Islamcilik Devrim Demokrasi

slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda
slmclk:
Devrim ile Demokrasi kavanda
www.derindusunce.org Fikir Platformu
1
Bu kitap Derin Dnce Fikir Platformunun okurlarna armaandr. www.derindusunce.org
www.derindusunce.org
Fikir Platformu
Fikir Platformu
Fikir Platformu
indekiler
nsz ....................................................................................................................................................... 7 sim ile slm Arasnda Muhafazakrlk (Cemile Bayraktar) .................................................................... 8 Mslmanlar Paradan an-Namaz m? (Mehmet Ylmaz) ..................................................................... 12 Organik dinimi geri istiyorum! (Ekrem Senai) ....................................................................................... 16 Mslman lke mi, Mslmanca lke mi? (Mustafa Akyol) ................................................................ 18 Tek Bir Doru Yok mu? (Mustafa Akyol)................................................................................................ 20 Ali Bula Hi Melek Grm Mdr? (Cemile Bayraktar) ..................................................................... 22 slam ve zgrlk: Var m Bir sorun? (Mustafa Akyol) .......................................................................... 26 Mslman Futbol Hastas Olur mu ? (Mehmet Ylmaz) ........................................................................ 28 Yeni nsan Kendinden Kovduran Meyve; zgrlk(Cemile Bayraktar) ................................................ 31 Bir Zihin Durdurucu Olarak Ilml slam (Mustafa Akyol) ................................................................... 37 Ya Mslmansn Ya Milliyeti! (Ufuk Cokun) ....................................................................................... 39 slam Gelenei Mslmanlara Yeter de Artar m? (Mustafa Akyol) ...................................................... 42 Karamsar Mslman olur mu? (Mehmet Ylmaz) ................................................................................. 44 Msrda Yklan Neydi? (Ahmet Cem zen)........................................................................................... 50 slmclk: Devrim ile demokrasi arasnda(Mehmet Ylmaz)............................................................... 53 ran slam Devrimi ve mam Humeyni(Cemile Bayraktar) ..................................................................... 58 randan karlacak ders: Dine Dayal Demokrasi Olmaz! (Mustafa Akyol) .......................................... 65 rana bir haller oluyor ama (Cemile Bayraktar) ................................................................................. 67 ran: slamc Devrim Laboratuar (Yusuf Tanrverdi) ............................................................................. 70 Humeyniyi ve Humeynizmi sevmek farz mdr? (Mehmet Ylmaz) ...................................................... 74 Drt Zindann Tek zgr Olarak Ali eriati (Cemile Bayraktar) ........................................................... 78 Cihan Aktala Gerek ran ararken(1) ................................................................................................. 88 Cihan Aktala Gerek ran ararken(2) ................................................................................................. 93 Cihan Aktala Gerek ran ararken(3) ............................................................................................... 100 Mslman devlet olur mu ? (mit Akta ile dobra dobra) ................................................................. 107 Kenan amurcu ile slam ve Modernizm zerine(Cemile Bayraktar) ................................................. 116
5
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda Suudi ampanyas ve Dayatlan Dinin Sahtelii (Mustafa Akyol) ........................................................ 124 Muhafazakarlk Bir Siyasi deoloji midir? (Mustafa Akyol) .................................................................. 130 Mcahid Abi, beni bildin mi? (Cemile Bayraktar) ................................................................................ 132 Hukukun stnl olarak eriat (Noah Feldman) ............................................................................. 135 Malezya m Demitiniz? (Mustafa Akyol) ............................................................................................ 144 Qua Vadis mmet? (Cemile Bayraktar)............................................................................................... 146 Sezai Karako (Kbra Nur Ayar) ........................................................................................................... 162 Hocaya Sadakat Kimin erefi? (Mustafa Akyol) ................................................................................ 172 Milli Gr, slami Gr Olabilecek mi? (Mustafa Akyol) ................................................................ 174 Bugn Ergenekonun son umudu SPdir (Ufuk Cokun) ..................................................................... 176 slam ve Liberalizm: atma m birlii mi? (Mustafa Akyol) ............................................................ 179 Din mi Elden Gidiyor, Gelenek mi? (Mustafa Akyol) ........................................................................... 182 Allahn Enstrman Olmak (Mustafa Akyol) ....................................................................................... 184 Amerika, slam ve Biz (Mustafa Akyol) ................................................................................................ 186
Fikir Platformu
nsz *...+ Hakikatin muhatab insanlardr, devletler deil. Hakikat bir iktidar sylemi olamaz ve bir iktidara uyruklatrlamaz. Nitekim u anda ran rejimi devrimci niteliini yitirdii gibi, uygulad abartl ve akl d basklarla da, insanlar giderek slam d araylara itmekte. Ayn eyleri Osmanlda ve tersinden Trkiyede de yaamadk m? Byle diyordu mit Akta kendisiyle yaptmz rportajda. Mslmanlar modern bir dnyada Mslmanca yaamann yollarn aryorlar Trkiyede, iranda, Msrda ve Avrupada, Amerikada... Kh demokratik yntemler kh devrimler, isyanlarla. Bu aray bir ok faktr hesaba katmay gerektiriyor nk bir ok ey deiti 1400 yldr: Teknoloji, ekonomi, toplumsal hayat. Mslmanca yaamak iin devletin de Mslman olmas m gerekiyor? Bu o kadar net deil. nk slmn gerei olan kstlamalar insan en bata kendi nefsine uygulamal. Ad slm devlet konsa bile din mecburiyet ve yasaklarn kanun gcyle uygulanmas vatanda ocuklatryor ister istemez. Dahas iyi-kt ayrm yapmak, iyiden yana tercih kullanacak cesareti bulmak gibi insan gzellikler devletin elinde brokratik malzeme haline geliyor. 21ci asrda Mslmanca yaamak iin slmn zne dair olan, deimezleri koruyup son kullanma tarihi gemi geleneklerden kurtulmak kolay olmayacak. AKPyi iktidara tayan fikr yapy, Demokrasi slm ilikisini, ran ve Milli Gr sorguladmz bu kitab ilginize sunuyoruz.
Fikir Platformu
sim ile slm Arasnda Muhafazakrlk (Cemile Bayraktar) Muhafazakar, kk olarak muhafaza etmekten gelir. Kelime anlam olarak sahip olduunu muhafaza etme, koruma, devam ettirme anlamlarna gelir. Muhafazakarlk, kavram olarak, ideolojik olarak, sacdr ve deimek istemeyen anlamlar ifade etmesi nedeniyle sol ideolojiler tarafndan da eletirilir. Yahut soldan eletiri alan bir kavram olarak sa olmas, koruma, muhafaza etme anlamyla liberalizmle de eliebilir. zetle tanm ak ve anlalabilir olsa da kavramsal tanm i ie giriler sonucu ok net deildir. Muhafazakarln kelime yahut kavram anlamndan deil daha ok bir yntem olarak i grrlnden bahsetmek istiyorum Trkiye kesinlikle muhafazakar bir lke Sol tandansl, ac verici bir sonu olarak Kemalizmin uzun yllar hkm srd Trkiyenin taban din merkezli muhafazakar, tavan (eliti) ise laik merkezli Kemalist ve muhafazakardr. Yani tavanndan, tabanna muhafazakar bir lkede, birbirine kart olsa dahi, yntemleri ayn olan, muhafazakar yntem kullanan ounluun etkisinde bir sistem mevcuttur. Muhafazakarln etkisiyle, elindekini kaybetme, muhafaza edememe endiesi tayan tm kesimlerin bu durumu, 80 yldr ayn izgide yryen statkonun da halen i grr olmasnn nedenidir. zetle; bir dnme yntemi, bir sylem, bir tabu olarak muhafazakarlk demokrasi aleyhine, olumlu manada deiim aleyhine en byk problemimiz.
8
Fikir Platformu
Muhafazakarl, dindarlk ile harmanlayanlar olduu gibi tam aksi bir kavram olan laiklik ile harmanlayanlar da var, nk tuttuunu brakmayan, braktnda her eyini kaybedeceine inanan kesimlerin, sarld kavramlar kadar, o kavramlarn devamll adna kullandklar yntemler de nemli. Korkutulmu bireylerin yeknde ounluk olduu bir lke olarak Trkiye, ideolojilerin yahut kltlerin dnda baka bir eye eilmenin dahi tehlike olaca inancyla bu yntemin can bulduu bir yer. Ve bir yntem olan muhafazakarlk, korkutulmu ve endie hali zere braklm bireylerin can simidi. Yanlmyorsam, geenlerde Ahmet Altan da muhafazakarlk ve dindarlk anlam ayrm zerine yerli yerinde bir yaz yazmt. Bir dindar olarak, muhafazakar kesimle ayn anlamda anlmaktan rahatszlk duyduum iin ayn konuyu daha detay incelemek istedim. Muhafazakarln bulat her kavram anlamndan nem ve deer yitirir. Mesela Trkiye dindarlarnn ounluu muhafazakardr ve bir ekilde bu muhafazakar illetten kurtulamama hastal, aslnda dindarln isel bir rme yaamasna neden olmaktadr. Daha ak ifade edecek olursam; Trkiye dindarlarnn muhafazakar yntem ve etiket-isim edinme gibi modern yntem ierisinde kan kaybediyor olmas realitesi nmzdeki en byk ykc etkendir. Bu kayplarn grnmeyen yahut glgelenmi hali ile szmas sonucu, somutlamamas sonucu, bu byk gedik bir trl hak ettii ekilde eletiri almamtr. Batan ifade edeyim ki, bu alma yapc manada tespitlerden ve yapc eletirilerden oluturmaya altm bir almadr. Muhafazakar dindar, dindar deil; Liberal yahut Solcu dindar dindar deil, bunlar slam deil nevinden bir eyler sylemeye almyorum. Zira bu sylem Allah- alemdir, Allahn alandr ki burada sz syleme hakk kimsede deildir. Tekrar konuya dnecek olursam; muhafazakar, ideoloji yanls, laik, geleneki, devleti gibi n adlar, n isimler edinen Mslman dindarlar, modern ve muhafazakar pota ierisinde farknda olmadan zlerinden kaybederler. sim edinme hevesi slam olma hevesini iten ie rtr. Bu nedenle sim ile slam arasnda kalm birey, isme odaklanmken, gzleri perdelenir ve slamdan yitirmeye balar zira insann hacmi bellidir, belli bir hacmin zerinde kavram i edemez, stelik bu kavramlar kesinlikle birbirine karma zellii gstermiyorsa, ortaya somut, net, i grr bir ey kmaz. Daha somut rneklerle ifade edeyim Malum, 19 Ocakn yldnmnden geiyoruz. Ben bir dindar olarak, olmas gerektii gibi Hrant Dinki lm yldnmnde anyorum, stelik kardeim diyerek anyorum. nk karde karndatan gelir ki, ayn karndan kanlar, bir baka manada ayn yerden, ayn kaynaktan fkranlar, ayn kaynakta yaayanlar ifade eder. Evet, bu manada Hrant Dink bir Trkiyeli olarak, ayn toprakta yaadmz biri olarak bizim kardeimizdir. Bir baka manada ise bir dindarn devi, ounluun Mslman olduu bir corafyada aznlktan birinin can, bir masumun can haksz yer alnmsa, bu zulme dur demekten geer ki bu da dinen bir zorunluluktur. Gelin grn ki, iler byle yrmyor. Ortada ok irkin ve anlalmaz bir tablo beliriyor; kardelik sadece din iledir, bu topraklar kimse blemez, amma da Hrant oldunuz, reklam peindesiniz, baka
9
Fikir Platformu
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda ldrlenler yok mu, sen ban rtsen ne olur, nasl Mslmansn, bizim llerimizin mezar yokken sen Hrantn katilinin peine mi dtn? vs. vs.
Bir baka rnek yine gndemden geliyor; Dantayn ALES Snavnda bartlleri snava almamas. Gelin grn ki, neredeyse 14 yldr Allahn bir emri olan barts yasa srecinde binlerce Mslman kadn zulme maruz kalyor ancak zalim olan devlet organlarna caydrcl olan bir eletiri, bir tepki, yukarda Hrant Dink konusunda gsterilen din meneili(?) tepki gsterilmiyor. Yani isim olarak slam ad alm bir organizma, cayr cayr laik dayatma ve zulm yaparken isme taklan ve slamdan kaybeden dindar(?) birey bir yaptrm uygulamyor, yutkunuyor ama konu canna kylm bir Ermeni olduunda, beynine kaznm bir isme taklp slam adna, slama neredeyse zulmederek tepki, fke, nefret gelitirebiliyor. Mevcut tabloyu grebildiniz mi? simlerin ykclnda zn kaybeden dindarlarn(?) zulme gz yummalarnn nedeni sadece bir isim Ve sim ile slam arasnda ortaya kan sonu sadece isim; Trk Mslman. Tm bu tabloya bakarak, muhafazakarln din temeline dayandranlarn aslnda dine kar bir hassasiyet, bir koruma gstermemesi karsnda dinle temelde hibir yaknl olmayan isimlere sk sk sarlyor, onu muhafaza etmeye alyor, bir de bu eylemini din ile temellendiriyor. sim ile slam arasnda slam, isme kurban ediyor, stelik yaptn bir yanl gibi grmek yle dursun, bunu dinden dolay yaptn zannediyor, neredeyse bir ibadet gibi kutsuyor, muhafazakarlayor. Tm bunlar zerine, sol argmanlar dine birebir rttrenler yahut Liberalizm ile slamn uyumluluuna dair trl aklamalarda bulunanlar, snr aanlar muhafazakarlamyor ama yine isim hipnozunda, slamn znden yitiriveriyorlar, modern, kader tayin edici, kurgucu olabiliyorlar. te tam burada konuya slamclk giriyor Esasen anti-modern bir kavram olan slamclk maalesef bu minvalde, kurgusall, kader tayin edicilii, dnyevi iddialar etkisinde, modernleiyor, eletirdii eyin ynteminde erimeye balyor ve slamclk da isim odaklanmas sonucu -ismine ramen- slamn znden, slamdan farknda olmakszn kaybediyor. Nereye geldik? Nedir bu, hiilik mi, ret ettiimiz- eletirdiimiz bu kavramlarn yokluundan sonra ortada ne kald ki? diyecek olursanz ksaca zetlemeye alaym slam kendi bana zaten bir isimdir, ek bir isme ihtiyac yoktur. Yani slam bir teslimiyet olduu gibi bir temsiliyettir de. Bu nedenle ek bir argmana ihtiya duymamaktadr. Ek argmanlar elbet olabilir ancak ek argmanlar onu zenginletirmez, deerinden drr, zira zenginlemeye muhta deildir. Liberallerin, Solcularn, slamclarn ve bu isimler altndaki daha kk balklarn yani trl isimlerin kendini temsil ettii bir dnyada, herkesi bir isim temsil ederken, bu isimler bir sylem olurken tm bunlardan yaltlm, izole olmular kim, nasl, hangi isimle temsil edecek, diye soracak olursanz; izah olunan gibi, slam dindarlar doal, kurgusuz, isimsizken dahi bir varl olan bir kaynaa balanmlardr. Ne bir temsiliyete, ne de ek bir isme ihtiyalar yoktur, yineliyorum; isim ile
10
Fikir Platformu
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda slam arasnda, slam dindarlar, modernizmden ve bir nevi kart muhafazakarlktan yaltlm bir halde bir temsiliyete zaten sahiptirler i odur ki, bunu grebilsinler.
Fikir Platformu
11
Mslmanlar Paradan an-Namaz m? (Mehmet Ylmaz) Gazl Hazretleri Ahiret Kitabnda okumutum sanrm. Krlkle, yoksullukla ve servet ile imtihan edilen, kr/fakir/zengin olarak yaam ve Cennetlik olmu mminlerden bahsediyordu efaat meselesinde. Bu byk alime gre zenginlik Mslmana yasak deildi ama her nedense Trkiyede yeil soslu bir komnizm rzgr esiyor zaman zaman. Korkarm (fikirleri) son kullanma tarihini gemi mteyeddin(?) yazarlar var memlekette. 1200l yllarda yaadklarn vehmediyorlar ve bu vehmi btn Mslmanlara da dayatmak istiyorlar. Para ile ve teknoloji ile kavgal bu insanlarn iyi niyetlerinden phem yok ama artk biri onlara 21ci yzyla getiimizi sylese iyi olacak. Hatta endstri devriminden souk savan bitiine kadar hzlandrlm bir update yaplmal. Neden? Gn gemiyor ki zengin Mslmanlar hedef gsterilmesin hatta cehennemlik iln edilmesin. Haftada bir ka kez mcahitler neden mteahit oldu? gibi bir slogan forward kabilelerini titretiyor. Arkasndan bir ayet ve hadis yamurudur balyor: Servet ymayn, yanarsnz mealinde. Ya da en popler olan: Komusu aken tok yatan bizden deildir. Yaw ne kolaym sosyal dayanma, adalet, ekonomi! Keynesi, bn Haldunu, Adam Smithi, Karl Marx, Gilbert Simondonu, Georg Simmeli at pe. Hadis EZBERLEMEK yeter sana. Gm kafan kumlara.
12
Sevgili Mustafa (Akyol) gzel bir yaz ile cevap verdi bu akl almaz krle. Daha dorusu Mslmann birey olarak ahlk sorumluluuna iaret etti ve bu sorumluluun devlete aktarlmasndaki anlamszl gzler nne serdi. Liberal deilim ve bu fikir geleneinin zayflklarn Liberalizmin Kara Kitab isimli ortak almada anlatmtm. Ancak liberalizme ya da kapitalizme kar kmak uuruna ayet ve hadisleri slogan haline getirilmesine, bu yolla akln ve ilmin pe atlmasna gz yumamyorum. Gelelim (fikirleri) son kullanma tarihini gemi aydnlarmzn idrak etmekte zorlandklar eylere. Bu insanlar para ile ilgili OK MHM bir ka gerei anlamyorlar: 1. Para bir akittir, verilmi sz, yemin gibidir. Para Gven dediimiz, Emniyet dediimiz eyin cisimlemi halidir. Deve kemii, ceylan derisi, kt paras, metal ya da bilgisayarda bir ka bayt olsun fark etmez. 2. zerinde yazl olan deer cismin deerinden fazla olan eydir para. Bunun garantisi deerin deneceini taahht etmi bir tccar ve/veya bir banka ve/veya bir devlet olmaldr. 3. Para takas ekonomisine alternatiftir. Bunun hem iyi hem de kt sonular olabilir. reticiyi, tccar ve tketiciyi devletin basksndan koruduu iin insanlara serbestlik kazandrr. Hatta devlete bask yapabilmek iin halkn elinde bir g haline gelebilir. Para orta snfn varolu koullar arasndadr. (Dikkat: Serbestlik ve zgrlk ayn ey deildir. Bkz. Hayvan Serbesttir, nsan zgrdr) 4. Para kendi bana bir arzunun hedefi olabilir. Yani insanlardaki hrs krkleyebilir. nsan paraya doymayan, yedike ackan bir canavara dnebilir. (Bkz. Liberalizm ahlkszdr balkl blm, Liberalizmin Kara Kitab) 5. Para gtr. Bu saydm zelliklerinden tr cebinizdeki her kuru toplumun dier fertleri zerinde elde ettiiniz bir ipotektir. Ateli bir silah, kaslarnzdaki kuvvet, zel yetenekleriniz ya da salnz, etkili-yetkili tandklarnz gibi para da bir gtr. Kt ya da iyi amala kullanlabilir. 6. rade sahibi olan insandr. Btn gler gibi Paray da insan ALLAHn rzasn kazanmak iin kullanabilir. Ya da tam tersini yapabilir. 7. Parann kendi bana ktlk retmesi imknszdr. Ama insanlar para ile dzgn ya da sapk bir iliki iine girebilirler. Zaten Cennet ve Cehennem insanlar iin vardr. Jaguar marka bir arabann, krklerin, prlanta yzklerin Cehenneme gitmesinden bahsetmez alimler! zetle Mslmanlarn para (=g) kazanmalarna kar kmak samadr. Mesel nkleer silahlanma yarnda ABDnin, Rusyann binlerce, Fransa ve ngilterenin yzlerce nkleer bal varken rann nkleer silah yapmasna kar kmak ne kadar sama ise Trkiyenin ya da Trklerin zenginlemesine kar kmak da o derece samadr. Yaznn banda gaflet iinde olduunu sylediim insanlarn sadece para ile deil teknoloji ile de kavgal olduklarn syledim. Bu iki kavgann ilikili olmas sebebiyle szlerimi teknolojiden bahsederek bitireceim.
Fikir Platformu
13
Komusu aken tok yatan bizden deildir hadisine dikkatimizi younlatralm. Komuluk kavram bizi iki eit menzil ile kar karya brakyor: 1) Grebildiklerimiz (=bilebildiklerimiz) 2) Yetiebildiklerimiz. Eskiden her ey daha kolayd belki. Bir an iin 1200lerde yaadnz farz edin. 40 haneli bir kydesiniz. Atnz var, ok ve kl kullanmay biliyorsunuz. A komularnzla ekmeinizi paylamak, atnzn gidebildii yerlerde, okunuzla, klcnzla zulme kar direnmek sizin deviniz. 5-10 km apnda bir dairenin merkezindesiniz. Hak ve devleriniz fiilen burada ifade buluyor. Gelin imdi 2011 Trkiyesine. Byk bir ehirde, 10 bloklu bir sitede, 12 katl bir binada oturuyorsunuz. Her katta 4 aile var. Yani 10 X 12 X 4 = 480 aile ile komusunuz. Sabah kp akam geldiiniz iin komularnzn adn bile bilmiyorsunuz. Akam Derin Dnce sitesine girmek iin PCnizi atnz. IHH yardm derneine yaptnz ba iin teekkr eden bir mesaj geldi. Sudanda Fatima isimli bir kadn sizin yolladnz 40 dolar sayesinde katarakt ameliyat olmu, yeniden grebilecekmi. Ekte kadncazn ameliyattan sonra ekilmi bir de fotoraf var. Bir sonraki e-maile bakmak zere tklyorsunuz. Belki u anda hemen yan dairenizde birileri alk ekiyor. Haberiniz yok. Ama Filistinde ldrlen bir bebein fotoraf ekrannza geliyor. Tyleriniz rperdi. Olayn zerinden bir saat bile gememi. Grebildiiniz insanlk menzili internet ile snrl. Yani snrsz. Gcnzn yetebilecei menzil? Teknoloji ile snrl. Yani snrsz. 1.5 milyar Mslman olmak zere toplam 6 milyar insan ile komusunuz. Milyonlarcas a yatyor. Milyonlarcas zulm gryor. Rahat uyuyabilecek misiniz bu gece? Hl bizden misiniz? Ne oldu? 1200l yllar ile fark nerede? Nedir teknik? Teknolojideki ilerlemeler neden bizim ahlk ykmz arttrd? Teknik unsurlar insan bedeninin da doru uzants, protezidir. Kzgn yada brek kzartrken tuttuunuz maa ile balar teknoloji. Elinizin yetmediine yeter. Drbn, teleskop Bunlar gznzn menzilini arttran eyler deil mi? TV ya da internet? Bilebileceiniz dnya bymedi mi bunlarla? 510 km deil artk mesuliyet emberiniz. 40 bin km uzunluunda, Ekvator kadar. Hounuza gitse de gitmese de dnya vatandasnz. Eer Marsta bir koloni kurulursa gne sistemi kadar olacak sorumluluk emberiniz. Marsta bir zulm yaplrsa en azndan kalbinizle direnmek zorundasnz. slm bunu emrediyor. Teknoloji ve Para kskacnda modern insan. Gzleri ve elleri btn dnyaya yetiebiliyor. Ktlk ve iyilik hep vard. Ama eskiden bir ok atm kadar olan menzil bugn dnyann kendisi kadar. Romanyadaki oteller plak ocuklarn fotoraflarn yolluyorlar mal ve hizmet tantm yaparken. Serbest piyasa kurallar ile iliyor fuhu. Arnavutluktan gelen kzlar Parisli fahielerin kr marjlarn dryor. Arz-Talep meselesi. Evltlarn internetteki tehlikelerden korumak isteyen bir dernein verilerine gre 11-18 ya aras ocuklarn te biri cep telefonlaryla pornografik grnt dei-toku ediyorlar. Fakat asl dikkat ekici olan yolladklar fotoraflarn kendi resimleri olmas! Eskiden
14
Kty arayp bulmak gerekiyordu. Artk o cebinizde, evinizde. Kapy dahi almadan giriyor ieri. 12ci asrdaki yntemlerle ocuk bytebilir misiniz? Netice olarak Muhafazakr Mslmanlar neyi muhafaza edeceklerini yeniden dnmek zorundalar. Ne paray ne de teknolojiyi dman / eytan vb iln ederek bir yere varlamaz. Toplumlarn, devletin ve tabi insanlarn Para ve Teknoloji ile kurduklar ilikilerin vasf iyi ya da kt olabilir. Tpk gemite olduu gibi. Bunun iin diyorum, ayetleri, hadisleri sloganlatrmayalm diye. En byk fener, baka byk yok der gibi, ayet ve hadis frlatmayalm okurlarn suratna. Bu szlerdeki Hikmet tartmann, szn bittii bir hedef ya da bir son durak deildir. Dnmeye balamak iindir Hikmet. Akl uyandrmak ve uyank tutmak iindir. Gerek alim ise an dertlerine deva bulandr, kafasn kuma gmen yobazlardan hayr gelmez topluma.
Fikir Platformu
15
Organik dinimi geri istiyorum! (Ekrem Senai
Hacc istediiniz ayda yapabilirsiniz kardeim. lla kurbanda olacak diye bir art yok! Hocam bir izleyicimiz soruyor: Yazn ok scak oluyor; gnler de ok uzun oru tutmakta zorlanyoruz, Ramazan ksa gnlere alnsa da orucumuzu rahat tutsak? Olur tabi. Zaten bu kameri takvimin her yl 10 gn geriye gitmesinden oluyor Bilim ve teknoloji alannda buluumuz pek yok ama gn gemiyor ki din konusunda yeni bir icat kmasn. Televizyon karsnda merakla acaba bugn neler caiz ilan edilecek, neler haram edilecek? diye merakla bekliyoruz. Bektaiye sormular: slamn art katr? diye, Birdir! demi. Hac ve zekat siz kaldrdnz, orula namaz biz kaldrdk, geriye kelime-i ahadet kald. Ben kelime-i ahadetten de emin deilim, her an bir profesr kp byle bir ey yoktur, imann ehadeti mi olur diye ortaya kabilir. slam kolaylk dinidir diye kua evirdiler hkmleri. Bir ara ie dibi gzlkl karikatrlerden frlam bir tip kartrlard. Hayreddin Karaman, kendisi iin drt beyazdan kann, eker, tuz, un, Zekeriya demiti. Adam, kurban horoza kadar indirmiti; kadnlara da byk kolaylk salam gsler fora bir ekilde namaz klmalarna cevaz vermiti. Otel odasnda porno izledii belgelenince de ben ibret iin baktydm, vah vah ettim o kzlar grnce demiti. Herkesin nefsi, zaaflar vardr. Ama btn dinler bu zaaflarla mcadele edip arnmay hedeflemez mi? Yani din konusunda bir profesrlk sz konusu ise -ki bu ok samabunun kriteri emirlere uymak ve yasaklardan kamak konusundaki hassasiyet olmal herhalde. Rahmetli dedemin hi ilmi yoktu, Allahn buyruklarn hi sorgulamazd; ama (herhalde bu yzden) tertemiz bir kalbi vard, onun seher vakti dkt gz yalaryd benim idealimdeki din. Hi kendi kitaplarn referans gstermemiti, zaten ne bir kitab ne de reytingi vard, Allah adna konuup helalleri, haramlar eip bkmezdi, din onun haliydi, hayatyd, oturuu, kalk, nezaketi, selam, tebessmyd, efkatiydi. yi ki dedem bir ilahiyat profesr deilmi diyorum kendime, yoksa byk ihtimalle ateist olurdum.
16
Fikir Platformu
Bir baka profesr km her eyi irk ilan ediyor. Dini mzik irktir, camide peygamberimizin ismi, halifelerin isimleri olmas irktir, efaat istemek irktir, trbe ziyareti irktir, u irktir, bu irktir Zaten bir avu dindar Mslman var, onlar da mrik yapp cehenneme gnderdin mi, cennet kontenjan ilahiyatlara kalyor. Din, muhabbetle yaanan bir ey, o muhabbet eksik olunca bildikleri insann egosuna hizmet etmeye balyor. Kendi dndakileri cahiller ve gafiller olarak grmeye balyor. Alim dediin insann toplumun skntlarna zm getiren bir insan olmas gerekir. Sorun zmek yerine ortaya yeni sorunlar getiren bir insana alim denilmez. 1400 yldr kelam, fkh, tefsir, hadis, tasavvuf ilimlerinin geldii bir yer var. Yzlerce yl tartlan sorunlar yeniden stp kendi fikriymi gibi ortaya dkmenin ne alemi var? slamda musiki zerine yazlm belki bin cilt eser var. nsann derdi reyting almak, egosunu tatmin etmek deilse zaten byle tartmalara girmez. Bir dieri km srarla ibadet dilinin Trke olmas gerektiini savunuyor. Bu konuda Fatihaya mahsus fetvasnn hatrna yllardr yerin dibine batrdklar Ebu Hanifeye (RA) kymet vermeye baladlar. Murat Bardaknn byle adna kitaplar yazdn kiiyle ilgili Neyzenin bir iirini istemitin benden, bana yaz ver demitin hani, aklaym m? diye bahsettii iir nasl bir eydi bilmiyorum tabi ama Nurinin alnndaki souk terlerden ierii anlalyordu. Yine Bardak sen Trke mi klyorsun namazn? diye sorduunda kartrma benim namazm demiti. Nedir hocam bu Trke ibadet ak? Millet namaz klmak iin yanp tutuuyor da bir Arapasn renemedii iin mi klmyor? Veya namazda Trke okuyunca ayetleri daha fazla bir huu mu duyuyorsun, vallahi ben denedim huzurun, huunun bunlarla bir ilgisi yok. Azndan kan kelimelerin hangi dilde olduunun hi bir nemi yok. mam Malik (RA), namazn kabul olmas iin namaz sresince Allahn huzurunda olduu bilincinde olunmasnn namazn bir art olduunu sylyor. Ebu Hanife (Allah ondan raz olsun) ise namazda bir an olsun huzurda bulunduunu hissetmen gerekir diyor. Yani namazn hangi dilde klndndan ok hangi hislerle klndym nemli olan, yle mi hocam? Peki bu yaraya merheminiz var mdr? Neden ibadetleri severek yapmyoruz da, skntyla yapyoruz. Eksik olan nedir? Zamannda dizinin dibinde oturduunuz Hac Ahmed Kayhan dede gibi mi ibadet edelim, Yaar Nuri gibi mi? Hayr bir Yaar Nuri takntm yok Allaha kr ama Yaar Nuri stili din konusunda hassasm. Modernleme ile birlikte herhalde bir aalk kompleksiyle dinde reform abalar ba gsterdi. Fikri hayata canllk getirmek, ayetleri, hadisleri gnmz artlarnda anlamaya almak abas takdire deer. Ama iin ivisi km durumda. Ortalk mucizeleri bilimle aklamaya alanlardan tut, Kuranda matematiksel ilemlerle (o da drt ilem, Allah haa drt ilemden baka bilmiyor gibi) mucize arayanlara, evrenin srrn zdn iddia edenlerle, bize yakin geldi artk ibadet etmemize gerek yok diyenlere modernist Kuran yorumcularyla doldu tat. Bunlar pozitivist eitimle bym insanlar iin bir sre cazip gelebilir, ama din ne matematiktir, ne fizik, kimya, biyolojidir, ne de Allah, kendisinin ispat edilmesine ihtiya duymaktadr. Geleneksel dinin de uygulamada yanllar oktu ama en azndan samimiyet, muhabbet, teslimiyet vard. Ben bu ilahiyat profesrlerinden de, onlarn icatlarndan da ok skldm. Aile toplantlarnda din meselelerinin ortaya atlp tartlmasndan da ikrah ettim. lahiyat profesrlerinin bir byk zarar da bu oldu. Dinin siyaset gibi, futbol gibi, tartlacak, insann bilgisinin olmasa da fikrinin olabilecei bir alan olduu tevehhm oluturdular. Her eyin kutsalln bozdular. Artk bacak bacak stne atp i azmzla Allah, peygamber ne demek istemi muhakeme yapyoruz hi ar duymadan, hepimiz birer kk eyhlislam, birer fetva emini hangi hadis uydurma, hangisi sahih p diye gznden anlayp ayetleri engin din bilgimizle erh ediyoruz. u muhakemelerin bolluundan da dini yaamaya bir trl sra gelmiyor. Halbuki bir gzel insann dedii gibi: Din renmekle yaanmaz, yaandka renilir
17
Mslman lke mi, Mslmanca lke mi? (Mustafa Akyol) MHP yneticilerinin Karstaki Ani Harabelerinde kld namaza ne demek lazm? Ben ncelikle Allah kabul etsin diyorum. nk dnyann hi bir noktasndaki hi bir ibadetten rahatsz olmuyorum, olmam. MHPlilerin Maun Suresinde knananlar gibi gsteri iin namaz kldklarn da syleyemem. Kimsenin kalbini ap niyetine bakamam nk. Ancak MHP lideri Devlet Baheli, Ani gezisini ibadetle snrl tutmad, namaz sonrasnda yapt konumayla siyaset de katt iin iine. Bu siyasete ise sonuna kadar kar kmak mmkn; hem de, tam da Bahelinin atfta bulunduu dini adan. Demek istediim u: Baheli, Akhtamar Kilisesinin ve Smela Manastrnn yeniden Hristiyan ibadetine almasna slami bir havada kar kt. Oysa tam da slamn gereidir, hem bu kiliselerin hem de tm dier Hristiyan ibadethanelerinin serbest olmas. nk slam, Hz. Peygamber devrinden balayarak, Kitap Ehli dedii Yahudi ve Hristiyanlara sayg gstermi, onlarn din hrriyetini tanmtr. O nedenledir ki slamn fetihler yoluyla yayld Ortadou corafyasnda, mevcut kilise ve sinagoglar korunmakla kalmam, bugn arkeolojik kantlarn da ispat ettii gibi, yeni kiliseler bile ina edilmitir.
Fikir Platformu
18
slamn ilk asrlarndan sonra Yahudi ve Hristiyanlara kar tolerans ksmen azald, ama bu da siyasi sebeplerle ilgiliydi. zellikle Hal Seferleri srasnda Hristiyanla kar tepkisellik geliti. Ama Mslmanlar, o zaman bile Frenklerle (yani Avrupadan gelen igalcilerle) asrlardr birlikte
yaadklar Dou Hristiyanlarn ayrd. Kuds Hal igalinden kurtaran Selahaddin Eyyubi, Frenkleri kentten kovmu, ancak Dou Hristiyanlarn ve Yahudileri kucaklamt. Zaten Kuds ne zaman Mslman idaresindeyse o zaman zgr ve oulcu oldu; pagan ve Hristiyan idaresi altnda tektipleti. srail idaresi altnda ne olduunu ise gryorsunuz. slamiyetin bu oulculuk ilkesini srdren byk Osmanl Devleti de, fethettii topraklarda Mslmanlatrma siyaseti izlemedi; olduklar gibi kabul etti Hristiyanlar. Bir tek Yavuz Sultan Selim Hristiyanlar zorla Mslmanlatralm diye bir ara dnm, ama eyh-l slam mdahale etmi ve bunun eriata aykr olacana inandrmt sultan. Ayasofya ve Ani gibi bir ka byk kilisenin camiye dntrlmesi, istisna idi. Kural, oulculuktu. Dolaysyla Bahelinin Anadolu, Akdamarn yeniden ibadete almas ya da Smela Manastrnn faaliyete geirilmesi iin fethedilmedi sz, hem yanl hem anlamszdr. nk Anadolunun Mslmanlarca fethedilmesinden sonraki dokuz asr boyunca her iki kutsal mekan da zaten serbeste faaliyette olmutur. Bu serbestlii sonlandran ise, Kemalist Cumhuriyet ve onun laik nclleridir. Buradaki nans grmek gerek: Trkiyeyi Mslmanlardan ibaret bir lke haline getirme projesi, Mslmanca bir proje deildir. Nitekim bazlar Mslmanlktan pek de hazzetmeyen adamlarca planlanm ve yrtlmtr. Kbul; bu projenin anlalr siyasi sebepleri vardr. Osmanlnn paralanma sreci, Hristiyan unsurlarn i dman saylmasna sebep olmutur. Tehcir gibi trajedilerin, mbadele gibi talihsizliklerin sebebi, bu tarihsel artlardr. Ama bu artlarn oktan ald, yepyeni bir dnyann kurulduu gnmzde, Hristiyanlara iade-i hakta bulunmak gerekir. Bu, sadece insan haklarnn, zgrln ve demokrasinin deil, slamiyetin de gereidir.
Fikir Platformu
19
Tek Bir Doru Yok mu? (Mustafa Akyol) Eserlerinden ve yazlarndan ok ey rendiim Hayrettin Karaman hoca, geen pazar Yeni afaktaki kesinde nemli bir konuya deindi. Bir baka yazarn elbette tek bir doru yok szn eletiren deerli slam hukuku profesrmz, bunun altnda yatan sosyo-kltrel oulculuk fikrine kar kt ve tek bir doru var dedi. Bu, nemli bir konu. nk tek bir doru yok fikri post-modern dnyada genel-geer bir kabul haline gelmi durumda. Bunun demokrasi ve zgrln garantisi olduu, nk tek doruya inananlarn kanlmaz olarak otoriter sistemler kuracaklar varsaylyor. Ve sanlyor ki, senin dorun yle, benimki byle, herkesinki kendine deyince, dert kalmayacak. Oysa mesele o kadar basit deil. ncelikle tek doru yoktur fikrinde mantksal bir eliki var. nk bu grte srarc olanlar, tek doru yoktur gr tek dorudur demi oluyor. Bir baka deyile, her hakikat iddias izafidir derken, bizzat bu izafiyeti hakikat mertebesine karyorlar. Madem yle, sizi de izafiletiriverelim o zaman demek lazm, kendilerine. Pratik hayatta ise tek doru yoktur fikrinin insanl nereye gtrecei mehul. Ortaya kan baz rnekler rahatsz edici. rnein Hollandada gelien pedofili (yani ocuklarla seks) hareketi, herkesin zevki kendine, bu da bizimkisi diyor ve siyasi parti kurmaya alyor. Bugn bu var, yarn kim bilir ne kar? Bu marjinal hareketler bir yana, tek doru yoktur fikri, ideal dnya idealizmine de engel oluyor. yle ya, var olan her eyi edeer saydnzda, var olmas gerekeni brakm oluyorsunuz. Tm bu alardan ben de sosyo-kltrel oulculuk fikrine karym.
Allaha giden yollar Ancak bu fikrin bouna kmadn da teslim etmek gerek. nk insanlk tek bir doru vardr diyenlerin bazlarndan ok ekti.
20
Fikir Platformu
Geleneksel devirde bu tek doru genellikle dinle tanmlanyor ve din adna iktidar kuran teokrasiler yaratyordu. Modern ada ise dinin yerini ada grnml tek dorular ald. Aydnlanma, akl ve bilim, yahut vatan-millet-sakarya gibi Bunun Trkiyedeki mkemmel rnei, tm bu modern kutsallarn hepsini benimseyen, bir de stne koyu bir lider klt ekleyen Kemalizmdir. Bu ideoloji iin de tek doru vardr ve buna iman etmeyenler ya cahildir ya da hain. Bu dayatmaya tepki gsteren sekler demokratlarn post-moderniteye sarlmas, anlalr bir durum. Ancak Mslman zihinlerin ayn eyi yapmamas gerekir. Karaman hocann uyars bu adan yerinde. Fakat ayn Mslman zihinlerin, demokrasi ve zgrle izafiyeti olmayan bir felsefi zemin de bulmas gerekir ki, meselenin pf noktas burada. Aslnda slamiyetin zaten buna uygun bir din olduu sylenebilir. rnein ilk batan beridir ehl-i kitap diye bir kategori tanmlayarak, dier tek-tanrl dinlerde de hakikatten paralar olduunu teslim etmitir. slam ii tartmalarda ise, bir yanda tek doruyu tekeline alan Hariciler gibi fanatikler kmken, dier yanda mutlak doruyu bir tek Allah bilir, ihtilaflarmz Ona havale edip ahirete ertelemeliyiz diyen Mrciye gibi mutediller vardr. Ya da Allaha giden yollar gkteki yldzlardan daha oktur diyen Sufiler. Galiba asl mesele tek dorunun zerine ne eklediiniz. Kibir ekleyince kat bir istibdat ortaya kyor. Tevazu ekleyince de ilkeli bir oulculuk.
Fikir Platformu
21
Ali Bula Hi Melek Grm Mdr? (Cemile Bayraktar) Ali Bula ile ilk tanmam babamn kitaplar arasndan ulatm bir kitabna dayanr; olduka eski. Yzm parldatan kitaplarn znesi olarak benim iin varl gerekli bir ey. Ali Bula ile son bulumam getiimiz haftalara rastlar; olduka yeni. Kadn tasnifi yazlarnn znesi olarak benim iin yzm buruturan her ey. Referandum yorumlamasnda bulunan Bula, zgn Duru gazetesinde yaynlanan yazsnda tm siyasi tarihimizin karasn ksmen teet geiyor ve evet-hayr gndeminden konuyu kadn balna ekiyor. Mesele kadn zerinden yryor, Yeni Anayasa Paketinin kadnlara pozitif ayrmclk ieriinden olduka rahatsz. Ve szlerini fkhlara ynelttii sorular ile noktalyor. Bulan somut bir de rnei var; i istihdam sorununda kadnn almas gereinin toplumsal bir sorun olacan ve evi geindirmekle(?) ykml erkein paynn kaplaca endiesini tayor, kadnn yeri evidir gereini(?) vurguluyor. Bence yaklat noktada eksikler var, hatta birka sorum da var? mdi Bulan buradaki muhatab erkekler mi, yoksa kadnlar m? Ya da yle ifade edeyim acaba Bula kadnlarn kendi seimi olan bir konuda onlar muhatap almadan yol gstermeyi mi tercih ediyor? Kadnn almas gereini kredi kartlarna indirgemekten ekinmeyen yazar hi sosyal sorumluluk balnda kadn konusuna eilmi midir?
Fikir Platformu
22
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda Ali Bulan eksikleri Hocam, siz tm Trk erkeklerinin veba yllarndan (28 ubat) evvelindeki gibi lezzetli yemeklerin ve parldayan evlerin arzusunu tadn m dnyorsunuz? Kadnlarn kadrolu olup olmadnn bile bir tercih sebebi olduu, stelik bunu mtedeyyin (?) kesimden beylerin yapt bir realite karsnda kullandnz dil bu mudur? Hocam, siz hi 5 lira daha fazla para iin eine yalvaran bir kadn grdnz m? Ya da anlaysz ve cimri bir erkein maddi olarak ypratmasndan sonra para kelimesi duyduu an kriz geiren, paraya dokunamayan, evden kamayan, temel ihtiyalarn gideremeyen bir kadn tandnz m? Hocam, siz hi hayat boyu tecavze ve iddete maruz kalm bir kadnn srf karnn doyurduu iin boanamadna ahit oldunuz mu? Hocam, kadnlar sadece e olmaktan ibaret deil, birilerinin kz kardei, birilerinin kzyz. Siz hi barts yasa sonras okulu brakm bir kza sakallar yzn okayan bir babann sen ne ie yararsn dediini duydunuz mu, arkadanz omzunuzda alad m? Evlenecei erkein ailesine kar be eya parasn evladndan esirgeyen bir babann utandrd kz hi urad m kaleminize? Ya, bir kitap alabilmek iin yol parasn kitap lehine kullanan kzn yamurda yrd yollar kadar uzun bir yol gittiniz mi hi? Tm bu yaananlara ahit olmadnz ya da davulun sesi oraya ho geliyor. Kadn tasnifi yapmak, toplum tasnifi yapmaktan geer. Toplum tasnifi yapmak ise pozitif ayrmclk somut rneklerinin ok stnde bir eydir. Bazen bir yazar, yer yer fkh, ou kez erkei skalar ve geer gider. Uzun szn ksas imdilerde; Referanduma evet, Ali Bulaa hayr. Toplumu kalemiyle gerekli artlara, sorunlar zecek yntemlere imza atana kadar; hayr.
Cihan Akta Yahut nci iei Bazen ismini bilmediim ieklere dokunurum, isimlendirmek nemlidir bende. Tuhaf benzetmelerim vardr, yine yle adn bilmediim bir iee takmtm bu ad; inci iei. Bazen yine bu maksad yerini bulmu isimleri kadnlar iin tketirim. Babaannem mesela sabr yapraktr, Cihan Akta inci iei. yle naif, nazenin bulurum duruunu, kalemini Hayat kadn yreinde byle inci inci, iek iek iken gnlerden bir gn Cihan hanm hayatnn ran yollarndan birinde, bir davet zerine Erzuruma urar, samimi takipilerin bu davetine Cihan hanm kz ile birlikte katlr, bir kitap da davet eden dostlar, Cihan hanm ve kz bu syleiyi anlk bir karede dondurur. Sonra bu holuk bir internet sitesine haber olarak girer. Tm kara bulutlar ite o gn yansr inci ieinin toprana Haber balnn yorum ksmnda kadn tasnifi grevini kendini meru klmak adna kadn
23
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda paralayarak hak etmeyi grev bilen, szm ona dini referans alan kiiler Cihan hanmn byle bir sylei ortamnda be bey ile karlkl oturmasn knamakla girip, evladnn bann akln
knamakla bitirirler grevlerini. Toplum tasnifinden yoksun mzekker akllarn kadn tasnifi ancak yzeysel ve kusurlu fkh alglaryla mmkn. Bir kadn iiyle vurmak, iine art niyet dmek ancak acnlas hareketlerle mevcut. Bir kadn, evladn konuya ekerek knamak; en irkin tarif. Evimde nce nce Dnrken Sosyal bir gereklik karsnda gzn yumulup, dilin koar adm yrmesi sorumluluk ihmalidir. hmal kiiyi baladnda anlalabilir ancak yekne etki ettiinde bu kadar masum durmayacaktr. Bir anlay olarak iin bencesinde kadnn yeri tanmlamas kiiyi balayabilir, stelik herkesin kendi dorusunu ifade hakkn savunmamz gereken bu zamanlarda ok anlalabilir ancak yekn olarak bunun mutlak kabul edilmesi etkisi yaralayc olabilir. Mesela Ali Bulan bir hassasiyete dikkat ekmek amal olarak kulland dilin eksii Cihan hanma yaplan irkin davrann ortaya kmasna ister istemez etkidir. Bir yazar olarak Bulan kapatc ve art bir niyet gtmediini dnyorum ancak ayn Bulan bundan daha fazlasn dnmesi gerektiini dnyorum. Toplum ykld yerden yaplanr ve son tahlilde yklan yek bana kadn deildir. Yazacaksa dahi kalem bunu byle yazacak; 1. Iris Murdochun roman (Melekler Zaman) o paradoksu hatrlatr: Din adamlar bile tanrtanmaz sylevler vermeye baladnda ve dnyevi zevklere gmldne gre, meleksilik bir tarafta umutsuzca yozlamakta, rmekte olan bir eydir ama ite bu nedenle srf, meleksi durulara ihtiya duyuyor zamanmz. Dnya zevklerine daha fazla battka neeleri deil de hznleri oaltan insanlmz, grnmeyene, elle tutulmayana daha ok balyor mitlerini ve astrologlarn mutularndan medet ummaya balyor. Murdochun Melekler Zamannda vermekte baarl olduu bir dier paradoks, kadn zgrlnn anlalma ve yaanma biimiyle ilikili olarak sregiden yozlamalarn cinsler arasndaki dengeyi bozan yandr 2. Melek olmak, emaneti, kelimeleri, bilgiyi bunlarla ilgili her aba ve durumu her adan stlenme sorumluluu olmakszn, baka bir dzeyde, ktyle iyi, doruyla yanl, gzelle irkin arasnda seme yapma konumunda bulunmadan, trajediye sapma ihtimalinden uzak bir korunmuluk, bir safiyet, ve effaflkla var olmak Melek olmaya almak: Benini, zaaf ve tutkularn ykseklerde bir yere ball adna eritmek, yok etmek. Cihan AKTA - Bir Hayat Tarz Eletirisi: slamclk yahut susacak! Kalem, dilden olumlu niyet tasa dahi dkldnde bir kadna zehir olacaksa ve bu kadnlardan biri yukardaki paragraf bu zerafet ile yorumlayabiliyorsa ve dahas yayorsa; bu zehri o kadndan ve o kadnlardan, dahas o kadn zehirleyebilecek olanlardan men et.
Fikir Platformu
24
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda Ali Bulan fkhen kadnn almasnn hkmn sorduu isimlere ben de; kadn bakmakla ykml erkee den grevleri ve hatta toplumun ve o toplumun sorumluluk sahibi kesiminin zerine den ykmlln hkmn sormak isterim.
Fikir Platformu
25
slam ve zgrlk: Var m Bir sorun? (Mustafa Akyol) nceki hafta, AK Parti genlik kollarnn dzenledii slam ve zgrlk konulu bir sohbetteydim. Ondan bir sre nce Liberal Dnce Topluluunun bir toplantsnda ayn mevzu ele almt. Mesele, ke yazs ve makaleler yoluyla basnda da gndeme geliyor. Byle olmas da iyi. Ancak bence bu konudaki tartmalar bir dizi kafa karkl iinde yryor ki, bir kan ele alaym. lk kafa karkl, laikilerde. zgr birey her eyi sorgular, Allah da, dini de sorgular gibi laflar okuyoruz bazen yazlarnda. Buradan da, demek ki neymi, Mslmandan zgr birey olamazm gibi kestirme sonulara varyorlar. Ama tabii fena halde yanlyorlar. nk zgr birey, her eyi sorgulayan adam deil, neyi sorgulayacana kendi karar veren adamdr. Mutlak kukucular hari, zaten hepimiz bir eyleri sorgulamakszn kabul ederiz. (Mesela bizim alglarmz dnda maddesel bir evren olduu varsaym, insanlarn yzde 99.9u tarafndan sorgulanmayan bir nkabuldr.) Bir dindar da kendi dininin esaslarn pekl nkabul edinip zgr bir birey olabilir. Kald ki bir insann sorgulamakszn Mslman olduunu ve yle kaldn nereden nereden bileceiz? Aksine, ya sorgulaya sorgulaya glendiyse inanc? Zaten slamda imann ylesi (yani tahkiki olan) vlr.
Fikir Platformu
26
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda Dier baz kafa karklklar ise slamc kanatta ortaya kyor. Bunlardan tipik bir tanesini, bata szn ettiim her iki toplatda da duydum. Konu zgrlkten alnca yle diyenler oldu: zgrln en lsn slam getirmitir dnyaya. nk insan kula kul olmaktan kurtarmtr! Bu, kukusuz yanl bir yorum deil. Sufiler de ayn eyi sylemilerdi. bn-i Arabi, hrriyet, insann sadece Allaha kul olmas ve Ondan baka her eyden hr olmas demektir diye yazmt. Ama dikkat ederseniz buradaki zgrlk, isel bir zgrlktr. Elde edilmesi de ancak bir dindarn gnll abasyla mmkndr. Dayatmayla olmaz. Benzer bir isel zgrle, belki btn tutkularn ldrmek iin a-sefil yaayan bir Budist rahip veya ivili yatakta uyuyan bir Hint fakiri de kavuabilir. Ama ayn yaam biimleri bize dayatlrsa, bizim iin zgrlk deil, zulm olmu olur. te yandan sadece Allaha kul olarak isel zgrle kavumu olan bir insann, mstebit bir iktidarn zindanlarnda ryor olmas da mmkndr. Bu durumda onun siyasi ve toplumsal adan, yani dsal anlamda zgr olduunu syleyemeyiz. te bu yzden bireysel bir mesele olan isel zgrlk ile, siyasi ve sosyal bir mesele olan dsal zgrlk birbirinden ayr dnmek lazm. Bunlardan ilkinin bir Mslman iin slamn iinde bulunacana kuku yok. Ama dieri, yani dsal zgrlk, slamn iinde olmaktan ziyade, slam iin gerekli bir harici art. yle ya, nce ortada siyasi ve toplumsal zgrlk olmal ki, insanlar diledikleri gibi Mslman olabilsin. nce din zgrl olmal ki, din yaanabilsin. Ancak burada kritik bir nokta var: Mslmanlar, zgrlkten istifade ederken, Mslman olmayanlarn (yahut Mslman olup da dindar olmayanlarn) da ayn zgrlkten istifade etmelerine raz m? Mesela slamdan kma veya slamn gnah sayd fiilleri ileme hrriyeti var m insanlarn? Gelenee bakarsak, bu sorulara hayr dedirtecek baz unsurlarla karlamak mmkn. Peki ama bunlar dinin znden mi, yoksa iinde yorumland tarihsel artlardan m kaynaklanyor? te slam, zgrlk deyince tartlmas gereken kritik sorular bunlar.
Fikir Platformu
27
Mslman Futbol Hastas Olur mu ? (Mehmet Ylmaz) Eer ecinsellik bir hastalk ise su olamaz. Su ise hastalk olmaz. Kanser olma suundan(!) insanlar hapse atmyorsak ecinseller hakknda da dikkatli konumalyz. ayet ecinsellik denen hastaln(?) yaylmas, bulamas vb sz konusu ise cimrilik de bular, irk de bular, zina da ho grlr hale gelir, vs. Ecinsellere hcum edenlerin kendi kendilerine sormas gerek: Kalplerin iini okuyacak srl bir kudret sahibi miyiz yoksa bize benzeMEyeni lanetlemek kolay m geliyor? Gnde 4 saat futbol konumak da bir hastalktr ve bu da bular. 90 dakikalk bir ma hakknda daha balamadan ne olabilir bu mata? ve bittikten sonra o gol kaar miydi? diye 4-5 saatini gevezelikle geirebilen insanlarn ok olduu bir lkede herkes gibi yapmazsanz dlanrsnz. Okulda, i hayatnda sosyalleme sorunu yasarsnz. Trkiyede en ok satan gnlk gazetelerin iinde nemli bir ksmnn futbol odakl olmas da bu ihtiyacn(?) hangi noktaya geldiini gstermiyor mu? Demek ki futbol merak da bulac bir hastalkm. ocuunuz futbol hastas m olsun yoksa ecinsel mi? Baz Mslmanlar ecinsellii bir ktlk, gnah kayna, din iin bir tehdit olarak gryorlar. slm iin en byk tehdit ecinsellik midir yoksa futbol mu? Sorgulayalm:
Fikir Platformu
28
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda slm doru drst tanmayan genlerin Avrupa takmlarnn yedek kulbesini ezbere sayabilmesi dine uygun bir hayatn emaresi midir? Bilime, vicdana, Trkiyedeki hakszlklara, merhamete ayrlan
TV programlarna bakalm. Bunlar yayn saati ve sresi itibariyle futbol programlaryla karlatralm. Trkiye insan uykuya ve ie ayrlan saatlerin dnda ne yapyor? Ne okuyor ve ne seyrediyor? Ecinsellere ynelik yaynlar futbol ile karlatrn. Gnlk konumalarda, evde, okulda, kahvede erkekler birbirleriyle cinsel ilikiye girme plan m yapyor yoksa teknik direktrlerin, futbolcu transferlerinin dedikodusunu mu? Futbol mana giderek takm uruna cihad(!) eden, gazi(!) ve ehit(!) olmay gze alan bu insanlar zulm gren Mslmanlara ne kadar zaman ayryor? Filistine, Dou Trkistana eenistana yollanan yardmlarla ma haslatlarn, TVlerin yayn haklarndan kazandklar paray karlatralm. Demek ki Trkiye insan hazc/hedonist araylarn belden aa cepheden ok futbolla tatmin ediyor. Ve mutluluk yerine tatmini seen her insan gibi yedike yiyesi, itike iesi geliyor. Daha fazla futbol, daha fazla futbol diyor. (Bkz. nsan maymunlaabilir mi ?) indeki boluu doldurmak, lm korkusunu yenmek iin futbolsever dostlarna tutunuyor. Ahiret dncesini ertelemek iin stadyumlara, olmazsa ekran bana kouyor. (Bkz. Ahiret Kitab Gazl Hazretleri ). Ritellemi, dinlemi bizim futbolumuz Gney Amerika gibi. Haftann belli gn ve saatlerinde bir noktada toplanmak, ayn yere bakarak ayn sloganlar haykrmak, ayn erez ve birayla, 50 kelimeyi gemeyen, sonu batan belli tartmalar(!) yapmak gven veriyor insanlara. Korku matkabyla nefsinin duvarn delmek yle dursun, futbolsever sva stne sva sryor, kalnlatryor o duvar: Korktuu eye bakamad iin elleriyle yzn kapatan bir insan canlandrn gznzn nnde. Tehlikeyi azaltmad ama artk sadece parmaklarn, ellerinin iini gryor. Kendi gc ve iradesiyle kendini aldatmay seti, ihtiya duyduu gvenli bir binann(!) iinde imdi. Ellerinden oluan bir bina. *...+ Yemek, imek, her gn ie gitmek, TV seyretmek, gevezelik etmek Her sabah ayn bakkaldan ayn gazeteyi almak, ayn akalara glmek, ayn eylere kzmak bize gven hissi veriyor. yi ama neye kar hangi tehlikeye kar? *...+ Neden isizlik insan ykar? Neden emekli olup kesine ekilen insanlar yavaa silinirler hayatmzdan ve aniden kerler? Neden hcre hapsinde sadece bir ka hafta iinde akllarn kaybeder tutuklular? Yoksa bu kadar ZEL, bu kadar TEK olmak m bizi korkutan? Srden ayrlmak? Bireyden te bir tekillii idrak etmek, en otantik, en orjinal, en tekil ve esiz biimde kendimiz olmak?
Fikir Platformu
29
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda Kpek bal bir hamsi srsne yaklatnda balklar tek bir hamsi gibi davranrlar. lerinden bazlar kpek balnn midesini boylayacaktr ama sr bir aradadr. Hamsiler hi lmeyecekmi gibi davranrlar. btn gayretleriyle HERKES gibi yaparlar (Bkz. Korku matkab zek duvarn deler mi?)
Ecinsellii, ecinsel-devlet ve ecinsel-toplum ilikisini hukukahlk-erdem erevesi dnda bir istisna gibi grmeyi REDDEDYORUM. Bu ereve dndaki abalar verimsiz topraklara tohum atmaya benziyor. Derine inilmesi gerek, insan nedir? Gnah nedir? Su nedir? zgrlk nedir? Ecinsellik ile ilgili sorunlara ne dindar Mslmanlar ne de liberaller are bulabilmi deiller. TARAF gazetesi veya Liberal Dnce Topluluu gibi ortamlarda karmza kan liberaller elbette en iyi niyetlerle bu noktaya gelmiler. Yani nasl vicdan sahibi bir Mslman herkesin iyiliini istiyorsa Mslman olsun ya da olmasn liberaller de fizik atmay nleyecek zmler, yasal dzenlemeler ve bireysel ilkeler aryorlar. Sitemize uzun zamandr emek veren ve kendisini liberal olarak tarif eden dostlarla da detayl biimde konutuum gibi liberallerin ahlk, etik, erdem, iyilik zerine dnmekte tembellik ettiini dnyorum. Mslman/dindar/muhafazakr kesim ile ciddi bir fark gremiyorum, istisna insanlar hari. Her grup kendi mirasnn zerine yatm, baka asrlarn ve baka corafyalarn arelerini OLDUU GB uygulamak peinde. Yani Kuran bize yeter gibi sloganlarla bir yere varlmad gibi tek k yolu herkese zgrlk demekle de olmuyor. Yeni bir dnya iin daha salam bir akl ve daha salam bir vicdan lzm. Herkes gibi ecinsel nefretine snmakla olmuyor bu iler
Fikir Platformu
30
Yeni nsan Kendinden Kovduran Meyve; zgrlk(Cemile Bayraktar) Blm 1- nsan ( Kul ) - sonra, sonra kular gibi zgr olacaz Olivia. - Kular neden zgrdr Paul? - zgrdr ite, istedikleri yere uabilirler. - Ya balklar? - Okyanusta zgrler, akvaryumda zgr deiller. - Balklar okyanustan, akvaryuma kim tad? - nsan. - nsan deil, yeni insan. - Yeni insan? - Anlatmaya alaym.
31
Fikir Platformu
Kuran- Kerimin verdii bilgiden anlayabildiimiz kadar ile insann ilk diyalogu Allah iledir. Zaten Kuran Allah ile balar, insan ile biter. Diyalogun balangcnda ikinci adm insann insan ile olan diyalou oluturur; Adem ve Havva. (Bu diyalog ierisinde Allahn melekleri eli klmas, durumu deitirmez. Zira diyalog Allah ile insan arasnda geer. Meleklerin bu iletiime iletim dnda bir etkisi yoktur) Yine Kuran- Kerimden anladmz kadar ile insann sorular Allah iledir. nsan sorar Allah cevaplar, Allah sorar insan cevaplar. Hem soru vardr hem cevap. Bu zeminde Allah ilk faktrdr. Balang noktasdr, sfr noktasdr. Yaamn balangcn sfra oturttuumuzda merkez sfrn ncesinde geriye giden rakamlarn Allahn alan, sfrdan sonraki rakamlarn insann ya da kulun alan olduunu syleyebiliriz. Yaama paralel ilerleyen zaman iin, zaman iinde; Allahn tasarrufunda olan tm zaman ( sfrdan ncesi ve sonras ) ile insann tasarrufunda olan zaman ( sfr noktasndan sonras ) i ie bir ilerlemedir. Yani o muhteem tasavvufi yorumda dillendirildii gibi vahdet ve ehad ilikisindeki gibi bir birliktelik sz konusudur. nsana ancak, Allah merkeze alp bir tanmlama getirirsek kul diyebiliriz. Allahn olmad bir tanmlama da insan ancak birey ya da sadece insan olarak ifade edebiliriz. Bu nedenle her kul insandr ancak her insan kul deildir. Allahn yaratt insan kendisine verilen akl-irade sayesinde, seme hakkna sahiptir. Seebilme yeteneine-hakkna sahip olmak, bir anlamda zgr olmak, bir anlamda sorumluluk(ruhsat) sahibi olmak anlamna gelir. Seme hakkna sahip olmak ve sorumluluk sahibi olmak, ayn zamanda hem zgr olmay hem de baml olmay gerektirir. Yani Allah insan adl sfat gereince, ntr olarak, seme hakkna sahip, zgr, kaderi kendi elinde yaratm ve sra suresi 13. Ve Biz, her bir insann kaderini kendi abasna baladk ayetiyle bu yaratmn kuluna beyan etmitir. Yine Allah tanmamza vesile olan Kuran- Kerimin bir ksmnda insan ne zere ve nasl yaratt, insann ne olduu ve en nemlisi insann ne olmas gerektii hususunu beyan etmitir. imdi laiklememi Mslman birey zgr olarak yaratlm, yaratlndan yaamna zgr braklm ancak iman ettikten sonra bir sorumlulua balanmtr. Bu sorumluluklarn bir yasaklk, bir engelleme manas deil sadece kul-Allah ilikisinde, iman ile kesinlemi akitlemeden kaynakl karlkl gereklilik oluur. Bu gereklilik, iman etmenin (sz vermenin) gerei olarak Mslman-Mmin bireyler iin antlamaya bal artlardr. te yandan Mslman bireyler, mmin bireyler, laik ve Mslman bireyler, semavi dinlere ya da putperest inanlara bal olan bireyler seim yapmak konusunda zgrdrler. Ki, Allaha isyan eden eytan dahi bu anlamda zgr braklmtr. Allah hibir kulunun seimlerine karmaz, ancak kulunu nerede ve nasl grmek istediini belirtir. Allahn bu olduuna inanan kullar ise onun bu muradn pekala dillendirebilir. Bu ne o insan engelleyici yapar, ne de Allah geneli muhatap alan bir yasak yapar. Bunlar sadece neriler, tavsiyeler ve nedir? sorusunun cevaplardr. imdi, giriteki insan-insana diyalogu ele alacak olursak. Oliviaya vaadedilen zgrlk modeli kulardan esinlenilmitir. Kular uabilme ve zgrce uabilme yeteneine sahiptir. Bu rol modeli zgr kularn zgrce uabilmelerine bir itiraz getirmemekle birlikte; kularn zemini olan gkyznde herhangi bir engel olmamas onlarn bireysel zgrl kadar, kendileri dndaki alan zeminsel engelsizlikle balantldr. Peki kularn yiyeceini aramak ve remek iin bir yerden bir yere varabilmesi, g etmesi durumlarn yine zgrlk olarak m yorumlarz? Yoksa igdsel ve doalar
32
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda gerei olduunu mu dnrz? Peki ya, kresel snma etkisiyle g zamanlarnn deimesini nasl yorumlarz? Hala zgrler, diyebilir miyiz? Peki duruma bal olarak kullanmadmz zgrlk
kavram, kular esaret altna aldmz anlamna m gelir? Akllar kartrmadan yaanm gerek bir olay rnek olarak vereyim; Haberin bal Mrekkep Bal Bir Kadn ldrd ilk etapta, bir baln zehri ile bir kadn ldrdn dnyorsunuz deil mi? Durum yle deil. Haberin ieriine baknca kadnn teknede ayakta durduunu, bir baln yakalamak zere olduu mrekkep balnn can havli ile denizden frladn, kadna arptn ve kadnn arpmann iddeti ile dp ban arptn ve beyin kanamas geirdiini reniyorsunuz. Bu yaanm olay yorumlamaya kalkarsak; ilk algda kadn mrekkep balnn ldrdn, ikinci algda olayn dmeye basma aya mrekkep baln yem yapmaya alan baln ldrdn, son tahlilde olaylarn kast ve niyet tamad, kendinden gelitii sonucuna varabiliriz. Biz bu nedenler zerine yorum getirirken, deien nedenlere kar deimeyen bir sonu vardr ki o da kadnn lm olduudur. nsann Allah ile diyaloguna balayacak olursak, bu diyaloglarn nedenleri( ne zere yaratld ), ierii( zgrl-sorumluluu) kadar sonular da nemlidir. yle ise sonular Allaha brakmak suretiyle sonulara konsantre olmu birey, nedenlere konsantre olmu birey, ierie konsantre olmu bireyler iin; yanl dnyorsun, demek yanltr. Dorusu bak asnn neresi olduundan kaynakl olarak farkl tespitlerde bulunulduunu beyan etmek ve ayn ekilde zm sunanlar ierisinde bu farkll belirtmek deil midir? Blm 2 - Yeni insan ( Tanr ) lk blmde, giri diyalogumuzun giri ksmn oluturup Allah-insan aras diyalogu, insan-insan aras diyalogu, insan nedir sorusunu irdeleyip, zgrlk nedir ksmn, verilen cevaplarn doru-yanl deil, farkl olduunu tespit etmitik. Giri diyalogumuza paralel olarak ilenen yazda, ikinci blmde yeni insan aalm. Tanr-insan-siyaset(?) leminde, zalim Tanry elinden atei almak, insan Tanrya galip klmak, insan yaamn merkezine almak ve Tanry yaamn merkezinden dna almak; Prometenin bu eylemine ve bu temel eylemin etkisinde gelien zaman dilimine kadar geen sreye kadar, insan insan iken, bu eylem ile yeni insan olmutur. Diyalogdan muaf, Allahn tanmlarndan mnezzeh, kendi tanmlar olan. Kendi nedeninde ve kendi sonucunda bir sre olan; yeni insan. Elbet yeni insann, bir kafir olduunu sylemiyorum. Sadece kabul olan bir srecin, sonuca etkisini ortaya koymaya alyorum. Bir kafir olarak deil, ancak bu sreten etkilenmi olan yeni insann gelitirdii bir bak as olarak, ftratndan uzaa dm olduunu syleyemez miyiz? Peki bu yeni insann kendini hayatn merkezine almak, bundan beslenen bir yntem gelitirmek( kurgusal deil,kendiliinden bknz. mrekkep balnn arpt kadnn lm ) suretiyle bir farkllk olduunu, Allah-insan-vahiy srecinden mnezzeh olduunu syleyemez miyiz? Peki bu seimlerde bulunanlar susturmak niyetiyle deil, bu farkllk ierisinde ben de bir rengim, benim Tanrm hayatn merkezinde demek neden bir farkllk deil, dogmaclk olarak anlalr? nk insan Allah ile birlik konuur ancak yeni insan bir birlii kabul etmez ve birliin karsna teklii oturtarak, yek bana kendi konuur.
Fikir Platformu
33
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda Yeni insan, kendi bana kendi Tanrln ilan etmek ile kalmaz. Giri diyalogumuza geri dnecek olursak, okyanustaki baln zgrl karsnda akvaryum balnn hapsi durumunda, Allahn bal kendi ortamnda, okyanus ierisinde yaratmas karsnda yeni insann srf keyfiyetine zgr bal, kleletirmesinden sonra yine zgr kular srf kendi keyfiyetine kafeslere hapsetmesinden sonra kainatn dzenini ele geirip kendi zgrln ilan etmesi, akabinde kendi dndaki varlklarn
zgrlklerini kstlamasndan sonra nasl Allahn zgrlne muhalif olma hakkn kendinde grr? Nasl zgrlk kavramn kendi tekeline alr? Nasl kendi zalimliine, kstlayclna bakmakszn hesap soracak, dzen koyacak yetkiyi kendinde grr? Yeni insann bu marifetleri, Tanry kleletirmesi ile bitmez. Bir yntem olarak, artk Tanr olduuna iyice inanan yeni insan, insana da Tanrlk etmeye balar. Yani lah olann insann, lahnn roln kapmaya alr. rnein, okyanusta beslenen balk, zeminin lsnde, doann dzeninde yeterli beslenerek olmas gereken yaam srer. Buna mukabil, akvaryumda insann besledii balklar dnn, normalin stnde yem verildiinde ar yemek ile len balklarn hikayesini dnn. Olmas gerekenin zerinde verilen her ey lm ile sonulanr. imdi, dnyann her trl skntsna daha ok zgrlk bu sknty giderecek, sorunu zecek vaatlerinde, insana gerekli olandan fazlasn veriyor olmak, onu belki fiilen ldrmek deil ama ruhun ldrmek deil midir? nsan = ruh+beden ise, yeni insann ruh ve bedenden oluan varln, nce Tanrsn almas, sonra ar zmler sunmas, onun ruhunu ldrmek deil midir? Olivia = insan ise, Paul= yeni insan ise, kular gibi zgr olmak iin, balklar okyanusta bulundurmak iin, Oliviann zgrlk kavramn irdelemesi, Pauln onun bu irdelemesini bir farkllk, yapc bir eylem olarak dnmesi gerekmez mi? Pauln zalim olmadn biliyoruz, Tanrlatn ancak Tanrlnda dayatmac olmadn da biliyoruz, sadece Oliviaya kulak tkamaktan, onu zgr olacaz vaatleriyle kandrmaktan vazgemesini, kendi iin olduu kadar, Olivia iinde yntem-zm sunmasn bekliyoruz. Yeni insann, insanlamasnn yolu ancak buradan geer. Yeni insan, insanlamak zorunda mdr? Yeni insann marifetleri, Tanry kleletirmesi ile bitmez. Yeni insann marifetleri insana Tanrlk etmesi ile de bitmez. Yeni insan ayn zamanda muzurdur. Muzurdur nk ocuktur. ocuktur nk olgunlamamtr. Olgunlamam olmas sresizliindendir, olgunlamak zaman gerektirir, sre gerektirir, mensubiyet gerektirir. Zaman ( acelecilik,sorusuz cevaplk ), sreci ( dnmesi,tefekkr ) ve mensubiyeti ( bireylikten uzaklamak,Tanrlktan uzaklamak ) yoktur. Yeni insan muzudur. Yeni insann zemini kurgusal ve prefabrik olduu iin suni ayn zamanda kaygandr. Bu kaygan zeminde kul kendini ve benliini kaybetmemek iin; her gece yatarken sa ayana bir ip balar( smet zel Vel Asr ). Bu uyandnda kendi kalabilmi mi, sorusunun cevabdr. Yeni nsann kendini test etmek gibi bir derdi yoktur. Bu dertsizlik ona yetmez. Yannda uyuyannda kendince dertsizliini salamak ister. Ve her sabah o uyanmadan kalkar, ipi zer ve kendi ayana balar. Uyanp telala sa ayandaki ipi kontrol eden kulun akn baklarna kahkahalar ile gler. O glerken, kulun ben imdi kimim sorusu belirir. Ben kimim? Ben kimim, sorusu sadece kul olanlarn derdidir. Bu nedenle susmazlar, sorarlar. Yeni insann sorusu yoktur. Sadece kulun aleyhine, kendi lehine hazr ve ezber cevaplar vardr; Kul: Ben kimim?
Fikir Platformu
34
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda Yeni nsan: Sen zgrsn. Blm 3 - Allah Bir nceki blmde, yeni insan, insanlamak zorunda mdr? sorusunu sormutuk. Devamla, yeni insan, insanlamak zorunda mdr? Bir baka deyile; insan, Hz. Nuhun denizin olmad bir yer de uzun yllar boyunca, gemi yapma abasndan; sre benim iimdir, sonu Allahn tasarrufudur,
karmnda bulunur. Ancak yeni insann ne byle karmlar vardr, ne de sre ile bu denli ilgilidir. Sonuca kilitlenmi olarak, sreci atlar ve tm planlar sonu zerinedir. Bu retisinin tebliine muhatap olan bireyler ise, sre ksmn atlayp, sonuca konsantre olmay renir. Bunun sonucunda dnen deil, reten deil, yorulan deil oturduu yerde sonucu bekleyen bir varlk olur. Bir akam vakti, dardan eve dnyoruz, bahe kapsn amak iin aratan iniyorum. Bahe kapsnn yannda, bahedeki kedilerden biri can ekiiyor, araba farnn klarndan ok rkm ama kaamyor, kprdayamyor, hem can ekiiyor, hem korkuyor. Ben kardeime araba kontan, farlarn kapatmasn sylyorum. lk la, evdeki babama sesleniyorum. Kedinin kalbi iimde atyor, saniyeler gemiyor, ben kendimden geiyorum, alyorum, alyorum, kedi inliyor. Babam baheye gelmiyor, gelse kt olacak biliyorum. Evden bana alama, eve gel diyor. eve gel, alama, kedi birazdan lecek . Ben de biliyorum, kedi birazdan lecek, sonu kedinin lmesidir. Ancak ben srete bulunma sorumluluu hissediyorum. Sreci yayorum. Sonucu gryorum, kedi lyor. imdi ben ne yaptm, babam ne yapt? Babam ve ben, ikimizde sonucu biliyorduk. Kedi lecekti. Kedi ld. Babam kendini bu sreten azat etti, ben sreci yaamay tercih ettim. Bunlar tercihti. Sreci yaamak sorumluluk, sonuca bakmak zgrlkt. zgrlk kolay, sorumluluk zordu. zgrl seenlere engelleme getirmek niyetiyle deil, sadece sreci yaama sorumluluumla diyorum ki; yeni insan insanlamak zorunda deildir, zaten bu zorunluluu sunma eylemi, yapc dahi olsa zgrlm elden gidiyor grltleriyle engellenecektir. Ancak yeni insan, kendi formllerinde-zmlerinde benim de insan olduumu unutmamaldr. zgrln bir kelime olarak ya da ideolojik olarak her derde deva olabilmesi iin anlam daha da geniletilmeli, zgrlk olarak kalmamal, Z-grlk anlamn da kendine ekleyerek, yeni insann z olan insann formllerini evrim geirtmeden, bu zme eklemelidir. Aksi taktirde, ya Olivia Paul ya da Paul Oliviay aldatm olacaktr. Morfin bir uzman elinde ilatr, ar dindirir. Morfin uzman olmayan bir elde zarardr, bamllk yapar. Yeni insan, insan olmak zorunda deildir ancak insan anlamak zorundadr. nsan anlamak, sreten geer, sre insan olmaktan geer. Hayat yeni insann ve insann kelimelerinde paradokstur. Aramakla bulunmaz, bulanlar ancak arayanlardr. Sana soracaklar! De ki: phesiz benim namazm (sorumluluum), ibadetlerim (seimlerim), hayatm (zgrlm-srecim) ve lmm (sonucum) hepsi lemlerin Rabbi Allah iindir Enam / 162 Blm 4- zmleme
35
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda Bana sordular, ben cevaplamadan onlar cevapladlar; ok zgr olacaz, ok mutlu olacaz nce inanr gibi oldum, verilen cevabn benim ol(ma)dn anlamam uzun srmedi. Yine sorsunlar istiyorum. Hi sormuyorlar. Hep cevaplar geliyor nme, soru yok, sorun yok! Diyorum ki: sorun ok. Sorun ok Olivia. Bir zm, bir tedavi gerek. Bir hap gerek. Ah Olivia, mavi hap ve krmz hap kartrmlar; mor bir hap sunuyorlar bana. Seenek yine tek. Ben imdi ayrtrabildiimi ayrtryorum. G gerek, La gerek.
