Semnn Mns

Raks ibdet kisvesi iine sokan Mevln Celleddin-i Rm, onu iirin ve msiknin de katld ve adna sem dedii bir olgunlua ykseltmitir ki asrlar boyu mevlevhneler, bu sz, saz ve hareketin mcizeli ibirlii ile cemiyet ruhunun karanlklarn yarp insanoluna tefekkr ve imann kaplarn amtr. Bu suretle de ak ve evk as alm pasif, durgun ve battal topluluklardan, bu ham ve dank materyalden, uyank, cevval ve bilhassa mterek gayeye bal idealist ve birleik irfan merkezleri meydana gelmitir. te bu zaferden trdr ki, tesir ve nfuzu asrlarn stnden aan o veliye, bir mcahit kahraman demek yerinde olur (Samiha Ayverdi, Abide ahsiyetler, s, 29). Sem, lgatte duymak, iitmek anlamna gelir. Allahn yce kitab Kuran- Kerim Oku! diye balar. Okuyan Peygamber gibi kendine ait her trl istek ve arzudan geip Allaha ayna olmu, Allahn sylediini aynasnda yanstan, neye benzeyen bir kmil olunca, okunan kulaa geldiinde mns ile ruhu ve sesleri ile de vcudu harekete geirir. te Kurann mnsnn msiksini dinlemeye, dinlerken de vecde gelerek cokuyla raks etmeye ve dnmeye sem denir. O halde insan yaratanna gtrmeyen bir msik ile dnmek, sem olamaz. Sem, ruhtan kaynaklanmaldr cesedden deil. Semnn sadan sola kalbin etrafnda ark atp dnerek, Allahn sonsuzluuna teslim oluu anlatan bir ibadet olduunu unutmamak gerekir. Hareket ve dnme, varlklarn var olma sebeplerinin banda gelenidir. Makro ve mikro yani kinat ve atomun evresindeki elektronlar sistem zere dnerek var olurlar. Evet, her zerre her mevcut daima harekettedir ve derviler gibi daim semdadr. Kbede nasl merkez gnlse, semda da merkez mridin gnldr ki o gnl Allahn nuru makamndadr. yet-i kerimede de buyurulduu gibi Allah gklerin ve yerin nurudur. (Kuran, Nur, 24:35) Sem yani dnmeyi Kbenin etrafndaki tavafa benzeterek yle diyebiliriz; haclar gnl makam olan Kbenin etrafnda dnerek gnahlarndan arnrlar. Sem eden dervi de kendi gnlnn etrafnda dnerek kt duygulardan arnr. nk dnen cisim, kendinden olmayan eyleri darya frlatr, atar. Bunun anlam da kalbe kfr (yani ikilii; her yaratlmta Allah grememek kfrdr) sokmayacaksn, girmise de atacaksn demektir. Mevlevliin sembol zikri semda da maksat ve niyet ruhen ykselmek, Allaha giden yolda mesafe almaktr. Semdaki dnme hareketi, msiknin nmeleri ile birleir, her ark atta zikredilen Allah ism-i Cellinin feyzi, gnl bir a gibi sarar, kuatr, dervii eritir, effaflatrr, bir nur stunu halinde Hakka yceltir. Msiknin sihri, dnmeyi kamlar, lafza-i Cellin (Allah iradesi ile canl klnn aydnl) kalbin pencerelerini aralar, gnle akan feyz-i ilh mayalanr da mayalanr, coar taar, yanar, yandrr, btn gzelliklerin harman olduu meydn- erifin mnev burlarndan ykselen grlmez merdivenlerle semlara ykselen dervi, tevhid (birlik) gzelliklerinin glzrna(glbahesi) konar ve semna orada devam eder, semzeni koynuna alan tevhid de (Allahn her yaratlmta aynadaki akis gibi tecelli ettiini grp Yaratandan tr yaratlma hrmet etmek) sema balar; byle bir sem, bitmeyen senfoninin bitmeyen semdr. Btn bunlarn zeti olarak sem, kinatn oluumunu, insann lemde diriliini, Yce Yaratcya olan ak ile harekete geiini ve kulluunu idrak edip nsn- Kmile doru yneliini ifade eder. Benliinden l olan Mevlev derviinin, bandaki sikkesi mezar ta, giydii tennresi kefeni, srtndaki hrkas kabridir. Semhane kinattr; sa taraf grnen ve bilinen madde lemi, sol taraf mn lemidir. Semhne denilen yer, nefis ile muharebe halinde olunduundan, sanki bir muharebe