MARINO SANUDO TORSELLO, BzANS VE TRKLER: 1332-1334 TRKLERE KARI TTFAKlN PERDEARKASI* MARINO SANUDO TORSELLO, BYZANTIUM AND

TURKS: THE BACKGROUND TO THE ANTITURKISH LEAGUE OF 1332-1334

A.LAIOU Tercme: Murat KEi"

z Bu makalede yazar 1291 ylnda Akka'nn Mslmanlar tarafndan ele geirilmesinden sonra Hal Seferlerinin Levant'a kaymasyla ayn dneme denk gelen Trk ilerleyii karsnda Bizans'n ve bat Avrupa'nn tutumunu ortaya koymaya almtr.Yazar XIV. yzyln balarnda Ege Denizindeki Trkmen Beyliklerinin (zellikle Aydnoullar Beylii) ilerleyiiyle beraber buna kaytsz kalan Bizansn durumunu dnemin nemli diplomatlarndan biri olan Venedikli Marino Sanudo Torsello'nun biyografisiyle ortaya koymaya almtrLevant ticaretinin Trklerin fetihleriyle sekteye uradna inanan Sanudo, Trkleri ortadan kaldrmak iin Hal Seferi dzenlemeye almtr. Bunu gerekletirmek istemesinin tek gayesi Venedik karlardr. Sanudo gayr resmi bir Venedik elisi gibi faaliyetlerde bulunmutur.Amalarn gerekletirebilmek iin Bizans kilisesiyle Katolik kilisesini birletirmeye almtr .

Laiou, A., "Marino Sanudo Torsello, Byzantium and Turks: The Background to the AntiTurkish League of 1332-1334", Speculum, XLV (1970), s. 374-392 . Ara. Gr. A.. Dil ve Tarih-Corafya Fakltesi Tarih Blm.

184
Anahtar Kelimeler: Beylikler, Bizans, Venerlik

A. LaIOU

- Murat

Kei

Marino Sanudo Torsello (1270-1343) XIV. yzyln balarnda bir ok Hal propagandacs arasnda dikkat ekmektedir. Kutsal topraklar tekrar ele geirme isteini dier propagandaclarla paylam ve bazlar bu grevin sadece Msr'a saldrarak baarlabileceine inanrlarken, Marino Sanudo, politik ve ekonomik dengeler konusunda bilgi sahibi tek kiiydi. Bu konulardaki onun grlerinin ou gerekletirilebilirdi ve fikirlerinin tesiriyle politik gelimelere yn vermitir. Hal propagandacs olarak Marino Sanudo'nun almasn en iyi aklayabilecek tek gerek onun milliyetiydi: O, 1270 yl civarnda doan, senato yesi babann olu ve bir Venedikliydi. Marino, Naksa (N"axos) ve Andros adalarn yneten Sanudi slalesiyle akrabayd ve hayatnn byk bir ksmn Bizans mparatorluu'nun Yunanistan'daki Latin ynetimi altnda bulunan "Romanya"'" topraklarnda harcamtLI Marino, bu blgenin olaylar, burada yaayan insanlar, Trklerin ve Moollarn ilerlemesiyle ortaya kan tehlikeler ile ilgili olduka detayl bilgiye sahipti. Dier bir ifadeyle, Sanudo Yakn-Dou'da meydana gelen olaylarn uzmanyd ve kendi lkesini olduu kadar Papalk ve dier Avrupa hkmdarlklarnn kendisiyle uygun olanlar ok iyi bir ekilde tahlil etmiti. Onun milliyeti ayn zamanda grlerini byk oranda etkilemiti. "Ben hibir devlete yada ahsa hizmet etmiyorum" eklinde yazmasna ramen, Marino, daima Venedik'in politik ve ekonomik menfaatlerini gz nne alarak Hal projesini gerekletirmeye alyordu ve hayatnn geri kalan ksmnda resmi yada gayri resmi bir ekilde Venedik temsilcisi olarak Napoli Krallna, Papala ve Fransa Kralna eli olarak gitmitir .

Roma mparatorluu dneminde Roma'nn hakim olduu Yunanistan corafyasn tanmlamak iin kulland hem siyasi hem de corafi anlam olan Latince bir terimdir. Grekede bu terim imparatorluk anlamnda kullanlmtr. 1080'den sonra Batllar Romania'y hem imparatorluk hem de Bizans gelenekleri anlamnda alglamlardr. 1204'te Romania ad stanbul'daki Latin mparatorluu'na verilmitir. 1261'de Latin mparatorluuna son veren Bizans, resmi belgelerde bu terimi kullanmay yasaklamtr. Fakat daha sonralar nadiren de olsa bu terim baz Bizans mparatorlar tarafndan kullanlmtr. Byk Srp Devletini kurarak Bizans'n varisi olmay tasarlayan ve bu yolda youn bir mcadele veren Srp Kral Stefan Duan bu terimi kullanarak "Srbistan ve Romania'nn imparatoru ve autokratoru" olarak kendisini tanmlamtr. Bak. R. L. Wolff, " Romania: The Latin Empire of Constantinople," Speculum, 23 (1948) s. 1-34; The Oxford Dictionary of Byzantium, Ed. A. Kazhdan, c. III, New York 1991, s. 1805. Bu makaleyi yazma fikri bana Harvard niversitesinde profesr olan R. L. Wolff tarafndan 1961-62 yllarnda doktora seminer dersinde nerilmiti. Profesr Wolff'a bu ve daha sonraki yardmlarndan tr minnettarm. Marino Sanudo'nun yaam ve ailesi iin baknz: A. Magnocavallo, Marin Sanudo il Vecchio e il suo progetto di Crociata (Bergamo, 1901), s. 18-34, 142 (Bundandan sonra, Magnocavallo, Sanudo), hal propagandacs olarak Sanudo iin baknz: A. S. Atiya, The Crusade in the Later Middle Ages, (London 1938), s. 114-127 (bundan sonra, Atiya, Crusade); J. Delaville Le Roulx, La France en Orient au XIV. sieele, i (Paris, 1886) s. 3239; G. Drrholder, Die Kreuzzugspolitik unter Papst Johann XXII. (1316-1334) (Strassburg, 1913), s. 30-76.

Marino Sanudo Torsello, Bizans ve Trkler: 1332-1334 Trklere Kar ttifakn Perdearkas

185

Marino Sanudo'nun Hal propagandas niteliindeki almas, Magnocavallo ve Atiya gibi baz tarihiler arasnda tartlmtr. Bu makale, Marino'nun Bizans'a kar gsterdii tutum ve ilikilerinin eserine yansyan zel bir ynyle ilgilidir. Bu konu qetayl bir ekilde tahlil edilmemitir ve Marino'nun almasnn nemli bir ksmn oluturmaktadr. Sanudo, resmi Venedik politikasn gsterdii kadar, ayn zamanda Levanttaki Venedik politikasn izah eden Trkler hakknda artan ilginin gelimesi ve Bizans'n bu olaylara bak tarzn gstermektedir. Marino Sanudo'nun almas, Venedik, Papalk ve Bizansllarn birbirlerine kar gvensizliklerini aklamak iin kkrtc eyin artmakta olan Trk korkusu olduunu gstermektedir. Ayn zamanda 1332-1334 yllar arasnda Trklere kar oluturulan ilk Avrupa ittifakn da almasnda ortaya koymutur.2 Birbirlerini tamamladklar ve akladklar iin, Venedik politikasnda ve Marino Sanudo'nun tutumundaki deiiklikler birlikte tartlacaktr. 1306-1312 yllarnda, Marino Sanudo, Hal propagandacs olarak ilk faaliyetlerine baladnda yani onun byk almas olan Secreta Fidelium Crucis3'un ilk iki kitabn yazdnda Venedik, Bizans imparatorluuna dmand. Venediklilerin, istanbul' daki Latin imparatorluunun sona ermesinden (1261) ve VIII. Michael Palaeologos 'un ehri tekrar ele geirmesinden sonra Bizans ile aralar dzelmemiti. 1261 'den sonra Venedik, Bizans imparatorluundaki tekelci ticaretini kaybederken dier taraftan Venedik'in ezeli rakibi Cenova, VIII. Michael (1261-1282) ve II. Andronicus (1282-1328) gibi ilk iki Palaeologoslar zamannda ayrcalkl bir durum elde etti. Gerekte, Cenovallarn meselesi bir istisna tekil ediyordu: VIII. Michael ve Cenova arasndaki ilikiler 1263 ve 1267 arasnda gergindi ve VIII. Michael Venedik ile uzlamaya alt.4 Fakat, genel anlamda Venedik Latin

2 Bu ekilde bir ittifak kendi bana yeni bir fikir deildir. X. Gregory (1271-1276), VII Michael Palaeologos (1275-76) ile ittifak yapma fkrini aklnda bulundurmutur. Onun planlar iin baknz: V. Laurent, "Gregoire X et le projet d'une ligue anti-turque," Echos d'Orient, XXXVII (1938), 257-273. Yine de 1332-1334 yllarndaki ittifak X. Gregory'nin tasarladndan olduka farkldr: Venedik gibi dnyevi bir g tarafndan meydana getirilmitir ve 1332-1334 ittifak Grek ve Latin kiliselerinin birlemesinin nkouluna dayanmayan bir ittifakt. Bu makalede ben daha fazla farkllklar gstermeyi umuyorum. Yani bu ittifak daha nceki planlara ilk aamada genel bir Hal seferi eklinde benzemesine ramen 1332'de ittifakn btn yeleri bu ekilde dnmyordu. 3 ilk kitap 1306 ylnda tamamland ve 1309 ylnda Papa V. Clemenee sunuldu. ikinci kitap 1308 ve 1312 Aralk aynda yazld ve 24 Eyll 1321 tarihinde Avignon'da Papa XXII. John'a sunuldu. lk iki kitap ortaa ticaretinde nemli bir uygulama olan Msr'a kar uygulanan ambargoyla ilgilidir. nc kitap fetih sonras Kutsal Topraklarn ynetimiyle ilgilidir ve i 3 i 8 ile 1321 arasnda yazlmtr. Sanudo'nun mektuplarndan oluan The Secrera Fidelium Crucis 1. Bongars, Gesta Dei per Francos, Vol. II (Hanoviae, 1611)'de yaynlanmtr. (Bundan sonra, Secrera) kitabn derleme tarihleri iin baknz: Magnocavallo, Sanudo, s. 33-34,44,71,143. 4 VII. Mihael'in d politikas iin bak. D. J. Geanakoplos, The Emperor Michael Palaeologos and the West (Cambridge, Mass., 1959) (Bundan sonra Geanakoplos, Michael Palaeologus). VII. MichaeI'in Venedik ve Cenova ile ilikileri iin bak. Ayn eser: s. 81-91, 161-