Uykudayz Olivia, kabus olmal. Nasslarm ve talarm yer deitiriliyor. Ahlak olmayan biri bir gemi yapm; Muhammedi aryor, Ademi ve Nuhu. Edep ya Hu ! Ah Olivia, yeniden sorsunlar. Olivia bunu ancak sen anlarsn. Sen de cevaplar yutmadn, benim gibi. Yorgundum, yorgunduk deil mi? Skolastikten yeni syrlmtk, akndk deil mi? Hayretimizi kaybetmitik. Senin servenin benden eski. Yorgundun deil mi? Yorgun gnllerimizi modernizme iman ettirmeye kalkanlar Bal akvaryuma hapsedenler deil miydi? imdi kular gibi zgr olacaz diyorlar. Bir esaretten sonra baka bir esaret. Skolastik senin hcrendi. Modernizm hepimizin hcresi. Yine ikence saati ah yine zgrlk verecekler. Kulluumdan utanacam. Sonra Sonra kular gibi zgr olmayacaz Olivia, biz ku deil kul olmak istiyoruz. Halen ftratmza ters yntemler, uygunsuz koullar getiriyorlar Olivia. Zaten o Paul seni sevmiyor, gnln elendirecek o kadar. Baksana sana hi sormuyor, hep hali hazrda cevaplar var. zgr olacaz, zgr olacaz O kadar. Ben umak istemiyorum, sen de. Umak iin yaratlmadk, halen dayatyorlar zgr olacaksn, uacaksn . Benim bu yanl tedavileri reddetme zgrlm, kimin zgrlnn bittii yerde balyor? Nerede balyor? Ftursuzca tufan bekliyorlar. Nuh ile almadan, gemi olmadan tufan bekliyorlar. zgrlk yksek bir tepe imi, bizi tufandan kurtaracakm. stemiyorum, ben Nuhun gemisini bekliyorum. Ben o geminin hem tayfas hem yolcusu olmak istiyorum. Yine soru yok, hala cevaptalar; o tepe hem tepeymi hem gemi. La, diyorum. Hayr. Ben gemiyi bekliyorum. Yine aceleciler, yine cevaptalar. Elime bir bilet tututuruyorlar. Tanrnn bile batramayaca gemi Titanic iin. Oysa ben battn da biliyorum. Elimde kesi yrtlm bir bilet stnde adm yazyor, yazk biletimi de kesmiler. Elimde kesi yrtlm bir bilet, admn altnda bir ey daha yazyor; liber ! Susma hakkm vard. Ama susmadm. Sylediim her ey lehime delildir.
Fikir Platformu
36
Bir Zihin Durdurucu Olarak Ilml slam (Mustafa Akyol) Frenkede mind stopper diye bir laf var. Trkeye evirirsek zihin durdurucu demek. Kast, insann zihnini altrp yeni fikirlere ulamasna engel olan, ona bu noktadan fazlasn dnme, orada dur diyen duvarlar. Ne kadar ok zihin durdurucunuz varsa, o kadar ok hapsediyorsunuz aklnz. Trkiyede en bol zihin durdurucu kanmca koyu Kemalistlerde var. Sadece Atatrk ilke ve devrimlerini temel alan bir zihniyet ina etmi durumdalar ve bunun dnda kalan her trl siyasi ve felsefi anlay peinen reddediyorlar. Atatrk kendi devrinde yle dnd, ama sonra dnya ok deiti gibi tarihselci bir yoruma dahi ak deiller. Aksine, bugnn sorularna cevap bulmak iin dnp dnp 1930lara bakyorlar. Kemalist zihin durdurucular, yeni fikirleri sadece reddetmekle kalmyor, suluyor da. Yani farkl dnenler sadece yanl yolda deil ayn zamanda kt niyetli. Hepsi ya hain, ya satlm. Ya Sorosu, ya CIAci, yahut da lml slamc in tuhaf taraf, bu son cnn, yani lml slamn, siyasi yelpazenin tam aksi tarafnda, yani slami/muhafazakar kesimde de pek bir tutmas. Bat dnyasnn sert, saldrgan hatta terrist Mslmanlar grmektense lml, uzlamac ve bar tipler grmeyi tercih edeceine kuku yok. (Bizim Hal zihniyetine sahip Hristiyanlar yahut igalci Siyonist Yahudiler yerine, bunlarn daha lml versiyonlarn grmeyi tercih edeceimiz gibi.)
Fikir Platformu
37
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda Ama Batnn ne dnd ve ne yapt ayr bir sorun, Mslman dnyann ihtiya duyduu tecdid (yani yenilenme) apayr. Bu yenilenme ihtiyacn reddebilir miyiz? Bugn slam dnyasnda dev sorunlar yok mu? Bunlarn bir ksm smrgecilikten ve dikta rejimlerinden, ama dier ksm da zamanla dinin iine girmi geleneklerden, yahut Ortaa artlarna gre yaplm dini yorumlarn aynen korunmasndan kaynaklanmyor mu?
Dinden kan ldrlsn m? Bakn, bir rnek vereyim: Klasik Snni fkhnda ben Mslmanlktan ktm, baka dine getim diyene idam cezas verilir. Kuranda hi bir dayana olmayan bu uygulama, aslnda ilk dnemin siyasi artlarnn rndr. Mslmanlktan kmak, savata dmana katlmak anlamna geldii iin, olay siyasi isyan gibi deerlendirilmitir. Peki din zgrln tanyan modern dnyada ayn anlay srdrlebilir mi? Srdrenler var. Drt sene nce Afganistanda Abdurrahman adl bir adama Hristiyan olduu iin idam cezas verdiler. nfazdan evvel Bat dnyas ayaa kalkt, Afgan hkmeti cezay rafa kaldrd, adam da apar topar talyaya kap cann kurtard. Ne diyelim imdi biz bu durumda? Emperyalist Batnn lml slam dayatmasna boyun emeyeceiz diye dinden dnenin idamn m savunalm? slamn girmesi serbest, kmas yasak bir din olduunu mu ilan edelim? O zaman sormazlar m adama, Hristiyanlar da Avrupada slama geenleri ldrsn yleyse, kabul ediyor musunuz diye? Ya da aman aman, bu mevzular hi amayalm, ne gerek var ortal bulandrmaya m diyelim? (Mardin konferansdan sonra buna kan eyler sylendi.) Oysa ortalk zaten bulank. Sizin amak istemediiniz netameli konular dnyada medya manetlerinden ve konferans gndemlerinden dmyor ki. Belki siz grmyorsunuz, bakmadnz iin. Uzun laf ksas, bu lml slam paranoyas, Mslmanlar arasnda yeni fikirlere izin vermeyen, bunlar dile getirenleri de satlmlkla sulayan bir zihin durdurucuya dnm durumda. Ve bunu yapanlar, aslnda Bat kartl zerinden Batya gre konumlanm durumdalar ki, bu bamllk halinin hi farknda deiller
Fikir Platformu
38
Ya Mslmansn Ya Milliyeti! (Ufuk Cokun)
SVL DNCE PLATFORMU Irklk bir dnce deildir, ruhsal bir bozukluktur. Irkna cibilliyetine toz kondurmama halidir ki ne din bu duyguyu salk verir ne veda hutbesinde peygamber insanlara bunu tler nede vicdanda byle bir duygunun yeri vardr. nk bakt her yerde dman gren ve srekli dman reten yce Allahn yaratt insanlardan bu kadar nefret eden ve insanlarla bu kadar salksz bir iliki kuran bir kafann ierisinde ne dnceyi, ne deerler manzumesini, ne ahlak ne de vicdan aramaya gerek var. nl rk Nihal Atszn olu Yamura yazd vasiyetnamesinde olduu gibi; Yamur Olum! Bugn tam bir buuk yandasn. Vasiyetnameyi bitirdim, kapatyorum. Sana bir resmimi yadigr olarak brakyorum. tlerimi tut, iyi bir Trk ol. Komnizm bize dman bir meslektir. Bunu iyi belle. Yahudiler btn milletlerin gizli dmandr. Ruslar, inliler, Acemler, Yunanllar tarihi dmanlarmzdr. Bulgarlar, Almanlar, talyanlar, ngilizler, Franszlar, Araplar, Srplar, Hrvatlar, spanyollar, Portekizliler, Romenler yeni dmanlarmzdr. Japonlar, Afganllar ve Amerikallar yarn ki dmanlarmzdr. Ermeniler, Krtler, erkezler, Abazalar, Bonaklar, Arnavutlar, Pomaklar, Lazlar, Lezgiler, Grcler, eenler ier(de)ki dmanlarmzdr. Bu kadar ok dmanla arpmak iin iyi hazrlanmal. Tanr yardmcn olsun! -Vasiyetnamede de grld gibi- bu trden bir zihniyete sahip insanlar anlamaya dnk en ufak bir adm dahi atmanza gerek yoktur. Srekli olarak soyu-sopuyla vnen, kzd/nefret ettii insanlar da kendinden aada grd dier milletlerin adyla aran bir zihniyeti anlamaya deil onlar psikiyatrlara havale etmek kanmca daha uygun bir tercihtir. nk rklk neticede tedavi
Fikir Platformu
39
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda edilebilir bir hastalktr!* Sivil Dnce ve Derin Dnce gibi Rehabilitasyon Merkezlerinde bu konuda ok kaliteli hizmetler verildiini de ayrca belirtmeliyim
Milliyetilik hi phe yok ki rkln kibarca telaffuzundan baka bir ey deildir. Irkl yani dier milletlerden stn bulunma ruh halini ksmen izole edecek bir tr kimyevi boya maddesi gibidir. Milliyetilii brakn biz tanmlayalm diyen milliyetilere gre yani lk ocaklarna gre; Milliyetilik; esas milli ananeye, gelenee, rfe ve adetlere uygun olmayan btn hareketleri kurum ve kurulular reddederek her eyi milli rfe uygun ekilde dzenlemeyi ama edinmenin oluturduu siyasi ya da toplumsal dnce sistemidir. Kitlelerin millet olma mcadelesinde ve milletleme mcadelelerini tamamlamalarndan sonraki evrede dier milletlere stnlk kurma savanda ilke edindikleri prensipleri bayraklatrma azmindedir eklinde tanmlanmtr. Bu tanmlamann slam dininin inan deerleriyle asla rtmeyen bir tanm olduunu bilmem aklamama gerek var m? Buna ramen milliyetilii hala Mslmanlkla badatrmay abalayanlar aslnda milliyetilii sanki daha makbul bir anlaym gibi takdim etme uyanklna kayorlar. Milliyeti Mslmanz diyorlar rnein Biz olmazsak vatan paralanacak kurtlara, akallara kalacak. Kurtulu savan biz kazandk galip ktk. Anlyz, anlyz diyorlar vs. Ama atlanan ve unutulan; hayatn gerekleri saklamayacak kadar gerek ve net oluu. Bir eyin bana milli getirince gerekten onun bir deere brneceine ve kendinden olacana inanyorlar. Komikte olsa rnei vermek zorundaym. Milli demokrasi ve milli zgrlk gibi Byle bir zihniyete gre rnein Aleviler zaten Mslmandr o yzden Cem evleri samalktr. Krtlerde Trk soyundan, Smerler dada yaadklar iin onlara Kurdi ismini vermiler stelik bir devletleri bile olmam bu yzden dil srar da anlamsz hatta blclk faaliyeti. Ermeniler ise yorgun Trk milletini arkadan hanerlediler vs.Bize tm bu i ve d tehditlerden kim ve hangi dnce koruyacak? Cevap; bir imento olan milliyetilik Vatann, bayran ve milletini sevme fikri ve duygusu. Ama bu kadar ok sevilen bu vatan dnyann az gelimi bir vatan oysa. Byme hz bir hayli geri. Hukuk sistemi bamsz deil. Eitim sistemi de bozuk. Komutanlar lkelerinde nasl darbe yapabiliriz onun derdinde. stelik evre bilinci gelimemi kyleri, evleri, sokaklar dnya standartlarnn bir hayli gerisinde yoksul bir lke durumunda. O zaman sormak lazm. Nasl bir vatan sevgisidir bu. Bu kadar sevilen bir vatann bugn dnyann en gelimi lkesi olmas gerekmiyor muydu? Sevilen vatan m yoksa bu sevgiden elde edilen rant m buda ayr bir tartma konusudur. Neticede Trk milliyetilii de dier milliyeti anlaylar gibi yklmaya mahkm bir anlaytr. nk milliyetilik -bana ne getirseniz getirin- faizme doru hzla kayan yal bir kaydrak gibidir. lkenin nde gelen ilahiyat uzmanlar, konu hakknda en az 40-50 yln harcayan deerli akademisyenler her defasnda slamda milliyetiliin yeri olmadn ve asla dinle milliyetilik kavramn uyumadn ifade ediyorlar. Buna ramen hala Mslman milliyetilik ve Trk-slam vurgusu ve tutkusu devam etmekte. stelik insanlk tarihinin en erdemli ve ahlakl peygamberi olan Hz. Muhammedin bu konudaki szlerine, tutum ve davranlarna aldrmadan te Hz. Muhammedin konuyla ilgili syledii baz szleri; nsanlar bir asabiyet iin toplanmaya aran, bir asabiyet iin savaan ve asabiyet urunda len bizden deildir. Bu lm cahiliye lmdr (Mslim, mare, 57; Nesa, Tahrin, 28; bn Mace, Filen, 7)
Fikir Platformu
40
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda Asabiyet davasna kalkan, onu yaymaya alan, bu dv urunda mcadele eden kimse bizden deildir (Ebu Davut, Edeb, 121)
Kim hevasna uyarak btl yolda cenk eder, kavmiyetilie arda bulunur veya kavmiyetiliin sevkiyle fke ve tehevvre kaplrsa cahiliye lm zere lr. (bni Mace, Fiten, 7) Karar an; Artk karar vermek durumundasnz Dininizi sein..Mslmanlk m yoksa Milliyetilik mi? Ya Mslmansn ya Milliyeti NOT: Derin Dncenin hazrlam olduu Trk milliyetilii birletirir mi yoksa paralar m? adl ekitaptan yararlanlmtr.Mkemmel bir alma
Fikir Platformu
41
slam Gelenei Mslmanlara Yeter de Artar m? (Mustafa Akyol) Trkiyedeki slami evrelerde eskiden beridir tutan bir sylem var. nsan haklar, demokrasi, piyasa ekonomisi, zgrlkler gibi Batl kavramlar gndeme gelince, bizim byle ithal fikirlere ihtiyacmz yok, slam bize yeter deniyor. Ve konu hemen kapanyor. Son dnemde baz saygdeer Mslman aydnlar bu anlay yeniden savunuyorlar. Mesela, ne liberalizm ne Marksizm, ne muhafazakrlk yaramza merhem olamaz. Shhatli bir deiimi slamn kaynaklarnda aramalyz gibi argmanlar okuyoruz. Bu yaklam olduka slami durduu iin, mtedeyyin bir Mslmana cazip gelmesi kanlmaz. Ama bu cazibe yanltc da olabilir. Mesela ben size yle desem ne dnrsnz: Ne metro, ne otoban ne de havayolu yaramza merhem olmaz. Salkl bir ulam sistemini slamn kaynaklarnda aramalyz. Herhalde samaladm dnrsnz. nk aktr ki, slamn Mslmanlara vaz ettii bir ulam sistemi yoktur. Szn ettiim aralarn nce Batda ve Bat toplumlarnn ihtiyalarna gre icad edilmi olmas da, Mslmanlar tarafndan alnp kullanlmalarna engel deildir.
42
Peki slamn Mslmanlara vaz ettii bir ulam sistemi yoktur da siyasal sistem var mdr? O da yoktur. Kuran- Kerimde adalet, gvenlik, hakka riayet gibi siyasi ilkeler vardr elbette, ama Peygamberin ardndan bunlarn nasl hayata geirileceini belirleyen bir devlet tarifi yoktur. Zaten o nedenle de ilk Mslmanlar bu ilkeleri hayata geirebilmek iin kendi devirlerinin artlarna gre sistemler kurmulardr. Vahye deil beeri kararlara dayanan Hilafet kurumu byle domu, Mverd gibi alimlerin siyaset teorileri byle gelimitir. O dnemde dnyann hi bir yerinde parlamenter demokrasi olmad, her yerde tekil hkmdarlar bulunduu iin, slami siyaset teorisi de bu artlara gre ekillenmi, hkmdarn faziletli olmas ve eriat tarafndan dizginlenmesini vurgulamtr. Batl sistemler bizi bozar m? Eer imdi siz gemi Mslmanlarn kendi artlarna gre oluturduklar bu anlaylar bizzat slamn kendisi sayar ve bundan baka bir eye ihtiyacmz yok der iseniz, kendinizi tarihe hapsetmi olursunuz. Mesela karnza demokrasi diye bir ey kar, bunu kafir Batnn icad ettii tauti (eytani) bir sistem sayarsnz. Nitekim yle diyen slamclar var. Eer demokrasiyi kabul ediyorsanz, onun iinde rekabet eden ve modern devletin nasl organize edilmesi gerektii konusunda farkl grler ne sren liberalizm, sosyalizm, muhafazakrlk gibi ideolojileri de kabul edebilirsiniz. Bunlarn Bat kaynakl olmas, slama aykr ve Mslmanlara yararsz olduklar anlamna gelmez. On asr nceki Mslmanlar da Bizansn veya Sasanilerin devlet ve hukuk sistemlerini adapte edip kullanmlard. Ha, Batllar bazen kendi menfaatlerine gre siyasi projeler retip Mslmanlara dayatmazlar m? Dayatrlar. Buna dikkat etmek gerekir. Ama Batnn bize telkin ettii her eyi peinen reddetmek de banazlktr. Mesela Avrupallar bize onyllardr vatandalarnza ikence yapmayn, insan haklarna sayg gsterin diyorlar. Fena m? Buna kar byle ithal fikirlere ihtiyacmz yok mu diyelim? Hakan Albayrakn geenlerde Yeni afakta isabetle dile getirip eletirdii slam dnyasnn ikence utancna ne diyeceiz o zaman? Sonsz: slam, din olarak tabii ki Mslmanlara yeter. Ama konu siyaset, ekonomi, bilim, sanat veya felsefe olunca, Mslmanlar her medeniyetin kazanmlarndan istifade etmelidir.
Fikir Platformu
43
Karamsar Mslman olur mu? (Mehmet Ylmaz) Parise ilk geldiim yllard. Nerede bir Trk toplants olsa katlyordum o zamanlar. Yine byle bir davette, bir cumhuriyet bayramnda kendimi yobaz laiklerin arasnda buldum. Masada alkol imeyen tek kii bendim ve bir anda btn hayretlerin, sorularn oda oldum. Kimisi hadi domuz etini anlyorum da, arap iilmez mi canm? diyor, byk bir eyi karyormuum gibi acmayla yzme bakyordu. En sonunda gerei syleyip hem onlar hem de kendimi kurtarmak iin: Beyler dedim, din sebeple imediimi sylersem ALLAHa kat am olurum. Alkol imek farz olsayd bile iemezdim. Kokusu midemi bulandryor Domuz eti gibi klasik haramlardan uzak durmak zor gelmez insana. Kimse bir sabah aniden uyanp ahh keke yasak olmasayd da bir domuz pirzolas yeseydim diye hayflanmaz. Zina da byle bir ey ite isimli makalede anlattm gibi gnahlar bando mzkayla deil en irin, en affedilir kyafetlerini giyip gelirler bizi kt yola drmek iin. eytan yle boynuzlu korkun bir hayvan gibi tasavvur etmiyorum. Tersine irin mi irin, parlak sar sal, pembe ksa etei altndan beyaz muambas grnen 3 yanda bir kz ocuu klnda geziyor. Ne zaman su st yakalansa ayak ularn birbiri zerine koyuyor, bir parma aznda, kendini acndra acndra yzme bakarken bir ka damla da ya szlveriyor yanaklarndan Ya siz? Byle bir anda eytana acdnz hi olmad m? Yani yle demediniz mi hi? Eh canm biz de insanz, bizim de nefsimiz var tabi, Canm o kadar olacak, O kadar kusur kad kznda da olur
Fikir Platformu
44
te karamsarlk da byle irin ve affedilebilir(!) gnahlardan biri kanaatimce. En ok da zulme kar sesini karan, samimiyetle ve bar yollarla bir eyleri deitirmeye alan bizleri dorudan ilgilendiren bir sorun bu. Gnah-sevap taraf neticede kul ile ALLAH arasnda bir mesele tabi ama btn gnahlar gibi insana acayip derecede sknt vermesi bakmndan zerinde biraz younlamay faydal gryorum: Karamsarlk nasl alr? Yani bir makine olsayd basnca altran yeil bir dmesi, durdurmak iin bir freni olsayd nasl ilerdi karamsarlk makinesi? Karamsarlk kanaatimce biz insanlarn Zamanla salkl iliki kuramad sralarda ortaya kan bir durum. nk beklenen-umulan bir durumun ortaya kmasndaki zahir gecikme ya da zahir imknszlk neticesinde karamsar oluyoruz. Aradklarn bulamaynca aa! arda hi bir ey yok! diyen ev kadn gibiyiz. Neden kfir, mslime; kuvvet hakka galibdir? bilmiyoruz sanki. Oysa yeni durum da bir Kudretin ve Hukukun neticesi. Ama karamsar Mslman lliyeti, sebep-sonu ilikilerini MUTLAK sanyor geici bir sre iin. Sebeplere kudret atfediyor. Kader konusunda hafiflik gstermekten baka bir ey deil bu korkarm. Bu konuda Mevln Celleddin Rm Hazretlerinin gzel bir sz var: Gemi ve gelecek ALLAH bizim gzmzden saklar. Her ikisini de atee atp yakmak lazm. Sf bnl-vakittir. Fakat vakitten de kurtulmutur halden de Acaba Vaktin evld kavram olarak sadece dervileri mi ilgilendirir yoksa btn Mslmanlar m? Karamsarln yan sra ar znt ve sevin gibi duygularn slmn temel ilkeleriyle badamayacan dnyorum. Kendime yasakladm bu duygular inann kolay deil direnmek. Alkol ve domuz gibi haramlardan uzak durmak ne kadar kolaysa karamsarlktan korunmak o kadar zor. Korkarm bu duygunun arkasnda bir lde kibir de var. nsan doru ilere katkda bulunduka bir eylerin deimesini, dnyann, en azndan Trkiyenin dzelmesini umud ediyor. Hele bir sre sonular olumlu olursa bu kez insan o iyi sonulara sebep olduunu, en azndan katkda bulunduunu ak veya gizli bir ekilde vehmediyor. Tabi gerekte hi bir eyin HAS sebebi olmadmz iin olaylar varaca yere varyor. Ama bu vehim iinde takip eden her olumsuzluk da bizleri karamsarla srkleyebiliyor. Trkiyede srp giden hukuk ayplarna son gnlerde yenileri eklendi. Byle cesaret krc bir ortamda Mslmann dinine drt elle sarlmaktan baka yolu yok zannederim. Zira cehd etmek bizim tasarrufumuzda ama neticeler deil. zgrlk kulun haddini bilmesinde sakl. Her eye bakaldran insan deil dnyay kabul eden ve kulluk mertebesine raz olan insan GEREKTEN zgrdr. syan eden ise otoriteden nce tutkularnn ve vehminin klesidir diye dnyorum. Konfiysn isabetle teslim ettii gibi: Ok ile hedefi vurmak istemek ne byk bir kibir gstergesi, esas olan okun DORU atlmas deil midir?
Fikir Platformu
45
Fikir Platformu
46
Msrl Gibi Yrmek (Okan Kemal)
Melekler gelince, eytanlar kaar (Msr Atasz) Orta Dounun bir dnemler yedi dvele meydan okuyan rejimleri, Sheyl Batumun ifadesiyle ne kadar da kttan kaplanm!. Baksanza, Tunusta bir rencinin kendisini atee vermesiyle balayan yangn, Msra srad ve 18 gnlk halk direnii ardndan; bir sre grevi brakmamakta srar eden Mbarek, daha fazla dayanamayp, ekip gitti. Oysa ki, en son 2005 seimlerinde %88.6 oy almt. Ancak, toplumun geni kesimleri tarafndan kabul grmyordu Mbarek; lkeyi bir korku imparatorluuyla ynetmekteydi. Zaten 2005 seimlerine katlm da %22.9 gibi komik bir seviyedeydi. Msrda 1952 ylndaki subaylar darbesiyle, monari alaa edilmiti. Yerine, bir ok Arap lkesinde olduu gibi, Arap Milliyetilii ve Sosyalizminin bir karmas olan Baas bir Cumhuriyet kuruldu. Rejimin ilk nemli lideri karizmatik Cemal Abdelnasr idi. Abdelnasr, yeni rejimi tesis eden; Batya meydan okuyan; Dnyann ikiye blnd Souk Sava ortamnda Tito ve Nehru ile beraber Balantszlar hareketini oluturan; ABDye ve Batya kar zamanla Sovyetler Birliine yaklaan ve sraili tehdit eden bir siyasi figrd. Kukusuz Mbareke gre ok daha popler bir liderdi. Ancak, bir yandan da Msr toplumu iindeki farkl ses ve yaam biimlerini bastrmaktan geri durmad. Rejimini, demokratik bir cumhuriyetten ziyade Baas bir tek adam cumhuriyetine doru gtrd. Bu rejim
Fikir Platformu
47
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda Enver Sedat dneminde de yrngesini Batya evirerek devam etti. Sedatn Mslman Kardeler rgt tarafndan ldrlmesi ardndan baa geen Mbarek ise, otuz yllk iktidar dneminde Souk
Savan bitiine; 11 Eyll sonras dneme; Arap-srail ilikilerinin gerginlemesine ahitlik etti. Souk Savan sona ermesi ardndan eski Sosyalist lkeler kapitalistlemeye; bunlarn Avrupadaki uzantlar Avrupa Birliine katlmaya; dierleri ise renkli devrimlerle rejim deitirmeye baladlar. Bu dalga uzunca bir sre, Dnyann en skntl blgesi olan Orta Douya etki etmedi. Ancak Tunus ile balayan domino etkisi, ksa srede etrafa yaylmaya balad. Bu durumu gren baz Orta Dou lkeleri ise, nceden tedbir alarak, mevcut hkmetleri ya da sevilmeyen bakanlar deitirmeye baladlar. Dolaysyla, Mbarek, aslnda oluan bu yeni dalga ve konjonktrn kurban. Baka bir ifadeyle; bu tr halk hareketleri, Souk Sava dneminde olsa ya da daha evvel benzerleri olmasa, byk ihtimalle ok kanl bir ekilde bastrlrd ya da hemen hemen kimse bu tip kitlesel hareketlere cesaret dahi edemezdi. in ilgin yan, askerin mdahale etmedii bu kitlesel direniin, Msrn tek bir kesiminin hareketi de olmamasdr. Hareketin iinde Msr oluturan hemen her kesimden insan vardr. Hatta, Msrda 1920lere kadar giden bir tarihi olan Mslman Kardeler bile bu harekete sonradan dhil olmu; hatta byk lde hareketin dnda kalmay yelemitir. Neticede, bir zamanlar devrilmesi mmkn dahi olmayan bir lider ve rejim birka haftalk bir direniin ardndan yerle bir edilmitir. Aslnda Msrda biten 1952 darbesinin Militer-Baas Cumhuriyetidir. Bu gelime dier Baas ya da buna benzer rejimlerin geleceini de tehlikeye atmaktadr. Arap dnyas ciddi bir dnme hazr olmak durumundadr. Ancak bu dnmn hangi Arap lkelerini kapsayaca ve hangilerinde bir yank yaratamayaca da iyi tahlil edilmelidir. Bugn, Arap corafyasnda iki tr rejim vardr. Bunlardan ilki, eskiden Krallkla ynetilen ve daha sonra Baas subaylarn darbesiyle devrilen ve Cumhuriyet ilan eden; ancak bu Cumhuriyetin iini demokrasiyle dolduramayan ve bugn artk daha fazla gitmeyen rejimler; dierleriyse Krallkla ya da Emirlikle ynetilen monarilerdir. Toplumun yneticilerine baklar da lkeden lkeye deimektedir. Baas Cumhuriyetlerde ciddi bir bask ve otoriterlik sezilmekte; ou monaride de halk ciddi bir ekonomik sknt iinde hayatn srdrmektedir. Buna karlk, baz krfez lkelerinde (Birleik Arap Emirlikleri, Katar gibi) halkn milli geliri yksek dzeydedir ve toplumun kendisini yneten monarilerle pek bir sorunu grnmemektedir. te yandan rnein ABDnin uzunca bir sre destekledii Suudi Arabistann bu yeni dalgadan ne ekilde etkilenecei de belirsizdir. Suudi Arabistan, uzun yllardr Vahabi anlayyla, toplum ve zellikle kadnlar zerinde ciddi bir bask rejimi tesis etmitir. Dolaysyla, demokratik taleplerin bu lkede aslnda bir ynetim deiikliini beraberinde getirmesi gerekir. Ancak, bunun olacana dair u an bir belirti sz konusu deildir. Zira toplum, bastrlm ve sindirilmitir. te yandan; Arap lkelerinin birbirinden nemli bir fark da gemite ksa da olsa bir demokrasi ve oulculuk geleneklerinin olup olmamasdr. Bu noktada Msr, zellikle 1924-1950 yllar arasnda tam bir Liberal deneyimin yaand demokratik bir lke olmutur. O dnemde ok partili hayat ve oulculuk hkm srm; rnein aznlk konumundaki Kptiler rahatlkla mecliste temsil edilmilerdir. Bu demokratik oulculuk, Baas Cumhuriyet dneminde tekletirilmi; tek lider ve ideoloji anlayyla Msr toplumu altm yl bask altnda tutulmutur. Dolaysyla, gemiten gelen demokratik gelenek ve Meclis gelenei, Msrn kitlesel hareketlerinde etkili olmutur. Doal olarak yeni rejimin de, bu oulcu yapy yanstacak ekilde tesis edilmesi gerekir. Burada, sanrm en temel korku, Mslman Kardeler rgtnn dier gruplara galebe alarak, Msr slami bir ynetime gtrmesi riskidir. Nitekim 1979 ran Devriminde ah idareden uzaklatrlrken, ran toplumunun Solcular, Liberalleri, Demokratlar Devrimin gerekletirilmesinde etkili olmu; ancak zamanla Mollalar dier kesimleri bastrarak, bugnk totaliter rejimi oluturmulard. Dolaysyla monariden
48
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda demokratik cumhuriyete deil slami cumhuriyete geilmitir. Determinist bir bakla ilk etapta ayn durumun Msrda da yaanabileceini syleyebiliriz. Ancak burada, dnemler aras farkllk ve Batnn duruu ve demokratik deneyimlerini Msrla paylama ihtimali ve de bugn tm dnyay etkileyen
teknolojik devrimin (Facebook-Twitter vs.) Msr ister istemez ak bir topluma itmesi unutulmamas gereken faktrlerdir. Bu kitlesel dalga, kukusuz artarak devam edecektir. Arap corafyasnn rejimlerinde ciddi deiiklikler olacaktr. Tunus ve Msrda gerekleen olaylar, domino etkisi yaratarak dier Arap lkelerine de srayacaktr. Bu, kanlmazdr. Burada nemli olan bu kitlesel hareketler sonunda oluacak demokratik rejimlerin devam edip etmemesi; yeni rejimin, halkn zamanla rejimden soumasna sebep olacak ekilde d etkilere ne lde ak olaca ve en nemlisi de Srdrlebilir olup olmayacadr. Kukusuz, teknoloji devriminin yeniden ekillendirdii bir dnyann dnda kalmak; kendine setler ve snrlar ekmek; kendi iindeki insanlar bask altna alarak; bana karmayn tarz bir tam bamszlklkta srar etmek, an gerisinde kalmakla edeerdir. Orta Dou, kresel dnyann en sorunlu blgesidir. Blgede srail-kendi arasnda anlaamayan- Blnm Arap Dnyas ve ran olmak zere ayr g unsuru vardr. srail ile bu g unsuru arasndaki gerilimler, tm dnyay tehdit etmektedir. Dnyada bugn Orta Dou dnda ok da problemli bir blge yoktur. rnein bir dnem ciddi bir sorun olan Balkanlarda hatta Kafkasyada bile bugn bir sava ihtimali ortadan kalkm durumdadr. Bugn bir sava karsa ok byk ihtimalle Orta Douda kar ve etrafa yaylabilir. Dnya tarihi, savalar tarihidir. Dnya tarihinde demokratik iki lkenin savatna dair bir rnek yoktur. zellikle Souk Sava dneminde lkeler arasnda snrlarla ilgili gerilimler olmutur; ancak demokratik rejimlerin birbiriyle savatna pek rastlanmamtr. Dnya savalar da demokratik olmayan rejimler tarafndan balatlm ve demokratik rejimlerle demokratik olmayan rejimler arasnda olmutur. rnein insanla byk aclar veren 2. Dnya Sava, iki totaliter lke olan Almanya ve SSCBnin Polonyaya saldrmas sonucu patlak vermitir. Dolaysyla, srdrlebilir ve oulcu bir demokrasiye sahip; dnyalaan; dnyann geriye kalanyla irtibat ve yaknlama halinde olan bir Orta Dou ayn zamanda barl ve huzurlu bir Orta Dou ve Dnya anlamna gelecektir. Zira, Orta Dou insan, demokrasiyi, zgrlkleri ve refah en az gelimi Bat lkesi insanlar kadar hak etmektedir. Orta Dou insan, insan gibi yaamaya layktr. Oluan bu yeni srete de bunu dnerek hareket etmesi gerekir. Bu noktada Msr iyi bir rnek ve model olarak deerlendirilebilir. Bata Bat dnyas olmak zere, tm demokratik gelenee sahip lkeler, Msrn salam ve srdrlebilir bir demokrasi kurmasna yardmc olmaldrlar. Trkiye de bu noktada mevcut modeli ve yapsyla, kendi rejimini empoze etmeden katk sunabilir. Msrllarn demokrasi yry, tm Orta Douya rnek tekil edebilir. Nitekim, etkileri Yemen, rdn ve Libyada balamtr. Arap lkelerinden farkl olarak, Orta Dounun en zor rejim deitirecek lkelerinden olan randa bile yanklar uyandrmaya balamtr. 1980lerde The Bangles adl grubun Walk Like an Egyptian (Msrl gibi Yrmek) diye bir arks vard. arknn bir yerinde: Pazardaki ocuklar baryor hep bir azdan: Msrl gibi Yrmek diye bir blm vard. Blgedeki ocuklar da, Msr halknn gerekletirdii devrimi hep bir azdan Msrl gibi Yrmek eklinde haykrabilir. Msrl gibi Yrmek, Orta Douda kitlesel hareketle demokrasi kurup; bu demokrasiyi srdrlebilir klma yry olabilir; ve Orta Douda bundan sonraki kitlesel demokrasi hareketleri, Msrl Yry olarak anlabilir. Bekleyelim de grelim bakalm..
Fikir Platformu
49
Msrda Yklan Neydi? (Ahmet Cem zen)
Doulu toplumlar hakknda var olan kalplar 2011 ylnn henz banda byk ykma urad. Rehavet iindeki donuk Arap halklar Bat destekli diktatrlere kar ayaklandlar. Tunusta ynetim deiti. Msrda ise hibir ey eskisi gibi olmayacak. Artk kolay kolay kimse Doulu toplumlar diye sze balayamayacak. Oryantalizmin sonu geldi. Tunusta kendini yakarak olaylar fitilleyen kii yozlam ynetimlere dorudan eletiri getirmek iin bunu yapmad. Kendi ekonomik durumunun aczinden bunu yapt. Ama akl banda her Arap biliyor ki Arap toplumlarndaki yoksulluun temelinde otokratik dolaysyla yozlam ynetimler yatyor. Yalnzca petrol tarlalarna sahip olanlar mstesna. Artk yeter dedirten neydi peki? Bir Tunuslunun kendini yakmas ve Tunus ynetiminin alaa edilmesi domino etkisi yaratmaz diyenler bilmiyorlar myd ki en etkili ideolojik silahlar somut olaylardr. Tunusta oldu, biz de yaparz sznn yzlerce kitap, binlerce makaleden daha etkili bir
50
propaganda arac olduu nasl olur da gzden kaar? Batl liderlerin otokratlar vc aklamalar toplumun iinde bulunduu artlara kar nasl olur da gzmze bir perde indirir? Teknolojinin etkisi yadsnamaz. Tm dnyada internet ve cep telefonu sayesinde mikro rgtlenmeler gl birer aktr haline geliyor. Devlet organizasyonu ve hiyerarisi dnda da insanlar rgtlenebiliyorlar artk. Ama tm olaylar bir teknoloji devrimi gibi gstermek oradaki halkn bkknlna ve cesaretine bir baka perde rtmek deil mi? 1989da Dou Avrupadaki totaliter rejimler tek tek yklrken ne internet vard ne de cep telefonu! Ya 1830 ve 1848de? Bunun dnda devrim ile ilgili El Cezire n plana kyor ve iddial yorumlarda buna El Cezire devrimi diyorlar. Ancak El Cezirenin kurulu amalarndan birisi zaten Arap dnyasndaki demokrasi eksiklii idi. El Cezire bamsz haber alamayan Arap dnyasnn nefesi oldu. Yani El Cezire bir neden deil bir sonu. Msr devrimine El Cezire devrimi demek hakszlk deil mi? Batllar Msrdaki ayaklanma ile ilgilenmiyorlar. En byk dertleri Msrn ekseninin kaymamas. Amerikallar iin srailin gvenlii Msr halknn zgrlnden ok daha nemli. Ak ekilde diktatrlerin desteklenmesi Batl entelektelleri ok da huzursuz eden bir konu deil stelik. Yalnz imdilerde Amerikan sanda otoriter rejimler slamclar glendiriyor tezi ne ktka halklarn zgrlemesi ile ilgilenecekler gibi gzkyor. Ayaklanmalar slami renkte olsayd Batllarn ii ok kolaylard. Kolayca oryantalist dosyalardan kalplam laflar kartp atp tutabileceklerdi. Ancak srpriz ekilde insanlar hangi grte olursa olsun haklarn aramak iin sokaa dkldklerinde syleyecek pek szleri kalmad. Muhalefetin yasak olduu Arap toplumlarnda slamclar toplumun en alt katmanlarna kadar dorudan ve dikey iliki kurabilme yetenekleri sayesinde ne kyor. Devaml slamc korkusu pompalayarak demokratik haklar trpleyen otokratlar ve destekisi Batllar oryantalist dosyay bu sefer yanllarn dzeltmek iin dolaptan indirmeliler. Trk oryantalistler ise Batl muadillerinden ok ok daha hzl bir ekilde domino etkisini reddedip yine ayn hzda yanldklarn yazdlar. Laikliin Trkiyede demokratik talepleri bastrma ve oligarik sistemin devamn salama misyonunun herhalde Arap dnyasnda da neminin farknda olacaklar ki Msr halknn refahndan ok Msr ran olur mu? gibi sorularla uratlar. Muhalefette kalmaktan yorgun dm baz Kemalistler de Msr Devrimi ile Cumhuriyet mitinglerini karlatrma ve mevcut hkmetin benzer ekilde alaa edilmesini tartma crretini gsterdiler. Grmek istemedikleri ise Arap lkelerinin Atatrklerinin yklyor olduu ve ayaklanan halklarn baskn biimde Tayyip Erdoan destekisi olduu gerei idi. Trkiyenin resmi tavr ok ge geldi. Diplomatik nezaket kaygs m yoksa durum netlesin kaygs m bilinmez ama ok ge gelen ve olduka da ekingen ve dikkatli bir dil kullanan Babakan tepkisi d destee a Msr toplumuna ve dier ayaklanan toplumlara ila gibi geldi. Trkiye eer deerler zerinden d politika yapmayacaksa kendi ayana kurun skacak demektir nk Trkiyenin en byk gc deerleridir. Dileri Bakan Ahmet Davutolu ise konu hakknda olduka sessiz ve gelien durumu okuyamyor gibi grnyor. Ortadou politikasn yalnzca srail kartl zerinden deil oradaki gelien toplumsal dinamikler tarafndan okumama konusunda hem Davutolu hem de Dileri srarc davranyor. Demokratik gelenein yerlememesi ve demokratik bilincin zayf olmas lkemizdeki muhafazakarlarn kendi hayat hikayelerine benzer olaylarda bile pozisyon almasn maalesef gletiriyor.
Fikir Platformu
51
Demokratikleen Arap toplumlarnda demokratik ve anayasal srecin raydan kmamas halinde ekonomisi byyen, demokratik standartlar ykselen, devlet deil halk merkezli bir yap kurulacak. Toplum iindeki tartmalarda hem mini eteklilerin hem de trbanllarn saysnn artt konuulacak. Nasl olur demeyin. Herkes kendi asndan bakt iin byle alglanacak. slamc rgtlerin kat disiplini bozulacak. Yabanc sermaye ak hukuki altyapya paralel hzlanacak. Belli kar gruplarnn elindeki kamu kurulular zelletirilip lkenin ekonomik verimlilii artrlacak. D politikada bamsz tutum taknlrken Batnn kuklas olunmayacak. Demokratikleen Arap toplumlarnn ii kolay deil. Zira kendilerine destek olan aktr says ok az. Karlatrmak gerekirse demokratikleen Dou Avrupa lkelerinde hem bunu isteyen bir blok vard hem de hem mali hem de diplomatik yardm gelmiti. Arap toplumlar ise yalnz. Ne Bat ne de dier Arap ynetimleri Mbarek sevgisinden vazgemiyor. Arap devrimlerinin sonunda ounlukla olduu gibi hakl olan m kazanacak yoksa tersi mi olacak bunu ok uzak olmayan bir zamanda greceiz.
Fikir Platformu
52
slmclk: Devrim ile demokrasi arasnda(Mehmet Ylmaz)
Sunu: Yaklak 4 yl nce yayna giren Mslmann Zamanla imtihan isimli kitabmzda yle demitik: Darbeyle gelen asker cumhurbakanlar, lmeden koltuktan indirilemeyen diktatrler hkim birok slm lkesine. Gazeteciler, yazarlar, aratrmaclar hapse atlyor, faili mehul cinayetlere kurban gidiyor: Libyada Albay Kaddafi (1970ten beri), Suriyede Hafz Esad (1970ten 2000deki vefatna kadar, yerine olu geti ), Msrda Hava kuvvetleri komutan Hsn Mbarek (1981den beri), Pakistanda General Pervez Merref (1999dan beri). Gerekten de birer smrge valisi gibi hareket eden bu diktatrlerin ynetiminde slm corafyas igal altnda bir lkeye benziyor. Kendi lkesinin zenginliklerinden istifade edemeyen halk genellikle batl firmalarn klesi durumunda. Demokrasinin, zgrlklerin ve insan haklarnn savunucusu(!) bat lkeleri ise her naslsa bu diktatrlerle hep iyi anlatlar
53
Fikir Platformu
Ancak Tunuslu diktatr Zeynelabidin bin Alinin lkeyi terk etmesi ve Msrl Mbarekin koltuunun sallanmaya balamas, Suriye, Yemen, rdnde rejimin artan bir cesaretle protesto edilmesi slm Aleminde yeni bir uyan fikrini gndeme getirdi. slmc devrimlere mi tank olacaz yoksa bir demokratikleme srecine mi? Bu hareket Mslmanlarn ancak %20sini tekil eden Arap lkeleriyle snrl m kalacak yoksa btn slm alemine yaylacak m? mit Aktaa sorduk. mit Akta kitaplarndan, Birikim Dergisi, zgn Duru gibi fikir dergilerinden ve Mslman devlet olur mu? balkl syleimizdeki dobra cevaplarndan tanyorsunuz. (MY) MY: Siz iyimser misiniz bugnk tabloya bakarak? Yakn bir zamanda Tunusta ve Msrda halkn arzulad bir dzen kurulabilir mi? Yoksa bu ilk enerji g kavgalar iinde yok olmaya m mahkm? ncelikle meydana gelen bu olaylarn, ok da masum olmadn belirtmeden geemeyeceim. yle ki, bilindii gibi bu olaylar grnlr ve etkili klan (nk bu lkelerdeki halk hareketleri yllardr srmekte), dolaysyla da bir anlamda da balatan, kresel gcn (arlkl olarak ABDnin) zellikle slam dnyasndaki strateji deiikliine duyduu ihtiyatr. Aslnda bu ihtiya, Obama gibi daha on yl ncesinde bile ABDnin bana gelmesini asla dnemediimiz bir siyah deriliyi ABDnin bana getiren gcn duyduu stratejik deiimle ayn eksende ilemekte. nk ABDnin kresel bir g olarak dnya apnda bir hegemonya mcadelesini srdrebilmesi iin, ncelikle kendisinin evrensel deerlerle uyumlu oluunu grnlr klmas gerekmekteydi. te Obama, bunu grnlr klan en etkili grntdr. (Szgelimi Trkiye de, en azndan blge apnda da olsa benzer bir stratejiyi yrtebilmek iin Tayyip Erdoana tahamml etmitir. Ama Trkiye asndan bunun evrenselletirilebilmesi iin, Krt sorunun da almas gerekmektedir.) nk ABDnin, zellikle slam dnyasnda sraile dayal olarak srdrmeye alt politikalar, artk srdrlebilir olmaktan kmtr. Dolaysyla ABDnin bu yeni stratejisi, sraili geri ekerek dizginleyen ve dolaysyla da bu politika zerinde oluturulmu olan Arap dnyasndaki diktatrlere dayal statkoyu da deitirmeyi amalayan bir stratejidir. Nitekim bu tip bir deiim ihtiyacn ve stratejiyi iyi okuyan Erdoan, Davosta Perese one Minute diyerek bu yeni durumu hem okuduunu ortaya koymu, hem de bu yeni durumu grnlr klmtr. Erdoann bu k ve kendisini slam dnyas iin bir model olarak ortaya koymas, bir yandan slam dnyasndaki deiim umutlarn diriltirken, ABDnin de blgede elini glendirmitir. Bu stratejinin zerine binen ve benim hibir zaman tam olarak masum olduuna kani olamadm Wikileaks belgelerindeki zamanlama ve etkinlik de bu eksende okunursa, sanrm konu daha bir akla kavuacaktr. Nitekim Erdoan, Trkiye siyasi tarihinde de belki bir ilk olarak, mevcut ynetimleri dikkate almadan dorudan halklar muhatap alm ve tm politik dil ve mlahazalar bir yana brakarak, bu halk isyanlarna kar direnen zalim yneticilere seslenmi, onlara yeter artk, halkn sesini dinleyin ve gidin demitir/diyebilmitir. Tm bunlar sylemek, elbette ki Arap dnyasnda diktatrlere isyan eden insanlarn abalarndaki asalete glge drmez. nk bu isyanlar zaten yllarcadr srdrlmekte. Ama bu isyanlarn bir sonuca ulamas, bir anlamda blgesel konjonktrle kresel konjonktrn, belli llerde de olsa rtmesini gerektirmektedir. Tm bunlara ramen bir devrim gerekleemez mi? Elbette gerekleebilir ve zaten devrim de bunun addr; yani her eye ramen olann. Ama Arap dnyasndaki hareketler bir devrim deil, deiim hareketleridir. ahidi olduumuz bu gelimeler ise,
Fikir Platformu
54
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda bir anlamda Arap dnyas ve evresindeki genel deiimin ve ortaya kacak olan yeni bir dnyann iaretleridir. Her eye ramen, yani kresel gcn istekleriyle uyuan bir eksene de dayansa da, bu
deiim Mslmanlar asndan nemlidir ve Mslmanlar, asl yapmak istediklerini bundan sonra, ama bu kez de kresel gce ve kapitalizmin arzularna dikkat ederek ve mcadele stratejilerini bunun karsnda rgtleyerek srdrmelidirler. Sorunuza gelince, her ne olursa olsun, u geldiimiz nokta bile ok nemli. Yani zalime dur diyebilmek, ona kar sesini ykseltmek, en azndan psikolojik dzeyde de olsa bir zgrleme urana gelindiinin gstergesi. Halkn arad dzen konusu ise biraz netameli bir konu. nk halk gerekten de bir dzen mi aryor, yani bu zgrlk kavgas pozitif bir abaya ve araya m dayanyor; yoksa bu savam sadece mevcut zalimden kurtulma tepkisine mi dayanmakta, bu ok ak deil. Ama bu bir dizi ayaklanmann Wikileaksle balantlarn da dndmz de, bu kalkmlarn ok da pozitif bir k noktasna dayanmadn syleyebiliriz. O zaman ok fazla umutlu olmaya gerek yok. Ama zgrleme mcadelesi uzun ve emee dayal bir mcadeledir. Dolaysyla en azndan bir balang noktas olmas hasebiyle bile nemli bu ayaklanmalar. Bundan sonras, en azndan diktatoryal olmayan bir zeminde srdrlecek uzun soluklu bir mcadeleyi gerektirmekte ve biz de hi deilse imdilik- bunu umut edebiliriz. MY: Arap lkelerinde balayan bu hareket Suudi Arabistan nasl etkiler? Vahabizm bu devrim rzgrlarna direnebilir mi? Suudi Arabistann ciddi anlamda Vahabi bir anlaya dayandn dnmemekteyim. Orada tam anlamyla banaz, gerici, geleneki ve diktatoryal bir sistem srdrlmekte. Vahabilik belki bu sistemin kendisini merulatrmak ve halkn rzasn kazanmak iin bavurduu kirletilmi bir ideolojik argman. Bu halk ayaklanmalarnn ok da masum olmadn dndmzde, Suudi sisteminin imdilik bu srecin dndan duracan/tutulacan syleyebilirim. MY: 19cu asrda diktatrlerin iini kolaylatryordu trenler, telgraflar, istihbarat ve fileme Nazilerin toplama kamplarna kadar uzanyor Zulmn endstrilemi ekli. Oysa Teknoloji halkn yannda yer ald, ok ilgin bir rol oynad bu hareketlerde. Cep telefonlar ile yollanan grntler, twitter, web siteleri Devletin bir iki televizyon kanal kapatmas ya da gazeteleri toplatmas mmkn ama bilgi teknolojileri oyunun kurallarn deitirdi sanki. 21ci asrn devrimleri sizce teknolojik mi olacak? Devrimler her zaman en ileri aralardan yararlanmlardr. nk devrimleri yapan kitleler, grece de olsa o toplumun en ileri kesimleridir. Bu kesimler ise, devrimci giriimlerini sonulandrmak iin mevcut silahlarn tmnden yararlanrlar. 21ci asrdaki sorun, bu teknolojilerden yararlanmann tesinde, bu teknolojilerin stabilletirdii, eylemsizletirdii ve pasifletirdii kitlelerin artk kendilerinde devrim yapacaklar o coku ve dinamizmi bulamamalarnda yatmakta. zellikle amz erkekleri, sava glerini ve arzularn byk lde yitirmekte. MY: ranl yetkililer Tunustaki olaylar ran slm Devrimine benzettiler. Oysa bu lkede son seimlerdeki yolsuzluk iddialar sonras kan olaylar artk devrimin yozlat hissini uyandryor. Dnn ranl devrimcileri bugnn muhafazakrlar gibi grnyor. Sizce Tunus ve Msrdaki halk hareketleri randaki hkmetin elini glendirir mi? Yoksa tersine muhalefeti daha cesur olmaya m iter?
55
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda Aslnda 1980lerde slam dnyasnn nne iki nemli seenek sunulmutu. Birisi ran slam Devrimi, dieri ise Trkiye Milli Grnn demokratik mcadele yntemi. Devrim, zellikle 80-90l yllarda slam dnyasnda nemli bir coku ve umut yaratmt. Ama bu coku ve umut, ne yazk ki
srdrlemedi. Bunda elbet sadece Devrimin stratejisyenleri sorumlu deil. Kresel istikbar da, Devrimin boulmas iin her trl sava taktiini uygulamaktan kanmad. Milli Gr ise, ayn dnemi olduka skntl mcadelelerle geirmekle birlikte, grlen o ki, imdilerde ayn slam dnyasna coku ve umudu bu gelenekten gelen bir iktidarn giriimleri vermekte. Dolaysyla bu sre, kresel istikbarn da -en azndan imdilik- arzusuyla rten bir biimde Devrimin aleyhine, ama Milli Grn, yani, demokratik bir gelimenin lehine ilemekte. Dolaysyla, randaki toplumsal gler asndan da giderek demokratik teamllerin daha ar basabileceini syleyebilirim. MY: Devrimden bahsederken kelimelere bir ereve izmek gerek diye dnyorum. Devrimci, isyanc hatta terrist olarak nitelendi Tunuslu gstericiler. Tabi her g kendi karlar asndan yeni bir terminoloji oluturuyor. Bir siyas hareketi meru grebilmemiz ya da halk devrimi diyebilmemiz iin basit bir l yok mudur? Devleti, iktidar hedefleyen bir etenin kkrtmasyla balayan iddet ile halkn akln, vicdann yanstan olaylar nasl ayrd edebiliriz? Dorusu ben de devrim yerine isyan kavramn kullanmay daha yerinde buluyorum. nk devrimler ok zel olaylardr ve sklkla tekrarlanamazlar. te yandan devrimler sadece kendi toplumlarn deil, dnyay da dntrrler. Ancak bu yine de bu isyanlarn meruiyetlerine bir glge drmemeli. nk zulme kar her bakaldr olay olduka deerlidir ve bu yzden de biimsel deerlendirmelerle arabuk harcanmamaldr. Elbet bu statkonun bozulmamasndan yana olanlar asndan isyanclar birer terristtir. nk onlarn, yani zalimlerin karlarn sarsmaktadrlar. Dolaysyla bu tip tanmlamalar, tamamyla olaya nereden baktnz ve neresinde durduunuzla ilgili, greceli tanmlamalardr. MY: nceki syleimizde devrim kavram zerine unlar sylemitiniz: Devrim kan ve ter gerektirir, hazrlk, sebat, fedakrlk, ak, mcadele, disiplin, cehd, sabr, emek gerektirir. Bunlar aslnda tm insanlarda aradmz olumlu deerler. slamn da insanlarda olumasn istedii deerler. Bu deerlere sahip olmayan biri Mslman olabilir mi? Ama sorun devrimlerde deil, devrim sonrasnda aranmal. nk devrim srelerinin arl, devrimci bireyler ve enerjileri tkettii iin, devrim sonras alanlar, ou kez frsatlklara ve demagoglara kalmakta. Yani Baudrillardn kavramlatrd gibi simlakrlara. O yzden deil mi ki Ali eriati, Nas ve Felak surelerini yorumlarken, sorunun devrim yapmak deil, devrim sonras hakikati ayakta tutabilmek sorunu olduunu vurgulamakta; Diktatr Zeynelabidin bin Aliyi kovan Tunus halk koullar izin verseydi seimle liderlerini seebilir, basn yoluyla hkmeti eletirebilir ve bamsz mahkemelerde hakkn arayabilirdi. Yani g ayrl, zgr basn vb kurumlaryla batl anlamda bir demokrasi olsayd Tunusta devrime gerek kalmayacakt. Buna bakarak yle dersem katlr msnz? Devrim halkn zulme direnmesi ve bu direniten doan enerjinin bir anda boalmasdr, Devrimler demokrasinin ok hzl yryen bir eklidir
Fikir Platformu
56
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda Bir halkn belli eyleri renmesi hi de kolay olmuyor. renmek nk bir deneyim ve emei gerektiriyor. Zorun, zulmn bile bir reticilii vardr. Yeter ki renmeye niyetli ve yetenekli bir halk olsun karsnda. O nedenle ayet Zeynelabidin bin Ali olmasayd halk bunlar yapabilirdi diye bir ngr olamaz. nk rahatlk atmosferi ou kez olumsuz bir ilev de yklenebilmekte. Bu konuda, yine bir Tunuslu olan bn Haldunun gzlem ve zmlemeleri olduka aydnlatc ve retici. Yani bedeviliin diriliine kar hadariliin yozlatrcl, dikkate alnmas gereken bir husus. te yandan
devrim ve demokrasi, siyasal adan farkl usuller. Devrimlerdeki enerji patlamalarnn younluuna kar demokrasiler, amaca doru yrmek iin belli bir uzlama kltrn ve sabr gerektirmekte. Tabi biriktirilen her enerji nitelikli olmayabilecei gibi, demokrasilerde de iler her zaman iyi yrmeyebilir. Devrim eer eski dzenin devirilmesi ile balyorsa az ya da ok iddet iermek zorunda sanrm. Tunusta ve Msrda bir ka hafta iinde olup biten ve btn bir lkeyi saran bu sre zerinde halkn denetimi nereye kadar olabilir? Mesel Tunuslu ve Msrl ynetici kadrolar hedefler aralar meru klar diyerek ikence yaparsa ya da insanlar filerse bu yozlamay durdurmak iin yeniden bir devrim mi yapmak gerekecek? Halklarn iddet sarmalndan kamamalar, tarihin reticilik yerine tekerrr gibi bir sonuca yol amakta. Bu durum da, bn Haldunun gzlemlerinden kard baka bir sonu. Birbiri ard sra gelen ksa mrl beyliklerin serencam zerinden ok da ey gemi gibi deil sanki. Deneyimlerini biriktirerek, oradan baz retici sonular karamayan halklar asndan tarih, bir trl ierisinden klamayan bir labirente dnmekte. Sonuta kendinden ncekini tekrarlayan bu oluumlarn yeknesakl ise, bir sre sonra halkalarn ruhuna bir umutsuzluk tortusu ve bu iinden klamazln yazgsn eklemekte. Bu yazgnn alt edilmesi iin sadece zalime dur denilmek yetmemekte, bu yazgsallam dngye de bir dur denilebilmelidir. Bu ise, isyanlarn reaksiyoner ya da ftuhatlarn yamac niteliklerinin tesindeki bir abay, tecrb, bilimsel, pozitif ve gelecee dnk bir bak asn; sabr, cehdi ve emei gerektirir.
Fikir Platformu
57
ran slam Devrimi ve mam Humeyni(Cemile Bayraktar) Sunu:tiraf edeyim mam Ayetullah Humeyni ile ilgili olarak biyografi almas yapmaya karar verdiimde bu kadar derinlikte alma gerektireceini dnmemitim.Humeyni kendi biyografisi, eserleri, devrim lideri olarak incelenirken dnem ranndan bahsetmemek mmkn deildir.Humeyni ismine ynelik bu almada Humeyni biyografisi ve dnem ranna ynelik aratrmalar bulunmaktadr. Elbette zerine yeni cmleler eklenebilir.Humeyninin eserlerini ve kitaplarn konu etmek ok daha farkl bir yola gtrecei iin bu almada sadece Devrim ve mamn biyografisi stnde durmaya altm. Nasip olursa mam Ayetullah Humeyninin kitaplar ve grlerini baka bir almada ele almak isterim.1979 ran slam Devrimiyle randan byk bir antiemperyalist realite karan, etkilerini lkemizde de olduka youn olarak grdmz bir damar oluturan, slamcln temellerini atan, sevabyla, gnahyla kalc bir iz brakan mam Ayetullah Humeyniyi rahmetle anyorum. Ayetullah Humeyni 1902-1989 ve ran slam Devrimi 1979 Ayetullah Humeyni ismiyle tandmz Ruhullah,1902 ylnda Humeyn kasabasnda domutur. Varlkl, tannm ve otorite sahibi bir aileden gelmektedir. Kk yata babasnn aibeli bir ekilde lmyle yetim kalmtr. ocukluunun getii dnem ran, alkantl, kargaalarn olduu, idamlarn ve kaakln kol gezdii bir ortamdr. 17 yana geldiinde ilahiyat eitimi almaya balar. lahiyat eitimi ald okul eyh Abdlkerim Hayrinin at okuldur. Dnem itibariyle anayasa tartmalar
Fikir Platformu
58
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda sryordur. Genellikle bu anayasal deiiklie mdahale eden alimlerin politize isimler olmasna karn eyh Abdlkerim Hayri, mollann politika ile ilgilenmemesi gerektiini dnen bir alimdir.
Abdlkerim Hayrinin rencisi iken gsterdii baar nedeniyle, rencilik sembol olan takkesi deitirildi ve bir st kademe anlam tayan sar hocas tarafndan bana sarld. 1922 ylnda, Rza ah Devrimi olmazdan evvelki ah rejimi iyice zayflamt, askeri bir kkenden gelen ah Rza cumhuriyetin temellerini atmak istiyor, slama sahip kacana dair yeminler ediyordu. Mollalar cumhuriyet rejimine scak bakmyordu. 1925 ylnda Rza ah, darbe ile ynetimi ele geirdi. ahn soyad rejimiyle birlikte kardei tarafndan belirlenen Ruhullah Mustafavi isim ve soy ismini almalarna ramen, Seyid Ruhullah Musavi Humeyni olarak anld. 1928 ylnda sorunlar iyice byd. Kralie geleneksel ayinlere katlmak iin Kumda bulunan Fatmann trbesine gitti ve ayin ilerledii srada ban at. Bu durum ilahiyat rencilerinin ve mollalarn bolca bulunduu Kum ehrinde byk bir sorun oluturdu. ah Rza hem ilahiyat rencilerini askerlikten muaf tutmak gibi eylemler ile dindarlar ynetmek hem de rty ortadan kaldrmak gibi eylemler ile laiklie anak tutmaya alyordu.(randa rtnn siyasal simge olmasnn rtmekle deil amakla ortaya ktnn ispat olan olay) Bu dnem Humeyninin ilahiyat eitimi de devam ediyordu. O dnem ilahiyat eitimi, medrese eitimi alan rencilerin alma sistemleri arasnda nce hocalarnn verdii bir ayet, ardndan ayet zerine sahabe ve alimlerin grleri sunuluyor ve bu ynde grlerin konuulduu bir ortamda rencilerde kendi grlerini sunuyordu. Bu eitimin son ayanda renci mctehid olurdu. Bu anlamda Humeyni 15 yllk bu tarz bir eitimden sonra 32-33 yalarnda iken icazetini almtr. Mctehidlere ayn zamanda hocal-islam (Allahn ispat) deniyordu. Bu arada hemen belirtelim; Ayetullah (Allahn iareti) kavram, 1906 ylnda anayasay imzalayan alimleri onurlandrmak iin kartlm ve kullanlm siyasi bir kavramdr. Hocal-slam olduu zaman Humeyni ayn zamanda donanml bir retmendi. almalar arasnda iire de ynelmiti. Tasavvuf onun iin nemli bir kaynakt. rfan ve hikmet zerine youn almalar, aratrmalar yapmaya devam etti. ii ilahiyat okullar mezunlarnn, tam bir retmen ve byk amalar olan Ayetullahlar olarak kabul edilebilmeleri iin saduyulu ve politik olmalar ve manevra yapma yeteneklerinin bulunmas gerekiyordu. Akas mkemmel insan kavramna kendini kaptrm bir mutasavvf olan Humeyninin de gereklerle yzlemesi gerekiyordu. Din adamlarna zg politikada her tr politik etkinlikte olduu gibi hizipilik, poplizm ve lobi faaliyetleri normaldi. 27 yanda iken Humeyni kendi evresinde bir renci topluluu oluturmutu. 1930larda derslerine ahlak bilimi derslerini de eklemiti. Bu eyleminin nedeni, halk uyandrmakt. 1942 ylnda laiklii ve ah eletiren ayn zamanda ahn taeronluunu yapan din adamlarn eletiren Kefl Esrar isimli eserini yazd. Bylelikle siyasi grlerini sunmaya balad.
59
Fikir Platformu
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda 1950 ylna gelindiinde bir din tarihisi Humeyniyi byk bir hoca ve byk bir siyasi kiilik olarak tanmlad.
rencileri arasnda politik grleri Peygamberin grlerine benzetiliyordu. Zaten Humeyni grlerinin arasna Hz.Alinin adaletini ve Hz.Hseyin dneminde yaanan zulm de ekliyordu. Bu dnemlerde derslerini yapt Kum ehrinden, daha az tannm bir yere srld. Derken dersleri 8 yl yasakland. Yine bu dnemlerde randa dini isimlerin bir nderi olurdu. Dnem itibar ile Burujerdi nderlii yrtyordu. Humeyni, Burujerdi ile yakn ilikiler ierisindeydi. Bu dini isimler arasnda Burujerdi, dini bir isim iken Kaani daha siyasi bir isimdi. Genellikle bu tr dini nderlikler ya haddi ile snrl idi. Daha ok yallarn nder olduu biz dzen vard. Burujerdi ve yanndakiler ksmen ah destekliyordu. Kaani ise ah eletiriyordu. Ancak Kaaninin hatas siyaset yapmak yerine slam siyasallatrmakt. Bu dnem Humeyni ok konumuyordu, nderlik Burujerdide iken konuma zorunluluu hissetmiyordu. Burujerdi iin imann srdrebilmesi ah ile ibirlii yapmaya dayanrken, Humeyni laiklik ile mcadeleyi uygun buluyordu. 1960-61 yllarnda var olan siyasi krize eklenen ekonomik kriz nedeniyle ran iyice amaza girmiti. Bu dnem ah rejimi kadnlarn oy kullanmas ve Mslman olmayanlarnda oy kullanabilecei reformunu yasallatrmak istedi. ahn aleyhine dnen Humeyni iin bu bir frsatt. Humeyni hemen bir Din Adamlar Zirvesi balatt. Bu durumu protesto eden metinler yaymladlar. ki tarafta bo durmuyordu; din adamlar bu eylemlerin baty taklit olduunu sylerken, ah ve taraftarlar mollalar ran karanlk alara hapsetmekle suluyordu ve kadnlar kendi yanlarna ekmek istiyordu. Olaylar ve protestolar byd. Sonuta hkmetin bu reformu, mollalar lehine sonuland; kadnlarn oy hakk bir baka dneme ertelendi, oy verenler arasnda Mslman olma zorunluluu yasas olduu gibi kald. ah bir kez daha mollalar karsnda ezik duruma dt. Bu arada Humeyni orta snfn takdirini kazand. 1963 ylnda ah ve mollalar arasndaki husumet iyice byd. Hapishaneler dindar insanlar ile dolmutu. Halk durmadan bu durumu protesto ediyordu. Bu dnem 1963 syan gerekleti. Ayetullah Glpeyegani, Cafer el-Saddk iin bir tren dzenleyecekti. Tren baladktan ksa bir sre sonra provakatrler, ahn adamlar sakin devam eden tren ortamnda gerginlik karttlar. Olaylar byd, tren blnd, birok ilahiyat rencisi atdan atld. Birok insan ld. ah adamlarndan bazlar da ldrld. Trenin yapld okul sava alanna dnd. Sokaklar ii geleneine gre matem tutan, at yakan insanlar ile doldu. Ve Cafer el-Saddk trenleri yapmak yasakland. zleyen haftalarda hkmet mollalara kar durmaya devam etti. Buna ramen Humeyninin rencileri onun grlerinin olduu el yazmas brorleri datyorlard. Bu dnem bir rivayete gre, ah Humeyniye bir mektup yazmtr ve babann izmelerini giyip, gelip seni dveceim demitir. Mektuba cevap olarak Humeyni babamn izmeleri sana olduka byk gelir cevabn kendisine gndermitir. Yine ayn dnem hkmet din adamlarndan bazlarn Necefe srmek ister. Bu srgn isimler arasnda Humeyninin ismi de vardr. Srgn emrini gereklemezse ldrlecekleri tehditi de bu srgn mesajna eklenmitir. Tm bunlar olurken ah rejimi o gne kadar askerlikten muaf olan ilahiyat fakltesi rencilerini ve kadnlar zorla askere almaya balamlard. Hapisler, gzaltlar
60
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda sryordu. Humeyninin bir rencisi de tutuklanmt. ah rejimi tm bunlar olurken Humeyninin yanna kendi adamlarndan birileri sokuyor, onlara dindar insanlar ss veriyordu. Bu yaknlamalardan Humeyniye iftira atlacak ortamlar hazrlanmas umuluyordu.
Dzen byle devam ederken hem Humeyni hem de etrafndakiler iyice kontrol edilir olmutur. Derken yasakl olan Cafer el-Saddk trenlerinin 40. yas gn geldiinde tm engellemelere ramen Humeyni bir dini lider olarak kp konumasn yapar. Onu dinleyen kalabalk daha sonra gidip hkmet binas nnde ah aleyhine sloganlar atar. 1963 yl idamlar, tutuklanmalar, gsteriler ile srerken haziran ayna gelindiinde bir baka olaya daha vuku buldu ve Humeyni tutukland. Tutuklanma haberinin yaylmas zerine taraftarlar eylemlere baladlar. Humeyni tutuklanp Tahrana gtrlmt ancak halk Kum ehri sokaklarn doldurmutu. Kalabala ate ama tehtidiyle ksmen durdurulan eylemler, Tahrana yry ile devam etti. ah ok zor bir duruma dt. Humeyniyi ancak 10 ay tutuklu tutabildikten sonra mecburen serbest brakmak zorunda kald. Serbest kalndan sonra ksa bir sre sonra Humeyni yine iaya gre zel bir gne tekabl eden bir gn de kalabala evinin nnden kp ok etkili bir konuma yapt. Hemen akabinde Savak tarafndan tutukland ve Trkiye srgn iin kendisine yol verildi. Trkiye srgn pek olumlu gemez. Bursada bir askerin evinde kalr. Pek konumaz, huzurlu deildir. Daha sonra Iraka srgn iin yola klr. Irak Trkiyeye oranla daha gzel geer. Bir ok insan ve din alimi Humeyniyi kald yerde ziyaret eder, sevgilerini sunarlar. Humeyni burada fazla konumaz ve siyasi bir mesaj vermez. Irakta ah aleyhine ksa ksa gsteriler olur. Bu arada Irakta Baas Rejimi (Baas Hareketi: Baas Arap dilinde yeniden dirili anlamna gelmektedir. 1940 ylnda Suriyede kurulan bu hareketin ilk teorisyenleri Ekrem Havrani ile Michel Eflaktr (Eflak, Suriyeli bir Hristiyan ve bu ideolojinin efsanevi lideridir). Baas ideolojisi, ama olarak Ortadouda tek bir Arap devleti kurulmasn benimsemitir. Partinin slogan Birlik, zgrlk ve sosyalizm idi. Parti ideolojisi Parti birliine ve d basklara kar durmaya dayanyordu. Baas hareketi Suriyede ortaya kmsa da, Irakta da taraftar bulmutur. Baas Partisi Suriye ve Irakta yaptklar devrimlerle iktidar ele geirmilerdir. Saddam Hseyin ve Hafz Esad Baas akmnn son temsilcileridir.) etkendi, Baas Rejimi Snni kkenli olmas nedeniyle Humeyniye kar idi. Ancak Humeyni burada Rejim ile atmad. Irakta bulunan ve ksmen bask gren iiler sk sk ziyarete geliyordu. Zaten 1969 ylnda ran-Irak arasnda snr nedeniyle bir husumet domutu. Humeyni Irakta iken ah bo durmuyordu, birok dindar insan tutuklatyor ve idam ediyordu. Halk ve ah arasnda en byk uurum ran ahlnn 2500. Yl kutlamalarnda ortaya kt; halk ekonomik kriz iindeyken ok gsterili bir kutlama etkinlii yaplmas halkn tepkisini ald. Kyller aha kar silahlanmaya balamlard. TUDEH gibi solcu ve laik kesimler dahi ah aleyhine dnyor, halk hareketine destek veriyordu. 1977 ylna gelindiinde Ali eriati gibi tuhaf bir ekilde Humeyninin olu Mustafa gen yanda kalp krizi geirerek ld. Olayn kesinlikle bir Savak ii olduu biliniyordu. Bu lm olaylarnn bymesine neden oldu. nsanlar sokaklara dklyor, Devrim sloganlar atyordu. Humeyninin ses kayt kasetleri rencileri tarafndan datlyordu. 1978 ylnda Humeyni, Kuveyte gemek amal pasaport ald. Ancak snrda siyasi srgn olduu gerekesi ile geri evrilince Fransaya gitmeye karar verdi. Humeyni Fransaya gittiinde nce bir
61
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda apartman dairesine oradan gelen misafirlerinin okluu nedeniyle mahallenin rahatsz olmasndan dolay bir kye, bahe iinde bir eve tand. Burada ok fazla sayda ziyaretisi oluyordu. O ran iin mesajlar vermeye devam ediyordu. Verdii mesajlar arasnda randa olas bir devrimde hem slamn temellerine sahip kacan hem de kadnlarn haklarna dair reformlar getireceine dair bir anlamda modern uygulamalarda bulunacana dair notlar dyordu.
Devrim Takvimi 1978 7 Ocakta ttila Gazetesinde Humeyni hakknda iftira dolu bir makale yaynland. 8 Ocakta Kum ehrinde makaleye tepki olarak 4000 renci sokaklara dkld ve srgndeki Humeyninin dnmesi iin eylem yapt. 9 Ocakta eylemler srd, halk asker ile atmaya girdi. 7 ubatta iiler greve girdi. 15 ubatta renciler yeniden ah aleyhine yry yapt. 19 ubatta halkn Tebrizde bankalar, sinemalar, meyhaneleri basmas zerine ah Rza Tebriz valisini grevden ald, SAVAK etkisiz kalmas nedeniyle knad. 20 ubatta Tebriz halk hkmet tarafndan hain ilan edildi. 3 Martta ah BBCya yapt aklamada Kum ve Tebriz olaylarnn komnistler ve gericilerin birlemesinin sonucu olduunu iddia etti. 20 Martta ngiltere Savunma Bakan, rana gelerek aha silah ve tank satmakla ilgili grmeler yapt. 5 Nisanda polisler ok yaa ah diye barmay ret eden iki din adamn ldrd. 10 Nisanda hapishanelerdeki tutuklar youn ikenceye kar alk grevine balad. 17 Nisanda ngiltere Savunma Bakan: ah rejimini destekleyeceiz; zira ah devrilirse, ngilterenin karlar tehlikeye decektir dedi. 5 Maysta mam Humeyni, Le Monde muhabiriyle yapt grmede; komnistlerle ibirlii yapmayacaz dedi. 15 Maysta genel grevler balad. 4 Austosta ah olaylarn ktye gitmesi zerine SAVAKn yetkilerini kstlayacan ve yeni partiler kurulacan ilan etti. 14 Austosta sfahanda skynetim ilan edildi.
62
Fikir Platformu
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda 23 Austosta ahn bir komplosu sonucu bir sinema dolusu insan yanarak ld. 7 Eyllde artk iyice yaygnlam olan gsterilerde halk ve asker yaknlamaya balamtr. Halk askere iekler atar ve askerler kardeimiz, Humeyni liderimiz slogan atmaya balar.
8 Eyllde Kanl Cuma diye bilinen olay gerekleir. Halk ve askerin yaknlamas zerine, orduda blnme olma ihtimaline kar hkmet skynetim ve sokaa kma yasa ilan etti. Ancak binlerce insan yrye balad. Jale Meydanna gelindiinde, askerler zerlerine ate at. ocuk, kadn, yal binlerce kiinin ld bu olay Kanl Cuma olarak anld. 6 Ekimde mam Humeyni, Neceften Fransaya gitmek zorunda kald. 24 Ekimde ilkretim ve lise rencileri Tahran niversitesinde namaz klarak eylem yapt. 26 Ekimde Humeyni her trl uzlamay ret etti. 4 Kasmda ah yry yapanlar kuruna dizdirdi. 1978 yl byle bitip, yl 1979a gelindiinde; 6 Ocakta greve gitmi olan basn, Humeyninin emriyle ahn cinayetlerini yazmak iin grevi brakt. 8 Ocakta ilenen cinayetler nedeniyle Humeyni genel yas ilan etti. Ayn gn ahn askeri ve Babakan Azhari randan kat. 13 Ocakta Humeyni tarafndan ilk slam nklap uras kuruldu. 16 Ocakta ah randan kat. 1 ubatta Humeyni 15 yllk srgnden sonra rana dnd. 5 ubatta Humeyni Mehdi Bezirgan babakan olarak atad. 11 ubatta inklap zafere ulat. 11 Nisan 1979da ran slam Cumhuriyeti resmen kuruldu. slam Cumhuriyeti Aslnda devrim zafere ulat zaman deil, devrimden sonraki srete llebilir. Devrim liderleri tarafndan kurulan slam Cumhuriyeti, imamet modeli zerine ina edildi. Devlet iki asli bileenden olumaktayd; yap ve fonksiyoncu. Yaplar, slami fonksiyonlar dzenleyecek ekilde oluturuldu.
63
Fikir Platformu
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda ia geleneinden hep var olan din adam ve molla gurubu bir dnem iktidara destek olma, arka planda mutlaka bulunma realitesi yannda hep bir tampon grevi grmtr. Ancak mam Humeyni bu gelenee pratikte son vermitir. mamlara siyasal kararlar almas yetkisi vermi, buna tevik etmitir. mam Humeyni iin anti-emperyalist ve anti-laik duru bir tercih olmu ve bunu baarya ulatrmtr. Onun o etkili kndan sonra Bat bu gn bile ran zerine oynayamamaktadr.
nsan eliyle giriilen olaylarn niyeti iyi olsa dahi akbetleri kt olabilir. Amalar yolundan sapabilir. nsan lehine diyerek yola klan bir anlamda baarya ulap, bir zulm ortadan kaldrabilir ancak bu giriim bir baka zulm istenmese de dourabilir. ran slam Devrimi ve Ayetullah Humeyni bu minvalde deerlendirilmelidir. Devrim Sonras Devrimden sonra Humeyni direkt olarak kendi baa gemedi. Ksa bir dnem Bezirgan grevli olarak atad. Din adamlarndan oluan guruplardan baz isimler liberal bulduklar Bezirgandan memnun deillerdi. Bir an nce slami artlara uygun bir ynetim istiyorlard. Bezirgan hkmeti ierisinde laikler ve ulusalclar durumun din adamlar emrinde gelitiini grnce istifa etmeye baladlar. Bu dalgalanma Bezirgann istifas ile son buldu. Derken anayasa acil bir ekilde hazrland. Anayasaya egemenliin Allahn olduu notu eklendi. Kat zerindeki anayasa kuvvetler ayrln (yasama-yrtme-yarg) ieriyor, neredeyse halkn tmnn politik katlmna izin veriyordu. Fakat fakihin yani din adamlarnn her dzeyde veto hakk olduu iin bu tr anayasal reformlar bir anlam ifade etmiyordu. Elbette Veliyi Fakih Humeyni olacakt. Tm bu olaylarn eksenindeyken bir yandan din adamlarnn basks, bir yandan Marksistlerin eletirileri, bir yandan sertleen ynetim artlar, tutuklamalar, niversitelerin bir sreliine kapatlmas, basklar, TUDEH Partisinin kapatlmas ayn zamanda patlak veren Irak sava, Batnn rahat durmamas gibi etkenler devrim sonras gnlerin aslnda ok aydnlk olmadnn gstergesiydi. ok fazla sayda insan devrim aleyhine almaya balamt. Bunlardan tutuklananlar ve idam edilenler olduka fazlayd. 1989 ylna yaklarken Humeyni iyice hastalanmt. Kanserdi, gzleri zor gryordu. O dnem Salman Rti iin eytan Ayetleri kitab nedeniyle fetva verdi. 1989 ylnda ld. Cenazesi binlerce insann katmlyla normalin ok stnde bir cenaze treni oldu. zdihamlara sahne oldu. Uzun bir mr alma, srgn, sonu blmlerinden sonra son buldu. yi niyetler ile balayan, zorluklarla devam eden, dier etkenlerin aktif olduu, iyi niyetlerin kt sonular dourduu bir devrim srecinden sonra Humeyni ile ilgili ok ey sylenebilir ancak onunla ilgili sylenebilecek en nemli ey; sradan bir insan olmaddr.
Fikir Platformu
64
