TASAVVUF Tasavvuf insann kendi iine yapt yolculuktur.

Dinin zahir yznden baka, bir de insanolunu kemale eritirmek, salam ve yklmaz bir i hayat kazandrmak iin riyzat(nefisle mcadele, nefsi krma), mcahede(nefsin arzularna direnme, cehd ve gayret etme), tasfiye(saflatrma, temizleme), hlini slah potas iinde temizleme ve piirme taraf vardr. Ben ahlak sahibiyim demekle cehil ve gaflet (Hakk unutmak) cehennemlerinden kurtulmak ve hakiki cennet olan ezeli yaknla erip asl ftratn(yaratl) bulmak kabil deildir. Akll bir kii benim hibir eye ihtiyacm yok demeyip, kendini dnya kirlerinden artmaya ve ruhundan cehil ve gafleti silip, onu asl temizlii ile meydana kartmaya gayret etmelidir.1 Bu arnmann yolunu da bize tasavvuf gstermi, bu gayrette olan kiilere k tutmu, yollarn aydnlatmtr. Kiinin kendini Allahn gzetimi altnda hissetmesi ve bu uurla davranp yaamas tasavvuf adn alr. Yani kii her muamelesini Allahla yapyormucasna kendini mesul hisseder. Tasavvufun yolu ise; bu tavr en ciddi ekilde yaamak iin konulan zel metodlarn tamamdr. Abdlkadir Geylaniye gre Tasavvuf kelimesinin harflerinin her birinin ayr bir anlam vardr. yle ki: T: Tevbe S: Saf, arnma V: Velyet F: Fendr.(yokluk) Tasavvuf sekiz temel zerine kurulmutur. Birincisi; cmertliktir. Bu brahim (a.s)n sfatdr. kincisi; rzadr ki, bu shak (a.s)n sfatdr. ncs; Sabrdr ve Eyyb (a.s)n sfatdr. Drdncs; iarettir ki(Allahn her hadisedeki roln bilmek), Zekeriyya (a.s)n sfatdr. Beincisi; Kurbettir ki(yaknlk), Yahya(a.s)n sfatdr. Altncs; Tasavvuftur ki(mana yolculuu), Musa (a.s)n sfatdr. Yedincisi; Aktr ki sa (a.s)n sfatdr. Sekizincisi; Fakirliktir(kulluu bilmek) ki, bu da Efendimiz Hz. Muhammed (s.a.v)in sfatdr.2 Semnn ve zikrin hakkatine vsl olan kimseye ten tekke, gnl makam olmutur. Tasavvuf Cenab- Hakkn bir kulunu nefsinden ldrp kendisiyle diri klmasdr. Tasavvuf dedikodu ve lafla olmaz, madd alkanlklara ve ar isteklere alk ve sevilen eylerin terk edilmesi (tapmay terk) ile olur.(Cneyd-i Badad) Bir gn Kenan Rifaiye Tasavvuf nedir? diye sorulduunda gnl bilgisidir diye cevaplandryor. Sonra fikrini yle izah ediyor: En bynden en kne kadar hibir ey yoktur ki Allahn iradesi ile olmasn. Seni idare eden ruhun ve aklndr. Ruhun ruhu da Allahdr. Her eyi hareket ve skuna getiren kendi mnsdr. Mnnn mns da yine Allahdr. u halde ruhu ruha terk etmek ve kendi gz ile kendini grmesini temin etmek icab eder. Her madde bir mny iaret iin vcut bulmutur. nsan ise kinatn mnsdr. Onun iin koca Mevln Beytullah Beytullah olal Allah gidip orada oturmad, benim gnlm hanesinde ise ondan gayr bir ey yok diyor ki ite tasavvuf bu bilgiyi edinebilmektir. Fakat Eflatunun da syledii gibi, bu bilgi kitaplardan renilmiyor. nsan onu kendi kalbi hazinesinden pek ince bir tefekkr (fikir yrtme, dnme) ile karabilir ve mukaddes atei kendi zat (asl, z) menbandan uyandrabilir. Aarsak, tasavvuf, dinin istedii sadece namaz klmak, oru tutmak, sabahlara kadar oturup ibadet etmek, hayrat ve hasenatta bulunmak deildir. unu bilmek lzmdr ki Allah fiili ile, kavli ile,

