T.C.

DOKUZ EYLL NVERSTES GZEL SANATLAR ENSTTS FLM TASARIMI ANASANAT DALI YKSEK LSANS TEZ

2000 SONRASI TRKYE SNEMASINDA KLTREL, SYASAL, TOPLUMSAL VE EKONOMK HAYATIN GEREK TEMSL

Hazrlayan Ufuk TAMBA

Danman Prof. Dr. Ouz ADANIR

ZMR - 2011

YEMN METN Yksek Lisans Tezi olarak sunduum 2000 Sonras Trkiye Sinemasnda Kltrel, Siyasal, Toplumsal, Ekonomik Hayatn Gereki Temsili adl almann, tarafmdan, bilimsel ahlak ve geleneklere aykr decek bir yardma bavurmakszn yazldn ve yararlandm eserlerin kaynakada gsterilenlerden olutuunu, bunlara atf yaplarak yararlanlm olduunu belirtir ve bunu onurumla dorularm.

..../..../.......

Ufuk TAMBA

II

TUTANAK

Dokuz Eyll niversitesi Gzel Sanatlar Enstits nn ......./......../...... tarih ve ......sayl toplantsnda oluturulan jri, Lisansst retim Ynetmeliinin ........maddesine gre Film Tasarm Anasanat Dal Yksek Lisans rencisi Ufuk TAMBA n 2000 Sonras Trkiye Sinemasnda Kltrel, Siyasal, Toplumsal ve Ekonomik Hayatn Gereki Temsili konulu tezi incelenmi ve aday ......./....../........ tarihinde, saat ....... da jri nnde tez savunmasna alnmtr.

Adayn kiisel almaya dayanan tezini savunmasndan sonra ......... dakikalk sre iinde gerek tez konusu, gerekse tezin dayana olan anabilim dallarndan jri yelerine sorulan sorulara verdii cevaplar deerlendirilerek tezin.............................olduuna oy...................ile karar verildi.

BAKAN

YE

YE

III

YKSEKRETM KURULU DOKMANTASYON MERKEZ TEZ/PROJE VER FORMU Tez/Proje No: Konu Kodu: niv. Kodu: Not: Bu blm merkezimiz tarafndan doldurulacaktr.

Tez/Proje Yazarnn Soyad: TAMBA Ad: Ufuk Tezin/Projenin Trke Ad: 2000 Sonras Trkiye Sinemasnda Kltrel, Siyasal, Toplumsal ve Ekonomik Hayatn Gereki Temsili Tezin/Projenin Yabanc Dildeki Ad: The Realist Represantation of Cultural, Political, Social and Economical Life in Turkish Cinema in Post 2000s Tezin/Projenin Yapld niversitesi: D.E.. Dier Kurulular : Tezin/Projenin Tr: Yksek Lisans: Doktora: Tpta Uzmanlk: Sanatta Yeterlilik: Tez Danmanlarnn nvan: Prof. Dr. Ad: Ouz Soyad: ADANIR ngilizce Anahtar Kelimeler: 1- Reality 2- Realism 3- Social 4- Political 5- Representation Dili: Trke Sayfa Says: 120 Referans Says: 191 Enstit: G.S.E. Yl: 2011

Trke Anahtar Kelimeler: 1- Gereklik 2- Gerekilik 3- Toplumsal 4- Siyasal 5- Temsil Tarih: mza:

Tezimin Eriim Sayfasnda Yaynlanmasn stiyorum:

Evet

Hayr

IV

ZET

Trkiye, 2000-2010 yllar arasnda, ekonomik byme ve siyasal alanda yaanan deiimlerin etkisiyle, toplumsal ve kltrel alanda da nemli deiimlerin yaand bir sreten gemektedir. Trkiye Sinemas da, yine ayn dnemde, zellikle ekilen film ve izleyici saysnda yaanan artla beraber bir ykseli trendine girdiini gstermektedir. Henz endstrileme aamasn tamamlamam olan Trkiye Sinemasndaki bu bymenin byk lde dsal faktrlerin bir sonucu olduu sylenebilir. zellikle televizyon endstrisinin, sermaye, ekipman, teknik ekip ve oyuncu kaynaklarnn bu alanda yaygn olarak kullanm film saysn arttrmtr. kinci faktr ise, film ekiminde kullanlan dijital teknolojilerin ucuzlayp yaygnlamasdr. Bu faktrlerin etkisiyle, Trkiye Sinemasnda film ve seyirci saysnda bir patlama yaanmaktadr ancak yine bu faktrlerin etkisiyle, toplumsal hayatn gereki bir temsilini sunmaya alan filmlerin says olduka azdr.

ABSTRACT

Turkey is undergoing a process involving important changes in social and cultural domain under the influence of economical growth and changes in the political field between 2000 and 2011. Turkey's Cinema also displays a rising trend in the same period with the increase in, especially, the number of films made and the magnitude of audience. It can be said that, this growth in Turkey's Cinema, which has not yet completed its industrialization stage, is due to, to a great extent, the external factors. Especially an extensive use of the capital, equipment, technical crew and actor resources of television industry has increased the number of the films made. A second facfor can be named as that the prices of the digital technologies in filmmaking had decreased and they had become more widespread. Under the influence of said factors, there is a boom in the numbers of film and audience in Turkey's Cinema, however, again under the influence of the same factors, the number of the films that are seeking to provide a realistic representation of social life is quite few.

VI

NSZ

Sinemayla ilikim, 1999 ylnda bir ksa filmin setinde almamla birlikte izleyici olmann tesine geti. Daha sistemli bir ekilde film izlemeye, ynetmenler zerine aratrma yapmaya, filmlerin ileyi mekanizmalarn anlamaya altm. Bu almalarm daha sistemli bir hale dntrmek iin, 2002 ylnda Dokuz Eyll niversitesi Gzel Sanatlar Fakltesi Sinema-Tv Blmne girdim. Akademik eitimim boyunca beni her konuda destekleyen, dostane bir ekilde bana yardmc olan hocalarmn, almalarm yksek lisans dzeyinde de srdrmem iin farknda olmadan da olsa beni tevik ettiklerini sylemeliyim. Bu oniki yllk sre boyunca, kuramsal almalardan daha ok film yapmnn pratik srelerinde yer aldm. Televizyon dizilerinde, byk bteli film setlerinde, klip ve tantm filmlerin ekimlerinde, dk bteli sinema filmlerinde ve btesiz ksa filmlerde altm. Trkiyenin tarihsel ve toplumsal gerekliinden bamsz olmayan Trkiye Sinemasnn, bu gereklikten soyutlanmasn ve salt para kazanmann ya da kiisel prestij yaratmann bir arac olarak grlmesini hep yadrgadm. Bu alma, bu bak amn bir sonucu olarak ortaya kt. Tez almam boyunca, zgn bak asyla bana farkl pencereler aan, beni doru sorular sormaya ynelten, tezi ekillendirmemde yardmc olan tez danmanm Ouz Adanra, beni srekli tevik eden Ertan Ylmaza, ok deerli uykusundan dnler vererek her konuda byk bir sabr ve zveriyle yan bamda olan sevgili Saboma, her ardmda yardmma koan Emel Yuvayapan ve Emrah Zramana, eviri konusunda yardmc olan Bar Yldrma, tez konusunda nerilerini paylaan Burak Bakra, her trl maddi manevi destei sunan aileme ve fikirleri ve destekleriyle hep yanmda olduklarn hissettiim tm dostlarma ve hocalarma iten teekkrlerimi sunarm.

VII

NDEKLER

2000 SONRASI TRKYE SNEMASINDA KLTREL, SYASAL, TOPLUMSAL ve EKONOMK HAYATIN GEREK TEMSL

YEMN METN TUTANAK YK DKMANTAYON MERKEZ TEZ VER FORMU ZET ABSTRACT NSZ NDEKLER

ii iii iv v vi vii viii

GR BRNC BLM 1.1. SNEMADA GEREKLK VE GEREKLK 1.1.1. Sanat ve Gereklik 1.1.2. Sanatta Gerekiliin Ortaya k 1.1.3. Modern Sanat ve Gereklik
1.1.4. Sinemada Gerekiliin Tarihsel Geliimi

7 7 10 14 17 20 22 23 25 26

1.1.4.1. Belgesel Sinema 1.1.4.2. Sovyet Sinemas 1.1.4.3. Kurmaca Filmler ve Gereki Araylar 1.1.4.4. talyan Yeni Gerekilii 1.1.4.5. Yeni Gerekilik Sonras Dnya Sinemas

VIII

KNC BLM 2.1. 2000-2010 YILLARI ARASINDA TRKYEDE YAANAN DEMLER 2.1.1. 2000 Sonras Trkiye 2.1.1.1. Ekonomik Deiimler 2.1.1.2. Siyasal Deiimler 2.1.1.3. Toplumsal Deiimler 2.1.1.4. Kltrel Deiimler NC BLM 3.1. 2000 SONRASI TRKYE SNEMASINI ETKLEYEN FAKTRLER 3.1.1. Televizyon Endstrisinin Trkiye Sinemas zerine Etkileri 3.1.1.1. Ekonomik Faktrler 3.1.1.2. Teknik, Epistemolojik ve Estetik Faktrler
3.1.2. Teknolojinin Geliimi ve Ucuzlamas 3.1.3. Sinema Okullar 3.1.4. Film Datm 3.1.5. Sinema Destek Fonlar

30 30 30 31 33 36

37 37 37 40 45 48 49 50 52 52 54

3.1.6 Tarihsel Faktrler 3.1.6.1. 1960-1980 Yeilam Sinemas Dnemi 3.1.6.2. 1980-2000 Yeilam Sonras Dnem 3.2. 2000-2010 YILLARI ARASINDA TRKYE SNEMASINDA GEREKLK VE GEREKLK 3.2.1. Ticari Sinema 3.2.1.1. Neeli Hayat 3.2.2. Ynetmen Sinemas 3.2.2.1. Dokuz

58 59 65 70 84
IX

3.2.3. Politik Sinema 3.2.3.1. Press 3.2.4. lk Filmler 3.2.4.1. ounluk 3.3. RNEK FLMLER ZERNDEN KARILATIRMALI BR DEERLENDRME SONU KAYNAKA ZGEM

87 94 98 101

105 109 113

GR

2000-2010

yllar

aras

Trkiye

Sinemasnda,

nceki

dnemlerle

kyaslandnda, ekilen film says asndan, filmlerin anlatt ykler ve bunlarn anlatm biimi asndan ve gelien teknolojik olanaklarn film yapm srelerine etkisi asndan kkl bir deiim yaand grlmektedir. 2000-2010 aras Trkiyede ekilen filmlerde gzlenebilen deiim, bu tezin inceleme alann oluturmaktadr. Bununla birlikte almann ana sorusu, tez danmanm Prof. Dr. Ouz Adanr ile tez konusu zerine grmelerimiz esnasnda net bir grnm kazanan Bu filmler, Trkiye gereini ne kadar yanstyor? sorusu ekseninde ekillenmektedir. Bu balamda, sinemann gereklikle kurduu ilikinin dinamiklerini aratrmak, sinemada gerekiliin tarihsel geliimini filmler ve bu alandaki kuramsal almalar nda incelemek, tezimin birinci blmnn ana gvdesini oluturmaktadr. kinci blm ise, ncelikle, tarihsel ve toplumsal bir ereve ierisinde; 2000 sonras Trkiyede yaanan deiimler, bunlarn Trkiye Sinemas zerinde etkileri ve Trkiye Sinemasnn bu sreci yeniden yorumlayp aktarma kapasitesi zerine yaplan aratrmalar ve varlan sonulardan olumaktadr. Btn bu aratrma srecinde, genelde sinemaya, zelde de Trkiye Sinemasna neden gerekilik perspektifinde yaklatmz ve neden bir gerekilik beklentisi ierisinde olduumuzu sorguladm. Aslnda genel olarak gerek Trkiyede, gerekse dnyada sinema izleyicilerinin filmlerden byle bir beklenti iinde olmad sylenebilir. Aksine, insanlar filmlerin kendilerine vaat ettii dsel dnyaya daha ok ilgi gstermektedirler. Gie baarsn bu konuda bir l olarak alrsak, dnyada fantastik filmlere ynelik hi bitmeyen ve giderek artan ilginin, bunun bir gstergesi olduu sylenebilir. Ayn ekilde Trkiyede son on ylda en ok izlenen on filmin neredeyse tamam, herhangi bir gereklie dayanmayan komedi filmlerinden (Recep vedik serisi, A.R.O.G, G.O.R.A) ya da

toplumun ilkel milliyeti gdlerinin kaba bir zdelemeyle fantezi dzeyinde tatmin edildii Kurtlar Vadisi serisinden olumaktadr. Gereki ya da gereklii temsil etme iddiasndaki filmlerin, izleyici nezdindeki durumu ise hi i ac grnmemektedir. Bu filmlerin, yz bin kii tarafndan izlenmesi, ou zaman ynetmenler iin gie baars anlamna gelmektedir. Roy Armesin Sinema ve Gereklik kitabnda belirttii gibi; Sinema yaammzn olgulara dayal kaydedilmesi kadar bizi kendimizden uzaklatran bir elencedir de; toplumsal sorunlarmz tanmlayabildii gibi bizim dlerimizle de ilgilenebilir. zleyiciler bunu kesinlikle hisseder ve izleyicilerin daha byk bir ksm iiler ya da balklar zerine yaplm gereki filmdense bir mzikal veya bir western filmini izlemeye gider.1 Peki buna ramen neden hala ticari bir etkinlik ve olduka pahal bir sanat olan sinemadan byle bir beklenti ierisindeyiz? Bu soruya bulabileceimiz bir ka yanttan ilki dierlerine gre daha nesnel bir yanttr: Sinema tarihi boyunca kalc olmay baarabilen ve bugn bile hala sinemayla ilgilenen insanlarn ilgisini eken filmlerin pek ou gereki filmlerden olumaktadr. Dev btelerle ve dnyaca nl oyuncularla yaplm byk seyirliklerdense, drst ve ak szl birok dk bteli filmin daha uzun mrl olma ansna sahip olduunu sylemek kesinlikle dorudur.2 kinci yant ise daha zneldir: Sinemann doasnda olan gerei yanstma potansiyeli, ona insanln sorunlarn yanstma konusunda bir sorumluluk yklemektedir zellikle Trkiye gibi sorunlarn grmezden gelinerek ve yok saylarak yapsallatrld bir lkede, sinema, insanlarn bu yapsallam sorunlara baknda yeni pencereler ama potansiyeline sahiptir. Sonuta filmler ya da btn olarak sinema, dnyay deitirip dntrme gcnde ya da iddiasnda deildir.

Roy Armes, Sinema ve Gereklik, ev. Zeynep zen Barkot, Doruk Yaynclk, 2011, s.20-21 A.g.e., s.21

Ancak, ana kar sorumlu olan bir sinemann toplumsal, kltrel, politik ve sanatsal adan nasl bir zenginlik olduunu bize sinema tarihi gstermektedir.3 2000 sonras Trkiye Sinemasn byle bir perspektifle incelemek konusunda beni ynlendiren nc neden ise, Trkiye Sinemasnn 1960-1980 yllar arasndaki kayda deer film ve ynetmenlerinin, gereki oluu ve bunlarn sinema tarihimizde nemli ve deerli bir yer tutmasdr. 2000 sonras dnemi belirleyen, nemli ve son faktr de, teknolojinin hzl geliiminin bir sonucu olarak, film yapm teknolojisinin ucuzlamas, yaygnlamas ve bylece bu alann, film yapma iddiasnda olan neredeyse herkese alm olmasdr. Teknolojinin ucuzlamas sonucunda onlarca gen ve yeni ynetmen ilk sinema filmlerini ekmi, bamsz film yapma iddias, byk paralar batrmak olarak tanmlayabileceimiz ekonomik tehditten kurtulmutur. Ancak bu durumun kendisi de zellikle alma koullar ve profesyonelliin geliimi asndan yeni pek ok sorunu da beraberinde getirmitir. Trkiye Sinemasnn, incelediimiz bu son on ylda film saysnda ve eitliliinde gsterdii atlmn, tarihsel bir neme sahip olup olamayaca sorusu, btn bu faktrlerin doru deerlendirilmesiyle cevaplanabilir. Ancak yine de bu filmleri ve dnemi yarna tayacak ve deerli klacak, sinemamz belli bir estetik deere ve belki zgn bir dile ulatracak ynelimin Trkiye gereine ayna tutmak olacan dnmekteyim. Bu filmler, lke gereini ne kadar yanstyor? Bu soruyu daha deiik bir biimde soracak olursak, son on yl ierisinde yaplan filmlerden rastgele bir seki yaptmzda ve dnyann farkl corafyalarndan insanlara bu filmleri izlettiimizde, onlarda oluan Trkiye algs, Trkiye gerekliine ne kadar yakn ya da uzak olacak? Bu temel soruyu unutmadan baka sinemalar rnek vererek bu konuyu amlayabiliriz.

Bu konuda en iyi rnek, 2. Dnya Sava sonras Yeni-Gerekilik olarak ortaya kan ve sanatsal zirvesine 1960-70 yllar arasnda ulaan talyan Sinemasdr.

Dev bir endstri olan ve btn dnyaya filmlerini satan Hollywood filmleri, Amerikan toplum yaps, kltr, ekonomisi, tarihi, siyasas hakknda saysz enformasyonla doludur. rnein bizler, Harlemde yaayan siyahlarn dinledii mziklerden tutun giyim tarzna, konuma biimlerinden tutun aile ilikilerine dair pek ok bilgiye Amerikan filmleri sayesinde sahip olabiliyoruz. Ayn ekilde Amerikan tara hayat ya da byk ehirlerin dnda kurulu banliy yaam, hukuk sistemi ya da i dnyasndaki ilikiler, dini geleneklerin Amerikan toplumundaki yeri, cenaze trenleri, su dnyas, elence dnyas, medyann yaps ve politikaclarn hayatlar hakknda da bu filmlerden neredeyse yabanclk ekmeden Amerikada yaayabilecek kadar bilgi alabiliyoruz! ran Sinemas iin de ayn eyleri syleyebiliriz. ranl baz ynetmenler, 1979 ylnda yaplan slamc darbenin ardndan randa ortaya kan gereklii yanstmak konusunda ar sansr koullarnda dahi tavizsizdir. ran Sinemas, ran toplumunda kadnn yerinden, Tahrann kuzeyi ve gneyi arasndaki gelir uurumuna, zenginlerin yapt ev partilerinden, ranl yoksullarn hastane koridorlarndaki aresizliine, trafik kemekeinde motosikletleriyle alan ve gnlk ilerle geinmeye alan kent yoksullarndan, snr kylerinde geimini kaaklkla salayan kyllere kadar pek ok konuda, ran corafyas ve insanlarn hayat hakknda gereki ykler anlatmaktadr. 1960 ve 70li yllarda ekilen talyan filmleri de ayn duyarllkta ve sinematografik adan daha da zengin bir sinemadr. Bu rneklerden anlalaca gibi, tez boyunca temel yaklam, beeri ilikilere yn veren, tarihsel ve toplumsal bir gerekliin temsilini tartmak olacaktr. nk kastedilen gereklik duyu organlarmzla algladmz dsal bir gereklik deildir. Gereklik, bir da gibi objektif ve jeofiziksel bir fenomen deildir. Gereklik her zaman dnyayla ilgili sylenen ya da anlalan bir eydir. Fiziksel dnya oradadr ancak gereklik her zaman bir kltrn deien arzular ve tutumlar tarafndan oluturulan ok yzeyli objektif, ok biimli ve deien bir araclar kompleksidir. Gereklik dnyann oumuzun hemfikir olmay setii karmak bir

imgesidir.4 Ayrca yaanm olaylarn birebir aktarm olan kaba bir gerekilikten sz etmediimiz de aktr. Gerek bir genellemedir. Oysa dnya zgn bir yerdir, baka deyile, dnya tamamen farkl bir eydir- Dnya ile(gerekliin) yansmasnn birbirine kartrld bir yerde gerekle dnya arasnda hibir ilikinin kalmad sylenebilir.5 phesiz ki sanatsal bir ekilde yeniden ele alnm sanatn asl gc olan illzyonu yaratmay baarabilen bir kurmacadan sz ediyoruz. Bu noktada yine Andre Bazine bavurmak gerekirse: Sinema, gerekilikle sonumazlk (geometrik erinin yaknlat ama asla temas etmedii dsel hat) ilikisi iindedir.6 Sonuta sinema asla gerekliin yerini alacak bir ey deildir. Ama zellikle ticari sinemann eilimi, teknii bu ynde gelimeye zorlamaktadr.7 Birinci blmde fiziksel gereklie benzerlik balamnda bu konular ele alacaz. Ancak yukarda da belirttiimiz zere, bu tezin yaklamndaki gerekilik aray illzyon yaratma kapasitesi zerinedir. Dolaysyla kastedilen gereklik de tarihsel ve toplumsal bir balam iaret etmektedir ve felsefi olmaktan ziyade estetik bir kategoridir. Ama estetik adan dahi olsa gerekliin kavranmasn ve sanatsal adan yeniden ina edilmesini felsefi olandan kopartamayz. nk sanat da kltrel, ekonomik, sosyolojik, teknolojik ve politik bir atmosferin ierisinde, bu faktrlere bal olarak, tarihsel bir geliimi srdrr. Btn bu faktrlerin hem genel olarak sanatsal algy hem de tek tek sanatlarn dnya grlerini ve estetik eilimlerini biimlendirdiini gzard edemeyiz. Ancak sinemay gerekilik balamnda incelerken unutulmamas gereken en nemli unsur sinemann ayn zamanda bir ticari bir etkinlik olduudur. Hatta sinema,

Robert Kolker, Film, Biim, Kltr, ev. Ertan Ylmaz, Deki Yaynevi, stanbul, 2009, s.33 Jean Baudrillard, eytana Satlan Ruh, ev. Ouz Adanr, Dou Bat Yaynlar, Ankara, 2005, s.35

Andre Bazinden Akt. James Monaco, Bir Film Nasl Okunur, ev. Ertan Ylmaz, Olak Yaynlar, stanbul, 2010, s.386
7

James Cameron, bu konuda ok iyi bir rnektir. Tm zamanlarn en yksek giesini yapm iki filmin ynetmeni olarak, Titanic filminde, geminin hemen hemen birebir llerde benzerini ina ettirmi, Avatar filmindeyse, hayal ettii dnyay yaratabilecei grsel efektlerin gelitirilmesi iin neredeyse on yl boyunca beklemitir.

btn sanat dallar ierisinde ticari kaygy en ok gzeten sanat daldr ve sonuta kresel lekte milyar dolarlarla ifade edilen bir endstridir. Fakat dier sanatlardan farkl olarak, tketicisi herhangi bir entelektel dzeye sahip, belli bir gelir seviyesinin zerinde elit evrelerden olumaz. Hatta tamamen ticari kayglarla hareket eden yapmclar iin sinema izleyicisinde olmas gereken son zellik entelektel olmasdr. Bu nedenle, sinemann gereklikle ilikisi irdelenirken onun ticari ynnn srekli hesaba katlmas gerekmektedir. Trkiye Sinemas, aslnda hala kendine has ve zgn bir sinema dilini ve estetiini arayan bir sinemadr. Bu balamda, Hollywood Sinemasndan, ran Sinemasna, Uzak Dou Sinemasndan, Avrupa Sanat Sinemasna pek ok sinema estetiinin etkisine ak, bunlara yknen pek ok rnein yan sra, az da olsa zgn yapmlarla karlalmaktadr. Tezin ikinci blmnde asl olarak bu estetik araylarn bir deerlendirmesi yaplmaya allmtr. Bu balamda, son on yln panoramik bir grntsn sunan istatistik veriler ortaya konulmutur. Film saysnn okluu ve yntem olarak salad kolaylklar nedeniyle bu filmler Popler/Ticari Sinema, Ynetmen/Sanat Sinemas, Politik/Siyasal Sinema ve lk Filmler olmak zere kategorilere ayrlmtr. Ayrca bu kategorilerin, genel zellikleri erevesinde gereklik ve gerekilikle ilikileri balamnda incelenmesine allmtr. Drt temel kategoriye ayrlan bu dnemdeki filmlerden, her bir kategoriye ait, o kategorinin zelliklerini en iyi yansttn dnlen filmler zerinden ayrca film zmlemeleri yaplacaktr.

1. BLM 1.1. SNEMADA GEREKLK VE GEREKLK

Sinema, dier sanat dallaryla kyaslandnda olduka ksa saylabilecek bir tarihe sahiptir. 1895 ylnda yaplan ilk film gsteriminin belki biraz daha gerisine gitmemiz gerekmektedir. Daha sinema ortaya kmadan, hareketin devamllna dair gzlerimizin ve zihnimizin bize oynad oyunlardan faydalanarak, basit oyuncaklarla yaratlan devingen grntler insanlarn ilgisine sunulmutur. Ancak yine de sanatsal ve estetik bir deerlendirme yapabilmek iin btn sinema tarihileri 1895 yln milat almaktadr. Sinema, bir kayt sanat olmasndan tr tekniin ve teknolojinin bir rn olarak ortaya kmtr. Ancak daha sonra geliim tarihi ierisinde, dram sanatnn anlat gelenekleri zerinde ykselen, resim, heykel, mimari, iir, roman ve mzii, kendi grsel-iitsel dili ierisinde dntrp kullanan yeni bir sanat dal haline gelmitir. Kendisinden nce varolan sanatlarn tarihsel geliimini de belli llerde devralm ya da onlardan etkilenmitir. Bu nedenle gereklik ve gerekilik konusunda sinema sanatnn incelenmesinde, bu konunun tarihsel olarak baka sanat dallar ierisinde gsterdii geliim ve deiimin de incelenmesi nemli olacaktr.

1.1.1. SANAT VE GEREKLK

Herhangi bir imgenin temeli gerekliktir.8 nsanln, maara duvarlarna yaptklar ilk resimlerden bu yana, sanatsal anlamda retilen, yaratlan btn imgeler, insan evreleyen d dnyann, fiziksel gerekliin sanat tarafndan, zmsenmesi ve kendi znel bak as, dnya gr dorultusunda oluturduu yeni bir formla davurulmasnn bir sonucu olarak ortaya kmtr. Ama alar ierisinde bu alglamann, yorumlamann ve davurumun, hem onu ortaya karan itkiler asndan, hem de onun varoluunun anlam asndan ok deiik biimleri olmutur. Her eyden nce sanat, ortaya kt ilk gnden bugne aslnda zel bir dil olarak var olmaktadr. Sanat, her eyden nce bir anlam retim srecidir. lkel

Boris Sukov, Gerekiliin Tarihi, ev. Aziz allar, Adam Yaynlar, 1976, s.11

dnemde, bunun ortaya kn salayan en nemli faktr by ve riteldir. Antropolojik ve arkeolojik almalar, talya'nn Fumene ve Fransann Chavet Maaralarnda 32 bin yl ncesine ait maara resimlerini ortaya karmtr. Avrupa ktasnda, 300 civarnda maarada bu resim ve heykelciklere rastlanrken bu saynn Afrika ktasnda bir milyonu bulduu tahmin edilmektedir. Sanatn kkenine dair yaplan almalarda, 19. yzyla kadar, bu eski ta ana ait maara resimlerinin varl bilinmemektedir. 19. yzyl sonunda Pireneler'de bu resimleri bulan arkeologlar byk bir aknlk yaam, hatta buna inanmak istememi ve bunlar sahte sanmlardr.9 Avustralyadan Amerikaya ve Asya ktasna kadar bu maara resimleri ve heykelciklerin, deiik tarihi zamanlara ait evrensel bir kltrn paralar olarak, dnyann hemen her yerinde, birbirinden bamsz bir ekilde olutuunu gz nnde bulundurarak, insanln evriminde ortak bir dizi faktrn bunlarn ortaya kn koullad varsaylmaktadr. nsanlarn hayatta kalmak iin doaya kar vermi olduklar mcadelede, bu resimlerin ve heykelciklerin zel anlam, ilkel insann ortak kltr olan by ve ritellerde grlmektedir. lkel insan, kendisini iinde yaad doann bir paras olarak grmektedir. Hayatta kalma sava ierisindeki ilkel insan, doa olaylarnn insan hayatna dorudan etkisi karsnda, fiziksel gerekliin bu dolaysz etkilerine ancak by ile kar koyabileceini dnmtr. Bu ilkel insann, dolaysz bir ekilde maruz kald gereklii aknlamak iin gelitirdii bir yntem olarak gerekliin zihinde zmsenip, yorumland ve yeniden retildii bir sre olarak karmza kmaktadr. Bysel dn, bir eyin belirtisini yeniden retmek, dier bir deyile taklit etmek yoluyla onun gereklikini arma eylemidir.10 Maara duvarlarna resmedilen av sahneleri ve zerine mzrak saplanm av hayvanlarn betimleyen kk heykeller, amalar bakmndan baarl gemesi istenen bir avlanma srecini hedeflerken, rettii armlar araclyla da sonrasnda sanatn zn oluturacak yanlsamay retmektedir. Ancak, insann/insanln bu zihinsel

Moisey Kagan, Estetik ve Sanat Dersleri, mge Kitabevi, ev. Aziz allar, s.213 Yrkhan nal, Dram Sanat ve Sinema, Hayalet Kitap, 2008, s.44

10

dzeyinde bu yanlsama sadece bynn bir arac olarak ilemekte ve gereklii yanstmaya almaktan ok simgesel bir zellik tamaktadr. Burada, insann ilkel bir zihinsel dzeyde de olsa, gereklikle (onun duyu organlaryla alglanan somut grnmleriyle) kurduu ban ve buradan hareketle rettii yanlsamann motifinin, ilkel insann hayatta kalmasn salayan avlanma etkinliinin baarya ulamasn amalayan by olduunu aka grmekteyiz. Yine bu balamda, kollektif bir yap arz eden ve mimetik zellikler tayan ritellerin de ayn amac tad bilinmektedir.11 nsanln yerleik hayata geiiyle birlikte, gerekliin sanatsal anlamda yeniden retimini koullayan faktrler de ortaya kmtr. zellikle Antik Yunanda tanmland biimiyle12, sanat, artk hayatta kalmann bir arac olarak bynn motive ettii bir sre olmaktan ok, dnyay yorumlama ve yeniden retmenin bir biimi olarak anlam retimine dnk zel bir dil olmaya doru evrilmitir. Bu noktadan sonra, sanatn gereklikle kurduu ilikilerin tanmlanmaya balad bir dnemden bahsedebiliriz. Platon ve Aristonun sanat ve estetik zerine ne srd dnceler araclyla, sanatn gereklikle kurduu ban anlalmasnda bir anahtar olan mimesis (taklit) kavram ortaya kmtr. Platona gre mimesis; onun felsefi balamda ortaya koyduu dealar Dnyas retisine paralel olarak, ...btn yaratlm eyler, nesneler kendi ezeli arketiplerinin ya da formlarnn taklitleridirler. mgeler de bu ezeli, ncesiz, sonrasz arketiplerin ya da formlarn resimlerde, dramatik iirlerde ve arklarda yanstlmalarndan baka bir ey deildirler.13 dncesinde yanssn bulur. Aristo ise mimesise, gerekliin sadece taklit edilmesi balamnda deil, ahlaki adan yararllk penceresinden de bakar. Tragedyalar, insan eylemlerinin, yaamnn bir taklidi olmasndan daha ok olmas gerekene uygundur. Bunun amac, korku ve acma duygular uyandran tragik

11

Bu konuda yaplan antropolojik almalarn en nemlileri Marcel Maussun Sosyoloji ve Antropolojisi ile Malinovskinin By, Bilim ve Dini, bu ritellere ilikin ok ayrntl bilgiler ve eitli rnekler verir.
12

Latince Ars (sanat) ile Yunanca Tekhne (zanaat) etimoloji asndan u ayn anlam tar: pratik kurallarla belirlenmi bir zanaat uygulama
13

Nejat Bozkurt, Sanat ve Estetik Kuramlar, Asa Kitabevi, 2000, s.93

eylemler araclyla, izleyicisinin ruhunu tutkulardan arndrmaktr. Tragedyay ethosa dayal bir sanat olarak gren Aristo, duyusal olarak kavranabilen realite ile olmas mmkn olan, beklenilen idealite alann, mimesiste birletirerek sanat araclyla gerekliin almasn hedefleyen bir anlay ortaya koymaktadr. Ortaada, ilkel alardan ve antik dnemden farkl olarak, tek tanrl dinlerin zellikle Hristiyanln maddi dnyay ve gereklii ikinci planda tutan, tanrsal olan asl gereklik olarak kabul ettirmeye alan anlay nedeniyle, sanat gereklii yanstmaktan ok, dinsel yklerin ve ikonografinin yanstcs bir konuma gerilemitir. Bilim ve sanat zerindeki bu baskc dnemin sonrasnda, Bazinin bat resminin ilk gnah olarak tanmlad perspektif, gerekliin yanstlmasnda tarihi neme sahip bir bulu olmutur. Ancak 15. yzylda bat resmi tinsel gereklikleri, ona uygun formda ifade etmeye ynelik eski kaygsndan, bu tinsel ifadeyi d dnyay olabildiince mkemmel bir taklitle tamamlama abasna ynelmeye balad. Kesin an phesiz, ilk bilimsel buluun ve bir anlamda mekanik yeniden retim sisteminin, yani perspektifin kefiyle geldi.14

1.1.2. SANATTA GEREKLN ORTAYA IKII

Sanat alannda, Bazinin tabiriyle insann gerekilik taknts, tarihsel bir sreklilik arz etmektedir.. Sanatnn znel bak asn da barndran gereki bir yanstma biimi, alar boyunca insann yanlsamaya/illzyona ynelik arzusunu tatmin etmeye almtr. Daha nce zel bir dil ve anlam yaratma arac olduunu belirttiimiz sanat zerinde, gerekilik, Rnesans ile birlikte, Rnesans gerekilii olarak ortaya kmtr. Da Vincinin En mkemmel resim yapma tarz, geree en benzeyenini saptamaktr.15 nermesi bu ada ve sonrasnda sanatlarn temel ynelimi haline gelmitir. Gerekilik, daha baskn bir anlay olarak biim ve ierik zerinde belirleyici olmaya balamtr. Ayrca, bu dnemle birlikte, gerekilik, kiisel bir sanatsal anlay/tercih ya da tarihin belirli bir dneminde etkili olan bir akmdan te temel bir sanatsal anlay haline gelmitir. Aziz allar, Gerekilik Estetii kitabnda, gerekliin alglanma biimleriyle ilgili tarihsel dnm yle

14

Andre Bazin, Sinema Nedir, yaynlanmam eviri, ev. Ertan Ylmaz, s.6 Mutlu Parkan, Sinema Estetii ve Godard, leri Kitabevi, zmir, 1994, s.17

15

10

tanmlamaktadr: lkel toplumlarda gerekliin animist, kleci toplumlarda mitolojik, feodal toplumlarda da teolojik olarak kavran karsnda Rnesansla birlikte gerekliin ilk kez bilimsel olarak kavranna rastlarz.16 nsan, iinde yaad gerekliin doasn kavramaya her zaman mthi bir merak duymutur. Bu konuda, felsefe ya da bilimin olduu kadar, bir illzyon retim arac olarak sanatn da gereklii kavrama konusunda insanla sunduu esiz deneyimin, onun bu merakn karlama konusunda tad potansiyeli belirtmeliyiz. Hatta Leninin gerekliin Gizli Dzeni olarak adlandrd ileyi mekanizmalarn, belki de bilimsel yasalar ya da felsefi dnceden ok, sanatn zel dili aklayabilir.17 Ancak yine de sanat alanndaki gelimelerin ve yetkinlemenin de, toplumsal anlamda yaanan ilerlemenin bir sonucu olduunu gz ard edemeyiz. Rnesans felsefesinin hmanist z, insan, tanryla deil d dnyayla ilikisi zerinden anlamaya almaktadr.18 Bilimsel alandaki gelimeler ve felsefe alannda pozitivist ve rasyonalist dnce sistemlerinin gelimesi, sanatsal ifade biimlerini de dorudan etkilemeye balamtr. Plastik sanatlarn dnda, edebiyat ve dram sanatlarnda da gereki eilimler ilk olarak bu dnemde ortaya kmtr. Shakespeare, Cervantes, Rabelais gibi byk ozanlar, insan tarihsel ve toplumsal gereklii ierisinde yanstan ilk gereki yazarlar olarak gsterilmektedir. Bu balamda, zihinsel, ekonomik, siyasal, kltrel, bilimsel, teknolojik geliim ve dnmlerin, btn sanat dallarnda gerekliin yanstlmas konusunda

16

Aziz allar, Gerekilik Estetii, De Yaynevi, stanbul, 1986, s.112

17

Bu nitelik Lenin in szn ettii gerekliin gizli dzeninde kendini gsterir. Gerekliin gizli dzeni varoluun yasalarnn, dncelerle kolayca aklanamayacak kadar karmak ve bu yasalarn gereklemesinin nceden kestirilemeyecek kadar dolambal olduu anlamna geliyordu. Leonardo ya da Lenin, Goethe ya da Tolstoy gibi byk yaratclarda rastladmz gerek saygs bu bilgiye dayanr. Bertolt Brecht, Sosyalist Gerekilik ve Toplum, ev. Cevat apan, Payel Yaynlar, 1986, s.53
18

Dante, Bocaccio, Macchiavelli, Erasmus, Montaigne, Bruno ve Bacon gibi filozoflarn hmanist ve pozitivist dnce sisteminin olumas ve gelimesindeki katklar, dnem sanatlarnn zihinsel dnmnde de nemli bir ilevi yerine getirmitir.

11

gereki eilimlerin yaygnlamas ve yetkinlemesine yol at bir dnemin balam olduunu syleyebiliriz. Plastik sanatlarda ve zellikle resimde gerekliin yanstlmasnn teknik gelimeyle ilikisi, incelenmeye deerdir. Yine 15. yzylda yal boyann bulunmas ve Da Vincinin camera obscura tekniini gelitirmesi, bu alanda bir yetkinlemeye yol amtr. (Daha sonra paradoksal bir biimde tekniin geliimi sonucunda fotorafn bulunmas ve onun fiziksel gereklii yanstmak konusunda resim karsnda kyaslanamaz avantaj sayesinde, zelde resimde ve genelde plastik sanatlarda gerekilik d akmlar ortaya kmtr.) Plastik sanatlar ve zelde resim sanatnda, perspektif, yal boya, camera obscura gibi tekniklerin kullanmnda gelien ustalk, fotorafn ortaya kt 19. yzyla kadar, resim sanatnn gereki bir dorultuda gelimesini salamtr. Edebiyat alannda da zellikle romanda, yine tekniin geliimi araclyla gereki bir eilimin gelitiini syleyebiliriz. Matbaann bulunmasyla birlikte, daha geni bir kesime hitap etmeye balayan roman, insanlarn iinde yaad gereklikle daha yakndan ve ayrntl bir ekilde ilgilenmeye balamtr. (Resim iin fotorafn ortaya k neyse, roman iin de sinemann ortaya k odur. Fotorafn resim zerindeki etkilerine benzer etkilere, sinema da roman zerinde yol amtr.) Edebiyat ve zelde roman ise, gerekiliin asl geliim gsterdii alandr. Sinema alannda gerekilikle ilgili yaklamlarn ou sinema grsel iitsel bir sanat olmasna ramen- romann tarihsel geliiminden devralnmtr. Sinemann znde romanesk bir sanat olmas bu konuda belirleyicidir. Roman sanatnn yetkinlemeye balad 16. ve 17. yzyllarda gerekiliin z toplumsal zmlemeydi. Gereki yazar, bireysel olaylarla grnglerin ardnda yatan eitli toplumsal glerin hareket ve kar hareketinin genel izgisini ortaya koyar.19 Gereki edebiyat, doas gerei toplumun yaad sanclar ortaya karan toplumsal dinamikler zerine younlamaktadr. Lukacs, ada Gerekiliin
19

Boris Sukov, Gerekiliin Tarihi, ev. Aziz allar, Adam Yaynlar, 1976, s.19

12

Anlam adl yaptnda, Bizi ilgilendiren biimsel anlamda anlatm teknikleri arasndaki ayrmlar deildir. Bizim iin nemli olan, yazarn eserinin temelinde yatan, dnya gr, ideoloji ya da weltanshauungdur20 diyerek, gerekiliin znn, sanatnn tarihsel ve toplumsal bir balama eletirel bir bak olduunu sylemitir. Romann altn a olan 19. yzyl boyunca, Balzac, Tolstoy, Pukin ve 20. yzyln balarnda Thomas Mann, Gorki, olohov gibi byk yazarlar gereki romann en nemli rnlerini vermilerdir. Bu yaptlarn toplumsal anlamda yaanan deiim ve dnmlerin etkileyici ve eletirel bir panoramasn sunuyor olmalar, roman btn sanat dallar ierisinde en prestijli sanat haline getirmitir. 20. yzyln ilk eyreinden sonra, sinemann kendi anlat dilini oluturmas ve yetkinletirmesiyle beraber, roman sanat, eletirel ve gereki betimleyici tarzndan uzaklamtr. Fotorafn resim zerinde yaratt etkiye benzer bir etkiyi, sinema da (gereklii iindeki devinimiyle birlikte kusursuza yakn bir ekilde yanstmay baarabildii iin) roman zerinde yaratmtr. Roman, sinemann ortaya kndan sonra daha ok biimcilie ve yazarn znel bak asn stilistik bir ekilde ortaya koymaya alt bir yapya brnmtr. Lukacsn yeniliki edebiyat olarak adlandrd ada edebiyat, James Joyce, Franz Kafka, Samuel Beckett gibi yazarlar araclyla, bilin ak gibi yeni biimci tekniklerin uyguland ancak, dnya savalar, faizm, ekonomik buhranlarn etkisiyle znde karamsar bir bountu edebiyatna dnmtr. Hi kukusuz, tekniin geliimi, fotorafn ortaya kn koullamas asndan, sanatta gereklie benzerlik abasnda tarihsel bir krlmaya yol amtr. Oysa ilk fotoraflar, almalarnda, resim sanatna yknp, tablolarn fotoraflarn ekmi ya da ektikleri fotoraflar boyayarak renklendirmeye almlardr. Ancak Bazinin szn ettii zere, fotoraf gcn, gereklii, hibir znellie meydan vermeden, nesnel/mekanik bir ekilde kaydedip yanstabilmesinden almaktayd. Resim sanat nce izlenimcilie, sonra Cezanne ile

20

Georg Lukacs, ada Gerekiliin Anlam, ev. Cevat apan, Payel Yaynlar, Ankara, 1986, s.23

13

birlikte post-izlenimcilikten kbizme doru giden, biimcilie doru estetik bir deiim gstermitir. Fotorafla birlikte kendi benzerlik takntsndan kurtulan resim, modernist bir biime doru evrilmitir. Davurumculuk, Ftrizm, Dadaizm, Gerekstclk gibi pek ok sanatsal akm 20. yzyln ilk eyrei boyunca plastik sanatlara damgasn vurmutur. Ancak bu modernist biimlerde hala gereklikle plastik sanatlar arasnda bir illzyon ilikisi vardr.