randan karlacak ders: Dine Dayal Demokrasi Olmaz! (Mustafa Akyol) Radikal yazar Trker Alkan randaki tartmal seimin sonularn yorumlarken sormu, dine dayal demokrasi olur mu? diye. Sonra da olmayaca hkmne varm ve dahas laik Trkiyenin bu konuda rana retebilecei eyler olduunu vurgulam. Bu, Trkiyede ska duyduumuz bir argman. randaki otoriter cumhuriyete bakarak, bakn, dine dayal demokrasi olmuyor, dolaysyla ilerin bizdeki gibi olmas lazm diye kestirmeden sonuca varlyor. Oysa gerekler, bu el abukluu-marifet karmda gzktnden daha karmak. ncelikle dine dayal demokrasi olmaz hkmn biraz sorgulamak lazm. Aslnda dine dayal demokrasi bal gibi olur. Nasl olur? Bir toplumu oluturan fertler biz, lkenin esaslarnn zerinde anlatmz u dini ilkelere dayanmasn istiyoruz diye bir uzlaya varrlarsa olur. Zaten byle bir konsenss var ise, onu hayata geirmeksizin demokrasiden sz edemezsiniz bile.
65
Fikir Platformu
Bu yle duyulmadk-grlmedik bir ey de deildir. Yakn zamanlara dek Avrupadaki pek ok devlet byleydi. rlandann anayasas hala Kutsal leme adna balar efendimiz sa Mesihe olan sorumluluklarmz kabul ediyoruz diye devam eder. Bugn bazlarnn Ortadounun tek demokrasisi dedii srail, kendini Yahudi devleti olarak tanmlar ve Yahudi dininin pek ok hkm ve uygulamasn esas alr. Komumuz Irakn demokratik yntemlerle hazrlanan ve kabul edilen anayasasnn ikinci maddesinde ise devletin resmi dininin slam olduu ve dahas hibir kanunun slamn hkmlerine aykr olamayaca belirtilir. (Bu, Amerikallarn muhalefetine ramen, Irak parlamentosu tarafndan kabul edilmi bir esastr.) Eer Irak ileyen bir demokrasi haline gelebilirse, slama dayal demokrasi olmu olacak. Peki randaki sorun ne? Sorun, din deil, din adamlarnn siyasi otoriteye velayet etmesini ngren velayet-i fakih doktrini. Bu doktrin, iiliin doal bir sonucu deil, Ayetullah Humeyninin dini bir kavram siyasiletirerek kard rana mahsus bir icad. Nitekim Iraktaki en st ii otorite olan Ayetullah Sistani velayet-i fakihi benimsemiyor ve din adamlarnn devleti ynetmesine kar kyor. Eer ran velayet-i fakih zerinden din adamlarna ve onlarn nfuzu altndaki devrim muhafzlarna siyaset st bir yetki vermemi, sadece ii inan ve deerlerine atfta bulunan, ama seilmileri esas klan bir cumhuriyet olsayd, o zaman o da slami demokrasi olabilirdi. Peki ben bunlar demekle dine dayal demokrasinin ok iyi bir model olduunu ve Trkiyede de buna ihtiya duyduumuzu mu ima ediyorum? (Bizim memlekette hep byle gizli niyetler aranr durur.) Hayr. nk din esaslar zerinde uzlamak yle kolay bir ey deil. Kimin din anlay doru sorusu gndeme geliyor ve atmalar karyor. (Pakistan iyi bir rnek.) Dahas modern toplumlar ok renkli. Farkl inanlara, dnya grlerine sahip bireylerden oluuyorlar. Dolaysyla ne dine ne de bir felsefi doktrine dayanmayan (yani laik), sadece vatandalarn hak ve hrriyetlerini garanti altna alan (yani zgrlk) liberal demokrasi bence en iyi sistem. Peki Trkiyede liberal demokrasi var m? Olsun diye urayoruz, ama tabii ki henz tam yok. nk Humeyninin velayet-i fakih sistemi kadar bariz ve keskin olmasa da, bizde de bir velayet sistemi var. nk bizde de devrim bekilerine anti-demokratik misyonlar bien bir resmi ideoloji var. Dolaysyla bu konuyu ele alrken sorulmas gereken doru soru dine dayal demokrasi olur mu? deil, resmi ideolojiye dayal demokrasi olur mu? sorusudur. Cevap da bellidir: Elbette olmaz
Fikir Platformu
66
rana bir haller oluyor ama (Cemile Bayraktar) ran varl M..400lere kadar uzanan bir lke Tarihi alkantlarla dolu 1979 Ayetullah Humeyni nderliinde gerekleen sivil darbe ile ii merkezli bir slam Cumhuriyeti. ran imdiler de ise seim sonular ile alkalanyor. Mahmud Ahmedinejad,lkenin altnc Cumhurbakan.Kendisi sk sk sivri klar ile gndeme geliyor. Sivri klar ou kez eletiri alm dahi olsa o sivri klarn hakl taraflar da var.srail aleyhine yapt aklamalardan dolay terkli,szl,palyaolu protestolara maruz kalmas karsnda dnyaya kafa tutan aklamalarna da devam ediyor. Kendisini protesto edip grmeyeceini aklayan Sarkozyye Firavun benzetmesinde bulunacak kadar dik tavrlar var.Dnya genelinde ksmen Sol grten ounlukla Mslman kesimden takdir kazanmasnn bir nedeni de Abd emperyalizmine ve srail siyonizmine ak aikar tehditler yneltmesi. yle ki son Rusya ziyaretinde Uluslararas Avrasya Genlik Hareketi`nden destek eylemi grd. Seim sonularna gre; Mahmud Ahmedinejad 10 milyon 230 bin 478 oy ve yzde 67,7lik oranla ilk sradaki yerini korurken, Mir Hseyin Musevi 4 milyon 628 bin 912 oy ve yzde 30,34 oranla ile ikinci srada bulunuyor. Dier adaylardan Muhdin Rzai 259 bin 456 oy ve yzde 1,7 oranla nc, Mehdi Kerrubi ise 132 bin 935 oy ve yzde 0,87 ile son srada yer ald. Olaylar zaten bu nedenle balad.lkede muhafazakar aday olan Ahmedinejadn seimi ak ara kazanmas,reformcu Musevi ve yandalarn ayaa kaldrd.Daha oylarn saylmaya balanmasnn zerininden bir saat gemeden Musevi kendi zaferini ilan etti.Resmileen seim sonularndan sonra ise sandktan Ahmedinejad kt.
67
Fikir Platformu
Musevi yanllar seim sonularn protesto etmeye balad,Musevi semenlerini protesto eylemlerine katlmaya davet etti.Ve irkin olaylar o andan itibaren yaanmaya balad.Cumhurbakan seimi sonularnn ilanndan sonraki srete balayan olaylar sonucu en az 8 kiinin hayatn kaybettii ve onlarca kiinin yaraland resmi makamlarca teyit edildi. Korsan gsterilerin ilk gnnde kan olaylarda ayrca ok sayda banka ve i yeri tahrip edildi, belediye otobsleri ile zel aralar atee verildi. Gvenlik gleri ile gstericiler arasndaki atmalarda her iki taraftan onlarca kiinin yaraland aklanmt. Gvenlik glerinin balatt operasyonlarda olaylara kart belirlenen 300e yakn zanlnn yakaland belirtilmiti. Bu olaylardan sonra Musevi, yanllarna protestolara ara vermeleri aklamasnda bulundu. randan ayrca yabanc basna yayn yasa getirildi.Kargaa ve kaos hergn artarak devam ediyor. Musevi ve reformcular seim sonularnn doru olmadn ve yasal olarak itiraz edeceklerini belirtiyorlar. Ahmedinejad,yabanc basn tarafndan gemi dnem olduu gibi olduka eletiriliyor.Ahmedinejadn gemite yapt aklamalara binaen;srail Babakan Yardmcs Sivan alom, randa, Cumhurbakan Mahmud Ahmedinejadn galibi olduu kesinleen devlet bakanl seiminin sonucunun, rann zgr dnya ile gerek bir diyalog kurmaya hazr olduuna ve nkleer programn durduracana inananlarn yznde patlayan bir tokat olduu deerlendirmesinde bulundu. Likud partisinden olan alom srail radyosuna yapt aklamada, Ahmedinejadn seilmesi, dnya lkelerine, mevcut politikasna lkesinde geni destek bulduu ve bunun aynen srecei yolunda ak bir mesajdr dedi. alom, ABD ve hr dnyann, Tahrann nkleer emelleri ile ilgili politikalarn yeniden gzden geirmeleri gerektiini kaydetti. srail Dileri Bakan Yardmcs Dani Ayalon ise ran seim sonular ile ilgili srailin herhangi bir hayal iinde bulunmadn ifade ederek, nde gelen adaylar arasnda terr ve nkleer program asndan gerekte farkllk bulunmadn syledi. Ayalon, Ahmedinejadn yeniden seilmesinin slam Cumhuriyetinden ynelen tehdidin arttn gsterdiini savundu. Batdan da bu ve bu tarz aklamalar gelmeye devam ediyor. Tandk geldi deil mi?Hani bir Irak vard.Szde mslman bir lider,olduka despot,diktatr bir Saddam vard.Kendisi ile ilgili komplo teorilerinden birin de Abdnin kendi adam olduu syleniyordu.Sonra nkleer silah tehditleri,ardndan Abd saldrs,kaosa srklenen bir lke,ldrlen binlerce insan,bulunamayan kitle imha silahlar.Unutmadan son aklamalara gre Irak petrol rezervlerinin tm iletimi bir sreliine yabanc irketlere verilmi. imdi de bir ran var,Irak gibi kurgulanm bir halide pek yok gibi.stelik kurgulu Abdde kendi cannn yangsndan pek yle etrafa el atacak gibi grnmyor.
68
Fikir Platformu
imdi bir ran var,bir de emperyalizmin bir dier efendisi srail kendi kanl gemiine bakmadan rann yntemlerini eletiriyor.Sanki ran zalim de srail bir masum melek sanrsnz.Dinime kfreden bari mslman olsa hesab,bir srail yz buruturmasdr alm ban gidiyor. rann kendi i politikasnda uygulad yasak siyasetin yer yer arlamas sonucu savunulacak bir taraf yok elbet lakin d politika da uygulad zalimlere hesap sorarm duruu,onuru zedelenmi her doulu Mslmana baz baz dnmeden baz baz dnerek destek verdirecek cinsten. Musevi ve yanllarna baknca stelik Ahmedinejad tutumuna baknca insanlk adna yeniden seilen ynetimi tam eletirecek oluyoruz ki Musevi ve yanllarn yer yer ksmen destekleyenleri grnce o eletiriden hakl olarak vazgeiyorsunuz.Zira iki seenekten yenik olan destekleyenlerin uygulamalar ve demokrasiden ne anladklar,iddet konusunda olduka uzman olduklar ak aikar ortada.Yine de insanlnz adna Ahmedinejad uygulamalarn eletirmek,hakszla uramsa hakszla urayandan taraf olmak durumunda kalyorsunuz. nsan hakl olarak kendi lkesinden pay kartyor.Malum Trde de bir ksm kitleye gre reformcu,liberal hkmet Akp;bir ksm kitleye gre irticac,ar sac Akp seim sonular da bu tarz seime hile kart eletirilerine maruz kald.Tabii ran kadar kuvvetli bir ses ykselmedi lakin Cumhuriyet Mitingleri,Ergenekon ncesinde olduka kalabalkt lakin sandktan ak ara Akp nde kt.Hakl olarak acaba m diyorsunuz? Kendi lkenizde dahi seilmi hkmetin ne olduundan ok kitlelere gre ne olduu o hkmete etiketleniyorsa,siz varn bakn mimli medyann baka lkeler adna yapt aklamalardan kan sonucun doruluuna.Hakl olarak acaba m diyorsunuz. Acaba m?
Fikir Platformu
69
ran: slamc Devrim Laboratuar (Yusuf Tanrverdi) (SVL DNCE PLATFORMU) randa seim sonras gerginlii devam ediyor. Yaplan tartmalar iki eksen zerinde toplanyor. Gsteriler rejim kart m? Yoksa bir i hesaplamama m? Grnt gsterilerin rejime kar bir isyan olmad ynnde netlik kazanyor. Siyasi aktrlerin iktidar kavgasnn yannda aslnda sorunun temelinde daha derin nedenler yatyor. Seimlerde hile yapld iddiasyla olaylarn balamasn barda taran son damla olarak okumak yerinde olacaktr. ran halk mam Humeyninin nderliinde ah devirip bir slam devrimi gerekletirdi. Devrimin devlete dnmesi aslnda ok skntl bir aamadr. Bask, iddet, ikence, ekonomik yoksulsuzluk ihlallerinin tmne kar bir itiraz olan devrimin, znde statkolamay barndran devlet aygtna giydirilmesi devrim sonras en zorlu srecin balangcdr. Devrim yapm, bilin dzeyi olduka yksek, politize olmu, aha ve brokrasisine kafa tutmu bir halkla devrimini ve taleplerini devlete devretmeniz yle kolay bir sre deildir. Kolay olmasa da devrim sonras normal bir sre yaansayd devrim ruhunun devlete giydirilmesi ve devletin devrimci ideallerle zapturapt altna alnmas daha kolay olurdu. Devrim devlet gerilimi olaan artlar iersinde yaanarak ykc olmayan bir muhalefet, taleplere kar kat ve baskc olmayan bir iktidar ilikisiyle sorunlar saduyunun hkim olduu bir ortamda zlmeye allrd.
70
Fikir Platformu
Devletler devrim yapmazlar. Devrimler devletlere kar yaplr. Onun iin devletler devrimi yaatamazlar. Onu donuklatrp otorite altna alp eritmeye alrlar. Devrimin devlete dnp donuklamas halktaki devrimci ideallerin devlet tarafndan kreltilmesi sorununu Leninde tartm srekli devrim formlasyonuyla aa bileceini sanmt. Ancak devleti mutlak oterite haline dntren komnist devrimler yetmi yl iinde tahta klelerinin bir bir ykln grd. ngiliz, Fransz ve Amerika devrimleri ise hala ayaktalar. Bu devrimlerin kalcl devletin halk tarafndan denetlenebilir ve iktidarn seimlerle bar yntemle devredilebilmesinde yatar. ran olaan srecini yaatmayan iki nedenin altn izmek gerekir. Birincisi devrim nerdeyse btn dnyay karsna ald. Amerika, bat devletleri ve srailin amborgo ve tehditleriyle kar karya kald. kincisi; ABDnin o dnem tetikiliini yapan Saddam Irakyla savamak zorunda kald. Sava tam sekiz yl srd. Sava ortam olaanst bir durumdur. Devletler olaan d tedbir almak zorunda kalrlar. Sosyal planda pek ok eyi de askya alrlar. Halkn refah iin harcanmas gereken paralar byk miktarlarla silaha yatrlr. Demokrasi, insan haklar, zgrlkler askya alnr. Bu alanda retilmesi gereken dnceler duraanlar, talepler ertelenir. Eski dnem brokratik alkanlklar, usulszlkler, hrszlklar, gelir dalmndaki adaletsizlikler zerine gidip yeni olan ina frsatnz sekteye urar. Sivil toplumun yerine, besic gibi militer toplum yaplanmalar ortaya kar. ncelik vatann dman saldrsna kar korunmasdr. randa asl sorun sava dneminin olaanst artlarna cevap iin oluturulan devlet toplum ilikisi, ynetim anlay, brokratik yapnn kalclama sorunudur. D tehdit unsuru varlnn sreklilii devleti daha bir militer sylem ve yaplanma iine iter. Halkn zgrlk taleplerinin verilmesi halinde d glerin bunlar kullanarak i kargaa kartabilecei endiesi dile getirilir. Korumaclk gvensizlii de beraberinde tar. Bu nokta toplum iindeki daha zgrlk kanadn devletle kar karya geldii andr. Hantal ve buyurgan brokrasi meru muhalefet alann alabildiine daraltr. En kk muhalefet gsterilerine bile abartl g kullanmaya balayarak gerilimin trmanmasana hizmet eder. Canlarn ortaya koyup adalet ve zgrlk iin devrim yapm halkn daha ok zgrlk, adalet, effaflk ve katlmclk talebi devrimin devlet olmu yz tarafndan endieyle ve kukuyla karlanr. Ancak devrimin ruhu halkn yanndadr ve o halk asla kral ld, yaasn yeni kral demeyecektir. Halk tarafndan ynetilen kralsz bir devlet talebi devrimci ruhun zdr. Devrimin devletleip statkosunu oluturmu yz iin artk devrimci ruh yok edilmesi gereken bir dmandr. Artk yeni bir dnem vardr. Statko ve karsnda daha ok zgrlk, daha ok adalet, daha ok katlmclk diyen dman/muhalefet vardr. Demokrasiyle ynetilen toplumlarda muhalefet ne kadar meru ve gerekli saylrsa, totaliter rejimlerde muhalefet o kadar ykc ve tehdit unsuru olarak grlr. ktidar muhalefeti eytanlatrmaya alr. Onun d glerin ua olduunu ve maksadnn hite masumene talepler olmadn, rejimin temellerini ykmaya alan, kalbi ve ruhu dmanlar tarafndan ele geirilmi her trl yolla bastrlmas gereken bir dman olarak nitelendirir.
Fikir Platformu
71
Bir toplumda anlamazlk kargaaya dnmse o toplumun dmanlar ya da rekabet iinde olduu toplumlar tarafndan kendi yararlarna kullanmaya almalar olas bir durumdur. ktidarlarda bu durumu kendi lehlerine kullanarak muhalefete ve sylemlerine kar stnlk salamaya alrlar. ktidar sekinleri arasndaki mcadelede kim daha ok zgrlk ve adalet istiyor tartmas zerinden deil, kimin ibirliki olup olmad zerinden yaplr. Batl devletlerin randa muhalefete destek veren aklamalar yapmalar aslnda iktidar glendirirken muhalefetin elini zayflatmaktadr. Muhalefet ibirlikilikle iktidar tarafndan damgalanmaktr. ran devrimin balangcndan beri takip edenler mollalarn yzde seksenin devrim kart olduunu iyi bilirler. Onlara gre devrime kalkmak gayb imama ihanettir. nanlarna gre gayb imam; artlar olutuunda yani zulm artnda gelecek ve yeryzn adalet ve zgrlk adna fethedecektir. Humeyniyi gayb imamn yerine oynamakla sulamlard. Devrim sonras bu kesim devlet iinde nemli yerlere geldiler ve nemli rantlarn sahibi oldular. Tutucu bak alaryla da devletin daha bir katlamasna neden oldular. Sorun elbette bununla snrla deil. Kurulu aamasnda yaplan yanllklar vard. Velayet-i fakih ve rehberiyet kurumlarnn iki ball temsil ettii yannda velayet-i fakih kumunun bal bana bir sorun olduu tartmas rann hem molla snf hem de aydnlar tarafndan tartld ve tartlmaktadr.
Rahmetli Kelim Sddki rann slami Devlet talebi iinde olan Mslmanlar iin iyi bir laboratuar olacan yazmt. Laik rejimler altnda pek ok bask dayatma ve yok saymalar altnda kalan (bu bask ve dayatmalar Mslmanlar sz konusu olduunda nerdeyse normalmi gibi kabul edilir) Mslmanlar slami bir devletle zgrce yaayacaklar genel kanaatinin yannda devlet tarafndan daha iyi Mslman ahsiyetler haline getirilecekleri inancyla devlete Mslmanlatrma misyonu verirler. randa barts takmann anayasal zorunluluk haline getirilmesi bu grn tipik bir ifadesidir. Kadnlar iin bir ibadet kategorisinde yer alan bartsnn anayasal zorunluluk halin getirilmesi devlet tarafndan yrtlen Mslmanlatrma operasyonudur. Soruna kaynaklk eden bir nedende bu kabuldr. Bu durum islamn temel deeri olan inan zgrlyle elimektedir. Dinde zorlama yoktur ilkesinin askya alnmasdr. Bireyin imtihanna yaplan devlet mdahalesidir. Batln nnn almasyla hakkn ortadan kalkacana olan gvensizliktir. slamn kendine iman eden bireylerin ve onlarn oluturduklar nitelikli topluluklar eliyle deil de devlet otoritesiyle korunabileceine ve yaatlabileceine inan totaliter; iman, teslimiyet ve insan faktrn dlayan bir yaklamdr. Devlete, inanlar daha da Mslmanlatrmak gibi bir yetki vermek vahiy-insan ilikisini doru anlamamaktr. Devlet hukuk uygular, kanunlar yapar ve uluslar aras anlamalar yapar. Ancak devlet kararyla bir kii hidayete eritirilemez. slami bir ynetimin grevi adalet ve zgrlk iersinde Mslmanlarn ve dier inan gruplarnn zgrce yaayabilecekleri kendilerini ifade edebilecekleri ortam hazrlamak ve korumaktr. slam toplumu insanlarn zgr iradeleriyle slam olduklar ya da onu reddettikleri zgr ve dinamik bir toplumdur. slam seme hrriyetini mutlak teminat altna alr.
Fikir Platformu
72
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda slami kesimin teden beri tartt temel sorunlardan biride devletin ynetim eklidir. Bir ksm slamclar bir ynetim ekli olan demokrasiyi dnya gr eklinde nitelendirmek gibi aslsz bir
bak asyla kfr olduunu sylerler. O yzden konuyu slam-demokrasi balnda altnda ele alrlar. Hlbuki bir din olan islamla bir ynetim ekli olan demokrasi karlatrmas cehalettir. Demokrasi ancak slami ynetim tarzyla karlatrlabilir. Bu gn yeryznde var olan monarji, oligari ve demokratik ynetim tarzlarndan hangisinin islami ynetim algsyla rtt karlatrmas yaplmaldr. slami ynetimde esas olan meverettir. Meveret bir model deil bir deerdir. Deere en uygun modeli tespit ya da ina etmek nemlidir. Turabi, Gannui, Aliya zzet Begovi, Abbas Medani, Fadlullah gibi ada slam dnrleri mevereti halkn uras olarak grrler. slami bir ynetim meruiyetini meveretten yani halkn rzasndan alr. Meverete dayanmayan bir ynetimse zaten slami deildir. Yine bu dnrler meveretin karlnn demokrasiye tekabl ettiinin altn izerler. randaki sorunun temelinde yatan unsurlardan biriside devlet toplum ilikisine geleneksel molla snfnn getirdii yorumdur. Geleneksel molla snf devlet stndeki mutlak yetkinin ve nihai sz sahipliinin kendilerinde olmasna inanmaktadrlar. Velayet-i fakih ve Anayasay Koruyucular Kurulu devletin effaf, katlmc, halk tarafndan denetlenebilmesine imkan vermemektedir. randa dnce zgrl alannda da hi kmsenmemesi gereken basklar vardr. Devrime nclk etmi Ali eraitinin eserlerinin de bir dnem yasaklandn hatrlamakta fayda var. Halk bilgiyi sadece devlet TVsinden alabiliyor. Gazete ve dergiler zerinde srekli sansr ve kapatma basklar var. Bir karikatr ya da resim sergisi amak iin ahlaki olup olmad konusunda ncelikle izin almak zorundasnz. Hlbuki asl olan serbestlik olmaldr. slamclar ran duygusal bir tarafgirlik iinde deil de, bir laboratuar olarak grmeliler. Temel gzlem aralar ise adalet ve zgrlk olduu takdirde yaananlar bir tekerrrden ibaret olmaktan kartlr ve tecrbeye dntrlebilir.
Fikir Platformu
73
Humeyniyi ve Humeynizmi sevmek farz mdr? (Mehmet Ylmaz) Bir sre nce Humeyniyi sert bir dille eletirdiim iin tepki veren okurlar olmutu. slma byk hizmetleri olan bu insana daha saygl olmalsn dedi kimi dostlar. Kendilerinden istemi olmama ramen slma yapt hizmetler konusunda detayl bilgi gelmedi henz elime. Ama zavall iranllar bizim kemalizme acayip derecede benzeyen bir rejim altnda ile ekmeye devam ediyorlar. Aslnda Humeyninin ahsen yapt iler ile bugnk Humeynizm rejimi arasnda ayrm yapmak ve eletirileri ayr ayr yneltmek icab eder elbette. Benim Humeyni konusunda temelden kar olduum ey slm devrim olgusu. Zira slm ve devrim irandaki ekliyle asla badamayacak iki kavram. Birincisi, yani slm iyi/kt insan deil iyi/kt eylemden bahsediyor bize. Kendi kusurlarnzla uran diyor. Nefsi ve nefsin kontroln hatta terbiyesini retiyor. Humeynizm, Kemalizm, Leninizm gibi tepeden inmeci devrimler ise standartlar, normlar, tartlmaz resm gereklerle kyor karmza. Beenmedikleri insanlar ldrmekten dahi geri durmuyor. 1789 Fransz devrimiyle kefedilen terr ki devlet terrdr, 1917 komnistlerinde KGBnin atas eka olarak kyor karmza. Komnist devrimi korumakla ykml eka ekibi hi bir hukuk snr tanmadan tutukluyor, ikence ediyor, mallara el koyuyor, ldryor, sryor. Neden? Devrimi ve kazanmlar(!) korumak iin! Devrimden bir gn nce devrim isteyenler bir gecede LMNE MUHAFAZAKR! Faili mehuller, gzaltnda kayplar Peki ya Kemalizm ne yapyor? stikll mahkemelerinin ackl tarihini yeniden anlatmaya gerek var m? Ya Dersim katliam? nn zamannda Krtlere, Ermenilere, Yahudilere reva grlen toplama kamplar, yamalar, srgnler ve lmler?
74
Fikir Platformu
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda Devrim kavram sorunlu bir kavram. Buna slm etiket koymakla erdem kazandramazsnz. Humeyninin de en byk hatas bu oldu. Bu balamda slma hizmet deil zarar verdiini dnyorum. iizm ve Vahabizm dogmatik olarak birbirinden ok ay iki -izmdir ama uygulamada baz benzerlikler dikkat ekici. zellikle de ahlk/erdem polisi gibi isimlerle terr estiren gvenlik gc. Halk gnah ilemekten koruyan(!) bu polis bana komnistlerin ekasn hatrlatyor. Dahil olduklar hakszlk ve iddet dnem dnem deise de islmn kurallarnn polis gcyle uygulanmas kabul edilebilir bir ey deil. Oru tutmayana, ban rtmeyene ceza kesen bir devleti bunun tersini yapan Kemalistlerden ayrd edemiyorum. Daha dorusu bu tr bir basknn slm adna yaplmas bana daha da irkin geliyor. Zira eit ekilde hakszlk yapmaktan te islmdan nefret ettiren bu uygulamalara bakarak bravo! slma ne gzel hizmet ediyorlar denemez kanaatimce. Kemalistler Trkiye ran olmasn derken kimi muhafazakrlar srf ABDye kafa tutuyor diye ran takdir ediyorlar. Oysa Kemalizmin douuna ve bugn iinde bulunduu skntlarn kaynana inecek cesareti gsterebilenler ok garip bir durumla kar karya kalacaklar: randaki slm devrimi ve hatta Rusyadaki 1917 Ekim devriminin bizdeki adalama projesi ile akl almaz benzerlikleri var. Neden? Anatole France bir kahramann yle konuturuyordu: Btn devrimlerin en byk hatas erdem denen eyi yeryznde kurumsallatrmaya almaktr. Bir halk devlet gcyle iyiden yana, bilge, zgr, lml ve adil yapmak istediinizde herkesi ldrmekten baka areniz yoktur! ster slamc olsun, ister komnist isterse pozitivist, btn devrimlerin elikisi burada yatyor: Yeni bir insan ve yeni bir halk yaratmak. Bu pedagojik abann zorland her noktada devrim, devlet terrn de beraberinde getiriyor. (Humeyni Lenini dver mi? isimli yazdan alnt)
Devrimi bir yana brakacak olursak bugnk ran ne halde? Milyonlarca Azeri Trkne Trkenin yasaklanmas gibi akllara zarar haberler duyuyoruz. Ekonomik skntlar srerken milyarlarca dolar silahlanmaya harcayan Amedinecatn halka hizmet ettii sylenebilir mi? Yllardr kabadaylkla neoconlara ve Siyonistlere malzeme olan ama Mslmanlara kalc bi kazanm salamayan bir hkmet var karmzda. Ne Humeyniyi ne de Ahmedinecat bir kahraman olarak grmyorum. Birincisi karizmatik ve ykc bir devrimci, ikincisi ise kurnaz bir politikac. ranllarn vicdann temsil edecek bir hkmet kurulana kadar bu lkenin skntlardan kurtulabileceini pek zannetmiyorum. Son seimlerden nce Cihan Akta tarafndan yazlm u yazdan uzun bir alnt yaparak sz yorumculara brakaym: zgrlk ve adalet. ki kavram esasnda birbirini tamamlyor, biri dieri olmadan sakatlanyor. Salt adalet, dediinizde bazen totaliter bir devlet yapsnna yatknlaabiliyor, salt zgrlk,
75
Fikir Platformu
dediinizde ise zaman zaman, ekmein fiyatndan yaknan kalabalklarn arasnda yalnzlayorsunuz Her tr etiin n art zgrlktr, der Ali zzetbegovi. ran slam Devriminin iarlarndan biriydi, zgrlk. Sava yllar zgrlk talebinin gvenlik gerekesiyle kstland bir mekanizmay glendirdi bu lkede. Reformist hareket devrimin zgrlk iarna mevcut artlara gre yeni bir alm kazandrmaya alt. Reformist hareket zgrlk vaadiyle hkmetler kurdu, u var ki reformist politikaclar halkn gnlne yatacak bir zgrlk alan amaktaki cehdleri konusunda hayal krkl uyandrdlar. Hkmet kursalar da iktidarda olmalarna izin vermeyen kurumsal engeller karsnda geri ekildiler. Bu geri ekilme srasnda kendilerini destekleyen geni halk kitlelerini idealleri konusunda karamsarla srklediler. Geleneksel iliki biimlerinin ve iletiim kanallarnn uzanda dururken, bu kurumlarn ve kanallarn yerini tutacak kurumlar oluturma konusunda baarl olamadlar. lke apnda rgtlenmeyi gerekletiremedikleri iin de kar karya bulunduklar glkleri sadece gazete okuyan aydn kesim anlayabildi. Drt yl nce adalet datma vaadi ile cumhurbakanl seimlerini kazanan Mahmud Ahmedinecadn hkmeti, randa yazarlara ve sinemaclara ynelik sansrn en kat bir ekilde uyguland bir dnem olarak hatrlanacak. Devrimin ve slamn deerlerini korunmas, youn bir sansrle salanmaya alld geen drt yl iinde. Yazarlar, yaynclar, kitaplarnn denetleme kurulundan geri evrilmesi nedeniyle ilerinin durgunlatn dile getirdiler. Tesettr devriyeleri hi bir dnemde olmad kadar Ahmedinecad dneminde etkili oldular. Peki, dar gelirli halk kitleleri bu sansr dikkate alacaklar m, seim sandklarna giderken Belki de almayacaklar ve konumalarnda sklkla adalete vurguda bulunmay srdren Ahmedinecad, O bizden biri, bizim halimizden anlar diyerek bir kez daha cumhurbakan olarak seecekler. Ahmedinecad drt yl nce de seim konumalarnda toplumsal adalete vurguda bulunmu ve petrol paralarn halkn sofrasna indirme sz vermiti. u var ki hkmeti dneminde petrol fiyatlar olaanst ykseldii halde, enflasyon da iki kat artt. sizliin zlmesi konusunda somut admlar atlmad. thalatta zellikle tketim mallar alannda bir art yaand.
76
Fikir Platformu
in armutu, arjantin zm ve msr portakal gibi rnler pazar tezgahlarn kaplad. zgrlk iarn amaya alan Hateminin siyasal alanda iyi niyetli ve saf, adalet kavram zerinden siyasetini kuran Ahmedinecadn ise siyasal manevralar asndan usta ve pragmatist olduu sylenebilir. Hatemi, dn dndr, bu gn ise bugn diyemedii, her eye ramen iktidarda kalmak istemedii iin siyaset yarnda bir yere kadar var olabildi.
Fikir Platformu
77
Drt Zindann Tek zgr Olarak Ali eriati (Cemile Bayraktar) Ali eriatinin yaamna bakmadan nce ksaca yaad dnem rana bakmak gereklidir. Ksaca dneme bak 1925-1979 ran Pehleviler Dnemi 1925 Aralk aynda bir darbe ile ynetimi devirerek Rza ah Pehlevi tahta geer.Tepeden inme bu darbeye aristokratlar, asker, arazi sahipleri ve brokratlar destek verirken, dini liderler, yerel halk ve orta snf tepki gsterir. Darbe zellikle batl glerin daha ok ngilizlerin etkisiyle gereklemi, ah tahta onlarn etkisiyle gemitir. Rza ah batl bir rejimi ideal olarak grr. Hatta dnem itibari ile Atatrk rnek alr, ayn dnemlerde bu amala Trkiyeyi ziyaret eder. Ancak randa slami unsurlarn daha etkili olmas nedeniyle bu konuda Atatrk kadar baarl olamamtr. Rza ah kendi dneminde iken, Batl eitim sistemine ok nem verir, Batda eitim zorunlu hale gelir, kadn-erkek ortak eitim grme ortam oluturur. Medreseler ve dini okullar zerinde bask ve yasaklama yoluna gider. Kadnlarn rtlerine de el uzatlr. Ulema statsn krmaya alr. Sonu olarak ah Rza dnem itibari ile bir kesimi eitim yoluyla laikletirmi, bir kesimi baskya ramen kklerinden kopartamam ve toplumda bir blnme oluturmutur. ah Rzadan sonra 1941 senesinde yerine Muhammed Rza Pehlevi gelir, babasnn mirasn devralr. Ancak yeni bir forml bulmutur; baba ak aikar Batl bir yntem sunarken oul Pehlevi slami kesimi ve halk kandrmak amacyla kendisini daha dindar gstermek zere kendisiyle ilgili kssalar, ryalar uydurma yoluna girer, sk sk konuyla ilgili makaleler kaleme alr, hatta bu ryalara Hz. Ali Ve Hz. Abbas da dahil eder. Bunlarn yan sra, devlet dairelerini ynetime hizmette kusur etmeyecek ekilde organize etmek, asker eli ile halk zerinde bask kurmak, Savak* ile i birlii iinde bunlar planlamak gibi grevleri de stlenmitir.
Fikir Platformu
78
Savak*: 1957 ylnda Amerika yardm ve destei ile kurulan rann derin devlet yaplanmasnn gizli haber alma tekilat bir nevi rejim koruyucu organizma . Marksistler, renciler, entelekteller ve dindarlar Savak ajanlarnca srekli izlenmektedir. Ve zaten eriatnin ehadeti de bir Savak iidir. Pehlevi hanedan- ran ABDye muhta bir hale getirmek, petroln kaderini Batl glerin eline brakmak, gelir eitsizliini salamak, laiklemek gibi eylemlerin ba faili olmu, bir nevi karsnda durduklar ran slam devriminin zeminini oluturacak ortam da hazrlamlardr. Ayrca ah hanedan bunlar gerekletirirken ayn dnem de randa ynetime ters alan dini guruplar oluuyor, bu guruplardan ileyeceimiz Ali eriati ve devrimin son aya Humeyni gibi isimler de bireysel olarak ortaya kyordu. Ali eriati 1933-1977 Yaam Mslman-ideolog,ran slam Devriminin zeminsel hazrlayclarndan. Ali eriati,1933 ylnda rann Mezinan kynde domutur. Babas Muhammed Taki eriati tannm bir alimdir. ah rejimine muhalif bir isimdir. slami Gerekleri Yayn Merkezi stadn grlerine ilgi duyan bir gurup tarafndan kuruldu. Bu merkezin amac; Kurana dn, snneti ihya, bidat ve hurafelerden ayrtrma, d dman karsnda Mslmanlarn birlii, saldrlara kar slam salamlatrma, ayrca ran Milli Mukavemet Hareketi yelerinden biridir (zaten stad eriati ve Ali eriati bu hareketin iinde bulunmak nedeniyle tutuklanmtr) Ali eriati, ilkokul eitimini kyde alr. Lise eitimi iin ehre Mehede gider. Okul derslerine kar souk, kendi bildii biimde okumalara ynelik faaliyetlere ynelir. Daha 13 yanda iindeki dnce frtsnda felsefeye yneliini ve bu tr frtnalardan Mevlanann Mesnevisi ile ktn anlatr. Zaten kendisi felsefeye olan ilgisinin hep farkndadr ancak lkesinin, insanlarnn ve en bata slamn sorunlarna felsefeden ok sosyoloji ile cevap bulacana inand iin bu alana ynelmitir. Yine kendi kaleminden balangta siyasi bir hareket iinde olmadn daha ok tasavvufi kaynaklara yneldiini ancak siyasi yneliinin bir gereklilik gerei ortaya ktn yazar. retmen okuluna balad yl Allaha taat Edenler gurubuna katlr. Bu dnemle birlikte mcadele artk balamtr. Hem ah siyasetinin hem de Tudeh Partisinin(Rusyann etkisiyle kurulmu, Marksist ideolojiyi benimseyenlerin partisi) aleyhine almalar ile bu dnemde tanr. 1952 ylnda, 19 yanda iken, Marksist bir retmeniyle tartmas sonucu ilk tutuklanmas gerekleir. Ailesi bu olay ancak yllar sonra renir. Ayn yl babasnn nerisiyle Ebu Zer kitabn tercme eder. Ayn yl retmen okulundan mezun olur. Ve retmenlie balar. 1955 ylnda Mehed nsani Bilimler Fakltesi Edebiyat Fakltesine girmek ister ancak memurlarn bu eitimi yasaklanmtr. nce renci olmad halde derslere katlr sonra memurun renci olmas yasann kalkmas ile burada eitimine devam eder. E zamanl olarak radyo programlar yapmaktadr. iire ynelir. Ayn zamanda Milli Mukavemet Hareketi toplantlarna katlmaya balar. Hkmetin bir ii olarak babas ile birlikte bir ok isimle birlikte bu toplantlara katlmak nedeniyle 2. tutuklanma gerekleir. Bu sadece bir tutuklanma deil ayn zamanda ilk ikence grd
79
Fikir Platformu
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda tutuklanmasdr. Bu tutuklanmalardan sonra rejim, pimanlk mektubu yazan herkesin affedileceini aklar, tutuklar bunu kabul etmez, bu esnada Aliyi gzlerini balayarak tutuklularn grebilecei bir
yere getirip, saymaya balarlar. Bu ekilde bir idam gerekleecei ss vermeye alrlar durumu gren tutuklular, bu tuzaa inanr ve pimanlk mektubu yazarlar. Ve bu tutukluluk hali son bulur. 1956 ylnda ei ile ilk kez einin de eitim grd Edebiyat Fakltesinde karlarlar. Tanma diyalogunu ei Puran eriatinin arad kitaplarn, Ali eriatide bulunmas ve ona ulatrabilecei olay oluturur. Bir dnem arkadalk ederler, ardndan Ali evlilik isteini ima eder, Puran eriatinin ailesi daha serbest ve Puran Hanm rtsz olmasna mukabil; eriati ailesinin dindar ve geleneksel bir aile olmas bu giriimde Purann olmaz demeleriyle hayr cevab ile yant bulur. Ali vazgemez 2.5 yldan sonra her iki aile de ikna edilir ve evlilik gerekleir. Ancak eriati ailesi rtsz bir kadn gelin ald iin ok eletirilir. 1958 ylnda evlenir evlilikten bir sre sonra baz rejimsel kanunlar nedeniyle retmen olan einin, filendii ve gidip ifade vermesi gereiyle kendisinin maalar kesilir. Ayrca yasa gerei zorunlu yurtd eitim srecine katlmas gerekmektedir. 1959 ylnda hem hocalarnn istei hem de biraz Franszca bilmesi nedeniyle henz birka aylk evliyken eini randa brakarak Fransaya gider. 1959-1960 yllar Fransaya gidi, einden ayrl, ayn dnemde einin hamile olmas, rejim nedeniyle bursunun kesilii, Fransada yalnzlk gibi nedenlerle genellikle bunalm ierisinde ve zor geer. Bunlar onu yldrmaz genellikle kendi gibi rencilerin kald yerden ise dilini ilerletmek iin Franszlarn daha youn olduu bir blgeye tanmak ister. Ayn dnem ylmaz, almalarna devam eder. Sk sk eiyle mektuplar ve rana Mesneviyi okuduu yllara, o yllardaki manevi huzura olan zlemini dile getirir. Ayn yllarda ilk evlad hsan dnyaya gelir, ocuun ilk resmini grmesi ve einin yannda olamamas derin zntlere neden olur. Ancak eriati bo durmaz. Dnem Fransas faistlerin Cezayir Smrgeciliini vmesi, sol guruplarn ise bu smrye tepki vermesi karkln yayordur. eriati Cezayir Bamszlk Hareketi yeleri ile tanr. 1960 ylnda rana dner, eini ve olunu alp Fransaya geri gelir. Fransaya geliinden sonra bir zenci eylemine katlr ve 3. tutuklanma gerekleir. Bu tutuklanma srasnda birlikte olduu tutuklular ile yapt konumalar kayda alnr ve yaymlanr. 1962 ylnda annesini kaybeder, cenazeye gidemez ama annesinin 40.gn yasna katlmak zere rana gider. Kara yolu ile Fransaya dnecekleri zaman einin ikinci ocuuna hamile olmas nedeniyle uak yolculuunu tercih ederler, bu ulam arac deiiklii onun Savak tarafndan tutuklanmasn engellemitir. Ayn yl, Avrupada ran Milli Hareketi mensubu genlerin arasna katlr. Yine ayn yl ran-i Azad dergisinde yazmaya balar. Pehlevi Dneminin devrimi olan Beyaz Devrimi ve Sar Devrim dedii Yay Yapan Ok makalesini burada yaymlar. Ayn dnem, Cezayirli nklap yazar Frantz Fanonun (psikiyatrist, siyah adam, anti-faist, anti-smrgecidir, Cezayir Ulusal Mcadelesinin nemli ismi)
80
Fikir Platformu
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda Sartrenin mukaddimesiyle kan Yeryznn Lanetlileri kitabn okumasyla birlikte ok etkilenir, konuyla ilgili birok makale yazar. Hatta bu fikirleri ran Milli Hareketi iine ulatrr. 1963 ylnda doktora tezini verir ve mezun olur.
Ayn yllarda iire uzaklamasn tenkit eden dostlarna imdi iiri dnemem rana dnnce nereden balarm dnyorum der. 1964 ylnda iki ocuklar hsan ve Susandan sonra Sara doar. Einin ve kendinin rencilii bittii iin burslar kesilmitir. Maddi olarak zor gnler balar. Ayn zamanda nnde yol olduunu syler Avrupada kalp uzaktan rejim aleyhine almak, rana komu bir lkeye gidip silahl eitim iin almak ya da rana dnmek . Bir yl dndkten sonra tutuklanacan bile bile rana dnmeye karar verir. Ayn yl karayolu ile rana dnerler, Savak tarafndan tutuklanacaklarn bilerek dndkleri randa snr kapsnda 4. kez tutuklanr. Hapiste fazla kalmaz. knda niversite hocal iin ei ve kendisi bavurur, sudan bahaneler ile bu talepleri ret edilir. Ancak 4. dereceden retmenlik-memurluk grevi verilir. 1965-66 yllar arasnda hem alp hem de tercmeler yapmaya devam eder. Puran hanm gece sabahlara kadar alp,gndz uyanamamasndan bahseder . Bazen daha sessiz olduunu dnd akrabalarnn evinde almaya gider. Bir minder, ay tepsisi, sigaras-kll ve kitaplar onun vazgeemedikleridir. Bu arada rejimin bir siyaseti olarak - nk eriatinin genler zerinde dini ynde etkisi vard ve randa Rusya etkisiyle ykselen Tudeh Partisi sesleri, Marksist ideolojinin yaylmas durumu sz konusu iken eraiti gibi bir hoca genler zerinde etki brakp, kominizm ile mcadele edebilirdi- niversite hocalna arlr. Tabi bu arada azlar bo durmayacaktr, Rus mal, ucuz, silecekleri dahi olmayan arabas ona Marksist yaftasn yaptrmak iin yeterlidir! eriati niversite hocal yaparken bo durmuyor, eitli konferanslar da veriyordu. Bu arada ocuklu bir ailenin babal grevi de devam ediyordu. 1966 ylnda balad Mehed Edebiyat Fakltesi Tarih Blm retim Grevlisi grevinde; farkl ders anlat, rencilerinin byk ilgisi ile adnn daha ok duyulmas zamanlardr. Ayn zamanda rencileri onun konumalarn ses kaytlar haline getirip paylamaktadr. 1968 Kevir kitabn yazmasyla ithamlar balar (Kevir=l, iinde iirleri de bulunan, edebi bir dili olan, tasavvufi, ilhamdan bahseden, insan olmak, kendi olmak, ben olmak, ruh gibi kavramlarn bulunduu dini temalar ieren bir kitaptr) Ali deiti,siyasetten uzaklat,peygamberlik iddiasnda bulunuyor dedikodular yaylr. Zaten bu dnemi de kapsayan sorulara verdii cevaplarn olduu kitab Ben hibir statkoya bal olmayan illegal ve dilin dnebildii ger trl sulamaya muhatap olan Ali eriatiyim ve cevap veriyorum kitab, ders notlarnn arasndan dzenlenir. Ayn zamanda konferanslara devam etmektedir. 1970 ylnda Din ve Bar balkl bir organizasyon iin Japonyaya davet edilir ancak sistemin, rejimin, Savakn bir kumpas sonucu davet ve cevap ge ulatrlr ve bu organizasyonda konferans vermek zere hazr bulunamaz. Ayn yllarda rencileri olduka oalmtr, bu rejim iin bir tehlike saylr. Snfa Kuran gtrmesi, derste sigara imesi vs. gibi gerekeler ile ders saatleri azaltlr.
Fikir Platformu
81
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda 1971 ylnda Savak tarafndan dersleri belirsiz bir sreliine tatil edilir. Derken dzmece bir ekilde bir aratrmac olarak Tahrana gnderilir. Ayn zamanda konferanslarna devam etmektedir. Bu yl Hseyniye-yi rad kurumunun faaliyetlerine katlr. Bu kurum milli ve dini konular zerinde almalar yapan bir kurumdur. Kurum ierisinde geleneki damarda mevcuttur. Kurum ierisinde srdrd konumalar baz geleneki zihinlerin tepkisini alr. Ayn yl bu kurumun yapt hac organizasyonuyla hacca gider, gitmeden evvel vasiyetini de yazar. Ayn dnem Msra gider. Tm katlmclarn Firavunun mezarn ziyaret ettii vakitlerde o, bu mezarlara ta tarken len
Afrikallarn yasn tutmakta, onlarn mezarlar banda durmaktadr. Bu yllarda drdnc ocuklar Mona doar.Ali Tahranda, ei Puran hanm ve 4 ocuu Mehedde dir. Konferanslar devam eder -zaten kitaplarnn ou bu konferanslardan dermelerdir-. thamlar da devam etmektedir. Sunumlarnda sadece iann deil Ehl-i Snnet mamlarnn grlerini de ekledii, kadnlarn toplantlara katlmasn salad gerekeleri, tiyatroya verdii nem ve Ebu Zer gsterisinin bu kurum altnda yaplmasndan dolay byk tepkiler alr. Bu durum Aliyi ok zmektedir. Savak bir yandan, gelenekiler dier bir yandan derken, Savakn gz altlar, idamlar, gsteriler, insanlarn ldrlmeleri gibi durumlarda Alinin byk zntlerinin nedenidir. Tm bunlarn ierisinde konumalarnn ses kaytlarnn yaplmas, makalelerinin elden ele dolatrlmas, rencilerinin oalmas, yurtii ve yurtdndan takipilerinin oalmas tek tesellisidir. 1972 ylnda Gezici Ktphane nerisini kurumlara sunar ancak bir geri dn olmaz. Derken Hseyniye-yi rad kapatlr, Alinin kitaplar yasaklanr, Ali saklanmak zorunda kalr. Ancak mcadele durmaz; rencileri gizli olarak fikirlerini Ali Serdebari ve Ali Sebzvarzade mstear ismiyle yaymlamaya devam eder. Aliyi bulamayan Savak babasn ve einin kardeini gzaltna alr, Alinin yerini renebilmek iin ikence yapar. Zaman sonra Ali kendi ayayla gider teslim olur. Tutuklanr 18 ay tek bana hcrede kalr. Kitap bulundurulmasna izin verilmez. Sadece askerden bazlarnn istihareye yatmasn istemeleri zerine bu istihare srelerince vakti uzatp yannda onlardan ald Kuran bulundurabilir. 1974 ylnda hapisten kar. Ancak esaret bitmemitir. Savakn srekli takibi, srekli eve telefon etmesi, srekli evi ziyaret, gizli tehditler devam etmektedir. Bu yldrmalardan sonra Ali bir dnem kendini eve hapseder. Bu dnem zor da olsa dostlar ve rencileri onu ziyaret etmeye devam eder. Youn ev hayat ocuklarna vakit ayrmasn salar. Onlarn fikir dnyalarn ve ruh dnyalarn gelitirmeye ynelik sorular sorar, kompozisyonlar yazmasn ister. Savak bo durmaz, Marksizim mcadelesinde onu kullanmak ister. Szlerini arptmak ister. Bu arada ev toplantlar hzlanr ancak katld davetlerdeki lks gren Ali durumu eletirir. Bu arada zulmler, lmler devam etmektedir. Ali bunlardan olduka bunalmtr, o silahl mcadeleye inanmaz, fikri mcadeleye inanr. Artk ran iyice zor bir yer olmutur. Durum byle iken ei Puran hanmn da nerisiyle hicrete karar verir. Zorlukla pasaportunu alr, nce o gidecek ardndan ei ve 3 ocuu gidecektir. Zaten olu hsan ABDde eitim grmektedir. Ve eriati hicret eder, Savak artmak iin nce Brksele gider. Oradan ngiltereye geer. Puran hanmda yanna gitmek zere yol hazrl yapar. Ancak hava alannda kendisinin ve kk kz Monann pasaportunun bir kumpas ile kaybedilmesi nedeniyle, Puran hanm randa kalr, Susan ve Sera babalarnn yanna gider. Baba ve ocuklar henz ngilterede bir akrabann evinde bir gece geirip, ksaca sohbet etme imkan bulmutur ki, ayn gecenin sabah ehid odasnn kapsnn nnde yerde l bulunur. Bu aile ve sevenleri iin byk ykmdr. Belgesel olarak ispatlanamamtr ancak
82
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda eriatiyi Savakn zehirleyip ehid ettii bilgisi byk lde yaygndr. Savak ve rejimin ona olan zulm ldrmekle bitmemitir, cenazesi zerinden bir sahiplenme gerekletirmek isterler. Maalesef Savak cenazeye de sahip kmak ister. Ancak sevenleri, ei ve olu bu duruma mdahale ederler. Ve eriati Suriyede Hz.Zeynebin kabri civarna defnedilir. Grleri eriati, ncelikle Allah sonrasnda insan ele alr. Bu nedenle nsan kitabnda insan benliinden kopartan ve nefsine sunan her trl perdeden ve modern akmlardan kurtarmaya almtr.
Dncesini tevhid zerine kurmutur. Ona gre dinsizlik yoktur, Allah Rasulne muhalefet edenler dinsiz deillerdir, sadece tanrlar oktur, putlar fazladr. te bu nedenle eriati ulaabildii her fazla putu krmann derdine dmtr. eraiti, Allah ve insan ele alp bu iki varln diyalogundan dini yorumlar. Bu yorumlamalarnda kendi dahili olduu corafyada iay eletirir. Onun iin 12 mam beklemek, pasifizimdir. Ona gre bu ekilde geirilecek zaman yoktur. Biraz da bu nedenle dinsizlik ile ok uramaz o dine ramen dinin savan vermeye alr. Belki de bu nedenler ile ze Dn demitir.Bu nedenler ile Hac kitabnda, bu kutsal vazifenin iini dolu klacak yeni ve anlaml yorumlar dmtr. Hibir fikir adamn kendi toplumu ve tarihi dnda deerlendiremeyiz. erati dnem olarak, Rusya etkisiyle Marksizmin yayld, batl glerin hem modernizm hem de emperyalizm ile dou dnyasn smrd, bir slam lkesi olan rann ah eliyle batya peke ekildii, yaad toplumda faizmin kol gezdii, Mslman corafyann ia-Snni savalarna ahit olduu, insann maddeletii, slamn znden uzaklat bir dnemde yaamtr. Tm bu pespayelie ahit ve muhatap olan eriati dncesinin temelini slam, kalbin temelini tasavvuf oluturmutur. Ve saydmz tm kavramlar ile mcadeleye girimitir. Kuru bir Kurana sarlmadan ok baty grmenin vermi olduu tecrbe, dil biliyor olmas, ilim ve bilim konularn takip etmesi hem sorunlar tespit etmesi hem de zmler sunmasnda yardmcs olmutur. Bu nedenle Ne yapmal demitir. Yaplacak eyler arasnda, aydnlarn roln ok gerekli grmtr nk o fikri mcadeleye inanan biridir. Bu nedenle aydn modern krlmalardan ve adalktan arndraraktan yeniden yorumlar. Aydn onun iin batl bir zihin deil, toplumuna kendi kklerinden beslenen bir yol gsterici olmaldr. Yaplacak eyler arasnda modernizm ile mcadele de vardr. Medeniyeti nceleyen eriati modernizmin bir zehir olduunu, batnn medeniyeti kendine seip, douya zehri sunduunu savunmutur. Ona gre nsan Drt Zindan a hapsolmutur; tabiat zindan (doann kanunlar), tarih zindan (gemiin glgesi), toplum zindan (toplumun etkisi-basks), nefsin zindan. eriati bu zindanlardan ilk nn zor da olsa alabileceini ancak nefs zindannn almas en g zindan olduunu syler. Bu zindan insan ancak tasavvufi bir kalbi yaknlk kurtarabilir, demitir. Ancak onun klasik anlamda bildiimiz pasifize tasavvufa da eletirisi vardr, onun iin tasavvuf hem insan zikri ile iten gelen zehirden korumak hem de bireyciliin ve maddeciliin ayyuka kt bir dnyada maddeden ok ruha ynelmi bir yatrm demektir. Bir anlamda yukarda saydmz modernizm argmanlar ile savamak onun iin tasavvufi bir yntemdir. Tenkit ile uramtr, taklitilii yeren binlerce ispatl grn sahibidir. Ona gre zm iin insan kendi tabiatndan, kendi tarihinden, kendi toplumundan, kendi inancndan beslenerek ve renerek
Fikir Platformu
83
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda yol bulmaldr. Bu nedenle maddeciliin karsnda, maddecilik ile cevap vermek yerine ruhu beslemeyi yntem sunmutur. Zaten bu nedenle ran slam Devriminin temellerini atmtr. Tm bu uralar batl smrgeci dzenbazlar, ibirliki ah rejimi tarafndan arptlmaya allm, solculuk olarak yaftalanmaya allm olsa dahi onun retilerini bir yntem olarak seen binlerce rencisi, okuyucusu tarafndan anlalm, yaylmtr. Ve yaylmaya devam edecektir. Son bir cmle ile toparlayacak olursak; o kendi grlerini arptmaya alanlara bir cevap olarak yazd Ve Cevap Veriyorum metinlerini bir konferansa, bir makaleye, bir kitaba deil tm yaamna oturtmu, yazdklar ile olduu kadar yaamyla da her trl kfr, zulm, yabaclamay ve dini cevaplamtr.
Elbette eraiti grleri ve kitaplar, bir makaleye yahut birka paragrafa sdrlamayacak kadar geni bir yer kaplamaktadr. Bu nedenle bu biyografiye ynelik alma sadece Ali eraiti balnda yazlacak yazlarn sadece bir girizgah, daha sonra gelecek kitaplarna ait inceleme yazlarnn ilk admdr.
Fikir Platformu
84
rana eriat demokrasi ile mi geldi? (Hasan Rua Demirolu ) rmeye balayan ama bunu kabul etmeyen, etmedii gibi de varln srdrmek isteyen her yap gibi bizim resmi yapmz da areyi kendinden daha kt durumda olduunu dnd lkeler ile kendini kyaslayp kendini aklamakta aryor. Halk dilinde ifade bulduu zere; lm gsterip stmaya raz ediyor. En bandan beri hedef olarak koyduu muasr medeniyetlerin de stne kmak ilkesi dorultusunda yapmas gerektii gibi kendinden iyi ile deil, kendinden kt ile kyaslyor yapsn. Trkiyenin dar, iine kapank, kulaktan dolma bilgilerle olumu verimsiz siyasi topraklarnda da olduka tutuyor bu. Korku siyaseti; sanki yllardr basky yapan onlar deilmiesine uygulanyor. Son olarak kullandklar argman ise: rana da eriatn demokrasi ile geldii. Bu iddiay her ynyle incelemek gerekiyor. rana eriat gerekten de demokrasi ile mi geldi? Sayeh-eh-Khodah yani Allahn glgesi nvanna sahip olan Muhammed ah Rza Pehlevi 1941 ylnda tahta geti. svirede eitim grm olan ah batllamay savunuyordu. Ancak otantik kltre dman olarak batllamay yaptrm zoruyla getirmeye alan her yap gibi halktan tepki alyordu. Batl kltrn kapitalleme sreci sonucunda ortaya kan ii snfnn demokratik talepleriyle olutuunu, ncesinde Antik, Skolastik, Rnesans gibi dnemleri geirmesiyle bugnk haline geldiini bilmiyordu. Sadece grnm ve yaaya zorla mdahalelerde bulunmak geen yzyl geride kapatan baz Dou halklarnn bandaki ynetimlerin nemli bir karakteriydi. Trkiyede trk sylemeyi yasaklayp
85
Fikir Platformu
yerine Klasik mzii kanun haline getiren yap neyse randaki ahlk da byleydi. Sosyolojik deiimlerin belirli rasyonel srelerin bir sonucu olduu ne yazk ki onlar tarafndan bilinmiyordu. Ancak tabii ki ahn halk tarafndan benimsenmemesinin tek nedeni kltr konusundaki bu anlamsz ve zenti basklar deildi. Bir halk iin asla kabul edilemeyecek bir olay daha yaanmt randa. Ajax Operasyonu: Muhammed Musaddk 1953 ylnda CIAin desteiyle yaplan Ajax Operasyonu ile drlmt. stelik, Ulusal Cephenin lideri olan Musaddk; geni bir halk destei ile baa gemiti. ran petrollerini ngilizlerden ve Amerikallardan geri alma tabanl bir milliletirme politikas gdyordu. Bu politikay baard da. Ancak haliyle; ngilizler ve Amerikallar 1953 ylnda halkn desteiyle baa gelmi ve yine halkn desteiyle bata duran Musaddk drp yerine yine ah getirmiti. Musaddk; ev hapsine alnd ve bu hapis esnasnda ld. Bugn mezarnda ranlym ve Mslmanm. rana ve slama kar olan herkese karym yazmaktadr. Tam da bu kar olduklar tarafndan drlm, hapsedilmitir. ahn 53 ylndan sonra ekonomik bunalm bu operasyona sebep gstermesine ramen yanl tarm politikalar krsal alandan kente gleri balatyordu. Ekonomik krizi zmek iin ortaya koyduu zmler krizi daha da derinletirmiti. Ayn zamanda muhaliflere ynelik basklar iddete ve ikenceye kadar varyordu. 8 Eyll 1978de sokaa dklen iilerin eylemlerine yaplan sert mdahelelerin sonucunda yzlerce kii lmt. Sonradan Ali eriatiyi de ldrecek olan Savak ve dier devlet gleri de bunun dndaki eylemlere ok sert mdahale ediyorlard. Tm bunlardan sonra devrimi hazrlayan srecin demokrasi olmadna herkes ikna olabilir. Bir yandan ekonomik kriz, bir yandan sosyal bunalmlar, bir yandan ar yasaklar, bir yandan kltrel bask, bir yandan devlet glerinin eylemlere yaptklar mdahalelerle ran yaanmas zor bir lke haline gelmiti. Btn bu sorunlarn kayna diplomatik alanda ABDnin mttefiki olmaktan baka hibir ilevi olmayan rann devlet ve ekonomi politikalaryd. Kendi halkna ve onun demokratik taleplerine kar, ekonomik ihtiyalarna gz yuman, z kltre dman olan her yap gibi ran ahlk rejimi de devrilmiti. Dolaysyla ran slam Devrimini demokrasi deil; ahn anlamsz eylemleri, Amerikancl, baskcl dourmutu. Olaan dzenlerde demokratik haklar verildiinde insanlarn devrim, terr gibi baka trl ifade yollarna gitmesi beklenen bir durum deildir. Trkiyedeki olay ve olgular baka lkelerde yaanan olaylarn arkasna snarak aklamay bir alkanlk haline getirenler; ran slam Devrimini oluturan ahlk rejiminin tam da kendileri gibi baskc, halk dman ve yoksullatrc bir yap olduunu fark etmek zorundadr. Demokrasi; zenginlemenin, sanayilemenin bir sonucudur. Sanayileme sonucu ortaya kan ii snf demokratik talepler konusunda olduka radikaldir. ehir insannn rasyonellii ve deien yaam koullar baskc yaplar tasfiye edip yerine insan ve ii haklarna dayal yaplar kurulmasna yol aar. Her sosyolojik deiim gibi demokratikleme de bir ekonomik deiimin sonucudur. Bugn Trkiyedeki demokratikleme hareketinin arka plannda da zall yllardan sonra ortaya kan bu yeni ii snfnn ilerletici gc vardr. Bugn Trkiyenin yaad yapsal sorunlar; bir burjuvann zerine kurulmu bir yapnn yeni bir burjuvaya yetmemesinden kaynaklanmaktadr. Eski burjuvann
Fikir Platformu
86
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda kendisini ayrcalkl konuma getiren yapnn elden gitmesine izin vermeyii ve bu dorultuda vatan, millet, laiklik gibi herkesin mutabakat iinde olduu konular kendisi iin referans kayna olarak
kullanmas demokratikleme sonucuna en fazla zaman ynnde olumsuz etkide bulunabilir. nk demokrasi; ban ekonominin ektii bir dizi faktrn sonucudur. Bu faktrleri egale etmeye; iletiim aralarnn btn dnyay birbirine balad, piyasann snrlar erittii ve dnya entelektel birikiminin dnyann her yerinden takip edilebildii amzda kimsenin gc yetmez. Elhasl; Faktrlerin sonucu olan demokrasi; zenginleme ve kapitalleme sreci devam ettike ivme kazanma karakterli olacaktr. Kapitalleme srecinin sonu; demokratik taleplerde radikal bir ii snf dourduundan kapal, baskc bir yapya asla neden olmayacaktr. Dolaysyla Trkiyenin hem zenginleme hem AB yolunda ilerlerken ayn zamanda bir eriat lkesi olmas bilimsel olarak mmkn deildir. Homo Economicus insan tipi; rasyonel, zgrlk, evrensel ve saygldr. Bu sre bunu douracandan Trkiyenin gelecei hakknda umutlu olabiliriz. Korku siyaseti gereklerin karsnda etkisiz kalacaktr.
Fikir Platformu
87
Cihan Aktala Gerek ran ararken(1) Sunu: Trkiyedeki ran algs olduka arpc bir kutuplama sunuyor. Bir yanda niversite yurtlarnda odalarna, dolaplarna Humeyninin posterlerini asan, adeta idolletiren genler ne ona ne de rana dnk en ufak bir eletiriye tahamml edemiyor. Dier yandan c ran imaj ile kendini korkutan Kemalistler Trkiye ran olmasn diye yllardr korku siyaseti yapyor. Hakikat byk ihtimalle bu ikisi arasnda bir yerlerde. Ama nerede? Yazarlarmzdan zlem Yazn sayesinde tandmz Cihan Akta deerli vaktini ayrp internet zerinden yaptmz bu syleiye katld. Birazdan okuyacanz gibi Gerek ran ararken karmza km byk bir frsat bu. Zira Cihan Hanm bu lke hakknda en yetkili kalemlerden biri. (Kitaplarnn listesine buradan eriebilirsiniz.) MY: Cihan Hanm, ncelikle Derin Dnceye ayrdnz vakit iin teekkr ediyorum. Ben aka sormu olmasam bile gerekli grdnz eklemeleri yapmaktan ve yeni sorular sormaktan ekinmeyin ltfen. lk amacmz renmek ran hakkndaki tecrbenizden bahseder misiniz? Bilgi birikiminizi nasl oluturdunuz? Ne kadar zamandr bu lkeye gidip geliyorsunuz? Aydnlarn, siyasetilerini ve tabi halkn ne kadar tanyorsunuz? -Her eyden nce bu syleimiz iin duyduum memnuniyeti belirtmek istiyorum. Derin Dnce ok zel bir site, dnceyi n planda tutan bir site. Bu nedenle de syleimizin daha yararl olacan dnyorum. Site ahalisini ve mdavimlerini de gnlden selamlyorum. Bana ynelen her soru ok derin dnlm; bu nedenle de geni bir cevab hak ediyor. Ne yazk ki bunu mevcut sylei erevesinde yapmam ok g. ster istemez boluklar ortaya kacak.
88
Fikir Platformu
Sorunuza dnersek. niversite rencisiyken snfmda ranl arkadalar vard. Onlarn da etkisiyle ran slam devrimine ilgi duyuyordum. Tabii bir okur (ve o dnemde amatr bir yazar) olarak dncelerimin izledii seyir de bu ilgiyi besliyordu. Ali eriatiden tercmeler okumaya balamtm. Ayetullah Humeyninin vakarl duruunun beni ok etkilediini sylemeliyim. Mslmanlarn ille de sac, silik, sinik, apolitik kiilikler olmayabileceini, devrimci de olabileceini gsteriyordu hayatyla, fikirleriyle.
Her ekilde ran devrimine ynelik ilgimle bir ekilde ilgili bir evlilik yaptm. Eim, niversite tahsilini Tde tamamlam olan ranl bir Azeridir. lk kez 1985de gittim rana. 1998den itibaren hayatm yln bir blmn randa geirecek ekilde srdryorum. Sre iinde Farsay kendime yetecek kadar rendim. Dergi ve gazeteleri uzun zaman sk bir ekilde takip ettim, zellikle de reformist basn. Reformistler bana her zaman devrimin ekirdeini ileri bir noktaya tama kavrayna sahip grnmlerdir, tabii teorisyenlerinden sz ediyorum, yoksa, hareket iine ok farkl muhalif kesimleri ekiyor elbet. Reformistlerin ran devriminin balangta dondurulmu tartma ieriini gnmz artlarna uygun bir dille gelitirmeye altklar kansndaym. Dolaysyla reform kelimesi burada ertelenmi devrim ideallerini bir ama abasnn ifadesi olmaktadr. Bu konular zerine az yazmadm aslnda. ran sinemas ve ranl reformistler zerine kitaplarm var. Bir de Yakn Yabanc ismiyle, ran balamndaki denemelerimin yer ald bir kitabm yaynland geen sene. MY:randa en ok beendiiniz ve ah keke Trkiyede de olsa dediiniz eyler nelerdir? Trkiye bu lkeden neler renebilir? -Tabii bu balamda ok ey sylenebilir, her eyden nce de renmenin karlkl bir sre olduu. Bu adan baklacak olursa her iki lke iinde karlkl renme bakmndan ok uygun bir dnemden geiyoruz. randaki salk hizmetlerinin, salk merkezlerinde hastaya yaklamn Trkiyeye gre ok ileride olduunu dnrdm eskiden. 2000li yllarda Trkiye bu alanda ataa geti. Kltr ve sanatn hayat iindeki dolam veya hayatn sanatlamas balamnda ranllarn ok ileri bir alkanl olduu kansndaym. Sradan insann hayat iindeki zarafeti bu. Tanmadnz komunuzla merdivenlerde karlatnzda sizden bir selam esirgememesi gibi.
Fikir Platformu
89
Baka bir rnek de kadnlara dnk dinsel, elbette kltr de etkileyen ve muhakkak ki kltrden de beslenmi olan gelitirici bak asdr. ranl kadnlarn konumu, kiilikleri, ufuklar her zaman kanunlarn onlara tandnn ok ilerisinde olmutur. Bir de srprizlerle dolu bir halk, ran halk. Geen Haziran aynda, hileli olduu dnlen seimlerin ardndan insanlar btn tehditlere ramen sokaklara dkld. O insanlar, o kadnlar, 1987 ya da 1988 ylnda Urumiyede grdm, st pahaland iin sokaa dklen ev kadnlaryla ayn z tayorlar. Devrimin balangta onlara sunduu idealleri unutmuyor ve hatrlatyorlar. Btn bunlarn yannda imdi aklma gelen bir zellik olarak, ranllarn abuk organize olma gibi bir zelliinden sz edebilirim. Bu zelliklerinin Muharrem aynn onundan itibaren balayarak krk gn kadar sren v eher kesimden insann katlmn mmkn klan Aura programlar srasnda gelitirdiklerini dnyorum. MY:Trkiyedeki slm inanc ve yaay ile randaki arasnda ne gibi farkllklar var? badet, dogma ve gnlk yaamdaki yansmalar asndan deerlendirebilir misiniz? -randa dinin yaan biiminin devrimden sonra bir deiim geirdiini dikkate almak gerekir bu soruyu cevaplandrrken. Sz gelimi Cuma namazlar randa Rehberlik makamnn grlerinin halka ulatrld bir tribn konumundadr. Bazen bu sylemlerle eitli llerde buluan, bazen de kendine apayr bir uzay yaratm rfi bir dindarlk da mevcuttur toplumda. Trkiyede byk kentlerde camilerin daha dolu olduu bir gerek. ranllar ibadetlerini Trklere nispeten daha fazla bir oranda ev ilerinde srdryorlar gibi gelir bana. Bunda belki namazlar cem edebilmenin de rol vardr. Muharrem ay ve 12 mamn doum ya da lm gnleri etrafnda ne kan gnler, ia mezhepi zelinde bir anlama sahiptir ve sanrm devrimden nce de benzeri bir etki mevcuttu toplumda. ranllar zaten trenleri ok nemseyen bir toplumdur ve bu dini trenler iin de geerlidir. ranllar zde dindar insanlardr. Dinin tek biimde okunmasna dayal bir dinsel sylem karsnda mesafe koyan kesimlerin varln ayrca deerlendirmek gerekir. slam dnyasnn rana bir teekkr borlu olduunu dnrm. Modern dnyada slamdan kaynaklanan bir siyaset tecrbesi konusunda ran, Ali Bulan da vurgulam olduu gibi bir laboratuvar olmutur. MY:Din dnda gnlk hayat asndan neler sylenebilir? Aile ilikileri, i hayat ve mahalle basks Trkiyeye benzeyen ve ayrlan eyler neler? Aile ilikileri ok gldr. Byk ehirlerde dahi o ba bir ekilde tarayla ehirler arasnda derin bir ak olumasn salar. Kadnlar aile iinde etkindirler. Modern toplumlarda olduu gibi ocuk says azalyor ve ocuun eitiminin kalitesi byk bir amaca dnyor. ran sz konusu olduunda sklkla hatrlanan muta nikah normal olarak kabul grmez toplumda, gizli-sakl ilikiler iin bir klf halinde var olur. Kadnlar modern hayatn imkanlar konusunda ok iddialdrlar. Bu, niversite eitimi
90
Fikir Platformu
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda konusunda olsun, kariyer alannda olsun kendini hemen belli eden bir iddiadr. Enflasyonun hzla trmanmas nedeniyle geim sknts, insanlar en az iki ite almaya zorluyor birka yldan bu yana.
Mahalle basks balamnda Trkiyeden farkl sahnelerle karlamak mmkn. Mesela Ramazanda yolcu olan kiinin oru tutmamas tabii karlanr. Dier taraftan mahalle basks az ok asayi polisinin denetimlerine terketmitir ilevini. Bu denetimler evlerde uydu cihaz, evin dna taarak uygunsuz olduu izlenimini uyandran doum gibi partileri gibi konularda kendini gsterir. Ama bu adm ba polisin doum gn partisi bast anlamna da gelmez. Kadnlar ok ge saatlerde gven iinde sokaklarda bulunabilirler. Site ilerinde ban rtmeden dolaan gen kzlara rastlayabilirsiniz. Kimsenin sesi kmaz genellikle. Elbet bu konuda ehirlerle tara arasnda bir fark olduu hatrlanmal. Ayrca kk memur tepkisi ya da iktidar alan diye bir ey var ki dnyann pek ok yerinde birbirine benzer. zel hayat yksek duvarlarn arasnda yaanr, teoride de karan gren olmaz; komular ihbarda bulunmazsa. deolojik kayglarla kiisel husumete dayal komu ihbarlarnn zaman iinde azaldn, toplumun bu ynde bir olgunlamaya sahip olduu kansndaym. Bu sorular balamnda aklayc olabilir diye, 2000 ylnda yazm olduum bir makaleden bir blm aktaryorum aada. RANDA SYAH YORGUNLUU
ran Devrimi, modern dnyayla, aydnlanmann deerleriyle, Bat ile ve lkelerindeki Batllama giriimleriyle gecikmi bir yzlemeye giren mslmanlara kimliklerinin ve aidiyetlerinin renklerini, gemilerini ve bugnlerini, ideallerini ve bu ideallerin gndemlerinde tuttuu yere dair meseleleri, elikileri ve amazlar grebilecekleri bir ayna oldu. Ayrca, slam Alemini kendi deerleri, birikimleri, kaynaklar ve tarihleriyle yzlemeye; mslman aydnlar ve alimleri, gerek slam Medeniyetinden, gerekse Batdan kaynakland dnlen birok kurum ve kavram zerinde yeni batan dnmeye mecbur etti. Bu yeni batan dnmeye mecbur olunan konular iinde en byk handikapn kadn haklar ve kadnn konumu gibi konularda yaandn sylersek, yanlm olmayz. Gerek ran iinde, gerekse dnyada devrim zerine yaplan deerlendirmelerde kadnlarn durumu en bandan bu yana, devrimin kazanmlarnn veya handikaplarnN ls ve gstergesi olarak ilenen balca konulardan biri durumundadr. Devrim her kesimden kadn kitlelerinin geni katlmyla dikkatleri ekmiti. slam Tarihinin grnmez kld varsaylan kadnn bu devrimdeki rol, mslman kadnn aa yukar 1300 yllk bir aradan sonra zne olarak geriye dnnn bir gstergesi saylyordu. Devrimden nce dini aydnlarn geleneksel ve batc kadn arasnda bir yerde tasarladklar mslman kadn, devrimden sonraki yllarda, kendisini geleneksel kadnn konumuna indirgeyen bir zemine sevkeden fkhi hkmlerle yzyze geldi. (1) iada itihat geleneinin srekliliine ramen, ksmen bu gelenein ieriinin hayata aktarlamamasnn, ksmen de tarihsel okuma ve yorumlardaki peDerahi bakn zaaflarn tayan bu uygulama denemeleri, zaman zaman ran modern dnya dzeni, insan haklarn savunan uluslararas kurumlar ve davalarnda son yz ylda bir hayli mesafe katetmi bulunan kadn haklar savunucular karsnda zor duruma drd. Doksanl yllarn ilk yarsna kadar kendilerine bu balamda ynelen eletirileri ranl yneticiler genellikle, Batnn kltrel hcumunun tezahrlerinden biri eklinde deerlendirmeye devam etseler bile, bazen recm hadisesinde olduu gibi dikkate almak zorunda kaldlar. Kadnlarla ilgili olarak Batdan ynelen eletiriler, randa kadn haklar savunucularnn mevzilerinin srekli genilemesinde uyarc bir etkiye sahip oldu.
91
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda Din adna yaplan bir devrimin yine din adna kadnlarla, ocuklarla, genlerle, modern deerler ve kurumlarla, kendini sosyolojik srelere ve tarihsellie mahkum etmeye direnen geleneklerle yzlemesi kanlmazd. Devrimciler byk ihtimalle mziin, resmin, kadnn, eitimin, siyasal
katlmn, zgrln hatta retimin olmad bir dnya dlemiyorlard ama slam adna yaplan bir devrim btn bu alanlarda yasaklar ve yoksunluklarla dolu, otoriter, ataerkil, eril ve hiyerarik bir ynetme tarznn oluturduu hayli geni ve karmak bir tarihsel mirasla hesaplamak, bir bakma bu miras yeniden tanmak zorundayd.
Fikir Platformu
92
Cihan Aktala Gerek ran ararken(2) Sunu: Devrim kelimesi devirme eylemini artryor. ran ah devrilince halk enkazn altnda m kald? Yoksa slm (?) bir dev(i)rim ile nurlu ufuklara m yol alyor? Cihan Akta ile geen hafta baladmz syleiye devam ediyoruz. Geen haftaki sunuta dediimiz gibi ran hakknda ok nyarg var. Kimimiz kbuslar gryor, Kafkann Metamorfoz romanndaki gibi. Sabah bir uyanmz, Trkiye ran olmu, herkes Farsa konuuyor, iki yanna minareler konan Antkabir camiye evrilmi! Kimimiz Humeyniye slmc bir Che muamelesi yapyor, posterlerini asyor duvarlara. I LOVE KHOMEYNI, Baka byk yok! Ne ak ne de nefret diyoruz. nce anlamak (Cihan Aktan kitaplarnn listesine buradan eriebilirsiniz.) - Geen haftadan devam MY:ran tanyanlar sinema, edebiyat ve genel olarak kltr asndan ok vyorlar. Trkiye ile karlatracak olursak hakln eitim ve kltre ilgisi nasl randa? -Okuma-yazma orannda devrimden sonra byk bir art olduu syleniyor. Taral ve muhafazakar insanlar, aileler, bu ailelerin kadnlar, dini bir devrimin ardndan okullarda ve toplum iinde kendilerini daha rahat hissettiler. Sz gelimi sinema bata Humeyni olmak zere ulema tarafndan
93
Fikir Platformu