186

A. Laou - Murat Kei

mparatorluunu tekrar kurmak iin abalarken, Cenova stanbul'daki Bizans imparatorlarnn yokluundan istifade etti. Dier yerlerdeki gelimeler Bizans mparatorluunun ticari neminin anlalmasna yardmc oldu.Yunanistan ve Karadeniz blgesindeki Venedik gcnn ortadan kalkmasyla bu blgelerdeki ticaret yollarnn nemi artt. 1291 'de Msr'daki Akka ehrinin dmesi ve Orta Asya'da gl Mool gcnn belirmesi kazanl dou ticaretinin yn Kbrs limanlar, Kk Ermenistan (Kilikya yada ukurova), Kk Asya ve Karadeniz'e doru evrildi.5 Venedik Kbrs limanlarna ve aa Ermeniye arazisine olduka iyi bir ekilde yerleti. Fakat Karadeniz'deki durumu Cenova'ya nazaran daha zayft. Cenova'nn bu dnemde Bizans mparatorluu ve Trabzon mparatoru snrnda olduka kuvvetliydi.6 Doudaki stnln tekrar ele geirmeye alan Venedik, 1281 'de Fransz IX. Louis'in kardei Charles d' Anjou ve 1306'da Fransz IV. Philip'in kardei Charles Valois vastasyla Bizans tahtnda hak iddia eden eitli batllarn kuvvetlerine katld.7 1306'da Sanudoilk kitab Secreta'y yazd zaman Venedik ve Charles Valois arasndaki ittifak tamamen deiti. 1310 ylnda Bizans kart bir Hal seferinin gereklemediini anlayan Venedik, Bizansllar ile bar anlamas imzalad. Fakat bu anlamaya ramen iki kuvvetin birbirine kar olan dmanlklar devam etti. Marino Sanudo ikinci kitabn 1308 yl ile 1312 Aralk ay arasnda yazd. 1312 ylnda Avrupal kuvvetler Viyana konsilinde bir araya gelerek Hal seferi dzenleme fikrini tarttlar. Bu planlarn bir ou szde batl imparatorlarn lehine Bizans mparatorluunun ele geirilmesini ieriyordu. artc olmayan bir ekilde, Marino Sanudo Secreta'snda Bizans'a kar olan dmanln ortaya koyar. Hala, onun ilk iki kitabnn temel amac Kutsal Topraklarn bamszlna hazrlk iin Msr'a kar ekonomik boykot
168,182-185,206-209,300-304. Venedik tarihi iin, R. Cessi, Storia della repubblica di Venezia (Milan-Messina, 1944), ve H. Kretschmayr, Geschichte von Venedig, II (Gotha, 1920). Bu dnemdeki Cenova tarihi iin bak. G. Caro, Genua und die Machte am Mittelmeer, 1257-1311 (Halle, 1895, 1899). 5 Bu konuda daha aynntl bilgi ve tartmalar iin iin bak. W. Heyd, Histoire du commerce du Levant au Moyen Age (Stutgart, 1879; Amsterdam'da tekrar basm 1959), II, 3-253 (Bundan sonra, Heyd, Commerce). Ticaret yollannn ran lhanl Devletine etkisi iin bak. C. Cahen, "The Mongols and the Near East," K. Setton, R. L. Wolff, H. W. Hazard, A History of the Crusades, II (Philadelphia, 1262), 723-724; zellikle Kk Asya ticareti iin bak. Barbara Flemming, Landschajtsgeschichte von Pamphylien, Pisidien und Lykien im Spiitmittelaltre, Abhandlungen fr die Kunde des Morgenlandes,XXXV, blm , (Wiesbaden, 1964),35,62-63 vd. 6 R. S. Lopez, Stiria della colonie Genovesi nel Mediterraneo (Bologma, 1938), s. 294-302. 7 Bizans mparatorluunun baty tekrar ele geime abalan iin bak. E. Dade, Versuche zur Wiedererrichtung der lateinischen Herrschaft in Konstantionopel im Rahmen der abendlandischen Politik (1261 etwa 1310) (Jena, 1938), s. 3-4, 27-28, 53-59, 67-157; Geanakoplos, Michael Palaeologus, s. 194-199, 206 ff. Charles Valois iin bak. 1. Petit, Charles de Valois, 1270-1325 (Paris 1900) ve H. Moranville, "Les projets de Charles de Valois sur l'Empire de Constantinople," Bibliotheque de l'Ecole des Chartes, LI (1890),63-86.

Marino Sanudo Torsello, Perdearkas

Bizans ve Trkler:

1332-1334 Trklere Kar ttifakn

187

uygulanmasdr. Pek tabii ki bu neri yeni deildi: Akka'nn Memlklerin eline gemesinden sonra Papa IV. Nicholas (1288-1292) Msr ile gerekleen btn ticareti yasaklamt8 Fakat Sanudo, Akdeniz'de keif gc oluturacak ve skenderiye limanlarna gidip gelecek btn gemileri zorla durduracak9 10 kadrga ile boykotun gerekletirilmesini neriyordu ve gerekte bu fikir yeniydi. Sanudo, ilk almasnda her eyden nce Bizans mparatorluu ile ilgileniyordu. Aka, daha sonradan onun farkna vard temel problemi Msr ticaretinin boykot edilmesi, bat ticaret yolunun ele geirilmesi ve sonuta Msr'n fethedilmesi oluturuyordu. O, Bizans mparatorluu'nun igal edilmesinin imkan dahilinde olduunu aklad. Fakat, doalolarak baz tehlikelere de iaret etti: Bizans' a giden yol uzundu, Hallarn geecei topraklar tehlikeliydi ve bu topraklarda yerlemi olan insanlar, deiik dmanlar vard. Ayrca lke topraklar ele geirildikten sonra buralar elde tutmak hi de kolay deildi.o Sanudo, daha topraklar ele geinileden nfusun Katolik Kilisesine dneceinin kesin olarak farkna vard.ll Eer Sanudo, Kutsal Topraklara giden yol zerinde bulunan Bizans'n Hallarca ele geirilmesinin imkansz olacan dnseydi, Msr'n itaat arz etmesini nerecekti. Btn bunlarn sonucunda Bizans git gide zayflayacakt: btn bunlardan nce 10 kadrgalk custodia bat Akdeniz'de seyrederek Yunanistan'n Msr ile olan ticaretini durdurarak boykota zorlayacakt. Kahire ve stanbul arasndaki elilerin deiimi bunda etkili olacakt. Hallar Msr' ele geirdikten sonra, corafi durumu ve Trkler tarafndan imparatorluun bat ksmnn i koullar, ayrlk Grekler ve dierleri papalk kuvvetlerinin bu blgeyi ele geirmelerini kolaylatran faktrlerdi. Bu blgede yerlemi ahali Papaya itaat etmeye zorland. Bu topraklar ele geirmenin bir dier sonucu da Antakya, skenderiye ve stanbul'daki Latin Krallklarnn dnm salanacakt. 12 Sanudo'nun, Grek ve Latin kiliseleri arasnda mevcut olan ayrl tekrarlayarak vurgulamas, onun Bizans' ele geirme teklifini srekli olarak gndemde tutuyordu. Kiliselerin kesin bir ekilde 1054 ylnda ayrldn ok
8 O. Raynaldus, Annales Ecclesiastici (Roma, 1646-1727; yeni basks: A. Theiner, BarriDucis, 1870), 1291, ....27,28 (bundan sonra: Raynaldus). 9 Secreta, i. Kitap, Ksm IV, Blm VII. o Secreta, Kitap II, Ksm II, Blm I, s. 37; Bongars, Letter VIII, s. 299-300. II Bongars, Ketter VIII, s. 299-300. Bongars bu mektup ve VII. mektubun 1324 tarihinde yazldn belirtir. Magnocavallo'nun bu tarihi 1323 olarak dorulamas (Sanudo, s. 109, n. 1) hataldr: Bak. G. Golubovich, Biblioteca Bio-Bibliograjica della Terra Santa e deli' oriente Franciscano, III (Quracchi, 1919), s. 55-57. 12 Bongars, s. 32,47, 81-82, 94. Yunanistan'n Hallar tarafndan ele geirilen ksm muhtemelen Cenovallann hakimiyetindeydi. Bu Cenovallar'da ncelikle Zaccaria ailesinden olup Foa ve zengin Sakz (Chios) adasn ynetimleri altnda bulunduruyorIardJ.

, i
i

188

A. Laou - Murat Kei

iyi bilen mparator VIII. Michael, bunu sona erdirmek iin giriimde bulundu ve II. Lyons Konsilindeki (1274) temsilcileri iki kilisenin birlemesini kabul etti. Ancak, 1281 ylnda Michael politik dncelerle hareket eden Papa IV. Martin (1281-1285) tarafndan aforoz edildi ve Michael'in lmnden sonra olu II. Andronicus birlemeyi reddetti. Lyons Konsilinde birka dikkate deer arda bulunulduktan sonra (pro utiliate Terrae Sanatae) Sanudo, kiliselerin birlemesinden ortaya kacak sonular hakknda konutu. Sanudo, zetle imparatorun birlemeye ynelik politikasn VIII. Michael' in baz itikadf itirazlarn aklad ve daha sonra Latin akidesinin doru olduunu baz delillerle ispat etme giriiminde bulundu. Charles d'Anjou'nun kiliselerin birliini ykmaya ynelik faaliyetleri ve onun Papa IV. Martin'i VIII. Michael'i aforz etmesi konusunda ikna ettii gerei hakknda herhangi bir aklama yokturY Fakat, daha sonra Sanudo mektuplarnda Charles d'Anjou ve IV. Martin' den byk bir honutsuzlukla bahsedecektir. Hayatnn daha sonraki ksmnda Trkler ile ciddi bir ekilde ilgilenen Sanudo'nun bak asndan, ilk almalarnda nadiren bahsettii Trklerden bahsetmesi olduka nemliydi.Trklerin Kk Asya'da ilerlemeleri ve Ege Adalarna kar yaptklar aknlar hakkndaki baz yanl anlalmalardan Sanudo mektuplarnda bahsetmitir. Fakat, Sanudo Msr ile yaplan ticareti durdurmak iin hazrlanan 10 kadrgadan oluan filoyla Trkleri durdurabileceine inanyor ve bu ynde bir giriim yaplmasn neriyordu. Gerekte Sanudo, Papann Hallara kereste ve zift satarak yardm edebilecek olan Trklerle dosta mnasebetler kurulabilecei ihtimalinin de gerekleebileceine inanyordu.14 Trklerin ilerlemelerine kar kaytsz kalnmasnn sebepleri aktr:. Bu hususta, denizci beylikler -Karya blgesindeki Mentee, Lidya blgesindeki Aydn, Misia'daki Karesi BeylikleriVenedik hakimiyetini tehdit edebilecek kadar gl deildiler. Fakat dier taraftan Bitinya' daki Osmanl Trklerinin ilerlemesi Venediklilerden ziyade Bizanslllar ve Cenevizleri daha fazla tehdit ediyordu. Halen daha Secreta'nn byk nemi olan bir noktas vardr. 1321 'de Sanudo 10 kadrgadan oluan donanma ile ilgili tartmasnda ilgin bir bilgi vermektedir. Sanudo bu donanmann Sakz'l (Chios) Zaccaria, Guglielmo Sanudo, Naksa (Naxos) Dk, Ghisi, Girit, Hospitaller, Kbrs ve stanbul'daki szde Latin Patriine ait gemilerden oluan bir donanma oluturulmasn nermiti. Ayn donanma Trklerin ve dier unsurlarn aknlar kadar Katalanlar ve dier istilaelarn aknlarndan da bu blgenin korunmas gerektiini belirtiyordu. Bu pasaj eitli Akdeniz kuvvetlerine ait gemilerin katlmyla
13 Kiliselerin ayrlmas tartmas ve Lyons Konsili Secreta'nn 3. kitabndadr. S. 123124,180. Sanudo 869 ylnda kiliselerin kesin bir ekilde ayrldn dnmektedir- 867 ylndaki szde Photian ayrlyla ilgili tarihin doru olmadn vurgulamtr. 14 Sanudo'nun Trklerle ilgili tartmalar iin bakz. Secreta, s. 29, 30-32, 62 ve Magnocavallo, Sanudo, s. 84.

