lim

lim nefsini bilmektir. Nefsini bilince de insan Allahn bilir. Marifet ise, kretmek, sabretmek, raz olmaktr. Bu da amel ksmdr. Dnyaya gelmekten maksat da bu iki manay ele getirmektir. Ahmed er-Rifai: Nefsi tanmak kulluun esaslarndan biridir. Onu tanyanlar pek az olduu gibi tanmay arzulayanlar bulmak da zordur. Allah, her iki dnyada da arife, nefisten daha dar, dehetli ve kt bir zindan yaratmamtr. Kim nefsi, gerei zere tanrsa onun emirlerine muhalefet eder. Kim de onu tanmaktan gafil olursa o byk bir tehlike ile kar karyadr. Onun errinden emin olunamaz. nk onu tanmayan kimse nasl olur da ona muhalefet edebilir? Bir haberde rivayet edildiine gre Allah dnyaya: Ey dnya, kim bana hizmet ederse, sen de ona hizmet et, sana hizmet edeni ise kendi peinde koturarak yor buyurmutur. Nefsin haz duyduu eylerle megul olmak, himmetin manalarndan deildir. Nebi (s.a.v), yksek ve erefli himmetleri sebebiyle ayetteki Muhammedin gz kaymad ve kamamad vasfna sahip olmutur. Kul, dnyann alayiini, rahatn, lezzetini ve ehvetini terketmedike, halkn gzel davran, vg ve metih vadilerinden ap kurtulmadka, Allaha ulaamaz. Allah, btn bu saylanlardan uzak kalmay arzulayan kimseye, bunlar birer imtihan vesilesi olarak yaratmtr. ayet kul bunlardan herhangi birine iltifat ederse, davasnda haksz olduu ortaya kar. Hesap ve hsran denizinde boulup yok olur. Pek ok nimet iinde olan kimseler vardr ki halktan mahcub, sdktan gafil, nefsi tanmaktan cahildirler. Sabah akam bir hesap zere olurlar. Arn sahibi tarafndan hi de beklemedikleri hesaplarla karlarlar. Hukuk- ilahiyyeyi nefsinde icra eder ve kendinden geip Hakk ile beraber olursan, ite o zaman kendini bilmi olursun. nk Nefsini bilen Allah tanm olur buyurulur. Eer halkn hakkn bilip hakkyla yerine getirirsen yani, byklere hrmet, kklere merhamet, ktlk edenlere iyilik, iyilik edenlere gzel muamelede bulunur, halkn hikmet ehli olanlarnn nasihatlerini kabul eder ve kt szlerinden uzak durursan, aresizlere yardm edip iktidar sahiplerine ilimezsen; yani halk senden emin olup cmlesinin emniyyetini kazanrsan, nefsinde hsn-i siyasete muvaffak olursun. Ayrca Cenab- Mevla senden raz olduu halde kardelerinle gzel geinirsin. Bu durumda hem akl ve hikmet sahiplerinden saylr, hem de eza ve cefadan kurtulmu olursun. Eer nefsini bilmeyerek cehalette kalr ve halka gerektii deeri veremeyip onlar kusurlu kabul edersen, bu durumda hem kendine yazk etmi, hem de gazab- ilahiye uram olursun. Sen, kvlcm zerine sratp kendini yakmaktan, heva ve heves deryasna dalp boulmaktan iddetle sakn. Seni yoktan var eden Allahtan sakn. Nefsinin kurtuluu iin, Ona yardmc ol. nsanlarn yanlmalarna kar insafl davran ki, hsrandan azade, hesaptan emin olasn ve sevdiklerinden uzak kalmayasn. Kaplar alr ve hayrl kiiler zmresine kavuulur. Nefis, insandaki manadr. Tevazu gsterirse ycelir. ayet kibirlenirse, aksine kymeti azalr. Bu alak nefis, niin seni