: REJMLERN NCELENMES OLARAK SYASET BLM

Aristotelesin Politikas .......................................................................................................................................................... 55

A. En yi Rejim Yeterince yi midir? .................................................................................................................................. 55 B. Siyasal Yaam, Doal Bir nsan Amac Gerekletirir mi? .................................................................................. 57 C. Sembolik Konuma Kapasitesi Olan Yegane Canl nsan mdr?...................................................................... 61

D. Bencillik ve Saldrganlk Siyasal Yaam Nasl Etkiler?.......................................................................................... 65 E. Aristoteles, Kadnlar ve Kleler Hakkndaki Grlerinde,Kltrnn nyarglarn m Sergilemektedir? .............................................................................................................................................................. 68 F. Aristotelesin Yurtta Anlaynn, Modern Demokratik Siyasette Herhangi Bir Uygulamas Var mdr?....................................................................................................... 70 G. Aristotelesi Rejim, Bireysel zgrlkleri Kstlamada ok mu leri Gitmektedir?.................................... 71 H. Oligarik ve Demokratik Adlet Anlaylar Arasndaki atmay Nasl zmeliyiz?............................... 75 I. Aristotelesi Bir Lider En yiden Daha Dk Olan Bir Rejimi Nasl Ele Alr? ............................................... 77 J. Aristoteles Neden Zorbalara ktidarlarn Nasl Koruyacaklarn retmektedir? ..................................... 78 Sonnotlar .................................................................................................................................................................................... 79

NC BLM: HIRSTYAN LHYATININ SYASAL GEREKL

Augustinein Tanr Kenti.......................................................................................................................................................... 83

A. Augustine, lk Siyasal Gereki miydi? ...................................................................................................................... 84 B. Hristiyan nanc Siyaset Hakkndaki Muhakememizi Mkemmelletirir mi? ............................................. 88 C Tanrdan Ayr Olarak Doa Siyaset in Gvenilir Bir Standart mdr? .......................................................... 90 D. Dnyev Siyasal Ynetimin Her Zaman Adletsiz Olmas m Gerekir? .......................................................... 99 E. Hristiyan, Makyevelist mi Olmaldr? ......................................................................................................................100 Sonnotlar ..................................................................................................................................................................................103

DRDNC BLM: DOAL HUKUK

Thomas Aquinasn Hukuk zerine Denemesi ................................................................................................................105

A. Doal Hukuk Nedir? ......................................................................................................................................................106 B. Hukuk, Srtn Tehdide Dayam Egemenin Buyruu mudur? ........................................................................112 C. nsanlar Doal Hukuku Nasl Kefederler? ............................................................................................................116 D. Olgu-Deer Ayrm, Doal Hukuk Fikrini Reddeder mi? ..................................................................................117 E. Hukuk, Doa, rf ve Anlama Koullarnn Ortak rn mdr? ................................................................119 F. Kltrel Farkllk, Doal Hukuk Fikri ile eliir mi?..............................................................................................120 G. Ahlk Yasalatrmak Doru mudur? .......................................................................................................................123 Sonnotlar ..................................................................................................................................................................................126

BENC BLM: KTDAR SYASET

Machiavellinin Hkmdar ve Sylevleri .......................................................................................................................129

A. Machiavelli Ktln (erin) retmeni midir? ..............................................................................................131 B. Makyevelist Erdem Nedir? ..........................................................................................................................................133 C. Siyasette Ama, Aralar Hakllatrr m? ...............................................................................................................138 D. Siyasal Dzen, yi Kullanlan Gaddarl Gerektirir mi?...................................................................................145 E. Makyevelizm, Halkn, Ynetimi lkesini Ortadan Kaldrmaya alr m? ....................................................150 F. Machiavelli, Siyasal ktidar, Siyasal Bilgeliin stnde mi Tutar? ................................................................153 Sonnotlar ..................................................................................................................................................................................155

ALTINCI BLM: LBERAL RASYONALZM

Descartesn, Yntem zerine Sylevi ..............................................................................................................................159

A. Descartesn Bilimsel Yntemi, Bizi zgr ve Rasyonel Bir Topluma Ynlendirir mi? .............................160 B. Kartezyen Akl Aklamas Doru mudur? ............................................................................................................162 C. Kartezyen Bilim, Hii Zorbal Besler mi? ...........................................................................................................169 D. Kartezyen Bilim, Teknokratik Zorbal Beslemekte midir? .............................................................................171 E. Makineler Dnebiliyorlarsa, Haklarnn Olmas da Gerekmez miydi?.....................................................173 Sonnotlar ..................................................................................................................................................................................175

YEDNC BLM: BREYSEL HAKLAR ve MUTLAKIYET YNETM

Hobbesun Leviathan...........................................................................................................................................................179
A. nsanolu, Doas Gerei Siyasal Olamayacak Kadar Bencil midir? ............................................................182 B. nsanolu Doal Olarak Rekabetiyse,Siyasal Dzen Nasl Mmkn Olmutur? ...................................186 C. Mutlak Bir Ynetime Neden taat Etmemiz Gerekir? .........................................................................................196 D. Bireysel zgrl, Sadece Mutlak Bir Ynetim mi Koruyabilir? ..................................................................198 E. Devrim Hakk yi Bir Ynetimi Bozar m? ................................................................................................................201 F. Siyasal Otoriteyi Rasyonel Bencillie Dayandrmak, Ar Derecede dealist Bir Tutum mudur? ......204 G. Amerikan Ynetimi, Hobbesu Leviathan mdr? ...............................................................................................205 Sonnotlar ..................................................................................................................................................................................207

SEKZNC BLM: BREYSEL HAKLAR ve SINIRLI YNETM

Locke ve Ynetim zerine kinci nceleme .......................................................................................................................211

A. Tm nsanlar Doal Olarak Eit midir? ....................................................................................................................213 B. dil Bir Ynetimin zel Mlkiyet Haklarn Teminat Altna Almas Gerekir mi? .......................................219 C. Liberal Ynetim, Bireysel zgrlk ile Siyasal Otoriteyi Birletirebilir mi?.................................................226 D. Lockeu Ynetim, Ynetilenlerin RzasnGvence Altna Alabilir mi? ........................................................228 E. ounluk, Hangi Hakla Ynetir? ...............................................................................................................................230 F. Hukukun stnl ve Gler Ayrl, Bireysel Haklar Gvence Altna Alabilir mi? ...........................232 G. Yrtme Organ, Bir Diktatrn ktidarna m Ship Olmaldr?.......................................................................236 H. Devrim Hakk Nedir? .....................................................................................................................................................244 I. Kadnlar Erkeklerle Eit Haklara Ship Olmal mdr? .............................................................................................246 Sonnotlar ..................................................................................................................................................................................248

DOKUZUNCU BLM: KATILIMCI DEMOKRAS

Rousseau ve Birinci Sylev, kinci Sylev ve Toplum Szlemesi ................................................................................253

A. Halkn Aydnlanmas, Siyasal zgrl Zayflatr m? ....................................................................................254 B. nsanolu Doas Gerei, Asosyal ve Usd mdr? ...........................................................................................256 C. Medeniyetin Evrimi Bizi, Doal zgrlkten ve Mutluluumuzdan Mahrum mu Brakmtr? ........261 D. Katlmc Demokrasi Bireysel zgrle Tehdit midir, Yoksa Onun Geliimi in Faydal mdr? .......265 E. Katlmc Demokrasi, Tanr Benzeri Bir Kurucu Gerektirir mi? .........................................................................269

F. Temsil Demokrasi, Klk Deitirmi Klelik midir? .........................................................................................270 G. Demokrasinin Sivil Bir Dine htiyac Var mdr? ....................................................................................................272 H. Gerek Bir Demokrasi mknsz mdr? ...................................................................................................................274 Sonnotlar ..................................................................................................................................................................................275

ONUNCU BLM: TARH ve MODERN DEVLET

Hegelin Hukuk Felsefesi ve Tarih Felsefesi ......................................................................................................................279

A. Tarih Nih Bir Anlam Tar m? ..................................................................................................................................280 B. Her Siyaset Felsefecisi Kendi Dneminin ocuu mudur?...........................................................................284 C. zgrlk Nedir? ..............................................................................................................................................................285 D. Modern Devlet Bireysel Haklarla Siyasal devleri Birletirebilir mi? ...........................................................287 E. Sava, Devletin Saln Korur mu? ........................................................................................................................292 F. Birleik Devletler Bir Devlet midir?...........................................................................................................................293 G. Tarihin Sonuna Ulatk m? .........................................................................................................................................296 Sonnotlar ..................................................................................................................................................................................298

ON BRNC BLM: SOSYALZM

Marxn Komnist Manifestosu ..........................................................................................................................................301

A. ktisad karlar, Tarihi Belirler mi? ............................................................................................................................304 B. Kapitalistler, ilerini Smrmek Zorunda mdr? .............................................................................................307 C. Kapitalizm, ilerin Yaptklar lerden Zevk Almalarn Engeller mi? ........................................................309 D. Sosyalizm nsanla Kurtuluu Getirir mi? .............................................................................................................312 E. Sosyalist Bir Ekonomi ler mi? .................................................................................................................................316 F. Marx, Stalin Olmadan Dnebilir miyiz? ...........................................................................................................318 G. Sosyalizm, Demokratik Olabilir mi? .........................................................................................................................320 Sonnotlar ..................................................................................................................................................................................323

ON KNC BLM: TANRININ LM ve KTDAR STENC

Nietzschenin Tragedyann Douu; nsanca, Pek nsanca; Byle Buyurdu Zerdt ve yinin ve Ktnn tesinde...................................................................................................................................................327
A. Dnyann Anlamsz Kaosunu rtmek in,Sanatn Yanlsamalarna htiyacmz Var mdr? ...............331 B. zgr Ruhlu Bir Bilim Bize, Mtevaz Hakikatler Sunabilir mi? ...................................................................334 C. nsanlar, Akn zlemleri Olmadan Yaayabilirler mi? ......................................................................................336 D. zgr Ruhlu Bir Bilim, Modern Liberal Demokrasi ile Uyumlu mudur? .....................................................338 E. Zerdt Kimdir? ..............................................................................................................................................................340 F. yinin ve Ktnn tesine Gemek, Bizi Yeni Bir Aslete Ynlendirir mi? ..............................................348 Sonnotlar ..................................................................................................................................................................................350

ON NC BLM: ETLK ve ZGRLK

Rawlsun Bir Adlet Teorisi ...................................................................................................................................................353

A. Adlet lkeleri, Belli Bal Hakkaniyet Koullar Altnda Tercih Ettiimiz eyler midir? ..........................355 B. Toplumumuzdaki Daha Talihli nsanlar, Daha Az Talihli Olanlara Yardm Etmeleri in Zorlamamz Gerekir mi? ....................................................................................359 C. Adlet, Sosyalist Eitlii Gerektirir mi?....................................................................................................................364 D. Adlet, Kapitalist zgrl Gerektirir mi? ..........................................................................................................366 E. Araynda Olmamz Gereken ey, Sonu Eitlii Deil de Frsat Eitlii midir? ......................................369 F. Siyasetle lgili Sorular Ele Alrken, Yaamn Anlamyla lgili Sorular da Sormamz Gerekir mi? ........372 Sonnotlar ..................................................................................................................................................................................375

SONSZ ..................................................................................................................................................................................379 NDEKS ....................................................................................................................................................................................383

GR

BAIMSIZLIK BLDRGESNDEN SYASET FELSEFESNE

Amerikallar 4 Temmuzu ulusal-siyasal doum gnleri olarak kutlarken, siyasal kimliklerinin genelde Bamszlk Bildirgesi ilkelerinden, zelde de haklarn eitlii ilkesinden doduunu bilirler. Bu belgenin Amerikan siyasal hayatna ilikin nasl bir mana ifade ettii zerindeki herhangi bir dnce, siyaset felsefesinin sreklilik arz eden sorularna giri niteliindeki bir tartmaya dnr. Siyasal bir topluluun kendini eit haklara adamasnn ne demek olduunu anlamak iin bu grn, siyaset felsefesi tarihi boyunca brakt izleri takip etmek gerekir. zellikle John Locke nemlidir ama, Bamszlk Bildirgesinden doan sorular tm siyaset filozoflarnca tartlmtr ve hl da tartlmaktadr. Btn siyasal topluluklar temelinde baz adlet ve ortak iyi ilkeleri vardr. Bu ilkeler tm topluluk tarafndan ylesine geni oranda paylalr ki, nadiren sorgulanrlar. Bu ilkeler genellikle tartma konusu olmaz. nk bu ilkeler, gnlk siyasal tartmalarn yer ald zeminleri olutururlar. Bunlar zerine dnmek demek, siyasal hayatn ana sorular zerine dnmek, dolaysyla da siyaset felsefesi ile megul olmak demektir. Amerikallar neden herhangi bir siyasal meseleyi herkes tarafndan yararlanlmas gereken haklara bavurmadan tartmakta zorlanrlar? Bunun sebebi, Amerikallarn temel ilkelerinin aikr ve devredilemez olan haklar eitlii ile i ie olmas deil midir? Eer ilk olarak Amerikan rejimine cevaben ortaya km felsef sorulara yeniden hayatiyet kazandrmazsak, Amerikan siyasetinin derinlikli anlamn kavrayamayz. Amerikan ilkelerinin bir ifadesi olarak Bamszlk Bildirge15

16 Larry Arnhart

si zerinde younlasak da, bunun 1620deki Mayflower Szlemesine1 kadar uzanan Amerikan siyasal belge geleneinin bir paras olduu unutulmamaldr. Bamszlk Bildirgesinin balangcn dnn.
Bir halk iin onlar birbirine balayan siyasal balar koparmak ve kendini yeryzndeki gler arasnda addetmek zorunlu hle gelince; Doa ve Doann Tanrsnn Kanunlarnn onlara hak olarak tand ayr ve eit konum ve de insanolunun fikirlerine sayg, bu ayrln nedenlerinin onlar tarafndan aklanmasn gerektirir.

Buradaki akl iddiaya bavuru aktr. Yani Bildirgeyi imzalayanlar eylemlerini rasyonel olarak hakllatrmak iin aba sarf etmilerdir. mzaclar, iyi bir siyasal eylemin iyi siyasal akl yrtme ile desteklendii iddiasndadrlar. Ancak onlar da bylesi bir iddia zerine siyasal topluluu oturtmann ya da kurmann nadir bir baar olduunu gayet iyi biliyorlard. Bu, Alexander Hamiltonun The Federalistinde yer alan al maddesindeki iddiadr.
nsan toplumlarnn tercih ve dnce araclyla iyi bir ynetim oluturma yetilerinin olup olmamas ya da bu toplumlarn siyasal oluumlar asndan sonsuza kadar kazalara ve gce baml olmalar, onlarn kaderi midir? sorularna cevap vermenin, tutum ve rnek olma asndan, bu lke insanlarnn rezervinde olduu ska belirtilir.2

Siyaset akl mzakereye mi dayaldr yoksa siyasal hayat genellikle kaba kuvvet ile mi belirlenir? Siyasal iktidar siyasal bilgelii de yanstr m? Ya da iktidar nih olarak zorbalk ynetimindeki genellikle klk deitirse de bu ynetimde yneticiler ynetileni smrmek zere g ve sahtekrla bavururlar bir uygulama mdr? Bu sorularn siyaset felsefesi tarihi boyunca Platondan, Machiavelliye, Marxa kadar yanklandn duyarz. Ayrca bu sorular siyaset felsefesi dhilindeki tm ihtimllerle balantldr: Ne dereceye kadar siyaset felsefecisi siyasal yneticiye yol gsterip rehberlik yapabilir? Eer siyasal hayat rasyonel bir standarda gre ekillendirilmek isteniyorsa bu standart ne olacaktr? Bu adan Bildirge, Doa ve Doann Tanrsnn Kanunlarna bavurmaktadr. Sokrates ile balamak zere siyaset felsefesinin ana temalarndan birisi, doa ile teaml arasndaki ayrmdr. Burada doadan kast, gerekliin evrensel ve sreklilik arz eden eleridir; teaml ise, toplumsal dnyann daha zel ve abucak ortadan kalkan boyutlarna karlk gelir. Sokratesi siyaset filozofu siyasetin sadece teamle ilikin yn ile tatmin olamazd. Bu filozofun araynn asl hedefi, siyasal yaamn ne ekilde doa ile uyumlu bir hle getirilebileceiydi. Siyaset sz konusu olduu srece, nemli olan sadece fiziksel doa deildir. nsan doas da en az fiziksel doa kadar nemlidir. nsanolu farkl meknlarda ve farkl zamanlarda

Giri

17

tamamen ayn olamaz. Durum byle olmakla beraber, insanlar arasnda deimeyen insan doasndan bahsetmemizi mmkn klacak temel benzerlikler ihtiyalar, duygular, kapasiteler gibi var mdr? Eer varsa teamlle oluan siyasal dzenlemeleri, insan doasna ne kadar uyumlu olduklar asndan yarglayabilir miyiz? Bamszlk Bildirgesinin, doann siyasal eylemlerimizi ynlendirebilecek nitelikte bir takm evrensel ilkeleri olduu nclne dayand sylenebilir. nsan doasnn bu ilkeleri nasl kefedilebilir? Bu ilkeler yalnz bana insan zihnince kavranabilir mi? Ya da bu ilkeler Tanr tarafndan sadece mminlere mi vahyedilir? nsan doasnn ana zellikleri nedir? nsanolu doas gerei ylesine bencil ve rekabeti midir ki, ynetimin tek amac, onlarn birbirini incitmelerini engellemek ve dier tm dzeylerinde diledikleri gibi yaamalarna izin vermektir? Ynetimler insan mkemmellii besleyebilsinler diye insanlar iin adlet ve ortak iyi kavramlarn paylamak da doal mdr? te yandan, belki de doann deimeyen bir lem olduunu iddia etmek yanl(tr) mdr? Tm bu sorular dikkatli bir Bildirge okuyucusunun aklna gelebilir ve bu sorularn her biri siyaset filozoflarnca teden beri tartlmaktadr. Ben burada, sadece bildirgenin lisanyla ksaca bu sorularn nasl ortaya ktn gsterdim. Kitabn kalan blmlerinde bu sorular ile daha ayrntl bir biimde ilgileneceiz. Bildirge ilk olarak, Doa ve Doann Tanrsnn Kanunlarna gnderme yaparak doal dzen ile tanrsallk arasndaki balanty ima etmitir. St. Augustinee gre de, doa, tamamen Tanrnn yaratc iradesine bamldr. Bundan dolay da insanolu, inanla doann ilh kaynana boyun emesi hricinde asla kendi doasnn ihtiyalarn karlayamaz. Bildirgede Tanrya drt kez gnderme vardr. Belgenin balangcndaki gndermeler, Doann Tanrsnn Kanunlarna ve Tanrnn insanlar eit ve haklar bahederek yarattnadr. Belgenin sonunda da belgeyi yazanlar, dnyann Yksek Yargc ifadesine yer vermi ve Ilh nayetin korumasna olan kat gvenlerini tasdik etmilerdir. Tm bu pasajlardan Bildirgenin rasyonel bir sofuluu ne srd karm haka olur mu? yle ki, Tanr burada insanoluna, yaratt dnyann doasnda tezahr ettii gibi hukuk ve bunun sonucunda da rasyonel bir yolla zen gsteren bir varlk olarak sunulmaktadr. Burada, Tanr kendini yaratt eylerde ifa ettii iin, insanolunun vahiysiz de olsa doay rasyonel olarak anlama araclyla hayatta ona yol gsterecek rehberi bulabilecei de ima edilmi midir? phesiz, baz mminler, iman ile donatlmam salt zihinsel doa kavraynn siyasal yaam iin yeterli bir rehber olabileceini reddedecektir. Bildirgenin al cmlesindeki doann yakarn grdkten sonra, doann tam anlamyla siyaset iin neyi emrettiini grmek iin bir sonraki blme geelim.