Marina Sa/uda Tarsella, Bizans ve Trkler: 1332-1334 Trklere Kar ttifakn Perdearkas

189

daha sonraki tarihlerde meydana gelecek Akdeniz Hal kuvveti oluturma fikrinin temeli olmutur.ls Sanudo, Msr'a giden yolu kapatacak bir Hal filosu oluturmak iin diplomatik giriimlere balamt. Fakat imdi i 325 ylnda Venedik, evvela Trkler ile mcadele edecek uluslararas bir donanmann tekil edilmesi fikrini ne sryordu ve Sanudo da bu gr btnyle destekliyordu. Bundan sonra, Marino Sanudo'nun ilk almalarnda Bizansllara kar yaklam genelolmutur. Grekler uyuulamaz ayrmcydlar; onlar kolaylkla itaat etmeli veya ettirilmeliydi. Trkler, bir tehdit olmaktan ziyade belaydlar ve Trklerin gc Hal seferi vastasyla hazrlanacak olan Papalk gleri tarafndan durdurulmalyd. Grekler ve phesiz Romanya topraklarndaki Cenovallar Venedik'in yararna tekrar ele geirilmeliydi. Sanudo'nun fikirlerinin Vmedik ve Bizans mparatorluklar arasndaki dmanca. ilikilerden etkilenmi olduu olduka akt. 1320'lerde bir taraftan Venedik dier taraftan Bizansllarn tutumlarnda paralel bir deiiklik vard. Venedik, Levant'ta var olan g dengelerinin arasn bulmaya alyordu ve abalarn bat ticaretinin istikrar kazanmas ynnde younlatrmt. 1319'da Trabzon imparatoru II. Alexius, Cenovallarn yapt gibi Venediklilerin de Trabzon limanna gemileriyle girmelerine izin verdi ve imparatorluunun limanlarn Venediklilere ak hale getirdi. i 320-2 i' de Venediklilerin Ermenistan corafyasndaki ayrcalklar tekrar doruland.16 Venedikliler Bizans' a kar daha dosta bir tutum sergilediler. 1324 ylnda be yllk bir atekes imzaland. Bu anlama 1302 ve 13 LO ylnda yaplan anlamalara gre daha anlaml grnyordu.n Ayrca 1320 yl ierisinde Bizansllar Katolik kilisesine dnmeyi teklif etti. Bundaki amac ise dmanlarna kar darda kalmaktan ziyade Avrupa toplumunun ierisine kendilerini dahil edebilmekti. Kendilerine kar oluacak muhtemel bir ittifaktan ekinmeleri bu ittifak teklifinin gerek sebebi idi. Tutumlarndaki bu deiimin baka bir sebebi ise Trklerin
15 Marginal bunu Secreta s. 30-31 'de belirtmitir. Macnocavllo, Sanudo, s. 85 ve not: 4 1321 veya daha nceki bir tarihe atfta bulunmaktadr. nk V. Grumel, Traite d'etudes byzantines, I, La Chronologie (Paris 1958)'e gre Guglielmo Sanudo, 1322 yada 1323'e kadar Naksa (Naxos) Dk olarak aklar. Zaccaria Levant'ta kymetli byk bir hakimiyet salam olan CenovaI bir aileye mensuptu. VIII. Manuel Palaeologus zengin ap madenIerine sahip olan Foa ehrinin valiliini Benedetto Zaccaria'ya vermiti. 1304'te Zacharia komu Sakz (Chios) adasn ele geirdi: Geanakoplos, Michael Palaeologus, s. 210; R. S. Lopez Genova marinara nel duecento, Benedeto Zaccaria ammiraglio e mercan te (Messina-Milan, 1933) Hospital valyeleri tahminen 15 Austos 1308'de Rodos adasn ele geirdiler ve aday 1522'ye kadar ellerinde tuttular. Venedikli Ghisi ailesi Andros adasn 1233'den l250'ye kadar ynettiler. Sanudo'nun eserinde yer alan bilgi Eriboz (Negroponte=Euboea) adasnn belli bir ksmn ynetimi altnda bulunduran II. Bartolomeo Ghsi (13 11-1341) ile ilgilidir. bu dnemde stanbul'daki szde Latin patrii Thebes bapiskoposu (1308-1331) Nicholas'dr. 16 G. M. Thomas, Diplomatarium Veneto-Levantinum, sive Acta et Diplomata res venetas graecas atque Levantis illustrantia (Venice 1880), nos. 71, 86-87 (bundan sonra, Thomas, Diplomatarium) . 17 Mzakereler ve anlamann Latince metni in bak: Thomas, Diplomatarium, 72-79, 80, 90-92,94-95.

190

A.

LaIOU - Murat

Kei

ilerlemesinde bulunabilir. l320'lerde Osmanl Trkleri Kk Asya'daki fetihlerini tamamlyorlard. Hala Bizans'n elinde bulunan birka ehirden biri olan Bursa (Brusa) l326'da Trkler tarafndan fethedilirken, znik (Nicaea) 1329'da kuatlm ve l33l'de Trklerin eline gemitir. 1337'ye kadar sadece zmit (Nicomedia) kalmtr. Ayn zamanda Aydn ve Mentee denizci beylikleri olduka glendiler ve meydana getirdikleri kk donanmalarla Ege kylarn ve adalar tahrip ettiler.18 Greklerin ve Venediklilerin hakimiyetIeri benzer ekilde bu aknlarla tehdit ediliyordu. ada Venedik kaynaklar Trklerin ilerlemesini kaydeder ve her bir byk akn Venedik'in ilgisini daha da bir ekmitir. Msr'a kar bir Hal seferi dzenlenmesi iin arda bulunan Marino Sanudo'nun almalarna Trk ilerlemesinin yansdn gryoruz; 1320'lerqe ve 1330'larda Sanudo Trklere kar sava iin arda bulunmaya balad. Sanudo, bu savata Bizans'n da Bat Avrupa'nn yannda yer almas iin aba gsteriyordu.19 Haziran 1318 banda bir takm resmi Venedik belgeleri Ege Denizi aklarnda Venedik gemilerine ve Ege Denizindeki Venedik hakimiyetine kar Trk korsanlarnn saldrdn belirtmektedir. Santorini (Thera) ve Carpathos adalar 1318 baharnda saldrya uramtr. Girit ve Eriboz (Negroponte=Euboia) adalar da saldr beklemektedir.20 1321 'de korsan aknlar tekrar belirtilmektedir. Fakat Venedik'in bu saldrlara derhal karlk vermediini biliyoruz?l Devam eden 4 yl ierisinde durum tedricen daha da ktleti. nk, 1325 ylnn banda yeni Trk aknlarna dair belirtiler vardr ve ilk defa Venedik resmi kaytlarnda Trklere kar bir societas yada ittifak oluturmann ihtimali zerine kaytlar vardr. Societas (ttifak) donanmadan olumalyd. Bu donanma farkl Hristiyan devletlerinin gemilerinden meydana

18 P. Wittek, Das Frstentum Mentesche, (stanbul, 1934); P.Lemerle, L'emirat Aydin, Byzance et l'Occident (Paris, 1957), Bundan sonra, Lemerle, Aydin, Mool basks altnda Kk Asya'da Seluklularn hakimiyetlerini kaybetme si ve Trkmen Beyliklerinin ortaya k iin bak: C. Cahen Pre-OttomanTurkey, (London, 1968), s. 303-317. 19 Bu gelimelerin nihai sonucu 1332-1334 Trk aleyhtar bir ittifakn kurulmas olmutur. Bu ittifakn olumas dikkate deer bir ekilde Lemerle, Aydin, s. 89-101; Sp. Theotokis, "HnpaYrTl ITVJ.l.J.ux.xa rmv Kvpapxmv Kparmv mv Araov Kara 't"T/ Ka8000v rmv Tmv Tav pKmv ", EE.B.L., s. 6-7 (1920-30), s. 283-298 (bundan sonra Thetokis, LUf..lf..laXta),ve L. Dorez, C. Le la Ronciere, "Lettres inedites et memoires de Marino Sanudo l'anden," Bibliotheque de [,Ecole des Chartes, LVI, (1895), s. 21-44 (bundan sonra, Dorez-de la Roncie, Lettres)'de tartlmtr. Fakat btn bu tartmalar "1332- 1334 yllarna younlaarak yaplmtr ve sadece ittifak ncesi yaplan uzun grmelerden yola karak aklanmtr. Buradan hareketle ittifakn mmkn olduu vurgulanmtr. 20 Thomas, Diplomatarium, no. 61 (21 ,Haziran, 1318),62-63 (16, Temmuz, 1318). 21 R. Cessi, P. Sambin, edd .., Le deliberazioni del Consiglio dei Rogati (senato), Serie "Mixtorum." Deputazione di Storis Patria per le Venezie (Venice, 1960), s. 238 (Kasm 1321. Bundan sonra, bu alma Cessi-Sambin, Deliberazioni, olarak zikredilecektir.

