&ILIM VB KtLTtlR ESERLERI DIZIS1 . . . ..... . . . . , . . . .... , .. . ...

lllLLl EC!TL'II GENUK VE SPOR JI&KANLIC[ YAYJNLABI : S44 11

QD...A':t-\
~\ C) ~
~\(
l<'~ ;

C l

"" ~
t

Milli Eitim GenUk ve Spor Bakanl Yaymla Dalresi Bakanilnn 4.2.1985 tarih ye 951 sayl yazs lle, Ikinci doro 5.000 adet ba.slmtr.

IINDEKILER

Oa.hk S unu

Sa Wfe

. I - XXXIX 6
8
~

mbAce
rrh lln)nng~
crh

26

6
( 1S beylt)
26
~R

26 28
21 38

~etin C'Oa4lang')

u
46
()1\U biletk ~

u 47
t9 48

<3 39

Serh
Padiohn

hnsUl hn.layn. ll k olmas,

S4VO:int'ISI

nteye

50

si .50

Hala.)''lkCn~z

iyil c~ ti rmcdc

hckimJcrin a~izlerjnin
s

belirmt-sl .
.ctmek

Baa.n \ 'C:rt:n 'fn~n'dan,

b.tn hallerde edebi g53

03 .50
5$ .51
56 52

iin hna.r ~llemek

k~rul.i&lnc. gsterilen c cntt> r

P~d~:5Ahu. ruyasud
bulummtl

l'adi~ah n, hast.yt yld a

grmesi lcln htkimi gtUrmcsi

5G
59

ss

H\la :-~ij:m hn$Vthm nnlamnlc i<".in o erenin hala-

1
53

yalrm. kGhn:yl Istemesi . zere Sc:mc;rk,'lnd'eel~i l cl' ~ollnna:; . h:uyicvy. ~Ud i,hnet to. 'l'Mr buyru(uy)a. o ldugu
Pad i eah)~ k.._~o'u teuy'u get irmek

63 54

S.erh
Uakk:fla dudku fo nuu liJc ;.\ yes J ,
erh

li3 GG 69
104

lll

56 68 58 oa 59 110 77 128 80
131 90 132 90

'l 'nns.sup yznde!) HriUy n lat- lrlUrten YAhutU ]Hd) :. h , ,

"1

Y,tzitin Vezil'tn

padlaha

diizen .rdroesi Hri stiy;.ol;~m d(lzeoj .

89 129- 130 1
130 131 -

S.. MERKEZ KT?'' ::,\lE

2
St hfe

a
lhls!jynularm onun dfhenloc kanmal:tr Hri,o;tiy:lnl>\rJu ve-zirc uym<tlt.r H;Jiftn in l..(:ylA'.)' I grncsi .
Velrio hscdi

13~

13/J

136
13~

Dinlerin( 1:era bilen HristiyrnJ.'lrn, ve-.irin d tl):f nini anla-mtln.r. Pntl i.'lhm 'i"eire gi.tlie h:be r {lndermsi lldsti~an l~r. on Hd lilUO Ve;irjn ncil buyrukltruH kar~trmo.s \ynhld n gidi~tedlr, yolun Ml n da d cH . Vet.irin htt dzen ~U?Jrden 1.iy:na u~rl).no.$ Vcziri.o. top} unu sa)htruak iil bir h.n. ka dUztn $ kurmasr Veiri mUdtJcri tu.urund('l.n srmesi .

91 91 93 94
140 94
HI

q9
140 Hl 141 J-14 140

95 95 95 97 98

HS
11!10

MriUc:rin h:llt~tleu k diye yah'a.rmalan

Ve~itir, mci

Imivetten t;".lknaynea-m diye Ct'-" '.:tP ver-

HH
Jl.i2

ll 100 1!i2 100

99 ~o ~

101 101 156 1

H57 103

1\tUrltJerin: v~,;irin hrtlvet lre i tirn:dal' Vei ri n) h:l \'Cti braknotkhl U\Urtlli:-rin mitlerhi
krmas

Ul3
1~6

Vc:.irin. her beyl a~r ayn kendi yerine diktuesl

v-edrin hlvdte k~ndini ld iir:n.esi fs:\ Ur.nnu:': tinln hcyl~rde, onun yel'hre geeni sormst

IG1 158
tS9

158 103
169 104

1
104 105 107 108

<Onun yer ine (;"enek iin he:ylcl'in k;:wgv.lar ~ustMA'nn ncil'deki v~sOoruu u lulnmnll\ft
c:h

J.01 o,. 11)6 !?OS

s.i dinini yokdueye ahan l...!.q. bir Yahudi padi.~nh

D lr ntt'. ynkt1rmas. )'ann

Mr pt;t d ikllrmc.si

207
209 2U

'(:.O<:uun ute. iinde s-ii:e gelmesi

201 127 209 128 2ll 129

2J2 130
Zl6 131 21.9 133 232 135

1
1

Muhammed'in adm, eylcnere'k a.nlmn nunn C'iJ.. ntesi

{)

ptdiho .:t e.i payl:m:

212
etmesi
216

Yt.IHtdi p:dinhuu. bunu i kir n

.erh

220

lC:lN 0 f.K l Lnt

~!ok

Sohllt
'l'ann"y

A, luayvtt.nlan -Arslan.
limak

doyanmak - a233

;\ rtl~nm ee.vatJ. t:l.mann rn,dtlrtrnl fl)' l tmest

!!33
234
23-i

Av

hn)'VImltll'Hlt

dAYtnc

Ar&ll\nn c h~p kazr. n m: y

rt sa

.$l Un t ut u u Ustun htu u .

Av Jw,y vnn lnnn n da)'onc ~~'l 1 tntuhn ilUin tut~

A rstm u (.'{dt.5uta)'"l d!ly rnct.tt\ U..tlln tntmns

141 141 142 142 142 143 144

210 .144

Av

h!fvttnlnmn dayanc U~Hirl tutma l a r ha\anns .

J\srMI"In hlri.Ainc:

al.,mn

. Slll('ymau"tn

235 23G 238

aara)'lna lr: oemast

Arlenn (ah~y dalarm

239
tutma.t, (tal~uanao

O.ttiln
.

lay~ll

anlatmu

(Ailjmftnm rl'ly liota.n

Nn otu ~u

2-4.2
24~
:H~

Av

t ny,n la.rmn t:nnu k,nrunlnr

'l' n,: u ('er(lb

Av h "ywn lnrnm t~"~u u~ itirru. clm :J; d 'ftn1m l c~~vab . ' l'tw~o nn h ilgh:i, lJI.lgin in !"tU i 11R'il, faydain n AV' h nyvtn l a runn bv"-'lnn d O~UIH'NJ l n l an l nna.k
t.1tcn\d~=-i Tn1'.fetnn

243
24:J
21 2. s

145 146 146 2 13 146 146 ~Hi 146 ~l1 148 149 149 24 l 149 !!GZ 150 2H 151 ~Gl) 152 154 ~wo 154
~,9

tlii.,nt"isini uul.:n.J..n J'llerMti 'favf~nn daeni . Slnc-tfn gc\fek le'vUninin dc.jf!r.stdi;; . 1'1\, nnr ee gdmt:Sini "-tSJao ho1 ;amu:si
't'"''.\nm dilc i Tnvnn n nl'~L;tna ul anus

?4-S 249 2.51 262

251>
2fi8

'J'M'fl'\Uill zr g ctirroc:td . 1 r;lnn n tn \ \ 'n.nn 'Ct':'\'('IJ) ' ' Crl ll\'.!11 ve onuuln yola
dU mesi

'25$

lun llftlt!

260
26'2 2Gl 2 G.S 2GG
~68

~62

155

UUth Utle SU lt,tu:m . J{M~uu n H thUt'U.o dl.v'"o.s n IIUthO t'lln tevap vermcst . 1\em'in hiU.yeai

26\ 156

Kuru1n raklajmc:a t:n~ann orlanc.lan gni ktl mMI .

157 157 2G8 158

2GS

211 159

c:-.ooou

Balk
A r-.l::m m, tsvanl\

Sahirc

geri

kalnadnki

sebebi

wrmas

271

2 12 160

A:r~;J a.mn

kuyuya

bnk n a. , k~r.d i siyl e W\'~ :u-. o

t\k..

sini kuruda gnnesi

arslan kuyuy) dUtU diye t ~y~a.o h:rt\ n'Ojde -vermesi Buna sevinme- .in diye t vermesi . r lr.n k r,:Uk S{I.V.fltar. en bti)'k SU\"aa dndk $znn i't.ahc
Tav an m,

272
2i/S

218

2781
3!1 :JI.J,

161 27~ 162 164 164

Z18
281

erh

R uo Elisi - mer . ftmn :-:ti.S'i))lu mer'i n~n' o lt utd u yur bulmas D .un 'Elisinin m t:r~e soru ol'rn;:.s . Adem> in, yap ht h.:reketi kNdl ilSHinc alm os, blis~in mu 'l'anr.'yr yilk l cyli olun. O, s izinledir ly eti o i n tdsi ri O elinin, eAn larm u h a( t dii1m e l e rini-. s<:h cbini sor m st
Kln
erh

SO G
308

3Jl
s .,

N~rde o l ursa n ~

3 1'i
3 11

"'171 31
305 165

308 178

179 180 182 183

Allah'la oturup kalkmn.L: ehli;.Je ot:ur.p k<lll( s:.

dud ~'}l)ll\tu

istiyors: ts;.v ..uf

TQcirin mahpus
dudo l urna

s~an n ,

H i n tli s t n

g lrmesi .

11aht

dudukuJarmn kantlat , Dud\s unun sttiJerioJ Jlind iStun thdulrtna s r e.. m esi

319 3201 .. 3~9 1

184
321 3Z6 185

319 .183

si).,

188

3:?9
3:ll

330 189

Feti~eddiu

AU;);rm SihiinH tml a t BUyHciilcrin Ml1s!ly1 uJl;- m,'!;: r

3:J'2
~~ 1

:)::S:J :l:l1

190 :z l 191 192

'fllcil H i) dlshrn dHlula-rmdan

du im n:

garUkle'rln! d t<

sylcruesl

337
;):t.f
as

316 .193

HaiUm'in SiJ2(nii anla.t; Sa.'d ok gtlyretli<Ur ... hndisi . Zengin u,cir biktiyesinc dnii TAcirin rluduyu kafesten dJ ~arl)'a u.tmas1_, fUm dud un un uup gltmt:r.i .

BIS2

ar.

198 200

3 '2

201 ar. .

I(;INDEKILVt
nahk

Stthife 35.4
:a-

Jludunun tltdre vccla eder ek ucu> {;:itmesi Hl\lk1n ululnmanmn, pumakin gstcrilmcnin
n~n

3S6 202

AUHh'n diledii olur fiznn t chiri $e.t"h

mer- Yokmiiuk gnli.ndc mezarlka-t eng !I.I:\R Jht.lya.r 1..nnnmmzd n.bb ini~ in esintileri \'ar... hadisini
anh\t

m
;1(,7 ata
311

SGf 202
f60

376 205
380 .213

1
203

.aso
386

'Mu;tafi.'dan, Ai e'nin 'bugiiu yamur yadt, nMl

386 215
388 218 389 219
391 .219
392 220

oluyor di\

tbistm

sick tleU

l-lnktm'in bcyit1erini mlnbf B~lar ye.Unl gan1roet bUin hadisinin sonu no dek
tnlm

388
389
.~r f

1
1
221 222 227 228 229

Sddyku.'rut. Mushltadau, bu ~tlink ya~murun

sn neydi di~e sor:nas 1htlynr ('ltigJenm hlklyesi.)1n iylenmedlk b(il~n. fliltifin ruyndn .mcr'c Ueyt'i-M!lJ'den ~ u k{ltlnr a.tn d da. ... d e i:Hs

:J92

395
390 1-00
;~Ol '~~'.

H:mnt.n C direi

396 223 400

101 225 d04 225

EbO - Cehl'in eli lde lli t.:larn tmukJ k.ta lnJ J um.u
Cn l gH; likl.yci n in som

1
90

mer'in, onun grii .n ,arJk ,i)entinden gidi ; ile uine- c;evj nutsl ller -giin pa1'..tr bn. mk, ik i mch':in lu {H;
erh
:t. mlnJm)(l:

.J ,06
~09

H.'U {';m-1 'rl\.i'yi gc:cn,

e~siz

hali fcyc

a-it }ikUye Yoksul b;i:lcvi r..fuhtR<; mdtJerJn, dr.tn~i, dttv<icLJara. 1ntmnul&rl Kiu:i de olu r ki bit m rit . Kaclnt), bu lmdugun halden i.i$tn szler syleme Ada nm kttdma t \"(.rrnesl H erk~ l o hMeket~ bt lu orluu hale; uygundur
1{ad mn kocnsn :.rlarnas1

!21
~22

t.23 4-25

-\28
~3t ~33
~36

235 236 236 237 239 240 4BG 241 4~0 243
428 42.5 4-28 4-!.1 1 433

2 2

o
l<tdnla.r :.k lhiMu

ICI><DEKILEJ

Sahlfe
st olurlnr dlle<IIKi eyi knb l etmeM
rilm
oltuu~tu.

HO
110

Brhiin,
M.sil

kodmn

....

rl.. 'l'3nr emMnt.:

l'iravun du
hikmnncc

H I

245 245 146 245

H7 247 4S3 249 ltiG 252

1
255 257

Dnyada dd
kUiletb

aiy:nd1d r,
u.,h rumbtl

Ahnelle dt' $t'bebi

Sttllh'l v~ d~csill l: th,'iik ;Otnesi Iki dt-nii S{lfu~lr., Ayttinin mAnb . Erenin y:_phJH u Urldin, ktlsU.hhk l"ctrrk yapmas yu['amu

Da1g6lcrinio,

H8
4$1

dUeinc uyu .

sr
~s 4G'l
gs~cmte&l

Arn.l{l Arabn

ein hl

hik(\)'C'5

sevgUi.tlnin

160 254
j~~

253 .r,~ .
-lGG
4GS
~~70

1\:\dn.n , koc:tna nzk

isttwt:'- roJunu k

4Gij
4t~s

Arabm, elle:ri ~If) bir t<"Sti yamur 'u)unu arUl{l..;a-a

;trnc:s\

testiyi kccy SM tw Yoksul nsl lhsAnn n.ksa il.san d:\ yol(sulu aktar Ttnn'yn .sus..m' oh. n la Tann'dan ma h rom olan Ht.li!euin n. l n~pl c:rlyle kapclan nn, bedeviyi. :t;trlu:a.:.k 1-:-io D Un)'ll1 St\"~n, fi_;tOnt giinf vur-muf d..-ars g:Jnl
''e:r~ne bf'ttc r
ArAbn, tnaga, \'Crnt'Sl

Arnbn ka-r!u nn,

470
471

258 259 471 260 4'i'~ 260

Hfi 261
.t.7':"

473 ''i6

.
y(lni
.
te~ti y,

hali fe nin

k ul htu)a

478
119
4l:

Nahhciyle
flaliltnlr,

.;._..fc:'l ltt kfycsi. at:maj'un kbul

419 264
j ij)

etme l 1 irh" fstlar ve nft uym... k Strh Se.lc\m ocw., llde,' l 'un, :\lt'ye, fu:rkt:-, Hakk!a bir eit yA k l :..hlll)' l nrnr . Kuv in liiu, ()uuunn dl hueyle urslnn resmi yapt1'm\Ui

.ss
191

4R.$ 265

490 269
s

012
.~ 1-1 I?

3U
r

Kul'Ua tilki_ i n. &rtlin1n oaiyttinde. ava gUmderi n A ralamn~ kurdu lrutihan etme$ i . Uhbl, bU d ().a-tun ktlp&tnt (aldi Pay etmede: ede,.lJikte bu.lllntu kurdu. arslann
~za.-Ian<h rm ;s

.'519

GUJ
n

282 283 2t 284 425 285

(;26- 287

1
264 270 281

263

~zn

ICINO:t!<ILRR
n~ hk

7
Sn llfe

-tb plumun :-, a iyt nu tl en)cr ... de ~\<'S i, t)Jtlan korkuhui\S:

~u. h ' m,

52 i'

P:u1 i:hn, gTcnfP. rin gi;ial\'ri onhrla ay dm oltl"4Sl

529 .288
~o . 289

iin !.ir i( sltfHcri Hit lshtio, YiF>uf'tl koi u k olma; , Ysuf\ l onda n arm (lcn istc:uc~: . Kouu;: un. 1' lf';:, Sttul urrnnkm ol:.r<l' nrm getirdim demesi \~t h iy kSti bili n d inden dn mc.;
~c rh

5Z9
.530
533 U36
H3 ~5 1

saa .290
291 293 296 300 301 302 303 305 3GG 306
SG9

Hcd'<u H :l n\t'f ]\:f8rM 11Art - M :lrH Iliktlyesin in knlilt blrn S:.;!lrm hnsta ko m~ ~ sum n ft:ili nE- hntmm SO"'l'U a ya gid l ~i

B ii.u roJ u

St;3 535

ilk olartk u,\as1 a and ~d en 1bll.s'U U nli l ~. sarl ol uunu , hil g-i sitl~ rd r-n g-b lcmck ge:rek lttan tilkr.si n:ssu h ryl~ inli ltcs.s:ml :u b.!. hs.c
girirele ri

~(sss n ka. r

1
1
308 320

$cr h Peyp:(lmber'in, bu g iin ~a.~ ls n <liye Zeyd '~ sorm as

5$0 310
.58 1

sss 315
5SQ 319
G9<

}\ lJ)~krle kar

yoJt.talar m a, t u rfu ndn m cy v:)(l.t

:oa~

Lokmm y ed i de uel ei . 'l.r.yd'iu e e v<'-P vc.rmcsioin ko.la n llUm Pejgomber 'in 7.e,rd'c, b uyru u gf:l:.!ct demP.;i Z.eyd'in hikl,yc:s i re d lJrO mer'in :tU);.lnnda ehre at~ (I.U5cuesi e rh

:;90 594. 59!5 599 601 6 19 G23 626 G30

.

596 322

G99 322 GOO 324

Gl8 325

Ali'n lu y1t~U nc tk iirmcsi, Ali'Jtin, elin d en klcn B.tnu:uo O kHirin, netlen eU:ndc:n k hc attn dlye so rmns Kmtt'~UJ ~ M ' mint n in, soruya te'lap vermesi
e.rh

D romn,

Pcyg~ mber'in, AlPnin seylsh.e, Ali'nin

Him se

nin elinden

oJac:k

demesi ..

1
334 336 337 340 346

8
Jln!k

ciND;<iLER

Shlfe
04 0 018 348

A dc:m'ln~ bli s' i n snpkh n\ ~arH1S

Ab' in

h lkAyt.sint . .

d n

.
d t~ues , tyol; J 1 r tHl
k'l~

618
650
i!te -

GJO 349
65 1 350

Sersin, Ali'ye, beni mdnr

pa nm as

M ust a fil'))ln M~l< ke'y i , bn.<; k n y c:r ll:'ri . i u : y m e-si, d nya sevgisinrten dc-~ilffi ,

6SI
G53
(i$1

633 350

,,\ li'oiti

~e n

y\ltt :n e

l d m n ~

HikUr ncc .fkc l c.td in ~ seni 'uf(t ( b ~ Yd l M nes i

Ser b

G 4 353 G

351 G~G .

SUNU
''M$4:\cvi erhi" ndeki. metin cer<:;me$i, Konyu. Mevlf.ni\ tehirde bulunan S 1 No. da kaytl nshann m~t ninden Yapln'llftlr.
t~htl~dir.

, t..1:ufnde

Bu nha. ke~bentli ve cctvclli m<:;tjn .iltlidir. i>23 Her tl.\hiled.~ d n tun voudr ; her tun Z} _ .eatn ihtiva eder. 0.495 X 0.325 eb'&dnda bulunan, kaln '\'C yumlltak Sharh kARdl) y..,zlm o lan bu nth1'nn ~ 10,

97 102. 181. 188. 30.1. 306, 395 . 398, 400 . 401. ' ler;.
Soluk tannda ve fe vkal)ide gU~el bir tezhib1e bezen n itir. 62 3. ;. de ort"da bulunan ynay , &atarlp.n muh&f~J.., ~de rek
~non yazyoruz:

.;...:,. .;,....,

:.,.

._,.;= -="""~

":JJ

'-J

. . ...,.,)

.;,:..;..J ,p,. .s,:; .,..:G ~;

~..'l.r... J <-); .r.;.. ~ ...f. ~ t :>tJ, ;,-\, ~t..;1 ~

. _._. <J _.j< ~. ;(:o-;jl

(.1:.:1 .~11 .......,i\....,11"-! ,_,l<

;,,.al ~YI ;.:._j ..1"' <>-1...:.:- .;,IS', ._s~y'

.s, 1ll

~\.~1 ~)..,~ ~:-.-1.1 Y lJ',) , ,... ' ' li <t~

~J.:-, 0--- ,.-- ..:.- _.. ; ~"'.., 'J .; J,....:. ./" ~~'J r:. . ' ~.~ uit)J ~!6.)~.), (.i:il J u .,..li.> ~J-) l.....r W ,~ JJ 1
'\VV

"--Netih lc ya.lan bu ya.nn

SOJluna

v~

ortay~ eklene n

"Sene 67 7" kyd ok ;o idi . H., h>ldo Derg~h. Mil,. olduk

ll
f\\n on:a kayt ve tccil trk,ui t. dur :

SIJNUS
ed il irk~1 y~ln\ y .

Bu k e.tobeniu.

' ' Hinditi"n'h Ahdullah o~h Mohlit, altnl~ be:edi. Qi(

ru ve d')' yol:.. glren Mc~.l'l.ei u .m.amlandt.

T amami an

maa1 yi.tznden AJIQh' htundolun. Pcygamheri o lan, tHia aAhil'i Pi':.YI"mherl~ rini u e:n byrJ , , yamtttkl arnl:' d- en hayrbs bulunan Muhammed' s.liit U $C!am. R lthhin in rab m e tin muh ta ny f ~e yokul ku.l, Ve ltcl ' l'l m e naup Kon. ya'h Abdullah <~Alu Muhft.r.n:tld tarhnd.an tama mland. M >. eHit o lan eyb'in (Mevll'ml':nn) huO.runda. kendi h:e o lmnup d\i z.o iLiltn, <l:te110 aoku hm etll nii!h nd m, birok Ot urun la rd;, halifeinin (ei!bi HuaAtuddin) ve balcfini: (Sultan Veled) hu~u darmdn ra l d ; Atlnh O'nun (M~vHu A' rn ) ~h; tr n n btlun ; llcbtr.in d-e (e- J ~b i Hudm,.ddin ve St.lltttn Vr.led) nim~~t olan \'arl\ ! ran M\biUcnanl&t(' di~mi et-!in yh olsun ~y t;)cmler;n Rabbi. A lt y z yMmiJ ydl y l n n, All)l ay olnn \te itu.llann kt de-rini duymnya.n Rc-b ymd1. pa uu1ei gilnO t~m B n oldu. Olc uyano, anitama ya l ttm tt . On ;) baktn . on d~n fttyd;. l el'\t n. ve yaen n"- vtkfedenlne hayu

d uA

ede-no

All::sh

rahmet

et,in.

Ketebe.den .n hyoru1: lu bu nu~ h.n, Sultan Vcole:d'in de,... Kon)a1 Abdu.lbh olu Muhar-nmed tnr-aftn dn , otcbl Hu d m edd l n'Jc Suh1m Velod'in murAI<3bat ve n,odret;
iflctinden

altanda. Mcvliu\a'ya o kunvp .lmf. 1-li ndistan 'J AbduHah edilmi.ttir.

va

uhih o~l u

eelile-n m.,e<fdelerdtn y.Mu hli, tar-rtf o dftn da t ubib

67 7 Re~ebinin ( 12 78) d6 d unc:n. onhiTioci, o .nsekh:inci y irmi be.finci gijn)eri pbr.Arteiy ratlamalctadu (Feik

Re:tit Unat : Hicrl Tarihleri Milldi Ta rihe evintu~ K la,u ~u : T. Tarih K. 6:umevl; Anktua 19~9) . Oc; (dnc 've yirmi bq..inci a-nu bit ydi. ke:tcbe:decSl J IJ , <t.,..t_,IJ .-ibi bir kayt o fuT, bu teAm le uyulutdu uruyot.z. Bu ~"km.~ dom bitimi h er h&lde 1278 ylnn Xf. ayan n 28., yahut XII .
ftnn

.s.

a nlno rutln.m,h r.

Bu ktebenln (ba1c ha rhe) ...i

f\1. JU.l

yanmda cenc ne.ihlc

var:

SUNU$

1 .11

"'="'Ua.J, ~~.,S:: :.;. ~,.~l:s::w . v. ~....c;,

~,J, . J,:.

.....:.il.

<;',;

J _,w .;
....J.I~J f.: ~ )IJ
t.,J..

)'..~ -':l~~ ~-'"'- ..~-~~~ ..~, ;;._,.- u

,}~

' ..: , kt\1 ;' f)11 ; ~

j :l'J "-'\.I}:J 1 .;,l.\ill .$J> ;1/'11

~.1 ~1

._$;."--:J

.:..(~l.J 't-' .Al

",..:.

()l

.J~~J ~j:1

~UJI ..,... ~s:JLJ

~ ~ J

l:,.,. ,~ J \' ~)

r t.'l '

~ '.1J' J ~_,_:l . ~ . . : . . :, _,. 'J c:- v. c;-,, ..r. c-'

_,;.;:_ J~) j: ,~..~.;,. ,..'i ~\ J"' ...... w"' j ...,,;1'1' .;,;,:. ":"t~ ~"

<lll J:4.- .,..~::- 1

t'-- .-,.;..;.,
J

"'. _;. ) ._.;.!J .;,._l .;,. .,j

U)i->Wl

J .

.:r .., j

j.,

.t.J. ,.,:L:

.;,_ j ., ''-

:r,

~l.ic ~ ;Wl "':",l.i.l

1",:\'t ,..J

~\...,.

r~~ 1 JJ' ..\.. ('... ~:t.' ;;.~')'~'lu.. , vJ.i.~'".J ~ ~.:) .J.ft ~-'1

$UNUS

..;,... ,....,... ;.. <:lo~ ..,.01 S>I..

u j >':

1~

.,. lll J ..._~

~> .s,..OI .,,..:IIJ,..J ...-JWI

<._~:A J.: ~>; ..OI..r .

o"U1

._;;.-iu

j. j.; .U.~ <,j)l ,:;....,, 4,"=""'' ~,u..:, q.J- .:....4o:..A )

~;s J :~, c.;!l.:.l ~:;:

~ '/1_.J.

.1:' 'YI,.}

..:t:. '} J ...::t

....Wl d..::il ..W 1 ... 1ji~

a. ,.J-1_.; ".cl' (Wl

<Sl.. 1 ; . .

_,.;J.. 1 .... ).. .....;. } ., _,.'J 1

:. ..... .:r .!!,,. v...iJ~ <,J.~

rJ: >J'-j, .,(.u .i:t..ll j .Ol~

~ _..::.

_..L.J
..

.:.:->-t .;,. j. <l...i /o>

.).... J
,J-J .~
~ ~ ...:. _,. ~ 'J

..,_,) Jl.: '*'..r

.,.,._} ...... .)I.~J

.....

Jji ..JJ,.J -,ll .r""'->'~~ j

.,..-:., r~''i .;,..,..., J> l< _r.A:I

SUI'IUS

,~,.~,y .:..L.. ,J'"':r J.)'.r.'i> v-'-~' ~ J.:-- r:: _,;P.: ..r,

J~">', ;..._'J, .P. ,;.,.. , _;;,

(ll..: c-"-.J r"--'' ,,:...;.

JL-:~, ~:1.",

c.J;. ~, .;..,.., u. )~

w} ..,.._,

.,, ; -..~~ ...-.) .;,~ ..;., <:.1>

~.;.. J .:.:--' .J\< J ,.J. c:-- .,., .) .:; ..:. '-'.aiJ"
Bu
yaz.n~a

de ti,i :rka md.lini

aunuyoruL:

av hkm ibit olan pek byk kitahs. hu kadri ulu bUyk hi t&b , AJiah eHieri h31tknda ina~c1 .foru b;r hile gtlmi.t. AUih'n toreemi.: 1c.ullanna uymak sUr.etiyl annn\1_.. AllaJo'tan ekinenler-i i2lemek yoluyla n iyeti IUclt lctmi,, irci.duini Allah do tlanna vuerek raiberi artmt.J olan hUyUk ve: ulu. "pheli ,fcylcrdol'\ ekinen. il>l.det ehU Qlan. arak yokutu bulunan. in an tlhibi, hoyr, tnri ayud eden tcmt&, d indar, himette bu l v.1ftnlarn efondiei. emtrlerlfl hil eiblorin pJ,di~ah . d evlet tapnn yak n. memleketin, miilkUn t~n e ni ori, devletin atH ri vo ulul ~r u luau, k ad ri ycelrilmif vcx.tr S.ii.h ib Hueeyn o:h. Fahr~ddin Ali' nin n.:.dl kleti Ab4 dullAh oKlu Cemlleddin MUI:N\rC'tlc: AHal onu iki dnyAda d dileine k6,,.u,tunun ; J o n ull'lttc.alb )'eri SidreCl- Mn toh/,'da lu!tn: dileklerine kavu,mak iin bir bahl.ne, deto celorinin, yce!liltle rinit yUc:elip aimet l iin k:enditine bir vetile klmak, Bln)uin nhifelerinde tul n y sren ml
l anmt pe-lt

muan. adnn an1lp durmotnt,

luy&mtt aiinnde. Arat:tt'ta

pek byk bir ecre nAil olnu.tn lame.k iin. dl!malull bit rehin. del}erinde b ir karttk nlnmadtk a maha1Hnden ktt!mam'k. ttuhn d egittirmemok, btri&inc b~ fl ann-amak, orl\dtn bafka bir yere nkl olunmam :Jc, o rada okunup (Ay

VI
dalll 'n l'l'k, r ed e n i n c

su:.:us
rabn~tle-,

itins&.h edilmek, okunup rn~nltt nnlanmak, vnk yAt l aanmtttl dile:A:iyfe dui ed ilmek. h yln ot e bulunanna lAnet oku_n nuk Y4 ft! a ltnan dile!.ur.~k e rtlr ylc ~~lty yetmit a"ki.x y l ndtt, 11Ahi b leme m eneup i n<iJ.erln o~oede(i, MelekUt Al enin i n tklar nn aydu- pdrlt .l olan, durnklnr v~ ycelikln 4hibi hny"h kiileri ultatt. t\ll h 'n aelim "'e rah meli:.in ultp geldii yer bulunan. orada o~urar.larl.:. oJ'a)'<a. yak nla,unlan mlr.evi yo~culann dt.. ledJk!cri yer, orada otu~ an yol yordom ehliyl~t yol alanla nn ton v ard lcla n durak olan kutlanm t t:rte.mi~ T:bete. altlan. in ~ana c-vinlor \uen bah~yc vakfotti. Oraa, Ili hihim i ., e fndimiz, Ou btmin do, yannm2n do:t gi.henci. All ~h' nenup gerek cyh'hl ojlh. Seyh oj:h t:yh HaneH mt!.hobinda bylik b ilgin. l tr~Rn"' o4 h lma.mH) o lu lmim 'a mcntupli.lt. L~ka,ta nn Qt olnp '")'fnaya, ayp dkmeye muh te d o de ildi r o. .jnkU o, hundc, y\.ic:eltilmui i. i ' M f: a fntlrnn ttni M &JI l.<!.;b id<l'tek dcrreceden dt! y\h:c:, ylun bir unc lir ki b.lut altua girip gileneme. eriaun, H '!lk lt'n ve Din'in Cel&l'i Hust"yn oHiu Muhmmed'in oflu Muhmm~d'dir o: Allah ondan dt rii:r oltun, atmitlerinden d4:. yle k4 lerdir onlar ~; eti kle:N. & ) lcle"n alnlarna se<:de yt:ridir, , ovilcri, 1'iAuin kallJlerio.e inan ~ur ; -<;.Jeri, onlar !:t'&r cdonlerin gnUt:rini aan anahu,r!u-dr: onlardan rh i'-y~t dilt:n IIde rse, mnkirlnin k ula kla rna pe,.dderdir. iuytna Jnnno on:ellerdi r. Kim innnltu, bir uurdan. arna t ilice gder.u, Ukbte'nin <!ti!li g ibi o nlan, iki diinyid a da, en ulu "utlulu(:'o nfil olarak, en b yk denrlilig i ~lde ,derek xee r, llerlu; bu tl<&, k utlu ve ylicc A llft h 'm inAy:tiyl.- olur anak. "K im, duyduktan .ton rf b tArtina de itthiue u u. deliftin nle.redir: serekten d Atln.h. her ,eyi cluy:nclr. bilen dir." (K u r'-'.n Mecid. 11, Baku. 181.)
Altnla. ya:z:lmtf ola.'1 bu .,.kfiyeden de a.nla t1dtl{t a:ih hierl 678 do (1279 - l280) Seluk vairi Sihib A to f~hr~ddn AU"nin aadl kle.i Cemlleddin MUbi r~k b. Abdull al t~n hnda_ OergAh' Vilkfedilmi-Jtit. Bu n'h. ~hvJin.A'yn Ce n lebi H\dmcddin t~ rafmdt1n okunan, deltilen nahad11::\ )'ll .lmt elabi Hui.mcddin'le Sultn Veled'<. oltunmuJ, taehlh <Cdilniftir. Ya.uh ve t.e:hibi . M ev l ini\'nn ~ht:diycte do~u

.SUNU$

VII

tundan Ht yl, onbi:r gn onra bitti:in are, belki. do yal~ maya b..landaia u.m._n, Mevl&ni bayatta.yd: C-~kbi l"t..i m:-ddin'in MevlibA'ya okudutu nsh;aya, Mnl&.nti 1rahndaryudmlan mvcddelerdir. Burn eJimil.dl"l hu ni.isht'dan daha aa~l am Vf:l dftha ~tki tnm bir nilaha yoktur.
Nthann

birinci e:ildinde 6, 8, t l, 13. 17, 19, 20. 23,

ll, 32. 3$. 37. 41. H. 47, S6, S8. 60. 64, 13. 76 77 .
..btfelerind... kc.n arhr k larak .ok deli bir tek t.e.llme, k-ere dO' bir, iki, en fa:l. beyit )'IU: 1nl. Kelimcfer, mUmkilr.e,:. lcrk l o lan ke limenin .,ltn a, boyitle!:r de, batlk yeri aksa cetvelin iine ahnmt . 8eyit1e:r. h e r halde y~ hrk~n unutuJan boyitludir. Oejhllc lc e li-nelefse, batka bir ni.i..hayla da karJllat tmldA . yahut Movl~ni 1anftndan Cineden, yini tathih edilm.f!den anc.e .ylf!ndiil tun SCetmektedir -nyoru: ve bu ikinc.i tahmin. bice dllhl\ Scuvv~1i: notoldm 8. tahitcdeki beytin, 5&. uhifedeki iki b cytin eltlarnA ",S~, Veledl'" kayd konmuo ki bu bize. Sult3n Vel~d'an ihtiyAr ~d i p ka:bUI cylediH tar2t ctermtktedir. Mule~ef S\llta.n Vclocl'in yazd.t Mt nevi nGth11nan ~limi1de yalnz dardnc ve ahne1 ciltlut var: bu y~de,.n, bu beyitlcri o nUshayla kartlft:?.hrrnann im
k\n

yok..
Ayn

t l a.ttmlmtht

KUlphanedeki nU halarn o u, bu nthAyl - kar~ ki icAb ettik~e bu \l:uclrt b"hud ecei-:. Oib&ce,

er..oJ,.- J,.. J,..,,.., .s,:: .J:fl

tliye b.a,lan\aktr: lkin d

..,..}.:r) 4 -!

"J yi"

Ue. yu]IT\f (.s. 1), klttp.,

.:-1 .:.., Jlj

or- v.' :.. J>>

.:..-1 <jJJ

J, ........ J,y

.s:l;

beytiyle bhmektedir (. 62) ). "Tetl\U'i\6" tl Yok.

Bu rshcda, Sulttm Vcled'in

Bu nh anu. ll. eildinde, tn&llm Olb6ce'den nce, \dot&. 01bAce'nin y-.:tl sebebini ve ll. cildin neden ge c:ik t iiini

VIII
huli.n

SUNU

yoJlu anlatan ve ul Oibic~yc

:ta.t)'on L.a

bir )'ll%1 v~n.

bir girif mihiyetini Bu yaz:y aynen aunuyoruz.

.,..,(y "' :...:r.

;,:Jj'"""-.

"' ''""'' _,:;~1; .....,- .)~

tS,.:.:..

t:__Jr :,t::, ~)'' ' ~_,l~ ;. ;Ji

r~\.; ~.. ,C',.,:.' ;~;1 ~

J~ ;,~; ._._, .J).-:-""'! f J t\lu.'IJ )Y. .;i Jln ....,..., jl.. ..-<., J'.l..,p : .;:..

fo'

~,

*
MevlAna ~-1.z~ai 'nd e 11 9] No. da Ye te~hl rde bulunan -ve t.-nHini, y~ ~ m;do S. ni.ih a. QJnr(lk ver4t.e; imiz ''Me!lnevi" .de, Z. cildin ilk yapnnn Usinde yeni bir ta'hykle yru:lmJ
'.:.-I J: ... .; 1 !al"' u, '}J ..:.,-1 ,-t.... y.i ni ' 'Bu bereket~efi ok -olan szler. fey hl o-r ey h i eiehi Pludm'm tertert iz nelut ern~ .dendir ve onun ya:r.mnd<'n n.ldcdilmit i r'' z l eri ya.:1lm,.
'

'' ' c stne

.}!' .;..~ ..:.

~

,...,.:.

;..:~ vl.N 1j~ ~'(,..)\ ~'

.,j\.l"J

ni.iM o:l < n

Bu l1lj ni',hnJnn o nra, "Mene.,.:r~ n in c&ki ve eahm h~ kknda da bilgi venneyj lUZ\101Iu bu]uyoruz:

4ki.laplar:

2. Si.iltymatti)'O K. Eyp Suhan, Hu.erev Pnta. H.. H$1id No. 182. (E.ski 158) , C , VI.

S t ve ktuar] an m ein nukavvtt cilile ciltleunittir, ..n-uk !&b yuktu r. 20 X 16 eb' ti d nd : dr. Yaz k m 18 X 12 .dir ~ ba tk lar sur h la yaz l m,tr. 1l6 y a;prakur. Bat ta.. i. b

.d~ &urhla dibl\e~. "

.>,::....

..s\ . ~, ;' !'".!...!.~ .

,....-.

J".:r- )(~ r-o:

.-..!.~ ~. JJ :!l!. .:..~.:~ ,.:..:~..: ... ). c~.;r.. ~\~ J

SU SU$

IX

Ancak 1. b den 9. b ye kadar d..,vam ec!~n bu Se!uk ncthiyle Y <l7. l m..t o l m..k1a benbcr a.ul :C\tabn ya'l,tndurt ayr bil' yaz. 47. a b d e hu ya:uyh ya "lmlt Hcl' ho:.ldc kit<'bn bu ithifde ri no\c;~utlli'IU f. T t!n'eiiG:k eden. lerden biri, b-u ktm i ar batka bir nshadan cam\\mlamtf, A l motnin ya2,, 10. a d~n 73. b ye ve 7 5. a de:h k i tabn eonuna, y\n i 126. b y e dek devilm edi)'or, Ytu: , Seluk. yn:r..r . ._\-'-) .. ..;"1.-.L.;..S" (.... La -'' ..L!I.. .. gibi d& llarda noktalar var. diyt:
b:.,lyo r .

ke.m,

" --:-ve c[_ ler, cu' ve

tc 6

4("

ile yM,lyor-. Bilhasa mil:li -ve

ler. ..&m..&miyetle

J. teklinde~ aC,

t.,.: Jn, o

devrin

re smi inlfena uygun.

A~ l nle tin,

-s-. .;,_}, t- J,;_,.. .si

..s- .l- r - N .A..!. )'!" beyl:iyle ba ,lamak tt (2 . ~)
u
J~

..:..- ~ . ..... v) t.J;..~. .~!

:...b;.
~j

.;..- . .: j , ;J-> _;\., J Jjl

beytiyle bitmt::ktr.:dir ( 1 26. b ) . Sa, nah tamnol~>::n 't~tn yazd $ahilcJcrdc 19 , 18. 20 "~tr vat. As l mcni.n :.ahi !elerinin o&unda 21, bih:larnda. 19 11.1.\Ur- var. H u * Muda~ nara'l ar kar.tl lk h b ir b:y it nlevcul. Bu nshay elde; .ed ert ve h.er h ft lde e ktik yerle-rin i tnr\.a nl l t' y m ::~t o okuna inal'. hUit gelmit ve oltrnt beyit o;e ke l i.-nele ri~ i.ia.tiindcn. y:tz , eklini bo:unan..aya all'}Uak ye ni m\ir ek! <ep!e :e mi $. Bu II!'it yer ler. tek k cHm e c-,lun c :'l, &u rhl g:ei.gJ de \'::tr. B\t, 41. "' yn lt:d;)r olc;luka nk ge~iyor. Bu yu('m. ktan ilonra nsbn. n it be ten t~m.iz k sJd i;(r.da:l . bu ta., ar n.Ho. .ra :: . r :Ht l an y or. i 2b. b de, son h-::yitten eo nril, tu k eteb~ var:
4

~~ ...>:-"" .S,.J,

.....' .....Al'

J\ J}\r\( &,.:.:le ~... ..r.'t.. _.~.i.J f

J " ::' : ...,- '

j \.,; ~ll;,,. . j l r.\:~1 :lL. 11 ~.jl ,J .J. j e. -.,.4~

->~...in ...rJ ..~,;;: J:..'

,..., L h l:..l!!t :

~....

.J.f

,j .d ..: . .J-

T ..irkui tU! "A II.ilh' yard myla "e gz~ bir ha~a n ibG.n etmesiyle' ve lUdo,yl. . d oihu \'e d z y oha ~"ItHc:n i\!let-

x
nCTi"nin

su~~s

bt nc.r cildi. Zi'l-Ka'd e aynn ouyedlnci &al . nU, kulfartn oD yoksulu olan ve y\ce All lh'n ra)unoi~ muhta buhnn 8-elh'li Muhftmmed olu Muhamtne<l'in olu Munarn med'irt e.lleriyle yaz ld, bini.''

K ehsbed $ t8rih yok, yapra n l.ennrne dar v e utunll\ bh kit yapttmlm-t; fa1ut oaun hnda. da. Ya lc.-mla dahi bir ti1lh Qremeclik.
4

ma.Jna

Mevl&nA.

Meuol

dibAee. inde

adn.

..EI-sbd:'\b:.!Dif'il

muht, c i UA rnhmet' iiiMi t\Mii Muh .rn med ibni Muh,ammed'il 8elhl." rfiye anar. Me-ktuplanndl!ln birinde de imhl, "Hu . eyn
1\'lJhammecl'in otlu Eklh'li Mul:tmmecl " LanJn<'adtt ( Mektupt.r: A. Cilpnarl tuc. l.t. lnlulip K. 1963. M"ktup. L'<XX, o. t 22). ya:;. , kA}d, y u tel.:li ve tatli, t:tm&mi)' l t devr ine ait. Mevlini.'nn ad , Celil~ddin Muhanrned. bo:sbasnn ad Sahleddin Muhammd; o:h Suhan Vclcd de Atou mn ad :n tlltmeka; b.Ocu ve :.~.:.' Oelh'H. u nlld e "Dt:lh't; Mu.hamw.ed olu Mubt trtmfld' i n o)u Muhanm~d " n.n cak $ "han Vd~d oh-bilir; bu k adar mut8belu t, yini hem ata eh.ri~in .-.yn o lu1u. hem kendi_.i,io. h~tr bo,bunan 4e desinin adlaman Muhammed bulunu1u. bir c..adU ( $0i1UCU ola:naz.. Su h s Me kesin o hn ak rliydim : s~Juk N Ut h a~ n ol'l

Bu nlh hn. Sultm Vr;led tnrelndn i a tiu rh edil.en ' 'Me nevi.. nin ahn cildidir; bunda h ibir ,uph:: yoktur. Nih hann kcnarlannda. bl- a kere niuhe fa rkia nna &5lle!: r~ c(;)) ile, bi: ker e dol(r-uyu bcliTtmek iin

" C'"" >>

; ,ar ~t iyle .VII..tt

...

Jen kl'llln,~let, m r "' lar Ye b~yitlcr, m~ci nd eki yn nm ay n d egHdir. Ounlo r rnctin d~k i yazdan baJJ.a iki ayra )'Juaylo y an lm: Joil'tti bi.r de hUehUtt. ayn ve yeni. lc~til b ir te' hkle )1aDianlu v~u-. Bu b&lt mdz n i'\ihat M. e-tin'in t ilp~e.l, ca .miimyle yeni~di r (Bu MuneYr'nin Sulta.n Vcled'i"' , yaz t olduKunu nce bj )' I oti,t i k; MoYI&nA' dan Sonrr ~1:ev ! t"Jftik: lat, Jnk i Ap K. 195): Resimler, s. 26. Ya l nz burado 12.\ varak ye:ril'\o 11 6 .,km,. Nihat M. etin Mta\t.vi'nin Konya K lltphanele .. indek i Eek.i Yazmelu: Sarky:..a Mectula, : IV,


su-:u

Xl

l..

E<i<biyat fakUht>i Ba,.mcvi -

196 1, 'U 31 yt Not),

673, 68 1, 689, 697 ve 70S

Zilkad e yn onyec::linci gni.i,

yl hm n d(l n.t tler. mt ur.

{1275, 1283, 1290, 1297. 1306) sh gn:.e Su ltan Veled. bu Mesne:vryi. b u yllArm h irin d ~ yz Belki bu eilt e n nceki c:iltledn birinde, yh a:nm:t t r

da b.ur3dn yzmam tr.

''Bu ( rubat) , Sultan Arif'inelir; bilin,in diy~ Y ':ua Kimin anl "lk tan Yt:IZIJO.i,i. tbe etti ki ben de o Ay }'~I y! e b u l u maktan tbe ed ~yim f Bahar gO.nleri, g l mev$imi, t~rtemi2 bir yel; en y ~ nr dnn, ben de t. kn; o n ra da tbe ed ecekmilint h t' ' mcoilindc bir k; y t v e i.Jiu Arif debi'nin b ir rubaisi var ; aynen yazyoruz:
yonm:

ya:wnyl.,

K~tebenin nltnda, iri ve ayr b ir yuyla.. fak:t o clevtin

~:.~ ,;...~ ,_ ...;;. ~,u ._ .)1.)1 ..:r.

.i ... ..)1 Jl..,j> ,.;f ..,.~ ..,, ,s:; , .r~> ..,..,_,.;..,

B..

".J ,:; Jo .;oI 4 J!.<)

....;l.. >>~ ~ ~,

r~l

yaz. nUshaya ttmtmlayan 7.5tn y;:zs n dan ayr bu

Ulu At-il el~bi hi.lkkmda " Allah rahmet :Hain, Jlnn k,. tl ~n ' ' gibi bir ya ya lnu.d na {~: re hu ye. , hicrj 719 u d;;.n ( 1320) nce, k itab te n elli.lk eder biri t{tr~lmd" yazJ . Du da. bu n ch~n n. Suh;~ n Vcl('d'in ~lyaz .u oJd'J: ruttr. ih nu R1lteron bi r ba~ka defildi:r.
3. Mt!$;nevi.
Muk~v v;:

)'az.

IV. cih. ~J evl anA Mzoi K. No. 20~6.

nuklapaz.

cil l i.

Hz.

cildin

ayn1.

24.5 X 16.3

eb'&dn da.

HQii.d Ktphanelndtk; Ytt k .m 19 X 12.

Her s. de 17. ba~ s, lerde h<1~l k do l ays yla 16 e.a r vu. K~S d, H:.~. H3lid K.. deki n$hann ayn , aamA.ni, yun'>u!k. az aharh. etilnde nem lekeleri var. Mrekk~bi, ayn K. deki nshan n mrekkebi gibi lJ<Olm, . Her '"t rda kartt lk h
m.. o lorln

bir beyit mevcut. 3.a 6. a va 86. a . 89. b sahif

Je rind& ift k rmz;, b. da ye,il izgiyle eetv el var. Yun St'!!uk tH a1li ve H2, HI\Jid K. _, i rui ~ki niish ub.ki fll',J:tn aym. 1, il do: tt~. Sel t k yaz.tyb fU temellk kayd var :

XII

SUNU$

_,f
A l'md<

,j ~t .

..Cl. .,.\:D ll.;.. ..! .'Jl' .w _,.. V.

d <'

vakfi.ye yala:

.;j,

._,--)'-"> "'...... "';"'n_. J~ & ,:_t t>.,.,u ""..,1 ..AJ,v

~-., .:-~1,. J ' fl l .:.:- Jsi.:C J ..-A

,.$J:.II .;;:!! o.~ ( i ) ..) l

._,il..; ~ J,_t,_;.:.< ,.;... <.- ii-'-""'JtiJ'jL. _,.:.~.....li. J

Bu
vakfi y~den

l:...f J~ ..,., .... lS', ~_,.,1~. .;,,...,

giinl~rln de

de <.& n h yofu ki h ieri 1O 11 Safeeri nn ilk (4 . 10 . gnler. 1602:). M c vUn& Dergt.hmn f!. mat. Hlin~ ine, 8ontl Oervi9 Ahmed' l Me\'lcvl :a:a13. il da di\, sz.hlfetdn iutnm d&, f n.dtn vakJedilmi9tir.

"\Jah ~ J&u. ~\ J.,J:.A -~ ~-; ...;i ~

r .., r-~ ..,;.1~ , .?.n .:.~, , ~o..:.L- J

kayd, var.

Oibr.ce, 1. b - 3. b d,

_,.jl _, .1;.11 ~.:..: .~ ..:>}.? j oil,.

<lin l:n thm"kta ; metin . 3 . b d e bn, lyor, 130. a d~ bitiy()r; iki &.atln surh, ik i satn siynh mr ekkeple yu..ltnf . Aynca L b 2 . a de b u eildin ilk yazinn Oil~nc:es.i d e var ki aynen
yazyo n. : :

1*1

Bu k itap, ]..hw l evi Tu_nlt;.,h o l u Mt.hmUd' un o ~ lu

M.u hn m meri"ir. m nhdfl' .

r:w.~ J Mevl t-nil't:Jn m&ncvi Me:ev'i' tir~i . Mu ata H 'nn hic yetir.in b in onbirinci yh h.a.yn~h Sefer aymm ilk gn )el'inde, 13-eana'! Movlevi Dcr... i Ahmed . $e r ~ek oh.rak vuh ~tda n :cc:e nle te, y6kluk yolu yo lcu l ar nn Qfaendn . Cerni.at Ho.\ne'de kOrunmak arttyh. ei i, nhib vakf oln rnk vakletti, 14 """ ) Fukarli al'aanda korunmak ve Cemaat H~!ne'de t\l't..! mak {'artyl a Bosn a'l fnkyr Dervi.t Ahmed' n k u tlu Tlir bc:'ye vakfd .r.

SUNU~

XJII

-.- j../' ) ~ ,... ............; uo,::. J'J') .:.. 1 r.').~J' .:r.

J''

.:-$"~"'C ;._S J. r;- ..;...S .Sr,

1;.:-11 ..l,;~

J _p

~J

!' ~ l;>.u .; ~1_,..

vl., !J\ ~_, ..l'L- d,~l;J. ~.bllJ .!l"Y~ s~

t.Sr ~ .. 4J!~:. 1; '";.iJl:. J .S~ .. ~~~.;,. 1;JI

.,.......,.,.) ..s--' ..J,... , ' ;~.:.... u..i J.~

.:.j..l; J lj> .!l\ Jlj,t... :U:.. 1;1:'''-'!JI-1~

JJ,

.:..)~; .)lAJI;) J U.:.(;_

..;-i/ _;,.U- _;,.. 1, . ' -.>,::.s...

..,.:.v<

..;-); )1

...... _).

,;.:,"J.. J-')'

.;,.'- c '.;..;,,..,..

(l.bl

.,- .. ~:..""' ~.;.:.<11...,;1 .;,U..'Y ..S~J

;-",_.; \...~ jL. ,.C:. .!i:.l ; ,:....,L

_,..l.,..
.:...u..

..ro- ..;L y

J'i...~,~ J-j\j1 ;).r

_;.,;

.:,\..li.. .....~) ..

u::

...., ..;.

,t..,..;

J. ~~ ,

.. ,.,J..

r..l..

,),.... ; ,-t !
Jto-

,J~, ~~ <S~~J .rr-trlfl .J.:~J'

r ~J

~ H J~ .:.; ..5;~11_.. .J,.-,... c.J:l

(.U

.:-1 >J"..I .;,.:., ~~ ,.. .;.:. j. ..sL >t.(,U:

<!!. .C. ,j}Y..,.J ~ 'J-"r

j\il\
)l

);1_,

,..._ ,.....:r-::ii;

\,. ''J, ~.1.,:,/'

XIV

Stn'\"U$

.. .,..;., .:. . l " -'- " r .r .:~.: [J (2. il) .J:II \1 u )b ~1 , ; {..t t..:;_.
Du dil,aeenin onund a , ah tart.ft vo ~o lda. elebi Hu ely<\zsyla bulunup t~bcnUkc n yu ld a ntt ,da ir do fU k iii.)'H va r:
dmtddir. ' in

~'

u...o ;,... ..,..

j. ,....

.r. ~)\... ~

-1-" ~ "'' J)o,

e.vrt:sinde tophunn la rdaki d iis>lin ve el eb onn b.,f. l l d U tUl\IUue Me-.v)ftni.' nn ezne "" mttyn in ko\ n bu l un ttuaytacajh n n l n ,, hr. Bu y ,u~d e n bi:,
H u t&nc ddln 'i n

M ov l ,nti."n n

bu

dibtu~eni n

de Mevl.inS

trgfndan yad rtl dRn ,

1on radan

gene

m&Hhn dH,lcenin yn.d.Jrtlara.k !:.unun c; hnld n .,.am)'OTU'L Ancak ele bi, bunun yitmeslno rb oJ.mam t mt trUkat DTaJr1d& bu diblce d e elyA.UtyJ a bulunmut. bA. ntishDI01ra ya.ulmttr . Efliki"deki dviayc.t. ~ lni cilue. ml\im ve methur dib.iic.edcn &nceki yatnrn d Mev J&nA'ya itit <ldu unu gJterme ktedh Mnn& (Mani.lub'a). A ftli n, rnhtin Ya c. T, Til;rih Kurumu yay n. lll. ani, No. S. Ankara - 1961. , ll. 7 43 - 74 ... IV. elh tekl bu dibieMn, hu nteh ndtm batka h t.:gl n\it halordn b u hn dul( u nu a n l~mtat ii ' Nlhftt M. etin'in o d.l g~~ n mtknloaine b k. 14) .

Mev l \.nt. laul n dan

*
f) Bu dibieeden, ne" MUen'n e ki mdit" m.;.vin, Nceali Elgin b.sh.setti (687. yl dnU.miJnde Mhl&na. ; Konya. Yenikhap 8J.fmevi - 1960 . .. 24 26). Ancak. neden.c, bu diU~yi ta-n ol an1t yaynlamadt. 8i IV. ciltto trkeini
aunaealma.dan. ns..'m7 uutmamalt iin ya)m& metni wudiSc.

xv
Bathkler

iri )'UJI ve a.urhla ynlan bu ntuuun :!43.

$ahiluind to ( 12 1. h) . .1 J

Jbi 4 _rl foJ

tannda

msra, k ntndl,
ve rrtnn

d.ehilmit

yanna

dn

c$)(, :.-:_..

k ayd y"lrru ttr:

f-kat bu ya,

EfiASet'nin dtKildir. Bi~ EfUki"nin )'a.tUUU t~m,y onJ&. ru. yoru ki ilk l;nee E f1&kfni n ely~un bl% netreui~ (Mune v t~rc. .'v1a.iril V . Yl:l)'Jn, l.!lt, fl..h.&ril Batr evi, 1942, So- i'i nd rotoA:raf. 2,5). Buru'd" Hara(;' o lu K. do 9)7 No. da ..kaytl MUte-nebht dlvltnnda ek. Eflt.klnin, tntit.lhsna d&it 7}9 Cuni.deiOI~ onlan tArihini tt'Y"'n (1) )8) yedi .-ntrhk kir knyd Ytt ki bunu Toh ain Y~71C.l )'4)'Hlttd. Ayr, ce, Buru ;K. de, Huuyn debi k ita pltn a raando. 762 No. da , 5:f]i:t. ki' nin, r:ylauyla yelrmt olan ve ''Manilub'u.l Arilin'' in ilk yazl, v tertip Jt!kllni ;stcro.n ns-hl:' \'l.r. T &h,\n Yaze, bundl\n d ... b& tuetti vo bir t&hifcdnin lqtoarnliotini verdi (Ma~ ,,a,lub'ul . AriHn, toJ eti : Ankara 19~9 . naz:) . 8ttin

s..

b-unlara nillaran, EAki'nift

yu.d$

Mesnul
n\ishay

nsluun. y~ut

onun tarafndon hitiyelencn k nyd )'t2-m J ohu:al<,

Ns.bad..
H ...,;._ )) ve

bjr

&Qrcn

bbi:i,

bu

c:'

lcaytl a r1yle bh

boeyil

terin (ukhm, bKx m en~ clmilyal'l lcelimeluin (us.ola n . biz- k~rn kmarlartr. , bh ke ro do ketimderin nhlnnoR, i>oh. y.,hut &urh mUrekkt-plc yaz1lnu~ . Bunlar d:. metnin yozu1ndan .ayr bir yua yluf r; flc at Efl~ kf nin n~h fark n kaydt>denin yatnyla degil. Anltsf hyor k i bu nsha, h ir"l\ lciti trahn ~ dot h a,t.a n lithelarl" ktufl)&ftlt' l m t tr.

Bu .:"ill h4, evveko de iJre eui i m i.z gibi Hz. Hft.Jid buhanon ve Suh11.n Volecl'i t dyuuy la yar.lm t olan nharun yuayla.d r : arada hihir fark )'~kt ur. Ounu g rdi.i k ve o vakit M):e MUdhi olan Bntbak anl k Kltr M1tcpn aoyn Mehmet nder v e Mclir Mu&vini t.aym ~eati :EI1In'le hu iki n tb"y karf 1a,trrdk . ayn aoouca v,udk ; yAni bu cilt, Vf. cildi H:r.. Halid k itnplnn ar.u ndt bul u nl:'n Metnevt'i'\in IV. cildidir ve Sultan Vcled'in clyuadu, Sunun
ldtaphu al'unda

XVI
.. u:rine M~e MU drli.ii.i

SUNU

nU.al y KUtlph 5.nedcn ~kaup tct-

hir .... e:tti, u.

*
Mev!evi.Jer annnda. 1. Ebbekr e1e.~i'nin n tindeo tont Oertlhta.!1 b.b kitap!arm l.unb\lf'a aotir iJip tr.uldt,-n dAu Mr rivAyet vardr. Yzlnz bir c ild i Konya'ya 10 ll do vt'c:lcd len , libr tildi, Eyp'te Hunev P"1 KtUph6neei.nd,. t-b.. Hilid Kitillplan araunda b uluJlan bu Munevi, Ebl~e:Cr (efe b tananfld lst~~nbul'e geirilmif o!..m,a. .nku E.b~"' Cr feQi. 1046 licride uled l ltHf, t..nburd :: 1kom cte mamOr ol ~p bu ehre aaln)i~. g~\ifinln redinc i gi.inG. 27 Rbiulevvelc:is

(&.VII I. 163"8)
dcfnedHni,i..

ve(it c!mi.J. 'Vt>ika \1evlevihlanu1 tr.)einc(Mc vlijaa MUusi K. Abdlb.alci C<ilpnarh ki

ta.,lau,
knv u.

ya~o.ebr, N~. 94, 14 3. b). o!~-bile r eras nd a ille 969 hi.cride (IS61) p ottet oturan Hurw ., e hl oQio f'err\.11\ Cele:b; EamSrund: bt2arottr ve bu t.:t, ontel( 7 VII

H"'r balck Oen.~htat c:ken M:.itp lu. bu yttl)rda knu. bir.Qff:o d. yok olup a itmittir (bk. A. Cf>n.:th : Mtwlinil'd"n Sonra Me\levD'Iik; ltt. lnkl.lp K.

n.UI olar,k yatampUI'.

195}, ISJ . IS8) .

4. )1evli.ni Mui K. No. 20Z4.

Bu nYd uu41'\ yalnu; lll. ve IV, cil !u v ar. lti.tih, Ht.~ Boki b. Muhanule<l'is . SlvA.si tar&lnd\\n 760 ahannn yir ninc.i trni.i bitmi~tir ( 17.VII.I3 S9). l-lae n._ki. ketbeye, aha dlt M~novrnin 26000. bir ri.viyet~ gr~ d e 26S;o bey u oJdu~unu da ka)det.mi,ljr (IV. cildi no}.t ..n o lan bu ntl Ju~nm tav~i(i i~in Nih.tt M. c~. n 'in MAierle.tiM bttkm~: .
10 1 102. N, M. ein,
<C\-J okurnu,.

c~---:-J

v..=:- y.

~nad.s.a ..i-->1

k:~rth n da 3

Mart 1272 olarak kaydel

anittir).

5. Ayn, K. Nc. t 19).

nl.ltha,

Tethirde buluns.n vo ~h cildi bet .i_ftte ih.tivl. eden hu216 ahifedir. Her .1. d~ d l:lrr atun U:erino 2' Atr

SUNU$

XVII

ov ardr . 8oa,lk~tz tahifeler, elli b11i muhttvidi r. Te.Mhi yok. t..r. KU.Ukelebizide Muhammed A ...tn'ln (lm.. t 173 H. 'iS9) temellk tArihi o.ldul}u albi 1 137 RabluUhrnut ba ., nda ( 1724 aonlan) NnhHi Muhunn~d Slc ym in'n rl'ldiy " dildl ~ l n c d ~i r d e koyu vardr . Ayre, , aonradan bir bftt kun r tlinc gemif , o da, "Hazret i Pir"in v .;fAt tluyU ye m i ikid e oldu ~ eih& tle onbct 4e n c 110na yazldi ftnla 'f llyor. Sen A bdull:\h El encH ( lrn , 1072 H .) ve Tert:eMAI'\1 \1e-ane\'J NaMfi S le ym a n Efendi'nin ()m. t 1 S 1 H.) d ahi eUetine ccm if mu' teber b ir n Utlu i nefise i mu'tebe r ~dir"' yuun1 ya.ru. Son.a.ndolcl lc4'teby nua.ran 681 Suv~linin .drd\lnc p cr tem b e gnl\ ( l.X I.l238) Mcvlevi Hvteyn Qllu Ha.tan t a ra fndan ya~lmttr ( t. 216). Ketebenin al unda

.._n~' .,_,..; t:-!. .j..:,; -.. ... _~ ~ ..J.~\~ .:.h>

'k nydyla, Plcvla n$'ya o k:u an

dii bildiri l \~kte-dir.

tnhlh riinhy la mukabele tdU ll, ve lll. uitdin o n l <rnd,. da, ik in ci

M o I O n&'ya

defA, <<J.- It

dediiii ve

okundu!(u bildirilen nt

h yl k ar-f let UTld g (. 83 ) k yded ildtGi f!jbi JV. c ildin to -nunda d: Mevlana'ya o kvru.n "uhih .. n i,ish ayl.a. kar.pla ttnl <lii ya:u!t. V. c.itdin sonuoda da ...ym lart.d& bir kay t va r. S. 8, 1 1. 13, 20 ve 27. u hilelerdtki niltb f.ukJ.n, 1ami "" mirl biim nth:\yA uy:na k ta; birinci cil sonuna d ek b<iyle olciut":u gibi bt n n .,ha da bylt, Mcsnevi beyltferi.nin 2~689 utdu u d ~ bydedilml b ul unan bu n i.lt h~da, ,Seyh'e, ySni \,tc v l r na'y e ok.tr, mul olan "uhih'' ve "asli" nhr d jy., tav.tf edilen n\lffh a. akr.-o ttnlt.f l ,>o r k i. MUtc K. de S 1 No. da kay tl oJ(In ve tercem e vo te rhimi.t.de. ut olarak kabnl red ilen " n .had r.

6. Arn K. Ko. 1457.

RUitn'f ~ i rAb diye nlan Mahmd'1- lkHdi o ;lu A li Saray tehr!n d e 71 4 yl Rabtule.vce-Jinden ayn )'1. ln Cu mi.dclloi:ma kadar gtf'n l,,,.. b ir md<!et iind e ( 1) 14 ) y uhp tamamlancan ve sonund a Su!tan Vtled'in "'Tetitnm.r" ai
tarf.fndn

ie bulun(ln bu nUsha d. biLim nilthAya u ymaktad r, Su lan Vclcd' in , e(l t nd;m iSci y l bil, gemeden. ay g i.bi tma

XVIII
bir %amon. iinde- yazlp bitirilen bu n h ( IJ.VHJ. 12.[X.
m

1)1<4), M.,tncvrnin .-e Melc vili ijl ne hd r a b uk ynyld Htudigi gibi "Tet;mme l Vcledlyyc'' nin de hemen ke bVI edilip rMnd n gttttn ek t o dir.

1.

Ayn

K. No. J li'7.

Necme.<ldi.n OkyY u rafndan uki tarl:da yaplal'l ve kenarlar ttm.tcli ve ccvell i Me1in bir cihle dh lenmitir, 640 aahife<lir. Kaji~d lcnln , ahal ve yumUfak~ r. 2)S X ) 10 mm. eWd ndad r. Yut S"l.\lk ne.ahidir. Oart a tun .erine ra.ulm olup bafltklar aur~lf ve i-i ya.t:.rl"-dr. U.i dib~ee lcrde a~_,melr lcUfi. b.alarnd" .l\i$. O.t;.:rde y ~
ort.

f-l:ttl!l1

mOtt~ddi t
miihrt' y l e

ye rlerinJ~

((~)' ~-

..,..:i V'Y , ..;,.. _,.- :;,;t,:f """' ,>>bu niilha.

th ih

Said Hemcltn. elohi' nir (1215 lt, 1858) mhrn ih

hldc dcrg~hta.u kanio n
~1UdUrJi.i nn

tivA ouigi
eler

ttt~bbsmUr
nunlAfa l

onu e nda i\'l a:rH

VekAieti tart lndan a l np E. ki E.erler ve MO

Umum

6.11 .19SS

ve 600j 42J

tmriyle Kony; \'lcvlianQ ~1U.e.tire ~e tindcril mi,tir. :\'UJonn tJ.. ,ndo iicf ~Mfe tutan \aidiyedcn, bu nllthann, 9SZ Cu.m$.deiG ~ li. a nn aonuds (8.VIII.1~4S). Anuyah Muhammed o ilu Um tn&n'dl ~ MevJevi tarafmdan, iUnce7e dok ira'J S eyyid ~iu hhbi o(,!lu Seyyid Altyi tanfnd n itifAde edilmek. onun CilU mnden ~nr.a Mev)e,i !ukarJsn itifJ'\des ine braklmak , n ~ thntml'k, re hin~ veril r, emek ve kimsC)'e 6 &/( J:'hmmi'imak Uu~ TUrbc:'yo vaki'edil di {il i m l yon z, Vfl.k{iyt;de Div5ne M u h ou r,ed
&c:tf

Cc-leli'nin tf'\h\det ya u da vflr, V, k liyenin ya:z !d :{b 111.1hH~nin snhif cetndeyse Efl3.ki:'nin ctyerny l Sultnn'i.il Ulem8'nu'l

"}.tdrif' inde n <mdoku:z aatulk bir pnrc;:a mevcut. 97. nhi foi:dek i kctehtden. b u nUah3.nn 123 yl Ra.l:Sulev.-dini n ondiSrdneU gnU (2).LII.I)2)), Sullan Veled'in a:z.o.dh !clett,i Abdullah olu 0.'1't\8r\ tarafndan )'Dll dl ln anhyoru.

Alunc cildin a:on~ndnk.i ketcheden de. n,harun yazlhtrun.

l'lfiH

U t tarafnd.an '123 yli Runatn <11,)'1010 25. tf11lmba gUn h i ir-ildi tci anlatl}'or (28.1X.Il23. RaJ1m.r-t.li Velcd fz..

b~ dAk

tarafndan

iir5cty~

~t"vritel,

ta ufmdan

g.d~n

:r~

XIX
v ~ aklamaa y~:tl l an Me,nevi'de hu n lhhann OjvUne M(lhmed el<::bi'nin ve Eflhki'nin inn..a~ la ryi n birin;.i cildin keebtainin , EWt:ki"nin ve Enh Abid elebi'nin e]yazl atnu f"u toraflar ynynl:.nmttr. M. V. a rk tl:rn Kla.ikleii; let. M<iirif Mal. c. ), 1942. Sonde~ e, V I, 1946 , Sorlda).

irilen, MZ
"' tkfi yuir; in ,

Bu n&hada, hnar lerda , ''N,h&i kadim~ b&:et yerlerde ..Nahc." hth y er!<: rd ey~e ''Ni. hb.ai kadimo" kay tlarn h ~vS
nii,..h larklan ''ar. Sun!ann tedk y~mdt:n anhyoru ki "N';hi'i

k\dim"
hadr.

ve

"Nht.~j k&dlme , 5 1 NQ. d k.,_yth olar.

1'1 \ultnt, ri'hmetJi Tahir M h~)nn ve ll. cilt Meenevl.

.l8

8. Konya'da.
.k UtUp h reind eki

hut1i

A rk M mcfin m ukavva c ille to :rad ~n cihlenmi,, 147 X 226 n. m. eob'adn dt. Kiid koyu samnf t-nkte , 8l. aha-rl . Ysz. Seluk n csh i. lk-i atlin urln e, her -. htfed<r 2 1 .sat_r vn r. B~tlklar by k ve jyah mrekkep!~. :n~hut J!~U rhla yazlm. 1. 8 d: m~ehhep b~ltk ve ktlfi B~nme)e var. ll, eildin sonundaki ketebeye nauron 7$9 s~h: rinir ~vnlindo ( 1356) yazJln , yattm b elli clcjjil. Bu naha. l:iitn -ni.iah~dan bafk& bir nsha d:m yt_a lm ; fakat biz,im nli:thtyJ,. da b l'"fl l ttt mld f;, konilrlardaki nsha (ark1tn-n.d:n ve her iki ni.it hanm incel~nmesin den atk. ml ttJlmtktadr,
(1 I SX 16)

9. Mev!Anl Me.si K. No. 11 13. 733 Receb ; urtn l wndll ( 1332) Mevfevi Q,m_n o lu Huan t~r.!lndt' n H\sf m cddin Hast\n .oKIu E.mir S<h'l ll le: vJevi udn;. )m::lm, n \isha. Ha91!m O. Omn, Mevl;\n&' nm "OI'v~h Ko!bir'' ini d e 766 evviil i nin 2 . gn ( JI. VII. 1367) yt.:rmay& batlanuJ. 770 R;,biu li'hr~&tnn ilk gn { 13.X.13 68) yunay v-to kar-tlnurmay tamamlamttr (Di ... Anw Kebir tercecr~~iin "Su:nu f' )'IUt n na, bill h X ~ X l. s . lerc bk.) . A yn z;,t. 722 de ( 1322) Suhftn Veled Oivinn da yauntr ( N. M. etin'in mak.,lei, a. 106. not. 1S),
Bu

nht da bizim n$h~yht .kutiRttmlmlf k:nrl:u~

d\U.eltm e ltr yapi M ft r.

xx.

SONUS
O. Ayn K. Nq.
$~.

Te~hib b:~kmrd~n pek qzd olan ve tana.t e rbibndat'\. olup Kaz.a:o 'Ur djye anl~ soydao ve aker r. :'rHei.:dcn bulunan fvt;t fJ iilu (,& elebi tnrafndan emai Te brlri :A viyesin c, oradan karlma.m:ak t.art.iyle 981 R~c:eh _iq\n btfln~ u nda ( 15 i .3) vkf~dilen bu n,hn, Km m 'l Muh ammed olu Ahmed-in oh l-h1an tau..fndan 784 ylnda yulmtr ( 1382

383) .
V<:

Bu n th t d;:, bii m ni.itham.l~ ka r latr l m~ .farklar n-oksanlo.r, konatlara ya.lml.t r.

1. Aym K. NQ. 2023.

Vf. eiltler.

M klpaz, tlri:ui., tSmi- g rmil bir c:il ilnd('l 1. voYu. Seluk ne3hi. Her dt!'~ surh ce-tvel iind9

19

atr vor.

22.; X 15.:> eb'lidulda o lup

ya~

18.7 X 12.2

k:tnun kaplamakta.

l\fah mud b o El -l-Hu:. lk'l - M~vlevl ta rafndan yal::n v~ h icri VIII. asra. n:ihilyet I X. .urn il!r y tl;rtl)l') i\it bulunan bu ntha. b"tka nlih.al ur l; kar:tl.ltnl m. beyitlerin ve .kdimde rin y<~olanna " Sah" , "N!isha'', ''NiH -i Evvel" g ibi kay tlar ya.l:nt r . Bi1:im nth\lmu:la ka,;lattrdnuz 7.aman, "Nti,ha~i Evvel" in 51 No. ~& ka. y . th nl!'lha olduKu arl~~lh yor.

12.

Ko~ya.

Ytuul A{t;,;

J:'

Nt. 554 7.

32S X 2 10 {.160 X 260) m. n. eb'fSLnda . 4;m/n i renkt~

k.hn. ah:nl ka{ttda ya:ul mt olan, he r ttbifC,jod~ dr t ali tm

zer.ioe 3 1 aatr bul un~n bu fl i.hha 241 yapraktr. o,;; Zil k.a' deai ort:.lartnd~:~ (X ll. 164 7} Kara:ntn' d<t 1\fcv.lanii ' nn an n e- i M'mine Hi.tun adna y.ap l;,n Madu SuJtun derg~hm~ . s m'Udrria Yahy& tarafndan l'rktedilmittir. Se.luk nf'~hiylto y.azJmtr. ikinci ;iltto, m&lm dlbaceden bat ka bir d~bfice~ aync:;s MevJfonii'dan nakledilen m enaur azler, IV, c:ihto mil lm. dibic~ der lu! ;s k hir dibice daha var ki bunlar, il. ve IV. cildi: terhi:de- bildi rdi~;m it iin burn.da teknrlamyoruz. Nihh~ya 1237 H. de lel rn\ltilsa.rrf A.vr~noti orif 5Hn S-elim t8mtr t!.llirmif. herhald e cildini yap=:rnu, ; buna d air kayt, 24 1. ~ sonunda. K~tebej oJmam ekla b~ r:thc r yaZ .e~ li v-e to.ra, ka d. bu ni.ihann hierl VJJ . n ihayet V JH. yi,i.z..

SUNU$
;yla

XXI

( XIII X IV) &il o1du1iunu g1ter-iyor. Bu n \bh ann ke~ narlArmda bir(ok nah.a J~uk l u ver ki Nihat M. (ltln, bun)a,...

.4an

<<c-'>) diye Itlerilenlni, htlntah

ediJdi i nU luy,

((v...-l))

;liye gtuilt'nleri, bir ba,lc. nthaya,

kaytlaru\ )'e..zt lmt

..l,

.,,.JI,..L...

da Suhan Vrl td ve elebi Hu.An'\ tdclin taraf.odan nah11lara i.it c-larak lubOI e<Hyor ( ark)'a t Me-e,

.221 ).
Bu nhafarldannd:an. mueli, 1. ciltte (( ,,, ~ .)J..:.

JlJ.;,.

urhunda, kenara ,kdan beyit, } 1 No. daki nUhr gre duJilmit (Nic.holaon; 1, a. 6, be)it. 60, 2. mna ').

o.>.)' J
beytin

-'!

V-'Y.J.> J-:t..J'
n11uu' , bi~e mne',

JJ ,.;Jl~;h

url~unda, Unc

ikinci

uygu n o lara k ..JJ

t"

koyd yl~

tuhih

edi lmi,t ir.

Ou

Nic.:holt.o n'de, bu nihhtnn meninoe uy-

.;gu.ndur ( a. 7, b. 80) 4 , ,
.;eltil en

J. )l..J

J~ ~_,. ~1:>--urhundadka.yt1anan

ve

kaydyla

be-yil, bizim

-- r JJJJ-,..J.).....f .ul.unda ilk bcy-it,c~,D kaydyla k enara

y u.lmftlt Nielclson battmnday n

ki bb;dtt de bu b eyh, au rhun yanla tn y~rlmtr; bu beyit, notta etcrilmittir (a. 86)

.. r J J
ko,ydylo

J ,-J .:~)

J:,....,

eu+unda ilk bcyit,

Bid:

c..sJ,

lu:nua yto.lmlJtiT.
)'I'ZIIrntt r.

de

y: nlur a

Nich oto ' d ayaa

not

'{t. 91) .

Bu nU,hada

o-t.s..J,:t

kay t h

O boyit, \l.rhun o lo rak . r~ mJtr be yitler d o var.

b~

Gih!Uyor ki gerduen de. rlhha fnrkl ~u b ekmn dan p ek d egeri; oln bu ns.ha, bi:im nU,.hanuz. d" uyuyor v e ""''h"'mmn d ecrini bir ke1 dal.a rnryo r-. Bu nUat ada ay. t'e terhi "olayl&ftna: k aytlar da var. Mecl\ 1. cildin ltjnci :b.eytindcki ,j~ J 1 c .,:.._.,_J l~'t kaydyla terhcdilmi,, k~n fln

~.:4"')11 .:r' .:" -y -~

q;

: . ')(..l d

J~

ya21lm .

ll. cilttc,
10:\hund:.ki

,.j.:.l

J.fJ ...r-:.. ..:.~l~~:; JA ..) ~ .J .:..J>-.:.tturhunun

S.. l- tl\:....: .'

XXII

SUSil$

,s.. ..J):)' ._;.:... .: ll' .: ~ xf" ;;~f, .:.,.. a, S

. : - ~\'-"'.U ~J-, kttydyla menlUt bir tcrh yaztmtltr k ir meAli tUdl.lr: "C.e!J~ rden vefa Jl'er\ At klar on l a.r. :seeden . uvdiklorindt"Jn daha da fa:d a ovn'.l:t)'c hMJI),.Jzn; nk fi.. onlar n a~bellikleriti a.rthr r ; f:.l::u vefiu. gUz~le de dutn\an ohul.u. nk vcfi-au.h.k. on larn gGulliklcrini s-lgc:lcr. V...fi. Out deQ:ildir, anlamdu. $u hilde anl&)tld ki dos-tluk ve dUJmttnhlc, streu deil, a_nlamadtr."'

13. Mevl&na K. No. 2008.

Mahfr:th, mkla.pz, me,i \ bir yeni ciltle ciltle n mittir.. C ildi XVJIJ . XIX M. Y. xy l.- fiitt-lr. 20.S X 13.8 (yu;: 14.2 X 8.2) eb'~dndadr. H er dt! drt ~fJhn t-rine 21 saur 'vA:hr. B ahklor urhla, bii..t yerle rde Ilcverdie y~: lm,r. Yn netta'lykt ir. Sirinci ilttcn IWrct ohn bu n tul 5S yptaktr. 2. b - 3. a mehhe:-ptir. Bu aah.ife!erde m.i.IUM diblcc vardr. 2. e d~y..-. Me.nevl'nin 1. dldine itit. n&llm dibr.ceden botka bit clib&u Yat. Bu d ibic 17 .&:~lu olnr-6k d ew.am ~diyor ; .on kml. l llhile nin oJ tarafma. ataid an yuka rya doi(ru at,, <:\tn olaek yazlp t;~.mamlan yo,.. Bu dib$.c:.eyi nyn~n yazyoruz:

J.

J.:!.~ .s,=-.. ::l .... jl <.f:J.:.) .s,:;.o r""-;1.:.:..1;1 ,.....:,J

-1~ ~~ :J

l:A;:

~J

J,

.s_,;s. f, .5

;~ , ,.;; J>Jt,..:. J~u.J J.C':..;,.

,..;)

..,.l..l

J L....:..Ij1 ~t:: !J;;. .:.:.:.t_,.:.\.,.1.. .il; .:.1 ,...:. :,.,.:.

JW.

SU:'IIUS

xx m

_ ,. -.

.:;;. ~l 0J"-

0.;,.,.

.;,J. ,jl!-,1 ;11~

!> <S~

u:,

, ';'J~f' ...., .... ;

Jj# y

":"'r lJ,..:... ~> .J'.:..'"'J ';~~ ~ ..;..-:. ~,r :r.,;

~ .:,..;;~.,. JJ><:;.

. J-ol( d:'u ...;,,.:.vi,,>:<- c:)J Ar- J.t:.:,

J ,~ ,., J ..... ~ Jk.
..:.- ) _;.:- ;.;.. j1j

1 ,...;, ...;,;,.

'

,.._..;. ;~, ;

Jf

Jl,:.

.,_u

J'a:. J. ;S .... ~->.>-'

~:..)IJI JI./ J .l..l}jl :~ ~

._;,-1.;_,.:-.J _,Jo

.J...~J~

<h,..A..:J~, )~~..; ~\:....j

.J~'

r$ .....r

~:J:

J.A.}

,1;1: ,

_,i;;J1 .-:- JW> _,..;.. )ol. ,,.;. J''

~ ;:> );,.j~

/ ' J _,-.:

tS! ~ JlJ~i ), & J-'

.J. .!l~

-:&. ~~ JJol.;,

.d:;

J": .,..,_...

:XXIV

S\JNl!

~ ~~:. .:,l~ ~
,.J /
;l

"':"'\z.1 S'".t.IJ

~J' =-~,
,.

);.. .:;U., j ,
~.:.\ : ~> j .,;..J'
4

~\.. ) ,J~ ;.,_ .:.-........S ;~J.

~,_;,. ~~ .:.~t.:..
1 .)

.:, ;, ~lt..

~ J. :> '~ J

J,- 1 J.,c ~ ~J.i: ~,,_.;, r'-" ' f

.f'!V"...:.U "'~

.;,.,.,.J

J ,_ .
,,;,_ ' _u; J,r J' ,.,. ,_

~,_

. ..,.u

.:,,,...c..l ,i _.~"'l _......,j'?.:

~ ~" yb' ~i

Sol

yanC"h

lcena..rda

""'f"~:-. w >~ ..' 1~ r ~-rt .c.:bf .J ...iu; ., <!U\r ...,;'~ '.J.'J .. .s''_,. .., 0..> r J i..; ./'J"' _r .J,_J. j iJC jl'o j l. j l> j~ .. J:K" .>L .S"-\O. .s~.
J ' ..... ,,.. ,;J .,..t:.( ~ j\ _)

u i,... o,::... ....J\6;

~l..,i
.a.\..:..

J'~--;

...,.L:. tr'

-~, ,1\-(~
~ >'

V"'-1)

~.J' ""-'

Jl ..,.,.,)\

J ,.. ,-.

v~; J 1 ,,. J:t; ; l>- _,;,

.. ;.~ Lj .:. ct..:...,

.,.\ i \)

;t;)l . .. :.. ...;..J:.-1.)\

SUNU

XKV
.:,..t;

""'~ l'\'Y'

"'

J J ,jUal'

tJ,

~'J ~~ 1;.. ;;. ..t_~1 '"'

,p i

,JisY

.s}:l ._r.h .;,.1) jl j")l.. -~ jJ. rt-. ~~~ ~ c ..._~ ~ :.. ,..i .. ...:..--=.. J ~~-,
..u )l
.S,.-;)'1 "-~ ,

.Jo.;:t.s_;"~_! )

,j_ J.)l..

~11.1 ~Wl ..:J

" Bu cih . iri. vol d oMt.n n u' penerdni , gagaam, ka lat balk1 blael.rden, k.y,a n aJanlardan kor-uyup ae irrr.c:yi bildiren. onu ku rtrma y anlatan Menevi yollarnn ilk btUmd r ~ m ilnevi yollardan ilk yold.u. En fc:ne ch yiyecekter-e cni' Qgle rnn ebepler in i gidorlr. keser; T11nn
larn

ri.z l{na ka:r.ol mttya ya rayt) h..y l nra 3l drt e lme m eYl yok eder; in.an . o h~otyla._r' elde etmeo}'e dijt\it"r: yerylOne iit ataj rlk hallerdon w;.akla.rmaya aevkeder. KGNicrle c-.-do.t. olmaktan ekindirir in..am. nefret vuir imnna; byVk kitilel e h u lu~ up gr lltmeyi u vdirlr; te t'l ik eder i n sa n . o y tnnh.rn oklanna, rn t.rak l armn ku rt eah.m b ir k e.ledir. Top raktftki 7UrtJardan e.bedi vatlk k &Una yce.lntui i.in CSiUt verit inan.a . U, zii dolru gerek k lt iyo. vaad~ch!mi t ltliyyin'dir: pdt yalonc ndkay... ncvc:.Ud olan Sicin'dJr. Srp sci tlerit or h.k l a rm t doyt.n:u. h\rfa ('etin tu tu kl ardm ~l' d r.d il milere, tartemiz i; i ndir, bihilni ko makt r, t.r da.klardr. l<,k1erdlr: t.a.htlua, tedir1ue dayan p y angt'llmt:k, mclclt:lerin ~n ycdeio in secdc e nitderi c:an kuilmcktir-. Of. gunliiiMt insan lar~ da olgunlatnr bir h~lc K~lmit o!onn da~ o r.u okum ak, bir biri ;, rd nca bir k ;, v rayJ verlr; onu bel~ Jeyif, td llike art ), yUc::tlen bir A ni ayt eld ., e tnl<!*ini ~A l an bylc b ir b&le u lattn c- onu. Sonu.~ fa yda l arndan on o\t n .sylemek, sayy .f:naz: laydalarnn en doenl%. s:aylann bilc1irnek acrekire deri-. ki: Ce>..;Jn bir bak,na. hat'a bir

XXVI

SUNU$

kereeilc. adip geitc. eYgiliyC bir kero ba ktta, onu b ir defi ck gri.ic obedi .ainan lan tdnr: inaan, Rnler g rUr, aey teder. Umarz ki jl-l1Yb Slemini aray&n1 kimsenin ttfbn ~ r \ip -.yley~eek ;tc!li huya sa))ip olmayom kardeler. nr &~t mayuinin en. degerJi inc:iln, mlic:evherle olduP,unu :.mrler d: O \u t\' ..einde d p doJaJrlar, o tenniycyi, c,aiz JC)' leri Ml'ftrmnya,. crlmemi C)' I eri aktarp b u lnaya bucalar. Can gz~ . anlayt .i rrne st)l c: aydn l art p bezcom kii. iyiden iyiyc: biH k :rilnet. ncJiksiz. nitdikaiz t.ta is pelc bir ~cr:rcdcn de kUktr rcukton renge giren Aleme bid olu baklmlndan :erreden d'e det:ersi::di;.: Am~ ::cn.e de, ad lrs kutlu , ),.un, yor~tp olg.m latttra.., Teonr, cm~nlik ,
lerlo dopdolu olan
varl n . :z&un n ti1 fa1a.nn t~~nJe.trken

onun deliiJerrinden b iri de gnc~tir" ' b uyur-ur (K.ur"a.n; XLJ. Fuulat, 37). YAni 5i'ln<:"t eei, anlltki.rdan aynlama.z. D U~ tn akllar. akHa anla l abilec6k be rt ~Y t"meller-in tl\"m<l leriyle ky~J.lamn<:3, vuJedilem i yecek bir f.,tt.-n baeka bi rey o l ~m.:t. K:u~n l kh.r delc:m, aydnl.,tnn yUb inlerce y~dz, ve." himdon d oan Q'ncin S nn k~rt~>nda, yok olu, rtleri
nltna girer:

gr\inmn olur gid:r. Artk nrhkln hQkkn

d:lci "nmn nedir ki) H ~Je bunlar n arelar-mda b ir- nipet de )'oktur-. Amn en Vehmo kophyon<~n, ba m, can :n var-u

da Ondan mthrum$-UO, k~r~rl ot m:sy~n, f"lk<'lt {CftCiie kap lan birisin. &J .p aba l amaktl:'u .n; kuruy\p k\\fmtJ8 o : <lik baJisn . o yUna daJm~ln. Bir kugunsun ki it in nh-.y n onun.
f~ycf~.z

i:itUp

durmndaan.

Yan lm,sn.

unuup

Kiitnu~sin:

bilgi3i"l#in en.. .~oYtM"n sidiiy le- arhoJ o Jmuf, Qatl~u d almn. Kim 1-:.drj ye M<"ttnevi'yi kran, kn\m dilini ..aua, ona c~'ap o l artk f U ik beyit y~ter ; ont,n l iy bu be)' itlt.rin rtc3.lidie; ulubrup b:tytn diken h e r ki;~yi k:nd:~i de grr. bakas da:

Col olmayan kitinin edebe ihtiyac ol m.aye .

B:'sn ~y~in

yull\n.,

ba~ ihti)fc: olmay~.,dr.

XXVII
OU.nyiy

elde- eden Jd,i.yle, ona k or t dan balca n lchinin an.nndaki a rk. g rt'n kit iyle, yannda. ttk l a r l. k ar" n ! k lar bir olan. kifiuin Arundaki fark a;lbidir.

s,ktl{n

*
Su yuy, Allih'tn en byilk r-r. kadn yUee ve uluBelh'li ve Eb -Belc.T .oyundan Hak ve Din'in Cc1A1"i MevJAn'' n n o l u M e vlt-n. Sultan Ve led'in o~ l u Emir Vicid'in e l ya :l'u ~d~n noklettim. O da diyen ki: Don bu ya y, A II G. h'r ya r~Ht ( h k i.iler ii:nde Allak _---.. olan Rumuya'lr, 'Onr h a life4i Kon)':a ~~Din~!a.J:.Iuti.;)..~ba.Mdan _kop,y:a ll.i.nJ... _ Bu yazy yok. ul, horh.-kyr irax'l Srir Muhbhi ogi.J..\t(y 1 ya.d-- :

*
Bu ctfbaeenin sonundald ik~ beylt, MUtenebhi"nind.ir (~&. aarai. Y\u.d : $ nb.u Div&n Abi't Tanb: (k.yn.~t 1882, s.. 170, 342). Beyi1ud~t nceki .!ICS. arftr.a ataszl olnlah.
NUdDMn son unda. bu cildin, SultAn Voli!d' ir nt.odh kHIeai Abdullah olu Oenan "n istiru$h ettii nhadon, Kon ya'd.;. erH olu Serif l\'luhbbi oj:lu AJA..yl tar~hndan itn t5h edi!diji bildirilmekte (. 108). Abdullah o{:lu Oman 'n nil J.an . towtif etti8imjz 7, Monevl nab;edr. .-\1:));, bv bir ine; c:.ildi. 95 S CJmAdt:lflhuu nn d okuzunev gi.ini.i ya:Jp ''itit miftir (16.VII.I548). 1-\tAri, Sultin'Ul- Ulcnfi.'nn "Mt U.tif .. i nin ll. ve lll. c:iltferini tpl.yp ki;:p h f\Un e ({e tirmi.,ir O t~ Univ. K. Farn yaz. No. 1184: A. Calp nnrl : Mevll\nA Cet.:.Jcddin: lll. Ba.u:n. ls;. lnk1t.ip K. 19.)9. l3). ~1 ewlln& Mi.iut i"nd 2109 S<. d kayJ \,ulunen v e yavn, Suhar. Vc1~d'iu yuttn: pek ben~ iyen ''Fihi mA~ (ih" i de ~ll.iyc l emi~ti r : 54 6 da ( 1 1S 1) vefAt eden \'O AJa 'u . Zfhid di)'f!> tt.utto.n B.a h ;rAh Al!!lyi'nln, 53 1 de len { 11 42) No~lt' nin, 680 de alen { 128 t) Kut.,t'nin ~ehirlerinden , d.,b.., d ba.,kame-1hur tcf1irle-rden naletiler yapnu:ttr : 64 b!ruden r;te.7 d<na ge 1e.: ve bu bakmdan, b,.ka nUhaJara g:rc ~lcaik

:XXVIII
.ola.n bu

SUNU$

''Fihi ml fih'' te. 90.

ltenannd.a.c..j!. \l..! ;j &r

kaydyla bir iyetin tefl'lirl y~ld Ana

gtirt' "SemGrit' l Hak aik .. adl bir tefii, yahut bir kiu~b~ da 'Vardr faka t bu kit3p "Ketf tiZu nun'' da v-a eyli"d~
tl\ l myo r .

SultMl V~led"in ol u Emir Vtci d elebi 743 te ( 1142)

Onun elyax,ayta buh.ne.n bu dib-Aee. M~tnevi ntbhalannda. bilhana S 1 No. da hyd nhada yoktur. 0\neak Emir Vdd ~lf!bi"nin. bu d:bi,~yi. -..-lf!bi Hus&n\~tddin 'in dyaznyl a bulcluu.na gre .\1n1Ana lillrahndaa aylenip yaz dnldAndan tpbt:. et:niyoru. Anl..fhyor le: i bu da.. fV.
-cildin dibOc:e.t-i
vcf\t tmtt-tir.

gibi

MevlAnA

U'lr(t(rdan

yazdm lrn ,,

<~onra,

belki f ula m u,t:lah old utlundan boanilm~ yip mih1m ve mt1lur d iOSct. yaz.d rJnr~k bu. brktlmn~. F'ak(lt ~J d:t , bunu do l)t m ay~ ky;\m~:n ;J, Emh VAcid'in eline gem14 v,.. ynrnt . hyl~ce- de bu cilde aomi!ltir. Our;;dn bi:r nokay <lah & ithet edeHm:
A)"yt, bu diboieeyl Em'ir Vicld Cd ebi ' tin yaneyJe b"l' dutunu ederken Me\li.nli'yl "E.I B,lhin'l .. Bekrl'' diye am yor. 0)' .. ki bu ni pe:t, ne nnduk~nda. -ne eer lerlmn bi. Tind.. ne Sulta n Ve!ed'in ~r.rlorinde-~ ne Mevliin&'nn \' eli tru~an be ,. o nbir gUn onu )'a2Jim.a.t1 biten 5-1 No d"- Tl11lantn oi'lundaki tetimme ve vaS.f iyede var. "lbtid:l .Sme" .dek i. bu nih eti J:.e.linen ik i bcyhu eonradan ktlm c Yt uyd urma (A. C)pnnrl Mevl5n& Celaleddin~ 34 -.o). 1ZsAun bu nl,.br.ti dile Ketiren d e E mir VUt.id elebi deKil. Al& yi.

*
t O. t7tinde. ilk msran .onu., blt.im nUharnn.a uygun olu-ak

knr c;f d,amJUt (8. a: lct md tahyle le

...rrr ~) yulmt ve J-' ~~

NidoJ on, yarlan

'

u ,d,

24. b. 380). 17. b de. ll hltiyelerd( V. )le inn. '-st vu.

32. ada kooardl'kj fau a i:AM. t ayn imdyt tatmakta. 41 , ,. d

St: :"iV$

XXIX

c ,._..,. ~ ,j~J J ,_iu"hu. 1a"hy\tlc ve: ur h.Je. k~nara..

cr:- ~ljlJ <C.u> .jljl t$ )4 ...,,.hf;.,

u.nnda c. bi~im nthha; ....,-

uyaun olara k d UuitHmit.. nhna d t

)'fl tlm ,

....,.. ..u ,.!.

~:-'.)..'

~ ...- I P.

{Nich o laon , a. 7 9, dullilmit

imi

11(>).

Bu u rh t;,n l)ey on

cc:S:l b e r tin ik\n d

t.r~ind a

mura da

c ,.. J ... \.. ;~J ... . m s e.

bOyl~;

ve

. ,..li.l" ;,...__.
b yle, lulbuki

kaydyla ky tlanm J
ct"_.) / '

Bi..im

nllthamda d a

J"
b

( ,J'-"

,,.>,.,..

t.

Ni.::holton"da

da

s.

116.

1849) , Bu Judtan nc<:ld bcyit de. r.ene b.i:z.l.""n no~ham\& uygun olarAk

4S.J ~.r ; )Jr- .:)'\ .;.....T ...;;')r. .,j ~

tarnds kenara ya.z.tlme ve
n\u
1.

'.r. ..,...;t,.t\. ~~ kayd

k<n

Nieh olon"da bi.ri n e.:i m uro", nt~i n d~k i n e U )'S lti ( nym b. 28S2). 1\ym . . d ~. surhtfln 10I\r~ dtdni.i beyit, gen., bllm nt.i.ehaya uygun o~M;k duuhil:ni vc g::ne 4,..kr ~- ..,
kayd

kcommut

Bu &-urhtDn ncoki i.l n;

be!)'it. m etirdl!'.

~:1. JJ;.._ ~'-"' eS>~ _ f

Jl.~. ~.t.,rl c.S;b c

Jl iken

bi.iru

oihh.,mza

uyulup

diye d"Oohilmi:

bu t.)shihin altn

J .... ~

aza

yulmt.

Son,a kodnr dev!lm eden dlb~hmeler

d en ve koyttiardan :tnhtt hyor ltl A l6i'ye gre bizim nlilum :: "!'-l'U h ~,. l N.l m '' ve .. Asl" dr.

14. Aym K. N. 2026.

956 C~.~ niidei U I &.:nda ( 1S49) yulmt n aha . Y~nikllp Movlev!hanei feyh i S~bU!l A h med Dedi! uunfnd an da tah .. f iye diltn bu nlliha. bilhiuu S.JJJ kaytla.-n. UJyan be-..
yitlei ba1umn.da: inc.et~nme)'e

dci cr.

1 S. Bibliotheque National: Anoio f ond Pers: No. l6S.

16 7S t~ { 1OS6 H.) J.unl:u,l' d
sAtan

alnn'uf

n \ aha.

:XXX

SUNU$

Bu nshada, k~ruul a rdl\ urh cetvel iine ahnmt bcyitl_ r c

vaT ve bu beyitluin i.hltlcrindot " Velcd" ve "Velcdi .. k aytla r

:nevc.ut.
be1it

1.

te, .., , , kenara.

l;

rj')

JJ Jt c,.N~p.P

surhund& ,r;c

olaAk

y a.t..!m. stne do

~,))

kayd ilAve e dj)mi' : bizde d e &tm

b~yit., .surhun ktysna ya:ulru- {Nieholton, , 13, not; b. 164),

4l..r)J i,;l.:.i .:.~U.. :t

urhund~,

beyt; yazlm (14, a) . Biz<le de: bu be.yi~ kenttrdadr (Ni::llol aon, ., 2S , no; l:. 387). ;4J~ ..> ~ ,.\..:. t~ a urhunda J: e
:nnrt.

ilk beyit

o l :: -:il<,

'hey ci, hible k ayt konmadan ya:lmt ( 16. a.). Bizde de bu ob-ey it kennrdadr (Nicholson. s. 29. not: h. 45 4) . f,. ~b
4

J- J'J,;.

urlnnd. mctinden fm:ta J!r.r ak cl rt bey it ken r: kO')' c~_,, oyd konmUf (B. b).

.dedilmi : nc Ustnn yanma

f!iule bu h<!)it1er f Ok; U . No. daki A layi neha,nnda b u :0-e)itle r v~t (Niehobon, .-.. 66, not: b , 1062) . ~<J;,.[" J.r.! , IJ ~..l.A:It
.ka)d yla

surhundtt ikinci b(:yitten e.oJH3 gene

~}Jl>

bir beyh kenara yatlm { 46. n). Bu beyit de bizde y ok; Nicholson bunu ni.isl:t fnrkt o larak alyor ( 9:, 176, b.

3 853 ) .

SU"US
ll, eiltte " <..!.. -.)1 (.)\;..~l .. befinei beyitten onrs

XXXI

t ~~

aurhundon nceki

~.i'!~ ~, 'r~- .J:I

.,:..__! .J .J!.:..

,.~ ...,lJ~~?

beyt5, k~nara c~J' ve (.$-dJ" ki~:ydJ kormadan yanhn~ ( 149. b). Bitde bu bcyit nletind~dir. B k;.rine l ue gte bu niih:: d., bi:im n\i .sh~yJt ku u Jtttlrlmtttr: ancak biim n\i.sh;adit k~nna klan b~yiti or artuoda .S-dJ kayd bu lunerdat , e::& da l?u beyitlerde .()y)e b ir kayu yok.