1.1.3. MODERN SANAT ve GEREKLK

Modernite ve teknolojinin tarihsel geliimi ierisinde, modern sanatn gereklie yapt gndermenin, kapitalizmin kendi evriminin de bir sonucu olarak giderek zayflad ve sonrasnda tamamen yok olduu bir sre yaanmtr. ada sanat sonrasnda gncel sanata, son olarak da kavramsal sanata ve soyut bir biimcilikten de te sadece bir biime dnmtr. Kendinden baka bir eye gnderme yapmayan Marcel Duchampn emesi bunun ilk rnei olarak 20. yzyln en nemli sanat eseri olarak gsterilmektedir. Baudrillard bu konuda yle demektedir: Duchampn emesi iinde yaamakta olduumuz modern hipergerekliin bir amblemi, saf gereklikten yola kan her trl illzyonun arpc bir kar-transferi, sonucu gibidir. Burada olas her trl metaforla balantsn kopartarak kendi kendinin yerini alm bir nesne vardr.21 O gnden bu yana zellikle plastik sanatlar, sanat eserlerinin taklit (mimesis) yerine kendi biricik varln ne karan, kendinden baka bir eye gnderme yapmayan, kendisinin taklidi olan bir biime, fikir ya da kavram ierdii varsaylan soyut biimcilie doru geri dndrlemez bir biimde ynelmitir. Bu eserler de gemite olduu gibi teknik ustalk, hoa giderlik vb. gibi herhangi bir ltn kalmad bir ortamda, sanatnn marka deerine gre, sanat piyasas ierisinde kendilerine bir gsterge ve deiim deeri edinmeye almaktadrlar.22 Bu balamda, bu sene svirenin Basel ehrinde dzenlenen modern sanat fuar Art Baselde, bir masa ve zerindeki

21

Jean Baudrillard, eytana Satlan Ruh, ev. Ouz Adanr, Dokuz Eyll Yaynlar, 2005, s.23

22

Baudrillard, Sanat Dnyasnn Kurduu Komplo isimli makalesinde, Sanatlar... sradanl, artklar ve pespayelii bir deer ve ideolojiye dntrp, kendi hesaplarna geirmeye alyorlar demektedir. (Jean Baudrillard, Sanat Dnyasnn Kurduu Komplo, Yaynlanmam eviri, ev. Ouz Adanr, s.6)

14

alt yedi soandan oluan bir sanat eseriyle(!) birlikte ayn salonda sergilenen videosunda Danimarkal sanat Eric van Lieshout, alayc bir ekilde u yorumda bulunmakta ve bize ada sanatn durumuyla ile ilgili paradoksal bir bilgi vermektedir. Satlana kadar sanat deeri yoktur.23 Teknolojinin gelimesinin bir sonucu olarak kayt sanatlar, geree benzerlik konusunda dier sanatlarn yzyllar boyu gelitirdikleri ustaln glgede kalmasna yol amtr. Zamann ruhu(Zeitgeist) da tekniin bu geliimini kutsam ve daha ok sahiplenmitir. Modern sanat bu duruma bir tepki olarak, kendi biimini ve varln daha ok ne karmaya, onun biricik varln kutsamaya balamtr. Sanatn en nemli gc olan illzyon yaratma yetenei, dsal gerekliin yanstlmasndan, sanatnn isel gerekliinin yanstlmasna doru yer deitirmeye balamtr. Estetiin ktlenmesi24 yoluyla, postestetik bir aa geilmitir. Teknik ustalk ya da estetik adan gzel olmak gibi llerin ad kavramlar saylarak reddedildii bir sanat algs, en azndan sanat evrelerinde baskn olmaya balamtr. Modern insann hazr-nesnelerle evrili dnyasnda, nesnelerin tketiminden alnan hazzn, mutluluun tek koulu olarak ne kt tketim ideolojisinin, sanatsal alandaki grnmn de yine Baudrillard Sanat Dnyasnn Kurduu Komplo isimli makalesinde detayl bir ekilde anlatmaktadr.

23

Berrin Karaka, Satlana Kadar Sanat Deildir 19 Haziran 2011Tarihli Radikal Gazetesi, Hayat Eki s.7
24

Bu konuda Marcel Duchampn grleri nemlidir. Duchampa gre, sanat eserinden ok sanat eserini ortaya karan yaratc edim nemlidir. Sanat eserinin hibir estetik ekicilii olmamaldr. Sanat gelecek nesillerin kendisini alklamas adna kendini kstlamamaldr. Belirli duygular, izleyicinin estetik deneyimine ve deerlendirmesine tamamen kaytsz kalarak aktarmaldr. Onun hazr-nesneleri, ruhunun yaratc edimi sonucunda yce sanat nesnelerine dnen, toplumsal adan ilevsel rnlerdir. Daha da garip olansa bu dncelerin btn bir sanat dnyas tarafndan kabul grp yceltilmesidir. Gerekstc akmn kurucularndan Andre Breton, hazr-nesneye sanatn itibar ve statsnn verilmesi araclyla onun estetik duygu yaratacan iddia etmektedir. Bretona gre Duchamp, sradan bir nesneyi sanat eseri ilan ederek, o nesneye bir nevi valye unvan vermi oluyor, proleter nesneyi aristokrat bir nesneye dntryor, alt snftan en st snfa atlatm oluyordu. Bu arada 1917 tarihli eme adl eseri, mzeye girdiinde gzel ve zarif olarak vlnce, Duchamp sinirlenmitir! ( Donald Kuspit, Sanatn Sonu, ev. Yasemin Tezgiden, Metis Yaynlar, 2010, s.34-38)

15

Yine bu konuda, Sanatn Sonu isimli kitabnda Donald Kuspit, Warren Hagein Sanat Yaam Taklit Ediyor, Belki de Taklitte Fazla yi isimli makalesinden alntlayarak u anekdotu aktaryor:
Pahal ileriyle tannan popler ngiliz sanat Damien Hirstin Sal gn bir Mayfair galerisinin vitrinine yerletirdii enstalasyon almas, ayn gece, eseri p sandn syleyen bir temizlik grevlisi tarafndan kaldrlp pe atld. Yar dolu kahve fincanlar, sigara izmaritleriyle dolu kl tablalar, bo bira ieleri, zerinde boya bula olan bir palet, vale, merdiven, fralar, eker ambalajlar ve yere yaylm gazetelerden oluan eser, Eyestorm Galerisinin sergi al ncesinde dzenledii V.I.P galasnda tantt snrl saydaki eserin temel parasyd. Bu esere imzasn atan kii Gen ngiliz Sanatlar diye bilinen bir grup kavramsal sanatnn en nl yesi 35 yandaki Hirstt, galerinin zel projeler bakan Heidi Raitmaier, bu eserin sat deerini altl hanelerle ya da yz binlerce dolarla ifade etti ve yle dedi: Bu orijinal bir Damien Hirst... 54 yandaki temizlik grevlisi Emmanuel Asare The Evening Standarda yapt aklamada, Onu grr grmez bir ah ektim, nk her ey darmadankt. Bu bana pek de sanat eseriymi gibi gelmedi. Bu yzden de her eyi toplayp attm. dedi.25 Duchampn, emenin gzel ve zarif olarak vlmesine sinirlenmesi gibi, Hirst de bu durumu ar derecede komik bulmu ve herkesten ok glmtr.

Peki, modern-sonras sanatn, bu geliiminin nedeni nedir sorusuna Lacanc dnr Slavoj Zizekin verdii yant olduka tatmin edicidir. Sanat kapitalizmin geldii aamayla ilikilendirerek bu tarz sanatn kapitalizm tanmmz gzden geirmemizi mmkn kldn syleyerek ekler: Onun ekonomisi iin gerekli olan ey meta retiminden ok atk ynlarnn daimi retimidir26. Modern ve modernsonras sanatn sorununu sanatn iliki kurduu bir alann (bo) var olduu hissinin korunmas olarak tanmlayan Zizek, modern ncesi sanatn, bu boa sahip olduu ve oray yeterli derecede gzel bir eyle doldurduunu, oysaki modern sanatn grevinin ilk nce o bou yaratmak olduunu syler. O bo yaratldktan sonra da her eyin,
25

Donald Kuspit, Sanatn Sonu, ev. Yasemin Tezgiden, Metis Yaynlar, stanbul, 2010, s.13-14

26

Zizekten Akt. Sarah Kay, Zizek-Eletirel Bir Giri, ev. Zeynep Kuyumcu, Encore Yaynlar, stanbul, 2010, s.89

16

hatta doru yeri bulduu zaman bokun bile bir sanat almas olabilecei olgusunu vurgular.27

1.1.4. SNEMADA GEREKLN TARHSEL GELM

Bazinin plastik sanatlarn estetiinden ok psikolojisinin bir sorunu olarak tanmlad benzerlik ya da gerekilik sorunu, 15. yzyldan itibaren yal boya ve perspektifin yaygn bir ekilde kullanlmaya balanmasyla adm adm zmlenmeye balamtr. Sonraki yzyllarda n kullanm konusunda gelitirilen teknikler de bu sreci tamamlamtr. 19. yzylda, teknik bir bulu olarak fotorafn, daha sonra devinimi de yanstma potansiyelini iinde barndran sinemann ortaya kyla, insanolunun bu psikolojik taknts plastik sanatlardan fotoraf ve sinema alanna kaymtr. Tarihsel bir geliim ierisinde, geree benzerlik taknts srasyla perspektif, fotoraf, sinema, ses, renk son olarak da 3D ( boyutlu) grnt ve yanstma tekniklerinin bulunmasyla srmektedir. Sinema alannda, koku ve hareketli izleyici koltuklar araclyla farkl duyu organlarna da hitap eden ve 5D, 7D gibi isimlerle anlan yenilikler de bu takntnn bir devam olarak ortaya kmaktadr. Ancak, Baudrillardn szn ettii zere, illzyon, benzerlik

kusursuzlatka yok olmaktadr. Gerein ya da gerekliin kusursuz bir ikizini yaratmak illzyon yaratmaya hizmet etmekten ok illzyonu yok eden bir amaca hizmet etmektedir. Sinema hakknda sylenebilecek bir ey varsa o da sessiz sinemadan sesli sinemaya, oradan renkli filmler ve ileri teknoloji rn zel efektlere kadar giden bir evrim ve teknik gelime srecinde zamanla sahip olduu o illzyon gcn szcn gerek anlamnda yitirmi olduudur. Teknoloji gelitike, sinematografik anlatm giderek kusursuzlatka illzyon gc de giderek zayflamtr. 28

27

Zizekten Akt. Sarah Kay, Zizek-Eletirel Bir Giri, ev. Zeynep Kuyumcu, Encore Yaynlar, stanbul, 2010, s.90-91
28

Jean Baudrillard, Sanat Dnyasnn Kurduu Komplo, ev. Ouz Adanr, s.16

17

Sinemann, sanat olmasnn hikayesi de tam da bu noktada balamaktadr. Lumiere Kardelerin sinematograf, insanlarn ilgisini, geree benzerlik takntsndan yakalar. Szcn gerek anlamnda bir illzyonist olan Melies ise, sinematograftaki illzyon kapasitesini ilk fark eden insan olmutur. lk kurmaca yklerinde, bu aletin kendisine sunduu olanaklar kefedip, sinemay, tpk Lumiere Kardeler gibi para kazanmann bir arac,29 ama onlardan farkl olarak bir elence arac olarak tasarlar. Lumiere Kardeler daha ok d dnyada, iilerin fabrikadan k, trenin gara girii, sanatlarn sokak gsterileri, tat veya tramvaylarn hareket halindeki grnts gibi, devinim iindeki dnyann belgesel grntlerini kaydetmilerdir. Melies ise, bir stdyo kurar ve burada, hem kurmaca filmler hem de reklam filmleri eker. Hem kendi yanlsama tiyatrosunu efektlerini kullanr hem de kamerasnn kendisine sunduu hile yapma olanaklarn. Bindirme, zincirleme gei, deitirim gibi film hilelerini ok ksa bir srede film yapm tekniklerinin bir arac haline getirmitir. Sinema, 20. yzyln bandan itibaren her iki dorultuda da gelimitir. Hem gerekliin, kamerann belli bir noktaya yerletirilmesi, kaydedilmesi ve nesnel bir adan yeniden retilmesi olarak belgesel sinema dorultusunda, hem de gerekliin stdyo ya da doal dekorlar ierisinde yeniden kurulup sanatnn znel bak asndan yanstld kurmaca sinema dorultusunda. Her iki dorultuda da, gereki anlayn, izleyicinin geree benzerlik takntsndan bamsz ve ondan farkl bir ekilde deerlendirilmesi, sinemada gerekiliin anlalmas bakmndan

zorunludur. Bu balamda, sinemada gerekilik anlay, Baudrillardn deyimiyle, teknolojinin geliimi araclyla imgeye yararsz bir kusursuzluk kazandrlmasyla onun illzyon gcn yitirmesi zerinden deil, gerek dnyaya ait boyutlardan birinin ortadan kaldrlarak, dnyann iki boyutlu bir grntsnn yaratlmas araclyla yaratc bir illzyonun retilmesi zerinden deerlendirilecektir. Baudrillarda gre, imgenin kusursuz bir ikizinin yaratlmas, ona nc hatta
29

Melies, sinematograf aletini daha ilk gsterimde grdnde, bunu Lumiere Kardeler'den 10.000 Fransz Frang karlnda satn almak istemiti. (Akt. Roy Armes, Sinema ve Gereklik, ev. Zeynep zen Barkot, Doruk Yaynlar, stanbul, 2010, s.26)

18

drdnc bir boyutun eklenmesi, gerekiliin tektipletirilmesine, illzyonun yok edilmesine, hatta gerekliin de yaratlan ikiz araclyla sanal bir gereklie dnmesine, yok edilmesine hizmet etmektedir.30 Bu konuda Rudolf Arnheim da ekonomik nedenlerden tr, kamuya (kitlelere) dier sanatlara gre daha baml olan sinemann, kamunun sanatsal tercihleri dorultusunda, gerekliin mekanik yoldan yeniden retilmesinin kusursuz filme doru evrileceini, bunun da model ve kopya arasnda farka dayanan biimleyici olanaklarn tmnn bertaraf edilmesine yol aacan savunur. zel biim adna sanata, sadece orijinal olann doasnda olan eyin braklm olacan syler.31 Oysa sinema, insanlarn daha ok duygularna ve dlerine seslenmektedir. Dsel karakteri, belki de sinemann bu kadar popler olmasna ve 20. yzyla damgasn vuran bir kitle sanat haline gelmesine yol aan en nemli etkendir. O halde, sinemada gerekilik, gerekliin yeniden mekanik retimi araclyla imgenin kusursuz bir benzerinin yaratlmas deil, tarihsel ve toplumsal bir balamda kavranan gerekliin drst, gereki ve cesur bir ekilde yanstlmasnn yan sra, topluma gereklii kavramada farkl perspektifler sunulmas, yeni grme ve dnme biimleri nerilmesi ve dolaysyla toplumsal hayata eletirel bir mdahalede bulunulmas olarak tanmlanabilir. Michael Ryan ve Douglas Kellner Politik Kamera isimli kitaplarnda, bu tip filmlerin iinden ktklar gereklii dntrme potansiyeline dikkat ekerler: Filmler toplumsal yaamn sylemlerini (biim, figr ve temsillerini) ifreleyerek sinemasal anlatlar biiminde aktarrlar. Sinema ortamnn dnda yatan gereklii yanstan aralar olmak yerine, farkl sylemsel dzlemler arasnda bir aktarm gerekletirirler. Bu yolla sinemann kendisi de, toplumsal gereklii de ina eden kltrel temsiller sisteminin btnl iinde yerini alr. Bu ina sreci ksmen temsillerin iselletirilmesiyle ortaya kar.32 Sinema tarihi bunun rnekleriyle doludur.

30

Jean Baudrillard, Sanat Dnyasnn Kurduu Komplo, ev. Ouz Adanr, s.17

31

Rudolph Arnheim, Sanat Olarak Sinema, ev. Rabia nal Tamdoan, Hil Yaynlar, stanbul, 2009, s.129-130
32

Michael Ryan-Douglas Kellner, Politik Kamera, ev. Elif zsayar, Ayrnt Yaynlar, stanbul, 1990, s.35

19

Tarih boyunca gerekilik anlay ve gereki yaptlarn estetii deimi, ancak Brechtin u sznde somutlaan z deimemitir: Gereki yaptlar kavgac yaptlar diye tanmlamamz iyi olur. Bu yaptlar bir elikinin varln bildirirler ve onun szcln yaparlar; bu eliki mevcut anlaylara ve davran biimlerine kar kacak yeni gler ierir.33 lk sinemaclar, el yordamyla da olsa, yaklak 25 yllk bir srede sinemann btn temel tekniklerini oluturmulardr. ekim leklerinden kamera hareketlerine, yknn dramatik kuruluundan grnt kurgusuna kadar, btn anlat olanaklar ortaya karlmtr. Sinemaya sesin girmesi, bu alanda kullanlan tekniklerin 30lu yllardan sonra gelimesini salamtr.

1.1.4.1. Belgesel Sinema

Belgesel sinemann ilk nemli ynetmeni olarak Robert Flaherty, ite bu koullarda ilk filmlerini yapmtr. Roy Armesin Sinema ve Gereklik kitabnda detayl bir ekilde hikayesini anlatt Flaherty, ilk genliinde, Kuzey Kanadada, maden ocaklarnn bulunduu bir blgede yerlilerle tanm ve orada onlarla birlikte bir ka yl yaamtr. Daha sonra bu blgeye tekrar kamerasyla gelmi ve 1920de Kuzeyli Nanookun ekimlerine balamtr. Eski otantik hayatlarn terk etmi, hayvan postu ticaretiyle uraan Eskimolarn, otantik kyafetlerini yeniden diktirmi, yeni ve daha byk bir igloo (buzdan yaplan Eskimo evi) ina ettirmitir. Bu arada film ekimleri nedeniyle dzeni bozulan birka Eskimo ailesinin ekimler boyunca ihtiyalarn karlamtr. Sonuta o tarihe kadar yaplan filmlere gre allmadk bulunan filmi nce datmclara satmakta zorlanmtr. Ancak sonrasnda film Avrupada byk ses getirmi ve ticari adan da baarl olmutur. Bu filmden sonra, Flahertyye yeni Nanooklar yapmas iin, Paramount Film irketinden yeni bir teklif gelmitir. Yaklak yirmi yl boyunca dnyann deiik yerlerinde, uzun sren ekimlerden sonra, fiziksel gerekliin ierisindeki insanlara uygun yky bulup karmak ve orada yaayan insanlarla bunu canlandrmak, Flaherty iin temel film

33

Bertolt Brecht, Sosyalist Gerekilik ve Toplum, ev. Ahmet Cemal, Kayahan Gven, Adam Yaynlar, 1980, stanbul, s.208

20

yapma yntemi olmutur. Yapt filmler aslnda belgesel olmaktan ok ykl filmlerdir ancak film endstrisinin rettii filmlerden ok farkldr.34 Flahertynin filmlerinin en nemli yan, film endstrisine, alternatif film biimleri olabileceini gstermesidir. Belgesel sinemann bir dier ve belki daha nemli ismi Joris Ivensin yaklak altm yla yaylan sinema hayat, zelde belgeselde, genelde sinemada gereki biimin oluumuna ok byk katklar salamtr. O da tpk Flaherty gibi, dnyann ok deiik blgelerinde uzun yllar boyunca yaam ve ok nemli belgeseller ekmitir. Flahertyden farkl olarak, gen yata tant Dziga Vertovdan etkilenen Ivens, sinemann, toplumsal yaam zerindeki dntrc etkisini fark ederek, toplumsal sorunlara, deiim ve dnmlere odaklanan bir belgeselci olmutur. SSCB, in, Vietnam, ili, Mali, Kba, spanya, Endonezya, Kamboya gibi dnyann pek ok lkesinde belgeseller ekmitir. Savalar, devrimleri, zgrlk hareketlerini belgelemitir. 1937 ylnda, spanya Sava srerken, senaryosunu Hemingway ve Dos Passosun yazd spanyol Topran(1937) ekmitir. 1946 ylnda, Hollanda hkmeti adna Film Komisyonu yesi olarak bamszln yeni ilan eden Endonezyaya giderek, iei burnunda Endonezya Cumhuriyeti ile dayanma ierisinde Endonezyann bamszln konu alan Indonesia Callingi ekince Hollanda Hkmeti tarafndan persona non grata(istenmeyen adam) ilan edilerek ve pasaportu iptal edilmitir. Brecht, ostakovi ve Hemingway ile ortak filmler eken Ivens, 1955te Dnya Bar dl, 1957de Altn Palmiye, 1967de Lenin Bilim ve Kltr dln almtr. 1971-77 yllar arasnda inde yaam ve Kltr Devrimini ve in toplumunu anlatt How Yu-Kong Moved the Mountains isimli 10 blmden oluan 12,5 saat sren destans belgeseli ekmitir. 1984te Fransada Legion dHoneur dl ve 1988de Venedikte ald Altn Aydan sonra Hollanda Hkmeti daha nce pasaportunu elinden ald bu byk sinemacya 1989da valye nvan

34

Flaherty, Nanooktan sonraki belgesellerinde de, insann doaya kar mcadelesinin lirik bir anlatmla filme dnmesi iin alt. Bunun iin Bat Samoadaki Maorilerle ya da ngilterede Aran Adasndaki insanlarla birlikte yaad. yksn, bir yandan ekimler yaparken tasarlad ve onu gerekletirmek iin insanlara eitim verdi. Sonra o yky, onlar canlandrrken filme ald. (Roy Armes, Sinema ve Gereklik, ev. Zeynep Barkot zen, Doruk Yaynlar, stanbul, 2010, s.31-39)

21

verilmesini uygun bulmutur.35 La Nouvelle Critiquein ubat 1956daki saysndaki nsan Grmek isimli makalesinde Ivens, sinemasnda en nemli unsur olarak grd insan belgeselci gzyle nasl deerlendirmek gerektiini aklarken unlar sylemektedir: Belge-filmlerimizde insan ok ihmal ettiimizi, bu insanlarn ok kez ar yansz (neutre), betimsel (descriptif), kuru ya da ansiklopedik kaldn sylemek gerekir... Canl ve derin bir filmi gerekletirebilmek iin bu filme tek bana insan sokmak, kiisel hayatn gstermek gerekir... Bir bireysel sorunu bir rpda ulusal ya da evrensel bir sorunun apna ulatrabiliriz. Bin yl eski olaylara yaplacak bir aratrma (allusion) kahramanmz daha belginlikle(tam ve kesin bir ekilde -b.n.) nitelememize yardm eder... En nemlisi belge-filmin daha balangcndan gerek hayata dorudan doruya bal olmasdr. Belge-filmin kaynaklar, gleri, daha iyi bir hayat iin alan insanlardan doar. Bunlardan uzaklaan belgeci yitmi demektir36 Belgesel sinemaya, byk katklar olan bu byk sinemacnn, Rekin Teksoyun tanmlamasyla 20. yzyln grsel tarihini oluturduunu 37 sylemek yersiz olmaz.

1.1.4.2. Sovyet Sinemas

20li yllarda, Sovyetlerde, gereki sinemann, baka nemli temsilcileri olmutur. Ynetmen olmasnn yan sra sinema kuramn gelitiren nemli isimlerden olan Sergei M. Eisenstein, Hollywoodda gelien star sistemine kar, kitlelerin barolde olduu, toplumsal olaylar anlatan filmlere imza att. Grnt kurgusu zerine yapt almalarda arpc kurgu kuramn ortaya att. Onun filmleri, hem kurgu kuramnn deneysel bir alan olurken, hem de toplumsal dnmn ve deiimin kahraman olarak kitlelerin dramatik yapda ilk kez ne karld devrimci filmler olmutur. Ancak Eisenstein, bu yeniliki denemelerine karn, dram sanatna ait kapal dramatik yapy kullanmak ve tarihi olaylar arptmakla da sulanmtr.38 Yine Sovyet Rusyada, Pudovkin ve Dovenko gibi

35

Joris Ivensin biyografisiyle ilgili bilgiler, European Foundationn Joris Ivensin resmi sitesi http://www.ivens.nl sitesinden alnmtr. Eriim Tarihi: 21.06.2011
36

http://www.bsb.org.tr/yazilar/insani_gormek.html ev. Nijat zn, Eriim Tarihi: 25.06.2011 Rekin Teksoy, Dnya Sinema Tarihi, Olak Yaynlar, stanbul, 2005, s.387 Bilindii zere, Potemkin Zrhls filminde anlatlan olay tarihi gerekleri yanstmamaktadr.

37

38

22

ynetmenler, sinemada gereki yaptlarn altna imza atmlardr. Ama btn bu ynetmenlerden farkl olarak, sinema tarihinde ok zgn bir yere sahip olan Dziga Vertovun sinema anlay, anlmaya deerdir. Vertov, sinemann tamamen dramdan arndrlmasn savunmakta ve sinemaya dair bambaka bir dn peinden komaktadr. Kino-Glaz (Sinema-Gz) ya da Kino-Pravda (Sinema-Gerek) olarak ortaya koyduu sinema anlayna gre, senaryodan bamsz, kitlelerin yaamn ierisinde filme alnarak, onlarn hayatndaki devrimci deiim ve dnm btn bir lkeye sinema araclyla yaylmaldr. Onun manifestosuna uyan sine-gz ekipleri, ektikleri filmleri, ajit-trenler araclyla lkenin drt bir yanna tamtr. Mike Waynenin Politik Sinema-nc Sinemann Diyalektii kitabnda belirttii zere, Sosyalist Devrimin kentli ve endstriyel bir emei ven modernist eilimi, Vertovun kurgu anlayn konstrktivist bir dorultuda gelitirmesine yol amtr.39 Vertov, filmlerini ekerken bir senaryodan yola kmasa da filmlerinde kitlelerin hayatnda devrimin yol at radikal dnm belgelemek ve bunu daha geni kitlelere sinema araclyla yaymak istemektedir. Onun manifestosunun hemen her maddesinde bu belirgin bir ekilde ortaya konulur. Vertov, kameray gzmzn grdklerinden daha fazlasn gren bir aratrma arac olarak kullanmtr. Onun dramatik filmi ve senaryoyu yadsyan, sinemann kendine has yeni bir dil olarak varolmasn arzulayan anlay, daha sonra Fransada ortaya kan Cinema-Verite (Sinema-Gerek) akmna ve Godardn 1968-1972 yllar arasnda kurduu Dziga Vertov grubuna da rehberlik etmitir.

1.1.4.3. Kurmaca Filmler ve Gereki Araylar

Gerekilik dendiinde ilk akla gelenler belgesel sinemann ncleri olsa da, ykl film alannda ve hatta Hollywoodun ierisinde de gereki ynetmenlerin olduunu belirtmek gerekir. Hollywoodda D.W. Griffith ile balayan sahneleri ekimlere blen ve bu ekimleri kurgu yoluyla birletiren anlatm teknii, gereklii ynetmenin bak asndan yanstan ve onun bize gsterdii ksmlarn grebildiimiz bir anlatm biimidir. Kamerann sabit olduu ve gereklii olduu haliyle veren genel ekimler ise, dramatik gerilimi arttrmada yeterince etkili
39

Mike Wayne, Politik Film - nc Sinemann Diyalektii, ev. Ertan Ylmaz, Yordam Kitap, stanbul, 2011, s.33

23

olmamakta ve sinemann ilk yllarndaki tiyatro oyunlarnn kaydedilmesi gibi duraan bir biime yol amaktadr. Ancak yine de bu genel planlar dramatik etkiyi zayflatmadan (ya da baka alardan onu glendirerek) kullanan pek ok ynetmen olmutur. Griffithin asistan olarak alan Erich von Stroheim bu ynetmenlerin en nemlileri arasndadr. 1923 tarihli Greed (Tutku) filmi hem sinemann hem de gereki filmlerin bayaptlar arasndadr. Stroheim, filmi gerek mekanlarda, ama her biri bol miktarda ayrnt ieren genel planlarla ekmitir. Tamamlandnda yaklak on saati bulan filmin sresi yapmclar tarafndan 2,5 saate drlm ve kartlan sahnelerin yerine ara yazlar eklenmitir, ama film ksa haliyle bile bu genel planlardaki anlatm gc sayesinde olduka etkileyicidir.40 Frank Norrisin McTeague isimli romanndan uyarlanan bu film, insan doasndaki hrsn ve acmaszln gereki bir anlatmn sunar. Bazin, Stroheimdeki bu zellii yle anlatr: Stroheimde gerek, kendi anlamn tpk komiserin bitip tkenmeyen sorgusu altndaki sank gibi itiraf eder. Stroheimin ilkesi basittir: Dnyaya acmaszln ve irkinliini aa vuracak kadar yakndan ve srarla bakmak41 Hollywood Sinemasnda, bu genel ve kesintisiz ekimleri en yetkin biimde kullanan ynetmenlerden birisi de Orson Wellestir. O, alan derinliini gereki sinemann ve kendi stilinin esiz bir anlatm arac olarak gelitirmitir. Bazine gre, alan derinlii, seyirciyi grntyle, gerekle olandan daha yakn bir ilikiye sokar... grntnn kendi ieriinden ayr olarak yaps daha gerekidir... dolaysyla seyircinin sahne dzeni karsnda zihin ynnden daha etkin bir tutumunu, hatta olumlu bir katksn gerektirir.42 Seyirci, ekimin ve sahnenin dzenlenmesi anlamnda kompozisyonu bir btnlk ierisinde kavrar; sahnenin iinde n, orta ve arka blmlerdeki elerin tmn birden fark etmeye zorlanr. Welles, resmin geliiminde olduu gibi perspektifin gereklii yanstmadaki olumlu etkisini

40

Roy Armes, Sinema ve Gereklik, ev. Zeynep Barkot zen, Doruk Yaynlar, stanbul, 2010, s.56-58
41

Andre Bazin, ada Sinemann Sorunlar, ev. Nijat zn, Bilgi Yaynlar, Ankara,1995, s.49 Andre Bazin, ada Sinemann Sorunlar, ev. Nijat zn, Bilgi Yaynlar, Ankara,1995, s.63

42

24

sinemaya tamtr. Ayrca onun kesintisiz ekimlerinde zamann sreklilii, gereklik duygusunu arttrr. Alan derinliini ve kesintisiz ekimleri sinemada, yetkin bir ekilde kullanan bir dier ynetmen Jean Renoir olmutur. Fransz iirsel Gerekiliinin kurucusu ve en nemli ynetmeni olarak, talyan Yeni Gerekiliine de ilham veren filmler ynetmitir. kinci Dnya Sava ncesinde Fransada Halk Cephesi iktidardadr ve Fransa olduka hareketli toplumsal ve kltrel bir hayata sahiptir. Onun filmleri Fransann toplumsal ve ekonomik balamyla ilikiliydi ve iirsel bir tarza sahipti.43 ve kendi ifadesiyle ... Gerekliin iirsel bir dille anlatlarak yeni bir iir tr yaratmann44 peindeydi. Sonrasnda talyan Yeni Gerekiliinin stilistik slubunun nceli olarak nitelendirebileceimiz tekniklerle Toni (1934) filmini ekmitir. talyan bir iinin dramna ilikin gerek bir yky, yaand mekanda, amatr oyuncularla kameraya almtr. 30lu yllar boyunca ektii filmlerin temel ortak noktas gereki yaplardr. Renoir kendi gerekilik anlayn yle betimler: Gereklie yknmek, kalclk getirmez, nk gereklik deiken ve geicidir. Kalc olan sanatnn gereklie yaklama biimidir ve bu amaca ksr bir yknme ile deil gereklii yeniden yaratmakla ulalr. 45

1.1.4.4. talyan Yeni Gerekilii

talyan Yeni Gerekilii ise sinema sanatnn, getiimiz yzyldaki en nemli akmlarndan birisi olmutur. Hollywood stiline en kkl kar klardan birisi olmasnn yan sra, dnyann deiik lkelerinde yeni sinema anlaylarnn ortaya kmasnn nn am, talyan Sinemasnn sonraki otuz ylnda st dzey bir estetikte filmler reten ynetmenlerin yetimesine olanak salamtr. Roberto Rosselini, Luchino Visconti ve Vittoria De Sica akmn nc ynetmenleridir. kinci Dnya Sava sonrasnda, savan talyan toplumu zerindeki etkilerini ok gereki bir biimde yanstmay baaran akmn en nemli zellii, stdyolarn dnda gerek insanlarn sradan gnlk yaantlarnn ierisindeki yklerini, dolaysz bir ekilde
43

Roy Armes, Sinema ve Gereklik, ev. Zeynep Barkot zen, Doruk Yaynlar, stanbul, 2010, s.61 Rekin Teksoy, Dnya Sinema Tarihi, Olak Yaynlar, stanbul, 2005, s.227 Akt. Rekin Teksoy, a.g.e., s.230

44

45

25

aktarabilmesidir. Bazinin tabiriyle: yeni gerekilik nce bir insancllk tr ve ikincil olarak bir film yapm teknii deil midir?46 Rosselini, savan yaratt ykmn ierisinde kamerasn, tpk Vertovun ya da Ivensin belgeselci gzyle yaptklar gibi gerei aratran bir ekilde kullanrken, filmlerinin senaryosu gnlk gerekin bir paras olarak ortaya kmaktadr. Roma Ak ehir, Paisa ve Almanya Sfr Yl bunun en gzel rnekleridir. Gnlk geree bu tam ve doal kenetlenme, iyap bakmndan aa tinsel bir kenetlenmeyle aklanr ve kendini hakl klar.47 Ayrca, bu yeni gereki filmlerin senaryo yazar olarak tandmz Cesare Zavattininin, Hitchcockun Drama, nemsiz/skc ayrntlar atlm bir hayat kesitidir nermesinin tam zdd bir perspektifle, sradan insanlarn en sradan hayatlarn filmlerin konusu haline getirme abas, sinema alannda olduka radikal bir aba olarak grnmektedir. Filmlerin yks, giri blmnde de belirttiimiz zere, btn bir toplumsal alann ierisine kk salabildii ve ondan kopartlamad iin bu aba kendi ierisinde tutarldr. Son olarak, talyan Yeni Gerekiliinin, gerekilie en nemli katks, ona modern bir bak as katan, gerein ikizlilii/mulakl duygusunu getirmesidir. Bu, geleneksel gereki anlaylarn, terk edilmesi ve izleyicinin filmle duygusal deil bilisel bir iliki kurarak, gereklii sorgulamak ve yeniden retimine katkda bulunmak biiminde, etkin bir katlmda bulunmasn talep etmek anlamna gelmektedir.