Marino Sanudo Torsello, Bizans ve Trkler: 1332-1334 Trklere Kar ttifakn Perdearkas

191

gelmeliydi ve Hristiyan topraklarnda srekli olarak ilerleyen Trklere kar kutsal bir amala bu hareket yaplarak bu sefere Hal zihniyeti verilmeliydi.22 Tam olarak ayn yl, Marino Sanudo'nun mektuplarnda Trk tehlikesi byk bir yer kaplamaya balamtr. Bu ilgi Sanudo'yu Msr'a kar bir Hal propagandacsndan Trklere kar Avrupal Hristiyanlar destekleyen bir kii haline getirmitir. 1325'de Capua piskoposuna ve Napoli kralnn katibine yazd bir mektupta, Marino, zellikle Trklerin bir ok esirler aldklar Eriboz (Negroponte=Euboia) adas ve Nicolo Sanudo'nun hakimiyetinde bulunan Naksa (Naksos) adas gibi Romanya adalarna Trklerin saldrlarndan genie bahsetmitir.23 Sanudo 1326 ylnda daha dokunakl yazd bir mektupta ismini vermedii piskoposlara, lortlara ve krallara sesleniyordu. Sanudo, hayatnn ryasndan vazgemi grnyordu: Hal Seferi. Sanudo'nun yazdklarnda Hal Seferi yer almyordu ve bunun gerekleeceine dair her hangi bir ize rastlanmyordu.24 Bu yzden, Hristiyanlar Ermeniler ile olan gvenlik meselesi hakknda Sultanla mzakere yaplmasn teklif etti ve bu ekilde Kutsal topraklara Hac yolculuu yaplabilecekti. Ticari olarak Msrllara boykot yaplmasndan vazgeen Sanudo, imdi demir, kereste, silah, zift ve kle gibi sava malzemelerinin Msr'a satlmas dnda, Msrllar ile ticaret yaplmas iin Hristiyanlara izin verilmesi gerektiini ne sryordu.25 Fakat mesele Trkler olunca Sanudo daha hassas davranmakta ve derhal tedbir alnmas iin gayret gstermektedir: Reventer loguendo de necssiate; oporter dominum nostrum paevidere de Turchis ... qui velocius infestant Insulas Romaniae, et maxime eas quae pertinent Principatui Amoreae ...26 Sanudo, ayet Sakz (Chios) Cenovallar, Nicolo Sanudo ve Hospitallerin mitsiz abalar olmasayd Ege adalar tamamen Trklerin eline geeceini yazyordu. zellikle Eriboz (Negroponte) byk tehdit altndayd. Venedik srekli olarak asker gndermek suretiyle adann savunmasn glendiriyordu.
22 Societas'n ilk aklamas Cessi-Sambin, Deliberazioni, s. 296 bulunmaktadr: Sapientes electi super tractanda societate contra Turchos.

(ubat

1325)'de

Bongars, Letter III, s. 291-294. Bongars, Letters V. Sanudo muhtemelen 1322-1324 ylannda son Fransz Hal Seferi planlarnn baarszla uramasna gnderme yapyordu. Bunlar iin bak. W. Norden, Das Papsttum und Byzanz (Berlin, 1903; yeniden basm New York, 1958) s. 684-685. (Bundan sonra, Norden, Papsttum). 25 Bu teklifi stratejik mallar daima hari yutulmak kaydyla Msr ile ticaret yapmak iin Papann iznini almak isteyen ada Venedik abalarna yansmaktadr: Heyd, Commerce, II, s. 37-44. ]h Bongars, s. 298.
23

24

192

A.

LaIOU - Murat

Kei

Sanudo'nun Trklerden korkmasnn balca sebebi Trklerin corafi olarak hakim olduklar blgenin byklnden kaynaklanyordu: Sanudo Kk Asya'daki Trklerin spanya'dakinden daha geni bir blgeye hakim olduunu yazyordu. Ayrca Trklerin deniz gcne dikkat ekiyordu. Gerekler Sanudo 'nun korkularn dorulad. Ayn yl, Trkler, i304 ylndan beri Cenovallarn hkm srd zmir kalesi limann kuatma altna aldlar.27 Olduka artc bir ekilde 1326'daki olayda, Sanudo Trklerle savamak iin bir Hristiyan donanmas oluturulmasn teklif etmedi. Sanudo'nun olduka faydal yeni fikirleri, Venedik resmi politikasnn halen daha iki yl gerisindeydi. Sanudo, Trklere kar bir sacietas (ittifak) oluturulmas gerektiini ilk kez 1329-30 ylnda aklad.28 Dier taraftan Venedik, Temmuz i 327' de Senatodaki tartmalar ile byle bir ihtimalin (1325) aklamas tesadfen birbirini takip etti. Tartma metinlerinin elimize ulamamasna ramen biz Senatonun Girit dkne, Eriboz (Negroponte) balyosuna, II. Andronicus'la mzakere amacyla stanbul'a, Rodos'taki Hospitallerin yneticisine Sakz'daki (Chios) Martino Zaccaria'ya ve dier Trklere kar oluturulacak olan ittifaka katlacaklara mektuplar gndermeye karar verdiini biliyoruz. Ayn yln Aralk aynda Venedikliler Adriyatik denizini ve Romanya'y korumak amacyla LO gemiden oluan bir kuvvet meydana getirdiler .Meydana gelen tartmalar btn bu yaananlarla balantl olmalyd.29 1321 - i 327 yllarnda Venedik artan Aydn ve Mentee Trklerinin aknlaryla megulolurken, Marino Sanudo Bizans'a kar tavrn yumuatarak daha dosta bir tutum izlemeye balamtr. Sanudo sadece bir kii olduu iin bu deiiklik sadece onun biyografisinde iki nemli noktay dikkate almak gereklidir: ilk olarak Sanudo yorulmak bilmeyen bir Hal propagandacsyd. Fikirleri Avrupa'nn nemli yneticileri tarafndan biliniyordu. Onun fikirlerinden douyla ilgilenen Avrupallar bilgi elde ediyorlard ve Avrupallarn politikalarn baarl bir ekilde etkiledii grlyordu. ayet Batl glerle Bizans ittifak yapmay baarabilirse Sanudo'nun ortaya koyduu btn bilgiler ok faydal olacakt. 1320'lerde ve bu tarihten sonra Sanudo'nun Bizansllara kar kkl dmanl daha tolerans l bir tutum izleme ynnde deiti. Sanudo'nun kalbindeki bu deiikliin pratik olarak faydas, onun kiliseleri birletirme abasndan kaynaklanmaktayd. Sanudo 'nun Bizans' a kar dmanlkta ilk defa ara vermesi 1324'de meydan geldi ve Bizans imparatorunu baz iler yapmas iin kkrtt. Ayn yl Sanudo, II. Andronicus'a bir mektup gnderdi ve dier bir mektubu Avignon'da Papann mahiyetinde II. Andronicus'un elisi olarak 1324'den ksa bir sre nce ulaan ve Kaffa'nn

27
2l\

1'J

Lemerle, Aydin, s. 54. Bongars, Letters XXIII, Peter de Via ve dier KardinaIJere yazlmtr.e! Cessi-Sambin, Deliberazioni, s. 341-342, 348.

infra, 384.

Marina Sanudo TO/'sel/o, Bizans ve Trkler: 1332-1334 Trklere Kar ttifakn Perdearkas

193

piskoposu olan Hieronymus'a yazd.30 Bizans tahtnda 41 yldr bulunan II. Andronicus 1324 ylna gelindiinde yal ve yorgun bir adamd. II. Andronicus'un paralanm imparatorluu, Osmanl Trkleri ve dier beylikler tarafndan saldrya uruyordu. mparatorluk Anadolu ynnden sktrlm durumdayd. II. Andronicus taht ele geirmek isteyen gen ve istekli torunu III. Andronicus'la i savaa tututU.31 II. Andronicus umduu yardm alamad batdan ilgisini kesme ynndeki politikasn tekrar gzden geirdi. Dindar bir Ortodoks olan II. Andronicus politikasn deitirdi ve babasnn daha nceden yapt gibi bat ile ittifak yapma araylarna girdi.32 II. Andronicus kiliselerin birliinin mmkn olup olmadn tartmak iin Papa XXII. John'a eliler gnderdi. Sanudo, eliler Avignon' da iken onlar karlad ve bu yeni gelimelerden olduka memnun oldu. II. Andronikos'a yazd mektupta Sanudo memnuniyetini dile getirdi ve Napoli kral Robert, eitli Fransz prensIeri ve ittifak yapmak iin tevik ettii tand kardinaller ile konumak iin sz verdi. Hatta Sanudo, complementum passagii Terrae Sanctae olarak isimlendirdii kiliselerin birliine yardm olacaksa ahsen stanbul'a gitmeyi teklif etti. Sanudo'nun Hal Seferi planlarn detayl bir ekilde aklad Kaffa piskoposuna gre, imparatorluk topraklarna doru dzenlenecek Hal Seferi gereksiz bir teebbst. Sanudo, bunu Bizans'a kar yardmsever bir davrann delili olarak sundu. Ayrca Bizansllar gerek imana zorla dndrme ynnde bir zorlama yaplmayacan ilave etti. ayet imparatorluk ailesi ve stanbul patriklii Katolik inancna dnerse halk da bunu takip edecek ve Srbistan, Bulgaristan, Albanya (bugnk Arnavutluk topraklarna verilen isim) halkyla, Trklerin, Moollarn, Msrllarn ve Latinlerin ynetimindeki blgelerdeki halk da Katolik inancna dnecekti. Sanudo, VIII. Michael'in benzer bir abasnn baarszlkla sonulandnn farknda olmasna ramen fikrinden vazgemedi veya geemedi. !324 ve 1325'te Sanudo samimi bir Bizans taraftar deildi. Sanudo hem Bizansllarla ittifak tavsiye etmekte istekliyken dier taraftan Bizans'a tekrar saldrmak istiyordu?3 1326 ylnda Sanudo'nun Bizans'a kar olan tutumunu deitirecek nemli bir gelime meydana geldi. II. Andronicus 1325-1326'da ittifak grmelerine devam etti ve 1326'da elilerini batya gnderdi. Ayrca grne gre Sanudo'nun mektuplardan birini kaybetmi olmasndan ikayet etmesine
Bongars, Letters VII ve VIII. U. V. Bosch, Andronikos III Palailogos (Amsterdam, 1965), s. 21-38 (Bundan sonra, Bosch, Andronikos IlJ). 32 Norden, Popstum, s. 684 vd., ve bundan sonraki btn aratrmalar II. Andronikos'un 1324-1327 yllarndaki ittifak abalarn, Bat Avrupallarn Bizans'a kar dzenleyecei sefer korkusunun Andronikos'u ittifak konusunda motive ettiini iddia etmilerdir. Bunun byle olmadn baka bir yerde ben kantlamtm ve II. Andronikos'un yeni bat taraftar politikas uzun dnemdeki gelimelerin bir sonucudur. Fakat bu mesel e burada o kadar nemli deildir. 33 Bongars, Letter II, s. 290-291.
30