*
Mevltinio Mzesi'ni eski Mdir MuAvini ve timdi KuJc. Jc:ap st (Gel.ta) ;\fevlcvihome.si Mzci Mdi ri Nec::ati Elgin ' i v&stn.,yl'l ~on zamaniann methur Meu\evl hS.n E..eat Oede'nin ( 1329 li. 1911). i1esnevi'nin !]irinci cildinin pek .\l bl 1osnuna (tiikriben 130 beyit) yazd terhi grdUk. !.aat ktivlninden behsederh Sultan bir Me,.revr.>i 1282 y l Ro.m:zan .wmd(f ( 1866), Ff.tih Cmii twl uunda. Sahh afJnr eyhi Mehmed ,Ef~ndi'nin kitap sugisinde grdt;nil, ikindiden a.o"'Tn M t evi t&kririni b itir-ip lit;.rkt::n bi .. kero daha ziyhot e tme-K ltedi?,i.ri. fnkot Mehmed Ef. ni\, bh eyrek eut evvel biri inin y irmi be., alt n a satn ald n )'l cdi ii b ildiriyor V (' " m u ' tedil lt ~" :d~" alar b. Mer. tJVi nUh a-&nda. bu !:Urhun hiimi, inde- birka beyit bu lundu unu. boyitlerin Alhnd: Aurh1~ ..sJ.J irnt&unn moveud oldu~nu belirtiyor; diyor ki ; Ocde, 'erhinde,
V~l ed 'in .)'a.d

(\fe&uvi

ebySt, Muni!!Vi i erif'; tthrlr huyunrhnkcn kalb- peyvendi m linirlcrino ilhf(m ol undoundan C'f!t h - Mev l \nll m in kUlril vehi evl. inli htz.ret1~rin e i'lftm ~U )'U r i c!uk!enn d & li1nl i ,i Menevi i erH~ .~bt i.i tahTirini enir bu.
llhfm

" M~::kOr

} '\lrrnutln r.. ( 2 6. b)
Elat D!de, grdilU Me.snevt'nin tarn c.>lup olm"dijn
W!

b.i.ldirmiy<.>rj t~net\k "Bil-cmle nshai mAth'ada ebyat .. n-.u1haka pek oktur; bunlarn bey. n inde n Sultftn Veled kuddiae - lfrehu "ezretlt!rine menUb c:lan 9 bu bils;iyi n erden

Jd i{ n

XXXII
ebyih

SUr<\! S

fark u temyl n)Uteutir ve belki miltea.irdi r" hU'c..,\Un.

veriyor (28. b 29.

Sauyof'lU

>

ki "Velcd'' kayd n ihtivl ed en b.eyiller, 3uha.n. Veled'in yudg n .}u dandr !/e Mevli.nti'nndr ; "Nhloa V~ledi" kaydn t~fyanla r da byie olu serek . "Vtledi" ka.yd f\ t&ft)'anlaut, belki .vh&n Veled'indir v~ herhanpl br beyti fU'h ve i..lh mAhiyetind~dir. F.ekat biz d.e bu h u t ra nn nUmkn olamay ac~i. kuin bir h kme vanle.mawau; r
!c. a ni.alndeyi::.

Sadredd ini Konavi tat"afr.dan ''Mean:vJ'' ye )'tu.l da riviyet edil~: bir ta.hizdcn de am ay a:erekli bnJdllk.

Burd.

Su takr;:de n "'"' tAkr;-:in l:nhnffuSu a.Uhadan, ilk: ol~tak Nih"t M. Cdin, ar kyat Me c n\l.u ,r'ndki nnkt' lesi nd~ b ahseni ( t . 96. 99, ncH. 4). TQkth.in hul undu}:u n lv, SUIcymAniy Kt phfnuine mUihak NUi.: Pau kitaplan ara mda. 6S4 N o. dtt kaynh olup 8.SS R~biullhutn<h. (3.V. I.VI.14~ 1) Konya' da Mevlinl K . de 2024 1-\o. daki n Uthad.an ~uhamn<d b . MnhmUcJ'l, irvi.nl 1ufndan itlnt.h. ediln1i. ir. KrnHt, ora_. temuli, mklapl m"pin cih 11'1 cilt len m'' olan ,.e eb'6d 248 X 164 (Yaz., 19) X 1 )0) ., h,p d;.n Muhammed b. MahmUd'i irvMi tarafndan iin..ab ba,l1c hn .surhta. ,. ... oku nakh bir neathl ~ )'a731tn bu nu .. hcn 2. e yapn i(nda. St1d r cddtn i Konevi'nin (673 H. 1.374} "Motn.,vt" ye bir tnkrb.i kaydedilm ittir. Jlicr' 1207 de ( 1792 . 1793), ayn 23. an (a>n ad yolt). Movl.n& -oy~,ndano Seyyid eyh AhcfUikadi.r ar fndan. bir yerde n k.opya ~dilen bu y:nn kena nnda. t.repa, "At. srrs ku du olsun, Mv hemnod S .. d rddtn 'il . l<onevi' in Monevi'y akrhidir " ke yd. var; bu. )'&.Zt. u.kri: l kopya edfln Ahdi.Hk! dlr- {1), l,ataki lle8 rnele'yl 2) utr tutan ve n~ta' J.y k alan yzuyladr. Son
1

saurd. t'c.S,;.o' J--' t.J. J. ~)'"'- ~ .-:-1 J"U)I\.1 1 .:.._,..'l, ~ ~':l ..:,(,._;, ~:..;u ~;:, J.: .:._;..

;!.-,

c:..~....J ~~ .,S....-14..:- J jf.~ ketcbuini

IAfJ)'b.ft

bu

akrhin

d rdUncU atnnda a:een cJ:.JI, . )J.>J~.:.Hf. J.).~ MU. rahme di &di'uz.om3n Fur.an fe r'in ''KU11ini.H $Jm y

SUNU

XXXlll

OivAn- Ko-bir" ille kaynak oln~ v~ hieri V II. y~yld a )'47.ld

~ nla tlun di "VAnn

rnukaddi:rneteind(!

.tuunda g~t';ll' (I\p N aho.ttin. Ez inti~.)r.ij.t-1 OnniH~Sh - T~h f'&R 1336 f:mei Hic:ri, , 2. :tr. 7 8. Bu nehnnn h.vsifi

.i.tn bk. -o : S 10) . T.,kr'l~ddd 4 J.>:'J Jt..11 Jl .f\...Jt .-zU (uttr. 13), ayru mukaddimenin <'Yn ~atrnda g~mek tedir. 770 hiertde y't :tl an ve Konya, Mevliini Mtheindc bu lunan Olvin- Kebir'in ns.Undc de 01yn szleri grnek teyiz (11. 3, 1zatr . 16. Bu n8h,a, b(!t cildi ka n terc;ernemi7.de sat o lara kab\l oe ttiimi : nii ff hAdr. T:.v$Hi iin 1. cildin X Xl . ... a hH~ l erine baknt; lat. Ren:i K. 19)?) . Gene takrii.n 9- 10.
,.,'\hrl3rnda a~en ~~~ll ._,...;\J
... -.\..h1

...;l.J

,....,~l;rJt

..,.....:;h,.. J)lJit sz'lerini " KUiy3~- $em e kaynak olan nt hn};.rd:.n lup 727 'd e (S32 7) ya.uJm buh1n;,n n$hantn nli2Und buluyoru ( o. 1. "' 12- 13. Tavifi i.in bk. o. -~. ll. 12).
S t\l'n hu.nf3rda.n sonre. Konya, rvtc\ ltn5 M te i K. d~. eski \.151. yeni 67 No, d 3J~-~Jierin onunda, 759 a'Mmnde (13S8), 309. ya prakta, r.ubailotin ve bijti.in kitabn Jonunda. 76Q Sa'banun onl.rnd. ( 13 $9). kari' i Mear.cvi Mnhmd b . Muhemmed'il Mevlevi t.u\lnda ''&St\ibm huztunda Ye Tiirbe'c!e ialirt&bn n . tashih ve mukabdcinin bitir.itd ii;f' kny.. <!edilen "Dhlin Kebir" c yaz!:tn nz.'ij okuyaJn [ t

_,..j ..:..[I J _,AIJil

_;l J

_,.-UI )J:JI
jWI

t_J;> r,-~' ._,...;..., C,) ,

':'.,Wl

._,.;...:.!

,S>Iy ~ ~::A1,o (_)) (:-~ .<J:41

n

n'i 2.~ de bk. lll. bas m; Jat. lnklap Kitn\,~vi,

6t Oivin, 92 4 .RabiulAh )rmd a ( VSz'il KatifJ'nin ( 9 10 l-1. 1)04) temellk kaydn ihtiv1 ed e r.

1']

Bu Oivn

"Mevlni

Celfoddin" adh .,..,

1959, -a. 242.
nt-thur Huaeyn'i.il Aliyy'uSall ' nn de

I S 18)

oRlu

XXXIV
~~,. ~1-1
}J) (J.:...

J"-

u,r.'!l .S>\}, :-<""

(.'' ,_~ 1 .;_:.

J:_..

J. ..u-UI ~t-l ...,rl..

..tJ

)Jt".. ./" ... .._.,. )1 .jt.

.J\:.">'1 ,:,-"-<. .:. ..;)' .sj """' J.... Jl

r-", u _,.ll

~ ~w .) -~,..;., "~ ' .,~ J-

u...J_, ...;l J~ '-'.):"i, ~1}-Jt

.J,.:.....

~- "' .i)l-)1

.;S

._;.,~ .;,J',
J""!

~~~ ;.., ~-':iJ ~~~

Crlyor ki hur3dllki birir,.ei Ye ikinci UUTla.rda Qcen va.1tflrulo ahne1 utnn sonund~. yedinci atnn b;andi) bu lunan va.al.flar. buncl~n nce aneniKimiz n\ihad da vu . fokal hu eretini undusf;umu. On.ar. takr-izin. bir .atu tqkl eden ''Be.mele" ylto: b.etahet doku-un eu a;atnndan or.doku zuncu utuna ko.d.u ;yu. Yalnz. onbirine-i n<rda LJ.ll' .;:-"-

c.uJ:l} l
" Ll' r a i

.$J ' J' ~

- ,t.J

fark ve.t

ki bu da Qkuyu'
(;,~lal

VI!

nnln)'t h a til.u ndau meydun:. Ce l tle'' d~n tOnra

selmit.

O i

d'! onh r inc.1 aurdt

JI...;J

t.' .,......_.,

var.

Ay

m oru!nc utrdo1.
J:t.-.

tv..

r\\, I.)I) J )' \ '"''.:....4

den .onrl't

~J~..i ,)U:a.l- o:yedinC'..i etud t.:.)\JJ

JL.I

ten "onra

~~~

\:Jr 1,

ve ond-i!n onralti at rlarda.

,.,r;!J

> ;.1~:.0 ,JJ)I ,_,;JJI ($~1 .;.J.I .f J J.f j,i!'J>

c . ,

\:IJ

~~,...~\ "':';'~ ~ ~t JY \:~1 1 . ~L ..JJ ~-

ya l:r \'t'lr.

su sus

XXXV

i\pk grld v.ibi. M~!vlin'nn ;d "nhrken r.J. c~.l.1 _.f

....f

deniyor. H uteyn, Mcvlit.nU'nn bab: deKil, dede

aidir: ~l V
ttr:ettiimir
l ~nlma}'an d e dcaiyl~

.tl-

.J,

,d--. denmc.ei ger-ekirdi ve

cuJ(~IJ

Sodu::cMin:

h er haJd~ bunu bifjrd i.

ewolce de bir mn&tebetle

i(Ud~

gibi

urdumla
Ye-

bir nipeti
oradar adn

ediyor ~V))-.

szijyo Mevli.n~'nn, o~l ul)un ,

bir szdUr

ok !>ilc

toru n larnun zamonJnrndJt kul u)du rulmuttur. Sed

en<n

Teddi n. k~ndi idnd;,n sonn bnbu_:r, d ede.inin, h:ttA. ~yUk

onun

babatmu

( ] .

T akrizde dikkati eken bir t~kta da, M~v l i.ni' nn adn

don ~onra c . ~t-., r ..J"'_;iJ .)~ .:)s~ deumetidir:

halbuki takrizin tArihi 6 7 1 dir ve bu tiirihte Mevlana he
yattadr;

huy&ua olan bit .ate

..5 .:. ..:U\..r

l'Y e lA

JU.,

~ .iu1..u .>),. J

.r ~

~1l:...i ~ibi bir du\ ciJmlei ku1htnJlr :

Bu

i:~hnttnn

nk:

ml,ly.or

l. i

t:tkTi7.

nydumt.dn:

anlamayan bhi, gay retkefJik y:nden , "Dlvn Kehlr" c: ya zla n Sunu ya:u~o. bat6 ve wna birka cmJe ve bir imzi. ile t~dh ekliyerel. kim3e anbn:;: :unnyle tt'krb: 4-aliile koyup Sacbeddin'e yamamt. bunu, herhangi bir yerde bulan da, doru sanp bu '':\.1unevl" batna eklemittlr.
B~r

okuduunu

d e 4unu yliyelim:
mt-~rep, hb

TUhi

Ertmler-in aralannda h5.1et bnlumndun

(4 ]

daha d o~ rusu enl y, \'e

ayku hkla r v udr;

t.yrl.k1ar .

Mc.t.da

"V.e~yyet N~me..

snn

bntnd~t

(03m.n

Ergin: Sadraddin-al Kunnvi ve e urleri; arkiyat MecmuM. ll; lst. O.tr:n:.n Yal\n, Ma ~. 19$8: a. 63 90. Vas yyet Nil na.nin foto~rafyast .s. 8Z 83). Ko nyt"'d;,ki e~miinin kit<.be Jindc de, b:;,btn.n, deduinin ad ge.u- (Mehmet nder: Mevlinl ehri Konya: Konya Valilii yay;, , Kony; Yen kitt.p Bnemevj - 1962, ~. 94).

XXXVI
h : tti.

SUNU$

bu ~ yrhk, b irbi rlerini knayacak dereeeye. kadar db ta.avvuh , bi r tek ~nln yf, Vahde"ti Vcud inancn h:erkue grt.o ayn sa.naolar. pek ynn~l rla ~r. Mt!vlilnli, ..ahdct yohnun,yok lu $d: sln a..l,l.lec::ini, bu nun dia i\l!k ve cexb~yle olabile<:einj kab Ul oedeo bir ercnr!iT. lbni Ara bi ( 636 H. 134 0)
v:)rr;

v .e onun irfil n n b en i m8iyin, onn yohmu yil.r t~n., fikirJori n.

yayan
un

Sadreddin.

bilg iyf!,

h&H

ilerde olacak ~e-yleri bil~

hiik h leT karmak ddiii ~

k avtana k,

harflerd m.

aylard.:n

razamm\ln eden gt. rih btlgil~re. i'lk l n ;.lon:ay:caH teo,~a. l e:r~ nem verirle r. Bu y ~den Ekbcdyye mneiil eriyle MevliinS'n n "'e Mevll!\'iyyenin cn:uu, hi rat d3 teker r~nkti r. Mesela ilk z.an:n l:frda, riv&yete gre Si'dreddin , Mev}i\ni. 'y' pek tutm&2 (Manikb'ul Arifin; Taluoin Y.u:c:'nn taahih ve.. ..a,;ye lerlyl e ; T. T. K. naL AnkarO\, c:. ~ l9;9, s. 105 30'6). Mevlii ntrnn da Sndreddin 'e lc.H~ a~u bi r tevecc.hii yoktur (aym. 417 4 18) . Hatta on\1, kendi ad~:~m l annn get~k li ine n ispetle m kBII:t U)ar (ayn, a. 47 1 ). "Fihi m& .m, .. te d.e, bir suhbetiod.,, S.:.dredd in'in ad&ntl r rHl inancn ktn: ( Tereerr.emi::; l :. Remzi K.. 1959. ,, 106 107. Mevlana Ce IBicdd;o'e de bl,, lll. h . s. 232-236) .
Hilsl bu takrize hl.bir- ynd ... u it.auma m)Z:G imki.n yoktur.

"Mesnev'i" n in ilk onek i ;: beyli rhUstee&.. Mevlini tara ylcnd i !iini, tiebi Hut~me ddin t ll r iinda.n yazld gn. hitiyorut (Monnkh'\)1 Ariftn.. T a h sin Yat,c. ' nn t~~ hih <~e haf~ )'clcriyle; T . T. Kurumu y;:,yn. Anbra 196 1, U. cih, a. 7.39 745) . E~ sen hu, "M es: evi" n in metoioden de e.tia. ylma.kta.dr. Sltaa. tteldik.~ (\:1evl&llr, sabah a ka.dt.r -.ylediKtni~ elebi'nin uykusuz kald m , kendi&inin ock,p bi rteY yed1Yini bu yd~ :) i!hS.n k;:.ynl'I.P,Htn bule.ndKn, "rvle,fleYi" ye edilen ltlr;.l a n. h As l "M"tsnevi.. yt\zilrkt:.n o lup bitenleri. erhteyer ,v.er ifSrot ettiimi:t. gibi anlatr; e3ki d eyimle her det: toerde, yEmi ciln~. hatta tktizA ettike, h~r hangi bir hik;;iyede elebi Hv .6;neddin'in b u. hizmetini ak l ;:, r, onu ver. Sf No. d e ki "teti t. me" d~\ de nn l.d )!itmt g ibi " Mcan.e vi.., her c:ih bitike P.lwiSnl'ya okunuyor, biuQt ~!e.... Jana. ta.tahndan du..
hndar

SUXU$

XXXVII
n

ulttiriliyordu.
.iUcJni
J yordu.

Kumuy l a

ytld{h

eakHerl" "Surh'' de
yadm

bathklar da

belk~

cilt bitiminde. okunurken

He:rh&ld djbae;!cr dt her cildin bitiminden _,nra ya.tdnJyor, birind ve ciOrdncQ cille-d e oldutau aihi biu.ll <leKitiriliyar, ikint:i cihte o!duu ribi biz~ d brakhyo rdu. .Bu okunma ve dUz.eltilrne hinin alunc cildc kdu d!!vim -otti ini "T~!Iil'llmct i Veledi.yye" den onlyorutt SulH\ Vcled. on hikiyonin noluan kald{hn CSr iUyor: Mev)it\A, llrtk t: .u.m&nnn gecti~inj, mrnUn 10n demlerini aUrmekte oldu.j.mu, "Me1nnt" nln bittiilni bildiriyor. Ce n<: S 1. ~o. da. kaytli ola.n " ,\1c..nevi" n.UshJJnn, MevliDi.'ya okunan ''Munvi" den itin.ah ediJdii:ini. halifeli elebi Hu&nu:-ddin'in ve halefi Sultan Ve:led"lr. huzurlotnda da cekrn.r tkrt gz.den geirild i ~il\1 nnlyo ru r. J-luurdh bulunan ve buKn Mev lAnA Mei K\ltUphftneeindc keyt l o lan birok 1'\lhhanm J" bu ni;t.hayla karfi.,Jttnld~an. b'' n.hanm. ..Nha.i Kadim~. N\ihi Kadim, N.:h.a-.i NAzm. A.J, A1!i.. oluaLt lubUI edildii;ini t:ryoruz. BtUn bu ka.rinder. biZ, elebi lh.e~me-dctn ';n yucli mne:ddel.rin bugUn bulunmad,ina gre Kur'i.H Ketim. Hz. P e.y vmbe'in (S. M) vefi.u:adan onra, ynld ~ kl'ijt, ltirerntt v. den nasl toplaip yaulm f, ilk yazlan int imh& edilmiJe C olobi'nin yndK M\hveddelerin <le bu n.hann y11.l,ndan, tuMhinden sonra 1J6mltn.l' ve hu nii.hann llt.li nihba olMck kabil) edilmit olduWu knhtn veriyor-. Suh:-. VeJed'in yazdt Me.rtevi :.abo. nn ... -.vvele de ancttij:irnix a ibi elimi~de yalm d rdca v .on cihler: ........ T ercen\e Vf terhimizde ul olarak bi: de bu n.h.oy kabUl euik.

*
>' tUrk.e, far~a, tUP-& birolc f~!<rhlu y~ igiliz.ce bile tethedilmi,. bu kiapt4n birok lntihaplar ytplm-. i~inde ceen lOgader haltktr:da kitaplar ywafmlfHr. Sah ilemif\de de bu m.halled cr erinde ..htmllllat oln\\lf~\lf, Nihilyot 110t olarak rhrne:t1i Bedi'ur. :u.ne n Fu rO.:an. fcr, "Me..ncvt't yi Jerlle b ~-e.Jm tl Bu ttrhin, birind telidin 896. beytinin .oouna kadar hazrlnnan kn m );,,sl m. ,tar (Mcsne~t erh!eri ve Muncvi'den yap lan intilapler
.:z.lmt. "MC~-"nellt'"

XXXVlll

su:-.: us
:;,ynlnn~n

)in MaSrif Vek&1eti tushndan

~dl ~er-ibi::e l:::.kn..1..:

ten:emeyc )',.,.,__
... 141 50.) .

dtnu. naz' ~: Z- M: "MeviSni' dan Sonra M.evleviHk' '

l.t. lr.k1Ap K.

1953 :

Btt"n :bu terhl e r varken ..Mesnevl'' yj y~niden Je rhc ih -

var myd> Eve-t, vard. nk 'imdiye kada:r yapla n. terh1er, k umen Ni ehoho\ 'l FurUzan- ler'in n 5t.un;am ted i. metco&, 8nak erhedenin anlay.tnt akteulnne ktt.dir; oys&>. ki Kur ' ftn- Meetd'i, her eydtn nec Kur' &H Medd t'<: l.,ir ettii .Pbi Menevi'' yj d e gen e " Mcn,r ve Mo.. Hmt. ' n ~ eae.rleri erhed e r; bu da Mevl&nil.'mn b tn eserlerin in ok u : . mn,uyla mmkn~r; haUU Sultit:'u l - UJemil'n n. Scyyid Bu.th itneddln'i.n , bil hi.8& a $eme'in, hatti hatti Sen.fni.n, At&r' in eserlerini d.e okumak ger e k tir. Burada iki rnek vaelim
tiya ;.

r...tevl&nli., 1. c iiHe,

''Din ~yhi' ' nin b ir sz n naklede.l'..

Sr~ ve $emT y e rc bu ~~t Sadreddin-i Kurevf di-r. An kara.vi, bun~n Mu hyyiddtn lb ni AraM. hnttA b"'k< b ir d t' olmas da mUmkdr h kmn ve rir. Oraa ~i bu S%i.i 8y..

T e bri.:'li em6tdd i n ' di r ve Mevlii f&'yn nre "Din eyhi " (&k Rl bunun bil i nehilmei i in cms'in "Makaa1At" ,.. nn okunm g erekir. ll. ciltt~. " A kard e~. ~ ~t o di.i.~i.inede ~ ib&retsln, o 1 dan ba1ka neyin \' u u;. kemiktir, kldtr " der. A rih ler, buii.u t rlU )"nlcre e kn iJ e r, u ra, p durnntl<'. rdr. Ona ki Mev!ilnf, "f-ihi mS - fth" te S2, hHimde. ko;tdi8ine bu heycin anlam &b rulunc s; di.i nc~y] e s-zU k ateHi ij;in i \I.Z.U il> uzu n ;: nl .,t m-tt r tTereemomi:: fs. Re m7.i K. a. f 70. 17J) , . fakat b!z d e "~1:kaulli t" Qkum" tt~ ychk. "Fih i m G- fih" i tercente c tme eydik h tfthn , an l ayt tma g re bir . y :e .okct, nn l.ytttnua gre mftn:t l a:\dn rdk. Sontil tunu da Uyfiyclim ki i.r i bleri : ~ou , ~ffl;:m b ir nsha) c s&s olarale ; l m a)' bile d '$nm-ernif , daha ilk beyille yanlm t r. flrihler, Mev.. I nn'y .\1e\lana ile dea il. lbni A rttbi il~ e rhe~meye n l rfm Jar, arada k i me ~ reb. hatti m nhe b fa rkn hi gze a1 mt m lar, akla g-ot-irmitler. her "Uflr.in taeo:,vuf arl a.y,n Mr "nmrlnrdr. Bir de Mesnevi hikayelerinin nt:rJ~tn 1 kin'lIerden al nd n, McvlMci ' nn. bunbrdi'l nasl tasa rruH;rd~ hulund u, n'U, O$~d Hin d Tra n, Yunan Ro:n mitoloj isin i. MeneVi'de ge~e:l Syc:.t ve hadilerin mn$\eebetlerini, e ren om e' tir :

l~yon

SU:<U$

XXXIX

loro Qit f lualaun keynaklann, za.mlnDcfki teiitkklylcri rn&t dikk:ato e lmarnlJI.ar, b.nltn elcft i rmenllercfit.

thilUn bu yzdon " Nietnovt" yl yenidea ve gn mzn gHrlltUylo terhelmele ae rfkti . F'ur(l:,uu1 - fer merhum, "Ahi\dii M ctncvi"' ve " M"t.hi:r." 1e yohmu~u Aydn l a tm tt Eski forhlcr d o ftlinitdeyd i. De minki 1erlo o Jt'n yermi.t d~~ili; o. .amoon zjhniyetiyle 1indikj i h tiytc dile getitdik oncrlc. vo bu ihtiya, bi..i gu- kten do pek r;U o1 n b. biiyilk ito e nvkc:ui.
E.ki t!.rihler .
uln m,lar, elmt!!'

terMerini boyit beyit yopmt?!a-: beytin trkeye terc.cmeini vumifler, tahJilin.i YP" aonra terhe giri.mitJ.er. ISi~ bu u,Qil f\l yz-don kabUl

tmdik

Bcyit ve -terhi okund ukttn t.-orre. l> r beyte:, ayn t ~rtda. gnmok, h~rn bahsi uuth rml' kt r, hnr Mt'!snevfnin ti.'riyotin ~ a.t,u:lomcke. l\1le n l!vl, t~ f&ir, h cdil, ikh , k ellm, ta sov\uf.. hl\ttl t ~ril, tf, i.de t gibi e, i l i konuler, biJ;:ilerj k.vn.mtld a kalmyor. O tym :r.:\:nanda cotkun, c(i.llml olduu kadar dar Jirik Jl1hi \'e iu;jni bir ii r, Munovi bahiehrin i, her hatdt. nibelen biinc:C"ye dek, terce:ne oi~JnJc: vermeyi. ond.-n onr terhe aemeyi uygun b-:.kblt.; bu )'olda aidiliue ti"riyetn de kaybolrtta)acaam dUtndjk; ve ..diJt inli.: terrncde. terhi Idb eden b~yltlr bicrr yld: koydu k: terbt<- de yl.dul beydn, eildc gOre ~yit numara.s: n va te. rh~~il~cck m.,ddeyi yu;po t<~ rh koyulduk; bir madd-tt, dahr anec ,erhediJdiya-e, ferhc di l c n ht~yli i~~ret ettik.
Muv) fi nG'nn ~umm:: h o,garlbU nc u nuak m eydana. :: e t!rdiiimb bu ;erhtt: kusurumu:: vtra, okuyan i.rhn erb$bnd:H.. . h: !itl aum uu d iter, okuyucuya birtey verelildiy~k du !hM c!ileri..

19 Cum6de1Ztura 1392

30.VII.1972
Abdlbi,k; CLPI!IARLl

MESNEV ERH

RAHMAN ve RAHM ALLAH ADIYLE Bu kiap, "Mesnevi" dir. O, ulamada, tam inan srlarn amada din temellerinin temellerinia temel !eridir. O, Allah'n en byk fkhdr; Allah'n en aydm eriatdr, en reddedilmez delilidir. lna rnek, inde kandil bulunan kandiUiktir sanlti. Bir doJlar, xrlar ki sabahlardan da kldr. Gnllerin cennet !eridir; pnarlan var, oollar var, budaklar var. Bu vol o~ullarrun karnda, o pnnrlardan birinin ad Selsebil'dir; ululuklara ulam, yUce likler elde etmi kiilere en hayrl konaktr, en giizel dinlenme yeri, Hayrl kiiler oradn yerler, ierler; h!ir kiiler orada ferahlanrlar, alarlar, arrhr. O, Msr'daki Nil'e benzer; sabr- ltiara iilecek sudur, Fira\'Un' uu soyuna sopuna, Mf ir lere hasre. Hani yce Tanr da, "Onunla o:nnu 32 drr, ounu da doru yola grrr., demitir y.. Gerekten de O, gnlitre ifadr, hziinlere ciiL Kur'in', iyiden iyiye aar, aklar; rzklar geni lctir, bclla:nr; huylar temizler, gzelletirir; an lar yce, zleri hayrl yazclar, elleriyle yazm lardr onu ; tertemiz Iliiierden bakasn.n ona dokunmasua meydan vcrmezler. Atenlerio rabbinde.r inmitir; b!tl, ne nnden gelebilir, ne ardndan .. Allah getir onu, korur onu; odur en hayrl koruyan. merhametinerio en merlametlisi.. Baka L1kaplar da vardr, Allah takmtr o Ilkaptar ona; bizse az.u. anarak sz. ksalnk~az ~a dci~Je eder; bir yudum su gle dd!le eder; bir avu buday koca bir harmana deliJet eder.

Yce Allah'n rahmetine muhta olan gsz, kuvvetsiz kul, Huseyn'in olu Muhammed'in olu Belh'li Muhammed dcr ki: Esiz, rneksiz; benzeri az bulunur eyleri, yce -szleri, klavuzluk incileriu.i, zahiderin yolunu, kullukta bulunanlacn bahesini iine alan, kavrayan, yaplar klfetsiz, fakat mftnalar ok olan bu manzun "Mesnevi, yi, Allah kabOl etsin, efetinin, dayancmn, gvencmi tileiyle, bedenimde can kesilen, bu gnmD de, yarrunn da az olan kiinin isteiyle uzarmaya altm. o zattr ariflerin mukted5s, doru yolu bulu, tam inan imam, halkn feryadma erien. . Gnllerin, akllarn eminidir, balkn arasmda Allah'n emanctitir. Yarattklarnn iinden onu semitir; l'eygamberie, onun hakknda tavsiyelerde bulunmutur; rertemiz kulunun ka.rmda gizlcdii kiidir; Ar bazinderinin anahtardrr; yeryz defincelriu.in eminidir. Odur stnlklere sahib olan, Abitrkolu diye tannan Hasan'n olu Muhammed'in olu Din ve Hale Husfin' eyh Hasan. Vaktin Bayezid'idir, zamfun Cneyd'i.. Sddyk olu Sddyk olu Sddyk'tit ; 1\llah ondan da raz olsun, onlardan da.. 1\talM cihetinden Urumyaldr; hani "Krt olarak yattm, Arab olarak kalkun, diyen kerem sahibi eyh var ya, soyu ona dayaaur; Allah onun da, soyunun da ruhlarn rakdis etsin; ile gzel de gemii vardr, ne gzel de
gelecei..

Oyle bir scryu var ki gne bile

kaftlltm ii.tlerme
anm;

bk bit a/ var ki yldzlar bile onlara Jklarm

yaym.

MESNE.\'1 S:Eitlll 1

baht kbles oladursun da yce kiilerin oullan, yzlerini oraya ev isinler. Dilekler kblesi olsun da blk blk temiz kililer, oray tavaf etsinler. Yld doduka, gne doup dka hep byle oladursun da Rabbe, ruha, gge, Ara, nura mensup, grnte susan, gayb alemindeyken Mzr nazr bulunan, llrka altnda sultan olan, yce boylardan gelen, stnlider sahibi olup deliliere k kesilen can gzleri ak erler, hep oraya yap'Jnlar. Amin ey alerolerin Rabbi.

Avlular

Bu, bir
Btih

duadr k

lall<

.<infla.rm .

reddedilmez; nk kavrar, kuar.

Hamd, bir olan Allah'a; rahmet efendimiz Muhammed'e, soyuna sopuna. Allah yeter bize, ne de gzel vekildir.

{ER H)

Mcsnevl, kHlsik dou edebiyatmda bir r tarznn ;.dd.r. Bu tancia yazlan rlerde; her beytin iki msra .k,fiyelidir ; bir beytin kafiye bakmndan b beyitle uyarl~ yokrur; ~iir bu suretle beyit beyit srer ve zaten m~snevi son manas da budur. Uun sren, bir, yahut birok hikayelerden meydana gelen iirlerde kafiye zorluu yznden bu tarz s~ilir. Mevlauii Celiileddio Muhammed, bd.ki birinci cilt dzeltildikten, bellti de alt cilt tamamlandktan sonra yx:d~ b Jlbaccde, kitabn birok vasflarla ver. kinc ciltte bu l<itaba "Saykal- i ervah ~ ruhlarm c.ilas", son ciltte, Husimeddin'in bykloli belirten ><Hus~ml - Nlme = Hus~meddin'in ldtab., derse de h.cr cilt):e, kitabnn adn "Mesnevi, diye anarak b-unlarn Ja birer v.olduu nu bildirir-. Nitekim btn kitab dibkes olan birinc cildin ns<Szliode de, Besnele'den sonra hemen, "Bu kitap Mesnevi'dir, dcr. !1.1ev11ina'nn bu lmez es~r. yazld) tarihten beri, zaman getike okdar 'anm, bilg ve edebiyat dnyas na okadar yaylmtr lu "Mesnevi'de geer, M esnevi hikfiyclcrindcodir., gibi bir s z edilse, akla k 'isik do iirinin nesnevi tarz deil, Mevlana'nn .Mcsnevl'si gelir. Bunun, lv!cvlilna'nm andan beri t>yle oldu~unu, Effil!d'oin (76! H . 135J) M .). "Mcnayazlp

kb'uJ - .S..rif!on nde1 Kad Ncemeddin-i TatJ>den

MESN" EVI

E. lll

<rivayet

ettii

bir szden

aalyoruz;

Necmeddin bir

<oplulukta diyor ki:

O sz vard: sylendi mi um(uni manas anla,1rd; Mevldua' ya vedldi, hustisi bir mdna _kazand.-;eleri .bir iir tarzna mesievi deirdi; nmzda mesucvi deninceMev!il':l'nn Mesnevsr hatra gelir. nceleri, her alime mevlana denirdi; bugn mevUnft dendi mi, Mevl$l Cclftleddin'i harhyoruz. Her mezara trbe derlerdi; aruk trbe sz Mevllnl'nn k86nn haurlatQ!O:._jTahsin Yazc terc. MfiiEitim Bak'iiiil
- Tarih Kurumu Basmevi, 1945, c. ll, s. 2 1 - 22). Gerekten de bu hkmlerin ilk ikisi do~rudur, yerindedir. Bugn, filan airin u addaki n~esnevisinde gibi bir cobsis yaplmaz da Mosnevi'de d iye bir s~ sylenirse, mutlnl1a Mevlan5'nn Mesnevi'si hatrlanr; bu, batda da byledir, dou da .. McvHinfi fillr diye bir ad anlmadan Mevlana dendi mi de akla ancak Mevllnii Celaleddin gelir. fakat nc hkm, yalnz Konya' ya aittir. &~ka bir yerde, trbeye gidi
yorum dense mubaab, h!Uigi rrbeye diye sorar; fakat lu s- Konya'da sylenirse, ancak \.lc\'l5ni'on trbesi
hatra Basm. Al<ara

gelir.

MevHinn, Mcsnevi'sini 'Uin~mada, tam inan nrl:lnn anada d in temellerinin temellerinin temelleri,. diye sunmaktadr. Din higutc karlk mAnasma getir. Terim olarak, ilahi hkmlerin btnne, ya~ eriata din ,dcnmitir. Kur'an- Kerim'de, Allah karnda dinin, ancak slam dini oldu~u bildirilmi (Ilf, \li 1ruiin, 19), ls15nn gerek din oldu~ anlatlm (IX, Tevbe, 33), ayrca, her yaplan n karl verilecei o1aad edilen kyamet gnne de "Din gn, denmitir

MI!SNF.V( ERH) 1

(I , Fatiha, 1).

roanMa itaat etmek, rii.n: olma)<,. zgereklii manalar da vardr (Ragb- lsfahiii: El MufradAt fi Garib'il Kur'5n ; Msr - Matbaat'l - Meymeniyye- 1324 H . s. 174 17[>. Tehra; .El - M ur razaviyya Mat. Muhammed Seyyid-i Giytani basm,. Ofse. S. 175). Dinin bir temeli. asl, us(t]Cl, bir de firlu vardr .. Mslmanlk; Allal'n birliine, C!1i, orta olnadna,. Hz. Muhammed'in (S. M .) Allah elisi oldu~una inan nak,namaz klmak, zeU vermek; lacceunek, Ramazan. aynda oru tutmak esaslarina dayanr (EI-Ciimi'usSagyr fi Ahiidls'il Beir'io-Nczir, Msr-HayriYYe. Mat . 1321 H. c. I. s. 106). Bu be eye inanmak Msl manln temelidir. Fakat bunlar da, Allab'a peygam- berlerine, bu mnasebetle de melc\:lcre ve vahye, kitap-
!arna,

Birinc

5hiret gnne,

Allah'n

mutlak tedbir ve tsar

dayanmaktadr.

rufuna inanmak cemellerine

in~nmaya alr (ayn,

Bunlara;
ad.n

(('iman, denir. I. s. 104).

narau

da c'm'min,,

Ayrca dinin " muamelat, denen ksm da vard.tr ki. bunlar, ant, yemin, ahir, adal<, alm, satm, kadn. almak, boamak, bor verip almak, tanklk, cezalar v.s.gibi dnyaya ait ve kanun maliyetindeki hk:nlcrdir" Bunlar da dinin frludur. Bunlar, hatta ibadetleri, ekseriyete gre, yapmayanlar, belale hel!U, harama. haram-ded.ike. dinden kmazlar; fakat kk, yahut byk gnahlar irtikab etmi olurlar; bu bakmdan. bunlara "firl', denmitir. Gerek iman, gerek slam,. gerek m uamelilt, bilgiye t!bidir. Kur'an- Kerlm'de "Sz budur ancak, Allah'tan en fa;la, bilgili kullar korkar, ayetinde (XXXV, Htr, 28) bu gerek, anla

9
o~mek ki bilgi, bu iki temelden daha stiin bir emeldir. Gerek bilgisini bildirmek balarnn dan "din temellerinin emellcrinin temelleri" diye .vasfcdilirkeu buna ~are olunnaka<lr. ''Tan wan, dye evirdigimi sz me:iode "yakyn,. 'tllma.'<udr.

Mecid'dc gerek inanonl3tw, am birok ii)'Cti kerincdc, mesel~ ll. srenin (Bakara) 4. ,XXVII. srenin (Nenl) 1-., X.X.Xl. srenin (Lokman) 4. XX.Xll, srenin (Seede) 2-1. iiyclerinde ge([. Slfiler , am nan, yaluyni, l lm'el-ynluyn, \yo'el-yakyn, Hakk'al-yakyn diye e ayrrlr, bunlarn ilk ikisi, C 11. surcnin (Tekasr), ", yle deil; phesiz olarak iyiden iyiye bir bilseniz; andolsun ki koca cehennem gr~ksini. Sonra da andolsun ki ,gzlerin izle greceksiniz, merrlindeki 5 - 7. lye-i ker:lnelerindcn, ililcs de LXIX. silrenin .(Hakka) "Ve phe yok ki o, elbette ger~in a kendisidir" rotalindeki 5 1. Oye-i kerimesinden alnmtr. Tam innncn bu derecesini, "bilmek, gllrnck, olmak" -diye tilrkeleirculer olmutur. Hac Bayram (832 H.JJII29-1430M), Bu mertebeyi, diye geer.
inarua ulauklar,

Kur'an-

Bayram zilnli bi/d, bi/m aiJa buldu, Bulan ol kctii oldu, sen seni bil, ser $tmi

.diye dile ge:irmi:ir. Halveiyyc'den bir ube ayran ve teslikinde Mdame esasna dnyanan Kuadal lbrahim' <le (1264 H.!18-!8M.), birok mektllplarnn, "llllmcleri, bulrnalar, olmalar daav5iyle ihA otunur ki, diye ba Jar. Sz bu bakndan aklarsak, "Mesnevi", iu~aaa gerei bildirmek, o bilgiyi bulu, gr haline geirmek, :$Onunda da insan, bildii, buldu~u ve grdU~ gerek-

10

MES:.EVI SERHt 1

le tahakkuk ertirmek hu~usunda bir teneldir, manasm verebiliriz. "Fkh, slam bukukuM verilen addr. Lugatte anlamak manasma gelir; Kur'an- Kerim'de de bu. manada geer. Hem lugat, hem terim manalarma greMevlana, ''O, Allah'n en l:>yk fkhdr, demekle: "Mesnevi, nin, Allah'n dnyadaki eserlerini, riazhar lardan beliren sfatiarn anlatan, kudreti$1i, hikmetini gsteren, hkmlerini zhar eden bir kitap olduunu bildiriyor. "Allal'n en aydJn eriat,. demekle de bu kiubn inMu izifi ve rievhum varlktan gerek varla. ulatran en aydn bir yol olduunu anlauyor. nk 'er', lugatte yol, terimde peygamberlerin kurdu..ldar, kullara bildirdikleri manevi yol- yor dam, ilbl esasa. dayanan inan ve amel demektir. "En reddedilme:; delili, szyle de nceki sz kuvvetlendiriyor. Bundan sonra, "lna rnek, iinde kandil bulunan kandilliktir sanki, diyerek bir ayete iaret buyun.yor. Bu iyet,. XXIV. srenin (Nur) 35. ayetidir ; meali udur :
rnei

"Allah dr gklern ve yeryznn. Inn. kandil konan bir yere ben.er; orada bir kandil var; kandil bir srada ; sra da parl parl parlayan bir yldz sanki; douda da olmayan, batda da olmayan kurlu zeytin aacndan yakl m; ate dokunmadan da ya, hemen k verecek; niir stne nur.. Allah dorw yolu gsterir nuroyla diledigine ve All:h rnekler getirir,. insanlara ve Alta h bereyi bilicidir."

Ayet-i kerlmedcki ktan maksat, doru yolu gstermektir; imandr; l(ur'an'dr; Hz. ~iuhamme.dJi~ (S. M .) dr. Kandil konan yer, gnldr; kandi1 peyl'amberliidir. Douda da, banda da olmayam

u
:cytin aac, ifran, tefrit bulunmayan, tam tenzih tene tine dayanan Musa Peygamber'in (A.M) dilliyle ebih temeline dayanan, yahu; sonradan d~yandmlan sa Peygamber'in (A.M) dlnine karlk "revhid, temeline .dayanan Isian'dr denierdir ( Abdlilbiilti Glpnarl :

Kur'lln- Kerlm ve Meali, II.

Kiabev - Yksel~n

basm,

st. Remzi
Aklama,

Mar. 1377 H./1958 M . ;

.s . LXXXVIli).
Mevlauii, "Divan- Kebir, inde, bir gazelin son beytinde, "Ey Tebrizl ems, sen gece perdesine de muhta deilsin, ondan da synlnsn. Ne doudasn, n e batda; ite sz ksald, der (Abdlbaki Glpnarl : Dlvln- Kcbtr crcenesi, c. I, !st. Remzi K. 1951, '3. 66). Gene "Dtvlin, da, "~lru:n buyurmutur, kandile benzer. GSnzle gnilze de kandil konan yer ve sra demitir., (ayn es. c. II, 1958, s. 9), "Sradn, gnl evine gird in, kimset-ikler gelmesin d iye de kapy -rttiln, kilitledi n; arnk ben kandil konan yerim, sra kandilim, yahut da nur mu nur kosilmiin, k m k, buyurur (ayn s_ 104). "Divan" da, bu meiUde birok bcyi vardr. Btn bunlara nazaran .\-1cvna, "Mesnevi, nin, slam'n gereini anlatan, Hl'. Peygamber'in (S.M) gerek talimlerini belirten, kendisini ona verip onda fan t olan g~rck erin feyilerini arp yayan manevi bir k olduunu biJdirmektedir. Mevllnfi, bundan sonra da o nurun, doup parlaynca, sabahlardan da tjkl olduunu sylyor ve -gnllerin cennetlerine benzetiyor ; "l'narlar var, daUar var, budaklar 1 ar, diyor; "0 pnarlardan birinin ad, bu yol o~ullarmn katnda Selsebil'dir"

MESNI!V( SERtil 1

buyuruyor. Kur'liu- Kerim'in LXXVI. slresinirt. (De br) 18. yetindc " Orada bulunan bir rmakian susuz~ luklar giderilir; o rman ad Selsebil'dir" buyurulmaktadr. Selsebll, kolay iilir, boazdan kolayca geer, takn, kpre kpre, coarak akar, i ilince sine: manalauna gelir (Mfrediit, Tehran, s. 237 - 238). Mevlana, bu s(izlerle "Mesnevi, yi, "Mes'nevl, nin manalarn cennete, cennetteki rmaa benzetip orasnn, "Ululuklara ula~m, ycelikler elde etmi kiilere en hayrh l,(onak, en gzel dinlenme rei, olduunu sylyor ve hayrl kiilerin o manevi bahede:: manevi gdalarla yetiip gelieceklrini, hr kiilerin oradaferahlyacaklarn bildiriyor. "Hayrl kiiler, diye evirdil1,iniz sz, metinde "Ebr!r, diye geer. Bu szarapa "birr, sznn ouludur. Birr, iyilikte, hayrda, ileri gitmek manasrta gelir. KW''an- Mectd'in, LII. slresinin (fr} 28. ayet-i kerimesinde, Allah'n ad olarak geer ve ayet, "phe yol( ki o, JOtfu bol rahlmdir, diye biter. Kul hakknda kuUanlnca, faila iyilikte bulunan, itaatte, kuUuka ileri gidip hayr ileyen anlamna gelir (Mfradat, 4{\ - 41). l ll. silrenin (Al-i lmran) 193. ve 1 98., LXXVI. surenin (Dehr) !i., L XXXII. surenin (nfidlr) S., LXXXIll. sltenin (Mutafftfin)18. ve 22. llyetlerinde "Ebrllr-iyiler" diye geer. Mesnevi'yi erh eden, gene Mesncvi'dir; nitekim Kur'an' tcfsir eden de gene Kur'an'dr : Kur'an'da geen bir
terimin tef: iri, hereyden nce gene Kur'in'da bulunur. ~

Kur'an

iyilii.

hayr

yle anl atmaktadr :

"Yiizlerinii ;togya, batya evrp durmaoz bay

(birr) saylmaz ki. Hayr ve taat sahipleri, Allah'a son gne, meleklere, ki:aba, peygamberlere inanan, Allah

yetimlerc, yoksullara, yolda kalm lara, isteyenlere ve rutsaldnra mal veren, namaz klan, zekAt veren, ahitlerine, abdettiideri zaman vefa eden, s knu ve iddet vakitlerinde sabreden kiilerdir. Onlardr ~leri doru olanlar, onlardr sakoanlar." (II, Bakara, 77) Demek ki Kur'fin'a gre iyi ve hayrl kiiler, iuananlar, topluma faydal olanlar, sz, z doru, kulluklarnda serek bolunan kiilerdir. Ayn srenin 169. ayetinde, bayrn, evlere arka dvan aarak girmek olmad, hayrl kiinin, ekinen, saknan kii olduu bildirilmekte, evlere, kaplar>nda girilmesi buyurul maktadr. Araplarda Clhiliyye devrinde Hacc iin ihrama brnenlerin, evlerine kaptlarndao girmeyip arkn d var aarak girmeleri gelenei bu 5yctle kaldrl mtr. Ancak yette, her ii ellinden arayn manas da vardr. Ayrca mam Muhammed'iBakr {114 li./733 M.), "Muhamncd'in soyu, Allah kaplardr; Allah yoUandr; onlar cennet davetilcridir ; halk ~raya ekenlerdir; halka klavuluk edenlerdir, buyur mutur ( Kur'an- Kerim ve MeSii, aklama, c. II, s. XLVIII.). Bu soo anlau, "Ben bitginin ehriyim, Ali kapsdr; bilgiyi dileyen kapya gelsin, rneftlindcki hadis-i erifi hatrlatr (Cami', I, s. 90). u halde iyi kiiler, inananlar, Allah'a ve RasOloc uyanlar, ferdiyerinden geenler, halka mal olanlardr. II. Srenin 92. 5yetindeysc, Mutlak olarak hayr ve ilsan mertebesine eriemezsiniz sevdi~iniz eylerden barcama-dka, onlardan infakta bulunmadka, bu)'lll"Ulmaka dr. lnsamo en ok se,di~i ey, phesiz ki varldr, candr. yleyse ''Ebrilr'', vnrl~ndan geenler, kendilerini ferdiyenen kurtaranlardr. Bu mertebeye varanlar, d nyada da gnl huzuruna ererler, man evi gdalarla

~vgisiyle yaknlara,

ME.s.K rv

s::rn

gdalanrlar,

manevi cvlderle zevklenirler; "hr kiiler,.

, onlardr. Sufllerde h rlk, balardan kurtulmak, ctiJeklerden. gemektir. Hakykar yoluna ginncll olanlarn hil,
boyundurtigundan kurtulmakur ki bu da; kendi dileini, Allah dileinde yok etinekle elde edilebilir. Geree ulaanlarn hrlys~ hereydengenck tir (Seyyid erif- Crcanl : 'fa'rlfat; s. Tabas. Mat. Amire- 1269, s. 34- 35). Mevlina'ya gre lrlk
ehvetlerin

mertebesi, gerekyolunun ilk

admdr.

O, "M.esncvt, .
bitmer.~

nin

Sunu
Ba

blm olan onsekiz beyit biter

z; hiir ol ey oul, Niceye bir giimiie, altna balanacakwJ,

tclkyn

diye gerek yolcusuna hrriycti yolunu da,

Hrsta, aypran amamiyle

eder; bunun.

"l<lmin elbisesi bir ak yiizitden yn!dtj'Sa

amd.

o,

beyriyle bildirir. Fakat buradaki altn, gm baru, paradan puldan _ gemek, kozanc brrakmak, al verii bolamak, dnyay terkermek manasn.a almam~k gereks tir. nk Mcvlaa, gene Me- nevfnin bu cildinde dnyay yerdikten sonra,

"Diiuya
K11ma,

11 dir~ Tmm'da gaafil olmak; para, lii tam, ladn dihya dei!di. Mal, din ii, Tanr iin yliklemrsen, Peygamber buna, "Ne de glioel mal, dedi.

Geminin ideki su gemiyi batrr >' Geminin altttdaki suysa. ge-miye arka olur.

MlfSK EVf

ER lif

Mal rnU/JiJ glinltmkn si/rmiit

de Bu )'ii.zden SUleyman, ancak yoksul

adm

rakmmJII. lljt kapal resi U$1<* bcaknz

denizin

stiidt,

Hava dolu bir Dllnya

glhUe

yUr:er gitkr.
elcir.

/e yoksul/rk lavas oldu mu, ima11 1

dcizinin

<tnde

Gli11liinib

B11 diinya, tUrnden onun mlllkiidr dt, g/Jzlhtde hibir fe)' der1dir mal mlk.
halde
"Mi giJti/1 a.~zm yt~m, mli/rle;

Otw

Ltdlin.,

ululqunun )elyle

do/dur.

alrttm~ Faka

da Jakr, de:O da lak, dtrt de hak. ; inkar eden, almay urktir etrmye
urar,'

beyitleriyle (bcyit. 988 - 996) dnyadan gemek hakkndaki dncelerini rulanr. Efiski de " Btn erenler

oefsi na:latmal<. rnrid yoklua ularmak iin dileome kapsn aniard ; elledoc kandil alp, src larna zembil vurup zengin kiilerden, Alloh'a gzel bir bor 1erin yerinin hlunnct {LXXIJI, Mzzem mil, 20) zekat, sadaka, armajlan, b kabul ederlerdi. Biz bu dileome kapsn do!larm<.a kapadk. Allal iin olsun, Allah iin, Peygamber'io, dileumcken, isemekten ann buyruunu rurarak dostlarmzn her biri, elinin emcgiyle, alnnn eriyle kazansn, al verite bulunsun, katiplik etsin. Oostlarozdno bu yolda yrilmeyen kii bir pula demez; kyamet gnnde de yzm grmez; bir kiiye elini at, elini U2attl m ben, yzilm eviritim ondan, dediini rivayet etmitir

16

MESNEVl $EJUU 1

(Tahsin Yazc basJDJ, meri, s. 244-245; tercemesi, c. I. Ankara-1953, s. 267), Mevl~na, iin gcn irfanla bir ilgisi olmadn syler. Birgn eyh Sadreddin-i Konevi'nin (673 H./ 1271-M.), zaviyesinde semA' ederken Kcmaleddin Emir-i Mahfi!, MevlanA'ya uyanlarn halkcnn olduunu, nerde bir terzi, nerde bir bezci, nerde bir bakkal varsa onu mtlriclie kabUl ettiini sylerktn Mevlana, \<lansir'un uz halla deil miydi ; Buharal Eb-Bekr bez dokumaz myd; bir baka olgui camc degil miydi? Ilerinin, san'atlanrun manlarma ne zaran oldu dediini EnW rivayet etmektedir (metin, s. 150, erceme, I. s. 162). Kutbddin- in1zi (71 O H. 1311 M.), Mevlana'ya, yolunuz nedir diye sormu, McviGna, lmek, geer akay ge iletmek demiti (ayn metin, s. 176, rcrc. , s. 189). Gene birgn yce Tanr, varlk alemini yokh.iltAD meydana getirmitir; yleyse senin de yok olman gerek ki senden birey meydana gelsin buyurmutu (ayn. s. 175, erc. s. 189). Mesnevi'nin VI. cildinde, beylik, padiahlk, vczirlik kaytlarn )erdikten sonra, "Kul ol da yery>;nde at gibi hr yr; cenaze gibi halkn boynuna binme, srrna yk olma, deme)((edir {Mill! Ejiitim Bakanl basm, ere. Is. 1942, 1. basm, s. 20, bcyi. ~123-324). u nbftilcri de bu hiirriycti, Ilcndisinin hrriyet nalaym pek giizel belirtir:
Ayran kisem trmde olduka

Va/lah;

hmenit

baln

df/#lmen.

Akszlk
Hflriyei

lmit

ku/tlrm

bursa bile
ben. ,

kullua samarn

MESKEVJ

ERlll

11

(A. Glpnarl tcrc. 45. Rubat, s. 144)

s.

Remzi K. 1964, M. kafiycsi,

Grlyor ki Mcvlftna'da hrriyet, hrstan, haset. ten, tamahan, tek Szle benlikten, benciUikten gemektir. Mesnevi, bencillikten, benlikren geeniere Meta bit gnl cennetidir. Bundan sonra Mevliina, "Mcsnevi, yi, Nil rnana benzetiyor. "Sabrllara iilecek sudur, Firavun'a, uyanlara, kafidere hasret, diyor. Ahd- .'\tyk, te, loJlahu Taala'un Nil'i, srailoallarna su haline getirdii, F iravun'a ve ona uanlaraysa rman kan kesildii anlatlr (HurCc, bab. VII). Kur'an- Kerim'de de VII. srenin (A'rU) 133. Ayet-i kedmesinde bu hadise anlatlr. "Kiifirlere hasret, sz, "Ve phe yok ki Kut'an, k!lfirlere deta hasrettir, yetine iarettir (LXIX, Haakka, 51). "Onunla ounu azdnr, ounu dogru yola gtrr , szleri de, "phe yok ki Allah, sivrisinei de <>rnek getirmekten ekinmez, ondan stlin olanlar da.. nananlar bilirler ki bu rnek yerindedir ve Rablerindedir. Fakat inanmayanlar, Allah bu rnelde ne de:nek istiyor ki derler. O bununla oklarn arup azdrr, oklarn da doru yola getirir; azdrp artuklar, ancak kt i yapaulardr, mealindeki ~yenen alrnur (H, Bakara, 2G;. 1 'v1esnevi'nin gnllere ifa oluu da "Rabbinizden sie tir geldi; gnllere ifa geldi", "Kur'An'dan indirdiimiz ayetlerde, nananlara ifa ve rahmet var", "Ve ki: O, inonanlara doru yolu gs~erir, ifa verir, rndllindeki ayet-i keriuelere iarettir (X, Ynus A.M. 57, XVII, sra, 82, XLI, Fusslar, 44).
11.

18

MISNEYI

.E:RHI

Mevl3ni\ bundan sonra "Mesoevi, nin hznleri

gidereceini, Kur'an- Kerim'in manala'rru aacan,

manevi rklar bollauracan, huylar temizleyip. gzeUetirecegini bildir ip "Byk, ~erefli sahifelerdedir. yceltilmitir, arulmtr; yazclarn ellerinde; byk l.erdir, hayrl ve itatlilerdir, ayet-i kerimelerinden i<tibasta bulunuyor (LXXX, Abes, 1 1-16) "Tenemz l<iilcrdcn bakasnn ona dokunma,Sna meydan vermez ier, szyle LVI. srenin (Viika) i9. ayerine, " Alemlerin rabbinden inmitir, szyle a.yri srenin 80.

ayetine,

"Bat!

ne nnden gelebilir, ne

ardndnn,,

szyle de XLI. siirenin (Secc!e) 42. Ayetine iar~t. b uyuruyor.'' Allah gzetir onu, liorur onu, odur en haylilt koruyan , nerhamedllerin en merl.anetlisi, slcri de XII. sOreni ( Yt1suf A.,\1.) 64. 3:yctinde geer. Btn bu izahlardan sonra bilhass.a Jzun1unu duyuyoruz:
A/<l, Allal Musafa'nm >rde unu sylemek

/<.urban

er;

yeter bana de

/l Alk/mn

y eter mi, yeter

diyen (Mesnevi, Reyhold A. Nicholson basmJ,. Leyden1929, IV, beyi. 1108, s . 361),
Canm bedemmde olduka Kur'dt'n kuluyum;

Seilmi MrlaNured'fl

volunun

lopra)'m;

Birisi, szlermden, butdan baka bir sz 11ak/ederse., O nakledenden de benn~wn ben, bu szden de,
-buyuran (Rfiballer, terc. M,-112, rublii. s. 152) .MevlanA hibir vakit ve bibir suretle ''Mesnevi.,yi "Kur'an, <>larak sunmay aklna bile getirmez. O , vahdetiu ar ve takn cezbesiyle kainat, gemile-ri ve geleekleri

19

mihver ve gaayc: sayan br detildr; onun her sz, eriat kanaryle camldktan ionrn hakyka potasna kon mutur. Mev1ana~nn vg1en ..t \1~snev1, nin, Kur'frn.. Mecld'in, b.adis- erifterin medlin, refsirini. erhini ihtiva eden bir ilham escr oldujjunu bildirmek in dir; yoksa onu, h8a, bir vahy olarak telakk etmemitir ve ermez de. emseddin, Mevlana ve Mevllinli'ya gerekten uyanlar. ne bazlan gb nbvveti kisbl bilmlcrdir. ne Haun- Vilayet makamndan bahset mlc:rdr, ne o mal:ama sahp olduklar ddiasnda bu lunmulardr- ; ne minda ma nmt ardr. ne bulle. cra dairesinden hibir vakit dar br adm bile atma mlardr ve esasen onlarn kendl de bu ittibii'dadr ("MevlAna CeHlleddo, adl esermiin 49 98. ve 232 236. sahfeerne bakn; Is. 1nkilab K. III. basm. 1959). Burada vahiy hakknda da biraz sz sylemek lzu munu duyuyoruz: Vnitiy tez iaret manasna gelir; szle, yazyla, sesle olabilir. XIX. Surenin (Meryem) ll. ftyeinde, "Zekc ryya milrab:lao l:p kavminc. salal akam onu en ih edin noksan sfatiardan dye ~rct cu " denmektedir ki bmadnk "iare em, sznun Kur'~n- kerim' rle:u l~fz ' fe evlll , dr. VI. s tirenin (En'im) IZ, ayetinde "le biz, bylece her peygambere nsan ve cn ~cydnAlarn d~man ettik ; bazs bazsn yaldzl szler styerek a.l danr. Rabbin dileseydi yapamazlar d o unu: onlan da brak, ftiralarru da.,, buyuru.lmaka dr. Bu Bre- kerimede de "ylhi,. lafziyle ifade edilen vahiy, s sylemek mnnasn bildirir. "Musa'nn

kendsode

grcll, s ufi

kendsn )araa

MES!'\f.VI F,IUJ.t 1

anasna onu emzirmesin.i vahdettik" ayet-i kerimesinde (XXVIJI, Kasas, 7) vabiy, gniile domak maoasna dr. "Ve Rabbin, balarsoa, dalarda, a~alarda, ve ardak kurulan yerlerde kovan yapn diye vahyerti,. ayet-i kerimesndeysc (XVI, Nabl, 68), yaratla gre bir ie komak, bir ie koyurmak manasn verir. VI. Surcnin l2l, dycindc "phe yok ki eytanlar, sizinle ekimeleri iin dostlanna telkoynde bulunurla, dcnmckre, vesvcse vermek murad edllmekedir. V. Srenin (Maide) Jll. ayet-i kenmesiodc Havari)'YQn'a vabyedilmesi, sa peygamber vasasyledir. Bunlardan baka birol1 ayet-i kerlncdc Hz. Peygarnbcr'c (S. ll\.) ve baka peygamberlere Allah tarafndan vaki olduu bildirilen ~-alyi, yukarda bildirilenlerle hibir ilgisi yoktur. Peygamber, Allah'n hkmnii Cebrail'i grerek, yahut sesini du)'up iierek, yahut ruyasnda kendisine ilham edilerek alr ve bunu, hem mana, bem lnf bakmndan Allah'n mura:l ettii gibi mmetine bildirir (Mfred~ s. 5 15 - 51 6)
Mcvlfua, dibacedeki bu szleriyle "Mesocvi, nin, Kur'an hkmleriu. hadislerin beyyin5tn bildiren, bu iki hucce-i kaatadan bibi.r suretle ayrlmayan bir kitap oldugunu bildirmektcdir ; bu szleri baka triii yorumlayan, ancak kendi dileie uyinu olur ki Mevl~~ bu yorumlardan, rukarda ne~lin verdiimiz nbal lerinde borurduklar gib nm:niyle uzaktr.

Allah tarafndan verilmi da olduunu, fakat azn ogu, b.i r yudum suyun gl, bir avu budayn harman gstermesi dolaysyle bu kadorru yeer bulduunu ~ylyor. Bu szle de "Meonevl, nin ithama dayanan bir eser Mevlana
baka 'IQkaplar

" \lcsnevi, nin

M 1JSNfiVI
olduunu

URH I

21

bildiriyor; ilhi hkmlerden hibir suretle bir hkm ihtiva etroedigini anlatyor. Lakap vermek, ad olan birinin, yahut bir eyin hususiyetini, mahiyetini, ve, yahut yerie gre baka bir adla adiundrmaktr ki bu verilen ada "lakap, denir. " Say kal-i ervfth, Husftrni-Nftme, g ibi adlar, " Mesnevi, nin l!kaplardr. Yzyllar boyunca "l"tesnevi, ye verilen "Maz- Kur'an-Kur'an'rt :z, ad da bir lftkapnr ; kitabn asl adysa. nce de arzetiimiz gibi yazld tarzn ad olan "Mesnevi, dir.
ayr

Mevlana bundan sonra, yaps klfetsiz, manas benzc,ri az bulunur ey leri, )'ce szleri, geree klavuzluk incilerin, zaliitlerin yolunu, ,:ulluka bulunanlarn bahesini iine alo "Mesnevi, yi, elebi Husaroeddin'in dileiyle yazdm sylemektedir.
geni,

Siper-saJftr, Mevl51l1i'nn, "Mesnevi, yi_ elebi , Husameddin'iu dileiyle yazdin kaydettii gibi (Mithat Bahari, Husam) erc, Is. Selanik Mat. 1331, s. 191-193) Eflftki de bunu biraz daha etraflca anlatr. Eflaki'nin, Mesnevi-Mn Sidlceddin rivayetine gre, elebi Hus~mmed.din, Mevlana'ya uyanlarn, Hakim Senai'nin (525 H./1130- 1131 M .), "Ihi-name, si yle (Hadyka) Ferideddin-i Attar'n (627H.!1229-1230 M.} "'Mantk'u-Tayr, n, " Mustbet-Niime;, sini okuduklarn , Divann hayli bydn, "Hadyka, taroda, "Mantk'ut-Tayr, vezninde bir kitap yazmasn, bylece de dostlarn, yalnz Mevlana'nn szlerini okumalar nn salanmasn rec-J e:mi, Mevlana hemen sargrun , arasndan, "Mesnevi, nin ilk onsekiz beyti yazl olan bir Ut kararak, bu dnce sizin kutlu gnlnze domadan bi. im glnze dodu buyunnuur. z

Bundan so n .MevlAnA otururken, yrrken, seml' ederken, batili bamamda "Mesneviu beyitlerini sylyor, eleb Husameddin yazyordu. Her 'cilt bitince eleb. tekrar Mevliln3'ya okuyor, gerekli yerler dzeltiliyordu (metn , ll, s. 739-744. rerc. s. 188-194). Kendileri de btn "Mesncvi, nn dibitces olan birinci cildn dlbftccsndc , br cilticrio dlbiicelenode, her cildn balangcmdak beyitJerde, kitabo . elebi Husllmeddo'io dileyle ve omm adna yazdklanw ak larlar. Bu dlbaccde elebi Huslmeddin'i " Efendim, dayangvencim. bedenmde can. bugnmn de, yorJllmm da az. 5rifler mukec!gs , doru yolu bulu ve tam man man ... , diye ver. Ccnlb- elebl Husaneddin, bu vlcrc gerekten de layktr. Faka1 unu da bilmek gerekur ki "noa n , nanann aynasclr, hadisn ce 1 Cami' ,l l . s. 170) Mevldn~ elebi Husftmmeddin'de kendisn gryordu. O olgun varlk, Mevland'ya bi.r ayna ~esilnin. 1\nekm CenAb- ems'e o kadar ba~h olduu halde "Tebrzl cms, bir bahane za<eo ; gzelliklc. ltufla vlen bizz. biz; faka batka, gzlco mck in. o kerem sabibi br eyh, bizse yoksullarz de., meAli nde.
a m.
~m-

Tcbrfz hod

be/dnes

M iiyim bf luw u lu(/ myfm

Ba halk bgu berd-y r'l-pil~
K'; ,eylr-

kerim " ma

gtdtiyin

buyururlar (A_ Glpnarl: Mevlana Cdlileddin, s.98) M evlAnA. elebi Husfuneddio' Sddyk lakabiyle va.cdcdir. Bu sz tam gerek maoasna gelir; erin ola-

ralc, dile getirdii sz, gnlyle, ~i)'le dorulayan demektir (Seyyid Serif-i Crclini: Ta'eiiat; st. Mat. Amire, tabas. 1269, Sdk ve Sddyk mad. s. 53-54). 0' nu, "'Vaktin Bayezid'i, zamann Cneyd'i, diye tanr. Bayezid-i Bsa:n, hictrein 261 . ylnda vefat CilDitir (B7<l \~.); sufilerin lularndandr. Cneyd, Silfilerin ulusu anlamna "Seyyid't-tAife, diye anlr. 297, yahut 299 da (909, 911) vef~ etmitir. Birok tarika:lerin silsilesi Cneyd'e kar.
Ahi-rrkolu Ilikabndan anlald gbi elebi Huslmeddin'in babas Muhammed, Konya'daki fruvve ehlinin eyhlerinin eybidir. Fwe ebli, Mel3 nctlmerin ideolojilerini halka yayan, esnaf zamanma gre c,kiliilandran bir zilmrcdir. Bu zmre Sfisiiniler devrinden beri vardr. A bbasoullar, son zamanlaroda bu t~kiliit ele alarak halkn o~unlnu kendilerine balamak yolunu tutmular, Halife E ' o -Nasr li Dinilllh (622 H./122:> M.), kendisini, brfu fiivve ebiinin ba tarutrru, Anadolu Seluldularru da bu yolla kendisine balarrunr. Ftwet ehli, eyblerine, kardeim mAnasoa gelen "Ahi, derlerdi. Her esnaf zmresinin, her san'a ehlinin bir eyhi vard. Ayrca bir de btn eyhlerin uyduklr, nder randkinn eyh bulunurdu k.i bunu, Trk illerinde Ahi Jlabn, ynhu Ahl- T iirk dcnirdi. Frvvc ebiinin ufQzu o kadar ilerlemiti ki her hangi bir ilde padiah, yahut bey bulunmazsa o ilin ahi- babas, ili klareye bak k:zarurd. Rfdilik, Sa'd1ik, Bek~ilik ve Mevlevllik, birok inan ve er~ ruru, ftvve eblindcn almur. ems de fiirvvet

ebiindendi

(Mevl5.ia

Celileddin, s. 59-66, 145-152;

sldm-Tilrk illetinde Fxilvve ekilat ,.e kay.zklar ;

24

MESNJ !\'l Sl!ftlil

st. n.iv. Iktisat Fakltesi Mec. c. XI, say : 1-4, smail

Akgo mat.
anahtar,

19~2).

"Zamann Cneyd'i, Bayezid'i, Ar hazinelerinin.

yeryz defineleriniu emini ... , 'ikaplarn Efiili Ahmed Dede, "Manikb'l- i\.rifin, de , eleb; H:'usameddin'e ayrd blmn banda, aynen Hz. Pir 'den alr. Huzur - Pir 'deki ini sandOk:alarndaki kitabede bu Hikaplar ve atasnn Abi-T rk diye aruld> kaydedilmitir (A. Glpnarl: Mevlilna~d.an sonra Mcvlcvilik; st. nkllp K. 1953. s. 358). Ayn kitap, babasrun, atalarnn, F' tvvet ebiinin ulu eyhi bulunduunu bildirir. Gene ayru kitaptan, elebi'iin, .Ziyacddin Vezir tckkesinin eyhi oldu1:unu anlyoruz (metin, 1, s. 735-7;8, erc, s . 185-204).. Her halde bu ekke Ftvvet ebiine ait bir zaviyeydi. Ayn kitap, elebi'nin bir baka tekkede de eyh .olduunu haber vermektedir (ayru salifeler, terc. s . 208 ; Mevln'n. "Mektuplar, na da baknz; A. Glpnarl tcrc. st. kilap. 1963; s. IV, VI, 102-103,1 16-117). Mevlana, elebi'nin, "Krt yaun, Arap kalktun, diyen bir eybin soyundan olduunu syl}'or, fakat bu eyhin adn anruyor. Bundan da anlalyor ki bu sz syleyen eyh, o a~da herkese bilinen bit eyh tir. Bu sz, ~Ol hicride (1 107) Badat'da vefat eden Tac'i-Arifin Eb(l'l-Vefa sylemitir. Ayrca Ururuyal Hseyn b. Aliyy b. Yezdan-yar da.birgn vaaza bu szle balamt. Her iki eyh de arapay iyi bilmezlermi; halk bunlar snamak iin vaaz etmelerini istemi. Onlar da yarn vaaz ederiz demiler; geceleyin T anr1ya yalvarn.lar; sabah olunca mescide gidip krsye

!-lESXEVI

CR III

knca v:aza bu szle balamlar. Tftc'i-Arifin, soyyiddir; Hicaz'dan B~dad'a gm1, Krtlerden kz

bu yzden Krdl diye anl n, Bagdad'da vefat Mevlana, elebi'nin atalarnn Urumyal oldujlunu sylemekte ve bu eyhi n scyyidliini aunamak la ikincisini, yani Urunyal eyh liseyn'in, elebi'nin ceddi oldugunu bildirmi o luyor (Mevliinii elileddin, s. 37-39; no: 2. ManMub'ui-Arifin terc. ll, nsz, s. XXXV).
ernitir.

alm,

Oy/~ bir wyu fiQr

ki

gib.J bile kaftann iistleritt

amJ;

Oy/e bir asl var ki yldzlar bile onlart Jllarn

ya;nu.

beytiode]li ;Unc, metinde "ems, diye geer ki ero Tebrizi'yi de hatrla ur. Zaten cms,. "Mevlftn4'dan aldm feyz bana vo kiiye yeter, deyip bu ki~nin, SaJahaddin, Huslmeddin ve BaMeddio, yni Sultan Vclod olduunu bildirerek elebi Hus5mcddi.n 'io mrebbisi bulunduunu aklamur \.'ol.evIUni Celaleddin, s. 97).
seddin-

bundan sonra, elebi Husamedd.in'e, soyuna, ona uyanlara dua, Allal'a barndedip Hz. Muhammcd'e ve soyuna salvat vererek Mesevl"nin dibUcesini bitiriyor.

Mevana,

...

( .M BS NEVI )

Dinle, bu ney
nasl anlatyor.

nasl ikAyet

ediy-or; ayniki an

Diyor ki: Beni kamhk::m kestiklerinden beri feryad.mla erkek de alayp inlemitir, kadn da. Aynlktan ~ahrem ahrem olmu bir gnl isterim k itiyak derdini (ln!ataym ona. Aslndan uzak knlao ~ii, gene buluma zama ruru arar. Ben her' toplulukta aladm, io.l edim; yi hallilerle de ~ old\101, kt balllleric de. Herkes, kend zannmca dost oldu bana; iimdeki srlanm)l$9 kimse aranad. Benim srrun, feryadmdao uzak deil; fakat
gde,

kulakta o

yok.

Beden candan, can da bedenden gizli de~; fakat kimseye can grmeye izin yok. Atetir neyin bu ses, yel deil. Kimde bu ate yoksa, yok olsun o kii.

10.

Ak ateietir ki neye dr; ak colrunlugudur ki araba d~ti. Ney, bir dosttan aynana e tr, dosttur: perdeleri, perdelcrimiz ytt gitt. Ney, kanlarta dolu bir yolun szn ~ede; Meaun'un ak hikAyelerini anlaanada.

MF ..SNE.Vl SERJil 1

27

Ney gibi bir ehri, ney gibi bir panzehiri kim grd? Ney gibi bir solukda. bir i~tiyak ekeni kim grd?

Bu akln mabreni, aklszdau bakas

deildir;

dile de kulaktan baka mteri yoktur. Gammzla gnler .geti, akamlar oldu; gnler yanlarla yolda kesildi de yand gitti. Gnler geip gl.ttiyse; de ki: Gein. gidin, pervanz yok. Sen kal ey dost, temizlikte sana benzer yok. Balktan baka herl<es suya kand; nzk olmayarun da gn U<~adk uz~d. 18. Ham hi bir pikin, olgun kiinin halini anlayamaz; yleyse sz ksa kesrnek gerek VC$selAm.

**

S.. f.::n<ez t{\.'!TPHANE

ER H)

Bzyit. 1-18. Mevlni tarafndan bizzat yazlan bu onsekiz beyte, Mevle,iler pek byk bir ehemniye verirler ; onlarca, btn Mesnevl'ni hul!isas bu beyitlcrdedk Mevlevilerde nezr-i Mevlana, dokuz, onsekiz, yirmiedi, otuzalu gibi dokuzun misli olan s:aylardr ve bi.lhassa onsekiz says kutiialdr; Herhangi bir yoksula, bir dergaha, bir dervie niyaz olarak verilen para onsekiz saysnca verilir ; onsekiz kuru, onsekiz lira gibi. Dervi, binbir gn .iJe kardktan sonra hcre shi]?i olur; hcrede onsekiz gn hcre ilesi karnas arttr. ile karmayan, fakat eyh plan kii de Konya' ya gider. MevUi:ua dergihuda onsekiz gn hizmet eder; onqan sonra kendisine icazct verilir. Hizmetler de onsekize ayrlr (A. Glpnarl: \-1eviQ.nQ'dan sonra Mevlev!lik, .s. 391 -398; Mcvlcvi Adib ve Erkilu, st. lnklap ve Aka Kiabevi- 1963 . S. 35-36, 135-13&). Onsekiz saysn kutiial oluunun sebeplerini bi. cr birer bilr dirdim : a) Ebced hisabiyle "Hayy, , yani daimi diri sz onsekizdir; Bu ad, Esrnd-y Hsna'dandr (Kur'an-

Kerlm, Il, Bakrn, 255. III, Ali mran, 2, XX, Tah/i,

l l l, XXV, Furkan, 58, XL, M'ni, 6;, ).

MISNEVI SERlll 1

29

b) Eskilere gre alemler

~nsekizdir :

1 - Mutlak V.arll.l.
2 3 4 5 6 7 8 9 LO Zatna muzM olan bilgisi,
Atla g,

sabielter

g,

Zthal g,
Mteri g,

Zhre

g,

Gne g,

1l 12 -

l'>lirrih g, Utarid g, Ay g,
Yel (lava),
Ate,

13 -

Aniisr-

Erbaa-drt unsur,
kurulk)

14 15 -

Su, Toprak,
Nebarlar.

J lk, yalk,

drt

abiar (soukluk, scak

16 7 18 -

Canszlar (Ccmadar),

Canllar (layvanlar). J

'vlcvalid-i

Seliise

Arapada bm, saylarn sonudur. Tafsil bakmndan her alem bin s~yln, bu suretle onsekizbin !lcm denegelmitir. Bu onsekizi, "Akl- Kiill, l':efs-i Kll, dokuz gk, drt unsur, mcvlCd olarak kabul edenler de vardr ki bu , H\kcma inancnn bir ifadesiclir., c) Eski Trklerde dokuz says kutlu bir saydr; onsekiz bu ~aynn iki mislidir.
Ooseki'in, Mesnevi'nlo Mevlana tarafndan yazl
m

olan ilk onsekiz b<~yti dolaysiyle kutsal sayldg, ilk hallra gelen eydir. Fakat MevUili, "D1van- Kcblt, :nde, Bahr-i Muzari' Arl:'deki bir gazelinde "Ey yase-

so

~HiSNEVl ERHI

min tenli gzel,. onsekiz kadahten aa kabul etmem. Yumuak ol, halrm ol, ey sen, ey fkeli sevgili, diyor {tercememiz, c. 1, lst. Remzi K. 1957, S. 284, beyit. 2638). Mevl.n neden bilhassa onsckizi aoyor? Anlalyor ki onsekizi ~utsal saymak, Mevliinil'run anda da var; u halde bu kanaatin, McvHina'dan nceki alardan gelen bir gelenek olduuna bilkmeunemiz gerekiyor.

klilsik dogu edebiyaton uyup Allah'a hamd sena, Peygamberimizi, Ehlibeytini, Sahabesini metb ederek balamarna.~ hakknda szler edilmitir (mesel ra~.netli Ahmed Ate'in " Me. nevl'nin onsekiz beytin manas, adl s makalesi ; Fuat Kpriil armai\an, ayn basm S. 37-50). Gerekren de Mevl~na'nn sayp sevdii Seniii (525 H. 1130-1 131 ). "Hadyka, sna. Al lah'a hamdederek, Hz. Muhammed'e , Ash~ba oa>tlcr ya>.arak balar; padiah, ululan bile ver. Attfir (627 H. 1229-1230), padiahlar vnez; fakat o da kitaplarna tahmid, n~' ve medbyclcrlc balar. Her hususta kavtlu:dan hr olan Mevlfinil dibikedeki hmd seoiy, ;aU\ seliim- kafi bulnutur ; e.sasen Mesncvi, batan S(lna dek Kur'an- Krim'in ccfsiridir; i!3li alun 'mertebelerini izah eder, H:. Mubammed'i (S.M.} v tr.
Mevl.na'nn. Mesev!'ye

geleneine

Mesnevi'yi erhedenlerin hemen hepsi. Kur':in- Mecid'in silrelerini.n, bir tanesi rost.esna o1arak Bcsnele ile b~ladn, bir . tek sCrrenin de Besmel~siz, fakat ''b, harfiyle baladn, buradaki "b, harfinin Besnele yerine ge:iini, .Mesoevi'nio de "Binov - dinle, diye "b, ile b~ladn sylemi ; "b, harfinin delalet ettii srlardan uzun uzadya bahsetmitir.

~tES:OO:t."VJ

$Eitlt 1

"b, harfiyle balamas gerekten de dnWerek, istenerek mi olmutur. yoksa rastgele mi? nn.i ~llrihler hakl mdr; yoksa bu bululan zoraki midir? Buna kesin bir cevap vermeye imkAn yok. Ancak Feridddin-i Attar, "Esr1lr-Nftne, s ine. "Cana din ~n verenin, akla Tanr'y bilite am bir inan ba layann ad ile, mealindeki,

Mesn~vi'in

Be

nm- m k cara Or-

Hredrti

der Hodtf-danl

yokyn

dm dad d6d

beyti ile balar. "Gul u Hosrov., e. " Beden ve can definesini meydana getirenin cnn defiocsinn nlsm olarlk da iki dnyay ynrannn udyle, mealindek u beyitlc balamaktadr :

Be fim- m '" g~J!c- d$m-o car !cll Tlmn- getc-i can ler du clan d6d
"lAhi-NAme., nin ilk ,eyti. "Yedi g yaratan, insan bi r avu topraktan meydana getiren Tann adyle,

mcaJindeki

beyittir:

Bt

nfim- girdgr- ltf

el!

tflak

Ki peyda kerd /Idm

kefi Mk

Bu rnekleri daha da oalabiliriz. Bunlarn rasgele "b,. harfiyle balad sylencbitecei gibi br maksatla bu harfte balanmtr da denebilir. Ancak silerin "b, harfine verdikleri ebe.mmiyet EbO-Bekr-i ibli'nin (334 H. 945) "Ben , b'in altodaki noktayun, demesi dUillre Mesoevi'nin "Binov, szyle balamas rastgeledir demenin de biraz cesurca bir s: olacag mey-

dana kar sannz (RusUhi-i Ankaravi'nin erhi "Fatih' i-Ebylt, na b. c. , Msr-Dar't- Tbila, 1251

H.

$.

12-13).

"Dinle, diye balamalan da rastgele deildir; nitekim :irih, gene Mesnevi'ye ba vurarak dinlemenin, duymann, sylemekten nce ve stn olduunu anlatr .(s.13). Gerekten de Mcvllnl, bu cilttc, "Yemekde olgun kiiye lelildir, sz de. Sen olgun deilsin; yeme, dilsiz kesil . ocuk dounca nce st emer; bir zaman susar; tmden kulak kesilir. Se.n de kulaksn, oysa dil, senin cinsinden deil. Tanr. kulakla~a, susun l:iuyurdu; ocuun sz sylemeyi Jenmesi iin bit :aman dudaklarn yummas gerek. Kulak v,ermez de ti ti der durursa, kendisini dnyann dilsizi y~par gider. Daha balangta ~ze kulak vermeyen, anadan doma sausa dilsiz olur, nasl c{).Sun da sylesin. nk sz sylemek iin nce duymak, dinlemek gerek .. Sen de sze dinleyi yolundan gir. Evlere kaplarndan girin; isteklerinii sebeplerine sarlarak dileyin, buyurur (beyit. 1630-1637). Bu e>nsekiz beyine, bitinci planda "ney, vardr. i kayet etmektedir; ayrlklar anlitraktadr. Kamlktan kesildim kesileti feryM emedeyitn; erkek kadn, herkes feryadma uymada, alayp inlemededir. Asldan uzak den, elbette buluma an arar, her toplumda a tadn, inleditn; herkesle e dost oldum; hcrkes kendince bana dost oldu ama iimdeki srlarm kimse aratmacil demektedir. Mev.u'a ney'e ak ateirn dtn, baluykat arabn akn coturduunu syler. Ney gibi hem zehir, bem panchir olan, onun gibi solukda kesilen yoktur; o, kanlarla dolu bir ye>lu bildir-

MES..,~Il V I

S&RH1 l

33

mede, Meaun'un hikayelerini anlamadadJr der. Sonunda da ham kiinin pikin, olgun kiinin b!lii anlayamyacan, sllzn Ksa kesilmesi gerektiini syleyip bu onsekiz beyti bitirir.
Esk ii.rihlcre gre buradaki ney, "nsan- Kamil,

dir. O, birlik kaml~ndan kesilnitir. Kendi varl ndan' geni, gerek varlkJn varolmutur. Ondan kan her ses, Tanr iradesini bildirir; onun ihtiyan, Tanr ihtiyandr. Fakat grnte sfatlarla, fllerle kaytldr; bu bakmdan Itlaak A lemini zler. Daha do rusu da onun bu zleyii bir cilvcdir, kendi kendisine bir nadr. Nitekim

Mtn Men

::

e<in-

can

pl/iytt

mikunnn

tuytm

sakf rivaye mlkunen,

yani, " Ben cann canndan ikayet emedeyim; ama gerekte ik:iyeti dtl!ilin, rivayet etmedeyim ancak, buyurur (c.l, bey it. 1789).
M:na, bu yne gtr'JldQ n "ney,. bir mecazdr aneak. Son zamanlarda Mesnevi'y baka bir tarda anlamak iddiasna d~cnlere greyse bu beyiderdeki ney, maddi neydir . Manalar bu yne evirmek tamomiyle yanltr (Ahmed At~'in yukarda zikredilen makalesi, st. Osman Y:ln M. 1953, s. 37 - 50). lk iddialar m dorudur, yoksa bu son iddia m? 1u soruyu biz, bizzat Mev10.n'ya soruyoruz. Mev-

!lnd diyor ki:

"A gzel sesli ney, gnller

1dsin; scak scak

almadaso, bosun,
so~ havalar

nefes vermedesin,

.tip &Oprmcd:sin.
F.

MESNEVI SERlll

inde
almrda,

dm, .perian olmu

ne bo~ var, ne birey; bombo. Dertlere gnlden, candan derdi, eleni onlar da kendine dndrmedesin.

Herkesin, sevgilisine uygun bir resirndir, yapyor sun; okuma yazma bilmiyorsw a ma iyzden bir reSSRmSIO adeta. Ey tm gereklerin eldi, sureti, bangi perdedesin sen? Neyin nameleri arasndan bir ba gster; ekerler gibisin sen nk. Gzn dokuz olmu sanki ; can da on kulan sana yana da rle namelerini; alt yana da bildiksin, tandksn sen.
''ermi; alt

Ey

ba kesilmi kam,

boazdan tattn soluu,

dilsiz dudaksz srlar syle; halka da bir hoa attr.

Ney'e ak ate dt, alemi br dllmandr kaplad; nk sesin ak sesi; ak sesini duyurmadlfs.n, atelisin sen. Akola Leyla'nn Mecnin'un srlarn oka; gnle ne. tatsn sen, cana ne huzur.
Hasl soluunda
inle,

Tebriz'den bir koku var; gzeUialunmla nice gnller kapmadasn sen. ,

(Divan- Kebir rerc. c. II, lsr. Remzi K. 1943, s. 446).

Adeta Mesnevi'nin onsekiz be}'tiiin bir baka tarzda ifadesi olan bu gazelde ney, gnUer almada. inde ne bo~ var, ne bir ey. Herkesin sevgilisine uygun bir resim yapyor. Tm gerein ekli o. Alt yana da bildik. Dt ate, ak at~i. Verdigi ses, ak sesi. Leyla'nm, Mecnun'un srlarn okayabilir; soluunda

1\USNEVI $tl.ttl 1

Tebriz'den bir koku var. Aka grlyor lci maddi ney, mAna dleminio c:rccmaru oluyor; bir sembol kesi-

liyor.
Gene Mevlana, bir
ga.elinde, Medz iy dil su-y dsryd-y ndrt Ki mtursem ki lib- nar n!ir
Vlk(/de

u ney-o dared nftl6yl

nevd-y

Zt nzy hsr dem Ve gsri

u

""" bizari berr4

NeyistIII!I nsdlired b- dUf

zent

elrl

yani,

"Ey gnl,
yorum, o

ate deryasna at srme; nk korkuatee.

dayanamasn

Varln kamandr,
kamtan

bir sesindir, var; her solukt repyeni bir ses karmadasn.

kanbno

Sesle.n din mi, bir ehri aya~a I<Mdryorsun; fakat da atee ahmml yok"

diyezek gnl oey'c, gnl lllemini kala benzetiyor (kiUyya- ems ydDivan- Kebtr; I. basm; Bedi'uzamn Furfzan-fer'in tslih ve haiyeleriyle; VI,
Tcban-134{)
Baka

emi

Hicrl, s. 'f9).

bir gazelinde,

/Jjfsr h/1 Jevi tz hit pin n4)1 ney po- sz reker tfkendt
yti

/x41,
dopdolu bir bale

'Ney gibi kendi

varl~ndan bo~a!m, v~lndao

geersen,

eker lwnt

gibi

ekerle

86

Ml!SN!VI l!JUU 1

gclirsin, beytiyle mevhum varlktan gemeyi, ney gibi ii bombo olmaya, gerek varla brnmeyi, eker kam gibi ekerlerle dolnaya, olgun insan, ney'e benzetiyor (ayo cilt, s. 24, gazel. 2653, beyit 28146). Bir baka gazelde de deniyor ki:
Mera ler lehze kurbtmes e<1nf Tur/i her lehze der bend- gnntinf
Du
>m-1 u beyan- h/il- !Ten rliener

bes

Ki

ezin

nebted

beyani

Cila

n ney hezaran ntile dired Ki yek ney dtd ez eklet-si4i

Ez01t ekkersian. didem niJaihl Nedidem ez u !rimer ni/ini,

Misll /i peydayy.o
u

pmhan
nil!ini

Nedfdem hem

peyd!i

yat.i, "Ben ber solukta bir can kurban etmedeyim; sense her solukta bir zanna balanmadasn, Iki gn, benim balimi bildirmeye yerer; nk bundan daha aydn bir anlau olamaz. Dnyann, ney gibi binlerce. feryad var~ nk eker karohndan bir n y grd e o. Ben de o eker kamlndan izler ,rdm; grdm ama senden daha tatl bir iz gremedim ben. Ak gibi hem apak orradasn, hem gilisin; senin gibi ortada olan, grnp duran bir gizli grmedim gitti., (ayo c. gazel. 2i01, s. 53, beyit. 28650 - 28654) ka:ulndao,

Grlyor ki bu gazelde de dnya bir neydir; eker ashodan l;>ir k:n grm\iti.ir lle 11 yiW:Ien binlerce namesi vardr; binlerce feryad vardr.

>USNEVI $!1lHI

11

Bir reedinde

beyitler var:

Men dem nezenem liyk dem-i Nahnu afahn4 Der men bidemed nd/e rud a bt sreyyd
yani "Ben soluk bile atmyorum, fa.kat

Biz

firdk

soluu bana ilOyor da feryadm tl lker yldza dek uJayor. Osrn olduka olsun, yccldike ycelsin;

benim ney bedenimi yokluk kan~bndan kesti, yondu. Gnl o neyin bir bayd; az br ba. O ba, ak dudaklarndan ekerler i:eyp durmadayd. Onun soluuyla doldu ; onun il: dudandan sarbo oldu da darald; sarhoasna naralar atmaya koyuldu. Da bile o iki dudan arabUII i~"Seydi vall~i o grnn vuruuyla erirdi, kuma dnerdi. Dudaklarn yunmuru; fakat bir asa ne gkkubbe kalr, ie yukars, ne aas. A ney, sesten yoklua da yzlerce Leyl~, Mecnun gr; yzlerce Vank'la AzrA seyre., (VII. c. Tehran- 134S . H . s. 1J3, beyit. 35127 - 35133) Bizim anettiimiz bu misallerden baka Ostd Bedi'uz-7-aman FurCzan-fer, yrmidrt misal daha vermektedir (erh-i Mesnevi-i erif, 1. cUz'; beyit. J-898; Tebran Univ. Yayn. 1346 . H. Mukaddirne, s. 1-6). Bunlardan baka Mevl!nA'nn gerek "Divan, nda, gerek " Mesnevt, sinde, daha bir ok rnekler vardr; u halde eski drihler maksad pek gzel anlamlardr. VII. yzylda, nibaye vur. yzyln balarnda (Xlll-XIV) yazlu ve 1057 Zilk.Adesi ortalarnda (1647), Karaman'da Madcr"i Sultilll dergahna vakfedi1mi olan Mesnevl'de de, henz Mesnevi tam olarak erhedilmeden, ikinci beyitteki "Kez neyistan, sznn

Tanr

31

altna Alem-i l tihisr, yazlmtr; Kenara da "Selim ona, Peygamber, Vatan sevgisi imandaodr, mealindel:i u cmle kaydedilmitir:

"Kaale aleyhisseUlm H ubb'ill- vatani min'el

man.''
Mevlana, "Dinle, bu ney nasl ikiiye ediyor; ayr anlauyor, derken hem kamlktan kesilen neyi. hem de Mutlak Varlk'tan mukayYCt \<arla d~en kendisini kastemektedir. Varlk Birlii (Vahdet-i Vcud) inancna gre Mutlak Varlk, hibir kaytla kayt lanamaz; hibir sfatla avsif edilemez. Hana ona " mutlak, demek bile onu kayLiankr; fakat anlarabilmek iin byle demek gerekiyor. Mutlak Varlk'n zdtl k.izus, sfatiarn zhar cunesidir ki buna "ln, de dcrler. Ayn zamanda "Hakykat-i Mulammediyyc, Nefes-i Rahniini, A.k, adlaryle de anlr. Btn varlklar, Mutlak Varlk'n bilgisinde mcmel olarak sAbit olur ki k:\inar bu sbQrun zuhurudur. ehildet alemi dt>rliimiz bu ilicmdeki varlklar izifl varlkla mevcuttur; kendi varlklar bakmndan hibiri varolamaz. Mutlak Varlk'n sfalariJllll, eserlerinin, hkmlerioin, kudretinin, yarauctlnn mazharlar olnak itibarjyle mevcut saylrlar. ZAt lemiode, Mutlak Varlk'ta btn sfatlar mstehlek iken bilgisindeki sbu, onlar thnr etmitir. Ancak ewelce Mutlak Varlk vard, sonra ziluru bildi, bu bilgi mevcuda: zbar eri gibi bir d~nceye l:aplmarnak gerektir. Bu sbut, Aoidir, zam!IU deildir. Sz gelimi elimizdeki sapay saliasak so pa ~e beraber sallanr; faku dimiz, sopaya nispetle nce salianyor deaekir. Baka bir deyimle Mutlak Varlk, ler an zilt
lklar nasl

39

itibariyle btn

sfatiardan mnezeh sabirir

olduu

halde

b tn

sfalar,

zaonda

ve bu sbut,

varlk

iiie-

millin zuburuna sebeb olur. Z, btn varlkiarda yaratclJn, kudretini) bjkmetini, tcdbirlni. tasarnfunu, sfatlarn zJ a.r etmekle beraber varlk ftkmi, bibir 'vakit a.n zu .buru da deildir ; Zat, hereyden mukaddes ve nnezzibtir. Gne olmazsa olamaz ; fakat gn~in , guneen ayr bir varla sahib olma nakla beraber gne deildir. Hereyi O bihnek, tanmak; kainan, varlk ruemin.i Tanr kabul ermektir ki bu, maddeCilie yol aar. Vahdet-i Vcd'u bu :arda :kabul edenler de olmutur; fakat gerek sfiler, bu 1nanc daima rcddetmilerdir. Hereyi, O'nun varlyk var olmu bilmekle beraber zlit hereyden cnzil, ger ek Vahdet- i Vcft inancdr. Kainat, Hakk'n sf.tlar
nn mazharlardr;

fakat

z&t,

kainat. deildir.

Yararc,

etmez; bu kanaati gtmek, apak kfrdr. insan- Kamil bu alcnin gz bebeidir, zdr. O, ezcl alenini, Mutlak Varlk'taki sbutu arar, zle.r; bu kaytlar alemine, bu izUi. varlk alemine dmesi, ona adeta bir gurbet grnr. Ama o, lemde de :kendi varln yok etmi, Hak varlyle varolduunu bilmi, bu bilii buluu ve olu} haline geirni, iradesim Hak irad~ine vermiir. Bu bakmdan zlcyii , feryad, niyaz yollu deil, naz yolludur. Mukayyet grnr. fakat itlaak alemindedir. Feryad, ikayeti, bilmeyenlere gerei anlatmak iindir. Onun srr, bu feryattadr; fakat her gzde o srr grecek kabiliyet, her kulakla o remzi aniayacak kuvvet yoktur. O srr, ancak istidada erenler, li5milin lutfuyla istidat sahibi olanlar grr, .duyar, anlar, Nitekim bedenle can da birbirinden gizli .deildir; fakat bedensiz can grnmez. Can, gayb

yaratlnu ekliilde zthur

fO
yazlan yazya

~'lEVI

.$ERHI 1

!!emindendir. Adeta mlnldr ; bedense d uyulan sese, benzer. MAnS. mcerre mina olarak duyulanaz, grlemez. Fakat yazdau maksat_, nasl nan~y anlatmaksa bedenden maksar da ruhdur; ruhsuz bedenin hibir deeri yoklr. Mevliloa, ney'e btn
den aten ak atei, araba den "Junu coknluun ak cokunlu~ oldu~nu !lemd~ bulu

syliyerek akn, bildirmektc adet ber varl~. istidadnca kemale doru yceldiini anlatmaktadr. Mutlak Varlk'n zuhura olan meyli, zlti l>-tizas, ak ve hubb- zlti adlaryla anlmtr ; bu bakundan btiln A lem, aktan zuhur ermitir denebilir ; souktao, s0 uga da .uhur edip d urmnktudr. Kamil insarun scsi, srrodan ayrlmaz; Hz. All'nin boyurduklar gibi " u$an, diliden anlalr, sznden bilinr. ,, Onun scsi, sz, bir atetir ki duyan yakar, iz5fi varljn yokeder. Bundan dolay bu ate kimde yoksa yok olsun demesi, bir ileome deil, hayr duadr; o da bu atee dsn, mevbum varlj! ~-aoso, yok olsun demektir. Buradaki arap da phe yok ki bir remi:zd.ir, insau varlndan, benliinden alan, gerek aka, irfana, manevi oe'eye garkedcn cezbeye iarettir. Ney'in hem zehir, hem panzehir olmas da kamil josann szyle, bakyla, istida sahibinin ktil huylur:n yok etmesine, o ktil huylarn zehriyle zehirleomi~ olan lWi huylarm diriltmesine iarettir. Mevlana ney'i kantarla dolu bir yoldan bahscttipi, Mecnuo'un ak hikiiyderini anlaru~ru bildirirken ~ l$k yolua ~ret etmi oluyor. S.file.-. yollar1DlD esasn zahitlie, riya.aa, esmAya, yani Tanr adlarn muayyeo zamanlarda muayyen sayda zikre'

MESNIYI

tRiil

dayarlar. ISnH'run,

MeHinet

yolunu

beninseyenler.;e,

Mev-

Ryzat

Hene mihres-o

nist pif-i ma Jreme lufm-o bafayi dildart leme ayesr-o a,y;,,

katmda

y!ni "Bizim

riyazat yoktur, tamamiyle luruf yolumuz budur bizim; wnamiyle sevgidir, gnl alc:lkur; tamamiyle zevktir, ne'edir, dzenliktir, beyrinde dedii gibi ak ve eezbe esasna dayanrlar. Ak, =beyi meydana getirir; cezbe de izAfi ve mevbum varij9 kknden ykar, yakar, kln hava}-a savurur gider. Akl denen sezi, anlay, bili ve bulu kabiliyeti, bu ak oc sezer, oe anlar, oe de bulur; nk akl, topluma, evreye, grgye, bilgiye, treye ve gelenee baldr. Dunlarsa hem bilgiye, hem
vardr, tamaniyle ba~ vardr; gere~e ulanaya

'

engel olabilir. Akla dayanan, ken-

disine gveoir, bu gven de ona benlik, bencillik verir; aka gelince: O, btn baA)an zer; u halde sze mteri oa.sll kulak$:1, sz nasl kulakla duyulursa ak da akla dayanmayan kiiye mal olur; gerek anla}'l, kaytlarla bal akla glivenmenelde olur. Ancak b u szdeo, aklsz olmak gereki~i gibi bir mftna karl marnaldr. nk sllfilercc d nya geimjni duzene sok.maa alan akla "Akl- MaR,, ah ret ierini dzer.e -soknaAa alan aklaysa "Ald- Maad, denir. Daha do rusu "Akl- MaA, ve " Maad, akln dnyaya ve ahrete, m addi hayata, manevi hayara ba iki yndr. " Allah akl yaranea, gel dedi; geldi. Git dedi; gitti. Otur dedi; oturdu. Syle dedi; syledi. Sus dedi; susu. Sott Al.W, bana sende daha sevgili, daha yce bir mahhk yarauna:lm; senin' e tannrm, seninle hamde-

42

!tU:.S~ f.:VI

SERHI i

dilir bana; seninle icaat edilir. Seninle alnm; seninle veririm; seninle ceza veririm; sevap da senindir; azap da sana buyurdu ve sana da sabrdan daha stn bir eyle stnlk vernedim dedi, mealinde bir Hadls-i Kudsi vardr; buna benzer baka hadisler de mevcuttur
(M\hammcd'l-\iedenl: Kitab'itMiat'is-Seniyye fi'-

t-A hfidis'il Kudsiyye; Haydarabad - 1329 H.s.17.8-179). Sylemeye hacet bile yoktur ki burada terkedilmesi gereken, geree mahrem olmad bildirilen akl, il~hr srtara ermek iin ba~vurulan akldr. Yoksa akl, ceklif artlarl!ldan biridir; aocak il& srldra ermesile imkl hi yoktur. Bu bakmdan ak ve cebe, al<iJa: stn
tutulmutur.