meydandr. Nitekim Resulullah, cihattan avdet buyurduklar vakit: Biz kk cihattan byk cihada avdet ettik, buyururlard. Sancaklar, teberler, topuzlar ve bir arada ilhler, naatlar, tevihler okuyan zkirlerin, birer asker saylan dervileri nefis muharebesine tevik edip o heyecan uyandrmalar, hep insann yksek duygulara doru yol almas iindir ve btn bu ilh nameler, sesler, szler baknz bunlar ile ne diyoruz? Allah diyoruz. Davulla dmbelekle hep onu sylyoruz, demektir. (Kenan Rif, Sohbetler, s. 557) Sem treni, Naat- erfle balar. Naat- erf kinatn yaratlmasna vesile olan, yaratlmlarn en ycesi Hz. Muhammedi ven, Hz. Mevlnnn bir iiridir. XVII. yzyl bestekrlarndan Itr adyla tannan Buhrzde Mustafa Efendinin Rast makamndan besteledii bu naat, naat-hn ayakta ve sazsz okur. Bu edeb anlatr. Naat, kudm darblar izler. Bu yce Yaratcnn kinata ol emridir. slm inanna gre Allah, insann nce cansz bedenini yaratm, sonra ona kendi ruhundan fleyerek diriltmitir. Naatdan sonra yaplan ney taksimi ite bu ilh nefesi temsil eder.

Ney, kmil insandr, peygamberin mnsn aksettirir. Adeta Hz. Mevln anlatlmaktadr. Kmil insan, Hz. Mevlnnn dedii gibi : Ben yaadka Kurann bendesiyim, Hz. Muhammedin ayann tozuyum.diyendir. Ney misli ruhlar leminden yani sazlktan koparlm dnyaya gelerek, ar arzu ve isteklerinden arnmas iin ii oyulmu, sonra zerine her msik nmesindeki merebi anlatan insanlarn sesini verebilmesi iin delikler alm (bu yzden kmil insana ters gelen bir ses ve sz olamaz, her notann sahibidir O) ve kendisine ait hibir sesi kalmayana dek frnda yaklarak (Allah ak ile yanarak) sadece fleyenin sesini veren bir msik leti olmutur. Bu yzden ney kendine ait bir istei ve arzusu olmayan Allahn sesini veren kmil insann semboldr. Benim Habibim nefsinin heveslerinden ve arzularndan sylemez. Onun szleri benim vahyimdir. (Kuran, Necm, 53:3-4) Taksimden sonra perevin balamas ile eyh efendi ve semzenler, sem meydannda sadan sola doru (dnyadan ahirete; slk) dairev bir yrye balarlar. Sem meydann kez dolamaktan ibaret olan bu yrye Devr-i Veled denir. Devr-i Veled esnasnda semzenler, postun nnde birbirlerinin yzne bakp ba kestikleri ve birbirlerini saygyla selmladklar iin mevlev yini bu ad ile anlmtr. Namazda yzmz dndmz Kble kelimesi de ayn kkten gelmektedir. Namaz klarken kbleye yneliyoruz, zde kble de size yneliyor. Siz kbleye sayg sunuyorsunuz , kble de size sayglarn sunuyor. Aslnda Kbe, kblenin bir semboldr; aslnda aslolan insandr, Hazret-i nsan! Kbenin mahiyeti, insanlarn mtereken tek Allah inanc etrafnda birlemeleri ve odaklamalardr. Kuran- Kerimde: nsanlar arasnda hacc ilan et ki, gerek yaya olarak, gerekse yorgun argn, nice uzak yoldan develer zerinde sana gelsinler. (Kuran, Hac, 22:27) buyrulur. Bu hacc ayeti, Kbeye davet yetidir. Byle olduu halde her eyin mahiyetini herkesten iyi bilen ve hkim olan yce Tanr Kbeye gelsinler buyurmuyor da Sana gelsinler buyuruyor (Hz. Muhammedi kasd ediyor). nk Kbe de insan iindir, insan kinatn amac ve merkezidir. Ona ekil verdiim ve ruhumdan flediim zaman siz hemen onun iin secdeye kapann. (Kuran, Hicr, 15:29) yet-i kerimesi hkmnce, meleklerin bile kendisine secde ile emrolunduu en yce varlktr insan. Ve insann bu ycelii, yceler ycesi Allahn ruhunu tamasndan kaynaklanmaktadr. Hz. Mevln da Beni insan olarak yaratt iin Ona binlerce kr. Her eyi gren, bilen bir aklm var. diye kendini aldatma artk buyurmutur. Ve lekad kerremna beni Adem = Biz, hakikaten insanolunu erefli kldk. (Kuran, sr, 17:70) yeti, insan iin inmitir ve insandan baka hibir varlk bu denli ilh iltifata mazhar olmamtr. Btn varlklar insan iindir, insann istifadesine arz olunmutur. Ve Hz. Mevlnnn ifadesiyle nsan bir incidir; varlk leminin kolyesindeki en mstesna inci... Semda merkezde kmil insann oluu ve dierlerinin ona benzemek amacyla etrafnda dn bu yzdendir. Hz. Alinin: Ey insanolu, sen kendini kk bir ey mi sanyorsun? Binlerce lem sende drldr sz insanlarn kulana kpe olmaldr. Semzenler abdest alarak semhaneye girerler. Abdest almak su ile iliki kurmak, dirilmek demektir. nsan su vastas ile dirilerek ve temizlenerek Allah nnde hazr durur, (huzurda olmak ve huzurlu olmak). Gnlnde duyduun bir anlk cezbe yrin huzuru demektir ve onunla olmak demektir. O cezbe haliyle nefes alp vermek vislin ta kendisidir, bayramdr. nk yr ile birlemektir. (Kenan Rif, Sohbetler, s. 126) Btn tat ve ibadetlerden maksat, hep huzuru bulmaktr. Zira huzur ile klnan iki rekt namaz huzursuz bin rekt namazdan daha stn ve daha makbuldr. Resulullah Efendimiz de; "Huzursuz namaz, namaz deildir," buyurur. ki rekt namaz huzur ile klmak, bin rekt namaz uhutsuz klmaktan ldr. Huzursuz namaz yatp kalkmaktan; huzursuz hac, sefer meakkatinden; huzursuz oru, dilin damana yapmasndan ibarettir. Huzurdan maksat edebdir. (Kenan Rif, Sohbetler, s. 50) Bir kimse zahiren abdest almakla bedenini temizlemi olur. Halbuki gnahlardan korunmak ve temizlenmek iin lzm olan su, ibadet ve hayr ilemektir. Kalbin ve nefsin pisliklerini ve fena ahlklarn gidermek iin lzm olan su ise, Allahn ahlkyla ahlklanmaktr. Bir de srrn abdesti vardr ki, bunun suyu da msivy yani sana dnya olan balar terk etmektir. te, insann abdesti byle olmaynca yani ak ve muhabbet emesinde ykanp drt tekbiri bir etmeyince, hakiki olarak sem yaplm olmaz. Drt tekbiri bir etmek nedir, denilirse, dnyay terk, ahireti terk, varl terk ve terki de terktir. Bu abdesti alp fena (yokluk) mertebesini bulduktan sonra, nasl istersen yle hareket et. nk o vakit amelinde cehil ve fiilinde de gnah yoktur.

te bu mertebe Allahla seyir mertebesidir ki, her eyde ikiliksiz Allahla olmaktr. Yani: Kurb- kbe kavseyni ev edn mertebesi budur. (Kenan Rif, Sohbetler, s. 381) Abdestlerini alan semzenler, canlar, ba keserek semhaneye girerler, kdemlerine gre kenarlarda dizilerek yerlerini alrlard. En kdemli yer, eyhin postuna en yakn olan yerdir. Semhanenin giri kaps ile tam kardaki krmz post arasnda var olduu kabul edilen bir izgi, semhneyi iki yarm daireye bler. Hatt- istiv denilen bu izgi, mevlevlerce kutsal saylr ve asla zerine baslmaz. Adeta srt- mstakmdir. Semhanede Hatt- stivnn balangc olan noktas, yani eyhin bulunduu yer Mutlak Varlk lemini, bunun tam karsndaki, yani Hatt- stivnn biti noktas nsan Mertebesini simgeler. Srt- mstakme insan olarak girilir, Allahta yok olarak klr. Hatt- stiv bu ekilde sem yaplan alan iki ksma ayrm olur. Mutlak Varlktan nsana inii simgeleyen kavis, grnen maddi leme; insandan Mutlak Varla k simgeleyen dier kavis, grnmeyen manevi leme iaret eder. Buna seyr-i slk denir. Mevlevlikte tevhidin merkezi ve Hz. Mevlnnn makam saylan Post, Hz. brahim zamanndan beri kullanlagelmektedir. Bilindii gibi snama mhiyeti arzeden ilh bir ynlendirme ile, Hz. brahimin, olu smaili kurban edecei esnada, Allah tarafndan, Cebrail vastasyla bir ko gnderilmi ve brahim, o kou kurban etmiti. Sonra brahim o