31

194

A. Laou - Murat Kei

ramen Sanudo'ya en az iki mektup yazd. Hal propagandacs derhal grmelere dahiloldu ve Andronicus' a ve mzakerelerde yararl biri olan Sebastos Stephen Syropoulos'a mektup yazmaya balad. Syropoulos, Sanudo'ya ittifak meselesinin olgunlatn yazd ve ayet imparator srarc davranrsa sonu iyi olacakt.34 Ayn yl, Andronicus bir dominiken keii olan Frater Andreas' Bizansllar deitirmek iin eli gndermesini isternek zere Papa XXII. John'a (1312-1334) gnderdi.35 Cenova asilzadesi Simone d'Oria, bar teklifi ve kiliselerin birliinin vaatleriyle Fransz IV. Charles' e gnderildi. Hem Charles hem de Papa Andronicus'un sadakatine inanmadan nce daha fazla gven vermesini istiyorlard. Papa ve Charles stanbul' a Paris niversitesinde din bilgini ve bir dominikan olan Bendiet'i gnderdiler. Bu kiinin amac imparatorun gerekten ittifak iin verdii szleri tutup tutamayacandan emin olmakt. Como'lu Benedict Andronicus'u resmen kiliselerin ittifakn ilan etmesi iin ikna etmeye alarak bir sre imparatorun yannda kald. II. Andronicus' un, mzakereleri halknn kar olmasna ramen yapt aka belli oldu. Como'lu Benedict stanbul'da bulunduu srada (1326'nn sonundan l327'nin yazna kadar) II. Andronicus ile torunu III. Andronicus arasndaki anlamazlk iddetli bir ekilde tekrar ortaya kt. Yal imparator ayet kiliseleri birletirmek iin yapt planlar ortaya karsa stanbul'da oturanlarn ehri torununa vereceinden korkuyordu. 1327 Maysnda II. Andronicus, XXII. John ve IV. Charles'e "ttifak, btn insanlarmzda ortaya kan phe sebebiyle baarlmas olduka zor"diye mektup yazd.36 Como'lu Benedict, Andronicus'un pheli vaatleri ve XXII. John ile IV. Charles'e iyi dileklerini belirten mektuplarla birlikte stanbul' dan ayrlmak zorunda kald. Dikkatsiz batl gzlemcilere gre, btn bu olaylar Bizans'n ok iyi bilinen iki yzllnn kant olarak grlmekteydi. Bu dnemde ittifak grmelerinde gemiten gelen zorluklar anlamak ve yorumlamak Marino Sanudo gibi bir uzmann iiydi. 1334'te grmelerin baarszla uramas imparatorun samimiyetsizliinden kaynaklanmyordu. "Fakat II. Andonicus ile torunu arasndaki mcadele de grmelerin baarszlkla sonulanmasnn sebebiydi:

34 Bongars, Letter XII. Cf. Atiya, Crusades. 126. Syropoulos 1310 ve 1318 ylarnda Venedik'le olan grmelere katlan bir imparatorluk tercmandr. 35 Raynaldus, 1326, XXVI. 1326-1327 mzakereleri iin bak. H. Omont, "Projet de n~union des eglises grecque et latine sous Charles le Bel en 1327", B.E.C. LIII (1892), s. 254-257 (bundan sonra, Omont, Projet); Th. Kaeppeli, O.P., "Deux nouveaux ouvrages de fr. Philippe Incontri de Pera," Archivum Fratrum Praedicatorum, XXIII (1953), s. 163-183; M Viller, "La question de l'union des eglises entre Grecs et Latins depuis le concil de Lyon jusqu'a celui de Florence, 12741436," Revue d'histoire ecclesiastique, XVII (1921), s. 260-305; Th. Kaeppeli, O.P., "Benedetto di Asinago da Como (1339)," AP.P., XI (1941) s. 85 vd. 36 Omont, Projet, s. 255.

Marino Sanudo Torsello, Bizans ve Trkler: 1332-1334 Trklere Kar ttifakn Perdearkas

195

her iki Andronicus da halkn kar kmasndan korkarak inanlar tartmaya cesaret edemiyordu.'>37 IL Andronicus 1328'de torunu tarafndan tahttan uzaklatrld, imparator deiiklii Trklerin ilerlemesiyle balantldr. Dou Akdeniz'deki 1329-1334 yllar arasndaki yeniden glenen Venedik politikas, Venedik ve Sanudo'nun Trklere kar Bizans ile ortak hareket etme politikasna dnt. Papa XXII. John, Fransa Kral Charles Valois halen Kutsal topraklar tekrar ele geirecek bir Hal seferi zerinde dnrken, Venedik bu sorunun sadece fazladan olduunu dnyor ve bunun yerine Trklere kar Avrupal bir Hal seferi organize etmeye alyordu.38 Marino Sanudo ortada kalmt. Sanudo gerekten de genel bir Hal Seferi dzenlemekle ilgiliydi. Fakat onun asl nem verdii Trklere kar zel bir Hal Seferi tertiplemekti. 1332 ylndan sonra, Sanudo resmi Venedik politikasn destekleyerek ve Papa, Fransa kral ve Napoli kraln Trklere kar Hristiyan bir ittifakn gereklilii hususunda ikna etmeye alarak hemen hemen bir Venedik diplomat gibi davrand.
i

:1

,i
:1
i

i ii
,

1329'da Trklere kar ittifak iin yaplan planlar halen daha balang seviyesindeydi. Venedik, Eriboz (Negroponte) ve Thebes'in Latin bapiskoposunun (Bu ahs ayn zamanda stanbul' daki szde Latin patriiydi) temsilcilerini kabul etti. Bapiskopos batya gelerek Venedik hakimiyetini Trklerin ciddi bir ekilde tehdit ettiini Venediklilere ve Papaya anlatt. Bapiskopos Venedik'te olduka olumlu karland ve Senato onunla konumas iin birini tayin etti.39 Papaya Trklere kar birlikte hareket edilmesi hususu soruldu. Fakat btn Venedikliler yeni bir ey teklif etmediler. Venedikliler Trklere kar bir sefer yaplmas ynndeki umutlarn basite ifade ettiler.40 Mahalli olarak Venedikliler ve yeni Bizans mparatoru III. Andonicus baz konularda anlamlard. Her iki kuvvet de Akdeniz'deki Cenova'nn gcn azaltmakla ilgiliydiler ve Trk aknarn sona erdirmek istiyorlard. Fakat halen daha Bizans ve Venedik arasnda resmi bir ittifak yaplmamt. Bu noktada bunun gerek sebebi belki de Papa XXII. John, Bizansllar tehlikeli hizipiler
31 F. Kunstmann, "Studien ber Marino Sanudo den Alteren," Abhandlungen der Bayerischen Akademie der Wissenschaften, Historische Klasse, XVII (Munich, 1853), Letter VI (1334), s. 804 (bundan sonra, bu alma Kunstmann, Studien olarak atfta bulunulacaktr) 132627 mzakerelerinin dier referanslar Sanudo'nun almasnda bulunabilir: Kunstmann, Studien, Letter II (1330), s. 765;.Bongars, Letters X-X. 38 Norden, Papsttum, s. 694 vd. Papa XXII. John'un Trklere kar ittifak organize etmek iin ncelikli davranlmas konusunda dncesi olduka kaytszd. Aralk 1333'de Napoli dk Robert'e bu trden bir ittifak organize etmenin Papann ii olmadn yazmtr. Fakat ayet Trk kart ittifak oluturma giriimi onlar ok ilgilendiriyorsa yardm edebileceini de mektubunda yazmtr. Raynaldus, 1333, XV. 39 Bongars, Letters XX, XXi, XXII. MagnocavaUo, Sanudo, s. 122, bu mektuplarn 13291330 ylnda yazldn belirtir. 1329 tarihi geree daha yakn gzkmektedir. nk 1328 Kasmnda Venedik Senetosu bapiskoposla konumas iin iki kiiyi atamtr: Cessi-Sambin, Deliberazioni, s. 370. 4 Cessi-Sambin, Deliberazioni,s. 380, 382 (Mart 1329).

196

A. Laou - Murat Kei

olarak dnyordu.41 1329 ylnn Ocak ve ubat aylarnda Marino Sanudo szde Napoli kral ve Papa'nn yeeni Petro de Via'ya mektup yazarak zellikle Eriboz (Negroponte) adasna kar yaplan bir ok Trk aknndan bahsediyor ve bu blgelerde oturan halkn byk yardma ihtiyac olduunu belirtiyordu. Thebes bapiskoposunun gayretlerini etkili bir ekilde desteklemenin yannda Sanudo, ayrca ilk defa Trklere kar ittifakn ihtimalini de aklyordu.42 1330'da ve 1331 'de, Venedikliler Trk problemiyle ilgili byk Avrupa kuvvetlerinin katld birka diplomatik aamadan oluan grmeler yaptlar. Venedikliler Trklere kar yardm isternek amacyla papaya yazdlar. Fakat iki bamsz kaynakta gemesine ramen bu mektuplarn mahiyetini tam olarak maalesef bilemiyoruz.43 1331 'in sonunda, Fransa'nn ayn yln sonunda ittifaka dahilolmasna ramen, Venedik halen Papa ile olan grmelerinde eli kolu balyd. Ayn zamanda ayn yndeki bir abada Venedik, Eriboz (Negroponte) ve Girit'i kuvvetleriyle beraber yerel bir Trk kart ittifaka katlmas iin sktryordu44 Marino Sanudo Venedik'in abalarna, Ostia piskoposuna ve Apostolik elisine uzun mektuplar yazarak destek veriyordu. Bu mektupta, Sanudo Trklerin Ege adalarna ve Romanya arazisine yaptklar aknlardan olduka detayl bahsetmitir. Trklerin bir ok Hristiyan' esir aldna piskoposun dikkatini ekmeye almtr. Daha sonra ilk defa tehlikenin aciliyeti zerine vurgu yapmtr .45 Marino Sanudo ilk defa Trklerden olduka tedirgin oluyordu. Onun korkusu ayet Trkler kontrol edilmezlerse Osmanl Trkleri dier beyliklerin yardmyla ya da yalnz balarna Avrupa'y igal edebilirlerdi ve bir daha onlar kimse durduramazd. Sanudo'nun Trkleri durdurma nerileri zlemeyecek bir problem halini almadan nce btn Avrupa'nn politikas bir dzene oturmalyd:46 talya'daki savalar durdurulmalyd, Papa ve Bavaria'l Louis'in sava sona ermeliydi, Grek ve Latin kiliseleri arasndaki ayrm ortadan kaldrlmalyd ve daha pratik bir aama olarak Papa Venedik'in Trklere kar ciddi yardm isteine cevap vermeliydi. Ostia'l Bertrand'a yazd mektupta Sanudo sadece Venedik

41 1328 Aralnda XXII. John ve Venedikliler, hizipi Greklere, Bulgarlara, Trklere ve Alanlara kar ittifak kurulmasn nermek iin Napali'li Robert'e mektup yazmlard. Norden, Papsttum, s. 702. 42 Bongars, Letters XX, XXi. 43 Cessi-Sambin, Deliberazioni, s. 434 (Ocak, 1331); Kunstmann, Studien, Letter II (Nisan 1330), s. 779. 44 Cessi-Sambin, Deliberaziol1i, s 434, 437,444,458. 45 Kunstmann, Studien, Letter II, s. 779. 46 Bu neriler Kunstmann. Studien, Letter II'de yer almaktadr.