1.1.4.5. Yeni Gerekilik Sonras Dnya Sinemas

Yeni Gerekilik sonras, ngilterede Free Cinema (zgr Sinema), Fransada Yeni Dalga, Almanyada Gen Alman Sinemas, Dou Avrupada ve Latin Amerika lkelerinde Yeni Dalga/Yeni Sinema akmlar ortaya kmtr. Yine 60l yllarda Amerikada Hollywood Sinemasna alternatif olarak Amerikan Bamsz Sinemas ortaya km, btn bu sinema akmlar, ana akm ticari sinemann yklemeci anlat sinemasna kar biim ve ierik dzeyinde deiik estetik tavrlar almlardr. Latin Amerikada, Amerika Birleik Devletlerinin askeri, ekonomik ve kltrel hegemonyasna kar kan, siyasal ve toplumsal konular

46

James Monaco, Bir Film Nasl Okunur, ev. Ertan Ylmaz, Olak Yaynlar, stanbul, 2010, s.385 Andre Bazin, ada Sinemann Sorunlar, ev. Nijat zn, Bilgi Yaynlar, Ankara,1995, s.150

47

26

ileyen, muhalif sinema akmlar olumutur. rnein Brezilyal Glauber Rocha, toplumsal ve kltrel adalet konusunda umutsuz bir alk sinemas yaratmaya almtr. Kba Film Enstits yneticilerinden Julio Garcia Espinosa, egemen sinemann teknik ve estetik kusursuzluuna kar kan kusurlu sinema anlayn tartmaya aarken, Arjantinli ynetmenler Fernando Solanas ve Octavio Getino da, hem ticari sinemay hem de sanat sinemasn (srasyla birinci ve ikinci sinema olarak adlandrp) reddeden bir nc sinema estetii yaratmaya almlardr.48 Solanas ve Getino, 1966 ylnda, askeri diktatrlk koullar altnda gizlice faaliyet yrten bir gerilla film kollektifi olan Cine Liberacionu kurup btn bir Arjantinin panoramasn sunan Frnlarn Saati (1968) filmini ekmilerdir.49 Avrupada ise, bu yeni akmlar daha ok modern dnyada yalnzlaan ve yabanclaan bireyin, toplumsal hayatla ve toplumsal gereklikle zlen balarn dramatik yapy bozarak, sinemasal uzam ve zaman deforme ederek aktarma yolunu semilerdir. Alain Resnais, Michelangelo Antonioni, Jean-Luc Godard, Pier Paolo Pasolini gibi ynetmenler, gerein ikizlii ya da mulakl fikrinin de tesine gemilerdir. Bu ynetmenlerin filmlerinde, grnr olann arkasndaki gereklikle, filmin yksnden bamsz bir ekilde akan, Pasolininin szn ettii mitik ve ocuksu alt-filmle karlamaktayz.50 Gelimi bat lkelerinde, tketim ideolojisinin, insanlarn sadece tketerek mutlu olabileceklerine dair kurgusu, toplumsal ve toplumsal gereklii paralamakta ve yok etmektedir. Bu srecin beyaz perdedeki izdm olan bu filmler ierisinde Godardn filmlerini ayrca deerlendirmek gerekmektedir. Fakat Godard, bildiimiz anlamda gereki bir ynetmen deildir. Ama o, hem kuramla hem pratikle ok youn ilikiler ierisinde olan, parlak bir zekaya ve gl sezgilere sahip bir sanat olarak, 20. yzylda sinema anlayn radikal bir ekilde deitirmitir. 68 Maysnda genliin isyann ngren inli Kz (1967) filmiyle, gerekliin potansiyel olarak iinde barndrd dinamikleri ve bunun olas sonularn beyaz perdeye aktarmtr. Brecht estetiinin
48

Mike Wayne, Politik Film - nc Sinemann Diyalektii, ev. Ertan Ylmaz, Yordam Kitap, stanbul, 2011, s.8
49

A.g.e., s.116 Mario Pezzella, Sinemada Estetik, ev. Fisun Demir, Dost Kitabevi Yaynlar, Ankara, 2006, s.78

50

27

elerini sinema alanna tam ve Monaconun tabiriyle, Godard, artk ne plastik gerekilie (ynetmenin kendi ham malzemesiyle somut ilikisi) ne de psikolojik gereklie (ynetmenin izleyiciyle olan ynlendirici ilikisi) deil, entelektel gereklie (ynetmenin izleyiciyle olan diyalektik ya da karlkl diyaloga dayal ilikisi) odaklanmamz iin gerekliin snrlarn yeniden tanmlamtr.51 Brechtten sklkla alntlad Gerekilik, gereklii yeniden retmeyi deil, eylerin gerekten nasl yle olduunu gstermeyi de kapsar.52 sylemi, onun entelektel gerekiliinin zn oluturur. Godard, 1968den sonra Jean Pierre Gorinle birlikte Dziga Vertov Grubunu kurmu ve bu dnemde yapt filmleri deneysel bir aratrma alan olarak grmtr. ngilterede 1930lu yllarda belgesel film ynetmeni ve kuramc John Griersonun nclnde ortaya kan gereki eilim ngiliz Sinemasnda her zaman etkili olmutur. Grierson, 1932 ylnda yazd bir makalede, ...suni bir dekorun nnde ortaya konulan uydurma bir yky kullanmak yerine, sinemann seme, gzlem yapma ve yaamn iinde dolama kapasitesine duyulan inan ve sradan insanlarn izini gerek ortamlarda srme arzusu...53 olarak tanmlad bir sinema anlay ortaya koymutur. Bu anlay, ngilterede sadece belgesel sinemada deil ykl filmlerde de bugn hala srmektedir. Ken Loachun, televizyondaki belgeselci gemii ierisinde belgesel ile kurmacay birletirdii Cathy Come Home (1966) filmi, neredeyse lke nfusunun yarsnn izledii bir film olarak, barnacak bir ev bulamayp yok olmann eiine gelen bir ailenin hikayesini anlatmaktadr. Sonra televizyondan ayrlan ve siyasal bir izgide filmler yapan Ken Loach, filmlerinde ii snfndan insanlarn sorunlarna odaklanmaktadr. Ayn tarz siyasal olmayan bir slup ierisinde Mike Leigh de srdrmektedir. 1960tan sonra Amerikan Bamsz Sinemas da toplumsal ve siyasal sorunlar zerine filmler retmitir. Siyahlarn urad ayrmclk, Vietnam Savann ykc

51

James Monaco, Bir Film Nasl Okunur, ev. Ertan Ylmaz, Olak Yaynlar, stanbul, 2010, s.389 A.g.e., s.389 Roy Armes, Sinema ve Gereklik, ev. Zeynep Barkot zen, Doruk Yaynlar, stanbul, 2010, s.48

52

53

28

sonular, kapitalist modern hayata kar alternatif olarak ortaya kan yaam tarzlarn filmlerinin konusu haline getiren bir sinema anlay gelimitir. Asyadan da zellikle Japon Sinemasnda, Yashijoru Ozu ve Akira Kurosawann filmleri, gereki bir estetie sahiptir. Akira Kurosawann ilk gereki yaptlar klasik bir gerekilik anlayna daha yaknken, zellikle Rashomonla birlikte, gerekliin bak alarna gre tmden deitii ve mulaklat modern bir anlatya geer. Hint Sinemasnn dnyada tannan en nemli gereki ynetmeni ise Satyajit Ray Apu isimli bir karakterin, Hindistann toplumsal koullar ierisinde bymesin konu ald Apu lemesi ile gereki bir stil ortaya koymutur. ran Sinemasnda ise Abbas Kiorastami, Mohsen Makhmalbaf, Cafer Panahi, Bahman Ghobadi gibi ynetmenler gereki sinemann nemli ynetmenlerindendir.

29

2. BLM 2.1. 2000-2010 YILLARI ARASINDA TRKYEDE YAANAN DEMLER

2.1.1. 2000 SONRASI TRKYE
2000li yllarla birlikte Trkiye, bata ekonomik adan olmak zere toplumsal, kltrel ve siyasal adan nemli deiim ve dnmler geirmektedir. Burada ekonomik olan ne karmamzn nedeni, bu alanda yaanan deiimin, toplumsal, kltrel ve siyasal alanlar zerindeki deitirici etkisidir. phesiz bu alanlar birbirinden yaamsal deil kategorik olarak ayrdr ve deiimin mekanizmas aslnda btnsel olarak iler. Maddi alandaki deiimler, zihniyet dnyasndaki deiimlere yol aarken, zihniyetteki deiimler de toplumsal, kltrel, ekonomik alanlarda deiime yol amaktadr.

2.1.1.1. Ekonomik Deiimler

zellikle ekonomik alandaki somut deiimlerle ilgili verileri deerlendirdiimizde olduka arpc sonularla karlamaktayz. Bu veriler, Trkiyeyi hi grmemi bir analist ya da ekonomistin nne konulduunda ekonomik geliimin hz karsnda olduka aracaktr. Duraan bir ekonomik grnmden on ylda dnyann 17. byk ekonomisi olmaya doru evrilen bir ekonomik geliim kat zerinde olduka etkileyici grnmektedir. Peki, bunu oluturan i ve d faktrler ele alndnda sonu ayn derecede etkileyici midir? 2000 ylnda 265 milyar dolar olan, Trkiyenin GSYHsi (Gayri Safi Yurtii Hsla), 2005te 361 milyar dolara, 2010da ise 736 milyar dolara kmtr.54 Kii bana den gayri safi milli gelir ise 2900 dolardan 10 bin dolar seviyesine kmtr. hracat alannda ise 4 kat bir byme sz konusu olmu, zellikle enerji, imalat sanayi, inaat ve ticarette ciddi sektrel byme kaydedilmitir. tketimde ithal mallara ynelik bir talep patlamasnn yaanmas ise cari an bymesine yol amaktadr.

54

http://www.hazine.org.tr/ekonomi/ubuyume.php Eriim Tarihi: 28.06.2011

30

Dolarn 2002den bu yana ayn seviyede kalmas baz ekonomistlerin GSYHnin bymesindeki art buna balamasna yol amaktadr. Ayn dnem ierisinde kmlatif olarak %100 seviyesinde olan enflasyon nedeniyle Trk Lirasnn deerinin yar yarya (baz yorumlara greyse reel enflasyonun daha yksek olmas nedeniyle 3te birine) dmesi dolar baznda ekonomik bymenin gerei yanstmad kansn kuvvetlendirmektedir. Trkiye Eitim Gnllleri Vakf ile Citibankn 2007 ylnda ortaklaa yaptklar bir aratrma, toplumun tketime dnk harcamalarnn, makro ekonomik verilerde olumlu bir grnme yol atn gstermektedir. Harcama ve Tasarruf Alkanlklar55 aratrmasna gre, kentlerde yaayan nfusun %87si hi tasarruf yapmamaktadr. 35 yan stndeki kesimin sadece %25i bte yapp ona sadk kalmaktadr. Ancak bir yandan yoksulluun, Trkiye statistik Kurumu (TK) rakamlaryla, 2008de toplumun %18,08lik bir kesimine yayldn grmekteyiz.56 Toplumun en yoksul %20lik kesimi toplam ulusal gelirin ancak %5,8ini alrken en zengin %20yi oluturan kesimi ise toplam gelirden %46,8lik bir pay almaktadr.57 Gelir dalm ve yaam standartlar asndan blgesel eitsizliklerin de deimedii grlmektedir.

2.1.1.2. Siyasal Deiimler

Siyasal alanda ise 2000li yllarla birlikte Trkiye, 90l yllarn, koalisyon hkmetleri dneminden karak, tpk 80 sonras ANAP Hkmeti Dneminde olduu gibi parlamentoda gl bir saysal stnle sahip tek bir partinin iktidar olduu bir dneme girmitir. AKP, 3 Kasm 2002 Genel Seimlerinde geerli oylarn %34,4 ile parlamentoda %65lik bir temsile karlk gelen 363 milletvekili sandalyesine sahip olmutur. 2007 seimlerinde ise oy orann %46,5e kartrken

55

http://www.citibank.com.tr/JPS/portal/pdf/061207.pdf Eriim Tarihi: 28.06.2011

56

http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=6365 T.C Babakanlk Trkiye statistik Kurumu Haber Blteni: 2009 Yl Yoksulluk alma Sonular, Eriim Tarihi: 28.06.2011
57

http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=8448 T.C Babakanlk Trkiye statistik Kurumu Haber Blteni: 2009 Yl Gelir ve Yaam Koullar Aratrmas, Eriim Tarihi: 28.06.2011

31

milletvekili says 341e dmtr.58 AKP, 2011 Genel Seimlerinde de bu sefer %49,8lik bir oy oranyla 327 milletvekili karm ve yine tek bana hkmet kuracak bir ounluu elde etmitir. Birok siyaset bilimciye gre durum udur: Trkiyenin %60-70ine denk gelen, kabaca sa grl olarak tanmlanan semenin -geleneksel milliyeti izgi dnda- oylar, AKPde konsolide olmutur. Burada AKPnin 2002den bu yana, her seimde oylarn arttrmasn salayan etkenlerin banda, bir modernleme projesi olarak balayan Cumhuriyetin, zaman ierisinde halk ikincil gren ve sistemi ordu-yarg-brokrasi lsnn vesayetinde yrten anlaya kar, halkn biriken tepkisini sandkta gstermesi gelmektedir. Nitekim bu siyasal hareketin de iktidar alann geniletmek iin srekli bu sacayaklarn siyaset alannn dna itme, etkisizletirme ya da bu mekanizmalar ele geirme eklinde sregiden bir mcadele ierisinde olduu grlmektedir. Avrupa Birlii Uyum Yasalar ile ordunun siyaset zerindeki etki alan daraltlm, Yksek Askeri urada nce ihra kararlarna dlen erhlerle muhalefet eden hkmet son bir ka yldr terfiler konusunda son sz syleyen, emeklilik kararlarn uygulamaya koyan bir durua doru tavrn evriltmitir. 2010 Eyll aynda yaplan Anayasa Deiiklii Referandumuyla birlikte yarg zerindeki denetim mekanizmalarnda da hkmetin belirleyici olduu bir yap oluturulmutur. Zaten brokratik mekanizmalarda hkmet kadrolar deitirme yetkisine sahip olduundan, bu alanda revizyon her zaman daha kolay olmaktadr. Genel olarak sa anlaya sahip btn siyasal partiler gibi znde neo-liberal ekonomik sisteme bal, kalknmacl yol, baraj, kanal, tnel, kpr, alveri merkezi ve konut yapmak olarak alglayan bir siyasal anlayn, bu kadar insan ikna edebilmesinin ikinci nemli nedeni, 2001 krizi sonras yapsal reformlarla daha salkl bir yapya kavuturulan makroekonomik yapdr.

58

2002 Genel Seimleri iin kaynak http://tr.wikipedia.org/wiki/2002_Trkiye_genel_seimleri Eriim tarihi: 15.07.2011 2007 Genel Seimleri iin kaynak http://tr.wikipedia.org/wiki/2007_Trkiye_genel_seimleri Eriim tarihi: 15.07.2011

32

Muhafazakar olduunu iddia eden ve genelde de yle alglanan bu siyasi parti, aslnda DP-AP-ANAP-DYP izgisinin devam olarak, kapitalist dnyayla tam bir entegrasyonu savunan, bir siyasi gelenein temsilcisidir. Kresel neo-liberal ekonomik sistem, tketim ideolojisini tm dnyaya olduu gibi Trkiyeye de kabul ettirmitir. O ok vnlen ekonomik baarlar ortaya karan faktr ok hzl bir ekilde tketen toplumdur. AKP hkmeti de srekli tketimi zendiren yasalar karmaktadr. Her eyi bu kadar hzl tketen ve deitiren, tkettii nesneler araclyla toplumsal stat peinde koan ve metann feti karakterine teslim olan bir toplumun muhafazakarl da tartmaldr. Trkiyenin siyasal alandaki yapsal sorunlar ise hala zmlenmemitir. Her toplumsal sorun iin bir alm giriimi vardr ancak toplumsal hayatn gidiatnda sorunlarn zldne dair henz ciddi emareler yoktur. Bata Krt sorunu olmak zere, Alevilerin sorunlar, ifade zgrlnn nndeki engeller, aznlklarn sorunlar, kadn-erkek eitsizlii ve kadna ynelik iddet, basn ve gazeteciler zerindeki sansr ve basklar, eitim sistemindeki anti-demokratik yap, isizlik hala yakc bir ekilde toplumumuzu etkilemektedir. Siyasal adan demokratik temsilin arac olan parlamento, seim baraj gibi anti-demokratik uygulamalarn sonucunda, salkl bir temsil grevini yerine getirememektedir. Sa semenin oylarnn bu siyasal harekette toplanmasnn bir baka sonucu da, toplumu ilgilendiren hemen her konuda toplumun hemen karlkl iki saf halinde blnmesi ve kamplamasdr. Bu kamplama geleneksel zihniyet yapsnn bir sonucu olarak ortaya kmaktadr. Bu aamadan sonra da herkesin bir dierini kar kampta ve dman olarak grd, kimsenin birbirini dinlemedii bir siyasal atmosfer olumaktadr. Siyasiler de politik karlar ve hedefleri dorultusunda, zaman zaman bu gerilimi trmandrmakta, zaman zaman da yumuatarak bir denge arayna gitmektedir.

2.1.1.3. Toplumsal Deiimler

Ekonomik ve siyasal alandaki bu gelimeler, toplumsal ve kltrel hayatta daha uzun dnemde ortaya kan deiimlere yol amaktadr. Yine de bu sreci

33

tarihsel geliimi ierisinde nceki dnemlerle kyaslayarak yaanan baz deiimleri deerlendirme olanana sahibiz. Daha nceki dnemlere gre kyden kentlere yaanan gn artk durduunu, byk kentlerde ve sanayi blgelerinde nfus art hznn Trkiye ortalamalaryla ayn seviyeye geldiini grebilmek mmkndr. Daha nce ehre tutunmaya alan kitlelerin artk ehirde yerleik bir konuma getiini syleyebiliriz. sizliin varo blgelerde daha yakc bir ekilde hissedildii ortadadr, ancak tersine bir g olduuna dair de somut veriler yoktur. Trkiyede tketilen nesneler araclyla stat edinme abasnn eitimli orta snflardan alt snflara doru genilediini zellikle alveri merkezlerinin (AVM) yeni yaam alanlar olarak ehrin merkezinden periferisine doru, byk kentlerden de Anadoluya doru yaylmasndan gzleyebiliyoruz.59 1995te sadece 12 olan AVM says, 2000 ylnda 46ya, 2005te 106ya, 2010da ise 279a kmtr. 2013 yl iin bu saynn 400 civarnda olaca beklenmektedir. 2009da 21 milyar TL olan cironun ise 2013te 50 milyar TLye ulaaca ngrlmektedir.60 Toplum, her geen yl daha ok tketmekte, biimsel anlamda bat uygarlnn seviyesine ulaacan dnmektedir. Bu noktada toplumun bir dilemmasndan (double bind) sz eden Ouz Adanrn sorusu cevabn bulmu gibidir.61 Bir yanda Hristiyan kkenli laik bir sistemin tm kurumlarn (okul, fabrika, ordu, ekirdek aile, TV) toplumsal hayatn bir paras haline getiren Trkiye toplumu, bir yandan kendi dini retisinin muhafazakar yaps nedeniyle bir kararszlk yaar gibi grnse de, dini retinin Cesur olun ve ticaret yapn, rzkn onda dokuzu ticarettendir hadisini tercih etmi gibi grnmektedir. Ayrca, Sabri lgenerin bahsettii, iktisadi bir gelime ve serpilmeyi iin iin atelemeye yetecek kadar kazan hevesi itimai hayatn nesci altnda fazlas ile mevcuttur... Fakat netice? Yerini bulamayarak darya tam,

59

Bu konuda ok nemli bir gsterge de, zellikle Anadoluda yeni yaplacak AVMlerde belediyelerin standart olarak dn salonu bulundurulmasn art komasdr. (Sibel Cingi, Alveri Merkezlerinde Dn Zaman, Radikal Gazetesi, 13 Temmuz 2011, s.22 )
60

A.g.y., s.22 Ouz Adanr, Kltr, Politika, Sinema, +1 Kitap, stanbul, 2006, s.33

61

34

savrulmu, boalm bir enerji.62 olarak izdii karamsar tablo, gnmzde deimitir. Toplumsal adan, en nemli sorunlarn banda isizlik sorunu gelmektedir. 2010 yl verilerine gre alabilir nfusun %14ne denk gelen 3 milyon 347 bin kii isizdir. Buna karlk istihdam says 25 milyon 512 bin kiidir. gcne katlm oran da (igcnn toplam nfusa oran) %48 civarndadr. 63 Toplumun, sosyal gvenlik ve salk alanndaki durumu da pek i ac grnmemektedir. 2006 yl verilerine gre, nfusa oranla 637 kiiye bir doktor, 4007 kiiye bir di hekimi, 836 kiiye ise bir hemire dmektedir. 2007 rakamlarna gre 13 bin 352si yataksz, 2 bin 552si yatakl toplam 15 bin 904 salk kurumu ve hastane says nfusa oranla olduka dktr. stelik bu say 2000 ylnda nfus daha az olmasna ramen toplamda 19 bin 522 idi.64 Ancak, toplamda 2008 rakamlarna gre 57 milyar TLyi bulan salk harcamalarndaki devlete ait payn arttn ve bireylerin salk harcamalarna katk paynn (%17,7) sistemli bir ekilde azaldn sylemeliyiz.65 Adalet sisteminde de buna benzer bir sorunlar yuma ile kar karyayz. Her yl yaklak 3 milyonu ceza davas olmak zere 6 milyon yeni dava almakta, toplam 6 bin 500 hkim ylda ortalama 950 davaya bakmak durumunda kalmaktadr. Bu davalardan ancak yarya yakn bir yl iinde karara balanmakta, dierleri ise ertelenmektedir.66 zel Yetkili Ceza Mahkemeleri Savclklarnda, Diyarbakr bata

62

Ouz Adanr, Sinemada Anlam ve Anlatm, Alfa Yaynlar, stanbul, 2003, s.25

63

http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=8401 T.C Babakanlk Trkiye statistik Kurumu Haber Blteni: Mevsim Etkilerinden Arndrlm Temel igc Gstergeleri, Eriim Tarihi: 26.06.2011
64

http://www.tuik.gov.tr/VeriBilgi.do?tb_id=6&ust_id=1 Yatakl ve Yataksz Salk Kurumlar Raporu ve Salk Personeli Bana Den Kii Says Raporu, Eriim Tarihi: 26.06.2011
65

http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=10703 T.C. Babakanlk Trkiye statistik Kurumu Haber Blteni: Salk Harcama statistikleri 2008, Eriim Tarihi: 27.06.2011
66

http://www.tuik.gov.tr/VeriBilgi.do?tb_id=1&ust_id=12 Mahkemelerin Durumu Raporu ve Mahkemelerdeki Hkim Says, Mahkemelere Gelen ve Bir Hkime Den Dava Says Raporu, Eriim Tarihi: 28.06.2011

35

olmak zere Van, Malatya, Erzurum ve stanbul gibi ehirlerde yaklak 18 bin dosya faili mehul olarak kaydedilmi, yalnzca 2 bin civarnda dosya iin ilem yaplm dier 16 bini zaman am srelerinin dolaca gne kadar rafa kaldrlmtr.67 Eitim alanndaki sorunlar, ilkretimden yksekrenime kadar, eitli biimler alarak srmektedir. Ezberci eitim sistemiyle merkezi snav sistemi yaplar srekli birbirini besleyerek bu alandaki krizi, uzun yllar iinden klamayacak bir krize dntrmtr. stelik bu snavlarda son yllarda, sorularn alnmas ya da satlmas, ifreli soru kitapklar gibi kimi kesin kimi aibeli olaylar da cabasdr. Yllarca moda tabiriyle yar at gibi srekli bir snavdan dierine ezberlerini kuvvetlendirerek hazrlanan gen dimalardan ansllar, niversite eitimini de bu alkanlklaryla tamamlamakta, ancak i hayata atlmaya gelince ezberlenen eylerin ve ezberciliin hi bir ie yaramadn fark etmektedirler. niversite says 2011 yl itibariyle 165i bulmutur. Bunlardan 55i vakf (zel) niversiteleridir. milyonu akn niversite rencisinin yan sra bu niversitelerde 13 bin 500 profesr olmak zere 100 bin civarnda retim yesi ve retim eleman vardr. niversite olmayan ehir kalmamtr ancak bu niversitelerin pek ou yksekokul dzeyinde bile eitim verememektedir.

2.1.1.4. Kltrel Deiimler

Kltrel adan, toplumun deiimi de ekonomik belirleyenin etkisi altndadr. Kresel ekonomik sistem ierisinde egemen gc olan bat kapitalizmi, tketim ideolojisini de yaygnlatrmak amacyla, zellikle kltr rnleri araclyla, kltrel dnm zerine etkide bulunmaktadr. Filmler, diziler, romanlar, internet zerindeki sosyal alar ve popler kltr ikonlar araclyla, batl yaam tarznn yayld bir dnyada, kresel lekte benzeik bir yaama biimi olumaktadr. Trkiyede bu kltr rnlerini en ok tketen orta snflar gzlemlediimizde; alveri merkezlerini bir yaam ve elence alan olarak hzlca benimseyen, fast food zincirlerinde beslenen, Starbucks, Gloria Jeans gibi uluslararas zincirlere bal kafelerde oturmay bir prestij gstergesi sanan bir

67

http://www.tuik.gov.tr/VeriBilgi.do?tb_id=1&ust_id=12 Ar Ceza Mahkemesi (CMK 250. M.) Cumhuriyet Basavclklarnda Faili Mehul Dosyalar Raporu, Eriim Tarihi: 27.06.2011

36

anlayn revata olduu grlmektedir. Toplumun daha alt tabakalar iinde de zellikle gen kuakta bu yaam biimine zenen olduka geni bir kesim vardr. Marka giysi ve ayakkablar, pahal cep telefonlar ve elektronik aletler gibi tketim nesneleri araclyla da orta snflarn dnyasna dhilmi gibi grnmeye almaktadrlar. Dini vurgularn gnlk hayatta srekli yinelendii bir muhafazakar yapnn baskn olduu Anadolu taras ise, batnn teknolojisini kullanmak ama yaam tarzn reddetmek eilimini ne karmaktadr. Ancak, prestij ve stat sahibi olmann gsterii doasnn Trkiyenin batsna gre daha baskn bir olgu olduu Anadolu tarasnda, her eyin yeni modeli ve son modasna sahip olmak konusundaki rekabetilik, taray tketim konusunda byk ehirlerle yaran bir konuma getirmektedir. Kltr, eer yaam alkanlklarnn bir grngs ise, bu tketim rnleri yalnzca gsterge deerine sahip nesneler olarak kalmazlar, ayn zamanda maddi anlamda yaam alkanlklarn da deitiren nesneler olarak kltrel bir deiimin yaanmasna yol aarlar. Trkiyenin son on yldaki, ekonomik, siyasal, toplumsal ve kltrel dinamiklerini ve bu alanlarda yaad deiimleri somut veriler araclyla genel hatlaryla ortaya koymaya altk. Bu veriler ve deerlendirmeler nda, Trkiye Sinemasnn bu deiimleri ne kadar gzlemleyebildii ve yanstabildii sorusunu yantlamaya alalm.

37

3. BLM 3.1. 2000 SONRASI TRKYE SNEMASINI ETKLEYEN FAKTRLER

3.1.1. Televizyon Endstrisinin Trkiye Sinemas zerine Etkileri
3.1.1.1. Ekonomik Faktrler
1989 ylnda ilk zel televizyonun kurulmasnn ardndan, pei sra alan ulusal TV kanallarnn, 90l yllar boyunca, Trkiyede yeni bir televizyon kltr ve televizyon endstrisi oluturduu bir dnem yaanmtr. 2000li yllara gelindiinde artk endstriyel zellikler kazanm iit-grsel bir medya olumutur. Devlet televizyonu TRT ile birlikte, sektrn 4 byk TV kanal Show TV, Star, Atv ve Kanal D endstrinin amiral gemisidir.68 Bnyesinde yazl basn ve radyolar da bulunduran medya gruplar ierisinde yer alan bu TV kanallar, ulusal reklam pastasnn %75ini paylamaktadr.69 RTK verilerine gre, 2005 ylnda 1 milyar 330 milyon TL olan reklam gelirleri, yllar ierisinde artarak 2010 ylnda 1 milyar 790 milyon TLye ulamtr. 70 Yine RTK verilerine gre, Trkiyede 22si Ulusal, 15i Blgesel, 210u da Yerel olmak zere toplam 247 televizyon kanal yayn yapmaktadr. 71 Binlerce kiiyi bnyesinde istihdam eden televizyon sektr, d yapm olarak yaptrlan film, program, dizi, yarma, elence programlar ve reklam sektrndeki dolayl istihdamlarla birlikte yz binlerce insana i olana salamaktadr.

68

http://www.rtuk.org.tr/sayfalar/IcerikGoster.aspx?icerik_id=4ade0d47-6c89-4556-8f475e1cd499e302 2010 Yl Tahmini Btesi ve 2008 Yl Kesin Hesab le 2009 Yl Faaliyetleri Hakknda Rapor, s.22, Eriim Tarihi: 21.06.2011
69

http://www.medyahayat.com/haber.php?haber_id=16363 Eriim Tarihi: 21.06.2011

70

http://www.rtuk.org.tr/sayfalar/IcerikGoster.aspx?icerik_id=4ade0d47-6c89-4556-8f475e1cd499e302, y.a.g.y., s.105, Eriim Tarihi: 23.06.2011

71

A.g.y., s.4, Eriim Tarihi: 22.06.2011

38

2006 ve 2008 ylnda RTKn yaptrd anket almalarnda, ankete katlan insanlarn gnde ortalama 4 saat televizyon izledii saptanmtr.72 Televizyon izleme alkanlklar ve kanal tercihi hakknda, deneklere, tercih ettikleri kanal ve tercih sebepleri sorulduunda alnan yantlardan televizyon dizilerinin bu tercihlerde belirleyici olduu ortaya kmaktadr. Televizyon programlarnn izlenme sklnda da diziler %86,2'lik oranla haberlerin ardndan ikinci srada gelmektedir.73 Bunun bir sonucu olarak u ortaya kmaktadr: zel televizyonlarn en nemli gelir kalemi olan reklam gelirlerini ykseltmesindeki en nemli etken televizyon dizileridir. Televizyonlarn reklam gelirlerinin en yksek olduu prime-time da programlarn %80ini diziler oluturmaktadr. Toplamda reklam gelirinin yaklak %40n dizilerin ald reklamlardan karlayan televizyon sektr bu alana ciddi bir yatrm yapmaktadr. Ayrca, bu dizilerin getirdii reklam gelirleri dnda, 2001 ylndan itibaren balayan dizi ihracatyla televizyonlara bir baka gelir kaps daha almtr.74 2001 ylnda Deli Yrek dizisinin Kazakistana satyla birlikte balayan dizi ihracat, Telif Haklar ve Sinema Genel Mdr Abdurrahman elikin aklamasna gre 2005ten sonra hz kazanrken ve 2010 ylnda ou Ortadou ve Balkanlarda olmak zere toplam 20 lkeye, 70 dizinin ihra edilmesiyle 50 milyon dolarlk bir bykle ulamtr.75 Dizi ihracatnn %80ini yrten Calinos Holdingin Ynetim Kurulu Bakan Frat Glgenin verdii bilgilere gre ise diziler blm bana 500 ile 20 bin dolar arasnda deien fiyatlara satlmaktadr. Her yl yaklak 60 dizi ekilmekte ve ulusal kanallarda gsterilmektedir. SMMMO nun (stanbul Serbest Muhasebeci ve Mali Mavirler Odas) 2008 ve

72

http://www.rtuk.org.tr/sayfalar/IcerikGoster.aspx?icerik_id=4ade0d47-6c89-4556-8f475e1cd499e302 2010 Yl Tahmini Btesi ve 2008 Yl Kesin Hesab le 2009 Yl Faaliyetleri Hakknda Rapor, s.21, Eriim Tarihi: 21.06.2011
73

A.g.y., s.22, Eriim Tarihi: 20.06.2011

74

Erler Film ve Pana Film hari dier yapm irketleri, dizileri tm telif haklaryla televizyon kanallarna sattndan, bu sat gelirlerini televizyonlar kazanmaktadr.
75

Dizilerin Yeni Efendisi Trkler, Radikal Gazetesi, 08 ubat 2011 ve hracatta Dizi Rekoru, Habertrk Gazetesi, 16 Ocak 2011

39

2010 yllarnda yaptrd iki ayr aratrmaya gre, dizi sektrnn ekonomik bykl 1 Milyar TL civarnda, istihdam ettii insan says (dolayl istihdamlarla birlikte) 2008de 150 bin, 2010da ise kriz sonras yaanan klmeyle birlikte 100 bin civarndadr.76 Son on ylda, televizyon dizileri, yaratt istihdam alanyla, aslnda sinema sektrnn geliimine de olanak salayacak bir alan amaktadr. Burada oluan sermaye birikimi, yapmclarn sinema filmleri ekmelerine de olanak salamaktadr. Ayrca, sektrn teknik altyap ve ekipmana yapt yatrmlarn sonucu olarak film yapm iin gerekli olan malzemelerin daha kolay ulalabilir olduu bir ortam olumutur. Sinema filmlerinde alacak kamera arkas ekiplerinin ve oyuncularn yine dizi setlerinde deneyim sahibi olmalar da sinema filmi yapmak konusunda insanlar cesaretlendirici bir rol oynamaktadr. Ancak bunun sinema estetii asndan baz baka sorunlar da beraberinde getirdii grnmektedir.

3.1.1.2. Teknik, Epistemolojik ve Estetik Faktrler

Teknik adan, televizyonun grnt teknolojisiyle sinemann grnt teknolojisi birok adan birbirlerinden ayrlmaktadr. Hem grnty retme asndan hem de grntnn izleyiciye aktarlmas ve izleyicinin bunu almlamas asndan ciddi farkllklar vardr. Televizyonda grnt elektronik aralarn yardmyla, grntnn analog bir sinyale ya da dijital bir veriye dntrlmesi araclyla olur ve bu grnt yzeyseldir. Sinemada ise grnt, a duyarl kimyasallarn mekanik adan pozlanmas sonucu oluur ve bu grnt belli bir alan derinliine sahiptir. Ancak, televizyonun ilk ortaya kt dnemlerde haber aktarma ilevinin n planda olmas ve canl yayn grntlerinin gereki doas nedeniyle, televizyon grntsndeki bu yzeysellik gereklik algsn bozucu bir etkiye yol amamtr. Paradoksal olarak sinema da, kendi film hammaddesinin gereklik etkisini arttrc alan derinlii etkisine ramen, izleyicilerinin bir yk izlediklerine dair nsel bir kabul nedeniyle dsel bir yanlsama sunmaktadr.

76

http://archive.ismmmo.org.tr/docs/yayinlar/kitaplar/2010/10_10%20dizi%20arastirmasi.pdf SMMMO Toplumsal Raporlar : Dizi Ekonomisi Mays-2010, Eriim Tarihi: 17.07.2011

40

Epistemolojik adan temel bir yaklama bavurmak gerekirse, Neil Postmann Televizyon ldren Elence isimli kitabnda, televizyonun tarihsel arka plan ve toplumsal anlam zerine yapt arpc deerlendirmelere gz atlmaldr. Postman, televizyonu her eyden nce bir gsteri (show business) alan olarak grmektedir. Matbaann bulunmasyla birlikte tipografik (yazl/basl dil) bir kafa yapsna sahip olan toplumun, olaylarn ve olgularn arka planlarn da kavramaya dnk, gerek bir bilgilenme aray ierisinde olduunu belirtir. Ancak telgraf ve fotorafn icadyla birlikte, toplumu aslnda ilgilendirmeyen konularda szl ve grsel enformasyonun kontrolsz bir ekilde yaygnlat bir dnem balam ve bunun asl etkisi dnyann klmesi ve iletiimin artmas eklinde deil, bu youn bilgi ak ierisinde bunlar karsnda insanlarn duyarszlamas ynnde olmutur. Yorumlama a kapanm ve Gsteri a balamtr.77 Ama bu sreci, asl tamamna erdiren kesinlikle televizyon olmutur. Televizyonun en nemli zellii, insanlar olup biten eyler hakknda bilgilendirmek deil, bu olaylarn elence ve gsteri (show business) haline dntrlmesidir. Postman, ...televizyon tek bir kalc sesle, (elencenin sesiyle) konuur iddiasn rneklerle kantlar.78 Ona gre, televizyonun elendirici olmasndan te, elenmeyi her trl deneyimin doal erevesi haline getirmesi, elendirici temalar sunmas deil, btn temalarn elence olarak sunulmas, eklinde zetledii yaklam asl sorunu oluturur. Bu durum son tahlilde gnlk hayatn da elence ve gsteri olarak yaayan bir toplumun yaratlmasna doru sreci ilerletir. Bir zamanlar politika, din, i, eitim, hukuk ve dier nemli toplumsal alanlardaki slubu tipografinin belirlemesi gibi, imdi de ipleri eline geiren televizyondur.79 diyen Postmann bu sylemine paralel tespitler, Jean Baudrillardn Amerika isimli kitabnda verdii rneklerde aka grlr. Jean Baudrillard Amerikan yaam biimi ise kendiliinden kurgusaldr, nk o imgeselin gereklikte almasdr80 der ve u arpc tespiti yapar:

77

Neil Postman, Televizyon ldren Elence, ev. Osman Aknhay, Ayrnt Yaynlar, stanbul, 2010, s.77
78

A.g.e., s.93 A.g.e., s.107 Jean Baudrillard, Amerika, ev. Yaar Avun, Ayrnt Yaynlar, stanbul, 1996, s.113

79

80

41

Disneyland, evet burada otantik olan Disneylanddr, sinema, televizyon; ite gerek olan bunlardr 81 McLuhann o ok nl medium is message* tespitini de burada hatrlatmak yerinde olur. Televizyonun kendi varl tad mesajn temel anlam haline dnmtr. Bu sreci Postman televizyonun bir st ara (meta medium) haline dnmesi olarak adlandrr. televizyon... yalnzca dnyaya ilikin bilgimizi deil, ayn zamanda bilme yollarmza ilikin bilgimizi de ynlendiren bir ara statsne ykselmitir.82 Ancak burada Baudrillardn srekli anlam retimi ve sunumu karsnda kitlelerin tutumunu ne karan tespitleri de nemlidir. Gsteriyi isteyen de bizzat kitlenin kendisidir. Bu kadar ok anlam zaten onu yok eden bir srece dnmektedir. Esas olan ise gsterinin kendisi olmaktadr.83 Roland Barthes ise televizyonun artk bir mit statsne ykseldiini belirtir. yle ki televizyonun kendi varlna dair hibir eyi sorgulamadmz gibi, onda grdmz eyin gerekliinden de kuku duymayz. Kulamz ya da gzmzle eyleri alglamamza benzer bir anlam televizyona da ykleriz. Televizyon artk kltrn bir paras haline gelmitir.84 Postmann, 1984te Amerikan televizyonlar iin syledikleri, 2000li yllarn Trkiyesindeki zel televizyonlar iin de geerlidir. Burada da gsteri ve btn temalarn bir elence haline dntrlmesi temel amatr. Televizyon dizileri de televizyonun bu mantnn dnda deildir. Show Businessn nlleri dizi oyunculuuna, dizilerin oyuncular da elence ve gsteri dnyasnn nlleri haline dnmektedirler. Bu deiim, hala endstri olamam ve televizyonun maddi adan

81

Jean Baudrillard, Amerika, ev. Yaar Avun, Ayrnt Yaynlar, stanbul, 1996, s.122

* Ara mesajn kendisidir.

82

Neil Postman, Televizyon ldren Elence, ev. Osman Aknhay, Ayrnt Yaynlar, stanbul, 2010, s.92
83

Jean Baudrillard, Sessiz Ynlarn Glgesinde ya da Toplumsaln Sonu, ev. Ouz Adanr, Ayrnt Yaynlar, stanbul, 1991, s.17-21
84

Roland Barthestan Akt. N. Postman, y.a.g.e., s.92

42

kendine sunduu olanaklardan faydalanmak isteyen sinemay da show businessn bir paras haline dnmeye zorlamaktadr. 2001 ylnda Deli Yrek dizisinin devam olarak ekilen Deli Yrek Bumerang Cehennemi (2001) isimli film, sinema sektrnde, televizyonda tutan dizilerin final blm ya da yeni bir hikaye olarak sinema versiyonlarnn yaplmas furyasn balatt. Asmal Konak-Hayat (2003), Kurtlar Vadisi-Irak (2005), Kurtlar Vadisi-Terr (2007), Kurtlar Vadisi-Gladio(2009), Kurtlar VadisiFilistin (2010), Emret Komutanm-ah Mat (2006), Muro (2008), Vali (2008), Trkan (2011), Behzat .-Son Hafriyat (2011) gibi rneklerin yan sra, televizyon skelerindeki karakterlerin filmletirilmesi sonucu ortaya kan Recep vedik I-IIIII (2007-2008-2010), ok Filim Hareketler Bunlar (2009) gibi filmlerin, televizyon reytingleri sayesinde poplerlii kantlanm yapmlardan, sinema alannda da para kazanmay amalayan ticari giriimler olduu aktr. Ayrca ov dnyasndan (manken, arkc, komedyen) dizi dnyasna oyuncu olarak devirilen insanlarn, ayn ticari kayglarla barollerde oynatld ya da bu insanlarn filmin yapay olarak onlar iin oluturulmu yan rollere doldurulduu sinema filmlerinde ciddi bir art olmutur. Sinema da ov dnyasnn bir paras haline dnmeye balamtr. Televizyonun ve ov dnyasnn gerek yaplan iler gerek bunlar yapan insanlar asndan kalcl salamamas nedeniyle sinema filmlerinin kalc olma zelliinden faydalanlmak istenmektedir. Btn bu rnekler, 2000 sonras Trkiye Sinemas'n estetik adan etkileyen filmler olmutur. talyan estetik ve sinema akademisyeni Pezzella Sinema Estetii isimli kitabnda TV dizilerinin nasl altn u ekilde aklar: Televizyon dizileri, rnein, srekli tekrarlan, montajn bir dizi ekim-kar ekime indirgenmesi, ayn temel durumlarn kesiimi ve srekli geri dn, yaamn kendisinin hcresel ve sonsuz deiimini yeniden retmeyi amalayan bir simlakr retir... Her gn ayn srayla benim bamdan geenler, film yldzlar sayesinde soylulaarak hibir ka yolu ve engel olmadan kusturana kadar bana sunulur. Televizyon dizisi, geleneksel sinemann gsteri biimlerinin artyla, ekimin

43

kiisellikten uzak tekniklerinin ll bir miksajndan elde edilir.85 Ayn ekilde Jean Mitryde ...televizyon estetii yoksul bir sinema estetiidir86 demektedir. Trkiyede sre, sinemann gsteri biimlerinin artklarnn dizi estetiine87, sonra da bunlarn artklarnn tekrar sinema filmlerine dnmesi eklinde bir ksr dngye dnme eilimi tamaktadr. Oyunculuk asndan da ayn ksr dngyle kar karya kalmaktayz. Yllar boyu sren dizilerde, oyuncular, oynadklar karakterin gerek hayatta da taycs gibi grnmektedir. Sinema yldzlar, ounlukla ayn grnmleri, nitelikleri ve jestleri bir filmden dierine aktarr ama kendi kiiliklerini rollerinden ayr tutmay baarrlarken, televizyon oyuncular kendi rolleri ile tketilir zleyici onlar rol yapan oyuncular olarak deil, kendi yaamlarn oynayan gerek insanlar olarak grr, bylelikle oyuncu oynad rolden ayrlamaz hale gelir.88 diyen Armes hakl karan rneklere Trkiyede ska rastlanmaktadr. Halit Ziya Uaklgilin romanndan uyarlanan Ak- Memnu isimli dizideki oyunculardan Seluk Yntem gndelik hayatnda insanlarn ona dizide canlandrd karaktermi gibi davrandklarn, hatta cebine dizideki ei olan Bihterin onu aldattna dair notlar sokuturduklarn sylemektedir. Bu olaylar abesle itigal bulduunu belirten Yntem, ilk bata bunlar aka olarak dndn ancak bir sre sonra aka olmadn anladn belirmitir.89 Gerek hayatta yaanan bu arpk alglarn

85

Mario Pezzella, Sinemada Estetik, ev. Fisun Demir, Dost Kitabevi Yaynlar, Ankara, 2006, s.3637
86

Jean Mitryden Akt. Ouz Adanr, itsel ve Grsel Anlam retimi, +1 Kitap, stanbul, 2007, s.90 (Jean Mitry le yaplan rportaj)
87

Aslnda, Trkiyede dizi sektr, Prof.Dr. Ouz Adanrn anonim anlat sinemas olarak adlandrd Yeilam Sinemasnn devam niteliindedir. Televizyon dizilerinde, grsel dilin arka planda kald ve btn enformasyonun iitsel dille aktarld, popler ilerin benzerlerinin furya haline geldii bir anlay hkimdir. Melodram ve komedinin Yeilam'da ne kan trler olmas gibi, dizilerde de bu iki trn yaygn olduunu grmekteyiz. Bunun sebebi, Yeilam Sinemasnn izleyici kitlesi ile bugnk dizileri izleyen kitlenin de sosyolojik olarak birbirine olduka benzemesidir.
88

Roy Armes, Sinema ve Gereklik, ev. Zeynep Barkot zen, Doruk Yaynlar, stanbul, 2010, s.87-88
89

Ece Gksedef, Genler, Popler Olmak in Dizilerde Oynuyorlar, Habertrk Gazetesi, 17 ubat .2011,

44

tesinde, izleyicinin algsnda kkleen zdeletirmeden tr, sinema filmlerinde de ayn oyuncular gren izleyici, filmi gsteri dnyasnda olup biten eylerin bir devam gibi alglamaktadr. Estetik ynelimin asl belirleyicisi olan ynetmenler de ou zaman bu alg biimini, konformist bir yaklamla gie baars yakalamann bir gvencesi olarak grp, filmlerini buna gre oluturmaktadr. Sadece dizilerin devam olarak ekilen sinema filmleriyle, dizi oyuncular ve ov dnyasnn nlleri ile yaplan filmlerle deil, televizyon dizilerinin temel kamera alarn oluturan a-kar a ekimlerinin sinema filmlerinin temel karakteristii haline dnmesiyle de estetik bir deiim yaanmaktadr. Bu a-kar a ekimlerini tamamlayan srekli aa-yukar ya da saa-sola, vin ya da aryo zerinde hareket eden genel plan grntleri, sinema filmlerinin de vazgeilmezi olmutur. Dizi ynetmenlerinin ayn zamanda sinema filmleri ekmesi de bu estetik etkinin nemli nedenleri arasnda saylabilir.90 Sinemadaki ekonomik yapdaki yapmc-sinema salonu-izleyici dngs televizyonda reklam veren-televizyoncu-yapmc-izleyici dngsne dnm, dolayl olarak reklam verenlerin estetik yap zerinde sz sahibi olduu bir durum ortaya kmtr. rn yerletirme gibi grnen yntemlerin dnda, sponsorlardan salanan dekor, ara ve aksesuarlar grsellii reklam verenler ve sponsorlar lehine dzenler ve oluturur hale gelmitir.