Mevllna, "Gammla gnler geti, nice gnler ak1ama u.lat; gnler yanlarla e. kes ildi de yand girti, beytiyle bu hale gelinceye dek n ice gnler geirdik diyor, bu szlerle ge~irdii devirleri ailauyor; ayru zamaoda bu oigunlua eriemiyenlcrin ballerini, gnl alaklyle kendisine i:zafe ederek bildirmi oluyor. Sonra da "Gnler getiyse de ki: Gein, gidin, pervamz yok. Sen kal ey dost,.temizlikte sana benzer yok,; buyurruyor. Zaman, esascn mcerred ve zilnl bir mefhumdur. Gemi5 zaman, ancak hitrada, zihinde vardr; gelecekse ufuk gibidir; biz gittike o da gider; ulamam.za imkan yoktur. H~\ dediimiz ve iinde bu.lunduumuzu s:n dmz zamansa boyuna gemie akar gider. Asl olmaya,. j.ittiine acmmak doru olmad gibi gelmesini lcmck de botur. Asl olan akur, akn Qlgun.luunlll mazhar olutur. \-\evlftni'nn burada h.itab ettii gerek dost hi phe yok k i "Mesnevi, ni: ibdilna sebeb olan ve kenJisinc bir ayna kesilen '.debi H usameddin'.;ir.

,.ESN EV

SUllll

Mevlana, kendisinin tam mazhar olan halifesine "Sen kal, dedikten sonra balktan baka herkesin suya kandn, nzk olmayann da gnnn uzayp gittiini sylyor. Buradaki balktan maksat, benliinden kurN lup keodioi topluma veren, izRfi varlndan geip gerek varlk denizine dalan kiidir. Byle kiinin yaa y, o su yzndendir; sudan karsa lr. Bu bakmdan da suya k.nmaz da kanmaz. Vuslata doymaz da doymaz. Nitekim "Divan, da da,

Rik zi ab sir

11

men nejodtm zihi zihi

lAyk- J:ar-ktn111 men n~ derin ciha11 zll

y4oi "Kum bile suyn doydu da ben doymadm, hey gidi hey. Bu dnyada u ,>iilil yaym ekerek, gerecek bir kiri bile yok, buyurur.
Rindrin- habtft belrordtnd"{) berefrend M aytm lU dlvid behordint"{) bema11dim

ylni "Meybane rintleri itiler, szp gittiler; bizlcnc o erleriz ki cbedi olarak itik, fakat oturduk kaldk,. meAiiodeki beyit de ayn ruh! baleti bildirir. Mevlana, "Mesnevt, nin balangc olan, baka bir

deyimle manzum dibftcesioi meydana getiren bu onsekiz

beyi, her devirde, her olgunw, ham kiilere syliyc-

#1

szlerle bitiriyor:

sil ksa

"Ham bibir vakit pikin.in balini anlayamaz; yleyse kesmek gerek vcsselAn. ,.

(METiN)
Ba altna

z, hr ol ey oul, niceyebir gme.

balanacaksm?

20.

Deniz bir estye dk;en ne kadar alr> Bir gnlk su. ancak. Haris ierin gz tl'!ltileri dolmad gtt; sedef, elde ettiitt yeter bulnadka nciyle dolmad. Kimin elbses bir ak yznden yutldysa, hrstan, ayptan tamaniyle arnd o.

Sevin a

sevdas

gzel

akunz bizim;

a btn

illelerimizin hektni illc.

bizim.

A bzim ululanmamzn, bbrlenmemizn a Eflatun'umuz, Ciili.oos'umuz bizim.

Toprak beden ak yznden gklerin y{icesne bile oynamaya koyuldu, evikleti. Ey .!Ik, ak, Tur dann can oldu; Tur sar ho oldu, Musa ykld gitti.
ad; da

Solukdamn dudaklarna ; olsaydm, ney gibi ben de sylenesi szleri sylerdip. Bir dildeten ayntan kii, yzlerce na:nesi b ile olsa dilsiz olur gider.

Gl solp gl bahesi sarard m, bundan byle billbillden bandan geenleri duyanazsn

artk.

)IESNIM

l!ltlll

30.

Herey sevgilidir, i.ksa bir perde; diri olan sevgilidir, k$a bir l. Kimin aka meyU yoksa k.anatsz bir kua dner; eyvahlar olsuo ona. Sevgillnin ~ nde, artta olmadka nasl n, ard akl edeyim ben? Ak bu szn sylenmesin] ister; ayna gammaz olmaz da ne olur? Aynan, biliyor muun, neden ganmaz deil? Yznden toz, pas silinmeni, anomam~ da ondan.

...

(ERH)

Bu beyiler, ilk ve nanzum dibcc olan onsekiz beyitten sonra asl roetne giri beyitleridir.

19 - 2$. Hniyet, 4nya v aJirt, mld ve m~~.

bentik ve bencillikten hali\s. dnya kaytlarndan ku.rtulmay, iten gten, almakan . kazanmaktan vazgemek. hir.er kaytlarndau kuni)rnay da .ibadetden, se\ ap ro dinden gemek gili ters bir anlayla anlamamak gerektir. Dnyadan kurtulmak, hrstan, nefsln dileklerinden balas olmak, ahret kaytlarndan kurtulma.!< da kulluu Allah rzas iii: yapmak, emre, emir olduu iin uymak, ncbiyden, nehycdil ligi iin ekinmek, dnya dolusu mala nlke salib olsa bile mal miilk kendine kul etmek, onlara kul olmamaktr. Kur'an- Mecid'de, Ansar hakknda "Ve onlarn gnesinden nce yurtlarn hazrlayp orasn bir iman
oltnakr. Yalnz

kaytlarndan kurmlnak,

kona

haline getirenlere ve yurtlarna gi:ienleri seven-

lete, onlara verilen eylere kar gnllerinde bir ihtiya bir istek duymayanlara, ihtiyalar olsa bile onlar kendilerinden stn rutanlara gelince: Kim nefsinin hr sndan, kskanlk ve nekesliinden geerse gerekten de o eit kimselerdir kurrulanlarn, muratlanna erenlerin ta kendileri, huyurulmaktadr (LIX, Har, 9). Hz. Ras\11-i Ekrem (S. M.), insandaki hrs anlatrlarken

MESXEVI Sllftf-{J (

47'

buyururlar ki : "\deroolu, mal dolu bir vadiye sahib ols, ikinci bir vdi ister ; iki vadlye sahib olsa ncsn elde etmek dileille der; Ademolunun gzn toprak doyurur ancak. , (Cani'us-Sagyr; Msr, Hayriyye Ma. 132!, II, s. 109) Erolr'i-M'roinin Aliyy b. Ebi-T:ilib, "Bir roplurn vardr, sevab elde etmek iin Allah'a ku.Jiuk eder; bu taeirierin ibiideridir; bir toplum da korkudan Allah'a kulluk eder, bu da klelerin ibiideLidir; bir blk de vardr ki Allah'a krctmek iin kullukt a bulunur, ite hrlerin ibMeti budur, buyurmu lardr (Nehc' i.ii-Belaga; Muhammed Abduh erhi; Msr- 1 321 , 3. basni; lll. s. 198). Bu izahtan da anlalyor ki gerel; hrriyet kullukadr ; ama gerek kulluk ta (Kuayri Rislesi'ne de b. Bulak-1284:, s . 130 - 131).
Hrstan. benlikten, bencillikten kurtulmak, MevHia'ya gre gerek akla mmkndr. III. Si\re~io (Ali lmrti) 31. ftye- kerimesinde, Allab' sevenin, Peygambere uymas ile Allah sevgisine mazhar olabilecei bildirilmektedir-.

24. EfUtun Yunan filozoflarndandr. Mehur Sakrat'n talebesindendir, Aristo'nun da hocasdr. M i ittan 430 sene nce domu, 34i, yahut 348 ylnda Atina'da lmtr. Bu filozofa Efltun- liihl deyenler de olmutur. Dou klasik edebiyatnda akl ve zeU semboldr. Calinus Yunanl bir bekimdir. Milad'n 131. ylnda Bergama'da domu,. 220. ylnda lmtr. Edebiyana Tp semooldiit:

25 26.

Kur':l-

Kerim'in VII. siiresi olan A'raf

ettiimiz

suresinin 143. iiyetiode, "MUsa, tayin

vakitte

MESN.EVI Sf.l\HI

gelib onunla konuunca rabbim demiti, bana gil de bakaym sana. Rabbi, beni kariyen gremezsin sen demiti~ fakat u daa bak, e~ yerinde durabiline grebilirsin beni. Derken rabbi, daa tecelli edince da yerle bir oldu ve MOsa baylp yere yld. Kendi sine gelince de. seni noksan sfatiardan tenzil ederim dedi, tvbe ertim sana, ben inananlarn ill:iyim, buyurulmaktadr. Ayetre geen tecellinin, Allah'n valyinin tecelllsi olduunu syleyenler vardr (Kur'An- Kerim ve meali, aklama s. LXV). Beytin ikinci rrus randa geen "Harre Musa saika, sz. bu Ayetten lafzao ktibastr.
30 - 35. Ak, sevgilide fllnl olmadka gerek vuslat mmkn olamaz. Encs b. Mililc'ten rivayet edilen bir Hadis-i Kudsinin meali udur:

"Noksan sfatiardan mnezzeh ve yce Allah, benim

iin bir dostu aa~yan kii, Meta benimle savaa girimi demektir ; lm istemeyen, fakat lmesini takdir ettiim m'rnin kulumun caruru almay ben de istemem; kulum, ona farzettiim eyleri eda ettike manen bana yaklar da sonunda onu severim; nafilelere devam ertike de kulum bana mlnen yaknlar, nihayet onu sevince kula, gz, eli, g ve kuvveti kesitirim buyurmutur. ,(Kuayri; s. 1B7; Mahabbe bab.) Aym mealde baka Salabilerden de rhayetler vardr {cami', l , s. 59; lh5fllt s. 21, B2, 91).

Bu Hadls-i Kudsi. kulun, radesini, Tann iradesine vermesi, iradesini Tann iradesinde yok etmesi aniamru ifade eer; yoksa gerekten Tanr'run. o k-ulun sz, klat, eli olmasru bildirmcz. Bu da ane:k Tanr sev-

Mf.SNEVI

t::RUl

olur. V. sure'nin 54. ayetinde buyurolduu gib Allah'n nahabbe:ne mazhar olanlar. Allah' severler, m'mlere ka- alalrlar. kiifirlere kar etn olurlar, birbirlerne merhamc ederler. wrhklanw Allah yolunda 1>...-zledcrler. Cezbenn gerek anlam da budur. Bu sevgiye mazhar olan kinn leri, sfatlar, zat, Allah'n lenn de, sialarnda, zdtncla yok o lur; buna "r4d lm,, yani dUcyere~ varltndan lmek denr. Bu makama ulaan ltiinin gnl, ci!Aianm, ozdan, pasran arnm bir ayna kesilir ve gerekler o aynada grlr.

gsiyle

f' . ...

(METIN )
Padiahn, olmas,

hast a

balaya 5.k

onu

iyllelrmeye savamas

* A dostlar, bu biklycy dinleyin; gcreltte bizim biitimizi anlanr bu. Bundan neek amanda bir padia var d ; hem dnya padiabln elde etmiti . hem din
padiahln.

lan

Tesadf bu ya, padiah gnun birinde yakn ile, avianmak in atna bindi. Ana caddede bir halayl<calz grd, o hala ykc lruJ kle kesildi. Can kuu kafesre rpnnaya koyulmutu; mal mlk verdi, o balaykca;tz satn ald. Onu ald, muradJ.na erd ama kader bu ya,
halaykcaz Jastaland.

1{),

Hani biriin ee~ vard da palan yoktu; derken palan buldu, fakat eei kurt kapt. Hani testisi vard da su elde edemiyordu; suyu bulunca da esa krld. Padiab, sagda soldon helcinleri toplau; dedi ki: ikimizin au sizin elinizde. Benim canm bir ey deil; canmn au o.
Dertliyin, yaralyun, dennanm

o.

Canuna kim derman bulursa definemi de ald gitti, incmi de, mercanm da.
Hekmlerin leps canmzla oynayaln,

bera-

berce dtnelm; beraberce bir karara varalm. Bizm her bininiz ilcmin bir Mesih'idir; elimizdo her derde bir merhem vardr dedi. Daldlar da Tanr sterse demediler; Tann da onlara u:~ann aczin gsterdi. Tanr sterse szn sylemediler dememden maksat, gnl kapallm anlatmak; yoksa ereti bir ha olar " in9aUah, szn unutuklarru anlatmak deil . 50. Nice "'inialah, deneyen var k can, "i.nhMh, a e olmutur. la olarak ne verdile:se, ne biim tedaviye ba~ vurdularsa hastalk art:, dilek ele girmedi. O hata'lkcaz hastalktan kta dfd; pa diahn gz de .kanl yatarla bir rmak kesildi. Kader bu ya; sirkencubin safray arttrd; bademya pek:lik mevdana gcrrdi. H~lileden peklik peydahlad, ferahlk gini; su. nef .gibi aree yardc oldu.
Halaykcagz iyiletirmede hekimlerin

acizlerinin beJirmesi, padiah Tanr tapsna y;;zutroas, rtyada bir erenl grmesi
Padiah tckimlerin yalnayak

iiciz

kaldklarn.

grnce

mcscide

kotu.

Mescide girdi, mibraba yneldi; secdc yeri;

padi:hn gzyayla

su

inde &ald.

5Z

MESN!Nl $1!Rifl 1

Barug yokluk denizinden kp kendine gellnc:e hamdetmek. dua etmek iin bil' hoa dilini

ad

da

Dedi ki: Ey en aa~lk ba, dnya millk olan, ben ne diyeyim? Zaten gizlileri de bilirsin sen.

Boyuna dileklernze sAtnak olan. bir kere da ba yolu yitirdik biz. 60. * Fnknt iinde ne varsa ben bilirim ama, gene de sen onlar dile getir, meydana dk dedin. Padiah candan councn balama denizi de c:osup kprdll. Alarken padiah uyku baurdJ; rOyada grd ki bir pir yz gserm. Padiaha, a padi5ah dedi, mde, dilein kabu oldu; yarn sana bir ganp gelirse bizdendir o.

Gelirse, iinin chli bir hekimdir o; ~erel< bil onu; emindir nk, gerektir o.
lacnda, bi bir ba&la balanmayan s ibn gr; varlnda Tanr gcn s ey ret. O szleme a~ geldJ aru; sabah oldu; gne yldzlar yakp yandJran, doudan grnd m,
Padi~ah, pencerenin nne oturdu; gizlice kendisine gsterdilderini grmek in beklerneve koyuldu. Derken bir de grd ki stn, boerte dopdolu bir kii geliyor; glge iinde bir gne sanlti. * Uzakrao, yeniay gib gelmedeydi ; hayal gibi hem yoktu. bem vard.

70.

Ha trdaki hayal d~ yoka benzer; sen dnyay, bir bayaile yrilyp gider gr.

MESNEVI

SE&J<

Dnyadakilerin barlar da bir hayale dayanmada. savalan da. vnmeleri de bir hayal ucundan. yerinmelen de. Erenlere uzak olan o hayallerse, Tanr'nn gl bahesindeki ayyzltilerinin klarnn vuruudur ancak.
Padiahn,

ruyada

grd

hayal,

konuuo

yznde

~lirip durmadayd.

Padiah, perdecilerin bulunduu yeredek yrd; o gayb aleminin konuunun tapsna vard.
olmu

lkisi de yzgelik renmi. bi.rbirine lllD tek bir denizdi ; ik can da dikilmeden birbiriyle birlemi, bir olmuru.
Padiah, i, iten

dnyada

sevgilim senmi.sin, o deil. Fakat meydana gelir dedi.

* Dedi ki: sen bana Mustafa'sm, bense mer'im sanki; sana hizmet in belime kemer
kuandm. Baar

veren Tanr1'dan, btn ballerde edebi gzetmek iin !baar dilemek, edepsi:tlikte bolunmlll!llD, edepsizligin ktlkleri ve zararlar ( *)

* Tan.r'dan edebi gzetmek iin baar dileyelim ; edepsiz, Tanr'nn luundan maluum
kalmtr.

(") Bo

bal~ W>utulmu,

kenan

yazlautr.

Ml.SNhVI SUlH l

Edepsiz.

yalnz

evreye
SO.

at~

kendine killk ermez; btn <alar. parad urmadavd .

Taor sotras , uve rsz. paurlksz,

sz pusaz gelp

Musa'nn kavm uden brka k, sarmsak, han m~cunel<

sizcesine. n~rde
bie

cdepdediler.

Gkten rolra gelmez oldu , ekmek eksld; Je ekn ekmek, bel bellernek. orak salamak
Sonra isa
~etan ~tt; Tar ~nnmeler

almtu Kal .

gene sofra yol;odcrd.

lad;

'ab:t<

mba~

Kisallar q;eoe ed c b erketler, dilenciler gib: ;ofradan .ranar. rdlar.

lsa

ooau

valvard ;
oma:

ou :

boyuna gelir. ona

ka~

yeryden

:)<sk

* Ulu
dr
jcd

br k ~ nn ~oras banda,

k zanda buunmak. harslge kal~mak kilf'ir

r<llme

Kaps

tu

grmedik

yol<su

sura(Jlarn

'amahtar. hars:n

yznden ~ene

l:apand onlara.

Zeka verlmeyo'e l<arauardan, yamaz; z.na

bulut gcmcz, yau yznden de etrafa veb..'l ''3\'lhr.

qamdan ne kerse, korbe.l irir. ker.

Sana

kusuzunan, ksahlilctan

!lO

ericro

Kim dO'Iruo yoluoda korkusuzca yrrsc yollarn vurur; addm deildir o.

55

u gk, edep )'ZDdcn klarla dopdolu bir hale gelmitir ; melek . edep yznden sutan
arnntr. ertemi olmutur.

Gnein ntulmas, kOstahlk

vzudeodir.

Azazil. l-stahlik, pcrvaszh yznden kapdau

srlmtr.

Padiahn,

ruyasmda kendlsin<- gsterdlklcri erenle bulumas

da
barna bast

Kollann at

onu ;

ak

gibi

goliinc

ald, canna soku

onu.
geldii

Elini, alruru pmcyc, oturdugu yeri, yolu sormaya koyuldu.

onu; salret tim amma dedi, sonunda da bir define elde enim.

Sora sorutura

ii bakeye ekti

rkdi ki: Ey Tanr , ey gam. gussay gideren, ey "Sab.r, ge.ili~ anahtardr, szne man~ kesilen. - orluk,

Seninle bulumak, her soruntn cevabdr ; spylemeden, dile gelmeden, senin yn den zliir gider.

Gnlmzde ne varsa hepsine de tercemansn sen; aya baiJa kalulann elinden ruansn sen.

Merhaba ey
olmu,

seilmi, genilik,

ey

Tanr'dan rA

onun

rli2ln k:zam

kaza gelir atar,

er; sen yittin mi daralr gider.

MF.sN.EVI SERHI l

100.

* Sen,

oplumu

aaitar;

ulususun; seni zlemeyer bundan vazgemezse vay bal.ine.

O meclis bitince, o . kerem sofras kalknca elini tuttu, harerne gtrd onu.
Padlahn,. hastay

grmesi hekiml gtrmesi ( ")

ii.i.

Hastann hikilyesru, basraln anlatt; ondan sonra da onu, hastasnn yanna gtrd.

Eren, hastann yzn grd, nabzn yoldad,

idrarn muayene etti; hastalnn belirtilerini,
sebeplerin

dinledi.

Dedi ki: br heknlerin verdikleri ilalar,

hastal geirmem, hastay
ettikler

bsbtn

yku.

" Gnl halinden haberleri bile yok onlarn, iftiralardan Allah'a snrm.
padiaha

Hastal

gizlcdi,

grd, gizli ey akland ona; fakat sylemedi.

dumanndan

Hastal ne safradand,

nun kokusu

ne sevdada\l. I;!.~ duyulur.

-;;niliii:denaruacn<--o, gnlll iniltisj. Bcden

sa esen; aka rurulmu,

gnln kapur,n o.

1\.klk,
hastal

gnl niltisirden belli olw-; gnl gibi hibir hastalk yok.

llO.

An hastal, hasalklardan apayrdr;

ak, Tanr srlar.n ust.urlabdr.

MESJ".EVI

iiRtti

57

* .Ak ister bu yand3n olsun, ister o yandan; sonunda. o yana klavuzdur bize.

A~k :mlatmaJ,..-bildirmek Iin, ne dersem

diyeyim,
kalrm.

asl aka geldm

mi, o szlerden utanir

aydnlan ak,

JK

Diln anlar aydnlam, dile dmeyen, sze g~lmeyen

dndr.

ama, daha da ay-

Kalem yazarak koar gider ama aka gel di n , atlar da kalakalr.

ak

Akl, ak

sapiand

da

yat

aolatmada, eek gib bala gitti; ak da, ~kl'a da gene

anlatt.

Gnee delil gene gnetir; sana delil gerekse ondan yz evirme,,

gne,

" Glge de onun bir izini verir; verir :una her solukla can salar. Glge, gece masat gibi uykunu getirir; mu ay yarlr gider.

faka gne dodu

Zaen dnyada gne gibi ei bulunmaz bir varlk yoktur; lmsz can gneiniuse d n

yoktur, dolunmaz hi. 120.

Darda da tektir gline; fakat eidini dnmek mmkndr.

Faka eslr vareden gnein benzeri ne zihinde vardr. ne darda. Dncede nerde bir bucak 1d o, dni $n de benzeri, o buc~a ssn?.

$8

* emseddin'in yznn bahs geldi de drdnc ka gktek gne bile ban ekti, gizlendi. Madem k ad anld, li'ituflarndan, nimetlerinden birazcn anmak da gerek.
gmleinin

Bu soluka Can. eteime sarlm, Yusuf'un kokusunu duymu. Yllarca eui. srdn sohbet nakkyin diyor, o ho~ hallerden bir hali olsun anlat, a bize. sye .

Syle de yer de g\sU, gk de. Aklia can ve gzsc yzlerce ka daha da fazla rJsn.
Bem klfetc sokma, sktrma; yokluktayn nk ben. Anl ay. larn bile dilsiz bir bale geldi, venuyorun bile onu. lsteJ stne dsn. ster gzel sylemiye al sn; ayk ol nayao.n syledii sz, yerinde. yara nda bir s2 deildir.

130.

Ben ne syliyeyn, e dostu bulunmayan o sevgiliden ne .anlataym ki lrir damarm bile

ayk deil.

Bu ayrl, bu ciet kanru aniatnay brak imdi; bir baka zamana b.iak.

* Can dedi k: Doyur bcn. am rk; tez ol, vak keskin bir kl nk.
* Ey
arkada, sffi, artndan

demek, yol

vakttn oludur; yarn degildir.

Yoksa sen sOfi bir er deil misin? Var olan, veresiye yznden yok olur gi.der.

.rn;NiiVl

$1RHI 1

59

Ona dedim k: Sevgilinn smnn kapal, rtl kalmas daha ho. Sen hikayeye kulak ver, i ondan aa. Gzellere at sBzlerin, bakalannn szleri arasnda sylcnmes daha botur. Bunu apak. arplak syle dedi; dini aJk sylemek. gizli wylemekren iyidir. Perde)'l kaldr. rplak syle; nk ben, gzelle ~mlekl olarak yatp uyumam. sen
Dedm lt:

O,

apak meydan karsa

kalrsn.

ne

kuca~ kalr,

ne

vann.

ne belio.

J<t-0.

.D!;!~..,P;ze;- faka

ltil'O dile, zle;- biqaman

p bir da kaldramaz. -D nya}~ aydnlatan gne, birazck yaklasa

herev

vanar

~der.

Fitoe. kargaal&, kan dkcl arama; bundan fazla Tebrizh ems'ten bahsetme. Bunun son u yoktur; sen batan bala. Yr, gene hikivey syle de tamamla.
aatayn hastal~ru

anlamak

O erenin

padiabao halaykla

yalnz kalmay

istemes

yakn

Ere.n, padahun ded, odada l<mse kalmasn, da u~kaur, rabanev da. Deblzlerde kmse kulak vermesn : kimse dinlemesn de u caryecikeo br eyler sorym. Oda boald; hekmle hastadan bka kimsecik kalmad.

60

MESNEVI SliRHJ 1

Hekim, yumuak yumuak, oerclisin sen diye sordu; ilk dedi, her ehir balkru il~: ayrdr. O ehirde yaknlarndan kimler vay, kime yaknsn, neye ba~lsn? Elini oabzna koymu, bir bir felegin c:efal:.rn sorup duruyordu.

150.

Birisinin ayana tilten bam dizinin stne kor.

tiltenin gnle
batt baan

n,

ayan

lneruo ueuyla tikenin ucunu ar:.r; bulamazsa

Ayaa baan

yeri dudagyla slaor. tiken bile byle zor buluou~ tiken Dieolur? Cevap ver bakalm.

Her aajllk kii, gnldeki ikeoi grseydi, gamlar, herkese el uzatabili miydi hi?

Birisi, eein kuyrutuouo altna bir tiken kor; eek onu orddan karmay bilmez, ifte atar durur. ifte aruka da tiken daha ziyade batar; bir akll gerek ki tikeoi .rutup karsn.
Eek, iken yznden can da yz yerini daha yaralar. acsyle

ifte atar

O iken karan hekim ustayd; yerden yere elini komada, snamadayd c:ariyeyi. O c:ariyec:ikten hikAye yollu, dostlaru hallerini soruyordu.

O da
lerden,
alauyor,

hekire, bulundu~ y~lerde,

efendi-

grdii, oturdu~ ehirlerden

hlkAyeler,

loiESNJ;v] SERHI 1

160.

ana

Hekim, onun hikayelerini dinliyor, nabznn dikkar ediyordu.

arulnca nabz iddetle a.arsa, k.z.m ebrini adru

Bakalm diyordu, kimin ad atacak; kimin ad anlnca nab:t dnyada caoon dilei odur. and;

Hekim dostlan sayd dkt, ondan sonra bir baka ehrin

ehrinden knca

syledi.

dedi, nce hangi

ehirlerde

bulundun?
Kz, bir ehrin adn and, ondan da geti; ne yznn reng deiti, ne nabznn at bakal at. bulunduu

Efendilerini, ehirleri birer birer syledi; yerlerden, ruz ekmek hakkmdan

ehir ehir,

bahsetti.
au deiti,

ev ev hepsini ne beti berzi

anlatt; sarard.

ne

nabzon

.. Hekim, eker gibi Semerkand' soruncaya kadar nabz biteviye nasl auyorsa yle ama
dayd.

Fakar hekim Semerkand' annca nabZJ detez atmaya balad; rengi kzard,sarard; nk o Semerkandl bir kuyumcudan ayrl
iti, tez
mt.

Hekim hastadan bu o

sm

duyup o derdin,

belAnn asln anlaynca,

170.

Hangi mab~ede !iy~ or!, ~' KllprilbM semtinde, Gatfer mahallesinde dedi.

Hekim, ezce hastaln sebebi nedir anladnn; seni k-urtarmada by gibi hnerler gsereceim.
lie

Sevin, asaanma; emn o k ya~ur, yeil ne ,apyorsa ben de sana ou yapacam.

Senin gamru ben yerim, sen gam yeme; seni yzlerce babadan da.ha fazla esirgerim ben.
Sakn ha, sen sen ol, bu srrli:inseye syleme; padiah senden bunu soruurur, pcl< arar, ara

uru amma sen gizlc.

Srr gnd k~lc;hl;~ llileio

daha da

meydana gelir dedi.

radoa err, dilene e

Peygamber, srrn gizleyen dedi, ez muolur.

Tohum yerde gzlenr de o gzlenmesi, ban

bahenn yeermesine cbeb

olur.

Alnna gm gzl onasaydJ, madenin iinde

nerden geliirdi? O hekmn sz veriler, liltfedileri, o hastay korkudan emin etti.

180.

Gerek sz verileri gnl kabullenir; geic sz verilerse nsan .asalaodrr Bykletn sz verlen., yr)iip !ur~ bir derinedir; ebil olmayaniann sz verileriyse akp giden bir zabmcttir, bir eziyettir.
padiaha anlatmas

O ereni.o, hastal anlamas ve

Sundan sonra heltm kalku, padiabn huzuruna gitti; padiaba bu ii birazcik duyurdu.

>IE!NEVI

ERKI

Drdi ki :
yilemes n

Yaplacak ey _ u:

Bu

hasalfu

adam,

o uzak

~ebirdeo ar;

burayo.
altn

gen reJim.

Kuyumcuru o uzak ehirden

la.
~lbise.vl

onu

nldnt
kabu

Padial. hekmio bu s-lln duyunca, ~d

n!l canla, gnlle

Padiahn

eru.

Semerland'a

kuyu.mc::uyu gelirmek zere eliler voUamas

Padah o yana b ilgi l baarr, berey verli yerine kor br k el ~nderd O ilo bey Semerkand' c vardlar; podiahtan midec olarak kuyumcunun npsn? o atl ar. !)ediler k: Ey bilgde, hnerde olgu usa, adn <ann ehirlere ltr
sen

yayrn. padiob kuyumcubah~ma

bak.

ti!n

s~

nk

pek ulusuo oen. dr

7

190.

Ite elbse buracku, Altn gim te:

bunlar br a; gelnce

belr kullarmdan olursun,

nedimi
aldand ;

kesilhn

padahn. o~ undan ayrld.

1\dam ok ok mal mlkO. clbiseyi grnce

ehrndeo. Padahn, canna kastelti#indeo haber bile yoktu : sevmli br halde vo alyordu adam. Arap ata bnm, oe'eyle koruruyordu; kanpaha.ru elbse sanmu o. A vzlrrce raz tk la volculu~e den; kt ktO kazaya kendi ayatylc yarp atan.

M~SNEVl ;RH

bykl~ vard; du~unu

Hayalinde mal varili, mlk varili. ycelik, Azrtl'sc eve diyordu. git, umbulur~= garp ki.,

padiahm

yoldan gelince huzuruna gtrd.

hekm

onu

ald,

Taraz mumunun baucunda yanp yaktls diye zetlc, ikramla padi~ahlar padiahn buzuruna gtrdler onu. Padiab onu grd, pek arlad, altn hazinesin ooa :aprd. Sonra da bekm, ey byk padiab dedi, o halaykcaz bu efendiye ver.

200.

Ver de halaykc:gz buna kavuup iyile-si; bununla buluma suyu o. ate sodr$(in.. leriyle konuup grmek steyen
broe ftett. Alt ay mwad alp m urad verdiler; o kz da iyice iyile. Bundan sonra bekm. ~-uyurocuya br erbe hauraili, rdi; kuyumcu. kzn nnde erimeye balad. Hastalk yznden kuyumcunun gzellig kalmaymca kzw can da onun derdinden ~-umdu. Kuyumcu irkiolep kt br hale gelnce, yz saranp solunc:, kzn gnl de yava yava so~du ondan.

Padi~. o ayyztiiy ona b3~Jad ; birbr

o ksm

br

* Bir renk

yznden meydana gelen

aklat..

ak deildir; sonuoda ayp olur gider.

M>SSJNI $IRili 1

Keki

tamamiyle ayap

olsayd

da

bana

bir

ktlk gelmeseydi.
Irmak kesilen gzlerinden kanlar akn; yz,
canna dman

kesildi.

"Tovu,kvunun d~ cliiman nyk'rdr 1\T;ce padiah vardr

ki gc kuvveti ldrn~rUr onu.

21 O.

Kuyumcu. ben o ceylftn:n ki bu avc gbeAltdek

bam

misk yznden errmiz 'karu.n dktil.

ovann

Ah, ben

tillusyim k postu:n n

kestiler.

Ah, ben o filim ki filc;i. diimi elde etmek in yaralnd beru . kanm dkt bell.lDL llen, benden njjbk bts iin ldren, bilmyor k kann uyumaz benim. Bugn banaysa yarn onadr; benm gib br kiinin karu nasl yitrr gider?
Ovar. upuzun bir glgedir. s.1lar; fakat o blge dner. gene o d.vara varr. Du dnya bir dagdr. yapuklarmz~ ses; es yankJanr

gene bi~e dner gelir Kuyumcu bu szler syledi; syler

ded. svleme

dt topra~ ine grd; o halaytkcaJ!z da. aktan,

.ahmeren arnd.

-f Donnin ak gnldedir , gzdedir: her solukta

gonceden dr daha taze b ir hale gelir .

nk l le rm sevgi si elemez; nk lil; bir daha dnp gelme:>..

220.

lilmsilz dirinin akru se; nk cana can-

lAr karan

arab

odur sana sunan.

p

Onun a,kn se ki btn peygamberler, onun a,kyle g kuvvet buldular, ie gce koyuldular. Sen bize, o padiaha varmaya izin yok deme; kerem sahibi olanlara iler g deildir. Xuyu.mcuyu ldrmenin, ona -ehir vermenin, Tanr buyrutuyla oldugu, padialw
isteiyle olmad~

( ")

* O adamn, hekimin eliyle ldrlmesi, ne mit yil:lndcndi. ne korku yznden.

"
Tanr lnadan, pa<lialun haur

buyrul),u gelmeden, ondan bir ilbaro iin ldrmedi onu.

Hani Hzr da bir ocugun boazn k(Smiti ya; irfana ula,mayan halk bunun srrn anlayamaz.

* Tanr'dan kendisine vahiy gelen, sorusuna' cevap verilen kii ne buyurursa dogrunun ta kendisi o buyruk. Can balayan kii, ldrse de deer, yerindc<lir. Naiptir o, eU de Tanr etidir. * !smail
nas~

gib onun nne ba koy, klcnn

nnde sevinerek, glerek can ver. *Ver de Ahmed'n tertemiz caru, Ahad'le ebededek sevinerek, glerek. lmsil:l bir halde kaldysa, senin cann da sevinsin, gillsn, lmszle ersin.
( ) BaJl.k razlrlwl ~.~.nutulmuft brp:la.Jtrmada ktt.ara ,,..
-:almsnr.

MES..'ItVI $ERIII l

61

230.

Aklar, g2cller kendi etleriyle onlan ldrdkleri 7.amandu ki can kadehlerin.i ekerler.

Padisab o kana, ehvet Iin girmedi; ktii

an, inad brak

seo.

Sen sandn .ki buland , pis bir i iledi; su berrak bir hale gelince bu berraklk suda bulank lk, tonu braku n hi?
Bu
ryazauar, posay ayrmas

bu cefalar potarn, gmten iindir.

lyinin, krnn snanmas, kaynayp kt. tonudan ayrlmas, ste a~as iindir alorun.
Yapng yrtc i, Tanr ilhlmiyle olmasayd o, bir kpek olurdu. padiah olama7.d.

ehvetten

de

arnmu, hrstan

da, ramahtan-

da. lyi yapt, faka kt grnr bir iyi iti bu.

* Hzr
inde

denizde gemiyi deldi ama, bu deli-

yzlerce salamlk var.

O kadar kla, o kadar parlaklkla Musa'nn vehmi bile perde ardnda luld; :ruk rurup da kanarsz umaya kalkma sen. O kzl gldr, kan deme ona. Akldan sarho. olmutur o, deli adn rakma ona.

240.

Mslman kawn dkmek isteseydi, kdfirin

adn azma alrsam.

Ar, kt kii vlllnce titrer; Tanr'dan cekinen de onun vJ.iJU yznden kt zanna
duer.

Padiahn

o, hem de pek uyantl< bir padijah.

. bir kiiydi o, hem de Allahn z kiilerinden.

MESNEVf SEIUJI I

Bir ki~iyi byle bir padiah ldrrse, baht ne yandaysa o yana, en iyi bir mevkie eker, iletir onu. Onun faydasn, onu kahredite grmcseydi, o mutlak ltuf. nasl olur da kabetmeyi dilerdi? ocuk, hacamatcrun aaag yaradan titrer dunr; esirgeyici anaysa o soluk ra sevinlidir. Yarm ean alr, yzlerce can balar; veh.mie bile gelmeyen bir ey vardr ya, onu verir ite. Sen, kendine gre. kyaslamadasn amma ok, pek ok uzak dUm~sn; iyice bir bak hele.

:.

(ERH)

35. beyicle balayan hikayenin, "Firdevs'l-Hikme, de bulunduunu siid Bedi'uz-Zaman Frzaou- fer, bildiriyor ve bu kirabn Berlin basmasnn 538. sahifesindelci Arapa metni veriyor ( Maiihiz-i Kas:s ve TemsllJi- Mesnevi, Tehran Oniv. Yayn; ap-Mne- Meclis- 1335 .H.s.3). Kef-cl Zunnn, bu kitabn Eb'lHasn Ali adl Rey' birisinin olduunu bildiriyorsa da mcllifin lm taribini bulamadna, eserin bandan ibare de vermediine gre Kaib elebi'nin bu eseri grmediine, duyup yadna hkmetmek icab eder (Is. Maarif Mat.. c.II, 1362 H. 1943, s. 1254). Bedi'uzZanan, "erh-i .\lesnevi-i erif, de, !ranl bir hekim olan Ali'nin bu likayesinden ve bu hikiyeye benzeyen di~e.r bik3yelerden e:rafl bir surette bahseder (Cz'-i Nuhustin ez defter-i Evvel; Telran Oniv. Yayn. 1346, .H.s.41 - 43). Hikayenin hlsas udur : Rum
larndau
diyarnda, br padiahn olu babasnn kadn

birine ak olm. Gtindcn gne sararp solan gencin hastaln hekimler nlayamyorlar. Sonunda bir hekim, gencin nabzn yoklarkcn kadn oradan geiyor, bu srada da nabz iddede atmaya balyor. Gencin hasraltum ak olduunu anlayan hekim saraydaki btn kadnlarm adlarnn birer brer anlmasn buyuruyor. Sevdii kadnn ad anlrken gene oab amaya balayan gencin, o kadn sevdi!ini, padiahtan !<endisi ve

70
~ch.ade {)i unu

MtSI\EVI

.SJRI-11

iin. aman

aldktan

kadnla bulururuyor;

sonra anlauyor. Padiah, O<:Uk meramna eriin

ce

iyileiyor.

Bu hikaye VI. yilzyl (XII) air ve mn~ilerindcn olan "har Makaalc, sinde de vardr (Muhammed b. AbdUlvehMb- Kavin1' nin r.shih ve liyelcriyle; E. j. W. Gibb vakf. Leyden1910, s. 76 - 80. Ter~mesi; A. Glpnarl ; Is. Univ. 'Tb Tarihi Enst. Yayn. 1936; "Tp lmi ve Mehur Heknkrin \lnbareti,; s.21 - 25). H ikayedeki hekim, mehur bni Sinfi'dr (42ll H. 1037). Bu hilkaye, 1bni Sina'run "KaanW fi'-Tbb, nda geer (har Makaa.le h:\iyes; s. ~H9 - 250~. Ancak orada hikAye a.rnda deildir; akn tedavi rar aolaulrken zikredilir. Gerek " Firdevs'UI Hikme, de, gerek "hUr Mnkaale, de hikaye, kzn delikanlya verilmesiyle birer. "Mescvi, de ise balayn sevdii gzel kuyumruyu hekim, bir ilAla arklatrr, irknlerir, sonra da .zehirleyip ldrr. Bedi'uz-Zamao Furzan-fer Niz~ ml-i Gencei'nin (59 yahut 60 H. !91, 209) " lskender-N&me" sinde de byle bir hikftye bulunduunu sylyor ve hkAyenin bulasasn veriyor (\1afthiz, s. 4-6). Padiah ;ok sevdii bir gence bir CJriyc ''eriyor, gen cariyeoin akyle dersi brakyor. Bunun <Sebebini ~nlayan padiah. bir hekime bavunyo r. Hekim bir ilala cariyeyi ark, irkin bir hale sokuyor, ,gen de ondan vazgeiyon Mevlini'wn NizAn ile de megul oldugunu 'Divan, udan arlyoru:. Hnsal.n anlalmas tarz, "Kalinun, da anlatlan ve ''hlir Maakale, de hikaye edilen tarzdadr. Soo ksm ise "skender-NAme, dekine benzer. Ancak ~ye, "A dostlar, bu hiUyeyi dinleyin, gerekNzftmi-i Aru:i-i Semcrkan..'n

ten de bizim halimizi anlatr bu diye balamas dikkati ekmektedir. Padiah bir halaya vurulur, onu alr; fakat balayk da Semerkand bir kuyumcuya a:ktr; solup erimeye balar. Derken illlbl bir hekim gelir, padiahla buluur. Padiah, asl maksat senmisin der. Halayk da, halaya ak olu da ok geri plllna der. Bu illlhi hekimin gei, padiabla bulumas. Tebrizli ernseddin'in Konya'ya gelip, Mevlana ile bulumasn hatrlatr. Esisen hiMyenin 143. beytinin sonunadek cmscddin birinci plandadr. 123 ve 112. beyitlerde de emseddin'in ad .geer. Mevl5na adeta ems gelince geici a:tan gerek aka, zahitlikten ariflie, maddeden manaya, ilimden irfana, ~klktan mlluklua .latn, mevhum ve izafi
varlnn okolduu.nu anlatmaktadr.

47.
s(resinin

Mesil, s

Peygamber'in {A. M.) li.kabdr.

Kur'l- Kerim'in III. sOresinin (.~li ndn) 45., IV.

(Nisa') 157 ., ayru surenin 171. ayetlerinde

"Merycmolu Mesih sA, , V. siiresinin (MideY 17. ve 72., rx. suresinin (Tevbc) 3 l. ayetlerinde "Mcryemolu

J\oieslh, diye anlmaktadr. IV. sOrenin (Nisa') 172., V., s\renin i2 .. rx. sOrenin 30. ayetlerindeyse yalnz "\1es!h, diye geer. Mcslh s,.nil Sryancadan geldiini syleyenler olduu gibi Arapada bir yere, bir eye el srmek maniisna "mesh, ten geldil;>ini s()yleyenlcr de vardr. Yery.z.nde fazla gezdiinden, yala meshedilmi olarak doduundan, YahyA Peygamber (A . M .} carafndan

suyla

vafri edildiinden

bu IS.kapla

aulmtr

diyenler

ve bu szn branca'dan geldiini syleyenler de vardr (Mufradiit; s. 46i - 4-68). Anadan .:utlu olarak, bereketlc

MESl'\EVJ S.ERHI 1

sulardan annm olarak doduu, zeytinyayla insanlan me5thettii, krlere, hastalara eliyl"'" dokunup svazlad, bylece krlerin gzlerini at, Iastalir iyiletirdii iin bu adla anlmtr diyenler, hatt~ dounca Cebr311 tarafndan kanadiyle mchedil dii iin bu li\kapla anld fikrini gdenler de vardr (eyh Elbi Ali Fadl b.Hasan- Tabrsi: Mecma'ul-lleyan; irket'ul Maftrif'il-slftmiyye, ofse bas. 1379 H . 1339 .H. ll, s. 442 - 443). 48. "Tanr isterse. , Bu szn Arapas "na' Alllh, dr; bu sz, Anadolu'nn bir ok blgelerinde,. "Allah izin verirse, tartnda T rke sylenir. Kur'an- Mecid'de XVIII. sCrenin (Kehf) 23-24. lyetlerinde ''Ve hibir ey hakknda, bunu mutlaka yarn yapacam. deme; ancak Allah dilerse yaparm de ve bir eyi unutunca Rabbini an ve de ki: Umarm, Rabbi.n benj bundan daha ziyade hayra ve doruya yakn bir eye erdirir ve ba_ar verir bana" huyurulmaktadr. Miifcssirler bu ayetleri n ini sebeplerini yle anlatyorlar : Mseviler Kurey boyuna, ona ruh, Ashftb-. Kehf'i ve Zlkarneyn'i sorun; ne de cevap verirse: peygamber deildir; ne de cevap vermezse gene peygamber deildir; bu sorularn ikisine cevap verir, . birine vermezse peygamberdir diyorlar. Kurey ulular, H. Peyamber'e, bu soruyu soruyorlar ;. Hz, Pcygan1ber yarn cevap veririm diyor. Fakat vahyin aras k lsiliyor. Rivayete gre ondrc giin vahiy gelmiyor lvlriklcr, Rabbi Mubammed'e darld, onu terketti diyorlar. Nihayet, XCIII. sre (Puh") inerek All3h'n, Hz. Peygamber'i hibir vakit erkemedii,. XVIII. srenin 23-24. ayetleri de inerek, h. r bue

meshedilmi,

MJ::SNl.'VI S:ERH1 I

?3

,;usta, "Allah izin verirse, demesi bildiriliyor, sonra da bu ayetlerle ayn sO.redeki Zlkaroeyn ve Ashab Kchf hakkndaki ayetler ve XVII. sOredeki Osra') < 'Ve sana rubu soruyorlar, de lti: Ruh rabbimin em<rindendir, zaten de size pek a:z bir bilgiden baka bilgi verilneQ.litir, mealindeki BS. 5ye iniyor. Dylece de iki soru tam cevaplandrlnu, birisi hakknda da bu kadarCJk bilgi verilmi oluyor (Kaad.i Dayzvi: Envar'tTenil ve Esrar't-Te'v'il; st. Mat. Amire-1285 H.II, s. 9-10). LXVIII. sfirenin (kalem) 17-33. yetlerinde, Yemen'de, San'li'ya onilti mil :mesafede bulunan Sarvan ba ve balelerinin, bir gerede kuruyup oraklat anlanlrken de, sabahleyin nabsul devirmeye gitmeyi, yOksullara hibir ey vernemeyi kararh!uran bahe sahiplerinin "Tanr dilerse, demedikleri de 18. &yene beyan buyuruluyor.

49 - 50,

Mevldft,

Allah dilerse, sznn

azdan

denmesini yeter bulmuyor, gnlden Allal'a sn mak gerektiini, hatta gnlyle Allah'a dayanan, onun iradesine baanan kiinin bu sz demese bile, demi saylacan bildiriyor; Allah'n kudretine snmayan adamn, gnlnn kapal, mhrl olacan anlauyor. Gerekten de kendisini Tanr kudretine veren, ona sj;'1lllp dayanan kii, irade kudretine, azme sahib olur ve diledii ii, bu gayretle baarr; kendi kudretine giivenense ok defa husrana der. 53 - 54. Sirkencbin, Farsada Sirkengubin szilnn Arapalam eklidir; Arapada Sikencbin diye de ~ylenir. Engubin Farsa bal demektir; baUa sirkenin -karmndan m~ydana gelen bu erbet, yazn harareti ikesnek iin kullanlr. Es !d beitimler bunun safray gidereceine inanrlard. Hekimler, "ahlAt- erbaa,

74

Mt:SNllVI

iiRlll

dediideri safra, sevda, kan, balgamdan biri fazlalarsa nizacn bozulacana inarurlard. Si:ke ile kark bal erberinin safray giderecei l;annatindeydiier. Halk arasnda "helii.e, denen "halile, byk ve ince bir aacn salkma benzeyen neyvasdr. Kururulan bu meyvann Larineesi "terminalia, dr. Sars ishali kesmek, karas mlayinlik vermek iin yu~ylurdu .. Bademya da yumuaklk vermek iin kullauhrd.
yaprakl Kur'~n- Mccid 'dc "Bilme:ler mi ki Allah, gizlediklerini de bilir, fsluyla konuup aralarnda gizli kalan eylerini de ve phe yok ki Allah gizli eyleri en iyi bilendir, buru.rulmaka:dr (IX,

SB - '60.

onlarn

Tevbe, 78).
larm

H. surcnin (Bakara) 186. iiyetinde, mealen, "Kuisana beni sorariarsa bilsirler .ki ben, muhakkak onlara pek yaknm, dua ettii an du:i edene icabet e<lerim. Artk onlar da benim arnama kosurlar, bana inansruar da doru yolu bulsunlar, buyurulmakta, VII. surenin {A'raf) 55. :l.yetinde, yalvarP' "1kararak gizlice dua etmek enredilnekrc, XL -surenin .,J'min) 60. llyerinde "Rabbiniz dedi ki: arn beni, icabet edeyim size; ~pbe yok ki bana kulluk etmekten, ululuk satarak ekilerler, aaglk bir halde cehenneme gireceklerdir" buyurularal; duann icabet art olduu bildirilmektedir. Bu bey.itlerde, zikredilen, ayedcrc iaret vardr.
69 - 72. Hayal, Lakykat karldr; gerekte olma" yan, muhayyile tarafndan zihinde beliren, bir sebeplegze grncn ekiliere denir. HiHil. ilk gece pek ince olduu iin her gz grmez; grlse bile hayal gibi grnr.

Ml~~EV1

SF..RHI J

Mevhum varln brakan,. bu guuun deyimiyle 'ferdiyetinden, benliinden, beucilii.nden ge<;en kiiyse, ~endisi iin yaamaz, on. n btn varl, balkudr; u o, Hz. Mulammed'in (S.M.) ahlaktyle ahllklanmrr; varl !lemlere rahme.tolnu.tur. Hz. Peygamber (S.M.) "Yce Allah'n yle kullar vardr ki Allal onl1ll', insan larn ihtiyalarn gidermeye memur etmitir. :sanlar ihtiyaca dtler mi, onlara surlar; onlar Alla b' n .azil bndan emindir ler, buyurmutur (Cami'; , s. i8). Bu eit kiiler, grnte vardr; faka varlklar,. kendilerinin alnad iin hayale bezetilebilirler, Alem .de Allah'n hkmlerinin, e5erlerinin, kudretinin, hikmetinin aynasdr; iki yoklu.k arasnda bir varlik gibi griilr, 5deta hayaldir. Grnte vardr ; gerekteyse yQktur. Halkn bar, sava, vnmesi, yerinmesi birer hayalden ibarettir. i2. beyitteyse bu hayallerin, erenlere tuzak olduu ve Tanr'nn glbahesindeki ayylizllerin klarnn vuruundan baka bir ey olmad bildiriliyor. Esma yoluyla yol alma!< isteyenler, Esmii'nn verdiw zevkle, o zevke dknlkle hayallere dalarl ar; ryalara kaplrlar, keiflcre, kerametiere ebemmiyet verirler. Fakat ehemmiyet verdikleri eylerin hepsi d. e ' Tanr'nw glbahesindeki ayyzllerin klarnn vuruudur ancak. Maksasa, o ayyzllere kavumak deildir. Bunlarn ze. klerine dalanlar, geree ulaa v mazlar; hatta kendilerinden kerarnetler zuhur ettike benlie bile derler; bu yzden yoUarndan kalrlar; hatta Tanr kapsndan bile srlebilirler. Msemmft 'yoluyla yol alaniarsa ak ve cezbeyi klavuz edinirler; o -cezbenin ateiyle varlklattDJ yakarlar; maksada ular

Jar.

Bu beytin mazmnunu bir baka tarzda da anlamak 'tllmkndr :

76
Baz Allah'n

.:SNF.V I S~R tll

olan

sM'!kr, ilemdeki gzellii, mutlak gzellik. teceUisi grp gzeller<:, biUassa Yl!ani gelene~e uyup kmil gzellJ~in mazhar olao genlere balanmlardr. MesclS tvbadeddin-i Kirmani (634 H. 1237) ve Fahr<:ddin-i lrak.y (688 H. 1289) bunlardandr. MevHlzrl ve enseddin, bu D('<:yi d e bir ba~, bir nza k grmekte ve bunu, hibir vakit tasvib erne mektedir. emscdd in, Bada'ta rastlad Evbadeddln'c ne dlemdcsin diye sormu, o da, giizellerde. mutlak gzelli seyrediyornn manasn kastederek yle cevap vermiti: Ay' leende

seyr edlyorum.
ka11lk,

emseddin

bu sze

boynunda

ban oksa

ne diye

ge bakmyorsun, onda grmlyorsun dior.

(Manakb'i-Arifin ; metin, l.s.616). Mevlana'ya E,Jt

dcddin genleri severdi, fakat bir ktl yokm dendida bu huydan geseydi , szyle baline gelen duygularn fenaln bildirmi, ruhi bir haleti anlamt. Gene Mevlll&. :,hadedin. alcmdc kt bir miras brakt, onun vcbnli kendisine aid olduu gibi o aneli ileyenierin vcbali. hem kendilerine, hem de onadr buyurarak bir hadise iaret etmiti (ayw , s. 616, 439 - 140. Evhadeddin hal:.kndaki bu iki rivayet, "Na fohat'l-ns, te de zikrcdiklekcdir;
ihibas i :un, keke olsayd

Liimii

crc. FOh'ui-Moihidio

M~Ahidin; s. 1289, s. 659. 663. Fahreddin iin ayn

li ervili KulCb'ii

kitaba b.s. 671 - 674-). Mevllloii Tanr'nn glbahesindeki ayyiizllcrin klarnn aksi olan ve erenlere tuzak kesilen hayalleric bunu da kastetmitir sanyoruz. 77. mer iknc hafedir. Msliiman olunca slam . kuvvet bulmuru; buna iaret edihnekcclir

MESN~\'1

SERl-ll 1

77.

78. Edep, oplunlara, zamana, mekana nispetle ciayer edilmesi gereken rsm ve Adetlerdir ki bunlan ,genek, gzetenin mevldini, ahsn yceltir. H-t. Rastl-i Ekrem (S.M.), "Rabbim beni edepleodirdi ve edeplendirmesini de pek gzel bir hale getirdi, buyurmular ':EvlMwz...ii). huyla edlli~n :._P~Y._!i~l::!~ ':Okumalda. nk Kur'an okuyanlar, bilenler, baka "f:ir glge olmayan kcyaiiletiiUnae, peygamEierlcr y e seilmi kiileileoefioerAlla61 i manev gigeSiiide :glgelenirler;, de!lller-lir fCaui'; ; s. 12).
rfan eyin bir

~-izin ~:/.&..E.!!un Ehlib;f}'t'.i!JiJL$Yg~si Yc.Kr'fu.

ebiine gre herey, edeple dzene girer; her.edebi vardr. Bylie sayg, k esirgeyi, kadrince hrmet, har cansziara bile sevgiyle muamele gerektir. ibretle ba..l(mak, hiknetle sylemek, nefse uymamak,. haddini bilmek, u lulanmamak, kimseye kr nuanelede bulunnamak, gnl k.rlmamak, bilgiye, :kudrete gvenmeme!<, kendini iiiemin merkezi, nihveri saymamak, kendisi iin dtil, halk iin yaamak, kimseye yk olmamak, aksine herkesin ykn yklenmek, -cdebin balcalarnc!andr. Son devria en byk slfi$( Seyyid Abdll.<adi<-i Belhi_(l341 H.il923 M), "El Ya!, biz yanao; el torba, biz saman, ve "Yar ol,_ _l?!f_. olna. gill oJ';- 115:: olma, ~2.YY~~Arif, "Rabman'..n kullar vlesine kullardr -ki yeryznde gnl alakhyle ;; rler ve bilgisizlier, onlara sz syleyince, sab.k, esenlik size, diye cevap verirler. yle kiilerdir onlar ki gecelerini rablerine .secde ederek, onun bu:urunda k.yamda bulunarak

gcirirlcr. yle kiilerdir onlar !;i rabbii~ llrlr,

:savuur

cehennem azabiDI b>de; phe yok ki

,.

MES....,tVI

J!;RHI

onun hab dainlldir. Gerc.ktcn de oras, kara.r edilecek ne kt yerdir, durulacak oc kt yun. yle kii lerdir <:~olar ki yoksullara birey verince ne israf ederler, .ne de az verirler; iltisinin ortasn bulurlar. yle ltii lerdir onlar lti Allah'la beraber ba~ka birine kulluk etmezler, hakl o.lmadka Allah'n haram etti@ bir cona kyp kimseyi ldrmczler ; zin~ e:mezler ve kim bunlan yaparsa cezaya u~rar. Kyamet gnndeyse kat kat arttrlr az4b ve ,bor bakyr bir halde edebi olarak azapta kalr; ancak tevbe edip inanan ve iyi i lerde bulunan mses~. Onlar o eit kiilerdir ki Allah krllderini iyiliklere ebdil eder onlarn ve Allah sular rtendir, rabimdir. Kim evbe eder ve iyi ilerde bulunursa phe yok ki o, Allah'a revbesi kabul edilmi olarak c!oer. yle kiilerdir onlar lti yalan yere. tank lkta bulunmazlar ve su yaplan yere urarlarsa, oradan, su yapmadan ve yaplan sua raz olmadan geiP' giderler ve yle kiilerdir onlar Id Rablerinin delilleri aruld~, Kur'an okunduu :man, sar bir halde, kr l<rne yerlere kapanmazlar. yle kiilerdir onlar ki Rabbimiz derler, elerimizden, soylarunzdan, gzlerimizi aydnlatacak kiiler ihsan et bize ve bizi, ekinen !ere klavuz kl, rne~Jindeki aye-i kcrimelerde vleo kiilerdendir (XXV, Furkao . 63 - 74).
Ildeb~ ok byk bir cbcnmiycr
dergilhlarnda, evl~rinde

ve(cn

~ifilein

grlr bir yerde mutlaka "Edeb yahU, yazs yazl bir Jcvha bulunurdu. 80-82. " Ahdi Auyk, te, lsrailoullarna, lde

40

da yufka ekmeille benzer bir nesnenin rk. olarak verildii, bunlar yiyerek geindLideri anlaulr
ball

yl, akamlar bldrcn kularnn, sabahlan

MfSNEVI SSRHI 1

(Huri\c bab. VI). Kur'an- Mecld'dc Il . ~;renin 57. ayetinde mealen "Bulutla glgeledirm.itik sizi. Rzk tandrdruz eylerden yeyin diye kudret helvas ve bldrcn indirmitik. Onlar zulmii bize etmediler, kenn dilerine ettiler, buyurulmakradr. Gene ayn silreni. 61. ~yernn meali udur: "Bir zaman dcmtruz ki: Ya Musa, biz bir trl yemee dayanamayz. Rabbinden bizim iin iste de bize yerin yetitirdii eylerden versin; yerden ycillik, kabak, sarmsak, mercimek, soan bitirsin. Musa demiti ki: Daha hayrl olan, ondan daha aalk bir eyle deitirmek mi istiyorsunuz? Msr'a inin, orada dilediiniz ey var. zerlerine aalik ve yoksulluk ullanrru, Allal'n da gazebille uradlar ....,,

83-87. "Ahd-l Ccdld, de, tsA Peygamber'in

(A. M.)
yurduu, lr

be

ekmek, iki

balkla,

bobin

kiiy

do"

anan ckmcin \C oniki kfe olduu anlat (Matius, XIV). Gene ayn kitapta yedi ekmekle birka tane kk .bal drtbin kiinin yedii, artan ekrnein de yedi zenbil olduu sylenir ! XV). Kur'an- :v1edd'de ise Havaryyun'un lsa l'eygamb;:r'e (A.M.) Tanrnn gkten bir sofra indirmcsin dilediklerini, ondan y~yip tam bir in~ca ulamay istedikleri, bunun lerine lsa Peygamber'in dua ettigi ve sofrann indii beyau buyurutmaktadr fV, Maide, 112-114). 8fl. "Be eye karlk be ey var : "Bir topluluk alldini bodu mu Allah, dmanlarn onlara musallat eder . Tanr buyruu.o.dan ayf buyruktarla hkmederlerse ilerine yoksulluk yaytlr. Ktl yayariarsa ilerine. lm yaytlr. lei, terazy hileli ler, tarar-

:ao

MES.S!Vl $ERU1 1

larsa bitki bitmez, ktlk olur. ZcU vemezlene de ya mur yamaz. , (H adis, Cami', II, s.5)
''Yamur yamad m, n ilerdir. Vebnnn yayldn oarrutr.,

bilin ki insanlar

ze~t

menet-

Allah da kanodakini onlardan menetmi~tir.

grdlln!iz m de bilin ki zina (Hadis, Ffiih'ul-Ebyat, s.l 2)

9 1-92. Gnein tutulm as 'nn, edebe riayet edilmemesine balanmas una iaret olsa gerektir: Ay, -dnya ile gnein arasna girince ayn glges. dnyaya der, gnein bir ksm yahut hepsi grnmez olur; bu, Ay'n edebe riayet etmemesi suretiyle tevcil edilmitir. A:all, eytan'o addr, ululanmas. kendisini inete urJ .byk grmesi yznden etnre uymam, H mtr. Mcleklerse buyrua uymulardr; esascn onlar. " Allah ne emreniysc: isyan emeler ve emred.ildikleri eyi ilcrler. , (LXVI, Tahrim, 6) Azllz1 adnn Arapa olduunu, Silrya nca bir nd bulun dugunu syle)enler vardr (Hseyin Kizn : "Trk Lgao , c. Til, Is. Maarif Mat., 1943. s. 503).

96. " Sabtr geniliin anahtartdr; ktlk lerden ekinnekse ebedi bir zenginlik, hadisine iaret edilmektedir. (Munavi : KoOs'ili-Hakaak; Cami' us.Sagyr haiyesinde. II, s. 103).
99. Mcte ba, Seilmi, Murtaz, ra.lk kazanm manAlarma gelir. "Kaza geldi ni fe:i daralr, sznn Arapas, Arap dilinde a111$ olarak ltullarulagelni

klAsik

dou rine girmitir.

Bu ve bundan sonraki '

<beyi Arapadr.

M E$SEVl $U.HI t

8L

100. " Toplumun ulusu, Onlara biZJllet edendir;

u veren de en son ienidir,. ve "Seferde toplumun ulusu, onlara hizmet cdenidir, onlarn hizmetine nce koandr; ilerinden hibir\, ebid olmaktan baka bir arnelle onu geemez.; ondan stn olamaz, nealindeki badis-i criflere iaret edilmekedir (C~mi', ll, s. 29). Beyrio ikinci msra ndaki "bundan vazgegemezse vay haline, sz XCVI. surcin (Atak) :. iiyetinden ahnrnur.

topluma

105.

Be:,-in

ikinci rusra Arapadr.

gne

110 . Usturlab, Yunanca bir szdr ;

terazisr

anlamna gelir. stne gk kresi ve yld:.lar resnedil

mi, dairenin dme biri kadar ka4ncn tahtadan yaplm bir alcttir. stnde ucu kurunlu bir ip vardr. Yksek

bir yere konur, bu ucu

kurunlu

ip bare!<:et ettirilir.

rmcek anlanuna gelen ''akebu, ad verilen bu ip, gnein hiasna getirilince gnein br yldzlarn bulunduklar er tesbir edilmi olur. Zeval vaktini ve saati de gsterir. Usurlab nasl gnein, i~tdzlarn bulunduklan yerleri gsterirse ~k da nAa gneinin, sr yldzlarnn yerlerini bildirir.

ll 1- 132. lrfan elline gr e k ikidir : Medl, yJni geici. hakyky, yai gerel>. Geici ak, bir glizele
gnl vermek,
oa

vurulmnk ur;

Ba~ka

bir

deymle kiiye

btn

itiyak duygularnn, ihins

ve ebveie bir

h:srcdilnesidir. Ak, sevgili ni n ayplann, kusurlarn

gl'lnez; yapo krlkleri iyilik sayar ; zulmn iltifat kabul eder; onu kendisinden bile kskanr. MevlanA' nn dedii ve eski hekimlerin kabul ettikleri gibi ak, insan karasevdaya, intibara kadar srkler. Es!\i ler. ak
1 ;-.

:s

basa!Juun ilacn. sevenin baka bir aka dmesi, yahut seyahate kmas olar.lc kabul emilerdir.

da, tatmin fikr olmadka ukil onlarca ak ; akn gzU .den btn varlklar, gHnlndeo btn istekler srer, karr; akn gznde sevgiliden baka bir varbk, gnlnde, ondan baka bir istek brakmaz. Bu, mecAz! olmakla beraber birlie bir hazrlkr. Bu S'Z<!en de "Mecaz, hakykatin kprsdr, deniierdir. Ak, arap gibi nsann duygularn da '-urduruc. Kt duygulu kii, engdlerine dman olur, cinayetlere kapar srklenir; iy yetimi, y huylar tevars emi kiiyse, insanlara, hayvaniara kar merhaae, esirgeyi1 duygular)'le duygulanr; sevgilinin bakt, grd, du dugu, konU!jngu. gezdii bereyt, herkesi sevmeye balar; her yerde herkeste, ber varlkra onu grr, onu izler. Bu duygu ckcmml edince gzelden g.el lere, gzellerden gzelii~e, nsanla ve dnyaya yayi maa balar; bylece de se,gili, ~kn gznde, gnlnde bir sembol kesilir; hilkau, bilkaneki hikmetleri kud'Cetleri grmeye, yaraulan sevmekten, onda fani olmaktan, yaratan sevmeye, onda f!lni olmaya ynelir. Ite bu yneli, geici aktan gerek a~ka ulamaktr; Geici ak, burada bir kpr mahiyetindedir. N!z~ml ve Fuzull, 'LeylA-N~ne,. lerinde bu a.kn safhalarn pek Gzel belirtmilerdir. Mevlin'wn, A~k, ister bu yandan olsun. ister o yandan; sonunda o yana klavuzdur .bize, beyti, bu inanc ,bu el4kkiyi dile ge:ime.kredir. "Kim ik olur, akn gizler, temizlikten ayrlmaz, il<tlk cmezse lnce ~ah adet mertebesine eriir, meande bn Abbas'tan bir hadis de rh'aye edilmitir ehli,
hogrmlerdir ;

hfa

gec ak

MF.SNEVJ :RHJ 1

(CAmi', II, s.
maktadr.

6:,);

113. beyit bu hadisi de

hatrlat

Burada ak, bir kenru, hana geici ak, gerek aka bir kpr olarak kabul eden ariflere kar mteerriann, ak bir hastalk, bir noksan kabul ettiklerini, mababbetle ak birbirinden ayrdklarru. ak sznn Kur'o> bir sz olmadm siJilerce bir tenm baline getirildiini de sylcdiklerru kaydctmcm gerektir (Hacc AbbbAs- Kum.nl: Sefinet'l-Bhiir ve l\o.lediner'i-Uikcmi ve'lAsdr, Nccef; 1352- 1355 H. Ta bas. Il, s. 197-198).
116. beyine, ak gn~c benzetmekte, gn~in varlna delil nasl giln<so. akn da aka delil olduunu sylemekte, bundan so nraki beyine bildirerek "Rabbinin iin grmedin mi? Nasl da glgeyi uzart, dilcseydi onu sakin eder, uzatp ksaltmazd elbette; sonra gnei delil ettik glgey, sonra da o yava yav~, gizlie kendimi- e ektik, aldk, ayet-i kerimelerine iare~ z eylemektedir (XX V. Furkan. 45 - 46). 118. beyite LIV. s(irenin (Kamer), <<Yaklat kya met ve yarld ay ve o nlar bir delil grdiller m yz evirirler de srp giden bir by derler" mealindeki l-2. Ayetlerine iaret olunuyor. Hz. Muhammed'in (S. M .). iaretiyle Ay'n ikiye blrun grndne dair hadisler olduu gibi kyametin, kesin olarak kopacan bildirmek iin ayette muzari yerine miizi sygas kullanlmtr deyenler de vardr. Kyamet her an kopmaktadr; kdinat-btn czleriyle her an yeniden yeniye yaratlmakta, bir an nceki iilem yoklua gei? gitmektedir. Kyamet-i Kbra ise biitn kiiil3ru yokolup ilahi saltana tn, ahiret aleminin zulurudur. J20. beyine gnei tek farzetmelerinden de ardalyorki

MES~..EVl

SfiUU C

maksatlar hakyka gneidir; gerek yokulunun glgeye benz.eyen varln rok eden gnetir. Esir, esitilere gre ay gDn alonda, hava kresinin stnde olan ate kliresidir. imdi,havann bulunmad yeri dolduran, havadan liitif bir kuvvetli vusator ki k, bu vnsat ile gelir. 123. beyite Tebrizli cnseddin'in adn anarak gtincen neyi ve kjni kastettiklerini akl2.makadr lar. 125 . ve 13l. beyitlcrdc "cnn, diye anlan. elebi Husameddin'dir. 125. beyine Yusuf Peygamber'in (A. M.) kmasna da iare vardr.

Yakub Peygamber'in

A.M.) ouki olundan bir

de

Yusuf'm. Yusuf

ryasnda ala gnein,

kar

onbir

yldila

yere kapandu grm, ruYakub, kardelerone sylememesini. kendisini kskamcaldarn bildirmi,. fakat Yusuf dayanarnayp siiylcmi. Kardelcr, babalar nn, Yusuf'u ok sevmesinden kskanla dmlerdi; bu rur kskanlklarn d:ha da arnrd. Babalarna Yusuf'u bizimle gnder, oyoayahm. genelim dediler. Yakub, korkarm, onu ku yer ded. Onlar, b iz varkrn nasl olu bu i deyip izin aldlar. Sehirden alnca , a yalan ruya gren diye onu boriadlar; ldrmeye karar verdikleri halde ilerinden biri, ldrmeyeln, bir batal kuyuya atalm dedi. Bu sz kabul ettiler, ; Yusuf'u bir battal kuyuya attlar. Evvclce soyduklar gmlejni de kana bulayp olayo aiaya babalarna gtrdiller ; biz oyoarkeo, Yusuf' u elbisemizin yannda brakmtk; bir kurt gelip onu yemi, inanmazsan ite gmlei dediler. beraber kendisine
yas, babasna anlamt.

Kuyunun yanndan geen bir kervan, i~de su var sanarak kuyuya bir kova sald; Yusuf ipe yaparalc

M6SNEVI SfRHI 1

85'

Bunu duyan kardeleri kervana ulap bu, bizim isyan etti, biz de onu kuyuya atuk, isterseniz sntarz dediler. Yusuf'u deersiz birka puta sarp gittiler. Kcrvan Msr'a varnca Msr'm mali ilerine bakan 1.at onu satn ald. Fakat Yusuf pek gzel olduu iin kars, ona gnl verdi; kendisini arzetti. Yusul kabul etmeyip kaarken arkasndan koup eteine yapt, etek yrull. Bu srada kocas, kap yannda belirdi. Kadn kendisini emize karmak iin Yusuf'un kendisine saldrdn syledi. Birisi, Yusuf'un eei nde c yrtlnsa dedi, kadnn sz dorudur ; fakat arkadan yrtldysa Yusuf hakldr, kadn yalan sylyor. Msr kadnlar, dedikpduya ba~laynca da o kadn, Msr kadnlarn ard, her birerine birer rurun, elma ve birer bak verdi. Sorra Yusuf'u agrd, kadn lar YuSlif'li grnce ha dediler, bu insan olamaz, kadri yce bir melek bu ve meyva soyuyoruz diye ellerini doradlar. Kadn, grn de bana hak verin dedi. Kocas, Yusuf'un susuz oldu;unu bildii halde dedikoduyu nlemek in onu zindana atrd. Zndandn Firavun'un erberisiyle ekmckisi de rrulpustu. Her i!Osi de bir gece ruya grm~ler, Yusuf'a yordurmu lard. Yusuf nce onlar imana davat etti; sonra Firavun'a sunmak iin kqseye zm sktn gren kiiye, sen kumlucaksn, eski hiznctioc dneceksi, o vakir b~ni:n susuz olduumu hara dedi. Ekneki, banda; ekmek dolu bir sepet grd!n, kularn gelip bandaki ekmei yedilderini grmt. Ona da sen aslacaksn. ban kular diclecek dedi; dedikleri de kt - Zndam!an karl:n erbcti, Yusuf'un szn. u:unu ; Yusuf da :am yedi 1l zndanda kald. Yedi yl SJnra Fir.vun, ruyasnda yedi ark ineJin yedi semiz inegi
kulumudu,

kt.

:86

M U.'Irv

$E~HI

yuruunu, yedi y~il baada yedi kuru baa grm ri!. D yorucular, bu ruya, mide dolgunluundan

dediler, d yoramadlar. er Yusuf geldi; Firavun' a syledi. Padiah Yusuf'u ktla are bulmak iin Msr hazinelerine memur etti. Yusuf, bolluk olan yedi ylda zahire biriktirdi. Ktlk balaynca halk, her yandan Msra gitmeye, Yusuf'a bavurup zabire alnaya ba~lad. Bu arada Yusuf' un kard~leri de zahire almak iin M.sra geldiler; yalnz ilerinde, Yusuf'u ldrniyelim diyen kardeleri yok~u; Yakub, Yusuf'un sevgisini ona \'crmiti. Yusuf, kardelerini rnnd; baka kardeleriniz ''ar m diye sordu. Bir tane daha var, babamzm yannda kald dediler. Yusuf, bir dahaki scferde onu da getirme.zsei:.: size bir lek bile zahire vermen. dedi; uvallaru: doldurtu ; gizlice zahire iin verdikleri paray da uvallnrnn iine koydurdu. Ikinci sefer,' o karde}lerini de babalarnn izni ile alp gittiler. Yusuf, kendi erbel asn onun uvalna koydurrup giderlerken, durun, iinizde hrs var diye bs&rtn, nce brlerinin uvallarn aratt; en sonunda tas, b, sefer getirdikleri kardelerinio uvalnda bulundu. Yusuf, tremizde dedi, hrszlk eden utsal' olur; hadi si gidin, o bizim ut$amz. Kardeleri, iimizden birini tutsak et diye 1 . yalvardlarsa da dinlemedi. Babalarna gidip ii anlatnlar. Yakub sabretti. Bir zaman sonra gene zaliresi.: kalp 1\>Usra vardlar; Yusuf'a yalvardlar. Thsak olan .kardeleri, Yusuf'un yanndayd. Yusuf, kendisini kardelerine tantt. T evbe etilcr; Yusuf, hadi dedi, bu gmle:limi aln da babama gtrn ; hepiniz de buraya geli n. grlen
beinin aklna

rayalarndan

.as.NM

SERlll 1

87

sonra o kadar gremez olmutu. Kftfilc Msr'dan ayrlnca, Yusuf'un kokusunu duyuyorum demiye balanut; gelip gmlei getirdikleri zaman yzne gzne srm gzleri grmiye bala mt. Hep beraber Msr'a gittiler. Yusuf'a kar anas, babas, kardeleri yere kapandlar. Yusuf, ite grdiim ruya kt dedi. Yusuf'u ldruneyen kardeinin ad "Ahd-i Atyk, te Raobin' dir; sanr.nsa Yahd5'dr. Mslman kaynaklannda ldrtneytn kardeinin ad Bnyamin'dir. Aziz denen maliye memunnun 1.cvcesinin ad ZeliM'dr. Rivayete gre zevcinin 1\lm(lnden sonra bu kadn Yusuf'a varrnur. Yusuf kssas, "1\hd-i Atyk, te " Tekv1n, ksmnn XXXVI-L bablarnda geer. Pey;anberlere eitli iftiralarda bulunan bu mubarref kitap, Yusuf Pcygamber'i, zalire verirken Msrblaon topraklarn alp Firavun'a maletnekle, hana sonuoda kendilerini de kle -olarak satn almakla sular. Kur'an- Mecid'de bu eit eyler yoktur ve XII. sire "Yusuf., sresi diye anlr, "Kssalarn en gzcli, diye vlr. "Can, Yusuf'un gmlej!inin kokusunu duymu, demekle Mcvlan~, Yusuf kssnsndaki gmlein Yakub'a gtiilmcsini. onun gzlerinin. almasn hatrlatyor. Dou kl~sik edebiyatnd~ Zelih {ranhlarn deyimiyle Zleylta) ak, Yusuf gzelk semboldr. 128. beyine "Allahm, gazebinden razlna, azabndan balamana, senden na ~m ; seni vemem ::'lben; sen kendini nasl vdyseo ylcsin, hadisine ia <ret vardr (CAmi', I, s. 50).
a~amt

Yakub, Yusuf'un

kayboluundan

ki

glerine

ak

dm,

1
88
MESNEVI
F,RHJ

132-1 33. S(tfl, tasavvufeblidemektir. Bu sz, Kur'b' da geen szlerden degildi<, " Ailah'la onrp kalkmak isreyen, sof giyenieric dp kalksn,. mealinde hadis olarak nakledilen sz de uydurma hadi:slerdendir (Sylltl : El-L:ili'l-Masnu fi'1 Ahadis'il-M:vOi, II~ \1.sr-E4ebiyye Mat. 1317, s. 142). Sof giyinmek hakkndaki hadisler de uydurmadr (ayn, s. 142-143).
Tasvvuf ebli bu szn Arapa bir kkten geldii rivayetlerini anlattktan sonra btn bunlarn, Arapa . retim ksidelerine uymadru da sylemek zorunda kalmlardr. Bu meslei seenlerin, sof, yani yn elbise giydiklerinden, Hz. Peygamber (S.M.) zamannda, mescidin sofasnda yatp kalkan ve kendilerine ..Ash5b- 1>'uffa, deneniere uyauklarndan, okun bir yana sapmas na, insann bir yana eilmesine suvOf dendiine gre bunlaro da dnyadan yz evirdiklerinden., safaya, y!ni kalb temizli.inc, ihlasa crdillerinden, manen ilk safta buluoduklarndan, tertemJ: anlaruna gelen Safavi sz konumaya ar geldigi cihetle b u szn s(tfl'ye evrilmesinden, krlarda, llerde biten s(ifi.ne denen oebatla geinenler gbi llere dp riyazau adet edindiklerinden, cAhiliyye devrinde Sufio~ullan, kendilerini Ka'be hizmetine vakfcttikleri gibi bunlarn da kendilerini Tanr'ya adadklarndan kendilerine sOfi, mesleklerine tasavvuf dendiini syleyenler olmu~sa da gene bu rivayetleri sralyanlar, bu tevcihlerin hi birini Arapa retim kaidesine uymad!Dl sylemiler dir (Kuayrt: Rid le; Bulak 1284-, s. 164; Taarruf' li Me~hebi Ehl'it-Tasavvuf, Msr-1933, s. 5; Avarif' ulMaarif; hya haiyesinde; c. I, s. 233; N afaht terc_ s. 82 ve devam).

89
T asavvuf sz Yunanca "Sofos, sznn Arapaya "SOO, de bu meslee mensub olanlara verilen bir ad olmutur. Nitekim "Kcl m, da, Yunanca '<Logos, sznn tercemesinden .baka bir ey deildir (Ferit Kan : Vahdet-i Vcild; Mat. Amire- 1331, s. 76; emscddin Fani: . Kaanns- Tilrki; Tasavvuf ve Sufi rnad.). Sufiler, tasavvufu ve SUff'yi sz bakunndan deil, gaaye bakmndan eitli suretierde tavsif ve tarif etmilerdir. Bu tariflerden biri de sUfi'n in, ''Vaktin olu, olmas, dnle, yarola muka~-ye olmamasdr. Melametilerden Ebii-Hafs'ulHaddad (264 H. 877), "Tasawuf edepten ibarettir; her vnkte ait bir cdep vardr; her makama ait bir edep mevcuttur. Kim iinde bulunduAu vaktin edeplerine riayet ederse erler derecesine varr; edebi yitirirse yaklamak istese de uzaklar, kabul edilmeyi dilese de reddedilmitir, demitir (A. Glpnarl: 100 Soruda Tasavvuf; Gerek Yayn Evi, st. 1960, s. 7-1 7; bilhassa ll s. ye b.). lk sufi diye anlan zat, II. yzylda (Vlll) am civarnda bulunan Remle'de ilk tekl<eyi kuran Ebu-H~im-i KOO'dir (ayn, s. 16- 17).
uydurulmasndan meydana gelmi

ku "Ao, n hkmne uyacan anlatmaktr.

"SO.fi vaktin oludur, sz. sfi'nin iinde bulundu130. beside 132. beyit Arapadr. 132. beyittcki " Vakit keskin bir .kltr, sz, ataszdr ve daha ziyade tasawuf elli tarafndan kullanlr. "SUfi val,it oludur, s~yle de -siifi'nin iinde bulunduu vaktin hkmne uyduu .anlatlmaktadr. Gemi zaman, ancak zihinde me,cu ur; gelecekse hibir \-akit tahakk-uk etmez; her an gc:nie akp gider; nk zaman durmaz. Bu ba!omdan O da mcerred ve zihni bir mefhumdur; hadiscleri. n

90

zihlnde kyaslanmasndan do[an zamann Jakykati,, iinde bulunduwnuz "ln, dr. Alem her au, Tanr, iradesiyle gayb Aleminden ebadct alemine gelmekte, gene bir an iinde, tmden gayb illemine gitmektedir ve yarat ve yaratl daimidir. Bunu, eski Yman filo filozoflar, "Adam bir suda iki kere ykanamaz, szyle anlam~ lard. Akan su, gelen su deildir ve alemde her ey byledir. Ucu ateli bir sopay elimizde salla sak, hzl sailamamz yznden gzmze, ateten bir izgi olarak grnr, oysa ki sopa, her an yerini dei tirmektedir. Biz de iliemi deiuiy.or sawr; oysa ki !em her an yokolmakta, yeniden varla gelmektedir. Bunu bilen, daima "an-i daim,. iindedir ve iinde bulunduu ana uyar'; "SUfi vakit oludur, sz, biL gerein ifadesidir. Buna karlk bir de "EbU'l-Vakt Vaktin babas, eri.ni vardr ki bu, zaman kendilerine uydurabilen, iradeleri Tanr iradesi kesilen tasarruf' sahlbi erenler hakknda sylenebilir (Kuayri, s. 40-41; B. Firzan-fer erhl; s. 94-97, Sar Abdullah'n erhl; st. Tasvir-i Efkilr Mal. 1287, I, s. 230-231).
karsa vehimden doan varyokolur; gne semt-i re' se gelince glge kalmaz. Gerek varlk, mevbum varl yokeder. Hereyi n, her varln Tanr irade ve kuvvetinin eseri oldu~u bilinir ve bu bilgi, olu~ baline gelirse iMi varlk ~!emi yok oiur_ !nsan bu makamda "fena-yokluk,, m ertebesine varr; kendi varlw da ~itirir. Faka bu mertebe, kemaL meneliesi deildir. Buradan dnp her eyi Tanr. iradesinin, Tanr kudretinin mazhar bilerek, her eye, mc.rtebesine gre bakp, o mertebeye Uyk muamelede: bulunmak gerektir. Kemru merebesi budur.

139. Gerek meydana

lklar

t;s:..;EVl

St:II:Uf 1

91

142. Burada

emseddin'in ahaderine

telmih

\'ardr.

167 - 170. Semerkand, mn10m

ehirclit.

Mevl!n4,

Fihi n\-flh, te, Harezmah'n Scnerkand'i kuatu "zaman, kendisinin o ehirde bulunduunu aklar <(tercencmiz; lst. Remz;i K. 195D, s. 14-8, satr 30-39). Scmerkand, 604-'te (1207) Hdrze:db tarafndan kua omutr (MevlAnA Celaleddin lll. Basm, st. lnklap K. 1959, s. 41). Bu bakmdan MevlAnA'nn bu ylda dodu~nu syleyenler yaolmaktadrlar Kaod, Faf$a -eker demektir; bu mnasebetle Semerkand'i ekere benzemektedir. Gatfer Semerkand'in en marnur yeriydi (FirMnfer erhi, s. 103-104). ScnAi de "Hadyka, oda Kr'an- Kerim'i Gatfer servisine benzeterek burarun ;elliiru anlatm oluyor (Mderris Radavi bas. 1, s. 62, 1. bcyit).

176. "Dilekkrinizin
yardm

olmasna, onlar

gizliyerek

edin; nk he:r nimet sahibine ha sed edilir. , ( Hadis, Olmi', I, s. 33)

181. Yryp duran defioe, Kaa:ruo'un yere baran hazinesidir. Kur'An'n XXVIII. s(lresinin ( Ka.sas) 76-81. ayetle~inde Kaarun'un hazinelerinin anahtarlarn gl kuvvetli onbe kiinin gtremcdii, yoksullara yardrnda bulunmad, herkesin ona bascd ettii, sonun<ia Silraynn da kendisinin de yere batt anlatlr. Bu ndanuu, .Musa Peygamber'in (A.M.) tey:esinin, ahm arncasnn olu olduu rivayet edilrUtir. Hazinesi halA da yere batp durdu~ iin ''Yryen hazine, dcfine., manasma gelen "Groc-i revA., diye an1mnr. "Abd-i Anyk, te ad Korob diye geer; bu adamla beraber elli kiinin, Musa Peygamber'e isyan ettii, Tanrnn da onlar yere batrd anlatlr (A'dad, XVI,

9Z

1-32). Beyitte "Kerem sahibi, vaad edince vaadine vefa eder; vefa etmedii takdirde cxfa etmi olu:, mcillindcki Axapa araszne iaret edildii gibi kerem sahiplerinin ihsanlarntn da okluu, yryb duran ba?:ineye benzetilmektedir. 197. T arA.z, in srurlarnda bir ehir ve .Bedahan'da bir il addr. Hem o ehrin, hem bu ilin gzelleri pek ok olduundan dou .l<l~sik edebiyatnda geller, evreyi tan Tara.z mununa benzetilir. Aym =andr nisk'in en makbul de TarA.z'dan getirmi. 206. Bir renk
ucundt~n

meydana gelen.

ak,

geici

aktr; gerek aka dnmese, sevgilinin gilzelligioin

gemesi, yalanmas , irkinlemesi yznden o ak da sner gider; yahut sevilen kiiyle buluma yznden sahibine bir ayp, bir su olur ve o da geer gider, ve half
kalr.

219. Bir halk inamna gre ravuskuu, ylaola beraber cennet bekisiymi. eytan cennete bunlan sokmu. eyun da nce Havva'y, onun vasrasyle de Adcm Pcyga.nber'i (A. M.) kandrp yenmemesi buurulan aacn meyvesini yedirmi~. Tann, ylana, lmn insan elinden olu; insanlar topuklan ile ban e?:Sin!er demi. Tavuskuunu da ayaklarUlJ plak brakm; ayaklarn grnce eski halini hau rla da fcryad et demi; bu ikisini, Adcm ve Havva ile beraber cennetten srm. imc her taraf ssl psl olan tavus. gzelliiyle vnr, salnrken gzleri ayaklarna deince "ab, dermi . "Ah d- Atyk, te eytan yerine ylan vardr ve Havva'y
kandran

odur

(Tckvi,

III, s. 13-15).

223-237 Kur'an'n XVIII. sfu:esi olao Kebf sQresin- . de Musa Peygamber (A.M.), gen arkadana, bco iki

93

denizin kavutuu yeredek durmadan gideceim; yahut da bu uurda yllarca uraacam dedii bildirilir ve olay yle anlatlr: denizin kavutuu yere varrlar; fakat yiyecekleri atlar; bir mddet iz brakarak gider,sonra denizde grnmez olur. Baln dirilmesine sebep, oradaki bir kaynan suyundan bir katrerun bala damlamasdr, Bu su Ab- hayAt,. ur (Begisu). Mu~ Peygamber de zaten bu belirtiyi bekyormu. te buydu aradmz der ve geri dner. Derken Tanr'nn, kendi katndan bilgi beliettii bir kulu bulur; bu kul ''Hzr, dr. Mls~, ondan, Tanr'nn beliettii bilgiden kendisine de belleunesini ister. Hzr, sen dayawmazsn buna der. M O layanacan syler; sd bunun zerine Httr, ben sana bildirmedL!ce benden grecej;~n eyleri sorma deyip vaad alr Milsft'dan. Yola d~erler; bir gemiye .binerler; gemi sahlbi bunlardan para pul istememitir. Hzr gemi yol alp giderken gerniyi delmcyc koyulur. Musa, ne diye deliyorsun gemiyi, iindeir.ileri boacaksm def.nce, Hwr, dayanamazsn demedim mi sana der. MQsA, bir daha bir ey sylemem deyip s usar. Varacaklar yere varrlar ve gemiden kar lar. ,. H wr, yolda oynayan ocuklardan birini tutar, ldrr. MOsA, kimseyi ldUnneni, hem de ergenlik a~na bile gelmemi bir ocua ne diye kydn der. Hz.r gene, sana dayananazsn demedim mi deyinee M1s tekrar zr getirir; bundan byle birey dersern arkada etme beni kendine dcr. Dir kye >-arrlar; kytillerden yiyeeek isterler; kyllller vermezler. Giderlerken yklnak zere olan bir dvar eliyfe vazlar, dUzeltir Httr. Musl bunu parayla yapsaydn da birey
bahj; unutmulardr~ Balk dirilir, suya

ki

S4
alp

M,ES~EV( l!lUit 1

yapn.n eylerin hikmetini anlataym sana:

yeseydik deyince

Hzr, artk ayrlk

der; ancak

llerde zalim bir padiah var; yeni, kusursuz.gemileri zaptediyor. Gemiyi zaptetmcsin diye deldim. O ocuk, yaarsa kafir olacakt; azgn olacak; anis . babas> m'mindi. Onu ldrdm, sutan kurtardm; Allah o anaya, babaya hayrl bir evJ verecek. Dvar yerim iki olann bahe dvaryd; babalar temiz bir kiiydi. Dvarn dibine, onlar iin para gruni. Dvar ykl sayd paralar meydana kacaltt , ocuklarn hakiat e.Ucr eline g~ee)i; dv;u' da bunun iin dzelrtim (ayet. 60 - 82). . Hzr, BuU.ri'ye, gre otlarm stne oturduu zaman otlar yccrdigi iin bu adla anlnur (Huseyn b.Mbarek'il-Zebidi: E't-Tccrld!s-Sarlh . li AbMisi Cami' is-Salil; Msr-Meymeniyye Mar. 1323 H. Kiftbu bed'il-Halk, II, s. 4-1 ). Hznn kyamete . ek raayaca hakkn<)a olduu d gibi vefat hakknda da rivayetler vardr. Asl adnn Belya olduu, peygamber, yahut erenlerden biri bulunduu hakknda da rivayetler vardr. Mllsa'run hem de l'l-azm peygamberkrdc: olduum:, zamannda kendisincJen stn hibir kimsenin buiurunamas g~fek tiini kabul edenler, Hr'la buluan Milsl'nn .MOsa Peygamber'den ba~ka bir Misa olduunu sylcmi.lerse de bu iddia, biJ mesnede dayanmanaktadr. Adrun Talyan olduu kyamee dek yaayaca, her yl ib.accettii, fakat kimsenin onu tanmad, lyas Peygamber.in de hayarta bulunduu, Onikinci Imam'la bulutuu; Hz. Peygamber'in (S. M.) vefatnda gdip Ehlibeyt'e basal verdii, Hz. Ali'nin vcfatnda. evinin kapsna .

gelip ona selam vererek Ehlibcyr'e raziyede bulunduu, lyas'la muayyen z:unanlarda bulutuu, ace denlere yardm ettii, mftm Huseyn'in chaderinde onun Medine'de bir mersiye inAd enii, sesinin duyulduu.
ma:nlarla giifii, Eblibey mamlanndan gelen

rivayetlerdendir (Sefine'iBhar, I, s. 389-391) ; Mecma'ui-Bcyan'a da b. VI. s. 4i9-488}. Hzr'a, Peygamber terin tebUga memur olmadklan il!bi bikmctlere ai bilgi verilmitir; bu yzden de zamanndaki peygrunberden byk saylamaz. Ayn zamanda Hzr' peygamber lubul edenler onun MusA eriauna iydutunu, . sonra l sa, sonra da Muhammed dinine girdiini lubul ederler. MQd'nn gen arkadann da Nun olu Yua' oldugunda inifak edilmitir. Iki denizin. d~u tarafndaki Fars deniziyle baudaki RO.m denizi oldu~u sylenmi, haa iki denizin kavutuu yerin Tanca olduunu syleyenler
bulunn~tur. Bat eleiricileri,

bu

rivayein, Gilgame destanyle

skender hikayesinden ve lyas'la Haham Yeui ben

Levt

arasnda

geen olaydan meydana

geldiini

syle-

milerdir (Hzr ve Ab- Hayat in Tslm Ansiklopcdi

si, inde ,,Hzr" maddesine baknz; Cilz. 44, 1950, s. 457 - 471). 223. beyiue, Kur'an- Ke.rln'in baz ayetlerine iaret vardr. II . sO renin 38. ~yerinde, Allah'u bidayeinc uyanlarn, Allah tarafndan gnderilen Peygamberin izince yryenierin korkudan, hznden emin olduklar beyan buyurulmakta, 62, 12,262,274 ve 277. ayetlerinde de ayn mjde vcrilmelnedir. III. s\renin (Ali mran) 170., V. sQ.renin 69, VI. silrenin 48, VII. so.renin 35 ve 49., X. sQ.renin 62., XLIJI. sOrenin 68., XLVI. sOrenin

96

MJ:$N,E',>l $fRltl 1

13. ~yetleri de ayn mealdcdir. Korku ve

hzt.,

umdu-

\nu elde edememektei, eldeedem.iyeceini-sanmakan meydana gelir. isecliini elde edecei kenclisjne mjdelencn, inanan ve iyi ilerde buluna.nsa korl;udan da emin olur, hznden de.

22+. beylte geen "ilham, n lt\gat manas, bildirmek, telkyn etmektir. Terim oiHak manevi keif anlamna kullanlr. Vahiy, ancak peygamberlere gelir, onlar da bunu rebligamemurdurlar; ilham ise hem peygamberlerde, bei peygamlier olmayan temiz kiilerde olabilir ve bunda tebJig art yoktur. Hicret'in 735. (1334), yahut 730. y.lnda (1329) len Kemaleddin Abdrra1.ak b. Cela.leddtn-i Kaa.nl, "Ta' vat' l-Kur;an, nd' a(*) bu olay oyle te'vil eder:

atlaas, bedenin hayat bulmas, canm bedeni e grnmsidir. zlerine basp .geri dnmc!eri, yaratlt:alti remizlie, ftram dntr. Bulduu kul, yani Hzr, l<udsi akldr. Ona, Tanr tarafndan bellerilen bilgi. vasasz olarak ilham eelilen ilahi bilgidir. Binilen gemi beden gemisidir. Gcmio.in delinmesi, riyaza~. ibadetle bedenin ve bedenle alakah ilerin noksarlamasdr. .Gemidcki.lcr, hayvani" kuvvetlerdir. ldrlen ocuk, nefisir; vardklar ky .bedene a. t kuvvetlerdir. Hzr'n i ~ d zelttii duvar, mm inan duvardr ki bu makarnda """ ean, < 'Nefs-i mumaine, adn alr. Gemi salibi olanlar, \ bedendeki layvaut kuvveicr ve zahiri duygulardr.

ki deniz, can ve beden deniz!eridir. Bu iki denizin kavutuu yer insann varldr. Balk hayattr ;denize ..

{ *) B. kitap aMullyiddill bn \rab iH rfirl adt>'l:. bosl

nut. r .

MESNivt

s:uu

Salam gemileri zapeden padiah, " Nefs-i Emmare, dir. ldrlen ocuun temiz ve m mm anas, babas

ca ve bedenin tabiatidir. Dvarn altndaki define,

definesidir; dvar bedendir. Dcfine sahibi ik yctim, kutsi candao aynlm nazari ve arneli alol ve anlay kabiliyeridir (Msr, MaL Ami.re-1283; C.!, s. s. 404 - 409).

marife

Mevlftna, bir erciinde, ''Sen batan baa casn, yahu ~amano Hz.r', yahut da Ab- haih. Onun iin de halkmn gizlenmedesin der, (Divan- Kebir terc. I . s. 51 ). Buradaki hitap, hi pte yok ki hallfcsi <!ms'e, yahut elebi Husftneddin'e, yahut da ku)'umcu Sal~ haddin'e dir. Bir gazclinde, "Bahenin Hzr'a dnm selvisinde n, bahseder; bundan maksad da selvinin yeil rengidir (ayn, s. 92 , beyit. 844). Bir baka gszelinde,
"I'eki diyorsun ; oras ne taraf, nasl yer? Aranp durula n araf, istenen yer. Diyorsun ki: Ne yana dodrcyim yzm? u bao gclditi tarafa, o yana.

O yana ki meyveler.e bu olgunluk oradan gelmede; o yana t taiara ml\ccvherlik vasf oradan ihsAn edilmcdc. O yana ki kzarm balk, oradan gelen fcyizle Hzr'n huzurunda dirilmiti; O yana ki oradtn gelen kercmle Mils5'n eli parlak ay'a dnmt, dcr (ayn, s. 155; beyit. 2400-2402).
u

beyitleri de

okuyal m:

"Hani MusA Peygamber gibi; o da aydnlar aydru bulmak iin havada uan bthllt gibi yzlerce kanat am, yola dU; mt. , (ayn, s. 980; ~oyi. 3-1-9-1)
Hzr'

F. 7'

98

''Dedim ki: lmti at bylesine yol nasl alabilir? Dedi ki: Bizim )'Otumuz semizlikl.~ .alnamaz.
Hzr'n glnde geminin krk, d.elik olmas gerek.

Gemiyi krmaz, delmezsen, gemi batar, gezip gidemzsin, yol alamazsn.

salam

kalakalrsn;

Dnya bir geide benzer; knk ayakla ge o geidi; ayakla bu kprliden geemezsin., (c. li, s. 365; beyit. 3650 - 3653) "Perde yand m insan, Hr hikAyesini de tamantiyle anlar, Ledn bilgisiili de., {C. 4, s. 2-!2; beyir. 2310)

"Ey Tebrizli ens, gerekten de gr Hzrisn sen; halk kem gzden kurtar., (C. 5, $. 178sbeyit. 2026).
Verdiimiz .eremedii ina-fi!,

rneklerin ilkinde Mevlnil,

Hr',

\>1usa'nn aradn sylyor ve Hzr'da, Musa'nn

bir srrn bulunduunu bildiriyor. "Fihi tc de "Mu$11'y halkla oyalandrd, bu da Tanr emriyleydi; ayru zamanda Tanr'yla da meguld; fakat bir yandan da yle gerckti nden halkla oyala nt onu. Hzr'ysa, trnden kendisiyle megul etmi ti, de.r (15. blm; s. 56; satr. 24-26).
kinci

rnekte

Hzr'n deldii

gemi,

insann va.rl
ii

, bedeni oluyor. ~nc rnekte, Hzr hiMyesinin

anlalmas,

Ledn bilgisinin bilinmesi olarak

vasflandrlyo~.

perdenin

kalkmasnn gerektii bildiriliyor. Son rnekteyse ens,

gr Hzr'

'

Sultan Veled de (712 H. 1312), "btida-Name, sinde, Musa'nn Hzr'la bulumasn, Hzr'dan grd ilere dyanamanasn anlattktan sonra der ki:.

"Esenlik ona, Msi, peygamberlik gcyle, eriat sahibi olu ululuuyla bile gene Hzr', esenlik ona, aranr. A11ah bizi srryle Ust etsi, Mevlana da bunc; stnlkler, iyi huylar, makamlar. kerametler, klar, srlar sahibiydi; dev rinde ei, benzeri yoktu ; fakat gene de; Allah srrn stn etsin, Tebrizli emseddi'i
Arad.

K ellm'den maksadra Mevllnll'dr, o esiz benzersiz .erdir. Dnyada onun gibi bir kinse yoktu; dnyadan boyuna kaard o. Onu ulu erenlerle karlaumak, havAs.s avarota benzer. Ona kar. erenler, ocuklara benzerierdi; onun temizlik, ihlfts ltfuna ka1 kesjfti onlar.
karlatrmaya

siz

Cneyd onu uzaktan bir grseydi, en ehemmiyetokesine avlaor, giderdi.

EbQ-Sald tek bir eyhti. benzeri yoktu ama onu grseydi mridi olurdu onun.
Mevlftn'nn
karlsaydn,

Hz.r'

Tebrizli ems 'ti; onunla

almadn ;

Hi

kmseyi

bir arpaya bile

karsnhklar

perdelerin yrrverirdin. , (st. Onv. K. Farsa Ya?..

Tehran-13J5 emsi

1380; 2!>. a-b; Veled-Namc, Celaleddin Hmayi basm; Hicri' s. 41-42 1

Sult..n Veled, gene ayn kitapta cms'in. Mevlana'y aklk mertchesinden mauklul< mertebesine ula rdn anlatr (ayn 122 a- 123 a; s. 19i-1 9~).