byle zebun ediyor. Bo hayaller zerine binalar tesis ettiriyor. Nefsin kibir ve gururu, ehvet ipiyle balanmtr. ki zddn bir arada toplanmas mmkn deildir. Nefis yle bir eydir ki, batl fikirlerle feleklerin u noktalarnda cevelan eder. Dengenin tam olmas iin de, zillet denizinin diplerine kadar dalp tenezzl eder. Hak edilmeyen irtifa ne ktdr. Her hangi bir hikmete dayanmayan ve mcerret kt ahlaktan ileri gelen bir tenezzl, ne fena bir eydir. Bunu brakp irfan kanatlaryla yce ilere doru umal ve dinin edebiyle edeblenip ilmi yakinin gayesine doru yol alnmaldr. Hakiki izzet sahibine bylece ulalr. Nefsin istek ve arzularna muhalefette bulunulmaldr. ehevi isteklere meyletmeyip hep onun zddna gidilmelidir. Byk bir kuvvetle gecelerin karanlndan istifade etmeye allmaldr. Geceleri uykusuz geirmeye almaldr, nk uyku hsrandr. Gnahlara yaklamamaldr, nk sonu atetir. Allaha ibadet iin geceleri kaim olmalsn ki, Kurann samimi dostlar onlardr. O samimi dostlar, gecenin karanl ktnde birer ruhban kesilirler. Gaflet sahibi kimseler, gecelerini uykuyla geirirler. O samimi dostlar topluluu ise, gecelerini gafletle geirmezler. Cahil kimseler, oyun ve elence ile megul olurlar. Halbuki Allah dostlar hep uyanktr. Onlar megul etmez ne aile, ne dost, ne kavim ne de kabile. Er kiilerden bahsedilecekse eer, gerek er onlardr. te onlar, gerekten takva sahipleridir. Onlar, dnya lezzetlerinin hepsini terk ederek allagelen adetleri brakp sdk ve ihlasla Mevlaya ibadet ederler.

Btn ilimlerden bilgilerden maksat, kendi ilmini bilmek ve bu suretle kendi manann dmn zmektir. Cehalet ise baka dmleri zmekle urap kendininkini zememektir. Bunun iin hal hocasnn nne oturup onun (illallah) feyzine ayna olan varl nnde kendimizi (l) etmeliyiz. Ama biz bildim zannettik, bilemedik. Ben sana taatndan, hayrat ve hasenatndan nazar etmem. Ancak bir gnl sahibinin gnlne girersen oradan nazar ederim. limden maksat, kamili bulmaktr. Kamilin ise zahiri ilmi olma mecburiyeti vardr. Bu da ok geni kitlelere tesir etmesini salar. lim, kendini bilmek iin hereyi renmeye almaktr. lim, Allahn emir ve nehyini bilmekten ibarettir. Dinin emirlerini rendikten sonra size bu zevatn sohbetini btn kalbimle tavsiye ederim. Zira onlarn sohbeti mcerreb tiryaktir; denenmi bir ilatr. Btn sermaye onlarn nezdindedir. Sdk ve safa, zevk ve vefa, dnya ve ukbadan syrlp Mevlaya ynelme onlardadr. Bu, gzel kraatla, ders okuyarak elde edilmez. Bu hasletler ancak ve ancak hali ile rnek olan, sz ile yol gsteren, hal ile sz arasn cem eden bir arif-i billahn sohbetine devam sayesinde elde edilir. Onlar Allahn hidayetine eritirdii kimselerdir.