3.1.2. Teknolojinin Geliimi ve Ucuzlamas

znde teknolojinin bir rn ve sonucu olan sinemada, teknolojik gelimelerin, sinema dili ve estetii zerinde deitirici etkilere sahip olduu pek ok dnem yaanmtr. Kamerann daha hafif ve tanabilir bir hale gelmesiyle birlikte kamera hareketlerinin ortaya kmasna, sesin sinemada kullanlmasndan renkli filme, 16 mm kameralardan dijital teknolojilerin ortaya kna kadar pek ok teknolojik yenilik sinema estetii zerinde etkide bulunmutur.

90

Son on ylda sinema filmi eken 250 civarndaki ynetmenin yaklak yz tanesi, ayn zamanda dizi ynetmenidir.

45

2000li yllarla birlikte, Trkiye Sinemas iin de benzer bir sreten sz edebiliriz. Konvansiyonel film yapm teknikleri, ok snrl sayda ynetmene piyasa koullar ierisinde film yapma olana tanmaktadr. zellikle video teknolojisinin analog yapdan dijital olana gemesi ve HD (High Definition/Yksek znrlk) teknolojisinin video kameralarda standart hale gelmesi, kurgu sistemlerinin de kiisel bilgisayarlarda kullanlabilmesi, Trkiye Sinemasnda film saysnn ciddi bir ekilde artmasna neden olmutur. Ayrca bu filmlerin ou lk Filmler olma zellii tadndan sinema alannda film saysna paralel bir ynetmen artna da yol amtr. Filmlerin ou artk, dijital ya da HD kameralarla ekilip sonra 35 mm kopyalara aktarlmaktadr. Bu teknik ekipmanlarn, film yapm masraflarn konvansiyonel yntemlere gre neredeyse te bir orannda drdn sylemek mmkndr. Ancak film datm ve gsterim sreleri hala konvansiyonel yntemlerin srdrld bir alandr. Bu nedenle filmler dijital olarak ekilse dahi, gsterim 35 mm kopyalarla yapldndan bu filmlerin telesine (Dijital kopyann 35 mmye aktarlmas) ve kopya oaltm ciddi meblalar tutmaktadr. Film datm irketlerinin de byk lde Hollywood endstrisine baml oluu bu filmlerin pek ounun gsterime girememesine yol amaktadr. Baz ynetmen ve sinema eletirmenlerinin, teknolojinin ucuzlamas ve film yapm olanaklarnn hemen herkes iin ulalabilir olmas sayesinde, sinema alannn demokratikletiine dair bir inanc vardr. Pek ok gen ynetmen ilk filmlerini bu sayede ekmilerdir. Ancak yine de birok ynetmen iin ikinci filmlerini ekmek ilk filmlerinin ticari adan en azndan yapm ve post prodksiyon masraflarn karlamas gerekmektedir. Sonuta sinema izleyicisi ve datm a bu konuda belirleyici olmaya devam etmektedir. Teknolojinin ucuzlamas ve daha kolay ulalr bir hale gelmesiyle birlikte, ortaya kan bir baka sorun da, sinema ortamnn demokratiklemesiyle birlikte kaotiklemesidir. Konvansiyonel sistemde iler btn endstriyel sistemlerde olduu gibi uzmanlama ve iblm sistematii zerinden yrmektedir. Sette herkes kendi uzmanlat ii yapar ve ekip ynetmeninin sorumluluu altndadr. Sreler hiyerarik bir yap ierisinde ilerlemektedir. Endstri sisteminin dnda film

46

eken ynetmenler ise, zaten aslnda sermaye yokluu nedeniyle bu ucuz teknolojiye yneldikleri iin, (tamam olmasa da ou) film yapm srecinde sistemli bir yol izlememektedirler. Ekipler genelde i deil arkadalk ilikileri zerinden kurulmakta, bir iblm anlay gzetilse dahi bu film yapm iin olmazsa olmazdr- uzmanlamaya dair bir perspektifle hareket edilmemektedir. Dk bteler gereke gsterilerek filmin ekiminde kullanlan teknik ekipmann kiras ve bunlar kullanan uzmanlarn kaesi dnda kimseye emeinin karl olarak bir cret denmemekte ya da sembolik demeler yaplmaktadr. alanlarn sigortas yaplmamakta, ekim programlar yine maddi kayglar gzetilerek hazrlandndan, ekim sresi mmkn olduunca ksa tutulmaktadr. Bu da bazen gnde 16-18 saati bulan ok uzun gnlk alma srelerini, zamana kar yarn getirdii bir kouturmacay ve youn stresi beraberinde getirmektedir. Ayrca uzmanlama ve iblm kriterleri dnda kendiliinden ve zorunluluklarn belirledii bir tarzda rgtlenen bu setlerde yukarda saydmz ortamn da etkisiyle i kazalarna daha ak bir yap olumaktadr. Sinemann setinde olmann bys ya da filmin getirecei prestije ortak olmak gibi kayglarla bu koullarda alan sinema emekileri iin bu yaam biimi uzun sre srdrlebilir olmadndan bu i bir meslek haline dnmemekte, gereklik kendini gstermekte ve insanlar baka gerek mesleklere ynelmektedir.91 Bu durumun setlerde yaratt sorunlar bir yana, genelde sinema alannda yaratt sorun udur: almalarnn karl olarak hayatn srdrecek bir gelir elde edemeyen ve bu ilerde sistemli bir alma iinde uzmanlaamayan sinema emekileri, hayatlarn srdrebilecek maddi geliri salamak amacyla baka sektrlere gemekte, dolaysyla filmlerin kalitesini de arttracak kalifiye insanlar yetimemektedir. Ancak her yl niversitelerin sinema blmlerinden mezun olan

91

Bu paragraf boyunca, yaptm deerlendirmelerde ortaya koyduum tespitleri, somut verilerle ispatlamam, tam da yukarda saydm nedenlerden tr mmkn deildir. Bu setlerde alanlarn film jenerikleri hari kayd tutulmamaktadr. Bu deerlendirmeler, 1999 ylndan bu yana, hem byk bteli hem de dk bteli yapmlarda alrken bizzat yaptm gzlemlere ve ayn ekilde bu sektrde alan insanlarn hayat hikayelerine dayanmaktadr. Bu bilgiler ampirik olarak deerlendirilebilir ancak, son on ylda ekilen filmlerin jeneriklerinde ismi yer alan insanlarn sigorta kaytlarnn incelenmesi gibi zorlu bir yol izlenerek, bu durum ispatlanabilir.

47

binlerce yeni sinemac aday onlarn yerini almakta, bu ksr dng bylece devam etmektedir. Bu dolayl isizlik durumu, sinemann olgunlamasnn nnde ciddi bir engel olarak durmaktadr. Sonuta bu kadar ok film ekilmesi, Trkiye Sinemasnn olgunlatnn bir gstergesi deildir. Zombi filmlerinden komedilere, toplumsal ierikli filmlerden su filmlerine, romantik komedilerden kiisel yklere ve belgesellere kadar ok deiik trlerde filmler yaplmaktadr, ancak bunlarda ne ortak bir sinema estetii ve dili, ne de belli tip ve modellere dayal bir anlatm yoktur. Yeni oluan gen kuak bir sinema izleyicisinin Amerikan filmleri tarafndan oluturulan beenisini yine konvansiyonel yntemleri kullanma gcne sahip ticari sinema karlayabilmektedir.

3.1.3. Sinema Okullar

Trkiyede, 11i gzel sanatlar fakltelerinde, 39u iletiim fakltelerinde olmak zere 50 niversitede Sinema ve Televizyon blm vardr. Bu blmlerin her yl ald renci says yaklak 3 bin 500 civarndadr. Grsel iletiim tasarm, fotoraf ve video, grsel sanat tasarm vb. isimli blmlerin renci kontenjanlar da eklendiinde bu say 4 bini bulmaktadr.92 Yani her yl yaklak 3 bin civarnda renci bu blmlerden mezun olmaktadr. Televizyon, dizi sektr ve sinemann bu kadar ok niversite mezununu istihdam etme potansiyelinin olmad bir ortamda akademik sinema eitiminin, Trkiye Sinemas zerinde estetik bir deiim ve geliim yaratmas da pek mmkn grnmemektedir. Kltr, Politika ve Sinema isimli kitabnda, Prof.Dr. Ouz Adanrn belirttii zere, bu okullarn almas bir eitim ve kltr politikasnn sonucu olarak deil, ondan da olsun zihniyetiyle gereklemektedir.93 zellikle vakf niversiteleri bu konuda devlet geleneinin de nne gemi grnmektedirler. Vakf niversitelerinin neredeyse yarya yaknnda sinema blm vardr. Gemi yllardaki malzeme yetersizlii sorunu teknolojinin ucuzlamas sayesinde ksmen de

92

Bu bilgiler, SYMnin 2011 Yksekretim Programlar ve Kontenjanlar Klavuzundan derlenmitir.

93

Ouz Adanr, Kltr, Politika ve Sinema, +1 Kitap, stanbul, 2006, s.73-74

48

olsa zlmtr, ancak bu defa da blm saysnn okluundan kaynakl retim eleman sknts yaanmaktadr. Akademik eitim, aratrma ve gelitirmeyle birlikte ortaya kacak bir yaratcl hedeflemektedir. Bu eitimin sonucu olarak, sistemli ve bilimsel bir dnme ve yaratma etkinliinin altyaps oluturulur. Sektrn ihtiya duyduu uzmanlama ve iblm kriterlerine uyan bireylerin yetitirilmesi hedeflenir ve akademik eitim sonrasnda pratik srelerde bu eitim devam eder. Ancak, genel planszlk ve politikaszln bir sonucu olarak, bu yeni mezunlar yllardr sre gelen usta-rak ilikisinin arklar iinde tlmektedir. Hiyerarik yap ierisinde akademik eitimlerine hi sayg duyulmadn ve hatta kmsendiini94 gren bu mezunlar iin akademik eitim sahibi olmak ou zaman bir dezavantaja dnmektedir. Son on ylda ilk filmlerini eken ynetmenler ierisinde azmsanmayacak sayda okullu gen ynetmen vardr. Ayrca daha eski kuaklardan mit nal, Reha Erdem, Semih Kaplanolu, Yksel Aksu, Onur nl gibi ynetmenlerin yan sra Uur bak, Soykut Turan, Aydn Sarolu gibi grnt ynetmenleri hem sanatsal hem de teknik adan Trkiye Sinemasnn nde gelen okullu isimleri arasndadr. Her yl niversitelerin sinema blmlerinden mezun olan yaklak 3 bin sinemac adaynn, hem sektrn potansiyeli hem de bu mezunlarn kiisel zellikleri ve yetenekleri asndan tamamnn sektrn ierisinde tutunabilmesi zaten mmkn deildir. Ancak, stratejik bir bak asyla ve sektrn btn kurumlarnn gr dikkate alnarak oluturulacak bir eitim ve kltr politikasyla, bu alanda ciddi gelimeler yaanaca da aktr.

3.1.4. Film Datm

Trkiyede ve dnyada film datm alan, sinema sektrnn ticari kayglar en ok gzeten ve bu balamda en tutucu ve deiime kapal alan olarak ne kmaktadr. Film datm irketleri, filmlere tam anlamyla bir ticari rn olarak

94

Setlerde sinema mezunlar, -bazen kendisi de sinema blm mezunu olan- ynetmenler tarafndan setin bir renci filmi seti olmad konusunda alayc bir ekilde uyarlmaktadr. Bu uyar iin ou zaman kusurlu ya da hatal bile olmalar gerekmez.

49

bakarlar. Onlar iin filmin ticari bir rn olarak satlabilirlii birincil nemdedir ve bu nedenle tpk yapmclar gibi sinema estetiindeki yeniliki tutumlara, farkl yklere, sanatsal mdahalelere kar olduka nyargldrlar. James Monaconun rettikleri filmlerin temelde tketim deerleri ile ilgilenen Hollywood altn ann patronlar rettikleri filmlerin dier filmlerden farkl olmasn deil, onlara benzemesini tercih ettiler95 saptamas, aslnda sadece Hollywood Altn ann yapmclarn deil, sinemay ticari bir etkinlik olarak gren tm zamanlardaki ve tm lkelerdeki yapmc ve datmclar kapsamaktadr. 1987 ylnda Trkiyede film datm yapmaya balayan, Warner Bros. ve UIP gibi Hollywoodun byk film datm irketleri, 2005 ylndan bu yana, Trkiyede her yl gsterime giren 220-250 civarnda filmin %40na denk gelen 8090 tanesini datmaktadr. Bu filmlerin ou, Hollywood endstrisinin ya da Trkiye Sinemasnn byk bteli yapmlar olduundan haslat zerindeki paylar %70 civarndadr. Bu oran, zaman zaman %80-85i bulmaktadr. zen Film, Tiglon, Bir Film gibi yerli film datm irketleri ise pazarn geri kalann ellerinde tutmaktadrlar.96 Hollywood Sinemas bir endstri olarak ilediinden, 2012 ve 2013te vizyona girecek filmler ve vizyon tarihleri de bu datmclar tarafndan belirlenebilmekte ve sinema salonlarnn gsterim programlar 2 yl ncesinden dzenlenebilmektedir. Aradaki boluklara ise gie baars getireceine inanlan byk bteli Trk Filmleri yerletirilmektedir. Bamsz filmler, sanat ya da ynetmen sinemasnn rnleri ve dk bteli yapmlar ise, yerli ya da yabanc film festivallerinde dl alamadklar ya da bu filmin i yapacana inanan bir yapmc bulamadklar srece, datm andaki bu tutucu anlaya taklp, gsterime girememektedirler. Sadece Tiglon Film ticari sinema kalplarnn dnda kalan filmleri datm ana sokmak konusunda tutucu davranmamaktadr.97

95

James Monaco, Bir Film Nasl Okunur, ev. Ertan Ylmaz, Olak Yaynlar, stanbul, 2010, s.236 olarak tutan

96

Bilgiler, 2005 ylndan bu yana filmlerin gie verilerini dzenli www.boxofficeturkiye.com sitesinden derlenmitir. Eriim Tarihi: 12.06.2011
97

Bkz. www.boxofficeturkiye.com

50

3.1.5. Sinema Destek Fonlar

Trkiye Sinemasnda, son on ylda film yapmlarnn, yapmclar dnda Kltr Bakanl ve Eurimages gibi resmi kurumlardan ya da zel televizyon veya daha farkl alanlarda faaliyet gsteren ticari kurululardan ald desteklerle saland bir dnem yaanmtr. 1990 ve 2002 yllar arasnda zellikle bir Avrupa Birlii kuruluu olan Eurimages Fonu, 33 tane sinema filminin ekimine parasal destek salamtr.98 2005 ylna kadar bu sayya 11 film daha eklenmi ve bu say 44e kmtr.99 Kltr Bakanl bu fona ye olduu gnden bu yana, Eurimages filmlere 73 milyon Fransz Frang destekte bulunmutur. Ayrca 10 sinema salonu, fonun desteiyle ekilen filmleri gstermesi karlnda bu fon tarafndan desteklenmitir. Ancak asl nemli destek, Kltr Bakanlnn, sinema bilet satlarndan elde edilen rsumlarn ve bandrol cretlerinin, 2004 ylnda 5224 Sayl Sinema Filmlerinin Deerlendirilmesi ve Snflandrlmas ile Desteklenmesi Hakknda Kanunun getirdii dzenleme ile Sinema Destekleme Kuruluna aktarlmasyla balamtr. Bu fonda biriken paralar, aratrma, gelitirme, senaryo yazm, film yapm ve datm gibi srelerde sinemaclarn kullanmna sunulacaktr. Bunun koullarn da 15 yeli bir destekleme kurulu belirleyecektir. Bu kurulun yelerinin byk ounluu sinema sektrnden insanlardan olumakta ve her yl deimektedir.100 50 bin ila 350 bin TL arasnda deien miktarlarda yapm destek fonlar, yeni filmlerin retilmesi iin ynetmenleri tevik etmektedir. Bu fondan geri demeli ve geri demesiz olmak zere her yl ortalama 6 milyon TL, senaryo yazm ve yapm destei olarak eitli kii ve kurululara datlmaktadr. Bu rakam 2010 yl iin -37 uzun metraj film- 9 milyon 50 bin TLdir101

98

http://www.kultur.gov.tr/TR/belge/1-23916/eurimages-uyeligi-ve-sanat-filmi.html Eriim Tarihi: 14.06.2011

99

Nigar Psteki, 1990 Sonras Trk Sinemas, Es Yaynlar, stanbul, 2005, s.165-173 A.g.e., s.174-175

100

101

http://sgb.kulturturizm.gov.tr/belge/1-93911/2010-yili-idare-faaliyet-raporu.html Eriim Tarihi: 13.07.2011

51

Ayrca zel yerli ve yabanc televizyonlarn yan sra, baz zel sektr kurulular da yaplan filmleri desteklemektedir. Bu uygulama son yllarda sponsorluk bal altnda toplanmaya balanm ve iin reklam yn daha ok n plana kmaya balamtr. 1990-2000 yllar arasnda 12 yerli filmin ekimine maddi destekte bulunan Efes Pilsen, 1999dan sonra maddi destei zel bir koula balayarak srdrmeye devam etmitir. stanbul Film Festivalinde Film Eletirmenleri Birlii (FIPRESCI)'nin zel dln alan ynetmen, bir sonraki filminde kullanmak zere bir para dl kazanmaktadr.102

3.1.6. Tarihsel Faktrler

3.1.6.1 1960-1980 Yeilam Sinemas Dnemi
Trkiye Sinemasnda 60l yllar zel bir dneme iaret etmektedir. Sinemaclar Kua olarak adlandrlan Ltf Akad, Metin Erksan, Ertem Gre, Halit Refi gibi ynetmenler, Trkiye Sinemasnda Tiyatrocular Dnemi olarak adlandrlan dnemi sonlandrmlardr. Trk edebiyatnn gl kalemlerinden Vedat Trkali, Fakir Baykurt, Orhan Kemal, Kemal Tahir, Sabahattin Ali gibi yk ve romanclarn eserlerinden uyarlamalar yaplmas ve bu yazarlarn bazlarnn film senaryolar da yazmasyla gelien srete Trkiye Sinemas, toplumun yaad sorunlar, yaanmakta olan deiimin sanclarn beyaz perdeye aktarmaya almtr. Bu dnemi ve dnemin tarihsel, toplumsal ve kltrel dinamiklerini btn olarak kavrayamadmzda, o dnemdeki Trkiye Sinemasnn, gereklii yanstmaktaki baarsnn nedenlerini de tam olarak kavramak mmkn deildir. Youn bir kentlemenin yaand bu dnemde, 1961 Anayasasnn grece zgrlk yaps, insanlarn sendikalarda, demokratik kitle rgtlerinde, renci birliklerinde lke sorunlar zerine youn olarak dnp tartt bir ortamn olumasna katk salamtr.

102

Zeynep etin Erus - Nilay Ulusoy, Trk Sinemasnda Sponsorluk: Efes Pilsen Filmleri, Trk Film Aratrmalarnda Yeni Ynelimler-7, Derleyen Deniz Bayrakdar, Balam Yaynlar, stanbul, 2008, s.125

52

Dnemin zgrlk koullar ierisinde, sinemaclarn, toplumcu gereki yazarlarla, ibirliine girmeleri, Otobs Yolcular (1961) (Yn: Ertem Gre, Senaryo: Vedat Trkali), Ylanlarn c (1962) (Yn: Metin Erksan, yk: Fakir Baykurt), Karanlkta Uyananlar (1964) (Yn: Ertem Gre, Senaryo: Vedat Trkali), Gurbet Kular (1964) (Yn: Halit Refi, Senaryo: Orhan Kemal) gibi filmlerin ortaya kmasn salamtr. Ayrca, 1965 ylnda kurulan Sinematek Dernei de sinemaclara, dnya sinemasnn nemli filmlerini izleyebilecekleri, ynetmenleri ve akmlar takip edebilecekleri, izledikleri filmleri tartabilecekleri bir ortam salamtr.103 1970li yllarda ise, toplumsal hareketlerin politiklemesine paralel bir ekilde, Trkiye Sinemasnda da gereki filmlerin siyasallamaya balad bir dneme girilmitir. Bu eilimin en nemli ismi de Ylmaz Gneydir. Adanada sinema salonlar arasnda, film kopyalarn bisikletle tayarak balad sinema servenine, ynetmen asistanl ve oyunculukla devam etmitir. 1970 ylnda ektii Umut filmiyle, Trkiye Sinema tarihinin en nemli filmlerinden birine imza atmtr. Zeki kten, erif Gren, Yavuz zkan gibi ynetmenlerin de yetimesinde nemli katklar olan Ylmaz Gney, 25 yllk sinema hayat boyunca 104 filmde oynam, 24 filmin ynetmenliini yapm, 50 filmin senaryosunu yazmtr. Trkiye Sinemasnn bir dier nemli filmi Yol (1981), mral Yar Ak Cezaevinde yatmakta olan 5 mahkumun, bayram izni iin cezaevinden kp memleketlerine gitmelerini anlatmaktadr. Film, mahkumlarn, yaadklar olaylar zerinden btn lkenin gereki bir panoramasn sunmaktadr. 70li yllarn, Trkiye Sinemasnn, en retken yllar olduunu syleyebiliriz. Ancak, seks filmleri furyas da bu dnemde balamtr. Sinema salonlarn bu filmlerin doldurmas, dnemin atmal atmosferi ve televizyonun yaygnlamasnn da etkisiyle, 80li yllara doru sinema seyircisi ve salon saysnn giderek azald grlmektedir.

103

Bu konuda, Do.Dr. Serpil Krelin akademik alma ve makalelerden derledii, Trkiye ve Dnya Sinemas zerine Sentezler isimli kitapta, Hakk Bagneyin Sinematek (Trk Sinematek Dernei) 1965-1980 Arasnda Sinema ve Politik Tartma isimli almas aydnlatc bilgiler vermektedir. Parmen Yaynlar, stanbul, 2011, s.55-68

53

80lere gelindiinde ise, 12 Eyll Askeri Darbesi, hayatn hemen her alannda olduu gibi sinemada da tarihi bir ykma yol am ve Yeilam iyi ve kt yanlaryla ortadan kalkmtr.

3.1.6.2 1980-2000 Yeilam Sonras Dnem

1980 sonras Yeilam yaps daldktan sonra Trkiye Sinemas104 kendini yeniden var etmenin aray iinde el yordamyla bir k yolu aramtr. Ylda 200den fazla film reten bu sistemsiz, ancak retken yapnn temel zellii anonim bir anlat sinemas olmasdr. Bu yap Hollywoodun 30lu yllarda oluturduu stdyo sisteminin kt bir taklidi zerine kuruludur. Bu filmlerin pek ou, iyi ve ktlerin hep ayn oyuncular tarafndan canlandrld, zengin-fakir ayrmnn temel atma unsurlarndan birisi olduu melodramlardan, geni kadrolu salon ve aile komedilerinden ya da vurdulu-krdl avantrlerden olumaktadr. Ertem Eilmezin de tabiriyle bu filmlerin kltrel dzeyi ortaokul dzeyini gememektedir. Popler/ticari sinema olarak adlandrabileceimiz bu sinema, kendisini 1980 sonras dnemde video filmleriyle ayakta tutmaya almtr. Yeilam yapmclar iin esas sorun para kazanmak olduu iin, filmlerin nasl pazarland ya da onlarn ekilme biimleri ikinci derecede nem tamaktadr. Arabesk arkclarn barolde oynad video filmlerinin damgasn vurduu ilk on yllk dnemde, kadn filmleri, 12 Eyll filmleri gibi belli bal kategorilere ayrabileceimiz filmler, sinema izleyicisini salonlara ekememitir. Bu srete, askeri darbenin yaratt tedirgin edici ortamn ve video film furyasnn bir sonucu olarak, sinema salonlar hzla kapanm ve izleyici sinemaya gitme alkanln yitirmitir. 1970te 2 bin 424 sinema salonunda 246 milyonu bulan yllk sinema bileti sat105, 1978de 1.292 salonda 58 milyonu yerli film

104

Bu blmde Trkiye Sinemas ile kastedilen, bu tezin genelinde kullanld anlamn aksine Trkiyedeki popler/ticari sinemadr. Ancak 1980 sonras popler sinemann iine dt krizden dolaysz olarak bamsz sinema ve ynetmen sinemas da etkilenmitir.
105

DEnin 1970 yl iin hazrlad Kltr ve Elence Yerleri statistikleri isimli rapordaki bilgidir. http://kutuphane.tuik.gov.tr/pdf/0015356.pdf Eriim Tarihi: 12.07.2011 Ayrca enay Aydemir, o yl vizyona giren film saysn 224 olarak vermektedir. (Radikal Gazetesi Hayat eki, 24 Kasm 2010, s.10)

54

olmak zere 81 milyona gerilemitir.106 Darbeden sonra, 1982 ylnda ise yllar sonra ilk kez yabanc filmlerin izleyici says yerli film izleyicisi saysn gemitir.107 1985te salon says 767, izleyici says 42 milyon,108 1987de salon says 460, izleyici says 24 milyon,109 1991de ise salon says 341, izleyici says ise, 4 milyonu yerli filmler olmak zere toplam 16 milyon olmutur.110 1990l yllarda, sinema izleyicisinin profili de deimeye balam111 ve deien yap karsnda Trkiye Sinemas, bu kitleyi hedefleyen filmlerin biim ve ierii konusunda araylarn srdrmtr. Bu aray ierisinde, sinema izleyicisini salonlara eken ya da dorudan deien izleyici profiline ve alkanlklarna seslenen nemli filmden bahsetmek gerekmektedir. Bu filmlerden ilki, barolnde ener enin oynad 1988 yapm Arabesk (Ertem Eilmez) filmidir. Yeilam tarz melodramn trkleriyle Yeilam anlat kalplarn kullanarak dalga geen bu film, bir yandan da eski tarzn bitiini ilan etmektedir. Ertem Eilmez bu filmiyle yok olan Yeilama saygsn gstermekte ancak sinema izleyicisindeki deiimi de doru anladn gstermektedir. Daha nce insanlarn izlerken duyguland hatta alad Yeilam melodramlarna ve arabesk filmlerine yeni kuak izleyici tamamen farkl

106

DEnin 1978 yl iin hazrlad Kltr statistikleri isimli rapordaki bilgidir. http://kutuphane.tuik.gov.tr/pdf/0015827.pdf Eriim Tarihi: 12.07.2011
107

DEnin 1981-1982-1983 ylllar iin hazrlad Kltr statistikleri isimli rapordaki bilgidir. http://kutuphane.tuik.gov.tr/pdf/0013001.pdf Eriim Tarihi: 12.07.2011
108

DEnin 1985 yl iin hazrlad Kltr statistikleri isimli rapordaki bilgidir. http://kutuphane.tuik.gov.tr/pdf/0013067.pdf Eriim Tarihi: 12.07.2011
109

DEnin 1987 yl iin hazrlad Kltr statistikleri isimli rapordaki bilgidir. http://kutuphane.tuik.gov.tr/pdf/0013251.pdf Eriim Tarihi: 13.07.2011
110

DEnin 1991 yl iin hazrlad Kltr statistikleri isimli rapordaki bilgidir. http://kutuphane.tuik.gov.tr/pdf/0013487.pdf Eriim Tarihi: 13.07.2011
111

Hilmi Maktavn Birikim Dergisinin 152. Saysnda (2001) yer alan Trkiye Sinemasnda Yeni Bir Dnem yazsnda aktard aratrma sonularna gre; sinema izleyicisinin yardan fazlas niversite mezunu, %30u renci ve %78i bekrdr. 80 ncesinde bir aile elencesi olarak grlen sinemann, toplumsal ve kltrel aktivite olarak anlam dramatik bir ekilde deimitir. (Akt. Asuman Suner, Hayalet Ev - Yeni Trk Sinemasnda Aidiyet, Kimlik ve Bellek, Metis Yaynlar, stanbul, 2006, s.34, dipnot)

55

bir reaksiyon gsteriyordu artk; glyordu. Arabesk filmi bu gerek stnde ykselmitir.112 Bu film dnem iin olduka yksek saylan 300 bin civarnda bilet satn beraberinde getirmitir. 90l yllarn ilk yars boyunca ortalama 300 salonda, yllk ortalama 10 milyon civarnda seyreden bilet sat rakamlar ierisinde, yerli film izleyici says 1 milyon 500 bini gememektedir.113 Bu verilerden ok ak bir ekilde ortaya kt zere, 60 milyon nfusa sahip bir lkede zaten yok denecek kadar az saydaki sinema izleyicisinin tercihi de yabanc filmlerden yana olmakta, bu yabanc filmlerin neredeyse tamam da Hollywood filmlerinden olumaktadr. Bu atmosfer ierisinde erif Gren, Ertem Eilmezin Arabesk filminde Yeilam filmlerine ynelik yapt talamann garip bir benzerini Amerikan filmleri iin yapmtr. Bu filmleri izlemeye alan seyirci iin, Amerikan filmlerinin trkleriyle dalga geen yine ener enli Amerikal filminin yapm tarihi 1994tr. Bu filmde uzun yllar Amerikada yaayan bir Trkn, lkesine dndkten sonra yaad uyum problemleri ve olaylar Hollywood kalplaryla anlatlmaktadr. Bu film de dnemi iin olduka iyi saylabilecek bir gie baars elde etmi ve 386 bin kii tarafndan izlenmitir.114 Ancak bu filmlerden ncs Trkiye Sinemasnn popler kanadnn yllardr arad k yolunu gsteren film olmutur. Yine ener enin barolde olduu bu filmin ad ise Ekya (Yavuz Turgul) idi. Yaklak 2,5 milyon izleyiciyi salonlara eken ve yerel motifler tayan hikayesini Hollywood stiliyle (hzl kurgu, hareketli kameralar, bol aksiyon ve grsel efektler) anlatan bu film, ticari sinema asndan yeni bir dnem balatmtr. Gie baarsnn formln ortaya koyan ve bundan sonra popler sinemann ekillenmesinde rol modeli olan bu film iin Asuman Suner yle demektedir: Ekya, Yeilam sinemasnn ana eksenini oluturan temel anlamsal kartlklar ak/para, kiisel erdem/maddi baar etrafnda

112

Sedat Ylmaz, Trkiye Sinemasnda Kanal, Sanat ve Hayat Dergisi, Say:5, Mart-Nisan 2003, s.66
113

http://kutuphane.tuik.gov.tr 13.06.20011
114

DE Kltr statistikleri Raporlar 1990-1995, Eriim Tarihi:

Bilgi Antrakt Sinema Dergisinden alnmtr.

56

rlm yksn, Hollywood tarz iyi kotarlm ve parlak bir grsel dille harmanlayarak... ayn zamanda popler sinemann tekrar tekrar bavuraca forml de yaratm oldu.115 Sedat Ylmaz bu filmi, tarihsel bir srecin nemli aya olarak grmektedir: Bu filmler sinema dili iin ilgin bir geliim gsterir. Arabesk filmi, Yeilam Yeilam sinemas diliyle anlatr, Amerikal filmi, Hollywood filmlerini tam da Hollywood kalplaryla anlatr. Ekya ise bize zg bir yky Hollywood kalplaryla anlatr. Bir srele tamamlanm, bir senteze- belki forml demek daha dorudur- varlmtr.116 90l yllarn sonu, minimalist yntemlerle yaplan ynetmen filmleri iin de bir milat olmutur. Reha Erdem, Zeki Demirkubuz, Dervi Zaim, Nuri Bilge Ceylan gibi ynetmenlerin ektikleri filmler de kiisel bir stilin ortaya kt bir ynetmen sinemasnn balangc olarak grlmektedir. Bu filmler giede 2 bin ile 20 bin arasnda deien izleyici saylaryla117 ticari olarak srdrlebilir olmamalarna karn, yurtii ve yurtd festivallerde aldklar dllerle118 kendilerini finanse edebilmiler ve bu dller ve sinema eletirmenlerinin vgleri araclyla da kendilerine prestijli bir alan yaratabilmilerdir. Ynetmen sinemasnn genel olarak minimalizm bal altnda toparlayabileceimiz bu stili, yurtii ve yurtdnda ald vg ve dllerle yaratt prestijli alan sayesinde, popler sinemann at ve Amerikan film estetiine yknen stili kadar, 2000li yllardaki Trkiye Sinemasnn ekillenmesinde etkili olmutur.

115

Asuman Suner, Hayalet Ev-Yeni Trk Sinemasnda Aidiyet, Kimlik ve Bellek, Metis Yaynlar, stanbul, 2006, s.34
116

Sedat Ylmaz, Trkiye Sinemasnda Kanal, Sanat ve Hayat Dergisi, Say 5 Mart-Nisan 2003, s.67
117

Bu filmlerden bazlarnn izleyici saylar yledir: C Blok-Zeki Demirkubuz (1994): 4.041, Tabutta Rvaata- Dervi Zaim (1996): 21.004, Kasaba-Nuri Bilge Ceylan (1997): 7.422, Ka Para Ka-Reha Erdem (1998): 15.200 (Bilgiler Antrakt Sinema Dergisinden derlenmitir.)
118

C Blok Ankara ve stanbul uluslararas film festivallerinde, Tabutta Rvaata stanbul, Ankara, Antalya film festivallerinin yan sra, Torino, Montpellier, San Francisco, Selanik film festivallerinde, Kasaba stanbul, Tokyo, Berlin, Stockholm, Angers ve Molodist film festivallerinde, Ka Para Ka, Bratislava Film Festivalinde dllendirilmitir.

57

Trkiye Sinemasnda ayn yllarda, 90larn ortasndan sonra belirginleen bu iki ana eilim dnda bir nc yol olarak, muhalif ya da politik olarak nitelendirebileceimiz bir sinemann nveleri de ortaya kmaya balamtr. 90l yllarn banda muhalif renci hareketinin bir paras olan ve sonrasnda sinema eitimi alan birka gen ynetmen aday (Sedat Ylmaz, Hseyin Karabey, Kazm z) bu srecin olumasnda pay sahibi olmulardr. 90l yllarn sonunda, muhalif kltr-sanat merkezleri bnyesinde atlye almas olarak balayan ve film gsterimleri, seminerler ve kuramsal alanda yrtlen eitim almalaryla ilerleyen bu sre, dijital teknolojilerin ucuzlamas ve yaygnlamasyla film retimine dnk pratik almalara doru evrilmitir. Trkiyenin toplumsal ve siyasal sorunlar zerine ekilen belgesel ve ksa filmler, yapm ve post prodksiyon aamalarnda, bu kltr merkezlerindeki imkanlarn ve bilgi birikiminin paylalmas sonucu kollektif ve dayanmac yntemlerle ekilmitir. 2000li yllarda ekilen uzun metrajl siyasal konulu filmlerin ncs olan bu almalar, bu alandaki estetik tercihlerin de ilk ortaya kt filmlerdir. Sinemada gerekilik eiliminin -bu filmlerin de doas gerei- en ok ne kt kategori de politik film kategorisidir.

3.2. 2000-2010 Yllar Arasnda Trkiye Sinemasnda Gereklik ve Gerekilik

2000 sonras Trkiye Sinemas, kendisini nceleyen btn bu koullarn yaratt ortam ierisinde, zellikle ylda retilen film says asndan bir atlm gstermitir. Ticari sinemann poplerlik asndan Amerikan Sinemasnn egemenliine son vermesi, sanat sinemasnn nemli uluslararas festivallerde prestijli dller kazanmas, Trkiyenin tarihi ve gncel toplumsal, siyasal sorunlarnn bu yllarda sinemann ilgi alanna girmesi ve onlarca gen ynetmenin ilk filmlerini yapmas bu dnemin temel karakteristiini oluturmaktadr. 90l yllar boyunca, gsterime giren ortalama 200 film arasnda yerli filmlerin says 10 ila 15 arasndadr. Bugn ise vizyona giren 250 civarnda filmin drtte biri yerli filmlerden olumaktadr. zellikle 2005 ylnda 28 yerli filmin gsterime girmesinden sonra ykseli trendi srm, 2006da 36, 2007de 43, 2008de 51, 2009da 70, 2010da ise 66 yerli film vizyon ans bulmutur. 2011in ilk 6 aynda ise 46 yerli film gsterime girmitir. Ylsonunda bu rakamn 70i aaca

58

ngrlmektedir. Bu yllar ierisinde ekilen ancak gsterim ans bulamayan filmlerin de eklenmesiyle bu saylar her yl iin neredeyse iki katna kmaktadr. 90l yllar boyunca toplam izleyici saysnn %10-15 civarndaki yerli film izleyici says, 2000li yllarn banda %25lere, 2006da %50ye, 2008de %60a kadar ykselmitir. Yllk toplam bilet sat ise 2000li yllarn banda 20 milyon civarndayken, 2010 itibariyle yaklak 42 milyon civarna ulamtr.119 Btn bu istatistiki veriler, bize genel anlamda Trkiye Sinemasnn son on yl hakknda birtakm deerlendirmeler yapmak iin kukusuz faydaldr. Ancak bu somut veriler araclyla Trkiye Sinemasna dair btn resmi grmeyi ummak ve sadece bu veriler araclyla doru sonulara varmak mmkn deildir. Film saysnn okluu, bu filmlerdeki temel anlat tip ve modellerini genellemek asndan olumlu bir ilev grrken, film yapmnda kullanlan teknolojilerin daha kolay ulalabilir hale gelmesiyle, herkesin kendi yksn kendine has bir sinema diliyle anlattn sand bir ortam olumasndan tr olumsuz bir ilev de grmektedir. 2000-2010 yllar arasndaki Trkiye Sinemasn gereklik ve gerekilikle ilikisi balamnda incelenmesinde, James Monaconun bu tip incelemeler iin ngrd Bir Hollywood aratrmas, tek tek filmlerin nitelikleri zerine odaklanmaktan ok olduka fazla saydaki film arasnda tipleri, modelleri, gelenekleri ve trleri tehis etmenin konusudur.120 yaklam bu inceleme iin de geerlidir. Burada, Trkiye Sinemasnn temel kategorisi ne kmaktadr. Bunlar; Popler/Ticari Sinema, Ynetmen/Sanat Sinemas ve Siyasal/Politik Sinemadr. Bu noktada, bu kategorilerden birine dhil olmaya yakn ancak eitli sebeplerle bu kategorilere dhil edilmeyen ama ynetmenlerinin ilk filmi olma ortaklnda buluan filmleri, sayca okluklar ve daha baka ortak noktalar nedeniyle ayr bir kategori olarak lk Filmler bal altnda incelenecektir.