artk kadnlarn meslek edinebilecei bir alan olarak tanmland ki, eskiden dindar ailelerin sinemaya gitmedikleri, hatta evlerinde televizyon bulundurmadklar bilinir. Tabii musiki alannda bir boluk vardr. Klasik mzikler destek gryor genellikle. Modern mziklere ynelik ar ihtiyatl tutumun bir sonucu, nasl tabir edilecegi bilinmeyen ama suya sabuna dokunmayan piyasa mziinin yaygnlamasdr. Bu konuda bir deerlendirme yaplrken, mslmanlarn fkh birikimleri zerinden bakmak gerekir. Devrimin banda sokakta gitarla dolaamazm insanlar. nk fkhta iyi gzle baklmyor. Fakat bu klliyatlarn hayat tarafndan test edildii bir dnem yaanmtr. imdi musiki ve enstrman reten kurslar ok yaygn. Fakat icra konusunda problemler var. Mesela rock mzie kar bir tavr, pop mzie kar ise grece bir destek olduu sylenebilir. niversite tahsilinine verilen nem, bir hayli abartldr. Yeni tantnz bir insan size ksa bir sre sonra yksek tahsilli olup olmadnz sorabilir. Muhafazakarlarn Ahmedinejat hkmetleriyle btncl bir yap oluturduu u son birka yl iinde sansr artmtr. Basn-yayn alanndaki sansrn ilgin bir sonucu, fslt gazetesinin geliimi olur, doal olarak. Resmi olmayan bir haber, yorum veya gr hzla fslt gazetesiyle dolama sokulur. Tabii sz konusu olan fslt olduu iin de bir haber, bir yorum giderek doruluunun ne kadar gvenli olacana emin olunamayan bir muhteva kazanr. Buna karlk kltr, sanat ve eitim alannda devrimin bandan itibaren olumay srdren yaplarn kazandrd ivme toplum zerinde henz etkisini srdryor. Kazanlm haklarn kolay kolay geri vermez bir toplum. Bu nedenle de reformist hkmetler dneminde olumu bir hayli ok sesli ve olabildiince zgr tartma ve retim ortamnn iptaline dnk her adm byk bir tepkiyle karlanyor. Esasnda poplist bir siyaseti olan Ahmedinejat, arka plan ve izledii politikalar nasl olursa olsun kendisinin de zgrlkler alannda reformistlerden geriye kalmadn syleyecektir, bir eletiri karsnda. Sanatlar, yazarlar bir yolunu bulup retmeye devam ediyorlar. Genlerin var olma, retme, kendini gelitirme konusundaki azimlerine ise dorusu hayranlk duymadan edemiyorum. Bunun yle bir aklamas var sanyorum: Bir tarafta sansr olsa da bu sansr ok kat bir ekilde zerine gidemiyor sanatlarn, devrimin kazandrd bir bilin ve kazanlm haklarn getirdii varlk alanlar nedeniyle ki yl kadar nce kapatlm olan kadn dergisi Zenan, son saylarndan birinde ranl kadnlar balamda yaplm farkl bir aratrmaya yer veriyordu. Aratrmann bal ranl Gen Kzlar: Geleneksel Eitsizliklere Dair Modern Rivayetler di. Aratrmann verilerine gre, devrimden sonra zellikle muhafazakr kesime mensup kadnlar kapal mekanlardan karak, toplumsal hayat iinde aktif roller stlenmeye baladlar. Kadnlarn bu alandaki iddia ve baarlarnn en somut rneklerinden biri, niversitelerde tuttuklar yerde kendini gsteriyor. Kadn retim yesi saysnn orannn %16 ila 17 arasnda gsterildii niversitelerde kz renci saysnn erkek rencilere oran, % 60-62 arasndadr. niversitelerdeki kz renci saysndaki art karsnda Milli Eitim Bakanl, kz rencilerin orann erkek renciler karsnda dengeleyecek bir kota aray iindedir.
Fikir Platformu
94
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda MY:zellikle kltr ve sanata devletin katks ve mdahalesi ne seviyede? Mesel bir ranl ynetmen resm ideolojiye aykr bir film yapabilir mi? Biliyorsunuz Trkiyedeki sanatlar uzun sre sansr ve devlet destei kskacnda eser verdiler. randa iyi veya kt rnekler var mdr?
-Bu durum dnemlere gre deiiklik gsteriyor. Sinemada balangta konulmu ilkeler vard ve bu ilkeler bamsz bir sinemaclar topluluu yetimesini mmkn klabilmiti. Bu ilkeler yle sralanabilir: Estetik, fedakarlk, mkemmelleme ve hakikat aray. lkeler nemli olsa da daha nemli olan bunlarn yorumlanmasdr. Sinemaya ve kltr alanna bugn muhafazakar denilen kesimden yneticilerin geldii dnemlerde sansrde bir abartma yaanyor ve bu da filmlerin kalitesine yansyor. Mesela gie kaygs tayan ynetmen ba armasn diye suya sabuna dokunmayan ucuz bir film yapyor, bu filmin iine bolca ibadet sahnesi yerletiriyor ve destekleniyor. Buna karlk bir derdi, kaygs olan, seyirciyi dndrtmeye veya sarsmaya niyet etmi ynetmenin ektii filmde bir isim, bir sahne, bir diyalog, makaslanmak istenebiliyor. Ancak dini ve tarihi sinema alannda bu tr endieler sz konusu deil. Belki de bu nedenle ranllar bu sinema trleri alannda bir hayli baarllar. Sansr nedeniyle sekin ynetmenlerin Ahmedinejat hkmeti sresi boyunca film yapmama karar aldklarn rendim bugn bir ynetmen arkadamdan. Bu ynetmenlere bir rnek, Rahan Beni timat. Yayn, kitap yayn konusunda ise u dnemde daha zorlayc bir tablo kyor karmza ne yazk ki Hatemi hkmetleri dneminde basn nispeten rahatt ve ok eitli kitap yaynlanabiliyordu. Birka yldr basn alannda da byk bir rahatszlk sz konusu yazan, izen evrelerde. MY:Derin Dnce bizim TSK tarafndan filendi biliyorsunuz. Byle eyler oluyor mu randa? Yoksa fikirler zgrce tartlabiliyor mu? -zellikle seimlerin ardndan internete youn bir sansr geldi. Bir dnem reformist aydnlarn siteleri youn olarak sansrlendi. Zaman zaman yaanan serbestiyi, herhangi bir toplumsal hareketlenmenin akabinde yeni bir sansr izliyor. Buna karlk reformist basnda yazarlar meselelerini zgrce dile getirebiliyorlar. Ben ranla ilgili yazlarmdaki bilgileri genellikle basna dayandrrm zaten. nk son tahlilde basnda kullanlan dil ve sylemin anayasa ile atmad ne srlebilir. u dnemde yle bir gelime var: Seimlerin ardndan muhalefete ynelik bask dnemini imdi, munhalefetten ve daha lml kimselerden ykselen eletiri ve zeletiri dalgas almakta. Mesela Keyhan gazetesinin bir yazar, Nurizad, Hamaneye bir mektup yazarak, seimler srasnda izledii tarafl tutumu eletirdi. Bu tr eletirilere pek rastlanmazd randa. stelik bu eletirinin Keyhan gibi muhafazakar bir gazeteden gelmesi byk bir aknlkla karland. MY:Trkenin yasaklandn duyduk. Bu doru mu? randa yaayan Azer Trklerin ocuklar ne mutlu ranlym diye barmak zorunda kalabilir mi yakn bir gelecekte? -Burada bir kavram kargaas var sanrm. randa yaayan Azeri Trkleri de kendilerini ranl bilirler. Lor da, Azeri de, Krt de Fars kkenli kadar kendini ranl sayyor.
Fikir Platformu
95
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda Devrimin balarnda slami deerlerin ihyas adna milli deerlere ve adetlere ynelik dlayc bir dalga hakimdi topluma. Mesela Nevruz bayram kutlamalar silikletirilmiti ki ranllar iin bu kutlamalar ok nemlidir. Bu tr bastrma ve silikletirme politikalarnn bir sonucu zaman iinde milli kimlie ilikin unsurlarn canlanmas olabilir. Bu da diyelim ki kimi kesimlerde Nevruz kutlamalarnda bir abartya gidilmesi eklinde bir sonu verdi. Yln son aramba gnnde sokaklarda yaklarak zerinden atlanlan ateler veya maytaplar, havai fiekleri alannda bir abart kt ortaya. Ya da kimi
insanlar ocuklarna ranllarn milli kahramanlarnn isimlerini vermeye balad. Fakat Tebrizde, Erdebilde veya Urumiyede insanlar Azerice konumaya devam ediyor, baka trls de olamaz. Devlet dairelerinde bile Azerice konuurlar o yrelerde. Azerice yayn yapan kanallar, radyolar, Azerice gazete ve dergiler mevcut halihazrda. Eim Azeri olduu iin iyi biliyorum. Azericenin yasaklanmas sz konusu deil. MY:Dardan anlayabildiimiz kadaryla ah dnemi lke zenginliklerinin halka adaletle dalmad bir dnem. Ayn zamanda yobaz laik bir dzenin devlet eliyle dayatld ynnde bilgiler var. Temel sorun geim derdi miydi yoksa Mslmanlara uygulanan basklar myd? slm devrimi denen sreci balatan faktr ne oldu? -Devrimi balatan olaylar yle geliti bildiim kadaryla: Ayetullah Humeyni srgnde bulunduu Neceften srekli olarak randaki yaknlarna ve taraftarlarna konumalar yapyor ve bu konumalarnda ah ve rejimini eletiriyordu. Bu konumalarn srmesi zerine ttilaat gazetesinde bir yaz kt ve bu yazda isim verilmeden Humeyniyi eletirildi. ahn lkesi iin ok ey yapt vurgulanrken de, Ay ldar, kpek havlar diye bir cmle kullanld. Bunun zerine Kum ehrinde bu gazeteyi protesto iin yryler gerekleti. Polisler yrylere saldrd, lenler ve yaralananlar oldu yryler arasnda. Bu lmlerin krknc gn mnasebetiyle Tahran, sfahan ve Tebrizde daha geni katlml gsteriler oldu. Bu yrylerde de lmler olduu iin, bu olaylarn krknc gnnde lke sathnda daha da geni yryler oldu. Bunun zerine sk ynetim ilan edildi. Sk ynetime ramen devrim gerekleinceye kadar gsteriler daha da geniledi. Bu arada syleimizin ilk blmnde randa Siyah yorgunluu balkl yazmn ksa bir blmn vermitim. imdi o blmn devamn da ekliyorum aaya. Sylei erevesinde gerekirse o uzun yazdan veya baka yazlardan eklemeler yapmaya devam edebilirim. A-Tek Renkli Toplumdan ok Renkli Topluma zeletiriden vazgeen ve eletiriyi bastran bir devrim, oktan gerilemeye balam demektir. Her devrim tarihi kendisiyle balatr, toplumu yeniden rasyonalize eder, kurallarn kendisi koyar ve akl sradanlatrr. Ama her devrim de kurumsallamak ve dolaysyla aklilemekle maluldr. Neticede btn devrimler gnn birinde sloganlarla hayat arasndaki mesafenin getirdii bir yzlemeye mecburdur. ran devrimi de geen yllar iinde gerek devrimin ve savan ykledii problemler, gerekse bata Amerika olmak zere Bat lkelerinin tecrit politikalarnn etkisiyle iine kapanmaya zorlanrken, sylemlerini snrlamaya, iar ve iddialarnn bazlarndan vazgemeye mecbur kald. Bugn devrimin balarnda Bat emperyalizminin rnleri ve simgeleri olarak nc Dnya lkeleri halklarnn bilinlenmesine engel olmalar veya insan varlnn yaradlnn gerektirdii en u snrlara kadar mkemmellemesi hedefine olumsuz etkileri gibi nedenlerle dlanan futbol, kozmetik rnleri, kot pantOlon, reklam, mzik ve pop mzii, moda ve demokrasi gibi birok kurum, kavram ve olgu, bugn dini bir aklama yaplarak, kullanma almtr.
96
Bu srete ran devrimi, Sovyetlerin k zerine Bat Alemi tarafndan, kendisini dengede tutan kart, karanlk ve ask yzl tekisi olarak ekillendirilmenin sonularyla da yzyze geldi. Bu ask yzl slamn ne kadar rana, ne kadar Batya aitti? Aslnda atma iki ynl sryordu. Bir tarafta slam adna devrim yapan bir lkenin modern dnyann deerleriyle tarihsel miras arasndaki kanlmaz bir atma yaanyordu. Dier tarafta, devrimciler arasnda genellikle pasif kalm dini/fkhi mirasla ilgili olarak bir tasfiye ve yeniden retim srecine girilmesi ve bu balamda yeni
okumalar yaplmas, yeni bir dil retilmesi gerektiini ileri sren bir eilimle, Batnn kltrel hcumuna kar deerlerini olduu gibi korumak eklinde zetlenebilecek, tarihseli ve sosyolojik sreleri mutlaklatran, yine tarihsel rneklerden yola karak slam Devletinin korunmas adna basky ve iddete bavurmay normal sayan eilimin atmas yaanyordu. Devrimin ihracna ilikin geleneksel cihad sylemlerinin ia yorumunun ortaya koyduu anakronik yaklamlar devrimin ufkunu daraltrken, bu ypratc mcadelede ran bazen tanmland gibi oldu, bazen de tanmlayan iradenin (zellikle ABDnin) tanmlad gibi grnd. (2) Bu teki olarak ekillendirilme dneminin olumsuz sonularnn en nemlilerinden biri, randaki ie kapanma yanllarnn Doksanl yllarn ilk yarsna kadar etkisini srdrmesidir. Bu dnem, slam Cumhuriyetinin siyasi ve hukuki sisteminin yirmi yl iinde geirdii karizmatik, oligarik ve demokratik-halk eklinde snflandrlan merhaleden ikinci dnemi tekil etmektedir. Bugn I. Cumhuriyet diye adlandrlan ilk dnem, Ayetullah Humeyninin salnda lke atmosferine hakim olan karizmatik rehberlikti. Bu dnemde siyasal teekkller yeteri kadar ekillenmedii halde, halkn devrimin tazeliinden, sava artlarndan ve karizmatik rehberlikten kaynaklanan bir tr katlm szkonusuydu. 1989da atekesin imzalanmasndan ve hemen ardndan Ayetullah Humeyninin vefatndan sonra, siyasal partilerin resmi olarak kurulamamasndan ileri gelen bolukta, Ayetullah Humeyninin salnda seslerini fazla ykseltemeyen tutucu mollarn grupuluk ya da g merkezlerine nfuz etme giriimleriyle, devrimin banda anayasann da teminatyla halka yaslanmas hedeflenen sistem oligarik bir ynetime doru arplmtr. II. Cumhuriyet diye adlandrlan ve Rafsancaninin pragmatizmini vitrine kartan dnemde halkn siyasal katlm alabildiine snrlandrlmtr. Bu dnemde syleme ve eyleme yetkisini elinde tutan, zamannda ilerinden bazlarn Ayetullah Humeyninin beyinleri donmu diye sulad mollalarn bu yetkiye srekli sahip olmalar ve geni yetkilerle donanmalar iin gerekli kurumsal ve kuramsal dzenlemeler yaplmtr. Velayet-i Fakih kurumunun istiari bir kurum olmak yerine btn lkeye nfuz eden totaliter bir mekanizmaya dntrlmesi, farkl her ses ve talebin velayet-i fakihe dmanlk, devrime, ehitlere ve mamn izgisine ihanet, sulamasyla susturulmasna elverili kurumlarla korunmas, Batnn kltrel hcumu ileri srlerek, devrimin balangcndaki hissiyat ve sloganlar mutlaklatrlarak lkenin dnyadan kopmas ve yalnzlamas gibi oluumlar, devrime bal gruplar arasnda balangta da mevcut olan gr farkllklarn derinletirmeye balamtr. (3) Devrimin korunmas adna zgrlklerin vesayet altna alnmas ya da tahdidi toplumsal bir sistemin rasyonalizasyonu asndan zorunluymu gibi gsterilse de, uzun vadede bu koruma abalar btn toplumun kendisini tekrar ettii bir tekdzelik ve renksizlemeyle, toplumsal hayatn damarlarn kurutan bir llemeyle neticeleniyordu. Bu llemeye ilikin sinyaller, ncelikle seksenli yllarn radikal islamclar ve devrimcileri arasnda bir zeletiri ve sorgulamann hz kazanmasna sahne oldu. Hayal krkl veya yenilgi mi? Daha ok, btn devrimlerin bana gelebilecek eydi yaanan; devrimin z evlatlar sloganlarla hayat arasnda alan mesafede telef oluyorlard. Hem, devrimcilerin
97
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda bir ksm daha banda emir kumanda ilikisine dayanan bir toplum hedeflememiti. (rnein Beheti, Hatemi, Suru, Talegani, Bazergan) Ayetullah Humeyni beyinleri donmu diye nitelendirdii baz mollalarn taleplerine ve uygulamalarna her zaman mdahale etmiti; u var ki onun vefatndan itibaren, dini kurumlara nfuz eden bir kesim toplumu adeta bir mescit gibi grmlerdir. Rehberler bu mescitte namaz klyorlard ama toplumun bu namaza itirak etmesi veya etmemesiyle ilgilenmiyorlard. slamiyeti tek bir yoruma hapsediyor; halkn ideal mslman toplumu oluturmak iin bu yorumu sorgusuz sualsiz kabul etmesi gerektiine inanyorlard. (4)
Doksanl yllarn ikinci yarsnda yaplan btn seimleri, tutucu mollalarn gsterdii adaylarn karsndaki adaylar kazanmlardr. Hateminin 19 milyon oyla cumhurbakan seildii 1997 cumhurbakanl seimleri, halkn geni katlmyla, yeni bir dnemin gstergesi ve III. Cumhuriyetin balangc saylmaktadr. Bu balamda devrim adna yirmi yldan bu yana tasarlanan ve uygulamaya sokulan ve bazlar giderek tabulatrlan eitli kurumlar, kavramlar ve uygulamalardan bazlar, tutucularn tm manevralarna ramen tartmaya ald. Velayet-i Fakihin anayasal konumu, Irak ile srdrlen savan sresi (yani, savan daha ksa srede bitirilmesinin mmkn olup olmad), Amerika ile ilikiler, emri bil maruf ve nehyi anil mnker adna hareket eden baz gnll veya yar resmi gruplarn eylemleri nedeniyle toplumda islami uyarlara kar oluan ilgisizlik ve korku, effaf bir devlet, ok sesli bir toplum, siyasal partiler, basn zgrl, slamiyetin demokrasiyle badarl, kadnlarla ilgili hukuki problemlerin nasl dzeltilecei Kadnlarla ilgili tartmalar, Hateminin cumhurbakan seilmesiyle sonulanan yeni bir toplumsal dalgalanma ortamnda, geni almlar kazand. Bu dnemde tesettr, araf, diyet, recm, ok evlilik, muta nikah, kz ocuklarnn bulu ya, kz ocuklarnn erken evlendirilmesinin engellenmesi, kadnlarn yarglk yapabilmesi, kadnn boanma hakkna sahip olmas ve boanma durumunda artlar elveriyorsa ocuklarnn vesayetini alabilmesi, kadnn sinema, televizyon ve dergilerde grnmesinin snrlar gibi birok konu saylar hzla artan dergilerde, gazetelerde ve panellerde tartlmaya baland. YAKINDA DEVAM EDECEK Gelecek sorular MY:ran slm devriminin lokomotifi neydi? Ne pahasna olursa olsun ahtan kurtulmak m? Yoksa Humeyninin vaad ettii rejimi anlayan ve isteyen bir halk hareketi mi? MY:ran Devriminin slm diye etiketlenmi olmas bir Mslman olarak sizi nasl etkiliyor? Humeyniden bu yana gelen srete olan bitenler sizce slmn temel ilkeleriyle, krmz izgileriyle mesel kul hakk ile uyumlu mu? Bu devrim iin istisnalar dnda her ey slma uygundur denebilir mi? Neden? MY:Trkiyenin yakn tarihine baktmzda nce Laz, Krt, Arap, Trk fark etmez, hepimiz Mslmanz diye balayan bir kurtulu hareketi var. Ancak bu hareket Trk yurdunda Trk olmayanlara ancak klelik ve uaklk der diyerek sonulanm. Tepeden inmeci devrim istikll mahkemeleriyle ve eitli bask organlaryla halka eziyet etmi ki sorunlar bitmi deil. Bu haliyle Kemalist Devrim 1789da Franszlarn terr dnemini, 1917 Rusyasnda Komnistlerin (daha sonra KGB olan) eka adl gizli polislerini hatrlatyor. zetle devrimciler ertesi gn muhafazakr oluyorlar ve
Fikir Platformu
98
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda devrimlerini koruma gayretiyle zulm yapyorlar. ran Devrimi bundan kaabildi mi? Devrimin ilk yllar nasl yaand? MY:Humeyninin iktidara gelmeden nce demokrasi dediini ancak sonra totaliter bir rejime dndn gryoruz. Kendisine destek verenlerin mesel Komnistlerin ynetimden uzaklatrlmas geliyor akla. Sanki bu bir srekli devrim haline geldi. Humeyni kendinden sonra ynetime Hseyin Ali Muntazeriyi getirmek istiyordu bildiim kadaryla. Ama vefatndan nce baskc ynetimini eletirdii iin Muntazeri bu imtiyazn kaybetti. Sizce Humeyni etrafna danan, farkl fikirlere sayg duyan bir lider miydi yoksa 1930 Avrupasnn diktatrlerine mi benziyordu?
MY: Ayetullah kavram nedir? Hata yapmaz ve hesap vermez bir makam mdr? Din roln siyasete geniletmi bir olgu mu yoksa ii inancnda zaten olan bir eyin uygulanmas mdr? MY:Humeyninin lmnden nceki ve sonraki dnem iin halkn iradesini ve vicdann yanstan bir ynetimden denebilir mi? aadaki durulardan hangisi savunulabilir sizce? Humeyni adil bir dzen kurdu ve bugn de devam ediyor, Humeyninin kurduu iyi bir dzen sonradan bozuldu, Dzen batan bozuktu, yle devam etti. MY:rann srail konusundaki tavrn nasl buluyorsunuz? haritadan silmek gibi sylemler sizce Filistine fayda getiriyor mu? Yoksa sesi iyice kslm lml sraillileri ahinlerin kucana m itiyor? MY: Trkiye-ran ilikileri sizce ekonomik dzeyde mi kalacak yoksa karlkl siyas bir etkileim sz konusu olabilir mi?
Fikir Platformu
99
Cihan Aktala Gerek ran ararken(3) Sunu: Cihan Akta ile geen hafta baladmz syleiye devam ediyoruz. (1, 2) Bu son blmde son sz de usta sylesin: Trkiyenin AK Parti tecrbesiyle elde ettii baarlarn ran toplumunda ilgiyle izlendiini, dolaysyla ranl siyasetileri etkiledii kansndaym. rann uluslararas kurumlarn izledii ifte standartlar konusundaki tavizsiz tavrnn Trkiyede yaygn olarak takdirle karlandn gzlemliyorum teden beri. ran d politikas Trkiyeyi her eyden nce Bat lkeleriyle ibirliinde uzlamac tavrn bir alkanla dnrken, her zaman lke karlarn gzetmede yararl olmayaca konusunda da etkilemi olabilir gibi geliyor bana. Trkiyenin zellikle son dnemlerde komu lkelerle sorunlarn zme konusunda balatt diplomasi ata da randa byk bir takdirle karlanyor. Sevgili (kadim) arkadam zlemin katksyla gerekleen bu uzun sylei iin ksa bir son sz sylemem gerekirse Mehmet Bey gerekten ok iyi dnlm sorular sordunuz ve bu sorulara tamamen karlk gelecek cevaplarn bir sylei erevesinde verilmesinin kolay olmayacan sanrm siz de takdir edersiniz. Yeni tartma balklar ve farkl syleiler iin kk bir pencere am olabildiysem ok sevineceim. Sonuta kendimi ran uzman saymyorum, bunun dikkate alnmasn isterim. Sitenizde beni konuk ettiiniz iin teekkr ediyorum. Syleimizi paylaan dostlara esenlik dileklerimi iletmek istiyorum. Selam ve dualarla. (CA) MY:ran slm devriminin lokomotifi neydi? Ne pahasna olursa olsun ahtan kurtulmak m? Yoksa Humeyninin vaad ettii rejimi anlayan ve isteyen bir halk hareketi mi? -Bir devrim uzun dnemlerde saysz etkenle olumu byk bir gerilimin boalmasdr. ran devrimini oluturan etkenler ah hkmetinin yapt zulmler, hanedann lkeye ykledii yoksulluk ve bata Amerika olmak zere Bat lkelerinin gzle grlr ekilde randa hkm srmesi gibi balklarla uzar gider. ah ynetimi blge lkelerine kar olduu gibi halkna kar da kendisini Amerikann blgedeki
Fikir Platformu
100
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda karakolu veya jandarmas gibi sunmaktayd ve bu dorultuda da ister srail ile Araplar arasndaki savata, ister Ummandaki direniilere kar askerlerini ileri srerek Umman ynetimini Bat
emperyalizminin istekleri dorultusunda korumas gibi rneklerle kendi halk iinde bir tepkinin bymesine yol ayordu. SAVAKn yapt zulmler de gz nndeydi ve kimse ah ailesinin bir ferdinin ya da devletin aleyhine bir sz sylemeye cesaret edemiyordu. Bu durumda halk isyan etmeye hazr bir ruh haleti iindeydi. Ayetullah Humeyni devrimden 15 sene kadar nce emperyalizme kar verilen kapitlasyonlara itiraz ettii iin Trkiyeye srlmt. Geen yllar iinde din adamlar ve aydnlar itirazlarn ve tepkilerini Humeyni zerinden dillendirmeyi srdrdler. Bu nedenle de gide gide Humeyni ismi etrafnda muhalif bir halka olutu. Bu arada belirtmeliyim: ran halknn dini inanlar iilik geleneinin muhalif yapsndan kaynaklanan bir dinamizmin de etkisiyle ok gldr. Dindar insanlar Humeyni gibi ayetullah seviyesine km bir alime hakareti kabul edemeyecekleri bir duyarllkla doluydular. Ayetullah Humeyninin srlmesi balamnda daha geni bilgi edinmek isteyenler, dnyabulteni.netdeki yazlarmn arivinde son sralarda bulunan randa renci Gn Endiesi balkl yazy okuyabilirler. MY:ran Devriminin slm diye etiketlenmi olmas bir Mslman olarak sizi nasl etkiliyor? Humeyniden bu yana gelen srete olan bitenler sizce slmn temel ilkeleriyle, krmz izgileriyle mesel kul hakk ile uyumlu mu? Bu devrim iin istisnalar dnda her ey slma uygundur denebilir mi? Neden? - Kukusuz hele siyaset gibi iktidar ve g kavramlaryla btnleen, kolaylkla arasallatrlabilir bir olgu sz konusu olduunda tanmas zor bir etiket, slm. nk bugn hepimizi etki altna alan modernist zihin yapsna gre din, ne olursa olsun kartezyen bir yap iinde alglanyor ve zellikle de te dnyayla ilgili konulara karlk geliyor. slam ve siyasetin birbirinden soyutlanamayacan sylemem bile fazla burada, fakat nemli olan Nasl bir siyasallk? sorusunu cevap verebilmek. Siyasalln kurucu nitelii her zaman mevcudun hakikatini iptal ederek yeni bir hakikati ortaya koyma iddias tar. Dolaysyla mutlak bir modelden de sz edilemez. Aslnda ou kez insani yorumlar, slami ideallerin yerini almaya meylettii iin, dinin siyaset ve iktidarla ilikisi her zaman karmak. slamn en ideal olan her eyi temsil ettiine inanan insan, onun siyaset ark iinde kullanlmasndan holanmyor. Nihai planda orada sarfedilen szn sadece dinin bir yorumu olmakla snrl kald ne srlr ki bu ran iin de yledir. Sonuta randa islamilik iddiasyla kurulan rejim bir taraftan modern bir olguyken, dier taraftan da modern ulus devletler dneminde mmeti/evrensel bir perspektife sahip olmas beklenen, yzlerce asr getikten sonra Asr- Saadete zg ilkeleri siyasal bir sisteme yeni bir iddiayla uyarlama gibi zor bir uygulamaya girien, islami idealler asndan saysz handikapla kuatlm bir tecrbe olmaya bandan yazglyd. Ama bu yapmack ve zorlama bir tecrbe, hi deil. Tarihsel bir yzlemedir sz konusu olan dorusu. mslmanlar sadece Bat ile ve modernizmle deil, kendi tarihsel kaynaklaryla da yzleiyorlar., rann labarotuvar olma zelliine bu nedenle iaret etmitim. Zaman zaman vurguladm gibi reformistler bu konularda duyarl devrimciler. Varlklarn ne Bat kartl zerinden bir tepkisellikle tanmlamay murad ediyorlar, ne de sperg olmaya hevesli bir yar asndan.
Fikir Platformu
101
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda ahln devrilmesinden sonra slamn retileri erevesinde bir ynetim kurulaca, devrimden nce Ayetullah Humeyni tarafndan her zaman dillendiriliyordu. Devrim srasnda gsterilere katlan kalabalklar Ne Bat Ne Dou slam Cumhuriyeti ve stiklal, Azadi, slam Cumhuriyeti gibi sloganlar atarak amalarn dillendiriyorlard. slam Cumhuriyeti idealinin ieriinin tam olarak somutlam olduunu kimse syleyemez. Ancak gerek devrim, gerekse de cumhuriyet, slam toplumlarnda ve
daha zelde ran gibi halknn byk lde dindar saylabilecei bir toplumda mevcut siyaset algsnn ok ilerisinde bir vizyon sunuyordu o dnemde. Dinin siyasal boyutunu ne kartan da bir tek Humeyni deildi. Politika, doal egemenlik dzeni hi bir pay olmayanlarn bir paynn kurulmas araclyla bozulduu zaman var olur, diyor ya Ranciere Humeyninin btn basklara karlk slam Cumhuriyeti sisteminin zerinde durmas ve halkn reyini dikkate almayan otoriter bir slam Hkmeti tasarsn reddetmesi, gcn mecliste topland, seimlere dayal bir sistemin kurulmasn salamas tabii ki onu rehber olarak gren dindar kitlelerin yan sra birok aydn tarafndan da destekleniyordu. Ancak bu gidiat sonralar Irakn at sava ve ok fazla can kaybna sebep olan terr hadiseleri nedeniyle, slam koruma veyahut da slami lkeyi koruma adyla kontrol altna alnd. Yllardr reformist kesim, zellikle Ayetullah Humeyninin yakn evresi bu gidiattan rahatsz olduunu dillendiriyor ve bunun Humeyninin istedii bir ey olmadn belirtiyorlar. MY:Trkiyenin yakn tarihine baktmzda nce Laz, Krt, Arap, Trk fark etmez, hepimiz Mslmanz diye balayan bir kurtulu hareketi var. Ancak bu hareket Trk yurdunda Trk olmayanlara ancak klelik ve uaklk der diyerek sonulanm. Tepeden inmeci devrim istikll mahkemeleriyle ve eitli bask organlaryla halka eziyet etmi ki sorunlar bitmi deil. Bu haliyle Kemalist Devrim 1789da Franszlarn terr dnemini, 1917 Rusyasnda Komnistlerin (daha sonra KGB olan) eka adl gizli polislerini hatrlatyor. zetle devrimciler ertesi gn muhafazakr oluyorlar ve devrimlerini koruma gayretiyle zulm yapyorlar. ran Devrimi bundan kaabildi mi? Devrimin ilk yllar nasl yaand? -ran devrimi slam vurgusuyla toplumun mslmanlna yaslanma iddias tayordu. Ve slamn yapsnda bulunan retilere dayanma, bu yaplara modern dnyann gereklerine uygun olarak ilerlik kazandrma gibi bir iddias da vard. Ayrca randa ia mezhebinin mekanizmasna zg olan, en yksek dini merciler olarak kabul gren ayetullahlarn halk nezdinde byk bir saygnl ve elbette tesirleri olduu bilinir. Ayetullah Humeyni devrimi gerekleirirken, bu zelliinden dolay baarl oldu ve bu ynde ayetullah Merai, Golpayagani ve eriatmedari gibi st dzey ulemann da desteini ald. Tabii devrimden sonra g sahibi olmak isteyen ya da inanlarn cumhuriyet yerine hakimiyet , bu arada da ulema hakimiyeti olarak belirlemi, bunu bir hedef haline getirmi gruplar ortaya kt. Bu gruplarn liderlerinin devrim srasnda Humeyniyi desteklemediinden ok sz edilir. Bugn Humeyninin yannda olan ve onunla birlikte alm Mir Hseyin Musevi, Hatemi, Rafsancani gibi bir ok alim ve siyaseti, ran devriminin Humeyninin izgisinden saptn ve hakimiyeti yorumun, hakimiyeti siyasetin u anda hkmeti ele geirdiini savunarak, mevcut hkmete kar kyorlar. Ayn zamanda Kum ehrinde yerlemi Mekarem irazi, Muntezari, Sanai, Taheri gibi ayetullahlar ve irazda da Ayetullah Destgiyb gibi kiilikler devrimin bandaki halk egemenliini savunan izgiye olan inanlarn tekrarlayarak, kart gr eletirmeyi srdryorlar. Byk alimlere ballk da hakimiyet yanls muhafazakarlara kar direncin gl bir ekilde srmesinin sebebi olmaya devam ediyor. Bu alimlerin hileli olduu iddia edilen seimlerin ardndan Ahmedinejat tebrik etmediklerini de hatrlamak gerekir.
Fikir Platformu
102
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda randa birok kii alimlerin bu tutumlarn devrimin savunduu birok deerin korunmasnn garantisi olarak gryor. Bu bak asna gre reformist hareket ya da artk ran iinde sylendii ekilde yeil hareket, devrime kar deil, egemenliki diye adlandrlan zihniyete kar devrimin ideallerini ama ve savunma gibi bir misyon zerinden kendini oluturuyor. MY:Humeyninin iktidara gelmeden nce demokrasi dediini ancak sonra totaliter bir rejime dndn gryoruz. Kendisine destek verenlerin mesel Komnistlerin ynetimden
uzaklatrlmas geliyor akla. Sanki bu bir srekli devrim haline geldi. Humeyni kendinden sonra ynetime Hseyin Ali Muntazeriyi getirmek istiyordu bildiim kadaryla. Ama vefatndan nce baskc ynetimini eletirdii iin Muntazeri bu imtiyazn kaybetti. Sizce Humeyni etrafna danan, farkl fikirlere sayg duyan bir lider miydi yoksa 1930 Avrupasnn diktatrlerine mi benziyordu? -Bunu yukarda da belirttim: Ayetullah Humeyninin aha kar balatt hareketin sebeplerinin balcas lke iinde Amerikallara zel bir konum ve ranl insann karlar aleyhine trl imtiyazlar tannm olmasyd. Devrimin balangcnda atlan sloganlardaki zgrlk vurgusu bugn de Humeyninin izgisini izleyen ve onun sal zamannda babakanlk konumunda bulunmu ya da onunla ok yakn olmu Musevi, Kerrubi ve Hatemi gibi kiiliklerce srdrlyor. zgrlklere kar siyasetler de en ok bu izgi tarafndan eletiriliyor. Devrimi izleyen ilk sene zgrlklerin tesisinden ziyade devletin oturmamlndan kaynaklanan bir oturmamlk haliyle gelen bir tr kaos hakim olmutur bu lkeye. Bu dnemde aralarnda komnistler ve sertlik yanls slamclarn da bulunduu gruplar kamplara ayrlmlard, ilerinde silah tayanlar da vard. niversitelerde ve toplumda gruplar aras silahl atmalar yaanyordu. Bu ara dnemde pek ok insan terr sonucu hayatn yitirdi. ran anayasasnda dnce zgrl bir kriter veya olgu olarak kabul ediliyor. Ancak bu zgrlk durumu silahl eyleme dntnde su unsuru saylyor, ar cezalarla karlanyor. Humeyni dneminde randaki seimlerde Rehberin kimi desteklediini ve kime oy verdiini kimse bilmezdi. Ayrca Humeyni silahl kuvvetlerin siyasete asla karamayacan defalarca vurgulamtr. Bu kanunen de byledir. Humeyninin Muntezeriyi kerhen halef olarak kabul ettii bilinir. Ancak Uzmanlar meclisi Muntezeriyi setii iin kar kmamt. Muntezerinin devre d braklmasnn sebebi ise, damadnn kardei olan Mehdi Haiminin siyasal ihtilaf nedeniyle cinayetler ilediinin ne srlmesi, ayn zamanda Haiminin Muntezerinin evini ve imkanlarn kullanarak, siyasal grlerini hakimiyete geirme abasyd. Humeyni bu konuda birka kez Muntezeriyi uyarmsa da bu uyarlar sonu vermeyince nihayet kendisine, sen Kuma git, orada ilmi almalarn srdr, senin siyasete karman doru deil, dedii biliniyor. MY: Ayetullah kavram nedir? Hata yapmaz ve hesap vermez bir makam mdr? Din roln siyasete geniletmi bir olgu mu yoksa ii inancnda zaten olan bir eyin uygulanmas mdr? - Ayet burada iaret anlamna geliyor. Kuranda bir sivrisinein bile Allahn ayeti sayldn hatrlarsnz. randaki ayetullah sfat dini eitim alm ve dini konularda fetva verebilecek seviyeye gelmi kiilere verilir. Ancak ayetullahlarn iinde daha yksek dereceye varm ilim
103
Fikir Platformu
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda adamlarna ayetullah-el uzma deniliyor. Bu kiiler dini konularda kendi kendilerine fetva verdikleri gibi, risale denilen kitaplarla bu fetvalarn baka insanlarn da uyabilmesi iin yaynlarlar. ia inancna gre dinin temeli olan hkmlerde kimseye uyamazsn. Kendi aklnla, taklit etmeden tevhid, nbvvet ve mead (ahiret inanc) eklinde sralayabileceimiz temeller konusunda karar verebilmelisin. Bunun dndaki furu-u din denilen ilmihal konularnda yaamakta olan bir ayetullahel uzmay taklit etmek gerekir. Bu kiilerin yanl yapmas beklenebilir, bir ayrcalklar yoktur, masum saylmazlar. Fakat daha az yanl yapan ve daha bilgili olan ayetullahn ballarnn nfusu daha geni olaca iin, gc de
fazladr. Yine ia inancna gre zekat dnda hums denilen (yllk kazancn bete birine denk den) bir tr vergi ayetullah-el uzmalarn gsterdii ynde harcanr veya onun temsilcilerine verilerek, denetimi altnda harcanmas salanr. Bu da daha fazla bals olan ayetullahn daha geni maddi imkanlara sahip olmas anlamna gelir. Genellikle ayetullah seviyesine km insanlar dini medreselerde ok sk bir eitimden getikleri iin byk su ilemesine engel olan bir kiilik yaps edindikleri varsaylr. Yazl olmayan bir kanunla bir tr dokunulmazlk kazanmlardr. rnein bugn reformist bir Ayetullah olan Saneinin muhalif sylemlerle btnleen konumalarn mahkemeler bile grmezden geliyor. MY:Humeyninin lmnden nceki ve sonraki dnem iin halkn iradesini ve vicdann yanstan bir ynetimden denebilir mi? aadaki durulardan hangisi savunulabilir sizce? Humeyni adil bir dzen kurdu ve bugn de devam ediyor, Humeyninin kurduu iyi bir dzen sonradan bozuldu, Dzen batan bozuktu, yle devam etti. -Kanmca duru da ran devrimininin akn tanmlamakta yetersiz kalyor. ran devrimi slam ideallerini gerekletirmek iin balad. Humeyni kadar Ali eriatinin de arka plannda var olduu bir hareketti sz konusu olan. ah zamanndaki zulmlere, basklara, sosyal adaletsizlie, halkn aalanmasna, SAVAKn ikencelerine ve zellikle lkedeki ABD egemenliine ynelik byk bir tepki birikimi sz konusuydu. Devrimin gereklemesinin btn ideallerin bir rpda gereklemesi anlamna geldii sylenemez. Daha nce sylediim gibi devrimin ardndan belirsizlikten kaynaklanan bir i kargaa balad ve yaklak bir yl sonra da Amerikann ve Batnn desteiyle Irak rana sava at. Bu sava sekiz yl srd. Sava devrimin seyrini etkiledi. Devleti bir savunma pozisyonuna sevketti ve o ynde gelimeye zorlad. Savala birlikte halkn mcahitleri grubunun ranl st dzey yneticilerini terr eylemleri balatmas, yneticileri ksmen de olsa toplumdan kopard. Buna karlk ister devrimin milyonlarn katlmyla yaplm olmas, isterse de sekiz senelik savata btn Bat lkeleri, hatta Rusyann desteini alm olan Saddama kar halkn gsterdii direni, bu sre iinde gidiatn halkn onayn alan bir dorultuda gelitiine dair bir gsterge saylabilir. Tabii ki btn devrimlerde olduu gibi randa da yanl ve aceleci hareketler yaand. Ayetullah Humeyni bir ah pozisyonu almak istemedii iin sistemin ileyiini kurumlara terketmiti ve kendisi velayet-i
104
Fikir Platformu
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda fakih konumunu bir danman seviyesinde yayordu. Ama elbette o ayn zamanda karizmatik bir kii ve devrimin de rehberi olarak zel bir yere sahipti. Onun vefatndan sonra anayasa deitirildi. ndere mutlak velayet tannd. Bu ise felayet-i fakihin birok konuda denetleyici veya etkileyici bir konum kazanmas anlamna geliyordu. u dnemde Ayetullah Humeyniye yakn pek ok kiilik velayet-i fakihin bu konumunu tartmakta. Hatta slam Cumhuriyetiyle slami Hkmetin anlamlar zerinden iki farkl grn atmasnn sz konusu olduu sylenebilir. Humeyninin yannda yer alm liderler genellikle slami Cumhuriyetini ve her karar veya gelimenin seimlerle gereklemesini, yani nasl ynetilecei konusundaki kararn halka braklmasn savunuyorlar. Karlarndaki grup ise velayet-i fakihin mevcut olandan daha da fazla yetkiyle donatlmasn talep ediyor ve devleti ilgilendiren her deiimin ya da kararn ancak velayet-i fakihin onayyla dinen ve resmen kabul grebilecei grn ne sryor.
Seim sonras ortaya kan ekime, devrimin balangcndan itibaren halk egemenlii konusunda var olan derin bir ihtilafn, seimlerde hile yapld iddiasyla yeniden canlanmas olarak deerlendirilebilir. MY:rann srail konusundaki tavrn nasl buluyorsunuz? haritadan silmek gibi sylemler sizce Filistine fayda getiriyor mu? Yoksa sesi iyice kslm lml sraillileri ahinlerin kucana m itiyor? -Bu soruya cevap vermek iin randa devrim gereklemeden nce srail ve Filistinin hangi artlar altnda bulunduunu irdelemek gerekir gibi geliyor bana. srail o dnemde hl Nilden Frata kadar yaylma politikasn srdryor, Lbnan Beyruta kadar igal altnda tutuyor ve blgenin yenilmez askeri gc olarak grnyordu. Buna karlk Filistinliler liderlerinin dahi srgne gnderilmelerine tanklk etmenin getirdii bir mitsizlik iindeydi. randaki slam devriminden sonra Filistin halknda byk bir moral deiiklii gerekleti. Bugn srail lbnandan tamamen km durumda ve Filistin zerk devletini de kabul ediyor. Daha nemlisi son Lbnan saldrsnda, 2006daki saldrda yani ve Gazze katliamnda srail ordusunun yenilmezlii efsanesi tamamen silindi. rann sraille ilgili sylemleri d siyasetindeki eksenle btnlk gsteriyor. Bu yzden de Filistinli direnii gruplar ve birinci cephe lkeleri saylan Suriye ile Lbnan ranla iyi ilikiler iindeler. rann bu sylemleri srailin hakszln kaba gcyle dayatmas karsnda biimleniyor gibi geliyor bana. Asl siyaseti ise srgndeki btn Filistinlilerin yeniden topraklarna dnmeleri ve bunu takiben, u anda o topraklarda yaayan btn nfusun oyuyla yeni ynetimi oluturmalarna dnk, kanmca. MY: Trkiye-ran ilikileri sizce ekonomik dzeyde mi kalacak yoksa karlkl siyas bir etkileim sz konusu olabilir mi? -Trkiye ile ran, snrlar yzyllardr deimemi iki komu lke; tarihleri ve toplumlaryla blgede olduu gibi slam uygarlnda da karlkl oluturduklar bir denge var. Ayn zamanda kltr olarak btn slam dnyas iinde bile birbirine en yakn, birbirine en ok benzeyen iki lke. Trkiyeli ve ranl siyasetilerin aklamalarna gre halihazrda ekonomik ilikiler, kltrel, tarihi ve toplumsal ilikilerden daha gerilerde bulunuyor. ki lkenin yetkilileri mevcut potansiyellerden yararlanarak imdilerde10 milyar gemi bulunan ticaret hacmini 20 milyar dolara karmay hedefliyorlar. Her iki lke de blgenin iki byk devleti ve ekonomik gc olarak baka lkelerle de byk hacimde ticaret yapma potansiyeline sahipler. ki lkenin ECO (Ekonomik birlii Topluluu) ve slam Konferansnda nc lkeler olmas, ilikilerin gelitirilmesinde nemli bir role sahip. Siyasi balamda ran ve Trkiye
105
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda slam aleminin iki nemli lkesi olarak tanmlanrken, birok meselede ibirlii yapma durumunda grlyorlar. Mesela Trkmenistan gaznn ran zerinden Trkiyeye ve Avrupaya tanmas ve Trkiyenin ran gazn boru hattyla Avrupaya tamas, ekonomik olduu lde siyasal bir iradeyle mmkn oluyor ve bu iradeyi pekitiren bir mahiyet de kazanyor. Ergenekon rgtlenmelerine ilikin deifreler srerken, iki lke arasnda gemite ilikilerin soumasna sebep olan pek ok konunun ne denli kurmaca olduu da kyor ortaya. Trkiyenin AK Parti tecrbesiyle elde ettii baarlarn ran toplumunda ilgiyle izlendiini, dolaysyla ranl siyasetileri etkiledii kansndaym. rann uluslararas kurumlarn izledii ifte standartlar konusundaki tavizsiz tavrnn Trkiyede yaygn olarak takdirle karlandn gzlemliyorum teden beri. ran d politikas Trkiyeyi her eyden nce Bat lkeleriyle ibirliinde uzlamac tavrn bir alkanla dnrken, her zaman lke karlarn gzetmede yararl olmayaca konusunda da etkilemi olabilir gibi geliyor bana. Trkiyenin zellikle son dnemlerde komu lkelerle sorunlarn zme konusunda balatt diplomasi ata da randa byk bir takdirle karlanyor.
Sevgili (kadim) arkadam zlemin katksyla gerekleen bu uzun sylei iin ksa bir son sz sylemem gerekirse Mehmet Bey gerekten ok iyi dnlm sorular sordunuz ve bu sorulara tamamen karlk gelecek cevaplarn bir sylei erevesinde verilmesinin kolay olmayacan sanrm siz de takdir edersiniz. Yeni tartma balklar ve farkl syleiler iin kk bir pencere am olabildiysem ok sevineceim. Sonuta kendimi ran uzman saymyorum, bunun dikkate alnmasn isterim. Sitenizde beni konuk ettiiniz iin teekkr ediyorum. Syleimizi paylaan dostlara esenlik dileklerimi iletmek istiyorum. Selam ve dualarla.
Fikir Platformu
106
Mslman devlet olur mu ? (mit Akta ile dobra dobra) Takdim: Vatanda olduumuz devletin vicdanmza uygun hareket etmesini bekliyoruz. Ama devletimizin hukuk uygulamalar ile bizim ahlk anlaymz atabiliyor. Vicdanmz, ahlkmz slm ile ekillendiyse ne yapmak gerek? Devletin Mslmanlamas zm mdr? Mslmanlk, Devlet, ktidar ilikisi nasl olmaldr? yi, gzel ve dorunun resm ideoloji, millet meclisi veya bir ulema snf tarafndan belirlenmesi slm ile uyumlu mudur? Mslmanca ve/veya slamc siyaset araynda tekinin, dindar olMAyan Mslmann ve gayrimslimin yeri nedir? Bunlar konuuyoruz bu hafta. mit Akta grmeyi, okumay zlediimiz aydnlardan. inde yaad an dogmalar ile arasna mesafe koyabilmesi, slmclk dahil her gre, siyas projeye eletirel bakabilmesi okurlar iin byk kazan. Ele ald olaylar tarihsel, inansal, ontolojik perspektifte deerlendirirken kulland dilin sadeliini, rneklerin, aklamalarn netliini de teslim etmek gerek. Belki kendisiyle her konuda hemfikir olmayabiliriz ama bu berraklk karsnda anlaMAdk diyemeyiz. Giri: mit Bey ncelikle ok teekkr ediyorum sylei talebimizi kabul ettiiniz iin. Pariste bulunduum iin syleimizi internet zerinden, yazl olarak yapyoruz. Ancak bunun getirdii baz avantajlar da var. Sonuna kadar kullanalm derim. ncelikle yantlarnza bir uzunluk snr koymayn. Konuyla ilgili kitap ve makalelerinizden alnt veya aktif balant da koymak isterseniz bu Derin Dnce okurlar iin bir kazan olacaktr. Ayrca ok sayda kitap yazdnz, Birikim Dergisi, zgn Duru gibi fikir dergilerinde ve internet sitelerinde editrlk ve koordinasyon yaptnz biliyoruz. Bu kaynaklardan da istifade edebilmemiz iin arzu ettiiniz referanslar paylaabilirsiniz.
Fikir Platformu
107
1 Mslman aydnlarn inanlaryla, akl ve vicdanlaryla ahenk iinde yaayabilecekleri siyas bir dzen beklentisi hi gndemden inmedi ama bugn daha byk bir nem kazand zannediyorum. Zira teknoloji sebebiyle bir kara parasna ya da demir perdenin arkasna snma imkn kalmad. Bu balamda tarihteki Mslman devletler, gemi siyas tecrbeler ne lde bir referans tekil edebilir? Endls, Seluklu ya da Osmanl tecrbesinden slmn deimezleri olarak alp bugne tanabilecek neler var? Bir kere unu sylemeliyim ki yeryznde yaayan ve bir insan olma vasfna sahip olan hi kimse siyasete bigne kalamaz. Kiisel olan siyasaldr ve direni, dolaysyla da zulm de her yerdedir. nk siyaset insann bir insan olarak durduu yerin ve tavrn tanmdr. Bunun tersini syleyen herkes de ya siyaset yapmakta ya da yalan sylemektedir. Mesela Vatikan ya da laik devletlerdeki kiliseler; bunlar siyasetin iinde deiller mi? Papa kadar sylemi siyaset ieren kim var? yle ki gittii her lkede siyasal gndemi belirlemekte ve deitirmektedir. Tarikat ve cemaatlerin liderleri siyaset yapmyorlar m? Hatta bunlarn siyasetin ba aktrleri olduklarn bile syleyebiliriz. Ama sorsanz bizim siyasetle bir ilikimiz yok derler. Tabii burada siyasetten kast edilen eylerde bir anlamsal daralma ya da genileme yoluna gidilebilir. Ama sonuta bir insan olma haysiyetine sahip olan hi kimse siyasetin dnda duramaz ve durmamaldr. Ha! Siyaset deyince bunu illa da bir iktidar mcadelesi olarak alglamamak gerekir. Siyaset insann dnya zerinde durduu ve durmak istedii yerlerin tanm ve bunlar arasndaki akl ifade eder. Bu anlamda da hi de olumsuz bir ey deildir. Ama bunu iktidar mcadelesiyle zdeletirenler, olumlu ya da olumsuz alardan siyaseti kerih bir ey olarak gryor olabilirler. Elbette ki salt iktidar kavgas ve hatta salt iktidar, kirletici bir eydir. O nedenle zellikle baz evreler dinlerin ya da ahlkl insanlarn siyasetten uzak durmasn isterler. Neden? nk kendi verdikleri o kirli iktidar kavgasnda, karlarnda istikameti ve ahlk dzgn olan insanlar olsun istemezler. Siyasal mcadeleyi iktidar mcadelesiyle snrlayarak alan daraltmak isterler. Bu tipler, dindar insan deyince suya sabuna dokunmayan, etliye stlye karmayan, nur yzl, zalime de mazluma da ayn nazarla bakan saf tipleri tanmlarlar; yle olsun isterler. nk ne kadar ok insan, hele hele dzgn insan siyasetten uzak durursa bunlarn ileri o kadar kolaylar. Evet, siyasal mcadele de bir lde kirleticidir. Ama bir mcadele ierisine girmiseniz, tertemiz duramazsnz. Daha iyiye ulamak, meydan zalimlere brakmamak iin gerekirse biraz kirlenmeyi de gze almalsnz. Zalimlerin igali altnda olan bir siyasal zeminde hi deilse pantolonunuzun paalar kirlenebilir. Ama o yolu gemek, o meydana kmak zorundaysanz bu kadar kiri de gze almalsnz. Bu dnya cennet olmad gibi, slam bu adan hi de topist bir din/anlay deildir. Yani dnyada mcerred bir Tanr Krall ya da eytann krall diye bir yer yok. Yanl ile doru kark ve her yerdedir. Mminlere den zaten bu karmaay zmek ve zalimlerin-eytanlarn yzndeki o melek maskesini drmektir. Bu dnyada yaamann ve mcahedenin belli maliyetleri vardr. Kirlenmeyeyim diye bir kenarda duranlar asl, durduklar yerde ve salt duraanlklarndan tr kirlenirler. Ben de bu adan cemaatleri suluyor deilim; sadece drst olmalarn ve tanmlar doru yapmalarn istiyorum. Yani siyaset yapmalarnda bir saknca yok; ama siyasetten uzak durulmal falan diyerek, znde bir peygamber meslei olan siyasal mcadeleyi kltmemeliler. slam, her ne kadar siyasal bir din olsa da, aslnda o bir hakikat arsdr. Bu hakikatin bir sz/sylem olarak teblii, muhataplar tarafndan bir iktidar ars olarak alglandndan -nk muhataplar, ister mrik, isterse kitap ehli olsunlar, hakikat arlarn bir iktidar ars olarak alglamaya artlandklarndan, ksacas iktidar ile hakikatin zdeletii bir perspektiften dnyaya bakmaya artlanm olduklarndan- slamn hakikat ars da, aslnda uyarc bir vahiy olduu halde bir iktidar
108
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda ars olarak algland ya da byle alglanmak egemen glerin iine geldiinden, bu arnn da bir iktidar ars olduu ne srlerek bastrlmaya ve yoldan karlmaya alld. te bu sre ierisinde verilen mcadele, ister istemez bir siyasal mcadeledir ve de hem muarzlar hem de
yanllarnca bir siyasal mcadele olarak alglanr. Dolaysyla bu k bir hakikati dillendirme k iken, giderek ve ister istemez siyasal bir k hline de geldi/gelir ve hatta gelmelidir. Sorun bunun bir iktidar kavgas hline getirilmesi ya da yle alglanmas, ya da yle alglanarak veya anlatlarak kirletilmeye allmasdr. Bu tip bir anlama tarz ise tarihin yanl okunmasnda nemli bir etken oldu. Nitekim ilk ayetin oku olmas, aslnda davetin zndeki hakikat balamn vurgulamaktadr. Bu okumak, bir perspektif sahibi olmak ve tarihi olsun toplumu olsun doru okumak anlamndadr nk. Beri yandan, hemen izleyen ayetlerde okumamann insan mstani klmas ve akabinde azgnla-trlmasndan sz edilmektedir. Bu azgnlk aslnda hakikatle iktidar birbirine kartrmaktan baka bir ey deildir. zellikle Foucault, hakikatle iktidar arasndaki ilikilere olduka dikkat eken bir dnr. Ben de bu balamdaki dncelerimi, zellikle son yllarda yazdm slami Hareket ve Yntem, nsan ve slam, Akln Hakikati ve Akn iiri adl kitaplarda, Birikim dergisi ya da zgn Duru gazetesindeki yazlarmda dile getirmeye almaktaym. imdi tm bu szleri ettikten sonra, sakn siyaseti ve siyasal bir duruu ya da mcadeleyi kmsediim veya nemsemediim gibi bir anlam kmasn. nk hakikate dair her sylem, ayn zamanda siyasal bir sylemdir. Adalete, zalimlere kar olmaya, putlatrlm gleri reddetmeye, hayata bir anlam aramaya, smrye ve hakszla kar kmaya aran bir sylem znde siyasal bir sylemdir, siyasal bir duruu vardr ve topluma, insanlara belli bir yerden hitap etmektedir. Benim kar ktm ey bunun salt bir iktidar sylemi ya da iktidarla hakikati zde klan bir sylem olarak alglanmas. slam tarihi de bir anlamda bu yanla dmtr. Hatta bu, t Ebubekirden beri gelen ama Muaviyede rndan kan bir tarih olarak srekli yeniden analiz edilmeli ve buralardan gerekli dersler karlmaldr. Peygamberimiz (a.s.) zamannda hakikat (vahiy) ile siyasetin dzlemleri farkl iken, Peygamber (a.s.) sonrasnda, bir bakma vahiy kesildiinden, baka bir ynden ise dini koruma endiesi ile, iktidarla hakikat giderek zdeletirildi. Mesela Ebubekir (r.a.) dneminde zekat nedeni ile kabilelere sava almas, hilafetin Kureye ait olduunun sylenmesi, mer (r.a.) zamannda kadnlarn mescitlere gitmekten alkonulmas, Osman (r.a.)n hilafeti (ynetimi/siyaseti) kutsallatrarak Allahn giydirdiini ben karmam demesi, Ali (r.a.)nin muhalefete kar kyc bir tutum izlemesi, hep bu endieler sonucudur. Ama bu dnemlerde hep ierik biime egemendir. Oysa Muaviyeden itibaren artk biim ierie egemenlemitir ve Muaviye kendisini resmen melik (kral) olarak ilan etmitir. Ama siyaset hl hakikat adna yaplan ve hakikati temsil eden bir eydir. Nitekim bu hakka snlarak muhalefet her zaman yok edilmitir. Szgelimi hariciler, zenc hareketi, mutezile, iiler, Hseyin (r.a.) gibi. Nitekim bu dnemleri de, yukarda zikrettiim kitaplarda hakikat, hakikatin ifas ve hakikatin inas olarak evreletirmitim. Bu dnemler u ekilde de sralanabilir: Hakikat, hakikatin ifas, hakikatin inas. Hakikat, sylemle eylem arasnda bir mesafenin olmad dnemdir; ki, bu dnemde hakikat kendisini samed bir biimde ortaya koyar. fa dnemi, hakikat dneminin fiilen sona ermesine ramen, bu hakikat zerinden konuulduu ve eylendii dnemdir. Hakikatle sylem arasnda bir mesafe olumutur. Ama sylem, hl eyleme baskndr. Yani ruh daha madde zerindeki egemenliini srdrmektedir ve hareket madd gcn tahakkm altna girmemitir. Bu bir anlamda da u demektir. Hareket henz sylemsel-manev enerjisini tastamam maddletirmemitir. Maddletirdike, ortaya her ne kadar madd bir medeniyet kacaksa da; beri yandan sylemsel enerji de kendisini bsbtn bu maddesellie yatr(mak mecburiyetinde kal)dndan, artk bir sylem retme gcn yitirmi olacaktr. Bu ise hakikatin inas dneminde gerekleir. Bu dnemde bir yandan sylemsel g giderek maddesellie dnrken; kout bir
109
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda biimde sylemin madd izleri, emareleri, miras, belgeleri de maddesel dokularda biriktirilir; yani bir dier adan tutuklanr, maddeletirilir, talatrlr, yazl metnin kvrmlarndaki yorumlarda tketilir; zgrlk ve arzusunu kaybeder. Hakikat ya da yaam, salt yazl, basl bir metin, siyasal bir dizge, ibad bir disiplin, dnsel bir nesne, mimari bir form; ksacas bir uygarlk fenomeni haline getirilir. Bu tabi ki belirli bir alma sresini (dnyev-mekansal zaman) gerektirdiinden raksayc bir
faaliyettir. Hakikat ne kadar zamansal (hakikat zaman/yaratc-ilah zaman) ise, ina da o kadar mekansaldr. Hakikatin sylemi bir zaman ierisinde tecessm ederek cemaatleirken; inann zaman bir mekan ierisinde medeniyetleir. Yine de bu raksama srecinde de hakikat, maddesellese ve sylemden, yani szn zgr gc ve ruhundan kopsa da srmektedir. Bu raksayc faaliyet de sona erince, bundan sonra simlasyonlar, taklitler ve tekrarlar dnemi balayacaktr. Bu tketici sreten kabilmek iin, hakikatin balang koullarna, eylemle sylemin eyoun olduu o hakikat nna, hakikati duyup dillendirebileceimiz o ruh hline, yaratc edimle hemhl olacamz o zgrlk vaktinin nne kabilmeliyiz. (slami Hareket ve Yntem) Dolaysyla buradan kacak sonu, tarihten elbet de karmlar yapabiliriz, dersler alabiliriz; ama bizim iin aslolan daima hakikatle irtibat kurabilmek ve karmlarmz oradan yapmaktr. Yani ncelikle ortada bir hakikat sorunu olduunu grmek gerekmektedir. Ama tarihimiz entropi ilkelerinin iledii fiziksel bir tarih hline gelmitir. Oysa bu ilkenin ilemedii belki de tek alan insan olma alandr. nk insan hep ykselmek (ilerlemek deil, geri belki o da gereklidir ama, ilerlemek bunun sadece fiziksel yndr ve tartlacak pek ok taraf vardr) mecburiyetinde olan bir varlktr. 2 Sizce malubiyet/mdafaa psikolojisinden kurtulmak iin ne yapmal Mslman aydn? Yani Mslmanca siyasi zm araylarnda ABDye kar, Komnizme kar, sraile kar olmaktan kurtulmak, srdrlebilir bir siyasi model kurmak iin? Bir kere u kartlk mantndan kurtulmamz gerekiyor. nk hakikat sadece ve ncelikle kendisini vazeder. Varolan sylem ve pratikler, bu vazedi karsnda kendi yerlerini belirlerler. Ama bunun iin de bir kez mevcut iktidar yaplar, g sylemleri ve geleneksel basklardan kafasn kaldrp dnyaya zgrce bakabilmek gerekmektedir. nk iinde yaadmz arzn, rahman ve rahim olan Allahn tedbiri altnda olduuna inanyorsak, tm korkulardan kurtulmu olmamz gerekmektedir. Bizim mcahedemiz arza egemen olmak iin deil, mmkn olduunca Allahn ahlkyla ahlklanabilmek, zgr ve yaratc kullar, yani bir insan hline gelebilmek iindir. Dolaysyla temel sorunumuz zgrleme sorunudur. Dahas srdrlebilir bir siyasal model kurmak gibi bir tasamz da olmamal. nk tm modeller balayc, konjonktrel ve enerji souran yaplardr. Bizim ise inanm yreklere ihtiyacmz bulunmakta. Zaten farkndaysanz, yeryznde hi kimse elinde iyi bir model olduu iin galebe almakta da deil. 3 Dogmatik bakmdan aralarnda byk farklar olsa da eriat devleti, slm Cumhuriyeti vs isimlerle anlan lkelerde halka ramen halkn iyilii iin hareket eden ynetimler var. Tesettrn mecburi oluu, alkol yasa vb konularda devletin basks var. Bizim lkemizdeki yobaz laiklerin bartsn yasaklamasyla paralellik kuruyoruz ister istemez. yi, gzel ve dorunun resm ideoloji, millet meclisi veya bir ulema snf tarafndan belirlenmesi slm ile uyumlu mudur? slamda bir ynetici snf, iktidar elitleri, bir din adamlar snf diye bir ey yoktur. Herkes rabbine kar elde sorumludur. Herkes akletmek, iman etmek, iyilii yaamak ve ktlkten kanmak mecburiyetindedir. O nedenle merin karsna kan kl cesurdu. Ve o nedenle sonradan birer
110
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda mezhep imam hline getirilen mamlarn hepsi, iktidarn karsnda (dn bir tabirle) sivil niteliklerini korumaya zen gsterdiler ve hatta bu uurda canlarn verdiler. nk hakikatin farknda idiler. Zaten o kuaktan sonra da, ulemann iktidara tbi olmasyla -nk bu, hakikatin iktidara tbi olmas anlamna gelmekteydi-, slam tarihinde fikri zgrlk ve de dolaysyla hakikat, temsil dzeyini -aktelliini- kaybetti. Elbet istisna hareketler, ahsiyetler ve gelimeler yok deil. Nitekim amzda bir mam Humeyni, Aliya zzetbegovi ve hatta Gandi bu temsil dzeyinin mstesna rnekleridir.
4 zgn Duruta yaynlanan yilik zere olmak, ktlkten kanmak isimli makalenizde yle demitiniz: [...] mminler, imanlar gerei olan amellerini, ncelikle bu iman ve teslimiyetleri nedeniyle kendi nefislerinde tatbik ederler. [...] Yoksa belli bir yasama izelgesince belirlenmi olan iyilik ve ktlk kriterlerinin salt bakalarna icbar, bu kez toplumu belli bir iyilik ve ktlk standardna getirse de, iyiliin ve ktln iini boaltarak bunlar biimselletirir. [...] nk ahlak, yaanlan bir ey olmaktan karlarak uygulanlan, emredilen ve yasak edilen bir ey haline getirilmitir. Yani artk insanlara ait deil, iktidarlara ait bir eydir; dolaysyla devletler dindarlarken, insanlar seklerletirilmitir. Bu erevede ran slm Devriminin ran halkn seklerletirdii sylenebilir mi? Dorudur. nk hakikatin muhatab insanlardr, devletler deil. Hakikat bir iktidar sylemi olamaz ve bir iktidara uyruklatrlamaz. Nitekim u anda ran rejimi devrimci niteliini yitirdii gibi, uygulad abartl ve akl d basklarla da, insanlar giderek slam d araylara itmekte. Ayn eyleri Osmanlda ve tersinden Trkiyede de yaamadk m? Dikkat ederseniz (ki, o yazda birok eviri rnei vermitim), ilgili ayetlerde hitap dorudan insanlardr. Ama iktidar perspektifinden geen bir yanl okuma, muhataplk ve ykmllk sigasn bir emretme ve otoriterlik sigasna dntrmekte; ykml olu bir buyurma kipine evrilmekte. Buyurmak ise iktidara ait bir eydir. Dolaysyla bu sylem artk bir hakikat sylemi olmayp, bir iktidar sylemidir. O zaman ise bu sylemi iktidarlardan baka kimse stne almayacak, yani ahlki sorumluluk salt iktidarlar tarafndan stlenilen, uygulanlan ve hatta dayatlan yasal bir ykmllk hline, tzkler ve tamimler hline gelecektir. 5 Yukarda andmz makalenizde insanlarn kendi nefislerine kar verdikleri mcadelenin nemine iaret ediyorsunuz. yilik zere olmann resmlemesine, kurumsallamasna kar olduunuzu syleyebilir miyiz? Devletin bu alanda rol ne olabilir? Yani devlet karmasn, herkes kendisi iin iyi olan bilir, bulur mu demek gerekir? Burada sorun o yapsn bu yapsn meselesi deil. Elbette iyi olan, doru olan kim yaparsa yapsn, yeter ki maksat hsl olsun. Ama sorun salt bir amalar ahlk deildir; aralar ve hatta niyetler de en az o kadar nemlidir. Farknda msnz, lkemizde ve genel olarak slam dnyasnda ahlkla ilgili pek bir ey yazlmaz. Nedendir? stnde dndnz m? nk bu zaten iktidara ait bir eydir ve kimse iktidara akl veremez. ktidar nk, kendinde bir yetkinlik ve bilgeliktir. Ona sadece tbi olabilirsiniz. Bir de onun tarafndan belirlenmi alanlarda yaayabilir, konuabilir, retebilir ve tketebilirsiniz. Bu anlamda iktidar bir zgrlk ve hakikat alan hline gelirken, toplum bir kulluk, retim ve tketim makinesi hline gelir. Yani Allah ile insan arasndaki iliki, iktidar ile insan arasndaki ilikiye evrilir. ktidar yeryznde Allahn temsilcisi (halifelik) ve glgesi hline gelir. Oysa insan Allahn halifesi olamaz. O sadece arzda yaratlm bir haleftir. nsan ile Allah arasndaki iliki ise sadece bir kulluk ilikisi deil, ayn zamanda bir velayet ilikisidir de.
111
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda Ben burada u hassasiyetimizi yitirmeyelim diyorum: hakikati temsil etme ve stlenme ykmll kime aittir? Devlet bana ait olan asli bir ykmll stlenebilir mi? stlendii takdirde sonu ortada. Dnmek, akletmek, fkhetmek, siyaset, cihad etmek, emri bil maruf ve nehyi anil mnker bunlar artk hep devlete ait grevler hline gelmi durumda. Mslman bireyler bu asli ykmllklerinden uzakla-trl-mlar. O zaman ise somut Mslman ahsiyetler nasl yetiecek? nk bir insan kimlii edimleriyle ortaya kar. Ortada bir edim kalmamsa, biz o ok zlenen slam ahsiyetlerini nerede bulacaz? Siz batda yayorsunuz. Batda birok toplumsal sorun zlerek,
iyilik zerine olan ilevler devletletirilmi ve bu konular insanlarn inisiyatifinin, insaf ve merhametinin dna karlmtr. Bir bakma gzel bir ey bu. Ama te yandan ise insanlarda merhamet duygusunun, komuluun ve hatta dostluun giderek yok olduunu da gzlemlemiyor muyuz? Tm bunlar devletletirilmi, szmona seklerletirilmitir nk. O zaman ise yaayan insan olmaktan kar. nsanlar, devlet tarafndan igal edilmi devasa bir kamusal alanda gerek varlklarn yitirerek glge varlklar, figrler hline gelirler. 6 Anatole France bir roman kahramann yle konuturuyordu: Btn devrimlerin en byk hatas erdem denen eyi yeryznde kurumsallatrmaya almaktr. Bir halk devlet gcyle iyiden yana, bilge, zgr, lml ve adil yapmak istediinizde herkesi ldrmekten baka areniz yoktur! Sizce devrimlerin elikisinin burada yatt sylenebilir mi? Yeni bir insan ve yeni bir halk yaratmak. Bu pedagojik abann zorland her noktada devrim, devlet terrn de beraberinde getiriyor. nsanlarn silah zoruyla iyi ve doru yaplmas dnda bir devrimcilik mmkn mdr? Bakn burada sorun devrimlerde deil. Sorun hakikatin bir iktidar sorunu hline getirilmesi abasnda. Devrimi yapanlar aslnda tam da buna aykr tipler. nk insanla ait birok olumlu erdemi hayata geirmeseler, bu insanlar devrim yapabilir mi? Devrim kan ve ter gerektirir, hazrlk, sebat, fedakrlk, ak, mcadele, disiplin, cehd, sabr, emek gerektirir. Bunlar aslnda tm insanlarda aradmz olumlu deerler. slamn da insanlarda olumasn istedii deerler. Bu deerlere sahip olmayan biri Mslman olabilir mi? Ama sorun devrimlerde deil, devrim sonrasnda aranmal. nk devrim srelerinin arl, devrimci bireyler ve enerjileri tkettii iin, devrim sonras alanlar, ou kez frsatlklara ve demagoglara kalmakta. Yani Baudrillardn kavramlatrd gibi simlakrlara. O yzden deil mi ki Ali eriati, Nas ve Felak surelerini yorumlarken, sorunun devrim yapmak deil, devrim sonras hakikati ayakta tutabilmek sorunu olduunu vurgulamakta; ve ou kez cine, byye kar istimdat iin okunan bu surelerin, aslnda bylesi bir srece iaret ettiini ve mminleri uyardn sylemektedir. Dolaysyla burada sorun, siyasal mcadelelerin bir iktidar mcadelesine darlatrlmas, ahlki niteliklerinde uzaklatrlarak salt sekler (madd ve dnyev) mcadeleler hline getirilmesi, hakikatin de iktidara indirgenmesidir. O zaman devrimci davran dnemler ve kuaklara havale etmek yerine, bir mminin, iman ettii andan itibaren srekli olarak devrimci bir tavr ierisinde olmasn gvenceleyecek bir zgrleme ve aydnlanma zerinde kafa yormalyz. nk bu, yani zgrleme ve aydnlanma, insann kendi sorumluluunu bakalarnn vesayetine brakmamas, kendi aklyla dnmesi, kendi ayaklarnn zerinde durmas ve ykmllklerini askya almamasdr. Bu, bir reit olma sorunu olduu kadar, bir insan olma sorunudur da. Hep unu derim: Mslman olmak iin ncelikle insan olmak, yani beer olmaktan kurtulmak, Mslman olduktan sonra da orada durmamak, srekli imann yenilemek gerekir. Bu ise duruunun doru ve edimlerinin
Fikir Platformu
112
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda diri olmas anlamna gelir. Yani stmzde smarlanm ve bayatlam edimler olmamal, tabir caizse srekli devrim hlinde olmay hi elden brakmamalyz. 7 dinamikleri ok farkl olsa da Fransz ihtilali, 1917 Ekim devrimi ve Kemalizmin douunda baz ortak noktalar dikkat ekiyor. Bir gn nce devrimci olan insanlar ertesi gn devrimin kazanmlarn muhafaza etmek adna muhafazakrlayor. Her devrimin arkasndan muhaliflerin idam edildiini, hayatta kalanlarn da gizli polis basksyla yaadn biliyoruz. slm etiketiyle yaplan devrimlerde bu temizlik aamas yaanyor mu?
Devrimlerin fiziki karakterleri birok adan benzerlikler tayabilir. nk kitleler, bir yerden sonra, ruhlaryla deil fizikleriyle hareket etmeye balarlar. Yani fiziksel yasalara tbi olurlar. Elbet Fransz Devrimi, Sovyet Devrimi ve ran slam Devrimi, kavramsal anlamda birer devrimdir. Oysa Kemalist hareket, bir devrim deil, silahl bir ihtilaldr. Salt bir iktidar mcadelesidir. nk bunun iinde halk deil, silahl gler, daha dorusu ordu vardr. Ordularn yaptklar ey ise devrim deil ihtilal, isyan veya darbedir. Devrim sonralarnn sorunu ise, devrimden sonra, aslnda hi de yle amalanmad hlde, devrimin iktidarlama abas ve bunun iin klikler arasnda ortaya kan mcadelelere dayanmaktadr. Yani devrime ait hakikatin (o her neyse) bir iktidar grubunca temellk edilmesi abas, devrimleri rndan kararak, devrimin ocuklarnn boazlanmasna yol amaktadr. Szgelimi anaristlerin iktidar karsndaki keskin kartlklarnda bu hassasiyetin nemli bir pay bulunmaktadr. Ama 20. Yzyln hakikat szclerinden biri olan Gandi de, doru eylemin halis bir niyet kadar, dorulukta sebata ve nefsimize ait bir beklentiden vareste olmasna da dayanmas, te yandan eylemin sonularn da gzetmesi gerektiini vurgulayarak, devrim sonrasnda ya da tm davranlarmzda, eylemlerimizin sonularna da sahip klmas ve dikkat edilmesinin nemine dikkat ekmektedir. nk bu da eylemimizin bir parasdr. Yani ksacas temel sorun, hakikatin hi kimse tarafndan temellk edilemezliindedir. Bu, yani hakikat ve insan ilikisi, tabir caizse asimptotik bir ilikidir. Hakikate ne kadar yaklarsak yaklaalm, onu hibir zaman sylemimizin ya da iktidarmzn bir nesnesi haline getiremeyiz. Hakikat her zaman akn olandr ve onun bizi yceltici ve insanlatrc yn de zaten budur. 8 Nee Dzel ile yaptnz rportajda yle demitiniz: Aslnda slam hibir zaman siyasetin dnda durmaz. nk slam znde siyasal bir dindir. [...] Mslmanlar, toplumsal adaletsizliklere ve zulme kar mcadele etmekle ykmldrler. Bu da slam ister istemez siyasallatrr. slam asndan, toplumun dzeltilmesi iin de hep bir siyasal aba ve mcadele gereklidir. Size gre Mslmanca ve/veya slamc zm araynda tekinin yeri nedir? Yani baka inanlardan olan veya Mslman olduu halde sekler yaam tarzn benimseyenlerin byle bir projedeki yeri, katks, yetkisi vs ne ldedir? Bu soruyu cevaplamak, aslnda soruna iktidar perspektifinden bakmak anlamna gelmekte. Ben zaten bylesi bir perspektifi reddediyorum; yani benim kimseye hak ya da ykmllk datma ya da vazetme gibi bir yetkim yok. Ben sadece insan olmaya, beerlikten kurtulmaya, kendimi adam etmeye alyorum. Bunun iin de elbette yeryznde yaadmz srece zulme kar olacaz, adalet iin savaacaz, hakszlklarla mcadele edeceiz vs. vs. Bu savammzda bizimle ortak deerleri
113
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda paylaan herkese gnlmz ve saflarmz aktr. te yandan zulmde, smrde, hakszlkta ve ktlkte srar edenlere kar ise tavrmz bellidir. Dolaysyla ska sz edilen bu tekilik perspektifi siyasal bir perspektif deil, ahlaki ve hatta ontolojik bir perspektiftir. Ben meseleye soyut inanlar, aidiyetler ve kimlikler asndan bakmyorum. Zaten bu tr baklar, znde blc, hakikate mugayir baklardr. Burada Ali (r.a.)nin syledii ve hep tekrarladm bir sz zikredeyim: nsanlar ya dinde kardein, ya da yaratlta eindir. Dnebiliyor musunuz? Allahn elinden kan canllar ve varlklardan hangisine yadsyc ve bigne bir nazarla bakabiliriz? nk ontolojik bir birliin zerinde durmaktayz. Bunun iin hi de yle tumturakl nazariyelere ihtiyacmz yok. Szgelimi Levinasnn komuluk kuram gibi. Oysa o, bir Filistinlinin (iinden gelerek) insan olma hakkn ifa etmekte bile mtereddit. Ona bir komu olma hakkn bile layk grmyor. Hmanizmin hep yapt gibi komusunu uzaklarda, sylemlerde aryor; ya da salt kendi rkna ayor kapsn. nk rkla