100

da sylememiz gerele Btn bu yorumlar, birer mecazdan baka bir ey deildir; .Kur'an'da geen olaya inandktan sonra be:: ti yollu mecazlar olabilir. Do~rudan doruya o ay, esas &udur; Kur'an;dak olay da mecazdr demek, Batnilii kabul e-mcl<ir ki Mevldni'nn ve 'ona uyaola
~n mereplerine amamiyle aykrdt.

Buala

unu

227. beyitte "Naiptir o, el de Tanr'nn elidir, diyerek Kur'an'n XLVIII. sresi olan Fctb s uresinin 10. ay~tinde, "Senink bey'atlecnter, gerekte t.\)lah'la bey'allemilerdir; Allah'n (kudret) eli, onl<lJ'n ellerinin stndedir, Kim dnerse kendisinedir zarar; Allah'a ettii ahitte duranaysa Allah pek yaknda byk bir .ecir verecektir,, buyurulmaktadr. Bu ayet , Mekke

yolundaki Hudeybiyye'de initr. Hkretin altnc vlinda Hz. Muhammed (S.M.)> aslabiyle haccetmek.
.mriklerin

henz Mekke zaptedilmedii iin rnsaadesiru iserruti. Mrikler, hacca msaade etmemilerdi . .li,z. Muhammed bunun zerine Hudeybiyyc'de bir aac altnda oturmu, a~aca arkasn dayam, sababe, bir~r birer gelip lnceye dek savaacaklarna dair Hz. Muhammed'e bey'at etniilerdi. i\1rikler 'bunu duyunca . sul ha yanamlar, Mslmanlar hakkndak artlar ar olmakla bcribcr bylece, Mslmanlar ve' Mslmanb ilk d~fa bir kuvvet olarak tanmak zorunda kalml~rd. B: bey'at, elierini Hz. Muhammed'in eli stline koymak suretiyle yaplmt; . fakar gereki:e bey'at Allsh'ayd. zere yola

kru,

228. Beyitte, lsmil Peygamber ammakradr. b rahim Peygamber (A.M.), Kur'an'n XXXVH. suresi olan Saffi si'.resnin 101-107. .ayelerindc a.:lanld

MESSEVI SeRtl 1

101

gibi grd bir riya zerine olu smilil'i (A.M.) Allab'a kurban emee kalkm, fakat gnderilen bir ko, lsma yerine kurban edilmi ve Tanr, ihlasndan dolay brAhim'den raz olmu~, ryasnn yerine geldi gini vahyermitir. "Ahd-i Anyk., re, kurban edilmesi isteoen, shak'tr (Tekvin; bak. XX). 241-242. "Ktlk ileyen kii vlnce Rab gazebe gelir, ar ritter bu yzden. ,. (Hadis, Cftmi' I . s. 29)
Ar, tavan, bir eyin stn rten ey, taht, sedir, ardak manalarma gelir; ycelii bakmndan padiab meclisine de denir. Kur'iin- Kerim'de IX. srenin (Tevbe) 129., XXVII. siirenin (Nemi) 26. ayetlerinde pek ulu manasn ifade eden "a:im, le, XXIII. sreoin (M'minlln) 116. 5yetinde byk anlamna gelen "kerim, le, LXXXV. stircnin (Buruc) 15. ayetinde

yce. erefli manasma gelen "mccid, le

vfedilmitir.

XVII. srenin (sra') 42., XL . s1renin (M'min) 15., LXXX1. surcnin (Tekvlr) 20. ayetlerinde Allahu T~aUi'ya "Ar sahibi,.., XXI surenin (Enbiya') 22., XXIII. s\lrenin (M'minOn) 86., XLIII. surcoin (Zuhruf) 82. ayetinde "Ar'n Rabbi, denilmektedir. XXXlX. srenin (Zlimer) 75., XL. sllrenin , M'min) 7. ayetlerinde melel<lerin ar tavaf ettikleri, ~adklar bildirilir. XI. srenin ( Hud) 7. llyetinde Allah'n gkleri ve yeryzn alt gnde yaratt) sylenir ve arn su srnde oduu, VII. surcnin (A'af) 54. , X. srenin (YOnus) 3., XIII. siirtnin (Ra'd) 2., XX . sltenin {Taha) 5., XXV. s\lrenin (Furkan) 59., XXXII. sOrenin (Secde) 4.; I.VII. siirenio (Had!d) 4. Ayetlerinde Allah'n aru istiva ettii bildirilir. XII. surenin (i'ii~uf) oo., XXVII. srenin 23., 38., 41. ve 42. iyetlerinde taht manasn

oz

ME$</EVI $ERHI l

sirenin (Bakara) 259. Syetinde avanlar, XVIII. sirenin (Kehf} 42., XXII. surenin 45. ayetlelerinde ardaklar anlamna ve cem s1gas ofarak 'UrO,. tarznda geer. VI. surenin (En'am) 141. ayeindcki "ma'u~t,, ardaklar demektir.

verir. II.

Siva, iki ey arasodaki hacm, arlk gibi

hususarda

~itlie denir; keyfiyetc de kullanlr. lsiva, k ey n,

iki adamn ~it ve denk olmasdr; ala, . ile J!elirse kavramak, kaplamak, manasn verir. 1-mr. hl<m, edbiri, asamfu ar kapiarnr, yani tklerle yerleri yaral)lktan sollJ'3 ara hakm ve muas:rnf olmutur manasmadr (Mufradat, s. 329-330).
Manalar yorumlamayp oldu~u gibi kat-ul eden Selcfiyyc mezhebine gre ar vardr; nitekim .AIIah 'n. baa, eli, gz, cismi vardr; fakat keyfiyetio bilemeyi; soramayz. Mekellim1oe grcyse ar, e'vil edilir ve Allah'a iafesi, mecaz yoluyladr. Ar, Tanr bilgisidir. Ta.nr kudretidir, Tann'nn rabmeti, tedblr ve tasarrufudur.

Felsefeden mteessir olo sOfilere g!lre ar, btn cisimleri kavrayan Cism-i Kll'dr. Manevi, maddi btn var olanlan kaplayan mutlak rahmettr. nsann bedeni nasl insandaki maddi, manevi her ey kaphyor, kavryorsa ve bu bakmdan beden, nasl insanm arysa, btn varlklan kaplayan, kavrayan Tanr bilgsi, Tanr nhmeti, onun ululuu, tedbir ve tasarrufu da aeme nispede artr. Bu bak.mdan da ber varln cc;edi o varln ardr (Ta'rifAt'a ve El-ns3n'iKAmil fl Ma'rifet'ii-Avih.n ve'l-Evail'e b. Msr Mat. Amire-

1304 H. II, s. 4-51

103

XXII. sllrenin (Hacc) 47. ayetinde ''Rabbinin katn da bir gn, sizin sayp durduunu. !>in yl gibidir,

ve LXX.

sUrei (M:hic)

4. iyetiadc "Melekler ve

Ruh, kendilerine emredilen yere karlar, bir gnde Id

sresi ellibin yldr, denilnekte, XXXII. silrenin 4. Ayetinde gklerin ve yerin ve ikisi arasnda ueveud olanlarn alt gnde yaratld bildirildikten sonra 5. yetinde "Gkten yeredek her ii tedbir eden ()dur; sonra ie memur olan melek, sizin saynza gre sresi bm yl :utan bir gnde oaa ykselip kar, buyurul du~a gre alt giinden maksadn, alt devir oldugu
anlalr.

XI. sQrenin 7. ayecinde, "yle bir nibut:ur ki hanginiz daha iyi hareket edceek, bunu size bildirmek ve sizi snamak iin glderi ve yeryzn alu gnde yaratt; daha nce emri ve salcanat (ar), yaratt suya clriydi, buyurolmaktadr ki canWarn nce suda vcuda gelmesi, hayatn suda bainnas ile bu .yerin minas arasndaki ballk, gerekten de dUnlmeye deer. Ayn mealde, bir de "Allah vard; Ondan baka hibir ey yoktu; ar su Ust:>deydi; Kur'an'da hereyi yazd, bildirdi ...., badisi de vardr (E'tTccrid, ll, s. 32)

(ME TN)

B.aUalla dudul<uun:tJil!~~esi, ~ud~.!!t!~~A.~i;,gjilya~lal'm dkmesi

----

Bir bakkal vard, bir de dudJ'su vard; gzel sc:sli ycmyeil, sz. syler bir duduydu. Dkkanda, dkkan beklerdi; btn. al veri edenlere gzel szler syler, onlarla aka
)ard.

250.

qsanlarla insan gibi konuurd.u; dudu gibi tmede de mehareti vardL

Dkk~nn bir yanndan srad, t~ yana , kau; glya ielerini devirdi, yalar .d kt.

Sahibi evden geliti; ~ibir weye iliii olnlaktaeiceesine dkkfuuna kuruldu. Bir de grd ki dkkiin ya iinde, elbisesi de bulam ; kzp dudunun bana vurdu; du. u da d bu vuru yznden kel oldu. Birka gncez sesini kesti; bakkal yapna piman oldu, ah c:neyc koyuldu. Sakaln yoluyor, yazklar olsun diyordu; nimet gneim bulur altna girdi.
~zin Keke

elim knlsayd da o gzel dillinin

ba}na vurmasaydn.

105

dile gelsin, konu~sun diye dervilere veriyordu. Aradan gn, gece geti; mitsiz bir halde dkkannda oruruyordu. Olur yi, belki dile gelir, konuur diye o kua kar eit ~it akalar l'Bpyor, maskaralklarda bulunuyordu. 260. * Derken ~kaktan, ba tasn, leyein aln gib sasz, cascavlal<, ba ak bir Ga_!_~Y geiyordu. Dudu berten dile geldi de akll adamlar gibi dervie bard. Dedi ki: A kel, ne diye kellere katldn, yoksa sen de glya iesini mi dktiin:?
armaalar

Kuu

Oouo bu kyas
de kendi gibi
yazlta

halk

gldrd; o hrka erini

nk.

sannt

"'-

Temiz kiilerin ilerini kendirle kyaslama; (arslan aniamma gelen) "it, le (st anlarnma gelen) "ir, birbirine benzer ama bir
deil.

Btn dnya bu yzden yol aztt; Tanr abdalini az kiiler anlad. Peygamberlerle beraberlik davasna kalk tlar; erenleri kendileri gibi sandlar. te dediler, bi de insanz, onlar da insan. Biz de uykuya muhacz, yemeye muhtacz, onlar da. Krlklerinden, arada sonsuz bir f.rk oldu~nu
.ehir

bilemediler.
da bir te~i emdi, fakat bundan pcydahland, brnden bal.

ki eit ar

lOS

MES>IEY1 $1!1\Hl 1

270.

ceyll da ot otlad, su iti; birinden meydana geldi, brnden halis misk. ki eit kam da bir sudan kand; fakat biri bombo, brysc !!)<erle dolu. ' Bu eit yzbinlerce birbirine bew:eycaleri seyret de aralarndaki yeuni yllk farka dikkat et. Bu yer, ondan pislik oluc; br yer, yedi~ tmden Tanr ~ kesilir. Bu yer, rilinden aekeslik, baset doar o yemekten; o yer, tmden tek Tanrnn doar ondan. Buras tertemiz bir yerdir; oras orak, kt bir yer. Bu tertemiz melektir; oysa eytaadr, canavardr. ki ey birbirine beazeyebilir; ac su da berraktr, tatl su da. Tatma duygusu olan anlar ancak. Odur tatl suyu, ac sudan ayrd eden. * Ayudedemiyen, b)'yle mcizeyi kyas lar da ikisinin de dun temeline dayandkn
fk
sanr.

tki eit

duran bycler,- inada de onun sopas gibi birer sopa !lidlar ellerine. 280. Fakat bu sopnyla o sopann arasnda pek byk bir fark var; bu ile o iin arasnda pel< uzun bir 901 var. Bu iin sonunda Tanr laneti var ; o iin karlndaysa vefa vardr, Tanr rahmeti sakalktlar,

* Milsi'ya

kar

davaya

giritiler

lr.

inanmayarlar, in atta maymun huyltdurlar;

huy,

adamn

iinde bir afetdir.

Mr$NI!VJ SERI:ll I

107

nsan ne yaparsa maymun da insandan ;rilr; onu yapat. Sanr

suratl,

ki onun gibi ben

fark nasl

e yaptm;

inat

bileeli? Bu, buyrua uyar da yapar; oysa inadna yapar; inatlar balarna toprak sa. * Mnafk, Tanr buyruuna yanla berabct namaza durur; fakat gsteri iindir bu, yalvarmak iin deil. anananlar, namazda da, oruta da, hacda da, zekatta da ikiyzllerle utup utulmadalar. nananlar, sonunda kazanrlar; iltiyzlyse sonunda mat olur gider. * kisi de bir oyunun banda; ikisi de beraber amma Merv'liyle Rey'li gibi hani. 290. Herbiri kendi durana gider; her biri kendi adna uygun yol alr. Ona m'min derler, gnl holan.r; mnafk dediler mi de fkelenir, ate desilir. Onun ad, kendisinin yznden sevimli.d ir; bunun adysa urad afetler yznden sevimsizdir. Mim vav rnim inn harflerinde bir ycelik yokilir; n'min sz, ancak z tarif iin konmu
tur.

aradaki '

Ona mnafk desen,, o aalk ad, iini akrep gibi sancar, yaralar. Bu ad, cehennemden kopmadysa ne diye cehennem tad var onda ?

O kt adw
suyW:un acl

irldnlii

harften

deil;

deniz

kaptan

deil.

108

M&SNEVI SERHI I

*Harf kaba be.nzer, ondaki in~naysa suya. Mana deniziyse kitabn asl, katnda olandr. *Dnyada. ac deniz var, tatl su var;arala rnda da bii berzah var ki birbirin~ karmaz o iki deniz. Fakat u da var Iii iki deniz de bir a.~ldan coup aknada; sen u ikisinden de ge de asladck yrl!, git. 300. Kalp altola halis altn, ayara vurulunca gr; mehenge vurroadka ne olduunu anbir meheng baladysa Yaayan bir insann atzna bir p girsc, onu karnca dincelir. rahat eder ancak. Binlerce lokinain arasoda aza bir p girdi ii yaayan kiinin duygusu hemen anlar onu . D(inya duygusu, bu dnyann merdivcnidir; .din duygusuysa gnln perdiveni. * Bu duygunun saln hekimden arayn; o duygunun sagln sevgiliden. Bu duygunun sal, bedenin salamln dandr; o duygunun salysa bedenin yklmasndan. Can yolu, kesin olarak bedeni ykar; o ykn ndan sonra da yapar, dzer koar oii. Altn definesini karmak iin ykmtr evi; o defineyle de evi, daha da salam yapar. Suyu kesmi, atk t~iiiW~rnitir; ondan sor~ da arka, iilecek su salntr,
gerei pheliden

layamazs.;. Tanr, kimin

canna

o.

ayrr.

MISNEVI

SRU

109

310.

Deriyi

yarn, teneni karmtr ;

ondan

sonra da orada yeni deri

amtr.

bitmitir.

Kalcyi ykm, kafirden almtr; ondan .sonra da yzlerce bur yapmtr, yzlerce hendek Neliksiz, niteliksiz
:nlama Tanr'nn iine

kim,. naSll-

dr, nicedir diyebilir? Bu sylediim szler de

gayretiyle sylenmitir. Kimi byle gsterir, kimi zddn belirtir; din iinde ancak alp kalnr. Fakat ardn ona eviren alunn aknl de~ildir bu; ona dalp giden, dostun . sarho u olan kiinin arp kaldr. Birinin yz sevgiliye dm; biri de ' 'ar ki yz, zaten onun yz kesilmi. " kisinin de yzlerine bak, yzlerini 1atrn da rut; olur ya, dikkat ede ede yz tanr bir hale gelirsin. * nsan yzl pek ok blis vardr; yleyse her ele, el vermemek gerek. nk avc da slk alar, kuun rn taklid eder; o ku tutan bylece kular kandrmak ister. O ku, kendi cinsinden bir kuun rn duyar, havadan uup iner; ruza bulur, ara
lanr.

320.

Aalk kii de derviterin szlerini alar da bir bn kiiye o ofsunu ol::uyup fi:erek kandtt ak ister. Erierin ii apaydn olurur, scaklktr; aa Alk kiilerin iiyse diizendir, utarunazlktr.

* Aalk kiiler dilenrnek iin ynden arslan yaparlar; Ebl-Mseyleme'ye Ahmed qdu takarlar. * Ebi-Mseyleme'nin ad kezzap olarak kald, Muhamied 'eyse akl sahibi, mm, irfan sahil'' dendi, * O Tanr arabnn mluii, o arap kpnin kapa halis misktir; adl arap kpnn kapaysa pis kokulu eydir, azaptr

E R H)

bu hikAye, bir ilham neticesi olduunu, grnte kt olan baz eylerin gerekte doru ve yerinde bulunduunu bildirmek iin sylenmitir. MevlAna, akla dayanan kyasn karsmdadr; ileride buna ait daha bir ok bik5yeler gelecek ve bu inan aklanaakur. Glya ielerini dken durlukuu nun bana vurulunca kel oluu, dilsiz bii- bale gelii, bir mddet sonra bir Kalenderi'yi, onun usrurayla tra edilmi bam grnce, kendisii bana vuruldutunu hatltiayp sen de gl ielerini mi dktiin demesi, kuun, kendi aklnca bir loyas yapmasdr. Kyas herkesin grgsiine, bilgisine, evresine g6re deiebilir; bu balomdan gerei tam olarak zhar edemez. bekirnin
kuyuncuyu ldrmesii

lik hikaye

mnasebeiyle anlanlan

Calk Arapetmek mfinasnad.r. Cavlak, arapa ve farsada hur ve heybe yaplan palasa denir; cuvftllc~ ipten, kldan dokunan abaya verilen add.r ki bu libas, Kalenderner giyerler (KaamQs terc. Cevlk mad. BurhAn terc. Cuvilk mad.)

Cavlaky, Kalender, Kalenderi demektir.

ba tra.

ada

Kalenderi'leri im, b-darb olualc, yani salarn, sakalhnn, byldann, kalar usturayla tra etektir. Trkedeki "cascavlak, sz de bu kelimeden gemedir. Cavlaky szlin cem'i (Oulu) CevMk'nr.

Rivayere gre bu tarij<ar ran'n Save ehrinde doan, Dimyat'ta yerleip orada len Cemleddin-i S~vi tarafndan kurulmutur. Bu zara bir kadn ak olmu, peini bir trl br:ikmam. CemMeddtn, bunun kendisinden soumas iin san ,sakaln, byin, kalarw usturayla tra ettirmi. Kadn sevgili.~ini byle easi:avlak grn<:e ondan soumu ve bir daha da o.n u grmek i.steueni, bu suretle CemAleddin o kadndan kurtulmu. Ondan S()nra bem kendisi,. bem mrideri "har-ciarbdrt vuru, olmay, yani sa, saka!, .ka ve byldarru usturayla tra ettirmeyi adet edinmiler. Cemrueddin'in hal1fcsi Cclleddin'in halifelerindei eyh Muhammed-i Belhl, kldan rlt hrka. giymeyi Mr e!inmi, mrideri de ona uymulircr ki bu 616, yahut 620 (1213- 1223) sulanndadr; .Muhammed-i Belhl, 582 ylyla 613 yllar arasnda (1163- 1216) Halep'te hkm s ren Meli:k'iz-Zlhir Gazi b:Saliladdin Yilsif'la adatr. 610 ylnda (1213 M.) am'da Kalenderi'lerin bulunduklarn biliyoruz. Ketboga zamannda, ranl eyh fl\san, Kahire:'de bir Kalendeci. tekkesi kurmu, 622'de(l225 M ) orada lmtr. Btn bunlar ve Makrizi'nin (646 H. 1248 M.) "Hat, ndan edindiimiz bilgi (Bulak- 1270; II, s. 432-433), Kalenderi'lcrin l{icr! VI-IX. yzyllarda (12-15) Irak, Suriye ve Msr'da yaygn bir halde bulunduklaru gstermekten baka bir ey ifade ermez. Kalenderiyye, Mel~mct erbabfndan bir taifedir. Sfifiler Meliinet erbabn kendilerinden aa grmler, Melimetl'lerse kendilerini bususi kisve, tekke, vakftan geim, Tanr adlarru ikretmek suretiyle slfk gibi kaytlardan kurtardkla rn, lakykat elli olduklarn syliyerek tasavvu.f ellini, yani si'.ftlc:ri, eriala bakykat arasndaki bcrzahra kal

MESl'\EVI SER HI l

us

m kiiler olarak grmlerdir (li. Gkpnarl: Melil milik ve Mc!dmiler; st. Oniv. Trkiyat Enst. Yayn. 1931, s. 17-21). Mev1!rt, babasnn ve onun halife$j Burhanedd.in Muhakkk'n, sonra da ems'in mercp lecini benimsemi br Meamer eridir; bu bakmdan da Kaleuderl'lcri ver; mesela bir gn tra olurken berber, sakalna nasl keseim deyince Mcvl.nd, erkekle kadn farkedilinceye kadar deip u szleri sylemitir: gpra ederim; hi sakallar yokur. az ouu, kutluluuns delalc eder; saka erkein riynetidir ama uzun ve ok !'tuu da insana benlik verir; buysa adam b:l5k eden eylerdendir. "Divan- kebtr,,de de Kalenderi' leri ven iirlen vardr(Ma nAkb'ui-Arifin; Mein, I, s. 241, 412). Vefatoda EbOBckr-i Cavlakyy-i Niksar, bir k urban kesmi, Kalendederi'ler tekkesinde mrilcrc ziyafet vermitir. ems, Irak'ta, bir Kalendeele beraber, Sem~' eni~tir ; Abid '.elebi' "Kalender- Nihad, oamk merhedilir (ayn; II, s. 596, 631, 976. "Mevlana Ccta.leddin, e de b. III. basm; lst. nkilab K. 1959, s. 59-66, 146-152).

Kalenden'lere

nsann sakalrun

C5mi (898 H. H92) "Nafahat, ta Kalenderi'lerin, Melamiyyeden farkti, Metamilerin farzlar ve mfilelcri cdil eden, fal<a umellern gzi.Jeo bir toplum olup Kalcnderi'leri yalnz farz!ar cd~ ettiklerini, ayn zamoda arnellerini gizlemcklc de ukayycd olnadklarn anlatyor ve zananndak Kalenderi'1erio aleyhinde sler sylyor (Unii tere. s. 20-21). Kla~-un'un to runu Melik'n-Nllsr Hasan'n 76J'de (1360 M.) Kaleoderi'lerin sakallarn kesmelerini yasal; ettiinden aola$lyor ki Hicri VIII. yzylda Msr ve Suriye'de Kaleoderl'ler bir ekseriyet tekil etmilerdir. Hafz'n F. 8

114.

{792 H 13a9-1390 M.), bir gazelide, "Burada kldan ince binlerce nktc var ; her ban tra eden Kalcnderlii bilmez ki, beytinc baklrsa ayn asrda ran'da da Kalenderi'lerin, iire girecek kadar olc olduu anla lr ( Glpnarl Hafz Divan terc. lvLE.Basmevi ;II. basm, 1968, s. 123, beyit.. 1031). Bunlardan baka, Hcnedan.l Baba Tahir-i Ury6n'm (401 Ii. 1010), "Ben o rindiro ki adm Kalender; ne e"im barkm var, ne manasurin, ne tckkem. Gndz on luca senin civarnda dner dururum; gece olunca da kerpi1ere banu kor, yar.nmu mealindeki kt'asoa (Vahid Desgerdi: Divan- Baba TShir; Tehran; Me~cse-i matbu~ti-i :Emir-i Kebir-1313. .H. 36. kt'a), 48l'de (1088 M.) vefat eden eyh'ul-s Him Hlce Abdu1Hih- -Ansrl'nin "Knlcnder-Nilmc, adl eserine (st. Sleymaniye K. ehit Ali Paa kitaplar, mccnua, No. 1:383; 130. a-1 S4. b) baklrsa bu taifenin IV. y~.ylda bile ran ve Trkistan'da me;cudiyeti anlalr. 718 evvalinin 16. gn veti eden { 1318 M.) Senid Huseyni'nin de elli beyitlik mesncvi :arznda bir "Kalender - Name, si vardr (st. Ayasofya K. mecmua, 1914, 2032). Grlyor ki kuncusu kesin olarak bilinmeyen, r':ka nl mme$ s iller\ bilinen bu yol, IV. asrdan beri vardr ve mcrei tran ve Trkistan'dr; oradan Irak, Suriye ve Msr'a k.adar yaylmm. Vahidi adl Osnaol nasir ve pirinin 929 :>aferinin balarnda (1522 M.) yazd "Manakb- Hace-i Cihan ;e Netice-i Can, da, Kalenderler u s.!er le canlandrlmaktadr: "Kalender griihu
pak-rn

vctlhla,

balarmda

kldan rlm klallar

ve

arkalarnda

allar, kilr

ase ve kimi siyahlar, pr srilr u hubur, hay! u haemle

MJ.&NM

S~BlJJ

llS

ve tabi u alemle he:ng nagamatla ve glbang-i salavaula.., (1013 evvalinde istinsab edilmi niis'ha; st. Oniv. K. Trke yaz. 9504; 29 b.} Va!idi bu szlerden sonra, onlarn eski palaslan, y'i.in elbiseyi ssl elbiseye tercth ettiklerini, evle~ediklerini, g ~ta, yeri ana bildiklerini, sa, sakat; ka ve by arzi bil dik: lerinden tra ettiklerini, onlarca mescitle tekkeniD ve kilisenin, cennetle tehennenin bir olduunu, gzellere meftn olduldarn, ge-tki derviler zmresinden bulunduldarn uzun uzadiye anlatr ve l<~ndilerine Hemedaniter dediklerini bildirir (30. b. - 41. a}. Kalkandelenli Fakyrl'nin 94l,de (1554 .M.) telif manzum "Ta'rifiit, ta Kalenderl'lerin ~srara dkn olduldarw, . ibir eye aldrmadisiarn u h beyitl~le anlaanakta, ooyunl~rnda halkalar bulunduunu, bit telmlhle bildlrmektedir.
ettii

Nildr bildin ni kimlerdir Kaletidcr Yaa bengt olup sedd-i Siluruler

Boazna

Ahiykdan Sevad-

gep bir avk-1 Ui.'tet serd-ser tde uz/et

miisivtU:lan farlg'ul-bl Ola bt2 rekye-t trilnedt Abdcil

(st.

niv. K. T. Y. 3051; 13. .b).

''Tadk'ul~Hakaak,, Kalenderi'leri eriata uymayan blunl inanlar gden bir taife olarak anlatr, onlar iddetle knar (Muhammed C8'fer Mabcfb tashih ve haiyeleriyle, Tehran; Kib-lane-i Barani - 1345 . H. I, s. 442,445,447,453- 454; II, s. 454; III, s. 80).

116

~l.ESNEV I I!RJJI

Vhidi ~ Fokyri'den, Kalenden'lerin IX - X. yzyllarda ( 15-16) Anadolu ve Rumeli'de de yaygn bir

halde bulunduklarn anlyoruz. 1047 de (1637 M.) len Karakazade mer ''Nir'l Hcl,, Li Men'ihted3" adl ve Vahid~oin ad mJ dahi anmadan onun kitabn> stlahiara bogup yazd eserde de Knlendedleri ayn tarda anlatmas , bize bu ~nrcnin yzylda da mevcudiyetini gstermekten baka bir ey ifade ermez. Burada, "Tiby!nu VesAil'iJ-Hakaak fi Beyin SeiAsi'it-T arfuk, ta, Haririzade Kemaleddin Ahmed'i n '(1299 H 1882 M.) I<.alenderi'li~i, Mevleviyye'nin bir ubesi gstermesi tamamiyle yanltr. Bu yanl, Di~-fue Mehrned elebi'oin (X. H: ilk yars1545' ten sonra) ve mensuplarnn har-darb olmay iar edinmelerinden domutur (lst. Sleymaliye K. brahim Etendi kitaplar; No. 432, c. III, 74. b-77. a).

xvn.

Bursa'da M uradiye bahesindeki Mezartalar M iizesinde, 118 no. da bir Kalenderi tal. mczata vard.r. .Mevlevi sikkcsinden biraz ksa, usruvani, tam tepesinde, hemen btn kubbeyi kaplyan ksmda oniki dilim var ve her dilim ikier dikile ayrlyor. Bu kJSim gene iki dikile ayrlm br dare inde; tam ortada iki dikile ayrlm bir dz ksm var ki buna tarikat ehli "Dme, derler. H erhalde bu merkez, Hz. Peyganbcr'e oniki terk (tirek)de Oniki lmar'a iaret olacak. Dz olan bu ' tepeden sonra tncn knbbe k smJ, dikilerle ayrlm ve her dilim, biraz kabark olarak ktk dilimli; bu dilimler, lengerde, yAni baa geen ksmda ayn dilnlcrin

ternaclisi olroakla beraber kubbe ksmndan ufki ve u

ekilde

ince

dil:ilerle aynlmaktadr

ve

u ekildedir

:::

r::-1r-'

, _, c -

~u::sNJ!'Vl

SERtil J

117

Bu krk dilim de sanyoruz ki eriat; tarikat, haky kat ve ma'rifet'in onar makamna iarettir. Hrhalde bu ta, dme ynden olsa gerektir. Arzettiimiz malaldeki merkad, "Baba Hacc Muhammed Kalender, adl birine aittir. kubbesi, tam tepede bir dmesi bulunmak zere oniki, lengei drt teridi ve kubbeyle tengeri ~pcevre bir terkle ayrlan aca '''Huseyni, Ceia;, ve "Kalenderi, tae 'derler ki onlara g.rc asl Kalcndcri tae tepesi dmesiz ve teiklcrin ilcier yan dikisiz, ayn arzdayn. Hayrabolu, Ahmed Sarban mezarlnda byle bir taa raslam}tk. st. Belediye Mzesi'nde de listnde "Ya Ali., yazl br baka tarzda kceden dikilmi Kalenderi tac \ardr.
nan ve giyinilerinde Hind'in ve Trk amaniz minin de tesiri olan ve kuvvetli niime$iller y;!iHim Kalenderilik mensuplarnn hepsim eriata uymaz gosteren "Tadk., n lkmlinli, ekseriyetc uyularal< verilmi. bir hkm kabul ei(;imzi de bildirelim. 265. "~\bdJ, sznn bedel ve bedil kelimesinin cem'i olduu syienrnitir; "Budala, da ' ay anlama gelir. Erenlerden l:!u adla anlao.lardau biri tilnce, derece bakmndan onlardan aada olanlardan biri onun )'erine gctiinden, yahu diledikleri vakit, dilcdikleri yerlerde kendilerine bedel gsterip bir anda birka yerde grnebildiklerinden bu adla anl dlar da denmitir. Hz. \hhamnwd'in "Bu mrnette abdill o.tuz kiidi, bunlarn kalpleri Ralunan'm dostu brahim'in kalbi gibidir; ilerinden biri ld m Allah onun yerine birini kor,, "mmeiinde otuz tane abd~! vardr; yer onlarla durur, onlarn hrmetine yainur Bel(ailer,

lll
y;l\:r;

NESNEVl

ERI-d

halka yardm edilir., "Abdfil m eblindendir; halk onlarn hrmetine )'ardm grr, onlarn yznden rklarur,, 'Abdal ~am'dadr ; krk kiidir onlar ; ilernden bir lnce Allah onun yerine birim getirir;
)'amur onlarn lrmeune ya~ar, d manlara, onlarn

yznden

olurlar; am'llardan

azap, onlarn

~znden gidcrilr,., "Abdili lcrk erkek. krk kadndr. lcrnde biri ld Allah onun ~erine birn kor;
kullarctandr,

bir kadn lnce de yerine bir kadn geirir .. ve ''Abdal. mealindeki hadisleri rivayer edilmitir

(Orni' ; I, s. 102).
Aliyy'l- K aari, bu hadislerin ounun zayf oldu~uou syler (MavzfAt. M at. Amire- 1289. s. 17-18). Seyyid erif-i Crcani (816. 818,824 yahut 825 H. 1413, 1415, 1421 yahut 142 1 - 1422. Hftl terc. ve eserleri iin "Rey hAner'i-Edep, e b. ll , 1368 H. 1328 $.H. s. 322 324), "Ta'rifa,. nda " Budala., madde$iode bunlar yecti olarak kabul eder (s. Es'ad Ma. s. 29). Cami. "Nat:iMt, ca bunlar "" dier erenler in bir hayli szler nyler (Umii erc. ~. 26 ve devam).

Imam Ca'fcr'us-

Sadk'n

(148 H. 765),

mam

H asan o~lu Hasan'l-Msenna'nn olu Oavud'un annesme. olunun hapstan kurtulmas iin rettii ve bu y(len "0mmi Ddv{ld duas, ad verilen duada (Undet'ttalib fi EnsAb Ali Ebi-Talib ; Necef; 1337 H . 1918, s. 87 ve ayn s. deki not) "Allah\m. va$ylere. sa1dlere, ehidlere, hidaye imarolarna rahmet et; AJIAh'un, abdille, evt3da. yeryznde gezeolere. kullulta bulunanlara, ihl4s sabiplerinc, alp ibadete I.<oyulan iara rahme et,, mealinde cmleler vardr (HAcc eyh .'.bbas- Kumml: MeJltih l-Cinin; Tel>-:n- 1 359

119

H . 1319 . H .; s. 145}. Imam Rut' dan (203 H. 818) AbdAl kimlerdir diye sorulunca lmiim "Abdiii vasiler-

dir; stn ve ulu

.1\llal, Pcygambcrlii

Muhammed'le

!tatmcdeince vasileri, peygamberlere bedel kld buyurm\ltur; "m mi Dvld, duasna nazaran bunlar mamlarn lavass olabilirler (Sefim'l-BiMr, I, s. M; ll, s. 438 . 439). Ayrca Xlll. yzylda " Rum Abdallcri , denen bir dervi zmresi de vard. Bunlar balar ak, yaln ayak gezerler, kalenderler gibi bar-darb olurlar. gs ak, s arah dar. alu geni ve kolsuz. "tennil re, denen bir elbis~ giyerler, bedenlerini da&larlar , gslerine hilal, yahur Zlfekar resrnin . yabur Hz. Ali'nin adn dvdrrler, kollarna dvme ile ylan vesaire resmi yaprrlard. Esrara qkiin ola b\1 dervi zmresinin bellerinci e koca pir kak ve esrar kaba buhnur<!u:

bellerini bir

kuakla

bajtlarlar,

kan sapna ak

J<:e-

Dilenrnek iin de kekl kullanrlard (Menlkb- Hace-i Cihan; 18. a-29.b). "Nir'l-1-:da, dan bunlarn. XVII. yzyla kadar bulanduklarn ~nhyoruz (st. Tasvir-i Efkir Ma. 1286 H. s. 13 ve devam). Sonunda bu zmreyi de Bektailik remsil
etmitir.

mii asarlard.

metinlerdc, Mevlevi abd5li . Dekrai abdali gre bu szn, "dervi, anlamna kullanldn da anlyoruz. Mcvlllni Mesnevi'nin bir <,ok yerinde "abdal, den bahseder; fakat maksatlar bu z. mre olamaz;. O, bayr erre, iyilii ktle. sulta~ kullua tebdil eden, krlllk yerine ha)'n bedel eden, benlikten, bencilikten kurtulan, ferdiyein; bra kan, kendisini Hakk'a ve halka vermi olan gerek erieri
tarznda getiine
kasetmektedir.

Bsl<

120

MtsNJ;VI

.tRH.I

267. Kur'lin- Mectd'in XIV. surcsinio (brilhim a.m.) 10. ayetinde "Peygamberleri, Allah'tan phe edilir mi dediler; gkleri ve yeryzn yaratandr o; sularnz rtrnek ve muayyen vakte dek size mhlet vermek iin arnada sizi. Onlarsa, siz de dediler:. bizim gibi insansnz anck, bizi atalarmn taptkla rndan vazgeirmek istiyorsunuz; yleyse apak bir delil gsterin bize" bU)'Urulmaktadr. XXI. si!renin (Enbiya') 3., XXIII. si!renin (M'minfn) 24. ve 33. XXVI, surcnin (uarii') 154 ve 186., XXXVI. sureDin (Ya Sin) 15., LXIV. si!renin (Tegaabun) 6. ayetlerinde ve daha bir ok slrelerde, inanmayanlarn peygamberlere, siz de bizim gibi biter insanswz dedikleri, batt~ XXV. slren.in (Furkan) 7. ilyetinde, "Bu ne biim peygamber, yemek yiyor, sokaklarda geiyor, ona bir melek indirilseydi de yannda bir korkurucu olsaydr,. gibi szler syledikleri bildirilmektedir. Mevldnd bu beyitte; btn bu ayetlcre iaret etmektedir.

2711"279. Musa Peygamber (A.M.), Allah'n emriyle bir ylan ekline giriyor; kuyruundan rutunca tekrar sopa kesiliyor. Elini koynu na solcup karca eli bembeyaz olu)'or, par:l parl .par lyor; tekrar koynuna sokup karnca eski baline geliyor (Ahd Atyk; Hurc, Bab. IV). Mls, bu mucizeleri F iravun'a gsteriyor; ancak Mlsfr'nn emriyle sopay atan Harun' dur. Bycler de sopalrn atmlar. onlar;ki de ylan olmu~, fakat Harun'un atu sopa, onlarn sopalarn ~'Utmurur (ayn, VII. bab, 813) Kur'an'da da bu mucizeler ailathr, bycler, nce sopalann plerini atmhr, ylan olnu, sapay Ms~ Pey~anber atm, sopa bir ejderha kesilmi,. br ya,.Jr yutuntur. VII. slrein (A'raf) 107.
sopas n ere atnca sopa, byk y

121

: ~ 117. ayetleriyle XX. sQrenin (TaM) 18-66. aycdcrindc, XXVII. srenin ( Nemi) lO. ve X.i'\VIII. sirenin . Kasas) 31. ayetinde sopasnn ylan olduu anlatlr. If. sCrenin (Bakara) 60., VII . sil.rcnin 160. ayetlerinde .vlls'nu sopasu raa vurduu ve tatan oniki kaynak .;lw anlatlr. XXVI. s renin 42,41 ve 4;'>. ayetlerinde .le sopano ylan oluundan babsedilir. Mllsa'nn elinin .>embeyaz oluu da Vll. silrcnin 108. XX. silrcnin 2233., XXVII. silrcoio 12. ve XX VIII. sil.reoio 32. ayet-i xerimelernde geer. Bu ele, bembeyaz el anlaruna
"Yed-

Bcyza,

de!'mi~tir.

la-f!h., tc doruluu, gereklii, M\sft'nn sopasoa benzetir. Der ki: "Doruluk, Musa' nn sopasua benzer; crilirse byler gibidir. Doruluk geldi m, hcpsni yer gider . ., (2 . lllm; s. 60) "Te'vlldru l<.~ani, de sopa, akln e lindedki efistir. Ylan olu~u. MCisa Peygamber'io. nefsinin etin gazepli oluu dur. Elini koynuna sokmas, aklru ruhuna tabi klmas, can ~yla parlamasdr (II, s. 20-21). Kur'an'da, byclerin, kendi sopalanyle iplerinin, lvlsa' nn ylan olan sopas arafndan yurulduuN, ylao'o Msa tarafndan utuluca gene sopa olmas uzerine kendi s0pllan ile iplerinin yok olduunu grnce MOsa'nn dinine girdikleri, Firavun'un da onlara, h u siin bynz, o size by bellermi deyip, ellerini ayaklurn lurdraral< astrd da anlaulr {XX, 56-73). 286-296. Nifak, inanmad halde inanr gr nmek, erara bir kapsndan_ girip br kapsndan kmaktr. .\1n.1fk. oifak sahibi olan, in:mmad halde kendisini naun gsteren iki yzl kisiye denir. III . srenin {Ali lmrln) 167. ayetinde mnafklarn zler nde olmaan szler syledikleri, savaa kalmamal< i~io daha MevUinA,

"f'ih

122

MESNEVI SERHI

neler d:zdklcti, IV. surcnin (Nis~') 88. ayetinde, kendileri imana arlnca Peygamber'den uzaklatldar, kfre dnduklcri, 140. ayetinde kftfirl~rlc cehennemde oplaiacaklar, 42. ayetinde, Allah' aldatmak istedikleri, namaza enerek ve gsteri iin k'alktklar, 143. yerinde, imanla kfir arasnda olduklar; ne imana gelenlerden, ne de kUirlerden olmayp ikisi arasnda b ulunduklar, .14;), ayetindeysc mnafklarn cchennemio en , alt katnda olacaklar bildirilmektedir. VIII. slreiin (Enfal) 49. ayetinde, m'minlere, burlar dirleri aldatyor dedikleri, IX. surenin (Tevbe} M-68. ayederinde,. mnafklarn yreklerinde gizlediklerini aklayan bir ayet inince rktkleri; fakat gene de alay ettikleri; bunu aniayanlara d.a aka yapyoru:t dci:liklcri anlatlr. 73. ayetinde nnafklarla sava .emredilmekte, 77. ayetinde, kyamete dek yreklerinde nifak 'buhnduu, 97 ayetinde gebelerin, mnafklkta e.irlilerden beter olduklar, 101. ayetinde bedevllerle Medindiler iinde mnafklarn bulunduu beyan edilir. XXIX. sirede (Ankeb\t) Allal'n moafiklar bildii sylenir. (ll) XXXIII. surcnin Alv.<lb) , 12, 24, 48, !)O ve 73. ayetlerin.de, XLVIII. slrenin (Feth)6., LVII. sOrenin (Hadld) 13.JLIX. surcnin (Har) t 1., LXVI. surenin (Tahrim) 9. ayetlerinde de mnafklardan babsedilir. LXIII. sQrenin ad "M.nafkun, sresidir. !lu surede, mnafklarn yalanc olduklar, yeminlerini kalkan edindikleri, Allah yolundan saptldar, kt ilerde bulunduklar, her bar, kendi aleyllerinde sandklar, aniardan ekinmek gerektii, Peygamber size yarlganma dilesin denince balaru sallayp alay ettikkri, ululuk satuklar, l:idayetten uza. k olduklar, inanarlara birey vermeyin de dalp gitsinler dedikleri, balar olan 'C'beyy o);iu Abdullab'n, Hz.
o

MF.SNE.~l SERHl l

:s

Peygamber'e .ok. irkin bir sz syledii,. O'nu Medlne' den kartmaya yeltendii b~yan buyurulmaktadr.
Mevldrd bu beyitlerde, yukandaki ayetlerin mealIerini vermekte, bilhassa 286. beyitte IV. slrenin 142. yetine iaret etmekredir. 289. beyitteki Merv'liyle Rey'li, iki zdd ahialmak iin kullanlan bir szdr . l\1erv iran'n dousunda, Rey batsodadr.

297 - 299. Harfleri kaba, mWy' suya benzetmekle

m~naon,

harflerle, yani szle ifade edildiini, kap,

nasl su Iin lilmsa harflerin de mana iin lazm olduuu bildirnektedir. Mlna deuiziyse, kitabn asl,

demekle "Allah diledij!in bozar, yazar ve kitabn asl, onun katndad, meUindeki ayete iaret etm. ktedir (XIII, Ra'd, 39,). e Ayetteki "mm'l-KitAb, diye geen ve Turkeye kitabn asl, esas diye evrilebilei szden maksat, Allah'n hereyi, her hkm, hikmcti nasl gerekirse ve ne vakit gerekse o eit ve o zaman yaratmas, hkm ve irade buyurmas, bozulmas, hikmetine uygunsa, zamalllllda da onu bozmasdr ki Allah'n hkm, takdlri, ilmi ve hikineti manasn da ihtiva eder.
dilediini

katnda olandr,

299. beyitteki acve tatl su ile "Ve yle bir mabuttur ki iki dcniJ.i aktmtr; bu. tatl ve iilecek sud ur ve u, uzlu ve ac su. Aralarnda da bir snr, birbirlerine karmalarna imkan !>ulunmayan bir engel halk etrii tir, me.'iliudeki ayet-i kerimeyle(XXV, Furkan, 53) "Ve iki deniz, bir ve e.it o-lamaz; u tatl ve iilecek sudur; iilioce kandrr insan; bogazdan kolaycac;k ve iyi bir surette kayp gider; buysa tuzlu sudur' acdr ve hepsinden de ter taze balklar karr; yersini ve ialcp ssleneceiiiz ziynet eyas karrsnz ve grrsn ki

124

:.1ESNf.V1

ERH

lutuf ve ibsann arayp bulmanz ve kretmeniz iin de sular yara yara gemiler gitroede'' rocalideki aye-i
keriie'ye iaret

edilmektedir (XXXV.

Far.r.

12).

Mevlfn:i,

bu ' iki denizle

gerei, batl, bayr, err.

lutfu, kaln, iman. inkar kasctrnckedir.

edilin ey Allal kullan. nk Allal hibir dert verne nitir ki onun dcy:isw da vermesin.; ancak bir dert vardr i dermau yol,ur; o da ihtiyark, ladisinic k are edilmekedir (Cami' . I, s . 109). Beden~ hastalk lar hekimin tedihisiylc geer; din ve iman hastalklar da kilmil mridin, Kur'an- Hakim'i, hadisleri, inan ve amdlerin yollarn,, yardamlarn bildiren zat n kere miylc , ona uymakla sihhat bu. ur. Nerekim bundan l sonraki beyi\er(!e de bu manzum izah edilmektedir. "Sevgili, den maksat Habib'ullah olan Hz . .Muhammed' dir (S. M.).
316-317. ll.. surcnin (Bakara') 273. ayetinde yoksul lardan izet-i nefi_ sahiplernin, isti.na g(istererek s kimseden bir,ey isemedikleri, yzsuyu dkmedikkri iin halkn, onlar zengin sayd bildirilir. asl bunlara yardm eilmes beyan ve emir bu~urulurken "Sen onlar yzlerinden .;nrsn, denilmektedir. VII. slrenin 46.iiyetinde kyamet gn." A' riif, aki erlerin, herkesi yzlerinden tanyacaklar, cener ehline selilm vete cekleri. cehennem elline bakp Allah'a snacaklar, 47. ~yettt de, cehenneme girmi olanlara, mallarnn okluU, ululanmalar, kendilerine bir fayda vermedi ini syliyccekleri, bundan sonraki ye ne de Allah' r

o duygumn sain sevgilid~n, beytyle. "Tedavi

305. "Bu duygunun

saln

hekimden

arayn,

>US."<EVI SBRHI 1

onlnra, girin cennete, size ne korku var ne hzn buyuraca~ bilditilmektedit.

A'r~f. yksek yere denir. Atm yelesine, horozun. ibiginc "rf, derler. A' raf, cennetle cehennem arasndal<.i sur'dm dcnmirir. Had!skrde, A'raf erlerinin. peygamberler ve Ali Muhammed oldu~u rivayet edilmi$tir. (Mccna'ul Bzyan, IV , s. 4-22 - 425) XLVII. sirenin (Muhammro S.M.) 30. ayetinde, Hz. \tuhammed'e (S.M.) "Sululangrsen, yzlerinden rarursn, buyurulmakta, XLVIII. srenin 29. iyetinde, m'minlerin yzlerinde, secde eserinin alametlerinin grld bildirilmekte, LV. sOrenin (Rahmiln) 11. iiyetinde, sulularn yzlerindeki belirtilerden tannacakl.an anlatl
naktadr.

" Yz ka.lbin aynasdr" sz mehurdur. "Harr gllzel yzllerden um;m, isteyin, mealinde de bir hadis vardr (Cami' I, s 26). Insann iyilii, ktl yznden belli olur; ancak b" hususta meleke sahibi olmak gerektir. Mnafld<en balk aldatmak iin kendisini mrit gsteren, dzene ba vuran, riyaza ehli zan veren, bilgisizleri k<ndran, bylece bana ropladklarn smren nice kiiler grdk ve grmekte_yiz. Mevl~na'n " insan yzl iblis, dedii Id il er 'bunlardr. 318. beyitten itibaren bu babsin sonuna dek Mevlana bunlan anlatmuktadr ki bunlar, VI . surenin (En'Sm) 112. ayet-i kerimesinde buyurolduu gibi " insan eyanlan, dr; do&.,rucas, gerek z!hit grrun, gerek rint, hallw boynuna, binen kesesinden geinen lciilerin hemen hepsi bu eit kiilerdir. Bunlann iinde Mehdilik davasna kalkanlar, asnn mceddidi olduunu iddia edenler, hattA kendisine vabiy geldiilli syliyenler,

11\6

lVillSNEVI SERHI l

gemi erenlerle grtn, mlrac etriioi, Allah~i grd~n bildirenler, hatta hatta. yeni bir din kurmaya: cr.'.e edenler bile vardr. Bunlarn, ruh hastas ohiolar mstesna, bir k~m <tcbdll'u ek! li ecl'il"cld, olanlardr; yani yeyim iin eklini deitirenlerdir ki ok defa bu lar, bitla alet olurlar; hatta smrgenlcre n\aalk dahi ede.rler. B.unlar hakk:oda bilgi verneye kalksak, hele eskilerden., yenilerden bu yolu tuartlar, onlara uyanlar yazmaya girisek sahifelcr dolar; bu kadarcl< bir iaret le geiyoruz. Senai de "Hadyka, snda bunlardan l;al)sd~r (Il, s. 676 - 679).

322. Bu beyitte dilenrnek iin yiinden arslan yapmay, Ankaravl, dnyay elde etmek iin gerek crlerin. yol arslanlarnn ekline brnrler tarznda anlyor (s. 33). Yukardaki beyitlete nazaran bu anlay da do rudur; nitekim iistad Furezan-fer de bu beyti,. dokunmu bezden arslan eklinde bir ey yapp iini ynle doldurduklarilll syliyerek Mevlana'nn, yiin(sof) hrka'ya briinp eyhlik idc.lia edenleri kastettiini bildiriyor. Ancak zaman zaman, bir epsiye muJnlar dikip yakarak, srta alnan tulumdan su datarak, mersiye ve iliibiler inad edcre. dilenenler olmutur; hatta kendisini yarak lamak suretiyle, yahut miareye kp kendisini aa atacan syl.iyerek dilenenler bile kirutr ve biz, bu zamanlar idni k etlik; bu olar grdk. Sanrz . ki }'nden arslan eklinde: bir e)' yaplp onunla hnerler gstererek, ona baz hareketler yapurarak dilenenler de vard ve M.evHina. hem yol arslanlarn taklid edenleri sylyor, hem b adeti anlaryor.
arih-i

323: Mseylcmc, Hz. Peygamber'in son zamanlarn da, d inden dnp peygamberlik davasna kalkan, hattl

M ESSi:VI

ER Ht

127
yeryfuo

H z.

Mubanmed'e Keodisne

bir mektup gndererek

yarsno
kiidir.

kendisine ai d oldugunu bildirmeye ciir'c cdc

uyanlar tarafndan Rahman'l- Yemame diye an lan bu adam, Ycm~me'dc bu davaya girimiti. Hz. Muhammed, kendisine gnderilen mektubu ymu "Yeryiiz, gerekten de temiz kullarma ruras kalr, mdlindeki Ayetle biten bir mektup la cevap vermti (XXI;Enbiyil', 105). Hz. Peygamber'in mektubunda ad "Keuab, diye aruld.ndan " Mseylemet'l-Kezzab,. diye anla gelmitir. Bana drtyzbin kii toplayan bu adam, gene o sral arda peygamberlik davasna girien SecAh adl kadtnla birlemi, kuvveti daha da artmt. Ebii-Bekr zamannda Velid olu HAlid kumaodasnda zerlerine gnderilen sliim ordusu bunlar!J iddetle savam, Mseyleme. civarda bulunan ve evresi yksek duvarlarla evrilmi olan Hadyka'r-RahmGn denen baheye $Jlrun, kapsn da kapatnuo. Uhud savanda byk yararl grlen, Andrdan Ebu-Diicane, kendisini bir kalkann iine koydurmu,Msliim3n lar kalkan mraldarla dvarn iisrne kalclrtnlar, Ebu-Dcine icriy~ adam, aya krld~ halde frur getirmeyp kapy am , Mslmanlar baheye girmler, Vahi MUseyleme'yi ldrmU (Hz. ~as11-i Ekrem'in ve Mseyleme'nin rnekruplar iin Ahmed Sabiri-i Hemedaw'nio "'Muhammed ve Zlmin-dar~ der pirArnun- nAmehA'y PeyAm-ber-i Islam be Zim!p d ilrAn, adl eserine; II. basm Kui-1316 . H. s. 266269. EbDcdne iin "Sosyal Adan slam Tarih I. Hz. Muhammed ve- slin,. Rdl =rinUz.c b. Milliyet Kltr Kul b Yayn. 1969; s. 96- 100).

]28

MJSSN.EVI SERHl 1

iiminin son pek hotur ve sonund~ misk kokar; z

'ieyip dileyenler, bunu zlesinler, bwiu dilesinlc, meandeki ~yete iaret edilmektedir( LXXXIII, Mutaff fin, 25-:26).

'324. "Onlara, iilecek halis

arduru

su sunulur ki

(METlN) Taasup yznden Hristlyanlan ldrten Yahudi.padiabnjn hlk~yesl

Yahudilerin zalim bir padi~ah vard; sA'p yakar yandrrd; eriir idetdl.
dmand, Hristiyanlar
Isl'nn ayd,

nbet onundu; M(ls.'nn

ean

oydu; Milsl da .._ ilahi .. o

solukcla

onn rany.i .

Padiah; Tanr

yolunda

a olmutu;
ayr

o iki

birbirinden

gryordu .

H~ni ustas a rana, tez dedi, odaya git,

iey

getir.

a rak, o iki ienin hangisini getireyim, bir gzelce anlat dedi.

330.

Ustas; yr be dedi, iki ie yok; .l brak, biri fazla grme. rak, usta. dedi, knama beni. Ustas, pekiyi dedi, o iki ienin birini kr. rrak birini krnca iki ie de gznden yitti gitti. 1nsai istek yznden, fke yznden .1 ol.ur.
ie birdi, gzne iki grnd; br de yokoldu. iey knnca

p 9

s.o

ME.St"EVJ SERl-ll 1

fke ile istek, insan a eder; can doruluk

tan
a}rr.

Garez geldi mi hiiner rrlr; gnlden yzlerce perde, gelir de gzn nne ekili
\'C.rir.
~ Kad, zilirni

gnlnden

rvet almay nasl ayrd

mazlunadan

kurdu mu, edebilir?

kin gttnden olmutu ki, aman yarabbi, aman. Ben

gitt. Mls~ dinne snan.

Padiab, tta

oyes-ne a arkay.n

o dine

ben liye

yzbnlerce inanm mazlimu

ldrtt

Vezidn

padiaha

dzen
vard

remesi

O padiahn yle dzenbaz bi_r ve:iri dzenle s uyu bile dmlerdi.

ki,

310.

canlarllll gizler ler. Onlar o kadar ldrtme; ~eo de ldrmede bir fayda yok; dtnin koktisu yokrur ki; rnisk de~! ya, daac deil ya. korurlar,
dinlerin padi~ahtan

l'adiaha

dedi k :

Hrsiyanlar

Yzlerce klf iinde gizli bir :ey; dn bilirsen bilirsin ancak; iiyse bildiine aykrdr. Padiab peki dedi, ile yapalm ? Nasl bir dzen dzelim ki Dnyada, ne meydanda, ne gizli, bir tek Hristiyao bile kalmasn.

:MES~EVl :EaHl

131

Vczit, szde bana gaeb etmi gibi eruet, kula~l!Ul, elimi kestir, burnumu, dudam yardr.

Sonra da beni daraacna, armha gerdirmeye yolla ; dcrl<en birisi sana yalvarsn, bala desn. Bunu ellalpazarnda, yerde yapur.
arasna drtyola~z

olan

br

Sonra da.beni uzak bir ehre sr de ben onlarn yzlerce ktlk sokaym, yzlerce aykr i1ler ettireyim onlara dedi.

Vczirln Hristlyanlara d zeni

Ondan sonra, onlara diyeyim ki dedi; ben Hristiyann; gizli din tayorum; a gizlileri bilen Tanr, sen bilirsin beni. 3.50.
Padiah i nanClm duydu ; taassubundan canma

kasteru.
Padiahan d!nimi . gizlemok . istedim; onun dininden griineyim dedim. Padiah, srlarundan bir koku duydu; ona sylediim szlerle thmct altna ald ben.

Dedi ki: Senin szlerin, iinde ine olan ekmec ben:ziyor; gnlmden gnlne bir pencere var. O pencereden halini grdm; balini grdm ya, artk s~lerine kannam senin.
Isi'nn himmeti bir an: bulmasayd bana, o, fta parampara ettirirdi beni.

132
hert

M~$l'<EVI ERH!

saya canm feda ederim; bam venrun;

de bunu, yzbinlerce mlnnet' bilirim canma. lsa'dan cinum esirgenem;. yalnz onun dinini iyiden iyiye bilirim. O terterniz dinin, bilgisizlerin elinde yok olup
gimiesii.e acklanmadayun.

Tanr'ya da, s'ya da krler dii.e klavuz olmuuro ben.

olsun ki o bak

360.

"Betimize znnar kuanab Yahudiden de kuttulduk. Yahudilikren de. Ey insanlar. a, s' nn a; onun dininin sr larn canla bala. duyun. Padiah, vezir ne dediyse yapr ona; balk. o gizli dzene at kald. Onu , Hristiyanlarn bulunduu bir yere srd; o da bundan sonra onlan dftvcc koyuldu.
Hristiyanla~n

.onun dzenin. e

kanmalar

Hristiyanlar, azar azar onun ev.resinde top lanmaya balad; topluluk yzbinlere vard. O gizlice onlara lncil'in. znnaru, namazn
srlarn anlatrnadayd.

Grnte hkmleri sylyordu; t ver yordu; faka jy.zunden slk alrnadayd; tuzak kurmadayd.

* te bunun iin ki!l'U SaMbe, Peygamber' den azgn nefsin dzenlerini . renmek. isterdi.

MHS.'-IEVI RHI 1

133

Nefis, ibadetlere, z temizliine, gili garezlerden nele.r katar diye sorariard . Ondan, kulluu stnl~ arama:.lard; 1 grnen ayp nedir, oou syle derlerdi, onu

'

araurrlard.

370.

Gl kerevizdeo ayrdedereesie, kldan kta, zerre zerre, nefsin d zenini tanrlar. bilirlerdi. SaMbenin kl krk yaranlar bu ynden ylesine tler dinlerlerdi ki o Atlere canla bala dalarlar. am kalrlard.
HristiyuJarn "Hristyanlar

vezire uymalan
gn verdiler ona; g de nedir ki?

tmden

z!ti li

avamn taklidindek

Gni.illenne sevgsni ektile.r ; onu !sA'oo vekisandlar. ~ Oysa k o, gizlice, tek gzl, lanetlenmi Decc-ll'di. Ey Tanr, sen feryadnza eri, ne de gzel yard.mcsn sen. Ey Tanr, ybilerce tuzak var, resim var; biz de yemsiz yiyeceksiz kalm haris kulara benziyoi'U2.

Solukran solu~a bir ruzaa rurulmuuz; ki herbirimiz bir doan olalm, bir zmrdank kesitelim; bu, gene de byle.
ru

Ey kimseye muhtac olmayan

Tanr,

sen bizi

her solukes kurtarr.n; fall:at biz yie nru, tir ruua gideriz.

131

MESNEV( ERH!

ylm, opiaom buday yitirip gitmed~iz.

Aldmz bamza alp hi d:unyoM ki budayn eksilmesi tirenio y.znden. }
1

Biz u ambara buday ymadayz; derken

380.

Fare ambarmz delcli, amharnz, 'onun dzeniyle yklp gitmi. A benim canm, nce farenin zarar: gider de ondan sonra buday ymaya giri. 1

* O gnllerc gnl kesilenn haberleb nden birini duy; hani ''Namaz ancak gnl huiuruyls camamlanar ,J der. Ambarda hrsz bir fare yoksa, peki, krk yllk kulluk buday nerde, hani? Her gnn para para meydana gelen ger eklii, neden ambarmda roplanmyo.r? akmaktandan birok l<Vllcnlar srad; o yanm yaklm gnl hepsini de kabullend.i. Fakat karanlkta gizlenmi bir lursz var ki o kvlcmlara .parmak basmada. Gkyznde bir k bile parlamasn diye ' . o kvlcmlar bir bir sndrmcle. Yardmlarn bizimle olduka o aalk h
St2dan korkarmyz hi? (')
Bir admda binlerce ruzak hile olsa, sen hizimle olduktan sonra hi gam yok' bize. 390.
()
yaulmJ.

Her gece beden tuzandan .canlarr kurtarrsm, (ahtalar skersin.

Bu

be_fi metinde unutulmuf, karJJlt:.Jhrmada ktnara

>USNEVI $UHI

135

Canlar, her ge u kafesten knrrulur; hi bir tyle iliikieri kalmaz; ne kimseye buyruk yrtrler, ne kimsenin buyruu altna girerler. Geceleyi.zndandakilerin zndandan haberleri yoktur; padiah adamlarnn da geceleyin devletten haberleri yokrur. Ne kar, z.iyan gam vardr, ne bylesine bir diince; ne filann hayali vardr, ne femann hayali. Arifin yankken de hali budur ; Taon, "Onlar uykudadr .. demitir. Onlar gece gndz, dnya hallerine kar uykuya dalmlard.r; onlar Rabbin elinde evirip
evirdii kaem kcsilmilerdir.

Ya yazlrken eli grmeyen kii, yaz, !<alemin oynamasiyle yazlyor saur. Tanr arifin u halinden Birazcru gstermitir; akl da zaten duygu uykusu !<apm
gitmitir. canlar

neliksiz niteliksiz bir ola}'a gitmitir; da esc:ndir, bedenleri de. Derken bir slda gene ruzaa ekersin onlar; hepsini <;Ic payn aramaya koyultursu.n.

Canlar

4()0.

Sabah a:nn ~ bagsterip altn akbaba kanat rpnca, Tanyerini yaran, sabah tan, srafil gibi hepsini o lkeden alr, u grnen Aleme getirir.
Yaylm canlar beden yapar; her bedeni de

gene gebe

brakr;

1,'16

MF ,S."lVl 121)11

Can

atiarn eye:1iz
srr

kardedir,

kor; budur.

ite

"Uyku lmn

Yalwz gndzn geri gelsinler diye ayaklarn bir bala balar. Balar ki gndz olunc o ayrdan geri gc sinler; o yayladan gelip yk alona girsi.nler.
u~un

Keke u eau, AshAb- Kehi gib, yahut Nuh'un gemis gibi korusayd da u haun, u gz kula, bu uyaruklk, bu
anlay rufanndan vardr kurtarsayd.

Dnyada, bu zamanda da nice Aslab- Kcht ki senin yaobandadr, karndadr. Dost da onunla nameler terennm eder, maara da; fakat ne fayda ki senin gznde. kulanda mhr var.

Halife' nin

Leyl gy

grmesi

41 O. . / * Halife Leyll'ya, sen o musun lci dedi; / Mecnfu seoin yznden, perperi~an oldu, kendin yitirdi? ( Baka gzellerden fazla br gzelliin de yok hani, Leylll dedi lci: Sus, sen Mecniln deilsin ki. Kim uyaroksa daha da beter uykudadr o; iyankl uykusundan da beterdir onun. Canmz, Tanr'yla uyank olmazsa uyanklk, bir geittir, bir boaz gibidir bize. Cann, her gn bir hayalin tekmesini yemekten,

-J ,

:iyao

kar

kaydna dmekten, ddekii

yitirme

korkusundan

MES.~tvJ

SERtti 1

13'1

Ne

arh kalr,

ne

gilellii,

ne de gc kuv-

veti; gklere aacak bir yol da kalmaz ona. Uyu:nu o kiidir ki her hayalden bir ey umar;
onunla
konumaya

dalar.

Ruyasnda ~ytan hO.ri gibi grr; istcklenir de erliksuyunu saar dker.

Soysop tohumunu orak bir yere dkcc de kendine gelir, uyanr; hayal de ondan gder. O hayal yznden sersemleir, bedeni pisenr. Ah o bem grnen. hem gril11mcyen hayal den. ah.

1-20.

Ku ycecrdedir; g61gesyse a~ada;

glgesi giri

toprak stnde kus

r;

~ibi

uar durur.
avianaya

Hir ahmak da kalkar. o glgcy

ylesine. o kadar

koar

ki gten

kuvvcen

kalr.

Haben bile yoktur k yakalamak istedii ha-adak. J.'llun yere vurmu glgesidir; o glge mn nerde olduundan haben bile yoktur. Glgeyc ok arar da atar; bu au, bu yznden de okiuu bombo kalr.
aray

mr okiuu bombo ltld; mr gei gitti; glgeyi avlamak iin ko~arkcn eridi bitti. Fakat adama, Tanr glges dad-taya olursa onu hayalden de k1lrtanr. glgeden de. Tann glgesi, Tanr kuludur; o, bu dnyadan
lmtr; Tanr'y. dirilmitir.

da

Hi ikillenmeden abucak onun eteine sarl Mrzaman finelerinden kurtul:

1:18

Mts.'iEVI

SERlll 1

* "Tanr
bu, erenterin

glgey nasl uzatt, denmi

varlklarna iarettir;

ya;

nk eren

Tanr gneinin l.\na klavuzdur.

* Bu klavuz olmadka bu ovada yola dme;

Halil gibi, ben
430.
padiah batanlar

sevrnem de.

~ Glgeden k, glge yz unden

bir gne bul;

eteine sarl.

Tebrizli

ems'tir;

onun

" Bu dne, bu geline varacak yolu bilmiyorsan, Tanr HusAmcddin'e sor.

* Yolda, laset gelir aar da grtlana yapr

sa bil ki bu hasette
eytann a7.gmh

var.

* (,.'nk o, hasc yznden , Ahmed'i aypl, kusurlu grp utanr; haset yznden kutlulukla
savaa giriir.

Yolda, bundan daha sarp bir geit yoktur ; ne mutlu o k.i iyc ki yolda baset deil.
u beden,
hase

bil ki haset evidir ; ev halk, soysop yznden kirlenir. pis bir hale gelir.

Beden, haset evidir ama , Allah o bedeni iyice

artmtr .

* "Evini
dirir; bedenin sidir beden.

temizleyin,. buyruu temizlii biltlsm topraktan ama, k define-

Sen bedeni olmayana dzen dzer, baset edersen o haset yznden gnlne kararnlar ker.
Tanr erlerinin ayaklar altna den, toprak: ol; bizim gibi sen de hasedin bana toprak sa.

IILIS~EVI

SI!RHf 1

139

. V-czirin hasedi
440. O vezirin yaraal hasertendi de o yzdeli bo yere kuaru da yele verdi, bumunu da. Bu

de

hasc toesiyle iedi

yoksullarn canlarm

canlarn

ineedi, ehirledi, onlarn

midiyle yapo. Hascle bumunu buran, kendisini kulaksz, burunsuz eder. Burun ona derler ki bir kol<u alr; koku da onu bir mahalleye ulatrr. Kim 1<0 1<u alnyorsa burunsuzdur; kol<u da dini kol<udur ancak. Koku alp da buna kreuneyen, nimete kilfir olmusur; kendi burnunu krmtr. iikret, ilkreden.ere kul kle ol ; onlarn buzurunda l de liimsii2le ulas.
Veir gib yol vuruculu~ sermaye edinme;
halk

zehrlemel<

namv.dan

alkoyma.

O kUir v::.ir, din ts kesilniti; dzenle badem belvasna sarnusak katnutt.

Dinlerini tam bilen Hristiyanlarn, vezirin dzenini anlamalar

Tad al duygusuna salllb olanlar, onun szlerinde yle bir ad buldular ki acmsyd. 450.
Kark szler sylyor, ekerli glsuyu ~erbetine zehir kanyordu.

Me5Ntvr SEltUt 1

Sznn
anlaliyordu

d yznden, evk o anarn amma ardndan da cana, gevek ol

'{}ziliden e de karnru. elbise de.

1-

diyordu.

Gmili <l.t aktr, berraktr

ama onun

Aren. avcrnanyle al al bir yz vardr ama yapt~ kt ie bak. sonundaki karai j! seyret.
Smek

gze

br k

gz onda.

kamatrma. gr

olarak grnr amma alma huyu vardr

Anlay,

tad

ama

boyunlarna br halk~

duygusu olmayanlaro oluyordu vezirin sl)zleri.

Vez r padiahtan alu ay ayr kalmt; aln a lsa'ya uyanlara s~nak kesilmiti. Halk, tmden gnln de oru .aprd, dinin> de. Herkes onun buyrgguyla lme a.nlyordu.
Padiahn

gizlice vezlre haber gnderme si

arasnda

Padiahla

vezirin

gelip

~tmede, padiah iste~inin

gizlice haberler ona vaatlerde bulun-

madayd.

Sonunda, rm
(f )
7ulntlf ,

topraru

ele gemesi, H-istiyala yel c vermesi iin ( )

Bu he.Yit metinde un.utu1mut. ka,..,l tnmada lcc=nn.t

141

460.

att ;

Ona, a benim devletli vezirim, vaki geldi gnlmden b dcr ksn gitsin artk diye mektup yazd, gnderdi. O da, padiahm, o i. stndeyim; lsa dinn e

fitncler

salaca~m

diye cevap
bli!~

yazd.

HristlyanlJ!o

nnild

O hkm, o hkiim.e devrode lsa'ya uyanlan buyruk yrten onk bev vard. Her blk. br beyin buyruguna uymt~, ondan mlert dsere~ " beye ku olmusu. o onik beylc onlara uyanlar, o ~t vezre
balanmard.

Heps de onun szne inanmadayd; hepsi de

onun

gidiine

uymadayd.

O, l dese hang soukp, bang:l saate det$e her bey, hemen k&rfsoda ca.o verirdi.

Vezirin nci) buyruklarn kartrmas

Vezir, her
beyn adna br

tomar

hazrlad ;

her comarda yazlan yazlar bir baka voldayd. Her birindek buyruklar br baika eiti ; bu. sonundan tA bana dek ona ayknyd. Binnde riyaza yolunu, ac;l~ tvbenin, Tanr ya dnmenin dir$ saymadayd. 4 70. Birinde riyaatun taydan vok : bu yolda insan cmertlikten bafka bir ey kurtaramaz
demiti.

u
Birinde deruti ki : Senin atn, sei. cmertliin mabuduna irk komandr. Hem gam anda, hem esenlik anda Tanr'ya dayanmandan , ilmdcn ona restim ol:nandan baka her ey dzendir. tuzaktr. Birinde dem u k : Gereken ey hizmett. r; i yoksa Tanr'ya dayanma dn<:esi bir tlunettir ancak. Birinde, yap, yapma buyruklar, tunlmak iin de~il, bizim a<:zimizi bildirmek ii Vtrilnitir; Bylece bu buyruktarla aczcimii bilelim de o .aman, onun da kudretini aniayalm yazlar.n
yazmt.

Birindeysc aczin grme; .akln bana al, o aciz, olmete kdfir olmakur; Kendi gcn kuvvetini gr; nk kuvvet kudret de ondan; kudreriru onun nimeti bil ki kudret, odur diyordu. brndeyse u ikisinden de ge, gze grnen her ey put olur demedeydi. Birinde, u m umu snderne diyordu; nk bu gr meclise mum gibidir. .WO. Bak~tao, gten, hayalden getin mi, gece yarsnda buluma, kavuma m.u munu sndnn olursun. Birindeysc sndr diyordu; korkma; sndr de karlnda yzbiolercesin gr. Gcn kuvvetini gi muiunu sndrrsen can mumunun jl artar; sabr yznden Leyla, Mecnn kesiBr.

NESNilVI

Sllllll

Kim zahitlie kalkr da dnyadan vazgemeyi kurarsa dnya, ooa daha da fazla kendini gsterir, daha da ziyade yaklar. Birinde, Tanr sana ne verdiyse ,onu meydana getirirken d! sana tatllatrmtr.
Sana kolaylatrmtr, ho bir bale getirmi tir onu; al onu, kabullen; zabmete sokma kendini,
demtir .

Birinde)'Se, senin
iinin kabullendij:i

o~n brak, ey

vazge ondan;
ktdr.

iyi

deildir.

Birbirine aykr yoU ar, kotay grnmtr de herkes bir cl1.i semitir; o din. o kiiye can
kesilmitir.

Tanr'nn bu kolaylatrmas, yerinde bir yol olsayd her YaJudi. her Mecusi, Tanr'y anlard,

bilirdi demiti. brnde, kolaylaurlan ey demiti; o ey dir ki gnle yaaytr. cana gdadu. 4-90.
losann iinin istediti eyse geip gider; sonu yokrur; orak yere ekilmi tohum gibidir; bitmez, meyve vermez.

Onun

verdig ey, pimanlktr;

ondan elde

edilen ey artcak ziyandr. O, sonunda kolay deildir; sonunda ad, g olur onun. Gc kolaydan ayrd er; bunun da yzn sonwa gre gr, onun -da yzn sonuna gre. Bir omarda, bir usta ara; iin sonunu grmeyi sovsop sahibinde bulamazsn.

144
Her
eit

.>IESNEVI

nl

eline uyanlar. kendilerine gre

i~in

sonunu .grdler; grdler ama sonunda sulara

tursak olup gittiler. in sonunu ge>r, elle dokunmu deildir; byle o.ls~yd dnyadaaylorlk m olurdu, demiti. br tomarda, usta da sensin; nk ustay da se.n tanrsm. Adam ot, adamlara maskara olma. Yr b~nn aresini gr. sersemleme demiti. br tomardaysa, bunlarn teps de birdir demiti; l.<im iki grrse a br adamcadr, o. 500. Bir bakasndaysa yz demiti; nasl b,r olur? Bunu kim dnebilir? Meer ki insan deli olsun. Bir sz var ki brnn am zdd; eker le zehir nas bir olabilir? Zehirle ekerden gemedike birlik .glbahesinden nasl koku aabilirsin,? O, 155 dininin dman, onil< tomara bu eit
yazlar yazmt ite... Ayrlklar giditedir, aslnda deil

yolun

O, sa'nn 1el< renkli oluundan bir koku almanu; 155 kpnn buyuyla buylanmamt. O tenemiz kpte yz renk elbise, k gibi anduru bir hale gelir, tek renge ooyanrd. Fakat usan veren rek renk deit; balkla berrak s gibi hani. Karada da binlerce renk var; var ama balkla n: da karayla savalan var.

l>IESN.EVI

ERlll

145

rnek olarak sylediimiz balk da kimdir, deniz de ne ki bu stnler stn, bu ulular ulusu padiaha ienzesin? Var!~ 11emindeki yzbinlerce deniz, yzbin lercc balk, o balrn, o cmertliin tapsnda secde eder. 510. Nice bag y~~mu:u yad da, bu yzden deniz inciler saan bir hale 'geldi. Nice kerem gne parlad da bylece buiut da c:ertlii rendi. denz de. Topraa, .suya bilg vurdu da yery;; tohumu kabul eder bir bal ald. Toprak emnilir; ona ie ekersen hainlik etmez, onu biersin. Bu cmnlii, o emanet y'znden bulmutur toprak; nk ona adaler gnei \>'rmutur, o gi~ tmur ropra. lkbahar, Tann fennann getirmedike toprak gizli eyler meydana ~arrnaz. Bir cmertur, bir vercicr ki bu haberleri, bu eminlii, bu doruluu, cansz bir varlk olan yeryzne vermitir; Cansz br varlg Hltfu, hereyden haberdar etmitir de kahr aklllan kr etmi gitmitir. Can da bu cokuruua dayanamaz, gnl de. Kime ne syllyeyim? Dnyada bir ek kUlak bile yok. * Nerd~ bir kulak varsa onun yznden gz
kesilmitir; ierde

bir

ta

varsa onun yzlinden

1'.
1()

yeimtana dnmtr ..

14G

MESNEVI SERHI

520

* Kimyay meydana getiren odur, kimya da ne oluyor? Mucizeler balayandr o, siroya da denir? u benim vn, v t>rakmak saylr; nk. bu da varlk delilidir; varlksa yanl bir
eydir.

yok ol mak ge~ek; ona nedir? Kr, yasiara batm bir hi . .Kr olmasayd onun yznden erir giderdi; gnein hararetim tanr da yok olurdu. Onun
kar varlk

varlna kar

* Yasara batp mor clbiselcre' brnmeseydi u alem, buz gibi donarmyd hi?
Veziria bu dzen yznden ziyana
uramas

Vezir de padial gibi bir eycik bilmiyordu; hibir eyden haber yoktu; nUne n olmayan, kendisinden eknneye imkln bulunmayan Tanryla penelcmey.e girint.

yle hereye gc yeten Tanr'yla penele meyc girimiti ki .alem gibi yzlercesini bir solukta .yokdan var edebilir. Gzne gr gc verdi mi, gznde bu 5lem gibi yzlerce alem peydablawr. Sana gre bu dnya pek byktr, sonsuzdur ama bil ki Tanr gcne .kar bir zerre bile
deildir.
Aslnda

lanedir.; sin.

bu dnya, siz.i n canlarruza bir hapisbaydin o yana gidin; orasdr ovatz

MISNEVI Sf.RHI

-.

147.

530.

szdr; ek.il, kJk. o anlama engeldir.

bir

Bu dnyann snr vardr; o dnya ise su.r-

Firavun'un yzbinlerce mzram, MQsa'nr sopasyla krd geirdi. Yzbinlerce Calinus'un hekimlii, sa'ya, onun soluuna kar yok oldu gitti. Yzbinlerce iir defteri vard; onun mmt'sinin bir harfi karsnda ayp oldu. ar kesildi. Byle stn Tanr'ya kar, aalk deilse, ne diye lmesin insan? Nice da g1bi gnlleri koparmtr; kurnaz kuu iki ayandan bas aa asakomuw o.

Anlay,

hatn keskinetirmekle

Tanr'ya

ol bulunmaz; padialn ltfi

dklm

anca. k

krlmi,

gnlleri alr kauna. Nice definegmenler, nce ky buca.k kazanlar, o. hayaller kuran vezire maskara oldu gitti.

k'z km oluyor k sen ona maskara olasn? Toptak da nedir ki onun otu olacakmsn?
d m. Tanr

Bir kadnn. kt bir i yznden yz sararonu arpu da Zilhre yldz yapt.

540.

Bir kadn Zhre yapmak arpmakur da toprak olmak. balk kesilrnek arptmak deil midir

nat?

'Can, seni gii2eliin gkyzne gtrrken

sen
rutmusun.
Akllarn

aalarda

balk

kesilmisin.
varll, u

~laklk

bile kskand yle bir yznden arpun gitti.

lt8 bir dikkat Ct de 1\ U kendini arp~n r; Bu, br arplnaya kar pek. hem de pek aalk bir aph.
nasl ey? ?imdi

* Himmet abn yldz bilgisine srd.n de melcklein secde ettikleri Adem'i tanmadn.

A hayrsz evlat, soonda Ademolusun sen; alakh niceyebir yucelik saoacaksn? Ne vakte dek diioyay zaptedeceim, varl mla u dnyay do! duracam diyeceksin? Dunya, batanbaa Ilala dolsa giine bir bakt m, harn. etle hepsini eritir gider. r Tanr o v.eziro yapt ktl de, ()nun gibi yzlercesinin ktln de bir kvlcmla yok

.ediveri i.
O hayal
kurular

o zehirli suyu
550.

erbee

tutar, hikmet haline getirr; dndrr.

O ikiller koparnn . .zaoar rreten eyen .ram inanc eder; kin sebeplerinden sevgiler bitirir.

* brah.m'i ate inde besler, yeitirr; korkoyu. can eminlii yapar.

.. Onun sebep
1\CSilmi:n.
yakcilgndan

sevdalara

mro; onun hayallerne datm:n da Sofestai

Vezirio toplumu saptmak iin bir baka dzen kurmas Vezir,

kendiliinden

d brakt, halvce

bir baka dzen kurdu; girdi.

M ~S~ EVI $~RUI . 1

Ona balananlar, lem areine att; h~lqe ram krk gn, elli gn srd. flalk, ona zlem besteyerek deli cl.ivane oldu; onun halinden, onun szlernden ayrldilar, onun radndan m :u :r kaldlar da ldrdlar. Yalvaryortar. yakaryorlar, alyorlard. . oysa hatvette. riyazatt> iki bklm olmutu. H~ tk, scnsz m z vok; sopasru rutup yeden bir olmaynca krn hali nic'olur? LOtter de Tanr in olsun bundan fazla senden ayr brakma 'bizi. Bii ocuklara bem:eriz; dad sensin bize; glgeli sal bamza, dedi. 560. Oysa, canm dedi, dosdardan uzak deil; fakat halvetten kmama izin yok. O beyler, efaaa kalkular; . una uyanlar da kendilerini yerniye giritiler. Dediler ki : Ne kt bahrnz varm a kerem sahibi; gnlden de olduk, dinden de; sensiz yetim kaldk. Sen bahaneler bulmadasn; bizimse dertli da souk souk ah edip dun yoruz. Senin gzelim szlerine almz ; seni.D hikmet sti emmi~iz. Allal iin olsun, Allah iin, bize u cefada bulunma; hayrda bulun, bugn yarna atma.
yreimiz yany.or

Gnln raz olur mu ki bu aklar sensiz kalsnlar

da ellerine'

bireycikler

girmesin;

MJ!SNIVJ

~ER J.U

Hepsi de balk gibi karada rpnsn? Suyu a,

rma~o bendin yk. ei

Ey zemanede

benzeri bulunmayan. Allah

akna halkn feryadna eri.

Allah

~looa.

Ve::irin

mrideri

huzurunda>

srmesi

Vezir dedi k : Aklnz banza devirin a dedikodoya dalanlar ; s agdan kan . kulakla duyuan gd arav~nlar. 570.
Aalk duygunun I<Uiana pamuk tkayn; gzlerinizden duygu ban zn.

Can kulajln pamuu, ba kula~dr; bu ba

kula~ sar olmadka can kula~ sa~du.

* Duygusu~ kaln; kulaksz, dncesz bir hale gelin de " Geriye dn,. sz(ln duyun.
Uyamklk konumadan

dedikodusunda kaldka rQyadak nasl bir koku alabilirsioi~

Bizim szmz de . iimiz de darda yrmektir; can vryy.e gkler io (lsrnde olur.
Dtyg\1, kuru1u11, karay

grd; iink kara

dan domu tu o; can ls'sysa ayan denize bast.

u kuru beden karada gezebilir ; carun gezy se denizin ra gbeine ayak basarak olur.

mr, kimi dalara trmanarak, km denizIeti geerek, kimi ovalar aaralt karada geip gittikten sonra

.tESI'EVI

ERHI

151

Ab Hay~t' nerden bulacaksn; dalgalarn nerden yaracaksn? l'opragn dalgas

.denizin

mdr, dncemizdir ; .~enizin dalgasysa

dinden

geitir,

bizim vehnimizdir, anlay ken sarho ouru.r, yokluktur.

580,

Sen bu sarholukra kaldka o sarholukran

uzal.<so; bundan sarho olduka o ka dehe kar ki'

kesirsin sen. ( *)
u duyulan dedikodu, toza topraa benzer; bir zamaneaz da aldn bana al, susmayi huy edin.

Mritlerin, halvetten k diye yalvarrr.alar Hepsi de dedi k: A bizi krmay reva gren hakim. bize u dzeni yapma; bu cefay etme bize. Hayvana el<ebilccei yk ykle; arklara, gler gtiircce. ;i kadar i buyur. ! Her kuun yemi, kimdi miktarncadr; her ku, bir ndri btn olarak yutabilir mi?
o.::ua

st yerine ekmek verirsen, yoksul

ocuu o ekm. k >'iiznden ld say. e Faka dileri kt m, artk gnl, kendiliinden

..

ekmek arar.

('") Metinde, byl<i> '"tu kVr" t~klindc; fakat alta ri)eha ia.rkt olaruk "nlifr" yl!:lmf. Bu tak,Hrde man:., ''C) kudehten nefret eder durur*\ln'" <>lur.

152

MES..~EVI

SERHt J

Kanad kmam ku yrtc

umaya kalkt- m, her kediye lokma olur gider.

tslk

Fakat kanad kt m, zorlamasan da, iyi kt almasan da Kendiliinden uar o.

akl ba~lar.

Senin szn, eytaru susturur; senin szii'n

kulanuza

590.

Syleyen sen olunca kulamz al<Jl kesilir; deniz sen olunca karanz denize d:ner.

* Seninle olduktan sonra toprak, gkten de gzel bize a Siinak burcundan bala dek her yam
~'iizyle an.

Sensz olduk mu, gkyz bile karanlkm bize. A ay, sana kar u gkyz de kim oluyor ki i> Gkler ,grnte Y.iiksektir; anlam bakmn

dan yijkseklikse tertemiz

anlama
kar

canlidr.

Grntek ykseklik , bedenlerindir; !akat

bedenler, adlardan ibarettir.

Vezirin,. halvetten .kmayacam diye cevap vermesi

Vezir delillerinizi ksa canla. '!nlle dinleyin.

kesm dedi;

dm

Emnsem, emin olan kii thme altna. ao kyzne yer desem bile byledir bu. Olgunsam olgunluu nkar edi de el Deil sem bu T.ahmet neden. bu ineiri de nedir?

maz :

Bu halverten kmyacan ben; nk gn~

ahvaliyle megulm ben.

MESNEYI $ERHI 1

Mritlerin,

'

vezl~n

itiazlar

..

hal"etine

Hepsi de a vezir dediler; szlerimiz inkr degil, bizim szlerimiz yabanclarn szlerine benzemez. 600.
a Ayrlndan g~yalanmz ~kmada; canmzm

iinden ah lar, eyvahlar coup durmada. ocuk dadsyla oatlamaz ama iy nedir, kt nedir; bilmeden alar durur. Biz enge dnnz. mzrab. vuran sensin; inleyi bizden deil; sen n.liyorsun. Biz ney gibiyiz, bizdelti ses sendendir; biz da gibi'yiz, bizdeki ses sendendir. Kazanp ma olmada aran gibiyiz bi; a s fatlar ho zat, kazanp mar olmamz da senden. A bizim canmza c.an olan, biz l<im oluyoruz 1ti seninle beraber bu arada buiunabilelim? Biz yoklaiz; bizim varlklarnuz, gec e killer zhar eden. Muth:k Varlk olan sensin ancak.

* Biz arslanlarz ama

yzndendir.

bayraklardak

onlarn oynay, saldr, Onlarn oynaylar

solukdan

arslanlanz; solua yel

o gornmeyen yok mu, ru mj ru eksik olmasn.

varlmz,

grnr de yel grnmez.

Yelimiz de senin vergindir, varlmz da; tmden senin kadndr.

Yoa varlk tadn tard.n; yoi

610.

kendine

a~k

ettin.

15~

M.t:SN.EVt SERHl (

Verdiin rad,

liitfettiin

nimeti geri

alna;.

sun.duun mezeni, arabn, kadelrini alma geriye.

Geri alrsan senden kim arayabiiir? Resim, olur da ressarola savaa giriir? Bize bakma, bizim yaptklarmz grme. Kendi ltfuna, kendi cmertliine bak. Ne biz vardk, ne dileimiz vard ; liitfun sy.lenmeroi szlerimizi duyuyor, iitiyordu: Resim, ressamn, kaleminin nnde, ana karnndaki ~k gibi acizdir; >na, onn dilei ne
nasl balanmtr. Tanr gcne kar, ijhe gergct gibi acizdir' Tanr gc. gcrgcfc kn eytan resn iler, kirn ns:.n. Kimi sevin nakeder. kimi gam. Gergefin eli yoktur ki elin oyuatsn da engel olsun; dili' yokrur ki zarar, yahut, fayda iin bir soluk alsn, ses karsn. * Sen, beytin zabn gene Kur'an'dan oku; Tanr "Attn < aman sen atmadn, dedi.

Btn

yararklar

nndek

620.

Biz ok atarsak o ok au bizden deildir; biz yaydan ok aran Tanrdr. " Bu, cebi deildir, cebbarhn man!sdr; ccbbarl an da Tanr'ya yalvannak iindir. Alayp ntememiz, gcmz olmadna de, lildir; taka uranmamz da dileimizle i grdmze delil. Dileimizle grmeseydil< bu utanma ne oluyor; bu acklanma, bu utanma, bu dertlenme de ne?
yayz.

155

.Hocalar, neden talebeyi terbiye iin skt fikir neden kuruntulardan kurunrulara dnp duruyor. Sen tutar da .onun cebirle i grdnden haberi yoktur; Tanr Ay', yzn bulut altna gizli yor dersen, Buna bir gzel cevap var; dinler, tutarsan kfrden vazgcersin, dine uyarsn. Hasralk amda nsan, zlem eker, inler durur; hastalk a, tmden uyanklktr. Hasta oldun mu, sun tvbe etmeye, bag lanma dilemeye koyulursu. Suun irkinlii grtn r sana; gene yola geleyim der, doru yola gelmeyi kurarsn.
ryor:

630.

Bundan byle buyruklara uymakran baka bir i semiyeyim diye aldedersi, sz verirsin. Demek iyiden yiye anlald u ki hastalk, akl fikir veriyor. uyanklk b~lyor. Ey temeb arayan, bu temeli bil : Kimde dert varsa koku alan odur. Kim daha uyaoksa daha dertlidir o; kim daha iyi anlamsa beri beozi daha sardr onun. Onun cebrini aolamsan alayp iniemen nerde? OnllO cebbarlk zincirini grtn hani?
gerei

Zincire balanm adam nasl sevinir; hapiste tutsak olan nasl hiirliik saar?
Ayan baladilar.n, bana padiah nu
l:ru

diktiklerini gryorsan,

Ml!SNEVt SUHI 1

Sen de kizlere kar avuluk et~yc !>all: ma; nk bu, acizterin huyu olaiaz, ilcizler bu
ii ~apanaz.
s

Madem ki onun cebrini.grmyorsun, cebirc.leo ama. Yok, gryorsa gr belirtisi hani?

Hangi ie gnln akyorsa o ii yapmada k~ndi gcn apak grr durursun.

640.

Gnln hangi e akmazsa, neyi isremezsei, o ite kendini cebri yapar da bu, Tanr'dandr dersin. Peygamberler, dnya ilerinde cel;>ridir; ka" firler ahiret ilerinde cebri. Peygamberlerin, aliiret ilerinde htiyarlan vardr; biigisizlerin dnya ilerinde ibtiyarlan. nk her ku, kendi cinsine doru uar durur; kendisi geridedir, canysa ilerde ml, ilerde.

* Kafirlcr. Siccin cin$indendir de o yzden dnya zindaona holanarak, 'leVinerek gelmi lerdir.
* Peygamberler, lliyyin cinsindendir de o yzden ran, gnl flliyyin'ine varmlardr. Szn sonu yoktur ama biz, gene o bikilyeyi
taxiamlayahm.

Vezirin, halveti brakmakta mritlerin mitlerini krmas

V~zir halv~uen sel~mli
benJ~n unu anlayn:

Ey

miiritl~r

dedi,

MESN~VI

ERlll

1$7

s bana byle haber verdi: Btn dosdardan,

~tn

yakinlardan ayrl, tek ol; Yzn duvara rut, yapayalnz otur; kendi varlndan da halvet ol, dedi.
650.

Bundan byle sze de izin yok; dcdikoduyla da yok benim. El~eda a dostlar, lmm ben; .varm you mu drdnc kar ge gtrmm ben.
iim altnda,

Bylece de ateten yaratlm gkyznn zahmetler, nihnetler iinde odun gibj

yanmayacam.

ha'nn yannda oturacam ben.

Veziri,

Bundan byle drdnc kat gn ycesinde,

k~ndi

her beyi ayr ayr yerine dlkmesi

Derken o beyleri teker teker, yalnz olarak huzuruna ard, her birine bir sz syledi. Her birine, lsa dininde Tanr naibi, benim halifem sensin; br beyler sana uyacaklar; lsa hepsini de san~ taraftar etti. Hangi bey baekerse yakala onu, ya ldr, yahut da tursak e, brakma. Ancak ben yaadka bunu ama; ben lmeyio ce bu babulua kalkoma. Beo
dava~na,
lmedil:e

syleme bunu; pa diallk her yan elde etmek sevdasna girime.

lg

MES!'I!V JiRHl

660. te u tomar; bunda Mesih'in hkmleri yazl; mmere ak bir dille bir bir oku dedi. Her beye ayrca bu szleri syledi; Tanr dininde d. di, senden baka nip yok. c Her biriii ayr ayri .Yceltti, arlad; ona ne dediyse buna da onu dedi. Her birine bir tomar verdi; her tomarda yazl olanlar, brne aykryd. Elif'ten ye'c kadar harflerin ekllleri nasl birbirine aykrysa o tomarlardaki yazlan buyruklar da birbirine aykryd. Bu tomardaki buyruk,. brndekinin zddyd ki bu zddoluu bundan nce anlatk.

Vezirln hatvette kendini ldrmesi

Ondan soora daha krk gn kapsn kapatt; sonra da kendisini ldrd, Varlndan kurtulup gitti. bir Halk, onun lmn duyunca kyamet yed oldu.
mezarnn ba

Halk. onun yasyla san ban yolarak, elbisesini yrtarak mezarnn bana yle bir yld ki. Arap'tan, Trk'ten, Rum lkesi
Tanr halkndan,

mezarnin bana toplananlarn saysn ancak

bilir.
dermar

670:

Mezarnn .topran balarna sa;-tlar; derdini

tam yerinde bir

grdiller.

 )- f->"-'j
MESNEVI SERlll

159

H alk, mezarnn banda tan bir ay, gzlerinden. ka'ol g,zyalar aktt.
Ayrlyle padiahlar da, bykler-de, kkler de al ediyorlard, . feryal ediyorlard. (*} Tanr

esenlik versin,

sli

.ay sonra halk, a ulular, beylerden onun geen Idrndir ? Bilelill) de onun yerine, ona uyalun; elinizi de, ete:imi:i de onun eline verelim. Madem ki gne doluorlu; bi:i daiayp batu; onun yerine bir mum yakinaktan baka are yok. Sevgiliyle buluma ~a geti; dost gitti. Artk i>idan armaan olarak bir nip gerek. Gl solup .glbales harab olduktan sonra gln kokusunu neden duyabiliriz? Gtsuyundan dediler. Tanr apa.k grrunediidendir 1ti bu pcygan~crlcr, Tanr nipleri olarak gel{iler. Hayr, yaln syledim; nftiple n~p edeni' i1ti sanrsan irkin bir 7.andr bu, gzel deil. 680. Sen ekle raptk iki grnili sana; fakat ekilden kurutana gre birdir o. Grne bakarsan senin . 7-n de ikiru.; g faltat sen, gzden beliren gz na bak.
yerne

Bir

mmetinio, beylerdeo, "inizden on,n yerine geen hanginiz,. diye sormas, :yerine gee-ol dilemesl '

(~)
yulm.

Bu be}'it metinde unutul mu. karlatlrmada kenara

1110 lnsan gzn na bakt n iki gzn n

ayrdeunenin imkin yolmr.

Bir yere on tane mum getirseler, grnte her biri brnden ayrdr. Fakat klanoa y s;evirdin mi, hi phe yok ki birinin , brnden ayrd edilemez. Sen, istersen yz tane elma, yz tane atmut say; sktn m, yz kalmaz, bir olur gider. MAoilarda blm, say yoktur; manalarda ayrd e&, rek tck say olamaz. Dosrun dostlira birlemesi horur; sen manl eteini rut; grn inatdr. backer.
oat grnii e?.iyerlerle erit gitsin de onun altnda defineye benzeyen birlii!i seyret.

Sen
690.

eritmrsen

onun

yardmlar z:ti

eritir

onu; hay gnlm kulu klesi olsun onun. bem gnllere gsterir kendini; derviin brkasn diker. Yaylnuk, hepimiz de bir cevherdik; o yanda hepimiz de bas?.dk, ayakszdk.
Gne gibi bir cevherdik; su gibi dmsilduk, berraktk. . O gelim k, e-kle brnnce kale burlar gibi saylar belirdi.
Burlar mancnkla ykn

o,

nem

da

u bln

ara

smdaki fark

kalksn.

Bunu iyice a;ar, anlaurdm, ama birinin fikri srmesin diyorum; bundan korkuyorum hani.

ME'SN~\'J SERHl 1

161

nce .szler, keskin bir elik klca benzer;

kalkii

yoksa

ger

dur.

Bu ~lm.as klicn nne kalkansz gelme; nk klca, kcsmeken utan gelmez. Bu yzden klc kna koydun ben; eri okuyan biri, aykr okimasn, ters iulamasn dedim. Biz gene hikliyeyi tamamlamaya, gerekler topluluunun vefasn alaimaya geldik.

700.

O uyduklan adamdan sonra kalktlar, onnn yerine bir ndip iStemeye giritiler.

Onun yerjoe gemek iin beylcrin

kavsaar

O beylerden biri ileriye atld.; o vefa dnce sine dalan toplumun nne vard.
re dcdi, o erin naibi benim; zem. nede sli' a mn naibiyim ben. lte u tomar da tanm benim; bu naiplik . ondan sonra benimdir.

Derken , biir .bey- pusudan kti; onun davas, bunun davasna aykrya. Koltuundan o da bir tomar karp gsterdi; derken ikisini de bir f fkesidir sard. br beyler de bir bir ortaya ktlar; su verilmi' keskin kliarn ektiler.
F.

16%

Ml$-N.EVI $tAtli 1

Her biri, elinde bir kl, bir tomar; sarho filler gibi birbirlerin~ dtler. Yzbinlerce Hristiyan ldrld; kesik ba lardan cepeler meydann geldi. Soldan, sadan sel gibi kanlar akt; bu sava yznden havaya da daj! tozlar kalkt. 710. Onun ektii finc tohumlar. balarna afc kesildi. Cevizler krld, i olan knldktan sonra
tertemzJ

gzelim bir can kesildi.

Bedene ullAnan kltirUlmck, lmek ,ar ya; nan yarmak gibidir. cimay soym~k gibidjr.
Tatl olan nar erberi olur; rm olannsa bir ses kalr ancak.
Manas

kar; rUyense re-lil olur gider.

olan,

aeo kendiliinden

meydana

Ey ekle, kla tapan. yr, manay bulma> abala; nk m!n, ekle kanattr.
M~n1 ehliyle d, kalk da hem balar elde

ec,
sz

hcn yiit

ol. de
c~ri

Szm

det il;

bedendek nn~

can,

kdf iidek. chta klca

l)enzer.

Klf,a m

yaklmaya

durduka deerlidir; yarar ancak.

klftan karld

Tahta klla sava~a gitme; nce bir gr, aola onu.

i ba~a d~medeo

163
720. Tahtaysa yr , bir baka mayssa ne'eylc g~ ~ri.
kimyadr

kl

ara; ama el

Kl, erierin silllhlndadr; onlar grmek.

sana.

Btn bilenler. bunu byle dcmilerdir, byle: Bilen 5lemlerc rahmettir.

Nar alacaksan glen nar al; o ranesinden ha~r versin.

gl,

sana

Ne l;utlu gltr o gl lti can kurusuodak inci gibi agzdan gnl gsterir.
Kusuz azndan, gl ldlein gldr;

nk

gnl!inn

karaln

gsterir.

Glen nar , ba, babcvi de gldrr; erieric

sohoet, seni de eriere katar.

Kao ta o Isan. mermer kesitsen bile bir gnl sahibine ula$UD m. inci olursun. Temiz erern sevgiini ~ camnn iine dil<; gnl bo l<iilcrin sevgisinden baka bir sevgiye gnl verme.

/ . misiilik kyline gitme; iimitler var. Karan-la doru yrme. gneler var. 730. Gnl. seni gnl ebiinin mahallesine eker. bedense sen balk hapsbanesine eke.r.

Hadi, bir

gnldc:en

gda

ver gnlnc;

yr, devleti, devlet sahibinden ara.

164
Tanr

MFSN EVJ SERfJt J

rahmetetsin., esenlik versin

ululamaan

Must!ifa'Dli ncil'deki vasflann

ncil'de Musufa'nn,.d peygamberler bann. o t emizlik denizinin ad vard.

Vasflar, ekli, savalar, orucu, iftan o kitapta

anlm.

Hrisiyanlar,

bitaba

eritiler

sevap kazanmak iin o a. a, o d mi,

O yce ad perlerdi; o gzel ve yii srer lerdi.