119

Bu bilgiler, Trkiyede gie verilerini haftalk olarak tutan http://www.antraktsinema.com/ ve http://boxofficeturkiye.com/ adreslerindeki verilerden derlenmitir.
120

James Monaco, Bir Film Nasl Okunur, ev. Ertan Ylmaz, Olak Yaynlar, stanbul, 2010, s.236-237

59

3.2.1. Ticari Sinema

Yukarda dkm yaplan rakamlarn olumasnda kukusuz en nemli pay ticari/popler sinemanndr. Son on ylda toplam izleyici says bir milyonu aan 50 civarnda film reten popler sinema, izleyiciyi yerli filmleri izlemek konusunda ikna etmi grnmektedir. Bu konuda, zellikle, Trkiye Sinemasnda en ok izlenen on filme bakldnda121, film yapmclarnn, bu izleyici potansiyelini sinema d alanlarda ikna edip salonlara tad grlmektedir. Burada televizyon faktr n plana kmaktadr. Bu filmlerin yapmnda kullanlan sermaye sinema d alanlarda birikmi bir sermayedir. Bu sermayenin filmin oluturulmasndaki rol hakknda Prof.Dr. Ouz Adanrn u tespiti nemlidir: Sinema asndan, genel izgiler iinde dnldnde, bir filmin olumasn salayan ilk ve en nemli unsur paradr. Para ise g ve film konusunda sz sahibi olmaktr... genelinde para, filmi ya da bir baka deyile (dili) anlam belirler. Buradaki anlam kavram; filmin tr, estetik biimi ve ieriidir. te yandan bu anlam, parann oluturduu, daha dorusu para sahibinin ve onun sahip olduu zihniyetin oluturduu bir anlamdr. Bu anlam ise, film adl mesaj araclyla dzeyini da vurur.122

121

Trkiyede en ok izlenen 10 yerli filmin tamam 2000-2010 yllar arasnda ekilmitir. Sralama aadaki gibidir: 1- Recep vedik-2 (2009) : 4.333.116, 2-Recep vedik (2008) : 4.301.641, 3-Kurtlar Vadisi Irak (26) : 4.256.567, 4- G.O.R.A (2003) : 4.001.711, 5- Eyyvah Eyvah 2 (2011) : 3.942.519, 6- Babam ve Olum (2005) : 3.837.885, 7- A.R.O.G - Bir Yontmata Filmi (2008) : 3.459.488, 8- New Yorkta Be Minare (2010) : 3.455.089, 9- Recep vedik-3 (2010) : 3.325.842, 10-Vizontele (2000) : 3.308.320 Bilgiler, Haftalk Antrakt Sinema Dergisi ve www.boxofficeturkiye.com dan derlenmitir.
122

Ouz Adanr, Sinemada Anlam ve Anlatm, Alfa Yaynlar, stanbul, 2003, s.4

60

Bu ok izlenen filmlerin tamamnda film yapmcsnn zihniyetine dair izleri ak bir ekilde grmekteyiz. Bu komedi filmlerinde davurulduu ekliyle gsteri dnyasnn, aksiyon filmlerinde ise bastrlm bir aalk duygusuyla rl kaba milliyetiliin zihniyetidir. Bu filmlerin hibiri gereki filmler deildir. Filmlerin ykleri gerek hayattan alnmad gibi bu filmler gerek bir atmosferin iinde de gemezler. Tam tersine, bunlar komedi filmlerinde olduu gibi ya fantastik ortamlar yaratrlar, ya da Kurtlar Vadisi serilerinde olduu gibi, gerekte olamayacak fantezileri (uval olayndaki Amerikal askerlerden ya da Mavi Marmara Basknn gerekletiren srailli askerlerden intikam alnmas gibi) grselletirirler. Komedi ve aksiyon filmleri bu sinemann iki ana tr olarak n plana kmaktadr. Az sayda korku filminin yan sra, zellikle son yllarda televizyon dizilerinden sinemaya tanan bir tr olarak st-orta snfn ak hikayelerinin anlatld romantik filmler bu sinemann yeni trleri olarak ortaya kmaktadr. Bu kategorideki az saydaki dramda ise melodramatik zelliklere de rastlanmaktadr.123 Bu filmlerin en nemli zeliklerinden birisi, daha nce de belirttiimiz zere, poplaritelerini, televizyon ve gsteri dnyasnn popler isimleri araclyla arttrma abasdr. zellikle komedi filmlerinde ne kan bu zellik, gie baarsnn bir n koulu gibi alglanmaktadr. Birok rnek de bunu dorular niteliktedir. Aslnda televizyon sayesinde nlenmi olan ahan Gkbakar, Ata Demirer, Okan Baylgen, Ylmaz Erdoan, Necati amaz gibi isimlerin ve gsteri dnyasnn nllerinden Cem Ylmazn oynad filmler en ok izlenen on filmin sekizidir.124 lk 20 ya da ilk 50 filmde de buna benzer bir durumla karlalmaktadr. Tutan filmlerin devam filmlerinin ekilmesi de zaten tm dnyada ticari sinemann temel reflekslerinden birisidir.

123

zellikle Mahsun Krmzgln Beyaz Melek ve Gnei Grdm filmleriyle, aan Irmakn Babam ve Olum ve Issz Adam filmleri buna rnektir.
124

Listede 8. sradaki film mzik dnyasnda nlenmi Mahsun Krmzgle aittir. 6. sradaki film ise dizi ynetmenliinden gelen aan Irmakn Babam ve Olum filmidir.

61

Ticari sinemann, anlatt ykler itibariyle, Monaconun tabiriyle sanatsal sinemadan daha ok ortak ilgilerin, mitlerin ve geleneklerin belirtileri125 olduu ynndeki sav bu konuda ynlendirici olabilir. Bu filmlerin biim ya da ierikleri zerinden deil, ancak izleyici profillerinin temel zellikleri asndan Trkiyenin tarihsel ve toplumsal gereklii zerinden deerlendirmeler yaplabilir. Sonuta, bu filmler sinemaya gitme alkanl olduka zayf bir toplumda, en azndan sinemaya giden insanlarn byk ounluunun ilgisine mazhar olan filmlerdir. Belki sinema salonlarnda izlendiinden daha da fazla televizyon, internet, korsan DVD gibi deiik medyalarda izlenmektedirler. nsanlarn gnlk konumalarnda buradaki replikler tekrarlanmakta, filmlerdeki karakterler birilerine rol modeli olmakta ya da onlar tarafndan taklit edilmektedirler. Bu balamda, genel olarak 16-25 ya aralnda gen izleyicilerden oluan bu izleyici kitlesinin, sosyolojik adan bakldnda, aslnda eitilmemi bireyler olduu sonucuna kolaylkla varlabilir. ou aslnda bir eitim srecini tamamlam ya da srdrmektedir. Ancak bu eitim sreci, bireyi gelitiren sistemli bir okuma alkanln kazandramayan, ezberci ve tektipletirici bir eitim srecidir. Dolaysyla toplumun -kendisini gelitirmek konusunda zel bir aba harcayan bireyleri dnda- byk bir blmnn, sanatsal duyarll ve beeni dzeyi dk bir seviyededir. Olaylar ve olgular tek yanl olarak deerlendiren, ilkel milliyeti veya dini argmanlarla ynlendirilmeye ak, kaba bir mizahla elenen bir izleyici kitlesi, sinema izleyicisi profilinin geni bir kesimini oluturmaktadr. Bu izleyici kitlesini salonlara ekmek konusunda ticari sinemann genel olarak izledii yol ve yntemleri de, doal olarak bu kitlenin saydmz zellikleri belirlemektedir. Bu kitlenin, bir sinema filminden estetik beklentilerini ise izlemeye alt Hollywood filmlerindeki grsellik, hz ve efektler (teknoloji) belirlemektedir. Doal olarak ticari sinema da ses ve grnt efektleriyle desteklenmi, hareketli kameralar ve hzl kurgunun, filmin geneli boyunca etkili olduu yk anlatmn temel estetik ynelim olarak benimsemi ve gelitirmeye almaktadr.

125

James Monaco, Bir Film Nasl Okunur, ev. Ertan Ylmaz, Olak Yaynlar, stanbul, 2010, s.236

62

Bu filmlerin ekimi iin devasa platolar kurulmu, dekorlar ina edilmi, helikopter ekimleri ya da patlama sahneleri iin hibir masraftan kanlmamtr. Ancak, gereklii tarihsel ve toplumsal bir balamda kavrayp, yeniden yaratma konusunda, ayn zen ve abadan sz edilememektedir. Hatta bundan bilinli bir ekilde uzak duran bir popler sinema vardr. Bu alandaki az saydaki rnek ise bir elin parmaklarn gememektedir. En ok izlenen on film ierisinde yer alan aan Irmakn ynettii Babam ve Olum (2005) ve Ylmaz Erdoann ynettii Vizontele (2000) filmleri, Trkiyenin yakn gemiinde geen, tarihsel ve toplumsal ve siyasal gereklie gndermeler yapan ama yklerini kiiselletirip melodramatik naiflie teslim olan filmlerdir. Bunlar Frederic Jamesonn tanmlad zere bir tr nostalji sinemas kapsamna girerler. ...sanki bir nedenle, gnmzde kendi imdimize odaklanmaktan aciziz, sanki kendi mevcut deneyimimizin estetik temsiline ulamay beceremez hale geldik. Ancak gerekten durum buysa, o zaman bu kapitalist tketim toplumunun korkun bir laneti ya da en azndan, zamanla ve tarihle ba etmekten aciz hale gelmi bir toplumun endie verici ve patolojik bir semptomu olmal126 Sunere gre; bu filmler gemiin kendisini deil, bugnn penceresinden grnn sunarlar. O dneme ait kltrel nesneler araclyla o dnyay yeniden kurarak bir dnem duygusu yaratmaya alrlar.127 Buna benzer zellikleri, yine siyasal ve toplumsal gemiimizde gayrimslim aznlklara dnk trajik eylemler olan Varlk Vergisi ve 6-7 Eyll Olaylarn konu alan Tomris Giritliolunun ynettii Salkm Hanmn Taneleri (2000) ve Gz Sancs (2008) isimli filmlerde grmekteyiz. Semir Aslanyrekin ynettii ellale (2003) ve Eve Giden Yol 1914 (2006) filmleri de bu filmlere iyi birer rnektir. Tomris Giritliolu, televizyon dramalarndan edindii deneyimi sinema alanna da tayarak, bu tarihi olgu ve olaylar bir ak yksnn fonuna yerletirir. Bu olaylar olumakta olan ak engelleyen ve dramatik atmay yaratan bir unsur olarak gsterilmektedir. Fatih zgvene gre de bu filmleri yapanlar ...o meseleleri tartyor, o nemli

126

Frederic Jamesondan Akt. Asuman Suner, Hayalet Ev-Yeni Trk Sinemasnda Aidiyet, Kimlik ve Bellek, Metis Yaynlar, stanbul, 2006, s.50d; Ayrca makalenin tamam iin bkz. http://www.peripatetic.us/jameson.pdf Eriim Tarihi: 18.06.2011
127

A.g.e, s.50d-51

63

meseleleri gndeme getiriyormu gibi yapyorlar. Bylece hem o meseleleri bir daha gndeme gelmeyecek ekilde sakatlyorlar, ntralize ediyorlar hem de onlar kt bir ekilde melodramatize ediyorlar128 Ayrca bu ynetmenler, gie kaygsyla, popler ekran yzlerini filmin iine yan karakterler olarak serpitirerek gereklii onulmaz ekilde yaralamaktadrlar.129 Toplumsal ve siyasal sorunlar yksnn merkezine yerletiren baka ticari sinema rnekleri olarak, 2009 tarihli Nefes: Vatan Saolsun isimli Levent Semercinin filmiyle, Uur Ycelin 2004 tarihli Yaz Tura filmlerinden bahsedilebilir. Levent Semercinin, o blgede grev yapm ve sonrasnda ordudan ayrlm bir stemen olan Hakan Evrensel ile birlikte yazd senaryodan yola kan film, Trkiyenin dou ve gneydousunda sregiden savala ilgili resmi olarak oluturulmaya allan gerekliin dnda bir gereklii resmetmeye alyor. Nefes , hamasi bir milliyeti sylemden kanan ancak, anlatt gereklii btn ynleriyle vermekten de uzak bir filmdir. Reklam piyasasndan gelen ynetmenin grsel adan etkili planlarna yaslanan film, aslnda hayatla ilgili hevesleri, anormal bir durum araclyla kesintiye uratlan, bir grup orta snf Trkiyeli erkein yksdr. Yaz Tura ise bundan daha fazlasna soyunmaktadr. Bu sorunun bir taraf olmaya zorlanan daha alt snflara mensup Trkiyeli erkeklerin hayatlarnn, sadece bir sre kesintiye uramas zerine deil, onlarn hayatnda bir daha asla onaramayacaklar fiziksel ve psikolojik travmalarn sonular zerine bir hikaye anlatmaktadr. Film karakterlerini, hayatlarnda byle bir travma olmasa dahi hayatta kalabilmek iin byk bir mcadele vermesi gereken insanlardan semektedir. Toplumun alt tabakalarndan pek ok insan, toplumsal gereklii iinde tasvir eden yapsyla, bu insanlarn taraf olmadklar bir savan iine ekilmesi ve bunun

128

Fatih zgven, Trk Sinemas ve Biz-amlcadaki Enitemiz, Trk Film Aratrmalarnda Yeni Ynelimler-2, Derleyen Deniz Derman, Balam Yaynlar, stanbul, 2001, s.125
129

Trkiye ticari sinemasnn, filmi nl ve popler yzlerle izlenir klma abasnn en somut yansmas film afilerinde karmza kmaktadr. Bu afilerin grafik tasarm, filmin temas ve ne anlatt ile ilgili hibir bilgi vermezken, filmde grnen nllerin yz, gs ya da bel plan fotoraflarnn dekupe edilerek, yan yana, st ste, filmin getii bir mekan grntsnn zerine dizilmesiyle oluturulur.

64

sonucunda hayatlarnn mahv zerine olduka arpc bir film olarak bu dnemde ticari sinemann, nadir gereki filmlerindendir. Ticari sinema ierisinde, baskn trlerden biri olan komedi filmleri arasnda gereki eilim ve yaklamlar nadir olarak grebilmekteyiz. Ylmaz Erdoann filmleri bu konuda rnek olarak gsterilebilir. Alt orta snflardaki insanlarn hayatla mcadelesi iinde ortaya kan mizah, gldrsnn temel malzemesi olarak kullanan Ylmaz Erdoan, ocukluunun getii Hakkariyi anlatt nostaljik filmleri Vizontele ve Vizontele Tuubada, -belki o dneme ocuk olarak tank olmas ve ocuk algsnn o naifliiyle- belli bir dnemin siyasal toplumsal atmosferini, atma ve gerilimleri, tarann korunakl doas ierisinde sahicilikten uzak bir ekilde sunmutur. Uzun yllardr metropollerde yaayan ve iyi bir gzlemci ve yazar olan Ylmaz Erdoann byk ehri ve toplumun alt tabakalarndan insanlarn ehirde tutunma hikayesini anlatt bir film olan Neeli Hayat ise, ilk iki filmine gre daha gereki bir film olmutur. Bu filmi bu kategorinin yapm koullar ve biimine uygunluu asndan, popler sinemann anlat tip ve modellerine uyan yaps asndan ve Trkiyenin ekonomik, toplumsal ve kltrel yapsndaki deiimleri yanstma abas asndan, daha detayl bir ekilde incelemeyi gerekli gryoruz.

3.2.1.1. Neeli Hayat

Filmin Knyesi: Ynetmen: Ylmaz Erdoan, Senaryo: Ylmaz Erdoan, Yapmc: Necati Akpnar, Grnt Ynetmeni: Uur bak, Mzik: Yldray Grgen, Deniz Erdoan Oyuncular: Ylmaz Erdoan, Ersin Korkut, Bra Pekin, Erdal Tosun, Rza Akn, Sinan Bengier, Cezmi Baskn, Yapm yl: 2009 Filmin yks: Film, stanbulun bir kenar mahallesinde karsyla gecekonduda yaayan, dzenli bir ii olmayan ve daha iyi bir yaam dnn peinde koan 40l yalarndaki Rza enyurtun (Ylmaz Erdoan) hikayesini anlatmaktadr. Rzann elinden yemek yapmak dnda bir i gelmemektedir. Ei Aylann (Bra Pekin) altnlaryla nce bir lokanta amay dener ancak alkol problemleri yznden iyeriyle ilgilenmez ve iflas eder. Sonra kahvede kk meblalarla kumar oynarken, bir saadet zinciri yesinin, Neeli Hayat vaatlerine kanar ve karsnn geride kalan altnlarn da bu ie yatrr. Arkadalarn da bu saadet zincirine katlmaya ikna eder.
65

Ancak iler bekledii gibi yrmez. Ksa sre sonra sattklar rnler sala zararl madde ierdiinden yasaklanr ve irket batar. Arkadalar da onu paralarn geri alabilmek iin dava ederler. Rza birtakm geici ilerde alarak evi geindirmeye almaktadr. Bir ay boyunca, Noel Baba kyafetleriyle bir alveri merkezindeki oyuncak maazasnn kapsnda alacaktr. Kaynbiraderi Yusuf Lokman (Ersin Korkut) ise bir kzla evlenmek istemektedir. Ailesi kz onunla evlendirmek istemez diye dndnden kz hamile brakr. Kzn ailesi geleneklere bal tutucu bir ailedir. Kzn aabeyleri onu lmle tehdit ederler. Kzla evlenecek ve dn masraflarn da o yapacaktr. Rza, alveri merkezindeki ii boyunca birtakm skntlar yaar. Noel Baba kostmleri iinde almaktan utand iin evresindekilerden ve einden yapt ii gizlemektedir. Arkadalarnn at dava nedeniyle bir avukat tutar. Tek yol arkadalarnn ikayetlerini geri almasdr. Ancak arkadalar bu taleplerini reddederler. Bir yandan kk kaynbiraderiyle dn iin para bulmaya alrlar. Byk kaynbiraderi Ahmet (Rza Akn) ve kzn babas Ali Usta (Cezmi Baskn) yardm taleplerini geri evirirler. Rza, dindar bir insan olan byk kaynbiraderini ikna etmek iin Cuma namazna dahi gider. Ylba gecesi iin dn salonundan gn alnr ve Rza bu geici iin son gn olan ylba gecesi aylk cretini alr, dn salonunun pein istenen cretini der. Dne de Noel Baba kyafetleriyle katlr. Dn ortam byk kaynbiraderin ve kzn ailesinin de katlmyla daha da enlenir. Dnden toplanan paralarn bir ksmyla Rza arkadalarna olan borcunu der ve eiyle birlikte evlerine dnerler. Film, olay rgsnden de anlalaca gibi, krdan kente g etmi ve ehrin kenar semtlerinden birinde kent hayatna tutunmaya alan alt tabakadan insanlarn hikayesini anlatmaktadr. Rza karakteri, iyi niyetli, drst ancak hayat pek de umursamayan bir karakterdir. Alkol ve kumar gibi alkanlklara meyillidir. Tembeldir ve aslnda almadan keyi dnmenin peindedir. Gecekondudaki yoksul hayatndan iki yl iinde snf atlayarak villa yaantsna gemeyi dlemektedir. Neeli Hayat a kolaylkla kanmasnn nedeni budur. Klasik anlatnn giri blmnde ortaya konulan her eyin yolunda gittii denge durumuyla ve filmin devamnda dengenin bozulmasyla birlikte, izleyicide dengeyi tekrar kurmaya alan ana karaktere kar bir sempati yaratlr. Bu sempati

66

zdelemenin kurulmas iin ilk admdr. Ana karakterin eylemlerinin baarya ulamas ve dengenin tamir edilmesi konusunda seyircide motivasyon yaratmakta ve seyirciyi ana karakterle kader birlii etmiesine istekli bir ruh haline sokmaktadr. Bu da filmi srekli izlenir klandr. Bu film yknn getii yer ve yks anlatlan insanlar gz nne alndnda zaten statik bir denge durumunda balamamaktadr. Kaynbiraderi, aabeyi tarafndan evden kovulmu, onlarn yanna yerlemitir. Rza ise isizdir ve bulabildii iler ise karakteri ve yana uygun olmayan gnlk ilerdir. Borlanmtr ve bunlar deyemedii iin mahkemelik olmutur. Yeilam filmlerinde, byk bir aileyi temsil eden ve dayanmac bir ruhun besledii gvenli bir alan olan mahalle, artk aileden insanlarn bile birbirine srtn dnd gvensiz bir alana dnmtr. Maddi, biimsel gelimenin bir sonucu olarak hayatn her alanna yaylan reklam ve tantm ileri onun, hi bilmedii ve ait olmadn dnd bu dnyada yabanc ve teki hissetmesine yol amaktadr. Bu tekilik onun kocaman bir terlik kostm ierisinde bir futbol ma ncesi bir stadyumda binlerce insann ortasnda dans etmeye zorlanmasyla grnrlk kazanmaktadr. Ayrca bu insanlarn konutuu dil ve kendini garip esprilerle ortaya koyan sahte enerjileri de onu tekiletirmektedir. Rza karakteri, bedeni byk ehirde ancak ruh dnyas hala tarada yaayan bir karakterdir. Bymeye direnmektedir. Bu karakter zellikleri ve ii gerei giydii kostmlerle, bir arlo etkisi uyandrmaktadr. Dier karakterlerle ve yksyle, 80 ncesi Ertem Eilmez ve Arzu Film Ekolnn rettii aile dramlarna benzer bir film kmaktadr karmza. Film, alt snftan insanlarn ehirde tutunma hikayesidir aslnda. Ancak o filmlerdeki gibi dayanma halindeki mahalle ve aile grlmemektedir. Herkes kendisini kurtarmann peindedir. Byk kaynbirader nin artk srtmdan diye bu durumu aka belirtir. Alacakl arkadalar borlu arkadalarn mahkemeye vermektedir. ehir hayatnn normlar geerlidir artk. Her koyun kendi bacandan aslmaktadr. Para ise ehrin merkezinde ve aslann azndadr. Eitimli ve kalifiye biri olmad iin bazen dev bir terlik iinde bazen de Noel Baba kostmleri iinde gnlk ilerde almaya balar. ehrin varolarndan ehrin merkezindeki ltl dnyaya para kazanmak iin her gn otobs ya da dolmula sabahn erken

67

saatlerinde yola kmak zorundadr. Mahallede yok olan dayanma mahallenin dnda hala yaamaktadr. Mahalledeki tek dostu Meyhaneci Srr (Erdal Tosun) mahkemesi iin onu bir avukata gnderir. Avukat paray nemsemeyen yardmsever bir adamdr. Ayn zamanda alveri merkezinde kapsnda durduu oyuncak maazasnn alanlar da onu her durumda kollamaktadrlar. Bununla filmde aslnda zlen feodal ilikilerin yerini alan baka toplumsal dayanma biimlerinin olduu vurgusu yaplmaktadr. Neeli Hayat, popler sinema alannda uzun yllardr unutulmu grnen kk insanlarn dramlarnn beyaz perdeye tekrar tanmasdr. Bu hikayelerin de izleyici tarafndan ilgi greceini iddia etmektedir. Toplamda 1 milyon 125 bin izleyiciye ulamas da bunu kantlamaktadr. Ylmaz Erdoann televizyon dizisi Bir Demet Tiyatro ekibinden aina olduumuz bu kk sradan insan tiplemesi, popler bir sinema filminde uzun sre sonra ilk kez baroldedir. Senaryo yazar Ali Ulvi Uyank filmle ilgili ksa tantm yazsnda unlar sylemitir: Chaplin hzn ile Capra iyimserliini / umudunu, yeni gerekilik ile Arzu Film Ekoln, sinema deeri yadsnamaz bu stanbul yksnde birletiriyor. Noel Babann ve yeni bir yln altta kalanlar iin hangi anlamlara geldiini, aksamayan bir hikyede capcanl biimde anlatrken, gzlerimizi, hem zerek ve hem de gldrerek sulandryor.130 Geri bu kadar ok profesyonel oyuncusu, ekim malzemeleri ve byk teknik ekibiyle bu filmi Yeni Gereki filmlere benzetmek olduka iddialdr ancak filmin gereki bir yaklam olduu sylenmelidir. zellikle kapitalizmin reklam ve pazarlama konusunda snr tanmayan yaklam, insanlar meta grnmne sokmas ironik bir ekilde anlatlmaktadr. Alveri merkezlerinin ltl dnyas iinde gvenli bir ekilde tketen insanlarn markl, yoksul insanlarn onlar ve patronlar karsnda aresizlii ve bu sorunlarn zm iin bize has yntemlerin bulunmas bu ironik anlaty desteklemektedir. Ancak bu konuda ynetmenin hem kapsaml bir zmleme ve tasvir iine girmediini ve hem de bu duruma eletirel bir mdahalede bulunmadn da belirtmeliyiz. Aslnda

130

http://www.sadibey.com/2009/11/19/27-kasim-2009-haftasi/ Eriim Tarihi: 25.06.2011

68

ynetmenin, bu dnya ierisinde bile iyi bir eylerin, sert grnen ama insafl bireylerin varlna olan inanc daha grnrdr. Onun asl problemi mahalledeki insanlarladr. Oradaki dayanmac ruhun, akrabaln, komuluun, arkadaln yok olmasyladr. Bunu somut bir ekilde kendisini mahkemeye veren arkadalarnn ikayetlerini geri almalarn istedii sahnelerde grrz. Rza, iine dt durumlardan kurtulmak iin srekli bu insanlarn ( borlu olduu arkadalar, byk kaynbiraderi, kk kaynbiraderinin hamile brakt kzn babas) kapsna gider. Her seferinde eli bo dner. Geleneksel iliki biimleri zlrken, bu dnyann dnda kalan modern iliki alar iinde ise Rzann talepleri neredeyse hi geri evrilmez. Avukat, ivereninin temsilcisi, alt oyuncak maazasnn mdr ve alanlar, onun taleplerini bir ekilde de olsa hep karlarlar. Bu tercih filmin toplumsal gereklikle kurduu balar zayflatmaktadr ancak sonuta bu filmin bir dram deil komedi olmas nedeniyle bu yaklamn doal olduunu sylemek gerekir. Onun iin snf atlamann simgesi olan Neeli Hayat ise onu ekonomik olarak skntya sokmann yan sra, evresindeki insanlar kaybetmesine, karsnn bununla ilgili ineleyici konumalar yapmasna da yol aarak onun iin ifte bir ykma yol amtr. Film boyunca, esas olarak mahalledeki insanlarn, deer yarglarndaki deiimle atan ve bunu bir trl kabullenemeyen Rza, zamanla Noel Baba kostmleri iinde almaya da kendi dnyasndan olmayan ve yaam koullarna zendii insanlar elendirmeye de alr. Filmin son blmndeki sahnelerde bunu aka grrz. O gne kadar giymekten utand ve karsndan bile gizledii Noel Baba kostmyle dne gelir. Sonunda yap iin karl olarak ald para, kaynbiraderinin dnn yapmaya, dnden gelen paralar da arkadalarna olan borlarn demesine yarar. Akrabalarn da dne gelmesi ve taktklar para ve altnlar araclyla simgesel olarak akrabalarla kerhen de olsa bir bar temsil eder. Yine zerinde kostmyle, ylba gecesini meyhanede kutlayan alacakl arkadalarnn yanna gider. Dnde taklan paralar iki masasnn zerindeki tabaklarn iine koyar ve paray bu kadar nemseyip arkadal,

69

dayanmay arka plana atan arkadalarndan sembolik bir intikam alr. Paray meze tabaklarnn zerine koymasnn da ironik bir anlam vardr. Ylmaz Erdoan, Boazii niversitesi Mithat Alam Film Merkezinde yapt bir syleide yle demektedir: Bir filmi esas belirleyen ey nermesidir. O nermeyi ispat ederken de gereklerden yararlanrm.131 Bu filmin nermesi de sonu blmnde ortaya kar: Arkadalara kar gsterilen tepki araclyla, gerek dostluun, komuluk ilikilerinin ve dayanma ruhunun yitirildii vurgulanr. Sonu olarak, ekonomik ve toplumsal alanda yaanan deiimlerin bir boyutuyla popler sinema alannda yansmasn bulmasn olumlu adan deerlendirmek gerekir. Popler bir filmin, bu deiimleri, ehrin kenar mahallelerinde yaayan insanlarn penceresinden aktarma abas da, popler sinemann genel eiliminin dnda olduu iin cesurca bir giriim olarak grlebilir. Neeli Hayatta ekonomik anlamda liberalleen ve kendine has bir jargon oluturan i dnyasnn yzeysel bir resmini gryor olsak da, asl olarak daha iyi bir hayat peinde koan kk insanlarn bu resmin iinde kendilerine bir yer ararlarken nasl tuhaf ve yabanc durduklarn gryoruz.

3.2.2. Ynetmen Sinemas

90l yllarn ortasndan itibaren, ticari kayglar gtmeyen olduka kiisel yklerin anlatld bir sanat sinemas olarak ortaya kan ynetmen sinemasnn 2000li yllarla birlikte Trkiye Sinemas iinde gl bir eilimi vurguladn sylemek gerekir. Bu sinema eilimi zellikle, sinemay bir elence arac olmaktan ok bir sanat olarak gren kesimlere hitap eden bir sinema estetii ile kendisini karakterize etmektedir. Popler sinema gibi geni kesimlere seslenmediinden, belli tip ve modeller araclyla incelemeye uygun olmayan karmak kodlara sahip, ynetmeninin kendine has stilini ve dnya grn yanstan bir yapya sahiptir. Ancak yine de baz ortak noktalar zerinden bu eilimi deerlendirmek mmkndr. Ynetmenin kiisel bir slubu ok fazla n plana karamad popler sinemada,

131

B.. Mithat Alam Film Merkezi, Sinema Syleileri Yll 2007, B.. Yaynlar, stanbul, 2008, s.115

70

filmler zerinden yaptmz incelemeleri, ynetmen sinemas iin tek tek bu ynetmenlerin incelenmesi eklinde deitirmek uygun olacaktr. Sinema tarihinde auteur kuramn ortaya atlmasyla birlikte, ynetmenin filmin zerinde bir yazarn roman zerinde kurduu hakimiyete benzer bir hakimiyet kurarak, filmi, kendi kiisel slubunu yaratmasnn ve yanstmasnn bir arac olarak yapabilecei fikri tm dnyada kabul grm ve yaygnlk kazanmtr. Bunun bir sonucu olarak auteur sinemas da kiisel sluplarn daha ok n plana kt bir estetie doru geliim gstermitir. Ynetmenler de, yazarlar gibi, kiisel sluplaryla tannmaya balamtr. Ynetmene ait btn filmlerinin bir btn halinde ele alnmasyla bir balam oluur. Yinelenen temalar, yk ve ynetmenin dnya gr, ierii belirlerken, kamera kullanm, ereveleme, mizansen ve kompozisyon da biimi oluturarak estetik adan kendine has bir stil ortaya kar. Ynetmen sinemas 1960l yllardan beri Trkiye Sinemasnda hep kendisini hissettirmitir. Ancak gnmz Trkiyesinde yaanan toplumsal ve kltrel deiimlerin bir sonucu olarak, ynetmen sinemas bugn daha grnr bir hale gelmitir. 90l yllarda sinemaya yeni giren gen ynetmenlerin 2000-2010 aras ynetmen sinemasnn asl kurucular olduunu belirtebiliriz. Zeki Demirkubuz C Blok (1994) ve Masumiyet (1996), Dervi Zaim Tabutta Rvaata (1996), Nuri Bilge Ceylan Kasaba (1997) ve Mays Sknts (1999), Reha Erdem A Ay (1988) ve Ka Para Ka (1998), Yeim Ustaolu z (1994) ve Gnee Yolculuk (1998) gibi filmleri ile minimalist sinema olarak adlandrlan bir sreci balatmlardr. 2000-2010 yllarnda da film retmeyi srdren bu ynetmenlere, mit nal, Semih Kaplanolu gibi yeni ynetmenler eklenmitir. 2010 yl itibariyle bu ynetmenlerin sinemalarn incelememize olanak salayacak lde film rettiklerini syleyebiliriz. Bu ynetmenlere ek olarak, bir ka ynetmen ve sinemacnn bir araya gelerek oluturduu ancak yelerinin tamamnn bu on yllk sre boyunca bu yapnn bir paras olarak kalmad Yeni Sinemaclar da ynetmen sinemas iinde deerlendirilecektir. Bu ynetmenler arasnda kronolojik olarak ilk filmi yapan Reha Erdem, Boazii niversitesinde grd tarih eitimini yarda brakp Paris niversitesi

71

Sinema Blmne girmi ve buradan mezun olmutur.132 Modern Sanat Blmnde yksek lisansn tamamladktan sonra Trkiyeye dnp 1988 ylnda ilk filmi olan A Ay ekmi, sonrasnda yaklak on yl boyunca film projeleri zerinde almasna ramen, birtakm aksaklklar yznden ikinci filmi Ka Para Ka (1998) ekebilmek iin on yl beklemek zorunda kalmtr. Bu on yl boyunca reklam filmleri ekmitir. Sonrasnda, Korkuyorum Anne (2004), Be Vakit (2006), Hayat Var (2008), Kosmos (2009) filmlerini eken ynetmen bu filmlerle katld yurtii ve yurtd festivallerden prestijli dllerle dnmtr. Reha Erdem, tm filmleri ayn tematik ve biimsel zellikleri tamamakla birlikte, filmlerinin arka plannda ileyen yaklamyla kendine has bir sinema dili yakalamtr. Zaten kendisi de belirli bir stile sahip olmay ve bununla tannmay ya da anlmay istemediini belirtmektedir.133 Sinemada hikaye anlatmay deil anlam yaratmay134 sevdiini ve bunu gndelik ve gerek olandan uzaklaarak yapmay tercih ettiini belirtir. Onun iin sinema; ...yapay olan yani yaratlm olandr.135 Filmlerinde zellikle zaman film zaman olarak yaratmaya almakta ve bu duygu araclyla, sinemasnda ilk filmi A Ay ile balayan ve son filmi Kosmos ile zirveye kan mistik eilimlerini rahatlkla aktarabilecei bir zemin yaratmaktadr. Onun bu mistisizmi son filmi Kosmosta, inanszla kar bir at haline dnr. Ynetmene gre, insanlarn bir yaratcya ya da birbirlerine kar inanlarn yitirmesinin sonucu olarak, ar giden hayatn iinde yalan bir hz136 duygusu ve koturmacann iinde, doyumsuzca tketim arzusuna yenik toplumlar ortaya kmtr. Filmlerinde, bunun karsna maneviyat karmakta ve bu maneviyat Ka Para Kata olduu gibi bazen snamakta, bazen Kosmosta olduu gibi amanist

132

Serdar Akbyk, Trk Sinemasn Ynetenler-Rportajlar, Cinius Yaynlar, stanbul, 2007, s.58

133

B.. Mithat Alam Film Merkezi, Sinema Syleileri Yll 2006, B.. Yaynlar, stanbul, 2007, s.40
134

Tuba Tekerek, Reha Erdem: Kosmos: Takr Tukur Dnyada Bir Rzgar Sesi , Taraf Gazetesi, 11Nisan 2010
135

B.. Mithat Alam Film Merkezi, y.a.g.e., s.37 A.g.e., s.41

136

72

bir gsteriye dntrmekte, bazen de Be Vakitte olduu gibi ezan sesi araclyla hatrlatmaktadr. Sinemasn kurarken daha ok Dostoyevskiden, Ahmet Hamdi Tanpnardan etkilendiini ve doallktan ve kaba gerekilikten uzak durmaya altn belirten137 Reha Erdem, inanszlk ve sevgisizliin yerine nerdii maneviyata ramen, kendini de inanlarn gereini yerine getirmeyen ama inanszm demeyi de kendine kar ayp etmek olarak gren bir ynetmendir. Dnyevi meselelerle bu kadar ilgilenmenin, konumlar ne olursa olsun herkesi ayn seviyeye drdn ve mcadelesinin bu dnyada ie yaramayan filmler yapmak ve bu dnyada ie yaramayan adamlar eitmek olduunu sylemektedir.138 Ynetmen sinemasnn nemli isimlerinden Zeki Demirkubuz da C Blok (1994), Masumiyet (1997), nc Sayfa (1999), Yazg (2001), tiraf (2002), Bekleme Odas (2004), Kader (2006), Kskanmak (2009) filmlerini ekmitir. Bu filmlerden Nahit Srr rikin ayn adl romanndan uyarlad Kskanmak filmi ve Albert Camusnn Yabanc adl romanndan yapt serbest uyarlama dnda tmnn yk ve senaryolar ynetmene aittir. Demirkubuz filmlerinde en ok ne kan zellik bu filmlerin minimalist yapsdr. ounlukla kamera n ve arkasndaki kk bir ekiple filmlerini az sayda mekanda ve kstl bir bteyle ekmektedir. Kamera hareketlerinden kand uzun sabit planlarda, mizansenin ve oyunculuun, atmosferi ve psikolojik etkiyi oluturduu bir yap kurmaktadr. Filmler genellikle i/kapal mekanlarda geer, bunun yaratt klostrofobik etki karakterlerin de aslnda bir kapatlmlk/skmlk duygusu yaamalarnn nedeni gibi grnmektedir. Oysa ...ilgin bir ekilde Demirkubuzun filmlerinde aresizlik, kapallk, kstrlmlk duygusu dsal koullarn deil, karakterlerin i dnyalarnn dayatmas sonucu

137

B.. Mithat Alam Film Merkezi, Sinema Syleileri Yll 2006, B..Yaynlar, stanbul, 2007, s.37
138

Ceyda Aar, Kosmos Bence Bir Sper Kahraman, Radikal Gazetesi, 17 Nisan 2010

73

kar ortaya.139 Demirkubuzun filmleri daha ok insan doasyla ve onun karanlk yanlaryla ilgilenmektedir. Kendisi de, ilk filmi C bloku ekmeden nce izledii Kieslowski filmleri ldrme zerine Ksa Bir Film, Ak zerine Ksa Bir Film ve Dekaloglardan etkilendiini, bu filmlerin insann karanlk yanlar zerine yaplan en nemli filmler olduunu sylemektedir.140 Filmlerindeki ykler karakterlerinin isel drtlerinin bir davurumu gibidir. Bu noktada tesadfler ya da kader de devreye girer. Onun filmlerinde insanlar bu drtlerinin ve kaderlerinin ou zaman klesi haline gelirler; kendilerine ya da kadere kar koymalar mmkn deildir. Onlar da bu anlamda kaderlerine boyun een ve bu nedenle asla masumiyetlerini yitirmeyen karakterler olarak kalrlar. Bu duygu onlarn teslimiyeti tutumuyla pekitirilir. Melodram geleneinin en nemli zelliklerinden olan bu teslimiyeti tutum, Demirkubuz sinemasnn melodramatik yapsnn da asl kurucusu gibi grnmektedir.141 Onun filmlerinde duygusal younluk ve arlk da tipik melodram zellikleridir. Bunun sonular zerine Zahit Atam unlar syler: Hibir Demirkubuz filmi doal bir yk iermez, doall tamaz, hepsi zorlamadr, gerilimlidir, atipiktir, duygusal atmalar serttir, anlatlan karakterler doal-ddr ve belirli llerde zorlamadr142 Bunun sonucu olarak, Demirkubuz filmlerinde karakterlerin aidiyet sorunu nemli bir yer tutar. Karakterler toplumun herhangi bir tabakasndan olabilir, ancak kendilerini o toplumun bir paras gibi grmezler. Toplumsal anlamda zerlerine