18 Larry Arnhart

u hakikatler tartmasz aikrdr ki, tm insanlar eit yaratlm ve Yaratclar tarafndan bu insanlara, yaama, zgrlk ve mutluluu aramak gibi devredilemez haklar bahedilmitir. Bu haklar gvence altna almak iin ynetimler, iktidarlarn ynetilenlerin rzasndan treterek, nsanlarn arasnda kurulurlar. Eer, herhangi bir ynetim biimi bu amalarda tahripkr olursa, bu ynetimi deitirme ya da ortadan kaldrma halkn hakkdr. Ayrca gvenliklerini ve mutluluklarn etkilemesi en muhtemel olan biimde yeni bir ynetim kurmak ve bu ynetimin temellerini bylesi ilkelere dayandrmak ve bu ynetimin glerini bylesi bir biimde rgtleme hakk da yine halkndr.

Bu hakikatleri aikr olarak ele almak, Amerikan halknn siyasal kimliini oluturan ey olarak grnmektedir. Doa Kanunlarndan tretilen bylesi ilkeler nasl aikr olarak bilinegelmektedir? Ya da gerekten aikr olmasalar da, Amerikallar bunlar aikr olarak m kabul etmelidir? Hakikatin aikr olmas ne demektir? Federalistin 31. saysnda, Hamilton mteakip akl yrtmelerin dayanmak zorunda olduu ve dnce kombinasyonlarn ncelemek zere zihinsel onay emrini veren, isel bir kant bnyesinde barndran belli bal birincil hakikatler ya da ilkelerden bahsetmektedir. Bu tr hakikatlere rnek olarak Hamilton, Euclid (klid) geometrisinin aksiyomlarndan alntlar yapmtr: btn, paralarndan daha byktr; ayn eye eit olan eyler birbirlerine de eittir; iki paralel dz izgi bir alan evirmez ve tm dik alar birbirine eittir3 Bu tr aksiyomlarn neden kendinden kantl, ikr olduklarn aklamann bir yolu onlarn totoloji olduunu sylemektir. Yani nesne, zne tanmnn iinde zaten yer alr. Bundan dolay, btn paralarndan daha byktr ifadesi, btnn anlamn bilen herkes iin ak ve seik olarak dorudur. nk paralarndan daha byk olmak, btnn tanmnda zaten belirtilir. Bu tr ifadelerin doruluunu grmek iin ihtiya duyulan tek ey, kullanlan kelimelerin anlamlarnn bilinmesidir. Bu durum, tm insanlar eittir ifadesi iin de geerli olabilir mi? Bu ifade kendi isel kantn nasl ihtiva edebilir? Gerekte, bu ifadenin aikr biimde yanl olup olmad sorusu da sorulabilir. nk insanlar sonsuz saydaki durumlar asndan ylesine farkldrlar ki, tamamen ayn olan iki insan bulmak neredeyse imknsz deil midir? Muhtemelen Bildirgeye imza atanlarn eitlikten bahsederken demek istedikleri insanlarn zek, karakter, gzellik, g veya dier bir takm alardan eitlii deildi. O zaman insanlar nasl tamamen ayn olabilir? Neden tm insanlar eit olarak insandr denmiyor? Tm nemli farkllklara ramen, onlarn hepsi insan trnn yeleridir. Tm insanlarn eitlii, hepsi insan olduu iin aikrdr. Bylece, Bildirgenin ilgilendii kadaryla, doa kanununun ilk ilkesinin, insan olarak tm insanlarn eitlii olduu sylenebilir. Bu ilkenin geerlilii, onu anla-

Giri

19

yan herkes iin aikrdr ve tm zaman ve mekanlarda tm insanlar ele ald iin de evrensel olarak dorudur. Ancak, bu ilke ok genel ve soyut olduundan ierii bo, dolaysyla da siyasete rehberlik etmek iin yeterince kullanl mdr? Bu yansmalar, ancak insan eitlii ilkesini neyin takip ettii zerinde dnmekle netlik kazanabilir. Bildirgede eitlik ilkesinden sonra bu ilkeden yaplan karmla, tm insanlarn belli bal devredilemez haklar olduu, bunlarn arasnda da yaama, zgrlk ve mutluluk aray haklarna ship olduu yer alr. Benzer durumlar, benzer muameleye tbi tutulmaldr eklindeki en basit adlet fikrine uygun olarak, tm insanlar insan gibi muamele grmelidir: hepimizin onlarsz insan olamayacamz nitelikte haklar vardr. Bu haklarn her birini tek tek saymak mmkn olmad hlde belki de bunun nedeni insanlk durumundaki farkllamalardr bu haklardan zellikle bazlar ok aktr: yaama, zgrlk ve mutluluk aray. Bu haklar, insanlarn insanlklarn teminat altna almass iin gereken koullardr. Birisinin kendini insan olarak gerekletirebilmesi iin kendini korumas, kendi yaamnn akn denetlemesi ve bu yaamn iyi bir yaam olabilmesi iin mcadele etmesi gereklidir. Bu haklarn neyi gerektirdiini daha iyi anlamak iin bu soruya ait felsef tartma zerinde alma ihtiyac vardr. Bildirgede yer alan doal haklar retisinin en belirgin kayna John Lockeun Second Treatise of Governmentdr (Hkmet zerine kinci nceleme).4 Jefferson, Bildirgenin ardndaki filozoflarn dncelerini sralarken, Locke ile beraber Aristotelese de yer vermitir. Daha sonra Aristoteles ile Locke arasndaki meselenin ayrntlarna deineceiz. Ancak u anda sadece bu tartmann genel karakterini grmemiz gerekiyor. Hem Aristoteles hem de Locke, insanlarn kendilerini insan olarak gerekletirmeleri iin zorunlu olan koullarn ynetim tarafndan salanmas gerektii konusunda hemfikirdir. Ancak, baz yorumculara gre5, Locke iin fiziksel saldrlar yasaklayarak bar gvence altna almak daha sonra da yurttalar, herhangi bir ortak iyi standardna gre ahlk olarak ekillendirme teebbsne girmeden diledikleri gibi yaamalarn mmkn klacak ekilde zgr brakmak, ynetim iin yeterlidir. Aristoteles ise sadece yaamak iin deil, ayn zamanda iyi yaamak iin de gerekli koullarn ynetim tarafndan salanmas konusunda srar eder. Aristotelese gre mutluluk arayndaki insanlar, trlerinin temel ayrt edici niteliindeki akl yrtme kapasitesinin en yksek dzeyi olan doal potansiyellerini gerekletirme peindedirler. Bu akln mkemmellemesi ancak ortak bir kltrdeki paylam aracl ile mmkndr. Aristotelesi rejimin amac, sadece bar muhafaza etmek deildir; ayn zamanda ortak iyiyi beslemek niyetiyle insanlarn dnce ve karakterlerini ekillendirerek, onlar daha iyi insanlar hline getirmektedir.

20 Larry Arnhart

Aristotelesin zerinde durduu sorun, insanlarn genellikle zel karlarnn tesine geecek bir ortak iyi kavramlatrmasna ship olamamalardr. nk insanlar ounlukla doalar gerei bencil ve rekabetidirler. Lockeun sorunu ise, eer bireylerin bencil arzularnn tesinde adlet standard yoksa, herhangi bir ynetsel iktidar uygulamasn hakllatrmann olduka zor olmasdr. Bu anlamda ynetsel iktidar, birilerinin bakalar zerindeki kiisel hkimiyetinden baka bir ey olmayacaktr. rnein, Locke, ynetimlerin tek amac, en nemlisi yaama hakk olan haklar gvence altna almaktr erevesinde eitilen bir halk, ynetimlerini savunmak iin kendi yaamlarn riske atmaya nasl ikna edecektir? Halk, haklarn korumada zorunlu olan gl bir ynetime ship olabilmek iin haklarnn snrlandrlmasna tahamml etmelidir. Benzer biimde, bir topluluun uyum iinde hareket edebilmesi iin ounluk ynetimi hkim olmaldr. Ancak, bu durum bizatihi, aznlktakilerin haklarn tehlikeye atar. Bu iki Lockeu problem ynetsel iktidar ile bireysel haklarn atmas ve ounluun ynetimi ile aznlk haklar atmas Bamszlk Bildirgesinde de yer alr. Bu zorluklarn k noktas, insanlarn haklarn korumak iin ynetime duyduklar ihtiyatr. Bunun iin aikr olarak kabul edilen sadece tm insanlara eit olarak haklar bahedilmitir ifadesi deildir. Ayn zamanda,
Bu haklar gvence altna almak iin ynetimler, iktidarlarn ynetilenlerin rzasndan treterek, insanlarn arasnda kurulurlar. Her ne zaman, herhangi bir ynetim biimi bu amalar tahrip edecek olursa, bu ynetimi deitirme ya da ortadan kaldrma halkn hakkdr. Ayrca, gvenlik ve mutluluklarn etkilemesi en muhtemel olan biimde yeni bir ynetim kurmak ve temellerini bylesi ilkelere dayandrmak ve bu ynetimin glerini bylesi bir biimde rgtleme hakk da yine halkndr.

nsanlarn haklarndan Halkn Hakkna gemek ne demektir? Halkn szcs kimdir? Ynetilenlerin rzas nasl ifade edilir? Halk demokratik olmayan, hatta zorba bir ynetime de rza gsterebilir mi? Ayrca, ynetimin ship olduu gler bu haklar teminat altna alacak ekilde nasl rgtlendirilebilir? Bildirgenin al, insan haklarnn iln ile yaplmtr ama ynetimin kurulmas meselesinde dikkatler, halkn haklarna doru kaymtr. Aslnda Bildirgenin bu noktasndan sonuna kadar insanlar kelimesi bir daha hi kullanlmamtr. Ayrca tm haklarn halk tarafndan shiplenildii sylenmitir. Bireyler haklarn teminat altna almak iin kendilerini, bir ynetim kurma mecburiyeti iinde bulmular ve bunu gerekletirmek iin de birbirlerine balanarak halk oluturmulardr. (Burada Bildirgenin, bir toplum szlemesi araclyla doa durumundan sivil duruma geii kapsayan Lockeu retiyi benimsedii grlmektedir.) Bu da demektir ki, toplum

Giri

21

yeleri haklarn birey olarak kullanma asndan artk zgr deillerdir. Haklarn ynetimler tarafndan korunacan teminat altna almann nih arac olan devrim yapma hakk da tek tek bireylere deil, halka aittir. Bir ynetimin haklar ihll edip etmediinin ya da ne zaman ihll ettiinin kararn, bu ynetimi yenisi ile deitirmeyi veya ortadan kaldrmay hakl klmak iin halk verecektir. Oybirlii, uygulamada neredeyse imknsz olduu iin, halkn karar, ounluun iradesini yanstacaktr. Bu durumda ounluun tm aznlklar zerinde zorbalk tesis etmesini engelleyecek ey nedir? Halkn ounluunu, popler bir despotizme rza gstermekten alkoyan ey nedir? Aslnda Machiavelli prenslere sunduu tavsiyelerde, iktidarlarn muhafaza etmenin en iyi yolu olarak halka dayal olmay gstermitir. Halkn ou kendini ynetmenin klfeti olmakszn, kendilerini zel yaamn iktisad rahatlna adayaca iin; neredeyse snrsz olan iktidarlarn, onlara aradklar ey olan bar ve refah getirecek yneticiye vereceklerdir. Hatta Locke bile hkmdarlarn iktidarlarn, halk sonsuz mlkiyet birikimine sevk etmekle daha da glendirebileceklerini iddia etmitir. Bu biriktirme abas zel bir abadr ve halkn kamusal meselelere odaklanm dikkatini baka yne evirir. Bencil karlarn atmas zerine ina edilmi bir rejim, doal olarak zorbala eilimli midir? Bu zorbalk, bir grubun dieri zerindeki zorbal olabilecei gibi, halkna siyasal zgrlkleri karlnda rahat bir zel yaam sunan cmert ynetimlerin zorbal da olabilir. Bu katlmc demokrasiyi savunan Rousseau takipilerinin Lockeu rejime ynelik eletirileridir. Rousseaucular gerek demokrasinin ancak kk topluluklarda, ayn ortak iyi grn paylaan ve kendi kendini yneten yurttalar ile mmkn olabilecei iddiasnda srar ederler. Bu halkn karakteri, farkl karlar olan insanlar arasndaki atmalar caydracak ekilde ortak bir standarda gre ekillendirilmelidir. Yurttalarn ynetime dorudan katlmyla kamusal kararlar, herkesin uzlamasnn rn olarak ortaya kacaktr. Bylesi bir durumda herhangi bir grubun dieri zerindeki zorbalna izin verilmeyecektir. Tm yurttalar etkin olarak siyasal yaamda yer alaca iin de, onlarn ynetimden dlanmasna yol aan zel yaam rahatl ile fazlaca megul olmayacaklardr. Ancak bu plnn baz sorunlar vardr. Her eyden nce kendi kendilerini yneten yurttalarn oluturduu kk komniteleri kurmak da, srdrmek de byk ulus devletlerin hkim olduu bir dnyada olduka zordur. Byle bir rejimin baars, kiisel karlarnn peinde olan bireylerin, kamusal ruha ship yurttalara dnmesine baldr. Bu rejim ayn zamanda kiisel zgrln otoriter biimde sindirilmesini zorunlu klabilir. Her durumda insan doasyla uyumlu siyasal dzenlemelerin nasl tasarlanaca, temel bir mesele olarak ortaya kmaktadr. nsanlar, ynetimlerinden, onlarn

22 Larry Arnhart

atmalarna polislik yapmaktan baka bir beklentileri olmayacak kadar, bencil arzular tarafndan blnmler midir? Ya da insan doasnn bencil ve rekabeti ynne ek olarak, ortak amalarn paylamn gerektiren insan potansiyelleri gerekletirmek gibi toplumsal ve ibirliki eilimleri var mdr? Ayrca, insan doasnn deimezliini iddia eden sorular sormak doru mudur? nsanolunun karakteri, doadan ziyade tarihin rn mdr?
Gerekte basiret, kurulmas uzun sre gerektirmi siyas ynetimlerin basit ve yzeysel nedenlerle deitirilmemesini emreder ve tm tecrbeler gstermitir ki, erler tahamml edilebilir olduunda, insanolu alt biimleri deitirmektense zdrap ekmeye daha heveslidir. Ancak uzun bir suistimaller ve gasplar kervan, onlar mutlak Despotizm altna alacan aka gsteren ve bu ynde deimeyen bir ynetimi takip ettiinde; bylesi bir ynetimi kaldrp atmak ve gelecekteki gvenlikleri iin yeni muhafzlar tahsis etmek, bu insanlarn hem hakk hem de devidir. Bu, Kolonilerin uzun sredir istemeseler de gz yumduklar bir durumdur. imdi ise bu durum, onlar iin nceki siyas ynetim sistemlerini deitirmeye mecbur eden bir zorunluluktur. Mevcut Byk Britanya Krallnn tarihi, sreklilik arz eden gasplar ve hakszlklarn tarihidir; tm bu gasplarn ve hakszlklarn dorudan amac, eyaletler zerinde mutlak bir zorbalk tesis etmektir. Bunun kantlanmas iin gerekleri, samim bir dnyann nne koyun.

Bildirgede bu ifadeleri takip eden ve tm belgenin yaklak te ikisini oluturan uzun bir yaknmalar listesi vardr (Bkz. Bamszlk Bildirgesi nshasnn eki). ddiann bu paras doann aikr bir ekilde kavranmasna dayandrlamaz. Buradaki akl yrtme daha ziyade basiret, tecrbe ve tarihin gereklerine dayanmaldr. Bildirgeyi imzalayanlar, devrimlerini hakllatrmak iin doa hakkndaki aikr muhakeme ile tarih hakkndaki ihtimle dayal muhakemeyi birletirmek zorunluluu hissetmilerdir. dil bir ynetimin amac, eit haklar teminat altna almak olarak belirlenmi ve bunun da doann evrensel ilkelerinden karlabilecek zorunlu ve deimez bir hakikat olduu Bildirgede yer almtr. Fakat Kral III. Georgeun bu icraatlarn tam tersine icraatlar yapmas olsa olsa zel bir takm olgulardan kan muhtemel bir sonutur. Herkes iin haklarn eitlii evrensel bir norm olmasna ramen, belli bir ynetimin despotik olup olmadn tespit etmek, tarihin deien koullarn yarglamada ihtiyatl olmay gerektirir. Bunun tersine, baz Marksistler, doay tarihten ayrmay yanlsama olarak grdkleri iin bu fikri reddederler. Marksist gr, insanolunun doa hakkndaki fikirlerinin, yer aldklar tarihsel koullardan doduu nclne dayanr. nsanlar, evrensel ilkeler ne olursa olsun, kendi karlarna en iyi ekilde hizmet edecek olan doru olarak grmezler mi? O zaman birileri Amerikan Devriminin tarihsel ko-

Giri

23

ullar tarafndan dikte ettirildii eklinde bir aklama yapabilir: Devrim olmutur, nk bu devrim, iktisad gc daha yeni elde edenlere ynetici snf olma yolunu amtr. Sonuta Doann ve Doann Tanrsnn Kanunlarndan bahsetmek, dnemin egemen iktisad glerini rasyonelletirmek olarak grlebilir. Doann Kanunlar sadece, insanolunun madd karlar zerinde temellenmi tarih kanunlarnn insan zihninde oluturduu bir dncedir. Doaya bavurmak yerine tarihe bavurmak bizi sabit bir siyasal yaam standardndan mahrum brakr m? Bildirge doann mutlaklarna, haklar fikrini savunmak ve zorbal reddetmek iin bavurur. Ancak, eer doal mutlaklar yoksa, her ey deien tarihsel koullara izafi ise; zorbalar iyi/kt, dil/adletsiz eklinde yarglamak imknszdr. Eer zorbalar tarihsel baarnn tadn karyorlarsa, onlar nasl knanabilir ki? Bu kitaptaki grevimiz, bunlar ve bunlar gibi sorular zerine dnmek olacaktr. Bamszlk Bildirgesi ile balamann amac, siyaset filozoflarnca sorulan sorularn, modern siyasete hkim olan sorular olduunu gstermektir. Buradaki ana iddiam udur: Siyaset felsefesi siyasal yaamn kklerine kadar gittii iin, modern siyasal yaam douran siyaset felsefesi tarihini gzden geirmeden siyasal varoluumuzu net olarak anlayamayz. Ancak bu, siyasal dnce ile siyasal eylem arasndaki ilikinin briz olduunu iddia etmek deildir. nk herhangi bir Platon okuyucusu iin de ak olduu zere, siyaset felsefesinin temel sorusu, siyasal bilgeliin siyasal iktidar ile nasl balantl olabileceidir.

Sonnotlar
1 Mayflower Szlemesinden 1787 Anayasasna Amerikan siyasal belgeler tarihi iin Bkz. Donald S. Lutz, The Origins of American Constitutionalism, (Baton Rouge: Louisiana State University Pres, 1988). Lutzun iddiasna gre, Bamszlk Bildirgesinde yer alan fikirler, Protestan Reformasyonunda ikin olan mantn, zellikle koloni Amerikasndaki srete olduu gibi, radikal bir biimde genilemesinin bir sonucu olarak grlebilir (120). Alexander Hamilton, James Madison ve John Jay, The Federalist, ed. Edward Mead Earle (New York: Random House, Modern Library, tarihsiz), No.1, s.3. age., s.188 Garry Wills, Inventing America: Jeffersons Declaration of Independence (Garden City, NY:Doubleday, 1978) adl kitabnda, Lockeun Jefferson zerindeki etkisini reddetmektedir. Ancak Wills, Lockeun Second Treatisenin dilinin Bildirgedeki yanklarn grmezden gelmektedir (rnein, blm 210, 225, 230). Jefferson, lmnden az nce Bildirgenin amac hakknda bir takm yorumlar yapm ve Aristoteles ile Lockeu bildirgenin fikir kaynaklar olarak gstermitir (Letter to Henry Lee, 8 May 1825, The Life and Selected Writings of Thomas Jefferson, eds. Adriene Koch and William Peden [New York: Random House, Modern Library, 1944], 719). Bkz. Bl. 8, n.3.