dayanan anlaylar ontolojik bir fark zerinde temellendirirler kendilerini. Bu ise bir cahillikten baka nedir ki? 9 Bat Avrupann ve/veya ABDnin demokrasi anlay sizi mutlu edebilecek, muhtemel slamc sistemler ile ne derecede uyumludur? Batnn siyas zmlerinden aynen alp uygulanabilecek ve tersine MUTLAKA deitirilmesi gerekenler nelerdir sizce? Akas ben soruna bir dou-bat sorunu olarak bakmyorum Dou da bat da Allahndr. Yani meselelere hakikat perspektifinden baktnzda, ortada ne dou(lu) kalr ne de bat(l). Hakikat neredeyse orasdr bizim yurdumuz. Eer batllar bize gre hakikate daha fazla yaklamlarsa, komplekssiz bir biimde bu yaklamdan, perspektiften yararlanmaya, ufkumuzu amaya alrz. nk hakikat kimsenin inhisarnda olmad gibi, bu mesele de bir asabiyet meselesi deildir. 10 slmc bir anayasa yazlabilir mi? Ana hatlar nasl tarif edersiniz? Sonular zerine odaklanmak m gerekir yoksa Kurandan karlacak tartlmaz temel ilkeler zerine mi? Bir baka deyile Batnn hukuk felsefesinde Immanuel Kant ile simgeleen deontolojik duru mudur slmc duru? Jeremy Bentham, John Stuart Mill gibi isimlerin faydac bak tamamen reddedilmeli midir? Szgelimi denizde frtnaya kaplm bir balky kurtarmak iin 5 kiinin hayatn tehlikeye atmak doru mudur slmc bir kanuna gre? Kantn ahlak anlay bence sorunlu ve biimsel bir anlay. Siyasetten, inanlardan soyut, deerlerden yoksun bir ahlk anlay olamaz. Ahlk ise akl kadar estetie ve hatta vicdana dayanr. Ftrdir. Umarm Kant beni mazur grr ama hayvanlarn bile bir ahlk vardr; ahlkl olan ve olmayan vardr. Akln ya da aktelliin rettii ey ise ahlktan ok etik olarak adlandrlsa yeridir. Dolaysyla anayasac bir perspektif de bu biimselcilikten kendisini kurtaramaz. Sorun bir yasalar sorunu deildir. Ahlk bir kuram meselesi olmaktan te, somut bir davran estetii ina etme meselesidir. Ama maalesef slam dnyas, iktidara atfettii nem ve hakikati iktidarla zdeletirmesi nedeniyle, sorunu salt bir yasa sorunu olarak deerlendirdi. Yeni Osmanllardan ttihatlara, selefilerden modernistlere varncaya dek sorun hep bu merkezde grld ve tartld. te yandan slamn kendi geleneinde, maslahatlarda ifadesini bulan faydac bir anlay zaten bulunmaktadr. Maslahatlar ise somut koullar iin ele alnmaldr. Yani yukarda zikrettiiniz sorunun doru cevab, anacak o koullarda verilebilir. nk bu anlamda verilebilecek her cevap grece olarak bir doruluk yn kadar, yanllk yn de tayabilir. Bunun doru cevabn ise, ancak bu koullar yaayan ahlki nitelikleri yksek kiiler verebilir. Varoluularn dedii gibi, gerek kiilikler ancak kritik anlarda ve
Fikir Platformu
114
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda zamanlarda ortaya kabilir. Aslolann kuram deil hakikat olduunu ve hakikatin de kuramdan ok hayata yakn durduunu (sufi bilgeler gibi) bir kere daha tekrarlayarak szmz noktalayalm.
Fikir Platformu
115
Kenan amurcu ile slam ve Modernizm zerine(Cemile Bayraktar) slamclk ile balayalm ve tarihsel seyri zerine konualm istiyorum, zira sylei sonras gelecek sorularn merkez muhatab olan kavram olduunu dnyorum. slamclk nedir ve tarihsel seyri nasldr? slamclk tarifinin, Mslmanln toplumsal ve siyasal durumlara ilikin iddialar, meydan okuyular ve mdahalelerine dair geriye doru okuma olduuna kuku yok. Fakat bu macerann 19. yzyldan balatlmasna bakarak mmetin dald zamanlar ve dinin eksende durduu erevenin bozulduu paradigma deiimi sonrasna ait halleri konu ediyoruz demektir. Her halkarda tarihi boyunca muhtelif doktrinlerle anlsa da slamcln tarihsel bir akm olduu bellidir. slamcl esas itibariyle 19. yzylla zdeletiren yorumlara yakn olduumu syleyebilirim. Tam da Osmanl mparatorluunun dalmaya balad ve slamc nclerin mmetin birliini salamaktan szettii bir dnem bu. Sonra igal ve smrgelikten kurtulmann ideolojisi olarak ve nihayet slam devleti fikriyatnn youn edebiyat sfatyla slamcln aamalarndan, hatta belki evriminden bahsedebiliriz. Ama Batllar, Mslmanln sosyal hayattaki grnrlnn modern zamanlarda ve kentleme esnasnda ald biimi geleneksel olandan ayrmak iin slamclk tanmn epey kullanl bulmu olmallar ki zellikle ehirlerin ve ehirlemenin (ve dolaysyla modernitenin) devrimi olan 1979 ran slam devriminden itibaren modernlemeye her trl itiraz ve meydan okumay slamclk olarak isimlendirdiler. Bu izah modeli ve tanmlamann Trkiye iin de geerli klnmasnn yine ayn gerekeye, kentlemeyle birlikte kentlerde dinin sosyal talepler iin en uygun mecra haline gelmesine
Fikir Platformu
116
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda dayandn dnebiliriz. Hususen 90l yllarda post-modernist Batl itirazclarn fikirlerini slamiletirip buradan modernizm eletirisi reten baz slamclarn meydan okuyuu da ilk bakta
din itiraz gibi grndnden olsa gerek slamclk adyla anld. Oysa ayn sralarda ranl reformist aydnlar, randaki slam devrimini modernizme kar modernitenin zaferi olarak tanmlyorlard. Osmanl ve Trkiye ayrmnda slamclktan bahsedecek olsak, neler syleyebiliriz? Osmanldaki slamcln saltanat idaresine kar cumhuriyetiliin, geleneksel slam dncesine kar slah, ihya ve reform taraftarlnn, geleneksel ulema ve medreseye kar yeni tarz eitim, tedrisat ve eitim kurumlarnn (Said Nursinin Medresetuzzehras nemli bir rnektir) hareketi olarak tarif edilebilir. Abdulhamitin saray odakl muhafazakar modernlemesine kar toplumsal dinamiklere dayal saltanat kart yeni fikriyatn da slamclk iine dahil edilmesi mmkndr. Dolaysyla Abdulhamiti slamclk silsilesine ekleyen yorumlarn shhatine kukuyla bakmakta haklyz. Abdulhamitin slam birlii fikrinden slamclk karan hzl, aceleci ve kestirme deerlendirmelerin daha ok muhafazakarlk olduunu syleyeceim. nk muhafazakarlk, tutarl, ilkeli, anlaml ve sreklilii olan bir tarihsel devamllkla dnce gelenei kurmak yerine, daha ok duygusal, romantik ve nostaljik mezhep geniliiyle tarihte olan her eyi ayn potaya atma eilimindedir. Byle olunca Nurettin Topunun Anadolu sosyalizmi de, Necip Fazln milliyeti muhafazakarl da, Prens Sabahattinin liberallii de, Mehmet Akifin slamcl da, Abdulhamitin saltanatl da, Said Nursinin cumhuriyetilii de ayn hamurun esi oluveriyor. Oysa bunlarn her biri kendi ideolojik ve siyasi damarlarnn kilometre talardr. yleyse tam bu noktada slamclk ile Osmanlcl da birbirinden ayrp, slamcln kendi sahih damarn, Osmanlcln ise kendi muhafazakar nostaljisini izlediini tespit edebiliriz. Yine nemli (olmas gereken) bir fark da, slamcln dnce kaynann milliyeti ksttan uzak durmasna karn muhafazakarln tarihsel Osmanl tecrbesiyle snrl bir dnce evrenine sahip olmasdr. yle olmasa neden Abbasi ve Seluklu birikiminin muhafazakarlk iin olmas gereken anlam ifade etmedii, bu miras iinden Trk olan bilim insanlar, limler, filozoflar ve dnrlerin itinayla aykland sorusuna ikna edici bir cevap verilebilirdi. Yine Osmanl imparatorluk tecrbesinden daha uzun bir sre yaam, stelik tam bir bilim ve felsefe medeniyeti olan Endls acaba neden sadece Mslmanln Avrupadaki kklerine (fetih?) dair nostaljiden ibaret bir anlama karlk gelir? Neden muhafazakarln ana kayna Endls felsefesi ve bilimi olmad hi? nk milliyetilik muhafazakarln baskn esidir ve bu nedenle slam tarihinin Peygamberimizin Medinesinden balayarak muhtelif dnemleri dncenin temeli olmaktan ok, meruiyet arac veya nostaljinin konusudur. Peki modenizm ve moderniteyi nasl tanmlyoruz, anlam ayrmna da deinebilir miyiz? slamc ve dier aydnlar genel olarak moderniteyi eylemsiz hal, modernizmi ise form kazandrma heves ve arzusunun eylemlilii (ideoloji) eklinde tanmlyor. Bir de kavramlarn tarihsel zamanlar var kukusuz. Modernizm, Bat dnyasnn keife kt 19. yzyln istilalaryla yakndan ilikili. Dinli dnemlerin misyonerliinin dinsiz dnemlerde modernizmle devam ettii ynndeki bilinen deerlendirme de yerden ge kadar hakl. Ya Hristiyanltrarak ya da modernletirerek Bat dndaki dnyay entegre (enterne?) etme gayreti Bat yakasnda hi dinmeyen arzu gibi gzkyor. Modernizm ve modernle(tir)me en son Irak igal edilirken Amerikan sava makinesine hkmeden hizipler arasndaki yntem tartmasnda karmza kt. Irak rneinde bir Mslman lkede neden terr rediini soran Amerikan yeni-muhafazakarl, bunu bu lkelerde demokrasi olmamasna balad. Demokrasi modernlemeyle ilgiliydi ve eer bir Mslman lke kendi dinamikleriyle
117
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda modernleemiyorsa tarihin tekerleini evirmek gerekecekti. Amerikan sava makinesi tarihin doal akndaki gecikmeyi beklemeksizin bu lkeye demokrasi getirip modernlemeyi hzlandrmak zere tarihin en byk insanlk trajedisini yaratmaya giriti malum. Demek ki modernlemenin tpk Sovyetler Birliindeki gibi bir devrim ihrac boyutu var. Zaten bu nedenle Amerikan yeni-
muhafazakarl, liberal demokrasinin baka fraksiyonlar tarafndan Stalinist yntemler kullanmakla eletirildi. Fakat bizim muhafazakarlarn anlamakta glk ektikleri ok nemli nokta udur ki, esas itibariyle liberal demokrasi Bat d toplumlarn hep bir rnek modernlemesine itikat eder ama bunun nasl olaca bahsinde yntemlerde birbirinden ayrlr. Modernleme de anlalmas gereken de basbaya Mslman bir toplumun kendi tarihsel gelenei, birikimi, miras, alkanlklar ve kendi tarihsel yryn brakp Bat tarihini tekrarlamasndan ibarettir. Yoksa demokrasi isimli tarihsel kategori, her derde deva ve her topluma ifa bir derman olarak bu kadar propaganda edilmezdi. Mslman toplumlar, demokrasiye kadar gelebilmi Bat tarihsel tecrbesini neden bir kenara brakp kendi entelektel dinamik ve dayanaklarndan balayarak farkl bir model gelitirmeyi denemiyorlar? Yahut Bat yakas, neden Mslmanlarn zengin tarihsel mirasndan yepyeni fikirler ve felsefeler gelitirilebilecei umuduyla kendi tarihsel kategorisini dayatp durmak yerine bu yeni giriimleri cesaretlendirmiyor? Sakn modernleme btn zamanlarn smrgeci hamlelerinin paras olduundan byle yapyor olmasnlar! Bir vakitler bu durumu hakkaniyetle veya sinsi ajandayla tespit eden zihinler kt tabii ki. Alternatif araylarn forml Bat d modernite kavramyd. Eer mesele, modernitenin temel balklar olan eitim, salk, istihdam, teknoloji kullanm, kadn haklar, siyasal katlm vs. gibi konulardaki geliim ise Bat d bir toplumun bu geliimi ille de Batl tarihsel tecrbeyi tekrarlamak iin debelenerek deil, pekala kendi kltrel havzasnda ve kendi tarihsel yryyle de yapabilecei savunuldu. Hi phe yok, bu alternatif Bat yakasnn modernizm/modernle(tir)me itikadndan vazgemesinin zaman geldiini ikaz ediyor. Moderniteyi hal olarak gryor ve eer Bat d bir toplum kendi adaln yaratacaksa bunun iin Bat tecrbesi de dahil, pek ok tarihsel birikimden yararlanabileceini kabul ediyor. Bunu yeni bir taktik olarak gren kabilir. Bat d toplumun adalaabilmek iin nnde sonunda modernitenin eritii seviyeye bavurmak zorunda kalaca, yle ya da byle Bat yakasnn birikimine mracat edecei, bu yolla da yine modernizmin amacna uygun davranm olaca da dnlebilir. Fakat adn koymak gerekmeksizin mesela eitim, salk, sosyal yardmlama ve dayanma, siyasal katlm, ekonomik geliim, refahn ykselmesi ve refahn adil blm konularnda Mslman toplumlarn ciddi sorunlar var ve bu alanlarda iyileme gerekletirilmek zorunda. Bu iin yntemi konusunda insanlk birikiminden yararlanmakta bir beis olmadn Hz. Peygamberin uygulamalarndan anlyoruz. nemli olan zmn felsefi nermeleri, amac ve hedefidir. Modernizm ve slamclk hangi dnem arpmtr, yahut arpm mdr, bunun etkileri nasl olmutur? Erken dnem slamcln (19. yzyl sonlar) modernizm zerine dnmek yerine, modernizmin teknoloji tezahryle ilgili tutum almaya odaklandn gryoruz. Bu ynyle modernlii ve onun ideolojisini adet ve gelenekler (felsefe?) ve teknoloji (sonular?) olarak ayrdn ve birincisini reddederek ikincisini olumlu baktn dnebiliriz. Malum forml de, Batnn inan ve geleneklerini deil, teknolojisini almakt. O sra slamcln, kendi lkesinde byk imparatorluun zlmesi, saltanat rejimi, milli iradenin temsili, askeri yenilgiler gibi i sorunlar vard ve btn bu sorunlarn stesinden gelebilmek iin modernliin teknolojisinden yararlanmak muhtemelen Hz. Peygamberin baka milletlerin teknolojik birikimlerinden yararlanmas gibi gzkt gzlerine. Yahut ellerindeki toplumsal ve entelektel birikimin Batnn teknolojisini alrken yaam biimi ve adetlerine kar etkili
118
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda bir filtre olduunu varsaym olmallar. lk neslin acil ajandas nedeniyle pek zerinde durmad modernleme meselesinin, cumhuriyetin balarnda geleneksel hayat tarzn tehdit eden radikal, keskin ve hzl reformlar srasnda Mslman zihnin karsna dikildiini, tek partili yllarda da meselenin krize dntn tespit edelim. Fakat bu esnada da geleneksel ulemann tepkiselliiyle yine modernleme zerine eletirel ve analitik dnmeye pek frsat bulunamad sylenebilir. Geleneksel ulema, cumhuriyetin modernleme politikalarn adeta Mool aknlar gibi gibi ykc grd
ve buna direnmeyi seti. Bu direni ve tepkinin modernlemeye ilikin ortaya gl bir eletirel birikim koyamamas bu bakmdan doaldr. 70li yllarda MSP ile birlikte yaanan siyasallamann istimi yksek sreci ve 80li yllarda da slam devleti doktrininin teleyici etkisiyle slamcln i modernleme veya d modernizmle asl karlamasnn 90l yllara sarktn dnyorum. Geri 70li yllarda smet zelin modernizm eletirileri ile Dnce evresinden bata Ali Bula olmak zere kimi isimlerin yapt eletirileri atlamamak gerekir, fakat bu klarn slamcln o dneme ilikin ana fikriyat olamadn hatrlatmalyz. Fakat yine de, Ali eriati evirilerinin katksyla da o dnemden balayarak modernizm eletirisinin tohumlarnn atldn teslim etmeliyiz. 90l yllar slamcln entelektel gcnn zirveye ulat ve en kuvvetli modernizm deerlendirmelerini yapt dnemdir. Refah Partisi ile siyasal alanda kaydedilen ilerlemenin de bu entelektel st iktidarn kontrol ve denetimi altnda gerekletiini iddia edebilirim. 28 ubat 1997deki askeri mdahaleye kadar slamclk i modernleme ve d modernizm konusunda hatr saylr bir birikim oluturmay baard. Bugn elimizdeki mirasn neredeyse tamam bu dnemde olutu. kibinli yllarla birlikte slamclk muhafazakarlamaya baladysa ve tarihsel kategori olarak slamcl temsil eden gvde muhafazakar AK Parti iktidaryla devlet aygtna tamamen entegre olup gemiteki iddia ve eletirilerinden vazgetiyse de slamcln entelektel miras yerli yerinde duruyor. Bugn bendeniz slamclk sonras yeni bir dnemden szedebiliyorsam bunu, o parlak birikimin gcne borluyum. slamclk siyasal tercihte bulunup devlet aygtnn sivil toplumu olmay setiyse ve geride bamsz, eletirel bir avu insan kaldysa bile modernlemeye direniin tm birikimi ve miras bu geride kalanlarn elindedir. zgrlk ve adalet ilkelerine dayanacak yeni dnemin entelektel evreni bu mirasn srekliliine dayanyor. Trkiye zelinde konuacak olursak; slamclk bu topraklarda gerek anlamyla var olmu mudur? Buraya kadar slamclk servenini Trkiye zerinden anlatmaya altm. Dolaysyla kukusuz Trkiyede gl bir slamclk hep varoldu. Eer bu slamcln teki slam lkelerindeki emsalleriyle mukayesesi istenirse bizimkinin daha ok randaki servenle benzetiini syleyebilirim. Arap lkelerindeki slamclk (arlkl olarak hvan hareketi), dil-kltr evreninde dramatik bakalama yaanmad iin ihya-slah ekseninde yryebildi. Ama Trkiye ve randa grece farkllklar olsa bile dramatik sekler mdahaleler slamcl paradigmal ina ile megul olmak zorunda brakt. Nitekim ranl aydnlar, 1979daki slam devrimini, bu nedenle deiimin baka yolla gereklemesinin imkannn hi kalmad bir tarih annda liderler ve topluman bavurduu travmatik yntem olarak niteler. Trkiyede ise AK Parti iktidarlar srasnda benzer bir travmatik deiim yaanyor ama yine de bu, devrim gibi grkemli olduu kadar sarsc bir deiim yntemine evrilmedi. Arap lkelerinin slamclnda bu eikten ok uzakta bir ura alannn szkonusu olduunu sylemeye alyorum. Bir de Arap lkelerinin slamcl biraz da kendi milli meseleleriyle megul bir slamclktr. Filistindeki srail igali buradaki slamcln ba meselesidir mesela. Suudda hanedan/saltanat, Suriyede Baas rejimin deitirilmesi, Msrda dindar topluma yabanclam sekler devlet aygt vs. Trkiyede slamclk, imparatorluun bakiyesi ilgilerinden hi vazgememitir. Modernleme meselesine bakarken bile i modernleme onun alt bal yaplarak ok daha geni bir kapsamla sorun ele alnr.
119
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda slamcln bugn geldii noktay nasl yorumluyorsunuz? slamcl tarihsel bir kategori grdme gre belki bu konuda rahat davranabilirim. mparatorluun dalmas, mmetin ulus devletlere paralanmas ve anakarada kurulan devletin sekler temellerde ina edilmesi uzunca bir sre slamcln siyasi sorunlar etrafnda dnmesine neden oldu. Felsefi ve hayata dair ksmyla esasl bir tartma yapmaya balamamken de 28 ubatn kesintiye uratt bir dnem geirdik. Bu dnemi ar bir yenilgi kabul eden slamclarn btn
bildiklerini yeniden gzden geirmeye karar vermeleri ilk deil. Birinci dnya sava sonrasndaki yenilgi de benzeri bir d krklna ve ibkey eletiri srecine neden olmutu. slamcln ikibinli yllarda siyasi iktidar elde etmesiyle birlikte yaad radikal deiimi, yenilmilii kabullenmesiyle ilikilendirmek mmkn. Modernlemeyle karlamak yerine onu bir manivela olarak kullanp siyasi iktidar ele geirme ve elde tutmayla daha ok ilgililer. Bunu baardlar da. Batllarn laik modernlemede srar etmekten vazgeip muhafazakar modernlemeyle uzlamay semesinde slamclarn yaad dramatik deiimin roln inkar edemeyiz. yle anlalyor ki kresel irade, eski slamclarn Trkiyenin modernleme yolunda yryecei ynnde irade beyan etmesi karlnda, artk i grmez hale gelmi, entelektel enerjisi ve beeri kayna bulunmayan laik modernlemeden ve onun personelinden vazgemi halde. slamclarn bu koullarda modernlemeye eletirel bakabilecei ham hayaldir. Bu durumdan honut mudurlar, yoksa politik ve taktik bir uzlama nedeniyle bu hale tahamml m ediyorlar bilemiyorum. Ama her halkarda, taktik bir uzlamayla mevcut uzlamaya tahamml ediyor olsalar bile hem kendileri, hem de onlar izleyen sosyoloji iten ie dnyor, bakalayor. Bu dnmn sadece siyasi bir ey olmadn, zaman iinde kendince merulatrma gerekeleriyle kendi kelamn da ina edeceini tarihsel tecrbelerden biliyoruz. Ama bakarsnz gnn birinde bizim gibi bamszlarn arlarnn vicdanlarnda oluturduu baskya dayanamayp btn nermelerini deitirirler. Allahtan mit kesilmez. Gelenek sizin ok zerinde durduunuz bir kavram, gelenekten kastnz nedir? Gelenee Kuran snnet diyor. Maruf ve rf bilinenin sreklilii. mam Malikte bu, din bilginin yntemidir. O, Medinenin amelini uslnn temeli yapmt. Yani Medinenin snneti. Ona gre bir durumun meruiyeti, Medinedeki amele uygunluuyla anlalabilirdi. Gelenein korunakl mecrasnda davranmak, tarihsel Kuran doru anlamann gvence sistemi olarak da tanmlanabilir. Aksi takdirde Kuran tarihsel ilikilerinden koparp yrngesinden kararak bugne dren bir zihinsel ileyiin doru koordinatlarda durduundan nasl emin olabileceiz? Gelenein yanl tortularla kirlenmi veya bulanklam olmas ihtimaline kar gvenlikli seenek yine gelenein iinden bakabilmektir. inde topluca aktmz bir dere olarak gelenek, ancak iinde kalnarak deerlendirilebilir. nk tad tuzu bilinen bu derenin dna karak, yani Kurann dil ve kltrnn geliim havzasnn dnda kalarak yepyeni, bambaka bir paradigma ile sreklilik nasl salanabilir? Son dnem zellikle daha sk duymaya baladmz kavramlar olarak, liberalizm-slam ve solslam balklarnz nasl yorumluyorsunuz, acar gazetecilik ukuruna dmeden; liberalizm ve sosyalizm gibi ideolojiler ile slam uyumlu mudur? Liberalizm veya liberal demokrasi bir ynyle kapitalizm evreninin paras olduuna gre onu slamla badatrmak ancak slam tarihselliinden ve gelenekten kopararak mmkn olabilir. Nitekim kimi Mslman zihinler, servet ve sermaye biriktirmek veya bireysel hayatlarnda gnllerince mreffeh bir standard srdrmek istediklerinde bunu ancak gelenein dna karak
120
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda yapabiliyorlar. nk gelenein iinde kaldklarnda karlarna kan mlk(iyet) nermeleri son derece huzursuz edicidir. Gelenek dnda yeni paradigmalarn reformcu fikirlerinin bu evrelerde sevinle karlanmasna amamak gerek. te yandan liberalizm, bizde aslnda aydnlanmac erevenin bir kanad, fraksiyonundan ibarettir. Avrupa tarihsel tecrbesi iinde aydnlanma servenini i modernlemeye lojistik yapan kemalist aydnlanmaclk neyse, aslnda liberal aydnlanmaclk da yntem farkllyla ayn eydir. Kemalist aydnlanmaclk tepeden inme yntemlerle toplumu Bat tipi modernletirmeye zorlarken, liberal aydnlanmaclk aadan yukarya deiim ve dnmle toplumu Bat tipi modernlemeye zorluyor. AK Parti iktidarnn AB denetiminde ve vesayetinde kalmasndaki srarn nedeni budur. Liberal aydnlanmaclkla slam
brakalm uzlatrmay, yanyana dnmek bile olabilecek ey deildir. Mlk Allaha ait sayan, insann ise o mlkn emanetisi olduunu kurala balayan slam, mlk ve mlkiyeti insann bireysel alannn en nemli esi, insani geliimin temeli yapm kapitalizmle, liberalizmle nasl birarada dnlebilir? Ama buna karlk mlk zerindeki tekele (devlet aygtn ikame ederek yine ayn noktaya varm olsa da) itiraz eden sol/sosyalizm slama daha yakndr. Byle eklektik giriimlere kukusuz gerek yok ama eer muhafazakarlkla bir sa slam ortaya kartlmsa ve bu hayat tarzn slamn dna karacak bir tepkiyi de meru gremeyeceksek, anlalmas iin slamn bir de sol baknn olabileceini dnebiliriz. Kald ki fkh, tefsir, hadis ve kelam disiplinlerinde binbir eit yorum, ekol ve akm mmkn olabiliyorsa siyasi bakmdan da slam iinde sol ekol ve akm mmkn olabilir. nsan haklar, zgrlk, adalet deerlerine vurgu yapan ve mlk(iyet) meselesinde biriktirmeyi ve bireysel tekeli deil, toplumun/cemaatin kollektif varln doktrin kabul eden anlay kendisini kartndan ayrtrmak iin ister istemez politik bir anlalma arac kullanabilir. Demokrasi bir ileyi biimi olarak slam referans alnarak nasl yorumlanr? Liberal demokrasiyi eksene koyup onu Mslman toplumlara ihra edebilmek iin slamdan gerekeler ve merulatrma dayanaklar bulunmaya allmas beyhude abadr. Demokrasinin ynetici semenin ynteminden ibaret kalmadnn kant da toplumun kendisini liberal demokrasi maketine gre yeniden dzenlemesi ars. Her yaplan, akldan her geirilen, her dile getirilenin demokrasiye uygunluundan szedilmiyor mu? Bir Mslman, kendisi iin doruluk ve meruiyetin kayna olan slam brakp kendisini liberal demokrasi ablonuna uygun hale mi getirecek? Szgelimi barts yasana kar karken bunu demokratik hak olarak m savunacak, yoksa din inancnn kstlamasna itiraz olarak m? Liberal demokrasinin propagandistleri Mslmanlarn barts zgrln demokratik hak olarak savunmalar gerektiini her frsatta dile getirmiyorlar m? Byle yaplrsa AB tarafndan da destek grecekleri mjdelenerek stelik! Liberal aydnlanmaclk, tpk kemalist aydnlanmaclk gibi dinin toplumsal hayatn elerinden biri, kltrel bir durum, folklorik bir gereklik dzeyinde kalmas gerektiini sylyor. Mslmanlar buna raz olarak liberallik ve demokratlkla kendilerini yeniden tanmlamaya ok isteklilerse keyifleri bilir. Kimsenin inanc zerinde inzibatlk yaplamaz, her iman kendi bacandan aslr. Fakat bizim bu arpkl dile getirmekten vazgemeyeceimizi de herkesin bilmesi gerekir. Siyasal katlmn tek yolu ve ynteminin tarihsel bir kategori olarak demokrasiden bakasyla mmkn olmadna inanmamz, aklmza ve insanlk birikimine hakarettir. nsanlk, Avrupada yaanm bir tarihsel servenin zmne neden mecbur olsun, neden onunla yetinsin, ok daha iyisini bulmak iin neden entelektel yolculuuna devam etmesin. Liberal demokratlar, her eyin en iyisinin AB mktebesatnda mevcut bulunduunu, bouna aray iinde olmamamz gerektiini syleyerek bir vakitler Kemalistlerin dayatt Batllamadan farkl ne yapm oluyorlar? AK Parti iktidar zamanlarndaki dindarlarn bu kadar basit bir ayrm bile
Fikir Platformu
121
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda yapamayacak bir basiret balanmasyla yaptklar zihinsel patinaj insanlk macerasnn en ibretlik anlarndan biri olsa gerektir. mmetilik zerine de konualm istiyorum. Bence mmetilik kavram Mslmanlar arasnda ok yerini bulamam bir kavram. Hatta kendi iine dnk olarak anlald iin bir nevi da kapal olarak yorumlanyor. Oysaki, Mslman hem kendi iine hem de kendi dna ayn ehemmiyet ile duyarl, sorumlu olan deil midir? mmetilik kavramnn hem ileyiinde, hem ilannda mevcut bu aksaklklar nasl yorumluyorsunuz? brahim peygamberin tek bana bir mmet olarak nitelenmesi ortada sosyolojiyle deil, rneklikle ilgili bir durum olduunu gsteriyor. in sosyolojiyle ilgili ksm da yine bu rneklik meselesiyle alakal olmal. Vasat mmet, insanlar iinde rnek alnabilecek, temsil kabiliyeti yksek,
model, ideal topluluk anlamna geliyor bu durumda. Hal byle olunca Mslman kalabalklarn politik birliine gzn dikip bu nemli ykmllkten sarf nazar edilmesi kritik bir alg bozulmasdr bana gre. Kukusuz Mslman milletlerin devletleriyle birlikte dnyada politik bir birlik oluturmas iyi bir ey, ama bu, mmetin kavramsal anlamn tam karlayan bir sonu deildir. Kuranda bu kadar nemle vurgulanan mmet, Mslman kalabalklarn ylece birarada durmas olabilir mi? Arafatta birlikte vakfeye duran veya Cuma namaznda birlikte kbleye dnerek namaza duran mmetin temsil ettii uur gereklemedike galiba mmete dair erevenin bir hayli uzana dm olacaz. slamn devlet yorumu nedir? Devlet gereklilik arz eder mi? Devletten kast eer brokrasi veya temsili sistemse, slamn toplumsal modelinin, modern devlet aygtnn toplumdan ve toplumsal hayattan yaltlm zerk yapsna hi benzemediini hem Kuran ayetlerinden, hem de Medinedeki snnetten anlayabiliyoruz. slamn ynetim mekanizmasnda iktidarn olabildiinde paylatrld ilkeye dikkat ekmeliyiz. Nasl ki mlkiyet ve servet paylama alm bir malikiyetse, iktidar da paylatrlm, bugnk tabirle en ileri seviyede sivilletirilmi servettir. Servet zerindeki tekel nasl knanmsa, iktidar tekeli de knanmtr. Devlet aygtn zerkletirmesi ve toplumsal rgtlenmeyi de bunun etrafnda rmesiyle tebarz eden modern devlet ile slamn ynetim biimi arasndaki temel fark bu olsa gerektir. Toplumu ynetmek zere iktidar tekelinin elde olmas neden bu kadar arzu ediliyor olabilir? Tabii ki firavunun tanrsallk kibriyle alakaldr bu. nsanlk tecrbesinin temsili demokrasiye bu kadar kafa yormas, buna karlk iktidar toplumda paylatran daha iyilerini kefetmeye devam etmemesi modernliin ksr entelektel gayretinden umut kesmek iin yeterli nedendir. Ama trajik olan, Mslmanlarn da ayn rehavetle bu abadan vazgemi olmasdr. ktidar eline geirdikten sonra ne yapp edip onu toplumun en kk birimlerine kadar datan, paylatran, infak eden bir Mslman yneticiye rastlayan var m? Oysa bir ekilde eline gemi servetini infak ederek datmakla ykml Mslman, bir ekilde eline gemi iktidar da son krntsna kadar infak edip datmakla ykmldr. Benim nazarmda fkh biraz da vicdandr, ancak tmden vicdan deildir, bu nedenle fkh zerine konumaktan hep rkmmdr. Biraz tehlikeli bir soru soracam. Mslman her daim iktidara talip olmal mdr? Yahut bir yerde adalet ve dzen mevcut ise bunun baln slam klmakla ykml mdr? Bu daha ok Mslmanln ne ile ilgili olduu sorusuna dner. Mslmanlk fertle, insanla m ilgilidir, yoksa tzel, kurumsal varlkla m? slam insanla ilgiliyse -ki yledir- insann dinini zgrce
122
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda yaayabilecei koullarn salanmas halinde herkesi, he reyi ve tm zaman ve mekanlar zor kullanarak kendine benzetmeye kalkmas meru deildir. Tebli tabii ki imann gereidir ve bu konuda liberal demokrasinin beklentisini karlayamayacaz. Dinimizi yaamamz ile onu anlatmamz arasnda hi fark yoktur. Dini tebli etmek, dini yaamann kendisidir. Fakat dini yaamak, onu zor ve g kullanarak kabul ettirmek asla deildir. Hatta tebli; adalet, zgrlk ve dzenin egemen olduu gayri mslim bir ortamda bu istikrar bozmayacak biimde, usl, ilke, yntem ve aralarla gerekletirilmelidir. Adalet ve dzeni bozacak tebli, slamn gzel szle davet ilkesine aykrdr. slamc kesimin modernizim eletirilerinin daha ok kadn zerinden ilerlediine birok kez ahit olmu biri olarak, modernizmin insanlktan uzaklatrp bireyletirdii insanlara neden salt kadn zerinden eletiri gelir, bu ahlaki midir? Zira Kuran dili, muhatap ksmn ok nemser, baz ayetler direkt Rasulullaha hitap ederken, bazlar mmin kadnlar ve mmin erkekler eklinde hitap seer, Kuran dilinden bu kadar uzaklam olmak, modernizm etkisi midir?
Modernizm eletirilerinde kadnn baat rol almas, modernizmin dayatt deiimin liste banda kadnn yeralmasndan kaynaklanyor. zellikle Mslman toplumlar bakalatrmann serumu kadn damarndan zerkedilince buna kar grlerin de bu ileme odaklanmas kanlmaz oluyor. Ama burada dikkatimizden kamamas gereken ey udur ki, modernizmin kadn zerinden ilerlemesine tepki gsterirken neden kadn basklayan, aalayan, nemsizletiren ve erkein gerisine atan fikirler dinin itiraz olarak dile geliyor. Burada meyyeoullarnn tahrifatyla balayan din gelenein karanlk yznn kadndan pek holanmayan vasatna sust yapmak lazmdr. Youn almalarnz arasnda bir rportaja, syleiye samayacak derinlikte ve genilikte olan konular, zetleyerek ve bu denli etrafl aklayarak paylatnz iin ok teekkr ederiz.
Fikir Platformu
123
Suudi ampanyas ve Dayatlan Dinin Sahtelii (Mustafa Akyol)
Suudi Prensi Bandar Bin Al Suudun Bodrumda kiralad teknede eiyle birlikte ampanya imesi, bizim medyada epey ilgi grd. Pek ok yorumcu kendi toplumuna alabildiine kat bir din anlayn dayatan Suudi elitinin sefahat dknln, bunun ortaya kard ikiyzll eletirdi ki, bunda haklydlar. Gerekten de Suudi modeli, dayatlan dinin vahim sonularn ortaya koymas bakmndan iyi bir rnek. Gelin, bu rnee biraz yakndan bakalm. Suudi Arabistan krall, komumuz ran gibi, meruiyetini slama dayandryor. (Geri Arabistan bir krallk, ran ise bir cumhuriyet; buradan da grld gibi ortada belirli bir slami sistem yok.) Bu meruiyeti salama balamak iin de, her iki rejim, snrlar iinde slami kurallarn uygulanmasna zen gsteriyor. zellikle Suudiler bu ite ok evkli. Mutavva dedikleri din polisleri ellerinde sopalarla sokaklarda gezip slami olmayan davranlar engelliyor, slamn gereklerini de herkese zorla yaptryor. rnein ezan okunduunda camiye gitmeniz art; yoksa Mutavva dikiliyor tepenize, ne geziyorsun ortada, haydi namaza diye sopasn sallyor. Burada bir durup dnelim: Acaba Mutavvann zoruyla camiye giden Suudiler, namaz hangi niyetle klm oluyorlar? Allah rzas iin mi? Yoksa polisin sopasndan kaabilmek iin mi? Alnlarn secdeye koyduran g, Allaha olan imanlar m, yoksa devletten duyduklar korku mu?
124
Fikir Platformu
Elbette insanlarn kalbini ap niyetlerini okumak mmkn deil. Ancak lke snrlarn terk eder etmez barlara ve gece klplerine koup datan Suudi vatandalarn bolluu, bize bir fikir veriyor. Eer sylentiler doruysa bu despot sistemin cinsel eilim ynnden de tuhaf sonular var: Kadnlar ve erkekler arasndaki en masum diyaloglarn bile yasakland, tm toplumun zorla haremlikselamlk diye ayrld lkede ecinsellik, zellikle erkekler arasnda, alm ban gitmi durumda. Ksacas dinin devlet eliyle dayatlmas, toplumu dindarlatrmyor, aksine ikiyzlletiriyor. Devletin sopas, mmin deil mnafk yetitiriyor. Buna karn devletin dini dayatmad lkelerde, rnein Trkiyede, daha samimi ve gl bir dindarln gelitiini sylemek mmkn. ran ve Trkiye toplumlarn gzlemleyenler, Trkiyede daha fazla insann oru tuttuunu ve gnlk ibadetlerini yerine getirdiini ounlukla ararak anlatyor. Aslnda aracak bir ey yok: Devlet neyi dayatrsa toplumda ona kar tepki geliiyor. Ve sivil din, resmi dinden ok daha fazla kalp kazanyor. te bu yzden dindarln yeermesi iin en uygun ortam, bir din devletinin basks deil, vatandalarna isterlerse dindar isterlerse de gnahkar olma hakkn veren liberal demokrasinin zgrl. Trkiye, bu demokrasiye az-buuk sahip olduu iin, Mslman lkeler arasnda bir Mslman iin en yaanabilir olan. Bir tek laiklik ad altnda dindar kesime uygulanan bask sorunu var ki, onun da devri yava yava geiyor. Krt sorununda bu kadar almn eiine gelen bir lkede, laiklik de artk 1930larn kafasyla srdrlemez. Zaman, zgrlk zaman
Fikir Platformu
125
Terakkinin nasl niini (skender ksz - Gazi niversitesi) Baty Bat yapan ne makine, ne gemi, ne de matbaadr, makineyi, gemiyi, matbaay ihtiya haline getiren toplum yapsdr, siyas yapdr. Bilim, eitim, teknoloji kurumlar bu toplum yapsnn ihtiyac, talebi, zorlamas ve ekmesiyle kurulmutur. Baz akll liderlerin ittirmesiyle deil. Prof. Dr. retim yesi leri lkelerde kediler az ve semiz, geri lkelerde bol ve clzdr. leri lkelerde kpekler kedilerden fazladr leri lkelerde bykl erkek says az, geri lkelerde oktur leri lkelerde bakire gen kz says az, geri lkelerde fazladr. O halde yapmamz gereken bellidir: Kedilerin bir ksm ldrlmeli, hayatta kalanlar beslenmelidir. Halkn kpek beslemesi tevik edilmelidir. Byk brakmak yasaklanmaldr Bu teklifler tannm psikoloumuz Doan Ccelolunun 1971 tarihli bir makalesinde yer alyordu. Ccelolu tekliflerinde gayet tabi cidd deildi. Samaya ulama metodu ile hocas Mmtaz Turhann Kltr Deimeleri ve Garpllamann Neresindeyiz? eserlerindeki tezi, o kadar kitap okumaya vakti olmayan aydnlara anlatmaya alyordu: Topluma ait unsurlar, zellikle kltr unsurlar, ou zaman sebep-sonu ilikisi anlalmadan taklide allr. Ve acemi reformistler, sk sk, sonular sebep sanp onlar taklid eder. Neticede sadece baarsz olsalar neyse Hem baarsz olunur, hem de salam sebeplere dayanan, fakat taklitleri uruna vazgeilen yerli unsurlar ebediyen kaybedilir. Daha iyiye deil, daha ktye gidilmitir.
126
Fikir Platformu
Maalesef yanl taklitler her zaman byklar ve kediler gibi bir bakta anlalmyor. Daha yakn zamanda nl bir yazarmz, yaknyordu: Niin bizde de Hollanda gibi bol yel deirmeni yoktur? Niin birka sahil kenti hri Trkler yel deirmeni yapmamlard. Farketmiyordu ki, yel deirmeninin verimli olduu yerler sahillerdir ve deirmenler lkesi Hollandann tamam sahildir. Bugn de Trkiyede rzgar enerjisi yatrmlar o eski birka sahil ehrine, mesel Alaatya, mesel Bandrmaya yaplmaktadr. II. Mahmuttan miras 1960 ve 70lerde, Devlet Tiyatrolarnn afilerinin niin dier reklamlar gibi duvarlarda, reklam panolarnda deil de ehrin ortasna dikilen silindirik kulecikler zerinde tehir edildiini merak ederdim. Sonra Parise ilk gidiimde anladm. Orada da afiler silindirik kulelerin zerine yaptrlyordu. Bir kk fark vard. Pariste ehrin gbeindeki bu silindirler aslnda umum tuvaletlerdi ve nce bu tuvaletler yaplm, sonra birileri afileri bunlarn zerindeki bo alana yaptrmt. Devlet Tiyatrolar da hellarn d grnmn aynen taklid etmiti. ini bilmeden. Batllama abalarmza mkemmel bir rnek! Metot, taklit ise, en kolay grnp taklit edilenler sert unsurlardr. Elle tutulan, gzle grlen eylerdir. Otorite kabul edilen toplumlarda fabrika varsa fabrikadr. Mhendislikse mhendisliktir. Tpsa, tptr. Ekonomi, hukuk, ynetim bilimi, sosyoloji, psikoloji gzle grlp elle tutulmad iin ihmal edilir. Fabrikay, hastaneyi, mahkemeyi, okulu aynen ina edenler bazen kaynak lkeden nasl yaplr? bilgisini de alp uygularlar. Bu bilginin adn bile deitirmek risklidir. Onun iin buna aynen aslndaki gibi, know-how denir. Fakat bir yumuak unsur vardr ki kolay kolay transfer edilmez: Niin yaplr? bilgisi. Zaten hibir mhendislik kuruluu size know-why (niin yaplr) bilgisi vermeye kalkmaz. lk sanayi teebbslerimizde bunlar hazin ekilde grebiliyoruz. II. Mahmut, Batdaki sanayi kurulularnn irketler halinde tekiltlandklarn tesbit eder. O halde yaplacak ey, bizim zenaatkrlar, esnaf birletirip irketletirmektir. Mmtaz Turhan anlatr: Bu maksatla Sultanahmet Meydannda bir sergi binas ina edilmi; bir taraftan sanayi erbabnn birleerek irketler kurmalar, mterek teebbslere gemeleri tevik edilmi, dier taraftan devlet sermayesiyle yeni fabrikalar tesisine balanmtr (Ancak bu irket ve tesisler verimli olamayarak kapanmtr.).Abdlmecit devrinde sermayesiyle kurulan fabrikalarn da mhim bir ksm yine ayn sebeplerden tr bir mddet sonra kapanm, dier ksm hazine iin byk bir yk tekil etmek, daima zararna ilemek suretiyle faaliyetlerine devam edebilmitir. Bunlardan ancak czi bir ksm msait artlar altnda zamanmza kadar gelebilmitir. Niinini bilmeden Know-how buraya kadar gidebilir. Batdaki irketleri kimler kurmaktadr? Niin bizde o insanlar bunu yapmyor? Bu irketlerin kurulduu lkelerde hukuk ortam nedir? zel teebbs nasl karlanmaktadr? Devlette memur olmak m, yoksa iml ettii rn veya hizmetle kr etmek mi tercih edilmektedir? zel teebbs mensuplarna zenaat erbabna bizdeki gibi herif mi denmektedir, yoksa ngilteredeki gibi esquire m? Niin? Niin? Niin? Bu niinlere cevap bulmadan nasl taklid etmenin sonu hsrand.
Fikir Platformu
127
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda Sosyal, ekonomik ve hukuk artlar elverili hle gelince know-howa dayanan alanlarda baarlar grlmeye baland. Fakat ayn baar gzle grlp elle tutulmayan alanlarda gsterilemedi. lber
Ortayldan dinleyelim: Trk inklb, teknik eitime daha eskiden balad iin olsa gerek, mhendislik konusunda niha baarya ulamtr. Bugn Trkiye mhendislik lkelerinden birisidir, ok yaknda da tababet, hekimlik lkelerinden birisi haline gelecektir. Fakat Trk inklb; hukukuluk, hukukinaslk dalnda yeterince parlak, baarl bir icraat gsterememitir ve bugne kadar hukuk inklbmz tamamlanmamtr. Geri bunu hukukulara sylediiniz zaman reddederler; ama benzer dallarda da byle bir eksiklik sz konusudur, bunlardan biri de Trk inklbnn, Trk toplumunun deimesinin edebiyat sahasnda kendini ifade edememesidir. Dahas, Trk inklb itima ilimler ve tarih sahasnda kendisini tamamlayamamtr. Trkiye finans sahasnda birtakm uzmanlar yetitirmi olabilir ama bu demek deildir ki, Trk inklb iktisat ilmi sahasnda kendini tamamlamtr. O sahada da tamamlamamtr. Hukuk know-how, ynetim know-how, edebiyat ve tarih know-how transfer edilememekte, satn alnamamaktadr. Hele sonuncular, dorudan milleti, mill kimlii belirleyen; yokluklar kimlii yok eden unsurlardr ve bunlardaki zayflk bugn en byk meselemiz olarak karmzdadr. Ortayl bir baka yerde, 19. asrda Avrupa hastanelerini gezen Trk hekimlerinin Avrupallar arttn anlatr. ok daha bilgisiz mutetabbipler bekleyen Avrupallar, kendileri gibi bilgili hekimlerle karlanca armlardr. Belki diyor Ortayl, hastaneler buradaki kadar temiz ve tekiltl deildi ama o hekimler, tpk Avrupadaki meslektalar kadar tp biliyorlard. Peki niin hastaneler oradakiler kadar temiz ve tekiltl deildi? Daha acs, niin hl ou, birka zel hastane dnda, oradakiler kadar temiz ve tekiltl deil? nk tp elle tutulur, gzle grlr, sert bir unsurdur ve bunun transferi iin nasl bilgisi yeter. Fakat bir hastanenin ynetimi ynetim biliminin iidir ve bu, bir yumuak unsurdur. Nasl kadar, niin bilgisi de ister. Sert unsurlara bakp batnn dnyaya hkim oluunda matbaay, ateli silahlar, deniz ar keifleri sebepler arasnda saymak dettir. Halbuki bunlarn hepsi, batda deil, douda, en douda, inde kefedilmitir. Matbaa, inde 9. asrdan beri kullanlmaktayd. Barut ok eskilere dayanan bir in buluudur. Ama ancak, zel gnlerde mparatoru ve maiyetini elendirmek iin havai fiek yapmnda kullanlyordu. Matbaa, devlet memuriyetine giri snav sorularnn basmnda ie yaryordu. inde, Yongle mparatorun emriyle 1403te, yani Kolombdan yaklak 90 yl nce 317 dev gemi ve 27 bin mrettebatla dnya kefine kld. Fakat inin sosyal ve siyas dokusunda insanlarn icad ettikleri veya kefettikleri ile zengin olmalar akla hayale gelmezdi. Mucitler, olsa olsa saray tarafndan takdir edilip, maaa balanmay mid ederlerdi. Keif gemileri, o zamanki adyla hazine gemileri de imparatorun ve saraydaki bir hizbin projesiydi. mparator ld, hizip kaybetti ve gemiler yasakland. yle yasakland ki, bunlara ait kaytlarn bir ksm bile yok edildi. Doksan yl sonra Kristof Kolomb adl bir talyan, birok mteebbisten ortaklk pay toplayacak, kendi cebinden de katkda bulunacak ve sermayenin dier yarsn Granada surlarnn ykld gnlerde Aragon Kraliesi zabelladan, alp- ve Bat Hindiye yaplacak btn seferlerin gelirlerinin yzde onunu da mteebbis pay olarak kendisinde kalacana dair kontrat da cebine koyup- yola kacakt. Baty Bat yapan ne?
Fikir Platformu
128
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda Baty Bat yapan ne makine, ne gemi, ne de matbaadr. Makineyi, gemiyi, matbaay ihtiya haline getiren toplum yapsdr, siyas yapdr. Bunlar yapanlara, kullananlara ve btn topluma refah ve itibar sunan toplum yapsdr. Bilim, eitim, teknoloji kurumlar bu toplum yapsnn ihtiyac, talebi, zorlamas ve ekmesiyle kurulmutur. Baz akll liderlerin ittirmesiyle deil. Biz nce makineyi, gemiyi grdk. Biraz daha yakndan baknca okullar, aratrmalar ve eitimi fark ettik. Akll liderlerimiz de
bunlarn tpksnn bizde de kurulmasn saladlar. Fakat bunlar sren, ihtiya haline getiren toplum yaps, siyas yap, hukuk ortam ve piyasa en son fark ettiimiz veya hi fark etmediimiz kk sebeplerdi. Niinler bunlard. Niinler bilmeden nasllar kopyalamak ayn sonular vermedi. Bilgi deil malumat a Bugn II. Mahmut dneminden de 20. asrdan da daha iyi bir noktadayz. zellikle global rekabet iinde mcadele eden zel sektr kurulularnn bir ksm, garptaki rakiplerinin nasl yaplr? bilgisi kadar niin yaplr? bilgisini de ele geirme yolundadr. Fakat madalyonun teki yz de var: zellikle devlette, fakat zel sektrn ounda da henz ynetim bilimine ulaabilmi deiliz. Birok kurumumuz en yenisi 1960-70lerde kalm stratejik ynetim, hedeflere gre ynetim kavramlarnn tesine geememi. Teknik bilgi ve tecbe ynetim iin yeterli sanyoruz. Kaliteyi, ynetimi kontrol sanyoruz. Pazarlamay satclk sanyoruz. 1985te balayan ynetim devrimini byk apta atladk. Eitimde malumat bilgi sanyoruz. kisini bir birinden ayran nans dilimizden kayboldu. Evet bu aa sandnz gibi bilgi a demiyorlar. Malumat a diyorlar. Malumat bilgi haline getirmek eitimin asl iidir. Bunun yerine biz genlerimize malumat doldurup oktan semeli malumat snavlaryla boaltyoruz. Edebiyat ve tarih gibi yumuak konularda durum vahim. Malumat bilgi haline getirdikten sonra bilgelie yryebilmek ancak bu alanlarla gerekleir. Ve hl para kazanmak iin siyasete, iktidar iin de ticarete girilmesi gerektiini sananlar salkl bir toplum iin ok ama ok fazla. Hazine gemileri anda, indeki memuriyet ve saraya yanama ak daha ahlklyd phesiz.
Fikir Platformu
129
Muhafazakarlk Bir Siyasi deoloji midir? (Mustafa Akyol) nce basit bir soru soraym: Falanca adam muhafazakardr diye bir sz duyunca kafanzda ne canlanyor? Azna iki koymayan, namazlarn aksatmayan, en azndan cumasn karmayan, muhtemelen tesettrl bir ee sahip ve Batldan ziyade Anadolulu zevklere sahip bir Trkiye vatanda m? Sizi bilemem, ama etrafta ve medyada duyduum muhafazakar kavram, aa-yukar byle bir eye denk geliyor. Geleneksel dindar kavramnn yerine tercih edilmi bir alternatif gibi duruyor. Bu tanm benimsemi olan muhafazakarlar da, kendilerini liberallerden bilhassa bu yaam biimi asndan ayr tutuyor zaten. Buna gre boaza kar viski ien, caminin yolunu pek bilmeyen ve kar cins karsnda nispeten daha rahat davranan tipler, liberal olmu oluyor. Bylece Kemalizme muhalefet konusunda birleen liberaller ve muhafazakarlar, nasl yaadklarna gre ayryor. Ancak bu ite bir tuhaflk var. nk gerek liberalizm gerekse muhafazakarlk Batda gelimi fikirlerdir ve orada birer yaam biimine deil, birer siyasi ideolojiye karlk gelirler. Liberalizm bireysel zgrlkleri esas alrken, muhafazakarlk sivil toplumu yceltir. (nc ana akm ideoloji olan sosyalizm ise, bireyin ve sivil toplumun karsnda devleti glendirir.)
Fikir Platformu
130
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda Muhafazakarlar, toplumun asrlar iinde snanarak ayakta kalm geleneklerinin korunmasna da nem verirler.
Buradaki kritik bir nokta u: Batda da dindarlarn ou muhafazakarla eilim gsterse de, bu zorunlu bir iliki deildir. Bir dindar, pekl liberal veya sosyalist de olabilir. te yandan muhafazakarlar arasnda ateist bulmak da mmkndr. rnein muhafazakar dncenin babas saylabilecek olan Britanyal dnr Edmund Burken Fransz Devrimine ve zellikle Jakobenizme ynelttii sert eletirileri, dindarlar kadar aklclk diktasndan rahatsz olan dinsiz biri de benimseyebilir. yi ama Trkiyedeki ka muhafazakar Burken adn bilir? Hadi o ecnebiyi geelim, ka muhafazakar dncenin yerli temsilcilerini (rnein Peyami Safay veya Erol Gngr) okumutur? Bu sorularn iaret ettii gerek kanmca u: Trkiyedeki mevcut muhafazakar kesimin aslnda iyi dnlm ve tartlm bir siyasi ideolojisi henz yok. Neye kar olduklar (darbeler, askeri vesayet, Ergenekon zihniyeti, vs.) belli de, neye taraftar olduklar o kadar net deil. Bu da biraz normal. nk bugn kendine muhafazakar diyenlerin ou on sene nce slamc idi. AK Partinin dmeni krmasyla birlikte onlar da dnmeye baladlar Ama biraz kervan yolda dzlr usul yaanan bu deiimin teorisi, etii ve en nemlisi teolojisi (ilahiyat) zerinde ok durulamad. zgrlk konusunda yaanan kafa karklklar ve yalpalanmalar sanrm biraz bundan kaynaklanyor. Endieli modernlere de buradan malzeme kyor. Bu tablonun nemli bir sakncas da ne, biliyor musunuz? AK Partinin dosta eletiri imkanndan nemli lde mahrum kalmas. nk muhafazakarln salam bir fikriyatnn olmad ortamda, bu fikriyat AK Partinin pratii belirlemeye balyor. Yani, AK Parti ne yaparsa muhafazakar siyaset o olmu oluyor. Oysa, eer ben sahiden muhafazakarm arkada diyorsanz, bunun niini ve nidn enineboyuna dnmeniz, bir deerler sistemine dntrmeniz, AK Partiyi de buna gre gerektiinde destekleyip gerektiinde eletirmeniz gerekir. Hem muhafazakar deerler, hem de Trkiye iin gereken odur.
Fikir Platformu
131
Mcahid Abi, beni bildin mi? (Cemile Bayraktar) Mcahid abi, beni bildin mi?Bilmi tanmsndr eminim, ben ayn ben. Seni tanmakta zorlandm, oysa. ok deimisin, eski gnlerden aina olmasam imkan yok tanyamadm. Eski gnler dedik de . . . Ne kutsal abimizdin sen Mcahid abi. En nde, slogandan bir aabeydin yle. ekilden ; evirme sakal, kuma pantolon. Yrekten ; Vicdanl bir yrek, bir adalet, bir inan, Allah rzas. Her zulme savrulacak bir cmlen vard. eenistan, Filistin, Bosna. . . Aliyalar, Malkomlar daha bir ok idol. Rasul deyince, szlardn iinden. Bir mer kard, bir Ebu Zer, gznden ya. Cuma Sohbetleri, kk ama samimi kraathanelerde byk ve gl bir kararllktn sen. Ahlak, iman, dzen ve adelet. Ne ok gzelliin vard. . . Ne ok inandn. . . En bata kendine inanrdn, biz de sana. . . Yeryz halifesi olmana u kadarck kalmt ki. . . Yksek bir patrd koptu, o gn. Porselenenin ufalandr. Zor tandm inan, ne ok deimisin, ne ok da zlemiim. imdi kimse yok, ssz bir ada gibi bizim mahalle, czzam ve vebadan sonra kimse kalmad. Bir terkedi, yle ite. . . Parlamsn Mcahid abi, nerede o eski adam ?Epilasyon mucizesi Mcahid, sinek kayd, sen de kl kk kalmam, yumurta gibi, prl prl. Yzne bakamyorum, zaten eskiden de bakmazdk biz, sen gzlerini iyice devirir olmusun, nedir bu?Beni beenmiyor musun?Kaar gibi durma yle daha
Fikir Platformu
132
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda edecek ok kelammz var. Sar ve uzun salara evirir olmusun o felfecirlemi gzlerini, bizden karp o yana evirirken, bilmem, tuhaf, nceden estafirullah vard, hatrlar msn?Bizden
kardn gzlerin acaba biliyor mu, bizim salarmzn omzumuza dklmeyip, boynumuza dolandn. Yanna da yakmadm hani ya. Zaten yanyana deiliz, okuyan yle sanyor, grnmyor aramzdaki kocaman uurum . Gzm kamayor Mcahid abi, Rolex mi o?ok parltl, ok parltsn, ok parltlsnz. Gzm kamayor Mcahid abi, dilim, kalbim sana bunlar sylerken iim kamayor, parladn at sanki. Gne gzlklerinde pek fiyakal, sanrm Avrupa tatilinden bir an, marka olmal e haklsn ultraviole, kaz aya, dikkat etmek lazm. Gbeini ieri ekme Mcahid abi, atlayacaksn, e o kadar ak bfenin sonu budur olmad liposaknnn. Salarn az daha ekillendirirsen sana albm bile yapabiliriz, o denli yani. Buram buram da kokuyorsun Mcahid abi, nedir o? Tommy olmal. Eskiden alkosz esanslarn, Yahudi, Amerikan ambargolarn adam, evirme sakall, samimi Mcahid vicdanmn direini szlatacak kadar yabanc kokuyor. Sahi cumalar ya da perembe akamlar devam ediyor mu hala arada yaptnz Tefsir konumalar, kitap, fikir paylamlar?Sanrm pazar sabahlar yaplan i adam kahvaltlarndan ya da yllk irket tatillerinden frsat kalmyormu. sraftan ak bfeye giden yolda kaprisli bir Mcahid. Ahh Mcahid abi ahh, nceden Mekkeden Allaha giden bir yol vard, sizin yrdnz biz de peinizden, ne olmu yle?Mekkeden, Dubaiye saat ba uak seferi, Vip, havalanndan jiip iimden bir para koptu, dilimden bir svg, Mcahid abi biiiip. Ne ok deimisin Mcahid abi, az kald tanyamayacaktm. Mutluda olurdun hani ya svp gitmek , kem sz dinlememek, uzun zamandr syrdn gibi bundan da syrabilirdin hatta ben yle dikilmesem ani bir manevra ile svabilirdin. Yok brakmam bu sefer, nicedir bekliyordum, daha ok szm var sana daha karpuz keseceim ama sana alevli meyve taba. Yllar nceydi, senin Mcahid, bizim yeni filizlendiimiz zamanlar olmal. Bize de bazen rahat durmayp ok el atardnz. Pardesnn altna giydiimiz kot, belki bir srme, hafif bir koku ocuka belki gen kzlk zentisi yle kk prltlarda atmak istemitik, sade hayatmzn ortasna. lk ses sizden geldi, kot haramd (!), srme yasak(!), koku ya da bir kokma zinasdr, sapttrp eklediniz. Konuamadk bile, azmz atk yine sapttrp bir fetva koparttnz ses zinas , dnyay grmek iin az bakndk gz zinas , zina birken bin oldu. Ya sizin o dnem beyinlerimize yaptnz, znden kopartlm kadn figr zinas ?Evden kmak da haramm, el-yz-gz- ayak hepsi haram, haram. Mcahid abi, Allah seni bildii gibi yapsn, Allahn helal kldn bize haram kldn, fetva zanisi Mcahid !Okuduun sapkn iki fikirle beynimizi ttn Mcahid abi. Uydurdun uydurdun, geldin gzmze gzmze soktun. Sonra vnn, ilk frsatta Mcahid arazi. ok deimisin Mcahid abi, e biz de bo durmadk. eren erkekler nden, kadnlar arkalarndan. Bir grsen bizi sen de aalarsn, grmsndr elbet, grnmeyecek gibi deiliz. Bir earplar takyoruz, sen gibi parldyor, altna yastk koyuyoruz, o uzay tiplemesi E. T gibiyiz, koca kafal, nne hoop bir ine, bir adr Nasuh Mahruki sar. stelik Burrberyy, tanesi 500 boru deil. Bir de makyaj, kocaman YSL anta, kollar havaya, iri bir yzk, iyice ar oldu hamal olduk haberimiz yok, tayt gibi bir kot, Diesellden gayrs kesmiyor bizi, Armani kokuyorum ohh miss, Badat Caddesi bile kesmiyor artk bizi. Tabii kltrl kzlarz, zel niversitelerde okuyoruz, paamzdan akyor anlayacan. Ne yapalm ba nereye, ayaklar oraya, siz gittiniz biz sizi takip ettik. nk bizim nce erkeklerimiz pes etti, nce onlar satld. Siz yklmasaydnz bizi kimse ykamazd Mcahid abi. Ama yine rahat durmadnz Mcahid abi, bizim erkek versiyonumuz olarak zenginlik ikonas gibi ortalarda gezip yine bizim
Fikir Platformu
133
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda tesettrsz giyimimizi kendinize rant yapp siz konutunuz, benden ne farkn vard Allasen?Ya sizin tesettrszl am, ahlaksz ve vicdansz yaamlarnz?
Yklmadm, ayaktaym. . . Ayakta kalanlar. . . Mcahid abi, bir biz vardr bizde bizden ieru, imdilerde daru. Peinizden gelmeyenlerde oldu elbet. Bir ka erkek ou kadn sizin gibi ufalanmayanlar, ayakta kalanlar da oldu elbet. Erkekleri sen gibi bir Mcahid abi tiplemesinden ok uzak, pardon Mcahid abi meteforu demeliydim, daha fiyakal, sana en ok yakan yine sayemde yrttn, nl oldun. Bak Mcahid Abi Meteforu olarak gelip gndeme bomba gibi dceksin imdi, ansl kerata. Dnelim bize ite yle olduu gibi kalanlarz biz okulu brakan, almayan, evlenemeyen ama hala inand gibi yaayan kzlar bir ka da erkek var ama ok azlar. Biz bartl ve deimeyen, erimeyen kzlar olduumuz yerde saym gibi dursak da olduumuz gibi ve olmas gereken gibi kaldk Mcahid abi. Utanmazsan rnek al, tipinde insanlar btnyz. Kzarp kama, yemem. imdi konutuk bitti sanma, bitmez. Bu benim sadece sana yazdm, e Allah da soracak size bu kzlarn hesabn. uzun yani, uzunda olmal. Kolay deil, bizi yle i yerlerinin, atldmz niversitelerin kaplarnda yetim gibi brakp gitmenin bir bedeli olmal elbet. Eitimimiz, statmz, maamz yok diye ne burs verdiniz, ne ie aldnz ne de nikahnza bununda bir bedeli var elbet. Asln istersen sizin amacndan sapm i yerleriniz, imann paray cebine sokarken yreinden drm tipleriniz bizim kzlarn yreinin skun bulaca ne bir alma ortam ne de bir evlilik hayat srdrebilecek bir kapasitede deil. Sanrm istemeyerek de olsa kapy gsterme sras biz de. Mcahit abi, yolun sonu. . . Biz de uygun grdk sizin k amacnz, elbet sanayileme, kazan, eitim, bilim, ilim hepsi yakrd Mslmana en ok insana. Olmad ama her eyi eline yzne bulatrdn gibi onu da eline yzne bulatrdn. Ticaret yapacaktn yle mi?Kalknp glenecektik. Keke yapsaydn, olsayd. Ama olmad, sen ticaret yapmadn, sen o ticareti ama olarak i yerinde de brakmadn. Getirdin evin ortasna koydun, huzurumuz kat. Ticaret yapacam derken Mslman taciri oldun, ne ihracat ne ithalat srekli Mcahidden verdin, verdin de verdin. Hep sa, hep sa, eski kodlama bunlar o sol sana sadece abdestten sonra burnunu smkr diye verilmedi. Hem sa hem sol iki elini kullana da bilirdin. Ne yaparsn fkhi saplantlar yle kolay kurtulunmuyor deil mi? Mcahidi uurlarken. . . Kem sz ar gelir insana, bakaym sana yzn kzard m? Yoksa iyice talatn da laf kar etmiyor mu?Bilemem. Hadi Mcahid abi yol uzun, i ok. Buraya kadarm. Sana sayarken de iim yanmad deil ha, senden kt oldum stelik. Sen de durum ne? Neyse sus, iim kaldrmaz imdi bir de kendini savunursun iyice utanmazlk grrm yok onu da kaldramam vallahi. Syleyeceim de tkendi zaten. Selametle Mcahid abi.
Fikir Platformu
134
Hukukun stnl olarak eriat (Noah Feldman) eviren: Ekrem Senai NOAH FELDMAN New Yok Times Noah Feldman, Harvard niversitesi profesr ve D likiler Konseyi yesidir. Bu makale, yazarn slami Devletin k ve ykselii adl kitabndan derlenmitir. Canterburry bapsikoposu Rowan Williams, Londrada akademik bir konuma yapt ve masaya yatrd konu, Britanya hukuk sisteminin aile yasasna ilikin hristiyan olmayan mahkemelere karar yetkisi verip vermemesi gerekliliiydi. Britanyada kilise ve devletin anayasal ayrl bulunmuyor. Bapsikopoz diyor ki ngiliz kilisesinin yasas bu topraklarn yasasdr; kiliseye ait mahkemeler- ki eskiden evlilik ve boanmaya bakarlard, hala ngiliz hukuk sistemine entegredir; kilise, mlkiyet ve doktrinler konusunda hala kararlar almaktadr. Feldmann nerisi, tm taraflarn anlamas art ve kadnlarn eit haklara sahip olmas kesin kuralyla birlikte, evlilik ve boanma ile ilgili konularda slam ve Ortodoks Yahudi mahkemelerine yetki vermenin iyi bir fikir olabilecei eklindeydi. Bunun zerine kyametler koptu. Politikaclardan tutun kilise din adamlarna kadar ; ngiliz tabloid gazetelerinden, dnyann ikinci byk Hristiyan mezhebinin liderlerine, Feldmana szn geri almas ve hatta istifa etmesi arlar seslendirildi. Williams son birka yldr, gay rahiplerle ilgili tartmalar ve ecinsel evliliklerin tannmas tartmalaryla yz yze gelen kresel Anglikan toplumunu birarada tutmaya almakla meguld. Onun dini mahkemelerle ilgili bu nerisi ite bu kavgalarn ortasnda bagsterdi. Tabi ki, fkenin sebebi Williamn Ortodoks Yahudi yasasyla ilgili syledikleri deildi. Kamuoyunu alkalayan radyoaktif kelime eriatt. Bir dereceye kadar, bir Batl lkede eriata resmi bir konum kazandrlmaya allmasnn fkeyle karlanmas anlalmaz bir ey deil. Herhalde hibir yasa sistemi bu derece imekleri zerine ekmemitir. Birok insan iin, eriat kelimesi, el kesilmesi, zina edenlerin talanmas ve kadnlarn bask altna alnmasyla e anlamldr. Oysa, bugn ka kii sevgili ngiliz genel yasasnn yzlerce farkl
Fikir Platformu
135
su iin ldrmeyi bir ceza eidi olarak belirlediini biliyor, hatta be iling almak bile bu ceza sistemine dahil! Ka kii 18.yzyla kadar, Avrupa lkelerinin birounda yasann ikenceyi su-adalet sisteminin resmi bir esi olarak belirlediinden haberdar? Cinsiyet ayrmcl konusu da durum farkl deil; genel hukuk uzun sre evli kadnlar mlkiyet hakkndan ve hatta temel kiilik haklarndan mahrum brakmad m? Britanyallar baz smrgelerinde mslmanlara eriat yerine kendi yasalarn uyguladklarnda, bunun sonucu ne oldu dersiniz? Kadnlar, slami yasann onlara tand mlkiyet hakkndan mahrum kaldlar - ki bu durumun kadn-erkek eitlii konusunda bir ilerlemeye tekabl ettiini sylemek pek mmkn deil. Aslnda, tarih boyunca, slam yasas dnyann en liberal ve insancl hukuki prensiplerini sergilemitir. Gnmzde, eriate atfedilen bir avu sert cezadan bahsedildiinde, nedense bunlarn uygulanabilmesi iin gerekli delil sunulmasn ne denli kat kurallara bal olduu gzden karlyor. rnein, zina suunun cezalandrlabilmesi iin, zanlnn suunu drt defa itiraf etmesi veya gvenilir karakterde drt yetikin erkein cinsi eyleme bizzat ahid olmalar art bulunuyor. Halbuki bizim yasal sistemimizdeki arlklar, rnein baz uyuturucu sularna verilen cezalar, nedense gzden kayor. Medeni yasamzdaki son gelimelerden (!) neden bahsetmiyoruz mesela? eriata, kendi korkunluumuzu yansttmz bir perde, ve bylece bizleri stten km ak kak gibi gsteren bir folyo olarak ihtiya duyuyoruz galiba. Mslman dnyada ise, eriat kelimesi etrafnda son yllarda olaanst bir canlanma gzleniyor. Yz yl nce, baz Mslmanlar eriatn zamann artlarna uymadn syleyip, reformdan, yahud tamamen terk edilmesi gerektiinden bahsederken gnmzde Msrllarn yzde 66s, Pakistanllarn yzde 60 ve rdnllerin yzde 54 eriatn lkelerinde tek yasal kaynak olmas gerektiini dnyorlar. hvan- Mslimin gibi slamc siyasal partiler, kendi politik platformlarnda eriat propoganda malzemesi olarak kullanyorlar. Ve mesajlar yank da buluyor. slamclarn seime girmelerine izin verildii Arapa konuulan lkelerde hkmetlerin izin verdii kadar sandalyenin tamamna yaknn kazanyorlar. Ilmlsndan radikaline farkl yapdaki slamc hareketler Mslman dnyada kolayca ve hzlca geniliyor ve eriat bu partilerin programlarnn en nemli paras. Nasl oluyor da bunca Batl eriat slamn en cazibesiz ve modernlik ncesi esi olarak gryorken, birok Mslman ise, slamn kresel yeniden ykseli hareketinin ateli, cazibeli merkezinde gryor? Bunu, elbette Mslmanlarn eriat kullanarak feminizmi tersine evirmek ve kadnlar kontrol etmek istedikleri ekilde basit bir varsaymla aklayamazsnz - hele slamclar ve eriat benimseyen byk bir kadn kitlesinin de bulunduu gerei ortadayken. eriat Hukukun stnl mdr? Batllar ve Mslmanlarn, eriat kelimesi zerindeki gr ayrlklarnn kaynanda bu kelimeyi farkl eyleri ifade etmek iin kullanmalar yatyor. eriat kelimesi yerine slami yasa deyimi oklukla kullanlsa da, aslnda bu yavan ngilizce eviri mslmanlar tarafndan anlald ekliyle eriat teriminin tm balamn kapsamaktan olduka uzak. eriat, dzgn anlaldnda, sadece bir takm yasal kurallar anlamna gelmez. nanan mslmanlara gre, daha derin ve yksek, ahlaki, metafizik amalar tayan bir anlama sahiptir. ekirdeinde eriat, tm insanlarn ve tm beeri ynetimlerin, kanun hkmleri altnda eit olarak adalete bal olmas fikrini yanstr.
Fikir Platformu
136
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda Aslnda, Arapada slami yasal muhakeme veya bununla retilen kanunlarn karl olan szck eriat deildir, fkhtr, ve slami hukuk anlamna gelir. eriat kelimesi ise akn olanla balantldr ve Tanrnn iradesine uygun olarak hayat dzenlemeye ilikin deimeyen inan ve
prensipleri anlatr. Batllar genelde eriatn yasa hkmleri kayna olarak Kuran aldn dnr. Fakat gerek bundan ok daha komplekstir. slamc politikaclarn, lkenin yasa kayna olarak eriat denilince neyi kastettikleri olduka belirsizdir - ve bunun iyi bir sebebi vardr. nk byle bir prensip sunmak, yasa sistemin pratik ileyi ekli asndan hibir ey ifade etmeyecektir. eriat, her ne kadar baz spesifik dnyevi kurallar ierse de, en doru ekilde bir nevi yce bir kanun manzumesi olarak tanmlayabiliriz. rnein, tm Mslmanlar eriatn paray faize koymay yasaklad konusunda hemfikirdir- ama risklerin ve dnlerin paylald yatrmlara konulmas konusunda deil; veya Mslmanlarn alkoll ikiler imesi yasa hemfikir olunan ritel yasan bir baka rneidir, hatta inanl liberal yorumcular iin bile byledir. eriatle zdeletirilen baz kurallar ise phesiz modas gemi ve kaba grnmektedir. Kadnlarn nafaka vermeden boanma davas aamamas gibi eitsiz muameleler bulunmaktadr. Homosekselliin yasaklanmas-geri tarihte genellikle bu konuda bir bask kaydedilmemi olsa da- ayn cinsten ilikilerin tannmasn engellemitir. Ama eriat ayn zamanda rvetilii veya mahkemede adam kayrmay da yasaklamtr. Zengin ve fakirlerin eit muamele grmesini istemitir. Orta Dou lkelerinde hala grlen yasal yetkisi olmadan cezalandrma eklindeki namus cinayetlerini mahkum eder. Ve insanlarn mlkiyetinin ellerinden zorla alnmasn - buna kadnlar da dahil- engeller. Barts takmann yasal olarak zorunlu olduu ve dini polis tarafndan zorla dayatld rann aksine, birok dier Mslman lkedeki slamc gr, bartsnn alakgnll bir giyinile dini ykmll yerine getirmenin bir yolu olduu; kanunla dayatlmas gereken bir ey deil, arzu edilen bir sosyal norm olarak alglanmas gerektii eklindedir. Dinden dnenlerin cezalandrlmasnn zorunlu hale getirilmesi konusu seilmi slamclarn ajandasnda bulunmamaktadr. Yozlam otokrasilerde yaayan birok gnmz mslman iin, eriat ars, cinsiyet ayrmclna, karanla veya vahi cezalara yaplan bir ar deildir; Batnn politik adalet prensibi olarak belirledii en stn prensip olan hukukun stnlne yaplan bir ardr. Ulemann egemenlii eriatn bu cazibesini derinlemesine anlayabilmek iin, Batda genellikle ihmal edilen u nemli soruyu sormamz gerekiyor: slami yasa sistemi denilen ey, aslnda nedir? Yaam sreci boyunca Muhammed Peygamber Mslman inananlarn bulunduu toplumun hem dini, hem de siyasi lideriydi. Ona inen vahiy, Kuran, baz yasalar ieriyordu, zellikle ritel eyler ve mirasla ilgili baz hkmler; ama ncelikle bir yasa kitab deildi; brani ncilin de bir ksmnda rastlanld gibi uzun yasal kanunlar vazeden tipte kitaplardan deildi. nananlarn ilk nesli vahye atfedilmeyen bir konuyla kar karya kaldklarnda, konuyu dorudan Peygamber Muhammede gtryorlard. O da ya kendi dncesi ile cevaplyor veya emin deilse, yeni bir vahiy formunda ilahi rehberlii bekliyordu. Muhammed Peygamberin vefatyla, Mslman toplum iin ilahi vahiy yolu kapand. Politik-dini liderlik rol peygamberden halifelere (Arapa yerine geen anlamna gelir) geti. Bu durum, halifeyi zorlu yasal durumlar zmek konusunda g bir pozisyonda brakt. Halife, Muhammed
Fikir Platformu
137
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda Peygamberin siyasi otoritesine sahipti ama vahiy almyordu. Bu da toplumu bir eit ba altnda brakmt. Kurann belirli bir soru hakknda ak bir cevab yoksa, yasa neye gre belirlenecekti? Buna slamn ilk birka yzylnda gelierek verilen cevap uydu ki: Kuran, peygamberin yaamnasnnetine, yoluna- atfta bulunarak desteklenebilirdi. (Snnet kelimesi peygamberin yolunu izleyen anlamna gelen Snni isminin de kaynadr). Onun davranlar ve konumalar ilk elden ahitlik
edenler tarafndan szl gelenek ile kaydedilmiti. Doru kaytlar, yanl olanlardan ayrlmalyd. Ama tabi ki gvenilir bir kayt bile belirli bir durum iin daha sonra ortaya kan birok yasal problem iin yetmemeye balad. Bu tip problemleri zebilmek iin, bir durumdan analoji yaparak dier bir durum hakknda fikir yrtmek gereksinimi ortaya kt. Ayrca ne yaplacana dair toplumsal konsensse bavurulmas imkan da seeneklerden biriydi. Bu drt tabakal kombinasyon - Kuran, peygamberin yolu (snnet), analojik mantk yrtme (kyas) ve konsenss (icma)- yasal sistemin ana dayanaklarn oluturuyordu. Ama kim bu drt faktrn birbirine uyduunu syleyebilirdi? Ve hangi otorite kaynaklarn bu olduunu, baka bir ey olmadn syleyebilirdi? lk drt halife, Peygamberi yakndan tanyorlard, bu yzden kendi adlarna belki byle bir iddiada bulunabilirlerdi. Fakat, onlardan sonra, halifeler eldeki kaynaklardan yasa kartabildiini iddia eden ve giderek genileyen bir uzmanlar grubuyla kar karya kaldlar. Bu kendiliinden ortaya kan grup ulema olarak bilindi - ve birka nesil boyunca halifelerin, kendilerini yasann koruyucusu olarak kabul etmelerine yol atlar. Tanrdan gelen yasay yorumlamaya balayarak, yasal sistem zerinde kontrol sahibi olmaya baladlar. Bu durum, onlar- halifeleri deil- peygamberin varisileri konumuna getirdi. Snnilerde bu model ok erken zamanda balad ve modern zamanlara kadar etkisini srdrd. iilerde ise, peygamberin nesebi ile gc elinde bulundurmak esas olduundan, Peygamberin halifelerinden ilahi otorite olduunu ileri srenler oldu. Bunlardan sonra ise, ii ulema Snnilerden ok farkl olmayan bir rol stlendiler. Ulemann anayasal teorisine gre slam devletinde i blmnde halifeye den balca grev, ilahi emir olan doruyu emretmek, yanltan sakndrmakt. Ama bu halifenin tek bana baarabilecei bir i deildi. Sorumluluu alim hukukulara delege etmesini gerektiriyordu. Bylece ulema da Tanrnn yasalarn, yorumladklar ekilde, uygulayacaklard. Halifenin ulemay istediinde dllendirip, grevden alma yetkisi elbette bulunuyordu ama yasal sonular dikte etmesi mmkn deildi; yargsal otorite halifeden geliyordu ama yasann kayna ulemayd. Halifeler - ve halifeler dnyevi etkilerinin ounu yitirdikten sonra sultanlar - hala byk bir gce sahipti. leri kendi saduyularyla ynetiyorlard. dari dzenlemeleri de etkin bir ekilde yapabiliyorlard. - elbette bu dzenlemelerin ulemann belirttii eriat gereksinimleri ile elimemesi artt. Dzenlemeler, eriatn sessiz olduu alanlarda ie yaryordu. Bunlar, ayrca her durumu mahkemeye gtrmeden bir sosyal idare mekanizmas da oluturuyordu. Mahkumiyetin gereklemesi cezai artlarn sk delillere dayanmasn gerektirdiinden neredeyse imkanszd. Bu dzenlemelerin sonucu olarak, birok yasal durum (belki ou) eriat tarafndan belirlenen kurallarn dna kyordu. Sonu olarak slami yasa sistemi, daima geni bir hareket alan salamtr. te bu yzden gnmz eriat yanllarnn savunduklar ey de eriattan derlenen veya dikte edilen geni kapsaml bir yasal