(Hz. Rifai) lim, yokluunu grmek ve Hakk tevhid eylemektir. Tevhidden maksat, her yaplan eyi Allahtan bilmektir. te bu makam salam kalpli insan zuhur ettirir. Amel ise gerek ilmin neticesidir. Amelden maksat, istikamettir. stikamet her yerde her eyde Hakk grmektir. Hz. Ali: lmin ednas dilde olan, alas ise insann her uzvundan tecelli edenidir. lim; gzellik, mana incelii, zarafet, marifet ve sanat gibi ilahi ruhun eseridir yani ilahi ruh vastasyla zuhura gelir. lim, gerek sahibimizi bulmak ve bilmek demektir. lim insan irfan sahibi marifet sahibi klar, her mevcudun Cenab- Hakka bir mazhar olduunu gsterir. Byle kiiden Hak gzkr. rfan sahibi iin hayret ve ibretten baka bir ey yoktur. Fakr ne demektir? Bu yle bir isimdir ki kemalini bulursa vuslat hasl olur. Kendinden bir ey kalmaz, Allah tecelli eder. Fakir denilen kimse hereye maliktir; ona ise kimse malik olamaz. Binaenaleyh bu mertebeyi bulmak iin insanda havfin manalar zahir olmaldr. Havfin yani korkunun trl manas vardr: Biri korku, biri hayet, biri de heybettir. Bizim bildiimiz korku, imann artndandr. Hayet, amelin artndandr. Heybet ise marifetin artndandr. Her trl cezadan korkmak, nefis makamdr. Allahn cilve ve oyunlarndan korkmak, kalp ve huzur makamdr. Fakat sr ve uhut makamnn korkusunda, heybet ve azamet vardr ki bu grg makamdr. Resulullah Efendimizin: Allah herkesten ziyade ben bilir, herkesten ziyade de ben korkarm buyurduklar gibi, Allahtan korkan Allah bilenlerdir, dendii gibi. Alim ise insan- kamil mertebesidir. Ayn zamanda lim Allah kaybetmekten en ok korkandr. Naz mertebesine kanlar en az naz edenlerdir. Hz. Ali: yle alim vardr ki cehli onu katl etmitir, ilminin kendisine faydas olmamtr. Cenab- Peygamber yle buyurdu: Ben ilmin terazisiyim, Ali iki kefesi, Hasan ve Hseyin ipleri ve Fatma ibresidir. Asl ilim, yokluk ilmi, Allah ilmidir. Zira bu bilgi, bilcmle ilimleri kucaklamtr. Cehalet, kendinde stnlk grmektir. Hazret-i Ali buyuruyor ki: stnlk gstermek iin ilim sahibi olma! Baz ilimler vardr ki neticesi cehildir. Baz cehil vardr ki neticesi ilimdir. Hz. Ali: Dinin kvam drttr: lmini kullanan alim, renmekten ekinmeyen cahil, vergisini esirgemeyen cmert ve ahiretini dnyasna deimeyen fakir. Sokrat: Bildiim bir ey varsa hibir ey bilmediimdir, diyor. Fakat bu cehilden maksat, Hakka kar acz ve yoklua ermi kimsenin cehlidir.

Allahn kudret ve kuvvetine kar mmi de olsan alim de olsan msavidir. Fakat elbette ki bir kamil kiinin zahir bilgilere de sahip olmas lazmdr. Zira irad hususunda bir mmi eyhle, dnya ilimlerine de aina olan bir eyh, ayn liyakat ve kudreti haiz deildir. Mrit, ktleleri zamann seviyesine gre uyandrma yollarn bilmelidir. Zahir bilgileri kazanmak da yine Allahn bir ihsandr. Hsameddin elebinin muhterem ceddine vaki olduu gibi, bir anda da o zahir ilmine aina ediverir. Mlk suresi 1. ayette buyurulduu gibi: Ve hve al klli eyin kadir, yani Allah her eye kadirdir. Herkese kendi aklnn yettii mertebeden syle, senin aklnn yettii mertebeden deil... buyuruyor Efendimiz. lim, kendini bularak Allah bilmektir. Allah bilmek, ilmi icra etmek yani kullanmaktr. lmi kullanmakta amel etmek demektir. Byle bir ilme sahip olmak iin nce ruhu