koun postu zerine oturmu ve namaz klmt. brahimden sonra smaile de peygamberlik verilmi, smail de mezkr posta oturmutu. Daha sonralar tarikat bykleri, postu mnev makam sembol olarak benimsemiler, onlar da posta oturmular. Post, Allahn kmil insandaki tecellisinin madd ifadesidir. eyhin postu kzl renkte olur. Gne gurub ederken kzl renge brnd ve Hz. Mevln da gnein gurub ettii sralarda Hakka vasl olduu iin kzl renk vuslat rengi olarak benimsenmitir. lmn, ahirete dou ve ahiret gerei ile bir araya geli inancyla da kzl renk, ayrca bir zuhur ve tecelli rengi saylmtr. Gne doarken de sem kzl bir renk alr. kinci doum sembolize edilmitir. Drdnc blm, Sultan Veled devridir. eyh ve btn semzenler ilerinden Allah diyerek, ellerini kuvvetle yere vurup ayaa kalkarlar. Devr-i Veledye balamak zere bu kalk lmden nce Sr sesiyle dirilmeye, ihtiyr lmden, benlikten, grece varlktan syrldktan sonra Gerek Varlkta hayat bulmaya ynelmenin simgesidir. Bu lm ar arzu ve isteklerden syrlarak, her eyden memnun olma derecesine ulamak bylece dnyada cenneti bularak, Allahn huzurunda olmak ve cennette sabit kalmaktr. Bu lm isteinin insandaki dou hali sur sesiyle balar. Dnyadaki sur sesi mridin Yolcu nereye gidiyorsun? diye sesleniini duymaktr. Yolcu bu hitab duyar, titrer ve der ki; Her eyim var ama ben mutlu deilim, peki huzuru nerede bulacam? Buna rt yani blua erme denir. Sonra kendinden daha stn bir varln ona hkmettiini hissetmeye balar. Buna iman denir. Sonra o varln stnln ve kendi hiliini idrak eder buna tvbe denir. Daha sonra Allah onu sever ve hadis-i kuds de dendii gibi; Kul nafile ibadetlerle Allaha yaklanca Cenab- Hakk sevgisini onda baat klar. Kulun zahiri ve batn Hakkn nuruyla boyanr. Onunla iitir, Onunla grr, Onunla konuur, Onunla yrr. Bu an beerin insan olma ve srt- mstakme giri andr. Allahn da ondan tecelli etmesi andr. te sem bu makamlarn tamamlann anlatr. Devr-i Veled, semzenlerin birbirine kere selm vererek, bir perevle dairev yrydr. ekilde gizli, ruhun ruha selmdr... Sem meydannn sa tarafndan post hizasna gelen semzen, Hatt- stivya basmadan ve posta srt evirmeden dnerek karya geer. Bylece arkasndan gelen semzenle kar karya gelir. Bir an gz gze gelen iki dervi, ayn anda ne doru eilerek birbirlerine ba keserler. Buna Mukabele denir. Hatt- stivnn Mutlak Varlk lemini simgeleyen bu noktasnda yaplan niyazla Allahn nsandaki zuhuru takdis edilmi olur. Postun tam karsnda Hatt- stivnn sem meydann kestii noktaya gelen dervi burada da ba keser ve Hatt- stivya basmadan yryne devam eder. nc devrin sonunda eyh efendinin posttaki yerini almasyla Devr-i Veled tamamlanr. Mutlak Varlktan karak lemde, canszlar, bitkiler ve canllar leminde seyir etmi olurlar. Bu devirler, eyh denilen mnev terbiyecinin rehberliinde Mutlak Hakikati ilmel-yakn olarak bilii, aynel-yakn olarak gr, Hakkel-yakn olarak da Ona erii sembolize eder. lmel-yakn Hz. Musann makamdr ki Allah ilimle bilmeyi anlatr. Bu yce makamda o yce sultan Ya Rabbi bana kendini gster! diye istekte bulunmu ve bilgisinin ona yetmediini iln etmitir. Allah da onun bu isteini kendisine bir mrit gndererek (Hzr), btn ilimlerin tesindeki ilmi reterek (ilm-i ledn) onu cevaplandrmtr. Musa sa makamna ykselerek bildii eyleri grmeye, yani ruhunda hissetmeye balar.( boyutun tesi). Grmenin sonu, sevdiinde yok olmak devri Hz. Muhammed makamdr. O kadar Allahn emrine tbi olmutur ki normal bir insan gibi hayatn srdrmtr.