2 3 4

24 Larry Arnhart

rnein Leo Strauss, Lockeun Aristotelesi dnceden ayrld noktalara vurgu yapar. Ancak Richard Ashcraft ikisi arasnda bir takm sreklilikler grmtr. Straussun Natural Right and History (Chicago:University of Chicago Pres, 1953) ile Ashcraftn Lockes Two Treatises of Government (London:Unwin Hyman, 1987)adl eserini karlatrn. Jefferson tarafndan alnt yaplan bir dier dnr de Algernon Sidneydi. Sidney Lockedan ziyade Aristotelese yaknd. Bkz. Algernon Sidney, Discourses Concerning Gdvernment, ed. Thomas G. West (Indianapolis: Liberty Classics, 1990) ve Alan Craig Houston, Algernon Sidney and the Republican Heritage in England and America (Princeton: Princeton University Press, 1991).

BRNC BLM

SYASAL BLG ve SYASAL KTDAR Platonun Savunma, Crito ve Devleti

Siyaset felsefesi Eski Yunanda balar. Hatta politika ve felsefe kelimeleri bile Eski Yunancadan tremitir. Politike, Yunan kentinin (polis) ilerini artrr. Philosophia edeb olarak bilgelik ak demektir. phesiz, siyasetin tarihi, antik Yunandan ok daha eskidir. Eski Msr, Mezopotamya, hatta gebe Ta Devri insan gruplarnda bile siyasetin izlerini bulabiliriz. Ancak, Yunan kentinden nce, toplumsal dzen gelenein rnyd ve bu dzen, bamsz insan muhakemesinden ziyade dinsel mitler ile aklanyordu. nceki uygarlklarn aksine, Sokratesin yaad Atina, yurttalarndan dzeni kurmak ve srdrmek iin kamusal ilerle ilgili mzakereler yapmalarn talep ediyordu. Atinada yaamn merkezi agora idi. Bu kamusal alanda yurttalar, siyasal meseleleri tartrlard. Sonuta, Atina, rasyonel siyasal dncenin doduu yerdir.1 M 5. Yzylda Yunan kentleri, zellikle de Atina, insanlk tarihinin en yksek zirvelerinden birine ulamt. Yunanllar, bu yzyln ilk yarsn Pers mparatorluu ile yaplan savalarn tehdidi altnda geirdi. Ama M 449 ylnda Persler karsnda kazandklar zafer Yunanllarn, kimi tarihiler tarafndan Perikles a olarak adlandrdklar dnem boyunca gelimelerini salamtr. Bazlarnn iddiasna gre, bu gelimenin sonucunda Yunanllarn sanat, iir, tarih, felsefe ve siyasetteki kltrel mkemmellikleri tarih boyunca hibir zaman alamamtr.
25

26 Larry Arnhart

Platon (M 427-347), Atina ile Sparta arasnda yaplan ve Atina iin felaketle sonulanan Peleponez Savann (M 431-404) balamasndan birka yl nce domutur. Platonun lm tarihinde ise Atina, knn son noktasna iyice yaklamt. Platonun lmnden birka yl sonra da Atina, Makedonlar tarafndan fethedildi. Platonun yaad dnemde Atinallar, radikal demokratlardan radikal oligariyi savunan kiilere kadar birok paraya blnmt. Tm ana siyasal gruplar ailesinde temsil edildiinden Platon, kk yata birok siyasal tartmaya ahit olmutur. Platonun siyasal eylemleri, Syracusedaki siyasal liderlerden Dion ile olan arkadalndan dolay, Sicilyada belirginlemitir. Bir danman olarak Sicilyann siyasal yaamn ekillendirmek istemi, ancak baarl olamamtr. Platonun Sokrates (M 470 399) ile yapt konumalar hayatn, dier her eyden daha fazla etkilemitir. Platon Akademiyi kurarak Sokratesin almalarn geniletmitir. Akademi, MS 6. Yzyla kadar, bir yksek renim merkezi olarak kalmtr. Bat niversiteleri baz konularda bugn hl Akademinin mfredatn takip etmektedir. Platonun yazlarnn nemli bir ksm, Sokratesin ana karakter olarak yer ald diyaloglardan oluur.2 Yani Sokratesin yaam Platon felsefesi iin ok nemlidir. Platonun eserlerindeki ana tema, Atina siyaseti ile Sokrates felsefesi arasndaki atmadr. Bu atma da Sokratesin MS 399daki durumas ve idamnda tamamen aa kmtr. A. Sokratesin Durumasndan karlacak Siyasal Ders Nedir? Bu soruyu, siyasal yaamn doasnda yer alan dier birok soruyu ele almadan anlamak mmkn deildir. Sokrates, insan iin en iyi yaam tarznn ne olduunu bilmeyi arzulayan bireyi rnekler. Bylesi bir kii, onun arayn destekler nitelikteki siyasal dzenlemeleri tercih edecektir. Bu kii, bir dereceye kadar btn insanl temsil etmektedir. Hepimiz mmkn olan en st dzeyde tatmin edici bir yaamn peinde deil miyiz? Ve bunun sonucunda siyasal yaammz, bize bu araymzda ne kadar destek olduu asndan deerlendirmiyor muyuz? Bundan dolay Amerikallar, dil bir ynetimin temel amacn mutluluk araylarn teminat altna almak olarak tanmlamay, mutlak doru olarak grrler. Ama bu nasl gerekletirilecektir? Kimileri, siyasal topluluun yurttalarnn yaamlarn, ortak bir iyi yaam standardna gre biimlendirmesi gerektirdiini belirtirler. Ancak, insanolu gvenilir bir iyilik standard kefedebilir mi? Hatta kefetse bile, siyaseti bylesi bir temel zerine kurmak mmkn mdr? Meselenin kart tarafnda bulunanlar ise, ynetimin en iyi ekilde mutluluk arayn desteklemesi ve halk (dierlerine zarar

Birinci Blm: Siyasal Bilgi ve Siyasal ktidar - Platon

27

vermedikleri srece) kendi kiisel iyi yaam grlerine gre yaamalar iin zgr brakmas gerektiini belirtirler. nsanolunun akl ile kefedebilecei mutlak iyilik standartlarnn olamayaca, bundan dolay insanlarn kendi tercih ettikleri ahlk kavramlar ve ilkeler ne olursa olsun, onlara gre yaamak iin zgr olmalar gerektii ileri srlebilir. Ama ahlk mutlaklar yoksa, insan zgrl nasl ahlk mutlak olarak hakllatrlabilir? nsan zgrln Doa Kanunlar ile temellendirilmi mutlak bir deer olarak savunmakszn zgr toplum mmkn mdr? Sokratesin durumas, bizi birbirleriyle sk ilikisi olan kitap boyunca da yer alan iki dnce silsilesi zerine dnmeye sevk eder. Atinann nde gelen baz vatandalar Sokratesi kendi siyasal yaamlar iin bir tehdit olarak gryorlard. Bunun tek nedeni, hemehrileriyle en iyi yaam tarzna ilikin fikirleri tartmasdr. Balangta, felsef fikirlerin siyasette ne ii olabilir, diyebiliriz. Her siyasal topluluk, ortak fikirleri sorgulayan kii siyasal bir tehdit olsun diye mi iyi yaama ilikin paylalm fikirlere dayanr? Dier bir deyile, zgrl benimseyen bir siyasal topluluk, Sokrates gibi biri siyasal adan tehlikeli olarak alglanmasn diye yurttalarna herhangi bir ortak iyi standard dayatmaktan kanabilir mi? Bu durum bizi ikinci sorgulama silsilesine yneltir. Bir vatandan bireysel mutluluk araynn siyasal yaamla ne ilgisi vardr? Atinallar bir bireyin yaamndaki mutluluk ile siyasal topluluun mutluluunu i ieymi gibi gryorlard. Ancak, bireyler zel yaamlarnda siyasal kayglardan zgr olsunlar diye, siyaseti, yaamn snrl bir alan ile kstlamak iin topluluk ile bireyleri birbirlerinden ayrmak mmkn mdr? in tuhaf, Sokratesin durumasnda ortaya kan bu sorular tartanlar Sokratesin daha dorusu Platonun Sokratesinin bu meselelerde tam olarak nerede durduu konusunda da hemfikir deillerdir. Bizim tek istediimiz Sokratesin ne dediini kavramak deil, ayn zamanda Platonun dncelerini de anlamaktr. Platon, kendi diyaloglarnda hibir zaman konuturulmad iin bu i hayli zordur. Diyaloglarnda Platonun dncelerini kefetmeye abalamak, Sheakspearein oyunlarnda onun ne dndn bulmaya benzer. Ortaya kt tiyatrovar balamda, her ifade zerinde dnmek gerekir. Bu kii, bu balamda neden bunu sylemitir sorusu sorulmaldr. Genel olarak belirtildii gibi, dogmatiklik ve soyutluktan uzak duran bir filozof olarak Platonun yaz tarznda onun dnceleri, dramatize edilmi diyaloglarn somut eylemleri araclyla nakledilir. Bundan dolay, unu vurgulamalym: Bu ksa girite yapacamz Platon diyaloglarnn belirli teferruatlarnn daha derinden incelenmesinin yerini hibir ey alamaz. Bu nemli noktay unutmadan, Platonun Sokratesin Savunmas adl eserine dnelim ve sorduumuz sorular ele alalm.

28 Larry Arnhart

Atinal jri yelerinin Sokrates ile urarken nlerinde en az seenek vard. Ama onlar sonunda onu susturmay tercih ettiler. Bu tercihin alternatifi olarak Atinann yaam tarzn, Sokratesin dileklerine uygun bir ekilde, deitirebilirlerdi. Ya da Sokratesi ho grme ynnde aba sarf edebilirlerdi. Birok modern Savunma okuyucusu, Platonun da onaylayaca bu son tercihin en iyisi olacan iddia etmektedir. Aslnda John Stuart Mill, On Liberty (Hrriyet stne) adl eserinde Sokrates davasn; mutlak ifade zgrlne izin verilmemesinden doan tehlikelerin ak bir gstergesi olarak ele almtr.3 Bunun yannda, Savunmay bu ekilde okuyanlar Sokratesi, sabit hakikat ve ahlk normlarnn olup olmadndan phe duyan ve bu yzden de kentinin geleneksel dogmatizmine bakaldran bir rlativist olarak grebilir. Bu bak asndan Sokrates, topluluun herhangi bir snrlamas olmadan, herkesin istedii gibi konutuu ve zgrce dnd bir ak toplumun savunucusu olarak ortaya kar. Platonun Sokrates durumas anlatmnda, bu gr destekleyen kant nedir? Sokrates, dnemindeki liderlere, sandklar gibi bilge olmadklar iin bakaldrmtr. Sokrates en azndan hibir ey bilmediini bildiini ifade ederek, onlardan daha bilge olduu iddiasndadr (Savunma 21a 22e). Kendi zamannn genel olarak kabul gren ahlk ve din inanlarn sorgulamakla Sokrates, geleneklere bakaldrmaya istekli olan genlerin dikkatini ekmitir. Bunun sonunda birok kii Sokratesi, genleri yozlatran biri olarak grmeye balamtr. Tm bunlardan, Sokratesin Atinallardan, ne kadar sarsc ve yeni olsalar da, grlerine hogr gstermelerini istedii sonucunu karabiliriz. Dier yandan Sokratesin gerekte hi de hogrl olmayan bir duru sergiledii de sylenebilir. Bilge olduklarn dnenlerin bilge olmadklarn iddia etmek ve de hibir ey bilmediini bilmek asndan kendisini bilge olarak grmek, rtl olarak, bilmenin ne demek olduunu bilme iddiasdr. Bu da demektir ki, kendinin ve dierlerinin cehaletini belirlemede kendine bu kadar gvenebilmesi iin Sokratesin, bilgisinden ve hakikat standartlarndan emin olmas gerekir. Bilgelik aray ile beraber, bilge grnen kiilerin iddialarn mesnetsiz olarak gstermek, birilerinin bilgeliin ne olduunu bildiini farz etmektir (17a-b, 22c-e). Sokratesin bir dier iddias da, tam olarak bilgelie ship olmad hlde bilgelik araynn en yce insan faaliyet olduunu bilme iddiasdr. Sokrates bunu en nemli sorunun cevab olarak grmektedir: nsanolu iin en iyi yaam nedir? Bu sorunun cevabn bilen biri olarak Sokrates, kendilerini temel yaam sorular zerine tefekkr etmek yerine para, madd rahatlk ve sosyal statye adam Atinallar knar (30a b; 36b). Bunu yaparken de Atinallarn onu ho grmesini neredeyse imknszlatrr. nk o zgrln, Atinann yaam tarzn dntrme ynnde kullanmaya devam edecei konusunda srar eder (28e-30b, 37e-38b).

Birinci Blm: Siyasal Bilgi ve Siyasal ktidar - Platon

29

Atinal jri yeleri, topluluklarnn varlnn, insan yaamnn amacna ilikin belli bal ortak kabul grm inanlara baml olduunu dnmektedirler. Bu inanlar arasnda da insanlarla ilikilerinde tanrlar zel bir neme shiptir. Bundan dolay yeler, topluluklarn koruma adna Sokratesin genel fikirleri sorgulamasna izin veremezler (Sokratesin ykt dnlen kanaatlerin ne olduunu grmek iin, 18b, 19b, 23d ve 24bdeki eitli sulamalar karlatrn). Sokrates halkla, iyi ve ktye ilikin yanl fikirlerin retilmesinin hogr ile karlanmamas gerektii konusunda hemfikirdir. nk yozlam fikirler, insanlar komularna kar tehlikeli yapar (25c-26a). Bir topluluun sal, yurttalarnn davran meselelerine ilikin doru fikirlere ship olmalarna baldr. Sokratesin asl srar ise, kiinin kendi kendini rasyonel olarak sorgulamasnn ve incelemesinin byk nemi olduunu retmek yoluyla hemehrilerini dzeltmek ynndedir. Sokratese gre yozlamann asl kayna, insann her eyden nce refah ve stat aramas gerektii eklindeki genel kabul grm inantr. Ksaca bazlarnn iddiasnn aksine, Sokrates, ak toplum savunusundan uzaktr, filozoflarn kat geleneklerine uygun olarak kamuoyunu ekillendirdii ve yine bu filozoflarca ynetilen kapal bir toplumu savunmaktadr.4 Bu noktada Crito diyalouna dnmeliyiz. Bu diyalogda Sokrates, bir yurttan eylem ve fikir zgrlnn yasalarca dil olarak nasl snrlanabilecei meselesini ele almtr. B. Bir Yurtta Yasalara Uymakla Ne Kadar Ykmldr? lk bakta, Sokratesin bu soruya Savunmada verdii cevap ile Critodaki cevabnn elitii dnlebilir. Sokrates, durumasnda, Atinal yetkililerce emredildii hlde felsef konumalar brakmay reddetmitir; daha sonralar, idamn beklerken Critoda yasalarn kendisini firar etmemekle ykml kldn belirtmitir. dil olmayan sradan yasal bir emre direnirken bile, Sokrates, baka alardan, hl yasalara tbidir. Daha genel nitelikteki soru, insan olarak arzularmz ile, yurtta olarak ykmllklerimizi nasl uzlatracamzdr. Critodaki tartmann ilk yarsnda Sokrates, davranlarn, yaygn kanaatlerin tesine geen rasyonel bir standarda gre gerekletirmenin mcadelesini verdiini ifade eder. Gerekte doru ve yanl olan ey, insanlarn ounun doru ya da yanl olarak dndkleri ey olmak zorunda deildir. Yaygn kanaatleri gvenilmez yapan nedir? Sokratesin bavurduu norm tam olarak nedir? Bu sorularn doyurucu cevaplarna ulamak iin, Platonun bu ve dier diyaloglarnn dikkatli bir biimde okunmas gereklidir. Biz ise burada Sokratesin imalarndan baz mtereddit sonular karabiliriz.

30 Larry Arnhart

Birok kimse, duruma esnasnda Sokratesin idama mahkm edilmekten korkmamasna armtr. Hl insanlar, yaamn kurtarmak iin Sokratesin firar etmeye almamasna armaktadr. nsanlarn ou iin, lm, ktlklerin en kts olduundan, ne pahasna olursa olsun saknlmas gereken bir eydir. Ancak, Sokratesin bak ana gre, nemli olan sadece yaamak deil, iyi yaamaktr. Sokrates soylu bir lm, haysiyetsiz bir yaama tercih etmitir. Sokrates, genelde bedenin muhafazasn ve rahatln n plnda tutan insanlarn oundan ayrlr. Sokrates iin asl nemli olan, zihindir. Zira insann kendini ve dnyasn anlamasndaki ayrt edici insan kapasite zihindir. Sokratese gre en byk ktlk, lm deil, insann kendini kandrmasdr5 Bir Atinalnn buna tepkisi ne olabilir? phesiz ki, zihnin gelitirilebilmesi iin, yaamn bedensel ihtiyalarnn tatmini, bir nkouldur. Entelektel bir yaamn peinde olan herkes, refah iinde olmasa da, fiziksel gvenliini salayan toplulua borludur. Entelektel faaliyeti mmkn klan bu fiziksel gvenliktir. Bu topluluklar, filozoflarn sadece bedensel gvenliklerini salamakla kalmazlar, onlara eitim de verirler. Bu adan, Sokrates bile, byk lde, yksek kltr, gvenlik ve zgrl bnyesinde birletirebilmi olan nadir bir yapnn rndr. Atinal bir vatansever, Sokratesten onun felsef yaamn mmkn klan bu kente hak ettii karl vermesini talep edebilir. Hatta Sokratesi Atina geleneklerine bakaldrmaya ynlendiren entelektel bamszlk da ona, Atina eitimi tarafndan alanmtr. Sokrates, tm bu iddialar, ihml etmek bir yana, Critoya, kamaktan ziyade belirlenmi cezasnn kabul etme nedenleri olarak sunar. Sokrates Critodan, eer Atina yasalar konuabilseydi onlara neler syleyebileceklerini dnmesini ister (50a-b). Yasalar konuabilselerdi, eer yurttalar yasal kararlar hkmsz klmak asndan zgr olsalard, kent, varln devam ettiremezdi diyerek, firar teebbsne kar karlard. Sokratesin buna cevab, kendisiyle ilgili kararn gayr dil olduunu syleyerek ve bunu yaparken vatandalarn, kanunlarn dil hkmlerine uymalar gerekse bile, gayri dil hkmlere kar direnme zgrlne/hakkna ship olmalar gerektiini im etmek eklinde olabilirdi. Bir hukuk sisteminin, verdii kararlara, herhangi bir yurtta adletsiz grd iin itaat etmeyebilirse bylesi bir sistem ileyebilir mi? Eer yasalarn her nih karar yasal olarak deiene kadar kabul edilmek zorundaysa bu, adlet, yasa yapclar ve yargla ne derse odur anlamna m gelir? Sokrates, yaad kentin yasal geleneklerini aan bir adlet standardna bavurduunda daha iyi bir yurtta gibi davranm olabilir mi?