ayplardan ve fenalardan temizlemek gerekir. nk ayp ve noksan olduka ilim elde edilemez. Yani kendi hakikatine kavuamaz. lim elde edilmedike Allaha kavuulamaz. Cmlenin bilgi ve ilimleri o ilah ilmin deryas iinde, damla denize kart gibi fanidir. Binaenaleyh kendi ilmini Hakkn ilmi deryasna kartrp cahil olan kimsenin cehli, hakiki ilimle beraberdir. lim ve amel bel davasn ispat iin birer ahittir. lim amelsiz, amelde ilimsiz deerini kaybeder nk ispat iki ahitle olur. lim ve marifet birlii klli akln ve bunun dourduu fikrin aydnlanmasn salar. O zaman her eyin i yz aikar olur yani, gnl gz alr. Hz. Alinin buyurduu gibi: Kalbin hayat ilimdir, kazannz; lm ise cehildir, saknnz! Eflatun: Bilmek demek evvelce bilinen eyi hatrlamak demektir diyor. Yine Sokrat der ki: lmin balang noktas cehil olamaz. O halde bilinecek ve hatrlanacak olan ey ilimdir. limler ikiye ayrlr: Maddi ve ledn ilmi. Ledn ilmi kadere, kaza srlarna ve manevi ilimlere denir. (Allah ilmi, batn bilgisi veya Hakkn srlar ve keifleri ilmi de denebilir.) eyh Mustafa Efendi: - Malum a, evliyaullah satrda deil (eliyle gsn gstererek) onlarn ilimleri ite burada, sadrda imi! - Evet yle eyh efendi... Nefis zerine, baya, bizim bildiimiz masiva satrn basmaynca da o ilim hasl olmuyor. Ne satrda, ne sadrda... ll nefis stne indirilecek satrda... - O cihet bana ar geliyor. - te bu da, l ilhe illallah demeyi bilmekle l ilhe illallah bilmekle olur. Nefse satr vurmaynca birey hasl olmaz. Ne sadrda ilim olur ne satrdaki ilim anlalr. En byk ilim l ilhe illallah ilmidir. Bundan maksat, bitmez tkenmez manay renip kendi mevhum vcudunu l ilheye atp illallah ispat etmektir. nk en byk ilah kendi nefsimiz olduu iin yalnz Allahn varln ispat eden nefsi yok klmaktr. lim de istidat ve irfan gibi insann ruhunda mevcuttur. Fakat aa kmas iin zaman ve eitim gerekir. lim sahibi failin Allah olduunu bilir. lim bir noktadr, onu cahiller oaltmlardr buyuruyor Hazret-i Ali. Bu grdmz alem, bu varlklar, hep bir noktann zuhurundan ibarettir. Ancak, o noktay halka anlatabilmek iin de behemehal teksir etmek, oaltmak icab eder. Herkes o noktadan anlar m? Mesela benim zihnimde bir hikaye var. Onu gazetede ner etmek istiyorum. Fakat hikayeyi yazacam yerde, kada bir nokta koyup gnderiyorum. Geri bu nokta ile hikayemi, kendime gre ifade etmi oldum. Fakat herkes tarafndan anlalmas iin mutlaka o noktann tafsil edilmesi yani hikayenin yazlmas lazmdr. lim ve amel sahibi kii istikamet zeredir. stikamet Allahtan baka istek ve arzusu olmamaktr. lmin sonucu Allah birlemektir. Amel ise birliin manasn hal edip i olarak gstermektir. Bu da ancak ak ile olur. lmin zerine ak gelirse hal zuhur eder. Aksi takdirde vazife olur. Aklarn hekimi Allahtr; Allahla olann yardmcs yine Allahtr. Yalan zeka diye addetmek, byklere hrmeti budalalk, kklere efkati zahmet telakkisiyle terk etmek yanltr. Maddi ilimler insan gerek insan yapmaz.