:j

Marino Sanudo Torsello, Bizans ve Trkler: 1332-1334 Trklere Kar ttifakn Perdearkas

197

politikasn daha bir incelikle ilemiti: Venedikliler Trklere kar Papadan yardm istemilerdi ve papann danmanlar ile derhal Trk tehlikesinin nemi ve aciliyetine dikkat ekmeye alyordu. Fakat Avrupa'nn kendi ierisinde genel bir bar salama isteine Marino Sanudo ahsi olarak ok kzyordu ve daha geni kitlelerin dikkatini ekmek istiyordu. Sanudo savan yol aaca tehlikelerden ve ticaretin urayaca zarardan dolay olduka endieliydi. Sanudo gibi pratik dnceli bir insann gerekten Kutsal Topraklar kurtarmak iin bir Hal Seferi dzenlemeyle ilgilenmesi muhtemelen onun bar istedii gibi grlebilir. Sanudo Hal Seferini ertelemekle Avrupa' nn drst olmadn gryordu ve o bar i~n alan insanlar ikna etmenin yapaca en iyi eyolarak gryordu. Trk kart ittifak oluturmayla ilgili 1332-1334 yllarndaki grmeler Lemerle ve Theotokis'in almalarndan ok iyi bilinmektedir. Fakat bu bilim adamlarnn gremedikleri husus 1332-1334'n gelimelerinin, 1320 yllarnda balayan bir ok Venedik abasnn sonucu olduudur. 1332'de Avrupal gleri bir araya toplamakla ilgilenen Venedik'in eitli giriimleri -Venediklilerin Romanya'daki yerel abalar, daha genelolarak Papaya bavurmalar ve Fransa ile yeni ittifak kurma gifiimleri- bir araya geldi ve Trk kart ittifaknn olumasyla sonuland. 1332'nin Ocak aynda Venedik elisi Trk problemini Papa ve VI. Philip ile tartmak gayesiyle Avignon'a ve daha sonra Fransa'ya gitti.47 Fransa'nn ittifaka dahilolmas 1331 Kasmnda kraln tevikiyle baaryla neticelendi. Venedik'e mektup yazan Fransa, ha almak iin karar verdi. Ayrca ulam ve kylarn durumu ile ilgili tavsiye istedi. Bu mektuba Venedik 11 Mays 1332'de cevap verdi. Philip'in sorularna cevap vermenin yannda, Venedikliler u anda 20-30 silahl geminin batya gnderilerek Trk gemilerinin rahatsz edilmesi ve Romanya'nn korunmas isteklerini ilave ettiler (quia iniquitas et audacia Turchorum cotidie invalescit). Venediklilerin bu istekleri Hallarn beslenme ihtiyalarn karlayacak olan Karadeniz tahlnn ulamn kesen Trklerin abalarn durdurma amacnda olan Hallarla ilgiliydi.48 Bu aklc politikaya ramen Venediklilerin ncelikli ilgisinin Trklere kar yardm elde etmek olduu bu belgenin vurgusundan aka anlalmaktadr. Bundan bir ay nce yani 6 Nisan'da Venedikliler Trklere kar ittifaka katlmalarn sormak iin Napoli kralna da mektup yazdlar.49 Ayn yln Austos aynda, Papa XXII. John Levanttaki Latin topraklarnn tehlikeli durumunu tarif ederek yardm

47 Cessi-Sambin, Deliberazioni, s. 467: no. 326: Miatur ambaxata solemnis ad Regem Francie etc.; no. 327: Commitatur eis facta de Turchis et Romaiie pro quibus potest accipi de pecunia montis; no. 328. Vadant ambaxatores primo ad dominum Papam etc. 48 Venediklilerin bu cevab Thomas, Diplomatarium, nos. 109, ilO'da bulunabilir. 49 F. Thiret, Rigestes des diliberations du Sina! de Venise concernant la Romanie, i (Paris, i 958). No. 13 (Bundan sonra, Thiriet, Rigestes).

198

A. Laou - Murat Kei

isteyen Venediklilerin isteklerine nihayet cevap verdi ve Venedik'e durdurmann yollarn tartmak zere adamlar gnderdi.so

Trkleri

Belki de daha nemli bir gelime Levanttaki Venedik'in diplomatik abalaryd. 4 Temmuz 1332'de III. Andronicus ile bar anlamas imzalad.s1 Temmuzda Venedikliler Girit ve Eriboz'a (Negroponte) Rodos Hospitalleri, Naksa'l (Naxos) Sanudo ve Bartolomeo Ghisi ile ittifak yapmas ve Trklerle savamas iin mektup yazdlar. Ayn zamanda Venedikliler Trk kart ittifak oluturmay tartmak iin III. Andronicus'a tam yetkili bir eli gndermeye sz verdiler.s2 IS Temmuzda Venedikliler Eriboz (Negroponte) balyosu Petro Zeno'ya ve Petro da Canale'ye III. Andronicus ile Rodos ve bunun dnda ittifak oluturmayla ilgilenen kimselere grmeler iin tam destek verdi. Bu grmelerin sonucunda 6 Ey m 1332 tarihinde Trklere kar Venedik, III. Andronicus ve Hospitallerden oluan bir ittifakn meydana gelmesiyle sonuland. Bu ittifak be yl srecekti ve ittifak yeleri 10 Nisan 1333'de Eriboz'da (Negroponte) gemileriyle beraber hazr bulunacaklarna dair sz verdiler. Bizansllar 19 gemi, Venedikliler 6 gemi ve Rodoslular da 4 gemiyle katlacaklard. ttifak donanmasnn kaptan Papann herhangi bir itiraz olmadka Venedik tarafndan atanacakt.S3 Bu ittifakn oluumunda nemli bir nokta ise, aralarnda dini sava olmasna ramen batl bir kuvvet olan Venedik'in giriimleri ve Papann destei ile Bizans'n bu ittifaka katlm olmasdr. Bu durum Bat Avrupallarn Bizans'a kar olan tutumlarnda kkl bir deiiklii gsteriyordu. Ortak bir tehlikeye kar aralarndaki dini ayrlklara ramen bir araya gelebiliyorlard. Ayn ekilde Bizans'n da Bat Avrupa 'ya kar olan tutumundaki deiiklii gsteriyordu. Devlet politikas da deiime uramt. Bu olay aklayan ada Bizans tarihilerinden Gregoras muhtemelen yanl olarak Andronicus'un Batllar tarafndan tehdit edildiini iddia etmektedir.1332-1334 grmelerini bir ka cmleye sktrmasna ramen, Gregoras'n aklamalarn tekrar etmeye deer: Latin yneticiler hem kendi aralarnda hem de talya kral Charles (Napoli'li Robert) ile mesele (Trkler) hakknda grtler ve konutular ve dmanla savamak iin kendi kendilerine hazrlk yapmaya karar verdiler. Onlar imparatora Latinlerin ortak ittifakn bildirmesi iin elilik heyeti gnderdiler ve ayn zamanda gecikmeksizin imparatorun da bu ittifaka destek vermesini istediler. Onlarn sylediine gre Barbarlar hem Latinlere hem de Romallara her gn katlanlmaz zararlara sebep olduklarn sylediler. .... Bu
50

Thomas, Diplomatarium, no. 115; Raynaldus, 1333, #XIII. Thomas, Diplomatarium, no. 112. final anlamas Kasm aynda onayland: a.g.e .., no. Theotokis, L;vfJ..uxxa, s. 290. Thomas, Diplomatarium, nos. 116,117.

ll8.
52 53

Marino Sanudo Torsello. Bizans ve Trkler: 1332-1334 Trklere Kar ttifakn Perdearkas

199

imparatoru ittifak ierisinde yer almaya zorlad. Ve mparatorluk hazinesinde para olmad iin imparator bir adamn kasabalardan ve Trakya ve Makedonya arazisinden para toplamaya gnderdi. Fakat bu blgeler bir ok defa vergilerden ve ganimet amacyla yaplan Trk ve Bulgar aknarndan ok ac ekmiti .... mparator daha sonra eski gemilerin onarlmasn ve yeni gemilerin yaplmasn istedi ve bunlar kn yapld.54" 1335 baharnda III. Andronicus hazr 20 gemiye sahipti. Fakat bundan sonra ittifak fiilen dald. l332'de meydana gelen gelimeler, resmi Venedik politikasn ynlendirmede Marino Sanudo'nun abalarnn etkisini gstermektedir. 1332 ylnda Sanudo, Fransa Kralna bir Hal seferi balatmas iin bavurdu. 3 Nisan l332'de Venedikliler VI. Philip'in sorularna cevap verdi. Sanudo krala bir mektup gnderdi.55 Resmi Venedik cevabna benzer bir ekilde Sanudo'nun mektubu Trk meselesini tekrar ortaya karyordu. Philip'in projesini duyan ve ona cevap yazan Sanudo ayn zamanda Napoli'li Robert ile de Trk problemi zerinde grmelerde bulunmaktayd. Sanudo Napoli'ye Eriboz'a (Negroponte) Kraln, Taranto Prensi Philip'in ve Napoli'de zararlarn telafi etmekte olan Hospitallerin yneticisinin verdikleri szleri grmek iin gitti. Sanudo'nun aklamalar pheyle karland. Sanudo, resmi yada yar resmi Venedik elisi gibi hareket ediyordu. Fransa Kralna yazd mektupta Sanudo'nun ilk almas olan Secrata'y hatrlatr niteliktedir ve daha sonra 11 Mays 1332 'deki Venedik mektubuna paralel bir ekilde Sanudo hem bir hal seferi dzenlenmesini neriyor hem de Trklere kar zel bir sefer dzenlenmesini neriyordu. Her iki giriimde de Sanudo kk bir donanma ve Venedik Cumhuriyeti'nden daha az asker eklinde bir seferler tasarlyordu. 1332 ylndaki Trk kart ittifak, 1333 Nisannda planland gibi savamak iin halen hazr deildi. 12 Kasmda ittifaka katlan btn kuvvetlerin bir yllk bir gecikmeyle Mays 1334'de toplanlmas iin karar verildi.56 1333 ylnda Trklere kar hibir harekete giriilmemesine ramen Venedikliler elilerine direktifler gndererek ittifak canl tutmaya alyorlard. Kbrs Kraln da bu ittifakn ierisine dahil etmeye alyorlard. Bu arada 2 Ekim l333'de Hallara Paris'te vaaz edildi ve Kasm'da VI. Philip gelecek yl Trklere kar birka gemiyle yardmda bulunacana dair sz verdi.5?