sfat ve zt ile zahir ve batn btn tasarrufat (bir eyi kullanma yetkisi) ile insandan zuhur etmitir. Binaenaleyh Allahn lutfu, keremi, kahr, gazab insanlara, yine insanlardan zuhur eder. O halde her muamelenin Hakla olduunu bilirsen kimden incinecek ve kimi inciteceksin? Bizim vcudumuz Allahn szne, fiiline, zhiri(grnr) ve btni(z) tasarrufuna bir alettir, ou zaman insan, Hakkn bu tasarrufunu kendinden zanneder. Halbuki bu tasarruf dn ve emanettir. te Reslullahn, nefsini bilen Rabbini bilir, diye ifade ettii dsturun manas budur. Mkevvenat (yaradlmlar), yani kesret(okluk), Allahn birliine mni deildir. Nasl ki denizin dalgalar, denizin birliine mni deilse.. Mesel adetleri alalm: 1,2,3 diyoruz. Fakat aslnda iki var mdr? ki, birin tekrardr. Anlalyor ki kesretin ifadesi olan btn adetlerin vcudu birin tekrarndan oluuyor, yani birden baka adet yoktur. Hep vahdet-i vcut.. Bu vahdet ilmi hasl olunca faili(fiili yapan, zne), mevcudu yalnz Allah bilirsin. Hazret-i Ebbekir bunun iin hibir ey grmedim ki onda Allah grmeyeyim dedi. te bunu bildin mi ne kediyi, ne kpei, ne soan, ne de sarmsa fena grmez, tahkir edemezsin. te buradan hareket edip btn kinat Allahn dnya plannda zuhura gelii olarak nazar- itibare aldndan o her zerrede bir nur her katrede bir zuhur vardr diye u lem ire ne varsa hepsi ile muamelesini Hakla muamele biliyor, hereyi Hak diye taziz ediyor (erefli klyor) , tebcil ediyor (yceltiyor) ve seviyor. Seviyor! Bizce stnde en ok durulacak nokta budur ki u suretle Kenan Rifai, Allah sevgisini mcerretlikten (soyut) kurtararak mahhasa (somut), dnyaya, mahlukata getirmi, yani baka bir deyile kuvveden fiile(niyetten eyleme) intikal ettirebilmitir. Hazret-i ems, Sz i iindir, i sz iin deil diyerek ayn manay ifade etmektedir. Buradan da anlyoruz ki, tasavvuf, bir ilim deil bir yaam eklidir. Bunun yolunu insan- kmiller gstermitir. Gene Kenan Rfa diyor ki; Tasavvuf, lmsz hayat ve her hl ve vakitte edebdir. Tasavvuf gzel ahlktr. ve d edebiyle edeblenmektir. edeb; her yerde ve her eyde Allah temaa(ibretle bakmak) edebilmektir. Yukarda Hocamzn dedii gibi, fiildeki hakiki faili grmektir. D edeb ise; iten gelen edebin terbiyesiyle herkese ve her eye eit muamele edebilmek, hrmet edebilmek, ho grebilmek ve Allahn emirlerine uyabilmektir. Tasavvuf, dilde hibir ey gnlde hereydir. Tasavvuf gnl bilgisidir.3 Tasavvuf l ilhe illallahn manasn aikr etmektir. Narda(ate, sknt) nurda, ganide(doymu) fakirde, kafirde ve mminde ayn tecelliyi grmektir. Allahtan gayr olmadmz bilip onu uzaklarda aramamaktr. Allah ile aradaki perde bizim kendi vcudumuzdur. Kll dnp nefse indirgemektir. Bunun iin de insan tasavvuf terbiyesi ile kll(btn) namna her trl fedkarlk, feragat(hakkndan vazgemek), meakkat(glk, sknt) ve mahrumiyeti gze alabilecek bir terbiye sistemine tbi tutmaktr. Tasavvuf insana cennet ve cehennemin hakikatini retir. nk tasavvuf ehline gre cehennem Allahn olmad yerdir. yle bir yer olmadna gre cehennem (ac ve zdrap) yoktur. Ayar yok, ztlar vardr. kble gre cennet ve cehennem birer mahl deil, birer hlettir(takdiridir). Cehennem, cezalandrc, intikam alc, Allah tarafndan kullar iin hazrlanm ebed bir ikence yeri deil, Allaha ulam bir varln, Allahn rahmetini, cana can katc rzgrna kar tekrar hassas klacak uslandrma yollar getiren bir tecrbedir(rafineri). Kurana gre cehennem, insann bir insan olarak muvaffakiyetsizliini ac bir ekilde anlamasdr. Tasavvuf, hrriyettir. Hakiki hrriyet, nefsin elinden azad olmaktr. Yoksa ben hrm, hrriyet var demekle bir kimse hr olamaz, insan nefsinin zebunu iken, hibir vehile hr saylamaz. Mesel bir