lmullah yani Allah ilmi insan Allaha yaklatracak amellerin banda gelir. Bin rekat namaz klmaktan bir dem kamil insanla sohbet etmek daha hayrldr. Yani ilimsiz amel ie yaramaz. Hatta kamil insanla sohbet Kuran okumaktan hayrldr. nk Kurann tefsiri kamil insann manasnda ve ilminde gizlidir. Batl ilim adamlarna gre ilim, hadiseleri tahlil ve izah etmektir. Yani yalnz grdkleri, iittikleri eylere inanrlar. Buna da pozitivizm denir. Halbuki bugn bilinmektedir ki grlen hi bir ey doru deildir. Hakikatte ne renk vardr ne k. Scak ve souk kiinin yaratlna gre hissedilir. Alem yalnz hareketten ibarettir. Etrafmz gzle grlmeyen nlar ve su buhar ile doludur. Bunu bilen o devrin ilim adamlarndan Pasteur Bilim alemi iinde attm her admda cehaletimin derecesini anlayarak daha da mahcup oluyorum demitir. Tasavvufa ynelmi bir bilim adam Bergson ise maddeyi anlayabilmek iin manevi bilgiye ihtiya olduunu dnerek Btn ile para mahiyete ayn eydir diyor. Yani Nefsini bilen Allahn bilir hadis-i erifinde olduu gibi. Pascal ise Sus be ahmak akl demekle insan grdne duyduuna deil gnlnde hissettiine inanmaya arr. Mesela yalnz ilmine gvenen Darwin iin Allahn cevab, en sevdii rencisi S. Spencerin dinin kymetleri karsnda ba een kitaplar yazm olmasdr. Bergsona gre akl gnl zerinde tefti kuramaz. Allahn zat makamn anlayabilmek iin akl bir tarafa brakmak arttr. Yunan felsefesinde ilk defa Socrat insann kendine bakarak dnyann hadiselerini anlayabileceini retti. Gnl bilgisinin kitab yoktur. Yunusun dedii gibi: Drt kitabn manasn okudum hasl ettim Aka gelince grdm bir uzun hece imi Bununla demek istiyor ki: Drt kitab okuyup manasn anlayan bile bundan bir mana karamaz. Nihayeti olmayan; insann mrnde deil, kainatn mrnce sren uzun bir hece... Btn manalar bu hecenin iinde olduu halde manas belli deil... nk bunun dili hal dilidir. Buna ledn ilmi batn ilmi isimleri de verilir. Kingsford ise gnl ilmini yle tarif eder: O, bir ilim, bir felsefe, bir ahlak ve bir mezhep deildir. Belki batn ilmi, ilim, felsefe, ahlak ve mezhebin kendisi olup, dier btn bilgiler, felsefeler ahlaklar, dinler onun bozulmu ekilleri veya deitirilmi ifadeleridir. Eflatun da: Yksek bilgiler kitaplarda bulunmaz. nsann, onlar kendi kalbi hazinesinden pek ince bir tefekkrle karmas ve mukaddes atei kendi zati menbanda aramas lazmdr; bunun mektebi yoktur; bu ilim insana Hak tarafndan ihsan olunur, der. Gayesi Allah bilmek olan gnl ilminin ilk neticesi de, nefsin slahdr. En nemli adm da dnyaya olan sevginin azalmasdr. Hocasz anlalacak bir ilim deildir. Gnl ilminin hocas iradeyi akla kuvvetlendirir. Maddi ilim iradeyi kuvvetlendirmez. retmenler bu ii kerametle deil istikametle becerirler. Btn bu anlatlan ilim aslnda Kuran- Kerimde vardr. Ama ilk nce Ruh-u Muhammedi yaratld iin bu mana bazen batl filozoflardan zuhur etmitir. lmin neticelerinden bir tanesi de hikmet makamdr. Hikmet, kulun Hakla sylemesi Hak iin i grmesi ve sadece Hakk istemesidir. Hakkn sevdiini ister, Hakkn sevdii ameli iler ve Hakkn sevdii laf konuur. Bir kimseyi asrn allmesi de grsen, onun zahirde olan ilim ve marifetine bakmayp, Allahla ve halk ile olan ahdine vefa edip etmediine bak. nk ilim kabuk gibidir; ahde vefa etmek de o ilmin zdr. Ey akil, sakn surete bakma! nk cinsiyet yani ayn manada olma srr surette deildir. Suret, ta ve toprak gibidir. Camidin, cinsiyetten haberi yoktur. Cinsiyet, mana cihetiyle kalblerin birbirine benzemesi, ruhlarn ezelden biliikli olmas ve akllarn yekdierine uygun bulunmasyla olur. Yoksa, surette ayn cinsten olmann faydas yoktur. lme sahip olmann zekat, ilminden bakalarna ihsan etmektir. Ama zellikle mana ilmini ehli olmayana verirsek Muhiddin-i Arabiye gre ilmin hikmetine zulm etmi oluruz. Ehlinden saknrsak hikmetin ehline zulm etmi oluruz. Hz. Mevlana ise: Cevheri kt olan kimseye ilim vermek yol kesicinin eline kl vermek gibidir buyuruyor. limde zekatn en derin manas ise o ilmi Allah yolunda kullanmaktr. Bir slik bilmelidir ki gerek ilim ve irfan, gerek lokma, gerek ten ve can Hak yolunda sarfedilmelidir.