Bu sylediimiz sn~nma<la bu to,p.luluk sna n madan, korkudan sag esen kalmt. Beylerin, vczirin errinden. emin olmular, Ahmed'in adnn st!na: s,nlllard.

onlarn

Ahmed'in yardm etti, dos oldu soyu sopu oald.

da

Hristiianlarn adn aalar,.

bir baka bi;)lyse Ahn\ed'ii hor grrd.

740.

Orlar, bu imtihanlarla, o kutsuz vezirle onun yolsuz dzeni yzunden aag bir hale geldiler, hcr oup gittiler. Anlat
,bat!

ters tomarlar yznden dinleri de

uyduklar

oldu,

hkmler de.

165

Ahmed'in ad. byle bir yardmda bulunursa nasl korur. nasl gzetir. Ahmed'in
ad

byle bir salam kale; o csen. ik l

dtliin

veren ruh nedir? Sen

aruk.

O veirn b~ii_ yznden, derman kabul ~ etmez bir derde deo: bu kan d(lkcden sonra

(E RH)

325. Beyinen itibaren anlatlan hikaye: , Bedl'u-Za man Furzao-fcr'in ".Mafthiz- Kasas-u Tem~ll:it- Mesn evi, de ve "erh-i Mesnevi-i erif, e anlattgna gre "Tefstr-i Eb'I-Ftnh- Razi, de, bir ihtilfla "Tefsir-i Kef'ill-Esr!r, da ve "Kas<s'ul-Enbya, adl kimpa vardr. "Tabari, de, l'iriiz'un Hay/irla'yla savandaki elini, kulan kesrnek de bu hikyeye katl~r (Mahiz; s. 6 - 7, erh; s. 149 - 152). Bu hikayenin kahraman Polos (Pavlos) rur. MilAII. ylnda donucur. srailoullarndan olup asl ad Saul'dur. nceleri lsa dininin eo byk dman iken sooradan Hrisriyao olmu. Anadolu, Kbrs ve Yunanistan'da bu dini yaym, 62, yahut 64 te Roma'ya gitmi, 66'da Patros'a idam edilmitir. Ald'i CedJd'de, "A'm~l-i Rusill, ksmnda Saul'un Hristiyanlara zulm. soor da liristiyao oluu anlaulr (Bab. VIII ve devam). Ayrca bu 7.atm birok ehir lerdeki Hrisriyanlara meknplat da vardr .
dn

.Edward G. Browne, A Paralici to the Story in the Mathnawi of jalalu'd-din Rumi, of the Jewish king W b persecued rhe Christians, adl makalesinde: eyh Eb'lHasa.t b. Haysam adl birinin Arapa yazd~ "Kasas'uiEobiyA.., nn, Muhammed b. Escd b. Abdu llfth'it- Tstcrl adl birisi tarafndan Farsaya evrildi~ni, 1920'de, 713 H. de (1313) istinsah edilmi bir ofishasn satn

167
aldn,

bu. Furilzanfer'i.n bahsettii liiab olacak. Brow. meni

hildyenin bu :kitapta

bulunduunu

syl)'Or ki

aynen veriyor; biz de Trkeye evrlrere:k sunuy.oruz: 'Yce Tanr, Aralarnda blkler ayrld da birbirlerine aykr oldular buyurdu lXIX, Meryem,. 37, XLIII.. Zuhruf, 65). .Rivayet edenler derler ki: Yce Taor, lsa'y ge adirdktan sonra flristiyanlat, Polos .:nlar yoldan karncayadek iyi bir yol rutmulard. Polos Yabuaiydi: sa'y, sa dinine uyarlan kt grr, boyuna .-nlarn ktlklerini s<iyl"er. onlara dmanlk ederdi. Kocahnca, errimin, krlmn onlardan e~~ilmesini istemem dedi; bir gzn kr olmu gsterdi. Hristiyanlara dedi k : Beni taruyar musunuz? Evet dediler, Tanr mablilkatrun en krssh. sen. Dedi ki: I>n g~~ lsll'y ruyam:d a grdili; gcmi "bir yumruk indirdi, kr etti beni. Ne vaktcdek benim y.olunia girenleri 'inciteceksin dedi. Ben tirreve titrcye srayp uyandm; baktm ki bir gm grmyor. imdi,lsli'nn benden r; olmas iin dininize girmek stiyorym; bunun iin geldim siie; nk onun gazebmc day~namam ben, dedi. Hrisryanlar onu aldlar. br eve gtrdler. O da rahiplerin yolunu - yordam tuttu. Btn gn oru tutard; btn gece oanaz k!ard. Sootnda halk oru inand. Dek~o, bir tophluu yanna ard; dedi ki: Grmyor musunuz, ordu padi~h onde gider. Evet, dediler. yle;sc , dedi, namazda do\ya ,dnmemiz daha doru. O toplulul<. Kuds'rcn ~z evirdi, dO'uya yneldi. l3ir zaman sonra bir la~ka . topluluu ard, <.edi !;i ; Yce Tanr hr eyi i usann fiydas iin yaratt. Evet, dediler, loru, '\'eki, dedi, neden kHz eti hcliii olsun da domuz e.ti har.a m olsun? Ben yle :zryorum:-

1G8

Domuz eti de. hel.l. O topluluk domuz ctni ~en dilenoe helal sayd. Bir zam~n sonra bir baka topluluu ard ve dedi ki: Diriltmek, varamak. yce Tann'dan ba~ka sna kolay deil. Evet, d~diler. l'el<. dedi, bu halde ls~'n.o Tanr olmas ~erek. nk o, ku yaratt, lyil diriltti. Bir zaman sonra da halk toplad; dn gece, rClyada s~'y grdm; senden raz oldum, dedi; el]ni yzme srd . Tanr, onun elinin kurlutuu yznden gzmil at, aydnlatn. Bana, size sylemem iin b ir ka sz smarlad. Bilgin!erinizden, hyklerinizdenn bir op lulugu ~ein, bana gnderin de onlara syliyeyin. Onlar, bilginlerinin ulularndan kiiyi seip gnderdiler. T eker teker benim yanma gelin, dedi. nce brisini alrd); ona, ls5 bana dedi ki dedi, neden onlar bana kul diyorlar? Siz de biliyorsunu ki ben lyil dirilttim, ku yattum, anadan doma krn gzn atm; bunlar Tanr'dan batkas yapamaz. Ben Tanr' ym. Bana Tanr demeniz gecek. O adam, bundan byk sa'ya Tann demeyi kabul etti; yanndan kt. Sonrn brn ard. Ona; dedi ki: lsa, bana, mmetine syle, dedi, ben yle eyler yaptm ki onlan Tanr'dan bakas yapamaz. Neden bana Tanr kulu diyorsunuz? Tanr'nm ortaym ben, benim hakkmda. bu inanc bcslernclisinz. O adam da bu sz ll' kabul etti, daryn kt. Sonra cilsn a~rd, dedi ki: lsa, ben dedi, Tanr'nn oluyum ; siz de grdnz , iittioiz. ben nasl yarattm, oasl lyil d irilttim; ncil'i byle okumaz gerek. O da bu s kabul etti, yarundan kt . Sonra Polos, o gece kendini ldrd. Bazlar da, lsa'nn szlerini haber verdim, ona gideceim, dedi, balkn gzleri nnde kendini ldrd derler. Hristiyanlar bu hali grdler, ertesi gn o kiinin yanlarna gitti-

Mf:SN:EV t E~ H1 l

169

ter. Dediler ki: lsA Polos'a ne demi; o size neler syledi? de duyduwu syledi, szleri birbirini rumad; aralannd 3)'krhk kt. Onlarn birinin ad Nasrur'du; brinin Melk~, C)bdinn de Mftr Ya'kub'du. Bunlara ait' sz .uundur; anlatlmasmda da pek o kadar tayda yok; onun ~in etraflca anlatmaya gin:;mcdik (Islamica; Edior. E. Brainlich. Yolumen Secundurn. Fac. l. Lipsae n odibus quae Asia Maior APPE LI ANTUR, Alr. MCMXXVI , s. 129 1 3~).
Furiian-fer'in uakletti hikaye bunun zetidir. Reynold A. Nicholson da, Mesnevi ercemesnde, ~ukardaki makaleyi kaynak edinerek ayn bilgiyi veriyor (The Matlnawj of jalalu'ddin Rumi ; Volume VIII, London- 1937; s. 34- 36). Mevlanf Mzesi Ktphanesinde 1 189 no. dakayl ve I brdhtm b. Munsr'n-Nisaburl'nin Kasas'ui-Enbiya'snda "Kssa-i !gaaz- Tcrs~yi, bahsinde Yunus adl bir Yabudinin, Iiristiyanhga ih tiliii sokrugu ve sonunda da kendisini ldrd ayn tarzda anlat'lnakadr (244. a-21[). b). Bu kitabn Hicrl VJI I. astn balarnda yazld~ kdndan, ml tarzndan aka anJ:,~lmak

re'lifi V-Vl. yzyllardadr (Mevlan~ Mzesi Yazmalar Ka:logu; I. Hazrlayan : A. Glpnarl, Trk Tarih Kurumu Basmevi - Ankara 1967; s. 124- 125}.
tadr;

Rsl'den ve Polos'un mektuplarndan bu hilclycdeki Ya'kub ve Nasur, Po los'la ada deillerdir. Ya'kub. Miladi Vl. Yzylda, ikincisi V. yzydda aan.r. Melkli ise bii rnehebin addr. Ancak A'rn!-i Rsl'de, Polos'urt, Iirisriyanlara pek ok ulnlerdt buludl, erkek, kadn bir ok Aristiyan bafrl olarak Orilim'e ::1riirkcn Sam aknlznda
ainan

f:sas; A'mal-i

110

MF SNC:Vl SJ~RHl l

gkten bir nurun parlad#t, bu )'zden gz. erinin grJ me olduAu, lsa'nn kendisine, ne vakte dek bana zulmcdeceksin dedi~ anlatlmakta (Bab. IX), ayn zamanda bunlar, kendisi tarafndan da bikiiye edilmektcdir (XXI - XXVI). Mektuplarnda snnet olmann lzim suzlnu (A'miil-i Rsl, Bab. XV, !-29 ; Romalla::a mektup, II, 25-29; XIII, XIV; Korenoslu'lara; VII, 18-24, Galaya'llnra, n, V, Fitipli'lere; III, Kolosili'lere, Il), her yenecek eyin, hani putlara kesilen bayvanlarn bile hel! olduu. aka sylenmektedir (Korcntoslu'lara, VIII-X, T imotavus'a; IV). Bu zia yazd mektuptan ruhaniliin esasn da onun kurdugunu. anlyoruz. Hi phe yok ki Ald-i Cedid'i inceleyen Mcvlan~, bu hik~yeyi o kitaba gre re'vil etmi ve muhayyilesinde il edii mevzuu bu ekle dknt:iir. Burun kesmeye gelince : tercemesinde Zopyere (Zopir), Babil'in fethinde burnunu kesmi, ben sizdenin, padiah bunu anlad da burnwnu kesti diyerek ehirlileri kandrn, ilerine girerek ehrin Daryu tarafndan zapedi~ncsioe y ardm euni. Nveyri'ye gre Hyre hkmdarl arndan birinin veiri de bur.nunu keserek doruluunu gsterm i, bu dzenle de orduyu le grrerek mahverni~ (A. P. Caussin de Per~val : Essai sur l'Histoir~ des Arabes; Pnris-1647, c. I ; s. 81 - 112).
Herodo

327-333. Bu hikayenin, "Mcriban-Name., de buAttA nda "Esrar-NA r' me, de bu hikiyeyi anlann "Ma~hiz, bildiriyor (s. 7 -8; erh-i Mcsnevi, s. 166). Hikaye, " Esrflr-::-lamc, ye daha uygundur.
lunduunu,

Mevl4nil, daha ileride aklyaca gibi bu hikayeyi dinlerin esas itibariyle vahdet zerine kurulduunu

NESNEYI $fitili 1

171

anlatmak iin zikrediyor. Kur'an'n III. saresinin (Ali tmran~ 64. ayetinin meali udur: "De ki : Ey Kiab chli, gelin aramzda ei olan cek sze: Ancak Allab'a kulluk edelim, ona hi bir eyi e ve ortak etmeyelim; i\lloh' brakp da bazlarmz, bazlarmz Tanr tanma s. Geo. de yz dndrrlersc deyin ki: Tank olun; c zmz Tanr'ya teslim edenleriz biz, II. srenin 284. ~yeinde, peygamberlerin, peygamberlikleri bak mndan aynlamyacaklarn. hepsinin de tevbide, insanlarn bayrn ve kemalini sa~amaya gnderildiini, 253. ayctindeyse ancak Allah kanndaki dereceleri bakmn da bazsnn, bazsndan srn olduJunu, fakat peygamberlikte , tebliga emur oluo ve tebli ettikleri gerekte ayn olduklarn bildirmektedir. Gerekten de her peygamber, Allah'n bir, esiz, ortaks, her eden m neze); olduunu bildirmi, d1yevl hkmlcrsc ama nn icaboa gre konmutur. Fakat ;aman getike her din ehli ondan sonra gelen dinin tabiariyle daha mtekamil olmas ve ona uyulmas gerekken uymaru, sonraki din chline d~man kesilmi, tarih sahifeleri Ebi- i Salib savalanyle, hatta bu da yetmiyormu gibi ayn din e hli arasndaki baz aydn fikirleri sndtmek iin engizisyoo zillmleri ile, slbn'da da mezhep savala riyle !< ana boyanmtr. Kur'dn- Kerim'in bir ok yerlerinde l'e meseHl Il. s (lrenin ll 1 - 118. ftyet-i Kerime' lerinde Msa Peygamber'in dinine uyduklarn sananlarla kendilerinin sa dininden olduklanna inananlar arasndaki aykrlklar anlaulmakta, peygamberlere, kendi dinlerinden gelen byklere tanrlk isnad ettikleri bildir ilmektedir. Mevl5.na'ya gre bu, bir alkur; biri iki grmektir. nk vahdet bakrwdan btn peygamberler birdir;

11%

Adem'le balayan nbwet, Hz. Mub:m.ned'le sona ermitir. Mslman, Hz. Peygamber'in (S.M,) btn peygamberlerin ~onuncusu olduuna, en stn bulundugua, dininin btn dinleri neshettiine, ktan bnn son ilahl kitap olduuna inanmalda beraber Hz. Muhammed'den nceki peygamberlerin hi birini ikir etmez; biri iki grmez, a deildir. Allal'n keHimna inaup M usevi ve l sevi'lerin eUeri.ndel<i kitaplarn muharref olduunu bilmekle beraber kitap sahibi . peygamberlerin ki:plaruu bugn asllar yoktur diye

alana, ikisi arasmda vasa olana 11net etsin; nk rvet kiU"rn tii kendisidir; rvet veren, cennetin kokusunu bile duymaz, buyurmular; taam Ca'fer'us-Sadk, " Hkm verme husu sunda, rvet Allah'a kiitirdr, demilerdir (Scflnet'i-BMr; I, s. 523). 3:>3. Trkede " Gnlden gnle yol var, atasz vardr ki Farsa du. ayn mealde .bir atasz. mevcuttur. 360. Znnar. Hristiyan rahiplerinin bellerine ku. andklar, ucuna ba taktklar yn, yahu kay kuak. . Bu, bir dlne, bir inanca balanmaya, kendini o inanca adamaya bir iartt kabul edilmektedir. Bilhassa evlenmeyen rabiplerde, nefislcrine 'hAkim oldtklarna da bir bir 'i~aretcr. MevlevUerde, "lllif, harfine benzetiterek "Eiifl Nemed, , yahut Sylenie gre "ElifiAnet, denen ynden yaplm drt parmak eninde ve bele bir kere dolandktan sonra ucundaki yn iple srtcn sarl p ba lanan bir kuak vardr. ileye soyunal~r, ileleri bitinc:y"edek giydikleri etekleri dar, st bedene yapk, kolsuz ve ykasz "TenOre-tem(ire, denen elbisenin
rvetten saknn ;

inkAr ermez. 336. Hz. Rastl-i Ekrem (S.M.), "Allah rvet verene,
rve

M.ESNliVl SOHI 1

113

stne, ileke olmayan nul.ipler, yahut ilesini birirmi dedeler, sema' edilecei, mukalele yaplaca vakit, dnerken etekleri alacak kadar geni sema' teooiiresinin Ustiine, bellerine b:~Iarl:r (A. Glpnarl: Mevlevi Adab ve Erkan; s. nkliip ve Aka K. 1963, s. 43-44). Bckta!lerde, tarikare girecek kiinin !<estirdii kurbaw yniindcn rlen, orta yerinde iki, yahut miicerrcse, yani evlenmemeye sz vermi, miicerret erkanna alnmsa, diim bulunan, boyuna taklp mridc grtirlen ve mrit tarafndan, beline balanan, kere bele dotanacak kadar uzun kl ba anlamna "uy-bend, denen ince kuak ve Mevleverin yukanda sylediimiz kua, F tV\et erbabndaki "edd, denen kuaktan gelmedir; bu da Zerrtilikten gemcdir (A. Glpnarl: slfim ve Trk illerinde Frtivve tekilat ve kaynaklar: l st. 'Oniv. ktisat Fak. Mecmuas, ll. C. st. 1949- 1950, s. 3 - 354; bilhassa s. s. 83 85. tsam Ansiklopcdisi; Cz. 111, lst. 1968, e dd Mad. s. 378 - 361 ). 368. "Azgn,, diye evirdiimiz sz. metinde "gol, rarznda gemektedir. Gol, Gol-i Beyabiin denen ve T rkede Gulyabani diye sylenegelen bu sz, Cabiliyye devrinde Araplarn inandklar bir eit eywn u.ifesi idi ki onlara rtirl ekillerde grnr}er, inanla rnca, yol bu yanda diye seslenirlcr, susuz yerlere drerek lmlerine sebeb olurlard. Hz. Peygamber, Caliliyye inanlarndan olan kularn uularndan hkiln karmann, hicr'i yln 2. ay olan Safer ann kutsuzlu~unun ve goln asl olmad~n bildirmiler, ancak lde bir bayale kaplann eznn okumasn buyurmulard. Bu da herhalde hayale denin kendir,e gelmesi iyindi (cami' ;Il, s. 193; Sefict'l- BMr, II, s. 232~.

114
Ashab-

MESNilVI Sf:AHI I

Kirarn'dan Huzeyfe, Allah'n saa- selam ona olsun, es Mb, Peygamber'den hayr sorar; bense erri sorardm demiti. Neden diye sorulunca da, er .'elen saknan demiti, hay ra ular gider (Maahiz, s. 5). Kur'an'da Nefs, kii, zdt, z, can 'anlamlarna gelir. olarak insandaki klj;e neyletneye denmiir. SUfiler, Kur'an'n XII. silr~inin ( Yusuf A.M.J 53. Ayetinde Ylsuf Peygamber'in "Gerekten de nefis ktl faziasiyle buyurur, ancJ, Rabbimi~ acd kurrulur bundan, Ayetine dayannrak ktl faziasiyle buyurna kabiliyetine <Nefs-i Emmare, adn vermilerdir. LXXV:. siirenin (Kydme} 2. 5yetinde "Kendini knayp duran nefis,.diye getii iin, ktl buyuran kabiliyenen kurtulup bir fenalk yapnca kendisini knamak kabiliyetine uaan oefse "ok knayan., anlamna "Nefs-i Levv4me, demilerdir. XCI. sllrenin (ems) i. ayetinde nefse, ktln de, iyiliini de ithilm ettii bildirildiindcn, kendisine iyiliKler ilham edilen, bu kabiliyere erien nefs e "Nefs- Mlhime,, ayn surenin 9. ~yerinde' "Andolsun ki kim, ziinn iyice temizlernise kurul mutur, muradoa errniir, buyuruldu[iundan bu kabiliyere erien nefse " Nefs-i Zekiyye., , LXJL'<IX. surenin (Feer) 27 -30. iyederinde "Ey iyiden iyiye inanm, phesi kalmam ncfi, rabbinc, ondan raz olarak ve onun rzasn kazanm bulunarak dn., buyuruldgun
Terin

dan, iyie

inaoru, phesden afnn

raz

ncfse

"Mu
rzasn

mainnc.,, A.llah'tan kazanm nefse de

olan nefsc "RAdyye,,

"Mardyyc, adn vermilerdir.

Nefsin tcmizleni mcrhalelcrine gre ktlkten doru nefisler yle sralanmtr: 1) Emnare, 2) Levvame, S) Mlhime, 4) Mutmainne, 5) Radyye,

iyiye

>r.S"EYJ tRHI

115

6) Mardyye, 7) Ze!tiyye. Bu son kabiliyere "S~fhye., de denmitir (Ta'rlfiit; s. 164 165}. ' Esmii ile, yani Tann'nn muayyen bi adn muayyen bir sayida, yahur saysz olarak zikretmek sureiyic geree ulaacaklarma inanon slfiler, "Atvar- Se.b'a, dedikleri bu yedi duran her birinde, bir ad zikrederler; grdkleri diyalar, dtkleri lJyalar eyhlerine sylerler, eyh onu yorumlayp ykseldiini hkmeder, sayy oalur, yahut daha stn derecedeki zikri vel'ir. Bunlar Me\lanii'nn ne'esindc ve Mevtevilike olmamaltla beraber sras geldii iin bilgi verme)" faydadan hali bulmadk.

3i2, Avam, halk.

halkn aa tabakas anlamna

gelir. Bu kelime, J..1evliln~'dan ben. Me'vlevilcr tarafndan. isterse zengin olsun, vezir olsun, en yksek mertebeye l<m bulunsun, aktan mahrum, cevhidde habersiz, benliine bn~l. hakykate yabanc. dnyaya, dnya ziynetlerioe dalm kiilere denir. "Mel'undur, mel'uudur altn ve gilm paraya tapan, badisince (Sefine, n ; s. 513; cami' ll, s. 103} Avam, bunlardr; Mevlev11er kendilerinden olmayan. benliine dalm bulunan kiileri anialmak iin "avilm'dan, derler. devenin her yann Tedcil, bir eyi tUmden brilmek demektir . DcccM'in, son zamanda kyanete yal<o, anrtlk dAvasyle kacag, tek gzl olaeag rivayet edilmitir-. Deccftl hakknda u hadisler vardr :

3i4. Deccil. Decl,

i\.rapad~

katanlamak anlamna gelr.

"Deccal'in gz yC$ildir.,, "Deccll'in gz pusludur ; bir gz yokmr ve gz yeri de yoktur ; alnnda k!fit sz yazldr;ber inanan o yazy okur,, "Deccil'in salar daunadandr. Yannda cen.eti, celcPemi var dr; cenneti cehennemdir, cehennemi cennet., " D ecdll

176

MESNa\'1

ERIU

Medine'yle Mekke'ye giremez... ,. (Cami' . ll. s. 14) DeccAl'in,

bunui
dou tarafndan,

Sedstan'dan

kaca.

ve Sfyftni'nin

zihrunun,

Mehdi'nin

alarnet olduu,. Hz. Ali'nin, bir gun, kaybetmeden sorun baa demesi zerine Sa'saa b. SOhan'o, Ey M'minler ent:i, Deccii.l ne vakt zuJur edecek diye sorduu; Ali'ni de, insalar namaz braktk lar, cmnete luyanet ettikleri. yaian sylemeyi lelal bildikleri, faiz yedikleri; rvet aldJklar zaman diye cevap verdii ve daha birok aHimetler zikrettii, Asbag b. Nbhe'nin, Dcccal kimdir sorusuna da. Sayid b. Sayd'dJr; onu, gerek bilen ~a'kavete Je. ; yalanlayan kutlulua erer; Isfahan civarndaki Yahudi kylel'inde birinden l;ar. sa gz yoktur; br gzti al nndadr ve sehcryldz. gibi parlar; iinde de kanl bir pht vardr; iki gznn arasnda Mfir yazldr; y.az bi!ep okur lbimeyen de ... buyurduu Ehlibeyt'ten rivayet edilen hadislerdendir (Sefloe; I, s. 439 - 440).

ul:ituoa ey insanlar, ben.

de

le .alan nnilfklarm, Deccil'in yardJrnclar lfuk larn bildirmekrcdir.

Mevlaa burada Deccal szyle h.em bu hadisiere iaret etmekte, hem kendini iyi gsteren, iydel kt-

demek olan Si reng, Si mnrg sznn Trkelemiidir.

Bu ku,. otuz ku byklnde, otuz renkli "bir ku
olduu

376. Zmrdankaa, Farsada otuz renk, otuz

ku

iin, yal)Jt otuzkuu aJmeti kendisinde bulun-

duundan bu adlarla anlmtr. ra mitolojisinde Rs-

tem'in ccrcah, babas ZAt'in dadsdJr. Arapada, uzun boyuolu aialll.IJja "Anka, denir. Gya hayvanlar, hatta insanlar avladJndan Tar, bu kuu diisiyle beraber bir y)dmmla yakmtr. smi var, cisni yok bir ku olduundan, yalut grnniyecek kadar yksek

Mf:S~ EVI

Slftltl l

171
denmitir. Mas:l

utugun<.Un "Ankaa-y Mugrb,

da

l~nmzda Zmrdankaa diye g~er; Kclolan'n dos-

:udur. Hukem~. yani Yunan felsefesini slam'la uzala

:rnu\ya alan filozoflarca maddenin, her ekli kabul edi kabiliyetine '' Ankaa, denmitir (Ta'rifilt, s. 106).

382. Namazda gnl huuru ~arttr. ' 'Namazda u yana, bu yana dnen kiilin namaz namaz deildir, me11Unde bir hadis vardr (Olmi' ll. s. 192).

392. "Onlar uyak sanrsn, oysa Jci uyuyor onlar..., (XVlii, Kebf, 18).
XVI1I. suresi olan Kehf suresinin 9-27. Ayetlerinde Kehf ve Rakyn asl:abnn, Allah'tan ba~ka sna kulluk etmemek iin kap bir maaraya sndklar, bir kpein de onlarla manraya girdii, Allah'n bunlara bir uyku verdii, kpein n ayaklarn yere deyip uyudu.u, br yanlar rmemek iin yelin onlar sa~a sola dndrdg, uyandklar zaman, ne kadar uyumuuz dedikleri, gnee bakp bir giln, yahut yarm gn uyu<iuklartDJ sandklar, oysa am yzdokuz yl uyuduklar, ilerinden birini yiyecek almak iin gnderdikleri, giden adam para verince parann yz yllar neeye aid uldu~u analp halkn buula.r grmeye girrmek isc dikleri, o zn ben nden gidcyim de haber vereyim, korkmasnlar dedii, mnij;arnya girince Allah'n, bunlar halkn g:r.nden gizledii, inanananlarn oraya bir mescit yaptklar anlat lr.
Kur'an'n

Kchf geni~ ma[;ara

oulunduu

anlamna

gelir, rakym magarann

kalnu a lcvhadr

oda, yahu

da~dr. Bunlarn bulunduklar

elirdir,

stnde

bunlarn

ahvili

diyenler de olmu~ur. Batl eletiricilere gre bunlarn maaras Efsus ~ehrindedir (Savary: Le I<oran ; Parisi'. 12

17S

19 15, s. 315; Not . 1. E.H. Palmer: The Kran; Oxford1953 ; s. 241, not . 1). U meyr olu Ubeyd 'e gre bunlar, Dikyan us adl bir hkmdarn zamannda Efsus'a yaamlardr; b~ hkmdar Mecusi imi; bunlar liristiyaol~ kabul eniideri iin zulm grmler ve maaraya snmlar ; bu olay, Hz. Muhammed'in bi'seinden nce olmutur (Mecma' ui-Beyan'dan naklen Kur'an- KePim ve Meali; Aklama, s. LXXXI).
l*- '10~. radelerini Tann iradesin e veren kiilero ahvalin.i anlatmakta, bunlarn da Ashab- Kehf gibi varlklarndan habersiz, fakat Tanr ira desi ile nevcu olduklarn bildirmeke, onlarn yaz yazann etindeki kaleme bcnzetmekcedir. 13u e~ it kiiler, Tanr radesinde.n kl kadar dar kmazlar ; ibretle grrler, llikmetle sylerler; hi bir yaratlm bor grme?Jer; herkesin ilidayetini isterler; kendileri ci halka adam lardr; Hak'ta. fani olduklarn sylemek bu yl\dcndir ve baka bir rorzda anialmamas k ab eder. 403. beyide "lm uykunun kardeidir ; ccnnetekilcrse lm(21er, hadisine de iaret ed ilmekted ir (Cami' ; II , s. 176).

'

406. Abd-i Auyk'a gre Nuh (A.1\ .) ilk yarmlan t insann, Adem l'eygamber'in 9. oludur. Zamannda
i$antar azm,

Alluh. Nh'a bir gemi

ypnasn,

kendisine inananlar, oull3ru ve her cins hayvandan b irer ifti gemiye almasn buyurmutur. Buyruk yerine getirilince Allah, yerlerden sular fkrtm, gkten y~mur ya!!dru, sular daijlar am, gemideldlerden bak< billin insanlar, ha~>anlar boilulmu, yol: olup gi mir . Sular yeryznde elli gn. kalm. yedinci oayn onyedinci gn gemi, Ararat dagwn ustnc otur-

~sr;~v s.!RHl

179

mutur. Onuncu a}da dalarm tepeleri grnmeye ba

lanu, yava yava

sular ekilmi, gemidekiler de darya

kmlardr. insan soyu bylece ikinci defa olarak Nuh'" tan tremitir (Tekv1n; Bab. VI-VIII). te Tufan

budur. Arapa bir sz olan tUfan, ok yaan yamur, sel, herkc.si kavrayan lm anlamlarna gelir. Nuh !'ey gamber'in ad, Kutan'da krk ayette geer. XXXIII. sureoln 7. ayetinde fbralin, Musa, sa Peygamberle ve Hz. Mubamn:c~'le beraber anlm, be i'l-azm Peygamberden biriir. LXXI. surede Nuh'un, kavmini gizli, ak doru yola ard. fakat dinleemedii, sonunda ilenmesiyle Tufan olduu anlatlr ve bu surc "Nuh sUtesi" diye anlr: XXIX. siltenin (Ankebut) 14. ayetinde Nuh Pcygamber'i;,, kavmini tam dokuzyil elli yl doru yola ard bildirilk Xl. surede ise (Hud) oifullarndan birinin babasm dinleneyip gemiye binmedii, daa s.nrm dedii, faka bu sr:da bir d.algann gelip. onu boarak srkledii, sonunda geminin Cudi dann tepesine oturduu anlatlr !36-48). Hz. Peygamber, Ehlibcytini Nth~uri gemisine ben 7-etmi, "Ehlibeytin, N\b'un gemisine 'benzer; .~im o gemiye bindiyse kurtuldu; aykr davranp binmeyen bouldu gitti, buyurmulardlr (C&mi'; II, s. 136).

410. Halifenin. Leyla'ya, Mecnun'u bu hallere sol<a sen misin? Pek o kadar da gz~l deilsin hani dedii, LeylA'nn da ona, sen bana Mccnut'un gzleriyle bak da bu s ondan sonra syle dedii hala halk, bilhassa asavvuf ehli arasmda sylenir durur. Attar'n "Musibct-N11me, de anlatt bu bildiye, halk hik5yclerindcndir.
ok~d&un.. vllirca Sufi hikayeleri opladn biliyo-

Esasen Attai"m velilcre ait bin kadar menkabe

kitab

so

"ES.'%Yl SERHI I

ruz. Zaman. getike bu halk hikaycleri, ahs .ve yer deitirerek ve biraz da mahalli zelliklere bjir.nerek

sylenip durmaktadr {b. A.

Giilpnarl: Mantk

AlTayr

Terc. II. basm; MilU Eitim .B. st. M. E. Basmevi1962; nsz, s. IX). 428. "Rabbfuin iini grmedin mi? Nasl da glgeyi uzatu, dileseydi onu sakin eder, uzatp ksaltmazd elbette. Sonra gnei delji ettik glgeye; sonra da onu yava yava, giilice kendimi-e ekip aldk, melllindeki XXV. sfrenfu (Furkan) . 45 46. ayetlerine iaret edilmekte, beyitc 45.lyetin balangc olan "Keyfe incdde'~
zll,,

Hifzen ktibas lunnakradr. Glge, iafi ve nisbi

var olan kainat,
gne

varlkla

yorumlanmtr.

gerek

varlk

0larak

429. "Ben bataniari sevmem., Kur'an- Ker"m'de., brahim l>eygamber'in :Zhre yldzn grp 'Rabbim

bu,

dedii, yldz batnca

"Rabbim, ben

batanlar

ay do[,'Unca, Rabbim bu dedii, o da l>atnca, Rabbim bana doru yolu gsteriezse phe yok, yol aztanl~rdan olurum deyip Tanr'.ya sld, derken gne dounca, bu daha by!~, Rabbim bu dedii, o da batnca "Yzm, gkleri ve yeryzn yaratana dndrdm; z. temiz olara. ancak ona k yneldim; irk koanlardan deilim ben, <leyip Allah' a tevecch ettii anlatlmakadr (VI , En'ilm, 7 - 79). Beyitte "L uhibb'l-afilln, sz ~yetten !Mzcn aln
mtr.

sevmem~' buyurdu.u,

'.

lbxahim Peygamber'in bu sonuca istidllil yoluyla

ulatn

kabul edenler

olduu

gibi

yidll':lara,

aya)

gnee tapan

kavmini ilzam iin bu yolu tutrugunu sy-

----

le yenler de vardr ki bizce bu, daha kuvvetlidir (Meana'ul-Bey, IV, 322 - 325).

430 - 431. Tebriz li emseddin Muhammed, Konya'ya, mrid aramak iin gelmi ve Mevl~u'ya ulap onun hallfesi olmu~tu. Mevian, ens'in aha detinden sonra, kendisine uyanlarn kuyumcu Salahaddin'i muktedil ranmalarn sylemiti. Selahaddin de 657'de {1258) vefat edince elebi Husaneddin'in halife olduunu bildirmi, kendileri ebediyee gtkten sor. .bata oullar Sultan Veled olduu halde btn Mrvl~~ yolunu tutanlar Husameddin'e uymulard.
elebi Husameddin, 683 yl abannn 12. aram bo gn vefat etmi (25.X.l281-) ve Mcvln'nn n tarafna dcfncdilmitir. Gerek Salfthaddin, gerek Husamcddin, hattl Sultan Veled, hem MevlftnB'dan, hem de Tcbrizli cmseddin Muhamroed'den, o da Mevlfu~'dan feyz almlardr. Mevlana!'Mcsnevl, yi elebi Rusameddinin isteiyle yazd iin her cilcn cbacesinde ve mnasebtt dtke metinde onu anar (Mevtani Celrueddin; III. basm, s. 49 - 123).

se,

"At~ nasl odu.n u yakar bitirir, kl eder de iyilikleti, kulluklar malveder, meilinde bir hadis ve bu mealde ba~ka hadisler vardr (O mi'; 1, s. 127).

432- 433.
hase

437. "brahim ve smail'den, avaf edenlere, evde oturup kullukta bulunanla:ra, rkO' edenlere, secdeye kapananlara evimi temiz turun cye abit aldk., (II. bkara, 125)
504. 155-kp. Anas Meryem sa Peygamber'i, ocukken bir boyacnn yaruna rak vermi. Ustas

182

?-tESNf:Vl SERHl J

bir gn, burdaki elbisclcrin her birinde bir iian var; o niana gre ha:g renge boyanacaksa boyarsn deyip gitmi. lsa da cutmu, dbiselerin hepsini bir kpe atm. Ustas iini bitirip gelince bir de bakm ki elbiseleriu hepsi bir 'kpte. Eyvah demi. ne yapaan mdi? isa eli\lanna demi; elbiseleri birer birer karmaya ixlaou. Grmler ki her elbise Iiaogi renge boy~: iacaksa o rengc boyanm. Greriler atm.; inanaruar da nanm (Fatih'ui-Fby~t; Bayzavi Teisiri'ni haiye leyc .eylZadc'den .naklen. I. s. 51).
''Yeb, :arznda gemitir. Yeil renkli. bir tar. Iyi-

519. Yeimta. Dognsu "Yeem,. dir; Arapaya

sinden yk ia yaplr. Bu ta atete 'yanmaz. Yeim tal yUzli taknan !<iiye yldrm arpmadna inan.
lrd. Adisic.dc: bak sap yaplrd.

520. Kimya. Gn, bakr ve daha bak~ madenier; eritipiksir denen, ne olduu da bilinmeyenbir eyi de bu erimi ha.!iruya karara)< altn' yapma san'atdr. Bu san~at yznden nice adamler iflas .euni, ikslr buldum. madenierin terikiplerini elde ettim diyen nice. akgz ler de geinnitir, Sim;>a,. gzbagclkla olmaya eyleri gstermektir. Asl kimya. gnlleri, ayan tam altn haline getiren erenterin nazardr. onlarn asarrufudur. Nitekim 1\ievlana b.ir sobb.etinde buyu:ur ki: "Birisi, bir gn iinde K'be'ye gider .. Bu o kadar alacak bi.r ey de deildir; keamot de deil. Samyelinde de bu keramet var; bir gde, bir solukra dil edii yere gider. Keraoe ona derler ki seni aalk bir halden -yce bir bale getirsin de oradan buraya, bilg.isizlikten akla, cai szlkan canlla sefer edcsin., (Fibi mafib terc. s. 100) Gene b ir gn Nureddin aaolu, Hac Bekta'n

183 suyu, kan yapm anlatt vakit Mevl\, ke~ke buyurmutu, . karu su yapsayd. Bu, israfn. da ilerisi.
Tanr, israfa

'ileri gidenle;, eytanlarn kard~leridir

buyurdu (Kur'an XVII, 27). Bu da bir eyin varln deitirmektir ama has, z dei!irmek, arabn sirke yapmak, zor iini <i.p. kolaylarmak, .aalk bakrn altn haline getirmek, kafir nefsini altn etmektir (.Maia ktb' ul-1\dfin. Tahsin Yazc r.erc. C. I, s. 539 - 540). <;Mi'lcrin bir o~u Kimyay keramerin ba sayartarken .\kvlA., kmyay byle anlam, kerameti byle anlat m1 ve
Bnder d"
Ci/.m

nzst nizbiide<t-o neMsed

Cuz

diden- uy- u Jumima

Efendi

yani "Efendi, iki dnyada da, senin yzn grmekten

baka

keramet ne

vardr,

ne

olmutur,

ne de

ol~r u

de-

mitir.

524. Mor renk eski b:a;'da yas rengidir. Yasllaf mor renldi elbise giyerlerdi. Eu gelenen Mevlana amda da olduunu, ems''in ahadelinden sonl'3 onun duhni dcstar, y:in nor renkli sarl< sarmasndan ~;lyo'\11. (Mevlana Cci5Jeddin. lll. basm, s. 93). :>33. mmi. Anasndan dogduu gibi kala.n . okuma yazma bilmeyen anlamna gelen Arapa bir sz. Kur'(.'da VII. slrenin (A' rfif) 15/. yetinde Hz. Muhammed, "eriat salibi olan ve ol<nma yazma bilmeyen haber getirici,, ''asfiyle av.lmada, ayn surcnin 158. ayetinde de, bu tekrarlanmadadr. II. sillenin (Bal1ara) /ll. yetinde, dorudan doruy? o'kuma yazma bilmeyen" ler anlamnda geer. HI. sCr~nin (Ali mran) 20. ye-

\84

MF.$. !V1 $ERHI 1 ~

rinde okuma

ya.ma

bilmeyen

milrikler anlamndad

ve Kitab ehliyle beraber anlr. Ayn srenin 75. ayetinde gene Kitab ebliyle beraber Araplar ani81Illl\a geer ki 'bu da Peygamber'den nce Araplar arasnda delildir. LXII. swenin
okLma yazma bilenlerin, yok denecek kadar az oldu~una (COnua) 2. ayetinde de okuma yazma bilmeyenierin arasndan, onlardan bir eriat salibi peygamber gnderildii bildirilmektedir. VI. sfrenin (En'am) 92. ve XLII. sUenin (frll) 7. ayetlerinde Mekke, ehirlerin asb, temeli nlamna gelen " mm'lKuril, diye an.lm olduundan "mml. Omniler,, Mekkeli ve Mekkeliler anlamna gelir diyenler de olmutur. Bedir'de rutsak olan ve ok"UUlla yaz:ma bilen, fakat yoksul olduklar iin hrriyetlerini parayla satn alanyan mUriklcrin her birinin on ocua

okuma yazma

bclletikte sora

azad edilmeleri

de Araphrn ounun okuma yazma bilmediini gs-

terir.

536.. Bu beyitte "Ilen gnlleri

katndayun, meillndeki

krlm kiilerin

badis-i Kudsiye iaret edilmektedir (Mubammed'l-Medei: El- tMflit's-Seiyye fi'l AMdis'il-Kudsiyye; Haydarabad- 1323, H. s. 29).
Romallarn

539. Zlre. ranilaro N5htd, Yunanl~arn Afrodi, Vens dedikleri bu kadnn masal, Yunan
doudan gitmitir.

ve Roma lkelerine
dourucu

Fenikeiiierin

Astarte dedikleri bu kudret, tabiatn temiz, tkenmez, gcn temsil eder (Otto Geemann, Mytologie Der Griechen und Rmer, Leipzig - 1895, s. 62-

67). Bir rivayere gre deiz kpne gkten inen bir alevden meydana gelmitir. Bu rivayette t ran tesiri gll:e
arpar. Eski ran'da N4hld AduA l:urulmu tapnaldar

MES:"\EVI

.ERIIt J

185

vard. Ardtr-i Babek4.n'n (226- 241) byk babas,

N:Uid adna yaplm

olan bir

rapnam

mtcvcllisiy-

di . Iran'da Naiid ada kurbanlar sunulurdu (Pr0f. Dr. Muhammed Muin: Mazctayasna Tchran niv.
Yayn.

1326

H. s. 116 147, 34-9, 352, 421).

Zeus (M~ter. ile Dyone'nin kzdr. Bir rivayere l gre Krooos (Zuhal), babasnn ldrd~ zaman ol<an kan n bir ka .damlas deniz kpnc dm, bJ ilklatan Venus do~mutur. Do~ar domaz bir sedel'in inde Kbns adasna girmitir. Bundan dolay Kbrs, Venus'un vatan salr. Bu ok gzel tanrann bir ok sevda maceralar vardr. Adoni. onun ilk a s kdr. Rakybi M ars bir yab~n domuzu ekline girerek onu yaralam, ldrmtr. Adonis'in kanndan gl meydana gem.itir ; bu yzden de gl, Afrodit'in ieidir. Afrodit, denizden kt zaman mers. n yapraki l.ryla rtdndcn mersin aac da ona mensuptur. herkesi bylerneye gc yeren Venus'un bindit<i arabay bir ifr gv<."rcin, yahut kuu eker. Bir ok tey!<elleri vardr. arktak eski yldz bilgisine ;re Zhre yeil renktedir. Souk ve kuru rabiahdr. Yanlz soukluunda da, kuruluguoda da ttidal vardr. Cumn gn ile Sal gecesi,
klimlerden beinci klim, renkledct yeil,.mndcolerden Giizclliyle

kalay bu yld.a mensuptur. ehvet, bedende et, duygulardan kol:u alma, yalardan genlik 2lr hayvanlardan balldarta zehirli hayvanlar, beyaz vt sar renkli yaratklar, blbl, vcyk, eti yenmeyen kular, akrabadan o)an kadnlar, annelcr, tey~ler, Zhreye mensuprur.
Zhrelln h4ki oldu~
sk

zamanda dog:nlar gzel yzl,

iyi

ctli, gzel sesli .

!(aln !JQrnakl, kaln bacakl.

186

MISNEVI t: RHf 1

huylu, mzie istidatl, ehvce d~kiin, ilerinde mutedil, kumara. alaya ba#h olurlar. Mzisyenler. hanendeler bu yldzw talihindedir. Zuhal bu yldzn dostudur; Gne, Ay, Mirrih dmanJandr.
Veus, heykcllerinde grldg gibi gzel ve dzgn yapl .bir kz el;de tasv ir edilir. ark minyatrlerinde iki eliyle bir kopuz tutmu gen bir kadn, yalu yeil veya sar elb se giyinm~, ellerinde bilezik. parmaklannda yzCk ayaklarnda halhaller bulunan ve kendisine bakan bir kadna ka~ oturmu bir gcr. kz olarak asvr edilmitir. Dou-lslan edebiyatnda Zhre, daima enkle. sazla, Ylll1i bir mzik i letiyle ve mzik.le anlagelmitr. (.Mioloi kitaplar, Muhammed'r-Razi Zahirddin : crhu Srr'ii-MektO.m fi's Sihr ve 'n-Niredu ve 't Tgayydc ve 'r-Ravhftniyyfiti ve Esrar'in-Nucun .' 1312 H. Prof. Ferit Kam'm notlar).

Bir inanca greyse Zhre bir gzel kadndr ; yapktlk ynden arplm, bir yldz olrr.urur. ll. surenin 102. ayetinde Harit, M3.rtl adl oo melekten bahsedilir. Ayercl: " Melel:evn," yani iki melek szn "Melikeyn, tarznda okuyanlar da vardr ki onlara gre bunlar iki padiabr. Bunlara Davut ve S- . kyoan Peygamber diyenler de vardr. Ald-i Atyk'a gre Davud' la Sleyman pndiahr. Sleyman kadnlara uymu, putlar iin mabetler yapurnut (MUIOk-i Siitis, B! b. Xl). Kur'~n, Sleyman Peygamberin; kafir olmadm syler ve bu rivayeri reddeder. (ll, 102). H!rit'la M~rGt baleknda eitli rivayetler vardr. Bunlar, insanlarn ktlklerinden Tanr'ya ikayet etmiler, Taur, onlarda ehvet var, sizde de olsa onlars
U

181
Jnersini demi.

Bizisyan emeyizdemi~ler. Bunun :te rine Tan bu iki melee ehvc verip Babtil'c indimi. Gndz orada hkm srerler, isteyenlere by re irler, geceleyin Tann'nn en byk ad n an1p ge :~;rlrm. Derken bunlar, Babtil'de bir kadna ftk olmular, ktlkte bulunmular; hatta kadn onlara rA molmadan, Tanr'run eo byk adm kendisine belIetmelerini ceklif etmi, kabul etmiler. Kadn bu adJ okuyup ge am; Tanr1 da onu arpp Zhre yldz. y:pm. HSr(lt'la Maruru da dnya, yahut ahire aap arndan birini semede serbest brakm. Dnya azabru semiler. kisi de baaa Babiii kuyusuna asl kalru. flu kuyunun bana giden bycler, onlardan by bellerlermi.
Kur'~n bu iki melein, Babl'e, halk snamak iin
indirildiini, kendilerine arasn a)'racak eyleri

biiy retmek, kar ile kocann bellemej; iin b3,vuranlara, nce bu eit eyleri bellerler, yaparlarsa kafir olacaldann bildirdiklcrini, bunu kabul edenlere by bellertiklerin Peblcvicede "Hordat,
tarznda alaffu

anlatr.

edilen ve

Avesa'do "Haurvatat, diye geen bir melek vardr.

Bu stlr., olgunluk zengiulik anlamlarna gelir ; Avesta'da ve Pehlevi din kitaplarnda 1\mereii'la (MordAd) beraber arulr. Sooradan H ordad ~klinc giren bu szle Ahorama:da'nn olgunluk mazhariyeti ifade edilmitir; ahirette de onun, iyiliklere milkiifat etmesi kastolunur. Madde Aleminde HordM' la beraber Mordad, suyun mYekkilidi. Aa~lann, billiiierin terbiyesio.e, suyun pisliklerden temizlenmesine memurdur. Sooralar em si yln nc aynn ve b er aynn alrnCJ ;oniln koru-

\88

Mf:St-;t;VI ;iF.RHJ 1

yucusu Hord~d, beinci ayn ve her aymyedinci, yahu! ~lhini gniinii konyuwsu Monl~ct'dr, Ham 11~ J\~rut'un bu iki melekten geln)esi dnleilir(Dr. M u, hammed Mutn: Mazdayasna, s. 158; BllrMn~. Kaat'; .M..M. neri; C. 2, T ehran- 1331 emsi Hicrl~ l'aiyQ; s. 729 - 730\ not. 5).
ki Ermeni m~budu olarak da kabul edilen Hatu., Mittut hakkndaki %itli civayetlcr iin "lSiitm A'nsiklopedisi, ne ve Azer'in "Garbi Asya ve Anadolu akvm- kadimesinin din tarihi, adl makalesine baknz (konya Mecmuas, V. s. say: 34, 1940 s. '1922 - L9S6).

514. Allah meleklere, ben yeryznde bir halife

yaratacam demi; melekler orada bozgunculuk ed:ek~

kan dkeec birini mi yaratacaksn, bi~ seni vned~yiz ; nCJksan sfatiardan ar olduunu s~lcyip kutlamad~yzo dexler; Tanr da sizin bilmediklerinizi bilirim .ben buyumutur. Sonra Adem'i yaratm, ona lerey; ad.n. bildirmi, meleklere, doru sylyorsanz buqlarn adlarn haber verin demitir. Onlar, biz ancak bize ~ildirdiin ,eyleri biliriz ;baka bilgimiz yol< dam(; ler; bunun zerine Ad em'e, eyann adlarn syleme,sini': buyurmu; Ad em syteyince meleklere, ben size deme,dirn m ki gklerin, yeryznn gizli eylerini biliiii., aia vurduunuzu da bilirim, gizledi).alzi de deniti:., Bundan sonra meleklere, Adem'c sccde edin merihl vermi, hepsi de secde etmitir. Ancak XVII. sren~n, 50. liyerinde cin raifesinden olduu bildiritea eY.~~ A.dem'e secdc etmemi, T annda onu kapsndansik. mil~tr (II, Bakara, 30 - 36). Meleklerin Jl:dem Peygarn" ber'c sccde edii Kur'an'n VII. suresinin (A' raf) n ., XV. suresinin (Hcr) 29 - 32., XVII. s(iresinin (slli'}

~IESNE\'1

SERiii

189

b l., XX. slresinin (Taha) 116. ve XXXVIII. sOresinin (S3d) 72-73. ayetlerinde de geer. Ahd-i Atyle'te de
Adem'i hereye ad koyduu anlatlr, fakat meleklerin secdesi yoktur (Tekvin, Bab. II, 19 - 20).

551. brahim Peygamber'in putlan krd~, onlan kriiiedii iin Nemru tarafndan atee alcb, fakat atein lbrahimi yakmad Kur'~n'n XXI. sresinin (Enbiya') 51 - 70. Ayetlerinde ve daha birok sfre.Jerde
anlatlr.

demektir. Bunlara imdi Scepique, i'elsefedcki meslcklerlnc Scepticisme diyoruz. Eski Ywao filozoflarnn bir blll bu mezhebi bcnimscmiti. Buolarca akl hi birey alyamaz. Herey 552.
phelidir. Bildiimiz, gr.1iigUm eyleri duygular mzla

Sofesta,

pheci

bilir, grr, arl~rz.

Duygularmzsa

ok defa bizi

aldatr. u halde hibir ey hakkoda kesi hkm lere-

meyiz. Eskiler, bunlar kasma aytrm: : 1) U edriyyc, yani bilniyorumcular. Bunlar hibir ey hakknda kesin hkm veremeyi:; phe iiodeyiz; fakat u var ki phe ettiimizden de phe etmekteyiz derlerdi. 2) nadiyye, yani inarlar. Bunlar, bibir ey yok ; herey hayaldcn, vehirudcn ibaret derlerdi. 3) ndiyye, ya:i benceciler. Bunlar, herey, o eyin oluu na gre deil, bize gre naslsa yledir; gerei bilmemizeyse intkin yoktur derlerd i. (smail Fconi: LQgate-i Felsefe, st. 1341; s. 613-616). 572. Geriye dn. "Ey iyiden iyiye inanm,pbedcn kurnlnu can, dn Rabbine ondan raz olarak ve rza
'

Silll

k3Z31lllll

bulunarak;

a:uk katl kull:rnu arasna

ve gir

c6.netine.,

(LXXXIX . Fccr. ').] - 30)

190

MI!S~ fl Vt

$f:RH l 1

5i8. Ab- Hayl. Trkede Bengisu deditimiz ienin lm.~le kavuaca su, yaay suyu. Buna diritik suyu anlamna "\b- Hayvan, Ab- Zindegil, Zindegi, de derler. Kur'an'n XVIII. suresinin (Kehf) 60 - 65. ayetlerinde MOs~ Peygamberle Hztr'n arasn dakl olay' anlatlr ki bu, 225. beytin erhinde gemiti. MOs bir kaya dibinde uyur. Yanlarndaki corbada bulunan, hatt ba mfessirkre gre kzarm ve bazlarna gre bir ksm da y enmi bulunan balk srayp torbadan kar, denize atlr; iz brakarak bir mddet gider, sonra izi de yittt. Baln dirilmesie sebep, ordaki kaynaktan abdesr ala Mfisa'run, yahut arkadann elinden torbaya su damlamastlr. te Bengisu budur.
Bat eletirmccileri MCs

ile

Hzr'n arasnda g~eu

olayn, Gelgane destan ile skender b.ildiyesinden ve lyas'la Haham Yeuft arasnda getii s!>ylenen

Yahudi

masalndan

meydana

geldiini

yazarlar.

Gelgamc, nchirierin ailaroda oturan ve kendisine lmszlk verilmi olan atas Utnapiim'i bulma)( ve bu kaynak hakknda bilgi edinmek iin yolculua der. halk rivayetlerinde ise skender, as Andrcas'la karanhklar lkesine gider; orada insru lnszle knvu turah kayna arar. Andreas bir gn yann daki tuzlu bal bir kaynakta ykarlcen balik dirilir, suya atlayp gider. Andreas da bal tutmak iin suya atlr; bylece de lmden kurtulu.r. Sonra bunu lskender'e anlaur. Kayna cekrar ararlAr, fakat b ir trl bulamazlar.

Yahudi masalnda ise lyas'la Halam Yeu:l yolculuga karlar; ha bam, lyas' bir s:br imtihanna eker.

191'.

Kur'an'da bulunan iki denizin ve kaya gibi eylerin bu rivayetlerde bulunmadna dikkat ederek Kur'an rivayetini'l baka kaynak lardan da geldii dncesine varyorlar (slam Ansil<lopedisi Hzr Mad. Cz. 14, 1950, s. 457 - 471).
kava

Batl eletirmeciler>

Bengisu inam batda da vardr. "Founainc de Jouvence, , .yani genlik kayna bunun tpksdr. Bu S1> ccnnettco kar. Elmaslarla, altnlarla dolu bir arktalJ' akar. Bu sudan ienler, lmszle kavuurlar. Ortaa'da Amerika bulununca bu kaynak, oralarda da aranrnt. 1'74-0 sulannda bir coraya kitab yazan Pausanias Mora'da Anapoli yaknlarnda Zeus'un sevgilisinin ykand rivayet edilen bir kaynaktan bahseder. Yunan mitotoiisinde Jouvence, yahut ju,enta, Zeus'un sevdi~ i ' bir pcridir. Zeus, onu genlik kaynalf ekline sokm,tur (Yeni Muhlt-al' Ma~rif, st. 1328 - !330,. s. 72}.
Ab- Hayat, dou- slAm edebiyatnda tasavvufa
dayanlarak,

yabut yalnzca mazmunJa r larak birok: anlaruJara kullanlmtr ki bunlar ylece sralayabiliriz:.
1}. Manevi feyiz ve ne'e, 2) \k ve rfan, 3) Lednni,. ilahl bilgi, 4) Tarr'ya kavumak,5) Sevgiliyle bulumak,. 6} Sevgilinin azndalci, dudaklarndaki zevk ve ne'e,. 7) Gerek erenin so.h beti, 8) S ve iir, 9) .Manevi, maddi ~arap, 10) \rduru su (224. beytin 'erhine de b k.).

591. Sirnak. l'ek ycede iki parlak yldz; bazlarnca arslan burcUJJun ayaklar farzedilen yerdeki yldzl ardr. Beyitte "Simak burcundan bala dek, szyle tm. varlk, herye.r ve herkes kastedilmitir. 596. Arapacia "llmln kiiye balilik edilemez,. mellinde bir atasz vardr; onu harlatyor.

192

MESNtVI $EJUJI 1

602-620. MevlanA, bu beyidcrde kendisini e:ge, neye, atranca benutr:ekte, sesin uzraptan, soluktan meydana geldiini, kazanp matolmanu atranca ait bulunmachn bildirmektc ve niluyet "B iz yoklarz, bizim varlklanm~ geici ekiller zhar eden Mudak Varlk olan sensin ancak, deyip varlklar arslanJar; fakat bayraklardaki arslan resimltri saymakta, hareketlerinin yelden meydana geldiini anlatmakta, bir nevi Vahdet-i Viicd inancn zhnr etmektedir. Bu bakmdan .bu inan hakknda biraz bilgi vermeyi gerekli gryoruz.

Bu inanc savunan lar, gerekte hibir eyin l>endi~ine ait varl bulunmadn ve bu bakmdan bu inancn tevhide aykn olmadn iddia ederek sze balarlar. Gerekten de her vnrl, tck varlk olan Mutlak Varlk'n zuhuru tanmann sonucu, ondan ba.ka bir varlk kabul .er:emeyc varr. Bu takdirde izafl varl.klar, gerek var ln birer zuhurudur. Her mazhardan zahir olno i, o mazbann isdidadna uygundur, yerindedir. }!ayr, :er, i yi, kt, gerek, yalan, btn bunlar, ilerin bir:biriyle nisbet ve itibarndan doar. Birine gre hayr <lan ey bir bakasna gre erdir. Bir zaman er olan -ey, bir baka zaman hayrdr. Esasen zaman ve mekan -da zihn1 birer mefhumdur. Zaman, hadiselerin ibindc kyaslanmasmdan, mekan da mevcuttan doar. Bu '<~r ve Hukenll felsefesiyle karlm inanta her iin ileyicisi olarak "Mutlak Varlk, tanmaya ''Tevhid-i Ef'al-leri Birlemek, bir bilmek., denir. Fakat' iler, mazhann isidadndan dogar lti o da s fa tur; yani i, sfatn, zuhur ertilli muharn istidar ve kabiliyetine gre e~tli grntlerinden baila bir ey degildir. u halde gerekte, btn sfatlar, bir tek zaun zuburudur. Buna da ''TcvWd-i Sflt-Sfalar birlcmek, bir bilpek,

Mf.SNJlVI EQ!l) 1

ss:

denir. btn

Sfai, zat varlklar,

c;lmasa varolamaz; ayn ayr gorunen bir tek varlti eitli zuhurlardr ve

hepsi de Mutlak Varlk'tan ayr bit varla sahib olmayan

grnrlerdir. nancn bu mencbesine de ''Tevhid-i, Z3t-Zi!t birlemck, bir bilmek, denir. Bu inanc gdcn lere gre "U ilatc illalli!h- Allah'tan baka yoktur tapacak, kelime-i tevhidi, "Allal'tan baka yoktur i yapan, Allah'tan baka yoktur vafedilen, Allah'tan< baka yoktur varolan, iarilarnda yorumlanr. Bu son makama varan kii ber eyi, bir denizin dalgalar, kpkleri, babbeleri grr; ona nazaran herey yerli yerindedir ; btl bile mazharna gre baktr, gerektir;, kendisi ".Mahv, aleminde oldun iin onca kt ve yer- siz bir ey yQktur, sorumlululcortadan kalkmtr. 01gunlua ulamak iin buradan geri dnncsi, "Sahv,. alemine gelmesi gerektir. Bu takdirde srasiyle izaff
varlklar, mazhariyetlerine gre giirmeye, btn sfat lar, zuluina gre anlamaya, btn flleri sfatiarn

zuhuru olarak taw.naya balar; artk onca birinde"' itibari ve nisbi olarak zuhur eden ktle kar., brnden gene itibAri ve nisbi olarak verilco ceza, ayn bir ey deildir ve her ikisi de dorudur, yerindedir. Ar bir zalitlik ekli_de doan, Yunan felsefesinin sl~nilemesinden meydana gelen Hukema inancyh> karlan, yorulan bu. inata "hilkat yoknr, zuhurvardr, ve zuhr, Mutlak Varlk'n zati ktiz:s olduu iin dnirnldir . Bu inan, "Heykel-i illem hadis-i kadim dir, cinlesiyle formle edilmitir. Bu ar Vahdet-i Vcud inancn benimseenler iinde, I.aho:t'un N~suc eklinde zuhuru, Tanr'nn kendisini, yiyen, ien ek- linde har ettiini sylemekten eltinmiyecck, ikililuen kanmak iin "Beni~le senin aranda fani varlm bana >.ahmer veriyor; varln hakk iin ''arlm

. r.:.

Mf:SNEVt .IRHJ I

kaldr aradan, diyerek kiiler (Louis M.assignon: Le Divn d'ai-Ha!Hij ; Journal Asiatique, Ocak - Mart; Paris, 1931; ayn basm; s. 41. 90) l?n Seb~n( 669 H. 1270) gibi nbvveti l<isb! bilenler, Ibn Arabt (638 H. 12<f0) gibi " Hatm-i Vilayet,, suhi bi olduunu iddia .edenler, Tanr'lk davasna girienler, cinnet snrWJ :kar kat aan lar, ~lene yeni bir dzen vermeye kalkan dar kmtr.

Dikkat etmeye bile lum yoktur ki, bu inan maddeci bir inantr. 'llurlak Vurlk'tan baka bir var yoktur; varlklar onun roezahiri olmak itibariyle \'e vcud- zJii {glge varl) ile mevcuttur demelerine ramen .deil mi ki btn sfatlar, isimler, eser ve hkmler, hattA mutlak olu bile zat'ta taayyosz vardr; btn bunlar kaytr ve hepsi kendi tabidcrince Mutlak Varlk' ta mstchlekrir ; sfarla:, csmas, :hkam, ;ruhuriylc sabit olur; kemiiUylc de iJSanda uhur etmitir; uhur sa daimtdjr; u halde bu varlklar, an bir varl~a sarub -lmadklarndan, boyuna ondan zuhu r edip, daha do rusu kendi deyilerince gaybden her an ayon gelip, ayodan da her an gaybe gittiklerinden bir an iin bile <bn; lti bu an daima tekerrr eri~i iio srp girueke dir; varlklar vardr ve onun varlndan baka ve ayr deildir; u halde kftinat, O'dur ; hatri O, kentlini insanda izhar etmi, yabut insan mazharnda kemale
ermitir.

bu yan idealist inan, incelenir, cleirilirse maddecililde sarma .dola birl~ir ve bu an inanem slfun dininin esasla~iylc uzlamasna imkan ve ihtimal yokrur.
~stlnhlar :u

Hasl stlahiada boulan

V abdet-i VcOd'un bir baka suretle hlasa edebiliriz:

tarz

da

vardr

ki onu

19$
Varlk, Mutlak Varlk olan Viicib'l-Vcd'undur. 'Adem, yani yokluk, ona nazaran adeta bir aynadr; yahut gnee nazaran glgedir. Nasl aynadaki aksin,. yahut bir yere vuran glgenin gerek b(r varl yoksa, ondan baka hi bir varlgm da varl yoktur; sayya s, oal, aynalardan, yahut glgelerden meydana gelen bir keyfiyeltir. J3u inancn sonucu da gene teklif, nes'uliyer, yaratl, yarar, dnya, ahiret gibi dini. akyde ve hkmlerin. bir serb oluudur; amartiyle hayali olan bu inaci da dinle uzlamas mmkn deildir.

Bit de her eyde, ler varlkta, her zerrede Allah': rneksiz yaracl~n, hikmcrini, kudretini, kem:llini, tasarrufunu, tedbirini, riibubiyeini grmek, O'nu her yerde ilmiyle, kudretiyle, hikmetiyle mevcut bilip zftru her eyden ve her eit noksan sfatlardan, yara- tklarndaki maldut sfatiardan mnezzeh, mukaddes: ve mtea bilmek, iradeyi onun iradesiilde yokermck, onda. mmkijn olduu kadar fi\ni olmak vardr ki her eyi onun hikmet, kudret, bilkat , tedbir, tasarruf ve rahmcti eseri; her eyi onun varlnn, birliinin birdelili olarak grmektir bu. Bunu eriat kabul eder .. Bizdeki ses onundur, fakat bi7.i bir ney olarak, bir da. olarak o yaratmtr. On~ kar varlk iddias na girie ncyi; fakat iki yokluk arasndaki varlmz, ondandr, onun 1\ltfundandr. Bizdeki ilim, kudret,. hayat ve her ey, onun lftfucllr ve mahdunur; bunlarn gerek sahibi. odur. Onun hayatiysc c-~elldir, ebed!d. r; o daimi Hayyi dr, Bakydir; kudretinin sr yol;rur; ilmi, duyulahlara, da,' duyulmayanlara da, grleniere de, grlmeyeniere d~, olanlara <h, olacaklara da amildir.
esi~,

Kudretiyle irade eder, irdesi ve meiyyetiyle yaratr. Ona kar varlk iddiasnda bulunmamz bir k\i$tll.ktr,
Mevlan~'nn namazndan aklrgyle

vahdct inanc budur. Onun, her sabah sonra okuduAt u s2ler, b u inanc btn gsterir:

" Her korku annda snd~m snak, sylediim sz, Allah'tan baka yoktur tapacak szdr. Her zntye, mihnete kar.. Allah ne dilerse o o lur; derim ; h er nimet iin hamd Allab' a, her genilik, ferahlk iin kr Allah'a; her alacak ey iin cnzib ederim Allah ' ouksan sfatlardan ; her su iin Allah' tan yarl ganmak dilerim; her sknt, her darlk vaktinde Allah yeter bano; her dmana kar Allah'a snrun; her kaza ve kader iin Allab'a dayaurm; her musibene, biz, gerekten de Allah' uuz ve gerekten de ona dnenleriz derim; her ibadetc, her sua kardk da ikrin, fikrim, tavil ve ku vvet, anc=k ok yce ve byk Allah'mdU szdr., (Arapas in ManAkb'i-Arifin metnine, Tahsin Yazc'nn tashih ve haiyclcriyle, AnkaraT rk T arih Kunnu Basunevi, 1959, I . s. 287; "Mev!evi Adap ve ErkAn., adl kitabmza bnkoz; s . I 12l 13. B u szler, la rivayetlerinde Hz. RasU-i Ekrem'indir; Mclatih'ul-Cin~n haiyesindelti "BAkyat's- SalihAt" ; Tehran, 1359 - 1360 H. s. 19() - 197)
Mev!Ana'un, "Kul varlndan mutlak olarak yok

onun katnda birlik gerekleemez. Bidik .h ulill deildir, senin yok olmandr; yoksa sama szlerle, olmayacak ilerle bak batl olm az,. meiilin eki rub~lsi. de bu hususaki fikrini aka g<isterir (Rubailer, tercemcniz, lst. Remzi K. 1969, D . kafiyesl, 138. Rubat,

-<>lnndka

s. 83).

MES:-<E'(J ESHt

19':

Hasl Mevlana'nn Vahdet-i Vilctid inancn hi bir suretle bn Arabi'in inanciyle uzlatrmaya imkan. yoktur ve Mevlana hi bir vakit eriat hududunu ama
nur.

607. Beyitte, bayraktaki arslanlardan bahsedildiine, iki bal doana rastland gibi (Melimcr ader: Mevlana ehri Konya. Tarihi klavuzu; Kony~ Vililii Yayn. Konya-1962, s. 43, 59-60) kalelerde,. paralarda, kunalarda, basl tariht denebilecek her ey dearslanada rastlandna gre (ayn eser s. 62) Seluklularn bayraklarnda arslan resminin, hi olriasa Mev- lana zamannda, bulunduuna hilkmetmeniz icab eder.
Seluklula~<a

609. B'U bcyitten itibaren "Varlmzn onun, yoka varltk tadru tattrd. cvvclcc ne bizim, ne dileimizin bulunduun'U, fakat iradesi, bii yaranaya aalluk etif, yarat zaman ilminde ntayyen olduu iin varlk alemine gelince neler yapacamm, neler dileyeceimizi camamiyle bildii, im- tatlnaktadr ki btn b'Ulllar; bizim yukardaki gr- nz, anlaytmz a~ka sbat etmeye kafidir.
icadndan olduu,

619. Bu &eyiite 'Ma rameytc iz raneyt,, iiyettenlafzen alnm ur ki"Atun zaman sen atmadn, szyle trkeye evirdik. VIII. slltcnin (EnfAI) 17. ayetinden alnn~ur ve Bedir savan haurlatmakcadr. Bedir sava, hi~rctin iknci yl Ramazan aynn onyedinci i Cuma giin obnutur. O go Hz. Peygamber (S. M.)l "0 roplu.n ; yaknda bozgw.n urayacak ve ardn. dnp ,kaacak, ayet-i Kerimesini okumu'lar (LIV_ Kamer, 45), yerden bir avu ta alarak mriklcrc atm lard. Bu akllar kime rastlachysa o savata ldrld. Lafzi ktibas yaplan :iyetin me:ili udur : "Onlar si2::

"198

ldrmediniz; fakat Allah ldrd ve attn zaman sen atmadn, faka Allah att ve bylece kendi katndan, inananlara gzel bir nitnc vermek, onlar denernek istedi. phe yok ki Allah her eyi duyaudr, bilendir.,
{El-Envar'ilt-Tenll

ve Esr5r't-Te'vi1; I, s. 469)

620-64-3. Cebr, zorlamak, zorla yaptmak anlamna -gelir. V. sirenin (Mftide) 22. ayetinde Mild Peygamber' in kavminin, orada zorlu bir oplum var, kuvvetli bir taife var deyip savaa gircdikleri , XIX. s(lrenin (Meryem) H. A yetinde Yahya Peygamber'in anasna, baba-snu cebbar ve asi olmad. 32. ftyetinde tsul'eyganber' n anasna kar kt ve zorba bulunmad~ bildirilir. :XXVIII. sirenin ( Kasas) 19. ayetinde Musa'ya, sen yery7.ude zorba m olmak .istiyorsun dendi!i hikaye -edilir. L . sClrenin ( Kaaf) 45. ayetinde Hz. Peygamber'e, mrik.lere kar bir zoru, cebri, ~udxeti olmad beyan buyurulur. XI. (Hud) XIV. <lbrahim) sOrderin 59, 15. ll<elerinde inat zorba, XL. srenin (Gaafir) 35. .\yctiode kibirli ve ecbbar anlamlarna geldigi gibi XXVI. s(lrcnin (uara') 130. ayetinde de zorbaca mana-sn ifade eder. LIX. surenin (Har) 23. iiyeriode. Allth 'o adlar arasnda "Ccbbr,. ad geer ve suklar onrao, eksiklcxi tamamlayan, ululuk salibi manalarru

verir.
"Kel!m, da ccbir bir terimdir ve kulda irnde ve
btn ileri kulun, ancak bir illeneo ibaret .bulunduuna, hayrn da, errin de Allah'n iradesiyle \'Cuda geldiine inanmaknr; bu inanca "cebr,, bu inanc giidenlcrin mezhebine "Cebriyye, Ccbcrine, denir. llu inancn msamahas olan, kulda cz'i bir irade ihtiyann hi
Allah'n yaptrdna,

bulurunadu, ...,un yapt~

>1$-'IE\'1 SERH)

100

E <abul edeni vard r. Msamahasz olarak cebri kabul !denlere gre k"Uida hi bir ihtiyar ve irad~ yokrur; olduum kabul etmek, Allah'n, kulun diledii eyi yarataca~na, yani fAil-i mu htfir olmadgno inanmak :!emektir. Kulda cz'i bir irade olduunu kabul edenlere grcyse kul, ba}'Ta, yahut errc ai bir ie c'i radesini sarfeder; o hayr ve erri Allah ynraur. Bu inanca tam !<ar olan iw:n, Mu' tez:ile'nin lnancdr. Onlurca, Ceberivye'nn inancna kar lk hs ve kubh, yni gzel ve irkin. yi ve k, Allah'n verdi~ aklla bilinir; Eairc' nin bilincmiyecein, her eyin ilAh vabiy vasasiyle bilinebil eceini,Allah'm fiil-i nhtar oi'!P hi bir surct!e fiilin zorlayacak bir kudret olmadn, dilerse en emiz ve m'min kulunu cehenneme aabilecc~ini, dilerse <:n mcrim ve kafir kulunu cennete koyabilcccin sylemeleri hem akla, bem er'~ aykrdr. Alla h, insana, h'ituf olarak akl ve tenyiz vermi, aynen peygamber gnderip iyiyi, kty . emri, nehyi bildirmi, emirleri n:n nchiyierden kanan kullar vaatlerde bulunmu, .ksini ileyeniere a.ab edece~in bildirmittir. Buna karlk iyilik ve ktl~ , Altal tarafndan yapnrlyorsa, iyilie mka!at_ ktle mcaza abes, hatta zulm . -olacag gibi akl vermek, peygamber yollamak, k.tab indirmek, vaat ve vaid de bulunmak abes olur. Allah hem h:klmdir, hem adildir, vaadi ger~ckir. "Zerre arlnca hayr yapan da, ze.r re ajirlnca er yapan da ~lpot grr.,. (XCIX. ZilzAI. 7-8)
Ehlibcy marolarna greyse hayTn da, errin de
ilenccc~ini,

kimin ve ne vuki ileycceini Allah bilir ; fakat bu bilgisi,kula, hayr. em zorla yaptrruz. im~m Ca'fer'us-Sldk, "Cebir ..,ktur, tafvtz de yoktur . 1\ka i, bu ikisinin aras ndadr,. buyurmu, yani kulun yap-

 oo

M!S.""\EVt SERHJ J

tru Allah zorla yaptrmaz; fakat kulu, }'apacaJ iu:

babo da braknam~ur demi, izah isteDince de, "Birisini bir su ilerken grr, ilernemesmi sylersin, fakat dinlemez, yap::n yapnr, o suu iler; sen de onubrakrsn; bu, senin ona o suu yapmay emretmcn deildir ki, tarznda izah etmitir (Muhanuned b. Ya'kub~ ii-Kleyni: Usul'l- KM't; Tebriz , Ta bas. 1311 H. s. 77). !mam Aliyy b. MOsa'r-Rza da sorulan bir soruya "Allah kullan ileyecekleri i re kendi bala.r.na brakmad ; link Allah bundan ycedir, stndr,~ buyurrnu~ ; kullara, su iiemek hususunda bir ihtiyar m verdi sorusuna karlk da "Allah byle bir ey }~pmaktan da daha adil v hakimdir, stn ve ulu Allat ey Ademolu, ben seuin yaptn iyiliklerc mkafat vernede senden' daba yetkili olduum gibi sen de yapno ktlklerekarik mcaziita uramaya 15yksn; sen, sular, sana

verdl~im

kuvvetle

iledio demitir, buyurmutur

(a}'Illr

s. 75).
M evlana 619. beyitte, Aycci bildirdikten 620. beyinede, ok aarsak biz yayz, ok aan Tann'dr dedikten sonra bunlar okuyanlarn cebir sannamalanm . salamak. kasdiyle bu, cebir deil, aksine krklar onann,cksikleri tamanlayn manasdr, bu da Allab'a yalvarmak iin- dir d eyip bir ktle uraynca alayp inlcmemiz, nasl acimize delalet ediyorsa ktlkte l>ulun\llca da uanmanz, bu ii kendi dileimizle yaptJmq deliidi " diyor ve irademizle, ihtiyarmzia bu ii yapmas~ydk bu uttinann, bu ac.ldanmann, bu dedere d~menin bir manas olamaz ; hocalar, talebeyi erbiye iin skur- ma;tlar ; fikir kurunrulardan kuruntulara dmez buyurup 644. beyti: sonunadek ayn esas zerinde ~l:l~ rnekler veriyor ; bilhassa 641-642. beyitlerdepeygamber-

loff.SNEVl

.ERHI

201

~erin dnya ilerini Tanr'nn takdirine, kafirlerinse

ihmAl ve isyanlarn, Allal byle istedi, byle yazd deyip Allah's isnad .'ettikleri ne iaret ediyor. Mevlana bu ciltre ve dier ciltlerde mnasebet ddke cebir ve ihtiyardan ayn tarzda bahs edecektir (Mevl1la Celaleddin, s. 182 - 187).

<lirer ilerindeki nok.~an.

644 - 64-;i. Siccln, Illiyyin. Sicdn, Arapada zndan, hapishane manasma gelen sicn kkndendir, cehenneme .denmitir. 7. kat yerdir, k'irlerin amel defterleri oradadr diyenler de vardr (EI~Mufradat, s. - 25). lliyyln,- ye2 lik, ykseklik manasna gelen. "alii'., kkndendir; cennetlerin en yce yeridir; cchennemin en aa, en kr yerinin siccin olduu gibi. Bu sz, oradakilerden: -kinayedir; inananiann amcl defterlerinin bulundu -yerdir diyenier de vardr (ayn s. 346). Kur'an'n LXXXIII. suresinin (Muttafffin) 78 ve 1819. ayet lerinde geen bu szler, m'minlerle kafirlerin amel defterleridir diyenler de olmutur ki bu takdirde, kafirlerin amel defterlerindeki sular, keidile.rini kt bir zindana benzeyen cehenneme grrecei gibi, inananlann amel defterlerindeki hayr ve iyilikler de onlar ycelere ykseltecei iin bu adla anlmllard ve bu adlar sebebiyyet yoluyfa o defterlere verilmitir.
653. sa Peygamber, Ahd-i Cedid'e gre arnl gn vefat etmi, annesi ve yakmlan tarafndan kefenlenip bir ma~araya konulmu, Pazar gn z iyaret iin gidenler, maaray bombo bulmular, bu srada kendisinin sesini duymilar, baknca dirildiini grmler, inananlara da birer birer grnm, hatta .phe eden. birisine el ve ayakla:rmda armha gerilirIken . delinmi olan mh yerlerini gstermi, sonra diri
gerilmi, aramba

S.. MERKEZKTUPHt~NE

202

NE$NE\'l St.RUI l

olarak

ge

a#mtr (Matyu~, son bab ;

Markus,.
Yuhanna.

XV- XVI,
X IX, XXI).

Luka,

XXIII XXI V,

Kur'An ise s5 Peygam~r'i ldremediklerini~ asamadklarru, onlara yle grndn. Allal'n .on. ,. u ge ycelttiini beyan buyurur (VI, N isA' 157 158).
Bir halk rivayc ine gre sil, ge aarl<en, yakasnda, dnyaya ait oon, dnya malna bulunan bir ine bulunduu iin drdnc kat gkte kalm, daha yiiccloreaamam tr.

673. Bu beyiten sonraki beyitlerd~, peygamberlerin,

Tanr mamasn

naipleri olduunu, naiple naib edenin ayr san! syler ve bunu izah ederken imann, Allah'n

varlna, birliine, ei orta bulunmadna inaodknn

sonra Peygamberinin de gerek peygamber oldunw tnsdyk ile olabileceini, hatta peygamberfii tasdy kn melclderi, kitaplar, valyi ve btn peygamber leri asdyk ilc mmkn olduunu, "Onlar yle kiiler dir ki Allab' ve peygamberlerini inkiir edrler ; Allah' lat peygamberleri nin arasw ayrmak isterler ve bazsno inandk, bazsna inanmadk derler ve imanla kfiir
arasn(!~

bir yol tutmak dilerler; ite

onlardr

gerekte

kafider ve biz, klfirler iin aa~latc bir azap hazrlo nzdr. Allab'a ve peygamberlerine inananlara ve i lerinden hi birini ayrd eueyenkre gelince: Onlara ecirleri verilecektir ve Allah su:;lar rten ralimdir, 5yetleri mucebince (lV, Nis.a ', 150 152) imn eden lerin, "Ve kendi dileiyle sz sylemedi, ~r. ancak: vahyedilen . eyden ibaret, Ayetleri hkmUe gre

MESNEVI SfJtfiJ J

203

, Ll ll, Necm, 3 - 4) szlerinin dahi vahiy meali olduuna ;naonaJ.c; icab ettiini., H;~:. Muhammed'in pe)gamber'.erin sonuncusu ve efdali oldugunu tasdyk etmekle, " Ve adn ycelttik, mealindeki Ayet-i Kerimeye gre ~XCIV , 'lnir5h, < "Allah' tan baka yoktur tapac.k, l), (iziindcn sonra aMuhammed Allah'n eriat sahibi Peyganberidir, demenin gerektiini, bunu gnlden de gereklenenio icab erti~ii, fakat byle olmakla beraber btn peygamberlerin, M(l~vilik. sevilik gibi dinleri som adan asl unurulmu bir hale gelmi olsa bile hepsinin tevhid zere gnderildiini anlatyor. N iyabct'ten imarnet manas dahi karlabileceine gre "Ali'yi ayran, beni ayrm, beni ayran, Allah' nyrn olur, (Knl.'\il-Hakak, ll, s. 174) ve "Raz dei l misin ki ya All, Mus!'ya Harun ne menziledeyse sen de bana ayn menziledesin; ancak benden soora peygamber yok, hadisleri nuktezasuca Eimme-i Hdil'y da ayrmamak ktiza ctti~ini bildiriyor (bu h!disin medrcklcri, bulunduu kitaplar v.s. iin merhum Seyyid Abd'i-Huscyn eref iid-din, in "El-Muracaa,na b. VI. basm, Neccf- 1383 H. 1963; s. 152 - 164). 691. Bu beyittcn blmlin sonu olan 700. beyte 1 kadn.r " Ervah - MelekOt, alemine iaret edilmektedir. 722. Bu beyine Kur'an'n XXI. silresinin 107. li)'Ctine iaret vardr ki melli udur; "Biz seni ancak alemiere rahmet olarak godcrdilc., "Bilginler yeryznn klandr, peygarnbc,rle.rin halifcleridir, benim varislerindir, peygamberlerin varis-

204

MFSNEVl $J~itUJ l

!eridir,, mealinde de bir hadis s. 86).

edilmekedir > bu

vardr

(KnQz,

~~

738. Bu beyitte LXI. s\lrcnio (Saf) 6. ayetine iaret Ryene flz. Muhammde, Ahmed ad~ ile anlmakadir ; bu ad Mdise de geer (Omi' I . s. 90).

...

( M E T N)
:!sii Dinini yoketmeye alan bab bir

Y_hud.i a

padiahnn

hikayesi

O fm soyundan bit baka padiab meydana

-kt; sa mmetin i yoketmeyi kurmaya balad.
~ Bu padiah.n meydana kndan haber almak istersen "Andolsun burlar olan ge,.

sresini oku.
lk padiahran kr bir yol yordam meydana

geldi ya, bu
bast.

padiah

da o yola, o yardama ayak

* Kim bir kt yol yordam korsa her soluina ona lanet gider. atar.
yiler geip gittiler; iyi adetleri kald; ktlerden de z ulm kald, l~netler kald .

..750.

Bil ki kyamete dek o ktlerin cinsinden gelen kiinin yz, h ep o ktlklere ynelir.

* Bu arl suyla ac su, halk iinde damar damardr. Sur frlnce~edek

byle gider bu.

miras.

yilere kalan miras tatl sudur. O ne miras

.sdr? "Kitab

miras olarak verdik,

206

lJ.IES:"\r-:vl SriRlU 1

ganb~rlerin

Dikkat edersen grrsiin ki isteyenler, peyincisinin prlrlarru isterler ; bunun iin yatvarr, ykarrl~r.
Panltlar cilerJe

yanar dner ;

yalm, ine~

neredeyse oraya

gder.

Pencereden vuran ~k evin iinde dne!' durur; btn evreyi dola r; nk gUne bir bir burran bir burca gitmededir.
Kim bir
yldza

ilgiliyse, o

yJdzla, kend'

yldzyla koup

durur o.

* Talihi
aanaM

Zhre'yse gnl tmden algya, akar, ~k aramaya koy.lur, o sevdayaMirril yldys:.

d(i.jer.

* Kan dkmeyi huy edinmi

yldz, s:va,

iftira,

dman

arar o.
yldzlar ku.-suzdur

*
700.

Yldzlarn ardnda

yle

lar ne ihtiraka

derler,

ne de

var ki ononlar.

Onlar, bu muteber, bu bilinen, tannan ( * ) yedi gkten baka gklerde dner . yrrler.
Tanr l.danmn parlus..a mlardr;

iyiden iyiye

da

ne birbirlerine birbirlerinden ayr.

bitiil<rir

onlar, ne
talar

* Talibi bu
da yakar

ytldzlardao

olan, kafideri

yandru.

Onun fkesi, halden hale giren, kimi stn olan, kimi alt olan !\Iirrih'in fkesi deildir.
() Metinde "M u't~r.. ywlmp. sonra ayn yuyle..
eklenmif.
Uthl! ..MU t~ho r .. t ~t

~E'SNEVl

SUHI 1

207

* stn
arasndadr.

o~n k. eksilmeden de amandadr, Tanr Tanr'nn

kararmadan da;

iki

parma~

* O . caniara Tnr samur; baht olanlar da eteklerle o . toplamlar, elde etmilerdir.

o
k

Yzn, Tanr'dan bakasna evirmeyen kii, sasndan elde etmitir.

k sasndan tndedir; giriir.

Kimin ak e~i yoksa o elde edememitir.

bir par blbl-

Para

buuklarn ak

ler, gilllerle

yzleri O}'llnuna

* kzn rengini dndan ara , insann rengili iinden ; iser al olsun. ister sar.

770.

Gel renkler, temizlik kpnden meydana gelir; irldnlcrin renkleriyse kara cefa suyundan.

* O gzelim reogin ad ''Tanr boyas, kirli rengin l<:okusuysa Allah laneti.

dr;

Denizden olan, gene denize gider; nereden geldiyse o yana varr, ulau.
Da balarllldan hzl

akan seller, bizin bede-

nimizden de akla

karm

can, koar as.lna varr.

Yahudi

bir ate yaktrmas, bir put diktirmesi, bu puta secde eden at~teo kurtulur demesi
atein yauna

padiahnn

bana

O kpek Yahudi, bak ne bir put dik(irdi.

etti?

Atein yan

208
etmeyen

MF.$.'1EVI S!ltHI 1

Kim bu puta secde ederse kurtuldu; secde at~in ortasma geer oturur dedi.

u nefis putunun lilyn \'crmedi de o yzden nefsinin punodm bir baka ,put dodu.
Putlarn anas,

put

)~.!andr;

bir put olan nefsinizdir; nk nefis puruysa ejderha.

Nefis demirle ta giliidir; put o akmakta~n dan srayan kvlcundr; o kvlcm suyla sner gider. FaKat akmaktaoyla demir, ne vakit suyla sner? nsanolu. bu ikisi, kendisiyle olduka
nasl esenlie ular?

780.

Put. testide giziJ duran kara sudur; oefsiyse bu kara suya kaynak ~il.

yontulmu

put, kara sele benzer; put yonan

kaynaktr.

nefisse

anayoldak

Bir paras y.lcree testiyi krar ama kaynaQn suyu. durmadan dinlenmeden coar kaynar. Put gisizlik.
krmak kolaydr,

pek kolay; fakat nefsi

knp geitmeyi kolay grmek bilgis.izlikdir, bil-

Ey

1 oul, oefsi.n eklini aryorsan yedi kapl

cehennemin hikayes ini oku. Her solukta bir dzeni vardr nefsin. her dli.eni.nde de )'iizlerce firavun, o firavuolara uyanlarla beraber
baar

gider.

Musa'nn Tann'sna MQs!'ya ka; firavunluk ederek man suyunu dkme.

MltSNEVl SEftHJ 1

* Ahad'e, Ahmed' e el at; a karde, kurtul beden Ebtl-Cehl'inden.

ocu~un ate iinde sze gelmesi,
halk atee atlmaya

davet etmesi

sna

O ft, bir kadn , ocuuyla o putun kar getirtti ; are yaln yalm yanmadayd.
Kadndan ocuu ald ; atein

iine am..

Kadn korktu, gnln imandan ayrd.

790.

Pura secde etmek isedi; d erken ~k batrd, ben lmcdim dedi. D edi lti : Anne, buraya gel, houn ben, grnte arein iindeyim ama iyi bir haldeyim.

Bu
yakadan

ate gerei
bagstermi

rtrnek iin bir

bir
rshme

gzba ;

oysa.

Anne, atl atee de Tanr'nn kesin delilini gr; Tanr haslarlDlll zevkn scyre.

Su gibi grnen, faka gerekte ate olan bir dnyadan k da dal atee benzeyen suya.
Da da brahim'in srlarn gr; hani o da
atete

selviler. yaseminler

bulnmtu.

Senden doarken lm gryordum; senden ayrlmakto n pek korkuvordun. Fakat dounca, darac.k bir zndandau kurtuldum, havas ho, rengi gzel bir dnyaya km.
imdi
dnyay

de

arein

iindeki

esenlii grnce

ana rahmi gibi grdm.

~lES,. O.t:Vl '

S! Rut 1

u atein iinde ylesine bir dnya grdm ki,

o dnyann her ~rresinde lsA.soluklular var.

800.
ekli yok, kendisi var gibi bir dnya ite. O var grnen dnyaon ekliyse bir kararda

durmaz: Anne, annelik bu

hakk

iin au!

atee

de bir gr,

atein aclii

yok.
gelmi atm, atl karma.

Anl
atee

atee

anne; devlet
devle

anne,

elden

O kpcin gco. grdn, gir atee de Taru'

run gcn . lutfunu gr. Ben sana

acyorum

da o }'zden ayaiDl ekiseni

dnmeye

yorum; yoksa bile yok.

ate

ne'emden

vakti m

Gir atee, bakalarn dn au; nk padiab, iine sofra yaym~.

A \1slmanl:r, hepiniz de atbn atee; din ad.ndan baka ne varsa tm de aaptr.

olan

Hepiniz de pervaneler gibi, yzlerce bahar u nasibc atln.

ocuk, o oplulu!!un ortasnda barp duruyordu ; halkn can hcybetle dolmadayd, herl;es kendinden gemcdeydi. Du bartan, bu artan sonra halk, kadn erkek, kendinden gemi bir halde atee atlmaya
balad.

810.

Memurlar zorlamadan, hi biri, kimseyi tutup srmeden, ekmeden, dosun akyle atee

MES:--:EVJ

.E R HI

atlyor !ard; nk

her acy tntllatrmak ondan-

dr . <nun clindedr. I bir hale vard ki memurlar, atee girmeyin diye halka engel olmaya baladlar.

O Yahudi uand, yz l<aFa oldu; piman oldu. gnl skld.

yaptna

nk halk, nana daha da fazla ak oldu. bedenini yokenedc dah~ da gerekleti.

'l<rler ol~un k eytann takld; krler dzen ayana

olsun ki

eytan

da kendini. y

kara grd.
Halkn
ropland.
Q

yzne srp durduu pislik bir araya adam olmayann yzne bulau.

O, halkn elbisesini yrcar dururdu ya ; kendi elbisesi yrtld. halkn elbis.esiyse salam kald..
Tanr

Mhanmed'in adm
aznn

rahmet etsin, esenHk versin eylenerek anan kiinin

erilmesi

Birisi

azn eer

adm c~ anard;

de eylenerek Muhammed'in anarken az eri l<ahvcrdi.

Piman salibisin. as

oldu da ey Muhammed dedi, ltuflar ledn bilgisi katnda; se bala.

Bilgisizliimde

seninle alay ettim; halbuki

b'enmiim.
"Nim-

lay edilecek

(*')
med"

1\~c:: tinde. ' "Me

Muhammed'' dir; atne

Afl...

yazlmt .

'ZIZ

MES.'Ih"VI $1lRHI 1

820.

Tann, birisinin perdesini ynmak isterse, gnlne. temiz kiileti knama isteini verir.
Faka Tanr, birisinin aybn rtrnek isterse o kii. nefis yznden ayplara bulanm kiilerin bilr a)>plarn sylemcz.
Tanr, aglayp

bize yardm ermek dilerse gnlmze, inierne isteini verir.

Ne mudu gzdr o gz ki onun iin alar; ne kutlu gnldr o gnl ki onun i;in yanar kavrulur.
ki

Her alamann sonu glmcktir; sonu gren kutlu bir kuldu.r. Nerde akarsu varsa orada yeillik
vardr; nerg?,ya

de akan
can "'

varsa oraya rahmet gelir;

1nleyen dolap gibi gzlerinden yalar sa da alannd:n yeillikler bitsin.

Alanal<

acn.mak

istiyorsan gzya dkenJere istiyorsan sen de ac arklara.

ac;

ft padiabn atel paylamas

Padiah yzn atee dndrd de a ser huylu dedi; sendeki o dnyay yakan huy nerde? Nasl oluyor da yakmyorsun, o huyuna ne oldu? Yoksa bahnmzdan, kurdu~ o kuruotu deiti mi?

830.

Sen

atee tapan nasl

tapmayan

bile kurtuldu?

balamazsm;

sana

M~~bYI

JIRHI

Zll

A ate, sen yaknyorsun;

hi dayaninazdn; nasl oluyor da Bu nedir, gciin m yok?

Bu,, bir gzba m, yoksa akl ba mi? Byle ycelen yalm I)asl olur da yakmaz? Sana birisi by m yapt; yoksa simya ru bu? Yahut da huy\nuo bu aykr h bizim bahtmzdan m? Ate dedi ki: A arnan, ben gene oyum; bana da yakcln gr (*), Yaradlm atl

da

deimedi; m, adrn

Tanr

klcym,

huyuro da, izinle l<eserim ben. nnde

konug~

Trknenin yaltaklanrlar.

kpekleri

Fakat
kalkrsa

adn yanndan

bir

yabanc

gemeye

kpeklerin, kendisine. arslancasoa saldrdklarn grr.

Tanr
deil. Yaratl atein

Kullukta ben de kpekten aa deilim ya; da dirilikte, kudrene bir Trkden aa seni
ganlandrrsa

bu

yak,

din

padiahnn buyruuyladr. Yaratl atein

81-0.

sana bir

sevi

verirse ona,

o ne'eyi gene din padiah ''erir.

yapt ii, yatatcro.u buyruuyla
(.:).

Gam grdn m balanma dile; nk gam, yapar.

"I)m..tn'' Ti.ikedir, kaliye zorundan "emen"' ta,._.

mda kulle.n1fn ~.

214

.UtS.'lJWI $fRHI 1

Tanr isterse gamn ta ken disi ne'e olur;

ayak

bagnn

ra kendisi brlk kesilir.

Yel de kuldur, oprak da; su da kuldur, ate de. Bana kar, sana kar iildr bunlar; Tanr ile diridirler. Ate, Tanr tapsnda ayaktadr ; a~k gibi gece gndz kvranp durmadadr.
akmaktani demire vurdun mu darya srar; Ta:p buyruuyla darya ayak basar.

Zulm demiriyle sitem akmaktan birbirine vurma; nk bu ikisi erkekle kadn gibi ocuk meydana getirir. demir za sebeptir ancak; fukar a iyi kii, sen duha yukarya bak.
nk bu sebeb o sebep meydana getirmitir; bir sebeb olmadka sebep, kendiliinden nasl meydana gelir?
.akmaktayla

Peygamberlere lulavuz olan sebeplerse bu sebeplerden de srndr.

850.

Bu sebebi, i grr bir hale getiren o sebeptir; kimi de olur, kanatsiZ bir hale sokar, bir i grdrmez ona.
Bt sebeplere akllar mahrcmdir; o sebeplereyse peygamberler mahrem.
Bu sebep, Arapa ds nedir? Cevap ver de

"resen - ip,. de, bu kuyuds o iptir ie yarayan. knn dn, ipin sanlm2Sma. boalma sn sebeptir; fal.."ll ltr dndreni grmemek de kr bir eydir.

Mil:SNl'Vl SERlll

215

"

Sakn h~, sakn,

dnyadalci u sebep iplerini,

1u

ba dnm felekeo

bilme.

Bilme de felek gibi eli bo, ba dnii bir halde kalma; zszlkten ra gibi yanma. Yel, Tanr buyruuyla atei yer, smrr; ber ikisi de Tanr arabyle sarho olmu girmitir.

Ey olu, gznil aarsan yumuaklk suyunun da Tanr buyruuyla varolduunu grrsn, fke ateinin de.

ayrd

Yelin can Tanr'y bilmeseydi Ad kavmini edebilir miydi hi?

* Htid, inananlarn evresine bir izgi izmiti; yel oraya varmca yumuuyor, lafifliyordu.
3"60.
ryor. l~ va da

.Q izgiden darda olanianysa havalara kaldparam para ediyordu.

* Tpk bunun gibi eybin- Ri de srnn evresine bir izgi ekerdi.

saldrroasm

Cwoa geldi de namaz vakti oldu mu, kurt diye yle yapard.

Hi bir kurt o izgiden ieriye girmezdi; hi biJ' ko~'ln da izgiden darya kmad.
Tanr

yelini de

erinin idigi dotayl izgi, kurdun lrs yattrrd, koyunun hrs yelini de.

Uylccc cccl yeli de ariflere, Y(suflardan (*) gelen yel gibi yumuat, gzel eser..
(") Metinde "YU:sufn" y s~! m $. :.h n;: gl.sit;an" ke
:~iu\Hi iiS\'t: ~dilrni~.

216

MESNEVI SM!l

Ate brah.im'e di geiremedi; ilkii Tanr>

;S<:kiniydi o, nasl srabiiirdi onu?

lanlar

Din ehli de ehvet atei ile yanma:z; geri k&ise o ate alr, t yerin dibine griirr_
Tair emriyie kabaran deniz dalgalar, M-

sa'nm adamlarn taucl; Kptilcrden ayrdetti * Tanr buyruu geline yer, Raarun'u alanlariyle, tahtyle dibinedek ekti, 870
}'Uttu.

' Suyla toprak, sa'nn soluu;u otlaynca kol .kanat at; bi.r ku oldu da utu. * Senin tesbihin, suyla topraktan. meydano glen bir bu;udur ama, gnl gerekliinden' flenen sollktan suyla toprak canhnr, cennet kuu olur.

Turda Musa'nn yla oyuna dalcl; olgun bir slfi kesildi, cksiklil<ten kurruldu. Da yiice bir sufi olduysa alr m buna;> M\si'un bedeni de bir kesek parasndan
dzlnt.

Yahudi padlahnn bunu inidir etmesi, adamlarnn dinlememesi (")

knayp dnii

O ft padiah bu alacak 1eyleri grd de gene knarnaya dt, ancak yalaniad bunlan. ~tler, haddini ama; inat bin:eii byle srme dediler.
() ''Cuht.d,~ sOz unurulmu; balJ#n st tuafma 1..11yl;; ymyla ve "padad tan sonr3 yaln~r.

: M.ESNEVI $f.RHl 1

217
hapsetirdi;

ellerini ,balatp m zulme {lad gitti. Derken geldi.

land,
i madenl

tUlerin

zu:\-

.dite a kpek,

kahrmz

buraya geldi ; ayau geldi atu; diye bir ses

Ondan sonra ate krk arm yceldi, yaln alevlendi, bir halka haline geldi;, o ftt lar yakt gitti. nceden de temelleri ateti onlarn; sonunda da temellerine. .giuiler.

:SBO.

larn

O blk ateren domutu ya; para bu~yolu tmedir.

Onlar inanan yakan bir ateti ancak; ateleri, erp gibi kendilerini yakt yandrd.

Anas

Haviye olann buca, gene Haviye'dir.

oluno. pelerine

Oul anas , paralarn ~

arar; temeller, kendi takar.

Su:lar havuzda nahpustur ama yel gene de onlan, nk o su da yel gibi dri direin biridir.
yukarya karr

!rr,

Yel o suyu azar azar alr, ta madeninedek grhapisten kurtarr onu, sen grmezsin bile.

Bu soluk da bizim caumz, tpk onun gibi .azar azar dnya hapsbanesindcn alar.

* Temiz szler, bizd~n kar da ona doru 'aMr, ondan baka kimsenin bilnedigi bir yeredek
'Varr, ular.

218

)lr .$:'\t.VJ SIRHl 1

Soluklanruz, emizlik
varr.

yznden kar, ycetir

de bizden armaa.n olarak lmszlk yurdun&

kar~l,

Sonradan ululuk sahibinden, szleriniin rahmet olarak Iki kat oatr da bize gelir.

890.

Sonra da !.."UI gene elde euiklerine benzer sevaplar elde etsin diye bizi, gene o gzel slere benzer szlere sevkeder.
le bylece, boyuna gzel szler ycelere gider, rahmet iner ; bu ikisi sende, sellin varlnda boyuna olur durur.
geldii

Farsa soy\iyelim: Yani bu eki~ o tad n yandau gelir ..

bir

Her bln, her toplumun gz, bir gn, ad ald yanda kalmtr.

alr.