sigara dumanna bile hkm geiremeyip terketmek istedii halde ona esir olmaktan kurtulamayan insan nasl olur da hrlk iddiasnda bulunabilir? Ancak, itihalarnn (istekler), insiyaklarnn (i gdler), arzularnn esiri deil, emiri olan insan Koca skendere, Sen benim bendemin bendesisin diyen Diyojen gibi, bihakkn hr olabilir. Tasavvuf birlik demektir. nsanlktan maksat da her eyi birlemektir. L ilhe illallahn manas, btn mevcudatn Allahn emrine zebun(aciz, esir olmak) ve malup olduunu grmektir. Btn mevcudat, mahiyetlerini ancak Hakkn emriyle izhar(aikar etmek, aa karmak) eder. Btn bunlar zetlersek diyebiliriz ki Kenan Rifainin tasavvuf anlay cmle mevcudat Hak, Hakk da halk bilmek esasna dayanan ve insandan kendi fni vcudunu, bki olan Hakkn yani halkn hizmet ve menfaati yolunda nefsin isteklerini yok etmesini taleb eden bir lem grne dayanyordu. Zira o, nsan idrakine namtenhi (bitmez tkenmez) czler eklinde dklen kll varl, mn dolu bir vahdet halinde idrak edebilme keyfiyetini benliine btn ile ml edebilmi olan gerek bir mutasavvft. Gerek mutasavvf deerini ve derecesini dnmekle vakit kaybetmeyen, kendi hakikatini ortaya koymak amac ile, hayat tabiattan ald gibi kabul edip, insan ve eya mnasebetlerini tan suda yapt tek merkezli daireler gibi teklikten oklua gtren insandr. Tasavvuf aslnda herhangi bir din kaydndan mstakil olarak mevcut olup, insanla balayan ve insanla tekml eden bir dnce silsilesi ve hayat tecrbesidir. Din ise tasavvufun erh ve tefsirine muhtatr.4 eriat; Seninki senin, benimki benim, der. Tarikat; Seninki senin, benimki de senin, der. Hakikat; Ne seninki senin ne de benimki benim, der. Gerek mutasavvf, dnyaya hakkn veren, kendisine verilen her gzellii hlinde ve zerinde gsterip onun krn deyen ve ayn zamanda ahirete de ayn deeri verendir. Kenan Rifai, bu hakikati u rnekle aklyor: Diyor ki, Benim gzlm vardr. Biri ile yakn grrm. Yani, dnyay...Biri ile uza grrm. Yani, ahireti...nc gzlm ile hem yakn hem uza, yani hem dnyay hem de ahireti grrm. te bu tasavvuf gzldr.5 diyor. te gerek mutasavvf, dnya ii ve hizmetinden elini bir an ekmeden gnlyle her an sevgiliyle olabilendir. Gerek mutasavvf kk hadiselerden dnya ve mana gereini aikar eder. Etajerin stnde ampul kesmek iin bir bak vard. Kenan Rifai: -Bu nedir? diye sordu. -Ampul ba,dendi. -Ne iin ortada braktn? Biri gelir, farkna varmaz elini kesiverir dedi ve yle devam etti: -Demek ki byle kesici ve krc aletleri bir kazaya sebebiyet vermemek iin ortada tutmayp kaldrmak lzm olduu gibi insann kalbini ve ruhunu cerihadar (yaral)edecek kt ahlaklar da vcud ortalndan kaldrmak lazmdr. Onlarn yeri de senin vcudun ortal deildir.6