138
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda kod deildir - zira bu denli geni bir kapsam slam tarihinde hibir zaman var olmamtr. eriat savunan slamc siyasetilerin ve bunlar destekleyen halkn eriattan anlad ey, Tanrnn kurallarnn zemin tekil ettii bir yasal sistem kurmak, gnlk yasalarn seilmi yasama kurulu tarafndan ynetilmesi ve onaylanmasdr. Baka bir deyile, onlara gre, eriat, modern anayasa gibi fonksiyon grmesi beklenen bir sistemdir. nsanlarn haklar ve Tanrnn haklar
Dolaysyla modern slam siyasetinde, eriat ars sadece veya ncelikle kadnlarn kapanmasn zorlamak veya bedensel ceza uygulamak anlamna gelmiyor - nemli anayasal bir boyutu da ieriyor. Evet ama eriat normal yasann zerine yerletirmenin zel cazibesinin kayna nedir o zaman? Bunun cevab geleneksel slami ynetimin pek fazla deinilmemi bir zelliinde yatyor: eriatla ynetilen devlet, bin yldan fazla bir sre boyunca, bir eit hukukun stnl demekti. Hukukun stnln esas alan geleneksel slami devlet, dolaysyla, son yzylda Mslman dnyann hemen tamamnda grlen diktatrlk ve otokratik monarilerden uzakt. slami hkmet iki anlamda meruydu, hem vatandalarnn kiisel yasal haklarna sayg gsteriyordu, hem de kendileri de bu yasalara tabi olarak yayordu. Birey haklar olarak isimlendirilen bu yasal haklar (ritel balla karlk gelen Tanrnn haklarna zt olarak), temel yaam, mlkiyet ve yasal ileme tabi olma haklarn ieriyordu - tm dnyada, yzyllarca, keyfi hkmet basksndan korunma anlamna gelmiti. Tabi ki, sadece hkmdara yasaya uymasn sylemek tek bana yeterli deildi; onun da yasaya uyma ykmll bulunuyordu. Bunu salayabilmek ise kolay deildi. Bu, ancak ulemann gc paylamas ile mmkn olabildi. Hkmdar, bask kullanarak yasaya uymayan bir karar verebilirdi elbette. Fakat yasadan ulema sorumlu olduundan ve hkmdardan ona uymas beklendiinden bir hkmdarn adaletten ayrlmas, ancak Tanrnn yasasn inemenin byk bedelini demeyi gze almas ile mmkn oluyordu. Bu ise ancak kendi ynetiminin ana temellerinin altn oymak demek olurdu. Uygulamada, ulemann kanuna uyulmasn talep etme gc halifenin seimle ibana gelmesinin salad bir avantajd. Bylece hilafet deiikliinde ulemann eline byk bir koz geiyordu. Greve gelirken, yeni hkmdar - hatta len selefi tarafndan iaret edilmi de olsa- talep sahipleriyle ba etmek durumundayd. htiya duyduu ilk ey kendi gcnn meruluunun dorulanmasyd. Ulema bunu ancak, hkmdarn yasaya uymasnn karl olarak bahedebilirdi. Ynetime gelince, hkmdarlar, kanlmaz olarak istila veya saray darbesi tehdidi ile kar karya kaldlar. Halifenin ulemadan, byle durumlarda devleti savunma cihadnn dini ykmllk olduu konusunda fetva almas gerekiyordu. Ulemay kriz zamanlarnda yannda bulmak, bir hkmdar iin hayati neme sahipti. Hkmdar kanunlara tabi olmaya tahamml edemiyorsa ulema onu hemen lav etmiyordu. Bu aptalca olurdu, nk ulemann kendi ordusu yoktu ama ibanda bulunan halifenin ise vard. Bununla birlikte, onlarn sessizlii demek, meydan okuyanlarn ileri adm atmasna cesaret vermek ve onaylanmas iin bir davet olarak yorumlanrd. Ulemann, yneticiden srarla istei eriata harfiyen uymasyd, nk eriat Tanrnn emirleriydi. Aslnda bunlar, ulemann anlad ekilde Tanrnn emirleriydi. Bu yzden kendinden emin ve grev tanm dzgnce yaplm bu kesim, kararllk ve beklenebilirliliin salayclaryd. Bu durum, zellikle yneticilerin dzensizce ve kan dkerek ibana getii toplumlar asndan byk bir nem
139
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda tamaktadr. Ulema yasay kontrol altnda tutarak hkmdarn, vatandalarn zel mlkiyetini istimlak etmesini de snrlyordu. Bunun sonucu olarak ise, hkmdar, gelirlerini arttrmak iin kanuni vergilendirmeye dayanmak zorunda kald. Bu durum da hkmdarlarn halkn endielerine duyarl olmas ile sonuland. Ulema ve yasa, slam toplumunun 19.yzyla kadar olan dnemde adalet ve dzenin tesisi iin son derece nemli bir role sahipti. eriat olmasayd, ne Badatta Harun Reid ortaya kabilir, ne Mslman spanyann altn a yaanr, ne de Istanbulda Muhteem Sleymann saltanat ortaya kabilirdi.
Nesiller boyunca, geleneksel slami anayasann Batl rencileri hep ulemann hkmdar kontrol etmek iin anlaml bir zorlama mekanizmasna sahip olmadklarn dnmtr. Bir tarihinin yakn zamanda tespit ettii gibi, eriat anayasa olarak fonksiyon grse de, anayasa dayatlabilir deildi, nk ne ulema, ne de halk, hkmdarlarna kanuna tabi olmalarn dayatabilirdi. Ama dnyann hibir yerinde, hemen hibir anayasa hukukusu veya hkmet d aktr, gc kontrol altnda bulunduranlara itaati dayatmay salayamamtr. Birleik Devletlerin Yce Mahkemesinin arkasnda bir ordusu yoktur. Kl gcn arkasnda bulundurmayan kurumlar yneticileri ince yntemler kullanarak kstlamaldr. Amerikan anayasal glerin dengesinin salanmas gibi, slam devletlerinde de bu i, zorlama ile deil, kelimelerle ve fikirlerle baarlmtr. Bu yzden gnmz slamclar anayasal devletin hukukun stnlne bal olduunu sylerken hayali bir eyden bahsetmiyorlar. Semenlerinin gznde eriat, gler dengesine riayet edilen, yasal haklara sayg gsterilen bir ynetim olarak alglanyor. eriatten Despotizme Eer eriat, birok Mslman iin, hukukun stnl anlamna geldii iin bu denli poplerse, ayn ilevi gnmzde de srdrmesi mmkn mdr? Burada dikkatli olmak ve phe etmek iin yeterince sebep var. Sorun u ki, geleneksel slami anayasa, yasaya kar sorumlu bir hkmdar ve yasay yorumlayp idare eden ulema snf arasndaki g dengesine dayanyordu. Gnmz slam devletlerinin hkmetleri ise bu zelliklerden yoksundur. Devlet bakanlar, kendilerini kanunun zerinde grrler, kendilerini onunla bal hissetmezler. stelik bir zamanlar etkisi ok gl olan ulema da eski konumlarn oktan yitirmilerdir. Ancak aile yasas mahkemelerinde hakim grevinde kstl bir etkileri vardr. Ulemann gcn srdrd iki istisna var, fakat bu iki durumda da geleneksel rolden bir sapma gzleniyor: lki ran. Kendisi de bir din alimi olan Ayetullah Humeyni, lke ynetiminde de sz sahibi olduunu dnd ve 1979 devrimi sonras ruhani lider oldu. Byle bir dzenleme slam dnya tarihinde tektir. Bu dzenlemede ulemann dengeleyici bir gc yoktur ve bu yzden, otoritesi zerinde kontrol bulunmayan herhangi bir sekler yneticinin ynettii bir devlet kadar adaletsizdir. Dier rnek ise Suudi Arabistandr. Burada alimler bir derece gc elinde tutmaktadr. Yalnz bunun olumsuz sonucu udur ki reform iin uraan her hkmet giriimi bu ekilde sekteye uramaktadr. Ulema; devletin vatandalarna kar sorumlu olduunu hatrlatacak hibir ey yapmamaktadr. Petrol zengini lke, varln srdrmek iin vatandalarndan vergi almaya ihtiya duymad iin, onlarn isteklerine karlk vermek iin de pek bir sebep duymamaktadr.
Fikir Platformu
140
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda Ulemann, kanunun koruyucular olan kutsal ilevlerini yitirmeleri olduka kark bir hikayedir. Bir deyim iinde zetlemek gerekirse ksmen yaplan reformlar, bazen hi reform yaplmamasndan daha ktdr denebilir. 19uncu yzyln banda, Osmanl imparatorluu askeri yenilgilere i reform hareketiyle karlk verdi. En nemli reform eriat sistemli bir ekle sormak giriimiydi. Bu Batllama prosesi, slami yasa geleneine yabancyd. eriat, bir doktrinler ve prensipler gvdesi olmaktan, ulemann ilmine baml olmaktan kurtarp, yazl metinden baklabilen kurallar btn ekline dntrmenin yolunu bulma abasyd. Kanun yazl metin haline getirildiinden ulema otorite kayna olmaktan kacakt. Kurallarn yazl metin haline getirilmesi, ulemadan sz sahibi olma hakkn alp bu gc devlete devredecekti. Ulemay teskin etmek iin, hkmet eriat mahkemelerinin ilevini srdrmesine izin verdi ama aile yasas konularnda hareketlerini kstlad. Bu strateji ngiliz smrge yaklamndaki, dini
mahkemelerin kiisel konularla ilgili kararlar alnmasna izin verilmesi ile paralellik arzediyordu. Gnmzde, Kenya ve Pakistan gibi lkelerde, eriat mahkemeleri tarihi misyonuna paralel olarak hala aile yasasna bakmaktadr. Kodifikasyon, ulema snfnn lm ferman demekti, ama tek bana g dengesini ortadan kaldrmaya yetmedi. 1876da yrrle giren Osmanl anayasas, biri seilmi, dieri ise sultan tarafndan atanm olarak iki yasa yapc gvdeden oluan bir yasama kurulu oluturdu. Bu, Mslman dnyadaki ilk demokratik kurumdu; kendi bana kurulmu olsayd, insanlarn nihai yasal otorite kaynan temsil ettii bir nosyon ile poplerleebilirdi. Bylece yasama kurulu, hkmdara kar kurumsal bir denge unsuru olarak ulema snfnn yerini doldurabilirdi. Ama byle olmad. Yasann yrrle girmesinden bir yl gememiti ki, Sultan 2.Abdulhamid yrrl durdurdu - ve nlem olarak, anayasay bir sonraki yl askya ald. Ama ulemaya eski poziyonlarn da geri vermedi. Yani ortada ne ulema, ne de onun yerine ikame edilebilecek bir yasama kurulu kalmt. Sultan kendini mutlaa yakn bir yetki pozisyonunda bulmutu. Bu dzenleme, Osmanl imparatorluu ktkten sonra Mslman dnyada hkmet ynetim ekli halini ald. Yasa, hkmdar zerinde deil, onun bir oyunca konumunda kald. Bunun sonucu da, pek tabi diktatrlk ve dier otoriter ynetimler oldu- ta ki hkmetler, eriat geri getirmek isteyen slamclarla kar akrya gelinceye kadar. Demokratik eriat m? Gnmz slamclarnn ulemay, devlete kar denge konumuna getirmek konusunda bir istek duyduklar sylenemez. slamc hareket, ayn dier modern ideolojiler gibi, mevcut devleti eline geirip toplumu modern devletin yntemleriyle dntrmeyi istiyor. eriat getirmekteki vizyonu, bu sebeple modern ynetimin iki ortak zelliiyle uyuuyor: Yasama kurulu ve anayasa ile. Ana Snni slamc pozisyon, rnein Msrdaki Mslman Kardeler seilmi platformu veya Fastaki Adalet ve Kalknma partisi, seilmi yasama kurulunun slami yasann ruhuna uygun olarak kanunlar oluturup geirmesini savunuyor. slami yasann ak ynlendirme salamad durumlarda demokratik olarak seilmi yasama kurulunun kendi takdir yetkisini kullanarak slami deerlere uygun kanunlar karmas bekleniyor.
Fikir Platformu
141
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda Bunun sonucu, slami yasann altndaki teorik yapdaki byk deiimdir: eriat, seilmi yasama kuruluna verilen nemle demokratiklemitir. Irak Anayasas eriatn, yasann kayna olduunu syler, rnein, ama prensipte onun ruhunu yanstan yasalar geiren Ulusal Meclistir. slamclar, meclisin yanlmas durumunda, slami yasa ve deerlere uygunluu hukuki gzden geirme ile garanti altna almak gerektiini savunurlar. Bunu tutarszlk cmlesi olarak adlandryorlar. Yarg, slama aykr yasalar yrrlkten kaldrabilmektedir. slam ve demokrasiyi uyuturmaya alan birok konu, son dnemlerde hazrlanan anayasalarda yerini almtr. rnein 2004 Afgan Anayasas ve 2005 Irak anayasasnda olduu gibi. (Irakl kanun yapclara benim de acizane tavsiyelerim olmutu.) slami hukuki inceleme, devletin en yksek hukuki organn slami yasaya uygunluun garantrl konumuna getirmitir. Yksek mahkeme bylece bu gc slami yasann muhafazakar vizyonunu bastrmak iin kullanabilir, Afganistanda veya daha lml versiyonu Pakistanda olduu gibi.
slami hukuki inceleme, mahkemeyi bir zamanlar ulemann iinde bulunduu konuma benzer bir pozisyona getiriyor. Ulema gibi, inceleme mahkemesinin hakimleri de, kendi incelemelerini slami yasann yorumu olarak sunuyorlar. Ama tabi ki slami hukuki inceleme ile uraan hakimler din alimi deiller, ya normal hakimler (Irakta olduu gibi) veya hakimler ile ulemann karm (Afganistanda olduu gibi). Geleneksel dzenlemeye aykr olarak, hakimin otoritesi dorudan eriattan gelmiyor ama onlara hukuki inceleme gc veren yazl bir anayasadan geliyor. eriatn modern dnyada yeniden vcut bulmas, hukuun stnlnn ne alnmas asndan nostaljik ama bu sonucu elde etmek iin kullanlan metdolar asndan, ayrca ileri grl. slamclarn genellikle kabul etmedii ise, bu kurumlarn kendi balarna hukukun stnln salayamaz olmalar. Yrtc otorite de yasal ve anayasal hkmlere uyum konusunda ballk gelitirmeli. Bunu salamak ise eriate atfedilecek scak duygusal bir bala olacak i deil; elle tutulabilir gerek dnya drtlerine dayanmal. Yrtc otoritenin, kendi gcn nasl olup da hukukun stnlne teslim ettii konusu bir srdr. Devrim, on yllardr slam devletlerinde kt bir gemie sahip. randa ahln ortadan kalkmasyla sonulanan devrim, daha otoriter bir st-ar anayasal yap oluturdu. Irakta da ortaya kan benzer devrimci ryalar - liberal sekler devlet, slami demokrasi hayalleri de- imdilik meyve vermekten ok uzak grnyor. Yava deiim bu yzden giderek kt seenekler iinde en iyisi olarak ortaya kyor. Bu yzden gnmz politik slamclarnn birou - Fasta, rdnde, Msr ve hatta Irakta - yava deiimden yanalar. Bunlarn amac, mevcut politik kurumlar slami deerler ve baz slami yasalarla besleyip adapte etmekten ibaret. Tabi ki, bu eit partiler genelde ABDye dman, en azndan ilerine burnumuzu soktuumuz yerlerde. (Irak ak bir istisna - oradaki birok ii slamc yakn mttefikimiz.) Ama bu ayr bir konu, hukukun stnln savunmak iin bir g olup olamayacaklar ise ayr. slamc partilerin seim baarlarnda, hkmetlere Kuran yasasna uymalar konusunda bask oluturmalar rol oynuyor olabilir. Bu durum, hukuk adamlarnn kendilerini, devletin deil, yasann koruyucusu konumunda grmeleri ile sonulanabilir.
Fikir Platformu
142
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda Bu eit bir ey Trkiyede gerekleiyor olabilir. slam dnyasndaki benzerlerinden ok daha liberal olan bu slamclar, eriatn getirilmesini de savunmuyorlar (bu poziyon onlar, askeriye tarafndan kapatlma durumuna getirdi). Ana odaklar hukukun stnlnn salanmas ve baskn devletmerkezli seklerizme kar temel haklarn geniletilmesi. Mahkemeler, bu vizyona ayak uydurmak konusunda kendilerini giderek daha ok zorunlu hissediyor. eriat bu hukuki rol tekrar dnmek iin gerekli kaynaklar salayabilir mi? znde, eriat, kanunun her insana, byk veya kk, yneten veya ynetilen, eit olarak uygulanlmasn amalar. Kimse onun zerinde deildir, ve herkes her durumda onunla bamldr. Fakat eriatn tarihi gsteriyor ki hukukun stnl ideali boluk iinde gerekletirilemez. Bunu gerekletirmek iin devlet, etkili kurumlara ihtiya duyar. Bunlarn da sistem iindeki aktrler tarafndan tannmas ile desteklenmesi gerekir.
slamclarn, hukukun stnln salamak konusundaki bu gayretlerinin baar ihtimali bu yzden yksek deil. Ynetici egemenliini dengeleyecek kapasitede yeni kurumlar oluturmaktan daha zor bir ey yok nk. randa, slamclar inanrllklarn yitirdiler, ve benzer bir ey Irakta da gerekleiyor. Tm riskleri ve tehlikeleriyle, slamclarn geleneksel hukukun stnl dncesini yenileme amalar, modern kurumlarla ayn seviyeye gelmeleri abalar ise yrekli ve saygn abalar ve Mslman dnyann ou iin adil ve hukuka saygl devletler oluturmak iin bir yol tekil edebilir.
Fikir Platformu
143
Malezya m Demitiniz? (Mustafa Akyol) KUALA LUMPUR - Hatrlarsanz bundan yakn zaman nce memleketimizde bu k Malezya olabiliriz furyas esmiti. Bu gneydou Asya lkesinin haritadaki yerini gsterebilecekleri bile pheli olan bir dizi gazeteci, bir anda bu yeni paranoyann tellallna soyundu. Bir ka ay sonra da her ey unutuldu gitti. (Ne ilgintir ki o zaman Trkiyeye Malezya modeli geliyor diye manetler atanlar, imdi de Ergenekon davas vesilesiyle renip lgatlarna kattklar korku cumhuriyeti kavramna sarlm durumdalar. Bu lkede kimlerin korku cumhuriyeti kurup bugne kadar ynettiini sanki bilmiyormu gibi) Neyse, mehur Malezyaya Malaysian Think Tank adl dnce kuruluunun daveti zerine ben de geldim. Bakent Kuala Lumpur ve ikinci ehir Penangda ayr konferansta slamn Trkiye tecrbesini anlattm. Malezyallarn Trkiye iin model olarak adlarnn getiinden haberleri bile yok. Ama onlar Trkiye modelini, zellikle de AK Partinin hikayesini enteresan buluyor ve daha iyi anlamak istiyorlar. Fakat gerekte her iki lkenin de birbirine model olacak hali yok. nk birbirinden tmyle farkl tarihe, kltre ve sosyal yaplara sahipler. Malezya yepyeni bir devlet. Bamszln ngiltereden 1957 ylnda kazanm. Dahas, on eyaletten oluan bir federasyon. Bunlarn dokuz tanesinde birer sultan var. Sultanlar srayla ve geici sre
Fikir Platformu
144
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda merkezi ynetimin tahtna oturuyor. Anayasa, Meclis ve Babakan da var; ksacas lke bir meruti monari.
Malezyann Trkiyeye hi benzemeyen bir baka yn, demografik yaps. lkeye adlarn veren hakim millet Malaylar, nfusun yzde 51ini oluturuyor. En byk aznlk yzde 24 ile inliler. Onlar yzde 7 ile Hindular izliyor. lkede eriat ynetimi olduunu duyup duruyoruz, deil mi?.. Bu i biraz kark. Kuala Lumpurda gezince karnza srsyle bar, ikili restoran ve gece kulb kyor. Bu konuda kat olan tek bir blge var: lkenin en muhafazakar eyaleti olan Kelantan. Dier yerlerde ise aslnda eriat mahkemeleri var, fakat bunlar sadece Mslmanlarn aile hukukuyla (evlenme-boanma ileriyle) ilgileniyor. Geri kalan tm hukuk, laik mahkemelerin elinde. lkedeki eriat ynetiminin en tatsz uygulamas, Mslmanlara din deitirmeyi yasaklamas. Bir Malay, ben Mslmanl braktm, baka dine geiyorum derse, bu byk sorun oluyor. nk Anayasa her Malayn Mslman olduunu hkme balam durumda. Dolaysyla din deitirmek, Anayasay inemek saylyor! Peki sizce bu otoriter uygulamann kkeninde din mi var, siyaset mi? kincisi. Burada konutuum Malay entelekteller, slamn devlet eliyle dayatlmasnn aslnda Malay ulusal kimliini koruma hedefinden kaynakland kansnda. Zaten slam hukukundaki dinden kma yasa da aslnda siyasi bir kavram olan devlete isyan yasann yanl yorumlanmasyla ortaya kmtr. Yani dini gibi gzken otoriterliin kkeni znde siyasidir. Malezyadakinin siyasi kkenli olduu ise ayan-beyan ortada. Bu ise hi yabanc bir anlay deil: Trkiyede misyoner paranoyasn krkleyenler arasnda, slamla aslnda pek ilgileri olmayan laik ulusalclar nde gitmiyor mu? Malezyaya benzeyen bir ynmz varsa, ite siyasi sisteme ve kltre derinlemesine ilemi olan bu kimlik mhendislii. Bunun karsnda her iki lkenin de ihtiyac ayn: Daha demokratik, daha zgrlk bir siyasal yap
Fikir Platformu
145
Qua Vadis mmet? (Cemile Bayraktar) Sahip olduklarmza dair Tercihlerimiz ou kez bize kim olduumuz sorusunun cevabn verir.Tercihlerimizin verdii cevaplarn doruluu ancak ve ancak onlara sahip olabilme lmzle mmkndr.Sahip olmak,istemenin sonucudur.stemek ardndan sahip olmak,bu iki eylem,sahip olmann sonunda noktalanmaz,bir nc istei dourur;sahip olduunu kaybetme korkusu.Pekala; 1.)stemek 2.)Sahip olmak 3.)Sahip olduunu kaybetme korkusu olarak klandrabiliriz. Balmz mslmanlar,konumuz din (slam) olduu iin,bu klandrmay;Dinin mensubu olmak(istemek),Din ierisinde var olmak,dindar olarak kendini tanmlama(sahip olmak),Kendi varl ile btnletirdii dinin zarar grmesinden ve kendi kimlii olan dindarln zarar grmesinden korkmak(kaybetme korkusu) olarak rnekleyebiliriz. ou kez istemek ve sahip olmann masumiyetini,kaybetme korkusu ile zalimletirebilir insan.Ve bunu yaparken ou kez kendi verdii zararn dardan gelecek zararlardan byk olabileceini dnemez.Karlatmz zorluklar(kaybetme korkusu) biz de histeri nbetine yol aaca iin var olan potansiyelimizi de bu etki ile gremeyebiliriz.
146
Fikir Platformu
Gnmz mslmanlarna baktmzda,bu handikaplara rastlamamak neredeyse mmkn deil.Sadece gnmz deil, miladi 610 vahyin nzul ile balayp miladi 632 vahyin son bulmas ile biten srecin hemen ardndan balayan bu sancl dnem bugnlere gelene kadar kah zarar grerek kah kendine zarar vererek hemen hemen 1400 yl gibi uzun bir srece yaylmtr. Rasulullah dnemi mslmanlar,cevap bulma konusunda Rasulullaha danma,buna ek olarak yaananlar konu alan vahiyden yardm alma gibi kolaylklara sahiptiler.Ayrca fetihlerin,yaylmacln,teki ile karlamann,zaman ierisinde deien-gelien olaylarn da muhatab olmadklar iin gnmz mslmanlarndan ok daha anslydlar. Gnmz mslmanlarnn sorunlarna younlarken,d etkilerin etkisinde sahip olduunu kaybetme ya da ona zarar verme yaplan hatalarn banda gelmektedir.Bu nedenle var olma abas iinde yaplacak ilk eylem sahip olduklarnn farknda olmaktr.Bunun hemen akabinde gemie bakp deneyimlerden salam bacak edinmek de mslman iin yaplacaklar iler listesinin banda gelmektedir.Bu nedenle sorunlarn tespitine ve gemiine ait meseleler iin slam dncesinin temel bal;Selefiye,Kelamiye,Sufiye bunlarn yan sra gnmze damgasn vuran lml slam gibi konu balklarn irdelemek gerekir. Aklamakta fayda var;bu alma mslmanlar ile mslman olmayanlar arasnda ya da dou-bat arasnda baar-baarszlk gibi konulara deinecek ama temel almayacak zira tema Mslmanlarn sahip olduklar,sahip olduklarnn farknda olup olmadklar,deien ve gelien dnya ya cevap retme abas ierisinde kendilerini var etme abas bu aba ile birlikte yitirdikleri zetle sorunlarn zm iin durum tespiti. Konu balklarmzdan ilkine gemeden nce,ksaca deinelimslam dinini seen her bireyin dini ierisinde ayn potansiyeli gsteremeyeceini,bunun bir eksiklik deil ftrattan kaynaklanan bir farkllk olduunu her eyi bir sebep zere yaratan Allahn her sorumlu bireye de farkl grevler yklediini belirtelim.rneklemek gerekirse;Rasulullah dnemi mslmanlar ierisinde Ashab suffay oluturan sahabenin,bir ksmnn gnlk ilerde alp kazan elde etmesi,bir ksmnn tebli ve irad ile grevlendirilmesi,bir ksmnn ise ibadete devam etmek sureti ile manevi destek salamas.Demek ki mslman dnyasn oluturan her bireyden ayn potansiyeli beklemek hata olur,her birey kendisi iin oluturulmu boluu doldurmak iin grevlendirilmitir. SELEFYE slam dncesinin yapsn oluturan ekollerden biri de Selefiyedir.Kelime anlam olarak Arap dilinde nceki anlamna gelir.Selefiye mezheb olarak ise sahabe,tabiun ve tebe-i tabiin izinden gidenler,onlarn inan ve dncelerini takip edip asla ve asla onlar amayanlarn oluturduu ekoldr.Belirtmekte fayda var,burada geni bir Selefiye incelemesi yapmayacaz sadece slam dncesinin ana balklarndan biri olarak ele alp,ksaca deineceiz. Selefiler,Kuran ve hadis ile birlikte sadece ilk nesli(sahabe,tabiun,tebaut-tabiin) sz ve davranlarn kutsal saym,bunlarn tmne nakil,nas,haber demilerdir.Nakil ve nass dokunulmaz kabul ederler.Kurann tefsir edilmesine tmden kar olmasalar dahi onlara gre dokunulmaz olan nass ve nakil ayrca nesil ile birlikte din tamamlanmtr.Bu tamamlanan din ayn zamanda ilimdir.Bu saylanlarn dndakiler ilim deildir.Dinin tamamlanm olmasna,tefsir ilmine de uzak
147
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda durmalarna kant olarak; Bugn dininizi tamamladm(Maide/3) ayetini gstermilerdir. Selefi alimlerden bn Kayymn Mmine gerekli olan ey ilim ve imandr.lim ve imandan kast ise Hz. Muhammedin tebli ettii,sahabenin rendii ve tabiunun da anlad ve benimsediidir. szleri ilim tanmlamas asndan dndrcdr. Selefin yolu ou kez akl ile birlemez nass,nakil,rivayetlere o kadar kutsiyet katar ki sadece onunla hareket eder,sadece onu referans olarak alrlar.Rey ve kyas asla kullanmadklar yntemlerdir,hatta Ahmed b. Hanbel Zayf hadis kiilerin rey ve kyaslarndan daha muteberdir szleri ile durumu zetler. Bu noktalarda Selefin iki zellii ortaya kmaktadr.Tevil ve bidat red.Tevil(yorum) onlar iin nass,nakil ve rivayetin mahiyetini deitirmektir.Bidat ise ana kaynaklarn(sahabe,tabiun,tebauttabiin) yapmadklar uygulamalar olduu iin yine kar kmlardr.Rasulullah dnemin de uygulanmad halde sonradan gelien ve dinin mahiyetinden ayrlmayan bidat- hasene dahi red edilmitir.Selefiye,hadisi ele alrken zahiri manay ve lafzi manay semi bu nedenle her trl yeniliin,din d olmad halde karsnda durmutur. slam dnce yaps ierisinde sahip olduunu kaybetme korkusu ile bu denli ketumlaan baka bir oluum yoktur.Bu iyi niyet,dinin varln korumak asndan etkili olduu kadar dinin olumsuz ynde eletirilmesi adna da olduka etkili olmutur.Bu dnemler de gelien Kelamiye ve Sufiye bu ekol tarafndan olduka eletirilmitir.En u rnekler bir birlerini zndk,kafir ilan etmeye kadar gitmitir.Hatta Kelamclar eletirmek adna,felsefe ve mantk gibi okumalar yapmann helal ve mbah olmadn savunmulardr.Sufileri,zhd namna dnyay terk etme,ilim(nakil,nass,rivayet) tahsilini terk etme,nefsi arndrma yollarn ar bularak semeleri nedeniyle eriat d ilan etmileridir. Grld zere Selefiye,dini ana kaynaklarndan devam ettirme,onu koruma noktasnda tercih ettikleri slubun olumlu ynlerinden hem faydalanm,hem de faydalanmasn salamtr.Buna mukabil daha dar almadan kendi ilerinde mensubu olduklar dinin savunuculuu adna bir birlerine dmek asndan olduka zarar verici olmulardr.Bu Selefiye iin eletiri deil,tespittir.Bunun yan sra salt Selefi kalmayan Kelamiye,Sufiyeden esinlenen Selefilerde olmutur. Bata drt mezhep kurucular ve Ktb-i Sitte mellifleri olmak zere en mmtaz temsilcileri unlardr: bn Kuteybe,Tahavi,Herevi,bn Cevzi,bn Kudame,bn Teymiye,bn Kayym,Ali Kari.Ayrca son dnem ada Selefiye Hareketi ekol kurucular :Cemalettin Afgani,M.Abduh,Muhammed kbal,Mehmet Akif,Mevdudi,Seyyid Kutub gibi isimlerdir.ada Selefiye Hareketi ekol savuncular zaman ierisinde kazandklar tecrbeler sayesinde ilk dnem ekolcleri kadar sert olmamladr.Nitekim tefsire souk bakan savunucular olduu halde Seyyid Kutub etkili bir tefsir yazmtr. KELAMYE Akla birinci derecede nem veren ekoldr.Kelam ilmi slam frkalar iinde akla en byk deeri verdii iin aklc(rasyonalist)bir yapya sahiptir.Mutezile kaynandan beslenir lakin Mutezile kadar u grleri olmamtr.Temelleri, Vasl b. Ata tarafndan atlan ekol sonraki dnemlerde Eari ve Maturidi tarafndan Ehl-i Snnet bnyesine ithal edilmitir. Aklc olan bu ekol de bahsi geen akl,hissi ve madde aleminin tesinde bulunan hususlar inceleyen
148
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda nazari ve speklatif bir akldr.
Kaynak olarak akl alan ekoln Akl olmayann dini de yoktur,Allah kendisi iin akldan daha deerli varlk yaratmamtr zayf hadisleri gibi dayanak noktalar vardr. Genel prensipleri; a.)Aklla nakil atrsa akl evvel,nakil onunla mnevveldir. b.)eirat akla aykr olmaz. c.)Aklen caiz olan ey naklen de caizdir. d.)Dinin temelini oluturan ey akldr. Kelam,Selefiye gibi sadece nasslar ele alarak yaklamam,nass ve nakile akl da olduka etkili bir ekilde ilemitir.Naaslarda geen her hangi bir hkm bilmek onun mot a mot kabul edilmesini gerektirmez o hkmn akln szgeinden de gemesi gerekir grn savunmulardr. Kelamiye, nass ve nakilde harfe dahi dokunmadan lafzi manalar ile ilerleyen kalpla,bu kalplktan oluan hurafeler ve yanllklara kar bir duru olarak akl birinci plana almas dinin arndrlmas asndan olumlu ynde etkili olmu olsa dahi aklcln getirdii fitneden olumsuz ynde nasiplenmesi gibi olumsuz etkileri dourmutur. Kelamn kendi iindeki zararl gelimelere dur demek kadar dardan gelen etkilere de cevap bulma asndan olumlu etkileri olmutur.Selefin ak kap olarak brakt darya kar savunma yapma noktasnda uzak durulan ilim ve felsefe alanlarn bu ekol,elinden geldiince kapatmaya alm,ksmen baarl olmutur.Gelien ve deien dnya ile birlikte ortaya kan yeni akmllar;Pozitivizm,Materyalizm,Seklerizm,Nihlizm,Septizim gibi slama aykr akmlar karlamak yine bu ekoln vazifesi olmutur. F.Razi,Seyfuddin Amidi,Ebu Hanife(fkhen),Gazali(sonradan Sufiyeye yaklamtr),bn Tumart,ehristani,Kad Beydavi,Tusi gibi ahsiyetler bu ekoln isimleridir. SUFYE Sufiye(Tasavvuf),slam dininde ki manevi ve ahlaki deerleri birinci plana almtr.Zhd ve takva hayatn benimseyen,kendi ierisinde deien zamanla birlikte deiikler gsteren bu ekoln ilk isimleri Slemi,Kueyri,brahim Edhemdir. Tasavvuf,nass ve nakili kaynak alr ama ondan nce kef ve ilhama nem verir.Dorudan vastasz elde edilen bilgiye yani kef ve ilhama dayanr.Tasavvufi bilgilerin bir dier zellii ise srri ve batni olmasdr.Tassavufulara, mistik denilmesinin bir sebebi de budur. Kef ve ilhama birinci derecede nem veren Tasavvufularn dinin bireyi nefis ve ktlkten arndrma,Allaha korku yerine ak ile yaklama gibi olumlu etkileri olsa dahi slamn pratiini pasivize etme insan melekletirmeye alrken ftratyla oynama gibi olumsuz etkileri de olmutur. Tasavvufular ierisinde Hz.Peygamberin slam ahlakndan sapmayan sufiler olduu gibi ok u noktalara varm olarak;Veliler bilgilerini,Peygambere vahiy getiren melein ald kaynaktan
149
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda almlardr.(bn Arabi),Bana kalbim Rabbimden haber verdi ki gibi cmleler kurmulardr.
Sufiye de Selefiye gibi ilime nem vermez.Hatta baz sufilerin namaz surelerini dahi bilmedikleri,kitaplarn gmdkleri rivayet edilir.Buna mukabil slam ahlaknn yaygnlatrlmas asndan ne Kelamiye ne de Selefiye,bu ekol kadar baarl olamamtr. bn Arabi,Mevlana,Yunus Emre,Gazali(son dnem),Abdlkadir Geylani gibi ahsiyetler bu ekoln nde gelen isimleridir. Sonu olarak slam dinine talip olma,sahip olma,kaybetmekten korkma gdmleri ile yol alan ve kendisini mslman olarak tanmlayan her birey,muhatab olduu kendisi,kendisi gibi dnenler ve kendisi gibi dn(me)yenler arasnda yrtt bu yolculuu elbette ki en iyi niyetler ile sonlandrma hevesindedir.Lakin,bu iyi niyetlere gelien ve deien dnem ile birlikte iyi niyetin amelini bozan akideler de eklenmitir.Bu konuda tek fail ilan etmek olduka byk bir hakszlk olur.Bu failli(birey,bireyin iinde bulunduu topluluk,bireyin dnda kalan topluluk) konu belki de eit oranda zarar ve kar salayarak yani varlndaki gcyle hemen hemen ayn etki ile bu gnlere gelmitir. imdiler de Gnmz mslmanlarna baktmzda(asla ve asla snflandrmak,tekiletirmek,etiketlemek,yaftalamak amal deil de durum tespitine ynelik almamzda;Kim nedir?Ne yapar? sorularna cevap verip,doru tanmlamalarda bulunmak adna); a.)Mslman olan fakat sosyal hayatna slam pratiini dahil etmeyen,bir nevi pasivize zellii asndan bu gnlerde moda olan Sufiye ekolnn sadece ksmi ynlerinden beslenen,etliye stlye dokunmayan,konformist bir yaam tercih edenler,zorlama durumlarnda Kelamiyenin aklcn yine ksmen tercih edenler.Yine gelenekten kaynaklanan bir gd ile Sufiyenin lafzi yaklamndan ksmen faydalananlar.Dnya ve sosyal yaam birinci plana alarak dini onun zerine bina etmeye alanlar. b.)Mslman olan,bu tercih ierisinde salt olarak Selefe bal kalan,akl ikinci plana iten,gnmz tehlikeli tanm lml slam eletirilerini hakl karan,dini sahip olduklarn kaybetme korkusu ile zarara uratan,kendisini yenileyemedii iin dini an dna farknda olmadan itenler. c.)Mslman olan,sahip olduunun farknda olan(?) kendine gre teki olana cevap retme abas ierisinde ana kaynaktan uzaklaarak faknda olmadan heteredoks bir din anlay gelitiren,Kelamn aklclndan olmas gerekenden fazla beslenen,dini bilgilere ksmen sahip olup dnyevi bilgilere tmden sahip olma abas ierisinde,Mevlanann pergel metarofundan gerekli retiyi almam,salam bacan dinin temel ritellerine dayatmad halde,sahip ol(ma)d halde kendini sahip ilan ederek ederek bir de stne savunma abas iine girenler. klar oaltmak elbette ki mmkn,lakin balkta ok yaymadan tespitlerde bulunmak daha toparlayc. lk gurupta(a kk) bahsettiimiz tercihleri ok fazla ele almayacaz,onlar slam d olarak kabul ettiimiz iin deil.O tercihi yapanlar yaam ierisinde mslman bireylerin ektii sanclara
150
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda muhatab,ortak olmad iin ve kendileri sisteme uygun rahat zmler getirebildii iin.Hemen belirtmekte fayda var,dnem ile poplerite kazanan ve artk tehlikeli olmaya kadar giden,insanlar
konuturmayacak boyutlara ulaan tekiletirme yaktrmasndan burada nasiplenmek istemiyoruz.Niyet tekiletirmek deil durum tespiti.Zaten sk sk her paragrafta deinilen niyet erhi,yaptn srekli olarak aklama abas tekiletirmenin yapldna dair eletiriler almamak ve zehirlenmek adna yaplan bu aba tekiletiriyorsun ithamlarnn ne denli tehlikeli olmaya baladnn kant. kinci gurupta(b kk) bahsettimiz tercihler ise gnmz mslmanlar ierisinde kendi ilerindeki blnmenin sebebi ve kendileri dndaki guruplar(farkl dini guruplar,idelojik guruplar) tarafndan yneltilen eletirilerin hakllk kazanmasna sebep olan gurup.Bu gurup tercihler tekiletirme iini sadece dars iin deil kendi ilerindekiler iin de baarabilenlerin oluturduu guruplardr.tekiletiriyorusun,yaftasna en layk olan gurup olarak ele alacamz gurubun,temele sahip olmadaki,sahip olduunu korumaya almasndaki kulland lafzi olandan kurtulamama handikap hem mslmanlara hem de slam dinine en byk zarar vermektedir. Ilml slam eletirilerine bu gurubun farknda olmadan olduka etkisi olmutur.Zira dini genel ahlak ve kurallar ierisinde deil de ksmi olarak ele alan,bu ekli ile tebli yer yer tehir yapan bu gurup mensuplar slamn genel duruundan bihaber olduu iin kendi despot durularn dine yamamlardr.Sonu olarak kendileri geri ekilince ortada Zalim bir Allah imaj kalmtr.Din adna davet edici Peygamberin sahih snnetinden ziyade sert fkh alimlerinden beslenen,uydurma rivayetlere dayanan,cahiliyenin alasn yaayan yine bu guruptur.rada ihtiyac olduu halde,irad yapan bu gurup olduka ironiktir.Genel Kuran ve Peygamber ahlakndan yoksun dini koruma siyasetini dinin kendi dili hatta hatta dinin bir nass olarak kabul eden bu gurup dine dardan gelen zararlardan daha fazla zarar vermektedir.zellikle bu gurup ierisinde,bir yntem olarak gelien Cemaat,Tarikat yaplanmalar eksik bilgi ve dejenerasyon neticesinde Cemaatiilik,Tarikatlk halini alm,kan kaybetmeye devam etmitir. Son gurupta (c kk) ele alacamz mslmanlar birinci gurup kadar etkisiz,ikinci gurup kadar zarar verici olmasa dahi hallerini deitirmedii,farknda olmad zaman ilk iki guruptan daha vehim neticelere ulaabilir. Dnyevi bilgiye sahip olma abasna talipli olmada birinci sraya yerleeyen bunun yan sra bu tercihin bir sahip olduunu koruma siyaseti olduuna inana bu gurup,gtt siyasetin olumlu taraflarndan faydalanr ve faydalandrr.Dialog asndan,kendini ifade etme asndan,ikinci gurubun zararn minimuma ekmek asndan baarl olduunu kabul etmek lazmdr.Ancak bu gurubunda faydadan zarara gitmesi dur noktasn bilmemesiyle mmkn olabilir.Yani ikinci gurubun tehisinde deindiimiz dnyevi ve dini bilginin eksikliine ramen bu gurup dnveyi bilgiye sahip dini bilgiden olduka uzaklamtr.Bu noktada uzaklama seviyesine dur diyemez ise ikinci guruptan ok daha zararl olabilir. Muhatab olduu dnyevi bilgilere fazlaca sahip buna mukabil dini bilgiden uzak kalm bu gurubun dnyevi bilgi ierisinde eriyip gitmesi,en yakn grnen zarar olarak ne karmaktadr.Mevlanann pergel meteforu retisi bu gurup iin en toparlayc etkiye sahiptir.Salam bacanz din zerinde,gezebilir bacanz dnya zerinde ise sorun yok ama iki bacak da hareket halinde ise ite o zaman durum vahimdir.
151
Dnsenize Nevton fiziine,Quantum fiziine bilgi dzeyinde sahip,bunlar ile dine vurgu yapan mslman bireyler Kuran ve Snnet asndan bir o kadar eksik bilgiye sahipler.Felsefenin ve felsefecilerin(slam Felsefecileri de dahil) etkisinde evlerinin yolunu aracak kadar kendini kaybeden
mslman bireyin Kuran tanmlarna ksmen dahi sahip olmamas ya da Kuran Rasulullahn yaantsndan deil de her hangi bir felsefecinin yaklamndan kartmaya almak ne kadar doru?Adet olduu zre yine aklayalm,dnyevi bilgiden yoksun mslman bireyler zaten arzu ettiimiz bireyler deil ama dnyevi bilgi ierisinde eriyip dini bilgiden uzaklaan bireyler de en az onlar kadar arzu etmediimiz bireyler. Mistik olan efsunlu bulan,felsefik olan cazibeli bulan bu tarz yaklamlarn etkisi altnda dini koruyacam abas ierisinde dnyevi baarnn peinde komak,slam olmu birey iin ne kadar gerekli?Bu biraz da kendini kaybedi deil mi? Bu bahsettimiz gurubun her daim moderniteye kar ayaktayz sloganlar yrd yolda kaybettikleri ile susmuyor mu?Baar nedir? sorusuna verilecek olan cevap,zgrlk nedir?sorusuna verilecek cevap dini cevaplardan kp dnyevi ve maddesel cevaplara dnm ise ipin ucu oralarda bir yerlerde kamyor mu? ou kez zgrlk gibi snrlarn belirlemenin mmkn olmad bir at model de var olmak yerine slam vurgusunda bulunarak slamn temel ritellerinden hogr yaklamn at model alarak,ana kaynaa bal,ortodoks bir yaplanma ierisinden cevap retmek ya da zmszl ortadan kaldrmak mmkn deil mi? Neden zgrlk deil de hogr? Mslman kendini yitirmeye kelimelerin bys ile balyor da ondan.Her oluumun bir dili bu dile bal kelimeleri vardr.Dnyevi,modern,postmodern sistemlere aina ola ola onlarn dillerini benimseyen birey zaman ierisinde kendi dilini kaybeder.Kulland dil ona sahip olmaya balar.zm hep o dilden aramaya balar.Tm bunlarn stne kendi dilinin yetersizliinden(yetersiz olduu iin deil yle belletildii iin) kaynaklanan bir kompleks, sahip olduunu koruma abasnn yok olmas,sahip ol(ma)dna benzeme hareketini dourmuyor mu?zgrle bu denli dknlk,bireylerin normal olmadn gstermiyor mu?Mslmann zgrlk kelimesine ykledii anlam ile genel kalplarn kabul ettii zgrlk ayn eyler mi?Ayn deiller ise Neden hogr deil de zgrlk? teki dnyann kelimesi,baar hem elde edilme ekilleri asndan hem de anlam asndan mslman bireyi dili,dilin kelimelerinin etkisi ve anlam noktasnda kendine ekmiyor mu?Klie olarak mslman bireylerin diline yerlemi Mslman Dou dnyas neden baarsz?Bu soruyu ilk soran biz deiliz.Yukarda Selefiye ekol ierisinde saydmz isimlerden M.Abduh ve ekol de hemen hemen ayn soruyu sormutur.slam dnyas Batya oranla neden baarsz?Cevap olarak slam hatal olamaz,yle ise hata biz de bir Kuran yanl yorumladk diyerek dini gelenekten ayrtrma,bidatlardan temizleme abas iine girmileridir.1800l yllarda gelien bu akm dnem iin olumlu ynde etkili olmutur ancak mesele tmden zlmemi,cevaplanmam soru iaretlerine bir de kyasa bal kompleksler eklenmitir.Halen bu durumun devam etmesi slamn yanl yorumlanmasndan olduu kadar mslmann kendi dilindeki baar kelimesi ile dnyevi dilin kendi
152
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda dilindeki baar kelimesinin anlamlarnn farkl olmasndan kaynaklanyor. Mslmanlar kendi dilleri ile konuup,kendi kaynaklarn cevap bulmak iin kullanmadklar dnyevi olann kaynan ve dilini tercih ettii srece hem o dil iinde kendini yitirecek hem de byk bir kaybedi yaayacaktr.Maalesef ki bu kaybedi eer gerekleirse ite o zaman lml slam adna en byk rnei oluturacaklardr. Kuran ayetleri ierisinde mteabih kabul edilen,hurufu mukatta dediimiz harfler vardr.Surelerin banda bulunan (Elif,Lam,Mim) bu harfler sureye girmeden nce dikkati ekmek asndan nemlidir.Manasna dair bir ok gr vardr.Kelimleri oluturan harflerin varlna vurgu olmas asndan da nemlilerdir.Zira harfler kelimeleri,kelimeler ise dili oluturur.Dil ise dndke kalbe,yaama yn izer.Yukarda zerinde durduumuz yaarken diline sahip k temasnn kayna belki de Kurann bu harflerinde gizlidir. zerinde durduumuz nc gurup dnyevi,teki ve modern olana muhatab olma konusunda saydmz guruplardan en yakn olan ise ki yle burada en byk grev nc gurupta klandrdmz tercihi yapanlara dmektedir.Bir baca salam basmay baarabilirse bu gurup tm zmszlklerin zm olabilecei gibi rk bir baca seerse tm zmszlklerin nedeni dahi olabilir.tekinin dilini kullanabilen bunun yan sra kendi dilini temel alabilen bireyler mslmanlarn yaam ierisinde kaybettiklerini geri kazanmalar asndan olduka mit vaad ediyorlar. Selefin nass ve nakilinden,Kelamn aklclndan,Sufiyenin ilhamndan yeterli lde edinip diline de sahip olduktan sonra Neyim?Kimim? sorusuna verdii yant doru olaca gibi Nereye gidiyorsun? sorusuna verecei cevap da doru olacaktr. Diline sahip olmak ise kullanlan kelimelere ve bu kelimelerin anlamlarna baldr.O dilin kelimelerinin,harflerinin kayna da Kurandr. Elif,LAM,RAte bunlar sana apak bir kitabn ayetleridir(harfleridir).(Yusuf/1)
Fikir Platformu
153
Mslman Aydn, kadn projeleri, sosyal ina denemeleri zerine (Aliye zkul) Sunu: slmc bir devrim ile devirmek mi yoksa slmc bir muhafazakrlk ile muhafaza etmek mi? slmc / Mslman / mteyeddin kesimlerdeki siyas araylar ve kafa karkln irdeleyen ilgin bir yaz sunuyoruz. Cemile Bayraktarn kaleme ald Qua Vadis mmet? ve mit Akta ile yaptmz syleinin de kapsamnda olduu uzun sreli bir sorgulama bu. Modern dnyann getirdii deiimlerin, ulus devlet ile, teknoloji ile, para ile, teki ile salkl ilikiler ina edebilme sreci. (MY) Mslman Aydn, kadn projeleri, sosyal ina denemeleri zerine -Bir proje olarak kadn Trkiye de dier devletlerin aksine kadnlarn toplumsal dnmleri erkeklerin tevikiyle balad. Osmanlnn son dneminden beri muasr medeniyetler seviyesini yakalama arzusu tm benliini kaplayan aydnlar iin, istenen deiim ancak eitimle gerekletirilebilirdi. Batcs, Turancs ve slamcs iin hep ideal bir insan modeli vard. Bu insan modeline ulamann yolu ise temelden bir inay gerektiriyordu. topik dncelere gark olmu aydnlar iin gerekli terbiyenin yolu rahme kadar varyor. Yani eitim kurumlar kadar ocuklar ve dahi toplumu douracak kadnlarn donanml olmas en yksek ideal olmutur.
Fikir Platformu
154
Bu nedenledir ki, hangi idealize dnce olursa olsun kadnlarn olunmas gereken kutsal bir modeli olmutur nce kimisi kadnlarn batllar gibi giyinen ve okuyan olmasn istemi, kimisi Hz. Meryem Hz. Smeyye gibi olmasn istemi, kimisi ise hi var olmayan Asena denilen mitsel varla benzemesini istemilerdir. Arzu edilen kadn modeli -deiimciler iin- hibir zaman annesi gibi olmamaldr. Bylece gelenekten etkilenen deil sadece ideolojiden ve aydnn talep ettii/kurgulad modelden etkilenecek kadnlar deiimin dinamosu olacaklardr. Kadnlar sadece ocuk yetitirmekle kalmadklarndan ayn zamanda iinde bulunduklar toplumun iinde deiimin misyoneri olacaklardr. -Snf atlama Aydnlarn deiim arzusu, kadnlara bir proje gzyle bakmasna neden olmutur. Bu bir ideal Birde toplumun deimesinde kadnlarn snf atlamasnn reel sonular da olmutur. Batda kadnlar alma hayatna ii olarak atlrken, deiim ve dnm arzusunun etkisiyle kadnlar alma hayatna retmen ve hemire pozisyonunda balamlardr. (Batdaki rneklerde st snf iler iin kadn haklar savunucular ok byk mcadeleler vermeleri gerekmitir). Bizde ise kadnlarn st snftan alma hayatna atlmas erkeklerin okuma oranlarnn da birden ykselmesine neden olmutur. Normalde kadnn okumas olayna scak bakmayan bir toplumda, tek tk de olsa kadnlarn tahsil grmeye balamas, (Sosyal denge gerei) evlenmesi muadil olarak grlen erkeklerinde tahsil grme isteini hzlandrmtr. Dikkat ediniz; kamusal alan denilen yerde hangi grten bayanlar n plandaysa, o dnemde o siyasal grte tartlan bir konu olmaya balamtr. Kadnlar kamusal alanda kimlii tamaya/temsil etmeye baladnda ve zorluklarla karlatnda kadn erkek tm grup iin mcadele etmeye deer bir sebepte ortaya km demektir. Bilindii zere sa ve sol ky ensittleri ve retmen okullarndan beslenmiler ve kamusal alana ktklarnda birbirleriyle atmlard. O dnemde slamclar diye adlandrlabilecek guruplar sahnede belirsiz duruyordu. Ne zaman kzlar bartleriyle tahsil grmeye ve bartsn geleneksel deil, bilinli bir tercih olarak rtmeye balad; ite o zamandan sonra sahnede Mslmanlar silik bir aktr olmaktan aktif bir aktr olmaya gei yaptlar. -Geleneksellik ve aydn profilindeki deime Anadolunun geleneksel yaantsnda ykselmek diye bir ey yoktu. Yzyllar boyunca reaya olarak yaam insanlara deimeleri gerektiini syleyenler hep okuma ansna erimi olanlard. in garibi son yzyl okuma imkanna erienler, daha nce medreselerde yetien hocalar gibi deildi. Bu yen, aydnlar var olan dzeni beenmiyor ve deimesini istiyorlard. Halkn Medrese sisteminden alm olduklar hoca tipi, mevcutu muhafaza etmek isteyen, rendii bilgileri aynen aktaran, rafizi eilimleri ayklamaya alan, bireylere ben dememeyi retmeye alan (nefis terbiyesi), adab muaeretle bireylere davran snrlarn bildiren bir profildi. Bu hocalar/ulemalar iin sorgulama, muhakeme yoktu. Sabitlenmi dorular silsilesi vard. Lakin Osmanl toplum yapsnda dier snflarla (askeriye, brokrasi) kyaslandnda ulema halkn iinden kmaktayd ve halkn iinde yaamaya devam etmekteydi. Ve rol olarak devletin sert yzn deil topluma rnek olmas gereken yumuak yzn temsil etmekteydi. Ksacas dier snflar halka yabanclamken, ulema halkn iindeydi.
Fikir Platformu
155
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda Modernizmin etkisiyle toplumun ala geldii aydn tipi birden deiti. a yakalamak iin zamann gereklerini okuyan yeni aydnlar, sorgulamay rendiler ve bat toplumlar ile kendi toplumlar arasndaki devasa fark fark ettiler. Bizim baty yakalama gayreti Fransadan balad iin orann aydnlarn okuduklarnda bambaka bir aydn tipiyle karlatlar. Her eyi sorgulayan ve allm her
eyi deitirmeye alan ve en nemlisi eskisi gibi topluma rnek olma idealini tamayan agresif aydn tipi Aydnlar Fransa dan ve dier muasr medeniyetlerin fennini almaya alrken devrimcilikten de etkilendiler. Bylece akllanmak susmayla alglanan (uslu=akll) anlaytan, okuduka iinde frtnalar kopan, bu frtnay evresiyle de paylaan (akln olumsuzlanan terimiyle, ukala)aydn tipine geildi. Bu aydn tipi var olagelenden huzursuz, okuduka soru iaretleri artan ve mutmain olabilecei sonu hakknda bir fikri olmayan bir aydn tipiydi. -Muhakeme, Bunalm ve topya erif Mardin, medrese eitiminde kitap basm az olduu iin, tarann eitli merkezlerinden gelen rencilerin; mderrislerin tedris ettii dersi ve kitab aynen ezberlediini, memleketlerine dndklerinde -kitab gtrme imkan yakalayamadklar iin- btn enerjilerini rendikleri bilgileri harfiyen uygulama ve uygulatmaya ynelttiklerinden bahseder. Baty yakalama gayesiyle, batl eitim tarz devlet eliyle desteklenip, ufuk ac olarak grlen kitaplar getirildiinde, bunlar okuyan renciler ayn konu hakknda birden fazla kitap okumak durumunda kaldklarndan bahseder. Bir bilgiyi kulaktan almayla, okuyarak renme arasnda bir fark vardr erif Mardine gre; MUHAKEME Muhakeme modernlemek isteyen gente frtnalar dourmu, toplumun en kutsal kabuln (Allahn varl) bile sorgulama sreci balamtr. Bu muhakeme srecinde geleneksel din ve toplum anlayndan taban tabana zt kopmalar gereklemitir. Birinci kopan gurup iinden kt toplumun tm unsurlarnn topyekn yanl olduu dncesiyle batda grd her eye sahip olma arzusuyla dolmutur. bn-i Sinay menei yapmak istemez ama Avesennay batllar okuduu iin sever. (Avesenna bni Sinann batllarca tannan ismi) Dier bir gurup ise toplumun slam kimliinin illaki reddedilmesinden yana deildir ancak geri kalmann hncn kendisine en yakn guruba atarak kendini gl hissetme ihtiyac iersindedir. Bu nedenle Trk milletinin faziletleri (!) grmezden gelinmi olduuna kzar. Ve ilgisini dier kavimlerin kt ynlerini bulup, Trklerin stn zelliklerini bulmaya) adamtr. Geleneksel din ve toplum anlayndan en son kopan gurup ise slam yeniden okuma abas iersinde olanlard. -slam yeniden okuma abalar: klasik slamdan kopup yeni bir toplum tasarmna gitme. Trkiyedeki geri kalmann faturas zaman yakalayamad iin ulemaya kesilmiti. Netice olarak klasik slam tedrisi, okumular cihetinde nce saygnln yitirdi, sonrada tamamen ortadan kaldrld. Ancak tara ulemasnn szel kltr zerindeki yzlerce yllk ilevi her eye ramen devam ediyordu. ehirlerdeki itibarlar ve retme imkan ellerinden alnm son medreseliler, tarikatlarla ibirlii iine girip dini en minimum dzeyde insanlara retmeye devam ettiler. Ancak din eitiminin birincil eitim kurumlarnda deil yan oluumlarda retilmesinin bir yan etkisi vard: hzla byyen hurafeler
156
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda te bu Trkiye iindeki dindar kimlii tayan aydnlar slam batc dncelere kar savunma durumundan, halkn ve kesin dorular silsilesine sahip geleneksel din anlaynn kabullerini sorgular duruma getirdi. Bu durum erif Mardininin iaret ettii gibi kulaktan renme ile kitaplardan renme arasndaki fark dindarlarla tantrd. 80li yllara gelindiinde bu kez mevcut durumdan
rahatsz olan, ezber bozmak isteyen Mslmanlard. slama dair olan tm birikim ve kalplam gndelik yaamla karm geleneksel slam tm ynleriyle yeniden okunmalyd. -Kritik soru: bizim slam olarak bildiimiz ey slam m? Dorusu bu eilimlerin kt merkez Trkiye deil slamn yeniden okuma giriimleri ngiliz smrgesi altnda ezilen Mslmanlardan neetetti. Douda Hindistan Mslmanlar, yaknda Msr alimlerinin tabu krc ve slamn ilk kaynaklarna inme gayretleri Trkiye dindarlarndan yzn birazck dar karabilenleri etkilemiti. Birde ran slam devrimi sadece kendi toplumunda devrim yapmad. Dnyann pek ok yerinde Mslmanlarn zihinlerinde de devrim yapmt. Tevekkl ve itaat kltr devrimci ve pheci slami canlanmayla kar karyayd. Yeni Mslman aydnn hesap sormas gereken iki merci vard. 1. Mslmanlar bizzat ezen kafirler 2. 1400 yl boyunca dinin iine hurafeler kartrarak Mslman kimliini edilgen hale (zalime/firavuna ba kaldramayan)getirenler slamn iindeki hurafeler ayklanmal ve 1400 yl hi gememi gibi asr saadeti irke ait btn kalntlar LA sprgesiyle sprlerek iden yeni bir toplum ina edilmeliydi. -Sulu arama Geride kalan nde olana zenmitir hep batya ilk gidenler batllarn baarsn ve onlarn yaantsn, lkenin bir alt sosyo ekonomik snfa mensup olan bir st snfn sosyal ayrcalklarn zenmitir. Tm toplum olarak psikolojik yapmz domino ta gibi devaml birbirini tetikler ve zorlar Buna mukabil geride kalman hnc, ideal bir modele zenme ile kendi iinden sulu arama arasnda gidip gelmitir. Sulamada da byle bir zincir vardr. lk modernleen(!) cumhuriyet elitleri halkn kylln ve yobazlar, lkenin sol entelijansiyas saclar (faistleri!), saclar ve milliyetiler Araplar ve komnistleri sulu ve hakir grmlerdir. Muhafazakar veya slamc diyebileceimiz kesinde kendi iindeki guruplamalarda dierini benzer bir hakir grme eilimindedir. Btn guruplar birbilerine kar itici davranm ve en doru Mslman profilinde dierinin nerdii modeli, Mslmanlarn bana gelenleri sebebi olarak grme eilimindedir. Kimisi dierini tedbirsiz davrand iin, kimisi dierini cesur olmad iin, kimisi dier gurubu paraya olan zaaf yznden, kimisi dierini eletirmekten baka bir ey yapmad kitlelere sosyal hizmet sunmad iin, kimisi dierini yaplan ibadetleri dnmeden ve renmeden yapt iin, kimisi dierini her eyi renip sorgulayacam derken ibadetlerinde feyzi kaybettii iin sulu bulur ve hakir grr -Toplumu yeniden ina etme istei Eer bir zaman diliminde bir toplum kendi iinden deil de zamann rzgarlar etkisiyle savruluyorsa deimesi gereken zaman gelmitir. Rzgarn karsnda yapaca savunma, ipleri (ynetimi) ele alncaya kadar rzgar hesap ederek tavr almaktr. Dnyadaki batdan gelen deiim rzgar da batl
157
Fikir Platformu
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda olmayan tm toplumlar savunmada brakm, zellikle de Mslman toplumlarda travmalara sebep olmutur. Eer dikkat ederseniz dnyada bat hangi kltrel eilimle gl grnmeye balarsa Trkiye de ve belirgin slam lkelerinde, zamann rzgarlarna kar doru tavr almaya alan mfessir, o dnemin argmanlaryla slam savunmaya almtr. Mesela pozitivist dnemde ortaya kan tefsirler ve yeniden slam okumas denemeleri slamn bilimle elimediini ispatlamaya alan denemelerdir.
(Bat 1930lu yllarda doaya ve dine kar zafer kazanm olmakla vnmekteydi. O dnemde doa da din kadar olumsuz bir eydi bat iin). Ama 2. Dnya sava batnn bilime kar tapnmasn sona erdirecek sonularla bitti. Sanayi doay kirletti. Sava makineleri kitleler halinde insanlar ldrd. Liberalizm iiyi ezdi. Ve bat 1940lardan sonra yavaa kendini eletirme srecine girdi. Komnist hareketler hzland ve zalime kar bakaldrma bastrlmaya alldka glenen bir fikirler ve eylemler moda haline geldi. te byle bir dnemde slam dnyasnda da tevhid irk kavramlar oka okunmaya ve tartlmaya baland. Elbette bu sre bizim lkemize de yansd. Bylece slam yeniden yorumlama abalar, onarmclktan mhendislik ieren yapya dnmtr. slamn siyasal-sosyal bir model nerdii, bu model iin cihad ngrd, bunun iin uramayan (kendini tamamen deitirmeyen) Mslmanlarn mnafklk yapt ve gelenei putlatrd ynnde bir anlay yaylmaya balamtr. Bu zellii ile dzenin tamamen deimeden insanlarn mutlu olmayacan varsayan sosyalizm gibi siyasal slamda devrimci bir karaktere brnmtr. -Savunmac/itaatkar ve cihat/pheci: ortak zellikleri her ikisi de tevekkle kar, toplumun tembelliinden ikayeti Savunmac/itaatkar ve cihat/pheci slam okuma biimleri yntem olarak ayr yntemler benimseyen ama zde toplum iin deiimi kodlayamaya alan eilimler (Burada u doru bu yanl demek benim haddim deil) Bu abalarn; en gelenekseli bile aslnda deiim istiyor. Ve bu ideali gerekletirmek iin bir ekilde Mslmanlarn bilgi donanmlarn artrmalar gerekmekte Trkiye de ise eitim tekelden gerekletii iin okumu genlerin Mslman kimliini dierleriyle kartrmadan renmesi ok zor ite bu noktada mam-hatip Okullar bir can simidi oluyor. Hem dnya ilimlerini hem de dini 32 farzdan ibaret sanma ezberinden kurtulup ihtiyac olan bilgiyi kitaplardan aratrmay renmitir. mam-hatip okullar Trkiye dndaki yeni slam okumalarna ulaabilmek iinde bir kap olmutur. Bylece artk elindeki bilgiyle yetinmeyen ve bunun oluturduu huzursuzlukla toplumu yeniden ina etmek isteyen yap olumutur. Kadnn evden kamusal alana geii Yaznn banda kadnlarn toplumun st basamaklarna ykselmesinin erkeklerin tevikiyle gerekletiinden bahsetmitik. Geleneksel kltr kadnlarn okumasndan yana deildi. Kadnlara kuran tilaveti retilir ama erkeklere mektup yazar endiesiyle yaz retilmezdi. Batclar Trkiyede bir halk modernlemesini kurguladklarnda, eski dnemden kalan medreselilerin erkek evlatlar ya asimile olmu (Mnir Nurettin Seluk- Timur Seluk rneindeki gibi) yada Kemalistlerin mahalle basks altnda hi seslerini karmadan kendi kimliini (!) muhafaza etmeye almtr. Bunun sonucu ise zgveni eksik bir kimlikle yaamak olmutur. O dnemde ekillenmi slami hareketler yinede
158
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda szel kltre yaslanarak insanlara bir eyler retmeye alm ancak zerindeki kompleksi atamamlardr. Cumhuriyetin ilk kuak muhafazakar erkekleri bu ikilemin arl altnda ezilirken muhafazakar kadnlarn evin dna bakan yzleri olmad iin bu arlktan mnezzeh olmulardr. Bu noktada yaz yazmalarna kerhen izin verilen kadnlar eskiden gelen (szel) hafzay bir sonraki kuaa geirmede erkek kardelerine kyasla daha rahat olmulardr. Geleneksel kadnlarn erkeklere nazaran bu sreci kolay atlatmasnn sebebi, henz ben merkezli dnmeyi renmemi olmalardr. Modernleme srecimizin elindekini beenmeme ve daha
fazlasn istemeyle baladn dnrsek bunu anlamamz kolaylar. Mslman kadnn dnm ise tamda bu noktadan sonra balamtr. Geleneksel kadnlar btn dnyas evken en sonunda sralarla tanm ve imam hatip okulu retmenleri tarafndan idealize edilen hz. Meryem(bilge kadn modeli) ve hz. Smeyye(mcahide kadn modeli) gibi olmaya almlardr. mam hatiplerde yetien kz renciler, kuran kursunda yetienlerden farkl olarak erkek retmenler tarafndan yetitirilmilerdir. Kz Kuran kurslar azla yetinmeyi reten yaplarn 80li yllara kadar korurken, ayn dnemde imam-hatip liselerinde retmenler, kendi ilerinde de tarttklar meseleleri rencileriyle de tartm, bilgi konusunda azla yetinmemelerini retmilerdir. mam hatipli kz yle biri olmaldr ki, biri yanl bir ey sylediinde kaynakasn sorabilecek donanmda, ok okumu, geleneksel kadn gibi eyaya dkn olmayan, makyaj gibi suni eyleri reddeden, gerektiinde evde oturacana cihadeden biri olmaldr. Ki bu kamusal alana/ evin dna kmas demek Sosyal projelerin teorideki halleri pratikteki sonular Muhafazakarlk ve slamclk her ikisi de toplum iin modeller kurmaya almtr. taatkar kltrden gelen eilim sistemle direkt atmak yerine snf atlayp kltr artrmay ve gc elde etmeyi idealize etmitir. Bu gurup fen bilimlerine ilgi duymu, tarihi tamamen reddedenler karsnda ayn lde kutsallatrarak savunmulardr. Hafzay kaybetmemeye alan muhafazakarlar amalar mevcut kltr korumak olsa da krkrne baz eylere dmanlk yaparak amalarndan uzaklamlardr. nk batnn ilmini fennini alalm ama kltrn almayalm fikriyle, liberalizme ilk intiba eden gurup olmutur. Cumhuriyet elitlerine olan hnlar onlara kar hem dmanlk hemde onlarn sahip olduu eylere zenmeyle sonulanmtr. Ve muhafazakarlar farknda olmadan toplumun bizzat alveri alkanlklarn deitirmilerdir. Muhafazakarlar iin alkanlk sahip olunamayan yce bir idealdir. Aydn iin kar tarafa/komnistlere kar kaybedilen her durumdan muhafazakar genleri tembellii etkilidir. Ancak ite yukardan aaya doru ynelen yeteri kadar iyi olmama itham, yine ayn hocalar tarafndan kol krlsn yen iinde kalsn diye rtbas edilmitir. Aslnda bu btn siyasal eilimler iin geerli, agresif aydn bir ekilde kendi toplumundan memnun olmad iin kendince bir yn beenmiyor ve kafasnda olmas gereken insan modeli hayal ediyor, hayatnda bana gelen olumsuzluklar da buna yoruyor. slamclar ise muhafazakarlarn itaat kltrn, halkn geleneksel din kltrne kar kp tamamen Kurana gre ekillenmi bir toplum hayal ediyor. ran slam devrimi ise bu hayalin uzaktaki somut halini tekil ediyor. rann yapt devrim ne kadar gerek olsa da Trkiyede yaayan mcahit iin flu grnen bir somutluk Trkiyedeki slamc zannediyor ki, devrim olunca tm sorunlar hop diye zlecek sorunlarnn kayna olarak ta, mevcut ileyen toplumsal yapnn btnn gryor.
Fikir Platformu
159
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda Geleneksel olan her ey yanl ve deimesi gereken ey, oluyor. Tabi bu devrimcilii idealize ederken btncl bir analiz yapmak kimsenin aklna gelmiyor. -Selamet partisi olgusu Trkiyede olumu farkl fikirlerin ve eilimlerin birbirleriyle travmatik bir biimde atmasnda siyasetin bu olgular sorumsuz bir biimde kullanmasnn etkisi oktur. slamclkta da Necmettin Erbakan Mslmanlarn taleplerini devlete tayan bir lider olarak, itaatkar/savunmac ve pheci/cihat eilimleri (insan gc olarak) iine geldii kullanmas belirli bir tutkuyla toplumda rol almak isteyen tm genlerin kafa karkln daha da kartrmas ve kol krlr yen iinde kalr kabul etmek zorunda brakmas, Mslmanlarn zgveninin kazanlmasn geciktirmitir.
-Yksek beklentiler, kadn ve aile 80lerden 98e kadar olan srete (az bilgiyle yetinmeyeceim diye) farknda olarak veya olmayarak yavaa snf atlayan Mslman kimlii n planda olan genlik, kendisinden nce batclarn ve Turanclarn dt girdabn iine doru gitmekteydi. Yksek beklentiler Mslman erkekler Mslman kadnlardan ok ey beklerken, evde grmeye alt kadnn unvan elde etmi halini nasl yorumlayacan bilememitir. Okullarda kz rencilerin her konuda fikir retmesi iin devaml konumaya sevk eden hocalar, bartl kadnlarn kendilerinin ev ii rolleriyle ilgili kabulleri sorgulamalarndan rkmlerdir. Mslman kadnlarn ise erkeklerin beklentilerini karlama, kendi kendinden beklentilerini karlama konusunda olduka azimli olmutur. (bu azim arzu elden bir eydi hatrlarsanz) Kulaktan dolma bilgilerle ykl olmayacam derken, ayaklarmn zerinde kendim duracam derken, kendi deiimi iin tasarlanan modelde kendisi iin elikili olan ynleri de sorgulamlardr. Bylece slamc kadnlar feminizmle tant. Erkekler kadnlarn deiimini kyamet alameti olarak yorumlad. Yksek idealler tayan slamclk pratik anlamda ev iinde davran eitimi ve pedagoji iermediinden slamc aileyi reel sorunlardan koruyamad. Kadnlar btn suu erkeklerde, erkekler kadnlarda arad. Barts sorunu ve 28 ubat tuzu biberi oldu ve slamc genlik buhranlarla /depresyonla tant. Peki slamc/muhafazakar hareketlerin sorunu neydi? Deimek gereklilii doru tespit edip toplum analizi yapmamak. Deime zorunluluu karsnda Mslmanlarn yaad aknlk, Mslmanlarn yeniden fikir retmesi ynnde hayrl sonular oldu. Eer 1400 yln slam sonunda kanksanmt ve ona zamann sorunlarn zmek iin bakmak gibi bir dertleri yoktu Mslmanlarn Eer frtnalarn ortasna ekilmeseydi Mslman topluluklar deime talebi ortaya kar myd acaba? Geleneksel slam sorgulamak ve Kuran araya giren araclar olmakszn okuma abalar, Mslmanlarn ihtiyac olan zgven kazanmada nemli bir adm olmutur. Batya kar slam savunma giriimlerinden klasik slam sorgulamaya varan tm eilimler kendi toplumlar iin ideal bir toplum tasavvuru kurmaya almlardr. Bu tasavvurlar hayata geirmek bu guruplarn hedefleri olmutur. Bunu salamak iin tm eilimler ayn yntemlerle olmasada mntesiplerinde okumay ve ok almay idealize etmilerdir. Bunun neticesi ise Trkiye de Mslmanlarn snf atlamas olmutur. Snf atlayan Mslmanlar, Mslmanlarn hep silik olmasna alm kesimleri aknla uratmtr.
160
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda Ancak yle bir problem var. Muhafazakar ve slamc tm guruplar doru yntemin ancak kendi yntemlerinde olduu ve dierlerinin yanl olduu eklinde, siyah beyaz bir manta sahiptiler. Bu gurup merkezli bak as, kendi guruplarnn yntemini herkes benimsediinde toplumun tm sorunlarnn hop diye deiecei algsn tamaktayd. Birde toplumu yeniden inada eskiye dair ne varsa topyekn hepsini yanl olarak kabul edip yepyeni bir toplum kurulabileceini dnmekteydiler. Halbuki toplumlarn altklar tm kurumlarda eskime ve yozlama olmasn kabul etme ve bu konuda Kurandan feyz alarak zm retme baka ey, eski olan her eyin topyekn yanl olduunu ve allm olan her eyin tersini yapma baka ey ihtiya olan deiimi gerekletirmek iin bir binay tamamen ykp yenisini yapmak m daha kolaydr, yoksa var olan binay mundar olan eylerden arndrp tamir etmek mi daha kolay aslnda her ikisinde de yaplacak ey ncelikle var olan binay
renmektir. Yani yepyeni bir toplum tasarlamak iin bile eski yapy analiz etmek gerekir. Eski toplum yapsna ait ne varsa anlamadan hepsini reddetmek deil Trkiyedeki deiimin aktr olan tm eilimler sadece kendi dorularn tek doru kabul etme ve dierlerini yanl ve Mslmanlar geri brakan unsur olarak grmeleri toplum iinde oynadklar olumlu rollerinde grnmez olmasna neden olmaktadr. Ayrca Trkiye iinde olumu bu eilimlerin hibirinin toplumun tm kesimlerini kapsayan bir ereveleri yoktur. in garibi bu eilimlerin hangisine gitseniz eletirdikleri konularda hakllklarn kabul etmek durumunda kalrsnz. nk hepside toplumun bir kesiminin sorunundan yola km ve Kurana o sorun zerinden bakmtr. Sorun olan ey udur; eilimlerin deime taleplerinde hakldrlar ancak deitirmek istedikleri toplumu analiz etmemilerdir. Bu nedenledir ki Mslmanlar filin farkl bacan tutmu krler gibi hakikati aramakta ancak btnl gremedikleri iin vahdeti gerekletiremekteler
Fikir Platformu
161
Sezai Karako (Kbra Nur Ayar) Hilmi Yavuzdan okumutum. Bir tren yolculuuna balayacakken kotura kotura gidip birka dergi alp trene nasl yetitiini ve yol boyunca o edebiyat dergilerini okuduunu anlatyordu. Dergilerin birini atnda daha nce hi duymad bir airin tm sayfay kaplayan iirini grdnden bahseder: Monna Rosa ! Devamn, kendisi iin nc tekil ahs ifadesi kullanarak yle anlatyor Hilmi Yavuz: iiri okumaya balad. iiri sonuna kadar okudu, sonra baa dnp tekrar okudu. Kurtalana gelinceye dek, elinden dmedi hisar dergisi. Yeil demeli ikinci snf kuetlide en st yataa trmanp uzandnda, hep o ilk dizeyi mrldand: monna rosa, siyah gller ak gller Gnmz edebiyatlarndan birinin Sezai Karako ile tanmas bu ekilde olmu, sonraki nesillerin tanmalar da ok farkl olmutur sanmyorum. iiri yazldnn ertesinde ilk okuyanlardan olamadk belki ama airi bir defaya mahsus ilk kez okumamz oldu ve -itiraf etmeliyiz- biz de etkilendik. Bu gncel geici konularda yazlm bir yaz deildi ki vakti gesin, ya da yalnz kendi yaantsn anlatt bir iir deildi; vakti gelmez ve gemez hibir zaman eskimez ulvi bir duygudan bahsetmiti air monna rosada. Hatta o kadar ki, ktalarn ilk harflerinden belirli bir ismin kmas bile iirin tmyle okuyucuya ve okuyanlardan biri olarak bana ait olmas fikrinden geiremiyordu beni.
162
Fikir Platformu