139

Asuman Suner, Hayalet Ev - Yeni Trk Sinemasnda Aidiyet, Kimlik ve Bellek, Metis Yaynlar, stanbul, 2006, s.168
140

B.. Mithat Alam Film Merkezi, Sinema Syleileri Yll 2005, B.. Yaynlar, stanbul, 2006,

s.6
141

Masumiyet (1997) ve Kader (2006) filmlerinde Bekir (srasyla Haluk Bilginer, Ufuk Bayraktar) karakterinin sevdii kadnn peinden gitmek konusunda kendini engelleyememesi, sonuta bunu kaderi olarak grmesi ve bu drtsne teslim olmas, yine Masumiyette Yusuf (Gven Kra) karakterinin, ablasn ve an vurmak konusunda kendisine biilen role teslim olmas, vb.
142

Zahit Atam, Bir Ynetmenin zinde ya da Demirkubuz Hakkndaki Yanlsamalara Dair..., Trk Film Aratrmalarnda Yeni Ynelimler-5, Derleyen Deniz Bayrakdar, Balam Yaynlar, stanbul, 2006, s.205

74

giydirilmeye allan rollere kar srekli bir uyumsuzluk ve ka haliyle direnmeye alrlar. Bu ou zaman Demirkubuzun karakterlerini toplum-dlatrr. Ynetmenin slubunu belirleyici elerden birisi de uzun sren sessizlikler ve diyalog iine yerletirilmi uzun monologlardr. Bu monologlardan en nls Masumiyet filminde Haluk Bilginerin canlandrd Bekirin Uura (Derya Alabora) olan aknn nasl baladn anlatt sahnedir. Demirkubuz bu monolou filmi ekmeden 15 yl nce yazdn bunu sonradan bir senaryoya dntrdn sylemitir.143 Ayrca filmlerinde televizyonu, ou zaman eski Yeilam filmlerinin, bazen de reklam ya da haberlerin izlendii bir i ereve olarak kullanr. Masumiyet filmindeki yknn 25 yl ncesini anlatt Kader (2006) filminde karakterlerine televizyonda Masumiyet filmini izleterek, zamansal uzam dngselletirir ve sinematografik bir yabanclatrma etkisi yaratr. Zeki Demirkubuz da Reha Erdem gibi ve hatta daha da youn bir ekilde Dostoyevskiden etkilenmitir. Filmlerindeki karakterlerinin zelliklerinde ve ynetmenin onlarn ruh hallerine yaklamnda bu aka grlr. Onun film karakterleri ile Dostoyevskinin karakterlerindeki benzerlii Asuman Suner yle tanmlamaktadr: nsan varoluunun temelindeki bu akldlk ve zykclk bu ortak izleklerin en belirginlerinden birisidir.144 nsan doasnn karanlk yanlar, kuatlmlk duygusu, aidiyet sorunu, kadere koulsuz bir boyun ei, onun filmlerinin tematik yanlarn oluturmaktadr. Bu noktada toplumsal ve tarihsel olarak gerekliin onun filmlerinde karakterleri evreleyen ve onlar ynlendiren bir ilevleri yoktur. O d dnya ile deil daha ok i dnyayla ilgilenen bir ynetmen olarak Dostoyevskiye de atfedilen psikolojik gerekilie daha yakn bir ynetmendir. Ancak, ne Reha Erdem ne de

143

B.. Mithat Alam Film Merkezi, Sinema Syleileri Yll 2005, B.. Yaynlar, stanbul, 2006,

s.9
144

Asuman Suner, Hayalet Ev - Yeni Trk Sinemasnda Aidiyet, Kimlik ve Bellek, Metis Yaynlar, stanbul, 2006, s.168

75

Zeki Demirkubuz filmlerinde, Dostoyevskinin yan karakterlerinde dahi olan, i atmalarn sonucu yaanan byk deiime rastlanmamaktadr.145 Trkiyenin neredeyse tm dnyada, sinema evreleri tarafndan tannan ynetmeni Nuri Bilge Ceylann sinemas ise yine olduka kiisel kaynaklardan beslenen, taradan kan ve iindeki taray bir trl yok edemeyen insanlarn iinde yaad durumlar anlatan bir sinemadr. Bu sinemay anlat yaps itibariyle naturalist olarak nitelendirebiliriz. Koza (1995-Ksa Film), Kasaba (1997), Mays Sknts (1999), Uzak (2002), klimler (2006), Maymun (2008) ve Bir Zamanlar Anadoluda (2010) ynetmenin filmografisini oluturmaktadr. Ceylann sinemasn belirleyen en nemli unsur, ynetmenin kendi hayat deneyimiyle girdii sorgulayc ilikidir. Fakat burada bildiimiz anlamda hikayelerden rl bir yaanmlk deneyimi deil, varolusal meselelerin ortaya kt durumlarn yaln bir sunumu vardr. Aslnda hikaye onun filmlerinin tamam izlendikten sonra kendini ortaya koyan bir yapdadr. Fotoraf sanats olmasnn da bir sonucu olarak daha ok fotoraf andran duraan kareler ve uzun planlar sinema estetiinin temel biimini oluturur. Uzak filmine kadar filmleri doup byd kasaba olan Yenicede geer. Filmlerindeki oyuncular yakn evresinden amatr oyunculardr. Bunlar tarada geen filmlerdir ancak bu filmlerde tara, gemie ait, gemite kalm, kaybolmu, bugn artk varolmayan, o nedenle de zlemle anlan bir yer olarak kmaz karmza. Tersine bu filmler evin, ocukluun ve tarann hibir zaman geride braklamayacan, daima imdiye ait meseleler olarak kalacan imler gibidir.146 Nitekim Ceylann filmlerindeki ehirli modern insan karakteri, bu yzden varolusal problemlerin iinde yaar. Ynetmen bu durumu zellikle Uzak filmindeki Mahmut (Muzaffer zdemir) karakteriyle ok net bir

145

Zahit Atam, Bir Ynetmenin zinde ya da Demirkubuz Hakkndaki Yanlsamalara Dair..., Trk Film Aratrmalarnda Yeni Ynelimler-5, Derleyen Deniz Bayrakdar, Balam Yaynlar, stanbul, 2006, s.204
146

Asuman Suner, Hayalet Ev - Yeni Trk Sinemasnda Aidiyet, Kimlik ve Bellek, Metis Yaynlar, stanbul, 2006, s.106

76

ekilde

ortaya

koymaktadr.

Tara

alkanlklarn,

insan

ilikilerindeki

geleneksellikle ve bastrlm drtleri yaama biimleriyle ortaya koyar. Karakterleri, harekete gemeyen, hatta yer yer geri ekilen bir ruh halini tarlar. Bu da Demirkubuz filmlerinde kaderlerine boyun eerek eyleme geen kiilerin tersine tamamen bir eylemsizlik iinde olan film kahramanlar yaratr. Ceylann filmlerinde yknn yerine alttan ve yava yava akan u dnceyle karlarz....taray terk etme, ehirli ve modern bireyler olma isteinde olan karakterler sonunda tarann limitsizliini ve onun tesinde hibir eyin olmadn kefederler.147 Hatta kars Ebru Ceylan ile birlikte kendisinin barolde oynad klimler filminde, kiiliin oluumunda tarann da tesinde, ilkel zamanlardan gelen drt ve duygularn bile zerimizdeki etkilerini anlatr. lk defa senaryosunu kendi yazmad Maymun filmi ise Ceylann yk anlatmaya balad ve dolaysyla kendi varolusal meselelerinden uzaklap sinemaya yaklat ilk filmi olmutur. Bu filminde biimsel adan kendi slubunu srdrse de profesyonel oyuncularla, dramatik yks olan bir film ekmitir. 90l yllarda sinemaya Tabutta Rvaata filmiyle ok zel bir ekilde giri yapan Dervi Zaim ise, neredeyse hi bir filmi bir dierine benzemeyen bir ynetmendir. Kendisi de bu durumu tercih ettiini belirtir: Her defasnda ayn eyleri ekmek yerine, deiik olgular denemenin, daha ho daha enerji verici bir gzergah olacan dnyordum. Gerek konu, gerek anlatm biimi gerekse ierik bakmndan kendimi her defasnda farkl biimlerde snamann bir zenginlik olacana inanyordum.148 Gerilla usul yntemlerle ekilen bir semt (Rumeli Hisar) hikayesinden sonra, byk prodksiyon olanaklaryla ekilen bir Trkiye hikayesine (Filler ve imen-2001) geii, daha sonra ektii filmlerde de, yknn getii zaman ve mekanlardaki eitlilik onun bu ynelimini gstermektedir.

147

Behice Pehlivan, Yeilam, Melodramatik Hayal Gc ve Yeni Trk Sinemas zerinde Etkileri, Editr: Serpil Krel, Trk ve Dnya Sinemas zerine Sentezler, Parmen Yaynlar, stanbul, 2010, s.179
148

B.. Mithat Alam Film Merkezi, Sinema Syleileri Yll 2003, B.. Yaynlar, stanbul, 2004, s.53

77

2003te Kbrsta ektii amurdan sonra, geleneksel sanatlardan minyatr, hat sanat ve glge oyununu filmlerin estetiine yanstt Cenneti Beklerken (2006), Nokta (2008) ve son olarak Kbrsn yakn tarihinde olayl bir dnemi anlatt Glgeler ve Suretler (2010) ynetmenin filmografisini oluturmaktadr. Dervi Zaim, gerekilie kendi tabiriyle kaba bir ekilde yaklamaz, montaj, kamera ve mzik kullanm araclyla gereki anlatm stilize ve melez bir yapya brnr.149.Minyatr ve hat sanatlarnn dnda Filler ve imende ebruyu, amur filminde ise ana tanra figr Kybeleyi kullanarak, kltr ve tarihi hep bir ekilde filmlerinin hikayesini oluturucu unsurlardan birisi olarak dnmtr. Fakat bazen sembolik anlatm ve stilize yaklam filmlerin yklerini karmaklatrr ve filmin btnln bozar.150 Ama yine de Dervi Zaim, yukarda bahsi geen ynetmenlere gre, toplumsal ve siyasal sorunlara sinemasnda yer vermesi ve kltr, tarih gibi konularla daha i ie olmas asndan, bireysel deil daha toplumsal zellikleri olan bir sinema yapmaktadr. Bu drt ynetmene ek olarak, 90l yllarda film ekmeye balayan Yeim Ustaolu toplumsal sorunlarla daha ok ilgilenen bir ynetmen olarak karmza kmaktadr. 90l yllarn banda ektii drt ksa filmden sonra ilk uzun metrajl filmi olan zi (1994) ekmitir. 1998 ylnda ektii Gnee Yolculuk filmi ise Trkiyenin son yllardaki en nemli sorunu olan Krt sorunu ile ilgilidir ve hem gsterim ans bulmu hem de olduka tartlmtr. Film biri batdan bir doudan iki gencin arkadal zerine kurulmutur. Olduka gergin olan bir toplumsal atmosfer ierisinde bu iki insann ayn kaderi paylamas ve arkada olmalar filmin hikayesinin k noktasn oluturmaktadr. Filmde, Krt olan Berzan (Nazmi Krk) cezaevlerindeki siyasi tutuklulara ynelik uygulamalarn protesto edildii bir eyleme katlr ve hayatn kaybeder. Cenazesini memleketine gtrmek arkada Tireli Mehmete (Nevruz Baz) kalr. Mehmet, yolculuk boyunca o gne kadar doru

149

B.. Mithat Alam Film Merkezi, Sinema Syleileri Yll 2003, B.. Yaynlar, stanbul, 2004, s.52
150

Nigar Psteki, Trk Sinemasna Yeni Bir Bak: Ynetmen Sinemas, Es Yaynlar, stanbul, 2005, s.53

78

bildiklerinin gereklikle ilk arpmada yok olduuna ahit olurken kkl bir deiim geirir. ekimler boyunca zellikle Gneydouda yre insann filmde oyuncu olarak kullanan ynetmenin bu filminde kamera, toplumsal ve siyasal bir sorunun yaratt atmosferi yanstmaya almaktadr. Oradaki insanlarn hayatnn bir paras olan youn gvenlik nlemleri, ehrin sokaklarndaki panzerler ilk defa bir sinema filminde gsterilmitir. Ynetmene gre bu filmin amac, 80 sonras realiteyle ba olduka zayflatlm gen kuan dikkatini bu toplumsal olguya ekmektir.151 2000li yllarda ektii ilk film olan Bulutlar Beklerkende (2003) ynetmen bu kez 1916 ylnda Karadenizde yaayan Rumlarla, Yunanistanda yaayan Trklerin mbadelesinde yaanan bir dram, 50 yl sonra artk yal bir kadn olan (Eleni) Aye zerinden anlatr. Son filmi Pandorann Kutusu (2008) ise daha naif bir hikaye anlatmaktadr. Bu film, kyde yaayan ve Alzheimer hastalna yakalanan yal bir kadnn ve ehirde yaayan yetikin ocuunun hikayesidir. Yal kadnn kaybolmasndan sonra onu bulmak iin kye doru yola kan kardein yolculuu, hayatlarndaki pek ok sorunun ve ilikilerindeki arpkln ortaya kt bir deneyim olur. Bu film, modern hayatn insanlar yalnzlatran ve yabanclatran yapsnn beklenmeyen bir durumla ortaya kmasn anlatmaktadr. Yeim Ustaolu, toplumsal ve siyasal sorunlara duyarl bir sinema yapmaya alrken, bir yandan da karakterlerini taraya doru yolculua kartp, kentteki yabanclatrc ve yalnzlatrc etkilerden uzakta bir farkna varma edimi sayesinde deiebileceklerini telkin etmektedir. Onun filmlerinde kent gvensizliin sembolyken, yol ve tara hep bir kendine ve zne dn olanaklandran gvenli bir adrese benzemektedir. Yeni Sinemaclar, nder akar, Serdar Akar, Kudret Sabanc, zer Kzltan gibi sinema okulundan mezun ynetmenlerden oluan bir ekip olarak, yine

151

B.. Mithat Alam Film Merkezi, Sinema Syleileri Yll 2001, B.. Yaynlar, stanbul, 2002, s.120

79

bu yllarda film retmeye balayan bir film kollektifi olmutur. Bu yaps nedeniyle de ilk iki filmleri hari bu filmler arasnda biimsel ya da tematik ortaklklar bulmak zordur. Gemide (Serdar Akar) (1998) ve Lalelide Bir Azize (Kudret Sabanc) (1998) birbirinin devam olan ykleri benzer ekilde anlatr. Serdar Akar sonra 2000de Dar Alanda Ksa Paslamalar, 2001de Marufu ekmitir. Yeni Sinemaclarn sonraki filmi Takvay zer Kzltan 2006 ylnda ekmitir. En son filmleri ounluk (2010) ise gruba yeni katlan Seren Ycenin filmidir. Kudret Sabanc ve Serdar Akar ise gruptan ayrlm ve daha ok televizyon dizilerine ynelmilerdir. Yeni Sinemaclar, rettikleri filmler ele alndnda, estetik ve tematik olarak genel bir eilimi ifade etmekten ok, film retimi konusunda kollektif bir yapnn ve dayanma halinin pratik ifadesidir. Son filmleri ounluk Trkiye toplumuna yn veren muhafazakar yapnn kkenine ilikin sosyolojik adan gl gzlemlere dayanan bir yk anlatmaktadr. Askerlik yana gelmi bir gen ve onun ailesi zerinden Trkiyenin ekonomik, toplumsal, siyasal ve kltrel atmosferini baarl bir ekilde yanstan film, ynetmeni Seren Ycenin de ilk filmidir. Bu balamda, bu film, lk filmler blmnde daha ayrntl bir ekilde incelenecektir. Yukarda saydmz ynetmenlere, 2000 ylndan sonra yaptklar filmlerde kendi zgn sluplarn yaratarak katlan iki ynetmenden ilki Semih Kaplanolu ilk filmi Herkes Kendi Evindeyi 2000 ylnda ekmitir. kinci filmi Melein Dn ise 2003te ekmitir. Sonrasnda Yusuf lemesi olarak adlandrd, Yumurta (2007), St (2008), Bal (2009) filmlerini ekmi ve hem yurtiinde hem yurtdnda bu filmlerle adndan oka sz ettirmitir. Ayrca Bal filmiyle, Avrupann en prestijli festivallerinden Berlinde Altn Ay dln kazanmtr. Kaplanolu, sinemasn, ilk filminden sonra sadeletirme eilimine girmitir. Derdini, iitsel ve grsel olarak yeni bir dil oluturmak olarak tanmlamaktadr.152 Bu eilimin dnda ikinci filmi Melein Dnden sonra, dini metinler zerine yapt okumalar, onun sinemasnda insan ruhunun derinlikleriyle ilgilenen metafizik

152

B.. Mithat Alam Film Merkezi, Sinema Syleileri Yll 2006, B.. Yaynlar, stanbul, 2007, s.51

80

bir bakn olumasna yol amtr. Yusuf lemesinde, Yusuf karakterinin ocukluu, ergenlii ve genlikten olgunlua gei dnemi ierisinde, aslnda ruhunun olgunlamasnn yks anlatlr. Yusufun olgunluk dneminin anlatld Yumurtada, annesinin lm zerine dnd kasabada, yaad garip olaylar araclyla, ruhunun derinliklerine doru bir kap alr. lm sonras ritellerin (cenaze treni, annesinin adak olarak adad kurban kesme, vb.) iyiletirici etkisi, orada bir kadna k olmas ruhsal bir birleme ve btnleme yaamasn salar.153 St filmi ise, Yusufun ergenliinde tarada yaad skml ve annesinin yeniden evlenmek istemesinin zerinde yaratt olumsuz etkilerine odaklanr. lemenin son filmi Bal ise, Yusufun ocukluu ve babasyla olan ilikisine odaklanr. Mthi doa grntleriyle desteklenen bir ocukluk hikayesi naif bir film ortaya karmtr. Yusufun babasndan ne kadar ok etkilendii, annesinin St filminde tekrar evlenmesine duyduu tepki ve Yumurtada annesinin adan yerine getirmek konusunda neden bu kadar ok direndii bu filmde yantlarn bulmaktadr. Balda babasnn giydii deri ceket, Yumurta filminde Yusufun giydii deri ceketle ayndr.154 Kaplanolunun bu lemesi, ayn zamanda bir tara lemesidir. Ceylandan farkl olarak, karakter taradan kurtulmak ister ve baarr da. Ancak sonrasnda kentte bulamad mutluluu dnp tekrar znde, yani tarada bulur. Kaplanolu, filmlerini senaryo yapm ve montaj aamasnda sadeletirme ve minimalist bir anlaya doru ynelme konusunda u duruma da dikkat eker: Neden hep azaltmak, neden hep minimal eyler? Sadece minimal sinema yapaym diye deil. Daha fazla yalnz kalmak, daha rahat karar verebilmek, daha az taviz vermek iin...155 Benzer bir ekilde Zeki Demirkubuzda Ekip olmak ok zor i. Bir kii olsa idare edersin, ikincisi ncs, drdncs var... para pul meselesi ya da minimalizm meselesi deil, bana sorun karmasnlar, be yz kii alsnlar. Ama

153

Seil Bker - Hasan Akbulut, Yumurta: Ruha Yolculuk, Dipnot Yaynlar, Ankara, 2009, s.170 Erkan Aktu, St Bitti, Yumurta Bitti, Bal Yaplyor, Radikal Gazetesi, 30 Austos 2009

154

155

B.. Mithat Alam Film Merkezi, Sinema Syleileri Yll 2006, B.. Yaynlar, stanbul, 2007, s.63

81

sorun karyorlar, -insann doas bu- insanlar sorun karmadan duramazlar.156 demektedir. Ynetmen sinemas ya da bamsz sinema nitelendirmesinin szck anlam dolaysyla da, filmin, ynetmene ait ve mmkn olduunca bamsz kalabilmesinin yolu olarak kk ekipler ve dk btelerle, malzeme ve deneyim paylam157 araclyla almak, bu kategorideki ynetmenlerin temel tercihi gibi grnmektedir. Ynetmen sinemas kapsamnda deerlendireceimiz son ynetmen, mit naldr. nal, ilk uzun metrajl filmi olan Dokuzu 2002 ylnda ekmitir. Daha sonra senaryosunu yazd ve kendisi dnda drt ynetmenle ortak ektii Anlat stanbul (2004), Ara (2007), Glgesizler (2008), Ses (2009), Kaptan Feza (2009) ve son olarak henz vizyona girmemi Nar (2011) filmleri ynetmenin filmografisini oluturur. Hasan Ali Toptan ayn adl romanndan uyarlad Glgesizler ve senaryosunu Uygar irinin yazd Ses dndaki tm filmlerin yks ve senaryosu kendisine aittir. Ayrca, Teyzem (1986), Hayallerim, Akm ve Sen (1987), Arkadam eytan (1988), Piano Piano Bacaksz (1988), Berlin in Berlin (1993), Amerikal (1993) gibi 80 ve 90l yllarda ses getiren nemli filmlerin senaryolar ona aittir. mit nal, zellikle tek mekanda geen ve her koulda merak esini diri tutabilen senaryolaryla kendine has bir slup gelitirmi nadir ynetmenlerdendir. Korku-gerilim trnde bu lkede yaplm en iyi film saylabilecek Ses ve Hasan Ali Toptan gerekstc, zamansz-mekansz romanndan uyarlad Glgesizler filmi, onun atmosfer oluturmaktaki yetenei sayesinde kotarlm filmlerdir.

156

B.. Mithat Alam Film Merkezi, Sinema Syleileri Yll 2005, B.. Yaynlar, stanbul, 2006, s.19
157

Semih Kaplanolu, Boazii niversitesi Mithat Alam Film Merkezinde yapt syleide, Zeki Demirkubuz ve Nuri Bilge Ceylan ile birlikte son teknoloji bir DVDye ses kayt cihaz, Trkiyede bulunmayan mikrofonlar, k malzemeleri satn aldklarn ve bu malzemeleri ortak kullandklarn belirtmektedir. Ayn zamanda bu ynetmen, filmlerini kurgu aamasnda birbirlerine izletip gr alveriinde de bulunmaktadrlar. Ayrca filmlerinde alan teknik ekiplerde ortak isimlerin olmas da bu dostluun bir sonucu olarak ortaya kmtr. B.. Mithat Alam Film Merkezi, Sinema Syleileri Yll 2006, B.. Yaynlar, stanbul, 2007, s.63

82

Ynetmenlie senaryo yazarlndan geen mit nal, yukarda ad geen ynetmenlerin gelitirdii minimalist yntemlere alternatif bir yol daha gelitirerek filmini dijital video ile ekmi, daha sonra filme aktarmtr. nal Dokuz filminde dijital grntnn yarataca handikaplar nceden ngrerek filmin yksn dijital videoya uygun bir yapda kurmas sayesinde, bu handikaplar filmin plastik gerekliine olumlu katkda bulunan bir grsellik oluturacak ekilde kullanmtr. Film, mahallelerinde ilenen bir cinayet nedeniyle gzaltna alnan 6 mahalle sakininin polisteki sorgularn anlatmaktadr. Polis sorgusunda kullanlan video kameralar ve ara ara geridn sahnelerinde, phelilerin daha nce video kamerayla ektikleri grntlerin kullanlmasyla, btn bir yknn dijital videoyla ekilmesine uygun bir tasarm oluturulmutur. mit nal bu sreci ...madem elimde fazla para yok, byk olanaklar yok, bu yoksunluu nasl bir stile dntrebilirim?158 sorusu ekseninde ekillendirdiini sylemektedir. mit nal, karakterlerini, belli bir toplumsal tarihsel ereve ierisine yerletirip, i dnyalarndaki alkalanmay ve oradaki deiimi dsal nedenlerle de ilikilendirir. Toplumsal bir etken olarak bilind, drtlerin basklanmasnn ve grnenin arkasnda baka bir psikolojik gerekliin olumasnn nedenidir. Bunu ok somut olarak Dokuz ve Ara filmlerinde grebiliriz. Bu iki filmde, kapal mekanlarda gemesine ramen, Trkiyenin son 20-30 ylnda yaanan sosyo-kltrel, siyasal ve ekonomik deiimlerin, bireyler zerinde yaratt etkiler, Trkiyenin o dnemdeki deer yarglar sistemi ve kltrel iklimiyle ilgili ok detayl bilgiler sunmaktadr. Ancak yine her iki filmde gerein ikizlilii/mulakl duygusu filmin btnne yaylan bir duygu olarak seyirciyi olaylar ve olgular zerinde kesin kararlar vermek konusunda tereddtte brakmaktadr. Glgesizlerde romana kendi yorumunu katan mit nal, Radikal Gazetesinde Pnar nle yapt syleide; zaten romanda da olan bu mulaklktan/belirsizlikten sonuna kadar yararlandn sylemektedir. Ona gre bu roman iirsel ve kapal bir metin olarak gnmz Trkiyesine ve Trkiyenin son

158

B.. Mithat Alam Film Merkezi, Sinema Syleileri Yll 2003, B.. Yaynlar, stanbul, 2004, s.17

83

50 ylna dair gl metaforlarla dolu bir metindir. Bu metni politik bir bak asyla ele aldn, baz yerleri abartarak baz yerlerin altn izerek senaryo haline getirdiini syleyip Nabokovun u szn hatrlatyor Gereklik, sadece trnak iine alarak kullanabileceiniz bir kelimedir.159 Sonuta filmde ortaya kimsenin inanmak istemedii ok kt bir gerek kyor ve btn ky bir yalan uydurup hep beraber ona inanyorlar.160 Bu filmde, toplumsal ve kltrel olarak gereklik algmzn ve onunla ilikimizin, kk bir toplumsal yap ierisindeki grnm ortaya kyor. Sonu olarak Trkiyede ynetmen sinemas, olduka snrl imkanlarla kotarlan ve ticari olarak geri dn ok snrl olan bir sinemadr. ou zaman ynetmenin kiisel gayretleri ve birtakm ilikilerinin harekete geirilmesiyle karakterize olan bu sinema, kendini var edebilmek ve yaratabilmek iin bulduu btn frsatlar gzetmek zorunda olan bir sinemadr.

3.2.2.1. Dokuz
Filmin Knyesi: Ynetmen: mit nal, Senaryo: mit nal, Yapm: Haluk Bener, Grnt Ynetmeni: Aydn Sarolu, Oyuncular: Serra Ylmaz, Ali Poyrazolu, Cezmi Baskn, Fikret Kukan, Ozan Gven, Rafa Radomisli, Esin Pervane Yapm Yl:2002 Ald dller: stanbul Film Festivali - En yi Film, En yi Kadn Oyuncu, Ankara Film Festivali En yi Ynetmen, En yi Senaryo, En yi Erkek Oyuncu, En yi Mzik Filmin yks: stanbulun eski ama yoksul mahallelerinden birisinde Kirpi (Esin Pervane) lakapl evsiz bir gen kzn cesedi bulunmutur. Gen kz, ldrlmeden nce tecavz uramtr. Cesedi bulan polis, ayn mahallede yaayan ve zaman zaman kzla birlikte grlen 6 kiiyi gzaltna alr. Bunlar, krtasiye dkkan sahibi Salim (Cezmi Baskn), fotoraf dkkan olan Firuz (Ali Poyrazolu),

159

Pnar n, Glgesizlerin Glgesinde, Varla Yok Arasnda, Radikal Gazetesi, 18 ubat 2009
160

A.g.y.

84

mahallenin genlerinden Tun (Fikret Kukan) ve Kaya (Ozan Gven), Kayann annesi Saliha (Serra Ylmaz) ve sokaklarda yaayan Amerikal lakapl evsiz (Rafa Radomisli)'dir. Hepsinin farkl karakter zellikleri vardr. Tun olduka agresif bir milliyetidir, Kaya da ondan etkilenmektedir, Salim eski tfeklerdendir, Firuz olduka yardmsever ve kibardr. Amerikal ise gerekten bir dnem Amerikada bulunmutur, imdi ise derme atma bir barakada yaamakta ve sokak kpeklerine bakmaktadr. Saliha ise olduka tutucu bir kadndr. Filmin tamam el kameras grntleri dnda, sorgu odasnda geer. Aynal cam blmn arkasndaki polisler sorgu ilerledike phelilere psikolojik ya da fiziksel ikence uygulamak iin sorgu odasna girerler. Biz bu grntleri, bir ka deiik noktaya yerletirilmi kameralarn bazen bir tanesinden bazen bir kandan birden, genel plan ya da yakn ekimlerden izleriz. Kameralarn byle bir durumda olmas gereken nesnel ve sabit lek ve alar ynetmen tarafndan dramatik etkiyi arttrmak amacyla yer yer deitirilmektedir. Karakterlerin psikolojik durumlar bazen yaplan ani zoom'larla, yzlerin bir ksmn karanlkta brakan k kullanmyla ya da st a ekimleriyle yanstlr. ekim esnasnda kullanlan kamerayla, deiik a ve leklerde ekimler yaplarak, tek mekanda olmann yaratt dezavantaj ortadan kaldran bir grnt zenginlii yaratlmtr. Grnt Ynetmeni Aydn Sarolu filmde bine yakn plan olduunu bunun da Trkiye Sinemasnda bir film iin rekor sayda plan demek olduunu sylemektedir.161 Polis sorgusu srasnda adm adm, mahalleye ve sorgulanan kiilerin birbirleriyle ilikilerine dair yeni ve farkl pek ok detay belirmeye balar. Gemi ve imdi, hi de grnd gibi deildir. apraz sorgularda hep gerein farkl bir yzyle karlarz. Aslnda herkes kendisi iin baka bir gereklik tanm yapmaktadr.162 Sonuta ortada bir cinayet vardr ve bu durumdan kurtulmak iin

161

B.. Mithat Alam Film Merkezi, Sinema Syleileri Yll 2003, B.. Yaynlar, stanbul, 2004, s.21
162

Burada, sklkla bu filmin Akira Kurosawann Rashomon (1950) filmine benzetildiini, ancak bu benzetmenin ok da yerinde olmadn hatrlatalm. Rashomondaki karakterler, gerei kendisine gre yeniden kurmaktadr; Dokuzda ise mulaklk, btn karakterlerin sonunda zerinde zmni bir anlamaya vardklar bir gereklik resminin ortaya kmasyla adm adm yok olur. Ancak yine de belirsizliin ya da ikizlilik duygusunun tamamen ortadan kaldrlmas da sz konusu deildir.

85

yalan sylemektedirler. Ancak birisinin syledii yalan bir dierininki yalanlad iin sorgu ilerledike herkes birtakm itiraflarda bulunmak zorunda kalr. Bu sorgu mantnn en nemli yan, aslnda mahallenin ve bu kiilerin gemii ve bugnne dair rtk bir gerekliin, grnenin ardnda sakl bir gerekliin aa karlmasdr. Bu, ynetmenin ok salam bir ekilde kurmu olduu senaryo sayesinde tkr tkr ileyen bir yntem olarak kendini ortaya koyar. stelik tm oyuncularn ekimleri tek tek ve ayr gnlerde yaplmtr. Filmin ilerleyen sahnelerinde, sakin ve bilge bir havas olan eski tfek solcu Salim ile her cmlesinde tutucu bir ahlakl saldrgan biimde ortaya koyan Salihann genlik gnlerinde gizli bir ak yaadklarn ve Kayann da aslnda Salimin ocuu olduunu reniriz. Yine mao tavrlar ve saldrgan milliyeti sylemler iindeki Tunun aslnda ecinsel olan Firuzla para karl cinsel ilikiye girdiini, alkol ve uyuturucu kullandn reniriz. Kayann da fotoraf Firuzla bir ilikisi vardr. Kirpi, evsiz barksz ve onlar iin tekinsiz grnmektedir, ancak alkol ve uyuturucu kullandklar bir gecede Tunun ona kar duyduu cinsel arzu su yzne kar. Ancak Tun, kendisiyle birlikte olmayp Kaya ile yaknlaan Kirpinin gslerini yakmaya alr. Kirpi oradan kaar ve karanlkta kaybolur. Kaya, Kirpinin bana bir ey gelmesinden korktuu iin onun peinden gider. Ancak onu bulamaz. Kirpi ldrlmtr ve polislerin sorgu yntemleri pek de kibar deildir. Sonuta polis bu ii Kayann zerine ykar, Kirpiyi ldrdne dair kendi yazdklar ifadeyi imzalamas iin ikence yaparlar. Tam da burada, filmin diyaloglarla kurulan hikayesindeki mulakl (gerein ikizlilii durumunu) Firuz u szleri ortaya koyar: Bu hikayeyi yeni batan baka trl anlataym, nasl olsa bu hikaye, nereye ekersen oraya gider, bir daha anlataym, katil ben kaym. Dokuz, bir sorgu odasnda ve belli bir zaman diliminde gemesine ramen, karakterler zerinden bir Trkiye panaromas sunmaktadr. mit nal bu filmin yksn ve karakterleri olutururken ...bugnn Trkiye'sine dair gzlemlerimi yanstmak istedim. Filmdeki her karakter Trkiye'nin bir kesimine denk dyor

86

bence.163 demektedir. Ancak, bu insanlar sadece orada grlen kimlikleriyle deerlendirmenin de yanl olacan ve meselenin daha katmanl olduunu eklemektedir. Son otuz ylda yaanan deiimin kltrel ve toplumsal alanda bu karakterleri nasl dntrd (gen olanlar iinse nasl oluturduu) yine diyaloglar ve karakterlerin tavrlar araclyla verilir. Bu arada filmin gizli znesi ve filmin sonunda grdmz zere hikayenin sonunu balayan polisin biimsel bir deiim geirdiinin, ancak znde toplumsal rolnn/ilevinin ve alkanlklarnn deimediinin alt izilir. Karakola den insan, ktnda asla ayn insan olmayacaktr. Film iinde deiik sembol ve imgelerle bylesi bir okuma iin olduka fazla malzeme vardr. mit nal, bu filmi yaparken, biraz daha komik yan ar basacak, kara mizaha yakn bir film tasarladn ancak filmi izlediinde nasl byle karanlk film oldu diye ardn sylemektedir. Sonra da bunun nedenini seyirciyi dnmeden kendini zgr brakmak olarak tanmlamaktadr.164 Sonuta anlatlan bir su hikayesidir ve burada ynetmen aslnda bu cinayetin faili olarak btn bir toplumu iaret etmektedir. Kirpiyi kimin ldrdnn bir nemi yoktur, belki phelilerden biri, belki polis, belki de filmde hi grmediimiz bir bakas ldrm olabilir. Ama burada, btn kurumlaryla bir sistem ve bylesi bir sistemde yaamann sorumlusu olarak toplum, bu suun asl failidir.165 mit nal, Dokuz filmiyle, tarihsel ve toplumsal balamnda kavrad gereklii, bir mahalle ve onun sakinleri zerinden anlatt kurmaca bir ykyle arpc bir ekilde yanstmaktadr.

3.2.3. Politik Sinema

Trkiye Sinemasnn siyasal sorunlara kar tavr 70-80 yllar arasnda Ylmaz Gneyi saymazsak hep biraz ikircikli olmutur. Bu konuda Sansr Kurulu,

163

Olkan zyurt, Dokuz Kere Trkiye, Radikal Gazetesi, 15 Kasm 2002

164

B.. Mithat Alam Film Merkezi, Sinema Syleileri Yll 2003, B.. Yaynlar, stanbul, 2004, s.27
165

Olkan zyurt, a.g.y.

87

vb kurumlarn yan sra, askeri darbelerin de ciddi etkisi olduunu belirtmek gerekir. zellikle 12 Eyll Askeri Darbesinden sonra, 2000li yllara kadar bu alanda devletin yasalar araclyla sk bir denetimi olduu bilinmektedir. 166 Bunun dnda, ynetmenlerin kendilerine uyguladklar oto-sansr, toplumun bu tip filmlere kar ilgisizlii, bunun sonucu olarak da datmclarn bu filmleri datmak konusundaki isteksizlii toplumsal ve siyasal sorunlar beyaz perdeye tayan muhalif sinemann yaklak 20 yl boyunca salonlardan uzak kalmasna yol amtr. Bu yapy kran ilk film, Reis elikin 1996 tarihli Iklar Snmesin filmidir. Bu film ilk kez Krt Sorununu beyaz perdeye tayan film olmutur. Sonra 1998de yine Reis elik bu kez Deniz Gezmi'lerin idamn anlatan Hoakal Yarn filmini ekmi ve bu iki filmle azmsanmayacak sayda seyirciye ulamtr. Bu iki filmden sonra, daha nce de Ynetmen Sinemas balamnda ele aldmz Yeim Ustaolunun Gnee Yolculuk (1999) filmi gelmektedir. 2001 ylnda ise Handan pekinin Byk Adam Kk Ak filmiyle, Tayfun Pirselimolunun Hibiryerde filmleri gsterime girmitir. Ancak bu ynetmenlerin hibiri bu filmlerden sonra dorudan siyasal konular ileyen filmler yapmamlardr. 90l yllarn sonuna doru ise politik filmler yapma konusunda daha istekli gen bir kuak ortaya kmtr. Bu kuan en nemli zellii ve birbirleriyle ortak yanlar, 90l yllarn banda muhalif renci hareketinin bir paras olmalardr.167 Sonrasnda, bazlar, sinemann da geni kitlelere seslenmenin bir arac olabilecei fikrinden, bazlar kiisel olarak sinemaya duyduklar ilgiden kaynakl olarak niversitelerde okuduklar blmleri brakp sinema eitimine ynelmilerdir.168 Sonrasnda bu sre, muhalif kltr merkezleri iinde yaplan dzenli film
166

2004 ylnda yaynlanan 5244 Sayl Kanun ile sinema filmlerini tescil eden kurulda yer alan ve genelde sansr uygulama konusunda belirleyici olan Genelkurmay ve Emniyet temsilcileri kuruldan karlmtr.
167

Sedat Ylmaz, Trkiye Sinemasnda Kanal, Sanat ve Hayat Dergisi, Say 5, Mart-Nisan 2003, s.71
168

Hseyin Karabey iktisat fakltesini ve Sedat Ylmaz bilgisayar mhendislii eitimini yarda brakp Marmara niversitesi G.S.F. Sinema-TV Blmne girmilerdir. Kazm z inaat mhendislii okurken, zcan Alper ise fizik blmn brakarak iki yl MKMdeki sinema kurslarna katlmtr.

88

gsterimleri, akademisyenlerin, sinemaclarn katld sylei ve seminerler gibi deiik biimler alarak ilerlemitir.169 Hi phesiz u anda bu abalarn siyasal bir sinema akm oluturmaktan ok uzakta olduunu belirtmeliyiz. Ancak, hem politik filmler ekmek hem de bu filmleri izleyiciyle ulatrmak konusunda youn bir aba harcayan enerjik bir kuan varlndan sz edebiliriz. Bunun bir sonucu olarak son on ylda gsterim ans bulan bu tip filmlerin saysnda ciddi bir art gzlenmitir. zellikle 2011 ylnda bu sayda patlama yaanmtr.170 Ancak izleyici saylar asndan deerlendirildiinde bu filmlerin izleyici potansiyelinin hayli dk olduu grlmektedir. Dijital video kameralarn yaygnlamas ve ucuzlamas, bu gen sinemac adaylarn ksa film ve belgeseller yapma konusunda cesaretlendiren bir baka faktr olmutur. Bu ynetmenlerin, ilk ksa film ve belgesellerinin ekimlerinde, daha kollektif ve dayanmac bir ruhun olduunu, bilgi, deneyim ve malzeme paylamnn daha youn yaandn syleyebiliriz. Bu filmlerden ilki, Cumartesi Anneleri olarak bilinen, yaknlar gzaltnda kaybedilmi insanlarn yksn anlatan Boran (1999) isimli ksa filmdir. Hseyin Karabey, ynetmenliini yapt bu film iin yl boyunca her hafta Galatasaray Lisesinin nnde yaplan oturma eylemlerine ve kayplarn gml olduu blgelerde yaplan kazlara katlmtr. Elde ettii bu belgesel grntler dnda, oturma eylemlerine katlan kayp yakn aileleri oyuncu olarak kulland kurmaca blmler ekmi ve yar kurmaca yar belgesel bir film ortaya karmtr. Bu tarzn, hcre tipi cezaevi sisteminin Avrupadaki uygulamalarn, ETA, IRA, RAF, Kzl Tugaylar gibi rgtlerin davalarndan ceza alan ve 20 yla yakn srelerde hcrede kalm olan hkmller zerindeki etkilerini aratrd Sessiz lm (2001) filminde de srdrmtr. Bu film, stanbul Film Festivaline kabul edilmi ve bu sayede DVD formatnda Beyolu

169

B.. Mithat Alam Film Merkezi, Sinema Syleileri Yll 2009, B.. Yaynlar, stanbul, 2010, s.160. (Bu syleilere, Ahmet Soner, Yeim Ustaolu, Zeki Demirkubuz, Hseyin Kuzu, Uur bak gibi isimler katlmtr.)
170

2011in ilk 6 aynda toplam 7 politik film gsterime girmitir.