Sonuta diyebiliriz ki cenneti dnyada bulmann yolu tasavvuf terbiyeden geer. Gerek cennet olan huzur ve mutluluk ayn terbiyenin sonucu olarak hrriyete kavumakla neticelenir. Bu bak asndan tasavvuf, insann insanln bulma yoludur vesselam. TASAVVUF TARH Tasavvuf da tasavvuf ehli de her zaman mevcuttur. Fakat bu hakikate sahip bulunanlar, idrakleri noksan olan ksa aklllarn talamalarna ve ktlemelerine mruz bulunduklarndan, kendilerini gizlemek lzumunu duymular ve kendilerini namahremlerden saklamlardr. Tasavvuf Hz. Adem ile balamtr, Tasavvuf geliirken Buda ile karlayoruz.. En byk er cehlettir diyen Buda, tasavvufun ilim olduunu anlatmtr. Yine demitir ki: Btn mevcudat, ruhlar ve cisimler, kadir-i mutlakn yani Allahn bedeni mesabesinde olup, beden ruha nasl tbi ise, bunlar da ylece ona tbidirler. Ak olmazsa beden zindannda kalrz. Muvaffak olmaya da olmamaya da kaytsz kalmaldr. Btn yaratlmlara efkat gzyle bakmaldr. Bizim bugnk hayatmz, eski zamanlarmzda kendi arzu ve ihtiyarmz ile yaptmz amellerin neticesidir. nsan melcei, yani snacak yeri tefekkrde aramaldr. Dnya, ahiretin tarlasdr. Gerek iyi gerek kt eylere ne sevinmeli ne de bunlara muhalif olmaldr. Kaplumbaa nasl zsn kabuunun iine ekiyorsa, bir insan da zahiri hislerden kendini ekmeyince hikmet sahibi olamaz. Yine diyor ki: Beni her eyde grn; her eyi de bende grn! Bir mistik felsefeci olan Sokrat, ruhunun nurunu akln aydnlatmada kullanmtr ve bu yaradl leminde hibir eyin abes olmayp, hepsinin bir mn zerine yaratlm olduunu sylemitir. Hereyi ekilsizlikten intizama sokan bir akl- zam mevcut olduunu ifade etmi, Eer vcutta ruh hakimsa, gerek hakim, o akl- zamdr. Olaylar kendine bakarak zme yoluna giden Sokrat, kendini bil demitir. nsann deerini anlatm ve cihanda hibir eyin tesadfe dayanmadn hereyin tek bir gayeye o gayenin de daha stn ve yksek bir gayeye yani tevhide yneldiini sylemitir. Btn mevcudatn insana hizmetle vazifeli olduunu bildirmitir. okfaziletli bir insan olan Sokrat, bildiklerini bakalarna retmeyi semitir. Faziletin mkafatnn kendinde olduunu ok iyi bilmi ve yilii yapan iyilii, fenal yapan fenal kendinde bulacaktr. demitir. Sokrat, birinci olarak ruhu, ruhta akl ve aklda da mefkreyi (tefekkrn oluturduu doru fikirler) grmtr. Akl mistisizmin kurucusudur. Sokratn talebesi olan Eflatun der ki: Mevcut suretlerin her birinin mkemmel numunesi misal leminde bulunmaktadr. Ruh cesed ile birlemeden evvel birok yksek hakikati temaaa etmi, gzellik, adalet ve hakikati grmtr. Temizlikle alakasn kesip rezil damgasn yiyerek beer lemine gelmitir. Fakat hayra olan meyli ve yaknl ruhlar leminde grd yksek hakikatlerin kendisi zerinde yapt tesirle bu karanlk diyardan uup gitmek iin hatralar uyanmtr. Eflatunda bu gerei anlama nermeler sayesinde olmutur. Sokrat, ilmin balangc cehil olamaz, iki bilinmeyenli bir meseleyi halletmek iin daha nce bilinen bir kural olmaldr. derken, Eflatun; Bilmek evveli hatrlamaktr. demitir. Ve ilave etmitir; Ayp ve noksan olduka ilim elde edilemez. lim elde edilmedike de hayra ulalamaz. Allah lim, hkim ve mevcud bilip Allahn birliine iman etmitir. Sokrat gibi hayr yneten bir akl olarak kabul etmeyip, Allah mutlak hayrn kendisidir. rade, hayr bilmek, onu fiile gtrmektir. demitir.