Birinci Blm: Siyasal Bilgi ve Siyasal ktidar - Platon

31

Yasalara atfedilen konumalarda Sokratese, doumunun ve eitiminin bu yasalarca mmkn klnd hatrlatlr. Olgunlua eritiinde Sokrates, mlkn yanna alarak oray terk etmekte zgrd. Sokratesin Atinada kalmas, Atinann, yasalarn ve hayat tarzn kabul ettiini gsterir. Bu durum, Sokratesin, zmn bir szleme araclyla, Atinann yurttalk koullarna itaat etmeyi kabul etmesi olarak dnlebilir. Ayrca, Atina Sokratese, jri yelerinin ona ynelik isnatlarnda adletsiz olduklarn ikna etme frsat da vermitir. Ancak Sokrates, konumunun doas gerei, dil olduuna onlar inandrmay baaramamtr (51c). Bu noktalar aklmzda tutarak, tekrar Atinal bir vatanseverin muhtemel iddialarna dnelim. Bir vatansever, dier birok topluluun olabilecei kadar Atinann da adlet ile ilgili meselelerin tartlmasna ak olduunu belirterek; fakat hibir topluluun temel siyasal meselelerinin sonsuza kadar tartlmasna izin veremeyeceini iddia edebilir. Sokrates mahkemesinde (Savunma 37 a-b) durumunu ifade etmek iin kendine yeterli zaman verilmediinden ikayeti olmutur. Oysa 70 yana kadar yaamasna izin verilmitir. Bu, Atinallarn Sokratese ok uzun bir sre sabr gsterdikleri eklinde yorumlanabilir. Sokrates, yasalarn, cezasndan kamann, bir yurtta olarak ykmlln ihll etmesi anlamna gelecei yolundaki tezlerine inanm grnmektedir. Bu yzden Sokrates, yaamn en temel sorularyla ilgili sonu gelmez radikal soruturmalara filozofun kendini adamasnn, istikrarl bir siyasal dzen adna en azndan alen olarak yaplmamas gerektiinde hemfikirdir. Ama, Sokratesin bu ynde ikna olmu gzkmesine ramen, dikkatli bir Crito okuyucusu bu durumdan hl phe duyabilir. Sokratesin, Crito diyalogunun birinci yarsndaki akl yrtmesi ile, yasalara atfettii ikinci blmdeki iddialar, birbirinden ayrdn belirtmitik. Sokratesin ifadesine gre, yasalarn bnyesindeki kelimeler onu ylesine etkilemitir ki, kart iddialar dinlemeye dahi tahamml edememektedir (54d). Aslnda bu durum onun, karar verilmeden nce meselenin tm boyutlar masaya yatrlmaldr eklindeki genel iddias ile elimektedir. Bu adan, Sokratesin, yasalarn retisinin Crito ve onun gibiler zerinde iyi etkileri olduu, eklinde bir dnceye ship olmas mmkn olabilir mi? Sokratesin bu retiyi aka kabul etmesi, insanlar Sokratik filozoflarn siyasal bozguncular olmadklar dncesine sevk eder mi? Sokrates daha gen olsayd ya da yllarn verdii felsefeyle uraabilecei daha uygun bir kent bulabilseydi, firar plnlarna daha yatkn olur muydu?6 Btn kurnazlklar aklda tutmak, metnin doru olarak anlalmas iin gereklidir. Tartma konusu olan ana soruya dnelim. Bireyin doal tatmin aray, bylesi bir aray iin gerekli olan koullar temin eden siyasal dzen tarafndan ne de-

32 Larry Arnhart

receye kadar snrlandrlabilir? Bunun Bamszlk Bildirgesinde sergilendiini grmedik mi? nsanolu, insanliini gelitirmek iin zorunlu olan haklara, doas gerei shiptir. Ancak insanlar, bu haklar teminat altna almak iin bir ynetime baml olmak zorundadrlar. Ayrca ynetimin iktidarnn nasl rgtlenecei bireyler tarafndan deil, ounluun ynetimi altndaki halk tarafndan belirlenir. O zaman, ynetimin deerlendirilebilmesi iin bavurulabilecek mutlak bir adlet standardndan sz edilebilir. Ama bireyler, ileri srdkleri nedenlerin doruluu hususunda halk ikna edemezlerse, bu standarda bavurarak ynetsel icraatlar hkmsz gremezler. Herkesi kendi iddialarn deerlendirme asndan zgr brakarak, istikrarl siyasal bir dzen iin asgar koullar paralamadan bireylerin ahlk iddialarn siyasal alanda tanmak nasl mmkndr? Amerikan tarihinde dil olmadn dndkleri yasalara itaatsizlik hakk iddiasndaki bireyler tarafndan eitli zamanlar da sorulmutur. rnein, Henry David Thoreaunun Sivil taatsizlik7 adl almasnda bu trden bir iddia ortaya atlmtr. Thoreau klelii koruyan tm yasalara destek vermeyi reddederek klelie kar kmtr. Kle shiplii alann genilettiini dnd iinde 1846da Meksika Savana kar bir tutum sergilemitir. Bunun zerine, deyecei her verginin dolayl olarak bu sava destekleyeceini dndnden vergi demeyi reddetmi ve hapse atlmtr. Thoreau, itaatsizliini hakllatrmak zere; devrim hakknn, bar devrimler yapmak erevesinde tm bireylere ait olduu, bunun da devrim hakknn kapsamnda yer ald iddiasyla Bamszlk Bildirgesine gnderme yapmtr. Burada bar devrim, hakszla gz yuman ynetime itaati reddetmek demektir. Ona gre, kendisi gibi ynetime hi ya da olduka az derecede muhta olan, kendi ayaklar stnde durabilen bireylerle bunu yapmak olduka kolaydr. Kendi ifadesine gre Bu dnyada dahi ynetim altnda yaadm ok fazla an yoktur.8 Sokrates, Thoreau ile hemfikir olabilir mi? Eminim ki Sokrates de yasalarn tesinde adlet standartlar olduunu ve bireylerin adletsiz yasalara direnmesi gerektiini dnr. Ama daha nce de grdmz gibi Critoda Sokrates de Atina yasalarna itaate kap aar. Sokratesin yasa ve ynetim meselesini Thoreauya gre ok daha cidd biimde ele ald aktr. Thoreau umursamaz bir ekilde ynetime ihtiyac olmadn belirtir. Sokrates ise Critoda, zihinsel geliiminin, hatta Atinallarn fikirlerini sorgulama yeteneinin, Atina kltrnn rn olduunu hatrlar. Bu durum kendi bana Sokratesi, yasaya saygl olmas iin ykml klar. Thoreauya da entelektel yaamnn, Amerikann kltrel yaam tarafndan beslendii hatrlatlmal mdr? Amerikann bireyselci ruhunun temel zelliklerinden biri de, Amerikallarn Atinallara gre,

Birinci Blm: Siyasal Bilgi ve Siyasal ktidar - Platon

33

bireysel yaam siyasal yaamdan ayrmaya daha meyilli olmalardr. Thoreau gibi Amerikallar, Atinallarn bireysel zgrl takdir etmede baarsz olduunu syleyebilirler. Atinallar da, Amerikallarn, iyi yaamn uygar bir topluluktaki yaama baml olduunu takdir etmede baarsz olduklarn belirterek karlk verebilirler. Sokrates ile Thoreaunun grleri arasndaki farkllklar ne olursa olsun, temel sorun ayndr. Yurttalar yaamlarn gvence altna alan siyasal dzene olan ykmlklerini yerine getirirken, ahlk yarg bamszlklarn nasl srdrebilirler? Martin Luther King. Jr., 1963 ylnda yazd Letter From Birmingham Jail (Birmingham Hapishanesinden Mektup) adyla bilinen mektubunda ayn meseleyi dikkat ekmitir. Irk ayrmn protesto eden yasad faaliyetlerini hakllatrmak zere u aklamay yapmtr:
Bireyler efsanelerin ve yar dorularn balarndan kurtulsunlar diye, Sokratesin hissettii gibi zihinde bir gerilim yaratmak zorunludur ... insanolunun, nyarg ve rkln karanlk derinliklerinden kurtulmasna yardmc olacak nitelikte bu trden bir gerilim yaratmamz iin iddet barndrmayan at sineklerine olan ihtiya grmeliyiz.9

Ancak Sokrates, bireylerin efsaneler ve yar dorulardan kurtulmalarn temin etmek iin ne yapmak zorundayd? Sokrates zaman zaman Atina iin en iyi cevabn kendi gibi bir filozof tarafndan yneltilmesi olduunu belirtmitir. O zaman insanlar iin neyin iyi olduuna dir geleneksel fikirler ile ynetilmek yerine Atina, filozofun insan doasna ait gerekleri kavramasna gre dzenlenip, ynetilmelidir. Ancak Sokratesin bildii tek eyin hibir ey bilmedii eklindeki itiraf (daha ziyade kendisiyle iftihar etmesi), filozof bir yneticinin geleneksel nitelikteki siyasal fikirlerin yerini alabilecek net bir takm fikirleri olup olmad phesini dourur. Sokratesi bir ynetici iin, en stn insan faaliyet olarak sonu gelmez felsef aray beslemeyi tek norm olarak grmesi yeterli olacak mdr? Bu ve bunun gibi sorular bizi, felsef bilgelik ile siyasal ynetimi birletirmenin zorluklarn aka ortaya koyan Platonun Republic (Devlet) adl eserine gtrr. C. Adleti Tanmlamada Fikirlerden Bilgiye Nasl Geeriz? Sokrates, Atinay yneten genel kabul grm fikirlere meydan okur. Sokratesin aray belli bir topluluun geleneklerinden kan siyasal adlet tanm ymnnde deil; insan doasnn evrensel ve deimez ilkelerinden doan adlet ynndedir. Neden byle bir araya girdiini anlayabiliriz. Hepimiz farkl insanlarn adlete ilikin farkl grleri olduuna dikkat etmiizdir. Bu farkllklar, zellikle ayn kltrel gelenee ait olmayan insanlar arasnda aikrdr. Bu durum bizi, evrensel bir adlet standard olup olmad ya da birilerinin adlet kavramlatrmasnn sadece

34 Larry Arnhart

onun yetitirilme tarznn rn olup olmadn dnmeye sevk eder. Evrensel adlet tanmn nerede aramalyz? Eer Sokratesi rehber edinirsek ncelikle amay istediimiz yaygn adlet grleri ile balamamz gerekir.10 Sokratesin adlet aray, insanlara adlet hakknda ne dndklerini sormakla balar. Herkes bu soruyu kendi karakterini yanstacak biimde cevaplar. Herhangi birinin verdii ilk cevapla yetinmeyen Sokrates, bir dizi soruyla devam eder. nk Sokratese gre en zenli bilgi, insanlar arasndaki yaygn kanaat niteliindeki fikirlerin arndrlmasndan sonra kar. Bundan dolay, Platon diyaloglarnn okuyucusu, eer her bir konumadaki tiyatrovari ayrntlarn izini dikkatlice srmezse ne olup bittiini anladndan emin olamaz. Burada, bunun hepsini yapamayz. Ama en azndan Sokratesin grt kiilerin fikirleri ile nasl altn gsteren birka ereti izlenim edinmek zere, Devlet Birinci Kitaptan birka pasaja gz atabiliriz. Devlette karmza kan ilk adlet gr Cephalusundur. Ona gre adlet, hakikatin sylenmesi ve birinden dn alnan bir eyin geri verilmesidir (381a-d). Birok insan bu sradan gr benimsedii iin Sokrates buradan balar. Sokrates, Cephalusun yapt adlet tanmn tamamen reddetmez ama onun tanmnn geerli olmayaca bir durumu rnek sunar. Bir adam arkadandan silhn dn alr. Ancak silh veren kii sarho ya da kafas karkken silhn geri ister. Eer silh dn alan kii, arkadann akl bana gelinceye kadar silh geri vermeyi reddeder ve arkadan kandrrsa, bu dil bir davran olacaktr. Bu rnekten hemen sonra Cephalus, Sokratesin hakl olduunu grr. Sonuta Sokrates, Cephalusun adlete ilikin grlerinin elikili olduunu gstermitir. Ancak buradaki temel sorun, Cephalusun adlet tanmn, neden Sokratesin belirttii durumu da kapsayacak ekilde geniletmeye isteksiz oluudur. Bu belki de Cephalusun baz hrszlk ve yalan syleme vakalarndaki adletin doruluunu kabul etmedeki anlalabilir teredddnn bir sonucudur. Bu ayn zamanda, Sokratesin neden genleri yozlatran biri olarak alglandn gstermeye yardmc olur. Cephalus etraf ocuklaryla evrili saygn, yal bir adamdr. Cephalus ocuklarna, adleti, doruyu sylemek ve borcu demektir drstlk en iyi siyasadr eklinde reterek onlara, ebeveyn bilgeliini gstermek istemektedir. Sokrates ise onu, bazen almann ve yalan sylemeni dil olduunu itiraf etmesi iin zorlamaktadr. Bylece Sokrates ocuklara, tasavvur edilebilecek her durumda onlarn adlet anlay ilemeyecei iin, babalarnn geleneksel ahlk dsturlarnn mutlak olmadn gsterir. Cephalus ocuklarna, genel kurallarn ilemedii istisna durumlar dnmeden, sradan ahlk kurallara alkanlk olarak itaat etmelerini onlara retmenin en iyisi olduunu dnmektedir. Sadece herhangi tecrbe shibi biri gibi o da, kurallarn istisnalar olduunu bilmektedir. Ama dikkatleri bu istisnalara ekme

Birinci Blm: Siyasal Bilgi ve Siyasal ktidar - Platon

35

konusunda tereddtldr. Sokratesin yaklamndan doabilecek zorluklar dnelim. Sokrates birilerinin maln geri vermenin, mallarn her zaman bilgece kullanmadklar iin, zararl olabileceine inanr. Cephalusun bu durumu, ulu orta doru kabul etmedeki isteksizlii de anlalabilir bir tereddttr. Sokrates insanlar iin en iyisinin; bilge tarafndan belirlenen, uygun olarak kullanabilecek miktarda mal olacan ima eder. nsan, onun iin iyinin ne olduunu bilemezse, arkadalarna iyilik yapamaz. Bunu bilmek de insanlar iin neyin iyi olduunu, olduu gibi bilmeyi gerektirir. Bu da filozof-krallara olan ihtiyacn nermesidir. Sokrates ereti olarak adleti, arkadalara iyilik yapmak olarak ifade eder. Neden sadece arkadalara? Neden tm insanlara deil? Burada sann dn hatrlamamz gerekir: bizi sevenleri sevmemiz kolay olsa da, asl byk baar dmanlarmz bile sevmemizdir (Matthew 5: 43-48). Arkadalarmza iyilik yapmaktan holanrz nk arkadalk die dokunur bir eydir. Yani devimiz ile karmz akmaktadr. Bir Hristiyan olarak cennet gibi bir dl beklentimiz yoksa, arkadamz olmayanlara, zellikle de dmanlarmza yardm etmek gibi bir gdmz de olmaz. Sokrates Hristiyan vahyinin nimetlerinden faydalanmadndan, Hristiyan inancnn gdlerini kendine dayanak yapamaz. Bundan dolay Sokratesi adletin nih olarak kiisel kara dayand sonucunu mu karmalyz? Polemarchus, Sokratesin nerisini dikkate alr ve adleti, arkadalara iyilik, dmanlara da ktlk yapmak olarak tanmlar (332 d). Sokrates bu tanma verdii cevaplardan birinde, gerek arkadalar tanmann zorluunu ifade eder. Bize iyi gibi grnenler hakikaten byle olmayabilirler; ya da bize kar gerekten iyi olanlar byleymi gibi grnmeyebilirler (334c). Sonuta Sokrates, Devletin ana temalarndan birini ortaya koymaktadr: grnten geree, fikirden bilgiye geiin nemi. Sokrates, iyi hareketin hakik bilgiye olan bamlln iaret eder. Uygun eylem iin insanlarn neye benzediini, her biri iin en uygunun ne olduunu bilmemiz gerekir. Ortak ahlk grlerin alkanlk olarak kabul edilmesi, bu tr bilgiden yoksundur. Ancak bu grler hakikati yanstr ve bundan dolay da felsef soruturmann balang noktasn oluturmaldrlar. Bylece Sokratesten hakikaten dil olann bilgisini nasl elde edeceimizi gstermesini tekrar istemek durumundayz. Hatta bazlarmz, siyasetin ac gereklerinde uygulanmas mmkn olmayan adlet idealinden bahseden Sokratesi bir toy olarak grebilir. Aslnda Thrasymachus ile olan diyalogu tam da bu iddiay reddetmektedir. Thrasymachusun iddiasna gemeden onun fkesini kabartan eyin ne olduunu bilmemiz gerekir. Sokrates, adlet, arkadalara yardm etmek demektir iddiasnda hakl iken; Polemarchusu dmanlara ktlk yapmaktr iddiasnn yanl olduuna ikna eder. dil kii kimseye ktlk yapmaz (335a-336a). phesiz d-

36 Larry Arnhart

man incitmekten saknmak, hl, Hristiyan dman sevme devinden olduka uzaktr. Byle olsa da insanlarn kendilerini dmanlarna zarar vermekten tam anlamyla saknabilmeleri, olduka gerek d grnmektedir. Herhangi bir lkenin iyi yurtta, savata bu lkenin dmanlarn incitme isteinde olmamal mdr? Ya da Sokrates hakikaten dil olan kiinin bir pasifist olduunu mu sylemektedir? Sokrates burada ve daha sonra betimledii dncesinin en iyi kent olacan ima etmesine ramen, askerlerin kendi yurttalarna kar nezaketli, dmanlara kar ise gaddarca davranmalar ynnde eitilmeleri gerektiini belirtir (375c). Varm gibi grnen bu eliki bizi olduka ilgilendirmektedir. nk bu eliki, Devletin yorumundaki genel bir sorunu ortaya koymaktadr. Baz okuyucular Sokratesin, genellikle ahlk tutumunun sradan kurallarn ineyen savan ac gerekleri gibi siyasal yaamn naho zorunluluklarn grmeyecek kadar idealist olduunu dnrler. Machiavelli gibi dnrler, eski siyaset felsefecilerini, g ve sahtekarla dayanan siyasetin haysiyetsiz gerekliini mkemmel biimde ortaya koyan sava gz ard etmeleri nedeniyle eletirirler. Ancak Sokrates Devletin birok blmnde siyasetin sert zorunluluklarna ilikin dnsz bir Makyevelist tutum taknr. Belki de Sokratesin bunu yapmaktaki niyeti, iyi askerler yetitirme meselesinde olduu gibi, nezaket ile gaddarln birletirilmesine olan siyasal ihtiyac retmektir. Siyasal nderlik, kt niyetli olmadan merhametsiz olma yeteneini gerektirir. Bu durum bizim, Sokratesin Devletin balarnda, neden dmanlara zarar vermenin karsnda dururken, sonralar en iyi kentin bile dmanlar ile savamak zorunda kalabileceini kabul etmesini anlamamza yardmc olur. Sava zorunlu olmasna ramen, herkes onu zorunlu bir er, kt olarak grmelidir. Bu tutum, mmkn olduka gereki dzeyde yumuamay besler, ayrca saldrlar karsnda savunma kapasitesini zayflatmadan, saldrgan ve emperyalist nitelikteki savalar caydrr. (Bu konumalar yaplmadan hemen nce Atinann, Sparta tarafndan karlan emperyalist bir savata yenilmi olduu unutulmamaldr.) Sokratesin Makyevelist olmadan Machiavellinin bildii her eyi bilmesi mmkn mdr? Eer yleyse, Sokrates Machiavellinin bilmedii neyi bilmektedir? Bu sorular nasl cevaplayacamza ilikin baz ipular, Sokratesin Makyevelist arkada olan Thrasymachus ile yapt tartmada yer alr. Thrasymachusun syledii her ey sofistlerin karakteristik retilerinin temsilidir. Sofistler kentten kente seyahat eden retmenlerdi. Bunlar ne kavuturan zellikleri, ortaya srdkleri neden ne olursa olsun savunmak zere, insanlara retorii kullanmay retmeleriydi. Machiavelli gibi, sofistler de tam anlamyla olmasalar da ilkesiz insanlard.