Siyah gller, ak gller Bu sesleni zannediyorum iirin ilk okunduu o gnden bugne dek ayn duygularla tanmtr. lk okuyuta bir iire arplmak ya da kendini bir iire uydurmaya almak o satrlarn vcut bulduunun ifadesi olmaldr belki. Monna rosa ka kiidir, o satrlar ka dilden ka gnle gitmitir, hal bu iken air hep yayor kalacak deil midir? Bu sorulara karlk tebessm etmek gerekir. Sevip saydm byk bir abim de lise yllarnda srf monna rosay birine okuyabilmek iin ak olduunu akayla kark anlatmt. Sezai Karakoun bu iiri genliin bir evresi gibiydi, yeter ki u satrlar benim olsun, okuyunca kendimi bulaym iirde diye insanlar ak olmulard, bundan tesi var myd? Bir de dilden dile dolaan efsane, monna rosann kim olduu konusuydu. Rivayetlere gre her msrann ilk harfini birletirince ad kan Muazzez Akkaya diye bir hanm iin yazlm iir. air sevdiine syleyememi akn, yllar sonra anlalm ve benzeri gibi hikayeler. iirde bahsedilenin kim olduu ok da mhim deildi aslnda, kime okunursa okunsun aslen okuyan kii iindi bu iir. O yzden bu denli popler, bu denli dert anlatan bir iir olagelmiti. Monna Rosann peine Ve Monna Rosa iiri de okunur ve muhtemelen artk ezbere alnr. airin dier kitaplar ok da aratrlmadan Sezai Karako fasl dilde emanet kalan bir ah ad ile kapanm olur genellikle. Her biri bir hazine deerinde yeni ufuklara alan, dini ve milli meselelere zm getiren, iir yazma zeksn nesirde de hissettiren kitaplardan haberdar deildir monna rosay ezbere bilen ou kii. ok bilinmesi ve ad anlnca akla ilk gelen iiri olmas sebebiyle bu yazya da monna rosadan bahsederek baladm. Karakoun bu iiri bizi alsn ve peygamberlerden, namazdan, orutan, lkenin zm yollarndan bahseden dier kitaplarna ulatrsn, umuyorum. iirlerinin hepsi Gn Domadan adl kaln kitapta toplu halde mevcut. Konularna gre ksa kitaplar eklinde de satlyor. Hzrla Krk Saat adl iir kitab rnein, Hz. Hzrdan, dini mevzulardan, gemi olaylardan bahsediyor. Bu kitaptaki iirlerin birinde Hzr da, ii bitip de aradan kan kprlerin en yksei(dir) ifadesi geer. Kitap boyunca bahsi geen Hzr a.s.n yalnz bir vesile ve temsil olduu deyiminin sona sakland bu eser fazlasyla okunmaya deerdir. Dnce kitaplarnn ise her biri ayr bir temel konuyu ele alm. Oru ile alakal yazlar Samanyolunda Ziyafet adyla kitaplatrlm. Yitik Cennet kitab da peygamberlerden bahsediyor. Bir de dirili nesli serisi var ki, her cmlesi ayn manay tayan ama defalarca yinelenmeye ihtiya olunan kitaplar. Ruhun Dirilii, nsanln Dirilii, Dirili Neslinin Aments bu tarz kitaplarndan. Topluluklara hitap ettii sylemleri, konferanslar da k Yolu balnda kitaplatrlm. Bu konferanslar, bir dnem siyasete girierek kurduu Dirili Partisi konumalarna denk gelir. Parti liderlerinin bir yandan Markstan dem vururken te yandan Rimbaudu Nietzscheyi bilmesi, Salvador Dalinin tablolarn sevmesi ve bunlardan bahsetmesi bugn bizim iin uzak kavramlar. Ama ilgintir ki, konumann yapld tarihten yirmi yl sonra k Yolu-1 kitabn okuduum zaman, gnmz politikasnn kmazlarna sinyaller yakaladm kendimce. Belki onlarca yldr ayn sorunlarla uratmzdan belki kitaptaki cevaplarn birden ok soruyu zebileceini dndmden bugn iin de bir k yolu olarak gryorum konferanslar serisini.
Fikir Platformu
163
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda Deneme tarznda bir de edebiyat yazlar var stadn. O yazlarda da yine dnemin edebiyatlarndan, yerli ve yabanc yazarlardan bahsediyor. Karakoun Yunus Emre, Mehmed Akif ve Mevlanay zel olarak anlatt ayr inceleme kitab var. Piyes ve eviri iirleri de mevcut ayrca.
zetlemeye altm udur ki, aklmza gelecek hangi edebi tr varsa hepsinde eser vermi, tm eserlerinde de ayn fikri ve hissi okuyanlara hissettirmi yazar. Hal bu iken Sezai Karakou yalnz monna rosa iiri ile anmak hakszlk olacaktr. Monna rosa tutar da elimizden bizi yazarn dier kitaplarna gtrrse ve btn kitaplarn ayn ekilde anlamaya alrsak ancak o zaman iirde geen bir yakut yzkte aydnlanan srra ulam oluruz. Benim Sezai Karako ile ilk tanmam hangi iirine denk geldi hatrlamyorum. Bugn bir iirini dierlerine tercih etmeye alsam birou arasnda tereddtte kalrdm byk ihtimalle. Ama eskiden beri zor zamanlarmda yetien ve yazld satrlar-aslen beni- deerli klan u szlerini de anmadan geemem sanyorum: Sakn kader deme kaderin stnde bir kader vardr/ Ne yapsalar bo, gklerden gelen bir karar vardr Rehavetin, tembelliin deil, anld zamana gre tevekkln ifadesi oluyor bu satrlar. Anlatlanlar stadn yznden de okumu birisi olan Rasim zdenren, konumalarnda Sezai Karakotan sklkla bahseder. Zamannda ok mektuplatklarn, her mektubun edebiyat asndan deerli olduunu hatta kendi deyiiyle Sezai aabeyinin, yararlanmak iin mektuplarn geri istediini anlatr. Konumalarndan birinde de iir alanndan bahsederken yine, Sezai aabeyine getiriyor laf ve Trk tarihinde gerilere gitsek, Mevlanay da dahil ederek en baarl airleri sralayacak olursak Sezai Karakou sraya dahil etmeliyiz, diyor. iirlerini ciddi manada incelersek stn bir kapasiteyle karlaacaz demektir bu. Karakou anlatanlardan ve onun anlattklarndan bahsetmeye altm ksmen. Tam olarak bildiim sylenemez ama okuduklarmla beraber airi tandm biraz da anlamaya baladm diyebilirim. Ancak onu okuyup anlamaya alrsak kendisinden faydalanabiliriz. Okuduumuz takdirde, tavsiye olunduu gibi orta hali, doru yolu bulup; dnya-ahiret, iyi-kt, sa-sol gibi zt kavramlarn hassas ayarn tutturmak zere Sezai Karako bize yardmc olacaktr: Bize gerekli olan, bir yannda vekar, bir yannda alakgnlllk, bir yannda inan, bir yannda slam, bir utan dengesi.
Fikir Platformu
164
Hey Gidi Milli Gr! (brahim Becer)
Doksanl yllarn hangisiydi tam olarak bilmiyorum ama ay ve gn olarak ok iyi hatrlyorum; tam olarak 31 Aralkt. zmir gibi Laikliin adamn gzne sokula sokula yaand bir yerde elbette ki bizler de tavrmz ortaya koyacaktk. Ve dahi koyuyorduk da; 31 Aralk kar cenah iin ikinin su gibi akt bir geceye delalet edebilirdi ama bizler iin de Mekkenin fethi anlamna geliyordu.
Fikir Platformu
165
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda Eski Mahallemizden tanal bir hayli zaman getii iin bu kadim gelenek hala sryor mu bilmiyorum. Bugn durduum noktadan baknca bunun bir kompleks olduunu daha iyi anlyorum. O zamann artlarnda elitist tabakaya kar bir posta koymayd yaptmz, bunu bilincindeydik. Fakat
zaman btn talar yerli yerine oturtuyor. Elitist dediimiz kitlenin iinin bo, sylemlerinin yavan, kendisinin de aslnda bir aznlk olduunu grmemiz iin iki binli yllar beklememiz gerekecekmi. Neyse, camlar ikest olup, meyler dklmeden, sakiler meclisten ekmeden aya o gzel gnlere gidelim yine. Krmz zemin zerine ilenmi hilalli, baakl bayramz kaptmz gibi etraftaki mstehzi ifadelere aldrmadan bize tahsis edilen Celal Atik Spor Salonunun yolunu tutardk. Ruh halimiz biraz Grup Yorumdan arlm cesaret, cesaret daha fazla cesaret/ kurtulu mutlaka ellerimizde modunda olmasna ramen, son tahlilde ilhammz veren yine de stadn ta kendisiydi: Mehmedim sevinin balar yksekte/ lsek de sevinin eve dnsek de/ sanma bu tekerlek kalr tmsekte/ yarn elbet bizim elbet bizimdir/ gn domu gn batm ebet bizimdir dsturu uyarnca umutsuzluk zinhar haramd. Necip Fazln, her msrasnda biz itilmilere umut alayan bir motivatr, yol gsteren bir fener olduu yllard o yllar. Kimsenin oru tutmad bir yerde inatla oru mu tutuyorsun; gelsin o zoru kolay klan dize: dinde zorlama yoktur/ insan hrdr elbette/ ister dnyada pier/ ister ahirette. Her romantik gibi iimiz iirleydi. Bir gn stanbul Belediyesi, Ankara Belediyesi gibi Belediyeleri almak dncesi biz yeni yetmelerin olduu kadar, yetmi yanda ireti direklere bayrak asmaya alan aksakall Dedelerin de en byk hayaliydi. Yahudiler iin arz- mevud neyse bizler iin de iktidar olabilmek oydu. ktidar olmakla ilgiliydik daha ziyade; muktedir olabilmek iin teferruatyd bize gre. yle olmadn renmek iin yllar sonrasnn bir 28 ubatn beklememiz gerekmi onu da sonra rendik. Uzun lafn ksas; Milli Gr krlan kollarn yen iinde kald, bir avu romantik slamcnn umutlaryla ayakta kalan, gven iinde snacamz bir limand bizler iin. ktidar iin hayallerimiz vard ama gn gelip de kardelerimizin iftarn basp, ortal kasp kavuracamz ve dahi kardelerimize zulmedeceimiz hayallerimizin ok tesinde olsa olsa kbusumuz olurdu. Ama neticede bu gnleri de grdk. Ouzhan Asiltrkn yzne sinen o gerginlii kendi suretlerine enjekte etmi bir avu adam bu rezillii de bize yaattlar. Sebep her ne olursa olsun bu mbarek gnlerde, bu mbarek saatlerde, ieride Kuran okunurken bir iftar bastlar ve yktlar perdeyi eylediler viran. Demek ki bir doktrinden ak ekip alrsan geriye bir pespaye ukur kalyormu. O ukur ki, ahsi iktidarlarn, debdebelerinin saltanatn yaatmak isteyenlerin mutlu yuvalar oluyormu. Takdir edersiniz ki bu konuda yazmak ok can yakc bir durum. Bu kapdan her ey girerdi de benlik davas giremezdi. nk benlik davas gdlecek bir yer deildi Milli Gr. Yol haritamz izen stat bunu da sylemiti bize: eyvah, eyvah Sakaryam sana m dt bu yk/ bu dava hor, bu dava
166
Fikir Platformu
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda ksz, bu dava byk/ insandr sanyordum mukaddes yke hamal/ hamallk ki sonunda ne rtbe var ne de mal/ yalnz ac bir lokma zehirle pimi atan/ ve ayrlk, anneden, vatandan, arkadatan Aldm Milli Gr terbiyesi mani oluyor daha fazla yazmama. Lakin yzlerinden kinlerini okuduum o gen arkadalarma tavsiyem Necip Fazl ve iirleriyle har neir olmalar, Sezai Karakoa bir gz
atmalar, o bahtiyar gnlerimizdeki yal amcalar bulup nlerinde diz krp oturmalar, Onlarn rahle-i tedrisinden gemeleri. Son olarak da smet zel ve onun iirlerini kraat etmeleri. nk benim anladm ve anlamlandrdm Milli Gr vurdulu krdl bir hareket deil naif bir harekettir. Belki de bu kadar naif, krlgan olmamalyd ama dedim ya o tren souk bir 28 ubat gn kat. O gn diklenemedikleri gibi dik durmasn dahi beceremeyenler, bugn kendi gvdesinden kan ikinci bir filize tahamml edemeyenler kendi egolarn sorgulasnlar. Greceksiniz yine boncuk boncuk terleyecekler
Fikir Platformu
167
Dikkat! Milli Gr Geiyor! (Okan Kemal ) Bir toplum ancak yallar, glgesinde hibir vakit oturamayacaklarn bildikleri aalar diktiklerinde geliir (Yunan Atasz ) Saadet Partisinde (SP), Referandum srecinde balayan; Ramazan srasnda atall bakl gsteriler eklinde kendini gsteren yaygara, SP kongresinin yeniden toplanmas ve Numan Kurtulmu ve arkadalarnn partiden ayrlmasyla sona erdi. SPnin kendin al; kendin oyna tarzndan, aile iinde yaplan nian, dn merasimlerini aratmayan kongresinde, Milli Gr hareketinin biricik lideri Necmettin Erbakan sahneye, rahmetli Michael Jackson gibi kp; sahneden, Terminatr 1 filminde iyi bir rolde oynayan ve filmin sonunda kendisini, robot olduu iin, eriten ve erirken en son ba parma havada kalan Arnold Schwarzenneger gibi indi. Kongrede, Erbakann olunun ya da kendi ekibinden yal bir zatn bakan olmas beklenirken Erbakann bizzat kendisinin lider olmas, Saadet Partisinde oldum olas ar basan Gerontokratik gelenei bir kez daha gzler nne serdi. Bilindii zere, Siyaset Biliminde Gerontokrasi, bir lkeyi ya da kurumu bata en yal lider olmak zere; yallardan oluan bir ekibin ynetmesi anlamna geliyor. Gerontokrasinin tarihsel rneklerine, eski in Komnist partisi ve ynetiminde; Kuzey Korede ve halen Afrikann baz kabilelerinde rastlamaktayz. Buna gre, bir devletin ya da siyasi oluumun
Fikir Platformu
168
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda bandaki kii (ounlukla tarihsel bir kiilik), lke ya da kurumu adna kararlar kendisi gibi yallardan oluan bir heyetle beraber alyor ve uyguluyor. Bu yallar kurulunun kararlar, kesin kararlar olarak
saylyor ve kararlara itiraz edilmiyor. SP zelinde Gerontokrasinin banda kukusuz Erbakan var. Erbakan, eskiden bu yana Milli Gr hareketini O ne diyorsa o anlayyla ynetiyor. Yani, Erbakann tasvip ettii kiiler Partide bir yere gelebiliyor; Erbakana yakn bir kiiye kar aday olmak, bu Gerontokratik yap iinde Parti Byne kar gelmek oluyor; Erbakann ailesinden kiilerin (oul; kz; damat vs.) Partide nemli mevkilere gelmesi ya da bunlara ncelik tannmas da Lidere duyulan bu derin saygnn bir icab oluyor. Vel hasl kelam, Ulul emre itaat (Batakilere taat Etmek) eklindeki geleneksel anlay, SPde ve Milli Grte pik yapm grnyor. Lidere balln gereini yapmayan; Onun sznden kan; aile fertlerini kilit yerlere yerletirmeyen kiilerin Partide varln srdrmesi asla mmkn deil. Hele ki, bu itaatsizlii ve sadakatsizlii yapan, Partinin mevcut Genel Bakanysa ya da Parti iinde Genel Bakanla soyunan biriyse, o vakit bu kii ve yandalaryla yollar ayrlyor ve Gerontokrasi, SPde hkm srmeye devam ediyor. Bunun ilk ve en somut rnei, 2001 ylnda ortaya kt. Fazilet Partisi (FP) resmen kapanp; Parti, Mecliste ortadan tam ikiye blndnde; Erbakana ballk yemini etmi; Milli Gr anlaynn dna kamayan kesimler, bugnk SPyi kurarak; Milli Gr srdrme iradesini ortaya koydular. FPnin kapanmasyla partisiz kalan; Erdoan liderliindeki Reformist kesim ise, SPye dhil olmayarak, kendi yollarn izme karar aldlar ve Adalet ve Kalknma Partisini (AK Parti)kurdular. Aslnda bu sre, FP Kongresinde Erbakann Gerontokrat ekibinden Recai Kutana kar Abdullah Gln aday olmas ve hatr saylr oy almasyla net bir hal almt. Ancak, Gerontokratik yapdan kurtulmak kolay olmad. Erbakan Gerontokrasisinden kurtulmak iin; Reformist Milli Grlerin kendilerini yeniden tanmlamalarna ihtiya vard. Bunun iin, AK Parti, geleneksel Milli Gr izgisinden uzaklamay; ve kendisine Muhafazakar Demokrat demeyi tercih etti. AK Partinin nde gelen liderleri, eski sylemleriyle taban tabana zt bir politika iine girdiler. Erdoan, Refah Partisi mensubu olduu dnemdeki agresif ve deiime kapal siyasi lider kimliinden tam olarak olmasa da, nemli lde syrld. Okuduu iir yznden yaad sre, Ona Demokrasinin bir ara deil; ama olduunu ziyadesiyle retti. Keza, Abdullah Gl, AB yeliine karyken, D leri Bakan olarak bizzat AB ile mzakereleri yrtt ve Trkiyenin Aday stats almasnda nemli rol oynad. Kreselleme ve tarih, geleneksel bir yapy adeta atrdatt ve Milli Grlerin bazlarnn Dnyallamasn salad. Ortaya ise garip, ikircikli bir yap kt: Bunlardan ilki, ABye yelik sreci bata olmak zere; demokratikleme ve sivilleme konusunda Trkiyede liberal ya da kendisine Sosyal Demokrat diyen kii ya da partilerden ziyade, Trkiyeyi demokratikleme yolunda tayan hareketin slami, Milli Gr hareketi olmas. Dieri de, paradoksal bir ekilde, Milli Gr kkenli siyasetin, asl itibariyle demokrat bir yapdan gelmemesi ve hatta Bat deerleriyle atmas sebebiyle, zaman zaman savrulmalar ve sapmalar yaamas ve demokrasiyi iselletirememi olmas. Gerekten de Trkiyede demokratikleme ve sivilleme yolunda nclk etmesi gereken bir Liberal ya da Sol parti zuhur etmeyince; bunu, aslnda kkenleri itibariyle demokrat olmayan ya da demokrasi kltrnden ziyade, yukarda anlan teslimiyeti gelenekle yetimi kiilerin gerekletiriyor olmas, lkenin demokratiklemesi asndan byk bir kazan olduu gibi; lkenin demokratik gelenei ve demokratlar asndan da ayptr. Milli Gr hareketinde yaanan ilk ciddi atrdama, siyasi ve ekonomik konjonktrn de etkisiyle AK Partinin baarl olmas sonucunu dourdu. Nitekim, Erdoan ve arkadalar, Erbakan Gerontokrasisi iinde faaliyet gstermeye devam etseler ve SPye katlsalard; imdiye kadar oktan tasfiye edilmi olurlard. SP de klasik Milli Gr sylemlerini srdren %5-6 diliminde bir siyasi hareket olmann
169
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda tesine geemezdi. Erdoan ve arkadalar, SP iinde, ancak Erbakana koulsuz biat ederek ve Gerontokrasinin gzetimi altnda lider olabilirlerdi; bu da onlarn siyaseten bir yere alamamalar anlamna gelirdi.
Milli Gr hareketinde ikinci atrdama, Numan Kurtulmu ve arkadalarnn partiden ayrlarak kendi partilerini (Halkn Sesi Partisi-HAS Parti) kurmalaryla ortaya kt. Bu atrdama, kukusuz ilk etapta Erdoan ve arkadalarnn ayrlmasndaki hava ve etkiyi yaratmayacaktr. Ayrca, 2001deki byk atrdamann koullar da ortada deildir. 2001deki ayrmada -yukarda da ifade edildii gibiMilli Gr Mecliste temsil edilmekteydi; Meclisteki milletvekillerinin yars SPyi tercih ederken; dier yars AK Partiyi oluturdu. lkede siyaset bitme noktasndayd; ekonomi, baz iyilemeler gstermekle beraber, kt durumdayd ve halkn mevcut siyasilerden sdk syrlmt. Bu nedenledir ki; Cem Uzan gibi hi bir politikas ve kadrosu olmayan; tamamyla parasal imkn ve propagandasyla faaliyet gsteren bir siyaseti ve kurduu parti, iki ayda %7 oy ald. Dolaysyla, tm konjonktr yeni bir siyasi hareketten yanayd ve AK Parti, bu frsattan ok iyi yararland. Milli Grteki byk atrdama, zamanla AK Partinin eski merkez-sa oylar ele geirmesine; geleneksel izgisinden amayan SPnin ise, marjinallemesine yol at. SP, klasik ie kapanmac; tam bamszlk; Bat ve AB kart sylemiyle, bir dnem kendisinden en fazla ekinen Kemalist kesimle neredeyse ayn eyleri dile getirmeye balad. Hatta, gelinen nokta itibariyle SPnin temsil ettii Milli Gre, Laik Olmayan Kemalizm desek, her halde yanl olmaz. Numan Kurtulmuun geliiyle SPde yaanan hareketlilik, ilk sonucunu Partinin oylarn %5e ykselttii 2009 Yerel Seimlerinde gsterdi. Kurtulmuun, Erbakandan farkl olarak; daha kitleleri kucaklayan; yapc tavr ve akl selimi temsil eden davranlar, siyasi mahfillerde Kurtulmuun Erdoan sonras potansiyel bir lider olmas ihtimalini dourdu. Ancak, Parti iinde yaanan kargaa ve Kurtulmuun ayrlmak durumunda kalmas; zaten atrdam ve klm olan Milli Grte imdi yeni bir atrdamaya iaret ediyor. Erdoann AK Partisinden farkl olarak, Kurtulmuun HAS Partisi, hali hazrda pastadan daha kk bir pay alma talebinde grlyor. Yukarda anlan konjonktrn u an Kurtulmutan yana olmamas da, ksa vadede HAS Partinin byk bir baar salamasn gletiriyor. Ancak, mantkl ve istikrarl politikalarn izlenmesi halinde, Erdoan sonras dnemde AK Partiden gelecek oylarla yeni bir iktidar orta ya da siyasi arenada kilit role sahibi bir lider olabilir Kurtulmu ve HAS Parti. AK Partinin u anda ciddi bir ypranma dneminde olmad grlyor. Hatta, nmzdeki seimlerde yeniden tek bana iktidar olmas kuvvetle muhtemel. AK Partinin oylar, %40-45 diliminde. Pastadan en byk payn alnd bu oy oran, Kurtulmu ve HAS Partinin Erdoan sonras dnemde ynelmesi gereken kitleye iaret ediyor. Kurtulmu, her ne kadar Erdoan gibi geleneksel Milli Gr izgisinden uzaklap; kitle lideri olmaya ynelecek olsa da; Kurtulmuun Erdoana gre Milli Gre daha sadk bir siyasi olaca da kesin. Zira, Kurtulmu, Erdoana gre, dar almaya kar daha temkinli ve daha ie kapanmac bir siyasi kiilik. Bu da, AK Partinin ald d destei almasnn zor olduunu gsteriyor. Ayrca; lml ve mantkl konuan bir kii olmas, her ne kadar bir ok kii tarafndan memnuniyetle karlansa da; insanlar, oy vermeye gelince Kurtulmuu tercih etmeyebilirler. Bu durum en azndan, halen CHPye vb. oy veren semen kitlesi iin geerlidir. Bu da, Kurtulmuu, ister istemez AK Parti tabanndan oy almaya mecbur klmaktadr. Kurtulmuun nmzdeki 4 yllk srete ataca admlar da ok byk nem tamaktadr. Bu erevede, mutlaka Erdoan sonras dnemi beklemeli; ilk seimlere kesinlikle katlmamal ve klasik bir muhalefet yapmaktan kanmaldr. Referandumda Eveti desteklemesi, Kurtulmua esasnda, uzun vadede ok eyler kazandrmtr. Kurtulmu, kitlelere daha fazla hitap etmeye; sabrl ve kararl olmaya;
170
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda saygn kiiliini korumaya ve yapc muhalefet yapmaya devam ettii srece, Erdoan sonras dnemde (2015) baarl olabilir. Bunun iin, iine girdii sreci doru ve iyi ynetmesi ve kadrosunu zenginletirmesi gerekiyor. Bu sreci ynetemez ve aceleci davranrsa, Kurtulmuun HAS Partisi de kurulan dier ufak partilere benzer ve sadece Milli Grn %2-3 civarndaki oyunu SP ile paylaan
bir konuma der. Tpk, 2002de byk umutlarla kurulan smail Cemin Yeni Trkiye Partisinin, ayrld Demokratik Sol Parti ile hemen hemen ayn oyu (%1) almas gibi. nmzdeki dnem, yeni oluumlara; liderlere gebe. Siyaset henz tkanmad; ama ileride tkanrsa yine kendi iinden bu tkankl aacak kii ve partiler kacak. Bu srete; deiimi ve dnyalamay tercih edenler, karl kyor; buna karn deiime direnen; sabit fikirlerini deitiremeyenler, byyemiyor ve zamanla siliniyorlar. Bir yerlerde birileri yeni bir eyler yapmaya alyor; kimileri de bu abalar yersiz ve bo buluyor. Onlar, Gulu Gulu Dans yapyorlar, tpk Gerontokrat Erbakann bir dnem Susurluk kart Srekli aydnlk iin bir dakika karanlk eylemi yapanlar iin syledii gibi.
Fikir Platformu
171
Hocaya Sadakat Kimin erefi? (Mustafa Akyol) Saadet Partisindeki gerilim, geen gnk olayl iftarla iyice ykseldi. Genel bakan Numan Kurtulmuun da katld yemei basan Erbakan yandalar, masa-sandalye devirdi, arbede kard, habercileri tartaklad. Bir yandan da Erbakan kast ederek topluca bardlar: Hocaya sadakat erefimizdir. Olayn ok irkin olduu ve Saadete ancak zarar verecei ak. Protestocular bu gibi akli gerekelerle yermek de fazlasyla mmkn. Ama meseleye biraz slami adan bakmakta da fayda var. nce unu belirteyim: Haberlere gre protestocular, Kuran Kerim okunurken de slogan atmlar. Oysa keke, Kuran okunduu zaman hemen onu dinleyin ve susun; umulur ki esirgenmi olursunuz ayetini hatrlasalard. (Araf Suresi, 204) Asl deinmek istediim nokta ise u hocaya sadakat erefimizdir laf. Bu slogan atanlar, belli ki Erbakann izinden gitmeyi bir st deer olarak benimsemi durumdalar. Oysa, geenlerdeki bir yazmda da belirttiim gibi, slami st deer, ahslara deil, ilkelere sadakattir. O yzden de ilk halifeler devrinde, mere sadakat erefimizdir gibi laflarla deil, aksine Hz. mere kar kalkp da aka eletiriler getiren Mslmanlarla karlarsnz. Fakat hocaya sadakat erefimizdir diyenlerin de kendilerince gerekeleri var. Bunlar bir sredir izliyorum. En arpcsn geenlerde eski Adalet Bakan smail Mftolunun Milli Gr Forum sitesindeki bir yazsnda okudum. Koyu bir Erbakanc olan Mftolu, bu tutumuna iki sebep ne sryordu. Birincisi, ona gre, Erbakan Allah dostuydu. Ve, Allah dostlarnn gnllerinden denlerin yerde zerresi dahi bulunmazd.
172
Fikir Platformu
yi ama Erbakann Allah dostu olduunu (ya da bakalarndan daha fazla yle olduunu) nereden biliyorsunuz? Siz yle hsn- zan etseniz bile, bu neden herkes iin balayc olsun? Kalpleri bilen bir tek Allah deil midir? Dahas, Allah dostu bilinmeyi iktidar iin bir gereke saydnzda, ok tehlikeli bir ey yapm olmuyor musunuz? Bu, asl hedefi iktidar olan sahte Allah dostlarna davetiye karmaz m? Erbakann ltf-u ihsan Mftolunun ikinci argman daha da tuhaft. Kurtulmuu ve ekibini kastederek yle diyordu: Onlara makam lutfeden, onlar milletvekili, bakan, Genel Bakan yardmcs yapan kendi zellikleri deil, Necmettin Erbakann ltf-u ihsandr. Ama onlar kadr- kymet bilmemilerdir. Buradan, Erbakann sz konusu kiileri ehil olmadklar halde nemli grevlere getirdii gibi bir sonu kyor. Eer yleyse, hoca yanl bir i yapm. Fakat daha da kritik bir nokta var stteki satrlarda: Yazar, Erbakan, istediine makam-mevki datan bir velinimet gibi gryor. Bu da u sorular geliyor akla: Acaba hocaya sadakat adna ortal ykanlar, veya onlarn akl hocalar, bu ltuf sisteminden yararlanageldikleri iin mi fkeliler? Savunduklar erefin altnda, Mslmanca bir davaya sadakat duygusunun tesinde, dnyevi bir patronaj ilikisi de mi var? Saadetin i yaps hakknda hemen hi bir ey bilmiyorum, dolaysyla cevap vermek haddime dmez. Ancak davalarna samimiyetle bal olan Saadetliler iin samimi bir ey syleyeyim: Numan Kurtulmula bir kez bir araya geldim. Allah dostu mudur, bilemem, ama emin oldum ki tertemiz bir Mslman ve adam gibi adam. Siyasetin iyice kabalat lkemizde de nezaket timsali bir beyefendi. irkin protestolara kar verdii olaanst olgun tepki de bunun ispat deil miydi zaten?
Fikir Platformu
173
Milli Gr, slami Gr Olabilecek mi? (Mustafa Akyol) Saadet Partisinin ekimeli kongresindeki pankartlarn birinde yle yazyordu: O ne derse o. Buradaki O, tabii ki Erbakan hoca idi. Bu slogan yazanlar da anlalan Erbakana kaytsz-artsz itaat istiyordu. Tabii ki herkes istedii kiiye itaat edebilir. Ancak madem Saadet geleneini oluturan Milli Gr, slami referanslar bulunan bir hareket, o zaman biraz sorgulamak lazm, bu sorgulamakszn itaat mant acaba sahiden slami midir diye. Gelin isterseniz ie en batan, Hz. Peygamberden balayalm. Her Mslmann Ona itaat etmesi gerektii aktr. Ancak bunun sebebi de Onun Allahtan vahiy alyor olmasdr. Buna karlk peygamberin vahye deil de insani kanaatlerine dayanarak verdii hkmler tartlabilmitir. rnein, nl olaydr, Bedir sava ncesinde Hz. Peygamber ordu iin bir kamp noktas belirler, ancak sahabeden biri kp sorar: Ya Resulallah, bu Allahdan gelen bir vahiy midir, yoksa sava taktii mi?
Fikir Platformu
174
Vahiy deil, sava taktii cevabn alnca da daha iyi bir alternatif nerir, peygamber de bu tavsiyeyi dinler. Yani, dikkat edin, ilk Mslmanlar o kadar ahsiyetlidir ki, Hz. Peygamberin vahye dayanmayan beeri kanaatlerini dahi sorgulayabilmektedirler. Onun vefatndan sonra ise artk vahiy sona erdii iin hi kimseye kaytsz-artsz itaat edilmez. Nitekim Hz. Ebu Bekir halifelii kabul ederken eer Allah ve Resulne uymaz isem, siz de bana uymayn der. nk, slamda kaytsz-artsz itaat edilecek tek merci, Allah ve Onun hkmleridir. nsanlar, kim olursa olsunlar, bu st deere baklarak deerlendirilir, ona gre ya desteklenir ya da sorgulanr . Seim mi, saltanat m? Yani slam, bir lider dini deil, ilke dinidir. Modern siyaset terminolojisiyle konuursak, bu dinde teokrasi (yetkilerini Tanrdan alan yneticilerin stnl) yoktur. Nomokrasi (yneticileri hizaya getiren hukukun stnl) vardr. Ancak ne yazk ki Drt Halife devrinden sonra iktidarn gc giderek ar bast ve teokrasiye yakn baz grler geliti. Bunu da, seim yerine saltanat sistemi kuran zalim Emevi sultanlar balatt. Daha nceki reid halifeler kendilerini Allahn elisinin halifesi diye tanmlam iken, bunlar Allahn halifesi gibi ok daha iddial (ve tmyle haksz) bir sfat yklendiler. Zamanla ulemann bir ksm da aman fitne-fesat kmasn niyetiyle siyasi otoriteye itaati kutsad. Aslnda yaanan ey, Ortadounun binlerce yllk ataerkil (Frenke patrimonyal) kltrnn slamn iine szmasyd. te bugn O ne derse o gibi sloganlarla karmza kan zihniyet, sz konusu ataerkil zihniyettir. Bu kesin itaat anlaynn slamla lkas yoktur ve nitekim slam referans olmayan siyasi hareketlerde de ortaya kmaktadr; lkclerdeki babu kltnde ve Kemalistlerdeki ulu nder fetiizminde grld gibi. Murat Belge bu ikincisi hakknda geen hafta Tarafta iyi bir yaz yazmt. (Epigon olgusu, 16 Temmuz) Oradan rendim ki ho bir Hasan li Ycel fkras varm: Bir gn Atatrk, Sfr nedir diye sormu, Hasan li Sizin karnzda ben diye cevap vermi. Bu zihniyetin kat Kemalistleri nereye getirdii ortada. 1930lar aamadlar. O ne derse o kafas da Milli Gr 1970lere hapsediyor. Ve bir de babadan oula geen saltanat sistemine
Fikir Platformu
175
Bugn Ergenekonun son umudu SPdir (Ufuk Cokun) (Sivil Dnce) Darbeciliin yolu kat dogmatik fikirlerden ve yklmaz n yarglardan geer. Felsefe tarihinin en kat dogmatikilerin yolunun kolektivizmden getii gibi Kat, dogmatik ve faist ideolojilerde vatan topraklarn elden gidecei korkusu ylesine kuvvetli bir inan haline alr ki bu uurda sklan kurunlarn, yaplan katliamlarn kutsal bir dava uruna yapld inanc hkim olur. Bugn ulusalc bir damardan beslenerek gelien korku, endie ve nyarglarn da insanlar, partileri ve kurumlar darbecilie ulatrd artk bilinen bir gerektir. Bu fikrin temelinde farkl olan kendi gerekliiyle kabul etmeme, onu srnn iinde eriterek tektipletirme ideali yatmaktadr. Bugn Trkiyede resmi ideolojinin dnda aykr hareket edenler, dnenler ve inananlar birer hain, blc ve eriat yanls olarak lanse edilmektedir. Farkl olan dlayan, yok sayan ve aforoz eden her trl sylemin insan darbecilie ittii bilinmelidir. rnein Erbakann Milli Gre oy vermeyenlerin cehennemlik olacana dair sylemi ile
Fikir Platformu
176
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda Ergenekonun vatan hainlii ad altnda gelitirdii dlayc, baskc ve antidemokratik sylemlerin arasnda bir fark yoktur. Ahlakn ve zgrlk bilincinin tm parti ve sivil toplum rgtlerinde kk sald bir lkede darbecilik geliemez. Darbeci zihniyeti kuvvetlendiren etkilerin banda kii, kurum ve rgtlerin sisteme sahip kma ad altnda bizzat sistemden beslenmeleri ve ahsi kar elde etme hrslar gelmektedir. Bunun
yannda herkesin inancn, dncesini kendi dorusunu sarslmaz bir inanla koruyup kollama ve dierlerinin hak, hukuk ve zgrlklerini dlama ve yok sayma anlay yatmaktadr. Darbeciler ancak bylesi gevek bir ortamda kuvvetlenir ve demokrasi ancak bylesi durumlarda devre d braklmak istenir. Bu yol darbecilie kar! ETnn zerine gidilmesi gerektiini ifade eden yllarn milli grs evki Ylmazn anlalmadan, dinlenmeden aforoz edilmesi, Ahmet Kayann mezarnn Trkiyeye getirilecek olmasn en byk eletirinin Anadolu Genlik Derneklerinden gelmesi, Silivrinin AKPnin Guantanamosu olarak ilan edilmesi, Susurluk kazasna getirilen faso fiso deerlendirmesi ve imdide Ergenekonun ikinci iddianamesinin bir romana benzetilmesi, Tuncay zkannn Kanal Trknde balayan scak sohbetlerin ART TV ile devam etmesi vs. btn bunlar bizlere Adil Dzen anlaynn temelinde ahlak, vicdan ve zgrlk gibi deerlerin yeterince oturmadn gstermektedir. Bugn byk lde yara alan Ergenekonun son umudu SPdir. Eer SP bu durumun farknda deilse yani Ergenekon tarafndan kullanldn bilmiyorsa bunu bilmek ve gereini yapmak zorundadr. Yok, eer bunu bilerek yapyorsa o zaman byk bir yanln ierisindedir. Yerkrenin bir hal gibi ayaklarmzn altndan ekilmeye alld yani bizzat hayatlarmzn kontrol altna alnmaya alld bir ortamda artk kimsenin yanl yapma lks yoktur. Silivri AKPnin Guantanamosudur sz ya da kinci iddianamenin bir roman olarak grlmesi SPye ka oy toplad bilinmez ama SPnin zgrlk, adalet ve demokrasi yolunda ok kan kaybettirdii bir gerektir. BBPnin lideri merhum Muhsin Yazcolunun bir kaza sonucu lmesinin ardndan SP ile BBPnin birlemesine dnk neriler dillendirilmeye baland. Muhsin Yazcolunun nasl bir ekilde ld ya da ldrld aydnlatlmadan byle bir birlemenin kesinlikle tehlikeli bir sreci balataca unutulmamaldr. Ergenekonu onca deliller, ldrlen insanlar ve patlatlan bombalara ramen bir roman olarak deerlendiren bir SP ile babo kalan Alperenlerin birleecek olmas kukusuz lkeyi bir belirsizlik ortamna doru ekecektir. SP ancak darbe kart sylemle oy toplar; Ergenekon zihniyetinin byk lde geriletildii, zgrlk sylemlerin sklat, herkesin bir dieriyle yzlemeye balad gzel bir ortam yakalam durumdayz. Ancak buna ramen kesin bir inanla artk bundan byle bu lkede demokrasi ilevini yitiremez diyemiyoruz. Bu dnemde btn sorunlarmz ak bir yreklilikle tartyoruz ve ciddi ilerlemeler kaydediyoruz. Ancak daha henz bir tanesini bile insanlk lehine sonulandramadk. Sivil Anayasa ylece duruyor. Krtlerle Trkler en ufak bir kvlcmda birbirlerine saldracakm gibi duruyorlar. stelik AKPnin iinden de Ergenekonun iine yarayacak tarzda sylemleri duyuyoruz bu aralar. Byle bir ortamda azda olsa oy kaybna urayan hkmeti alabildiince ypratma gayretine gideceklerdir. Hele Erbakann Ergenekon srecini
177
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda ciddiyetsiz bulduu bir dnemde ve btn bu olup bitenlerin ardnda ABDyi bulmaya alt bir zamanda ok dikkatli olunmas gerekmektedir. SP darbe kart sylemleri sklatrmaldr. Bugn SP tam zgrlk, demokrat ve adil bir anlayla hareket eder ve bu konudaki samimiyetini ve kararlln ispat ederse ancak o zaman ciddi bir oy toplar. Kald ki halknda talepleri bu dorultuda. Burada yaayan insanlarn hayatlarn, umutlarn ve geleceklerini alan darbeci bir zihniyete kar siz hala fasa-fiso ya da bir roman derseniz bir farknz kalmaz darbecilerden. SP ncelikle fark hissettirmek zorundadr. Bilinmelidir ki bu lkede Hrant
Dinkin ensesine kurun skan bir ABDli ajan deildi. Diyarbakr cezaevinde akl almaz ikenceleri yapanlarda ABDden gelmedi. Bartsn yasaklayarak binlerce masum kz madur edenlerde ABDli deildi. Hi kimse bu lkenin art niyetli darbecilerini atlamamaldr. Ve kimsenin bu sreci baltalayarak geleceimizi almaya hakk yoktur. Ergenekonun tm kozlarn devreye sokaca nmzdeki gnlerde kimse bu tuzaa dmemelidir.
Fikir Platformu
178
slam ve Liberalizm: atma m birlii mi? (Mustafa Akyol) *Syleinin orjinali, zgn Duru gazetesinde yaynland+ - zgrl nasl tanmlyorsunuz? Liberaller ile slamclarn zgrlk yorumlar arasnda ne tr farklar var? zgrlk, benim anlayma gre, bireylerin (yahut Allahn kullarnn, nasl ifade ederseniz) bata siyasi otorite olmak zere, hi bir d g tarafndan zorlanmadan, hayatlarn kendi rza, istek ve vicdani kanaatlerine gre tanzim edebilme hakkdr. Bir Mslman bu hakk slamn gsterdii hedefler dorultusunda kullanrken, sekler bir insan da sekler hedefler dorultusunda kullanr. Bir Mslmann bu ikinci durumu tasvip etmese de, onun var olma hakkn kabul etmesi, bence slami adan da doru ve hatta gereklidir, nk dinde zorlama yoktur ve sizin dininiz size, benim dinim banadr. Bu sebeple, liberal siyasi gelenek ile slami dncedeki zgrlk tanmlarnn eliik olmadn, en azndan olmayabileceini dnyorum. - Liberal zgrlk anlay genel ve bar, slamclarn zgrlk anlay sekteryen ve savadr ifadesine katlr msnz? Sekter ve sava slamclar olduu gibi, yle olmayan slamclar da vardr. Liberal dnce de kendi iinde farkl tonlar barndrr. Genellemelere gitmek bence bizi sadece yanltr. - 28 ubat dneminde dindar Mslmanlar, hukuk mcadelesini liberal zgrlk anlayna dayanarak m vermilerdir? Eer yleyse niin?
Fikir Platformu
179
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda Mslmanlar, hukuk mcadelesini byk lde liberal zgrlk anlayna dayanarak vermilerdir. nk barts hrriyeti, din zgrl yahut bireysel zgrlk gibi balklar altnda savunulmutur, Allahn emri budur, bu farz yerine getiriyoruz diye deil. Bu sekler dil ise
normal ve bence slami adan da merudur, nk iinde yaadmz hukuk sisteminin Allah`n emirleri, farzlar, snnetler gibi nosyonlar yoktur. Buna karn, her ne kadar Trkiye`deki resmi hukuk kurumlar pek kulak asmasalar da hak ve zgrlkler diye bir nosyonu vardr. Kald ki, Allah`n emrinin ne olduunu tartmaya baladnzda da farkl itihatlar ortaya kar ki bunlarn her birine hayat hakk tanmak iin yine zgrlk anlayna ihtiyacnz vardr. Ksacas ben liberalizmi, tm insanlara ve bu arada tabii ki Mslmanlara diledikleri gibi yaama hakk veren, devleti buna gre terbiye etmek isteyen olumlu bir ideoloji olarak gryorum. Dorudan slam`n kendi geleneinden kp gelmese de (aynen demokrasi gibi) modern devrin Mslmanlar iin makbul olmas gerektii kansndaym. - Farkl din, mezhep, etnik yap ve yaam tarzna sahip olunan Trkiyede bar, huzur, zgrlk ve refah slamc zgrlk anlay m yoksa liberal zgrlk anlay m salayabilir? Trkiye`deki renklilii bar iinde bir arada yaatabilmenin forml oulculuktur ki, bunun hem slami gelenee hem de liberal dnceye uygun dtn syleyebiliriz. - Batnn zenginliinin kayna, zgrlk temelinde alma m yoksa kleletirmeyle yaplan smr m? Smrnn belirli bir pay olduuna kuku yok. Ama Bat baarsnn kanmca asl srr, bilimsel ve teknolojik gelime, bunun da altnda yatan aratrma, yeni eyler kefetme, bunun iin sistemli olarak alma dncesidir. Bunun da liberalizmin savunduu bireysellikle yakndan ilgisi vardr. Bat lkelerinden bile daha smrgeci olan Sovyet Rusya`nn bat ise, bu bireysellikten yoksun olmasyla, bireyi devlet ideolojisi ile hapsetmesiyle yakndan ilgilidir. (Bireyselliin bizde ska anlald gibi bencillik olmadn burada hemen belirteyim.) Klelie gelince Evet, bu konuda Bat medeniyetinin sicili karanlktr, ama dierlerinin de ne kadar aydnlktr, tartlr. Modern zamanlara dek dnyadaki hemen her medeniyette klelik vard ve bu normal, tabii bir durum saylyordu. slam medeniyeti de klelere insanca davranma vurgusu yapmasna ramen, klelii bir kurum olarak kaldrmamtr. Osmanl`da kle ticaretinin yasaklanmas, ancak 19. yzyl ortasnda ve ngiltere basksyla mmkn olabildi. Kleci Bat hakknda atp-tutanlar, iin bu yann pek grmyorlar nedense. - Liberalizmin kresel hkimiyetine karn sosyal adaletsizlikler, alk, evre felaketleri, savalar gibi sorunlarn ileri dzeyde devam etmesi bir eliki mi yoksa doal ve normal mi? Liberalizmin kresel hkimiyeti altnda yaadmz dnmyorum. Sadece dnyadaki etkin devletlerin (ABD ve AB lkeleri) siyasal sistemleri liberal yahut liberal olmaya yatkn. Ancak bu, sz konusu lkelerin ulusal menfaatleri olduu ve bunlara gre kimi zaman mtecaviz politikalar izledii gereini deitirmiyor. Burada liberalizmin bir d politika doktrini deil, bir siyasi ideoloji olduunun da sanrm altn izmek lazm. Bu, Trkiye`de ok kartrlyor. Amerikada din zgrlnden rnek verince, Irak` igal eden Amerika m, lanet olsun! cevabn alabiliyorsunuz. Oysa Irak`n igalinin liberalizmle bir ilgisi yok, Sovyetler`in Afganistan` igal etmesinin sosyalizmle bir ilgisinin olmad gibi. (Bu arada, ABD`deki pek ok serbest piyasac klasik liberal evrenin Irak igaline ve genel olarak militarist d politikaya kar ktn da belirteyim.)
180
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda te yandan evre felaketleri, alk, fakirlik gibi sorunlarn da liberalizmle dorudan ilgisi yok. evre sorunlarna yol aan ey sanayidir. Sanayi, sosyalist veya faist lkelerde de evreyi kirletir. Aln ve fakirliin liberal ekonomi yznden deil, bilakis ona dhil olamay yznden yaygn olduunu
ne srmek mmkndr. Kaplarn kresel sermayeye sonuna kadar aan Gney Kore mi daha iyi durumda, yoksa kendisini bu smr dzeninden koruyan Kuzey Kore mi, karlatrn. Sosyal adaletten kast, devlet eliyle maddi eitlik yaratlmas ise, bu elbette liberalizmle elikilidir. Ama zaten kanmca slamiyet`le de eliir. slam geleneinde toplumdaki ihtiya sahiplerine yardm, temel olarak vakflar, yani sivil toplum tarafndan yrtlmtr. Cumhuriyet dneminde tm bu vakflarn devlet tarafndan gasp edilmesi, ne yazk ki bu gelenei bize unutturdu, pek ok slamcmz da sosyal adalet peinde sosyalist oldu.
Fikir Platformu
181
Din mi Elden Gidiyor, Gelenek mi? (Mustafa Akyol) Zaman gazetesi ke yazarlarndan Ali nal, geen hafta nemli bir yaz yazd. En Byk Tuzak balkl makalesinde, giderek muhafazakrlat sanlan Trkiyenin, aslnda giderek seklerletiini, yani dinden uzaklatn savundu. Sayn nala gre AK Parti devrinde dindarlk artmam, aksine 80li ve 90l yllara nazaran zayflamt. Mesela eskiden televizyon yaynlar daha mazbuttu. Veya: Aile yaps ok daha salamd ve marufa dayal gelenekler, hkimiyetini byk lde koruyordu. Baka milletlere ait det ve uygulamalarn hibirine itibar edilmiyordu. Fakat, Sayn nala gre, son on ylda bu geleneksel deerler erozyona urad, Batllarn gayr-slami adetleri ve sekler hayat tarzlar Trkiye toplumuna daha ok szd. Bu tehise byk lde katlyorum. Fakat sanrm hem sz konusu seklerleme srecinin analizinde hem de aranmas gerektiini dndm zmde ayracam. nce unu belirteyim: Sayn naln Trkiye rneinde anlatt olay, aslnda kreseldir. Sekler modernitenin renkli dnyas sadece bizde deil her toplumda gelenekleri andryor, hatta yok ediyor. Geleneklerle rlm olan dini pratik ve deerler de bundan fazlasyla nasibini alyor.
Fikir Platformu
182
Buna kar dindarlarn izleyebilecei iki temel yol var. Birincisi bir savunma hatt kurmak ve sekler modernitenin kltrel emperyalizmini olabildiince darda tutmaya almak. Bu iin en otoriter ekli, anak antenleri yasaklayan yahut interneti sk skya kontrol eden ran ve Suudi Arabistan gibi rejimlerde var. Muhafazakrln amaz Daha lml olan muhafazakr zm ise, savunma hattn kltrel dzeyde kurmaya alyor. Ama, Mslman mahallesinde salyangoz satlmasn engellemek. Dahas, sekler dnyann yaam biimine kar, gelenee dayal alternatifler kurmak. Mesela Hollywoodun romantik komedileri kar, Hacivat-Karagz oyunlarn diriltmek. Tm toplumu seklerize etme hedefindeki laik fundamentalistler bu muhafazkar zmden nefret ediyor ve onu olabildiince bastrmak istiyorlar. Oysa tabii ak bir toplumda her eye olduu gibi buna da yer var. Ben de bu hakk srekli savunuyorum. Savunuyorum savunmasna da, muhafazkar zmn aslnda ok da iyi bir zm olmad kansndaym. nk modernitenin ilerleyii karsnda geleneklerin elden gitmesi kanlmaz gibi gzkyor. Ve siz dini sadece gelenek zerinden ayakta tutmaya altnzda, srekli gerilemeye mahkum bir savunma hatt kurmu oluyorsunuz. Peki dier zm ne? Dier zm, modern dnyaya kar savunma hatt kurmak yerine, onun iine girip Mslmanln deerlerini orada yeniden retmek. Bir rnek vereyim. Diyelim yaadnz ehirde bir modern sanat mzesi alyor ve iindeki eserlerde nihilizmden serbest cinsellie kadar her trl gayr- slami tema empoze ediliyor. Sizin alternatifiniz nedir? Sadece bizim genler de mzesiz kalmasn diye bir ebru sanat sergisi amak m? Yoksa acaba siz de bir modern sanat sergisi aabilir ve iinde slami temalar ileyebilir misiniz? Sizinki, tekilerinki kadar sofistike olabilir mi? Hatta bu i onlardan daha nce bile aklnza gelebilir mi? Peki ya roman, tiyatro, sinema, mzik gibi alanlarda naslsnz? rettiklerinizin kalitesi, mahalleyi ap, tekilerin de aklna ve kalbine hitap edebiliyor mu? Bence asl mesele bu.
Fikir Platformu
183
Allahn Enstrman Olmak (Mustafa Akyol) Mavi Marmarann kahraman yolcularndan biri, gazeteci dostum Hakan Albayrak idi. Ve Albayrak, srail saldrsna uramadan 12 saat nce Akdeniz aklarnda yazd Yeni afak yazsnda yle diyordu: Yarn ve sonraki gnlerde bamza nelerin geleceini bilmiyorum. Ama yeni bir dnyann ekillenmekte olduunu ve Gazzeye zgrlk Filosunun bu srece nemli bir katk tekil ettiini, Cenb- Hakkn bizi byk bir devrimde enstrman olarak kullandn iliklerime kadar hissediyorum. Bir baka gazeteci dostum Eyp Can ise saldrnn ertesi gn kaleme ald yazsnda bu enstrman olma hissiyatn eletirdi. Hrriyetteki kesinde yle dedi: His bu, elbette herkes istedii gibi hisseder Ama inan-lke-ideoloji ya da byk bir devrim adna insanlar enstrmanlatran anlaylarn gemite ne byk felaketlere yol atn grdk. Hibir kutsal dava ya da devrim insandan daha kutsal deil. Fakat bence bu eletiride iki farkl ey birbirine karmt: Bir insann kendi zgr iradesiyle kendini enstrman haline getirmesiyle, bunun ona bir inan, lke ya da ideoloji tarafndan zorla yaptrlmas. Bunlardan ikincisinin ok kt bir ey olduu konusunda Eyp Canla hemfikirim. Gerekten de insanlar kendi kollektif hedefleri asndan kullanlabilir ve hatta harcanabilir aralar haline getiren her trl doktrin ve sistem, korkuntur.
Fikir Platformu
184
Bu hedef ister byk proleterya devrimi, ister ilelebet payidar kalacak bilmemne cumhuriyeti isterse de mmetin anl kyam olsun, fark etmez. Her durumda da birileri, arkada, biz seni bu nemli i iin enstrmanlatracaz, tepe tepe kullanacaz diyerek zgrlnze saldrm olur. Sizi yaken emek iin zorunlu eitim sistemleri ve benzeri toplu endoktrinasyon mekanizmalar kurduklarnda da durum ayndr. Sonuta bir takm adamlar kendi kafalarna gre bir dava belirlemi ve sizi buna zorla eklemlemeye karar vermitir. Ama bunlar ayr, bir insann kendi hr iradesiyle bir kutsal dava benimsemesi ve onun iin kendini tehlikenin nne atmas ayrdr. lki zgrle kar bir saldr iken, ikincisi zgrln kullanmdr. Yanl yorumlanm bir liberalizm adna bu ikincisine kar kanlar ise, sadece liberalizmin temel deeri olan zgrl daraltm olmazlar. Ayn zamanda insanolunun yce bir dava iin kendini feda etme erdemini kmsemi olurlar. Oysa tarihteki nice destan bu erdem sayesinde yazlmtr. lk Mslmanlar, kendilerine kzgn talarla ikence eden putperestlere kar bu ruhla Allah bir diye haykrmtr. lk Hristiyanlar kendilerini aslanlarn nne atan Romal barbarlara kar ayn ruhla direnmitir. Eer bu yce bir dava iin kendini feda etme ruhu olmasayd, herkes hi bir ey benim canmdan daha kutsal deildir deseydi, bu dnyada ne Mahatma Gandhi olurdu, ne Martin Luther King, ne de Rachel Corrie. Ne de Gazzeyi kurtarmak iin lmn nne atlayan dokuz ehid ve onlarca gazi. Bakn, Bakan Obama dahi gece uyumadan nce yle dua ediyormu: sa adna gnahlarmn balanmasn, ailemin korunmasn ve Tanrnn dileinin bir enstrman olabilmeyi diliyorum. (Beliefnet, Barack Obama: Praying to Be An Instrument of Gods Will) Bu Allahn enstrman olma duygusu, iddet ve zulmle deil de bar ve iyilikle ifade bulduktan sonra, sadece meru deil ayn zamanda saygdeerdir. Gazzeli mazlumlarn yardmna koanlara da analarnn ak st gibi helaldir.
Fikir Platformu
185
Amerika, slam ve Biz (Mustafa Akyol) stanbuldan kalkp da Amerikaya uan Trklerin ounun istikameti, New York, Washington, yahut lkenin teki ucundaki Californiadr. Ancak ok az lkenin midwest denen orta kesimlerine gider ve oradaki muhafazakr kltr bilir. Ben ise bu satrlar tam da o muhafazakr Amerikann gbeinden, Michigan eyaletinin Grand Rapids ehrinden yazyorum. Sebeb-i ziyaretim de buraki Acton Enstitsnde yaptm slam ve zgrlk temal konuma. Sz konusu enstitnn ismi, g yozlatrr, mutlak g mutlak yozlatrr szyle nl ngiliz dnr Lord Actondan geliyor. Acton, hem klasik bir liberal hem de dindar bir Hristiyan olmas asndan enteresan bir figr. Zaten Katolik bir rahip tarafndan kurulan Acton Enstits de zgrlk kavramn dini bir perspektif iinde yorumlayp savunan bir dnce kuruluu. rnein Actonclar serbest piyasa ekonomisini savunurken kltrel materyalizmi ve hazcl eletiriyor, ahlaki bir kapitalizmden sz ediyorlar. Yaynladklar Markets and Morality (Piyasalar ve Ahlak) adl dergi, buna dair makalelerle dolu. Buralara gelip sradan insanlarla konuunca fark ettiiniz eylerden biri de, Amerikallarn ounun slamdan epey bhaber olduu. Sizin dininiz tam nasl, Muhammed sizin tanrnz m olmu oluyor? diye soran bile kabiliyor.
Fikir Platformu
186
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda Dnyadan bu kadar kopuk olan bu insanlarn avami tabirle doldurulua getirilmesi de ok zor deil.
Nitekim 11 Eyll 2001den beri etkili bir propaganda sryor Amerikada ve zellikle buradaki muhafazakr kanat zerinde. Olayn z u: kiz kuleler yklal beri, milyonlarca Amerikal, bu Mslmanlar niye bizi sevmiyor, ne yaptk ki onlara diye sorup duruyor. Bu sorunun cevabn neden olacak, srailin kuyruuna taklm durumdayz da ondan! diye verenler var. Bu fikrin yaylmas durumunda zorda kalacaklarn gren srail lobisi ise hayr, hayr, sorun srailde deil, diyor. Sorun, radikal, militan, fanatik bir ideoloji olan slamclkta. i daha ileri gtrp dorudan slam ktleyenler de var. Irak igalini planlayan, son dnemde de AK Partiye kar toplu taarruza geen neo-conlar, iin ban ekiyor. ou Yahudi olan bu sekin kadro, Hristiyan Siyonistler denen ve uuk ilahiyatlar nedeniyle srailoullarna kaytsz-artsz destek veren banaz Protestanlardan da kitlevi destek gryor. Ancak dikkat edelim: Amerika, bu koyu srail partizanlarndan ibaret deil. Amerikan sa dahi bunlardan ibaret deil. Aksine, bu sa cenahtaki dindar-muhafazakarlar arasnda (ki bunlara theocon da deniyor, teolojiye referansla) insafl insanlar da var. Hem Protestanlar hem de, bilhassa, Katolikler arasnda. rnein nl muhafazakar siyaseti ve yorumcu Pat Buchanan, neo-conlar Amerikan san saptrmakla suluyor. Gazze ablukasn yerden yere vururken, Mavi Marmaraya yaplan saldry da lanetliyor. Bu kssadan kan hisse ise u: Dnyann hala en byk gc olan Amerikay tek ses, tek vcut sanmak yanl. Aksine, lke iinde nemli nanslar var. Bunlar hesaba katarak da Amerikay etkilemek mmkn. Nasl m mmkn? imdilik sadece yanl etkilemeye bir rnek vereyim. sraili yok etme tehditleri savuran, Muhammedin ordusu, kafirlerin korkusu diye sloganlar atan fkeli Mslmanlar, neo-konlarn ekmeine bilmeden ya sryorlar. nk adamlar bunlar zenle toplayp tepe tepe kullanyor, Amerikan toplumuna slamofobi pompalamak iin. Keskin sirke, gerekten de kpne zarar. Bu, uzaktan baknca daha da net gzkyor.
Fikir Platformu
187
Bir salon dolusu apal! (Anonim) -Hi merak etmeyin, gzel gnler gelecek. ok yakn. On yla kalmaz bu lkede ok gzel eyler olacak. - Tekbiiir, Allaahu ekber! Allahu Ekber, Allahu Ekber! -Ahir zaman yayoruz biz. Nurani gnler yakndr. Tekrar sylyorum merak etmeyin. Nur devrimi yakndr. ok gzel iaretler var. -Tekbiiir! Allahu Ekber, Allahu Ekber, Allahu Ekber! Millet tekbir getirdike aka geliyor hazret. Yznden hi eksik etmedii o sahte srt ile tm irinliini taknarak krsden salona oynuyor. Salon comaya hazr. Gzel masallar duymaya ihtiyac var insanlarn. Saatlerdir Afganistan, Filistin, Kanl Kabe katliam, mstekbir rejimlerin, Amerikan ua, ibirliki devletlerin halklarna yapp ettikleri konuuluyor sahnede. Bizim mehdi hazretlerinin pek umurunda konular deildir, hi de byle avami kalabalklara kmaz, dahas hep alay eder onlarla ama nasl olduysa bugn programa gelmi, hazr trbnleri pek sevdi. Konuma srasnda uvertr sanatlardan sonra sahne alan assolist edasyla dolduruyor sahneyi. O gzel gnler yakn dedike salona hasta beyninde mehdiliini ilan edecei zamanlar mutuluyor. Ayakta bile duracak en ufak bir boluk kalmam salonun yzlerce sakini ise allahu ekber diye en gr sesiyle barrken Filistinde, Afganistanda akan kann duracan ima eden aydnlk yzl bir hoca efendinin i ac mesajlarn alglyor. Alan mutlu satan mutlu bu alemde bir kenarda bir tek ben mi mutsuzum. Durmadan salona gz gezdiriyorum. Benim evremdeki bir grup arkada dnda bu vodvilin farkna varm akil adamlar aryor gzlerim. Nafile, tek grdm en gr sesi ile karlarnda grdkleri hocaefendiye tezahrat yapan bir salon dolusu apal Haa o gnlerde apal demezdim onlara. Kuran ayetleri okunurken gzlerinden inen sessiz yalara, Afganistan ile ilgili bir konuma yapldnda salondaki kadnlarn hi gzn dahi krpmadan kolundan karp ba sepetine att altnlara en ufak tereddt gstermeyen tertemiz vicdanlarna, evlerine koltuk bile almay red eden idealizmlerine, kstl bir havzadan beslenseler de durmadan
188
Fikir Platformu
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda kendilerini gelitirmeye, bir eyler renmeye olan yorulmak bilmez enerjilerine, imdilik sadece Mslman madurlara hassas olsa da bir dierinin derdi iin kendilerini tketircesine rpnmalarna neden olan digergamlklarna alabildiine yknrdm aslnda. Hem sahnede geliini mutulayan mehdi hazretlerinin i yzn bilseler byle cokuyla kucaklarlar myd sanki bu adam? Saf olduklar iin saflklarndan dolay, zalimletiklerinde ise zalimliklerinden dolay dindar insanlar sulamaya balamadm zamanlard. Bunca yldan sonra dn facede yine grntlerini grdm hazretlerinin. On on iki sene nce mehdiliini ilan etmi olmas lazmd planlad takvime gre. Etmemi. Neyse, gelecek de bir gn gelecek nasl olsa. Deimi. O zamanki tombul yanaklar, uzun sakal, eytani de olsa iyi kt anlam olan baklar gitmi, manasz l balk gzleri gelmi ifadelerine. Yz estetik yemi olmal. Yana hi uymayacak bir gerginlikte. Konumas da tuhaflam. Nianta kzlarn andryor daha ok. Karsnda oturan pek bi trm, imdi t diye krlrm tarzndaki iki gen kza sarkan sosyete evlatlarna benziyor. -Sen ar derecede irin bir eysin yan. yle tarif edilecek gibi deil. Ve benim prenses S.m Herkes gremiyor ben gryorum mthi derecede gzeeel, zeytin yeili gzleri vaaar, pek bi munis, tatl bla blaBeni de ok seviyooor. B. De yle. yle deil mi B. yle deil mi S. -nallah Hocam -nallah Hocam - Benim prensesim. Kedi cann senin. Hey allahm zamparaln da bir raconu olmal. Bu kadar soytarca da yaplmaz ki. Deimeyen yegane ey karsnda oturan kzlarn seleflerine oranla ok daha boyal ok daha tkrldm olsa da suratlarndaki bir zamanlar aina olduum o aptalca mutluluk, glmseme ve hayranlk hali. lk rtndm zamanlarda okulda karma kan ilk dindar insanlard onlar. nceleri ok da fena deildi aslnda. Henz A. Abi akl hastanesinde yatyordu. Bu akl hastanesi olay onu gzmzde inanlmaz deerli klyordu. slam iin alan bir insan hapse girmemek iin deli rol oynam, devlet de onu akl hastanesine tkmt. Hem kahraman hem mazlumdu gzmzde. Srekli bir A. Abi fenomeni dolayordu ortalkta. Ondan bahsederken herkes glmsyor yere ge sdramyor, mctehidlii, mcahidlii vurgulanyordu. Bizler bir yandan byk bir ihlasla ateizme kar elimizdeki evrim kitapklarn datyor, Yahudilerin yeryznde yaptklar oyunlar nmze gelene anlatmaya alyor, cemaatin kitaplaryla evremizi irad ediyorduk. yle hummal bir faaliyetti ki artk ben de arkadalarm gibi derslere girmez olmutum. Bir gn babam okula gelip de hemen hibir dersin snavna girmeyip listelerde hep sfr aldm grnce o gne kadar alk olmadm bir ekilde bana kzm ve bir sre konumamt. Yine de dnya umurumda deildi. Her akamst Nusretiye Camisinde toplanr, kendim gibi dini bir evreden gelmeyen benim ile ayn duygular sorunlar paylatna inandm genlerle birbirimize nee iinde o gn yaptklarmz anlatr, A. abiyi konuurduk. A. abi derken yzlerine yaylan o aptalca glmsemenin zerinde pek de durmazdm. Nihayet bir gn arkadalarmda bir tela bir nee beni okuldan arabayla alp Nusretiye Camisine gtrdler. A. abi adli tp ziyareti sonras Nusretiyeye gelecek bizleri grecekmi. Dorusu ya ben de artk iyice merak etmeye balamtm bu kiiyi. Sonra bir arabayla cami nne geldi. Etrafmdaki arkadalarmn yzlerinde hep o glmseme, tuhaf manevi hava. Bu da XX diyerek beni tanttlar. u okuldan falan femekan. Tepeden trnaa szd A. abi beni. Dorusu bu ya iim fke ile doldu. Glmsedi maallah maallah bir iki bir ey syledi gitti. Arkadalar sanki grcye kmm ya da bir mason cemaate kabul buyrulmuum gibi sevinliydiler. Beni beenmi A. abi. Ne gzel! A. abiye tantlmm ve beenmi. Bense iliklerime kadar gck olmutum sahtekar tavrna, o batan aa szen baklarna. O gn elimde bir simit vard. Oldum olas ok severim sokak simidini. Simit yemesin demi abi. Fakir gsterir. Tebli yaparken kt olur. Malum tebli yaparken ilmi kemal, hsn cemal, serveti mal olanlara ncelik vermemizi sylerlerdi. A.abinin istei. Yahudiler yle yaparm! O
189
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda yzden baarl imiler. lmi kemal falan hikaye tabi dpedz zengin, yakkl, gzel kz ve erkekleri aryorlard aslnda. Sonra burnuma ahir zaman dosyas diye bir dosya uzattlar. Bir klasr dolusu mehdilik hakknda uydurulmu, toplanm, hadis, yorum vs. Mehdi nerede kacak, nasl mehdiliini insanlar anlayacak, zellikleri neler, neye benziyor, nasl dnyaya adalet getirecek. Ahir zaman alametleri neler vs. vs. Aldm biraz kartrdm, skldm bir kenara koydum. ilemiz bitmemi. Bir hafta sonra beni arkadalar yine alp Bakrky akl hastanesine gtrdler. A. abinin yanna. Bu bir hafta boyunca A. abinin
mehdi olduundan phelenmem iin her trl ima ve telkin yapld. Onun sa kolu olan salan da ahir zamanda mehdiye elik edecek olan Hz. sa! Abi aklma taklan soru olup olmadn sordu . Bir iki ey sordum. Yz biraz bozuldu. O da bana klasrden bir soru sordu. Dorusu bu ya okumamtm doru drst. Bir de kim ne derse desin kuvvetli sezgileri vard bu adamn. Saklamaya da alsam kendisinden holanmadm anlad. Arkamdan yanmdakilere benimle daha ok ilgilenmelerini gzlemelerini ve ahir zaman dosyasn altrmalarn telkin etmi. Daha yakn markaja alndm. ok da itirazm yoktu aslnda. Gittiimiz her yere arabayla gidiyor, gzel giyinmeye tevik ediliyor, belli bir sosyal snfn ocuklar ile ok da yabancs olmadm bir dnyay paylayorduk. Arada bir de mehdi hazretlerine iki iltifat sallyordum gnller ho olsun diye. Ama birka ay sonra abi kt akl hastanesinden. Hem de ne k. Cemaat artk ahir zamann iyice yaklatn, mehdinin ortaya kmasnn yakn olduunu ok daha fazla hzl almamz gerektiini telkin etmeye balad. akma sa hazretleri sanrm hepimizi gzlyor rapor ediyordu abiye. nceden Nusretiye Camiinde yaptmz Risale dersleri de bolanm, Berkeleyin felsefesinden bize hap diye sunulan abidik gubidik dosyalardan oluan dersler de nemsenmez olmutu. Artk fakirlerle oyalanmamal idik. Git gide ailelerimize daha ok yalan sylemeye, araba, pahal kyafetler ve para koparmaya tevik ediliyorduk. Daha az zenginler ile bartller de ikinci snf mallar olarak takaya kaldrlmaya balanmt. Onlar kendi aralarnda ayr toplanrken cemaatin daha zengin, ba ak ya da erkekse yakkl olanlar ayr toplanp ikide bir partiler tertip edip amdan gibi yerlerde tebli yapmaya balad. Kural kzlara erkeklerin, erkeklere kzlarn tebli yapmas idi. Artk barts sknt veren bir konu halini almt. Baclar iyi idi de onlar gren zengin haval kzlar erkeklerin yanlarna gelmiyordu. Okullarda birbirimizi tanmyor gibi yapacak gizli gizli selam verecektik. O zamanlarda A. abinin Ortakyde annesine ait mtevazi bir evi vard. Kendine ait bir jargon ile konuur cemaat de aralarnda papaan gibi bu suni tarz taklit eder dururdu. nallah, maallah, allahu alem, ahir zaman, baclar en sk kullanlan kelimelerdi. Dindar bir grnt veriliyor, te yandan dier btn cemaatler, yeryzndeki slami akmlar, kitaplar, yazarlar aalanyordu. O yazarlar okumak , abinin mehdiliine inanmamak Allah muhafaza imanmzn zedelenmesine hatta mrik olmamza dahi sebep olabilirdi. Abi ev toplantlarnda arada bir gsterili bir ekilde kalkar ieri odaya namaz klmaya giderdi. Grmesek de o gsteri yeterdi zaten. Kzlara iltifatlarn sonu yoktu. Hem de dnyann en aklabanca kelimeleri ile. Kftem, tavanm, elinin kr! Ben Nusretiye Camiinde ki karlatrlmadan sonra birka defa daha grdm kendisini. ok hatrlamyorum. Etrafnda artk bizlerin arasna hi gelmeyen tanmadm ok daha zengin, gsterili kzlar, erkekler vard. Aralarnda dini nikahlar kyyor bir taraftan da abinin kiminle evlenmesi gerektiini konuuyorlard. Etrafmdaki cemaat harici insanlardan uzaklamam istemeye baladlar sonra, zellikle fakir olanlardan. Bir gn ok sevdiim bir kz arkadam tehdit ettiler benimle ve cemaatle ilgili olarak konutuu iin. Bu insanlara, tm o tuhaf srtlara, sahteliklere tahamml edemeyeceimi anladm bir zaman kendilerinden ayrlacam bildirdim. Hemen Ortaky e mehdi hazretlerinin yanna. Mehdi hazretleri biraz ayrlmamam iin ikna etmeye alt. Karallm grnce bu sefer ruhsal olarak dengesiz olduum mesajn vermeye alt o gn oradakilere. lgintir skntl
190
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda olduum bir gn bir sebepten okulda alamtm. Onu bile uurmu evremdeki mridler kendisine. Ama bak sen byle alyormusun da ortalk yerde vs. vs. bir eyler dedi. Politik davrandm. Ne de olsa rkyordum bu adamdan. Size sayg duyuyorum. abanza taktirim ok byk. Ama ben ayak uyduramayacam. Derslerim ok kt, ailem ok zlyor gibi bahaneler sraladm. Benim arkamdan ahir zamana doru o gnler yaklatka benim gibi atlamalarn olabileceini, imanlarnn kaymamas iin ok dikkatli olmalarn buyurmu etrafmdakilere. O gnden sonra cemaatin fertleri arasnda selam veren dahi kmad pek. Zaten canma minnet ben de fke doluydum bu insanlara. Uzaktan takip edebildiim kadar ile zamanla bartl olanlar ya balarn atlar ya ayrldlar
aralarndan. Mescide namaza gelmez oldular git gide. Sonra dedikodular artt. Cemaat ii garip evliliklerin olduunu bir evlenip bir boandklarn duydum. Ve sonra daha kt inanmak istemediim iddialar, antaj, zina, uyuturucu gibi. Benim bulunduum dnemde Atatrke deccal diye bakan cemaat bir Atatrklk vakf kurdu bir ara. Sonra inanlmaz zenginlediler. Boaz kylarnda son derece korunakl ok lks villalarda oturduklarn duydum. Yaynevleri, televizyon kanallar, her gn gazetelere verdikleri bir ie yaramaz tam sayfa ilanlarnternette bu cemaate ocuklarn kaptran ailelerin, cemaatten ayrlan genlerin, inanmas ok g, korkun iddialar var. Hatta bir site bile kurmular aralarnda durumu ifa edebilmek iin. Kendileri aleyhinde yazan birok internet sitesini hukuksal yollardan kapattrdklarn biliyorum. Ve onlarn aleyhinde dava aan herkese bir avukat ordusu ile ynla davalar atklarn. Maddi adan ou insann kaldramayaca kadar ok dava ile bunaltyorlar insanlar. Bir gn bu adamn araf araf ilanlarn basan, kitaplarn promosyon olarak datan pek mcahid bir gazetenin editrne neden bu adamlarn eserlerini bastklarn sordum mail atarak. Bana haklarnda ne bildiimi, eer gerekten kt bir ey varsa ve inanrlarsa basmayabileceklerini syledi. Tm saflm ile ksaca bildiklerimi anlattm. Bana inandrc olmadm bu konuda kendisine baka eski mrtlerin de konutuunu hibirisinin inandrc gelmediini anlatt. Kzlar kt amalarla kullanyorlarm. E soruyorum bana yazan kza sen de byle eylere katldn m? Yoo diyor ben onlardan deildim ama yaptklarn biliyorum. Bence yalan sylyorlar dedi. Hem siz de bana kzlar erkekleri amdan da,gece kulplerinde falan mrit ekmek iin kullandklarn sylyorsunuz. Yani bu adamlar bu kzlar camide bulmam ki zaten. O hayatn iinde bulmu, o ekilde kullanyor deyiverdi. yi o zaman kerhanede bulup kerhanede altrmamzda da bir beis yok genleri, gazetenizin yllardr herkesi sopa yapp dvp durduu slam da byle bir ey zaten, sz konusu reklam gelirleriyse ar haya her ey teferruat zaten. Tartlacak bir ey kalmamtr dedim. Hi bilseler byle kucaklar myd bu adam diye dnrd 20 sene nce o salondaki programa katlan gen kz karsndaki cemaat hakknda. Maalesef 20 sene sonra bu klavyenin banda yazan kadn biliyor ki evet bilse de hatta her gn o televizyon kanalndaki rezalet hallerini canl yaynda seyretseler de bu insanlar sz konusu para pul ise kucak aarlar byle adamlara. En azndan nemli bir ksm. Ya tm bu sahtekarlklara karn susanlara ne demeli. Ben inanyorum ki bu lkede o mcahit gazetenin vurduu Kemalistlere, gavurlara, hatta devlete bile vurmak, sesini ykseltmek daha kolaydr. kar bir meydanda iki slogan atarsn ann yrr. Bu lkede az inallahl maallahl insanlara, elinde cemaat gc bulunanlara ve antaj dahil bin irkeflikle kendi pisliine etrafn ortak edenlere vurmak ise gayet zordur. Medeni cesaret ister. Dn grntler ekranma ilk dtnde nce ok elendim. Sonra bu neem git gide bugn fkeye dnt. Mehdi hazretlerinin karsnda o irin irin krtan gen kzlarn, internette ahu vahlarn okuduum bir ok insann bir gn kendi ocuum olabileceini dndm. O ruh halinin etkisi altnda stiklal Caddesinde yryordum. nme bir topluluk kt neden sonra. Bir kenarda yal, kck kalm bir kadncaz oturmu ok hznl bir yzle akn akn sanki bir bolua bakyordu.
191
slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda nnde bir iki hemen hemen bo poet. Evsiz yurtsuz bir ihtiyara benziyordu daha ok sanki. Bir gen karsna gemi durmadan kadnn fotorafn ekiyordu. Yannda yresinde ise be on kii toplanm kadna bakyordu. Anlamadm, iim skld bu manzara karsnda. Acaba bu fukara kadncazdan izin ald m fotorafn ekerken diye dndm. Bir insann yzn, hznn bylesine teklifsizce resmetmek bir mahremiyete girmek deil miydi.? Yal, meczup ya da fakir olunca kolayca kaplarmzn kilitlerini krp ieri dalmaya haklar var myd zamane ocuklarnn? Bir iki adm gidip durup geride braktm grntye bakyordum. Sonra gidemedim daha fazla. akldm oraya. Bir iki kiinin kadncazn yere dtn o yzden orada oturduunu sylediini duydum. Yardm edeyim diye dnrken iki gen kz girdi koluna ayaa kaldrd. Kadn bir iki adm att sonra tekrar oturdu kaldrma. Bu arada elinde profesyonel fotoraf makinas olan gen durmadan ama durmadan kadnn
fotoraflarn ekiyordu. Aklma bir zamanlar lmekte olan Afrikal bir bebein lmn bekleyen bir akbabann nndeki fotorafn ekip sonra ona yardm etmeden yryp giden, ektii bu fotoraf ile Politzer dl kazanan fotorafnn hikayesi geldi. Bir sre sonra intihar etmiti bu mehur fotoraf. Nedendir kimse bilememiti. Kendi hikayem geldi sonra aklma. Benim gibi milyonlarca, milyarlarca insann hikayesi. nmze gelen zulmleri engellemek yerine fotorafn ekerek iini, hayatn srdren iyi insanlardk bizler. Demek ki bu gen kapy krp bu yal kadnn evine dalmamt bir tek. O zdrap ierisindeyken kaldrmak yerine zdrabn, grntlemi durmutu. Bir gn bir yerlerde bizim uar gzlerimize sunulacak iyi kareler yakalamt dorusu. yle neeli yle neeliydi ki. antamdan cebimi karp kamerasn atm. O, o kareleri ekerken, arkadalar ile akalarken durmadan fotorafn ektim. nden, yandan. Makinay burnuna soktuka soktum. Arkadalar bu garip manzaray fark etmilerdi. Ama gen yle kaptrmt ki ne yaptm fark dahi etmiyordu. Byle olmaz dedim iimden. Bu kk bir intikam, had bildirme ise muhatab fark etmedii srece hibir anlam yok. Karsna getim ve bak ben de senin fotoraflarn ektim. ok ilgintin dorusu dedim. Beklediim bir kk mahcubiyet. Bir anlk aknlk, belki ocuk kk bir kahakaha atarak bana iyi yaptn anlamnda ban sallamaz m? Her ey bo nafile. Anladm ki fotoraf eken adam fotorafnn ekilmesine de aldrmyor. Bakalarnn hayatlarn metalatrp bozuk para gibi harcayanlar kendi benliine de kymet vermiyor. Bir adm daha te belki de nefret ediyorlar kendilerinden. Kendilerinden ylesine nefret ediyorlar ki karlarna oturmu din adna, maneviyat adna aznn iine bakan hayatnn baharnda gen kzlar dahi bir gnlk hazlarn oyunca yapmaya zerre miktar tereddt etmiyorlar. airin dedii gibi devlet gibi seviyorlar onlar. Yok edercesine. ldremedikleri iin ruhlarn, masumiyetlerini ldryorlar insanlarn. Sahte sevgi gsterileriyle, pembe cennet vaadleriyle. ldremedikleri iin boazna kadar pislie batrp, varlklarn kemiriyorlar. Aslnda yok etmek istedikleri kendileri. Bir akbabann nnde fotorafn ekip lme terk ettii kara ocuk kendi arzuladklar lmn erken bir provas sadece. Ve her gn fotorafn ekip ekip hafzamzn karanlk albmlerine attmz kendi varlna kast ettiimiz insanlmz. Bugn ben farkl bir ey yaptm. Fotoraf eken adamn fotorafn ektim. Dnp bana gld. Ona Horatiusun cmleleriyle efelenmek isterdim. Ne glyorsun? Bu senin hikayen demek. Sustum. Yrdm gittim. Zaten hep byle yapmyor muyuz?
Fikir Platformu
192