54 Gregoras, I, s. 523-524. Lemerle, Aydin, s. 95, not. 4, Lemerle burada Gregoras'n bu pasajda i Eyll 1334'e iaret ettiini sylemektedir. Bu tarih gemilerin ina edilmesini tartan pasajla uyumaktadr. Fakat Gregoras'da kesin yl belirlemek zor olmasna ramen ilk grmelerin 1334'den nce gerekletiini belirtmektedir. ssKunstmann, Studien, Letter V. 56 Thiriet, Regestes. no. 37. 57 Lemerle, Aydin,s. 93 ve n. 1; Raynaldus, 1333,# I-III; Thomas, Diplomatarium, no. 123.

_J

200

A. Laou - Murat Kei

Trk kart ittifak; gelien btn bu karmak grmelere ramen gerekte baars olduka snrl olmutur. Eyll 1334'de Papa, Fransa Kral, Rodos, Venedik ve Kbrs'a (Bizans bu ittifak ierisinde yoktur) ait ittifak donanmas Edremit yaknnda Karesi emiri Yahi'nin donanmasyla savaa tututu. Kuatmada Trkler yenilgiye uratld ve emirin damad ldrld.s8 Sanudo mektuplarnda ittifakn az ok baarl olduunu aklyordu.s9 Fakat Bourbon dkne yazd bir mektupta Trklerin, Avrupa donanmasnn ayrln kadar limanlarda kalacaklarn, fakat daha sonra tekrar denize alacaklarndan ve Romanya'y tahrip edeceklerden korktuunu 60 vurguluyordu. Bir tahmin olarak bu dorudur. ttifak donanmas 1334 ylnn sonlarna dou Avrupa'ya geri dnd ve ayn yln Aralk aynda Papa XXII. John ld. Onun lm ve Yzyl Savalarnn patlak vermesiyle Avrupa' da Trklere kar savaacak herhangi bir g kalmad. II 1332-1334 Trk kart ittifaka katlan gler arasnda sadece politik bir birleme meydana gelmitir. Sadece bu ittifakta yer alan izmatik Bizansllar XIV. yzyln politik gelimelerinde byk bir ilerleme salamtr. Norden, 1330'dan sonra devleti ele geirmek ynndeki daha nceki abalarndan vazgeen papann Bizans politikasnn deitiini vurgulamaktadr. Artk eski politikasnn yerine Trklere kar Bizansllarla ibirlii ierisine girmektedir. Bu deiim, 1330-1334 yllarndaki Sanudo'nun almalarndan aka grlmektedir; bu srete Sanudo imparatorluk iin hemen hemen batl bir mdafi haline gelmitir. Bu gelimeyi biz onun yazlarnda takip edebiliyoruz: onun bir ok mektubunda, /storia del Regnodi Romania (1328 ve 1333 arasnda

58 Lemerle, Aydin, s. 94-99. Cf. V. Laurent. "Action de graces pour la victoire navale remportee sur les Turcs l Atramyttion au cours de I'automme 1334," Eli; f..I.vTJf..I.TJv Af..I.lXv-o(Athens, K. 1960), s. 25-41. Bu makalede Laurent Edremit'te iki deniz kuatmas olduunu gstermeye alr. Yaklak olarak 17 Eyll'de gerekleen ilk kuatmada Yahi'nin damad ldrlmtr. Daha sonraki feci kuatmann Kasm 1334'de kran gnnde meydana geldiini vurgular. Ancak, onun Bizans'n kran gnnde Trkler iin byk bir felaket meydana geldii temeline dayanan varsaym yzeyseldir. Bu fikir, Bizans hatiplerinin bir ksmnn arzulu dncelerinin yansmas biiminde ortadan kaldolabilir. Dahas, "kran Gn" kafirlerin (Kafirden kast Trklerdir) liderlerinin lmne denk gelmektedir ve bu konu hakknda kaynaklarda daha fazla bilgi olmadndan Yahi'nin damadna gnderme yapldn farz etmek zorundayz. Bizansllarn batllarn kazanm olduu deniz zaferinden olduka etkilenmi olduklar ilgintir. Bu zafer, Bizans tarafndan Trk belasndan kurtuluun ve Kk Asya'nn tekrar ele geirilmesine doru ilk adm olarak grlmekteydi. 59 Dorez-de la Ronciere, Letters, s. 25-26, 35-36; Lemerle'nin bu mektup hakkndaki yorumlar: Aydin, s. 98, not. 1. (il Kunstmann, Studien, Letter VU (22 Ekim 1334), s. 811.

Marino Sanudo Torselto, Bizans ve Trkler: 1332-1334 Trklere Kar ttifakn Perdearkas

201

yazlmtr.),61 ve aslnda Yillehardouin'e ilave olarak 1328-1341 arasnda yazlan szde Fragmentum adl eserlerinde bu deiim grlmektedir.62 Sanudo Batnn, Bizansllar ile ittifaka ihtiyac olduuna inanm biri olarak, Bizans ve Bat Avrupa arasndaki farkllklar kendisinin fevkalade diplomatik kabiliyeti ile en aza indirmeye almtr. Sanudo'nun propaganda faaliyetlerinin XXII. John'un grlerini etkiledii aktr. Bizansllar ile ittifak yapan adaIarn ikna edebilmesi iin Sanudo, bu meselenin tek sorumlusunun sadece Bizans olmadn ortaya koyarak izmay tartmak zorundayd. izmannI. Basil (867-886) dneminde baladna inanyordu ve ilgin bir pasajda, imparatorluk unvannn Bizansllardan Batllara gemesinin sebep olduunu syleyerek izmay politik bir sorun yapyordu: "ve Roma mparatorluunu Greklerden GermenIere gemesinden sonra Grekler ve Latinler arasnda artk dostluk kalmadn dnyorum.,,63 Bu dncede, izmann sorumluluu Bizansllarn deil batllarndr: Bir Bat imparatorluu yaratldktan sonra (muhtemelen 800'deki Charlemagne'nin ta giymesi) dnyann birlii ikiye ayrld. Kilise ve devlet anlamazla dt.64 Bu yoruma, muhtemelen Papa XXII. John ve Kutsal Roma imparatoru Bavaria'l IY. Louis arasndaki mcadelelerin uzants sebep olmutur. Sanudo, bu felaket getiren ayrlk zerinde dncelerini younlatrd ve zamannn ve enerjisinin byk bir ksmn iki baat g arasnda bar tesis etmeye harcad. izmay Bizans ve bat arasndaki politik bir mesele olarak gren Sanudo, Bizansllarn bat Avrupa zerindeki szde hakimiyetini elinde bulundurmasn tercih edebileceini neriyordu. ayet biz Sanudo'nun aklamalarndaki argmanlar tersine evirirsek daha sonra meydana gelen bir dizi olayn kuramn anlayabiliriz; eer Bizans imparatorlar sadece Roma imparatoru olarak kalsaydlar, Roma kilisesiyle ayrlmay gerekli bulmayacaklard. Ye ayet batl bir imparatorluk olmasayd batda kilise-devlet ekimesi meydana gelmeyecekti. Bunlardan sadece biri ortaya km olsayd evrensel bir devlet evrensel bir kilise olacakt. Bu gr asndan Sanudo'nun izma ve daha sonra meydana gelen olaylarla ilgili tartmalarn kontrol etmek zorundayz. Temelolarak,
i:

i
61 Sanudo'nun bu eseri C. Hopf, Chroniquues greco-romanes (Berlin, 1873), s. 99-170'de yaynlanmtr. (Bundan sonra, Hopf, /storia) 62 R. L. Wolff, "The So-Called 'Fragmentum' of Marino Sanudo Torsello," The Joshua Starr Memorial Volume (New York, 1953), s. 156-157. ayn zamanda Fragmentum Hopf (Chronigues greco-romanes, s. 171-174) tarafndan yaynlanmtr, fakat Hopf, doru bir ekilde bu eseri Sanudo'ya atfetmesine ramen eseri bir fragment olarak dnr. Eserin Yillehardouin'e birilave olduunun farkna varamamtr. 63 Hopf, /storia, s. 136. "Ed io penso che dappoi, che !'Imperio Romano fu transferitto da Greci a Tedeschi, non vi fu piu am or tra Greci e Latini." Cf. Kunstmann, Studien, Letter II (10 nisan 1330), s. 768. 64 Kunstmann, , Studien, s. 768, 773 vd.

202

A.