Birinci Blm: Siyasal Bilgi ve Siyasal ktidar - Platon

37

Sofistler para iin insanlara, siyasal iktidar bencil amalar iin nasl ele geirip, kullanacaklarn retirlerdi.11 Bundan dolay Sokrates Thrasymachusun karsna karken adleti, basite glnn kar olarak tanmlayan ve bugn siyasal realist olarak adlandrabileceimiz bir kii ile uramak zorunda kalmtr. D. Adlet Gl Olann karna mdr? Thrasymachus, siyasal ynetimi elde edecek kadar gl olan herkesin adlet kurallarn kendi bencil karlarn besleyecek ekilde dikte edecei hususunda srarldr (338c-339a). Thrasymachusa gre insanlar, bencil rekabeti tutum asndan ylesine blnmlerdir ki, herkes, her frsatta dierini smrme niyetindedir. Bundan dolay da gerek adlet varolmaz (344a-344c). Adlet olarak dnlen ey gerekte, uyruklarn smren ve bunu adlet olarak adlandran ynetimin elindeki adletsizlik aracdr. Aslnda, paay kurtarabileceklerini dnseler, adletsizlik tm ynetimlerin tercihi olurdu. Ancak yneticilerin sadece birka bu eksii olmayan, adletsizlie ynelik insan arzuyu tatmin edebilecek kadar gl ve zekidir; onlar da zorba olurlar. Adlet, yneticiler her ne diyorsa odur ve klk deitirse de tm yneticiler, ynetilenler pahasna kendi menfaatleri iin ynetmeleri anlamnda zorbadrlar. Bundan dolay adlet, gl olann menfaatidir. Sokrates, Cephalus ve Polemarchusa yapt gibi, Thrasymachusu da sorgular. Sokrates, zellikle eylerin gerekten nasl olduunun bilgisinden ziyade, nasl grndklerine ilikin salt fikirlere dayal adlet kavramlatrmasndan ortaya kan sorunlar erevesinde, Thrasymachusa sorular yneltir (339c-340c). Thrasymachusa gre adlet, yneticilerin buyurduklar her ne ise onu yapmaktr; yneticiler ise her zaman kendi karlarna hizmet eden ne ise onu buyururlar. Ancak yneticiler kendi karlar hakknda yanldklarnda ve aslnda ynetici kesime zarar dokunacak bir eyi uyruklarna emrederlerse ne olur? Byle bir durumda, uyruklar emirlere itaat ederek, aslnda yneticilerin karlarna hizmet etmemi olacaklardr. Bylece Thrasymachusun adleti, yneticilerin tm emirlerine itaat etmek ve bu yolla, kendi karlarn beslemek olarak tanmlamas elikiye der. Ancak Thrasymachus iddiasn, eksiksiz kavraya ship ynetici hibir zaman yanl yapmaz, eklinde hakllatrmaya alr. Ynetme sanatna ship olma mertebesindeki liderler ne yaptklarn bilirler; bu liderler, kendi yaptklarn yanl anlama derecesi kadar da bu sanattan yoksun olurlar (340d-341a). Bu iddia, Thrasymachusun lmcl yanlna dnr. nk eksiksiz kavraya ship ynetici ynetmenin mkemmel bilgisine shiptir demek, Sokratesin bu tartmadan galip kmas iin ihtiya duyduu eyi, ona vermek demektir. nk Sokratese gre, ynetim sanatnn mkemmel bilgisine uygun nitelikte davranma ykmll kabul edildiinde, yne-

38 Larry Arnhart

tici sadece bencil karlarn tatmin etmek iin ynetmemelidir. Ynetim, bir bilgi biimi olarak ynetme sanatnn mkemmelletirilmesini hedeflemelidir. Thrasymachusun siyasal ynetimi iktidar ile bilginin bileimi gibi sunma abas, onun ynetim, zorunlu olarak zorbacadr. Yani ynetilenlerin pahasna yneticilerin menfaatine hizmet eder. gr ile eliir. Bilgiyi aramak demek, iyiyi aramak demektir. Bu da dnen tm insanlarn paylat hakikat standartlarn ima eder ve sonuta, dierleri ile uzlamaya dayal bir iyi ortaya kar. Ancak zorba bakalaryla ortak amalar zerinde uzlama yerine, dierlerini tahakkm altna almak ister. Aranmaya deer olan iyilerin dierleriyle i birlii sonucu elde edileceine inanmayan bir zorba, bilginin peindeki biri olamaz. nk bu bilgi dierleri ile ortaklaa elde edilen bir iyidir. Zorbalktaki bu eksiklik, kendini ycelttii byk zorbalardan biri olarak gren Thrasymachusun karakteri dikkate alndnda, daha da belirginleir. Thrasymachus stnln gstermek iin Sokrates ile tartma yerine neden onu dvmemitir? Uzla iin tm zeminleri reddeden birinin, uzla peinde olmas tutarszlk deil midir? Thrasymachus, adlet hakknda hakikati bildiini ve bu konu zerinde uzlamalar iin Sokrates ve dierlerini ikna etmeye abalamakla, iddialar iin onlarn onayn istediini aka gstermitir. Gerek bir zorba, kendini dman olacak kiilerin rzasna baml klar m? Muhtemelen Thrasymachusa gre, Sokratese yumruu akp enesini kapatmak, zorbaln stn iktidarnn daha net bir gstergesi olabilirdi. Ancak bu sadece byk bir ekyann iktidarnn gstergesi olurdu ve Thrasymachus bununla tatmin olamazd. Thrasymachus neden zorbal sadece bir kabadaynn fiziksel gc zerinde kurulmu gibi deil de, yaamn neye benzediinin gerek bilgisi zerinde kurulmu gibi sunmak istemektedir? Belki de Thrasymachus, zorbaln, zel bir bilgi tr gerektiren bir sanat olduunu gstermenin karna daha uygun olacan dnmtr. Eer yneticilere danman olarak istihdam edilecekse, siyasal hrslar olan kiileri, siyasal iktidar elde etmek iin ihtiya duyduklar bilginin kendisinde olduuna inandrmaldr. Bu da demektir ki, bilgisiz iktidar eksiktir ve bu bizi Sokrates tarafndan iaret edilen sorunlara gtrr. Thrasymachusun davranna ilikin bir baka aklama da yledir: ktler kendilerini zeki, iyileri de toy olarak grmekten holanrlar (bkz. 343a, 348c-d, 349b). Thrasymachus, zorba dncelileri zeki, Sokrates gibilerini ise dnyadan haberi olmayan ocuka kiiler olarak grmek ister. Bu tartmada Sokrates onu yendiinde, neden ok mahup olduunu aklar (350d). Thrasymachus iin yenilmek, hatta faka bastrlmak, Sokratesin daha zeki olduu anlamna gelir.

Birinci Blm: Siyasal Bilgi ve Siyasal ktidar - Platon

39

Adlet hakkndaki bir konumaya katlmakla Thrasymachus, insan yaamnda salt gten ziyade akln ynetme roln stlenmesi konusunda st kapal da olsa hemfikirdir. Gerek ynetici, ynetim sanatnn mkemmel bilgisiyle ynetmelidir. iddiasyla Thrasymachus, tam ifade etmese de, en iyi siyasal ynetim, felsef bilgi ile siyasal iktidar birletirebilen ynetimdir, eklindeki Sokratesi retiyi kabul etmitir. Bamszlk Bildirgesindeki benzer dnceyi hatrlamalyz. Doa Kanunlar ve rasyonel standartlar aikr olarak ele alan imzaclar, siyasal eylem nih olarak ilkelerce ynlendirildii iin, siyasal ynetimin gvenilirliliinin de bu ilkelerin makuliyetine dayandn belirlemidir. Her siyasal rejim, derecesi farkllamakla beraber, otoritesini srdrmek iin baz adlet ilkelerine dayanr. E. Adlet Doal htiyalarn Giderilmesi midir? Thrasymachus ile yapt konumann sonuna doru Sokrates, siyasetin adleti amaladn nk adletin insanlarn doal eilimlerini gerekletirmelerini salayacak bir koul olduunu iddia etmitir. Siyasal ynetim, insan doasnn eitli karakteristik eilimlerinin bilgisini rehber edinmelidir. Ayrca, bu eilimlerin tam anlamyla nasl tatmin edilebileceini de bilmesi gerekir. Adleti tesis etmede en yksek derecedeki siyasal standart, siyasal yaamn ana amacn, insan potansiyelin gerekletirilmesi olarak grmektir. Sokratesin ne sylediini daha iyi anlayabilmek iin burada kulland iki Yunanca terim zerinde dnmemiz gerekir. Ergon, i, faaliyet ya da ilev olarak tercme edilebilir. Arete ise erdem ya da mkemmellik anlamna gelir. Sokrates Ergonu her bir eyin ii (ya da ilevi), kendi bana ne yapabildii ya da dier eylerden neyi daha iyi yapabildiidir. eklinde ifade eder. Ayrca, baz ilevler yklenmi her iin iinde bir erdem (ya da mkemmellik) vardr (335a-b). O zaman, bir at iin ayan krmak kt bir eydir deriz. nk bu at doal olarak donatld ii gerekletirememektedir. Ayn nedenden dolay, gzler iin kr olmak kt bir eydir de diyebiliriz. yi bir at, iyi koan attr ve iyi gzler, iyi grebilenlerdir. Doal olarak yapmann k olduu eyleri bilmemiz, iyilik standartlarna ship olmamz mmkn klar. Her bir eydeki erdem, onun iyi yaplmasdr, yani eylemin doasna en uygun ekilde yaplmasdr. nsanlarn doalarna en elverili eylemin ne olduunu bilirsek, siyasal yaam iin insan iyinin ne olduuna ilikin standartlara ship olabiliriz. Daha sonraki diyalogda Sokrates, insan ruhunu ehvet, evk (can) ve akl diye blme ayrr. Ve en stn blm olan akln ynetiminde bu blmler iyi dzenlendiinde her bir blmn, en yksek etkinliine ulaacan iddia eder. Diyaloun bu blmnde Sokrates, insan ruhunun ayrt edici zellii olarak, rasyonel biimde enine boyuna dnme araclyla ynetme kapasitesini gstererek, bu

40 Larry Arnhart

iddiasn st kapal bir ekilde ima eder (353d). Bedensel arzular ve ateli duygular asndan dier hayvanlara benzeriz; ama bizi onlardan ayrt eden zelliimiz, akletme yeteneimizdir. Tm bunlardan adletin, akln ynetimi altndaki her bir kapasitenin tam anlamyla etkin olduu durumda bireysel ruhta varolaca karlabilir. Adlet, her bir yurttan en bilge olann ynetimi altnda dierleri ile yapaca i birliinde kendine en uygun olan, en iyi ekilde yapt bir toplulukta varolur. Buradaki kilit nokta, adlet ve genelde de iyilik fikrinin, doal eilimlerin doyurulmas olarak ortaya kmasdr. Bu fikrin tam anlamn zmek ve de bu fikrin doru olup olmadna karar vermeye abalamak, bizi birka zor soruyla kar karya getirir. Bu tartmay, doal adlet ve doal hukuk grlerini akla kavuturan Aristoteles ve Aquinasa gelene kadar erteleyebiliriz. Adleti, insanolunun doal eilimlerinin gerekletirilmesi olarak gren siyasal hedef hakknda ne tr bir dnceye ship olmalyz? nsanolunun doada varolan, bundan dolay da, keyf ya da insan yapm olmayan ahlk standartlar kefedebilecei iddia edilmektedir. Doaya ait bu ahlk normlar, insan trnn tm yelerince paylalan belli bal ihtiyalarda ve eilimlerde ifade edilmektedir. Tam anlamyla insan olabilmemiz iin, doal ihtiyalarmz tatmin etmemiz gerekir. Gda, toplumsallama ve eitim bu trden ihtiyalarn rnekleridir. Yiyecek olmadan hayatmz srdremeyiz. Baz toplumsal faaliyetler ve konumay renmek gibi zihinsel geliimler olmadan hayatmz srdrebiliriz; ama insan olarak yetimemiz engellenir ve eklen bozulur. Eer adlet doal ihtiyalarn karlanmas olarak grlrse, ahlk devlerimiz ile kiisel karlarmz akr. Yapmamz gereken, eyi yapmak, doal olarak arzuladmz eyi yapmaktr. Ancak, doal ihtiyalarmz ile rz isteklerimiz arasnda atmalar olabilir. Dierlerini kleletirme deil de toplumsal yaam insan gelime iin gerekli olduundan, toplumsal i birlii her zaman kleletirmeden nemlidir. Byle olsa da, birilerinin insanlar kleletirme hazz, toplumsal ihtiyalar ile atabilir. Temel ihtiyalarn gerektii gibi gidermek zere bireyler, ihtiyalarnn ne olduunu ve onlar en iyi ekilde nasl karlayacaklarn anlamak iin akl yrtme ynnde kapasitelerini kullanmak zorundadrlar. nsan eilimlerin rasyonel olarak dzenlenmesi, dil bir topluluk iin olduu kadar dil bir birey iin de nemlidir. Burada Bamszlk Bildirgesinin u iddiasn hatrlamalyz: Doa Kanunlarna gre herhangi bir dil ynetim, dier tm insanlarla eit olarak paylalan ihtiyalar tatmin etmek zere, her bir insan iin zorunlu olan koullar teminat altna almaldr. Sokratesin, adleti, akln ynetimi altnda doal ihtiyalarmzn karlanmas eklinde sunmasnda hakl olduundan emin olabilir miyiz? Bu iddia insan doas-

Birinci Blm: Siyasal Bilgi ve Siyasal ktidar - Platon

41

nn saduyu tecrbesine mi dayanr? Bazlar, insanlarn nasl davrandklarna ilikin n yargsz gzlemlerin, Sokratesi retiyi desteklemediini ileri srebilir. nsanlar ounlukla arzularnda ylesine tutkulu ve bencildirler ki, Sokratesin bahsettii adlete ynelik doal eilimden yoksundurlar. Bu bak asndan adlet, aralarndaki doal atmalar gidermek iin insanlar tarafndan oluturulmu, yapay kurallar kmesinden birazck daha fazla bir ey olarak grlr. phesiz ki Platon, Thrasymachusa atfettii iddialardan da grebileceimiz gibi, bu adlet grnn tamamen farkndayd. Devletteki kinci Kitap banda bu grn bir baka uyarlamas Glaucon ve Adeimantus tarafndan ortaya atlr. F. Adlet Geleneksel Olmaktan Ziyade Doal mdr? Thrasymachusun, insanlarn ou, fark edilmedii srece doal olarak adletsizlik yapacaklar iddiasnn Sokrates tarafndan reddedilmesinden tatmin olmayan Glaucon ve Adeimantus, Thrasymachusu iddialar yeniden ifade etmilerdir. Eer adlet doal ise Sokrates, insanlarn doal olarak adleti, sadece adlet iin tesis etmekten duyacaklar hazz kantlamak zorundadr. Oysa insanlarn sradan fikir ve davranlar bunu yalanlar niteliktedir; insanlar ounlukla adletsizlii doal olarak iyi, adletsizlikten muzdarip olmay ise kt olarak grrler. Ancak, insanlarn ou kendileri adletsizlikten muzdarip olmakszn serbeste dierlerine adletsizlik yapamayacaklarndan ve de tahamml ettikleri adletsizliin elemi, dierlerine yaptklar adletsizlikten doan hazdan daha fazla olaca iin genellikle yurttalarn incitmeyi yasaklayan yasalar koyacak bir tr szleme erevesinde uzlama konusunda isteklidirler. Yasann verdii hkm her ne ise, adlet de odur (348e-359b). O zaman adlet, doal olmaktan ziyade gelenekseldir. nk bu anlamda adlet, insanlarn doal bencilliklerini iddet dolu anariye ynelmekten alkoymak zere, insan uzlann keyf bir rndr. Bundan dolay adlet sadece, doal kendini koruma arzusu anlamnda doaldr. Bu arzu insanlar, hukuk tarafndan alkonmadklarnda ortaya kan iddetten kanma isteine ynlendirir. Ancak bu, Sokratesin adlet kavramlatrmasndan farkldr. Sokratesi adlet, doal insan eilimleri doyurur nitelikte kendi iinde iyidir. Thrasymachusu adlet (Glaucon ve Adeimantus tarafndan betimlendii gibi) ise sadece insanlarn tercih ettii ehveni erdir. nk insanlar adletsizlie maruz kalmadan, doal adletsizlik arzularn tatmin edemezler. Sokratesi adletin amac, en stn kapasitede insan doasn mkemmelletirmek iken, Thrasymachusu adlet, insan doasnn saldrganln engellemeyi hedefler. Sokratesi adlet insan daha iyi klarken, Thrasymachusu adlet sadece bar muhafaza eder.

42 Larry Arnhart

Zorba, doa durumundakilerinin temsilcisidir ve bu kimselerin becerebilseler yapacaklar eyi yapmaktadr: bencil arzularn tatmini iin dierleri zerinde tahakkm kurmak. Glaucon ve Adeimantus Sokratese, eer bu gr reddediyorsa, dil olarak yaamann, bir zorbann hayatn yaamaktan daha zevkli olduunu gstermesi gerektiini belirtmilerdir. Thrasymachusu adlet anlayna verdii cevapla Sokrates, aslnda Machiavelli ve Hobbes gibi modern siyaset felsefecilerinin iddialarna da cevap vermektedir. Daha sonra grebileceimiz gibi bu filozoflar, insanlarn arasndaki doal savatan zade olma arzusu tesinde adlete ilikin bir doal eilimin olduunu kabul etmezler. Glauconun adlet aklamasnda olduu gibi (359a) Hobbes da adleti, insanlara doal a gzllkleri zerinde yapay bir itidal oluturma imkn veren toplum szlemesinin rn olarak, tahayyl eder. Siyasal adletin geleneksel mi yoksa doal m olduu meselesi Amerikan siyasal tarihinde de yer almtr. 1858de Abraham Lincoln ile Stephen Douglas arasnda geen tartmalar, bunu gsterir. Douglasn iddiasna gre, Anayasa klelie yasal destek verdii iin, kleliin doru mu, yanl m olduuna ilikin ahlk mesele tartlmamaldr. Douglasa gre kleliin ahlk konumuna ilikin tartmalar, sadece atmay besleyecektir. Bundan dolay bar korumak zere, Batdaki yeni eyaletlerin halklar, eyaletlerinin klelii barndrp barndrmayacan ounluun oyu ile belirlemek zere karar vermede serbest braklmaldr. Sonuta Douglas adleti glnn ynetimi olarak tanmlayan Thrasymachusa yakndr. Douglasn durumunda gl olan, toplumun rf yasal dzenlemelerinde somutlaan ounluun ynetimidir. Lincoln ise, eer klelik yanlsa, kle bulundurma hakk diye bir eyin olamayacan ileri srmtr. Lincoln, Bamszlk Bildirgesinde yer alan ve sayg duyulmas gereken doal adlet zerine oturtulmu ahlk bir mutlak olarak, haklarn eitliini gndeme getirmitir. Lincoln, klelii hemen kaldrmann uygulanabilir olmadn belirtmi ve bundan dolay da Anayasa, bu kuruma en azndan geici koruma salamtr. Ancak Lincolnn srar, soyut bir ilke olarak eitliin, koullar izin verir vermez gidilmesi gereken bir hedef olduu ynndedir.12 Sokrates gibi Lincoln de, tm yasal adletlerin llecei doal bir adlet standardna atfta bulunur. Douglas ve Thrasymachusun konumuna ilikin makul bir tartma vardr. Eer insanlarn, ahlk ilkeler konusunda hem fikir olma yetersizlii gibi, doalarnda birtakm snrlandrmalar varsa ve bu durum siyasette ahlk mkemmellie ulamay imknsz klyorsa (Sokrates ve Lincoln de bunu itiraf etmek zorundadr), o zaman u soru akla gelir: Siyasal yaam, hibir zaman eriilemeyecek bir hedefe doru srklemek tehlikeli deil midir? Bylesi gereki olmayan ahlk bir ide-