89

ve Kadkyde iki sinemada gsterim ans bulmutur.171 Yine 1999 ylnda Sedat Ylmaz, 1996 ylnda 12 kiinin lmyle sonulanan cezaevlerindeki lm orularnn sonrasnda . apa Tp Fakltesi Hastanesinde tedavi gren 5 tutuklunun hikayesini kurmaca bir film olan 70.Gn de anlatmtr. Film ekimleri ncesinde sreci yaayan tutuklu ve doktorlarla uzun grmeler yapm ve filmde oyuncu olarak cezaevlerinde bulunmu, alk grevlerine katlm amatr oyuncular kullanmay tercih etmitir. kinci ksa filmi ise yine bir siyasi tutuklunun cezaevine dzenlenen bir operasyonda kepeyle kolunun kopartlmasn anlatan Kelepe (2001) isimli belgeseldir. Kazm z de yine 1999 ylnda yar belgesel zellikler tayan Ax (Toprak) isimli ilk ksa filmini ekmitir.172 zcan Alper ise ilk ksa filmi Mommiyi Artvin Hopada Hemince dilinde 2001 ylnda ekmitir. Bu filmlerin ekilmesinde yaanan maddi zorluklar sorunun bir boyutunu olutururken dier boyutunu, bu filmlerin geni izleyici kitlelerine nasl ulatrlaca sorusu oluturmutur. ncelikle bu filmler, VHS, VCD, DVD gibi formatlara aktarlarak, projeksiyon cihazlarnn olduu kltr merkezlerine ait salonlarda, sinema kulpleri araclyla niversitelerde, sendika ve siyasi partilerin organizasyonlaryla eitli tiyatro ve sinema salonlarnda, hatta dn salonu ve

171

B.. Mithat Alam Film Merkezi, Sinema Syleileri Yll 2007, B.. Yaynlar, stanbul, 2008, s.339
172

Bu filmlerin olduka zor koullarda ekildiklerini belirtmek gerekir. Ax filminin ekimleri ynetmen ve ekibin blgeye girememesi nedeniyle planland gibi Tuncelide yaplamam, Aksarayn bir kynde filmde oynayan kyllerden dahi senaryosu gizlenerek ekilmitir. Dnemin atmosferini anlamak asndan nemli bir anekdot, yllarca sansre kar mcadele etmi olan Mahmut Tali ngrenin, bu filmi, kurucusu olduu Ankara Film Festivaline zorunluluk, zerlerindeki basklar ve riskler nedeniyle kabul etmeyilerini Milliyet Sanattaki kesinde yazd Bir Yasak da Benden balkl zeletiri yazsnda aktarmasdr. Dier bir anekdot ise ok daha ilgintir; bu Milano Film Festivaline davet edilen filmin 16 mm kopyasnn, paraszlk yznden festivale kargoyla deil de bir tandk araclyla ulatrma giriiminin hikayesidir. Filmi yannda gtrmek isteyen kadn gmrkte gzaltna alnr. Bu gen kadn yasad rgtn esrarengiz filmini yurtdna gtrmekle grevli kuryesi olarak basna lanse edilerek, tutuklanr ve yaklak 6 ay cezaevinde kalr. Dava aamasnda film Emniyet tarafndan TRTye telesine yaptrlarak, mahkemede hkim ve avukatlara izlettirilmitir. (B.. Mithat Alam Film Merkezi, Sinema Syleileri Yll 2008, B.. Yaynlar, stanbul, 2009, s.302)

90

kahvelerde izleyiciye ulatrlmaya allmtr.173 Ayrca bu filmlerin VCD, DVD gibi formatlarda satnn yaplabilmesi iin Telif Haklar ve Sinema Genel Mdrl tarafndan tescil edilmesi iin bavurular yaplm, Hseyin Karabeyin Boran ve Sessiz lm filmleri kuruldan geerken, Sedat Ylmazn 70.Gn ve Kazm zn Ax filmleri ise sansr engeline taklp bandrol alamamtr. Bu ksa film ve belgeseller, hem yapm koullarn oluturma, hem sinema dilini renme, hem de bu filmleri izleyiciye ulatrma asndan, ynetmenleri tarafndan da uzun metraja geiin n aamalar olarak grlmtr. Ayn zamanda bu filmleri bu ynetmenlerin estetik araylarnn deneme alanlar olarak da deerlendirmek gerekir. Kazm z, uzun metrajl filme gemeden nce iki tane orta metrajl film ekmitir. Bunlardan ilki 2001de ektii Fotoraf, ikincisi 2004te ektii Dr (Uzak)tr. 2006 ylnda ise bu kez ayan Demirel 1938 ylnda Tuncelide yaplan toplu kymla ilgili 38 belgeselini ekmitir. Sansr kurulunun sivil bir yapya kavumu olmasna ramen yasak zihniyetinin srdn gsteren bir kararla bu filmin de kamu ahlakna ve anayasal dzene kar kmak gibi gerekelerle gsterimi sakncal bulunmutur.174 2006 ve 2007 yllar boyunca ekimleri sren Kazm zn Bahoz (Frtna) ve Hseyin Karabeyin Gitmek filmleri 2008 Kasmnda ayn gn ticari gsterime girmitir. Kazm z Bahozda stanbul niversitesindeki Krt genlerin politik mcadelesini anlatan bir ykyle karmza karken, Hseyin Karabey Gitmek filminde, filmin barolnde de oynayan Aya Damgacnn Kuzey Irakta yaayan bir adama k olmasnn gerek hikayesinden yola karak yine yar belgesel bir kurmaca film yapmtr. zcan Alper ise 2008de ektii Sonbaharda cezaevlerindeki alk grevi ve lm orularna katlan bir mahkumun, bu eylemin

173

B.. Mithat Alam Film Merkezi, Sinema Syleileri Yll 2001, B.. Yaynlar, stanbul, 2002, s.200 ve B.. Mithat Alam Film Merkezi, Sinema Syleileri Yll 2007, B.. Yaynlar, stanbul, 2008, s.366
174

B.. Mithat Alam Film Merkezi, Sinema Syleileri Yll 2007, B.. Yaynlar, stanbul, 2008, s.305

91

sonrasnda ortaya kan salk sorunlar nedeniyle tahliye edildikten sonra Karadenizdeki kyne dnmesi ve orada lm beklemesini anlatr. Grsel adan etkileyici kadrajlar ve lmekte olan bir adamn gen ve gzel bir Grc kzyla daha balamadan bitmeye yazgl aknn yaratt dramatik etki, bu filmin 150 bin kii tarafndan izlenmesini salamtr. Bu film de 2008 Aralknda gsterime girmitir. 2008 ylnda bu filmlerin gsterime girdii aylarda Diyarbakrda ekimleri tamamlanan Sedat Ylmazn Press isimli filmi ise ancak 2011 ylnda gsterime girebilmitir. Sedat Ylmaz, bu filmde 92-94 yllar arasnda yaynlanan gnlk zgr Gndem Gazetesinin Diyarbakr Brosundaki gazetecilerin yaadklar olaylar ve yaptklar haberler zerinden, bir dnemin toplumsal ve politik atmosferini yanstmaya almtr. Bu filmlerden Gitmek, Sonbahar ve Press ancak katldklar festivallerden dlle dndkten sonra datm irketlerinin dikkatini ekebilmi ve gsterim ans elde etmilerdir.175 Yine 2008 ylnda ekilen ki Dil Bir Bavul (Yn: zgr DoanOrhan Eskiky) iin de ayn sre ilemi ve film ancak 2009 ylnda gsterime girebilmitir. 2008 ylndan sonra bu ynetmenlere yenileri katlm ve zellikle Krt Sorunu ile ilgili ok sayda film ekilmitir. Handan ztrkn Benim ve Rozun Sonbahar (2009), Kazm zn Krt gerlerini anlatt belgeseli Son Mevsimavaklar (2010), Miraz Bezarn, aileleri siyasi bir cinayette katledilen ve ksz kalan iki kk Krt ocuun hikayesini anlatt Min Dit (2010), Yusuf etinin Qirej/Kir (2011), 12 Eylln Mardin-Nusaybinde yaayan insanlar zerindeki etkileri anlatan Shiar Abdinin ektii Me/Yry (2011), Umur Hozatlnn ektii Kayp zgrlk (2011) Krt Sorunu ve kimlii zerine son dnemde yaplm filmlerdir. Bunlarn dnda Alevi-Snni atmas sonras orumu terk

175

Hseyin Karabeyin Gitmek filmi, Erivan, Tribeca, Sofya, Kerela ve Kudsteki film festivallerinden dl aldktan sonra gsterime girmi, sonra Ankara Film Festivalinden dl almtr. zcan Alperin Sonbahar filmi gsterime girmeden nce Locarno Film Festivalinden, girdikten sonra da Ankara, Angers, Erivan, Tiflis ve Sofyadaki festivallerden eitli dller alm, yine ayn yl Avrupa Film dlne aday gsterilmitir. Sedat Ylmazn Press filmi ise Antalya Film Festivalinde ald iki dlden sonra gsterim ans bulmu, sonra Ankara ve stanbul film festivallerinde 6 dl daha almtr.

92

edip stanbula yerleen Alevi bir ailenin yksn anlatan Ahmet Haluk naln ektii Sakl Hayatlar (2011) ve Mustafa Kenan Aybastnn ektii Devrimden Sonra (2011) filmleri de yukardaki filmlerin tamam gibi gsterim ans bulabilmi siyasal konulu filmlerdir. Politik sinema, pek ok adan ynetmen sinemasyla benzer zellikler tamaktadr. Ancak bu noktada daha nce alntladmz, Brechtin gereki yaptlarn kavgac olduklarna dair nermesini hatrlarsak; politik filmlerin bir elikinin varln bildirme ve onun szcln yapma misyonu burada n plana kmaktadr. Bu adan bakldnda, politik sinemann ynetmen sinemasndan fark bireysel deil toplumsal bir sinema olmas ve anlatt gereklie eletirel bir mdahalede bulunmasdr. Gereklie kar drst olmak, duyularmzla kavrayabildiimiz olaylar ve olgularla yetinmemek, onlarn arkasndaki gereklie ulamaya almak ve bunu yanstrken cesurca davranmak politik filmlerin ve ynetmenlerin temelde ortaklatklar noktay iaret etmektedir. Trkiye Sinema tarihinde Ylmaz Gney gibi bir rnein varl da bu gen sinemaclar iin hem olumlu hem de olumsuz bir etki yaratmaktadr. Olumlu etkisi herkesin de kolaylkla syleyebilecei zere onun Trkiyede de gereki ve politik filmler yaplabileceini, halkn da bu filmleri sahipleneceini gstermi olmasdr. Ama pek ok gen ynetmen iin de o ayn zamanda alamayacak bir zirveyi temsil etmektedir ve tay ulalmas mmkn olmayan bir ykseklie karmtr. Press filminin ynetmeni Sedat Ylmaz bu konuda unlar sylemektedir: O, politik sinemann zirvesidir ve bugn hala alamamtr.176 Trkiyede yirmi yl sonra gsterime giren Yolun 500 bin kii tarafndan izlenmi olmasnn yannda yukarda ad geen 20 civarnda siyasal konulu filmin toplam izleyici saysnn bu rakama yaklaamamas bunun en nemli gstergelerinden birisidir. Politik sinema, doas gerei, gerekliin tarihsel ve toplumsal anlamda kavranmas iin en ok aba sarf etmesi gereken sinema trdr. Gerekliin nesnel olarak kavranmas, olay ve olgularn balam ierisinde deerlendirilmesi, bu

176

Sedat Ylmaz, Trkiye Sinemasnda Kanal, Sanat ve Hayat Dergisi, Say 5 Mart-Nisan 2003, s.70

93

srelerin arkasndaki grnmeyen gerekliin aa karlmas, ncelikle zlmesi gereken sorunlardr. Ancak bu da sinema yapabilmek iin tek bana yeterli deildir. Bu gerekliin, toplumun ya da bir kesiminin, ortak karlar, umutlar ve dleriyle buluabilen ykler araclyla ve illzyon reten sinematografik bir dille anlatabilmesi gerekmektedir. Ynetmenleri, filmlerinin iinden kt gereklie eletirel bir mdahalede bulunabilmesini ve bunun kitlelere ulamasn istiyorsa bu ardk srelerdeki zihinsel ve estetik problematii zmek zorundadrlar. Sansrn ve datm irketlerinin oluturduu tekelci ticari yapnn yaratt engellerin dnda, seyirciye ulamak konusunda asl engeller, politik sinemann bizzat kendisinden kaynaklanmaktadr. Bu balamda en nemli sorun profesyonel bir bak asna sahip olmamaktr. Genellikle maddi imkanszlklar gereke gsterilerek, ticari filmler hari neredeyse btn sinema lemine sirayet etmi gnll alma dzeni burada da ilemektedir. Emein youn olarak kutsand bir siyasi anlaytan gelen insanlarn, bu durumu deitirmek iin neredeyse hibir ey yapmay aslnda yaplan btn bu filmlerin altn boaltan bir davran biimi haline gelmektedir. in kts, bu meslekten para kazanamayan insanlarn bu meslekte de kendilerini herhangi bir ekilde gelitirme frsat bulamayacaklar ve bir sre sonra sektrn dnda kalacaklar ortadadr. Sonu ise iinde uzman insanlarn yetitirilememesidir. Bu sorunu, politik sinema yapanlar deitirmeyecekse ya da bunun iin abalamayacaksa bu sinemann kendini gelitirmesi de mmkn grnmemektedir. Srekli yeni ve politik sinema yapmaya hevesli gen mezunlarn geliiyle durumu idare etmek ise bu sinemann yerinde saymasna yol aacaktr.

3.2.3.1. Press
Filmin Knyesi: Ynetmen: Sedat Ylmaz, Senaryo: Sedat Ylmaz, Grnt Ynetmeni: Demir Gkdemir, Yapm: Karncalar Yapm, Oyuncular: Aram Dildar, Kadim Yaar, Engin Emre Deer, Asiye Dinsoy, Bilal Bulut, Yapm Yl: 2010 Ald dller: Antalya Altn Portakal Film Festivali Jri zel dl ve Behll Dal-Gelecek Vaat Eden Gen Oyuncu (Aram Dildar), Ankara Uluslararas

94

Film Festivali, Umut Veren Yeni Ynetmen, En yi Senaryo, Umut Veren Yeni Oyuncu (Aram Dildar), stanbul Uluslararas Film Festivali Jri zel dl, Uluslararas Eletirmenler Birlii (FIPRESCI) dl, nsan Haklar Jri zel dl Filmin yks: Film, 1992-94 yllar arasnda yayn yapan zgr Gndem Gazetesinin Diyarbakr Brosunda alan gazetecilerin hikayesini anlatmaktadr. Gazeteciler, hem teknik ve mali imkanlarn snrll hem de devletin gvenlik gleri ve onlarla birlikte hareket eden baz paramiliter oluumlarn fiziki basklarnn altnda almak zorundadrlar. Blgede o dnemde youn insan haklar ihlalleri yaanmaktadr. Gazete brosunun yneticisi Hasan (Kadim Yaar) muhabirlerden Faysal (Tayfur Aydn), bir fidye haberi iin Yksekovaya gnderir. Olayn arkasnda, iinde st dzey askerlerinde olduu bir ete yaplanmas vardr. Bu etenin ayn zamanda uyuturucu kaakl da yapt Faysaln aratrmalar sonucu ortaya kar. Bu haberin gazetede yaynlamas zerine Faysal tehdit telefonlar almaya balar ve bir gn Diyarbakrda yaplan bir mitingi izlemeye giderken yolda kimlii belirsiz kiiler tarafndan ldrlr. Ertesi gn de gazete brosu baslr ve gazeteciler dvlr, gazetede tm belgelere el konulur. Buna ramen gazeteciler ilerini yapmaya devam ederler. Gazetenin Diyarbakra girii engellenmektedir. Gazete brosundaki en gen eleman olan ve gazetecilikle ilgili hibir tecrbesi olmayan Frat (Aram Dildar) 10-12 ya grubunda ocuklarla birlikte gazeteyi Diyarbakrda elden datmaya balar. Ama basklar artarak srer. Frat bir yandan da daktilo kullanmay, dilbilgisi kurallarn, haber yazmay renmeye almaktadr. Blgede yaanan insan hakk ihlallerinin haberletirilmesi konusunda muhabirlerin gsterdikleri srar, onlarn srekli takip altnda tutulmalarna, karlp ikence grmelerine ve tutuklanmalarna yol amaktadr. Bu basklarn sonucu olarak, muhabirlerden Kadir (Sezgin Cengiz), gazeteden ayrlr. Btn bu sre boyunca Frat, teknik sorunlara bulduu pratik zmler ve zverili almas sayesinde gazetedekilerin saygsn ve sevgisini kazanmtr. Muhabirlerden Alian (Engin Emre Deer) ile birlikte, Yksekovaya bir airet reisi ile grmeye giderler. Reis, devlet adna yasad iler yaptn itiraf eder ve bunlarla ilgili belgeleri Aliana verir. Alian ve Frat Diyarbakra dndklerinde broyu darmadan bir halde bulurlar. Gazete alanlar da gzaltna alnmtr. Aliana bir not braklmtr, notu brakan onlara belgeleri veren airet reisinin ldrldn, katili
95

bildiini ve Alian ile bulumak istediini sylemektedir. Alian buluma yerine gider, bu arada broda ortal toparlamakla uraan Frat airet reisinden aldklar belgelerin o esnada broya gelen ve gvendikleri bir gazete bayii olan Dino Day tarafndan alnm olduunu fark eder ve Aliann tuzaa drldn anlar. Onun peinden buluma yerine gider ancak Alian, airet reisinin derin devlete bal korumalarndan birisi tarafndan ldrlmtr. Frat fotoraf makinesini karr ve yerde yatan arkadann fotorafn eker. Broda hi kimse kalmadndan bu lm haberini kendisi yapar. Bu filmin yks, o yllarda gazetenin Diyarbakr brosunda muhabirlik yapm olan Bayram Balcnn tuttuu notlardan yola karak hazrlanmtr.177 Filmin ynetmeni Sedat Ylmaz, 2005 ylnda bu notlardan yola karak bu dnemin toplumsal ve siyasal atmosferini yanstabilecei bir filmin senaryosunun hazrlklarna balamtr.178 zgr Gndem Gazetesinin arivinde yapt bir buuk aylk aratrmann ardndan, dneme ilikin kendi izlenim ve deneyimlerinden de yola karak senaryoyu oluturmutur. Film, aslnda bir dnem filmidir ancak bir yandan sorunun (o younluk ve sertlikte olmasa da deiik biimlerde) srmesinden dolay gncel bir film olarak da deerlendirilebilir. Nitekim film vizyona girdii srada Ahmet k ve Nedim enerin tutuklanmasyla Trkiyedeki tutuklu gazeteci says 57ye ykselmi ve Trkiye cezaevindeki tutuklu gazeteci saysnda Avrupa Gvenlik ve birlii Tekilat raporlarna gre tm dnyada ilk sraya ykselmitir.179 Filmin yks, bir grup gazetecinin eitli bask ve engellemelere ramen gazetecilik yapmaktaki gayret ve srarlar zerine olsa da film aslnda gazetecilerin yaadklar olaylar ve yaptklar haberler araclyla 90l yllarn banda blgenin

177

http://www.antraktsinema.com/soylesi.php?id=13 Eriim Tarihi: 27.07.2011 http://www.antraktsinema.com/soylesi.php?id=13 Eriim Tarihi: 27.07.2011

178

179

Bilgiler, AGTin (Avrupa Gvenlik ve birlii Tekilat) resmi sitesindeki rapordan alnmtr. Raporun yaynlanma tarihi 04.04.2011dir. ngilizce yaynlanm raporun orijinali iin: http://www.osce.org/fom/76373 Eriim Tarihi 31.07.2011

96

siyasal, toplumsal ve politik atmosferini yanstmaya almaktadr.180 Bu balamda, Bayram Balcnn notlar dnda, gazetenin kendi arivinden ve blgede alm baka gazetecilerin deneyimlerini anlatan kitaplardan faydalanan ynetmen, dnemin gerekliini tarihsel ve toplumsal bir balamda ele almaya altn belirtmektedir. Bunun altn Altyaz Dergisi yazarlarndan vg Gke de izmektedir: Pressi, tarihsel ve toplumsal balam mmkn olduunca dikkatli bir biimde izilmi bir tr polisiye ya da gndelik hayatla siyasetin alverii zerine kurulu bir politik mcadele filmi olarak grmek ya da 90lardan bugne farkl isimlerle ve farkl kadrolarla yaamaya devam eden bir gazetenin bir dnemini kayt altna alan toplumsal gereki bir yk olarak deerlendirmek mmkn.181 Pressin en nemli yanlarndan birisi de, filmin zel bir dnemi bir grup gazeteci zerinden anlatrken, yaanan ac olaylar bir ajitasyon malzemesi haline dntrmemesidir. Ynetmen zellikle bu durumlar dramatize etmekten kanmaktadr. Hatta filmde, mzik, olaylar dramatikletirdii gerekesiyle kullanlmamtr. Hikayesi anlatlan gazetecilerin kendi aralarndaki gr ayrlklar, bu insanlarn ilikilerindeki problemli alanlarn gsterilmesi, filmi daha nesnel bir konuma tamaktadr. Ynetmen bu noktada bir tercihte bulunduunu ve dramatik adan bunun ilediini grdn sylemektedir. yknn iinde, karakterlerin planl bir ekilde kurulduunu ve onlarn arasndaki tartmalarda, izleyicinin kendi bak asna daha yakn karakterle zdeleebilmesi iin bir seenek yarattn belirtmektedir. te yandan bu tartmalar, belli bir gerekliin yansmas olarak da deerlendirmek gerektiini belirtmektedir. Film ya da ynetmen, gazetecilerin kendi aralarndaki tartmalarda taraf olmayarak, tercihi izleyiciye brakmaktadr. Anlatt yknn dramatikliine ramen film, izleyiciyi zellikle duygusal bir ruh haline sokmamaya zen gstermektedir.

180

Sedat Ylmaz, bunu eitli yayn organlarnda kan rportajlarnda zellikle belirtmitir. Senem Ayta ve Berke Gln Altyaz Dergisi iin ynetmen Sedat Ylmazla yaptklar sylei iin bkz: Altyaz-Aylk Sinema Dergisi, Say 104- Mart 2011, s.32
181

vg Gke, Diyarbekir Surlarna smimi Kazdm Altyaz-Aylk Sinema Dergisi, Say 104Mart 2011, s.32

97

Sanat ynetimi zerine de olduka titiz bir hazrlk gze arpmaktadr. 90l yllarn kyafetleri ve aksesuarlarnn dnda, gazete brosunun iindeki daktilo, faks, masalar, alar saat gibi dnemin karakteristik eyalar gereklik etkisini arttrmaktadr. Ayrca, herhangi bir prodksiyon imkanyla zlemeyecek sorunlar, grsel efektler araclyla zlmtr. Orada gndelik hayatn bir paras haline gelmi olan, panzer ve akrep gibi zrhl aralar, grsel efektlerle filmin iine yerletirilmi ve bunlar dnemin ve blgenin atmosferini yanstabilmek amacyla kullanlmtr. Film, gereklii btnlkl bir ekilde kavramak, onu drste yanstabilmek ve izleyiciyi dramatik aralarla maniple etmemek konusunda elinden geleni yapmaktadr. Ynetmen Sedat Ylmaz, toplumcu gereki bir anlayn rn olan filminin amacn, Antalya Altn Portakal Film Festivalinde dln alrken yapt ksa konumada yle zetlemitir: Bu lkenin sokaklarna bar gelebilmesi iin yeni bir dil kurulmas gerektiini dnyorum. Bu film bunun iin kk bir aba182 Bu balamda deerlendirildiinde film, gerekten de bir sorunun varln bildirirken sesini ykseltmeyen ve kavgac olmayan bir slubun da mmkn olabileceini gstermektedir.

3.2.4. lk Filmler
2000 sonras Trkiye Sinemasnda, zellikle son be ylda ortaya kan nemli olgulardan bir tanesi de film saysndaki arta paralel bir ekilde yaanan ynetmen saysndaki arttr. zellikle televizyon dizileriyle ynetmenlie balayan ok sayda ynetmenin ilk sinema filmlerini ekmesinin yan sra, teknolojinin ucuzlamasnn sonucu olarak, pek ok deiik kesimden insann, film ekme konusundaki dncelerini gerekletirdiine ahit olmaktayz. Bu insanlarn bir ksmn, sinema blmlerinin mezunlar, bir ksmn, deiik kurs ve atlyelerde eitli srelerde sinema eitimi gren insanlar olutururken, bir ksmn da, farkl sanat ya da dnce alanlarndaki insanlar oluturmaktadr.

182

http://www.dha.com.tr/haberdetay.asp?tarih=30.07.2011&Newsid=60122&Categoryid=6 Eriim Tarihi: 31.07.2011

98

Ylda ekilen ve vizyon ans bulan 70 civarnda filmin, yaklak 40 tanesi ilk film olma zelliini tamaktadr. Geen yl Antalya Altn Portakal Film Festivali Ulusal Yarma Blmne bavuran 47 filmden 32si ilk filmlerden olumaktayd. Yarmaya seilen 14 filmden 9u ynetmenlerinin ilk filmiydi. Antrakt Sinema Dergisinin 2000-2009 yllar arasnda vizyona giren yerli film listesine gre, toplam 298 filmden yaklak 140 tanesi ynetmenlerinin ilk filmidir. Ancak bu ynetmenlerden yars, ilk filminden sonra ikinci filmini de yapabilecek imkanlar yaratabilmitir. Dier yars ise, henz ikinci filmlerini yapamamlardr. Bu filmlerin bazlarn, ticari sinemaya dhil edebiliriz. Bunlar daha ok popler zellikler tayan ve ticari kaygyla yaplm filmlerdir. Bu filmleri eken ynetmenlerin arlkla televizyon dizilerinin ynetmen ve yapmclar olduunu belirtmeliyiz. Yamur ve Durul Taylan Kardeler, Tayfun Gneyer, Murat eker, aan Irmak, Togan Gkbakar gibi ynetmenlerin yan sra Abdullah Ouz, Faruk Aksoy, Ferdi Eilmez, Osman Snav gibi yapmc-ynetmenler bu grubu oluturmaktadr. Bu ynetmenler ve yapmclar popler bir sinema diline televizyon dizilerinden ainalklar sayesinde ou zaman giede de baarl olmaktadr. kinci filmlerini yapabilen ynetmenlerin ou, televizyon iin alan ynetmen ve yapmc ynetmenlerden olumaktadr. Televizyon kkenli olmayan yeni ynetmenler ise giede baarl olamayan yapmlara imza atmaktadrlar. Bu filmler genellikle aksiyon trnde olmakta ve yeralt dnyasndan ykler anlatmaktadr. Bunlara rnek olarak Kara Kpekler Havlarken (Mehmet Bahadr Er-2008), Kanmdaki Barut (Haluk Piyes-2010), akal (Erhan Kozan-2010) gsterilebilir. Bu filmler giede 20 bin ile 60 bin arasnda deien bilet satlaryla maliyetlerini karlamayp zarar etmilerdir. lk filmlerin bir ksm da ticari kayglarn dnda yaplm ve bu balamda ynetmen sinemasna dhil edilebilecek filmlerdir. mit nal, Semih Kaplanolu, Tayfun Pirselimolu gibi ynetmenler de ilk filmlerini 2000den sonra ekmilerdir. Onlarn dnda da belli bir kiisel slup ve sreklilik oluturabilen bir ka ynetmen daha vardr. Cemal an (Zeynepin Sekiz Gn-2007, Dilberin Sekiz Gn-2008, Alinin Sekiz Gn-2008, Ac-2009, Sonsuz-2009), Onur nl (Polis-2006, ocuk-2007, Gnein Olu-2008, Be ehir-2009, Celal Tan ve Ailesinin Ar

99

Ackl Hikayesi-2011) Seyfi Teoman (Tatil Kitab-2008 ve Bizim Byk aresizliimiz-2011), lksen Baarr (Baka Dilde Ak-2009 ve Atlkarnca-2010), Pelin Esmer (Oyun-2005 ve 11e On Kala-2009) bu ynetmenler arasnda saylabilir. lk filminde belli bir kiisel slubun ve tematik bir ynelimin nvelerini gsteren ynetmenler arasnda da Seren Yce (ounluk-2010), nan Temelkuran (Bornova Bornova-2009), Mahmut Fazl Cokun (Uzak htimal-2008) saylabilir. Yine ilk filmlerin arasnda politik konular ele almalar nedeniyle, siyasal sinemaya dhil edilebilecek filmler vardr. Bu filmlere rnek olarak, Kayp zgrlk (2010-Umur Hozatl), Min Dit (2009-Miraz Bezar), Benim ve Rozun Sonbahar (2007-Handan ztrk) gsterilebilir. lk filmlerin, -hangi sinema trne yakn olurlarsa olsunlar- baz ortak noktalar bulunmaktadr. lk filmler, sinema dnyasnda kabul grmenin ve kalc olabilmenin ilk admdr. Bu adan bakldnda, ilk filmler ynetmenlerinin belki de en ok ciddiye aldklar filmlerdir. Bunun bazen olumlu bazen de olumsuz sonular olmaktadr. Bu olumsuz sonulardan en sk grleni ise, ynetmenin ilk filmiyle, dnyayla ve hayatla ilgili btn grlerini yanstmak istemesidir. Bu nedenle film bir olay ve anlam bombardmanna dnmektedir. Sonuta bir filmle anlatlabilecek eyler ve verilecek mesajlar hele ki bu anlat diline hkim deilseniz olduka snrldr. Tek bir filmle pek ok eyi birden anlatmaya almak aslnda hibir ey anlatamamakla sonulanan nafile bir abaya dnmektedir. ou zaman bu filmlerin yks, dramatik yapy desteklemeyen pek ok yan ykyle ve youn bir anlam atfedilen imge ve sembollerle doldurulmalar sebebiyle anlalamamaktadr. Bu filmlere rnek olarak Aytan Gnlenin Kardan Adamlarn (2006), Haluk Piyesin Kanmdaki Barut (2010) filmini, Teomann Balans ve Manevrasn (2004), Alper Mestinin adyla bile mesaj verme kaygs gtt Kanal--zasyonunu (2009) ve Selma Kksaln Fikret Beyini (2006) ve daha nce Politik Filmler kategorisinde ilediimiz Kazm zn Frtna (2008) ve Umur Hozatlnn Kayp zgrlk (2010) filmlerini sayabiliriz.

100

ncelenen bu dnemin zel artlar nedeniyle oluturulan bu kategoride, anlattklar zgn hikayeler ve bunlar anlatma biimlerindeki farkllk nedeniyle, daha detayl bir ekilde ele alnmay hak eden iki filmden ilki, nan Temelkurann Bornova Bornova filmidir. Bornova Bornovada anlatlan hikaye kesinlikle sraddr ve byle bir hikayenin gerek olma ihtimali neredeyse sfra yakndr. Ama karakterler ve onlarn iinde yaad atmosfer olduka gereki bir ekilde izilmitir. Askerden yeni dnm olan Hakan (ner Erkan) futbolcu olma hayalleri, yaad ar sakatlk yznden suya dm, isiz bir gentir. Annesiyle birlikte yaamaktadr ve herhangi bir vasf olmad iin i bulamamaktadr. Bir tandklar araclyla taksici olmaya almaktadr. yi huylu ve arbal grnmesine karn, kendisinden yaa byk olan mahallenin serserisi ve uyuturucu satcs Salihle (Kadir ermik) bir bakkaln nnde taklarak gnlerini geirmektedir. Salih, aslnda eitimli bir ailenin ocuudur. Babas, TRTden solcu olmas nedeniyle atlm, sonrasnda ise dindar bir insan olmutur. Olu ve eiyle ilgilenmemekte, gnlerini camide geirmektedir. Salihin ocukluk arkada olan felsefe doktoras yapan Murat (Erkan Bekta) ise, solcu geinen, srekli ii direnileri ile ilgili belgesel film projelerinden bahseden ama engeliinden bunlara hi balayamayan bir adamdr. Evlidir ve erotik dergilere fantezi hikayeleri yazarak para kazanmaktadr. Bornova iinde bir ka sokaa skm yaamlar tek dze bir ekilde gemektedir. Sonra Hakan, srekli takldklar sokaktan geen liseli zleme (Damla Snmez) k olur. Bu drt kiinin birbiriyle ilikileri, filmin sonunda, zlemin Hakana, Salihi ldrtmesiyle sonulanr. Bu filmde, alt orta snfa mensup insanlarn gelecekle ilgili bir hayalleri kalmadnda nasl marjinalletiklerine dair sert bir hikaye anlatlmaktadr. nan Temelkurana gre bu film, bu lkenin ezici ounluunu oluturan, geim derdi olup a kalmayan insanlarn hikayesini anlatmaktadr.183 Ynetmen, filmi yaparken, Trkiyede zal sonras politikalarn, toplum ve genlik zerindeki

183

Onur Yazcolu, Gerizekal Nesiller Yetitirildi, http://www.bakiniz.com/inan-temelkuranroportaji/ Eriim Tarihi: 31.07.2011

101

olumsuz etkilerini gz nnde bulundurduunu belirtmektedir. Bornovada gndelik hayat, isizlik, uyuturucu kullanm ve bunlarn insan ilikileri zerindeki etkilerine dair sahneler, filmi yksnden bamsz bir ekilde deerlendirmemize olanak salamaktadr. Film, yksnn iinde getii gereklii baarl bir ekilde yanstmay baarmaktadr. Ayrntl bir incelemeyi hak eden ikinci film ise gereki bir sinema dilinin baarl bir ekilde kullanld bir film olan Seren Ycenin ounluk (2010) filmidir.

3.2.4.1. ounluk
Filmin Knyesi: Ynetmen: Seren Yce, Senaryo: Seren Yce, Grnt Ynetmeni: Bar zbier, Yapmc: Sevil Demirci, nder akar Oyuncular: Bartu Kkalayan, Settar Tanren, Esme Madra, Nihal Kolda, Erkan Can Ald dller: Antalya Altn Portakal Film Festivali Ulusal Yarma: En yi Film, En yi Ynetmen, En yi Erkek Oyuncu (Bartu Kkalayan) dl, Ankara Uluslararas Film Festivali: En yi Erkek Oyuncu (Bartu Kkalayan), En yi Yardmc Erkek Oyuncu (Settar Tanren) dl, Venedik Film Festivali: Gelecein Aslan dl, Angers Avrupa lk Filmler Festivali: zel Jri dl, Mumbai Film Festivali En yi Film dl Filmin yks: Kemal (Settar Tanren) mteahhitlik ileriyle uraan 50 yalarnda bir adamdr. Olu Mertkan (Bartu Kkalayan), liseyi bitirmi ve sonrasnda babasnn iyerinde almaya balamtr. Bo zamanlarnda arkadalaryla alveri merkezlerinde taklmaktadr. Gelecekle ilgili bir plan yoktur. Dini deerlere balym gibi grnen ancak tek derdi daha rahat bir hayat srmek ve iini daha da bytmek olan muhafazakar orta snfn tipik bir temsilcisi olan Kemal, olunu da kendisi gibi olmaya zorlamaktadr. Ancak Mertkan, babasnn askere gitmesi ve sonra ileri devralmas konusundaki srarlarna kar kaytszdr. Babasnn iyi bir geliri, arabas vardr ve o ailenin tek ocuu olarak bu imkanlarla hayatn biraz tadn karmak istemektedir. Takldklar kafelerden birinde garson olarak alan Glle (Esme Madra) aralarnda bir yaknlk oluur. Gl, niversitede sosyoloji blmnde okumaktadr. Ailesi Vanda yaamaktadr ve aslnda onun

102

stanbulda tek bana yaamasna ve okumasna kar kmaktadr. O gne kadar hibir kadnla birlikte olmam olan Mertkan, Gle nasl davranacan bilememekte ve olduka ekingen davranmaktadr. Mertkan, arkadalarnn da onu tevik etmeleri sonucu Glle birlikte olur. Zamanla ondan holanmaya da balar ancak arkada evresi kadnlar sadece cinsel bir obje olarak grdnden, duygularn onlardan saklamak zorunda kalr. Gl ailesiyle tantrr ama babas da Gln Vanl olduunu duyduktan sonra ondan ayrlmasn ister. Mertkan, Glle ilikisini srdrr ancak bir gn alkoll bir ekilde yapt kazadan sonra babas bu ilikinin srdn renir. Mertkan, babasnn basklar sonucu Glle grmeyi keser. Sonra Gln Vandan gelen aabeyleri onu bulur ve gtrrler. Mertkan, iki ay sonra bir gece sarho olur, Gln evine gider ve ancak o zaman, Gl aabeylerinin zorla Vana gtrm olduunu renir. Zaten hayata kar genelde kaytsz bir duruu olan Mertkan, babasnn onu Gebzeye inaatlarn bana gndermesine kar da tavr alamaz. Babasna itaat ettii andan sonra da onun iin deiim olumsuz ynde olur ve babasna benzemeye balar. ilere kar zorbaca tutumlar taknr. O da artk ounluun zihniyetine biat etmi ve artk onlardan birisi olmutur. ounluk, ynetmeni Seren Ycenin deyimiyle rakamlardan ok bir zihniyeti temsil etmektedir.184 Film, Trkiyedeki egemen ideolojinin orta snf bir aile iinde nasl yeniden retildiini anlatmaktadr. Ailenin reisi olarak Kemal, ayn zamanda bu ideolojinin egemenliinin de bir gstergesidir. Namaz klmaktadr ancak kk olan ezmekten ve zorbalk yapmaktan da, Krtlere kar ayrmclk yapmaktan da geri durmaz. Olunu da kendisi gibi dnmeye, kendisi gibi yaamaya zorlar, bu bir sayg meselesi olmaktan ok, onun diiyle trnayla kurduu yaam koullarnn korunmas ve gelitirilmesi sorunudur. ounluk, Trkiyede seimler araclyla gzlemlediimiz bir olgunun altn izmektedir. Trkiyede orta snf, gelimi kapitalist lkelerde olduu gibi kltr seviyesi yksek, eitimli ve beyaz yakallardan olumamaktadr. 90 sonras palazlanan, muhafazakar bir kafa yapsna sahip, eitim ve kltr seviyesi dk yeni bir orta snf olumaktadr. Onlarn yaad bu zenginleme daha alt kesimleri de

184

ada Gnerbyk, Seren Yce ve ounluk Faizmi, Evrensel Gazetesi, 17 Ekim 2010

103

zihinsel olarak etkilemekte ve onlar da zenginlemek ve snf atlamak iin bu zihniyetin peine taklmaktadr. Sonuta orta snf, toplumda saysal olarak ounluu temsil etmese de kendisinden alttaki snflara kendi dnya grn benimseterek, toplumun zihniyetini belirlemektedir. ounluk, bu yeni muhafazakar orta snf, stanbulun merkezinde olmayan bir semtte yaayan bir aile zerinden, olduka etkileyici bir ekilde anlatmaktadr. Seren Yce, Mertkan karakterini olutururken, kendi genliinden, kuzenlerinden, arkadalarndan esinlendiini belirtmektedir. stanbul Bahelievlerde bydn ve evresinde, Mertkan gibi pek ok gen olduunu sylemektedir. ehrin periferisinde, beton ynlar iinde yaarken, hep daha zengin olmaya, mlkiyet edinmeye alan insanlarn zamanla bu isteklerini elde etmesi ve gndelik hayat iinde bu ideolojinin kuaktan kuaa geii, evreye yaylmas ve egemen hale gelmesi, onu bu filmi ekmek konusunda motive eden en nemli etkenler olmutur.185 Sinemann hep ezilenlerin ve alt kltrlerin hikayesini anlatmay tercih ettiini, ancak onlar kimin nasl ezdiini de anlatmak gerektiini ve bu yzden kamerasn orta snfn hayatna dorulttuunu sylemektedir. Filmin, yks dramatik adan da zgnlk tamaktadr. Film, klasik anlamda dramatik bir yk anlatmaktan ok, orta snf bir ailenin ve onlarn tek ocuunun hayatndan bir kesit sunmaktadr. Genellikle filmlerde karakterin geirdii dnmn itici gc olan k olma durumu, filmde byle bir deiime yol amamaktadr. Mertkann yaad duygunun, ak olup olmad da tartmaldr ama sonuta yaad bu iliki, onu olumlu ve insani bir ynde deitirmez. Mertkan, sevdii kzn peinden gitmeye cesaret edemez ve baskn deer yarglaryla uzlamay tercih eder. Konformizmin onu teslim al olduka duru ve gereki bir ekilde tasvir edilir. Bu noktada, ynetmenin kameray kullanma biimi de belirleyicidir. Gereklii olduu gibi yanstmaya altn ve bu gerek durumu maniple etmemek iin kamera hareketlerinden kandn belirten Yce, seyircinin

185

Mustafa Emin Cokun, Mertkann inde Ben de Varm, http://www.hayalperdesi.net/soylesi/11-mertkanin-icinde-ben-de-varim.aspx Eriim Tarihi: 31.07.2011

104

olan biteni kenardan oturup izlediini dnmesini salayacak sabit kamera alarn ve uzun planlar, bilinli bir ekilde tercih ettiini sylemektedir.186 Sonu olarak ounluk, ynetmenin ilk filmi olmasna ramen, ilk filmlerin dt hatalara dmeden, olduka basit bir ykyle, topluma egemen olan bir zihniyetin kendisini nasl yeniden rettiini arpc bir ekilde ortaya koyarken, orta snf muhafazakar bir aile zerinden Trkiyenin toplumsal, kltrel, ekonomik ve politik atmosferini yanstan bir hikaye anlatmaktadr.