Eflatun ruhu bir kouya benzetir. Arabacs akl, iki attan biri ecaat (iyi ahlk) br de ehvettir. Akl arabay srdke kounun intizamn muhafaza eder. Fena diye bir ey yoktur. Fena faziletin aslna baldr. Eflatuna gre fazilet drt kuvvettir: Akln fazileti ihtiyat, kalbin fazileti ecaat, ehvetin fazileti de itidaldir. Bu nn dourduu fazilet de adalettir. Vahdaniyet fikrini kabul etmitir. 46 eseri vardr. Bir eit tasavvuf yaamtr. Hz. brahim, ilk slm, yani teslim olandr. O, ok kk yata, her eyin bir Rabbi olmas gerektiini dnerek nce yldzlar, sonra ay, ve en son da gnei Rab bilmi ancak hepsi yok olunca, Ben byle batp snenleri sevmemdiyerek Allah tenzih etmitir. Hi phesiz ben, bir tevhid ehli olarak yzm, gkleri ve yeri yaratm olan Allaha ynelttim. Ben mriklerden deilim diyerek bir olan Allaha dnmtr. lk mslman da Hz. brahimdir. nk, Rabbi brahime, Mslman ol! dediinde Alemlerin Rabbine teslim oldum (Bakara suresi 131. ayet)demitir. O atee atlm ama akyla o atei gl bahesine evirmitir. Onun iin dardaki aclar Allah aknn gzellii karsnda bir hiten ibarettir. Hz. Musann tasavvufu uhud (grme) mertebesine ermedii iin ilm-i ledn (ilh srlara ait manev bilgi) bilmiyor. Ancak, bu onun manasna eksiklik getirmez. nk Musa, kullar davete memur bir peygamberdi. Hz. Musa akl mertebesidir. Aklyla bulduu eylere iman ediyordu. Allah grmek istediinde, Sende bu benlik olduka beni gremezsin. Beni grmek iin benim gzm sende olmal! hitabyla karlat. Yani, uhud makamna ermek iin nefsini aradan karmas gerekti. Ve Allah onun benlik dana tecelli edince Musann benlik da parampara oldu. Hz. sa, ruhullahtr. Velayet sahibi bir peygamber olan Hz. sa, Allaha gnl ve akla yaklamtr. Demitir ki; nsanlar, cismen ve ruhen birsiniz; yani kardesiniz. Onun iin birbirinizi seviniz ve Allah da her eyin stnde tutarak seviniz! Ona gre tasavvuf, akln nerilerine hi itibar etmeden srf kalb marifetiyle gitmektir. O yzden de dnyadan uzaklama sz konusudur. Hristiyanlkta tasavvuf, yani mistisizm kelimesini ilk syleyen Kneberdir. lk mild asrda piskopos Denis Nom Divin, Hakka ulamann, ruhun bu his aleminden soyunmak ve dnya balarn terk ve bizzat kendini unutmakla mmkn olacan anlatmtr. 1091-1153 yllarnda yaayan Saint Bernarda gre, hayatn gayesi, HakkIn muhabbetidir. Buna da tevzu ve kendini silmekle eriilebilir. 1141de yaayan Saint Victor, da der ki: Ruhu hakikatin ta kendisine, Hakka ulatran yol, mncat (dua ve yakar) ve nefsini muhasebe zere bulundurmaktr. Hristiyanlk tasavvufunda da esas Hakkn akl ve ilimle bulunmas mmkn olmayp, ancak akla bulunabilecei ve Allah yolunda vcudunu vakfetmek ve srf Allah iin yaadn renmekten ibarettir. Bonaventure ise, ruhun zat- lhiye ulamas iin akln gnlk ve hudutlu amellerini amas lzm geldiini syler.