Birinci Blm: Siyasal Bilgi ve Siyasal ktidar - Platon

43

alizm, evrensel olarak kt kabul edilen sonu gelmez siyasal atmay beslemez mi? Bundan dolay, siyasal adletin hedeflerini klterek, siyasal huzuru gvence altna almak daha iyi deil midir? Glaucon ve Adeimantusun bu meydan okumalar karsnda Sokrates, adleti kendi iinde doal olarak arzulanan bir ey olarak savunmaktadr. Bunu yapmak iin Sokrates insann doal ihtiyalarna gre bir szde kent ina etmeyi teklif eder. Bunu yaparken de bu hayl kenti, grnr klmay umut etmektedir (368b 369b). Bu kentin tm elerini gz nne almadan nce sorduumuz genel sorularda ortaya kan en azndan birka nokta zerinde durmamz gerekir. Sokrates bu kenti, insan doasnn iki ilkesinden domu gibi grr. lk olarak her birimiz kendi kendimize yeterli deiliz, aksine ok eye muhtacz (369b). Yani, topluluklar hlinde yaamamz doaldr. nk ihtiyalarmz karlamak iin birbirimizle i birlii yapmak zorunluluumuz vardr. Yiyecek ilk ve en byk ihtiyatr, phesiz barnma ve giyecek de bu ihtiyalardandr. Btn topluluklarn eklini belirleyen doamzn ikinci ilkesi de her birimiz doamz gerei tam olarak baka birine benzemeyiz, ftratnda herkes olduka farkllar, biri bir i iin uygun iken dieri baka bir i iin mnasiptir (370b). Bu doal iblm ilkesine gre, her bir insan doas gerei, en uygun olan her ne ise onu yaparsa bu herkesin yararna olur. Biri ifti, dieri marangoz, bir dieri dokumacdr... Herkes ihtiyalar asndan doal olarak eittir. Ancak yine doal olarak kapasiteleri asndan eit deillerdir. Emein uzmanlamas, rnn hem nitelii, hem de nicelii asndan retimle verimlilii arttrr. Toplum bilimleri tarihi boyunca, insan doasnn ya da teknik verimliliin toplumsal iblmn gerektirip gerektirmedii tartlmtr. rnein, Rousseau ve Marx iblmnn monotonlatran ve kiiliksizletiren etkilerine ilikin uyarlarda bulunurlarken; Adam Smith, kapitalizmin temeli olarak iblmn savunmaktadr (Bkz. Blm 11, Ksm 3). Sokrates toplumsal iblmn, toplumsal i birliine olan doal insan ihtiyacn tezahr olarak savunmaktadr. nsanlar doal olarak toplumsal i birliine eilimli midir? Aristotelesin, doamz gerei siyasal varlklarz iddiasnda da ele alacamz gibi bu yndeki antropolojik kantlar atmaktadr. Ancak insann kkenleri ile ilgili belli bal ada teoriler, Sokratesi desteklemektedir. rnein baz antropologlar, iddetli i birlii ve paylama ihtiyacn, insan evrimini, dier primatlarn evriminden ayrt eden zellik olarak gsterirler.13 Buradaki en kesin e, Sokratesin aklamasnda da olduu gibi yiyecein paylamdr. Yiyecein paylalmas ilk atalarmzn dier tm ayrt edici niteliklerini desteklemi olabi-

44 Larry Arnhart

lir. Bu nitelikler arasnda ayakta durma, szl iletiim, ev etrafnda gruplama, let kullanm, uzun sre iftleme ve akrabalk kategorileri saylabilir. Yiyecein paylam ayn zamanda, cinsiyete dayal doal iblmne de yol amtr. ocuklar tarafndan ksteklenen ve bu yzden de avlanma iin gerekli hz ve hareketlilikten yoksun kalan kadnlar, bitki ve kk hayvanlar toplarken, erkekler de avlanyor ve yiyecek topluyorlard. nsann atalar, maymunlar gibi yiyecei bulur bulmaz tketmek yerine bu yiyecei paylamak zere s niteliindeki eve getirirlerdi. (Misafirperverlik davran gibi yiyecek paylamyla ilgili ortaya kan birok toplumsal ritellerin anlamn dnelim) Bu antropolojik teori bir dereceye kadar, Sokratesin insan doasna ilikin grn desteklemektedir. Ancak bunun aksine, insan atalarnn saldrganlk ve doal iddetleri zerine vurgu yapan dier teoriler de Thrasymachusu destekler nitelikte grnmektedir. zellikle koullar insanlar yaamay srdrebilmeleri iin rekabete zorladklarnda, iddet ve atmann insan yaamnn paralarndan biri olduu yadsnamaz bir gerektir. Buradaki asl mesele, saldrganln insan doasndaki baskn karakteristik olup olmaddr. Bu soru nasl cevaplanrsa, siyasal yaama ilikin grler de ona gre ekillenir. Sokrates salkl kentten telal kente tanmay betimlerken, insann doal saldrganln kabul etmitir (372e). Balangta, Sokratesin szde kenti basit bir yaamn srdrld kk bir topluluktur. Bu toplulukta insanlar yaamn asgar zorunluluklar ile tatmin olduklar iin kolayca alkanlklar edinildiinden, bylesi koullarda i birlii iindeki bir topluluun oluumu olduka kolaydr. Ancak kent byyp ve karmaklatka ve de insanlar bir takm lksleri hibir zaman tatmin edilemeyecek derecede arzuladka, rekabet byr ve savalar kar. Bu bak asna gre, telal kente tanmak bir d ifade eder. Bir baka bak asna gre ise bu, bir ykselitir. nk lksn yer ald bir kentte felsefe gibi en yksek kltrel araylar mmkn olur. Ancak, eer salkl kentte felsefe mmkn deilse, o zaman, felsefenin iyiliine ynelik bir soru ortaya kar. Varoluun doal zorunluluklarn yanstma anlamnda salkl kent, daha m doaldr? Ya da, insan doasnn ship olduu en stn yetilerin serpilmesini mmkn klma anlamnda, telal kent daha m doaldr? Artk bu aamada, felsefenin iyi siyasal yaam ile uyumlu olup olmadn sorgulamaya balayabiliriz. Platonun okuyucularndan, Sokratesin filozoflar tarafndan ynetilen kentten neler karmalarn istediini sormalyz. G. Filozof-Krallarn Ynetimi Gereki Bir Siyasal Hedef midir? Bu soru, Devlet asndan biraz tuhaf grnebilir. nk bu kitabn en nl retisi, siyasal rahatszlklarn tek ilac filozoflarn ynetici olmalar eklindedir (473b-e).

Birinci Blm: Siyasal Bilgi ve Siyasal ktidar - Platon

45

Ancak Devletin baz yorumcular, (zellikle Leo Straus ve rencileri) Platonun asl niyetinin, felsef bilgelik ile siyasal iktidar birletirme abasnn ne kadar gerek d bir aba olduunu gstermek olduunu belirtirler.14 Sokrates, kenti iin kaleme ald insan doasna ait zelliklerde, bedensel hazlara kar ylesine sert bir tutum ierisindedir ki, bu zellikler neredeyse gln olarak alglanabilir. Baz yorumcular bu durumu, Platonun cidd okuyucularndan, Devletin bir siyasal eylem program olarak uygulanmasnn, ne kadar gln ve sama olacan grmelerini istediinin bir kant olarak alglarlar (rn. bkz. 450a-473a, 540e-541b, 546a-547a). Bylesi bir retinin, siyaseti anlamadaki deeri ne olacaktr? Bylesi bir szde kent imaj, uygulamada tam anlamyla gerekletirilemese de, hl, siyasal nermeleri daha iyi ya da daha kt eklinde yarglarken bir standart olarak hizmet edebilir (472b-473b). Bu erevede Platon, siyasetten ok ey beklemenin tehlikeleri asndan uyarlabilir. topyac projeler, ok byk siyasal felaketlere yol aabilir. Platon, felsef arayta tezahr ettii gibi, en st insan ihtiyac, siyasal yaamn snrlarn amak olarak gsterdiinden, bir itidal retmeni olarak grlebilir (591b-592b). Eer Platon, en stn yaamn felsef bir yaam, olduuna inanyorsa, sonuta, ahlk yaamn nemini gz ard etmi olmaz m? Eer Platon ahlkn felsefeye gre ikincil olduuna inanyorsa, bu, Thrasymachusun ahlk doal olarak kendi iinde iyidir iddiasn yalanlamada hakl olduu anlamna gelmez mi?15 Baz yorumcular ise, Devletin byle yorumlanmasna itiraz etmilerdir.16 Bu yorumcular, szde kentin Platon tarafndan ideal bir siyasal dzen olarak ifade edildii konusunda srarldrlar. Bundan dolay Platoncu reti, siyasal ynetimle atmaktan olduka uzaktr, nk felsef mkemmelleme ancak akln ynetimi zerine kurulmu iyi bir siyasal dzende baarlabilir. Bu yorumculara gre Platon, teorik yaam ile pratik yaam arasnda ya da insan doasnn rasyonel, ehvetle ve evkle ilgili eleri arasnda keskin bir atmann olduuna inanmaz. Devletin yorumlarndan hangisinin doru olduuna karar vermek, metnin dikkatlice okunmasn gerektirir. Ancak biz, kitap boyunca vurgulayacamz ilkelerden birini aklmzda tutalm: Bir siyaset felsefesi eserinin yorumuna ilikin her nemli sorunun, ayn zamanda siyaseti nasl dnmemiz gerektiiyle ilgili bir baka nemli soruya dnme ihtimli vardr. Buradaki ilgili soru, ne dereceye kadar siyasetin gerek anlamda rasyonel olabileceidir. Her siyasal topluluk, belli bal baz temel inanlara dayanr. Bamszlk Bildirgesindeki haklarn eitlii ilkesi, bunun bir rneidir. Siyasetin doas bu temel inanlarn, herhangi bir dnce ya da incelemeye tbi tutulmayan fikirlerin yurttalara kabul ettirilmesini mi gerektirir? Eer byleyse, siyaset hibir zaman felsef

46 Larry Arnhart

olamaz. nk felsefe, yaamn nemli sorular ile ilgili radikal soruturmalar gerektirir. Siyasal yaam fikirlere deil de, bilgiye, en azndan bilgi arayna dayandrma ynnde dntrmek mmkn olsayd, siyaset felsef olabilirdi. Atinal jrilerden nce Sokratesin amazna dnersek, ona gre sorgulanmam bir yaam, yaamaya demez olduu iin, Atinann ynetildii geleneksel fikirleri sorgulamadan kabul etmesi imknszdr. Ancak, Atinallarn herhangi bir siyasal felaketle yz yze gelmeden kendilerini, Sokratesi bir yaama nasl adayacaklarn grmek olduka zordur. Sokrates gibi bir hayat srdrme ihtimli; Sokratesin sorgulad fikirler tarafndan teminat altna alnm, istikrarl bir siyasal dzene bamldr. Bu sorun, filozoflar tarafndan ynetilen bir toplulukta zlr m? Bylesi bir toplum, genellikle doru ve yanllarn karmndan oluan ve sorgulamaya tbi tutulmam fikirlere dayanmakszn varolabilir mi? Bunu baarmann zorluu Devletteki birka yerde aka ortaya kar. Biz sadece iki rnee gz atacaz; soylu yalan aklamas ve maara tasviri. H. Sokratesi Devlet Adaml Neden Soylu Yalan Gerektirir? Sokratesi szde kent, bir yurttalk eitimi programna muhtatr. Bu eitimin bir esi olarak, Sokratesin soylu yalan olarak adlandrd yalan, yurttalara sylenmelidir. Devletin birok okuyucusu bu durum karsnda oka uramtr. Bu, Sokratesin ya da Platonun totaliter bir devlet kurmak iin propaganda yapmaya hevesli olduklarn m gsterir? Siyasal zgrle inanm biri, yurttalar yalanlarla alama fikrini nasl kabul edebilir? Sokrates soylu yalan gerek yalandan ayrmtr (382ab). Gerek yalan doruyu saklar ve ne pahasna olursa olsun bundan kanlmaldr. Ancak, Soylu yalan ya da szde yalan baz alardan hakikate benzer ve iyi bir ama iin sylenir. Soylu da olsa, neden bir yalana ihtiya vardr? Yurttalara hakikat neden aka sylenmemelidir? Sokrates tarafndan nerilen soylu yalann iki paras vardr (414b 415b). ncelikle yurttalara, ocukluklarnn bir d gibi olduu sylenmelidir. Yani aslnda, onlar yerin altndaydlar ve eitimlerini tamamlamalar ile beraber analar olan toprak, onlar dar gnderdi. Kendilerini topraktan kardeler olarak grmeliler ve topraklarn analarn savunur gibi savunmaldrlar. kinci olarak, yurttalara, karde olmakla birlikte Tanr tarafndan farkl doayla oluturulduklar da sylenmelidir. Altndan oluanlar ynetici, gmten olanlar asker (veya yardmc), demir ve bronzdan olanlar da ifti ya da ii olmaldr. Her bir snfn genel olarak kendine benzeyen ocuklar olmasna ramen, bazen gm ebeveynin altn bir ocuu veya altn ebeveynin gm bir ocuu da olabilir. Bu durumlarda ocuk aileden alnmal ve doal olarak onlara yakan bir gruba yerletirilmelidir.

Birinci Blm: Siyasal Bilgi ve Siyasal ktidar - Platon

47

Sokrates bu hikyenin, insanlarn inanmaya zorlanacaklar kadar fantastik bir hikye olduunu itiraf etmitir. Ancak bu hikyenin siyasal yaama ilikin bir doruyu barndrdn dnr. Bu sama hikye doru mudur? Neden ocukluk eitimimizi bir kiiliin ocuu olarak doma sreci eklinde tasavvur etmeyelim? Bu sre, yetikinlie ulatmz zaman itibariyle bizi tam bir insan ekline sokan kltr, alkanlklar ve dilin toplum tarafndan bize verildii cenin safhasdr. Her toplumun reit olmayan ve yetikin ayrm yapmas ve yetikinlie doru geii gerek hayata domak olarak grmesi, bundan dolay deil midir? Bebeklerin hibir insanla ilikisi olmadan kendi balarna brakldklarn dnelim. Bu bebekler fiziksel olarak hayatta kalsalar bile, toplumsal olarak beslenmeden, bunlarn tam anlamyla insan olabilecekleri phelidir. Siyasal topluluklarn kan ba ile birbirine bal aileler gibi olduklar ska sylenmez mi? Baba topra ya da anavatandan bahsederiz.17 Yz milyonlarca Amerikal okul ocuunun, retmenleri tarafndan ezberlemelerini istedikleri u kelimeleri dnn:
Seksen yedi yl nce babalarmz bu ktada, zgrlk iinde tasavvur edilmi bir ulus meydana getirdiler ve kendilerini, tm insanlar eit olarak yaratlmtr iddiasna adamlard.*

Sonuta biz Amerikallara, genliimizden itibaren hepimizin karde olduu retilir. nk bizler, Bamszlk Bildirgesini imzalayan babalarn ocuklaryzdr. Hatta zgrlk rahminde tasavvur edildiimiz annemiz olarak bile ima edilir. Amerikan olarak douumuzu tamamlamamz, sadece kendimizi eitlik iddiasna adamakla m olur? zellikle yasalar, doumu ve bytlmesinden ebeveynini sorumlu tuttuunda, Sokratesin de onlara itaat etmesinin onun boynunun borcu olduunu ne srdnde, Lincolnn ifadeleri ile Crito yasalarnn ierii benzemiyor mu? (51c-52a). Ya yurttalar gruba ayran metal hikyesinin yer ald soylu yalann ikinci blm? Baz okuyucular bunu kast sisteminin yerletirilmesi olarak grp, eletirmitir. Ancak unutmamalyz ki, Sokratese gre, ebeveynleri kim olursa olsun insanlar doal olarak onlara en uygun olan grubun iinde yer almaldrlar. Aslnda Sokrates bu yolla frsat eitliinin nemini retmektedir. Ancak, yneticilerin, demir ve bronz ebeveynlerden doan altn ocuklar nasl tanyabileceklerini grmek hl zordur. ocuklar doal yetenekleri belirginlemeden nce uygun bir eitime ihtiya duymazlar m? Yani bu tablodaki zorluklar o kadar byktr ki, Platon bile, szde kentin uygulamada gerekletirilmesinin imknsz olduunu dnmtr.

48 Larry Arnhart

Her siyasal topluluk, toplumsal iblmne muhtatr. Yani farkl kiiler farkl ileri yaparlar. Bunun sonucunda iktidar, ayrcalk ve mlkiyet eitsiz olarak paylalr. Metaller hakkndaki hikyenin amac yurttalar, meslek atamalarnn ve nimetlerin paylamnn liyakata dayal olduuna inandrmaktr. Ayrca, Sokrates bunun da yapay farkllklardan (refah ve aile gemii gibi) ziyade, ancak doal yeteneklere dayanarak yaplabileceini iddia etmitir. Bylesi eitsizlikler Bamszlk Bildirgesinde yer alan haklarn eitlii ilkesiyle kart mdr? Jefferson byle dnmemektedir. Ona gre Amerikan demokrasisinin amac, doum ve refahtan kaynakl yapay aristokrasiyi bertaraf ederken, erdem ve yeteneklere dayal olan insanlar arasndaki doal aristokrasiyi beslemektir. Jefferson, fakir ve dk toplumsal statlerde dosalar bile en yetenekli aznl en yukarlara tayacak bir eitim sistemine ihtiya olduunu dnyordu.18 Burada aranmas gereken eitlik, yapay kstlamalar olmadan ve liyakata dayal toplumsal iblmnn yer ald bir ortamda her bir kiinin doal yeteneklerini gelitirme eitliidir. Ancak, daha sonra greceimiz gibi, Marx, gerek zgrlk ve eitliin tam anlamyla sadece snfsz bir toplumda baarlabileceini iddia etmitir. Snf yapsna dayal iblm olduu srece insanlar, snrlamalar ve ibirlikleri olmakszn kendilerini gelitirme asndan zgr deillerdir. Platon Marx nceleyen bir tr komnizm tasviri yapmasna ramen, bu tasvir, yneticiler ile snrldr; snfsal iblm ortadan kaldrlmaz. Komnizmin bu atan uyarlamalarn ne aklayabilir? Platon, toplumsal iblm ve zel mlkiyetin ortadan kaldrlmasn insan doasna aykr m grmektedir? Hiyerarik snf yaps Sokrates tarafndan doalm gibi mi grlp savunulmal mdr? Altnn gm, bronz ve demiri ynetmesi hikyesinin doada herhangi bir temeli var mdr? Ya da bu hikye sadece ynetici snfn gayri meru iddialarn destekleyen bir hile midir? I. Kentin ve Ruhun Paral Bir Hiyerarinin inde Dzenlenmesinin Meruiyeti Doada Aranabilir mi? Sokratesin iddiasna gre dil kentte, dil ruhun doal olarak paral olmasna karlk gelecek biimde doal bir iblm olacaktr. Akln, ruhun canl ve ehvetli paralar zerinde hkm srecei gibi, siyasal bilgelii olanlar da, asker ve para kazananlar zerinde hkm srecektir (432a 443e). Ynetecek kiiler, Sokratesin maara benzetmesinde resmettii gibi zel bir eitim almaldrlar (541a 525b). Sokrates siyasal yaam, herkesin sadece nlerindeki duvar grecek ekilde baland ve grn bulank olduu bir maarayla karlatrr. Bal kiilerin arkasn-