LaIOU -

Murat Kei

Seereta'da izmaysona erdirmek iin sadece VIII. Manuel Palaeologus'un gayretlerini aklamtr. 1330'larda Sanudo onlar hakknda genie ve sempatik bir ekilde yazd. Onun tarihi kaytlarnda dini unsurlar olduka snrldr. Fakat iinde bulunduu politik olaylar kavrama olduka geni yer tutar. Hikayenin kahraman VIII. Michael'dir ve kt adam Papa IV. Martin tarafndan yakndan takip edilen Charles d' Anjou'dur. VIII. Michael Bizans kilisesini 1274'teki Katolik inancna geri dndrmeye almtr. Sanudo, Charles d' Anjou 'nun Bizans' fethetme planlarn engellemek amacyla imparatorun bu hareket ierisinde yer aldnn farknda olmakla beraber ittifakn kendisinin deerli olduunda srar etti: Doppo la Translazione delI Imperio, ne dappoi ... aleun' mperator Greco non ha fatto tan to per la Chiesa, e per ben della Christianita, quanto il sopradetto Sior Michieli ...65 Michael'in tebaasnn itirazlarna ve Charles d' Anjou'nun isteinin kuvvetli olmamasna ramen, Sanudo kiliselerin birlemesinin baarlabileceini dnd grlmektedir: Era quasi in quella grandezza e potentia, che'l poteva essere, e nondimeno ebbe adire, che quel, che aveva era poca cosa ad' uno, che aspirava alla Monarchia del Mondo.66 Bizans ve Bat arasndaki yeni ayrln gerek sorumlusu olarak Sanudo, Charles d'Anjou'yu grmektedir.. Sanudo IV. Martin'e VIII. Michael'i (Ekim 1281) kiliseden aforoz ettirdi: et hiis auditis imperator Chiermiehalis predietus dixist, ego hoe reverta ad omni potentem deum; feci quod potui .67 Sanudo, IV. Martin'in sert tepkisinin sonucunun olduka kt bir netice getirdiini syledi. ilk olarak, Hristiyanlar arasndaki dmanlk tekrar belirdi. ikinci olarak, Bizans imparatorluunu elegeirmek iin Romanya'daki Venedik hakimiyetine zarar verdii ispat edilmi bir ok bo plan vard. Sonu olarak, Kilise hem topraklara hem de imparatorluun halkna sahip olsun diye Papa ve Charles d' Anjou'nun kendileri farkl bir yol takip etmeliydiler. Bunu

65 Hopf, Istoria, s. 137. "Translazione" burada "transfer" anlamndadr. Cf. Kunstmann, Studien, Letter II, s. 773. 66 Hopf, Istoria, s. 138. Cf. Gregoras, I, s. 123. 67 Kunstmann, Studien, Letter II, s. 774. Bu balantda, Sanudo'nun diplomatik kurnazlnn gzel bir rneini bulabiliriz: Fransa Kral YI Philip'e yazd bir mektupta VIII. Michael'i tekrar kiliseden aforaz ettiini belirtiyordu. Fakat o, Fransz kraliyet ailesinin onurunu krmamak iin Charles d'Anjou'yu bu sulamaya dahil etmedi. Sanudo, sadece IV. Martin'in nemli lortlannn tavsiyelerinde roloynadn yazd: Kunstmann, Studien, Letter VI (1334), s. 802.

Marino Sanudo Torsello, Bizans ve Trkler: 1332-1334 Trklere Kar ttifakn Perdearkas
o

203

VIII Michael ve onun patrii (John Becos) tarafndan izlenen politikalara ramen gerekletirmeliydiler 068 Sanudo tarafndan sylendii gibi hikayenin kalan ksm ittifakn dalmasma zc bir yorumdur. Bunu Sicilyallarn akam dualar takip etti ve bundan sonra Anjou hanedan ile Aragon hanedan arasndaki savalar devam etti069 Bizansllara gelince VIII. Michael zellikle Paphlagoni'daki (Kk Asya) bat snrlarn batya doru istila yapabilmek iin ihmal etmek zorunda kald. "de quali molto temeva e massime del Re Carlo predetto e di Veneziani.,,70 Sanudo, izmay sona erdirmede srar etti ve bir kez daha Tanr yzn inananlarna evirecekti. izmann balangcndan beri Hristiyanlar kuatan sorunlar ortadan kaldracakt.71 Sanudo'nun VI. Philip'e yazd mektupta, (1334) onun Bizansllarn sularn rtbas etme kampanyas aka grlmektedir. Venedikliler ile III. Andronicus'un ittifakn desteklemek ve hakl karmak istemesi gerei bunu yeterli bir ekilde aklar. Fakat o kesinlikle XXII. John ve III. Andronicus arasnda bir kez daha balayan kiliselerin ittifak iin yaplan grmeler vastasyla almasnda yardm etti. Olduka ilgin olan, Papann byle bir ittifaka muhtemelen faydas olacak olan Andronicus'u ikna etmek iin kulland ifadeler Sanudo'nun ifadelerini ok hatrlatmaktadr. 1333'de Papa, Bizansllarn gerek kilise inancna dnmedike Mslmanlardan ac ekmeye devam edeceklerini ilan ediyordu. 1334'de Sanudo III. Andronicus'a imparatorluun eytan gnlerine girdiini ve Schism yznden Trk ve Katalan kafirlerinden ac ekeceklerini yazd. Bu nokta hatta Andronicus'un kars Anne Savoy'a yazlan bir mektupta daha gl bir biimde vurgulanmtr: Deus per manum Turcorum 00'tuum virum .0.ajflixit.72 Sanudo, bu kez Bizansllarn kiliseleri birletirmek amacyla yaptklar aklamalarda samimi olduklarna ikna oldu: ipsi Graeci non possunt videre aliquam viam nec modum ut evadant a manibus Turchorum et Tartarorum infidelium, quin perficiatur unio fidei.73 Sanudo Bizans' yakn zamanlarda
Kunstmann, Studien, Letter II, s. 775. Cf. Wolff, Fragmentum, s. 153. Hopf,lstoria, s. 138,147; Kunstmann, Studien, Letter VI, s. 803. 70 Hopf, lstoria, s. 144. 71 Kunstmann, Studien, Letter VI, s. 804. 72 1333-1334 kiliselerin birlii ile ilgili grmeler iin baknz: Norden, Papsttum, s. 694 vd., Raynaldus, 1333, #XVII-XIX; 1334, #1-VI. III. Andronicus'a yazlan mektup: Raynaldus, 1334, #1, Anne Savoy'a yazlan mektup iin Raynaldus, 1334, #III. XXII. John'un ifadeleriyle Sanudo'nun ifadelerini karlatrmak iin: o o quanta mala ex hujus unionis fraetione fidelibus eatholieis evenerunt! ... Et Graeci et quasi omnes sunt eonsumti cum sequentibus eorum vestigia ... Et sieut praedietaefractio unionis, ut ostenditur, multum displieuit domino nostro Jesu Christo, cujus sanguine pretioso sumus redemti, ita sum eertus, quod si ipsa unio effectualiter traetatum haberet, esset e converso. Kunstmann, Studien, Letter VI, s. 803. 73 Kunstmann, Studien, Letter VI, s. 804.
68 69

204

A.

LaIOU - Murat

Kei

ziyaret ettiini, eski patrik Niphon (1310-1314) ile sohbet ettiini ve iki kilisenin birletirilmesi fikrinde olan piskoposlar ve manastr rahipleriyle grmeler yaptn iddia etti. Sanudo'nun Niphon'un ittifak isteinde byk arlkta roloynad grlmektedir ve III. Andronicus zerinde Niphon'un byk oranda etkili olduunu yazd ve bunu yerine getirmeyi umdu.74 Bizans'a kar gsterilen bu olumlu tutum Sanudo'nun nerilerine baknca olduka farkl grlebilir. Sanudo'nun srarla zerinde durduu meselelerin baarlabilecei tahmin edilmiyordu. Bizansllar kilise1erin birlemesini istemeyecek gibiydi. Onun yazd ekliyle bu durumda biz izmatikler olarak onlarla ilgilenme1iyiz. Papa stanbul'u Venediklilerin yardmyla ele geirebilecek bir adama mracaat etti: nam ipsi Veneti habent jus scientiam et potentiam in hoc.75 Bu tarih hatas teklif, Fransa Kralnn ok yaknda bir Hal Seferi dzenleyeceini bekleyen bir anlayla aklanabilir. Sanudo' dan daha doalolan ey IV. Hal Seferinin bir cevab istemekti! Sanudo'yu motive eden ve ilgilendiren sorunun bir kez daha dnlmesi gerekir. Benim grme gre Sanudo, nem srasna gre olaylarn dzenlendiini gstermektedir: o, Kutsal topraklar kurtarmak, Msrn politik ve ticari gcn krmak ve Hristiyanl birletirmek istedi. Onun Trk problemiyle ilgisi l320'lerin sonlarna doru ve 1330'larn balarnda st seviyeye kmtr. Fakat Trk probleminin zm iin Hal Seferi dzenlenmesi kesin bir zm yolu olduu iin geici bir ilgi olmutur. 1332'de Trk kart ittifak oluturulmak iin yaplan uzun grmeler, Avrupa'nn uramas gereken sorunlar ierisinde olduka kk bir blmn oluturuyordu. Avrupa'nn halletmesi gereken daha nemli problemleri vard. Dnyevi bir g olarak Venedik, Avrupa topraklarnn ierlerine doru Trk ilerlemesini engellemek iin gayret gstermeye balad. lk defa batl bir g, Trk tehlikesinin Bizans' etkileyecei kadar Bat Avrupallar da etkileyeceinin farkna vard. Grmelerin uzunluu ve zayf sonular Trklere kar ortak bir savunmann tekil edilmesinin byk zorluklarnn kantyd. Geni apl bir hareket dzenleme fikrinden ve Venedik'in, Bizans'n ve papann farkl tutum sergilemesinden dolay bu etkisiz ittifakn gereklemesini zorlatrmtr. ayet Papa lmemi olsayd, VI. Philip daha fazla yardm edebilir, III. Andronicus 1334'te kendi donanmasn meydana getirmeyi baarabilir, ittifakn dier yelerinin katlm salanabilir ve daha etkili hareket edilmesi salanabilirdi. B u tr hipotez sorularn bir tarafa brakarak Marino Sanudo'nun anlalmas g karakteri Trklere kar keif seferi dzenleme projesi noktasndan ve Bizans'a ynelik tutumu daha gerek bir hale gelmitir. O, olduka karmak bir adamd ve ilk bata kaba olduu kadar basit grnne ramen olduka kurnaz biridir. Sanudo, kesinlikle iyi bir Venedikliydi. Onun en

74
75

Kunstmann, Studien, Letter V, s. 804-805. Kunstmann, Studien, Letter VI, s. 805-806.

Marino Sanudo Torsello, Bizans ve Trkler: 1332-1334 Trklere Kar ttifakn Perdearkas

205

byk ilgisi Venedik'ti ve onun Hal projesi ancak gerekleri ve uluslararas ticaretin gcn bilen biri tarafndan anlalrd. 1261 sonras Bizans-Avrupa ilikilerinin tarihini iyi bildii iin, Sanudo ou Hal projesinden daha esnek bir proje zerinde durdu. Hayatnn daha sonraki ksmnda Venedik Cumhuriyetinin resmi olmayan szcs gibi davrand. Hayatnn geri kalan ksmnda yazd mektuplarnda Kutsal topraklar kurtarmak eklinde zetlenebilecek ilk projesinden vazgemedii grlr. Sanudo, Trklerle savamak yerine yerel meselelerle megulolan Hristiyan dnyasn grdnde znt ve mitsizlie kaplmve hatta onlara kar fke duymutur.. Bir ortaa adam uyank olmalyd. Fakat btn zelliklerinden en faydal olan sadece dnyevf gdlere sahip olmak ve olaylara o ereveden bakabilmekti. Marina Sanudo, bir diplomatt ve Venedik'in szcsyd. Nihayet btn bunlardan ziyade Marino Sanudo, Hal propagandacsyd.