Vahiy de bir ilimdir. Fakat ilahi ilimdir. Cenab- Hak tarafndan kalbe gnderilir. Ekseriya bir lzum zerine veya cevap olarak veyahut bizi terbiye etmek iin gelir. Trl ekillerde, harfsiz, sessiz, vastal ya da vastasz ya da rya ile gelir. lham, eytani ve meleki de olabilir. Vahiy yalnz melekidir. Hayat, kalbin cehil lmnden kurtulup ilimle hayat bulmas, ikilik ve kemeketen arnp, himmetini bir araya toplamas ve iindeki karklktan kurtulmasdr. Her dirinin diriliinin almeti hareket etmesidir. limle hayat bulan bir kalbin almeti de Hakk istemekte hareket eylemesidir. Cehil ile l kalp, l gibi skin olur. Yalnz nefsinin hazlar iin canlanr. Allah zikretmeyenin manevi ilmi ve irfan dardr. badet mutlaka ilimle olmaldr aksi takdirde faydaszdr. Bilerek bir kere Allah demek cehl ile bin defa Allah demekten evladr. lim demek kitaplar yutmak deildir. limden maksat, insanlk ve irfandr. rfansz ve bilgisiz olarak sabahlara kadar tekkelerde zikretmisin ne fayda? Semhneye bir gramofon koysan, hem zikri hem eyhinin sesini istediin zaman sana tekrarlar. Ama onda irfan, ilim ve muhabbet ne arar? Mana ilmini, sahibini bulmak, mridi bulmak cennetteki aalardan birini bulmak demektir. lim sahibi hikmet sahibi olmayabilir. Musa bir peygamber iken Hzra muhtatr. Allah ilminin esas Hz. Muhammeddir. Bu manaya giri Hz. Alidir. Hz. Ali makam mrid-i kamildir. lmin en st derecesi ilimsizliktir. lmin lezzeti ile yetinip amelin acln tatmadan kemale erilmez. Ancak aklar acy ac bilmediklerinden o acln lutf- rabbani iinde kabul edip mteessir olmazlar. Kenan-er Rifai Hazretlerine gre: lme olan meyil insan tasavvufa meyleder. Eer yalnz bir tanesine meyil ettiriyorsa yetersizdir. limle tasavvuf ihtiyacn birlikte duymu olanlar hayatlarn bu iki anlayn ortasn bulmaya sarfetmilerdir. Heraclite ve Eflatun gibi. Ruhu terbiye ile memur olan kiinin karsndaki talibi aklen de tatmin etmesi gerekir. Hz. Mevlana buyuruyor ki: Karma fazllar, alimler, akiller ve ok bilen iyi dnen kimseler gelsinler de onlara gzel, ince ve garip eyler arz edeyim, diye tahsiller ettim ve ilimde trl zahmetler ektim.