Birinci Blm: Siyasal Bilgi ve Siyasal ktidar - Platon

49

da bir ate vardr ve nesneler glgeleri duvara yansyacak ekilde, bu atein nnden geirilirler. Mahkmlar, bu glgeleri gerekliin tm sanrlar. En iyi doaya ship olan sadece birka atei grebilmek iin arkasn dner ve nihayetinde mahkmlarn bir iki tanesi gnei grmek zere maarann dna kabilir. Sadece bu bir iki kii, insanlarn ounu megul eden glgeler yerine, gerekliin hakik ilkelerini grmek zere felsefe eitiminden geerler. Filozoflar maarann dnda kalmak istedike, maara sakinlerini srayla ynetmek zere srekli geri dnmeye mecbur kalrlar.19 nsanlar doal olarak ahlk ve zihinsel kapasiteleri bakmndan eit deillerdir. Bu adan, insan geliimin zirvesine ulam bu birka kiinin, geliimin daha dk aamalarnda yer alan dierleri zerindeki ynetim iddias, hakl gibi grnmektedir. Devletin modern okuyucular, bu iddialar yadsr nitelikte en az iki iddiay ileri srerler. Sokrates insan geliim dzeylerine ilikin hiyerarik tanzimini, insan doasnn evrensel hakikati olarak sunmaktadr. Ancak, birok okuyucu, bunu evrensel geerlilii olmayan yapay bir ina olarak grp ciddye almayacaktr. Yine birok okuyucu, bu Platoncu retiyi ar derecede elitist ve antidemokratik, bundan dolay da modern liberal demokrasiye kart bir reti olarak alglayacaktr. Bu eletirilere ynelik muhtemel cevaplardan biri, Platonun insan psikolojisiyle ilgi aklamasnn, hem bilimsel olarak geerli, hem de demokrasiyle tutarl olduu iddiasndaki baz ada teorilerce desteklendii eklinde olabilir. Harvard niversitesinin nde gelen sosyal psikologlarndan Lawrence Kohlbergin iddiasna gre, Platonun insanlarn ahlk ve zihinsel geliimine ilikin gr, geliim psikolojisinin bulgularnca dorulanmtr.20 Kohlbergin bu tartmaya ak teorisinin doruluuna ya da yanllna karar vermek bir yana, Kohlbergin ifadesi, Platonun psikolojisi tarafndan ortaya atlan sorularn, gnmzde hl canlln koruduklarnn bir kantdr. Kohlberg bilisel ahlk geliimi alt aamaya ayrr. Her bir aama, zel bir dnce yapsn veya ahlk sorunlar zerine dnme yntemini temsil eder. Kohlberge gre her insan bebeklikte en dk aamaya balar ve daha sonraki yllarda st aamalara doru ilerler. Bu alt aama, ana dzeye blnebilir: geleneksel ncesi dzey, geleneksel dzey ve ilkesel dzey. Hepimiz geleneksel ncesi dzeyde balarz. Bu dzeyde ana ilgimiz, bencil hazlarmz ve aclarmzdr; ahlk sadece bir dl ve ceza meselesi olarak grrz. Yine bu dzeyde dierlerine yardm edersek, bunun tek nedeni bu yardm karlnda bize yardm etmeye sz vermeleridir. Ama dokuz ya veya sonrasnda oumuz, geleneksel dzeye geeriz; artk bu noktada kendimizi sadece yaltlm bireyler olarak deil de toplumun yeleri olarak grmeye balarz. Ulus, grup ya da ailenin nemini fark etmekle beraber, bunun dierleri tarafndan da onaylanmasn

50 Larry Arnhart

isteriz ve toplumsal dzeni koruduu iin otoriteye boyun eeriz. nsanlarn ou, ahlk akl yrtmelerinde bu dzeyden teye gemezler. Bu insanlarn sadece birka yetikinliklerinin ilk yllarnda, ilkesel dzeye eriir ve bu aamada tikel bir grup ya da toplumun otoritesini aan evrensel ahlk ilkelere dikkat ekerler. Bamszlk Bildirgesinin insan haklar eitlii ve Doa Kanunlarna bavurmas, bu ahlk yarg dzeyini gsterir. Eer Sokrates, Atinal otoritelere sadece fiziksel ceza tehdidinden dolay itaat etmeye karar vermi olsayd, geleneksel ncesi dzeyinde kalrd. Critoda yer alan ve Sokratesin Atinann yasalarna atfettii iddia, geleneksel dzeydeki akl yrtmeye bir rnektir. Bu iddia erevesinde Sokrates, cezasn, kentine olan ykmllnn bir paras olarak kabul etmesi gerektiini belirtmitir. Ayrca kendi karar olan hakikat arayn Atinaya sadakatinden stn tutmas da, ilkesel dzeyde ahlk akl yrtmenin tezahrdr. Yksek dzeyler neden dk dzeylerden daha iyiymi gibi grlr? Neden birileri daha yksek ve daha dk dzeylerden bahsetmek zorunda olsun ki? Bunun sebeplerinden biri, eer Kohbergin empirik almalar doruysa, insanlarn yapabildikleri en st dzeyde akl yrtmeyi tercih etmesidir. Daha yksek dzeylerin doal olarak tercih edilmesinin nedeni, insanlarn aamalar hiyerarisinde ykseldike akl yrtmelerinin daha farkllam, daha btnlemi ve evrensellemi bir hle gelmesi gereidir. Bu akl yrtme, farkl iyiler arasnda, rnein yaam ve mlkiyet arasnda, ayrm yapabilme anlamnda daha farkllamtr, daha btnlemitir. nk eitli iyiler nem asndan sralanabilir: Yaam, mlkiyetten daha stndr nk mlkiyet yaam srmenin aracdr ama, yaam mlkiyetin arac deildir. Ayrca ileriki aamalardaki akl yrtme daha evrenseldir. nk bu aamalarda gnderme yaplan ilkelerin (adlet ve eitlik gibi) ve balamlarn (yaltlm bireylerden gruba ve aile yelerine, sonra yurttalara ve nihayetinde tm insanlar) kapsam ok daha genitir. Tm bunlarn siyasal adan nemi, Kohlberg ile, iyi bir yurtta en azndan geleneksel dzeyde akl yrtmeyi yapabilmelidir. konusunda hemfikir olunduunda aka ortaya kar. Bamszlk Bildirgesi insan doasna bal evrensel haklara dayanmakla, ilkesel dzeyde muhakeme gerektirdii iin, Amerikan rejiminin tam olarak anlalmas, bilisel geliimin en st dzeylerindeki ahlk deerlendirmeyi gerektirir. Kohlbergin yapt empirik almalarn sonucuna gre, sadece birka kiinin lise mezuniyeti dneminde ilkesel dzeye ulaabildii ileri srlmtr. Hatta yetikin Amerikallar arasnda bu dzeye ulaanlarn orannn %10u ap amad phelidir.

Birinci Blm: Siyasal Bilgi ve Siyasal ktidar - Platon

51

Kohlberg, Platon ile insanlarn yurttalk iin eitilmeleri konusunda hem fikirdir. rencilerini bilisel ahlk geliimin st dzeylerine tama abasndaki lise retmenlerinin eitiminde, Kohlberg etkili olmutur. Ancak Kohlbergin lmlerinde de grld gibi, birok insann zirveye ulamadaki baarszl doal eitsizliklere balanabilir mi? Bamszlk Bildirgesinin muhakemesini sadece birka kii anlayabiliyorsa, bu siyasal ynetime tam katlmn, bu birka kiiyle snrlandrlmas gerektii anlamna m gelir? Amerikan yurttalarnn ou, rejimin temel ilkelerinin mantn dorudan kavrayamyorsa, bu fikirler onlarn anlayaca ekle nasl sokulabilir? Grnd kadar artc olsa da, yneticilerimiz soylu yalanlar kullanmak zorunda mdrlar? Ancak iddiamza gre, bilisel geliimin en st dzeyindekiler, aa dzeydekilerin gremedikleri eyleri grrler. Eer byleyse, bilginin nih nesneleri nelerdir? Ve bu nesnelerin siyasetle olan balantlar tam olarak nedir? Kohlbergin buradaki katks olduka kktr; nk almasnda ierikten ok, her bir bilisel aamann yaps ya da biimi ile daha fazla ilgilenir. Oysa, Platonun bir cevab vardr; ama bu, anlalmas kolay olmayan bir cevaptr. nsan bilgisinin nih nesneleri, maaradan ayrlan filozoflarn grd formlar ya da idealardr (505a-511e).21 En basit dzeyde bir eyin ideas, onun ekl ya da grndr. Bu ekil de belli bir eyin varl olarak bilinir. (Yunanca eidos ve idea kelimeleri, grmek anlamndaki idein kelimesi ile ilikilidir.) rnein evde beslediim Tippyi bir kpek olarak bilmem iin, ncelikle onun grn itibariyle bir eyin belli bir eidi olduunu bilmem gerekir. Tippy, onlar kediler, aalar ve kayalardan ayran belli bal asl karakteristikleri, dier kpeklerle paylamaktadr. Tippyyi arkadam Rick ile kartrmam. nk bir insan olarak Rick, esas itibariyle kpeklerden farkldr. Ancak daha kapsaml bir genellemede Rick ve Tippynin de, onlar, canl (hayvan) olarak bitki ve cansz eylerden ayran belli bal karakteristikleri paylatklar aktr. ki kpein tamamen birbirine benzemedii aktr. Ancak, Tippyye zel bir ad vererek gsterdiim gibi, Tippy biriciktir. Tippy hakknda dnebilmek iin, benzerlikler ve farkllklar asndan onu dier eylerle karlatrma zorunluluum vardr. Bu snflandrma sreci, tm bilginin temelidir. En basit bir alg eylemi bile kategorizasyon gerektirir. Bir eyi alglamak iin onu adlandrrz ve onu ortak bir adla (kpek) adlandrmakla, ayrntl bir snflandrma sistemi uygulam oluruz. Bu faaliyetin harikulade gizemi, ncilin al sayfalarnda yer alr. nsanolu, Tanrnn dnyay yaratc olarak dzenlemesi iine, eyleri adlandrarak katlr. (Bu anlamda ebeveynlerin, ocuklar ilk kelimeleri sylediklerinde heyecana kaplmalarnn hakl bir nedeni vardr!) Bu adlar sistemi keyf bir yaratm mdr yoksa bir d-

52 Larry Arnhart

zen iinde insanlarn (ya da Tanrnn) kefettii eylerin doasna ikin bir nitelik midir? Bu kritik bir sorudur. Belki de, insanolunun sorabilecei en kritik sorudur. Ayn zamanda siyaset iin de temel sorulardan biridir. nk, eylerin doal dzeni olarak grdmz biim, siyasal dzeni grme biimimizi etkileyecektir.22 dealar retisi, eyleri adlarna gre dzenlemenin ne demek olduunu aklama teebbsdr. Ancak Sokratesin bu kelimeyi kullanm, ok daha hassastr. Duyu organlarmzla algladmz eyler, idealardan dolay olduklar eylerdir (ne ise odurlar).23 Birini dil olarak niteleyebilmem ncelikle, adlet ideasyla ilgili bir takm anlaylara ship olmam gerektirir. Bu anlayn bir sonucu olarak da, bu kii dildir yargsna varabilirim. Yani grnen dnyay anlamlandrabilmek iin, grnmez kavramlara bavurma zorunluluumuz vardr. Bu dil kiiyi, eylemlerinden nce, sadece adletin anlamn da grrsem grebilirim. Bu tr bir tecrbeden Sokratesin kard sonuca gre, grnr dnya, dnyay olduu gibi klan grnmez dealarn bir suretidir. Platonun idealar ile ilgili retisini havada ve anlamsz grerek reddeden felsef materyalistlerin, bunu neden yaptklar anlalabilir. Ancak Platonun dncesini destekleyici nitelikte neler sylenebileceini de bir dnelim. Dnyaya ilikin tm akl yrtmelerin, grnenin aklamasn, grnmeyene gnderme yaparak gerekletirmesi gerekmiyor mu? Gereklii anlamak iin her zaman grnen tecrbemizi, baz grnmeyen kavramsal erevelere gre dzenleriz. eyleri eitli trlerine gre dzene koyarken bunu yaparz; kpekler, aalar, adlet eylemleri vb. Bunu dncenin en soyut dzeylerinde yapmaya devam ederiz. rnein Newtonun Yerekimi Yasasn dnelim: Herhangi iki cisim arasndaki ekim gc, bu cisimlerin ktlesiyle doru orantldr ve aralarndaki mesafenin karesi ile de ters orantldr. Bu yasa da grnen dnyadaki bir eyleri aklayan, grnmez bir ilkedir. Bu anlamda modern bilimin Platoncu olduu aktr. Werner Heisenberg, maddenin en kk paralarnn hareketlerine ilikin bilimsel teoriler zerinde yapt yorumda, u ifadelere yer verir: Bu noktada bence modern fizik kesinlikle Platonu desteklemektedir. Maddenin en kk birimleri, kelimenin allm anlamyla fiziksel cisimler deildir; bu birimler sadece matematik dilinde belirsizlikten uzak olarak bahsedilebilen formlar, yaplar ya da Platoncu idealardr.24 Bu noktann siyasal grnm iin tekrar Bamszlk Bildirgesine dnelim. nsan haklarnn eitlii ilkesi, Amerikadaki siyasal tartmalarn her zerresini dolduran adlet standarddr. Amerikallar bu ilkeyi uygulamaya koymann ne kadar iyi olacan tartrken bile, zerinde hi dnmeden, olduu gibi kabul ederler. Bu soyut eitlik ilkesinin belirginliine gnderme yapmadan, Amerikan siyasal yaa-

Birinci Blm: Siyasal Bilgi ve Siyasal ktidar - Platon

53

mn anlamlandramayz. Bu kitapta daha sonra bu zel adlet ilkesinin ardndaki akl yrtmeyi deerlendireceiz. Ancak buradaki daha da derinlikli soru, siyasete, soyut bir adlet standard nda bakmann makul olup olmaddr. Platoncu adlet ideas ile megul olmak bizi siyasal yaamn ac gereklerinden uzaklatrr m? Bu meguliyet ayn zamanda, bizim adlet kavramlatrmalarmzn sadece yneticilerin karlarnn yansmalar olduu gereini rtmez mi? Yani Thrasymachusu bu sorularn kitap boyunca yanklanmaya devam edecek olas etkileri, henz ortadan kaldrlmamtr. Ancak Platon, bu sorularn zlce ve aka belirtilmesine olduka yardmc olmu ve bu yzden de iyi bir balang noktas olma konumunu edinmitir.

Sonnotlar
1 2 Bkz. Henri Frankfort vd., Before Philosophy (Baltimore: Penguin Books, 1949); ve Jean-Pierre Vernant, The Origins of Greek Thought (Ithaca, NY: Cornell University Press, 1982). Platon ve Aristophanes ile ilgili baz mkemmel tercmeler, Four Texts on Socrates: Platos Euthyphro, Apology, and Crito and Aristophanes Clouds, eviren. Thomas G. West and Grace Starry West (Ithaca, NY: Cornell University Press, 1984) adl eserde bulunabilir. John Stuart Mill, On Liberty (Indianapolis: Bobbs-Merrill, 1956), 29-30. Bir totaliter olarak Platon iin bkz., Karl R. Popper, The Open Society and Us Enemies (Princeton: Princeton University Press, 1950). Bu gre ynelik eletiriler iin bkz., John Wild, Platos Modern Enemies and the Theory of Natural Law (Chicago: University of Chicago Press, 1953). Bkz., Plato, Apology 25d-26a, 28a-30b, 32b-3, 35b-d, 36b-38b, 40c-12a; Cnto 43a-b, 44c-d, 4Sa-49b. Sokratesin bir dier rencisi Xenophon, Sokratesin durumasndaki savunmasnn kendine ait bir versiyonunu yazmtr. Burada Sokrates, yandan dolay zayflayan zihinsel kudretinden dolay lme isteini belirtir. Xenophon, Apology 5-9. Karlatrn. Plato, Apology 41d. Henry David Thoreau, Walden and Other Writings (New York: Random House, Modem Library, 1937), 635-59. Thoreau, Walden and Other Writings, 638-39,647,656. Martin Luther King, Jr., Letter from the Birmingham Jail, Richard D. Heffner, ed., A Documentary History of the United State?, 3rd ed. (New York: New American Library, 1976), 335.

3 4

5 6

7 8 9

10 Bkz., David Miller, Social justice (Oxford: Clarendon Press, 1976), Miller adlet tanmlarnn ounlukla tane atan lte dayandn iddia ederhaklar, hak ediler ve ihtiyalar. 11 Bkz., G. B. Kerferd, The Sophistic Movement (Cambridge: Cambridge University Press, 1981); and Mark Backman, Sophistication: Rhetoric and the Rise of Self-Consciousness (Woodbridge, CT: Ox Bow Press, 1991). Backman modern dnyada sofist retoriin be ilkesinin kazand zaferi grebileceimizi belirtir: Kelimeler ara. mgeler gerek. Bilgi iktidar. Deiim kanlmaz. Gerek grecelidir. 12 Paul Angle, ed., Created Equal? The Complete Lincoln-Douglas Debates of 1858 (Chicago: University of Chicago Press, 1958), 303-4,332,343-44, 351. 13 Bkz., Glynn Isaac, The Food-Sharing Behavior of Protchuman Hominids, Scientific American; (April 1978): 90-108; Richard E. Leakey and Roger Lewin, People of the Lake: Mankind and Its Beginnings (New York: Avon, 1979), 213-37; ve Bernard Campbell, Human Evolution, 3rd ed. (Hawthorne, NY: Aldine, 1985), 270-76.

54 Larry Arnhart

Eletiriler iin bkz., Richard G. Klein, The Human Career: Human Biological and Cultural Origins (Chicago: University of Chicago Press, 1989), 172-80. 14 Bkz., Leo Strauss, The City and Man (Chicago: University of Chicago Press, 1977), 50-138. Straussun rencilerinden Allan Bloom bu yorumu, yapt Republic(New York: Bask Books, 1968) tercmesi iin yazd makalede yapmtr. 15 Straussun bu Platon yorumu The Politiical Ideas of Leo Strauss (New York: St. Martins Press, 1988)da Shadia Drury tarafndan yaplmtr. Druryye gre, Straus ve rencileri, iyiyi ahlk iyi ya da asil olandan ayr gren Sokratesi hedonizmi beslemilerdir (p. 82). 16 Bkz., Dale Hall, The Republic and the Limits of Polities, Political Theory 5 (August 1977):293-313; Allan Bloom, Response to Hall, ibid., 315-20; ve M. F. Burnyeat, Sphinx Without a Secret, New York Review of Books 32 (30 May 1985), 30-36. Eer Devletteki filozof-krallarn ynetimini ciddye alrsak, filozof-kralielerin ynetimini de ciddye almamz gerekir (449c-473e). Natalie Harris Bluestone, Women and the Ideal Society; Platos Republic and Modern Myths of Gender (Amherst: University of Massachusetts Press, 1987), adl eserinde, birok erkek akademisyen bunu inandrc bulmasa da, Devlet te erkeklerin ve kadnlarn eitliine ilikin feminist iddialarn bulunabileceini ne srmtr. Bluestone, Platonun feminizm zerindeki modern tartmalarda ortaya kan tm temel sorular anladn gstermitir. Bluestone ayrca, herkesin kendine biyolojik olarak yakan ne ise onu yapmas gibi, Platonun adlet grndeki sosyo-biyolojik iddialar da gstermitir. Cinsel eitlik meselesi ile ilgili olarak bkz., bl.8, ksm 9. 17 Platonun asil yalan, tamamen gvenilirdir. Iddias iin bkz., Joseph Tussman, Government and the Mind (New York: Oxford University Press, 1977), 51-73. 18 Thomas Jefferson, Letter to John Adams, 28 October 1813, iinde The Life and Selected Writings of Thomas Jefferson, eds. Adrienne Koch ve William Peden (New York: Random House, Modem Library, 1944), 632-33; Jefferson, Notes on the State of Virginia, query 14, ibid., 262-66. 19 Paleolitik insanlarn kullandklar oyma sanat, insanln ortaya kmasnda imge yapmnn nemini mi ileri srer? Bkz., Hans Jonas, Image-making and the Freedom of Man, iinde The Phenomenon of Life (New York: Dell, 1966), 157-75; John E. Pfeiffer, The Creative Explosion: An Inquiry into the Origins of Art and Religion (New York: Harper & Row, 1982); Paul G. Bahn and Jean Vertut, Images of the Ice Age (New York: Facts on File, 1988), 149-90; Eva T. H. Brann, The World of the Imagination (Savage, MD: Rowman and Little-field, 1991); and Ellen Dissanayake, Homo Acstheticus: Where Art Comes From and Why (New York: Free Press, 1992). 20 rnein bkz., Lawrence Kohlberg, Education for Justice: A Modern Statement of the Socratic View, iinde The Philosophy of Moral Development (New York: Harper & Row, 1981),29-48. Karlatr Jerome Kagan, The Nature of the Child (New York: Basic, 1984), 112-53, ve William Damon, The Moral Child (New York: Free Press, 1988). 21 Muhafzlar neden aritmetik almakla balyorlar (Republic 521b-526b)? Hesap yaparken somut ouIdan soyut sayya gemek, sonuta da dealarn ilk kavray nn tecrbe etmek zorunlu mudur? Sayabilen yegane canllar biz miyiz? Bkz., Georges Ifrah, Prom One to Zero: A Universal History of Numbers, eviren. Lowell Bair (New York: Viking, 1985), 3-30. Platonun iyilik ideasnn matematikte ifadesi iin bkz., Alfred North Whitehead, Mathematics and the Good, iinde Paul Arthur Schilpp, ed., The Philosophy of Alfred North Whitehead, 2nd ed. (LaSalle, IL: Open Court, 1951), 666-81. 22 Adlandrmann keyfliinin tipik modern onay iin bkz., Murray Edelman, The Symbolic Uses of Politics {Urbana: University of Illinois Press, 1964), 131, 158, 178-79; Michel Foucault, The Order of Things (New York; Random House, Vintage, 1973), xv-xxiv; ve Murray Edelman, Political Language: Words That Succeed and Policies That Fail (New York: Academic Press, 1977), 23-26, 58, 62-63,152-55. 23 Bkz., Robert B. Williamson, Eidos and Agathon in Platos Republic, iinde Essays in Honor of Jacob Klein (Annapolis, MD: St. Johns College Press, 1976), 171-87. 24 Werner Heisenberg, Across the Frontiers (New York: Harper & Row, Harper Torchbooks, 1975),16. Ayrca bkz., Paul Friedlander, Plato as Phisicist, iinde Plato: An Introduction (New York: Harper Torchbooks, 1958) 246-260; ve D. H. Fowler, The Mathematics Platos Academy (Oxford: Oxford University Press, 1987).