Gerekten de her ens, kendi cinsinden tadBak da seyrc; para buuun tad kendi tmndenclir. Yahut onun, bir cinsten olmaya kabiliycti. da ona ulat m. onun cinsi olur gider.

vardr

Ham suyla ekmek gib. Onlar da bizim cinsimizden deil nma bizim cinsimiz oldular da gcmz arttrdlar.
ekil bal<.mndan suyla ekmek de~ildir ama, sonu bakrnndan

bizim cinsimiz onlan, bizinv

cinsimiz bil.
Cinsini olmayan bir eyden tad alrsak~ olsa olsa o ey, bizim cinsimize beoze. . r

219

crei ey-

Fakat benzeyen eyden alnan cad, e,retidir ; de sonunct~ !;alna~, yo~ olur gider.
Kua, sliktan holamaz,

,goo,

bulamad m. grnd

bir tad gelse bile kencti cinsini kaar.

Sus)lza seraptan bir tad gelse bile serabn yere varnca grnen su, grnme- olur; gene su arar susuz. Mflislcr, kalp paradan hotarlar ama, kalp para, baslan yerde rezil olur gider.
Dikkat et de kalp parann alun suyuna bam olmas seni y<>ldan al~oymasn; eri bUrii hayaller sew lruyuya atmasn.
kssadan

Kelile'den. u hik!yeyi tekrar oku da ondaki hisse al.

ER H)

Bundan nceki liMye mbasebetiylc 745. beyitten. 903. beyce kadar, eidi babisiere de girilerek anlaulao

hl)(Are

udur:

Bundan .nceki hilclycde anlatlan pad4ahn soyundan baka bir padiab Tsl dinini, onun mmetin> yoketmeyi kurar. Bir ate yaktrr, yanbana da bir p,t diker; herkesi o puta secde etmeye arr. Sccde eden. brakr, etmeyeni aec attrr. Derken bir kadrt da o-cuuyla, yalm yalm yanmak.ta olan atein bana. getirirler; ocuunu alp atee aiarlar. Kadn, korkusundan. inancndan dnccckken ocuk, ate iinder> barmaya balar; ana der, ben ok rahatm; gel de buradaki gzellii serret; a inananlar, atlu bu atee;. burada zevk var, nc'c var. grnce memurlar zorlamad~ Fakat ate, atlanlar yakruz. PIJdiah k.ar, atei ko.anaya balar. Are, ben de der. emir kuluyum; Tanr enremedike kimsey i kayanan .. O~tler padiaha, b-u iten vazgemesini sylerlersede dinlemez; onlar hapsettirir Derken ate alevlenir;. o padial ve ona uyanlar yakar, l eder. Halk, bu
atee atloaya balarlar. mucizey

Bedi'uz-zamao FurQzan-fcr bu !Uk!yenin, Sa'lcb!' nin "Kasas'i- Enbiy-1., snda oldurunu kaydediyor tMaahiz; s. 9) ve hikft)'ey anlatyor k blasaso veriyoruz:

:MESNilVl StRI<I 1

:z

Bir adam, i Peygamber'in dinindedir; Yahudi beyi >Onu, Yahudi olmasa atee atmakla korkutur. Adam < kabul etmeyince onu da, onun gibi direnenlerden onikibin kiiyi de yaktrd atee aturr. 'Bir rivayete gre bir gnde yetmiyedi kiiyi attrrsa da atein yand hendek dhnca yalmlar d.a.rya vurur, kafiileri de yakar, yalnz ad ZO.-Nuvas olan o Yahudi beyi kurtulur. Bu arada Isa dinine girmi olan bir kadn da, ditinden .dnmezse yakacaklarn syleyererk tehdit ederler. Dininden dnmeyince de nce ilk olunu, sonra ortancasn atee atarlar. Kadn direnmektc devam edince stemer ocuunu l:ucandan kapp at~c atacaklar srada kadn, dininden dnmeyi kurarken ocuk dile gelir; ana der, sen gerek dindcsin, dnme. Kadn bu' >Olaanst olay grp duyunca dininde sebar eder. nce ocuunu, sonra kendisini atee atp yakarlar.

Bayz:lvi fet'sirinde u rivayet var: Bir. padiahn bydis, kO<.'Synca by remesi iin ona gen birisini akird olarak veriyorlar. Gen, bir rabibe rastlyor \'e Hristiyan oluyor, bir ok keranet ler gsteriyor. Sonunda padjab rabibi de, dclikanly da ldrtyor. Fakat kerametleri grenler, Hristiyan >Oluyorlar. Bunun Uzerine padiah hendekler kazdrp ilerinde ate yaktnyor; dininden dnmeyenleri atee attmyor. Derken kucanda Qcuu bulunan bir kadn geliyor. ocuk, anasna> dayan ana diyor, sen gerek dindesi. Ayrca Nicra boyunun Hrisiyan olmas zerine onlar, Zu-Nuv~s'n atee atp yak'trd ri vayeti de vardr (Il, s. 595 ).
Kur'an- Kerim'in LXXXV. suresi olan ve 747. !beyitte, ilk Ayetine iaret edilen "Bu!'Uc SO.resi, nin

222

Mf .SNEVI $EltHI 1

4 - 7 Ayetlerinde byle bir olaydan babsedilmekrroir ki bunlar hakknda eitli rivayetler vardr ve yukardaki iki rivayet de bunlardandr; a~c attran emir, Yusuf b. Zu-Nuvas'tr (dier rivayetler iin Mecma"ul-Beyn'n b. c. X, s. 464 - 466). Ahd-i Atyk'te Danyal kitabnda Abdanagoh, Midk ve adrak adl kiiyi, Buhtnnasar'n Bab' l'de Dora Dora ovasna diktirdii aluo bir puta tapmadklar iin, iinde ate yanan bir frna attrdl, fakat bunlarn yanmad hikaye edilir (III) 748. "Mslmaolkta iyi bir rol - yordam koyan ki o yolda yryenierin sevab gibi sevaba eriir; o ii ileyenierin scvaplarndao da bir e eksil:ne; ..Mslmnnlkta kt bir yol yordnm koyanaysa, ondan sonrn o yold3 gidenlerin gneh gibi gnal yazlr; o krlj!tl ileyenierin guallarndau da bir ey eksilrnez., (Sah1hu Mslim'den naklen Ahiidis-i Mesnevi; Tehran - 1394
.

H. s. 5 - 6)

751. Solr boynuz gibi bir eyd~. Kur'~n'o VI. solresinin /3., XVI11. suresinin 99., }(X. siiresiniu 102., XXIII. (M'min1ln) 10 1., XXVII. slresinin (Nemi) 78.\ XXXVI. suresinin (YA Sin) 5l., XXXIX. sOresinin (Zmer) 68., L. solresinin 20., LXIX. slresinin . (Haakka) 13. LXXVIJl. sOresinin (SeM) 18. ayetlerinde Sur'un frlp kyamein kopaca bildirilir. Hadisre de "Solr'u frmcye memur melek, yarald nd3n beri Slr'u aua dayam, emrin ne vakit gele ce;ini beklemektedir, denmektedir (Cami'; Il, s. 36). Te'vilde Solr, varlklarn istidallarna uygun surerIere brnmeleridir (Tc'vihlt, I, s. 2 10). lye benzeyen gnlleri dirilten sohbet, Sur'a benzetilir ; dinlee-

22t

nin bilgisinin,
y

anlaynn kyameti ~\opar,

yeni bir anla-

ve

bilile

dirilir.

752. Kur'an'o XXXV. suresinin (Faur) 32. ayerinde, <<sonra kitab, kullaruzdan setilderinize mir.as braktk; derken onlardan nefsine zulmeden var ve onlardan mutedil hareke1 eden var ve onlardan, hayrlarda herkesten ileri giden var Allah izniyle; ite bu, pek byk bir hltuf ve ihsandr, denmektedir. Beyinek "Kitab miras olarak verck, mcalindclti "evrenseL ltitiib, bu !yenen al:nmadr. 757. Zhre. 539.
beyin izalna baknz.

756. Mirrih. Iran>da Behriim cye anlan ve hayr meleklerinden saylan bu yldz KC:ldanistan'dalti Sahiller tarafndan bir Tau:r olarak kabul edilmitir. Onlarcaadi Mares'tir. Sonradan Yuanhlara Ates, R:tl"allata Mars olarak gemitir. lran'da, yol<:.lara, gariplari. koruyan.bir:melekken Yunanllarda frtna tanrs olmu,. sonradan sava tanrs saylmtr. Etinde daima bir kl bulunur; Romallar bunu elindemzrak olarak tasvir ederlerc. Yannda Nifak, Korku, Dehet periler; bulunur. Alayna l)lm perileri de kat llr. Kendisini Afrodit'ten baka" seven yokrur. Zeus bile ondan nefret eder. Yunanllar ona beygit, boa, reke,. ok eskiden de insan kurban ederlerdi. Trakya daia r nda oturan ve Olinp'e anck tanrlar cclisinde, bulun- mal: iin gelen Ares'i Yunanllar sevmedikleri halde Romallar onu ok severlerdi. Onlarca Ronos'la Rouo ls'n de babalar budur. Ares, Zeus'la kzkardei ve evcesi Jonon'un oludur. Bir rivayete greyse babasz donu~ur. Zeus un evccs

224

MESNJlVJ

Ea HI

gebe kalm, bir kz douracam, ondan sonra da bir erkek c;ocuk meydana getireceni, bu ocuun ge hknedecei.ri sylemi. Buna pek kzan Zeu.s zevcesiii yumu, fakat az bir zaman ~onra iddetli bir baarsina tutulmu, bao Promeie'ye.yardrm, kalasnn iinden, tepesinden trllana kadar silahl bir kz, Minerva km. Bu hal jonon'un gayretine dokunmu, o da Ares'i babasz dourmu. bilgisine gre bu yld n rengi Bu yzden de mizac an derecede scak ve kurudur. Iklimlerden ncs, gnlerden Sal, gecelerden Cumartesi geeesi, nadenlerdn bakr; duygulardan koku alma. insanlardan ortanca erkek kardeler, kzl yzl.insanlar, hayvanlardan arslan. kaplan, 1\u,ri, iik tayan hayvanlar, yaban domuzu, bedcilden dil, siyah. kan damarlar bu yldza nensuptur. Bu Y.tld n hakim olduu zamanlarda doaolar ahammlsz, clvete dkn, vurucu krc olurlar.
Dounun yldz ate kormzsdr.

elinde

Mirrih, buluttan bir ata binmi, yahut veya kl bulunan, baz kere de postac klna girmi olan gen ve gzel bir de.lil<anl eklinde temsil edilirdi. Douda, sa elinde knsz bir kl veya izrak bulunan, sol eliyle bir insan ba tutan kl parnald gen ve gzel bir delikanl eklinde tasvir edilmitir. Baz rninyatrlcrde banda mifer de bulunur (arlu Srr'l-Mektum, Dr. Muhammed Muin~in Mazdayasna's, Ferit Kam'n notlar ve Mytologie Der Griechen und Rmer, s. 56 - 62 v. s.).
mzrak anlamna anlamna

Yunallarda

Yedi yldzdan Mteri, b}'ilk yomlu yldz gelen "'Sa'd-i Ekber, , gnese !\k yomlu

M'lSI<I!V

StRHI 1

225

"Sa'd-i ~gar, diye de anlrd. Mteri'nin kutsuz, yonsuz saati pek azd ; giinciose yo:nsuz zamanlan
vard.

Thisine birden Sa'deyn,., yani iki yonlu, kutlu

yldz denirdi. Zuhal, byk yonsuz, ktsuz yldzd (Nahs-i Ekber). Mirrib kk yomsuz, kus:uz yldzd (Nahs-i Asgar). Ekilerce yldziinn durumu, insanla. a r ve yeryzne tesir eder, olaylar bu yzdeli olurdu.

Hz. Muhanned'in zamannda Arabistan'da da bu

eit inanlarn olduu hadislerden anlyoruz. Mesel!

"Kim bir yld.za bakana, bir gelecekten haber vetrnek davasn gdene ba\'Urup ondan bir ey sorarsa krk gecelik namaz kabul ~dilrnez, (Cami', Il, s. HO), ''rnnetimde cabiiiyet devrinden kalma drt ey var ki bir trl vazgeme.zler onlardan: Soysopla vnmek, soysop bakmtidan birini yerinek, yldzlara bakp. hesaplar yaparak yamur yap yamyacana hkmetmek, lnn arkasndan, U)'UOU huyunu sayp dkerek fcrya<i etmek,. (ayn, I, s. 31 ), "Kim yldziardat b k m karp gaybi anlamak bilgis3nin bir ksmru elde ederse bynn bir ksmn bilmi demektir; bilgisini artrdk a by bilgisi de artar,. (Il, s. 148; ve "Ya 1\.11, yldz lardan hkm karanlarla oturma, onlarla d~p kalkma, (K.nf, Il, s. 206) gibi hadisler bunu gsterir. 759. ltirak, aydao baka br yldzlarn gnete bir derecede bulunmalardr. Eski: yld.z bilgisine inananlares ihtirak ve yldziaraJ byk yahut kk kutsuz yldzn st oluu kutsuzluk meydana ggetirir. 762. Kur'3n'da, XV. > urenio (Hicr) 18., XXXVII. Surenin 10., LXXII. s(lrenin (Cin) 8. ve 9, ayetlerinde bir sz duymak, bir haber almak iin goe
. )'. 16

MESNF.VI $ERHf 1

kmak

atlan ihaplarla yakld~

isteyen cin ve eytanlann, mclekle arafnda bildirilir.

Allah'n (Kudre~)

parmaklanndan iki parrna arasndadr; evirir. dndrr, ( Cami', I, s. 70), "Ademogullarnn hepsinin de knlpleri, Rabman'n par maklanndan ik> parman arasudadtr; hepsini de bir kalp gibi dHedij arzd< evru . ,. (ayn, s. 78).
ki parmalitan maksar cemal, celA hitul ve kal,
hrdr.

7M. " Kalpler

765. O ~ caniara Tanr sarutr. Gerekten de halkn karanhl<te yarau; sonra n san onlara. Bu ktan kime biT k drvse bugn odur doru yolu bulan ; kime dmedJ}-se yanlm gunnr ~
Allal

(C&ni', I, s. 58)
hAyvann alacas dnda,.

769. Bu beyi Trkcdel~i "nsann alacas iinde. atasznil har.rlatmadadr. 771. Tanr boyas." Allah'n verdi~i renk. Allah'tan

daha gzel renk veren kim? Ve biz ona tapanlarz,. (Kur'An, II. 138) lbn Abbas. Hasan, KarAde ve Mcllhid'e :re
Allab'n

verdijt: renk,

Allah'n din

olan

Mslmanl~a

yapmak11r. I mam Ca'fer'us-Sadk ( l4 8 H . ?Gs :. Allal

Perdl ve J>elhi srntr anlamn vermilerdir ( Mecma', I, s. 219). !Ugl:- lsfahbi'ye gre ( 399 H. 1008) Insanlan ha)vanlardan ayrd eden akldr. Gene ona gre Hristiyanlar ocu~ doumunun yedinci giln vaftiz ederler ve bylece onun tam H ristiyao o lduuna inanrlar. Ayet, yaratl gerek vaftiz, yani doru d ine sahib olu

rengine

Mslmanlk demiur.

kabul ediyor (Mufrada , s. 274). Hz. Muhammed "Her doan ocuk Tanr ymn$m4 uygun doar; sonra dil beller de anas, babas. onu Yahudi yaP.ar. Hristiyao yapar, Mecusi yapar. buyurmutur ki bu badiste de , yarat MslmanJ'k. olarak kabul edilmitir (CAmi', II. s. 79). 787. EbQ-Cehl. Bilgisizlik babas anlamna gelen bu lakap Kurey ululanndan E bO Hakem Anr b. Hifun'a Hz. Muhammed tarafndan venlm.irir. Miislmanl~a amansz bir dman olan ... Bedr savanda ldrlen bu adamn kesik ban gren Hz . .Muhammed, Bu mmetin firavunu ldrld buyurmurur.
ogu Hakem 1in Hz:. Muhammed'in yryn ra.klid

ll17. Seyit!~ ba~lyan hik5yenin, Vail olu As'n

ederek aloy ederken Hz. Peygamber'in yle kal demesi

erine

o halde zan..fer,

titrek bir hale gelmesinden . lnceyedek de kalnasndan ahnms olmas ihtimalini FurOMibiz'de bildiriyor (s. o:.

Titrek !:almakla au eilmes ar2smda pek mna sebct gremiyoruz. Bu bakmdan bizce bildiyenin kayna bu olamaz. istiyorsan sen de ac arklara. "Yeryceler ycesi ncsn sana,,, ' Acyn da sie de acsnlar; baji:layn da siz de balan m ; vay sz tutmayanlara, eyvah yaptn bile bile yapanlara, bunda srar edenlere, , (CAmi', I, s. 32} "Acmayana acnmaz,., utnsanlara acmayaoa Allah aamazn, uYer.. 627.
yUndekine ac, Acmak

yndcldlcre

acmayna,

yceler yi anaz, ,
tv-

"Acmayana acmnaz, ba~lamayan balanmaz,

be etmeyene tvbe nasib edilmez., (II, s. 169).

1
228
lfES-."'lEVI ERH!

854. Felek gkyz demektir. Yldz bilgisine inananlarca yeryzndeki olaylar, adamn bana gelenler, gkteki yldzlarn duruml:riyle ilgilidir. nce de sylediimiz gibi bu inan .Hz. Muhammed'in zarnanda Arabis tan' da da yaygnd. Bu yzden IslAm, bu temelsiz, aslsz inanla mcadele eaniti. Olaylar yznden halk arasnda el$, yani gkyzn knamak, br rf. mecaz olmutur. Gkyz, grnte tersine kapanm bir tas gibi olduundan da, "Ilaaa dnm, gn dnd kabul cdildi! inqen "Ba dnm felek, sz knnr. Hana halk arasnda yle bir fkra da sylenegelmitir : bir tek gz varm; o da, tepesindeyrni. Filio adam yi bir adam deyince, dur bakaym. doru mu dermi. O adanu turar, ycelere kaldm, ban stne yceltirrni. Ondan sonra da bu mu iyi der, yere alarm. Pelek
8.~8 - 859. Ad kavmi. HQd Peygamber bu kavme gnderilmitir. Ad. lslam kaynaklarna gre Nuh
de;en kiinin

Peygamber'in orunu lrcm'in oludur. Bunun kavmi Hadaramut'la Uroman arasndaki lde yaard. Had, Ald- Atylt'te, ttkvin blmnde Nub Peygamberin oullannn soylarndan balscdilirkeo Aber d iye geer. Bat detirmccilerine gre Aber, HOd'dur (T ekvln, X, 21 - 25, Savary: Le Koran, Paris, 19!>1. s. 21 7. not. 2). Ad, Kur'an'n onsekiz s\iresinde, mnasebet d dke geer. XI. sOreDin ad da "Hud Silresi, dir. 861. eybm- IUi, ulu Arif ve :Abiderdendir. GazAll
lhy~'ui-UlUn, da, Uii'nin (204 H. 819), bu ziito

MES:"EVJ :SERH! 1

229

huzurunda mektep ocuu g:ibi oturdu~nu, ona soru lar Mrdu~u, bu bak ~aanlar. da o. Tann bilgisini biliyor dediini rivayet eder. Cuma narnazna giderken, gtt(\ srnn e Hesine br izgi ekermi ; koyunlar. bu izgiden dar kamad/i gibi kurt da iet giremezmi. Msr'da lm, afii'nin mezar yanna gmlmtr (Abdurra(lf'ul-Mun~vi: El-Kavakib'd-Drriyyc fi Tar6cim'is-Sfiyye, Kahiroe-J3j7 H. 1938,s. 123-12~). Eb-Nuaym-i Isi'abani de "Hilyar'l-Evliy5 ve Tabakaat'(il Asfya, snda bu >.attan babsedcr ( Kahire 135i

H. 1938. VIII. s. 31 7).

869. Y.s uf' un zamannda Msr'a gidip yerleen srailop!llar zamaola o~almlar. bunun zerine Msrllar onlara agr ii u yklemete balamlar; sonunda, doan erkek ocuklan ldrrmeye l:oyulmulardr. MQsn'nn anas bir ~~.nan onu gir.lemi, sonra korkusundan bir sepec kovup Nil nehrine sal m1r. Firavun'un loz. yahu kans. MU$a'y bulup saraya gtrm, Firavun onu ev(ad gibi sevip byilt mt . Siitnine aranlar,. aons gidip bu ii stne alm , Musa'y emzirmiri. MOsa byynce bir gn Msrllardan birinin, Israilo~Uarndan birini dvdiinO grm. adam br yumrukta ldrm:. Ertesi gn srailoull~rndan ik kiinio kavga eni ini grp ayrnak isterken kovga edenlerden biri, seni kim bamza buyruku dikti; dnk adam gibi beni de m ldrmek istiyorsun dem; Musa yapt nn duyuldutunu anlaymca Medyen lkesine gitmit, Orada eme banda. b alk kovalnrm doldu mrkc n bir yanda duran oo kz grm, onlarn l<ovalnrn alp doldurmutu. Kzlar, babalar uayb

230

MESNllVI SERHI

Peygambcr'e bunu .anlatmlar, o da Milsa'y art ro, seki yl kendisine bizmc etmek artiylc k.zla ru.m birini vermi, on yl tamamlarsan bu da senin bilecein i denit. MOsa. on yl uayb'n koyunJaruu gtn., sonra kendisine aynlan koyunlarla karsn alp bir yurd edinme!<: iin yola drnt. T uw vadisi.de, uzaktan bir ate grmii, karsna, ya biraz ate alaym. snalm. yahu biri \'llrsa yol soraym demi, o yana dog;ru gidince allarn, aalarn alev alev tutumu olduunu, fakat hi birinin de yanmadgn
mas

grp

arrno. Tanr,

burda

Mtsa'ya.

279.

beytin erhinde syledillimiz gibi sopasnn ylan olve elini koyuuna sokuno pan! parl parlar bir balde karmas mucizelerini vermi, srailoulllarm tutsaklktan kurtarmak zere Msr'a gitmesini buyurmutu. Milsa, dilim ar, kardeim Hrun benden daha fasih. ona da peygamberUk ver. benimle yolli demi, Tann bu dileini kabul etmiti.
Misa,

Harun'la beraber

Msr'a

gldip Firavun'dilemi,

dan,

srailoullarru

brakmasn

.Milsa,

Tanr'nn micizclerini gstermi, fakat Firavun bun-

lara ehemmiyet vermemi, bunun zerine Tann M Nil nebrini kan haline getirmi, hangi kab kaldrrlarsa altnda kan grmUler, her yanda kurbagalar belirmi, ekirge yau, atsinei ve tatarck salgru olmu, srlerine krgll) dmU, nihayet her evde ilk doan erkek ocuk lm, Firavun dayanama}'lp lsrailoulllarn bralcn. Kzlderix, lsrailoijullarna, Musa'nn sopasiyle iareti zerine yarl m, onlar braknna piman olan Firavun da ordusullara

MESNEVI SERHI l

suyla ardiarna dm, fakat 4railoullan geince, deniz kavu~mu, Firavun ve ordusu boulmutiL
Tih lnde krk yl kalan lsrailtullar 80-82. beyiderio erhinde bildirdiimiz gibi, bldrcn ve kudrethelvasyla geinmiler, 25'-26. beyiderio er hinde getii gibi Msa, Turda'nda Tann tecellisine mazhar olmu, Tanr buytuklarru kavmine bildirmiti.

zetini verdiimiz bu olaylar Ahd-i Anyk'te uzun (UrQ.c).. Ayru kitapta uayb, Medyen kahini Ycro'dur (ayn blm, III, .1, XVIII, 1-2).
uzadya an.latlr

Kur'an- Kerim'de M{lsa, en fazla anlan peygamberlerden biridir. Bu olaylar bilhassa Il. s\renin 4666., IV. s\renin 153-156., V. siirenin 20-26., VII. srenin 103-164., X. s1renin 75-93., XX. ~1lrenin 9-97, XXVI. sirenin 10-67., XXVII. surenin 7-14., XXVIII!. s\renin 6-18. ayetlerinde anlaulr (278279. beyitlerin iz~hna da bk.).

869. Kaarun. 181. beylin

izahna baknz.

970, Kur'an'n III. slresinin 49. ve V. slresinin 110. ayetlerinde lsa Peygamberin kilden !tu eklin de yapt eye firnce canlanp ku olarak uruu
anlatlr.

87 1. Bundan daha hayrl bir ey ekmekten haber vereyim ni sana? Allah' noksan sfitlardan ar bilirim, hamdolsun Allah'a, yoktur Allah'tan baka apa c~k, ulular ulusudur Allah dersin; her' kelimeye kar~ilk cennette bir aa dikerler sana,, (Cami'; I, s. %) ve \Uah'a batndederek o pek ulu Ailah', noksan

uz
sfatiardan

MlSNtvl St;.RII I 1

ao bilirim diyen kiiye cenne tte bir a~a dil<erler, (ayn, II, s. 162) mealinde hadi~ler vardr; fakat esbihin ku olaca~na dair bir hadis bulamadk. Furizan-fer, "Aladis-i Mesnevi, de mevzO' hadis bildiriyor (s. 8-9). MevlAnA bu beyti, 970. bey cin erhinde bildirdiimiz gibi sa P eygamber'lu Tanr adn anarak, onun izniyle kilden yourdu~ ku ekillerine ftirerek canlandrd.ru hamiayp sylemitir saruyoruz.

882. Haviye, dmek, amak anlamlann verir. Cchennemin adlanndandr. Kur'An'n C I. silresinin (K aaria) 8-1!. ayetlerinde " Ve fakat kimin ki terazilerdeki tarns hafif gelir; onun, ana kuca gibi s nacak yeri, anayurdu cehennem uurumudur ve ne bildirdi sana, nedir cehennem uurumu? O, pek kzgn

bir aelir" denededir.

884. Drt direk. Eskilere gre madde, drt ey den meydana gelmitir: Ate, hava, toprak, su. drt unsura, Dr unsur ve Dn direk anlamna "Ansr- Erbaa. Erkan- Erbaa, denirdi

nu

887. "Kim ycelik, stnlk dilerse bilsin ki btn ycelik, stnlk Allah'ndr; gzel szler, ona aar, iyi iler de o szleri yceltir ve onlat ki denlerde, ktiilii!derdc buluuurlar, onlaradr etin bir azap ve onlaro dzeuleri de zati nahvolup gider., (Kur'An, XXXV, Htr, 10) bcyitle bundan sonraki drt. beyi Arapadr.

nu

(METI N)

Av

Havvanlannn

Arslnna, Tann 'va

Dayanasm, almaktan Vazgemeini

Sylemeleri
Av
!ard hayvanlar,

ama

arslann

gzelim b ir ovada yaylyor korkusundan da kvranp

d.truyorlardJ.

nk arslan boyuna pusudan kp birini

kapyordu.

Bu yzden o otlak zehir

kesilrniti

onlara. Dzene bavurdular; arslana geldiler, dedi ki: Biz, sana her gn ne yiyeceksen getirir, veririz, doyururuz seni.
er peine dme

Bundan sonra avianmaya kalkma; bir av de, u otlak zehir olmasn bize.

Arslann

Av

Hayvanar na

ve

almann

Cevap Vermesi Faydalarn Sylemesi

faka

Arslan dedi ki: Evet,

''efa grsem. d
nce

::ene

dmesen. Ben ~zenler grm~.

zeyd'den, bekr'dcn

(
%34 MES.'IEVI SERHI

910.

nsanlarn yaptklar

iler, kurduklar dylanlar

zenler yznden lmm ben; mu, akrepler sann beni.

sok

" imde pusu kurmu oian ncfisse dzende, kim gtmede brn insarlardan da beter.

* Ku;gn, "nanan, bir delikten iki kere ' sokulup yaralanmaz, szn duydu; Peygamber'ili szn canla, gnlle kabul etti.
Av
Hayvanlarnn, Tanr'ya Dayanmay.

alp Kazanmaktan , stn Tutmalan

Hepsi de a her eyden haberi olan hakim dedi; ekinmeyi brak; ekinmek adarru kaderden kumiranaz Id . ekinmektc perperian olmak, ktl k ~ lere uramak var; yr, Tanr'ya dayan; dayan daha iyidir.
A sert, a fkeli er, kaza ve kaderle peaele me de kaza ve kader de seninle peelemesli.
Tanr buyruua ka:

l olmak gerek

ki rayerin yaran, gnu :an Tanr'dan

yara
alnyasn.

S'it

Arslann, alp Kazanmay, Tanr'ya

Dayanp Testm Olutan

stn

Tutlf

Arslan dedi ki: Evet, dayan lotavuzdur inl.a sebebe yapmak da Peygamber'in snnetifu.

MESNEVI

$ERil

Peygamber, yce sesle, "Dayamalda bera- ' ) bcr, devenin aya;n bnaa., dedi Kazanan Tann sevgilisidir szn iit de ) dayan yznden sebcbc satlmakta tembel
l~me.

f-

Av

Hayvanlarnn

Dayanc

almadan

stn Tutmalar 920. Toplum ona dedi ki: Kazanmak, bil ki yznden, halkn miktarnca elde edilen bir riy loluasdr. Daynntao daha gzel bir kazan olamaz; teslim olutan daha gzel nedir ki ? Niceler bel!dan, gene belaya kaar; niceceler. ylandan kaar, ejderhaya rurulur. lnsan dzen kurar, diieni uzak olur; birisini can sanr; oysa ki kan iici kesilir o.
Kapy kapar, kilitler; oysa ki dman evin iindedir; Firavun'un dzeni de bu eit masallatdandu.

balkn nan arkl

aradysa evinin iindeydi.

O kin gden, yzbinlerce ocuk ldrtt,

Bir gzmz var, onda da birok hastalk lar var; yleyse yr, kendi grn dostun grnde yok et. Bizim grmze kaq.lk onun gr n elde etmek, verilenin yerine alnan ne gzel

(
236
lcarlkr;
buursu.n.

MESNEVI

SE~Hl

onun

grnde

btn

dlelderini

ocuk,
babasnn Faka er,

namaz, koanazken bioei,

ancak

omuzudur. olmayacak
eyler balad m abmetlere

el ayak sahibi olmaya

yapmaya koyuldu, d-

ktlklerc

urar.

930.

Halkn caular da e ayak sahibi olmadan nce vefadan safaya uup duruyordu.

nin buyruuyla balandlar m, fkeye,

hrsa,

kanaare hapsolup gittiler.

/ * Biz Tanr tapsnn ayaliyiz ; ondan st / istemedeyiz; Peygamber, halk Tanr'ya ayaldir ''-dedi.
Gkten yamur yadrann, rahmetiyle ekmek vermeye de .gc yeter.
Arslann, almay

dayant:an

stn

tutmas

ayaun.n

Arslan dedi ki: Eve, fakat kullarn Rabbi nne de bir merdiven koymutur.

Dama basamak basamak kmak gerek; burada cebri olmak, ham bir mittir. Ayan var, ilasl kendini topaJ edersin? Elin var. pencni nasl gizlesin?

Efendisi, kulunun eline beli verdi mi,

sylemeden
dilei anlalr,

s.

N" ESNII\I'I l:1Ud 1

237

Bele benzeyen el de onun iaretlcrindcnrur, buyruklarndandr; iio sonunu dnmek de onun szlerdir.
Buyruklarn

yerine gerirmek 940.

kaldrr

i~

canla kabru ettin mi de can verirsin.

sr g~

buyruu

Derken sana senin; i

buyruklan verir; ykn verir sana.

alr etmisin ;

Yk altndasn; vkn biodirir ; buyruklarn kabul bul bir hale kor.

imd

da seni binee seni mak-

onun

sonra o

buyruu

ararnadasn ;

kabul ctm.isin; sen sylersn. Ona ulamay ondan sonra ona ular gdenin.

buyruunu

Tanr nimetine }krctneye almak grr, kuvvettir; senin a:bre inancnsa o nimeti inkat etmektir. nrr;

Yce kuvvete kretmek, gc kuvveti artce br inancysa nimeti elinden karr.

Senin cebre inancn yolda uyumaya bezer. Uyuma. uyuma o kapy grmeden, o kapya varmadan.
Sakn

uyuma o
dal

meyval a#acn

a ibrct almayan tembel cebri ( *), alundan baJ; bir yerde.

Yalnz dnn.
( "')
yanlm,.

orada vat, uyu da her solukta yel, silksin, uyuyanm bana mczcler, zldar
k.nrl a trmscfa.

Metinde

.. lcihil",

Uetijoe

"c.c:brl..

238

~rtSNliVI

$F.RJII 1

Cebrr i.nanmakla yol kesenierin arasnda yabp uyumak birdir; a gelmeden ua, vakti gelmeden ten ku nasl kurtulur ?

Onun buyruklaona burun biikyorsun d:. erkele mi sanyorsun kendini? Bir dik.k at edersen gr?rsn ki kadnsn sen .
950. Hani u kadarck akln var ya; o da yiter gider; akl uan basa kuyruk kcsilir.
nk kretmernelc u;ursuz, kt bir i tir ; bu I, kretmeyeni cehennemlo ta dibine

gtrr.
Dayanyorsan koyuldu~.n ite dayan Taon'ya; ek de so.r. dayan krklan onarana.

Av

Hayvanlarnn

almadan

gene dayane stn tutnalar

Sebep

Hepsi birden ona bapra bapra dediler ki: tohumlarn eken harisler,
Kadn erkek, yzbinlerce yzbinierdi hani;
zamann faydalarwda:

ne diye

bir

ey

elde ede-

mediler?
Dn~-a lcurulal yzbinlerce yzyllar iinde o harislcr, ejderha gibi yuzlerce az nru
lard.

O bilgin topluluk ylesine dzenler

t ki kopar.

o d zenler

dzm

yznden da bile yerinden

NE&'<IVI SRtl

139

" Ululuk

yzden

sabibi, onlarn dztnlerini, "0 daiann ttpele bile yerlerinden oyaolatr

nnr, diye

hani.
baka, onlarn

Ezelden verlleo paydan

lanrnalarndao, abalnrudan

bi bir

eycik

avyilz

gstermedi gitti. de dzenden. iten kaldlar da yaluz hereyi bilerek dzp koan Tanr'nn ii kald, buyruklan kald.
Heps

960.

Ey nl er, kazanc bir addan baka bir ey bilme; ev dzcnb:z, abay bir vehmden
baka

bir

ey sanna.

Azrailin
cm

birisin~ bakmas,

adamn

Sleyma n 'n sarayna kamas, almad on

dayan-

stn olduu,
verdii

abann

pek az fayda

Sleyman'n miti ;

Bir saf ihtiyar ( ) bir kuluk aji adaler sarayna snd.

koa koa

Gamda yz $Rrarm, iki duda gvcr-

Sleyman, a efendi ne oldu, buyur dedi.

Adam, Azrail bana yle bir fkeli, yle bir kin gder gzle bku ki dedi. Sleyman, pek dedi, imdi ne istiyorsun? Onu syle. /\dam, a can sna, yele buyur da
( ) Metinde "Z~cl mftrdi" dh. ISaUnn yQnna. ''Sclde y a l nu,.
KorJl.,.}!mned<t ' "Zad"

MESNr\1) SERHI 1

Beni buradan Hindistan'a grrsn; olur

ya, bu kul o yana gider de

Ite

c-ann kurtarr.

kaar da

bak. halk yoksulluktan byle kaar; hrsa, isefte lokma olur gider.

hrs, abay

Yoksulluk korkusu, tpk o korkuya benzer; da Hindistan say .sen.

Sleyman yele buyurdu, yel de rezce ald , tti Hindistan'n bir ucundaki bir adaya iletti
adam.

'*

Ertesi

gii.

divan

kurulmutu;

leyman'n

apsna

gelmiti.

herkes SSleyman Azaile

malndan

dedi ki:

'970.

Mslman, onu
in

canndan.

avare etmek
Arail

ou yle fkeli

bilmn?

ona? Yol

uranda

dedi ki: Ne vakit fkeli baknm grdm de ardm kal-

dm ; akn akn baktm.

nk Tanr bana, on,n cann bugn Hin' distan'da alacaksn bU}Urmuru.

atm da yzlerce kanad olsa dedim, onun Hindistan'a varnbilmesi uzak m uzak.

Sen, dnyann btn ilerini buna kyasla;

gzn a da gr.
Kimden kayo:uz? Kendimizden mi? Ne de olmayacak ey. Kimden neyi !<apyoruz? Tanr'dan m? Ne de byk su.

MESNtVt SERlll J

Arsl ann almay

stn

tumas, almann
dalarn anlatmas

dayanmadan fay-

Arslan, evet dedi, fakat bir de Peygamberlerin, inanananlarn almalarna bak. Yce
radklar dorulnu, Tani onlarn scaa, soua

grdlderi cefalara,
day.anp

almalarn

yitirmedi.

*
oldu, la 980.

Ne diizdii.ler, kotularsa herhalde gzel ho oldu. Z5i gzelden ne gelirse gzeldir.

Tutaklar felek kuunu tuttu; eksikleri fazsayld.

erellerin

1\ ulu kii, gucun yenike yolunda al, abala.

pencl:ircn

pey.g;.mberlerle

Kaderle bizi onunla

penelemek sava deildir;

nk

de kaderdir.

Biris, inan yolunda, kulluk yolunda yrr de bir soluk olsu.n ziyan ederse kafir olaym ben.
Ba n yartlna~, u bao balama;

bir

iki

gnceiz al, Diinyay

sonra gledur.

arad ;

arayan, oln\ayacak, kt bir eyi ahireti arayansa iyi. gzel bir hal arad.
kazancnda d~.

Dnya
uk

dzenlere

bavurmak

so-

bir

eydir;

faJ<;a t dnyadan vazgemek iin

var, yerindedir bu.
- F . 16

dzenler kurmak

Mll$NEV1 SERH_ I I

-ganfil olmak ; ku-

Diitn

ler;
dir.

alm deli~i

odur ki l<urulmak n zndaru dokapatmaksa, souk bir dzen-

nabpuslanz;

Bu dnya zindandr; biz 'de dnyadaltl del 7.indaru da kurta.r kendini.

Tanr'dan in, Tanr

.. Nedir dnya?
Mal,

ma, para, lll, taro, kadn dnya deildir.

Peygamber buna, ne de gel mal dedi.

din (")

iin yiiklenirsen,

990. Geminin iindeki su, gemiyi baurr; gemi .raundaki suysa g:emi)'e arka olur.
Mal mlkU nlnden srmt de bu yzden Sleyman, ancak yoksul adru taknmu.

A~J kapal resti, usuz bucaksz denizin

stnd~

hava dolu bir golle y 1.er gider.

denizJin

lre yoksulluk hava$ oldu mu insan, dnya stnde eleir.

Bu dnya, tmden onun millkdr de gnlnn gznde hi bir ey deildir mal mllc .
u

halde gnl

azru

yum, mhrle ; onu

Min Lodn ulu!uunun yeliyle doldor.

almak da bakdr, dert de bak, devi da hak; fakat inkir eden, alma91 inj(lr etmeye alr

durur.

( )
yulm t.

Bu byit metinde unutulmut , ka.rtlatllmud.t. kt.n.n

us
4Wmmt dayana

stn

oluu

Arslan bu eit birok deliller getirdi; o cebriler. arslann cevaplarru dinleyip kandlar.
r1li~ brakt, u

Tilki de, ceylAn da, ravan da, akal da cebdedikoduyu kesti.

bey'atte ziyana
pay dmernek

iin

kiikremi

arslanla abdettiler, sz verdiler ona.

1000. Her gnn
baka

zahmetsizce ona gidecekti;

bir

dilei

olmayacakn.

Gnden gne. kime kur'a derse o, srt lan gibi kouyor, arslana gictiyordu,

Bu
an,

sarak,

dne

dolaa tavana

gtldi. Tavba~d.

bu cefa

iceyebir

srecek ctiye

Av

hayvalaruun, tavanm

arslana

gitmekte gecikmesini lunamalan

Topluluk, bunca
zamaodr

fil ettik de

canmz

biz, ahd.nza vefeda ettik.

A inat, adm ktye karmaya kalk ma, yr yr, tez ol, tez ol da incinnesin arslan decti.
Tavan

onlara cevap verm<$i

Tavan dostlar dedi. bana mhlet verin de dzeniml e bel4dan kn, kurrulu.

244

~fESN:&VI S~RUI

Mhlet verin de dzenimle cannz aman da oullarmza miras kalsn, sylcosin dursun.
blsun; bu

Dnyada her peygamber, rnmetini byle bir kurtulua ard, byle bir aman yerine davet etti. Onlar gkyzndeki kurnlu yolunu grfakat balkn gzne, gzbe~i gibi kk .grnrlerdi.
miJkrdi;

nsanlar Peygamberi, gzbebei gibi kk

grd;

gzbebeinin

byklne

l<inse

yol

bulamad.

Av

kayvantarnn tavann

silznc:

itiraz etmeleri

1010.

Topluluk, ona a eek dedi, kulan a; kendini tavan bil de baddini ama. Bu
ie

hatriarna

biim laftr ki senden iyiler bu sz bile .geirmediler.

Ya ululandn, ya da kaza izimize dt; yoksa bu sz senin gibisine nerden layk olacak?
Tavano Tavan,

av

hayvaniarna

cevap vermesi

gerekten de bilir.

dostlar dedi. Tanr ilhAm etti bana; zayJ biri, kuvvetli bir dzen kura-

MESNEYl $!1Utl 1

%4$

Tanr'nn Ilalansna rettii eyi ne arslu yapabilir, ne yabaC-1ei.

T aze balla dolu petekler kurar; bilgiden bir kap amur ona.

Tanr,

Tanr'nn ipekbc:e~iue reniinl bi bir fil bilebilir mi. o eit dzeni dzebilir mi?

T opraktan yaratlm Adem'e Tann, bilgi gretti de ta yedinci kat gedek her yan o bilgiyle ru. Hak'ta phcye dlien kiinin krlne ra~ men meleklerin adlarn da !<rd, geirdi, sanlarn da. Aluyzbin balayakodu .

yllk

zobidin, o

buzann azn

1020.

B ylece de din bilgisi

o salam oldu.
kkn

~tn

emmesine,

evresinde dnmesine engel

OU)'gu ebiinin b ilgisi, o yce bilgiden st ernroeye engel olan bir atbadr.

ki

denilere,

Bir kaue olan gnle ylesine bir inci gldere bile verilmedi o.

dt

ekle

ropan, niceyebir

ekle tapp

caksn? Anlamsz

cam n
insan

ekilden kurtulmad olsayd

duragitti.

Adam

ekille

Ahmed'le E bu-

Cebil bir olurdu.

Dwara yaplan adam resmi de adama beoer; bir bak da gr, ekil bakunndan nes eksik? Fakat o parlak eklin can yok; yr de at bulunur inciyi ara.

246

MP.S..'i.EVI SERlll 1

Tuttular da AslAb- Kchf'in kp~gine el verdiler ; bunu grnce dnyadaki btn ars. lalar ba ediler o kpege. Madem
k can, k denline batDU gitmi;

o kr

ekilden

ne ziyan var ona?

Kalemlerin yazp izdi~i ekil, klk deil dir; kitaplarda yazlan da bilgin , adltlet sahibi gibi avsflardr.

1030.

Bilgin de rmden anlamdr ancak, adllet snbibi de. Onlar bir yerde bulamu:sn; nde, ard da deildir onlar. Onlar mekanszlk aleminde panldar, oradan bedene vurur; can gnei gkyUzne smaz ki.

Tavaun

bilgisi, bilginin
faydalar

stnl,

Bu

s!le

son yoktur; sen

akln bana

al

da

avann

hikayesini dinle .
sa , bit
baka

Eek kolan

knlak al; nk

bu sz <*k

1 Sen yr de avann tilJ<i gibi oyununa bak ; avann arslan aldanp aletmesine dik-

kula anlayamaz..

kat et.

* Sleyman salana:un yzffiidc bilgi. Btn dnya ekildir, candr bilgi.

l'ofESNEYl SERH,t l

Denizlerdeki yaratklar, dadaki, ovadaki yaratklar, bu hner yznden insana kar aresiz bir hale dmferdir. Insandan kaplan da, arslan da fare gibi korkar. Timsah da onun yznden comu kpilrmtr, deniz de; ikisinin de d patlam
Dr ond:n.

nsan nitmutur;

yznden peri de, eytan da kyy her biri bir gizli yeri yer edinmitir. gizli dman oktur; ekinen, ihgren insan akll insandr.

nsann

tiyatla

i~

104.0.

irkin, gzel. nice gizli y;ratlmlar var ki onlarn a~lay her solukta gnle vurur durur.
Ykanmak iin dereye girersen suyun dibindeki diken zaraar verir sana.

ama, sana battt

Iine

Su dibindeki diken aalkr, aadadr m bilirsin ki suda diken varm.

doaniarta hatrna

gelen vesveselerin arpnts binlerce kiinin }'zndendir, bir kiinin de~il.

deisin

Hele dayan da duygularn bir deisin, de onlar gr, zor da zlsn gitSin.

O vakit kimlerin silerini dinlememisin, kimleri kendle ba edinmisin, anlarsn.

us
Av
hayvanlarnn tavann dmccslnl

anlanak

istemeleti
aklnda

Ondan sonra a ravan dediler, var, ne dncedesin oraya koy.

ne

Arslanla kapmaya kalkmsm; ne kuruY.orsun, ne diinilyorsun, bir syle bele.

Danmak, anlay

verir;

akllar

akla

yardm

ver.ir, uyanklk, eder.

ayklk

nlan kii

Peygamber, ey bir ey kuran, emindir dedi.

dncesini

daru ;

da-

Tavann,

onlardan gizlernesi

1050.

Tavan her sr sylenemez decli; kimi ift, tek olur, kimi tek, ift olur.

Aynanm berrakln tutar da yzne kar sylersen ayna abucak buulanr, bizi gstermez olur.

*
@

u ey iin dudan az oynat : Gideceyol, para, bir de tuttuun mezhep.

Bu eyin dman oktur; bildi mi, pusu kurar sana. Bir kiiye, iki kiiye syleelin mi, o srra ved' et artk; iki kiiyi aan btn sular yaylr gider.

tki, kuu birbirine balasan keder iinde, yerde mahpus olur kalrlar.

MT:..'i.'U:Vl $f.J'UII J

%49

Damanlar, danrlar ama st rtl, gzel bir ekilde; duyanlar yanl~a drecek, artacak lcinayelede daorlar.

Peygamber st rtl szlerle darurd; ona cevap verirdi de iin ne olduundan haberleri bile olmazd.
danu kiiler, Dman, aya batan ayrd Daoudan, soruswun

edemesin diye
alrd;

fikrini, rtl bir rnekle sylerdi.

cevabn

ondan baka biri, bir bile almazd.

Tavann

yabanc, iin

kokusunu

dzeni

1060.

Tavan arslanu yaruna gitmekte bir zaman geeikti; ondan sonra peneltr vuran arslann yanna gitti. Tavan geciktii
madayd, kkreip

iin, arslan duruyordu.

topra kaz hayvanlarn

Ben dedim diyordu; o aalk hamdr, ham; gevektir, durmazlar.

ahileri
Faka

slerinde

grltleri beni eekten drd; u zaman, beni ne vaktedek aldatacak, ne vaktedek?

Iini gevek tutan babu~, iyiden iyiyc bu nain kalr; nk aluna.kl ynden ne ad

grr o, ne n.

Ut

Yol dilmd, fakat yolun altnda tuzaklar var; kitaplarda da anlam ktl!; var.
s-~.

Zdti s lerle kitaplar ruzaklara benur; tari> mrmzn suyunu emen kumdur.

Bir kum var ki su, onun iinden kaynar; bu pek az bulunur; yr de onu ara. Hikmet arayan hikmet kayna!\ olur; o ki , elde etmeye alm1ktan, sebebe yapmaktan vazgeer a.rtk.

*
1070.

ald anndan

Ezberleyen levih, Levh-i zevk alr.

Molfz

olur .

Akl

ona

nce ona muallimdi; .ondan sonra ak. bir akirt kesilir.

* Akl Cibril gibidir, Ahmerl der, bir ad .. daha atarsan yakar yan<inr bu adm beni.
Aruk ben brak. buadan byle sen yrL ileriye; a can pdiah, benin snnn burns yd .

Tembellik yznden kr, sabn brakan ancak unu bilir: Ce bir ayai\n tutmutur onun.
Cebr naocu ortaya koyan, kendini hast:> eder; o hastalk onu alr, nezara giSfiirilr,

* Peygamber, yalancktan hasta olmak, adama hastalk getirir; sonunda o adam mum gibi erir, sner gider demitir.
nedir? Kn b3Alsmak, yahut kop damara alamak. Madem k bu yolda ayagn krmameu ; kime glyorsun, ne diy~ aya!';ru ba;:amt}stn?
mu damar

~br

251
alip abalama yolunda burak gelir; ooo biner o. ayan kranaysa

Dini yiil<lenrniti o, imdi din yklenii onu. Buyruk kabul ederdi, imdi makbul olur, onu kabul ederler.

1080.

imdiyedek padiahtan buyruklar alrd; bundan byle o, orduya buyruk verir. imdiyedek yldz yldza bey

byle

tesir ederdi ona; bundan kesilir o.

* Bu szler ikilli groyorsa sana, demek ki "Ay yarld, hkmnde de ikilin var senin.
lnann yenile; ama dille syliyerek deil

a gizlice

dileini uyu

yenileyen

kii,

yenilendike unan yenilenemez; nk ncfsin dilcioc uyu o kapnn kilididir ancak. Aularruna sin;
dokunulmam

Dile

Kur'an' deil,

sz te'vil kendini te'vil et.

etmi

Kendi havana uyuyor da Kur'an' te',il ediyorsun; yce anlam, senin yznden alalyor,
etiliyor. Siein gevek

te' vilinin

de e:sizlii

O sinek eek sdiin sliiudel<i saman pne kouu kaptan gibi ban kaldryordu.

Ben diyordu, denizi, gemiyi okumu, bir 7.aman bunun dncesine dalnuuu.

Z$2

te u, deniz, bu da gemi; bense ehliyetli,

do~ru dniir.
nm.

yerinde hkm verir bil' kapragemisini srp duruyordu; usuz bucaksiz grnyordu. grecek gz nerde onda?

1090.
D

kadarck su.

Oeoiin iiStiide
Dna

O siclik brikntls onca snrsz&; o biri-

kintiyi, gz o

olduu gib gr

Dnyas.

kadardr . deiiz i

ne kadarsa o kadardr; de grtince.

Asl olmayan te~vl salibi de sinee ben7..er; onun vehrri eek sidiidir, dncesi de saman p.
Sinek. kendi dncesine saplanp te'vile bundan v12gese., baht o sinei deviet kuu haline getirir.
kalkmasa.

lbretle bakan k snek olamaz; can da ekle

balanmaya l~y.k deildir.

Tavann

ho

ge gelmesini grmesi

arslann

Arslanla peneleen o tavan gibi hani. Onun bo)'\!lla posuna layk olur mu hi? Arslan fkeli bir halde dman diyordu, kulama szler syledi de gzrn baglad becan,
om.

Cebrllerin dzenleri beni

:a kllan

balayal:.oydu; W

bederli

yaralad.

253

* Bundan sonn o grlty dinlemem ba; o seslerin hep~i de ey,ao sesleri, gulyabani seltri.
ll 00. Durma a gnl, paralu onla n ; derilerini yz; .llti de deriden baka bir ey deildir onlar. Den nedir? Renk renk szler; hani suyun stodeki meneviler gibi; hi de duranaz onlar. Der. kr iin aybn rter; iiyse, gayb llem, gayretndeo ner, gizler. Bu sz deriye benzer, bil ki anlam onun iidir, zdr. Bu sz ekle benzer, anlam$8 cana.
Kalem yelden olur, defter de sudan olursa ne yazarsan yaz, henencecik yok olur gider.
Sudaki ekildir; ondan vefa ararsan olursun, ellerini diler durursun.
piman

Yel insanlardaki hcvestir, istektir; hevesten, istekten getin ml aruk O'nun baberi gelir arar.
H~eyi botur;

dzp k~ Tanr'nn haberleri nl< o baberler batan sonadek lm-

szdr.
l'adiahlarn hutbcleri de deiir, ululuklar da; ancak peyg~mbcrlerin ululuklar kalr, hutbeleri deimez. nk padiahlarn ululuklar havadandr ; peygamberlere ve.rilen devlet buyruuysa ululuk &ahibinden verilmitir.

11 10,

Paralardan

padiahlann adlarn kazrlar; Abkyamctc

med'in adnysa paralaza, sonadek, dar bakkederler.

ka

%54

MF.SN'VI SRHt

Ahmed'In ad, btn peygamberlerin addr; nk yz geldi mi, doksan da bizdedir.

Tavann

dze ni

Tavan, arslan'n huzuruna gitmekte epeyce geeikti ; dzenini kendince kararlaurd.

lagna

Uzun bir gecikmeden sonra, arslann kubir iki gizli sz sylemek iin yola di\t.
vardr; ~,. akl

Akln kararusnda ne alemler denizi ne de engindir.

Bizim ekillerimiz u tatl denizde, suyun stnde yen kdseler gibi yzer durur.
i suyla dolu olmadka denizin stndeki kab gibi yzer; fakat suyla doldu mu, kab denize batar gider.
Akl

eklimiz

gizlidir, grnense baka bir a.emdir, de o denizin bir dalgas, yahut bir s

lakldr.

ekil,

deniz olmak iin neye

bavurduu eyden

bavurrna

vursun, deniz, o atar onu.

de

uzaa

Gnl, kendisine sr syleyeni, ok, kendisini uzaga atan grmedil:e: 1120.

at
At kaybolnu sanr

yolda daba da

hzl

da hrnlar ; bindii srer, koturur.

MESNEVI SIRtil l

O eli

ak

er,

at yimi1

sarur; atsa onu yel

gibi

kourmadadr

( *).

Feryad eder, arar tarar o akn; her yanda sorar soruturur , kap kap ge-ter durur.
Aunz alan nerde, kimdir o der. A efendi,
u oyluunun

alundaki nedir ki?

Evet, artr bu, fakat bu at nerde? A at ara)'1111 tek blnici, Kendine gel.
On apak ortadadr, yakn nu yakndr da o yzden )'tmi gitmitir. Hani kpn karn suyla doludur da, dudaklar kup\.:urudur ya onun gibi. Krnuuy, yeili, ala alaw, bu rengi g<irmcdcn nce grmez;o: nasl, ne vakit grebilirsin ki? Fakat senin akln fikrin renktc kayboldu da o renkler grmene perde kesildi.

Gece oldu da o renkler rtld m, grrsn ki renkleri gr, kla mmkrun.

Dardan b ir k olmadka renkleri grmeye imkln yok; iteki hayal rengi de tpk byledir ite.

1130. * Bu, gne yznden, Sh:l yldzrun yzoden grnr ; ireki renk de ycelik nn vuruuyla grnr.
.lnla mna y~ve

l-lcm bu. hem hundan 8nceiU beyittc ~;;ay~ol!''ut' kerde t ChU welyor. ''Y a v klma.k, Y"VIVIH rn"k.., ayn onl:ma Yunus'tn do re.er, Ti.itke olmtt:u gerekir. ()

%56

Senin gzndeki Sonra gnl

da gnl

Aclr;

g~ ~. gnller in in d . meydana gelir.

~nn ~

ki o

k, akl ndan,

da Tann dr duygu ndan tarna-

miyle
u

ayrdr.

Gece k yok da renkleri grnyorsw; halde ~n ddyla sana belirdi ki:

nce k grnr, sonra renlc grnr ; bunu n zddyla, bi ikile dmeden anlarsn.
Tanr ,

anlalsn
ran.

eziyeti, gam, gnl diye, gnl boluuna

holuu

zd

nedir, olarak ya-

Tanr'nnsa zdd

Demek ki gizli eyler, zddylo belirmede; yok. bu yzden gizli kalr.

Demek ki nce k grnyor; .ondan sonra renge baklyor; zd, zddyla beliriyor; Rum lkesinin halkyla Zenci gibi hani.
zd

Demek ki sen, n zddyla belirdi mi zddn gsteriyor.

Varlk
zddyla

bildin;

ki

Aleminde Tanr o da meydana

na
ksn,

bir zd yok grnsn.

!HO .

Hasl "Gzler onu kavrayamaz; o gzleri kavrar,, bunu Musa'ya, Turda'na b<k da ;r, anla. ekille anlam nrslanla orma11 say; yahut tesle, szle d~nce gibi u.

Bu sz, bu ses, bile.

d_nccden

mc)'dana gelir ;

fak>t sen, diliince denizi nerd~ir, bilmezsin

MISNEYI SF'HUI 1

Ancak sz dalgasnn gzelligini gorursn de onun denizinin de yce olduunu bilir, a.nlarsm. Bilgiden dnce dalgas belirdi de szden, sesten bir ekle brnd. Szden bir ekil meydana geldi, gene lp gitti; dalga, kendisini :;c:c denize verdi, g rnmez oldu. belirdi, gene ekilsiz lie gitti; "Gerekten de biz, gene ona dnen leriz.u Demek ki sana, her solukla bir lm var, bir geriye dn. var; Musafli da "Dnya bir andan ibarettir,. buyurdu. Dnccri, O' nun. bavaya atu bir ok rur ; nasl olur da havada durabilir? Uar gider, Tanr'ya .ular gene. Her solu..~ ta dnya da yenileDir; fakat biz onu, duruyor grrz de bu yenilenmeden haberimiz bile olmaz. 1150. mr, rmak gibi yeniden yeniye gelir, akar; fak~t bedende bir durgunluk, bir dai nilik gsterir. Ucu yanmakta olan bir sopay eline alsan da tez tez saa sola oynntsan gze, durup <lu ran upuzun bir ate izgisi grnr; mr de pek rez akar gider de o yzden duruyor gibi grnr. Ucu ateli dal saa, sola oynar; gze upu zun bir ate izgisi grnr dedik ya;
F. li

ekil, ekilsiziikten

268

M F.SN'EVJ

~I\HI

Bu uzunluk, bu srp giden zaman, yaratln tezliindendir; Tanr'nn tez tez, ye

kiaptr.

niden yaratmasru gsterir. Bu srr bilmek isteyen. pek derin bir bil ;in bile olsa, dcri. ki: te H usameddin bura ckm; ondan ren, nk o, kadri yce bir
Tavann ulamas

a r slana

Aclc.r iinde kalan, fkelenip duran, co~"9 -1\piire arslan, bir de bakt ki tavan uru an

geliyor. Hem de

pervaszca,

kstahca

komada; k:

fkeli, surat eki. nk krk dkk geli, thmeli olu~u belirtir; yiitlikse senden her trl zanru giderir.
Arslann tapsnn ulap yaknna varnca

m, erslcmi,

arslan, bre adam evl5d olmayan diye bajird. Ben dedi, fiUeri bile parampara etmiim; erkek arslanlarn bile kulaklann burmuum.

116.

Yar-buuk ruumuzu

bir

tavan

bu

eit crlerc

da kn oluyor J<j buy vursun ?

Gaflce dalmsn, tavan

uykusundan uyan

da

u arslann kkrcyiini

duy a C{ek.

Tavann Tavan

zii.r getirmesi

de

aman efendim dedi, byklk eder bir zrm var. A ahm:ldarn kusuru dedi arslan, ne zrn v~r? Padiahlarn hu:uruna bu zaman ru gclirlcr?
balarsan

259

V~itsiz

ten horozun

ban

kesme.k gerek;

ahnan

zr
kiinin

dinlenneye demez.

Ahmao

bilgisiz Ben

zr kababatndan da beterdir; zr her bilgiye zehirdir. zrnde bilgi yok, bombo. ki bunu bana dinleesin.

l. avan, senn tavan deilim

Padiahm dedi, adam olmayan da adam say; sitem gnn kiinin zroii bir binle. Heli mevkiinin zeldu olarak bir yol aztru yolundan smc.

Deniz bile biitiin rmaklara, arkiara su verirken gene rutar, her erp bann srnrle, yznn stnde gculirir.

1170. Bu kererni yznden denizden bir

silmez; bu kerem yznden ne ne azalr.

ey

ek-

oatr denl,

Arslan, ben de dedi, yerinde lnfta bulunurum ; herkese boyuna gre elbise bierim.
Tavan .zai

declt ki: Bir dinle de liJfa demczsem kabu ejderhasnn nne ba koydum.

damla

yola dm, geliyordum. Yolberaber padiahmn huzuruna gelmek zere yola koyulnurum.

Kuluk <;a

O topluluk, senin iin benimle beraber b a~ ka bir tavan da bana yolda etmiler, yollamlard.

Yolda bir arslan bu kula

yoldaa kastcti.

saldrd;

ber iki

M:ES.'\rNf $.EltHI 1

Biz dedim, padiahlar padialnn kullao kapnn kapyoldalary biz. Utan be dedi, padiblar padiah dediin de kim? .Bana kar yle her adam olmayan adn anma. llinle beraber kapundan dner giderseniz seni de paralarn, padiahn da. Brak da dedim ona, bir gere padialun yzn greyim, seni de ona haber vereyim.
nyz;

J 180.

Yoldan yanmda rehin brak; yoksa benim trcmde kurbansn sen dedi. ok yalvardm ona, bir fayd,a vennew; arkadam ald, beni tek brakt. Arkadam, hem alm, hem gzellik, hem beden bakmmdan iki mlslimdi b:nim. Bundan sonra o arslan yznde o yol kapanmur; balim buydu ite, sana syledim; bylesine bir dman yznden yol ba~lan mtr pa diahm ( *). Sana gnderilen gndelilnen, bu.ndan byle iinil kes; sa na dogruyu sylyorum; Gnddilt vn gerekse yolu temizle ; hadi gel de o korkusuu ka,dr ortadan.

Arslanm,

tavana

cevap vermesi
dm cs i

ve onunla yola
gidelim;
doru

Arslan hadi dedi; gel, nerde o, orayadek

sylyorsan ne

d.

( " ) Mcfindt "bHm buydu ...,., ; ktrpl.t.trmada bu n\linln alunt ...bylt ):be bit dtman ... " yaznu r r.

ME&~EV [

SF.Ittll 1

261

Gidelim de onun da l~yn vereyim. onun yzbinlercesinin de; bu szn yalansa serun de laygm vereym.
gib

Tavan arslan, kurduu tuzaa

klavuz

ekmek iin

gibi ne

dt.

nceden nan koyduu bir kuyuya doru yrmeye koyuldu. Bu derin kuyuyu oiuo canna tuzak etmiti . 1190. Ikisi de kuyunun yaknnadek gittiler; ite sana saman altndaki suya benzer bir tavan. bir Su, bir saman pn ovaya gtrr am:a dat nasl srer, gtrr aaba?
tuza ravand bu

Onun dzen ru; ne tuhaf bir yordu.

arsla.na kemed olmu ki bir arslan kap

Bir Musa ki Firavunu, ordusuyla, ar bir toplulukla Nil rnana ekiyor.

* Bir sivrisinek ki ya.rm kanadyla, pervaszca Nemrud'un kafasn yaryor. Dmann szn dinliyenin hali budur ite; haseiye dost olaruo tayn seyret.
szn dinliyenin hali budur; eytann szn diliyen Nemrud'un hali budur. Dman dostasna sz syler ama yemden sz etse bile tuzak bil o sz. Sana ker vrirse zehir bil onu; stn bir Hirufta bulunursa kahr bil onu.

Hm.lln'n

262

MES:qvf $Eitlll 1

Pakar kaza gelip att m, deriden bir ey gremezsin. dmanlar doottan

masn.

baka ayra

1200.

ko'UI;

Byle bir hal bagsterdi m yalvarmaya inle, esbibe. oruea sani.

Feryad ederek Yarabb de, sen gizli eyler bilirsin; kt. dzen arun alnda ~me bizi.

Diz kpeklik erriysek ey

u

nrslan

tuzaktan
Tatl

arslan

musalla eme

yar,nan, bize.
a:ei

eklinde

suya ate gsterme.

eklini

verme;

de su

Kahr arabyla sarholuk

lara da

varlk eklini

verdin verirsin sen.

mi, yok-

Sarholuk yeimta

nedir? Gzn, ta inci, pamu~u grecek kadar balanmas, grmemesi.

Sarboluk al c

nedir? tgn aacnn ge sandalgrnmesi, duygularn bu kadar dei

mesi.

Kaza gelip otnco aydn gzlerin bile balanacan anlatan Htht'le

Sleyman'n

bildiyesi
btn

Sleyman'n divan adrn kurdular;

ku lar

huzurunu geldi.

Onu, dillerini bilir, srtarna mahrem kesilir buldular da bir bir, canla, bala huzuruna ko tular.

263

Btn kular ik ik diye tmeyi braktlar; Sleyman'la, kardeinden daha fasih konu maya baladlar. 1210. Bir dili koo.umak hsmlkur, ballktr; insan yabanclada kald nu bnlanma, hapsa dme benzer.
iki Trk de

Nice Hintli'yle Trk'n d.ili birdir de nice yabanclar gibi birbirinin dilini anlamaz. Demek ki mah:cmlik d ili, apayr bir dil; gnldellkse dildeliJeten de daha iyi.
Szs, i:iretsiz, yazsz;

gnlden yzbin-

lerce terceman kopar, belirir. Btn kularn her biri, kendi srlarm ; hnerlerioden, bilgilerinden, ilerinden neleri vars ~ hepsini; Bir bir Sleyman'a sylyor, bncrlcrinden bir zet ayor, kendini gsterneye ua
yotdu.

Bu viinmeyi de ululanmak yznden, varlktan yapmyorlar, onun huzuruna b\r yol iulmak, onun yaknndan olmak iin yap
yorlard.

neinin

Bir kul, bir efendiye kul olma.!> dilerse hbir zetini o efendiye gsterir bani.

Fakat onun, kendisini hizmetine almamasn dilerse kendini Jasa, sari olak, topa!

gsterir.

264

Hthte sn geldi; san'auru, bild.irme nbeti ona dt. 1220.

dU~ neesini

Dedi kl: Padiahm, en kk bir hnerirn syleyivereyim: sz ksa kesme k daha iyi.
neymi? Hh.
m,

Sleyman, syle dedi. bakalm o bner bea dedi. ycelerde uarken.

Ta ycelerden,

amiyan bir gzle yerin dibiodeki suyu grrm.

baktm

O su nerdedir, derinliii, ne kadardr, ae renktedir; nerden kayaayp couyor; oprkan m , yoksa ~an m? Hepsini grrm.
Ey Sleyman, ordunun konac: yeri tayin etmek iin bu bilip anlayan kulunu seferlerde beraber gtr.

Sleyman da, derin, susuz llerde bize iyi bir yoldasn sen dedi.
Kargann, H tbt' n davisn Irmamas

Karga bu szler duyunca hasedinden S huzuruna geldi de o dedi aykr syledi. kt syledi.
teyman'n

Padiallara kar sz sylemek edebe ay-

hele o sz yalan olursa, olmayacak bir sz olursa. Onda, boyuna bu gr~ olsayd bir avu grmczdi? Nasl olur Ila ruaa tutulurdu; nasl olur da muradna ermez, kafesc rutsak olurdu o?
topran altndaki ruza nasl

krdr;

NMNtVl UlUII 1

1230.

Bunun zerine Sleyman, a Hthr dedi,

daha ilk kadehie byle

yarar m,

bulanan

yerinde mi,

A ayran ien, onsl olur da s~rholuk taslarsm; benim huzurumda 15f edersin, hem de yalan lif?

Kargarun
Htht,

knayna

R tht'n

cevap vermesi
padinh.m

hakknda, dmann syledii

dedi; bu plak yoksul szleri Allah iin

olsun dinleme.
u

dilv3ya kall:mamn asl yoksa bakodun,

b oynumu vurdur.

Karga, kaza hkmn ibtar ediyorsa binlerce

akl

bile olsa kfirdir.

Sende. "kafirler, szn o bir "kef, harfi bile olsa oyluklnr :r:sndaki yark gibi koku yerisin, ehvet yeri.

Kaza,
tuza

aklmn gzO.U k~patmazsa

havadan

grrm ben.

Fakat kaza gelir atorsa bil;i uykuya dalar; ay karanr. gne nulur.
kazay,

bu eit dzenleri eksik kaderi itUr edenin ink5rru da k~:lerden bil.

Kazaru1

deildir; kaz~dan,

26G

Esenlik o na, \dem'in hikayesi, apa k emrc uyup te 'vilden vazgemede kazann, on un gzn ba la mas

atas "Adlar damarnda

jiretti, dycinin beyi olan , her }-zbinleree bilg; bulunan insanlar var ya ( ) ;

1240.

Hereyin ad, o ey naslsa, hem de sonuoadek ne hal gelecekse hepsi, onun cann9 bildirilmitir. degi~medi;

O, ne ad takuysa
tenbellemedi.

evik dcdigi

Sonuoda in~n sahibi ol:cak kiiyi needen grd; sonunda kiifir olacak kii nceden belirdi ona ( **) .
Sen,
hereyin adn,

bilen
srru

kiiden i it;

"Ad-

lar ~etti,

remzinin
Tanr'ya

duy.

Hereyin ad,

dur; fakat
Tan r

bize gre, grone uygungre iyilzne uygundur.

.Musa'ya gre sopasnn ad sopadr ; faltar kat nda o soparun ad ejderh adr.
ad, burada, puta rapand; fak:r
ad, inanand

* mer'in
( 4)

Eles! aleminde
g ee r.
( )
la, rma da IHn i fli r, Metindc ''h~r ~vve l "

onun.

Beyittc-, ''be-k" kelimesi byle vo Trk~ oh rak

ki eV'\I'd m'minut'' yalm f, kn.J
ynu l Arak

at.\lnn \h tne ' 'fi.hu r"

dlh.el

MJ'.SNE.VJ tRHI 1

267
Tanr

Bizm katmzda, ad katnda u b(,nliimizle,

erliksuyu olan,
varlmzla

beliren

ekil di.

Bu erliks.tyu, yokluk !leminde bir ekle brnecekti ; artksz eksiksiz Tanr bilgisinde vard. HAsl sonumuz ne olacaksa. Tanr katn . da gerekten admz odur bizim.

1250.

Tanr, nsana,

halkn takn ereti

sonuna gre bir ad ral{ar; ad gibi deildir o.

1\.dem'in gz de tertemiz kla bakt, grd~ ona adlaro caru. yz belirdi.

Melekler , onda Tanr nn parladn grdler de sccdeye kapandlar, onu arla

dlar.

Adn anyorum, u Adcm' i vyorum ya;

ululuklarn saysam, vp dursam yine bir ey yapamam, sayamam da, vemem de onu. kyametedek

Adem, bu. adlaro hepsini bildi; fakat kaza gelip att m . bir "Yapma, buyrunu anlay, bili, yanla att onu.
duundan m

Acaba dedi, bu yapma buyruu, haram olverildi; yoksa bir yoruma sar m, korkutmllik iin mi? Gnlnde te'vil stn oldu, ard da bu
aknlkla budaya kotu.

Bahvano ayana

diken baunca

hrsz, fr

sa buldu, t~zelden kuma ald gBtrd.

Adem, knlndan dnp gene yola gelince bir de grd ki hrsz. iyurdundan ply
prty alm gitmi.

* Rabbimiz. gerekten de biz zulmetok de)p ahetmeye, y5n kar nltk bast, yol yitti demeye koyuldu. 1260. Bu ( *} kaza, gnei rten bir bulunu ; srslaola eiderba bile kaza yznden fareye dner. Kaza buyruunu yrtnce tuza grmezsen. kaza y~nden bilgisiz bir hale gelen yalnz ben deilim ya. Ne mutlu iyi bir i tuann; zoru brakp da feryad etmeye. inlemeye koyulana. Kaza gdir de gece gibi seni kavrar, kuaur sa sonunda gene elini uracak kaza.dr. Kaza yz kere canna kasee , gene sana can verecek, derman edecek odur. u k.aza yz kere yolunu vursa, gene senin adrn gkyznn ycesine o k-urar. Seni, aman yurduna gtrp dikmek iin u korkutuunu li1tuf. kerem say. Du szn sonu yoktur; vakit de ge oldu;. sen avanla arslann bikiyesinc kulak vu.
Kuyu ya yaklanca tavann arslandan geri k alma s a
bakt

Kuyuya yaklatklan vakit arslan, bir de ki tavan ayan ekiyor, geri kalyor.

()

Metinde pu" yalm. krlattrm~da_ Ostn "In..

yu:l atak dG:telihnilir.

Niin

ayan

geri ektin dedi, geri kal

ma, d ne.

12i0.

Ta,ao .!edi ki : Nerde ayarn? Elimde de gitti ayamda; cnnm tir tir tieriyor; yre im yerinden oynad.

Yzm grmyor musun? Betim ben2in alun gib sapsar; rcngin, iimin ne hale gel diini haber veriyor zati.
kiinin

Tann yze, bildirici adw takmnr; W gz de yze dalm gitmitir. Renlde koku, an gibi gamnadr; ato aun varl~n bildirir.

[(inenesi,

Hereyin sesi, o eyden haber verir de ee f,in anrnasn, kapnm alnmasndan ayrd edersin.

kabili yci;, :nlaurkeo insan demitir, dilinin altoda gizlidir. Yzlin reng, gnl halini bildirir; ac bana, sevgimi gnlnde Nt. Al al yz sanki iikr sesidir; sararm yzun verdii sesse sabr~ eeCay bildid. Elimi ayan ~lana, benzirnin rengini, g cm, kuwetimi gideeoe uradm. Nereye saldrsa krp geirene, her aac, ta kknden skp atana ;
12RO. lnsanlan, eanllar, canslan, bitl<ileri ma tedeoe sa::um.

* Peygamber, insanlardaki

ayrdedi

2'10

MJlSNEVI SliRIII 1

Bunlar para ubuklar. Tmlerin bile onun yznden rengi sararm, kokusu bozulup
gitmi. Ba,

Dnya, kimi sabrediyor, kimi krediyor. bahe kimi elbiseler giyiniyor, kimi r
kalyor.

plak

Ate
baaa

renginde do~n gne, bir bakn anda dolunuyor.

Gk arda'nda parlayan yldtZiar, soluktin solu~ ibiirak belasna u'A ruyorlar.

Geltikre, parlayra yldzlardan

stn olan

Ay da inccarya tutulur da hayale dner. Bu oturamakh, bu edepli yery.z bile dcpremlcrle srmaya rumlur.

Kice daglar vardr ki bu arada kalasca beH\ yznden d nyada pararnpara olmu, kuma
dnmtr.

Cana e dost olan bu hava bile , ka'l.a geldi mi vcba kesilir, kokar gider.
Cann kzkardei
sararr, bulanr, kararr

olan ratlJ su, bir gider .

glcke

1290.

Ulul~tdka

atee bile bir okur fler . ;

ululanan, ya lm yaln yanan souverir ate.

Denizin halini de rpnusndao, coup ltprndco, bir akldan bir nkla dnnden

anla.
Ba dnm, ocuklannn arayp

duran gkyznn

hali de

hali gibi.

271

Kimi

aalam

der;

kimi ortaya gelir,

kimi ycelere
A
tnlerc

kar.

Onda da blk blk kut

parabuuk, her yayl cismin halini, var, kendinle

lular var, 1..'1ltsuzlar var.

karlm

m eyin,
kyasla.

her

basi

larn

Tmlerde zahmet, dert olduktan sonra onparabuuktarnn yzleri nasl olur da sararmaz? Hele
ateten,
zrlardan beliren, sudan. topratan, yelden meydana gelen parabuuk

lacak ey udur
vemitir.

Koyunun kurnan kamasna kalmaz; a ki bu koyw, kurda gnl

ztlarn

Dirilik,

aralarnda sa"a u

birbirleriyle ui.lamasdr; belirdi m bu da lmdr.

vabaneeini,

Tanr'nn lutfu, u arslanla uzak m uzslc iki zdd. birbiriyle

uzlaurnuur.

1300.

tann ite

Madem ki dnya .lp giEmesine

Tavan,

hastadr. alr n

mahpustur; hasbi? .

dedi bu

atslana bu ~it tler verdi de balar yznden geri kaldn ben.

Arslann, tavana

geri

kalndaki

sebebi

sormas

Arslan, sen u hastalk sebeplerini brak da neden geri ka.ldm? Onu syle bana, onu ren mek istiyorum dedi.

212

Mf$NEV!

seu

Tavan, o arslan dedi, bu kuyuda oturuyor; bu kalede 5fetlerden emin. Akl

olan, kuyunun dibioi seer; nk

yalruzll<tadr.

gnl

safalar

Kuyunun

karanl halkn karamlarndan ayana yapan, ban

ha iyi, balkn mad gitti.

dakurtara-

Arslan, beri gel dedi, aacan yara, kahreder onu; bir bak bakalm, o arslan orada m?
Tavan,

ateten yanmm

ben dedi; be-

ni

kucana alrsan

ancak o vakit bakabilirim.

A hlruf sahibi, kerem maden, ben kucaalrsan gzUm aar, kuyuya bakabilirim ben.
na
Arslann

kuyuya
tavan vard.

bakm as,

ken disiyle
snd ;

tavaun

aksini kuyuda grm t si

ald;

Arslan kuyuyadek

o da arslaoa

1310.

Kuyuya baktklan gibi arslanla onun aksi suya vurdu. Arslan, hemencecik suda kendi aksini grd ; kuyuda bir arslan, kucanda da semiz bir tavan gr nmedeydl.
DUmann

suda grUnce
atlad.

tavaru

brakt,

k:ndlsi kuyuya

Kazd kuyuya kendisi dt ; lm kendi bana geldi aru.

yapt

zu-

MESSfV1 $ERtl 1

273

* Zulmedenlerin zulmleri kar.nlk bir kuyudur; b~n bilginler byle sylemilerdir. Demilerdir ki: Kim daha zalimse kuyusu, daha da korkuntur ; ndnlet. betere beter ceza gerek buyurmutur. * Sen zulmle bir kuyu kaznadasn ama unu bil ki o kuyuyu kendin iin kazyorsun. lpekbcei gibi kendi evreni rme; kendin iin bir kuyu kazacaksan bari boyunca kaz. * Zayflan yardmcSJz sanrna; Kur'an'dan "Allab'n yardm geldi mi., siresini oku. Sen bir fil bile olsan da dmarun senden rkp kasa gene de ite urackta Ebabil ku lar gelip att sana.
J 320.

Bir zayf, yeryznde aman diledi mi, gk yz ordusuna bir g rltdr der. Oirisiru diler, kan iinde brakr;n ama di~ ansna turulunca ne edersin? Arslan kuyuda ken disini gtlrnce fkeyle kendi aksiyle dman> ayrd edemedi. Aksini kendi dman sand ; Msl kendisioc kl ekti. A filan, insanlarda. grdn nice zuliimler var ki onlara vumo, huyuodur senin. s~nin varln. iki . ylllln, zalinliio, kt sarholuun, nnlara vurmutu r. O, sensin, kendini yaralyorsun; lanet ipliini kendi evrenc rilyorsun sen. ~ O kt ii, apak gremiyorsun kendinde; yo'ksa kendi kendine ca n d1maru kesilirdin.
F.
~~

27t

MESNEVl f)l\ UI 1

A bn kii, o kendisine saldran arslan gibi sen de kend.ine saldryorsun.

l~n,

Kuyunun dibine ulnsaydn o adam olmazsenden olduunu anJardn.

1330.

olmayp

Arslana , grd eklin baka bir arslan kendi aksi olduu. kuyu dibinde belli oldu. Kim bir zayf kinin djiru skerse, o ters gren arslann iini iler. A
arncasnn

arncan deildir

yznde bir ktlk gren, kt olan, sensin kt, kendin

den

r~"TDe.

nananlar birbirlerinin nynasdr; bu haberi Peygamber'den getirirler. Gznn Bnne gk reo.kli bir ie koymu sun da o yiizden alem gk grnyor sana. Kr deilsen bu gk gr kendinden bil; kendine kt de, kimseye eksik, artk bir ey syleme.

'*
ey,

lnanan, Tann !yla bak:nasayd gizli inanana rlplak giinr mydii hi?

Fakat sen, Tanr ateiyle baktn da o yzden ktlkte kaldn, iyilikten haberin bile yok. A hznlere dalm kii, azar azar su serp de atein k kesilsin.
atee

Rabbjmiz, sen de o tertemiz suyu serp de alemin U atei tamamiyle ak kesiJsin gitsin.

275

13HJ.

Denizin suyu tmden buyrugunul altnda; su da seni, ate de senin. Sen dilersen ate raLl su .olur; dilcmczsen su da ate kesilir. Bizdeki u istek de senin icad n; zulmden kurtulmamiz senin IOtfun. Bu istei biz istemeden vermi~in bize; ihsan definesin herkese a~'Illsn.

ef~ndim,

Tavann,

av

hayvaniarna

arslan kuyuya dt diye mjde vermesi sevinerek ovaya. av inliyerek ld

Tavan

kurrulduuna
kotu.

ha}'Vailarna

\rsl:u..

kuyuda

alayp

o grnce gle oyuaya

i.

ayrla vard.

lrnun eHnden kurtulmutn ya; yecrmi havada oynayan dal gibi , yaprak gij:i oynuyM, el r.pip duruyordu. Dalla yaprak. toprak hapishanesinden kurtnlunc ba karrlar , yele e olurlar. Yapraklar
omurcuklar yarnca

ta

aacn

bana. karlar. unun

Her meyva, her yaprak, ayr ayr diliyle Tann'ya kreder.

onurcn

1350.

lbsan .ahibi der, gkten besledi bizi de aa dmdz bitti. Bala saplanm canlar da balktan kurtulunca gnlleri sevinle dolu.
kalilau.

16

Ta.nn

aknn havasnda

oynarlar,

ayn

on-

drd gibi

noksansz bir

hale ge! irler.

Bedenleri oyuna dalar; canlarn sorma; tiimden can kesilenleriyse bi sorma ( *).
Tava.n,. n.rslan

zindana kapayakoydu; ars-

lanlAa ne de ayp, bir tava.na alt oldu.

Byle bir utanlacak bale u~anu; ala cak ey u ki: Sonra da rutmu, kendine Fal reddin l~kabn takm; bu !~kapla arlmasn

istiyor. A k~;, sen de

bir
dkmtr

kuyunun iinde tek

benzeyen

kalm

arslans; tavana

efsin,, kann

senin,

kann imitir

senin.
s~se

Ta~an
naslclr,

nefsin ovada

yaylyor;

nicedir kuyusunun

ta

bu

dibindesin.

* O arslan avcs, av hayvanla.rna., a topluluk, mjdeci geldi mi mjdeleyin birbirinizi diye koru. * Mjde, mjde n zevke dalanlar d edi; o cehennem kpeAi, geldii c:benntme ykld gini.
1360. Mjde olsun, mide, o canlara
nn dilerini dman

ola-

skt Tnnn
nice
balar

khn.

Pene;iylc

ezen o zalimi lm

sprgesi sprnt gibi sprverdi.

() Metinde
"Cann ~evtr.iind! dC:nenleriy ~

hi

orm.

11

md.lindfJ ''Von ki gudi can u onhrl hod mepur.... tur: Sulta.n

VcJed"in a;o1 1 kteti Abdutl:.hoAlu Ona n"m n Utl,;asn t uydu~

M ES...~UV I

SERlll 1
tavann evresine onu vmelel"i

277

1\v

h ayvanla..-n n,

toplanmala.-,

O anda, btn vahi hayvanlar, gle oynaya,

sevine~k, evke dalp coarak toplandlar.

evresini aldlar ; oysa ortada bir mumdu saoki. Btn ovadakiler secde etiler ona ( *).
' Sen dediler, ya gkyznn bir melel\isin, ya da perisio . Hayr, sen erkek arslanlarn AzrAil'sin. Ne olursan ol, eanuuz kurban st oldun, elin koluo sa~ olsun.
Tanr, bu suyu senin rin eline, koluna senin. sao;

ona

arkndan aktt;

afe-

Hele bir daha syle, onu

dn;

nasl

faka basur-

o zdlimi dZenle

nasl kahretrin?

Hele bir daha syle de hikftyen, derdimie derman olsun; bir kere daha syle de canla ra merhem kcsilsin.
Bir kere daha syle; nk o sitemelnin zulmnden canmzda yzbinlerce yara var.

1370.

Tavan, vermiti;

a ulular dedi ; T ann g kuvvet yoksa bir tavan da nedir ki dnyada?

Bana g verdi; gnlme lc balad; gnl ~ da elime ayal\ma kuvvet kesildi.

(''')
M:ti:'ldc

"Secdc

tlv ~rdr ed o

gohendet

lr.i han''

)'C...lmtt. lca'l'fla,trmllda atUno ''S ecd~ ketd:ndct beno tah

~i yan" )'.larak dU.'l!'ltilmittir.

278

Mn:,SllVI $J:RHI J

stnlklcr Tanr'dan gelir atar; halden hale dn d~ gene Tanr'dan gelir.

Tanr, zaolara, phelcre denlere de, tan inananlari da bu gc, bu kuweti sra)'la \'erir.
Tavrun,

av

hayvanl:rma,
t

s evinmeyin diye

buna vermesi

Kendine gel de stan gelince sevinme; s raya bat lsn sen, hrlk samy: kalloma.

Salrao.:lun, nbctin de stnde rp dokunanlarn

obetini, yedi

yldzn

da

stnde

alarlar.
)

Nbenen stn olanlar, lmsz padiah lardu. Onlaro canlan , boyuna siikyl c beraberdir. Bir ki gn u imeyi braknan lmszlk aranbna daldmsn.
agzo

Fo kk savatan en byk sayaa dndk sznn izah

A padiahlar dedi; dandaki dman ldrdk ama iimizde ondan beter bir dnan
kald.

Bu d~maru ldrmek akln, fikrio harc deil; iteki arslan, avana maskan olmaz.
1380.
hadr;

Cehennemdir bu neds, ceheonemse ejderhem de ylesine bir ejderhadr !ci denller bile sndilrcmez onu.

MESNhVI SERHI I

279

nn yak

Yedi denizi ier de o gene eksilnez.

halk yakp yandra

~ Talar, tayrekli kafitlcr, ona alayp inleyerek, utanga bir halde girerler.

Bunca gda alr 1 gene de yaumaz, doymaz; sonunda Tanr'dan ona u ses gelir: Doydun mu, dolun mu? O, hlli doymadm dcr. le sana ate, ite sana hararet, ite sana
yak~.

Bir dnyay lokma eder, smriir de midesi Mla, daha yok mu diye bar bar barr. Derken T ann, meklnszlk Aleminden onun stne kidr.et ayaru basar da o .zaman, varlk aleminde yar kalr.
buuudur.

Bizim bu nefsimi de cehennemin paraParabuuklar boyuna rmlerin hu

yundadr.

Bu ayak, ancak Tanr'nndr da onu yat zati onun yayn Tanr'dan baka kim ekebilir?
urr;

Yaya ancak doru ok koyarlar; bu tersine, eri oklan vardr. 1390.

phe

yaynsa

Ok gibi doru ol da yaydan frla; nk yok, yaydan, her doru olan frlar, uar.
D savatan

dnnce i

savaa

yz tuttuk;

En kk savatan dndk ama Peygamber'le beraber en byk savatayz,

280

yerinden kaldrmaya Tanr'dan g kuvvet dilerim. Tanr'dan baar isterim.

unu kolaydr;

u kafdan, i~eyle

bil ki sanar yaran arsla.nla savamak arslan odur ki nefsini altedcr .

(ER

Il)

904. neyirten smr'aki hlk:iycnin " Kclile ve Dimne., de bulunduu bildiriliyor ve bundan sonrak btyitle bildiye balyor.
Asl

eser Hinte ve

Vino

mezhebinden olan,

adn

bilmediimiz biri tarafttdan Mib\d

ikinci

yzyl

sulannda Kemir'de kaleme alnuur. Bir giri ve be kitaptan meydana 'gelmi} olan bu eserde hayv:lnlarD ait hikayeler vor,ir. Sonraki ekli "Panatanra,. diye anlm~ ve a:lndan an la!df; gibi be hikAye esas olmakla beraber, zamanla saysz ekiUere brnmtr. Asl Kelile ve D irone'nin Vino Samara adl bir Hintli tarafndan yazld da rivayet edilmitir .
.Milidn 579. ylnda len ran hkllmdar N<l-

zerine bu eseri, Burzoe adl biri, Sanskrite'den Pehlevici!'yc evirmi~, baka Hint masallardao da fnydalaomtr. Burzoc'ni Pehlevice evirisi kaybolmu, 575 'te Suryonca'ya terceme edilmi ve bu eser kalmtr. Fakl AbduUab b. Mukaffa', Abbasoullarndan EM-Ca'fer'ii-Mansilr (lw.. 158 H. 775) zamannda Burzoe'nin Peblevlce eserini Arapaya evirmi, bwa bi.r de nsz eklemitir. bn Mukaffa'n eseri, kere nazna t:ltilitir ki en sonuncusu Abdl-M'nin b. Hasan b. Huseyn'is-Sagaan~ oin "Drr' l-Hikem fi Emslll'il-Hnudi ve'l-Acem,.

irevln'n istei

}!ESNf!Vl S!iUI I 1

idir ,ve 20 Cumadella 640 ta (1242) tamamlanmtr. Samnilcrdcn Nasr b. Ahmed (30 1-343 H. 911-954) zamannda I'arsaya evrilmeye baland; fakat tnmnn laamad. Rodegl (304 H. 916), aym hkmdarn zamannda bu kitab nazma ekm itir; fakat bundan, Esedi'nin (465 H. 1072) zikrettii onalt beyit kalm t.r. Gunevi'lcrden Behrlroal (547 H. 1152), Eb'lMaiili Niz5rnddin NasruiUih b. Muhammed b. Abdlhaoid'e, bn Mukaffa'n eserini nesir olarak tercene euirnitir ki elimizde bu e sec vardr. Kaan'i, Anadolu Seluklularndan Sultan hzddin Kcykavus (641-662 H . 12-H-1263) adna, bu eseri Koya'da nazmcn yazmtr. Huseyo Vai1.- Kiifi (910 H. 1504), Huse'll Bayvcziri Emir Silchyli adna "Kellle ve Dimne, yi tekrar yazm, bu mnasebetlc de bu kiraba "E;., Yar- Sehyli, adn1 vermitir. Ekber ah'n veziri Eb'I-FaJ, "Emar- SilchyU, yi yeniden yazm ve 996'da (1587) tamamlam, "ly~r- Dani, adru
kara'nn vermitir.

nce do~u Trkesine. s.o nra Aydn Emlri Umur Bey (748 H . 1347) adna Anadolu Trkesine evrilen, mehul birisi tarafndan I. Sultan Murad (761-792 H. 1359-1389) naznen yazlan, Visi' Ali'si diye tan nan Ali elebi b. Salih tarafndan (950 H. 1545) "Eovar- Silbeyli, esas rurularal< "Humayun-Name., ad ile Trkeye cvrileo, ayrca "Hmnyun-Namc, den eyhulisliin Yahya (1053 H. 1643) ve Msr I<ad syken 1139'da ( 1'726) vefat eden OsmanzMe tarafn dan telhisler vilcuda getirilen, bilh assa dou edebiyannda "Hamse., tarznn icadna sebep olan bu mhim

MF.&"\'f.Vf SERlll 1

283

eserin dou ve bau dillernc yaplan bal<.a terceme leri, basmlar ''s. hakknda "IslAm Ansiklopedisi,,

nde "Kelile ve Dimne, m3d. b. (Cz. 61, Is. l9j4; s.. ~;) -.'"") ""2 .).)l) Mevlana bu hil<.ilycnn -'Kclilc ve Dimne, de ol
bildirmekle b eraber, kendisindeki bda' kabi liyerii bir eseri olarak bu hikliyeden bal~a hiki yelere gemekte , ancak hikilyeyi, esas fikrini beline cek bir konu olarak l:ullanmalnadr (hikayenin mcvzuu iin Salil'i Kesanu easm K. ,.e D. ye b. T ebriz- 1318 H. Bllb'i-Esedi ve's-Scn; s. 96-98). Mevlana bu basit halk hikfiyesine, almalda AJIah'a dayanmann h angisinin stn olduunu, bu nascbck ccbir ve ihtiyar inancn eletirmeyi kadere ait Azrilil-ihtiyar ve Sleyman hiltyesini, dnyann ne demek olduUnu, dnya sevgii gnlde olm~ dka mala millke sah ib Olmann insana bir ;arar vcrmiyeceini, bilginin deerini, akln snrru ve ilbam, kyasw batl olduunu, buna ilikin olarak sinekcek sidii hi..lci.yesini, dnyann boyuna deimcke, oldu#Unu, Hht hikAyesi dolaysiyle te'vile gvennemek gerektiini, zulm ve zulmn sonunu, herkesin, her eyden nce kendi aybu grmesi lzununu, gerek savan nefisle savo olduunu ~yetlerle, hadislerle, devrinin ve devrinden nceki devirlerin inanlanru aksettirerek, onlar gere~ince knamak suretiyle k!tnakta, hikiiyeyi bambaka ve geni bir ekle sokmaktadr. Hikayed eki unsurlar bylece hlasa ettikten sonra gereken beyirierin izahna girebiliriz.
duw:u

909. Ze)d, Belcr, Arapada rnek getirilerek sarf

ve oahiv cllikleri izah edilirken cmle iinde anlan

M"ESNEVJ $.Elttd l

ve gercl; kiilikleri olmayan adlardrr. Amr da bunlardandr. rnek cmlcde kadn adnn gemesi icabederse Hind denir. 911. "En etin dmann, iindeki (Hadis, KnOz; I, s. 40).
refsindir.,

912. "naan bir delikten iki kere sokulup yaralanmaz" (C~mi', II, s. 203).

913. " Kaderden ekinmenin bit faydas yok; fakat duAn n, baa gelene de, gelecee de faydas var; A11ab kullar, dua edin, (Ci mi', II, s. [06). 918. "Bala da dayan.n (Cami', , .s. 39). 99. "Kazanan Tanr sevgilisidir, sz de hadis olarak naldcdilegelmitir. snrib-i Ankarav1 hadis olarak alyor (s. 86). Hadis olmasa bile mdlcn hadlstir, 922. Ylan kendiliinden lmez, mutlaka insan tarafndan ldrlrm. Bir insan tarafndan ldriiimeyen ylan bin yl yaadktan sonra eiderha olurmu. Ejderha, dn ayakl, boynuzlu, aJndan ate saan,

alev

insanlan, ha)<vanlan eken. yutan mevhum bir bay,.-andr. Zaran arnnca melekler ejderhay elgemsagmayla ge adr:lar,
s milp

fkran, soluuyla

Kafda'run ardna atarlarm.

Ejderha s~, "Aji Dahiika, dan bozmadr. Iran'n mitolojik tarihinde bir padinh olan Ccmtd, Tanrlk dfivasna kalknca halkn sevgisini kaybetmi, soy bakmndan Arab olan Oahfik, ran' zaptetmi, Cemid de in lkesine kanutr. Debhak, bir gn otururken eytan gelmi, iki omuzundan pm. pt~ yerlerden iki ylan bitmi. Bunlar kesmiler, gene bitmi; bir aresini bulamamlar. Bu sefer ~eytan, bir

MliSNJ:.'""Vl ERlll 1

hekim klna girip gelmi, ergcntik ana gelmemi olan beyni srlrse bunlar kurur deyip gitmi. Dehhak, her gn bir olan kesirir, .beynini bu ylanlara srdrr, yedirirmi. Gave adb bir demircinin bir o lunu almlar; ikinc olunu alacaklar vakit nln rsne takp bayrak yaparak hatk isyana :~mu. Herkes Gftvc'ye uymu, saray basmlar. Dehh5ki ldrmler, yerine Cemtd soyundan Fer1dun'u karmlar. FerldQn, esk Hind-lran mlbutlarndandr. Ad "Traimna, dr. Avesta 'da hayr meleklerinden "Tharadtnon, olmutur. DahhAk da, ejderha gibi Aji Dahlka'dan bozmadr (Dr. Muhammed Mu1n: Mazdayasna ve te'sir-i on der Edebiyat- P~rist, Tehran niv. Yayn. 1326 emsi Hicr1 s. 36). Ylan iin 209. beytin izahna da bakmz.
ksmnz, bir olacak ve yeryznde muayyeo bir vaktedek kalnanz mukdder.,. (Kur'lin, VII, A'raf, 24). II . surcnin 36 ve 38. ayetleriyle XX. srenin (Tabi) 123. Ayeti de ayn mealdedir.
ksnruza dtinan

931. lnin. "Tanr, inin dedi, bir

Allah Adem Pcygamber'i yartm1, ona her eyin adn belletni, meleklere, Adcm'e secde etmelerini buyurmu, melekle!' secde etmiler, eytan da, buyruguou tutmad iin cennetten srm, llnetlemi tir. Adem'c bir de e yantara k ikisini cennete koynu , yeyin, iin, fakat u aaca yaldamayn, yaklarsanz zAlimlerden olursunuz demitir. eytan, cennetten kovulduu iin, Adem'e dman olmu, bu atan ycrseniz, lmszl8 erersiniz denj, nce Havv!a'y, sonra da onun vasrasiyle Adem'i kandrnu, aacn

286
yemiinden yemiler,
miltr.

Allah da onlar cennetten sr-

Bu kssa, Kur'An- Mecid'dc II. srenin 31-38., VII. silrcni.: 11-27., XVII. surenin (!sr6') 61-65., XVIII. siienin (Kehf) 50., XX. srenin 115-123. ayetlerinde anlatlr.
Abd-i Auyk' te eytan yerine ylan vardr. Yememeleri buyurlan aa, hayr, erri taruy aacdr. Adem'le HavvA'nn buluduklan, sonra oradan srldkleri yer, dou tarafnda Aden'de bir bahedir (Tekvin; Bab. II-III). Kur'an'da XX. silrcni.: 120. ayetinde bu aa "Ebedllik, lmszlk aac, ,diye adlandrlr. VII. srenin 11. yetinde, " Andolsun ki sii yarattk, sonra bir suret, bir ekil verdik size, sonra da meleklere, Adem'e secde edin dedik; hemencecik cedeye kapandlar, yalnz !blis ka:lnad, denmeitredir ki burada " Sizi yarattk, ekil verdik, sonra da ... , gibi slerden Adem'i, cins ad olduu anlalyor. Zaten madde bakmndan, yenen, iilcn ey lerden meydana geldiimiz iin hepimiz de topraktan yaratlm oluyoruz. 932. "Halkn hepsi de Allah ayA li dir; AUah'a en sevgili olan a~linc en ok faydal olandr,, \Olmi~, U, s. 10)
cezas

957. "Dzenlerini yaptlar, dzdlderi dzenierin Allah karnda; batt4 dzenlerinden dalar be yerinden oynasa., (Kur'an, XIV, !bralim 16).

961. Beyitlc balyan lik~ye. Furiizan-fer bu hik5yenin Hilyet'i-Evliy~'da, b~'l-UlCi'da, Avfi'-

28'1

nin (lm. 631 H . 1233) Cev~'ill- Hik!yh'nda, hicrii VI. yzylda telif edilen Ac!ib-Nme'de, Attar'm: llal1-Name 'sinde bulunduunu bildiriyor (Mahi, s. 12-13. Prof. Ritter basm lftblNAme, st. Maarif Mat. 1940, s. 101-102).
Sleynan Ahd-i Atyk'o gre bir hkmdardr.. Kur'an'daysa ayn zamanda Peygamberdir. IV. sOrenin (Nisa') 163. A yetiyle VI. srenin (En'Am) 84. ayetinde Peygamberler arasnda ad geer. II. siirtnin 102. Ayetinde Sleyman'n kafir olmad bildirilerek Tevra'talti rivAyet barlatlr. XXI. sOrenin (Enbiya') 81-82. ayetlerinde ona, yelin, eyranlarn ram olduu bildirilir. XXVII. srenin (Nemi} 15-44. ayetlerindc,. babasiyle kendisine bilgi ve stnlk verildii, S teyman'n Darud'a miras oldugu, ordusunu, in- sanlarla cinlerden meydana geldii, karncalar vAdi- si nden geerken bir karncann szn anlad, ht hde Sebft .Melikesi Belkys'e mektup gnderdii,, Bel.kys'in gelip onu ziyaret etti anlalr. XXVIII.. sQrcnin (Kasas) 30-40. Ayetlernde de ona 3ar arzedildii, onlarn boyunlarru, yelelerini okad, yelin kendisine ram olduu, ruimarlarn, eytanlarn onun
buyruuna uyduu :anlr.