Islamcilik Devrim Demokrasi

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Islamcilik Devrim Demokrasi

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda

slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda

Bu kitap Derin Dnce Fikir Platformunun okurlarna armaandr. www.derindusunce.org

slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda

slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda

slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda

slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda

slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda

slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda

slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda

slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda

slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda

slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda

slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda

Organik dinimi geri istiyorum! (Ekrem Senai

slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda

slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda

slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda

slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda

slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda

slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda

slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda

slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda

slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda

slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda

slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda

slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda

Ya Mslmansn Ya Milliyeti! (Ufuk Cokun)

slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda

slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda

slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda

slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda

slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda

slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda

Msrl Gibi Yrmek (Okan Kemal)

slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda

Msrda Yklan Neydi? (Ahmet Cem zen)

slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda

slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda

slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda

slmclk: Devrim ile demokrasi arasnda(Mehmet Ylmaz)

slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda

slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda

slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda

slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda

slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda

slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda

slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda

slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda

slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda

slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda

slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda

slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda

slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda

slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda

slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda

slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda

slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda

slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda

slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda

slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda

slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda

slmclk: Devrim ile Demokrasi Kavanda