ndeks

A
Acton, Lord John 138 adlet 15, 17, 19, 20, 30-42, 50-54, 62, 75, 76, 81, 84, 86, 98-103, 108, 111, 113, 115, 147, 148, 204, 227, 230, 233, 234, 269, 332, 337, 355-377 det 57, 127, 192, 335 ahlk 28, 45, 107, 113, 114, 124, 133, 144, 163, 168-170, 180, 274, 331, 337, 338, 342, 343, 350, 375 ahlk grecelik 372 ahlklik 107, 141, 148, 149 ahlk tarafszlk 374, 377 ahlkszlk 112, 131 aile yaam 121, 128, 246, 261 akl 183 Amdur, Robert 376 Amerikan d politikas 101 Amerikan Sava 140, 236, 242, 294, 295, 300 Amerikan kamu siyasas 74 Amerikan sivil dini 274 anarizm 245 Anastaplo, George 209 anayasal ynetim 237 antropoloji 43, 44, 120, 185, 190, 191, 192, 257, 263 Aristoteles 19, 20, 23, 24, 40, 43, 55-82, 86, 87,

91, 93, 99, 102, 105, 106, 111, 116-119, 122, 127, 132, 137, 142, 150, 155, 173, 176, 183, 189, 196, 199-202, 207, 215218, 224, 256, 259, 269, 272, 286, 293, 315, 319, 323, 381 Arnhart, Larry 80, 82, 104, 127, 158, 207, 248, 250, 251, 350, 351, 378 Asimov, Isaac 177 Augustine, Saint 17, 79, 83-105, 132, 136, 167, 176, 281, 334, 336, 347 Austin, John 112, 114, 127, 208 avc ve toplayc toplumlar 191, 262 Aveyron'un vah ocuu 275 Avineri, Shlomo 299 Aydnlanma 212, 253, 336

B
Backman, Mark 53 Bamszlk Bildirgesi 15-17, 20-23, 32, 39-42, 45-52, 64, 72, 74, 79, 88, 90, 97, 98, 102, 106, 108, 111, 114, 115, 124, 131, 138, 141, 143, 147, 150, 179, 196, 201, 202, 207, 212, 216, 217, 226-229, 244, 246, 270-277, 283, 287, 294, 298, 306, 311, 327, 353 Barash, David P. 81 Barkow, Jerome H. 276 Barry, Brian 208, 374-378
383

384 Larry Arnhart

Becker, Carl 217, 248 Beer, Samuel 295, 300 Bell, Daniel 364, 369-371 Benedict, Ruth 120, 121 Bernstein 302, 303 Berns, Walter 209 bilgisayar 173-175, 349, 351 bireycilik 222, 293 bireyselcilik 179, 180, 185, 194, 195, 224, 225, 286, 287, 290, 293, 297, 320, 367, 368 Birinci Tdilat 123, 197, 206 biyoloji 55, 60, 61, 69, 192, 217, 322, 323, 375 Bloom, Allan 54, 251, 276 Boethius 94 bonobo 260 Borgia, Cesare 134 boanma 247 Brown, Donald E. 128 Bush, George 296

C
Camus, Albert 319 Capra, Frank 249 Caton, Hiram 177 cemaatilik 286 evre kirlilii 194, 268 Chamberlain, Wilt 366, 367, 368 Chesterton, G. K. 91 Christie, Richard 158 Cicero, Marcus Tullius 99, 120, 129, 136, 141, 146, 147, 156 in 270, 303, 304, 317 Clor, Harry M. 128 ounluk ynetimi / kural 20, 187, 230, 231, 232, 245 Collingwood, R. G. 299 Cooper, James Fenimore 277 Croly, Herbert 300 Cumberland, Richard 207 Cumming, Robert Denoon 156

265, 267, 270-274, 297, 298, 339 Demokratik Toplum rencileri 265 Descartes, Ren 155, 159-177, 180, 240, 256, 314, 349, 370 despotizm 21, 22, 339 Devlin, Patrick 125, 128 devrim hakk 32, 201-203, 212, 243-246 Dewey, John 58, 59, 80, 225, 248, 372 Diderot, Denis 253 diergaml 66, 324 diergamlk 288 diktatrlk 153, 180, 241 Dionysus 330, 332 doa durumu 20, 42, 183, 186, 193, 200, 208, 213, 215, 219, 228, 231, 233, 241, 245, 246, 249, 256-261 doal durum 213, 258 doal hukuk 40, 58, 103, 106-127, 147, 181, 246, 256 Drury, Shadia 54 Duncan, Isadora 330 Dworkin, Ronald 127, 376, 377

E
ebed dn 201, 277, 329, 336, 346 eitim 30, 40, 48, 71, 73, 74, 106, 125, 129, 166, 177, 211, 212, 246, 248, 317, 335, 357, 359, 360, 364, 370 Engels, Friedrich 249, 300-304, 307, 324 erdem 39, 48, 65, 76, 79, 100, 111, 132-141, 152, 154, 170, 216, 254, 256, 272, 274, 291, 337, 342, 343, 353 eitlik 19, 47-54, 70, 76, 102, 188-190, 212-216, 228, 233, 258, 274, 295, 297, 353-360, 364-368, 369, 371 Evers, Williamson 299

F
Federalist 16, 18, 23, 136, 152, 153, 156-158, 205, 209, 242, 250, 251, 270, 277 Federal Ticaret Komisyonu 234 feminizm 54, 251 Filmer, Robert 247 filozof-kral 35, 44, 54, 173, 204, 369 filozof-kralie 54 Fransz Devrimi 264, 279, 280, 282 Fransz nsan ve Yurtta Haklar Bildirgesi 287 Freud, Sigmund 185, 208, 330 Friedman, Milton 251, 294, 300, 364, 376 Fukuyama, Francis 104, 296-300, 351

D
Darwin, Charles 58-62, 80, 157, 192, 208, 215218, 248, 276 Darwinci biyoloji 59, 192, 322, 375 Davis, Kenneth Culp 250 davran belirlenimcilik 172 de Alvarez, Leo Paul 155, 156 de Gaulle, Charles 156 demokrasi 21, 56, 72, 74, 77, 79, 102, 213, 227,

ndeks

385

G
Galdikas, Birut 260, 276 gayri ahlklik 124 Gilligan, Carol 251 Godwin, William 245 Goerner, E. A. 126, 127 Gorbaov, Mikhail 303 g istenci 344 gler ayrl 151, 212, 233, 234, 239

insan doas 16, 43, 93, 111, 120, 177, 181, 183-185, 204, 208, 237, 281, 283, 322, 335, 350, 371, 372, 375, 378 IQ testleri 369, 370, 377 sa (Mesih), Hz. 35, 83-85, 96-98, 272, 274, 281, 330, 340 iblm 43, 48, 121, 313, 314 rklk 33, 124, 125

J
Jaffa, Harry V. 127 James, William 336, 350 Jefferson, Thomas 19, 23, 24, 48, 54, 205, 232, 241, 248, 250, 272, 273, 277, 347, 353, 359, 361, 369, 370, 375 Jencks, Christopher 376 Johnson, Lyndon 359 Jonas, Hans 54, 104

H
Haklar Bildirgesi 205, 206, 212 Hamilton, Alexander 16, 18, 23, 136, 152, 153, 156, 157, 205, 209, 242, 250, 277, 300 Hardin, Garrett 195, 209, 268, 377 Harris, Marvin 54, 128, 276 Hart, H. L. 114, 115, 127, 128 Hayek, Friedrich A. von 303, 320-324, 364, 376 Hayman, Ronald 350 Hegel, George W. F. 275, 277-301, 312, 342 Heidegger, Martin 330, 331 Heilbroner, Robert 320, 325 Heisenberg, Werner 52, 54, 176 Hitler, Adolf 78, 81, 127, 131, 135, 138, 156, 282, 284, 331, 334, 343, 348 Hristiyanlk 79, 83, 84, 85, 89, 90, 93, 94, 95, 96, 97, 103, 106, 167, 272, 282, 301, 329, 336, 341, 350 Hobbes, Thomas 42, 56, 65, 72, 76, 100, 101, 104, 111, 112, 115, 155, 175, 179, 180, 181-209, 213, 226, 228, 238, 240, 245, 254, 256, 257, 259, 262, 267, 272, 275, 291, 355 Hofstadter, Douglas 177, 178 Holmes, Stephen 209, 300 Horowitz, Maryanne C. 81 Howe, Irving 299, 318, 322, 324, 325 Howe, Julia Ward 98 hukuk 105, 106, 112, 126, 279, 280, 284-292

K
Kamboya 319 Kant, Immanuel 80, 279, 355, 356 kapitalizm 43, 203, 305, 308-311, 318, 365 kardelik 364 karlkllk 121, 208, 378 Kass, Leon R. 177 Keller, Helen 63, 80 Kendall, Willmoore 232, 250 Kennedy, John F. 195, 292, 293, 294 King, Martin Luther, Jr. 33, 53, 107, 113, 126, 203 Kohlberg, Lawrence 49-51, 54, 74, 299 Kojve, Alexandre 296, 297, 298, 300 klelik 32, 42, 68-71, 143, 144, 199, 215, 216, 248, 255, 267, 348, 366 Konner, Melvin 262, 276 Kopernik (Nicolaus Copernicus) 159, 160 Kornai, Jnos 323 korporasyon 288 korporatizm 299 Krieck, Ernst 339 Kristol, Irving 293, 299, 323, 369-371, 377 Kuhn, Thomas 176 kltr 30, 47, 68, 80, 83, 120, 121, 128, 166, 184, 212, 364, 377 kltrel rlativizm 208 Kurzweil, Ray 351

I
idare gc / erki 227, 234 idealar 51, 52 Ik 66, 122, 185 iktisad belirlenimcilik 306 iktisat 212, 288, 301, 303, 356 ncil 51, 87, 94, 103, 108, 156, 176, 181, 258, 281, 345, 349 ngiliz Sava 180, 190, 202, 208, 209, 245

386 Larry Arnhart

L
Lachterman, David Rapport 175 Lampert, Laurence 346, 347 Las Casas, Bartolom de 70, 81 Laski, Harold 97, 104 Leibniz, G. W. 87 Lenin, Vladimir lyi 97, 131, 138, 303, 316, 318 Lennox, James G. 80 Leviathan 112, 179, 180, 181, 191, 194, 201, 202, 213 Levy, Harold L. 81 Lewis, C. S. 103, 177 liberalizm 79, 162, 205, 212, 213, 225, 227, 230, 246, 287, 297, 298, 327, 353, 374, 377 liberal rasyonalizm 161, 162 liberteryanizm 124, 125, 251, 366 Lincoln, Abraham 42, 47, 53, 98, 102, 104, 140, 143, 144, 157, 215, 216, 217, 236, 237, 242, 243, 248, 250, 251, 274, 277, 294, 295, 300, 350, 353, 354, 358, 359, 375 Linton, Ralph 121, 128 Locke, John 19, 20, 111, 206, 211-235, 239-241, 244-251, 289, 308, 355, 369 Loeb, Richard 330, 331, 343 Lorenz, Konrad 62, 80 Lwith, Karl 95, 104, 299 Lucretius 258 Lutz, Donald S. 23

Michels, Roberto 231, 249 milenerianizm 97, 319 Mill, John Stuart 28, 53, 72, 73, 74, 81, 123 Minsky, Marvin 174, 177 Mises, Ludwig von 251, 317, 322-324 modern devlet 70-73, 137, 138, 199, 282, 288, 338 Montaigne, Michel de 103, 128, 177 Morgenthau, Hans 98, 101, 104 mlkiyet 21, 48, 50, 67, 121, 152, 207, 214, 219, 220-226, 249, 261, 264, 289, 290, 304, 318, 357, 358, 365-367 Murphy, James B. 79, 119, 127, 323 Musa, Hz. 133, 144, 154, 156, 269, 349 mutluluk aray 18, 19, 26, 27, 124, 182, 201, 216, 246, 294

N
Nagel, Paul C. 300 Naziler 106, 107, 112-115, 124, 140, 148, 149, 327, 339, 343, 348, 349 Nichols, James H. 300 Nichols, Mary P. 79 Niebuhr, Reinhold 84, 98, 103 Nielsen, Kai 365, 376, 377 Nietzsche, Friedrich 7, 12, 92, 103, 131, 156, 167, 277, 298, 327, 328-351, 372, 377 nihilizm 84, 95, 327, 328, 372 Nikomakhos'a Etik 69, 93, 111, 122, 199 Nozick, Robert 251, 366-368, 376, 377

M
Machiavelli, Niccol 130-158, 240, 241, 250, 349 MacKinnon, John 260, 276 Macpherson, C. B. 180, 207, 208, 221-224, 248, 249 Madison, James 23, 152, 156, 205, 209, 250, 270, 277, 294 mahkmun ikilemi 142, 194, 267 makul iddia 380 Mansbridge, Jane J. 157, 277, 377 Mansfield, Harvey C. 81, 156, 250 Marx, Karl 16, 43, 48, 97, 185, 208, 221, 224, 249, 277, 284, 296, 298, 300-324, 336, 342, 370, 377 Masters, Roger D. 80, 208, 275, 276, 323, 377 matematik 52, 160-162, 166-168, 175, 176, 180, 380 Mayr, Ernst 60, 80, 216, 217, 248 McDonald, Joan 276 Medici ailesi 130, 154

O
klid 18, 180 olgu-deer Ayrm 117 oligari 72 lm cezas 291, 299, 331 zgrlk 18, 19, 47, 48, 56, 69, 71-74, 81, 109, 110, 124, 161, 179, 181, 198, 199, 201, 212, 214-216, 222, 223- 228, 254, 255, 262, 265-267, 271, 273, 274, 282, 285-290, 293-298, 312-315, 322, 350, 353-358, 364-369, 372, 375 zgrlk ve eitlik 274, 297 zgr ruhlar 329, 334-339, 346, 350

P
Peters 207, 249, 275, 293, 299 Platon 4, 7, 9, 16, 23-29, 33, 34, 41, 44, 45, 46, 47-57, 64, 67, 68, 77, 79, 86, 87, 91-93,

ndeks

387

102, 111, 132, 138, 154, 155, 162, 173, 204, 205, 248, 255, 268, 286, 287, 297, 298, 306, 331-338, 342, 345, 347, 358 Platt, Michael 177 Polanyi, Michael 168, 176 pornografi ve Birinci Tdilat 123 Port Huron Beyannamesi 265 postmodernizm 372, 377 pozitif ayrmclk 359, 360, 363, 376 pozitivist hukuk 108, 112, 114, 127 Protestan Reformasyonu 23, 159 psikoloji 49, 172, 209, 356, 370, 375

R
Rae, Douglas 377 Randall, James G. 80, 251 Randall, John Herman 59 rasyonalizm 159-162, 166-170, 174 Rawls, John 353-378 Reagan, Ronald 207 refah devleti liberalizmi 226 Ricardo, David 308 rza 20, 21, 187-190, 200, 228,-234, 238, 247, 271, 291, 367 Roosevelt, Franklin 136, 140, 206, 225, 237, 295, 322 Roosevelt, Theodore 81 Rousseau, Jean-Jacques 21, 43, 71, 183-185, 191, 199, 200, 207, 227, 245, 247, 248, 251, 253-277, 287, 291, 313, 323, 355, 370, 377 Ruse, Michael 177 Ryan, Alan 300 Rydenfelt, Sven 324, 325

sivil itaatsizlik 32, 203, 245 Skinner, B. F. 171, 177 Skinner, Quentin 131, 155 Smith, Adam 43, 308, 314, 318, 323, 324 Smith, Vernon L. 249 Stalin, Josef 12, 78, 81, 127, 131, 135, 156, 282, 303, 318, 319 Stephens, William N. 128 Strauss, Leo 24, 54, 127, 156, 157, 207, 249, 275, 298, 300, 330 phe 28, 31, 33, 57, 90, 95, 163-69, 175, 328, 336 phecilik 169, 170, 340

T
Tanr 17, 46, 51, 52, 59, 79, 83-112, 116, 136, 154, 163-172, 176, 202, 214, 220, 221, 269, 273, 274, 281, 294, 319, 327-329, 331, 337, 340-342, 345, 347, 349, 351 Tarcov, Nathan 251 tarihin sonu 281, 283, 296, 297, 341, 342 tecavz 184 temsil 26, 49, 70, 71, 101, 181, 189, 199, 227, 254, 271, 362 Thomas Aquinas 58, 105, 107, 126, 141, 176, 181 Aquinas, Saint Thomas 40, 58, 105, 107, 108, 120, 126, 132, 141, 176, 181, 184, 256, 336 Thompson, E. P. 323 Thoreau, Henry David 32, 33, 53, 203, 230, 249, 272, 277, 313 Thrasymachus 35-45, 56, 65, 113, 132, 170, 188, 193, 204, 331 Thucydides 80, 104, 208, 281, 350 Tito, Josip Broz 303 toplulukuluk 287 Troki, Leon 303, 319 Turnbull, Colin 65, 66, 80, 81, 122, 128, 185, 208 Tussman, Joseph 54, 81

S
Sahlins, Marshall 128, 192, 208, 263, 276 saldrganlk 41, 44, 65, 66, 122, 126, 149, 181, 182, 183, 184, 186, 259, 343 Salkever, Stephen G. 79 Salom, Lou 346, 351 sava durumu 187, 192, 196, 197 Schacht, Richard L. 299 Schlesinger, Arthur 237, 241, 250 Seliger, Martin 249 empanze siyaseti 64 Sidney, Algernon 24, 81, 277 Singer, Peter 322, 323, 325 sinisizm 84, 100 sivil din 272, 273

U
uluslararas hukuk 113, 148 uluslararas ilikiler 190 Unger, Roberto M. 176, 249 st insan 328, 330, 331

388 Larry Arnhart

V
Vitoria, Francisco de 70, 81

Y
yapay zek 173 yarg gc 233, 234 yasama gc 233, 234, 239 Yeni Sol 265 Young, Michael 277, 369, 377 Yugoslavya 303, 320, 321, 322, 325 yurttalk 31, 46, 51, 64, 67, 70, 71, 74, 129, 229, 256, 268, 269, 272, 274, 315, 365 yrtme organ / gc / erki 153, 206, 233245, 250, 271

W
Waal, Frans de 80, 157, 350 Wagner, Richard 328, 329, 332, 334, 336, 348 Walzer 81, 157, 293, 299, 322, 325, 377 Walzer, Michael 81, 157, 293, 299, 322, 325, 377 Washington, George 244, 251, 274 Weber, Max 138, 156, 269 Weizenbaum, Joseph 176, 177 Wilhelmsen, Frederick D. 103, 176 Wolfe, Bertram D. 323 Wollstonecraft, Mary 246, 247, 251

Z
Zedong, Mao 266, 270, 276, 303, 324 Zerdt 327, 329, 340-347, 351 Zuckert, Michael 362, 376