3.3. rnek Filmler zerinden Karlatrmal Bir Deerlendirme

Trkiye Sinemasnn, bu drt temel kategorisini ve bu kategorilerden filmlerin zmlemesini birbirleriyle karlatrarak Trkiye Sinemasnn son on yldaki panaromasna dair birtakm sonulara varmak mmkn grnmektedir. Bu drt kategoriyi de Trkiye Sinemasna ait kategoriler olarak grmekle birlikte, gerek gereklii kavrama biimleri, gerek onu yeniden kurarken tercih ettikleri sinema dili ve anlay asndan birbirlerinden farkl noktalarda durduklarn belirtmek gerekmektedir. Ticari sinemann doas gerei, popler bir sinema dilini tercih etmesi anlalrdr. Popler oyuncular kullanmas, zdeleme ve katharsis mekanizmalar zerine kurulu klasik bir biimi tercih etmesi bu dilin ilk bavurduu yntemlerdir. zleyicinin daha ok tercih ettii komedi ve aksiyon filmleri, ticari sinemann daha ok tercih ettii trler olarak n plana kmaktadr. Tr sinemas belli anlat tip ve modelleri zerinde ykselmektedir ve bu biimlerin srekli tekrar araclyla karakterize olmu bir sinemadr. Burada filmin ieriini ve gereklikle ilikisini belirleyen unsurlar, filmin daha kolay ve yaygn satn salayan ticari gereklilikler ile yakndan ilikilidir. Sinemay elenceli bir kltr rn olarak tketmeye gdmlenmi bir kitlenin talebini karlayan popler sinemann temel paradigmasn popler kltrn bu yeniden retim sreci belirlemektedir. Oysa ticari sinema

186

Mustafa Emin Cokun, Mertkann inde Ben de Varm, http://www.hayalperdesi.net/soylesi/11-mertkanin-icinde-ben-de-varim.aspx Eriim Tarihi: 31.07.2011

105

dnda kalan dier kategorilerde, ticari gerekliliklerin belirleyici rolnn ksmen ntralize edildiini ya da edilmeye alldn grmekteyiz. Bu aba, sinemann gereklii daha etkili bir ekilde yanstma kapasitesine olanak salamaktadr. Ancak bu noktada da, bu sinema kategorilerinde kiisel estetik ve sanatsal tercihlerin belirleyici rol n plana kmaktadr. Neeli Hayat, Dokuz, Press ve ounluk filmleri zerine yaplan deerlendirmeleri, birbirleriyle ve Trkiye Sinemas ile ilikileri zerinden zenginletirmek, meselenin znn kavranmas asndan daha etkili olacaktr. Bu filmlerin, kendi kategorileri ierisinde tercih edilmelerinin sebebi ncelikle onlarn, Trkiye gerekliini kavrama ve yanstma konusundaki dorudan ve samimi tutumlar olduunu belirtmek gerekir. Ancak gerekliin kavran ve yanstlmasndaki bu tutumlar belirleyen maddi koullarn oluturduu zihinsel farkllklar, bu filmlerin yksnn kurulmasndan filmin tamamlanmasna kadar geen sreleri ve bu srete ortaya kan estetik tercihleri dorudan belirlemektedir. Bu filmlerden Press dndakilerin yks stanbulda gemektedir. Her nde de mahalle ve aile olgusu filmin yksnde nemli bir yer tutmaktadr. Ancak nde de bu olgulara yaklam tarz baz farkllklar barndrmaktadr. Neeli Hayat geleneksel iliki biimlerinin artk zlmeye baland bir mahallenin resmini mizahi bir dille izmeye alrken, dayanmann geni aileden ekirdek aileye doru daraldn gsteren bir yk anlatmaktadr. Dokuz filmi ise bir mahallenin ve bu mahallede yaayan insanlarn iindeki gereklii ve toplumsal, kltrel dinamikleri ortaya koyarak, lkenin iinde bulunduu gereklii kavrayacak ipularn izleyiciye sunmay hedeflemektedir. Filmin karamsar atmosferi ierisinde aile de bireylerin kiisel gemilerine ya da yaamlarna dair gerekleri sakladklar tekinsiz bir yapy temsil etmektedir. ounluk filmi de ehrin ne merkezinde ne de dnda olan bir mahallede geer. Buras aslnda mahalle olma zelliklerini yitirmi, herkesin kendi dairesinde, dierinden izole bir biimde yaad bir orta snf semtidir. Aile ise kendini sistemin gereklerine gre yeniden ekillendirmi ancak, muhafazakar orta snf ahlaknn yeniden retildii geleneksel yapsn korumaktadr. Bu balamda da kapal otokratik bir yapnn kuaktan kuaa aktarld, kendisi gibi olmayan tekiletiren ve dlayan aile yaps, toplumsal yapya ideolojik olarak

106

egemen olan zihniyeti sinemasal anlamda temsil etmektedir. Ayrca bu filmde mahalle olarak tasavvur edilen yer, tekinin yaam alan olarak tanmlanm ve tehlikeli bir yer olarak gsterilmektedir. Neeli Hayatta toplumun alt katmanlarndan insanlarn, daha iyi bir yaam d peinde koarken karlatklar zorluklara kar dayanmann merkezi olan aile, ounlukta toplumsal stat ve zenginliin muhafaza edilmesi kaygsyla kendisi gibi olmayan herkese ynelen zorba bir buyurganl kuaktan kuaa aktarmann bir arac olarak tasvir edilmektedir. Press filmi ise hem dnemsel hem de corafi adan dierlerinden ayrlmaktadr. Filmin yksnn getii dnem ve blge asndan zel koullar sz konusudur. Bu zel koullarn yaratt bask, grup ii dayanmann ortaya kt bir ortam yaratr. Bu balamda filmin aslnda tek bir kahramann deil birbiriyle yakn ve zel bir iliki biiminde olan bir grup insann hikayesini anlattn belirtmek gerekir. Basklar arttka grup ii dayanmann aile ii bir dayanmaya benzediini grrz. Hatta gazetecilerin can gvenliklerini salamak amacyla broda yatp kalkmaya balamalar ve broya bir ev havas vermeleri bu duyguyu iyice glendirir. Ancak burada aile, kan ba zerinden deil siyasal/kiisel tercihler zerinden ortaya kmtr. Ayn ekilde bu yapnn dna kmay istemek de filmde siyasal/kiisel bir tercih olarak gsterilmektedir. Ylmaz Erdoann, Bir Demet Tiyatro isimli televizyon dramas geleneinin devam olarak grebileceimiz Neeli Hayat, kent yoksullarnn hayata tutunma mcadelelerinde yaadklar absrd durumlara yaslanan bir mizah anlay zerine kuruludur. Bu balamda karakterlerin tip dzeyinde ele alnd ve oyunculuklarn da belli noktalarda doallktan uzak ve ksmen abartl olduu sylenmelidir. yknn dramatik kuruluu klasik sinema yapsna gre tasarlanmtr ve sonuta dramatik atma finalde filmin kahraman iin olumlu bir ekilde zmlenmektedir. zdeleme ve sonucunda yaanan katharsis ticari sinemann kurallarna gre kurulmutur. Dokuz ve Press filmlerinde de yknn dramatik kuruluu klasik yapya uygundur fakat her iki filmde de olaylar, filmin kahramanlar iin trajik noktalara varmaktadr. ounluk ise dramatik yapya sahip bir ykden daha ok kahramannn hayatndan bir kesit sunan bir durum tasvirine

107

soyunmaktadr. Bir sorunu ortaya koymakta ancak bunun zmne ilikin herhangi bir yol gstermemektedir. Mertkann (Bartu Kkalayan) kszl ve boyun emesi toplumsal anlamda yaadmz ksrdngnn bir nedeni olarak ortaya konulmaktadr. Dokuz filminin ynetmeni mit nal, karakterlerini Trkiyenin

panoramasn sunacak ekilde oluturduunu sylemektedir. Filmin karakterleri birbirleriyle ztlklar ierisindedir ve bu ztlklarn karlkl zmni kabul zerinden hassas bir denge durumu yaratlmaktadr. Bu da ynetmenin iddiasna uygun bir yapy ortaya koymaktadr. Zira bir byk mahalle olarak Trkiye de ztlklar zerine kurulu hassas bir denge durumu iindedir. Belli bir dnem ve corafyann panaromasn izmeye alan Presste ise gazete brosundaki karakterler bro iinde bir denge durumu gzetilerek kurulmulardr. Basklar karsnda ylmayan insanlarn yan sra, kararszlk yaayan ya da blgeyi terkeden insanlarn varl filme gereki bir yap katmaktadr. ounluk filmi ise, orta snf aileyi oluturan karakterlerin dnda teki olarak tanmlanan kesimlerin, Gl (Esme Madra) hari karakter dzeyinde temsil edilmedii bir yk yapsna sahiptir. Hikayede ok nemli bir yeri olan taksi ofr dahil karakterler sadece Mertkann hayatnda bir grnp sonra kaybolurlar. Varlklarnn sadece sembolik bir anlam vardr. Neeli Hayat ise popler bir film olmasnn sonucu olsa gerek Ylmaz Erdoann oynad Rza karakterini daha ok ne karmaktadr. Rzann hznl ve mahsun yaps, kostmler iindeki tuhafl ve aresizlii izleyicinin onunla kolay bir zdeleme ba kurmasn salamaktadr. Drt film de ykleri itibariyle Trkiyenin gerekliine dair ynetmenlerinin perspektiflerini yanstmay amalamaktadr. Trkiyenin toplumsal, kltrel, ekonomik ve politik yaps zerine yaptklar gzlemlerin belirli dzeylerde bu filmlerin yklerine aktarlmaya alld sylenmelidir. Neeli Hayat dndaki film yklerinin ticari kayglar gzetilmeden oluturulduu gzlenmektedir. belirtmemekte ve bu balamda daha gereki bir film olarak ne kmaktadr. Bu filmler ierisinde Dokuz filmi iinden kt gereklikle ilgili kesin yarglar

108

SONU
Son yllarda bir ykseli trendine giren Trkiye Sinemas artk ylda ortalama 70 film reten, 20 milyon civarnda izleyiciye seslenen bir bykle ulamtr. Ancak 75 milyon nfuslu bir lke iin bu saylar hala gerek potansiyelin ok aasnda rakamlardr;187 ancak 10 sene ncesiyle kyaslandnda, bugn hem film hem de izleyici saysnn yaklak 5 kat artt bir dnemi geride braktmz grlmektedir. Bu on yllk dnem ierisinde 400 civarnda film sinema salonlarnda izleyiciyle bulumutur. Sinema, Trkiyede bir endstri olma potansiyeline sahip olsa da henz bamsz bir endstri olarak deerlendirilebilecek bir yapya kavumamtr. Finansal sorunlar, byk lde televizyondan kazanlan parann sinemaya aktarlmasyla zlmekte, yani sinema televizyon endstrisinin finansal desteiyle gelimektedir. Ayn ekilde, televizyon dizilerinin oluturduu teknik altyap ve yetitirdii insan malzemesi, Trkiye Sinemasnn, son on ylda zerinde ykseldii yapnn temel unsurlarn oluturmaktadr. Sadece, finans kaynaklar, yetimi insan ve ekipman destei ile deil, bunlarn doal bir sonucu olarak, anlatlan ykler ve bunlarn anlatlma biimiyle de televizyon endstrisi Trkiye Sinemasnda belirleyici bir rol oynamaktadr. Trkiye Sinemas bamsz bir endstri haline gelmedii srece, estetik adan televizyonun olumsuz etkilerine ak olacaktr. Neil Postmann televizyon iin sylediklerinin zamanla sinema iin de geerli olmaya balayaca bir srecin yaanma ihtimali olduka yksektir. Trkiye Popler Sinemas da televizyon gibi, bir gsteriye (show business) dnmekte, elenmeyi her trl deneyimin doal erevesi olarak gren anlay beslemekte ve yaygnlatrmaktadr. Ticari adan srekli baarl olmas nedeniyle bu anlay, Trkiye Sinemasnda baskn bir eilime

187

2009 yl rakamlarna gre 300 milyon nfuslu Amerikada o yl 1 milyar 412 milyon sinema bileti satlmtr. 2008 rakamlarna gre ise, 65 milyon nfuslu Fransada 188 milyon, 50 milyon nfuslu ngilterede 164 milyon, 45 milyon nfuslu spanyada 104 milyon sinema bileti satlmtr. enay Aydemir, Trkn Trke Propagandas Radikal Gazetesi, Hayat eki, 24 Kasm 2010

109

dnmektedir. Televizyonun hazr izleyici kitlesini, potansiyel sinema izleyicisi olarak gren yapmclar, sinemay da televizyonun bir uzants haline dntrmektedirler. Ticari kayglar fazla nemsemeyen ve sinemay sz sylemenin, derdini anlatmann bir arac olarak gren ynetmenler iinse durum pek i ac grnmemektedir. Rakamlardan da anlalabilecei gibi Trkiye Sinemasnn bu iki kanad arasnda bir denge yoktur. Sinematografik adan hibir e barndrmayan Recep vedik serisi tek bir filmiyle 4 milyonu aan sayda bir izleyiciye ularken, yukarda ynetmen sinemas iinde deerlendirdiimiz 7 ynetmenin son on ylda ektikleri 35 filmin toplam bilet sat, 1 milyon 100 binde kalmaktadr.188 Politik sinema iinde deerlendirdiimiz filmlerin ise son on ylda toplam bilet sat 500 bini amamaktadr. Brechtin Kitap ve gazete basan kurumlar ise iflas etmemek iin, gerek anlamda okuma bilmeyenlere, yalnzca onlara seslenmektedir189 szn burada Trkiye Sinemasnn bugnn anlamak iin hatrlamakta fayda vardr. Gerekten de Trkiye Sinemasnn popler filmleri, toplumun bilin dzeyi en geri kesimine hitap etmektedir. Ancak bu sadece film yapmclaryla ilgili bir sre deildir. Toplumun da sinemadan beklentisi, verdii parann karl olarak iki saat boyunca glmek, elenmek (bazen alamak) ve sonuta rahatlamaktr. Toplumun geneli, sinemay zaten bir elence arac olarak grmektedir. Toplumsal, ekonomik, kltrel, siyasal sorunlarn tartlmasna, toplumunun genel olarak kaytsz kald bir ortamda, sorun Trkiye Sinemasnn sorunu olmaktan ok, Trkiyenin bir sorunu olarak deerlendirilmelidir. 30 yllk bir yakn gemite, toplumun nce mesleki, siyasal, demokratik rgtllklerinin datlp, yasaklar ve yaptrmlar araclyla kendi sorunlarn dile getiremez hale getirilmesiyle balayan sre, ekonomik alanda neoliberal politikalarn uygulamaya

188

http://www.antraktsinema.com/images/pimages/201005/probox_12728832063303671.jpg Eriim tarihi: 21.07.2011

189

Bertolt Brecht, Sosyalist Gerekilik ve Toplum, ev. Ahmet Cemal, Kayahan Gven, Adam Yaynlar, 1980, stanbul, s.48

110

konulmasyla devam etmitir. Bu politikalarn toplumda yaratt snf atlama umudu ve rekabet duygusu, zamanla sadece kendisini nemseyen ve toplumsal sorunlara kar ilgisiz kuaklarn ortaya kmasn salamtr. Toplumun zihniyet dnyasnda yaanan bu deiimin, sadece sinema alannda deil, mzik, edebiyat, bilim, dnce dnyas ve eitim gibi alanlarda da yansmasn bulduunu belirtmek gerekmektedir. Trkiyenin modernleme projesinin z, -Dou Bloku nun da yklmasyla birlikte- kresel ekonomik sistemle tam bir entegrasyon olarak yeniden formle edilmitir. Bunun sonucunda, gemite toplumun modernletirilmesinin ve bilinlenmesinin aralar olarak ilev gren edebiyat, bilim, eitim, vb. de artk popler biimler alarak elencenin ve ticaretin alanna dhil olmutur.190 Popler kltr, insanlar gndelik hayatn gereklerinden uzaklatran dsel bir yanlsama yaratmaya almaktadr. Bu balamda kitleleri bir filmi izlemeye ikna eden en nemli iki unsurun, ona vaat ettii dsellik ve yaratt yanlsamann gereklii olduunu syleyebiliriz. Popler sinema, bu dsel illzyonu, Trkiyenin gerekliiyle btn balarn kopartarak gerekletirirken, popler sinema dnda kalan ynetmenler ise dsellikten ve illzyondan uzaklaarak, kendilerinin ya da lkenin gerekliini yanstmaya almaktadrlar. Burada, tarihsel ve toplumsal balam tamamen farkl olsa da, talyan Yeni Gerekiliini ve onun zaman ierisinde dnm hali ve sonucu olan 60 ve 70li yllardaki talyan Sinemasn hatrlamakta fayda vardr. Bazin, talyan filmleri iin yle demektedir:...senaryonun kk sald btn toplumsal alan da birlikte

190

Bu balamda, dnce dnyasnn nemli isimlerinden Slavoj Zizekin, Lacanc dnceyi popler kltr rnleri zerinden tartmas ve bunu elenceli bir biimde yapmas bu duruma rnek verilebilir. Onun, son yllarda bu kadar popler olmasnn en nemli nedeni de budur. Neil Postmann, Televizyon: ldren Elence isimli kitabnda verdii ikinci bir rnek de bu eilimin eitim alanndaki yansmasn gstermesi asndan ilgintir: Philedelphiada bir devlet okulunda retmen olan Jocke Henderson, rock mziin poplerliinden eitimde faydalanmak iin tarih, matematik, ngilizce derslerini rock paralar haline getirip, rencilerine dinletmektedir. Postmana gre eitimin elenceden ayrlamayaca fikrinin pahal bir rnei de Susam Soka programdr. (Neil Postman, Televizyon ldren Elence, ev. Osman Aknhay, Ayrnt Yaynlar, stanbul, 2010, s.108-109)

111

srklemeden senaryoyu bundan (filmden-b.n) ayrmak mmkn deildir.191 196070 arasnda ekilen talyan filmlerinde de Bazinin altn izdii bu olgu devam etmitir. Modern dnyada, imge artk dselin toplumsal olmaktan kmas nedeniyle, gerekliin yokluunu maskeleyen bir araca dnmtr. Bu nedenle sinema artk, Avatar, Yzklerin Efendisi, Harry Potter gibi fantastik ykler anlatan filmlerle bir illzyon retmeye almakta ya da fiziksel gerekliin kusursuz bir ikizini, boyutlu grntler, bilgisayar mdahaleleri ve grsel efektler araclyla yaratarak, insanlar tekniin mucizevi geliimi karsnda armaya davet etmektedir. Trkiye, ayn tarihsel ve toplumsal srelerden gememesi nedeniyle, hala bir toplumsal gerekliin varolduu, imgenin hala bir illzyon yaratma potansiyeli tad bir corafyadr. Hem toplumsal gereklii yanstan hem de toplumun dleriyle rterek bir illzyon retebilen filmlerin yaplmas iin hala uygun koullar vardr. Trkiye Sinemasnn, son on ylnn filmlerine baktmzda byle rneklerin saysnn bir elin parmaklarn gemediini grmekteyiz. Popler sinema dnda kalan eilimin; daha geni kesimlere hitap edebilmesi iin, toplumsal ve tarihsel gerekliin iine kk salan yk ve senaryolar retebilmesi ve bu senaryolar, toplumun dleriyle rten bir illzyonu yaratabilecek bir biimde filmletirilebilmesi gerekmektedir. Bu tarz filmlerin oalmas ve seyirci saysn arttrabilmesi, Trkiye Sinemasnn popler kanadn estetik adan etkileyebilir ve olumlu ynde bir deiime zorlayabilir. O zaman Trkiye Sinemas, filmleriyle Trkiye Gereini yanstan ve yerelden evrensele seslenen saygn bir sinema haline dnebilir.

191

Andre Bazin, ada Sinemann Sorunlar, ev. Nijat zn, Bilgi Yaynlar, Ankara, 1995, s.150

112

KAYNAKA KTAPLAR ABSEL, Nilgn, Popler Sinema ve Trler, Alan Yaynclk, 2. Bask 1999. ADANIR, Ouz, Sinemada Anlam ve Anlatm, Alfa Yaynlar, 2.bask 2003 ADANIR, Ouz, Kltr, Politika ve Sinema, +1 Kitap, 2.bask - 2006 ADANIR, Ouz, itsel ve Grsel Anlam retimi, Alfa Yaynlar, 1.bask 2007 ADORNO, Theodor W.; Kltr Endstrisi-Kltr Ynetimi, letiim Yaynlar, ev: Nihat lner&Mustafa Tzel&Elin Gen 6. Bask 2011 ADORNO, Theodor W & HORKHEIMER, Max.; Aydnlanmann Diyalektii, Kabalc Yaynevi, ev: Nihat lner&Elif ztarhan Karadoan 1. Bask 2010 AKBIYIK, Serdar, Trk Sinemasn Ynetenler, Cinius Yaynlar, 1. Bask 2007. AKBULUT, Hasan. Nuri Bilge Ceylan Sinemasn Okumak, Balam Yaynlar, 1. Bask 2005 AKBULUT, Hasan& BKER, SEL Yumurta: Ruha Yolculuk, Dipnot Yaynlar, 1. Bask 2009 ARISTOTELES; Poetika, Remzi Kitabevi, ev: smail Tunal, 18. Bask 2009 ARMES, Roy; Sinema ve Gereklik-Tarihsel Bir nceleme, Doruk Yaymclk, ev: Zeynep zen Barkot 1. Bask 2011 ARNHEIM, Rudolph. Sanat Olarak Sinema, Hil Yayn, ev: Rabia nal Tamdoan 2. Bask 2010 ANDERSON, Perry. (edit.) Estetik ve Politika, Eletiri Yaynevi, ev: nsal Oskay, 1. Bask 1985 BAUDRILLARD, Jean. Tketim Toplumu, Ayrnt Yaynlar, ev: Hazal Deliceayl & Ferda Keskin, 1. Bask 1997 BAUDRILLARD, Jean. Amerika, Ayrnt Yaynlar; ev: Yaar Avun 1. Bask 1996 BAUDRILLARD, Jean. eytana Satlan Ruh, Dou Bat Yaynlar, ev: Ouz Adanr, 1. Bask 2005 BAUDRILLARD, Jean; Sessiz Ynlarn Glgesinde-Toplumsaln Sonu, Dou Bat Yaynlar, ev: Ouz Adanr, 3. Bask 2006

113

BAUDRILLARD, Jean. Simlakrlar ve Simlasyon, Dou Bat Yaynlar, ev: Ouz Adanr, 3. Bask 2005 BAZIN, Andre. Sinema Nedir?, Sistem Yaynlar, ev: brahim ener, 1. Bask 1993 BAZIN, Andre. ada Sinemann Sorunlar, Bilgi Yaynlar, ev: Nijat zn, 1. Bask 1995 BENJAMIN, Walter. Pasajlar, Yap Kredi yaynlar, ev: Ahmet Cemal, 2. Bask, 1995. BOZKURT, Nejat, Sanat ve Estetik Kuramlar, Asa Kitabevi, 4. Bask 2004 BONITZER, Pascal. Kr Alan ve Dekadrajlar, Metis Yaynlar, ev; zzet Yasar, 1. Bask, 2006 BRECHT, Bertolt; Sosyalist Gerekilik ve Toplum, Adam Yaynlar, ev: Ahmet Cemal& Kayahan Gven 2. Bask 1980 ALILAR, Aziz. Gerekilik Estetii, De Yaynevi, 1. Bask 1986 ELENK, Sevilay; Televizyon, Temsil, Kltr, topya Yaynevi, 1. Bask 2005 DEBORD, Guy. Gsteri Toplumu, Ayrnt yaynlar, ev: Ayen Ekmeki & Okan Takent, 2. Bask 2006 FOSS, Bob, Sinema ve Televizyonda Anlatm Teknikleri ve Dramaturji, Hayalbaz Kitap, ev: Mustafa K. Gereker, 1. Bask 2009 R, Murat; Bir Film zlemek: Pop Kltr Skmek, Derin Yaynlar, 1. Bask 2009 JAMESON, Fredric, Modernizm deolojisi, Metis Yaynlar, ev: Tuncay Birkan & Kemal Atakay, 1. Bask 2008 KAGAN, Moisey, Estetik ve Sanat Dersleri, mge Kitabevi, ev: Aziz allar, 2. Bask 1993 KAY, Sarah, Zizek-Eletirel Bir Giri, Encore Yaynlar, ev: Zeynep Kuyumcu, 1. Bask 2003 KILI, Levent. Grnt Estetii, Kavram Yaynlar, 1. Bask 1994 KOLKER, Robert; Film, Biim, Kltr, De Ki Yaynevi, Yayma Hazrlayan: Ertan Ylmaz ev: Frat Ertnaz&Ali Gney&Zeynep zen&Onur akr&Berivan Tokem&Dilek Tunal&Ertan Ylmaz 1. Bask 2011

114

KUSPT, Donald; Sanatn Sonu; Metis Yaynlar, ev: Yasemin Tezgiden 3. Bask 2010 LIFSCHITZ, Mihail Marxn Sanat Felsefesi, , Kuzey Yaynlar, ev: Murat Belge 1. Bask, 1984 LUKACS, Georg. ada Gerekiliin Anlam, Payel yaynlar, ev: Cevat apan, 4. Bask, 1986 MACBEAN, James Roy, Sinema ve Devrim, Kabalc Yaynlar, ev: Ertan Ylmaz, 1. Bask 2006. METZ, Christian, Sinemada Anlam stne Denemeler, Tmer Reklamevi, ev: Ouz Adanr, 1986 MONACO, James; Bir Film Nasl Okunur, Olak Yaynlar, ev: Ertan Ylmaz, 12. Bask -2010 PARKAN, Mutlu, Sinema Estetii ve Godard, leri Kitabevi Yaynlar, 1. Bask 1994 PSTEK, Nigar, Trk Sinemasna Yeni Bak: Ynetmen Sinemas, Es Yaynlar, 1. Bask 2005. PSTEK, Nigar, 1990 Sonras Trk Sinemas, Es Yaynlar, 1. Bask 2004. PETER, Wollen; Sinemada Gstergeler ve Anlam, Metis Yaynlar, ev: Blent Doan & Zafer Aracagk, 1. Bask 2008 PEZZELLA, Mario. Sinemada Estetik, Dost Kitabevi Yaynlar, ev: Fisun Demir, 1. Bask - 2006 RANCIERE, Jacques; zgrleen Seyirci; Metis Yaynlar; ev: E. Burak aman, 1. Bask 2010 SCOGNAMILLO, Giovanni; Trk Sinema Tarihi, Kabalc Yaynevi, 2. Bask 2003 SOMAY, Blent. Bir eyler Eksik, Metis Yaynlar, 1. Bask 2007 SUKOV, Boris. Gerekiliin Tarihi, Adam Yaynlar, ev: Aziz allar, 1. Bask 1982 SUNER, Asuman; Hayalet Ev: Yeni Trk Sinemasnda Aidiyet, Kimlik ve Bellek, Metis Yaynlar, 1. Bask 2006 TEKSOY, Rekin; Rekin Teksoyun Sinema Tarihi, Olak Yaynclk, 3. Bask 2009
115

TMUN, AFAR. Estetik, Bulut Yaynlar, 8. Bask 2008 TUNCAY, alar; Uygarln Seyir Defteri, Arkada Yaynevi, 2. Bask 1996 NAL, Yrkhan; Dram Sanat ve Sinema-Anlatm Olanaklar ve Snrllklar, Hayalet Kitap, 1. Bask 2008 YILDIZ, Ergin; Gecekondu Sinemas, Hayalet Kitap, 1. Bask 2008 WAYNE, Mike; Politik Film-nc Sinemann Diyalektii, Yordam Kitap, ev: Ertan Ylmaz 1. Bask - 2011 ZZEK, Slavoj, Yamuk Bakmak: Popler Kltrden Jacques Lacana Giri, Metis Yaynlar, ev: Tuncay Birkan, 4. Bask - 2010

DERLEMELER BAYRAKDAR, Deniz, (Yay. Haz.), ZCAN, Esra (Der.) Trk Film Aratrmalarnda Yeni Ynelimler-3, Balam Yaynlar, 1. Bask 2003 BAYRAKDAR, Deniz, (Yay. Haz.), ZCAN, Esra (Der.) Trk Film Aratrmalarnda Yeni Ynelimler-4, Balam Yaynlar, 1. Bask 2004 BAYRAKDAR, Deniz, (Yay. Haz.), AKALI, Elif & ALTUNDA, Zeynep (Der.) Trk Film Aratrmalarnda Yeni Ynelimler-7, Balam Yaynlar, 1. Bask 2008 DEMRDVEN, Kaan.(edit.) Felsefenin D Sinemann Ykselii-Felsefenin Inda Sinema, Es yaynlar, ev: Emre Can Ercan, 1. Bask 2011 DERMAN, Deniz, (Yay. Haz.), BEHLL, Melis (Der.) Trk Film Aratrmalarnda Yeni Ynelimler-1, Balam Yaynlar, 1. Bask 2001 DERMAN, Deniz, (Yay. Haz.), GKE, vg (Der.) Trk Film Aratrmalarnda Yeni Ynelimler-2, Balam Yaynlar, 1. Bask 2002 ERSELCAN, Deniz Nilfer,(edit) Mithat Alam Film Merkezi, Sinema Syleileri 2008, B.. Yaynevi, 1. Bask 2009 KART, Baki Uur,(edit) Mithat Alam Film Merkezi, Sinema Syleileri 2001, B.. Yaynevi, 1. Bask 2002 KIREL, Serpil.(Edit) Trk ve Dnya Sinemas zerine Sentezler, Parmen Yaynclk, 1. Bask 2011 MATER, idem,(edit) Mithat Alam Film Merkezi, Sinema Syleileri 2009, B.. Yaynevi, 1. Bask 2010

116

OKUR, Yama,(edit) Mithat Alam Film Merkezi, Sinema Syleileri 2005, B.. Yaynevi, 1. Bask 2006 OKUR, Yama,(edit) Mithat Alam Film Merkezi, Sinema Syleileri 2004, B.. Yaynevi, 1. Bask 2005 OKUR, Yama,(edit) Mithat Alam Film Merkezi, Sinema Syleileri 2003, B.. Yaynevi, 1. Bask 2004 ZDOAN, Baak Deniz,(edit) Mithat Alam Film Merkezi, Sinema Syleileri 2006, B.. Yaynevi, 1. Bask 2007 ZDOAN, Baak Deniz,(edit) Mithat Alam Film Merkezi, Sinema Syleileri 2007, B.. Yaynevi, 1. Bask 2008

MAKALELER BAUDRLLARD, Jean, Sanat Dnyasnn Kurduu Komplo, ev: Ouz Adanr, Sens&Tonka-2005 BAZIN, ANDRE, Fotografik Grntnn Ontolojisi, ev: Ertan Ylmaz, Yaynlanmam eviri JAMESON, Fredric; Postmodernism and Consumer Society, Postmodern Culture, Foster, Hal (Edit), Pluto Press, 1. Bask -1985 s.111-126, YILMAZ, Sedat, Trkiye Sinemasnda Kanal, Sanat ve Hayat, Say:5, MartNisan 2003

NTERNET ADRESLER http://www.ivens.nl/upload/?p=170&k=1&t=2&m=1 Eriim Tarihi: 21.06.2011 IVENS, Jorris; nsan Grmek, ev. Nijat zn http://www.bsb.org.tr/yazilar/insani_gormek.html Eriim Tarihi: 25.06.2011 http://www.hazine.org.tr/ekonomi/ubuyume.php Eriim Tarihi: 28.06.2011 http://www.citibank.com.tr/JPS/portal/pdf/061207.pdf Eriim Tarihi: 28.06.2011 T.C Babakanlk Trkiye statistik Kurumu Haber Blteni: 2009 Yl Yoksulluk alma Sonular http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=6365 Eriim Tarihi: 28.06.2011

117

T.C Babakanlk Trkiye statistik Kurumu Haber Blteni: 2009 Yl Gelir ve Yaam Koullar Aratrmas http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=8448 Eriim Tarihi: 28.06.2011 2002 ve 2007 Trkiye Genel Seimleri iin kaynak: http://tr.wikipedia.org/wiki/2002_Trkiye_genel_seimleri Eriim tarihi: 15.07.2011 http://tr.wikipedia.org/wiki/2007_Trkiye_genel_seimleri Eriim tarihi: 15.07.2011 T.C Babakanlk Trkiye statistik Kurumu Haber Blteni: Mevsim Etkilerinden Arndrlm Temel igc Gstergeleri http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=8401 Eriim Tarihi: 26.06.2011 Yatakl ve Yataksz Salk Kurumlar Raporu ve Salk Personeli Bana Den Kii Says Raporu http://www.tuik.gov.tr/VeriBilgi.do?tb_id=6&ust_id=1 Eriim Tarihi: 26.06.2011 T.C. Babakanlk Trkiye statistik Kurumu Haber Blteni: Salk Harcama statistikleri http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=10703 2008 Eriim Tarihi: 27.06.2011 Mahkemelerin Durumu Raporu ve Mahkemelerdeki Hakim Says, Mahkemelere Gelen ve Bir Hakime Den Dava Says Raporu http://www.tuik.gov.tr/VeriBilgi.do?tb_id=1&ust_id=12 Eriim Tarihi: 28.06.2011 Ar Ceza Mahkemesi (CMK 250. M.) Cumhuriyet Basavclklarnda Faili Mehul Dosyalar Raporu http://www.tuik.gov.tr/VeriBilgi.do?tb_id=1&ust_id=12 Eriim Tarihi: 27.06.2011 2010 Yl Tahmini Btesi ve 2008 Yl Kesin Hesab le 2009 Yl Faaliyetleri Hakknda Rapor s.22 http://www.rtuk.org.tr/sayfalar/IcerikGoster.aspx?icerik_id=4ade0d47-6c89-45568f47-5e1cd499e302 Eriim Tarihi: 21.06.2011 http://www.medyahayat.com/haber.php?haber_id=16363 Eriim Tarihi: 21.06.2011 2011 Yl Tahmini Btesi ve 2009 Yl Kesin Hesab le 2010 Yl Faaliyetleri Hakknda Rapor s.105 http://www.rtuk.org.tr/sayfalar/IcerikGoster.aspx?icerik_id=4ade0d47-6c89-45568f47-5e1cd499e302 Eriim Tarihi: 23.06.2011 2010 Yl Tahmini Btesi ve 2008 Yl Kesin Hesab le 2009 Yl Faaliyetleri Hakknda Rapor s.4 http://www.rtuk.org.tr/sayfalar/IcerikGoster.aspx?icerik_id=4ade0d47-6c89-45568f47-5e1cd499e302 Eriim Tarihi: 22.06.2011 2010 Yl Tahmini Btesi ve 2008 Yl Kesin Hesab le 2009 Yl Faaliyetleri Hakknda Rapor s.21 http://www.rtuk.org.tr/sayfalar/IcerikGoster.aspx?icerik_id=4ade0d47-6c89-45568f47-5e1cd499e302 Eriim Tarihi: 21.06.2011

118

2010 Yl Tahmini Btesi ve 2008 Yl Kesin Hesab le 2009 Yl Faaliyetleri Hakknda Rapor s.22 http://www.rtuk.org.tr/sayfalar/IcerikGoster.aspx?icerik_id=4ade0d47-6c89-45568f47-5e1cd499e302 Eriim Tarihi: 20.06.2011 SMMMO Toplumsal Raporlar : Dizi Ekonomisi Mays-2010 http://archive.ismmmo.org.tr/docs/yayinlar/kitaplar/2010/10_10%20dizi%20arastirm asi.pdf Eriim Tarihi: 17.07.2011 http://www.kultur.gov.tr/TR/belge/1-23916/eurimages-uyeligi-ve-sanat-filmi.html Eriim Tarihi: 14.06.2011 http://sgb.kulturturizm.gov.tr/belge/1-93911/2010-yili-idare-faaliyet-raporu.html Eriim Tarihi: 13.07.2011 DE Kltr ve Elence Yerleri statistikleri-1970 http://kutuphane.tuik.gov.tr/pdf/0015356.pdf Eriim Tarihi: 12.07.2011 DE Kltr statistikleri-1978 http://kutuphane.tuik.gov.tr/pdf/0015827.pdf Eriim Tarihi: 12.07.2011 DE Kltr statistikleri-1981-1982-1983 http://kutuphane.tuik.gov.tr/pdf/0013001.pdf Eriim Tarihi: 12.07.2011 DE Kltr statistikleri-1985 http://kutuphane.tuik.gov.tr/pdf/0013067.pdf Eriim Tarihi: 12.07.2011 DE Kltr statistikleri-1987. http://kutuphane.tuik.gov.tr/pdf/0013251.pdf Eriim Tarihi: 13.07.2011 DE Kltr statistikleri-1991 http://kutuphane.tuik.gov.tr/pdf/0013487.pdf Eriim Tarihi: 13.07.2011 http://www.antraktsinema.com/ http://boxofficeturkiye.com/ JAMESON, Fredric, Postmodernism and Consumer Society http://www.peripatetic.us/jameson.pdf Eriim Tarihi: 18.06.2011 http://www.sadibey.com/2009/11/19/27-kasim-2009-haftasi/ Eriim Tarihi: 25.06.2011 http://www.antraktsinema.com/soylesi.php?id=13 Eriim Tarihi: 27.07.2011 Avrupa Gvenlik ve birlii Tekilat, Trkiyede Basn zgrl ve Tutuklu Gazeteciler Raporu http://www.osce.org/fom/76373 Eriim Tarihi 31.07.2011 http://www.dha.com.tr/haberdetay.asp?tarih=30.07.2011&Newsid=60122&Category id=6 Eriim Tarihi: 31.07.2011 http://www.bakiniz.com/inan-temelkuran-roportaji/ Eriim Tarihi: 31.07.2011

119

http://www.hayalperdesi.net/soylesi/11-mertkanin-icinde-ben-de-varim.aspx Eriim Tarihi: 31.07.2011 http://www.antraktsinema.com/images/pimages/201005/probox_1272883206330367 1.jpg Eriim tarihi: 21.07.2011

120

ZGEM

Ad, Soyad: Ufuk Tamba Doum yeri ve yl: Kastamonu- 1976 Yabanc Dil: ngilizce Eitim: Lisans: 2006, Dokuz Eyll niversitesi, Gzel Sanatlar Fakltesi, Sinema-TV Blm, Lise: 1995, Kadky Anadolu Lisesi tecrbesi: 2006, Sis Yapm- Erkekler Alamaz Tv Dizisi Reji Asistan, 2006, Arzu Film/Fida Film- Maskeli Beler Irak Sinema Filmi Kamera Arkas Belgeseli, 2007, Arzu Film/Fida Film- Maskeli Beler Kbrs Sinema Filmi Kamera Arkas Belgeseli, 2008, Kadky Mzik- Grup Deli: Yarn Olmaz Klip Grnt Ynetmeni, 2008, Karncalar Yapm- Press Sinema Filmi Genel Koordinatr, Mesleki Birlik/Dernek/Kurulu yelikleri: (yl, birlik, dernek veya kurulu ad) Alnan Burs ve dller: Yaynlar: Politik Filmler Har Dergi Say:6 Mart/Nisan 2010 s.54 Baudrillard Anlamak zne Felsefe Dergisi 14.Kitap, Bahar 2011 s.23

121