Avrupann yakn zamanlarda yetimi olan mistiklerinden bazlar unlardr:Emanuel Swedenborg, Martinez, Friedrich Jacobi, Saint Martin, Saint Denis, Pierre Simon Ballanche. Alman mtefekkir Jacob Bhmeye gre, Allah alemden ayr deildir. Bedende ruh naslsa, Allah da alemlerde yledir. Allah u grdn kainatta deil, senin zatnda yerlemitir. Eer sen pk, arnm ve temiz isen, AllahIn btn kuvvetleri sende fildir. Keza btn lemlerde de byle... Ate, hava, su, toprak hep Allahtr. Ruh ayr bir vcut gibi Allahtan ayr kaldka AllahI anlayamaz. Tasavvuf insanolunun vazgeilmez ihtiyacdr. Her devirde kendini gstermi ancak mslmanlkla kemle ermitir. slm tasavvufu beer ve ilh arasndaki formul ifade halinde sunmutur. Tasavvuf cemaatlemeyi salar. Allaha gitmede ise kiiseldir. kblde; Ey kervana katlan, Herkesle yr fakat yalnz ol. diyerek ayn mny ifade ediyor. Kenan Rifai bu konuda yle diyor: nsanlkla beraber balayan ve dinlerin cevherini meydana vurma keyfiyeti diyebileceimiz tasavvuf son istihlelerini (geliimini) slm dini ile beraber yaparak en olgun ve en kemlli halini bulmutur. Nasl ki slm dini gemi btn dinleri cmi (kapsayan) ve onlarn zemini stnde bidelemise slm tasavvufu da byledir. Pskren bir yanardan lvlarn tutacak bir el ayas bulunmad gibi tasavvufun da yer yzne akmasn nleyecek bir kuvvet yoktur. Ancak peygamber veya onun vrisi olan kmil insan bu derin manay insann anlayabilecei bir dilde aktarr. Kmil insan, dnyay gaye bilmeyen ve creti yalnz Allahtan taleb eden kimsedir. ardklar insanlar doruya ve gzele gtrrler. (Uyun sizden hibir cret istemeyen o zatlara ki, onlar hidayete ermilerdir. Yasin suresi, 21. ayet) Hallac- Mansur der ki: Allahm! Gzelliinin alan srlarn bakalarndan gizleyerek, onlara sahip olma imknn bana vermek ve knayanlardan beni esirgemi olmakla bahettiin nimetine teekkr bana nasib et. u topluluk, senin kullarndr. Dinlerine olan ballklar yznden ve senin rzan kazanmak midiyle, beni ldrmek zere toplanmlar. Onlar affet! yi biliyorum ki, bana atn srlar onlara asan, yahut onlardan gizlediin eyleri benden de gizleseydin, bu hal bama gelmezdi. Yaptn iler iin sana hamd, dilediin eyler iin de yine sana hamd olsun Allahm! te tasavvufun z budur. 1 Kenan Rifai, Sohbetler, sf: 494 2 Abdlkadir Geylani, Futul-ayb, sf: 197 3 Kenan Rifai 4 20. Yzyl Inda Mslmanlk, sf: 180 5 20. yy Inda Mslmanlk, sf: 179 6 20. yy Inda Mslmanlk, sf: 354