Ahd Atyk'te " MiUOk-i Salis, b- lmnde (Bab . I-Xl}, "Tevarihi S~ni, de {bab. I-

Sleyman,

IX) geer. XXXI babtan meydana gelmi olan. "Ems&l-i Stueyman, la geoe Silleymao'a atfedilen. "Ugniyyat'l-Agaani, de "Ahdi Atyk, i meydana geeiren kitaplardadr.

Azilli, bab bir deyimle t.rin, lm meleidir.

Canllarn canlarn bu melek alr. XXXII. siren.in

 (Secde) ll. ayetinde "lm Melei, diye tek olarak anld halde IV. silreDin 97 ., V1. s,llren.in 6 I.,

Vli.

sirei

37 ve 50., XVI.

srei

(Hicr) 28 ve

32., XLVII. sureDin (Muhammed S.M.) 27. dyctletinde "Canlarn alc mclcklerimiz, elilerimiz, tarzoda kullanlmtr. Bu bakmdan lm meleini ek, yardrnclarn, onun buyruuyla i gren melekleri ok sayanlar olmutur.

Bu hikaye Attar'm "Esrar-Name, sinde geer (Konya MevlAnA M zesi Kat:ou; Hazrlayan: A. Glpnarl, II, s. 50).
969. Divan. Yaz veya insm topluluu anlamna gelir. Eski Pehlevi dilindeki DevAn s:.nden geldi~i
.s anlmaktadr.

Eski Msr ve Suriye'de umumi hesap defteri tutU turdu. Sonradan bu usul lrnn'a geti ve bu deftere Devan ad verildi. sl4n fcuhuatnn ille yllarnda Divan ad ile Araplara geti. Devlet ilerini idare eden toplulua da bu ad verildi. Abbasoullarndan EIMuktedir Billah'n (lm. 320 H. 932) "eziri tarafn dan meydana getirilen "Diviln'l-Birr., baz emlak ve arazi ilerine bakard ki sonradan bu Ldare, selil.iyetini genileterek "Vakf, Evkaaf, adlarn ald. Abbasoullar zamannda, mali ileri idare eden "Divan'-Z;na,,', valilerin hesaplarn murakabe eden "Divin't Taik', vard. Ayrca Muaviy-e (60 H. 676) tarafndan kurulan ve halife buyruunu ynmak la :r.an "Dtvn'l-HAtem,, Abbasoullar halifeli~nin ortalannadek siirnarr. Hisl D ivAn devler ilerine bakan topluluk anlamna gelmi, baz l<Cl'e

WE.$.~EVl $ER Hl 1

yaptianna da bu ad verilmitir. Ayru zamanda: kurmak, "ileri grmek, halkla grmek, halkn. ihtiyalarn dinlemek iin padiahn, yahut ve:irio hi<.Cioet adanlanyla toplantsma denir. El kavutrup ayakta durmaya da "Div~vn durmak,, derler. Ari ve, hkmdaro oturduu sedire, bu mnasebelle konaklardaki, evlerdeki sediriere de "divAn, denir.
Di~

dcvl~t

Bundan baka, herhangi bir konuya gre yazlm eseriere de "dlvi:in, ad verilir. Mehur olan bir lirin, btn iirlerini toplayan kitaba " dMin, denir ki klasik uslc gre nce Tanr'y, Hz. Pcygamber'i, Eblibeyti, yahut Sahabeyi ven iirler, padiaha, ve7irlcrc, din adamlarna yaz lm kasideler, sonra gazller, >Onra. kt'alarla rubliiler, en sonra da beyitler ve msralar alnr. Hepsi de alfabetik crtibe gre ve lcafiyeyenazaran sralar. Divan kllkse, kk divan ana nuna "divanc, adn alr. Ancak Ka~garl Mahnud'uo. 4 Hi<:rlde ( 1073- 1074) yazdl T rkeden Arapaya mehur 1\lgatinc "Divno Lugaa'it-T rk, adn vermesine bklrsa bir konuda yazlan mensur kitap- larada bu ad verilmededir (D. L. T., c. I, ht. Matbaa-i Amire- 1333, s. 3}. Aur, "M.aok'al- Tayr, nn. "Der hatimc-i kit5b, blmnde, "Bu kitap hayranlk yolunun duraklarn bildir ir; ba dnme divAndr yahut. Bu d1v8n'a derde dilme yoluyla gir; ctno. sipcr et de bu meydana yle: gir, meAlinde,

ln nakaama- rtl-i hayrani m y Y li nuger dtvan- ser-mMniysr

Es: str--i . derdt derin divan derd Can nper w-o derin m4>'<in derd
1'.
~

MlSNEVl $f.RU1 I

der. Buna gre, apak anlalyor ki Attir'n anda, yani VII. yzylda (XIII) bir konuda, mesnevi tar-zmda yazlan kitaplara da vidln denmektedir (Manne unarr ou Le Langange des Oiseaur; M. Garcin de Tnssy basun; Paris - 1852, s. 175. 'beyit. 4429 - 4430). 978. kinci rusra Arapa'dr. Atasz olsa gerek. 988. Bu beyiten itibaren Mevlana dnya diye ycrilcn eyin, Tann'dan gaflet olduunu, yoksa ma-ln mlilkn, olun, kadn dnya olmadn sy'leyip dnya ha)<kmdaki grn aklamaktadr. 989. "Ne gzeldir temiz adamda bulunan temiz :mal., (Knilz, Il, s. 81) 995.
:aalarda

Min Ledn. 224. beyin izahmda

geti.

1014. Bu beyine "Ve Rabbin balansna, dotlarda, ve ardak kurulan yerlerde kovan yapn diye emretti" ayetine iaret edilmektedir. (Kur'an, XVI, .Nabl, 67). 1019. Aluyzbin

~llk

zahittcn maksat

eytanchr.

1035. Sleyman Peygambcr'in, stnde lsm-i .A'zam, yAni Tanr'n.n en ulu ad kazmu bir mhr varm. Sleyman bunun kutluluu yznden kuroda, kua, btn yaratklan buyruk yrtrm . Mevan5, bu yz, gerek, gaaye d~ de, yol<.luunu '3lllamaya v~sta olan bilgi olarak te'vil ediyor.
m,

1049. "Dawlan kii emindir ; sana da damtlar kendin o artlarda ne yapa:aksan, o eit bir karar Yer., (ami', II, s. 172)

M'E$N IVI

$EU!I

291:

dam

1052. 'Paran, gidecein yolu, tuttuun yolu yorgizlc, mealinde Arapa bir sz, arasz olarak. sylenc gelmitir. 1054. "ki kiiyi aan btn srlar yaylr gider. . Arapa bir aaszdiir. T rkede de " 0ruziki diten. kan otuziki orduya yaylr,. atasz vardr.
1069. Levh-i Mahfiiz. Korunmu levih anlamna' gelir. "I<orunnu, sznden maksat deirilmckten_.. bozulmaktan, noksandan, fazlalktan, yahut meleklerden bakalarndan korunmu olduunu anlamakur... Allah kaunda korunmu tarznda anlayanlar da var- dr. Lcvih, tahtadan, yahut baka bir eyden yaplm, st dz levhaya denir. Du dz yere yaz da yazlr" Levh-i mahfQz'un kcyfiyeini bilemeyiz. Uzuniuunun gkle yer, geniliinin douyla bau aras kai;r oldugu, rivayet edilmitir. Te'vilde her eyi aklayan, uyulmas gereken ey,. kitap, kitabn asl anlamlarna gelen "miin Mbin, Kit4b M bin, Omm'l- Kitab,. gibi adlarla arulan Tanr bilgisidir. Hukemd mesleie uyanlarla sufllerin bir ksm Levh'i, eitli anlayiara gre yorumlamlardr (Kur'an- Kerim ve Mclli, U, Alama,. s. cxxaklayc

cxx).

Kur'ful'da LXXXV. stlrenin (Burllc) son yerleri. olan 21-22. iyelerinde "0, erefli Kur'an'dr, korunmutur levhada, tarznda geer. Ka.i'ye gre Levih, Hz. Muhammed'in kalbidir (II, s. 385). Mevlana burada Levb-i Mahfl'u Tanr bilgisine mazhar olan erenin gnl olarak kabul ediyor.

MUNEVl SElUil 1

107 1. Cibril. Kur'in'n l l. sleinin 97 ve 98. ayetleriyle LXVI . silresinin (Tnhrinl 4. ayetinde ad geen melek. Buna Cebr311 de derler. Cebri! ve Qbreil tarznda da sylenir. Sryancad3 cebr sznUn kul, il sznn de Allah anlamn ifade ettii ve bu szn Tanr kulu deme!: olduu sylenmitir. Tann kudreti anlamna geldiini syliyerler de vardr. Ahd- Atyk're Cebrill'in vahiy melei olduu D anyal bliimUnden anlalyor (VUI, 16). Fakat ;yn '!cita~tan, lsrailouUannn, Milcli.l 'i d31a ok sev<likleri de anlalmalmdr (Xll, 1). Fedekli MOsevilerio bir klsnunn Cebrall bizim dmanmzd.r, bize azapla, harple gelir; Mika! bollulda, iyilikle gelir dediklerini biliyoruz; n. sfirenin 9i-98. ayetleri bu inanc b elirtir. Bu melek. t sHim inancna gre peygamberlere vahiy getirir. Hz..Muhammed (S. M.), bu melei kendi sureriyle iki kere grmtr. LI II. sureni n (Neem) 4-11. 5yerlcrindc CcbrAil, gl kuvvetli, .etin vnstflariylc vliir ve yk$ek tanyerinde olduu, H z. Muhammed'in onu Sidret' i-Mnteha yannda :grd bildirilir. LXXXI. slenin (Tekvir) 19-22. ayetlerinde Cibdl'e, "kuvvetli, Ar sahibinin l<ntnda <rur.makl, buyru~a uyulur, enln ve l>yilk eli, denir. XXXI. surenin (Lokman) 191. yetinde emin ruh anlamna "R\h'ui-Enin, diye anlr. XVI. s6rcnin (Nall} 102. ~yerinde ad temiz ruh anlamna "'Rlih'l - Kuds, diye geer (Al-MufradA s. 205, t, Kur'an- Kerim ve Meali, II, Alama, s. XLIV-XLV, lslam Ansiklopedisi s. 42-43).

Cel>rill'in, Sidret'l-MutehS'dan ileri

geeme-

dii, bir ine yordam geersem yanarm dedii,

Hz.

Muhammed'in ayaklar altna bit yayg yayld~, bir mddet de onun stnde gittii mehurdur. FurOzan-fer, bu hadisi, Meclis~'nin (ll 10 H. 1700) B hAr-l-Envr'iyle erh-i Taarruf'ta alyor; Aladis-i Mcsnevi, s. 143).

HukemA, yaratc kudretin., aktif tecellisine (Akl- KUU), y4ni tm akl derler. Slfilere gre tm ak1 olgun insann, balardan, kaytlardan kurtulmu akl dr l<.i Tanr bilgisine mazhardr ve Cebratl'e benzer.
Mevlana da bu beyine akl Cebniil'le beraber anDivandaki bir gazelinde de "Ey kendisine carun kul kle olduu emseddin, ey Rh'ul-Emin,. diye ems'e hitab etmektedir (C. I, s. 24, son beyit). u halde Sidret'lMneM da aklla anlalan ey lerin srdr, son izisidir. Ondan teye ancak alr refrcfiyle gidilir; tam birlikse vehimden doan varl~ kknden yok olmasiyle gerekleir.
maktadr.

1075. "Hasta deilken kendinizi hasta gllser meyin;. gerekten hasta olursunuz, melindcl<.i hadise iaret edilmektedir (Kn(Iz, 1~. s. 198). 1082. "Kyamet yaklat, ay yarld., Kur'an, LIV (Kamer), 1. .Ay'n Hz. Muhammed'in ahadet parmaiyle iareti zerine iltiye blnm grnd rivayet edilmitir (Hasan Basri antay: Kur'an) Haktn ve Meal-i Kertm, s. III., st. 1372-1953, s. 955-956). Ayn kyamete yarlaca, mazi sigasyle, ifadeye kuvvet vermek iin sylendii de bildirillltir.

1087. Sinek-samanp flcrasnn, Ebu-Nu\'8$'n (195 H. 810-811), Cs'fer b. Yahya Bermel:i'yi yeren

MES('\tVI SUlHI l

bir kt'asndan alndn, bn I<uayba'nn (2i6 H. 889) "Uylln'l-Ahblr, ndan naklen Furan-fcr bildiriyor. Bu kt'ruun birinci nusra "Pislie konmu sinekten daha fazla vnmcdcdir, mealindedir ve kt'arun bu fkrayla hi bir ilgisi yolctu.r (Maahiz :s. J4). Bu, dorudan doruya bir hall< fkras olsa gerektir.

Mevlana bu hikayeyle kyasn, hakykate kar ne kadar yaya kaldn anlatyor. Kyas ve tev'il, sinein, sidik birikintisini deniz, st.ndek samanp\inil gemi sanp stne konunca d~ kendisini usuz bucaksz deryada o gemiyi ydren m~hir bir kaptan sanmasna ocnzer diyor.
1094. Ocvletkuu. Methde "Humay, diye geer. H uma, Humy, in adalarnda bulunan gvercinden kk bir kurur. Kemik ycrni ; glgesi kimin ban: derse padiab olurmu. Bu yzden dou klasik edebiyatnda kemikle ve devletle amhr. Masallarnzda, olu olmadan len padiaho yerine bir padiah semek zere halk bu kuu uurur; ku da ya Kelolann, yahut da bir dcrvii,n bana konar. 1109. Gu!, Gul-Yabani (368. beytin
izilna

bk.). Yk-

1130. Shi.

i mak

Kutbunda Bindti

Nan ad

-verilen yedi yldzn iinde pek kk bir :seklik, ycelik bakunndan anlr.

yldz.

1140. "Gzler onu gremez, o gzleri grr; odur 1Gtfu bol ve her ~cyden haberdar." (Kur'an, VI, 103), 1116. Andolsun ki nutlika sizi bi razck korkuyla, ahkla, mal, can ve meyva noksaniyle snayaoaz.

)UlS.~fNI ERlll

295

Mjdele sabrede.oleri. O sabredeleri ki onlar bir mu~ibete uradlar m bi Allah'tnz, gene de gerisin :geriye ona dnecei: derler." (Kur'dn, ll, 155-156).
1147. "Dnya bir andan ibaret; yleyse o an kullukla geir, Aliyy'1-Kaari (1014 H. 160~}, "Mavz u~ru I<cbir, de, anlam bakrnndan doru olmakla berabe, mevzil' oldufunu sylyor (st. Matbaai Amire 1289, s. 43).
<:>tuun

bu beyittcn balayp blmn sonuoadek, daimi bulundugwu, dnyanm her an Tanr iradesiyle yaratlp, her an gene yok olduunu, bir an -nceki kainatm. bir an sonraki Minanan tamamiyle ayn bir v-arla brndn anlatyor. Eski Yunan felsef~sinde de bulunan bu inanc si.iler, "lk yara ta aciz mi kaldk ki? Hayr; ama ;nlar. yeni bir ya nuta phe iindeler, !)etiyle teyid ederler (L, Ka.af, 15}. Yeni yaraul1, her an olup durmaktadr (Te'v il!t, Il, s. 25G). MevlQna "D!vA I<eb!r, de de bu u-J inanc birok yerierne aklar (MevlAnA Celaleddin, UI. basm, s. 176- 177).
$Z

Mevl~na

1164. Vakitsiz ren horozuo ba kesilir. Bu ataherhalde saatin az bulunduu, yahut bulunmad deviriere aittir. Horoz, sabah haber verdii i in, vakisi2 tmesi insan vakitsiz uyandrr; bu bakmdan ho~ grlmemi, sonradan da uursuz sayl mtr. Hadis'te "Horozun tn duydunuz mu, Tanr'wn h1:fundan dilekler dileyin; nk o melek grr de ter, denmitir (CAmi', I, s. 23).
1194. Sivrisinek-Nemrud. Nemrud, daha doru d eyimiyle Nmrild, brahim Peygamber zamannda-

296

ME$Nevt SERUl 1

Id

kmt. Sonunda, burnundan bir sivrisiei girdi-

padiahn addr.

Bu adam

Tanr'lk

dAvasma kal-

gi, beyninde konaklad, serekuu kadr byd~, Nemr\id'un bir ba. arsma ugnd, ban tokmakl3J dvdrd~, bu yzden de kafasnn yarlp, kendisini ld~ sylenir. 1195. HGman. Kur'an'n XXVII I. sOresinin (Kasas) 8. ~yerinde Fir:vun'la ber:ber ad geer ve yanl bir yol tutanlardan olduu bildirilir. Ayn sirenin 31), ayetinde, Firavun'un, H~man'a, M(isa'nm mftbudunu grmek iin bir kk, bir kule yapmasn buyurduu anlalr. XXIX. surenin (AnkebOt) 39. 5yctinde ad, Kaarun ve Firavun'la geer. XL. sOreoin. (M'rnin) 21. Ayetinde MOsi'nn, Firavun'a, HAm~n'a, Kaarun'a gnderildi#i, ayn srenin 36. Ayetinde, Firavun'un ona bir kule yapmosn em.rettii anlatlr. Hlimiin'n, Firavun'un veziri olduu rivayet edilir. 1199. " Allah bir kulunu bir ~eye uramak dilerse- dtizenlere kar kr eder onu, "Allah, kazas n, kaderini yerine getirmek d ilerse aklllarn ak llar alr, kaza ve kaderi yerine gelir. Buyruu olduktan sonra. gene akllarn verir; o vakit de piman olurlar., (Omi', IJ s. 15)

l20i. Beyitte balyan hik4ye. FurOzan-fer bu hikdyenin, Sa'lebi'nin (427 H. 1005) Kasas'l-Eobiyi'snda, Ebil-Sa'd-i Abi'nin Nesr'd-Drr'nde, SindbM-Name'de, Ceviimi-ul Hikay4r'ta, Kaan'nin manzum Kcllle ve Dimne'sinde, Sa'd1'oin BOstan'nda oldu~nu yazyor (Maabiz s. 14- 16).
larndau

1246. Eles. "Hani Rabbin Ademo~llarno srt zrriyetlerini zhar etmiti de kendilerini

Mf.s.N~'VJ $ERHI I

Z9'1

ltendilerine tank tutarak ben, Rabbiniz deil miyim .demiti; onlar da evet, tankz, Rabbimizsin demiler di. Bu da kyamer gn, bizim bundan haberiniz yoktu demeneniz, yahut da an-cak atalarmz irk kotu -nce ve biz onlardan sonra gelmi bir soyui; bizi de bo ve aslsz ilerde bulun.anlarn amelleri yznden lel!k m e4eceksin gibi bir S"L sylememeniz iindi." (Kur'an, VI, 172-173) Ele.~t Arapadr ve deil miyim aulanna gelir. iirde "Elest meclisi, bezmi, diye. geer ve Tanr takdiri anlamn verir. Bilginler arasnda bu zhar edip ta:ak tutma keyfiyeri hakknda eitli yonunlar vardr. Bazlarna g5re Tanr, Adem Peygamber'in soyunu, onun sulhnd en zerreler halinde karn., onlan, kendisine gsterip yalnz bana tapmalan, irk komamal3tl hakk.n <la ahit alacam dedikten sonra zerrelerc, ben sizin Rabbiniz deil miyim demi, onlar da evet, rank, gerekren de Rabbimizsin demi~ler, bu ahde melekleri de tank tutmutur. Tann, o zereerelere alol vermi, anlay balam, Tanr'nn bitabn duyup anlamlar, sonra tekrar onlar Adem'iu sulbnc vermitir. Sonradan herkes, takdir edilen zaman gclin<c dnyaya gelir. Mslman olan, yaratla uyrnu demektir. Kafir olansa yaratl bo:tmu~tur. Tefsirciler de bu ayeti eitli tefsir etmiler, ayeti te'vil edenler de bulunmutur. Bazlan da Tanr Adem'in sr undan buyurmad.; Ademo~lanu snianndan buyurdu; zrriyerin.i demecti, rriyetlerini dedi. Sonra da, "Bizim bundan haberintiz yoktu deroemeni, yahut da ancak atalarmz irk kotu nce ve biz, onlardan sonra gelmi bir soyuz; bizi de o bo ve aslsz

298

Mt:SNEVI SElUrl l

ilerde bulunanlarn anelleri yznden hcHil<; mi edeceksin gibi bir sz sylememeniz iindi, buyurmu tur. i\hit almak, unutturnak iin olmaz demilerdir.. Bu. lara gre Allah, Ademoullarn, babatarm bel- n lerindc:n, analarnn rabimlerine ibrac etmi, sonra onlar dnyaya getirmi, onlara yaratnn eserlerini, varlnn delillerini gstermi, ftdeta kendilerine kendilerini tank tutarak Rabbiniz deil miyim demi tir. Bu da kyamet gn zr gctirmc.mcleri iindir. (Mecma', IV. s. f96-498). Sf'lerin de bu hususta> ~itli szleri vardr, Onlarca Ademoullar, akla mensup babalarnda iken, y3ni akllar Aleminde ike Tanr nGrini bviyctlerini gstermi, onlar, MisAl lllemindeTanr'y :asdyk crmilerdir. Yahut her zerrenin melekQ1 bir dili vardr ; her varlk, maz.hariyerine uymakla kendisini yetitirip istidadna gre gelitiren Rabbini her an asdyk edip durur (Muhsin Feyz: Tefsir-i sn. s. 174).

Bu bahsi biraz daha amamz gerek: Zaman, olaylarm birbiriyle zihinde kyaslanmasndan doan m.. oerred ve zihoi bir mefhumdur. Nitekim mekan da kevoe, yani varla, var olan eye nazaran vardr. Bir ey oluasa onun mekan da olmaz. Gemi gitmitir, aklmzda ancak h9.uralar halinde vatdr. Gelecek zaman dondurup ona ulamamza imkAn yoktur; n. arycri gibi biz gittike o da gider. HAl dedik i1!z iinde bulundu{;'Umuz zamansa, hi durmaz; boyuna akar durur. yleyse zamann gerei ancak: iinde bulunduumuz andr. byle olunca da ezel,. ebed, zihinde vardr ancak. Arif, vaktinin, yani iindeki ann hkmne uyar ki MevlAna bunu, elebi

>ESNr.v wur

.Busameddin'in dilinden 133. beyitte sylemiti. Pei.ki, hal byle olunca Elest meclisi ne vakit kuruldu? Her an kurulmaktadr. Herkes ve herey, Allah'n ikudret ve kuvvetiyle saadet, yahut akavet yoluna gitmekte, akliyle inkara sapan bile fi'liyle krar yoluna yrmekredir. Ayene nasl, hayr, de~n diyenden babsedilmernise her an da kendi istidadna, kendi mazlariyetine itiraz eden, ona aykr hareket eden yokrur, olamaz da (1-IB. beytin erhinin sonlarna da : bakllliZ). 1259. "kisi de (Adem'le Havv~} Rabbirniz dedikcndimi.c zulmettik biz; bizi ba~lamazsan, bi:e acnazsan ziyankhlardao oluruz., (Kur'an, VII, 23) Kur':b. Adem'le Havv~'nn, men' edilen me:r'Vay ycdikten sonra bu szleri syliyerck yalvardklarn ''bildirir. Bu beytin ilk msrunda ayetten lafzi ktibas ler,
vardr.

12i2. "Tann yze bildicici adn tkmnr., Hz . Muhammed'in gerek yoksullar yz lerinden tan yaca II. silrc~o 273 . Ayetinde bildirilmekte, VII. sfirenin 48. ayetinde A'raf erlerinin, insanlar yzlerinden tanyacaklar anlatlmaktadr . X. si'irenin (Yunus) 27. ayetitde. ktlk edenlerin yzleri "Gccenin ()ir parasna btnnllt.r sanki, diye belirtilmekte. XXIT. sil.rcnio (Hacc) i2. Ayeinde, :l.yetler -~kunutlca kafirlerin yzlerinde inkar belirtileri grUndllg sylenmektedir. XLVlll. surcnin (Feth) 29. ;ayelinde, inananlarm yzlerinde, secde belirtileri'nin ;grnd bildirilmektedir. LXXXIII. silrenin IMutcafff'n) 24. Ayetinde de inananlarn yzleri.n de cenct pariald bulunduu ve Peygamber'in onlar bu

MBSNEVl n"RHI 1

parlaklkla

tand

aklanmaktadr.

Daha birok:

Ayctler<le de, kyamec, inananlada inanmyanfann:. yzlerinden tauup bilinecei sylenmitir. Gerekten de insann fkesi, nefreti, sevgisi, btn ruhi hali yznden belli olur. Eskiler, yze, yzdekt izgilere, yzn biimine, gzn, kan, san rengine, ekline, hatta vcudun btn organlarna anlamlar vermiler, tm-i SlnA ve lm-i Kfye (yz bilgisi,. klk bilgisi) diye iki de bilgi meydana getirmilerdir. Bugn bu bilgilere msbet bir bakla bakamazsak da yz, gzelliinin, yz emizliinin, z gUzelliinc, ~ temizliine aUmet olduJunu da ink~ edemeyiz.. Hz. Muhammed de (S. M.) "Hayr gul y:r.llerin katnda arayn, onlardan dileyin, buyurmurur (Cami', I, s. 36).

1275. Hz. Ali (a. m.) "Aitll inSann dili, gnlnn. tesindedir; ahmak kiinin gnl dilinin tesinde,. (Nech'iil-Belliga; Muhammed Abduh erhi I II. basm, s. 153) ve "nsan, dilinin altoda gizlidir, demitir (ayn, s. 181). lrih "nsan dilinin altnda gizlidir, mealinde bir hadis naklediyor (I, s. ll8), Beyin ikinci rusn Arapadr ve bu hacllsten alnmadr.
1288. Burdaki veb pis kolculu yeldir.
kyamet bildiimiz hastalk deildir;.

1314. "Zulmdeo ekiln; gerekten de zulm, gnnn karanlklard.r., (Cimi', I, s. 7) "Zulmden ekinin; gerekten de zulm 'kyamet gnnn ksr.nlklar:Ur. Nekeslikten ekinin, nk nekeslik sizden ncekileri hcllk etti; olan birbirlerinin l<anlarru dkmeye, har.am olan mallarn l.el41 saymaya sevketti., (ayn sallfe)

MllSNF.\'1

~llllll

301

1316. "Kim Jo:ardei iin bir kuyu ka:a.rsa pek yakn <ila o kuyuya kendisi der., Mevzi' hadis olmakla beraber " Kt dzen, :ucak sahibinindir, ayetine :gre anlam dorudur (XXXV, Fatu, 43). Trkede de "Kawa kuyuyu komun iin; derin kaz kendin iin, diye sylenen bir atasz vardr. 1318. "Allah'n yardm ve fetih gelip at Gl.l girdiini grd n m artk Rabbine barndederek enzih et onu ve -yarlganma dile ondan; phe yok ki o, btn tvbeleri kabul eder., (CX, Nasr, 1-3. Brn sure) MevlW bu sreyi "Flhi ma-fih, te efsir eder. Ona gre .k ul, mAnevi yolu kendi gc:rle n$amaz. Oncc kendisi alr abalar; sonra Tanr yardun gelir, atar, kul, ona da}aomadka bir i baaramyacaru anla: (b. Jum, 17, s. 67-68) .

ve in$anlarm blk blk Allah dinine

1SI9.

Habe kral tarafnda

Yemen valisi tayin

edilen Ebrehe, Yemen'de bir niibet yaptrm, Ki'be yerine o m5bedin ziyaret edilmesini salamaya al m, fakat bir baar elde edemeyince K!i'bcyi yk maya karar vermi, bir orduyla Mekke'ye girmiti. Bu ordu Eb5bil denen ku~larn hcumuna urayp yok olmutu. Bu orduda fil bulunduundan ve Arap.lar iin fil grlmemi bir hayvan olduundan, ayn :zamanda henz genel bir tarih kabul edil.meditinden bu yla "Fil Yl, derunitir. Hz. Muhammed bu olaydan elli, ellibe yl son ra dogmurur. Bu olay anlaan :sre, Kur'iin'nn CV,. sQresidir. 1333. "nanan inanann aynasdr., (Caami', II, <s. 1i9). MevlanA "Flhi ma-fih, te " na nan inanann .ynasdr dedi, kM"ir~ kafirin aynasdr den:edi. Ama

so

~~EVI ERKI

bu kAfirio aynast yok demek deildir ; onun da aynas ama, aynasndan haberi yoktur, buyurur (blm. 6, s. 19, satr. 30-32). M'min ayru zamanda Tanr adianndandr .(Kur'n LIX, Hat, 23}. Bu bakmdan hacUs, gerek olarak inanan> inancndan biaret olan ii, Tanr sfatlarnn aynasdr anlamna da gelebilir. ' 1336. Fahrtddin. Bu beyitte 606 Hicride len (1210) ve mehur "Tefsir, sahibi olan Fahred<lin-i Razi'ye ariz edilmededir. Mcnakb kitaptan, Sultan'.(i}-UlemA babseddin Veled'in Belli'ten g-n~ bu zatn sebep olduunu yazarlatsa da Hamdullah- Msrevfl, Hicri 618 sularnda ( 1221) gtlt.n yazar (Tarih-i G.zlde; E.J. W. G ibb vakf, Londra-1910, s. 791 ). Sultan Vcled "btidAname, de, Sult~n'iUienA' nu Belh'ten Hicaz'a hareket eniini, daha yolda iken Mogollar tarafndan Bclh'in zaptedildiginin duyulduunu bildirir (s. 190-191). Eftalti, baka rivayetlerine z.t olmakla berober, Mogollsrn, Sulrinii'I-UiemA Badat'ayken Belb'i aldklarlDl rivayet eder (T absin Yazc Bas. I, s. 20-21). Bu bakmdan Fahreddin-i
vardr

Razi,

SultAn:l-Uiema'nn Belh'en giinden

on-

iki yl nce lmtr. Fakat dnce ve inan bak rundan SultAn'i-UlemA, Fahreddln-i RAzi'yi boyuna knamaluadr; hem onu, hem Sultan Muhammed Rilrczm-ah.', h em de onlar gibi Yunan fetsCfefesine inananlar sras diitke pek ar bir surette yermekedir. HArezm-ah, halifeliin All oull arna aidiyetine dair fetvalar alm, T irmiz'den getirttii Al~'ill Mlk'ii halife ilAn eto)i, AbbasotuJiar ile sava gze alacak kadar ileri gitmiti. Sultiin'l-Ulemi'nn bu tenkilerinde, padialu bu yola sokan Falr-i Razi

~t:ESf\'J!Vl

SERHl 1

303:

(Mevlnil. Celaleddin, III. Bas. 40-4 l ). 1377'den sonraki bale "Dndlz, geldiniz, ayal: larnz uu'lu, geliiniz hayrl olsun. En kk savatan en byk savaa dndnz, en bvk sava kulunnefsiyle, nefsinin dileiyle savadr.:; (Cami', II; s. 72)'
sm,

bir

milrak kesilmiii

1358. Kur'an'n XII. silresinin 96. ~yerinde Yusuf'un, gmleini Ya~kub'a gnderdii ve mjdeci: gelip gmlei getirince Ya'kub gzlerine srerek grmeye balad anlatlr. 125. beytin izahna bak- nz. Bu beyittc aye. ten bir sz de aynen alnm:tJr. t 1359. Mevlana'nn bu beyti 657 },nda (12581259), Hiilagu'mn (lm. 663 H. 1264) am'a gnderdii Ketboa'nn bozguna uramas zerine oku duunu Eflaki rivayet ediyor (Tabsin Yazc Bas.. metin, I . s. 93-95). 1378. "Sana en dman olan, dmanlarnn en etini' bulunan dman, iindeki nefsindk., (Knu, I, s. 1D) 1382. Talar- Tayrcl<li Kafirler. II. Siirenin {Bakara) 23-24. ayetlerinde, Kur'an'n Allah keHimr oldut.nda phe edenlere duyduklar sureye benzer bir sure getirmelerini, hatta bu hususta yardmcla rn da armalarru, fakat buna imkAn bulamayacak1an, o halde de atei kfir olanlarla talar olan ce hennemdea ekinmeleri bildirilmektedir. Beyitte bu ayedere iiret edilmektedir . 1383-f386. "Cehenneme atlanlar atlr; fakat o, boyuna daha yok mu der; sonuada Allah (ycelik) ayan onun stne basar da cehennem o vakit yeter

yeter der., (Huseyu b. Mbarek'iZabidi: Tacrid'sSar!h;

Msr-1323.

II, s. 113.

Ayn

sahifede,

ayn.

mealde, bira. daha uzun bir hadis daha var.) "0 gn cehenneme doldun mu der; o da daha. yok .mu der.,

(Kur'an, L, Kaaf, 30),

Da. Kur'an'n L. silresi Kaaf, andbiiyk ve erefli Kur'an'a, diye balar ve bu sireye "kaaf Suresi, denir. Kaaf bir rivayete gre Tanrt adlarmdandr. Dnyay epe,evre kap'layan dan addr da denrnitir. "Ta HA, ve "Y! Sin, diye .baiayan sirelerde bu szlerin Hz. Muhammcd'e .hitab olduu dnlrse yirmidokuz surenl bam oda blilunan bu harflerin hepsinin de Hz. Muhammed'e hitab olduu sylenebilir. Ianl, Kaaf', hereyi :kaplayan Tanr ar, Kalb-i 'v!uhammedl olarak ka.bul ediyor (Il, s. 255;.

1393. Kaf

olsw

XXXIII. surcnin (Ahzab) 72. ayetinde, "phe yok ki biz emaneti gklere ve yeryzne ve dalara -arzettik; derken onlar, onu yklenmekten ekindiler ve ondan korktular; O'nu insana ylikledik; phe yok .ki ok ziilin oldu, ok bilgisiz bir hale geldi;, denmektedir. Emancte, yaplmas huyurulan eyler, hkmler, farz'lar, emanete. ve ahde vefa etmek gibi anlamlar verilmitir. Gklere, yeryzne, dalara ar<ctmckten makat, oralarda bulunanlara arzetme:.:tedir diyenler .de olmutur. Ragb- Isfalani akl olarak kabul eder (Kur'in-1 Kerim ve Meali, alama, s. XCIII). Kinat, kilinattaki her varlk, Allah'n kudretinin, sfat larrun delilleridir; fakat insanda, hilkatinh kenilli > Zahir olmutur. te bu mazhareiye "emanet, tir; btn Idiinan anlam bakmndan kaplyan gerektir. Hamzaviyye ricalinden drls-i Muhtefi ( 102-4 H. ,i615) 'mehur athiyesinde,

!OS:

Kaf Dagn srtma Bahr- umman tin.

Ylllltndun, Kanmadm

etme aceb; amma neden

diye ayn inanc, ayn kanaai belirtir (A. Glpnarl o Melarollil< ve Mel~nller, ls, niv. Trkiyat Enst. 193 1, s. 125). 1394. "Adam savamakla erio er saylmaz; fkeleoditi zaman kendini uubilendir etin., (Cimi', II, s. 112)

*"

( METN )

Rum Elisinin, inananlarn eroiri mer'e, Allah ondan raz olsun, gelmesi, mer'In aluluklann grmesi Bunu anlamak in de bir hiUye dinle; dinle de ~mdcn hisse al ( . Kayser'den Omer'e, engin ller aarak' bir eli geldi; Medine'ye ular.
Medinelilere, a kiiler dedi. Halifenin k k nerde? Gsterin de atm, eyam oraya ekeyim.

Topluluk, onun kk yokrur ki mer'in kk. apaydn can.

dedi;

Emirdir diye ad san yaylrunr ama yoksullar gibi bir kulbeci~i vardr onun.

HOO.

A karde, sen onun kkn nasl grebilirsin? Gnl gznde kl bitmi senin.
Gn art

gznil kldan da ondan sonra onun

temile, kkne

hastalktan

gz dik.
tarafna

()

Bu beyit,

ko..rfthttrmad hatln

iki

birer

GU.tra olarak yanlmat tT.

y.

Kimin can heveslerde.n tertemizse o o tertemiz sayvan tez grr o.

kap

" Muhammed. bu ateten, bu du mandan da nereye yz cvirdiyse orada Tann cemalini grd.
a{nd

Ktlk dileini gden vesveseye yolda olduka Tanr cemalini nerden bileceksin sen?
ehirden

Kimin gnlnden bir kap bir gne grUr.

alrsa

o, her

Ay,
Tanr

nasl

yldzlarn

arasnda arasnda

cemali de, agyar

grnrseyle grnr,

belirir.
ki parmann ucunu, gtr de iki gzne

koy; duyada bir ey grebilir misin lti?

saf et.

In

Gremezsin ama bu dnya da yok de~dir ya; om nefis parmaudan baka kimseciin. kusuru yok. Sen gayret et de gllzlerindeu pa:naklarn~ ek; ondan sonra da dileine bak, gr.

1410.

* Nuh'n mmeti dedi ki: Sevap nerde? Nuh, hani elbisenize bilrndnz ya oarada dedi.
Dedi ki : Yzlerinizi, balaruuz elbiselere brup miinz de gzleriniz varken grmediniz.
nsan grtr, te yan deri; gr de dos
nu gllrdr,

dostn grmektir.

.308

><ESN!VI

SRlll

DO$tun gr olnadlktan, insan sevgitiyi grmedikten sonra kr olsun, daha iyi. lmsz olmaya dosran da uzak olmak ye~.

Rum elisinin , bu ter tAze szleri duyun ca zlemi daha da artt.

Gzn. Omer'i aramaya dikti;. eyay da yitirdi gitti, atJ da.

O i erinin izine dmt, her yanda, deli gibi onu sormadayd.

Dnyada byle adam da olabilir mi ki diyordu; can gibi;dnyadan gizlensin. Ona kul kle kesitrnek iin arad, tarad onu ; zati arayan bulur.
ite

Bir bedevi kadn., onu yabanc grnce, dedi, mer urackta, o hurma aacnn
Hlktan ayrlm, hurma aaODlll dibine glgesinde uyuyan Tann gl-

altnda.

1420.

varm.

Aacn

gesini . seyret.

Tanr

Rum elisinin, innnanlarn eriri mer'!, ondan rnz olsun, a l!acm altmda uyur bulmas

Oraya geldi, uzakta durdu; Omer'i grnce "titremeye balad. Eliye, o uyuyandan bir heybet geldi ; cam oda bir ho hal belirdi.

MESNEVl

ERH!

3091

nnda

Scvsiyle korku birbirine zmr; fakat cabu iki zddn da birden belirdiini duydu.

Kendi kendine .ben padiablar grdm, de- di, sultanlar ululadlar, setiler beni. O padiahlardan ne :rktm, ne korktum. Bu adamn korkusuysa aklm kapu gitti.
Arslanlarn, kakaniarn bulunduklar

manlara

daldm;

betim bcnzim

.amad

or- bile. '

Bunca savalara gjrdim; arslan gibi dv tm; Bunca ar yaralar aldun; bunca kiiyi ar: yaralarla yar~aQ.m gene de yreim baka larndan glyd. * .Bu adam, yerde silahsz yatyor; benimseyedi azam ila ondan tir tir titriyor, bu nedir?-

1430.

Bu,

Tan.r

korkusu, halktan korkmak

deil;.

u brkaya brwn adann korku~u deil

bu.

Kim Tanr'dan korkar da ekinme yolunu tutarsa onu gren, cin olsun, insan olsun, korkar.
Bu
dncelere dald

vuturdu ;

da saygyla elini kabir zaman sonra mer uykudan

uyand, kalkt.

* Eli mer'e tazirode bulundu, selAm verdi. Peygamber, nce sellim, sonra sz
demitir.

mer, sellnn ald; yanna ard, emin. etti onu, karsna oturttu.

* Korkmayn sz, kor~nlara sunulan yemektir; bu yemek, k.orkanlarn harc olan bir yemek tir.

S.O. r.ERKEZ f<TPI-f..MI!E

:310

.JE&'IEVI S~HI J

Kim korkarsa ona aman verirler, korkan yreciini yattrrlar onun. Korkmayana nasl olur .da korkma dersin:?. Derse muhtac olmayana ne diye ders verirsin?' mer de o yr~i yerinden kopmu adami)l gnln ne'elendirdi; yklm hatrn yapt. Ondan sonra da ona ince szler sylemeye, iyi bir yolda olan Tanr'nu suatlarndan bah. semeye koyuldu.
1440.

Eli, makam, hali bilsin diye 'l'andnn, Abdal'e kar gsterdii lutuflar anlatt.

* Dedi ki: Hal, o gzelim gelinin cilvesinc benzer; u nakamsa o gelinle yalnz kalr. Citvcyi padiah da grr, padiahtan baka s da. Fakat yalwz kalma a geldi mi, stn padiahan bakas orada bulunamaz. Gelin mevk sahiplerine de. dlvelenir, halka da. Fakat gelinle ancak padiah yalnz kalabilir. Srerden bal sahibi olanlar okt'u"; fakat onlarn arasnda makam sahibi olan az bulunur.
mer eliye can \ konaklarllll hatrlatt, cannin yolculuklarru andrd.

Zamandan d.a clar olan .amandan, ul\1luklarla dopdolu kutluluk duramdan, Can zmrdankasnn bundan nceki s
u:sz uu,larndan S.

au.

Carun her bir uuu, tanyerlerinden de e <leydi; lem ekenin midinden de ileriydi; korkusundan da.

MF.SJ'\'EVI $ERHI 1

311

mer yz yabancya alan o eliyi dost buldu; cannn. m lar dilediini anlad. 1450.
eyh olgundu, mrit itahb. Adam cvikti,

binek

l<apda.

O mrid, onun irada kabiliyetti olduunu grd; tertemiz tohumu tertemiz yere ekti.

Rum elisinin, Tanr raz olsun, mer'e soru sormas

Adam dedi .k i: Ey inananlarn emlri, can, ycelerden yeryzne nasl geldi?
Snra smaz ku, kafese nasl girdi? mer,
Tanr,

dedi; cana afsun okudu. hikayeler syled i. Gz kula olmayan yokluklara afsun okuyunca couvcdr onlar.

Onun afsunuyfa yoklar, varlk illkes.i ne taklalar atarak hemencecik gelirler.

Var olana da bir afsun okur; var olan, te:cc, iki ifte atla tekrar yoklua at srer gider.
Gln kulana bir sz syledi, gldrd onu; taa bir sz dedi, onu akyk haline getirdi, madcnc dndrd. Bedene bir- ayet okudu, beden ean kesildi; bir ey dedi, parl parl parlad o. Derkei gene onun kulana korkun bir sceiz fler; gnein yzne yzlerce perde iner, tutulur gider.
gnee

312

MES"'EVJ SEltfll 1

'

1460.

Bulutun kulana o syleyen, ne syledi de bulut. gzierrnden misk gibi gzyalar. dkmeye baladi? Tanr, topran kulana ne okumutur da toprak, murllibaya varm, susmu kalnutr-

Tanr bir muami:a sylem'itir de Onu ikilde hapsa tkmtr; onun syledi~ i o ii mi yapaym der, yok~a onun zddn m? O ik iten birin se_ r, ilerse bi stn e tutu, gene Tann'dandr.
Can
u

kilde kalann, arp durannda kulana,

aklnn

il<ile dmemesini
tka.

istiyorsan.
a~k;

pamuu

cankulana 32

N.

tka

m\lammal.ar

anla; gizli,

syledii szleri id'ak et.

Bylece cankula vahiy yeri olsun. Vahiy nedir? Duygudan bile gizli sylenen sz. Cankul~ da bu duygudan bambakadr,. apayr, eangz de. Akl' kula da 'bunu an-larnakta mflistir, zan kula .da. Cebirden sz ediim, ak sabusz bir hale' getirdi; ak olmayansa cebri tutru. hapsetti.
1770.

Bu,
deil; d,

Tanr'yla

manev!

beaberliktir,

cebir

bu, aym

grndr,

bulut

deil:

nu, ccbir bile oisa herkesin sand, anlahele dileine bal, ktl buyurur nefsin cebri deil. Ey oul, cebri, Tanr kimin gnl gzn: amsa o tanr.

li!ESNEVI SERHI J

313

Bu eit kiilere gizli eyler de apakrr, gelecek, ola<:;!k eyler de . . Gemii anmak on-

larca hi bir
va
edileri

ey deildir.
bambakadr,

Onlarn, dilediklerin

de

tklarw

syleyileri

yapabileceklerini daher eyi zorla yapde. Katreler sedefierin

iinde inci kesilir. Sedefin dmda kk, byk damlalar var; fakat o damlalar scdefin iinde kk, biiy_ lt inci olmutu. O toplulukta, nlsl< . ceyHinnm gbeindeki kabiliyel vardr; hani dardski ~an; o ccyldn- larn gbeinde misk olur gider. Sen,
dardaki u

inde nasl

kan misk ceylanmm gbemis!< olur deme.

kr,

Sen, darda iken bayal bir ey Qlan u baiks!rin gnlne girince nasl altn oluyor deme {*).
Dilediili ileyi,

leyi ddvas,

yahut Tanr zoruyla i sende bir hayalden ibareiken onlarda oldu mu, ululuk kesildi gitti. Ekmek sofradakey canszdr, insanlarn bedenlerindeyse ne'eli ruh kesilir.
Sofrann ortasndayken can kesilmesine imkan yoktur; fakat can, Selsebll suyuyla you rur, can eder onu.

l480.

('')

Me:tinde "un gtred ttuh~r" s8zniin

)'A'Ilif\Q

"tl~tt

~;ter.. yu:fara.k di.izclt ilni tir.

3lt

MESNlM URH l 1

A doru okuyan, bu, cann gc kuvveti;. ya o cana da can olann gc kuvveti nedir ?
Insann bir kolu, cann gcyle {*) da~,. denizle, madenle beraber yanyor.
Da yarann

can

olann

can gc, gcyse Ay'

ta

yar

yarmada; cana. grnmcde.

Gnl, sr daarc&.n.n azn bir aara,. can, ara dogru koup gitmeye koyulur:

d iye

Adem'in, Rabbimiz, kendi.mlze zulmettik yapt yanl hareket kendi stneal, iti'is'lnse, sen beni azdrdm diyes u unu yce Tanrl'ya
ykleyii

Tanr'nn yaptw da, bizim yapt~mzR da, ikisini de gr. Bizim yaptmz iler de var, bu neydanda.

Ortada halkn yapt~ i y0ksa, neden bunu. byle yaptn deme kimseye.
Tanr'nn ya:au,

bizim
iimiz,

ilerintizi

meyda-

na getiriyor; bizim belirrileri. '

m;

Tann

yaratnn

Sz syleyen biri yn harfleri grr, ya bir solukta ikisini de nasl grebilir?

ala

1490.

Aolama dalarsa harfleri gremez. Gz, bir solukra hem n, hem ard glircmez ki.
Metinde
~bl ak).

C')

o ean' ' ken. " akl"

i.itn "z;r'..

)'Ul:.r:.k dUehi lni.;t ir.

M'ESNEV

tRH

315

unu !:>il bir kere.: nn grdn Z3.!11an, ardn nasl grebilirsin?

kavrayama:;

Madem ki can, hem harfi, hem mAnay her ikisini de nasl yaratabilir?

Oul, Tanr hereyi kavrar; bir ii yapmas, baka bir ii yapmasna engel olamaz.

* eytan, "Beni azdrdn da, dedi; o alak, kendi yapt ii gizledi.

Adem'se "Biz nefsinize zulmetik,. dedi;

fakat bizim gibi Tanr'nn iinden habersiz deildi o.

edebi korudu da suunu gizledi; Tar'ya yklemedi; kendine verdi de 1\.tfa
eriti. Yalnz

Tvbe ettikten sonra Tanr, a Adem dedi, senin ilediin o suu, uradn o mihnclcri ben akdtr etmedim mi? Benim takdiri mle deil miydi o kaza? Ne diye zr dilerken gizledin onu? Adem dedi ki: Korktum, edebi bJtakrna da ite dedi, beh de onun iin baladm. seni.
dm. Tanr

1500.

Kim sayg $ayarsa, sayg grr; kim eker getirirse, badem helvas yer.

* Temiz eyler kimler iindir? Temizler iin. Sevgitiyi ho nt, holuk gr;. inci, incin.

* A gnl, a-yrd etmek iin bir rnek getir de cebri, ihtiyardan tam ayr; iyice bil.

316

El, titreme illetinden titrer; bir de elini

sen titretirsin.
Her iki hareketi de Tanr .yaratmnr; byle bil, ama bunu onunl. kyaslyamazsn ki. a Elini oynattndan dolay piman olabi'lirsin; taka eli titreyen adamn piman olriui:unu ne vakit grdn> Bu sylediim sz de, anlay kt biri, bellti oraya yol bulabilir diye sylediiiniz akli birszdr; fakat bu izenci akl da ne akldr ya. Akla dayanan sz, nc olsa, mercan olsa. cana ai bahis, gene bakadr.

Can bahsi, bir

bon

baka duraktadr;

ean ara

bir

baka kvan vardr.

Akl bahsinin i grd ada bu mer, Eb. 'l-Hakcm'le srdan.

1510.

Fakat mer akldan cana gelince: Cao bahsinde(*) Eb'l-Hakem, Ebi-Cehl oldu gitti. EbO-Cehil, can baknundan bilgisizdir ama, duygu bakmndan, akl bakunndan olgundur.
Akl bahsini, duygu bahsini eser, yahut sebep bil. Can babsiyse alacak, hem de pek a lacalt bir eydir.

klanmak

gereken kald, d, ne kalan.

isteyen, can gelince ne ne gerektiren; ne gideren kal-

(y Metinde: ..dar hUk.m-4 er\' ,.~ldi halde ker,. latbrrne:d "hkm'' e&zo: yuuna ''baM'' yu1lerak cl%el
tilmiftn.

MESNJ:"VI $fJlHI I

sn

nk gz gren birinin, , panl pgrJ parlar dururken sapaya benziyen dellic ihtiyac kalmaz; onu bolar gider elbette.
''Nerde olursanz olun, o, slzinledir,
5yeinin efslrl

Gene bikiiyeye geldik; zati o hikayeyi ne vakit braktk ki biz? Bilgisizlikten sz aarsa Tann'nn zt)da o; bilgiden sz edene.k onun sayvamdu o. Uyursak onun sarbouyuz biz; uyanksak onun masalna dalmz. Alarsak onun, rzldula dolu bulutu'UZ; glersek. o zaman d~ imeyiiz onun.
rudr

Kzarsak, savausnk bu, onun kalrnn ak-

sidir; aksi.

barr,

zr dilersek bu, onun sevgisinin

1520. - Bu k:VTaD.tp duran, bu karmakank olan dnyada kimiz biz? Elif' in nesi vardu? Hi bir eyi. ru bir eyi; biz de elif'e dnm.

O ellnln, eanlarn u bala dmelerinin sebebini mer' den, Tanr raz olsun, sormas
O cl)'i, mer'den bu szleri iitince gnlnde bir aydnlktr belirdi.
Kanda soru da yok Yanltan da kurtuldu

oldu gitti, cevap da. gitti, do~dan da.

318

MES..'I!Vt

s:mut

T emeli buldu, anlad da paralardan geti; fakat gene de bir bikmee dayanarak sonya balad ( *). Dedi ki : Ya mer, ne hikmetir, ne srdr ki o atduru su. u bulank yerde hapsedilmi? Anduru su bir balk ta gizlenmi; ar d uru can bedeniere ba~lanm.
nay

mer, sen derin blr bahse giriyorsun; mlsze balyorsun dedi; Hr minay hpscn; bir an

("")

se

baladn.

Bunu da bir fayda iin yaptn; fakat sen, zaten fayda yzilnden perde ardndasn. Kendisinden fayda meydana gelen Tanr, bizim grdmz nasl olur da grmez? 1530.
Manay sze hapsetmede bile yzbinlerce fayda var; bu yilbinlerce fayda, cann bedene girmesindeki faydaya kar pek az. Sz sylerken harcadn soluk, parabuukIann parabuuu. Cann bedene girmesindeki faydaysa tmo de tm; artk bunda nasl olur da bir fayda obnaz?

Sen bir parabuuksun, senin yaptm ie bile fayda varken ne diye tm knarnaya el
aarsn?
()
lin

Bu bcyit m e.tindo yokket:n lca:ot1 att rmada b.,...

yu.lrnl.fiJI', Apack

iki ya.una.

( )

'':ridr " '

dr :

f kat

~.adrA..

ok.unu,-.

mna. y~l i, ~).: u ' ' o)ur, ncteltim b r n\ieh.eda da. 05)"lc.

MJ~N r:vl

SI. IHII 1 !

319'1

Szde bir fayda. yoksa syleme; vasa kna da kretmeye koyulmaya bal:. Tan:'ya krermek herkesin boynuna ta- klm bir gerdanlktr; herkesin borcudur; savanak, yzn ekitmekse kimseye bor da d~ildir; kr de dcnmc Ona. Suratn ekitmek kr olsayd dnyadasirkcden daha fazla kreden olmazd, Sirkeye, dere gicncye yol gerekse, balla kar, sirkcngbin ol de ona. Mfnay iire sdrmaya uranak, hi bir ey yapmamaktr; mna sapantana benzer; dilediin yere ula.t(rmaya imkan yok, elinde deil ..
may brak

"Kim Allah'la oturup. kall1mik istiyorsa tasavvuf chilyle oturup kalksm, sznn manas
O eli, bu bir iki kadehle . ke.dinden geti;. ne elilik kald, ne haber. Allah'n gcline kuvvetine ard kald; eli b.aya ulam.ca da bir padial kesildi gitti..
aklnda

540.

Sel denize dkiiliince denize oldu; tohum tarlaya ekilince ekin oldu. Ekmek, insanlar babasnn bedenine girince lyken dirildi, hereyden haberi oldu. Mumla (duo, kendilerini atee feda ettiler mi, kapkaranlk zleri k kesildi.

Srme
de
hereye

ta

gzlere ekilince

gr

l<csildi

gzc oldu.

:320

Ne mutlu o adama ki kendisinden kurtuldu da bir dirinin varlna ulan.

kalkt

Eyvahlar olsun o diriye k lyle dp da ld; dirilik kat gitti ondan. Sen de Tanr Kur'an'na kaarsan peygamberlerin canlar1n.1 ular. onlarla kerlrsn * Kur'~o peygamberlern halleedir; onlar tertemiz ululuk denizinin bahklardr.

Kur'An' okur, faka

dediim

tuunasan,

tu k
ka r?

peygamberleri, erenleri

gn~sn;

ne

Faka
ruklarn

utarsan,

Kur'an'daki hikayeleri okur. buycan k-uun kafeste dar.lr. benzer;

isteneyii,

:'1550.

Kafescki ku, zndandaki malpusa

kurtulmay

bilgisizliktendir.

Kafeslerinden kurtulan cnnlar peygambcrlcrdir; hnlk l<lavuzlua layktr onl~r. Onlarn sesleri dardan gelir, dinden duyulur. sana da kurtul u yolu budur, bu, dcr O ses. Derler ki: Biz de bu yola dtk de u ciarack l<afesco kurtulduk; bu kafesen kurtul.mak icin bu yola dmekten bako are yolt Hastalan, alar, nler bir hal- gel de u 'tanm> bilinmekten kurtarsnlar seni. nk balka tannmak. bilinmek pek saA1an bir ladr; bu yolda, denir ba[;dan a:i~ :n kalr hi ?

.. .
*

( E RH )

1395. beyitten s>nraki hikayenin "Esr:ir't-Tevbid,~ bulunduunu, "Muhtldaret'rl-Udeba, da da getiini Furuzan-fer bildiriyor. Elinin, McdJnelilerle konumasnu da "h}a'l-U!Cm, la "Telbls blis, ten alndn ve "Tezkiret'l Evliyil, da da Hatcm-i Asarnn'n bal ercemesinden anldn sylyor (s. 17-13). Asl hL'<ftye ikinci halife mer'in zamannda i-iedlnc'ye gelen Roma elisinin, mcr'i mkellef bir saia)'dR bulacn sanrken ovada, bir hurma an emn alunda yatp uyurken bulmasndan meydnno gelmitir. Fakat Mevlnl bu lilciyedc de redaiterine uyup ayedcrle, hadislerle, hal, mak:m gibi tasawuf" terimleriyle yaratl, Allah'n tasarruf ve tedbirini,. ber varbk:ki hikmet ve kudretini, vahyj, can ve akl gznil, cebir ve ihtiyar. yaratltaki tekanlU, nn nann laf;"' smyacan, ferdiyenen gememenin demir balarla balanm~ktan farksz olduunu, ken- disie l5s o fevkull de ralkiye slObuyla anlatUlaktedr.. de

1W3.
phe

"Dou

da Allahndlf

bat

da.

Artk

nere-
ey<.

ye dncrseni dnn, orada Allah'a dnmU olursunuz.

yok ki
r
Allal'n

bilir.,

(Kur'~n,

ltfu, roluueti boldur, her ll, 115)

1+10. Kur'~n'n LXXI. sOresi olan NUh sOresinde, NClh'un, Tanr buyruuyla kavmini diue ard' F. 2l

:322
,

MESNEVI

ERUl

sonunda, Rabbim, ben kavnini gece gnd; onsen balayasn, sularn rtesin diye ne vakit ardysam parmaktariyle kulaklatu tkadrlar, elbiselcdnc brndlcr, ululadka ululadlar" dedii anlatlmaktadr (5-7). Beytin ikinci msramda 7. ~yetten bir kelime aynen alnmtr (406. Beytin izahna da bk.):
lar

1420. "Sultan, yeryznde Allah glgesidir; onu Allah ulular; onu aalayan Allah aalar., {Cni', Il, s. 3L Ayu sabifede bu meatdc be had!s aletle hkm verendaha vardr. Sultari'dan maksat ad..kudret ve buyruk sahibi kiidir.)
ululaya.

1429. Yedi ilzl, ba, iki bacalc ve ayaktr.

gs, karn,

i!ti kol ve cl,

1433. "Sdcn nce selam,, "Szden nce selam, .selam vermeden kimseyi yemee arrnayn,, "So-rudan nce selam; kim seHlm vermeden bir ey sorarsa size, cevap vemeyin., (cami', II, s. 32)

1435. "Gerekten de Rabbimi4 Allah'tr dedikten 'Sonra da dosdoru hareket edenlere melekler indiririz de sakn korkmayn ve malzun olma}~n ve ;:nj delein, sevinin size vaad edilen cennetle deriz., (Kur'an, XLI, Sf, 30) Korkmayn s aynen bu .iyettcn alnmtr.

1441. Hal. sufilerce, ne}'e., hzn, genilik. dargibi bir halin insan, elinde olmadan kapJanas, kavranasdr. yi, yahut kc olabilir. Miina .aeminin yolcusu, yoldayken eitli hallere,_urar; hatra inkar bile bir haldir. Fakat var~ca yere vard n birlik, ona mal olur. nsana mal olan l!le maknam .derler (Ta'rifat, Hal maddesi, s. :32).
,Jk, sknt

MP..SNJ.i\'1

T;RHJ

a:::

1491-1195. Tanr, blis Aden'e secde etmeyince, sana secde ermeyi emrettiim zanan, secde etmekten

men.' eden neydi seni diye

lnyrl)'un, beni ateten raru n demi, Tanr da onu cennetten srmtr. blis, yleyse beni kyamete dek ldrme, mhlet ver bana demi; Tanr dileini . verdikten sonra da, beni azdran. sensin deyip kullar doru yoldan saptracaw sylemiiir (VII, A'rii(. 12-17). Adem'le Ha\'Va'ya geli.o- ce onlar, 1259. beytin erhinde slenildii gibi ebede riayet ederek kendi nefislerine zulmettiklerini sylemiler, balannulardr. Her i Allah'n takdiciyk olur . .Mutlak ce bre inananlada tafv!e inauanlar mstesn:l Allah'n, kulu, layr ve er iiernekte muhayyer braktna inanan iman ehliyle cz'i iradeyi kabul edeoler da\i, Allah'n, kulw ne yapacan bildiini,. bigisi, kulu o ii i~lcmeye zorlamasa bile, kulun itaati. de, isyaru da Allal'n verdii kuvvet ve kudretle yaptn ~abul etmilerdir. Fakat insann gco~ de edebe: riayet ederel< -duada bile, ey gkleri yaratan, yerleri yaratan, dorulara yardm eden, acizdc kalanlar koru)'a, sular balayan gibi szlerle dua etmesi gerckti.-. Buna karlk meselil., ey deprenlerle yer~'~- n altst eden, samyclkriylc, ftrtnalarla llerde~ denizlerde insanlar boan diye de dua edebilirdi ; fa'" kat bu tarzda edebe riayet etmemi olurdu. nsann,. yerken, ierken, gezerken, l :r halde gaflcrc dmemesi,. edep gzlemesi gerekir. Kald ki Adem l'eyganber II. surenin 30. ayetinde beyan huyurulduu gibi yeryznde halife olmak zere yaratlmit; teklif mahalli olmayan cennette kalmak zere deil. LI. srenin (Zilriyilt) 56. ayetinde bildirildii gibi yaratlanlar_,.

o da, ben 011dan yararun, onuysa topraktm ya-

sormu,

M'F.SNBVI SilRJ-U J

Alla.'>'a kulluk e.mek, bunun iin de onu tanmak iin ynranlnlardr; halkn efdali, Peygamberlerin Mtcmi, Aclcm .Peygamber'in soyundan gelecek li; bu bakmdan onlarn, yani Adcm ve Havv'ruo, y:klajma malar emredilen aacn meyvasndan yemeleri. su -deildi; " terk-i ev lan yani yaplmamas daha doiu -ol:u'l, fakat yaplmas da su olmayan bir eyi terk em~kti. Hatta bu husust. daha ileri gidip bu nehyin, a teV.lky, erg.ybi bir nehiy olduu dahi sylenebil ir; nk peygamberler, bilba3sa Ehlibey mamlarnca, nbvvetlerinden 6nce de, sonra da her rrl kk ve byk gnahlardan, hatta hatadan, unurnaktan dahi mnezzeh ve mukaddestirler ; tebliin emanetine de art budur. ll u bakmdan onlarn bu is i~far, edebe riayetti. 1501. " Pis kadnlar, pis erkeklerindir; pis erkekler, -pis kadn.larn ve temiz kadnlar, remiz erkeklerindir; terniz erkekler, temiz kadnlarn. Onlar biitlerin(n syledikleri szlerden uzaktr, onlarndr yarliganma ve gzelim bir rzk. " (XXIV, N r, 26).
1~02- 15 12. 13u beyirierde gene ccbir ve ihtiyardan 'bahsedilmektedir. Bir insan titreme illetine turulsa, eli titrese, bir insan da dile~i}1e, isteiyle elini titretsc, mesel~ sylerken, szn daha iyi anlat~bilmek iin jaretticr yapsa, yahut eline bii kalem ahp bir ey yazsa phe yok ki bu iki hareket arasnda bir fark vardr. Her iki hareketi de Allah yaratyox; fakat eli titreyen, bu hareketi kendi dileiyle yapmad :, iin iorrnlu deildir, piman da olna. Ama konu.irken iareti-de 1ui1Uan, yalut bir ey yazan, iaretlerinde e debe ayl;r bir ey yaparsa, yazsuda yalan, yrul

MESNEVI

ERlll

bir

ey

yazarsa

yapt~

harel:ettcn,

yazd& yazdan

piman olabilir. Taatm da, isyam da Allah'n verdi.~i kuvvetledir; fakat

hem sorumludur, hem de

Allnh'u: enrini

tutmaya. nehyinden kamaya memuruz ; bu hususta da onun IOtfnu, yordnn istemekteyiz. Mutlak cebre inannal;, 943-948. beyirierde anlatld gibi hem er'a. hem edebe aykrdr. 1513. Gereken, gerekren, gideren, kalan, metin- de "lftzm, melzUm. nfi, multra1.t, di}'e gei)'or. Bun- lar akli dclillerdit. Uzm olan. yani gereken eyde bir gerektiren ararur; mesela iyi insanda, iyilik gerektir; iyilik iin de iyi insann vcudu gerek. Gideren le \(alan sa birbirine zttr. Her kalan, her olan eyin bir olduran vardr. Yapilan bir ite, o iin yaplnasna sebep olan, yaptran aranr; yaplan, yaplmasna bir sebep vardr da yaplm tr; yaplmayan yaplna masna sebep olan, bir gideren vardr ki yaplmam ur; yaplmayan, meydana gelmeyen ise yaplmam demektir ve meydana gelmemitir. 1514. .Bu beyitten sonraki balk "yle bir mAbu ki gkleri ve yeryr.nil alt gnde yaramutr da sonra ara hillro olmutur ; bilir ne girerse yere ve ne karsa ordan ve ne yaarsa gkten ve ne aarsa oraya ve o, sizinledir nerde olursanz ve Allah, ne yapyor san grr,, Ayetinde iaret edilmektedir (LVII . Hadld. 4). 1520. "Elifte bir ey yok,. Mevlanl bunu Mcsnevrde de Divan'da da ok syler. Arap alfabesind~ ilk harr olan ve alfabemizdeki "a, c, harflwne, baz kere de ", i, o, , u, , harflerine uyan elif, yukardan aa ya ekilmi dz bir izgidir. snde, altnda nokur

~E'Vl ERUI I

yoktur. Eskiden ocuklara "Elif'e bir ey yok, be alnda bir nokta, te ona benzer, se ona benzer. Cm karnnda bir nokra, ha ona benzer, h ona benzer ... , .qiye ertiplenmi tekerlerneler name ile okurulur, .bylce de harflerin ekilleri ocuklarn zihinlerine :sokulnu olurdu. "Eliftc bir ey yo,, sz bu teker lernedendir. Ay w zamanda, elif, m utlAk varlk'a ia -rettir (Fitih'lEbyit, s. 13). Btn sfalar, zatnda mstellckrir. Mevliinli bu beyitte bu i:anca da iaret etmektedir.

tas

1537. Beyinen sonraki balkra geen sz, baz hadis olarak kabul edilirse de asavvuf ve safi szleri, 132. beyin izahnda sylediimiz gibi Hz. Muhnnned'in zamannda yok n. Zaten Mev!An1 da bu sze hadis demiyor; sllllerden birinin sz olaslfiler tarafndan

cak. 1547.
"AWak,

hali

Kur'an'd., (Clmi',

II, s. 93).

15413. " Nice din hukuku renmi kii vardr ki nonunla amel etmez, bilmez saylr. Kimin bilgisi .kendisine fayda vermezse 7.atar verir ona bilgisizlii; Kur'ftn, sana neyi yapma diyor, oku; fakat okuman o ii yapmaktan seni men' ctmese Kur'dn' ol<uman saylrnn., (Cftroi', II, s. 19)

*" *

(M E'flN )
.:sr

tcirin hikayesi, alveri Iin giderken mabpus dudusuoun, Hindistan dudulara sellim godermesi
Bir tAcir vard, bir de dudusu vard; kaftste mahpus. gzel bir duduydu. T&cir yolculua hazrlnnd, Hindistan'a gitmeyi kurdu. Cmertliinden her kuln, halaykcaa, sana ne getireyim, ez syle dedi.

Her biri, ondan bir dilek diledi; o iyi adam da hepsine vaatlerde bulundu.
4 360.

Dudusuna, se n ne amajlan istersin; ne dileesin ki H indistan lkesinden alayun da, sana gctireyim dedi ( ). Dudu, orda dudular vardir dedi; onlar grnce ; haiimi anlat. Filn dudu sizi zlernede ; Tan. takdiriyle bi.im malpusumuz o. Size sel8.m syledi; sidtn yardm diledi; bir are, bir kurtulu yolu bulmaruz istedi. Dedi ki de; yakr m ki ben, zlemler iinde burada ayrlk la. can vereyim?
1\-m;:Z:ln ,
T i.irk.c <tlarok

.("")

b yle kullanlm~hr,

:zs

MESNt;'VI ERtil 1

Yakr n bu ki ben, sajtlam balarla bag-

lanayn;
aalara

sizse kimi
konasnz.

yeilliklerde

gezesiniz, kimi

Dostlarn vcfas psg kalaym,

byle mi olur? Ben u basiz glbahesinde gezip toasuu.

alayp

A ulular, bu aruo beni.

inleyen

duduY'~

da ha-

trlayn; bir sabah ag ayrlkta,

~imenlikte

Dostlar an dosta kul udur; hele dostu n . biri LeylA, br Mecun olursa. A dostlar, siz boyu posu dzgn, yan beli uygun eierinizle zevk iindesiniz; bense kendi kanmi~ dolu kadcbler imedeyim.

l 570,

Bana yardm etmek istemeseniz bile bi ol- mazsa beni anarak bir kadcb arap iin.

* erken de bu topraktahra denmi d kn ann da bir yudumcuunu topraa dkn .. Ne tuhaf i, hani o ahi, ne oldu o am? O e kcr gibi dudaldardan kan vaatler nerede?

* Bu kulun ayrl, ayrla dmesi, kt . kulluktansa, ktye ktitlk edersen aramzda ne fark kalr? Fakat kzar, sava da ktlkte bulunur san, yaptn ktlk alg.dan, aanal<tan, eng : sesinden daha da fazla zevk verir bana. A ccfas, devleuen de daha g2el olan; a. c al~, candan da daha sevgili bulunan; Atein bu senin; j!n nastl? V erdiitin yas. bu; doiin, dernein nasldr acaba?

MES.'IEVl $ERli! l

3t9

Cevrinde bu tatllklar varken h1funun knbne kim dalabitir ki? Aiarm ama inanr da cefasn aalve rirse de korkarm hani. Gerekten de bem l<ahroa ~km, onun, bem h1tfuna. Ne alacak bir akm ki bu ikisini de scvmedeyim ben. n580.
Vallah bu dikenden kurtulur da glbahesine var=, blbl gibi bu yzden feryad emcye koyulurum.

Bu ne alacak blbldr lti azo at m dikeni de glbahcsirle beraber yer. smrr. Ne blbl . bu? Ateren bir timsah bu. ll tn ho olmayan eyler onun akiyle ho olup gidiyor.
ftk,

Tme ak, ziten de kendisi tm. Kendine kendi sevgisini aryor o.

lahf duduku~lnrn

kanatlan

Cao dudusunun hikayesi de bu eiir; fakat kulam mahreo: kii nerde? Nerde susuz, nrl< bir ku ki iinde, ordusuyla beraber Sleyman bulunsun? kretmek iin de deP;il, ikAyet etmek iin de deil. Faka ferya<U balad m yedi ge -de bir grltdr dsn.
yzlerce melmp, y:leree tabera'Uu kesilsin; bir Yarabbi de" Her
soluu, Tanr'dan

33G

~U!.SNI:VI .$1!RHI l

mesie karlk Tanr'dan, altm kere buyur

kulum sesi gelsin. Suu, Tanr katnda kulluktan ye olsun; kill- rne kar} btn in.wlar deersiz bir hale gelsin.

*
1590.

r, tacwn

Her solukn ona zel bir mlrac olsun; Tansrne yzlerce zc.l ta koysun.

Grnte, toprak stnde

neklmszlk

olsun;

canysa.

mckanszlk

ilinde usun; hem de ylesine bir ilinde ki yolcularn vchimlerine> bile gelmesin .

Aolayacan bir nckanszlk ili deil; her solul<ta oradan bir hayll domaz sana.

Meldin ili de o Alemin buyru!'unda, mekan- ili de; hani drt rmak nasl cennet liin. buyruundaysa yle.
szlk

Bwu

pek

anlatna,

bile alma; :'\.llnh

dorusunu

yz C\ir bundan ; soluk. daha iyi bilir

Dostlar, biz gene kuJ tllcir ve Hindistan. hikayesine dndk ( "). Tcir, bu haberi ilcmeyc, on1m seliimru,. cinsinden olan kulara gtrmeye sz verdi.
() Hk m,ltM', n'etindti "Bb mtgft:dim rnti. Iy dOttart" iken "mA .. lc.elimuinin ahna .. uin/ .. yazlmJ. oU.ha r... rlu. itant cdiJmit; muM". ''Bf t.ligerdin cin iy dU.mm'' o lmuf'" tur. Bu te.kd1rde roan.a, "Do.etlar. hi: aane bu baJ..is-ten ku,_. taeir ve Hindistan hikaye.eine dndk" oJur.

JrtiSNJNl

SfRBl 1

Efendisinin, ayrda Hindistan dudularn grmesi, dudusunun szlerini onlara sylemesi

Tacir Hindistan'n ta te ucuna varmc ovada birka~ d.udu grd. llineii durdurdu, onlara seslenerek o se.H\ru, o emanet ettii szleri syledi. O dudulann iinden bir titrcdi, derken dni. soluu kesildi, ldu.
tiredi,

Dudunun efendisi, o haberi sylediine pi man oldu; bir canlnn lmline sebep oldum dedi.

:t600.
d;

Bun\n,

belki de o duducukla akrabal varbelki de bunlar iki bedendi de canlar birdi.

Neden yapum buxu, neden bu haberi ilettim; aresi. kuu bu haber le yakp yandrdm.
u dil, a~la demire benziyor; dilden sra yan szse' sanki at~. Kimi hikaye syliycrck, kimi laf ederek demid taa vurn1a bo yere. nkii ortalk karanlk, her yanda da pamuk var; kvlcm pamua srasa ne olur?
mtr

Zalim, o opluluga dcrler ki gzlerini kapada syledii szlerle bir dnyay yakp

ya!!drntr.

Bir sz, bir dnyay ykar; l tilkileri arsaan haline getirir.

332

.'rlE$1'\EVI SERlll l

Canlar zaten temelden lsa sol.kludur; ki- mi yar3 kesilirler, kimi de mclhem olurlar. Canlardan perde kalksayd her cnn s.. Mesih'in szne dnerdi. eker gibi sz sylemek istersen sabret,. harls olma, yeme u lelvay.
1610.
Akl
helvay

fikri eren
ge

kiilerin itullan

sabradr;.

O<'Uklar arzular.

Sa breden dike geriler.

Tanr

a!lar; hclva yiyense gerllc-

ruhunu kutlasn, Ferideddin Stn nefis sa/ibisi11 a gafil, toprak

Atmr'n: mdt

ye ; Palat g/Jnl salibi, zelir bile yeJe o zehir bal kesilir, sznn efslrl
Gnl sahibi olan apak. ldrc zehri , bile ise o zeh ziyan vermez ona. nk sala esenlige kavumutur, pel rizden kurtulmutu r o; halbuki yoksul istek!.! hamret iindedir ( . Peygamber, a korkusuz istekli ("*) dedi, aklnu bana al da hi bir istediin eyle sava-

ka

maya
("') ( "'")
''merd"

kalkma.

:vl:ra'da

la.)t mad~ mJ r.'d:ki y erint iar~t

Metind

,,. "mc.ndi .

"m\yu" s yedmamJ. unutulm\.4. Kar edifuc:k ste ,.az;dmttr.

~ri '' .Y2ll:n_,, k~r t l attumd~h

.Unn

\b:lr:e "talib" z kaydeHimi fLir.

>rES.'<IlVI f.Rlll 1

333
atee

Sende bir
nal< istiyorsan

Nenrud

var,

aulma;

atl

nce brahim ol.

biliyorsun, ne deoizcisin; kendi
ede:;

Ne
aklna ateten

yzne

uyup da kendini denize atma.

Fakat o, ziyanlardan bile fayda elde kzl gl bitirir ( *) .

Olgun, toprag tutsa altn olur; olgun olmayansa alum eline alsa toprak kesilir, kl e dner.
onun eli, her

O gerek eri Tann kabul ermitir ya; ite Tanr etidir .

Olgun
olmayann

artk

.1620.

eli

eytanm,

nk o. teklif

tuzaodadr,

devin elidir ; fitne farknda.

Bilgisizlik bile olgun

kiide

olur, hiiner

kesilir; fakat bilgi bile olgun olmayanda bilgisi l ik olur gider ( **). Hasta neye yapsa hastalk olur; olgunsa kfre sarlsa kfir, eriat kesilir.
A
iten. atlyla yara girien ramazsn,

yaya, ban kurta ndl alamazsm; dur, vazge bu

Bcytin birinci tt'llna, Hdnel mtuon yerine ya

. .vlnuJ .ontadan

ilk

nna'n Ust.ne ' '2'' umarasl konuJ~tut'.

'''nt.lui' )'a::ilaralc

(' Me;ndo "'MUnklr"'

ya,.lrnken ksrJlatrmod

oto

d\iz_eltilmhti r.

Byclcr in Musa'y, TnJll'l escolil< versin,. ne buyunrsun, sopay nce sen ni atarsn. d iye ululamalar Bycler, ular.
lilnctleruni

Firavun'un

an

da, Musa'ya kin gderek onunla Fakat tular.

sopay

savaa l<alk

Musa'y

ne geirdiler; onu ulu tut

Buyrul< senin dediler 011n; istersen !!nce sen at.

Hayr dedi Musa, ey bycler, o dzcnlcri. nce siz ortaya koyun.

Bu
kesildi.

kadarck

bir

sayg

yznden din, onlan

ayaklar

satn ald;

bu inat yznden de elleri,

Bli'iicler,

onun
karlk

hakkn

tandlar

da

ile

dikleri sua eniler.

ellerini,

ayaklarn

feda

1630.

deilsin;

Yemek de olgune hei!Udr, sz de. Sen olgun yeme, dilsiz kcsil.

nk sen kulaksn, oysa dil; senin cinsin den degil o. Tanr kulakl:ra "'Susun, buyurdu-

ocuk

dounca aa

susar ; ba an

nce: st emer; bir zaman kulak kesilir.

S sylemeyi renmesi
dudaklarn yummas

iin bir

zamat

gerek.

Mf.SKIVJ :

ERlll

Kulak vermez de ti ti der durursa kendidnyann dilsizi yapar gider. ' Daha balangta sze kulak verme)en, anadan doma sajprsa dilsiz olur, nasl cosun da sz sylesin? sini nk sz sylemek iin nce duymak, dinlemek gerek. Sen de sze, d,inlemek yolundan gir. "Evlere
kaplarndan sarlarak

sebeplerine

girin,; isteklerinizi,. dileyin. olmayan sz, ancak szdr.

Dinleme yoluna mitsiz, ihtiyasz

Esiz , erkes

bal

yararann

rneksiz

yar.ur

o; ustaya uymaz.
yo!..""tUr onun.

ona dayarur;

daynnc

1640.

Ondan baka herkes, bem san'aua, hem szde usaya uyar . rne~e muhtatr.

bir

B11 sze yabanc deilsen bir h.rkaya brn, ykk yere var da g.ya dkmeye koyul.

nk Adem de o azardan gzya~yla kurruldu; slak gzya tvbeye saniann soluudur. Adcm yeryiizne alamak, fcryad etmek, inlemel::. bzlere batmak iin geldi.
Ade Firdevs'ten, yedi kat gn ycesi den indi de zr dilemek iin eie gitti, niyaza durdu.
dansa

Adem'i belinden geldiyscn.. onun SOY\IPistemekte onun yolunu tut.

.336

N;s>IEVI Salil

Gnl ateiyl e gzy~ndan eyez dz; ba da, bahe de bulutla gne yznden alp
saln.ur.

Sen ne biUrsin gzyann ka d rini ( *); n~ k grmedikler gibi ekmce a1ksn sen.
u daarc ekmekten boaltrs:: decr incilerle doldurursun.

Can ocuunu eytan stnden kes de ondan sonra onu meleklere e et.

1650.

Sen karanlk, usanrn, olduka bil ki lanetlenmi

isin. Il,

bulank

bir halde

eyann kzkarde

olguuluu arttran loknadr.

lokm.a

lelal

ka-

zanla elde edilen

a ak

Kandilimize konunca kandili sndren yasu

adn

tak; nk

lmiZl

sndryor.

Bi lgi de helal lokmadan doar, hikmet de; da bel!l Tokmarlan meydana gelir, merhamet de. Bir loknadan hasc dogarsa, seni faka drrse, bilgisi2lik, gafle meydana gelirse o lokma~'l haram bil. Hi buday ekersin de arpa biter mi? Attan spa doduunu grdn m hi?
Loknn tohumdur. verdii ey de dn celer. Lokma dcnizdir, incileri dnceler.

()

M<:tin!c

cvk..

~'kadr'" yuJarak dxehllmittir.

yalmlf1

kar:lathrmoda ihtUnc

331:

helal lokmada, gnlden kullua bir ak, br dnyaya gimcyi kuru doar. Aa

alnan

Tacirin Hindistan
grdklerini

durlularndan

dudusna

sylemesi

ermi

T acir, al veri$im tana.nlad; muradna bir halde dnd. memleketine geldi.

Her kula
ykcaza

arma~ann

bata

( ) sundu ; her halabulundu.

1660.

Dudu dedi ki: Bu klun armaan nerde? Ne grdn, ne sylediysen anlat ( .-).

Tacir,
maklarm

brak

dedi ; Mla

sylediimc.

soyli-

ycceime pimatm; Bilgisiliimden,

elimi

inemedeyim,

par-

srmadaym.

aklswndan

bilyle ol-

mayacak bir haberi, lAf olsun diye neden giir

d m, ne diye syledim deyip duruycrurn. Dudu, efendi dedi, neden piman oluyor sun; bu fkeye, bu gana sebep nedir ki?
T5cir, senin ik!yetleini syledim ; sana olan bir bll( duduya bir bir anlattm . . ' lerinden bir dudu, senin derdinden bir koku al<l; d patlad, Litredi, titredi, lverdi.
e

acn,.ktedi r,

MfS"EVI SEl!HI 1

Ne yaplUn da syledin diye piman oldum mi ki syledim, son pimanlk neye yarar dedi.
am deil

Dilden, azdan anszn yaydan frla.m bir oi<tur

kan sarki.

sz, bil ki

Ay
ba~tan

oul,

o ok, bir daha geri dnmez; suyu kesrnek gerek. btn

dlinyay utar;

Sel

batan tat m,

ank dlinyay yksa

da alnaz buna.

1670.

Yaplan doar; ildir.

iin

doan

izleri, grlinmeyen dliyada izler de b:l.k.n buyruunda de-

doan eylerin

ortaksz

bizim le ilgileri vardr ama, olarak hepsi de Tanr yaratdr.

ato

Zeyd, Amr'a bir ok atar; dner, Amr' yaralar.

Yl Tanr yaratr,

ok kaplana

boyunca onun derdi srer gider; o derdi insan deil.

Ok atan Zeyd, o srada korkudan lse bile lm ana dek gene de orada dertler peydahlanr.

Amr da anlar, slnr douran sebepler yznden ld gitti mi Zeyd'e, ilk sebep yznd en kaatil de.

szlar

Hepsi de Tanr'nin Zeyd'e ver.

iidir

ama o

arlar,

Ekin ekmek de byledir, soluk almak da, tuzak kurmak da, iftlernek de ; bir eyin mey-

MJ!SNt:VI

f.'PHl

33!t
Tanr

dana gelmesine sebeptir bunlar, hepsi de hkmne uymu~rur.

Erenterin Tanr'dan ylesine' gleri, kuvetleri vardr ki, yaydan frlam oku bile yoldan evirirler. Eren piman olursa, bir eyler meydanageriren kuvvetiere sebep kaplar kapanr; fakat eren Tanr eliyle kapar bu kaplar.
16BO.
Kapy memi

da at m,. sylenmi sz, sylenyapar da ne i yanar e kebap.

O<

Btn gnllerden geenleri duyar da

sz yok eder gicter.

~ Sana kesin bir delil gerekse a ulu kii, "lli' hkm deitirir ' yahu geri birakrsakN ayetin bir kere daha oku.

* "Alln unutturdum size, ayetini de oku da unutma gcn giillere nasl koyduunu
ala .

Madem ki ererlerio hem .hatrlatmaya bem ununurmaya gler yeiyor; u halde halkn, gnllerinde buyruklar yrnel<te. Madem ki unutturmayla patmada; hner olsa da bir Siz yce
ki;erle
ey kmaz sandnz

gr ie

yolunu kayaramaz.

alay ettiniz, bundan bir ma Kur'an'dan "Anm unutturdum size, ayetin okuyun.
Kyaas,

bedenierin

pftdiahdr;

gnl

sa

hibiyse gnllerinizin

padiah.

Hi

phe

buuudur;

yok ki yaplan i, grlle parayleyse insan, gzbebeinden ba syleyemiyorum; nk olanlar engel

ka bir

ey de~il.
tamamn ortasna salib

Bunun olmada.

bu dairenin cam
1690.

.De~l mi ki halkn unuruu da, harlay da erenden gelmcde; halkn feryadna ermcl< de onun hakk. O gzel, her gece yzbinlerce iyiyi, kty gnllerden boaltyor. Gund oldu mu, gene gnller onlarla dolduruyor, gene sedefleri inciler le dopdolu bir hale getiriyor. nceki dncelerin hepsi de Tanr'wn

yol gstermesiyle
Seuin
iin~

rrtlarn tanr.

senin san'atn, sana sebepler kapsn amak iin ko ar, sao gelir. Kuyumcunun san'an denirciye gitmez; u iyi huylunun bu><u, (1 kt huyluyo ulamaz . San'atlar , i ler, huylar, kyamet gn eyiz gib kalkar, sahibine gelir. San'adarla huylarda uykudan sonra koa koa sahibine ular. Gzel olsw, irkin olsun, sab ah anda s an'atlarla huylar, nerden gittilcrsc gent oraya . elirler. g Hani haber gtren gercinler gibi e-hir1er4en uar giderler; ncknplar" gtrrlerj g-~ne dnerler, ,kendi ehirlerine g elirler.

MESNEVI SERHI 1

O dudunu.n, 1700.

dudularn

yaptn

duymas,

kafeste lmesi, tlicirin ona

ai!tlar yakmas

Du()u, o dudunun rapt ii duyunca tirredi, dt; katld kald. Tllcir dudurtun dtgn grnce yerin- den frlad; bandan l<lahm yere att. Onu bu halde grnce srad, kalkt; yenini. yakas yrtt.

A gzel dudu dedi, a ho sesli kuun benim, sana ne oldu, nedir bu; neden bu hale geldin? Yal benim gzel sesli kuuma; eyvah benim solukdama , srdama. Vah benim gzel sesli kuum, ne'em, canun; ban, brhcm, fesleenim benim. Sleyman'n bile byle bir kuu olsayd o ku5lada oyalanrmyd !i? Ya .. klar olsun; ucuzca bulduum kutan ne de abuk ayrldm gitli. A dil, dnyada ne de ziyancsn sen; syleyen sen oldukran sonra sana ne diyeyim beni> A dil, hem atcsin. her, harmansm sen;. ne vaktedek bu harmana ate salacal<s~ sen? 1710. Ca.:, ona ne dersen yapyor; yapyor ama. gizlice de senin elinden feryad ediyor. A dil, hei: S!)nsu bir hazncsin sen; hern dernan bulunmaz bir dertsin sen. Hem kulara slksn, dzensin sen; hem ad3ma ayrlk anda e~in, dostsun SL'll,

MESNI!V1 $1!RI-II 1

Niceyebir aman vermeyeceksin bana, a aman bilmez; bana kin gderek kastetrnisin , yayw
kurmu~sun.

te imdicek de kuumu uurdun; cefa o az yayl. Ya bana cevap ver, ya insaf ct, ya da sevin sebeplerinden birini an ban a. Yazk oldu sana a beuin karanbklar yakp yandran m ; yazk oldu sana a benim gnm aydnlama sabahm. Vah benim ho bir halde uan kuum; uup gittii son d uraktan havalarup utuu yere gelen kuum. * Bilgisiz kii boyuna zabmete, mihee 4k tr; kalk da"Andolsun bu ehre., ayetinden "Insan rnihnet iinde yaratlmur, ayetinedek oku. Ben senin y(i~o grrdm de zahmee, mihnete boverirdim; senin arknda ktlill<teo armm ben. 1720. Bu vah dernekler, bu cyvah diye acklanmalar da grfu bir hayiili artk; eldeki vardan, varlktan aynltn bir ifadesi ancak. Tann'nn gayretiydi bu, Tanr buyru[,'llna
lamda

bir gnill gster ki Tanr ( *) yzlerce para olmasn. Kskanlk da, ga'ret de, hereyden ayr olan, anlatlamayan, vlemeyen bir eydir. Ah yn:uk, keki gzya~m deniz yolsayd da ylesine bir gzel sevgiliye salsayd. are
buyruundan

bulwma;

(''")

M~tinda

" v k"

ya1.l m .~kcn

kz.r l a, l rnad ;:

elrH:

"' hkn" ya la:rak

dl\zehi.!mittir.

l\t1'.$ ~ EYJ SJ!R til J

343

Ah benim dudwn. benim

gili

akll. fikirli, bil kuu; dncemin, .mlarmtr ercman

benim.
Rzku vereyim, verneyeyin. yanma gelirdi; o sze balar balamaz hereyi hatriardm ben. Bir duduydu ki sesi \ahiydcndi; varlk meydana gelmeden vard o. O dudu. senin iinde gizlidir; uuda, bunda, onun aksini grmsoo sen. Bir kutur k1 sendek ne'eyi alr, fakat gene de ondan ne'elenirsin; zulmn, nsaf diye, adalet diye kabullenirsin. A beden ii caru yakp yandran, can yak-

un da bedeni
i i30.

aydnlattn.

Yandm ben; birisi kavru turuturmak isterse benden tututursun da erp alev!esin gitsin. Kav tezce ate~ alr; sen de ate alacak kav edin. Yaztklar olsun, yazklar olsun, yazklar olsun. ylesine bir ay bulut altt.a girdi. Nasl anlataym? Gnl atei aleviendi de alevlendi; ay:lk arslaru kprd, kan dkmeye koyuldu. Aykken bile ser olan, sarho olan, eline 'kadeh alnca ne hale gelir? Aniatlmasna inMn bulwnayan sarho arslan, enine boyuna yeryzne serilmi ayrla -gelince bsbtn sarho olur gider.

3U

v.r~"\'[\'1

S.Eft;Jil I

* Ben kafiye
dnme.

d~Onrm,

gili ise bana der ki:

A benim kafiye

Ymd~n baka

gnlm alan sevbi.r ey

benim

karmda

dnenim; bir hoa otur; devlet kafiyesisin sen.

Harf de nedir ki dncsin; harf, sz nedir? zm bann itren duvan.

kraytn

Harfi de, sesi de, sz de birbirine vurupda u de olmadan konuaym seAdcn'den

ninle.

1740.

dnyas.

bile gizlcdiim sz, a srlar sana syliyeyim ;

Halil'e bile sylemcdi~im o sz, Cebrail'i n. bile bil.medi~i o gam: Mesih'in bile dem vurmad, ltdi Tanr' nn blle kskad, bizden bakasna sylemedii srr syleyeyim sana.

* L(lgar bakunndan biz (mi) ne demektir? Hem varl bildiren, hem yoklu belirten bir sz. Benimse varlm yok; ne var djye bir szylenebilir bana; ne yok denebilir.
Ben
adaml, oynadm yoklua,

yoklukta buldwn da uruldum gitti.

varlmu

Bt.n
alalrlar;

padiahlar,

kendilerine btn bali< kendisine av olur da

kar alalaJI' kar sarho.

olana
may

sarhotur.

Avc kulara

anszn onlar

avia-

umar.

MESXEYI SJ!ICHI 1

845

Gnl alan gzel, 4klar arar, btn sevgililer aklarn avdr. Kimi sever grrsen bil ki sevgilidir o; bir bakmdan hem budur o, hem o. Susuzlar, dnyada s u ararlar ama, sn da dnyada susuzlar arar . .1750.
il

Ak deil m ki odur, sen sus artk; de-

mi ki kulan o ekiyor, sen kulak kesil. Sel selli:ini yapmaya, grlcyip aknaya ila Iad m bandan kes seli; yoksa her yan rc1JI eder, ykar gider. Fal;at yklr.calcm ulcm, varsn yklsn, gam yemem ben; yk k yerin alunda padialn definesi bulunur.
Tanr'ya batm kii, daha da fazla batmak ister; can denizinin dalgas gibi ait-st olmay diler. Denizin dibi m daha ho gelir ona, st m, onun oku mu daha gUzcldir, kalkan m?

A gnl, ne'ey belidan ayrd edersen, vesvese tarafndan paralanm olursun.

bile olsa de,il mi ki sevgili, dilekten vagemcni istiyor; vaz ge dilckren. Onun h<r yld., yillerce yeni ayn hn pllsdu; dnyann !tann dkmek helald ir .ona. !li: pallay da bld.k, k;u pahasn da. Bu yzden de canla, ooln oyn~naya l<~tuk gitti.
Dileine erimektc ~eker tad

~II!S'KtV!

SERlti 1

A dc>St, iklarn yaay lmektedir; gnl 1 ermcdike gnl bulamazsn sen. 1760, Ben yzlerce nazla, ivcyle onun glnii almak isterim; oysa usarur da daha neler eder bana. Sonund a ona dedim ki; u akl da sana dald, can da. O, git git dedi; bu afsunu okuma
b:na.

Senin ne dndn bilmez miyim ben? A iki gzm. dostu nasl grm~.sn sen? A
ucua ar canl, aldn

sann

onu hor onu.

grm.siin;

iink

Ucuza alan ucuza verir; ocuk, bir inciyi bir somuna verir gider. )'lc bir aka batmm ki nce gelenlerin. da beln akma dalm, bam gitmitir;. sonra geleceklerin aklar da.
ak lar

Onu ksaca anlaun, getim; tam anlatmadm; yoksa anlaylar da yanar gider, dil de.
sdr;

Ben dudak dersem maksaclm deniz ky yok dcrsem meramm , var dcme.. ~tir.

Tatllndan
u.n;
mm.

yzm ckitni de ourmu szmUn okluj:,'ll yznden susmu kal-

tadmz

1uzmzil ekjitmeuiz perde olsun da iki dnyadan cia gizli kalsn dcri . Bu sz her k-ulak duymasn diye Ledn. ait szlerin ydc birini sylerim ancak.

1770.

srrna

347

H al<im'in
"Seni yoldau altkoyan, geri brakan sz, ister ki/fllr olsm, ister iman; Seni dosuan
uzaklaJran,

isrer irkin olsun, ister gilzel,

Sznn tefslri. Esenlik ona, Peygamber'in "Sa'd ok gayretUdir; ben Sa'd'dcn gayrctliyim; Allah benden de gayretli; gayretlnden, grnen ktl kleri de ham etti, goru.nmeye ktlkleri de, hadisinin anlam
Tanr,

gayrette bu

dnyay an

da btn

dnya o yzden
lp,

kskan oldn

O cana benzer; dnyasa kalpnr sanki. Kaiyi, kt, ne kabullenirse andan kabullenir.

Namada, kimin mihrab, Tanr'nn zat -oluna aruk onun, tutup da gene Imana girmeye kalkmasn ayp bil sen. Padiaha esvapba

olan

kii

di~ah

adna

al-verie

gi'iirse ziyan

tutar da paeder.

Padiahla dp -s.:raym kapsnd&

hem de o <la
aya;

adamn

kalkan ki~i dar kar da oturum bu, bem yaulmr, aldaneln bildirir.

Pdi~ah.u

elini pmeye imkAn varken tutar persc su tur bu.

kar

Ayaa ba

&r tazime

koymak da :Azim etmektir ama, bu, aalk bir itir.

348

,\fl!SNEVI $(RHI

Birisi

padiahn

yzn grdkten sonra w-

tar, bir
diah.

bakasn secrs~ kskanr,

g:ceoir pA-

PMiahn kskanlg budaya k kskanl

benzer, hal- ise harman yerindeki samandr. bunu by-

1760.

Kskanlklarn asl Tanr'dandJT;

le bilin; halkn kskanlklarysa hi phe yok.

ki Tann kskanlj!nn parapbuuudur. Bunu anlatmay, brakaym da o, on gnll gzelin eeCasndan ikiiyc edeyim. Feryad edeyim; k feryad houna gider onun ; iki dnyada da fcryad gerektir, gam gerektir ona . .Onun masalndan nasl ac ac alamayaym. ki sarholarnn halkasd~ c;lejlim. Onun yznU greniyorum, gn tan yzne kavummrn; nasl olur da geceye dnroem? Onun ho olmayan eyi bile canma ho. gelir; gnl inciten sevgilimc canm feda olsun .. O tek piidiahrnn honud olmas iin ektiim zahmece de Akm. derde de. ki denize ben:iyen gzlerim, incilerle dol- sun diye gam topram siirme gibj gzlcrimcekerim. Halkn, onun iin yadrdg gzyalarn halk. gzya sanr ama incidir. Ben canmn caWJdan ikaye! ediyorum. ikiyeti de deilim; hikAye anlatroadayn hani.

349
il 790.

Gnl, ondan incinmiim ben dedike gnln bu gerek ikiyill;<iine gillcr dururum. sen
A gerelderin vnc, gereldikte bulun, bakesin; bense kapna eii.m scn. n, i Milna bakmndan ei!< de nedir, bake de ne? Bizim o sevgilimizin bulunduu yerde, biz nerde, ben nerde? A can bizden, benden kurrulmu gzel, erkekte de, kadnda da sze smaz, gzle grlmez can. Erkekle. kadn bir olunca o bir sensin; birler de yok olup gidince kalan, gene sensin. Kendi kendiile hizmet, arrlay tavlasu oynamak iindir ki bu ben'i, biz'i n;~ydana getirdin. Bylece de ben'ler, sen'ler bir can olur da sonunda .scvgiliye dalar gider.

"01,

hepsi de olur gider, sen gel a a gel szne de, baka sze d e smayan buyruk. Tengz seni grebilir m; gamlannan, glmen hayale gelebilir mi?
buyruu,

Bunlarn

Sen gamlanmaya, glmeye balanm gnte, onu grmeye layk bir gniil deme.
1300,
eyle

Gama, gliie b~~l olun kii, bu iki ereti diridir. n, son:. olmayan yemyeil a}k bahesinnc'e4~n, !Jalla e

de, gamdan,
lar v:tr.

de ol; meyva-

sz.

1\kbk, bu iki halden de stndr; 1::\ahargzs7. yemyeildir. terii razedir.

A gzel yzl. gzel yznn zek ru ver; parampara olmu can gene anlat.. O gzel, gzlerini s.d, gz ucuyin bir bakt da, gnlm ycl)iden daiad gitti. Kanm dkerse dksn , hei~J ettim ona; ben hel31 olsun dcdike o benden kamadayd. Toprakmkilerin feryatlan ndan ne diye kaarsm? Gamblarn gnllerine ne diye gam dkersin? Her sabaha, doudan ynca seni, dou kayna gibi comu kliprm bulur. A eker dudaklarna paha biilmc~ gUzcl, bu deli-divllncne ne bahaneler getirdin ki? A eski dnyaya yeni can, cansz, gnlsz bedenden kopan feryatlar iit. 1810. Allah akna gl aniatmay brak. glden blbl anlat. Bizim co~kunluumu ne gamdandr, ne ne'eden. Bizim aklunz. fikrimiz, hayalden, \ehin.den meydana gelmez. J.'k a~ bulunur bir halden meydana gelir; bunu inkar etme; nk Tanr'y da pek a kii bulabilir. O hali, insan hali ile kyaslama; cevirde, ihsanda konaklama.
ayrlm

dmek

Cevir ckme.k de, ihsan ermek de, zahmcte de, ne'elerunck de sonradan meydana

351

gelen eylerdir; sonradan meydana gelenler lrler, miraslam:la da Tanr konar.

* A sabahn snd, sabah oldu; kendisini arladnz; ycelttiimiz Husameddin'dcn sen

zr dile. Akl- J<ll'den de zr dileyen sensin, candan da; cann carusn, nercann parlussn sen.

*
sor

Sabah

aydnl d; bizse senin Manarabn, sabah a iip durnadayz.

Senin vegin, bizi byle sarho edip durduka .arap da nedir ki bizi ne'elendirsin. arap oup kprnede bidm coup k.: prmemizin kuludur; gkyz, dnte bi.in aklron yoksuludur. 1820. arap bizden sarho oldu; biz ondan deil. Kalp bizden 1aroldu, biz ondan deil. Biz balatlanna benziyoruz, kalplarsa muma. Kalb. mum gibi g~z gz, ev ev yaratm. Zengin tll.clr hlkllyesine
dn

Bu bahis pek uzundur; tcirin szn syle; syle de o iyi adam ne hale geldi, anlayalm. Tacir ateler.. derler, feryatlar iinde bu eit yzlerce dar.madan szler syleyip durmadayd.

Kimi bi~birini tutmaz szler sylyor, kimi nazlanyor, kimi yalvanyor, kimi gerek

sevgiye

dyordu.

1 5Z

MSN<V! ERH!

Suya baran adam can ekiir, batar kar, eline hangi ot geerse ona yapr.