Kudmzenbann Devr-i Velednin bittiini ikz eden vurular ile neyzenba ksa bir taksim yapar ve yin alnmaya balar. Semzen zerindeki siyah hrkay (yokluk) kararak, sembolik olarak, hakikate doar; kollarn balayarak bir rakamn temsil eder. Bylece Allahn birliine ehadet eder. Semzenler tek tek eyhin elini perek izin alr ve sema balarlar. Sem, her birine selm ad verilen drt blmden oluur ve semzenba tarafndan idare edilir. Semzenba, semzenlerin dnlerini kontrol ederek intizm temin eder. 1. 2. 3. 4. Selm, insann kendi kulluunu idrak etmesidir. (eriat) Selm, Allahn bykl ve kudreti karsnda hayranlk duymay ifade eder. (Tarikat) Selm bu hayranlk duygusunun aka dnmesidir. (Hakikat) Selm ise insann yaratltaki vazifesine yani kullua dndr. nk slmda en yce makam, kulluktur. (Marifet)

Marifet, Allahn mnsn hissettikten sonra bu mny Kuran gibi srlar iinde halka anlatabilmektir. Bu yzden anlatlanlar herkes kendi idrakiyle anlar ve anladm zanneder. eriat, dinin amel ile ilgili ahkm ve zhir ksmdr. Vcuttaki ten gibidir, insan korur. Hakikat, dinin ii, z ve gereidir. Tarikat, eriatten hakikate giden ve gtren yoldur. Marifet ise dinin srlar ve mahiyetidir. Marifet, hakikate ulatktan sonraki hal olup tecelli eden esrr- ilhyenin yaanmas ve srlarn saklanmas edebine de riyettir. Hz. Mevln, eriati muma, tarikati mumla yol almaya, hakikati varlacak yere ve maksada ulamaya benzetir. Marifet ise, maksada ulaldktan sonraki din yaantnn muhafazas ve gereinin yerine getirilmesidir. Drdnc Selmn balamas ile postniin yani eyh efendi de hrkasn karmadan ve kollarn amadan sema girer. Postundan sem meydannn ortasna kadar dnerek gelir (semhanenin bu merkez noktasna Kutup Makam denir) ve yine dnerek postuna gider. Buna Post Sem denir. Buras Mevlnnn ve Onun yolunu temsil eden kiinin, baka bir deyimle Hakikat-i Muhammediyyenin vrisi olan Kutbun makamdr. Mridin semya katl, kullua dnn sembolize eder. Bu arada 4. Selm bitmi, Son Perev ve Son Yrksem alnm, son taksim yaplmaktadr. eyhin posttaki yerini almasyla Son Taksim de sona erer ve Kuran- Kerimden bir blm yani Ar- erif okunur. Son dualar, Allahn ad olan Hu nidalar ile son selmlamalarla Sem Treni sona erer. eyh sa ayakla girdii Semhaneden sol ayayla karak haremine ynelir, sonra semzenler ve mutrp da eyh postunu selmlayp semhneyi terk ederler. Sem, enbiyadan miras olarak kalmtr. Sem bir raks deildir, yle bir haldir ki insan o halde kendi varlndan geer; elini, ayan ve akln kaybeder, tamamiyle mahvolur, ite nbvvet de budur. Tanr Kuranda: Onun Tanrs daa tecelli ettii vakitte, onu para para etti ve Musa da bihu olarak yere yuvarland (Araf, 143) buyurmutur. Peygamberi (s.a.v.) bir yaygya sarp eve getirirlerdi. Bununla beraber her grdnz sema deildir, asl sema, kendinden gemektir (Sultan Veled, Maarif, sf: 207). Kaynaklar Ahmed Ik Doan, Osmanl Mimarisinde Tarikat Yaplar Kenan Rifai, Sohbetler Samiha Ayverdi, Abide ahsiyetler Sultan Veled, Maarif ems-i Tebrizi, Makalat Turul naner, Sema Adab