Can,

ba

korkusuyla o tehlikeli

ada

kim

elimi tutacak acaba der, una buna elini atar durur. Sevgili de bu darmadan oluu sever. Fayda vermeyen alma uykuya gitmeden yedir. Fakat padiab olan isiz, gsz deildir; hasta olmayann ferynd etmesine, iniernesine
alr.

Ay ol, ite hcrke~e, hereye acyan Tanr, bunun iin "0, her an bir icdir, buyurdu. 1830. Son solua dek bu yolda duru, d idin, bir soluk bile bo durma, Son solua dek. olur ya, Tanr bir soluk y<rdu ediverir de srlar aar sana. Pldi~ahu kula, gz il pencerededir; erkek olsun, kadn olsun. kimin caru neye alyor, onu gzetleyip durur ( *).

Tacirin duduyu kafesten . d.arya atmas, lm dudunun uup gitmesi

Bundan sonra tdcir duduyu kafesten karp att ; duducuk da hemen uup yksek bir dola kondu.
() ilk m.sra' ohn~k '"Hcr (i mik~:d ~ger mud o
zenett" ya.nlrnt, ..:.ne ''2'' nornAro. kon rauf, son u S:~nar,

''Hu i k\:,.cd
mhtir.

CU.

ki dn mcrd . o u.nef' yazdaro;c dzhil

M.J:SNI.Vl Sf:RHl 1

353

tanyerinden nasl hemen douverir de ycelirse lm dudu da o eit uuverdi (*). TAcir kuun bu haline ard kald ; hi bir eyden haberi yokken kuun srlan beliriverdi. Ban ycelere kaldrd da a blbl dedi; halini anlat da biz d bir anlayalm. O ku orada ne yapt, ne retti sana da bize bir dzen l;urdun, canmz yaktn ~ Dudu dedi ki: O ku, yapt ile bana t verdi; SZ sylemeyi, ne'elenmeyi brak {'). nk seni baps.e sokan, sz sylemendir dedi; kendisini bu d vermek . i~in lm gsterdi.

Gne

1840,

Yani dedi ki:. A geri kalanlara da, ileri gidenlere de algcr kesilen, benim gibi l de kurtnl. Tohum olursan kuazlar dererler, dev- irirler seni; gonca oluisan oeukcazlar koparrlar seni. Tohwnu gizle de tmden tuzak kesil; .goi cay gizle de damdaki otlara dn. Kim g(izelliini mezada karr.sa yzlerce
k5! kaza yztutar ona.

Kt gzler, fkeler, kskanlklar, tulumlardru su boalr gibi bana boalr.

C')
(~"') :W:nn st\'e. kt\r.ln;ftrr.sda kal'tla-)'tnr.adn on

Jkinei mara'da "K'i.hib t Fnk'' yaz:lnuken "~tHk' " "crh" yt\~);,r~k du] tilnilir. Ikinci mrn'm so:u: me~i::de a,b ~ o dAd" iken s.in at nc " gu.gad" yazlmttr.

F . 2$

ME$N"lVI $ERMI 1

Dman! ar, kskanlkla .yaralarlar onu ; dostlar da mrn ycle verirler onun.

Ekin

ekmey,

oano deerini

bahar an bilmeyen, bu 7-ane bilecek ?

Tanr liitfuna kanal, ona snnal; nkii o caniara binlerce ltuflar san dlun.tr.

Bir snak bulmak gerek; ama nasl s nak? yle bir s~nak ki ona s~ndn nu su da $ana asker olsun , a~ de.

Nub'a. Musa'ya

deni~

Su,
1850.

onlarn dmanlarn

dost olmad nu? !<inle .kahrermcdi. mi?

Ate Ihrabirn'in kal'as deil miydi; bylece de Nem.rud'un gnlnden. duman tttiirmedi mi?

Da,

Yah)'A'y
1

ona kastedenleri Ey
Yahy~,

rola

kendisine arnad nu; srp kovnad m?

kl.an kurtaraym

gel. bana ka; ka da keski: .seni, snak olaym sana

demedi mi? I)udunun til<:ire Yeda ederek

uup gitmesi
Dudu,. Acirc tadlarla dolu ( ") bir iki iit daha verdi; ondan sonra esenlik sana, ayrlk dedi. .
('") Metind., .. bi nilaak" ya lm t, karlo,brma d,o ee>z.n. Gsti.i.o.e "put muoak'' yularak dUellilmitdr. .

MESSEVI $ERH1 1

Tacir, Allah'e emanet ol, gi; bana yepyeni bir yol g6erdin dedi.

imdi

Kend kendisine bu dedi, bana bir ~t; onu.n yolunu tutaym ; bu yol. aydn bir yol.

Benim caun. dududao . do aa deil ya; can dediin de byle bir iyi iz izlemeli.
Halkn ululamasnn, parmakla

g srerilmenln

zararlar

Benden kafese benzer; girenleri ; kanlar aldatmadada cana diken kesilir beden. Bu, ben senin
hayr
ba, srdan olaym

der; br,

der, sana

e dost benim ancak.

Bu, varbk dnyasnda gzellik, stnlk, cmertlik bakmndan benzerin yoktur der.
larmz.

1860.

br. iki dnya da senin der; btn cansenin c.nna kul kurban. O da, halk kendisine kar sarho grnce ululanr da e lden kar gider.

Bilmez ki
rmoita atm
Dnyann

eytan,

kendisi gibi binlercesini

gitmitir.

liiruflarda bulunmas, yalaklan bir lokmadr ama az ye o lokmay; nk ateieric dolu b!r loknadr o.
mas ho Ae gizlidir de tad meydandadr; fakat

dumaru

iin sonunda belirir.

856

~r~S.NilVI $.1i~H1

yu tar myrn ben; ben anlarun, umuyor da vyor beni deme. Seni o ven, halk arasnda knarsa seni, o knayn teinden g<Snln, gnlerce yanar. Onun, senden umdunu bulamadndan scn l<nadn da bilirsin han. Fakat gene de o knayn belirtisi iine i ler; vte de bu hale urarsn; bir dene de
O bir
ey brk.
cannda

O v$n belirtisi de gnlerce iinde kalr; uluanma, aldanma may:s\ olur.

1870.

Fakat bu, grnmez sana; nk vii. tat aci olduundan ktstl grnr. Knana, kaynatln, hap haline getirilmi bir eye bmter; iersin, yahu yuarsm; uzun bir zaman buluntlar iinde kalrsn, anlara
!dr ; knanmaysa
karlusn.

t\ma bir tatl yersen tad bir zamaneaz sUrer; bunun izi, br gibi srp gimez. Siirp gitmediinden de boyuna gizlidir; her zdd zddyla bil, anla. vlmenn tesiri srer gider; bir zaman sonr.a da deilmesi gereken bir bandr, ba gsterir. Nefis ok vlme yznden Firavut!a u; alak gnll ol, ululuk raslama. Elinden geldike kul ol, padiah olma. Top gibi zahmetler ek, mihnetlere karlan, evgen
oln a.

MESNEVl Sl'=Rtll ,1

357

seninle

Yoksa u hltfun, u gUelliin kalmad m, dost Ql;nlar usawrlar senden. O vakit, vaktiyle seni aldatan o topluluk, seni grnce, ite eytan derler. Seni kap i:libinde grdler mi hepsi de mezarndan ba karm} hordak der.

1880.

faka

gibi ball; bu yalraklanmayla onu iin Tann adn takarlar. Adt ktye kp da sakal bitince eytan bile ona yakl~maktan, onunla oyuamaktan
bastrmak

Delikanl

utanr.

yanna

insana ktlk iin yakla!r; senin elbette yaklamaz, nk eytandan da betersin sen.

eytan

Sen

ins~nke: eytan peinden koard;

tadar dururdu. eytanlk huyunda ayak diredin de artk senden, bi bir ie yaramayan eytan bile kayor.

rabndan

Tpk bunun gibi eteine sarlan da, bu hale gelince taar gider senden (*).

sei

"Ailah'n dil~dii

olur, sznn tefsiri

Btn. bu szleri dedik, syledik ya; bir amya vurulsak Tanr yardim olmadka hepimiz hiiz.
() Nsha Jarkoa gre .,.pk bunun gibi Jarar do . .. kn~p giderler tenden."
eteine nh..

358

olan e:enlerin yardm olmadka melek bile olsa defteri kapkakaradr.

Tann'nn, Tanr haslar

Ey Tanr, ey llltfuyla muratlar veren Tnnn, seninle beraber hi kimseyi anmr.k doru olmaz . Bu kadarck doijru yol g:s:ermek de tcnin ba n; indiycdcl: nice ayplanmz r
msn.

1890.

nce bay;~ladn bir k.rrecik bilgiyi de sen . kendi denizlerine ulatr.

Caomd~ bir kr.recik bilgi var; sen onu ncfis isteinden, beden toprandan kurtar.

Sen kurtar onu, bu topraklar onu rtmcden ; u reller onu kururadan. Ama kunitsa da. nse de gene onlardan ger atmaya gcn yeter senin.
Havaya aan. yahut kap giden, yere dklen ka tre. senin kudret hazncnden nasl aabilr ? Yoklua,

gitse, ~en da ger.

ardn m

yokluktan tc yzlerce yoklua onu . baru ayal; yapar

Ybinlerce zt, zddu ld rr gider ; sonr. buyruun

gene

onlar

eker '

karr.

Yarabb, her zaman yokluklardan varlk lkesine katcr kater k(nanlar gelir durur.

Hele her gece btn akllar, btn fikirler, o usuz bucalmz derin den.ize batar gi~er.

MISNI!VJ $ERHI J

359
balkl~r

Sabah an.da, gene o allahlklar, gibi denizden b~ karrlar.

1900.

G zn.
oaptak,

o yzbinlerce dal, o yzbinlerce

baar

bozguna u&rar da lm denizine

gider. Kuzgun. alayclar gibi, karalar giyinir de glbahesinde. ayrha, imenlic a~lar yakar, feryatlar eder.
yoklua,

Derken kya~asmdan gene buyruk gelir, neler }'cdiseo ver geri denir.

A kara lm der; bitkilerden, il~ olacak otlardao, yaprakldan ayr ienden oc ycdiyse: ver geri. A karde, bir soluk akln bana al; soluktan soluJla sende de gz var, bahar ar. Gnl bahesine bak da seyret: Ycmyeil, taptaze goncalarla, gllcrle, sdvilcrle, yaseminlcrle dopdolu. Yapra~n okl~undao dal grnmyor; ieklerin bolluundan ova da gizlenmi, kk de.

* Akl- Killl'den gelen bu szler de, o gl bahesinin, o selvili~in, o siimblln kokusu.

Bir yerde gl olmazsa gl kokusu geldiini grdn m; bir yerde arap olmadka orada arabn kprp cotuunu score tin ml?

* Koku, sana klavuzdur ( *), yol gsterir,

lllis.

cennete, Kevser'e dek gtrr seni.

360

)fll$NEVI $ERHI

I9l0.

Koku gz

tan

bir

iladr ;

Yakub'un

gz bir koku yznden

su~

ald.

Kt kok gz karartr; YJsuf'un k> kugze yardm eder. Sen de deil rni ki Yvsuf deilsin, Yakub ol; onun gibi gzyalar dk, co. Bu d, Gazneli Hakim'den duy da eski bedeninde bir yenilik bul :

* "Nazlanmak iin gl gibi bir yilz sahibi olmak gerek; byl~ bir yUn yoksa, bari kt huylu olmann evresinde dnp dolama. irkin ylDiin naz da irkindir; gzn hem kr olmas, hem de armas pek gtr., YOsuf'a kar nazlamna, gzellik satmaya
kl.kma. Yalvarp yakarmaktan; Yakub gibi ahetmekten baka bir ey yapma. Dudunun lmnn manas da yalvaru. Sen de yalvata, yoklukta kendini ldr gitsin. ldr de sa'nn soluu diriltsin seni; ken-

disi gibi gzel, kutlu bir hale getirsin seni .. Baharlardan ta yeerir mi hi? Sen de toprak ol da enden renk renk gller bitsin ( u ). 1920. YUardr gnller urtnalayan ta oldun; denemek iin bir zaancaz da toprak kesil.

*"
c )
yalm,.

..

kinci 1\\Url' "Hik fOV t1 aul nemlyt. .. tau:and. .aonra "nem.'yi" a:tUnn ah rut ''buyi.. yu,lar;,k

11

dzoltilm iytiT.

( E RH)

15513. Beyitle b~layan hik<iycnin VI. yilylda (XII) mehur olduunu, Furli1..an fer, Hakaanl'ruo (582 H.
186) bir beytiodeo istidlal ediyor; sonra " T efsir-i Ebi\'1-Fitilh, ta bulunan bir hikaycyi, bunun kaynaJ olarak gsteriyor. Hikayenin zeti udur:

Sleyman Peygarnbe zamannda birisi bir blbl sa;onu kaCes<: koyuyor. Blbl bir ~aman iliyor, akyor. Fakat bi. gn katesc bir ku konuyor; blble r bir ey syleyip uuyor. nundan sonra blb.l . tmyor. Adam blbl, kafcsiyle Sleyman J>eygamber'e gtiiryor, hali aolauyor. Sleyman blble rmeiinin sebebini soruyor. Ku diyor ki : O ku, seni zindana atan, kendi dilin ; rme de kurtul dedi bana. Seyman bu sz kuun sahibine syleyince adAm . ben onu sesi iin alrurm; madem ki tmeyeeek; ne diye turoyun deyip kafesio kapsn ayor, kuu azad ediyor.
tn alyor

Grlyor ki MevlfinA'un anlatt hikaye, buna biraz )'akmsa da bunuola ilgisi yo:C. Gene Furuznn fer Atilr'n "Esrnr-l'\ime, sindeki bir lik3yenin, bu hikyeye daha yakn oldutunu syleyip o hikayenin mcnini veriyor ki zeti u:

Hintli bir hakim in lkesine gidiyor ; Trkistan

padialn.n l<knde konuk oluyor; kkte kaCeste

362

M tsN~v s:au

mahpus bir dudu gryor. Dudu, Hintliye, Allah akma diyor ; H indistan'a gidince ordaki dudulara schim syle; y:nnza gelebilmem iin ne yapaym diye soruyor de. Hintli, H indistan'a gidince dudulara, mahpus d udunun szlerini sylyor. Hepsi de itreyip dallardan dyorlar, lp yerlere sedliyorlar. Hintli dudukuuna bu hali anlatnca o da ritreyip kafesin iine d~yor. ld saruyorlar, kafesi ap ayagndan tutarak dmya auyorlar. Dudu hemen kaoar rpp uuyor, kkn danma konup onlar diyor, b~a bunu retiler; l de kurtul dediler. Bu szlerde sonr da uup gidiyor (Maihiz, s. 18- 19). Bu hikaye, Mev!A'run hilclyesinin npksdr. YalAttiir birok dudular d.ryor, Mevllnft'nn hikayesinde dp lm aklidi yapan bir dududur. Ancak H4kaan1'nin de beyitte bu hikiiyC)'e iaretinden anla~lyor ki bu mehur . bir halk hiJ<:Ayesidir.
nz

MevlanA, bu hikayede, r kudretinin, il!b.i akn, l<endinden geiin eo stn n~rhalesine varru, tanzirine imkan tasavvur edilerniyecek bir ycelie ula m.nr. Bu hiklyede Mevlanil, ylesine comakadr ki benzerini herhangi bir ~airde, herhangi bir siiftd~ bulnama imkan yoktur. Kafeste mahpus dudunun, Hindistan'daki dudulara seUm yollarken dkt diller , itiyak derdioin, hasret acsnn, gnl yarasnn, hiMyesi ik~yet, i kdyeti zevk, zevki elen, elcni nc'c kesilen alev ms ralar, insan kendinden geirmeye kAfidir. Ayrllt derdini anlatrken, derdi derman bilii MevlAa'ya, birlik illeminden ayrlm can dudusunu hatrlatr,

363
~ye bambaka

bir vadiyc dner. Tacir Hindistan'-

dakl

al-veri~ini

bitirip dnerken,

ayrlkta rastlad!J

dudulara, dudusunun sel~m n syler. lerinden biri, titrer, titrer, dp lr. llu sefer Mevlana, dilin yapt ileri anlatmaya balar. S~Un mahiyetini erheder; ululanmann iyi ve kt ynlerini belirtir; . byclerio Musa'ya hrmetlerini haarlar; bu yzden grnte uradklan felkei, fakat gerekte ulatklar saadet i anar; bedene giren helil ve haram lokmann tesirlerini syler. Te'kr.r hiUycye dner ve Hindistan'dan gelince dudusunun srnr ~crinc len duduyu yana yakla anlatr. Buna duyan dudu, kafeste titremeye balar ve dp (l!r. TAcir bu sefer bir kere daha yaralaor; yle bir aun balar ki szler birer ate olur, harfler birer alev kesilir ; tiJ(at Mevlana, itiyal< derdini. hasret acsn, gnl srlann syliyemedeine, mAnann sze s~.madna, byle olduu halde, onu vezne. kafiyeye sokmann hi mi hi mmkn olam yacagna inawr; barfio, szn, il~m bann inen duvar olduunu syler; harfi, sesi, s.: birbirine vurup kuarak, sessiz, s:zsz, en gizli manalar, gnl srlarn sylemek iiyaklyle yan?.r yaklr. lm dol3y5iyle uykuyu, uyannca, insandan alnan btn kabiliyellerin tekrar verild i(ti:.l anlatr; gerek varlta batan ltiinin denizde. korkusu ol2myacaru, gerek yaayn, ferdiyenen lmckle .mmkn olaca~ru belirtir, maddeyle mAnay karlatrr; arap bizden sarho olmutur, biz ondan deil, beden bizden varla ulamtr, biz bedenden deil der. Taeirio dilinden duduya atlar yakar ve sonunda kafesi ap duduyu atan taeirili dudunun uup gittiini, giderken de Hindistan'daki dudunun kcndi5inc bunu rettiliini.

3G4

NESNEVI

S.EtHl

l de .,..:d ol demek istediini bildirir. ve tA.cir, bylece gerek yaayn yol.n. renmi olur. "Mcsnevi, nin en ili ve gzel, en cokun ve lirik, ayn zamanda da en didaktik hikayelerinden biridir ve g~reken de did~kik bir r parasnda bu kadar ililik, insan hayretlere garkcdcr. . Mevliina, bu bahsi sabahadek 'clcbi Husamcddin'e. yazdrmtr. Sobah rken onun uyk.usuzluu na lr; zrler diler.
1571. arab ierken dostlar .anarak son yudumu
topraa

dkmek o zamanlar

Metmii.

1573. Bu bey1t, "Dnyada gnahsz olarak kim syle. Dnyada susuz, gnahsz kim var> syle. Ben ktftik edersem, sen de ktlmc karlk kt bir ceza verirsen, peki, seninle benim aramdaki fark nedir, syle, mclllindcki u ruhaiyi hatrla
domutur,
tyor:

!11 Idst ki bi curm- o gmeh zts begt Bi cum- o gnCik der cilm kist. beg?
.Men bed lnem- o u bed mkdfa knu Pes f ark my(il- men- o u is begii
"Tara\i-Hane, de Hayyam (515 H. ll21) adna kaytl bulunan bu rubai, st. niv. K. de Fnrsa yazmalar arasnda ll45 No. da kaytl bulunan. ve Hicr! dokuzuncu yzylda yazld anlalan lr&ky dlvawnda, Fahreddin-i lciky (635 H. 1237) ad.na kay!th; (GS. a). emscddin-i Tebriz! "Mal<aalat., nda bir hikiiyede bu ruhainin ikinci msran bir mnasebetle syler (s~. niv. K. Farsa Yaz. 679, 77. a. A. Glpnarl: Hayyiim; Ruhiiiler ve Silsilat-al Tartib, bn

365
SinA'nn Tamcid' i ve Tercemesi; !st. Remzi K. 1953,

Farsa nsz, s. K; Trke nsz, s. XV).

unu da syllyelim ki ikinci beyti "Ben ktlk edeyim, sen de karlnda ... , mc!liude MevlAnl'un da iki rubMsi vardr ki bunlarn biri Veled elebi'nin basurd "RubSiyyat - H azret-i .MevlAna" da da ,-,r (st. Ahter Mat. 131 2, s. 291-). Rul;i, Fahreddin-i Iriiky'nise acaba Fahreddin . mi Mevlna'dan ktibas yapt, yoksa Mevlana m Fahreddin'den? Kesin olaral.< bir ey sylemiye imk n yoktur (Rubatiler; tercememiz, st. Renzi K. 1964; V harfi, Rubru. 7, 63 ; s. 190, 197).

nS7. :tlaberavuu. Sleyman Peygamber bir gn divan kurmu, cinler, insanlar, kular yerli ~er lerine gemiler. Sleyman, Hdhd greneyince ne oldu ona diyor, etin bir azaba uratacam onu yahut da kestirecein. Derken ok gemeden Hdhd geliyor ve bir haber getiriyor. Bir .kadn pacab var; byk de bir sediri var. Kendisi de, kencsine uyanlar da gnee !apyorlar diyor. Sleyman bu haberin doru olup olmadn anlamak iin bir mektup yazyor; mekupn unlar yazl : " Bu mcl(tup Silleyman'dandr; RabmGn ve rahiim Allah adiyle yazlmtr. Bana kar ycelik davasna giri~meyin; teslim olarak gelin b ana., M ektubu Hdhdc verip yolluyor. Seba Melikesi olan Bc lkys, mektubu aln ca, adamlariyle damyor. Padiahlar diyor, bir lkeye girdiler mi bozarlar, yakp ykarlar orasn ; yceleri alaltrlar, yisi mi bir armaan gnderelim. Gnderdii armaan Sleyman'a varnca, bi.de daha iyileri var cyor ve iinizden onu taltiyle kim gctire-

3GG

M~Nf.Vl St!Kift 1

bilir diye soruyor. Bir ifri, yerinden kallemadan gctiririm onu diyor. Derdemez de &lkys'n taht Sleyman'n yaru bana geliyor. Selyman tahun ek lini deitiriyor. Belkys gelince, bu muydu rahun diye soruyor. Belkys pek benziyor cevabw veriyor. Saraya girince de billur dcmcyi su sanp bacaklarn svamaya balyor; sonunda gerek d1ne giriyor (Kur'nn- Ketim, XXVII, Neml, 17-44). Ahd- Auyk'tc de Bclkys'n, Sleyman'n hretini duyup birok armaanlarla ziyaretine geldii bildirilir, faka yukardaki rivayetler yoktur (Mluk-i Slllis, X, l-10).

1589. Mi'rk Bu arapa kelimenin lg;t anlam merdhendir. Terin olarak Hz. Muhammed'in (S. M.), bir gece, Mekke'den Kuds'e gittii oradan ge adli:, cenneti, cchenneni seyrettii, Snrnacon yannda Cebrrul'i kendi eldiyfc grd, Tanr'dan vastasz vahiy ald ve gene Mekke'ye dnd olaydr.
Mekke'den, Tanr ayedcrinden, ilahi delillerden bir ksmn gstermek zere geceleyin Kuds'e gtrld xvn. silcnin. (lsrl') birinci ayetinde bildirilir. Gklere arnasysa Lll!. siirede (Necm) yle anlatlr : "Andolsun yldJ.a, inerken. Arkadanz gerek-

ten n sap, ne ayrld. Ve kendi ..lil:iyle sz de siiylemedi. Sz ancak vahycdileo e}den ibaret, Ona kuvvetleri ok etin, kuvveli biri; sonra do ruldu ve o en yce tanyerindeydi. Sonra yaklat, yaknlat; iki yay kadar kald atalar, y:lit daha da yakn. Derken kuluna vahyeti ne vahyeniyse. Gnl grdn yalanlamad. Hdli mnakaa m edersiniz
~reti,

M I~N EV( Sl~Rit J

367

grdi.i eyleri? Ve andolsun ki onu, inerken bir kere daha grd, En son Sidre'nin yannda, Me'va cenneti de yanndayd. Sidr~yi, o srada neler brnr, neler. Gz ne kayd, ne haddini at. Andol~un ki rabbinin pek byk delillerinden bir ksmn grd.,

(1-18).
Mi'rk'n

bedenle mi, ruhla

m olduu

bilginler

gsterilen, diye anim~tr. bn Abbs, Hasan, Katilde ve McAhid, bu ayetteki "Ruya, y Mi'rk olarak kabul etmilerdir (El Envar't-Tenzt ve Esrar'i.itTe'vil, c. I, s. 688-689, 703; Mccmua'ul-Beyan, Il, s. 77, E~t-Tccrtd ; I, s. 35-36, II, s. 64, 120).
H.

arasnda geni r;rtmalara yol amtr. Yukardaki ayelerin 12. sinde de mnakaalar olduu gibi XVII. silrein 60. ayetinde J\'rac, "nsan:an s.namak iin

Muhammed Mi'rac'da Melekut alemini seymazhar

olmutur. H:. Muhamned'iu,

retmi, Peygamberlerin ruhlariyle grm, Tanr'nn hitabna

mehur

Mi'r~c'ndan

baka

Mi'r:i.c'lar bulunduu

da rivayetler
ku eklinde

arasndadr.

1607. Kur'af-1 Mecid'de, lsa Peygamber'in topraktan bir ey yapt, ona fird, flirnce canlanp ku olarak utuu, anadan doma krlerin gzlerini a, hasular iyil~tirdii, ly dirilttii, evlerde saklananlarla yenenleri bildii anlatlr (lU, Ali !mran, 49, V, .Miiide, 10). Bu inan yznden edebiyatta. lsa ok defa solukla, diriltme!de
geer~

Vaktin tsas, zamann Hzr' olan kii de .cangzil kr olaolarn gzlerini aar, ge{ei duymayanlara

368
ifa verir, manevi hastalklar salaurr, l gnUlleri diriltir. Nitekim MevlAnA, Divan'nda, " Sen hem Adcm'$in, hem o dem. Hem s!'m, hem Mciyem. Hem srsn, hem srra malrem ; bir ey ver yoksula, dcr (C. I, s. 23, beyit 172). Bir baka bcyitte "Dirilmek iin kendini bana ver de ronra o g venilir afsunu oku, iur, lye ls! gibi, buyurur {Ayn, s. 242, beyit. 21 &0). Bir baka beyitre de "Zananenin lsi!.'ssn, ge celeri yol al, dn dola da eek gibi balk iiodc uyu- ma ey can, der (ayn s. 349. beyit. 3200).

16ll. Beyiten ronralti balktalti beyit, :kendilerinin de syledikleri gibi Atar'udr (Divan- K asaid ve gazeliyyat- Attr- N1iib0ri ; Said Nefisl Basm Tchran- 13!9 . H., s. 157, beyit. 3857). 161}. u hadise iaret olsa gerek: "Diimanla bulumy istcmyin; fal<at buluua da ayak direyi, dayann." (Cftmi', Il, s. 188).

1619. Tanr eli. 227. bcin erhine baknz. 1623. ten sonraki balk. Kur'an'n VI I. sresini (A'rif) 155 ., X. sresinin tYnus) 65 . ~yetlerinde byUclerin, Musa Peygambere, soparu nce sen a demeleri, onun da hayr, nce siz atn dedii anlatlr ki bylece bycler Msa'y ululam oluyorlar. 163 I. "Kur'n ol.:ununca dinleyin, susun da acn olun., (VII, 20.~) beyineki "Susuo, sz ayetten aynen "Ansiti, tarda alutr.
mlardan

1637. " Sana yeni aylar sorariarsa de ki : Onlar, insanlara "akitlerin.i bildiri, hac zamon da onlarla

MESSE'VI

.EIUU f

369

evlere arka taraflarndan girmek de~lcli. Hayr sahibi, Allah'tan ekincn(li~. Evlere kaplarndan girin. Allah'tan saknn ki kurtulmu kimselerden <:lup muradua eresioii., (Kur'~n. II, Dakara. l89) Hac iin ihrama brnenler, evlerine ard taraftaki dvan amak suretiyle girerlerdi, kar larken de yle karlard. (Kur'ao- Kertm ve Meali, Ala.na, s. XLVIII). Ayette, her ie, sebebine yap ank, baarlabilecek eyl ere gi rierek balayn anla m da var ki MevlAnA da bu ynden aycti anmakra. Hz. Mulanned de "Ben bilginin ehriyim, Ali kap sdr; bilgi elde etmek isteyen kapya gelsin,; buyr mutur (Gami' I , s. 90). Bu bcyit Arapadr. bilinir. Sonra 1668. Seli 1680. Ne
batan

hayr,

kesrock gerek. Trke atasz.

i yansn

ne kebap. T rke rf meeaz.

1682. "Bir ayetin hkm.n deitirir, yahut geri brakrsak ya ondan hayrlsn getiririz, yahut onun cidini. Bilmez msn k AUah'n her eye gc yeter., (Kur'ao, Il, 106) lleyine ''Min ayetin ev nnsihA, aynen ayetten alnmtr. 1683. 'Siz inananlar alaya aldnz da sonunda beni annay ununurdu size bu hal ve siz onlara glcrdini., (Kur'an, X.Xlii. MU'mim1n, llO) beyitte "Ensevkm,; aynen ~ycuen alnmur. 1686. Beyite de ayn ~yeten bahsediliyor'~ ayn sz alnyor; beyrio birinci nsra da Anpa. 1718. "Andolsun bu ehre, ki sen onrnaktaso ve babaya ve otuta, gerekten de biz insan sknt iinde yarattk., ( Kur'an, XC, Beled, 1-4) Beytin ikinci msrandaki szler Kur'an'dandr. bu
ehirde
.~.

24.

370

MESNEVI SEBHI 1

1721. "Sa'd'in gayretine, kskanlna ayor mu sunuz? AodolsJn Allah'a, ben ondan gayrcdiyim, Allah'sa benden de gayretlidir; gayretinden, grnr, grilnmez btn ktlkleri haran etti., (Had1s. Msliro'den naklen Aladis-i M csnevi, s. 18). Hads tek Sa'd, Ansar'dan Muh olu Sa'd d ir. H icretin beinci yl (626) KurayzaouJlar ile yaplan savata yar:lanm, ele geen esirler hakkndaki hkm ken- elisine verilmi, . da erkekler ldrlecek, ocuklarla kadolar tutsak olup kul ve cariye olacaklar demiti. Bu hadis, bu mnasebctle varid oldu . Sa'd , bu sava ta ald yaradan vefat <'tmi~ir. 1736. Bu beymen itibaren yedi beyi, Mevlana'nn kafiye. sz ao.lam hakkndak duncelerini belirt mcsi bakmndan pek nemlidir. Haltl dost anl~mna gelir, brahim Peygamber'in hlkal:t.dr.
743.

Ma, Farsada
cfiy edadr.

bz

demektir. Biz

d:rince olmad,

varb~mr. ispa etm oluyoruz. Fakat ~yn zamanda

Arapada

Mesela ''rna kane,

deildir anlamna. gelir. Nasl bizim varlguruz, bize izafe edilince yokluktan ibaresc, nasl Tanr'nn kudretiyle varsak bu " ma, S"~ de hem yolduu isbat etmede, bem ><rl~. Mevlana, bu szn arapada. ve faradaki anlamlar bnknmdan bu nkceye iaret etmektedir.

1770. ren sonraki balktak beyit, Hakim-i Scni' nin S.erals'a yazd bir kasidenin beyudir (Divan, M denis Radavi basun, Tehran 1320 . H., s. 48). Ayn balkaki bad1s iin 1721. beyrio erl.ine baknz.
masn

I 797. Ol buyrul. "Tanr'np iradesi, bir iin oldiledi mi.. ol der, o ey olur., Bu, Kur'an'n

M 1l$~EVJ

SljRNI 1

371

I I. slresnn 117., III. slresinin 47., VI. slresinin 73., XV I. silresinin 10., XIX. suresinin 35., XXXVI. sre&nin 82., XL. silresinin 68. ayetlerinde bildirilmektedir. Ol demesi. Tann'nn, bir eyin var olmasna radesinin taallukunu bildirir, yoksa spzle ol demesini deil. Tann'nn dilei, iradesini izha'r eder, iradesi de herhangi bir van, bir varl zubura getirir. Bunu dneeye yaklaurmak, herkese anlatmak iin ol der . oluverir. tarznda beyan edilmitir. 18 14. "Allab'n ihsan ettigru vermekten saknan lar. bunu kendiler i iin hayrl sanmasnlar. HattA bu, oJar iin erdir de. Sakndklan ey, kyamet gn boynlanna dolunacak ve Allah'ndr gklero ve. yeryznn miras ve Allah btn yaptklarruzdan habcrdard r., (Kur'an . III. 180) " Gklerin ve yeryznn miras \llal'ndr" sz xv n. surenin 10, ayetinde de geer. 1815. Bu ve bundan sonraki beyitlerden anlyoruz ki Mevi:'U.a, buralar sabaha dek elebi Hsam~ddin'e sylemi o da durmadan, dinlenmeden uykusunu feda ederek yaurutr . Bu yzden Mevlana, tatl bir dille elebi'den :zrler dilemekedir. 1817. Bu bcyne geen Mansur, Eb'l-Mug)'S Hilseyn b. MansOr'iJ-HallAc'il-Bay4vi'dir. Hallac. ok kere de Mans\r diye anlagelmitir. Bay.!'ldr, balka yerdendir diyenler de vardr. Ba clad vurd edinmiti. Yazd kitaplarda, syledii szlerde eriata uymayan noktalar bulunduu iddiasiyle ldrlmesine fetvA verilmitir. Hicretin 309. yl ZilkMesinin .v itmic!rdnc :n (922) buy~a
Gyascddin

372
ayaklar,

MF.SNEV) $fRBI l

gre nce dvlm, sonra daraacna ekilmi, elleri, eo sonra ba kesilmi, sonra da b~deni yak lp kQJ Dicle'ye dklmt (NafaMt tcrc. is. Mat. Amire-1270, s. 199-202). Huseyn b. Manstl'un halka sUfi, byklcre ii grnd, ia'nn bir Ksmna, Onikinci Imam Mehdi'nn Naibi ve kaps olduunu iddia ettii, kendisine inananlan ise Tanrln syledii hakkoda gerek rivayetler de vardr. Suflerin ogu bU: zau, srlar yayd iin bo grmemi, bir ksmysa en byllk ereolerdc saymtr (eyh Abdullah Mamabani: Tenkyh'i-Makaal, Tehran-!349 H. C. 1, s. 346-347). Mevl~n!, Huseyn b. Mansfu'a. sayg gsterir. Batl nsrcriklerden L. Massignon, Mansur'la ok uramur. Onun hakknda " Al- Hallah Martyr mystique de L'lsl~,. adl bu eser yazd! gibi "Kitab'at-Tava sin , in, di\aruru, hakknda yazlan " A)-Ahbr'ai-Hall~c;, , metin, tcrceme ve notlada yaynlamtr. Beyin eki "Mansur arab, hem Mansur'un ak, cezbe arabdr; hem de mansllr s<lzn yardm
edilmi anlaruna ;e.li bakmndan yardm, feyi, nc'e arabdr.

1825. Arapada "Batan kii her eit om yapu,, rrkedc " Denize den 'lana sarlr" ataszleri vard,U'. 1829. " Ondan ister ki m varsa gklerde ve yeryznde; o, her gn bir itedir. ,. (Kur'in, LV, Rahmln, 29) Beytin ikinci msranda ayeun "0 her g n bir itedir, ksm aynen ve Arapa olarak alnmtr.
1851. rih, Yahya Peygamberin, kendisine kastcdenlerden kaarken bir dan, bana ka diye seslen-

373
dt~, Yahyii'un

o da~a s~ndn, dan, Yahya'y kovalayanlara ta, topa yagdrdn sylyor (s. 172). Mcvlllnt bu hikayeyle tam hiirliic kavumann, bentikten, varlktan gemckle, ba~lardan kurrulma!da miimkn olacan anlatyor ki dibac.'llin erhinde bu hususta etraflca bilgi vcrilmii.r.

1885'ten son.rak balk. "Sabit olu Zeyd'den rivayet edilmitir; Allah ra.h meti ve esenlik ona, Allah elisi ona bir dua belietti ve her gn sabah anda evinde bulunanlarn da, kendisnin de okumasn da cnbib etti. Dua u: Allah'm, buyur, kutlusun sen, bayu ellerinde senin; senden, seninle ve sana. 1\llah'm, szlerden bir sz sylediyscm, adaklardan bir adak adadysam, bir szmden caydm, dndiiysen, btn bunlar senin dileince ; okii ne dilersen o olur ancak; neyi de dilerne.scn olmaz., (Bu hadisi Furilzan fer, lfakim' in"Mstedrek,.indcn \' C Ahmed'in "Msned, inden naklediyor; Mathiz, s. 175. "erh-i T aarruf, ra, Mesncvi'de geii gibi "Allah'n dil edi~ olur, neyi de dilemezse o ey olnaz, tanoda nakledildiini de kaydediyor ; ayw sahife).

1894. " Yere gireni , oradan kan, gkten ineni, aan bilir; rahim olan, sular rten odur. , (Kur'an, XXXIV , Sebe', 2) " yle bir mabuttur ki gkleri ve yeryzn alt gnde yaramtr da sonra ara hakim olmutur; bilir ne girerse yere v.e ne kar1;a oradan ve ne yaarsa gken ve ne aarsa oraya ve o, sizinledir, nerde olursanz ve Allah ne yapyorsanz . grr., (Kur'tn, LVII , Hadid, 1)
g~c

1907. Akl- KWI. Mutlak Varlk'tan ilk zulur eden aktif kudrete H ukemii tm akl anlamna bu ad

3'14

MESN'f.'VI $ERHI 1

verirler. Onlara gre birden, ancak bir zuhur eder. Akl- Evvel, Cevber-i Evvel de denen bu aktif kudrette, Mutlak Varlk'tan ulur ettiini bili, zn ve zuhur erti Mutlak Varlk'a ihtiyacn anlay kaabiliyet vardr. Bu kaabiliye ikinci akl, zn bili kaabiliyet pasif bir kudret o lan Nefs- Kll', ihtiyacru anlay da btn gkler kaplyan atlas gn meydana gctirmitr. Bu nc varla tfun cisim anlamna Cism- Kll de derler. Bu gn aktif kaabiliyei, ikinc akldr; pasif kaabiliyeti Tm Nefistir. kinci aklda da bu biti ve anlay\ vardr. Bunlardu da nc akl, ikinc nefis ve selcizinci gk, yani burlar, sabiteler g meydana gelir. Bylece suasiyle br gkler, onlarn aktif ve pasif kaabiliyctleri meydana gelmitir. Son gk olan Ay gnlin aktif kudreti ve kaabiliyeti, onuncu akldr ki bu akla d urmadan i gren, fei verip duran akl anlamna gelen "Akl- Fa'iil, "Akl- Feyyaz, da derler. Pasif kaabiliyerine mu:lak :abia (Tabiat- Mutlaka) ad verilir. Bu aktif ve pasif kaabiliyetlerin birlemesin den ate, hava, su ve toprak zuhur eder. Bu drt unsurdaki (Anasr- Erbaa) nitcliklerse scaklk . souk luk, yalk ve kuruluktan ibaret olan drt tabiattir. Drt unsurla gklerin imtiac madenleri, nebatlar ve hayvanlan zhar eder: su varla, gldcrle unsurlara nisbetle adeta onlarn ocuklan oldu~dan, ocuk anlamna "Mevlid-i Selise, , bunlara nisbetle baba saylan gklere, yce babalar aclamna "AbA- Ulviyye, , unsurlara da dn aalk ana anlamna OmnehAt- Sffliyye, denir (brahim HakIn: Ma'rifet-Name, MlSir, Bulak-1280 H. s. 28-29).

MESNEVJ S.E. Ht f R

375

1909, Kevser. Kur'an'n CVIII. sresi. Kcvser Suresi adiyle anlr ve ayetten ibaret olup ''phe yok ki biziz sana Kevser'i veren, diye balar. Kevser, bol hayr. bereket. eksilmez soysop. sayya s!,'lllaz, nunet anlamlarna gelir. Mriklerden As b. Vail yahut Ukba, bu r.ivayete greyse Kure)I boyundan bir topluluk Bz. Muhammed'e, ebter. yani soyu kesilmi demiler. bunun fizerine bu sre inmitir. Ayru zamanda hadislerde, cennette Hz. Muhammed'e verilmi bulunan bir oelir oldugu vayeu de vardr (Eb-Ca'fer Muhammed b. Cedr'i-Taban: Tefsir, Cz. 30, Msr, Meymeniyye Mat. 1321 H. s. 179!86. Tecrld, II, Kitabu Tefsir'il-Kur'an, s. 120. Cimi',

n.

s. 82).

Hadislerde bir de havuzdan bahsedilmektedir. Bu havuzun geniliji, tad. kysndak kadehler v.s., hakknda hadisler vardr (Munvi: Feyz'l-Kad!r, Msr-1356-1938 , II, s. 474:, III, s. 398-399). Bu havuzdan, nananlara su vermeye memur olan Ali'dir; buna dair de birok hadisler vardr (Scyyid Slcyn3n- Bclh!: YcnA:b!'ui-Mevedde; Is. Ahter Mat. 1301 H. s. l-l-134). lmain Ca'fer's-Sadk da, All'yi ziyare ederken ona, ''Esenlik sana, temkin sahibi Peygamber'in havuzundan k:lselerle inananlara si veren, demitir {eyh Abbas- Kumml: Mefatih 'l-Cinan, Tehran-1359 H. s. 351). Kani, Kevser'i, vahdete, yani birlikte okluu, fakat her var lka mutlak kudreti grmektir diye te'vil eder (II, s. 119).

378

MES!'Vl U RHI , I

(Miiderrls Radavi Basm Dlvan s. 622. Bu sal.ifedcki

gazelin birinci ve
beinci beyileri).

l914-1915. Bu iki

beyi,

Hakim-i Seniii'nindir

{ME TiN ) Tann ondan raz olsun, mer'in zamamnnda,

yoksulluk gnnde

me:u-lkta

nk alan !btiyaro Ilikilyesi

D uydun mu, bilmem; mer'in zamannda

enk alan varhkh bir

Slbt . onun
geerd; g-tlim sesn

algc~ vard.

sesn J~du

mu kendinden dinleyenlerin n~'eleri

birse

y!i

olurdu.

Meclisler, topluluklan ouo solu~, onun scsi bczcrdi;sesinden, algsndan kyametler kopard. Scsi, lsdfil gib mcizeler g6serirdi, lJedn eaolann bedenlerine gen ''erirdi. Yahu lsrlfil'e br yardmcyd o; onun sesin duyan fil bile kanatlanp uard.

lsr4fil br gn, teryadn der-koar da yz yllk rm lye ean verir. Peygamberlerin ilerinde de na(!:meler varki isteklilere deer biilmez can verir o naj;meler. Duygu kula duymaz o omeleri; nk ktlkler yznden pislenitir duygu kula.
dr

de

lnsanoglu, perinin
k perilerio

nancsini

duyamaz; n
o.

srl:.nna yabaoc.tlu

S'78

MES:-:ltVI SI!Rlll t

1930. nl

Perinin

namesi

namesine

de bu dnyadandr ama ggelince: O ikisinden de stndr.

ikis

nk per de, nsanolu da mahpustur; de su bilgisizlik zind aruna hapsedilmitir.

RalmAn

suresinden '' A cn oplul$1,. oku da Gklerlc- yerlerc SIDJrlnnn. ancak Tanr gcyle aab ilirler, sznlin anlamn bil. "'
~yenn

Erenlerin indel: naj!ncler, nce, a lugun parabuuklan der :

u

yol:

Hadi, u nefis yokingundan ba kar.o; ba}'ali, u velmi bir yana aun. A

olu; bozutu dnyasnda gitmi

tm de cannz

rm yetiti,

olanlar, lmsz

ne

ne

do~du;

nameler birazck

sylesem canlar, me-

zarlarndan ba karrlar. Kulan ver; o, sana uzak deildir ama onu sana aolarmaya izin yok. Kendine ge, erenler vaktin lsrM"l'leridir ; l onlarn yilzUnden canlaor, geliir.

seslerini duyunca her \Unn can, kefenine brnnU bir halde beden neo.a
rndao srar, kar.

Onlarn

1940.

Der ki: Bu ses, seslerden bambaka ; dirilrmek,

Tann

s~inin yapaca i.

Biz ldk, trnden iiriidk ginik; fakat Tann sesi gelince hepimiz de klktk.

MESNEVJ

J::RHI

319

ister perde ardndan gelsin, ister perde$iZ; Meryem'in yakasndan frulen soluk Meryem'e ne verdiyse onu verir.
A ryp gid~nlcr, yokluk, derilerinizin iinde ne varsa hepsini de rtmr; sevgilinin sesiyle yokluktJn gene geri geldiniz.

Tanr

es,

ses, Tar kulunun boazndan kb ama kesin olarak padiahn sesiydi. Tann ona, ben senin dilinim, gznm; senin duy~arnm ben; senin razlrun, fkcnim demi.
O

* Yurti demi, benimle duyarsn, benimle grrsn sen; :gizli eyler sahibisin demenin
de yeri mi? Gi2li
eyler

sensin.

Sen deil mi ki kendinden gein de "Kln kendini .Tan'.ya verirse, srrna brndn; ben de senin olurum; nk vado Tanr'ya verene "Tanr l:endi liitfunu, keremini verir., Kimi, sensin derim sana; kimi benim derin. Ne dersem diyeyim, aydn gneim ben. Nerde mum konan yere benzeyen bir soparlasam, orai:la btn bir dnyaNil zorluklan zld demektir.
lukan

1950.

Gnein

bile

aydnlatanad karanlk
kuluk ana

bizim

soluumuzla

dner.

.Ademolna

kendi

adlarn

gsterdi, bil-

dirdi; baka yaratlwlara insandan ald.

taklan adlarn kaps

!fES!'\'EVl

SERlll J

ster onun iylc insan yznden klan,

ister ondan ~.t lan. arab ister kpten i, ister kabak tan. Zaten bu kab-~k iyiden iyiye kpe bitimitir ; o babt yaver kabak senin gibi ne'eli de~ildir. " Mustafa ne mutlu berun Yn grenc, ne mutlu vzm greni grenc d edi. Bir numdan yaklan murnu gren, gerekten de as l mumu grmtr. Bylece o mumun , yz muma nakladilse. o murodan yzlerce mum ya k lsa, sonuncusunu goren bile asl ilk murnu grm saylr. ll stersen son mumdan al ; istersen can numundan; hi bir fark yoktur. stersen soo mumun gr; istersen gemikrin mu ruunu gr. .,
"Zamuuuzda
dr,

Rabbinizin esintileri var kendinize gelin de o esintilere verin kendinizi, hadisini aniat

Peygamber, Tanr'nn esinilen u gnlerde birbin ardnca eser dcc; 1960. vakitlere kulak verin, aklnz, fikriniz, o.nlarda olsun da o esintileri kapn, o kokulan duyu n. Esinti geldi, sizi grd geti; uyan da a kapyolda, bari ondan mahrum kalma. A kapyolda, bir baka esinti da ha gelc, uyan, anin da hi olmazsa bundan mahrum kalma.
u

MESNlVI SERfll 1

331

Atein can bile ate sodrmeyi ondan elde etti; lnn can bile kmldayp oynama) Qrdan bl9u ( *),
may

hararctiyle atei bile hie sayondan elde eni ; l, onun yznden caniand harekete geldi.

Atein can,

* Bu
oyay

:aclik

Tuba bu.

aaclDlD tazeliidir;

bu

Tba
deil

aacin oynaydr; halkn (~ *)

hareketi

Bu, yeryzn~ dse, gkyzne asa, yerio de, gn cie d patlar, cierleri su kesilir giderdi.

* Zaten bu sonu bulunmayan, Sonuna erilmeyen soluun korkusundan, "Yklenmekten ekindiler" ayetini bir okuyuvcr.
*
Dagn masayd,

gnl, onun korkusundan kan ol"ndan korktular, denir miydi?

* Bu arap, do gece bize baka bir renkte sunuldu; fakat araya birl;a lol<:ma girdi, yolu
balad.

1970.

Lokman'n sras,

Lokma iin Lokrn.a n rehin oldu gitti; a LGkma.. git. Bu

didini lokmasiun havasua tabannda

imdi

kaplnu

da Lokman'o duruyorsunuz.
('*)
(*"')

snz

tiken arayip

Bu

beylt.

kar la trmada,

bundan nceki beytitl.

.'JQn\ma bir i.zgiy!e- i~;).ret edilip ken.i!::a y ~~lml;tr.

Meti'de. '')u:.yvan yMJru.,, kar$l:ftrm.d: ttn&

"h"lkan'' yaz~);:rrk d 1:.eltilmi;tir.

MF.SNEYJ S.ERHt r

Oysa ki onun ayagnda tikcn de~, tikein glgesi bile yok; fakat hrsnzdan bu ayrd edi yok ki sizde. Sen hurma grdiilin tike bil ; nk pek nankrsn, pek grmediksin sen.
Lokman'n can, Tanr'nn gillbahesiclli, onun can aya niin bir tikenle yaralansn? Bu tiken yiyen beden, bir devedir; Mustafa'dan do#ansa bu deveye binmitir.

A deve, senin srtnda ylesine bir gl devar ki oradan esen yel yznden yzlerce glbahesi bitti, y~erdi sende. Oysa sen, hala mugaylan ikenine, kumlu llere yneyorsun ; bu ardakalas kumluktan nas.l gl dereceksin ? A bu istek yznden o yandan bu yana dnp do laan , niceyebir nerde u glbahesi, nerde diyeceksin ?
mei u tiken ayandan
nasl

karmadka

gzn

karam, gremezsin ;

dnp

dolaacal<sn?

1980.

ba~nda

Dnyaya smayan Ademolu bir tikenin gizlenip gitmede. Mustafa bir

solukda

*
de
nu

elde etmek iin geldi

ladn,

"Konu

benimle a pembe beyaz

ko-

benimle, dedi.
A pembe beyaz kadn dedi, nal atee koy senin nalnn yzlinden li'l kesilsin.
u

d.a

u ate,

" Bu pembe beyaz sz de mennestir, can

sz de. araplar, mennes
demiler

cana.

MES~IVl SERBt 1

38S

Fakat can, kendisine mennes denmesinden rkme2 ki. Cann erkekle, diiyle ne ilgisi var?

O,

enneslikten

de .stndr.

hzi:kker

likten de: bu can, ku rudan, yatan meydana g~en can deildir k. Bu, ekmekten sei.ircn can degildir; Idm yle olan. kim byle olan .:an deildir bu. Bu can,
ho
adan ho br

hale getirir,
rvet alp

hotur,

holuun. ta kedsidir; a

duran,
nsan.

olmayan.
ekerern

los

bir hale. getiremez

atllarsn

s:in dklp salmas yznden ma o eker, kroi vakit de senden

yiter

gder.

Faka sznde durur. vefa gsterir .de e kere dnersen. ekerden eker olu, as olur da ayrlr ?

!990. Ak. an duru arab kendisinden, kendiliin den elde ederse orda akl yiter gider a yolda,
yier gder.

Para buuk alol, ak inkar eder; gizli leri bilir grnr ama byledir bu.
Anlayldit,

ey

bilgindir ama yok

olmamtr;

melek bile

~ok olmadka eytandr.

O, sz ba~rrundan, bakmndan bizim dosrumuzdur ama hl hkmne gelince yok olur.

Varlkran geip yok olmadka yoktur o; zaten le dileyerek, isteyerek yok olmazsa zorla yok olacaktr; l1y budur onWL

384

><F~IYI

SERHI 1

* Can olgunluktur, sesi de olgunluktur onun.

Mustafil ey Bilili derdi,
ferahlandr

bizi;

Ey Bildi,

giUnc frd.m

o soluktan

seslen; sesini dalga dalga yiikselL

Adem'i kendlsinden geiren. gklerdekilerin akllard, fikirlerini alan o ses ykselt.

Musafll

ge

ses yznden kendinden

geti de ta'ris gecesi namaz vaktini geirdi.

O kutlu uykudan, sabah namaznn vakt geip kuluk a gelineeye dek ba kaldrmad. 2000. Ta'ris gecesndc, o gelinn karsna dlzildiler, tertemiz canlan el pme devletne ulat.
Ak da, can da, her ikisi de gzlidr, rtldr; ona gelin dcdiysem ayplama beni.

Sevgili
verseydl

usansayd,

br

solkaz

mhle

susardn

elbet.

Fakat hadi diyor, syle; ayp deil; bu, gizli kaflrun. !<a.derin bir dilei ancak.
Ayptan baka bir e grmeyeuc ayptr; fakat gayb alemlun tertemiz can, ne vakit ayp grr ki? Ayp, bi bir ey bilne yarata gre ayp tr; fakat her eyl kabl. eden Tanr'ya gre deil.

Bize gre kafirlik afettir ama onda da bir hikmet var.

Tanr'ya

gre

Yzlerce y:aya, stnliie kar birisiodc, bir de ayp olsa o, bitkinin sapna benzer.

MJiSNt."Yl

SRHI

3. 5 8

Terazide sap da bitkiyle beraber tartarlar; nk her ikisi de bedenle can gibi badanu ur, birbirinden holamadadr. Demek ki ulular, temiz kiilerin bedeoleri tertemiz can kesilmitir szn bouna sylc>memiler.

2010.

Onlarn szleri de, nefesleri de, ekilleri de belirmeyen, bir bala balanmayan, bir renge boyanmayan can kesilmitir,

Onlara dman olalarm canlarysa tmden bedendir; tavlada yutulmu zar gibi nddan ba ka bir ey deildir. O, topra~a grdi, trnden toprak oldu gitti;

buysa ruzlaya

dii~t.

tmden

arnd.

~ Hani Muhammed, o tiz .yznden tatl ruzlu bir hale gelmiti; onun yznden tatl ruzlu fasih mi fasih olmutu; ite o tuzdan annd o da.

Bu tuz, ondan miras kalmtr, hala vardr; o mirasa konanlar seninle beraberdir; hemen sen o tuzu ara. Senin nnde oturuyor onlar: fakat ana n nerde ? Senin karndadr onlar, fakat n, sonu dnen can nerde sende ?
balanmsn,

Zati kendini, n, ;rd var saiyorsan, bedene candan mahrumsun.

J\a, yukar, n, ard. bedenin sfatlandr; ynszlkse aydn cann z sfatdr.

F. 25

386

.t!S.'IEVI $Ulll

da

Gzn, o tertemiz padiahn yla a ksa grtler gibi zama, pheye dme.

Sen bylt oduka ancak gaina. ne'eye . dalarsn ; hey gid yokluk; nerde yokluga n, nerde ard? 2020.
Yamurlu gn; geceye dek yrf.l. yol al; bem de bu yagmur bildiimiz yagmur deg;
Tanr yamuru.

Tann r:lZJ olsun, il.ic'nin, Tanr rahmer etsin, escniU versin, Mustafa'dan bu gn < ya "mur ya j!d, sen de me:arl~a gittn ; nasl oluyor da elbisen :.lak deil,

diye
nazesin peinden mezarna topra~n

sormas

Mu~tafa bir gn, dosttarla bir adamn cemezarla

gitti.
o

Onun

humuou
Bu toprak na

toprak dotdurdu ; onun iine gmd de diriltti.

a undak nsanlara

aalar,

yer

benzer; ola-

)'lltd1mda

ellerini

karmlardr.
kula

Halka yzlerce iaretler ederler; s~zlcr sylerler.

Yemyeil dillerle, upuun elierit gnlnden srlar aarlar. Kazlar

gibiken gib

topran

suya

balarn sokmular, ktrga

avus kuuna dnmer.

Ml!.SNEV'I URHI 1

K. onlan hapse ukmu; fakat Tann o kargalan tavus balint getirdi. Kn onlar
yapraklandrd.

ldrdil ama baharn diriltti,

.. Mnkrler derler lti: Zati nne n yok bu !emin; ne diye Tann yaratt diyelim ? 2030. Onlar kr olsunlar diye Tann, dostlana ilerinde balar, baheler bitirir.
lte kopup duran her gJ. tmn syler .durur. srlann

O gllero kok\llar. inkr edenleri.n burunlan yere silrtiilsn diye perdeler yrtar da alemin evre$ine yayr. InMr edenler, o gOl kolrusundan bokbce~ ke$ilirler ; yahu davut sesine dayanamayan siniriilere dneder.
ek parlusnn

Bu kokuyu duyunca dalar giderler; bu im gz yumarlar.

Gz yumartar ama orada gz yol<rur ki; gz ona derler ki bir aman yurdu grsn.

Peygamber me?.arlktao geri dnnce Sd dyka'nn yaruna vard ; . izlice onunla kog numaya koyuldu.
Sddyka'run gz, Muswa'w yz:e dii4nce yaiUI13 gitti; elini att;
Sana, sna

yzne, salanna, yenine, yalca elini srd.

.388

~fi!SNEV ~ERil.l

Peygamber, byle tez tez ne aryorsun decli, o, bugn hava bulutland. yamur yad;

2040.

ubaf,

Elbisende bir sl~klk aryorum ; fakat ne hi bir slaklk bulamyorum dedi.

Peygamber. o srada dedi. bana ne rtm tn, bartn neydi? Aie, senin ridw rtilnmtm dedi. Peygamber, a yeni, yakas ertemi kadn dedi ; Tanr o yzden gzne iiiemin yamu runu gstercli.

yamur,

bi baka

u bulutunuzdan deil sizin, bulunan, bir baka gkedir o.

Tann

raz olsu~

(*)

Haklm.'i

"Can elinde gdkler var ki Dilnya g{Jjiie is buyunw. Can yolunda nt ini;/#, ne klar; Nice yce dalar, nice denizler var,
Beylterinin

tefsirl

' Gizli
var.

lemin

yamuru, apayr

apayn bir bulutu, apayr bir bir g, apayr bir gnei

. *
... ( )

Falqt onlar, ancak z k.iilere belirir; geri kaianlarsa "Yeni yaratltan phe iindedir."
"Rodyallhu ck.lenmi.,.

t.a tflue

MllSN!VI URHI 1

381J

Yanur vardr, gelimek,

yetitirmek ii

yaar ;

ya~ur

vardr,

her eyi

perperian

etmek iin
eydir ;

yaar.

Bahar y~murlarnn faydas alaw bir gz yamuruysa baa, baheye sanki

smadr.

Bahar yamuru, ba!, baheyi naz.Ja besler. gz yanuruysa onu sarartr, soldurur. Bylece k, yeli, gnei hep birbirine aykr bil de ipin ucunu karma.
gelitirir;

2050.

Gizli Alemde de bu eitlilik var; kini yamur ziyan verir , kimi yamur fayda. Birinde berek vardr; brnde berekctsilik.
AbdAl'in u soluu da o bahardandr; o soluk yznden gnlde. canda yeillikler biter.

Talibii

kiilere onlarn soluklar,

bahar

ya

murlarnn aalara yapt~ aybn

yapar.

Fakat bir yerde, bir kuru aa varsa, bunu can yeline verme, bu kuruluu ondan bilme.

Yel

yapacan yapt,
bala

varsa canla.

esti git tl; seti onu.

kioio cau

Bahar yeUni ganlm et bllln, hadkinin

sonuna dek
anlam

Peygamber, dosdar dedi, sakln bahar serinuine kar bel~nleinlzi r;neyin.

390

MlSSlVI

EUI-Jt

nk agalara ne yaparsa sizin da .onu yapar. Fakat

canlarnza

ga.
gre

g serinliinden kann; nk bazm oruldara ne yAparsa size de onu manasn grne bulnulardr.

yapar.

Bu hadisi rivayet edenler.

vermiler,

bunu da yeter

O toplumun, candan hnbercr yoktur ; da~

grm~lerdir

de

da~daki maden grmcmlerdir.

2060.

Hadisek gz ncfisr, ncfsin scidir; aklla cansa baharn ta kendisidir . lmszlktr. Sende de yarbuuk br gtzb abi var ama ge.ne de dnyada bir olgun aklly ara.
Yarbuuk akln. onun ttin rm kesilir; tm alul da nefse zincire bener. u akl vurulmu

yznden bir

halde hadisin manas te'vil edilince u dur: Temiz soluklar balara bczer ; yap-.kla r.o, filizierin caudr.
Yumuak olsun, sert olsun erenlerin szlerine kendini ver; nnp brnne; dlnie

dayanur o

sler.

Scak da sylese bir hoa kabuUen, soul: da sylese tut o sz; tut da scaktan da kurtul ; souktan da. yalup kavuran cehcnem den de.

s zierin sca~

da

illtbahardr, yaayur. tan nancUl,

soug..

lcullu;n

Ja; o szler, gerekliin, zdr, mayasdr.

MESNl.:.VI

.f:RIIt

391

Can babelerini dirilten yelden eser gelir o soluklar; gniil deaizi bu incilerle doludur.
kiirun

Gnl bahesinden bir p bile eksiise gnl ne binlerce gam dolar.

akll

Tanr ras

olsun, Sddyka'nn, Tanr rahmet . etsin, esenlikler versin, Mustafa'dan, bugnk . yamurun srr neydi diye somas
Sddyka,

varln

z, zeti dedi; bugnk

yamurun sm

neydi ?

.2070.

Bu yamur, rahmet yamurlarndan myyoksa korlo:utmak iin ululuk sahibi Tanr'nn adaletinden mi yagyordu?
d,

Bu yamur. baharlarn ltfundan myd, yoksa iifetlerle dolu gz yamurlarndan m? Peygamber bu yamur dedi, muslb.e tler yznden insan.. iine ken gam yauurmak
in yayordu.

Insan o
erir

atele

gder. akl. sarlmak

kalsa pek ykllr; bedeni de fikri de kalmaz,

yklrdJ; insanlarn kar

O anda dnya

iinden

mldt

duygusu

giderdi.

tir;

A benim canm, bu dnyann direi gaflet uyanklk, Mertir u dnyaya.

Uyanklk o dnyadandr; uyaniklk st ge-

ilrse bu dnya alalr gider.

392

MllSNP.Vl

ERH!

Uyanklk giin~tir,
uyanklk

mitse buzdw sanki;

coup

sudur, bu dnyasa kir.

birazck

Bu dnyada mit, haset diye o dnyadan bu aleme

kprmesin su szar.

Fakat sznt, o gizli dnyadan fazlaca geldi< mi ne bner kalr bu iilemde, ne ayp kalr. 2080. o Bunun
snr yoknr; balangca

dn ; gene

algcwn

hikayesini

anla.

htiyar algcnn hikayesinin syleomedik

blm, o Bir
algcyd

adamn kurtulu..

ki dnya, onun onun sesinden, maz hayaller beliriyordu.

ne'cyle dolmuru;

yinde.
ei

bulun-

Sesinden gnl
rr kalrd.

kuu

uard;
11

cann akl a-

Zaman geti, algc kocald; doaa benzeyen can acze dt de sinek avianaya koyuldu.
Srt, eer

kpn srt gibi kuskununa dnd.

kamburlat; kaian.

cana can katan .sesi kimse o sese nem vermez oldu.

Zhreni

Gelim,

irkinleti;

eein

bile lqskandg o ses, bir kan sesine dndU.

ho

Zati hangi

var ki kt . olrnas.o;

yahu~.

hang tavan var k( yklp yerlere' serilmesin?

MESNEVl SERlll

393

Yalnn s1r bile seslerini.n , soluklartruD aksioden iirurleo yce erenlerin sesleridir kalan ses.
Oft!ar

gnllcn ylesine gnldr ki g-

oller,

onlarn

yokluklar bklarmz,

yznden sarhorur; onlarn ylesine bir yokluktur k bizim varonlarn yoklul1;undan var olmuur.

:2090.

her dncenin kehliban, byle erin her scs iiMm addr, vahiy rddr. sr tad verir insana.
mblad:dr ;

Onlaro goller,

zanc kalmad;

iyiye kocayp arklamca kabir parack yufkaya muhtac oldu. Yarabb dedi, uzun bir mr. tkenme: bir irsa verdin; bir saman p deerindey din; utuflar ettin bana.
Yetmi yldr SII iledim; l;r km

algc yiden

gn bile

ml-

kcsmeJiin. yok, bugn sana konuun; a.r senin iin cng alacam.
ald, Tanr'y mezarlna

Kazanen

u..lt

sennim; egn

ah ederek Yesrib
doru ol~nlar

aramaya koyuldu; yneldi.

Tanr'dan ltir iseyeceim,

nk o, z kabul eder. kerem buyurur dedi.

Bir hayli cng ad, aglad; sonra da engi yasilk yapt, bir mezar banda bam engine koyup yan. Uyku onu kendisinden ald, can kuu hapisten kurtuldu; a.lgy da, algcy da braku, utu gitti.

~t:S Nl:VI

S!RHI

...
:mo.

Bedenden, dnya zahmetinde n azad oldu ;; keyfiyete smaz bir dnyaya. can ovasna vard.
Can. macerAlar yordu. bem burada verseler oana. ara.mada yd braks:lar.

orada ; ah diburada yer yurr

bu ne de bu grnmez olur giderdi.

agnda

Canm

ba~da,
ho

bu bahede. bu bahar bir bale gelirdi; bu ovada, Uemo l.lc bahesned sarho. ayaksz yolculuklar ederdim;

Burada
dudaksz.
Akl.

basz,

di$si1
'ikr

ekerler

vcrdun.
[{urrulurdu.m da.
gkyzn

zahmendcn

dostu

anardm,

onu

dnrdm .
br

yurd edinenieric
Gzlenn

tilifelcre grtrdim .

)'Umutu,

kolsuz.

elsi

dnya grrdm; gller. tesleyenler dererdim. bir sukuuydu. bal dcnizineEyyub'un kayna~yd; Eyvkand~ suydu.

algc sak

batmr; bu dnya

yfib'un iijh.

Eyylb. cepeden uxnaa o suyla annnt da brn ?.abmetlerdcn kurulmuu; dou na dnrnr . smaz

lMsoevi, gkyz kadar olsa. bu diemin

yar buuu

bile

ona.

Oysa o ok geni yerle gk, darlktan gnlahrem ahrem etti benim.

Ruyada bana grnen bu il.lem, yle bir llem Id, ferahlmdan kolum, kanadm ald gitti.

:2 ll O.

Bu dnya ile bu
olsayd

dnyann

yolu

meydanla

bile gene pek

a kii

bir soluk orada

kala bilirdi ancak.

mitcnme diye emir gclmedeydi; ayatm

dan .iken

]<t

ya. badi

gi

denrnedeydi.

Caruys.1 orada durduka dur. onun rabmet, ilisan aarundan ayrlma diyordu.
Htltifin ryada. Tanr raz olsun, mer'e, Bcyt'l MlH'den u kadar altn a da o mezarlkta uyuyan atama ver demesi
O srada Tanr, Omer'e yle br uyl<u ver di l<i kendin uykudan alamad.
Adetm deild bu diye at !<ald ; bu dedi,
scbepsz de~il; Bam

gizli Alemden geliyor bu uyku.

yatt;

koydu,

uyl<uya

dald

gitti; bir
o

rilya gr ;
SCSI.

Tanr'dan

ses geldi;

can iitti

ses ir

her sesin, her

nameoin

temeli;

ses odur ancak, br seslerin hepsi o sesin

yaks.

O sesi
anlnrutr. Zai

kulaksz, dudaks,

Trk de duymu, Krt de, Farsa syleyen de, Arap da.

tahtalar,

Trkn, Zencinin de yeri mi? O sesi ta~lar bile anlamor.

" Her solukta oodao Elest sesi gelip duruyor; revherler de evet diyorlar, ara:llar da.

396

MESNEVI $0111 1

2120.

Onlardan evet scs duyulmuyor ~a, yokluktan geli~ler evc demek. nu cecik dinle de gr ( *).
Tahtann, can anlayn syledim anlatmak iin syliycceim hikayeyi

ya; buhemen-

Tanr rahmet etsin, esenlik versin Peygamber'e, topluluk oaldJ, t verirken kutlu yzn gremiyoruz deyip bir minber yaptlar: ondan sonra HannJlne dirc~i inledi; .RasiU ve Sahabe o inlltlyl duydular. l'anr rahmet etsin, esenlik versin; Mustafa o direge apaiJ\ sorular sordu, ce vaplar ald

aklllar

Hannane direi, Peygamber'in ayrlndan gibi inledi.

Peygamber, a direk dedi, ne istiyorsun ? Direk, ayrlndan ded, canm kan kcSild.
ktn,

Bana dayanrdm, ben braktn da minbere minberin stn dayane edindin.

stersen dedi Peygamber, seru bir hurma fidaw haline getireyim de doudakiler de senden meyva dersin, .dUdakiler de.
( -) Metinde ~f o<>fltm men zi retmi stng-<> Op Der beyinq k.ssat huda.r hCb., yalL ., karb.urmacla bu beytin kenanns u beyit yw.laf'lk dUdtilmitir: ''Oni oftem z:l.schf..i Cip-o seng. Dcr beylne1 laua biJnov bi dir~-~~

MESNeYl SENHI l

301

Yahu

soksunlar;

da o dnyada seni bir selvi haline er ac lmsz bir halde kal.

Direk, lmsz! srp giden hali isterim dedi. A gaflee dalan, duy da bir sopadan daha aa olma bar. O direi, kyamet gn insanlar gibi dirilmesi iin yere gmd. S unu duy da bil ki Tanr kimi ardJysa o, btn dnya ilerinden vagei, isiz, gsz kaldJ demektir.
~ 130.

Kim, Ta ynnden bir i, bir g sahibi olduysa oraya yol bulur, iten gten vazgeer.
Faka

birisinin ,

srlardan

bir

varln nledi~ine inanr m

oasibi yoksa hi ?

onsz

Bu da m:afklardan demesinler diye evet der ana kandilmak ii.o der; candan yrekten demez.
Canszlar, Tanr'nn lamasalard

bu

SZ

<Onlar da
yarbuuk

varlk

"01, buyrutunu aodnyada kabul cdilmezdi; Alemine gelcmczlerdi.

Yzbinlerce raklid chlini, dellle yapanlan, bir velim zanlara drr gider. delille bir hkme vada zanla durur; biltiin kollar kanatlar
koparr; dvc

nk akliler de,
r,lar :.:andr onlarn.

O eytan, ilerinden bir pledii derken bu krlerin hepsi de ~a r irler.

398
dr ;

1\f.ESNEVI SERHJ 1

Dclnte hkme varanlarn ayaklar tahtadantahta ayaha pek ouramakszdr; hi di-

emez.

Gz. gr olan zamann kurbundan bakas ayak dircyeuez ; onun ayak dirernesine
da

bile

a rr kalr. aya, baaa taa, topraa dmc sopa d~.

mcs

Krn icin

sopa.
babu

2140.

Orduyu

eden. din ch:line

yo

kesi-

len o

binic ldmctr> Gr~ padi~.

Krler de sopayla ama gzii aydn halk

g<irrler; grrler sjhnrlar ds ~rrler.

olmasayd

Grenlerle padiahlar biirn krler lrlerdi.

diinyadaki

Krlern elinden ne ekin ekmek gelir, ne ekin binek; ne yap kurmak .,elir. ne al veri, ne de kAr.

Tanr

size

acmasayd, lltf emeseydi, delllle

hkme van~ soparu knlr giderdi. Bu sopa nedir? Kyaslar, deliller, Bu spay kim verdi onlara? Gren ulu Tann. Sopa
deil

mi

k sava,

ka\ga aletidir;

kr

o sGpay, param para et a kr.

sonra da
O sie sopa verdi de meydana geldiniz; rurunuz, fkeyle o sopay ona vurdunuz. A krler teplulutJ, ne itesiniz siz? Bir gz-

IUy

alo aranza.

MES""E:VJ $11\HI 1

399

Sana o. sop verdiyse sarl eteine; Adtm delille hkme vr~ sopasndan neler grd. bir bak hele.

2150.

Musa'n mlcizesiylc Ahmed'in

m(cizenasl

sine bak ; sopa nlktan haber

akna

nasl ylan ald.

()ldu, direk

ay-

Sopa ylanlk en, dlrektro inilti k u: din bunlan gnde be defa bildirirler. Bu ad, akla olurdu?
Ak. ssayd

bunca

miicieye

ihtiya

akla uyan

eyi.

ekimeden.

savamadan

mucize bildirilmedeo, kabul eder gider.

Sen, bu d<krtumadk. akl's uymaz yolu, her devetlinin, her balu yaver olan kiinin gnlnn kabul etrijp yolu gr.
faka eynlar. canavarlar, nasl insandan korkarlar. nsana hased ederlu de ssz adalara kaariarsa;

lnkil.r edenler de peygamberlerin mucizelerinn k<rkusundan balarn kuru olarn iine

sokmulardr.

Blecc de Mslman
lemilerdir.

istemiler, kendilerw, inanlarn

tarunarak yaamak bilmemeni di-

Haw kalpazanlar gibi. Onlar da o gemez, o kalp paray gm suYwa batnrlar, stne padiahm adm basarlar,

400

ME.S>I!VI SEllHI 1
Szlerinl dl, Tanr'y uyutur;

bir

bilitir, erialll

fakat ii, ekmekteki

delice robu-

muna benzer.
2 160.
azn

Filozofun bab.sc girineye gc yoktur ; aar da bir ey sylerse Tan dini, onu param para eder.

Onun eli, aya canszCtr; can ne sylerse ikisi de onun buyryu~wa uyar.

* Dille ellerin, ayaklann knasalar, yerse ler bile elled, ayaklan tanklk eder.
Tanr lllnet edeslce EbilCehl'in elindeki ta paralarnn dile gelmesi, Tanr rahmet etsin, esenlik versin, Peygamber'in mucizesinin grnmesi, ta paralaruu, Tanr rahmet etsin, esenlik versin, Muhammed'in ger ek Peygamber oldul\una tank oluu ( )

Eb6-Cehl'in elinde aar vard; ey Ahmed dedi, rc: syle, bunlar nedir? Gklerin gizli eylernden haberin var ; Peygambersen avucunda gizlediim nedir? syle. Muhammed, onlarn ne oldunu benim sylememi mi istersin; yoksa gerek olduumu onlar m sylesin dedi.
( ) BSf}Sm ~~una lcil:k yo,uyla ube ihleti u: ult" ,.ala ra.k kiq ilatamada. dU.cltilmi ,tir,

~!ESI"EVJ

J<tiJJ

401

Ebii-Cchil, bu il;incisi <Wa da grlmemi, bulunmam ey dedi. Muhammed, evet dedi, fakat Tanr'nn gc, kuvveti bundan da s- tndr. Derken hemen avu~ndaki krk ta paralarnn her biri ehadet getirmeye koyddu. 'Her ra paras, Allah'tan baka yoktur tapacak dedi; Muhammed Allah elisidir, incisini deldi. Ebu-Cebil talardan bu szleri duyunca fkeyle onlar yere ald.
algc

hikayesinin sonu.
Tanr

M'nlnlcr

Emiri mer'in,

ondan

ra.

olsun, hitifin sylediine uyup bu haberi ona ulatrmas

2 70.

Bunu brak da gene algCJ hikay~e kulak ver; nk algc beklemekten blm. mer'e ses geldi, ey mer, kulunuzu ihtiyatan kurtar. Has, saygdeer biY kulumuz var; bir zahmet et de me.arla yne!.

Ey mer, herkesin bakk olan Beytlm~' dcn yediyz dinar koy avucuna.
Ona gtr de a bizim sekin erimiz de, im dilik bu kadar; bunu al, bizi mazur gr. Bu, sana )<iri paras; bunu harca; tkenince gene gel buraya.
I". 20

402
kalkt

MtSNiVI $EIUJI l

mer, sesin heyberinden ye.rioden srad, da bu hizmeti grmek iin belini balad. yz tunu; koltugunda para toralgcy aryordu. baka

Meuul~a

bas; koa ko~ lat;

Mezarln evresnde

o ihtiyardan

bir hayli dnd dobi l:imsey grmedi

orada. dedi bu olmayac:lt ; bir kere daha dnd dolat; yoru!du bitti ; ondan baka hi kimseyi gremed i.
Hayr

kotu;

2180.

Kendi kendine. Tanr, br kulum var, tertemiz, ar - duru. bizme edilmeye d~. kutlu bir kul buyurdu.
Koca algc nerden cak? A gizli sr, ne de
Tanr'nn homn

has kulu olasen . ne de ho.

araur

Bir kere daha

d;

nezarh~o

evresinr

ln evresini dolaan, av arayan arslan gibi bani. Artk iyiden iyiye inand k o koca kiiden baka kimsecik yok. Karanlkta dedi. ok aydm gnller bulunur. Edebe yzlerce riayet ederc~ geldi, orada kt; derken aksrd mer ; koca kii belinIedi ; srayp ltalku. mer'i grnce ard ; gitmeyi kurdu; bedenine bit titremedir geldi.

* inden yarabb dedi, sen yardm et; aman senden. Muhtesip, algc ilitiyarcaza geldi
att, satat ite.

bfESNEYl S.ERHJ I

403

mer. bu koca kiinin y:ne baknca, grd ki ianm. beti ben:i sararnu. kl kesilmi. Ona, korkma benden,
rkne; te indioek

Tanr'dan mjdelikler getirdim dedi

mer.

Tann dedi, senin huyunu o Iladar vd ki sonwda me. , senin vzne iik oldu. r 2190.
Karmda otUr, ayrlmaya kalkma da kulana, devlet srlarndan srlar syliycyim.
snrsz

selam sylyor. ons'uz zahmerler, gamlar .yznden na:;lsn. ne haldesin diye soruyor sana.
te sana
bwu.

Tanr

kiri paraSt bu birka para; harca gene gel buraya.

Ihtiyar bu sz duyunca titremeye balad; ellerini srmaya, arpnp rpnrnay.a koyuldu. A ei rnei olmayan Tanr, yeter; aresiz ihtiyar eridi. su kesildi diye bard. Bir hayli alad; derdi haddi yere vurdu; unufak etti.
at;

engi

Tanr'yla arama perde .kesil~sin meer a ana caddeden yolumu sapuran, a yolumu kesen dedi; A yetmi yldr .kanm ien; olgunlua Icac senin yznden )'Zm kapkara.

nrme

Ey vergisi bol vefah sen ac.

Tanrm,

cefalarla geen

Tann bir mr verdi ki dnyada bir gnne bile kimsecikler deer biemez.

404

MES.'IEV: SERHI

2200.

Solultan solua zir, bem perdelerini atarak mrrn hi ettim giru.

firp

i\.h, nameleri hatriayp Irak perdesinin yznden ac aynlk , haurund:n ku gitti. Eyvahlar olsun, o inip ineelen ;>,jr perdesinin azelii ytiznden gnlnn ekini kurudu, ufaland; glmse ld. Eyvahlar olsun, u irmidort perdenin sesiyle kervnn geti gitti; gn bitti, akam oldu. Tanrm, bu teryad edenin elinden feryad; kimsenin elinden deil, bu medet isteyenin elinden mcdet. Kimsecikten are bulamam; ancak bana benden yakn olandan are bulurum.
nk bu varlk, soluktan soluga ondan gelir ; varlg.m bitince de ancak onu grrm ben. Hani birisi, sana altn saysa kendine ba.k rnazsn, hep onu gzetirsin ya, onun gibi ite.
Tanr raz olsun,
grn, varlk

ytan bakp gidi

meri, onun alemi oJan ala lllemine evirmesi

Sonra mer dedi ki: u alayn da JAIA kendinde oluunun berisi. Yok oluu yolu bambakadr ; iirk kendinde olu da bir baka su. 2210. Kendinde olu, gemii anmaktan meydana gelir; gemiin de Tanr'ya perdedir ; gelecei

de.

MESNEVI SEllUt C

.fOr;

lkisini de atee ver; niceycbir bu ikisinin

bogumlnrla dolacaksn? Kam~ta bo~ olduka suda olamaz; o d udaklar, o sesle dp kalkamaz. yznden
saylrsn ? kam gib

Kendi evren tavaf ettike, kendini tavaf eder Dinden dnm~so sen ; nasl olur da Kll'be'ye varm saylrsn? Kendindesin sen. VerdiAin haberlerin, haber verenden bir haberi bile yok . Senin tvben suundan beter.

A gemi h:llere tvbe eaneye kalkan, u tvbe etmekten oe vakit tvbe edeceksin? Onu syle. Kimi zir napesini kble edioiyorsun, kim> ' de alayp inleneyi pp duruyorsun. Faruk, srlar. ayna kesilince ihtiyarn can da bedeninde uyani. Can gibi alaytan da kesildi, gillten de; gitti de bir baka canla dirildi o. O vakit iine bir aknlktr dr de yerden de ~an kt, gkten de.
can

2220.

Ona, arayp tarayn ardnda bir baka tarama dUr; Ciylesine bir hal elverdi ki ben bilmiyorum; biliyorsun sen syle.
arayp

Halden de te, szden de te bir hal sahibi, bir sz sahibi oldu; lular lusunun gzelliine dald gitti. ylesine bir dald ki kurtulmasna imkio yok; denizden baka bir kimsecik tawyamaz. art.~< onu.

406

MESNEVl

J:KHI

stek stne stek olmasa, yarbuuk akl tmden bahsetm ezdi.

Faka stek ~tue sek geliyor da o denizin dalgalan buraya dek mruyor.

da yzn perde

O ilmyarn tikajes burAya varnca ihtiyar ardna ekti. hali de. htiyar eteim szden silku ; bizim ag mz. da da br yarm sce;hz kald ancak.

Bu zevke. bu n~ 'eyc ulamak in yzbn lerce canla oynayp urulmak deger mi . deger. Cao ormanmda a'anak iin dogan kesil; dnya gne gib cannla <yna. Yce gne canlar saar ; her ~luka !<

tan
2230.

b oahrJ

gene doldururlar onu.

A mnalar dihyasrun gne, canlar sa; <!$ki dnyaya bir y~nilil< gsier , bir yenilik ver. Adenolunun var!..na da canla akl, gi: lilik aleminden akar su gib gelip duruyor.

Her gn pazar banda" Allahm, yoksullara verenlerin her birine, verdilderine karilk balarda bulun. Her vermeyenin maln da yok et, diye baran iki melek. O veren, Tanr yolu a savaand:r, istek ~olunda israf eden deil.
Peygamber dedi ki: t \'ermek iin iki melek boyuna bagrr. Derkr ki: Ey Tanr, ''erenleri doyur, ver dikleri her dirheme karlk yzbin dirhem ver.

MflS:'\l EV) $ERHI 1

407

Ey

Tanr,

vermeyeniere de dnyada ancak

ziyan ver. Ama nice de esrgcyi var ~i veriten iyidir; Tann maln, Tanr buyruu olmadk verme; onun izniyle ver de
Karlnda snrsz defineler .gr ( ); bylece de kafii-lerden saylma.

KMirer , kllar Mustafa'ya s diye boyuna develer kurban ederlerdi.

olsun

Tanr buyrunu . br Tanr'ya ulam~tan

ara; ber gnl.

Hao
padiabn maln

Tanr

huyrunu anlayamaz ki.

asi br kul. adater yapyorum der de asilere daur ( " .

2240. " Kur'an'da "Onlarn btn balan hasrettir, i acsdr, diye gaf'Ic chlini korkutan bir 5ye var.
latrr

Bu as kuun ba~ padiah katndan uzakonu. y~n kara eder onun.

Mekke ululan, Peygamber'le savarken. kabul edilir iDJdiyle kurban keserlerdi. te bunun iin inanan, namazda "Sen bize doru yolu gster, der durur. Bu dirbem vermek, cmerde layktr; a
lw cmertliiyse can balamakur.
( ) Metinde "Ta. i"au ybi"' ya.n1rmt. lurtla.,trmada "yA.bt" nin Uatllne .. btnS" ya.ztlarak dzcltUmit tir. () gei)or.
A., ibiler szleri, "ya,t. yaiyo.o" tannda Trke

408
Tanr
balarlar

MUS!Yl Stt>t
u~!'UD3 Tanr

rirler sana.

ekmek verirsin; ekmek veuna can bajtlars. can

Tan

sana.
yapraklan dklrse ona,

u narn

yaprakszll< az. azks:lk azlll balar.

Cmertlik v.fioden elinde mal kalmazsa T ann'run lutfu, nasl olur da seni ayaklar altnda brakr )
iyilii

Ekin el<enin amban boalr ama bu iin mrlada belli olur.

Fakat buday ambarda kalrsa harc:anr, bit

kre, kurtlara, farelere belttiyen olaylar, onu

t:mamiyle

temizler gider.

2250.

Bu dnya geicidir, aradn gemeyen dnyada ara. Grunn, eklin sfrdr senin; dilediini nl\oadan dile.
u

tuzlu,

u ac can, khen

o;a karilik tatl denize benzer bir

nne tut da c:= satn al.

Bu kapdan, bunu almay bilmiyorsan bari bana kulak ver de u hil<Ayeyi dinle.

.".

( ERH )

1920. Beyinen sonraki hildycnin "Esrar't-Tevhid, de Eb-Said Ebu'l-Hayr'a attedildii Bedi'uzzo..man FurOzan-fer, "\tahiz, de bildiriyor ve " Musibe-Nme,. de de bulundusunu sylyor (s. 20-23).
''Musibe-Name,

de bu na benzer

ik

hik4ye var:

Ikinc halife mer zammnda birsi namaz kldu

sonra mihrapta iir okumaya balyor. mer'e ediyorlar. Omcr i anlamak in bizzat gidiyor. Adam, dedikler gib namazdan sonra iirler inadna balarken mer, bu iirler nerde ve nasl ok)'(lrsun diye soruyor. Adam, gnlme ne ilham edilirse onu okuyorum diyor. mer okumasm buyuruyor. Adam okumaya balaynca mer kendinden geiyor, beeniyer ve okumasna msaade ediyor (st. niv. K. 849 H. de Cihagir'us-Sultini adl bir hattatn pek gzel ince rjl' lykyla yazlm "EsrarName, Musibe-Nbre, 11:\li-Nme, Mantk'u-Tayr, Gl Hosrev ve Rubailer, deo meydana gelen " Muhtdr-Nime,. yi de muhtcvi mehhep Klliyynt; Farsa Yaz. 1315. 27. a). de de bulunan ikinci hikaye, bu bikayeye ok daha ya kn : Bir ihtiyar pek kiz kalyor ; ihtiyarlktan perian bir bale geliyor. Rebap ~nakan baka da elinden
"Esrnr'-Tevhld,

dktan i lciyer

410

Ml:SNEVI

S~lll

hi bir i gelmiyor. Fakat ihtiyarlndan, acizliinden artk ne rebahn dinleyen var, ne ona bir dilim ekm. l< e veren. Rebahn alp bir ytkk me:scide gidiyor. A, susuz bir halde kbleye dnp, ne kimseden bir parack ekmek bulabiliyorum, ne azk. Rebahm dinleyen kalmad; yarabbi bundan byle sana rebab alyorum, bari sen bedava dinleme deyip almaya ba lyor. alyor, alyor, sonunda uykusu geliyor, yatp kendinden g~iyor. O srada Ebl-Said'e bir daarck para gelmi. eyh; bu paray rebapya yolluyor. Paray getirenierin seslerinden adam uyanyor. O kadar paray grnce yarabbi diyor, bundan sonra hep sana alacam; ustalarn kadrini senin gibi bilen yok (104. b-105 a).
Esr~r'-Tevhid'de. rebap, mezarla gider. orada alar. Ebu-Said, paray mezarla yollar ve algc gidip ona mrid olur.

Mevlana da enl' alan, mezarla gider; orada almaya balar. mer, bir ilhamla ona para gtrr. Adam bunu grnce engi yere abp k.rar. Tvbekar k olur. Fa. at hikayeyi anlatrken adeti vehile redailere uyup baka hi~yelere de giren Mevlana, nam~lct den, erenlere ilhamli sunulan seslerden, onlan dt:yan l caolarn, suru duyan iiller gibi dirildiklerinden, bu mnasebede "Rabbinizin esntilerinden gaflet etmeyin, mealindeki hadisten, bu bahsi yazdanrken birka !okma yediinden, bunun da karlbasma tesir ettiinde.o, ilharna engel olduundan... bahseder. 1632. "Ey cin ve insan topluluu, lp kurtulrnek iin gklerin ve yeryznn kururlanndan geip

MESNEVI SERlll l

til

gimeye

gucunuz yecrsc gein, fakat geernesnz bir kudret olmadka., (Kur'J, LV, Rahml, 33). 1935. Olu, bozulu, erim olarak "kevn fesad, diye sylenegelrnitir. 1942. Kur'~n- Kerim'in XIX. suresi olan Meryem st1resinin 16-21. Ayetlerinde Meryem'e Ruhun gnderildii, ona, azas dzgn bir insan eklindc grnd, Mel)em 'in. ondan rabbine sgnd~, RQh'un, Tanr elisi oldu~unu . Meryem'e bir erkek ocuk verrnek zere gddiu syledii. Meryem'in, benim nasl oglum olabilir ki henz bana h kimsc dokunrnad, kt bir kadn d& deilim dedii, Ruh'un, bu iin bir Tanr deli h olarak o.kdir ~dildiini syledii anlatlr. Bu ayerlerdeki !lilh CcbrAil'dir. Bundan sonraki fiyclerde, Meryem'in JsQ'y dourunca kendisini k nayanlara kar, ililll ilba.mla. oruluyun, kimseyle konuamam diye iaret edip ls&'y gsterdi~, onlarn beikeki ocuk nasl konuabilir demelerine karlk si'wn "Ben Allah'n kuluyum, bana kitap verdi ve beni Peygamber yap. Nerde olursam olaym, beni kutlad, hayana oldu ka namaz klmam, zekat vermemi. aou:a kar itaatl olmarn tavsiye buyurdu; beni zorba ve kt bir .k ii olnrnk yaratmad; dodu~um gn, ldrn gn ve' diri olarak ba'sedileceim gn eseo.lik bana, dtdii bildirilir vt Allah'n hi bir k.i mseyi oul edinmiye<:eW, bundan nnezzeh olduu, fakat bir iin olmasn irade edince o iin olaca anlatlr (22-35).

Ahd"i Cedid'de Meryem, RQb'ill-Kuds'ten yklU kalmtr (Matyus, I, 18, 25, Yuhama, I, 1- 14). Hristiyanlarca Ruh'l- Kuds, Alla.h' m kudretidir

41!

ve Cebdll'den bakadr; Cebr:lll Meryem'e, Ruh'lKud~'ca ykl olacan mjdelenitir (Luka, I, 26-38). Mslmanhkra Rub'i-Kuds Cebriil'dir ve Allah'm sfatianma ecessd, akleo ve er'an mmkn deildir; bu inan bat ldr. 194{). Bu beytio daand hadis 227. b eylin er hinde geti. 1947. " Kim kendini Tanr'ya verirse, Tanr da ona Uitfeder.,. (Furiizao-fer: Ah~dis-i Mesevi, s. 19) Ilu hadis Ciini' ve KnOz'dn yoktur. Siifilerdcu birinin sz olabilir. Beyitte i.lk ksmrun birinci, ikinci k.smwn ikinci msra'da Arapa nakledildiini de syliyelim. 1954. " Ne mulu beni giip inanana; ne mutlu beni grmedii halde, ban. inaruna., (Ciimi' II, s. -1-6. kinci ksmn kere, bir rivayere gre de yedi kere sylemilerdir. Ayn snbifede ayn mealde iki hadis daha vardr). l959'dan nceki ba lktnki hadis. , .. Gerekten de gnlerinde Rabbinizin esintileri vardr; o esiotiJe.re kendinizi erin; olabilir ya, bir esinti de s ize dokunur ve ondan sonra ebedt olarak ktle dme.siniz.,. (Cami', I, s. 80)
zanano1.n

196:>.
:aklacak,

"Tiba

bir

aaur eyler

ki

Tanr

onu kudretiyle
~nnctin

dikroiir, rihwdun ruh f.irmtr ona ; aslacak,

giyilecek
ardndan

bitirir;

dallar

srunun

grnr, (Cami' ll, s. 46),

Rivayetre Tlbft kk yukarda, dallar aada, yapraklan btn cenoeti dolduran bir aatr. SUfi-

M"I!SSl"Vt SERHI 1

413

!erin bu aala de olmutur.

insann

temsil

eidldiini

syliyeoleri

1967-1968. Yklenmekten ckiodikr. XXXIII. silTenin (Ahzdb) 72. ayctindcn

ktibas vardr. slnnadt. Jle)oite

lafzen

r393.

beyto erbme bakwz.

1970. Lokman .
~Oresi remcsi

Kur'An'n

XXXI.

slresi,

Lokman

diye anlr. Bu slrede, Lokman'a , Tanrya k iin hikmet verildi~i, oluna t verip irk komamasn, anaya babaya sayg gstermesini, rz kno mutlaka kendisine ulaaearu bilmesini, namaz klma$n, iyilii buyurmaru, ktle engel olmasm, bana gelenlere day:nmasiDl, ululanmamasru, vekarl yrmesini, bararak sz sylememesini tenbih ettii bildirilir (13- 19).

hut

Lokmann, Eyyub l'eygambcrin kzkardeinin, yacycsinin olu oldu~u, Habe~i bir kul bulundu~u

rivayet edilir. Ayetteki "Hikmet, i peygamberlik olarak kabul edenlerce peygamberdir; kabul eme yeolere greyse ereolerdcndir. Baudaki Kur'an mtercinlcrine gre Milanan nce VI-VII. yzylda yaayan Ezop olarak kabul edilmitir (Savary'nin rercemesi, s. 407; not. 1. E. H. Palmer'in ercemesi, s. 350; not. 1.).

1981.

"Konu

benimle n pembe beyaz

kadn.,

H. Mullammed'in, Tanr sevgisine dald zaman,

:kendine gelebilmesi iin Aie'ye byle hirab ettii rivayet edilmitir. "hya'ul-Uhlm, da, "Konu benimle }'li Aie, tannda geer (Msr-1306. H, C. III, s. 80). 1995. "Ferahlandr bizi ey Billl., Hz. Muhammed'in dnya ilerinden sklldl ''akit BiiM'e byle hiub ct-

U4

~fES.NtVI

SfiUH J

tii rivayet edilmi$tir. (Ayn s. 81. Furzan-fer, bu hAdisin " M$ned, de de bulundu~nu kaydediyor, Ahadis, s. 21 ).

13ilal, salabcdend ir. Habe~i idi. Kle olduu iin Mslman olunca pek ok eefalar grd. Hz. Muham med'in buyru~uyla satn alnp aad edildi. Sesi pek gzeldi; bu yzMn de Hz. Peygamber onu mezzin yapmt . lk ezao okuynn BiiU'di r. Hicretin 20. )" lnda (641 ) am'da vefa eni. Vefa yln Hicretin ., 2 1. yllar olarak ri vayer edenler de vardr (Sefinet'l-Bhiir ; I, s. 101--105).

1 998. Ta'ris. Yolcunun

ge~elc}in braz yle

yol

alma.~.

se-

here yakn bir ui;da yatp veren bir szdr. Buhiri'dc

uyum as anlamn

bir hadis var :

"Huseyn 'Ul-Huzlli o~lu lmran diyor ki: Peygamber' le olculuk ediyordu!<. Btn gece yrdk; gecenin sonunda kendimizden getik. uykuya daldk; yolcuya da bundan atl bir ey yokr:ur hani . Uyannca baktk k gne domu; zai gne hararc i uyandrd biz. nce filnn, filAn, filan uyanm . drdnc olarak da mer kalkm. Peygamber-'i, kendi uyan madka uyandmadk ; nk uykuda ne haldedir, bilmezdik ki. mer etin bir adamd ; tekbir getirdi, getirirken de sesini yceltti. l'eyg:mbcr uyanncaya dek de tekbirin ardn arasn kesmedi. Peygamber uyannca namaz vaktin in geti~ ini sylediler. Hz. Pey gamber zarar etmez buyurdu; kalkp biraz yol aldlar. Sonra konaklayp abdes nlarak cemaat la sabah nama zn luldlar. Bir kii namaza gelmedi; Peygamber ona niye namaza gelm edin dedi. Adam cnb olmu-

MllSN:Vf

$[RHI 1

415

su da yok deyince eyenmn etseyelin ya, bu yeterdi sana dedi., (Tecrid, C. I. s. :15) Gene Buharl'de u hadis gryoruz : "Ebu-Ka diyor ki : Geceleyin Peygamber'le yol aldk; sab abcden bazlar ey Tanr elis dediler, biraz yatp uyusaydk. Peygamber, korkuyorum, nama. kar nz dedi. Biliii ben uyaodrrm dedi. l'eygamber'le sahabe yamlar. BiHU de a~rlna arkasn dayud. O da kendinden geivermiti. Peygamber uyand; fakat gne domu~, ykselmit. BiW'e, ya Bilal dedi, szn nereye gitti? Bi Hil, bu eit kendimden geti~im hi yoktu dedi. Peygamber, Allah rublarnz diledi> vakit alr, dile di~ vakit gene size verir; hadi ey Bi lll ezan oku buyurdu. Abdes aldk ; gne )iiksclmi, beyalaruu; cemaala sabah namazn kldk,. (Ayn , s. 54).
Me

um,

2013. Bu beyineki tuz, alm, cazibe nlamnadr. Azeri lehesinde Mla alml odam, ekic gzel yerine "tuzlu ki,. sz kullanlr. Hz. J>eygamber, "YQsuf gUeldi, fakat ben ondan almlym buyurmular dr., :Seflner'l-llhar. ll . s. 5'16. Mevlevilerde snnet olduu zere yemee ruzla balanp tuzla bitirilir. Bu hu5usaki haberler iin ayn esere bak. s. 545-546) 2020. Bu beyinen sonra balayan hi.kdye Furlan fer'e gre "EI-Wli'l-MasnQa Fi'l-Ahidls'il-Mavzla, daki u hadisten alonutr : "Enes diyor ki : Peygamlx:r'le beraber tavaf ediyordu);, bir so~k duyduk, $laklk grdk, declik ki: Ey Ta.on elisi, bu souk nedir, bu slaklk oe? Peygambes', duydunuz mu, grdnz m dedi. Evet dedik.
'

416

ME$1'\JNl SJi:RHI 1

imdi buyurdu, Meryemolu ts~ sel!m vermi~ti bana,. (MaAiiz, s. 23).

Bita-z
olayn

yakk

alyorsa

da MevlanO'no anlatt

kayna

bu olamaz.

2029. HukemA'ya gre yaratc kudret boyuna yave birden, ancak bir kar. Yaratc kudreucn Akl- K ll zuhur etmitir. Bu da Nefs-i KU' meydana getirmitir. Bu ikisinden akllada nefisler ve gkler, unsurlar varolmu, gkkrte unsurlardan canszlar, nebatlar ve canllar domutur. Yaratc kudrctin evvcli olmad gibi, alemin de evveli yoktur. Ancak yaratc kudrcre gre sonradan varolmu say lr. Onlar bu inanc "Heykel-i alem Hadis-i Kadlmdir, cmlesiyle formle e:milerdir. Gene onlara gre kyamet de kopma;; nk yaratc kudretin ou olmad gibi alemin de sonu yoktur.
rat r

Suf!yye

arasoda

da bu

inanc

benimseyenler var-

dr. Mesela Smavua karlsolu Bedreddin

(628 H. 1424-14'25), " VilridAt,. nda "Alem, cinsi, nev'i, ahs bakmndan kadimdir; nne o yoktur; sooradan olu u nman itibariyle deildir, Tanr'nn liuna nisbetledir, der. (Is. 'Oniv. K. Arapa Ya. '2802, 3. b). Gee ayn kitapta u szleri o\<:uraktayz:
"Esenlik onlara, >eygamberlerin haber vcrdii her ey gerektir, faka btn ihtimalleriyle dn mek gerek. nsanlarn kimisi, Peygamber'in ana nnda kendi anladklan kyamcin kopmasn., Dabbetl Ar'n, buna benzer eylerin kmasLOI beklc:mii. Bu bekleyileri mehurdur. Kitaplarda da yazl,!r. Sonra gelenler de kendi zamanlanoda bek-

MISNEV'l S ERlll 1

411

!ediler. Kimisi Mehdi'nin, H$teml Vilaye'nin yediyz ybyla sekizyz yl arasnda kacagru sylemitir. imdi sekizinci yzyldayz, avanun hayal ettigi eylerin hibin olmad, binlerce yl geer, gene de olmaz. (Ayn 1 5). Bi an, ge tamanda insann bitii, gr. anlay degit de nsan her ~eyde Allah'n kudretin. hikmetin grmeye balild m, gznden perde kalkar. Hukema')a gelince onlar. noksan olan dlemi kamil olan yara tC\ kudret yaratmamtr, ondan yaln Akl- Kll zuhur euntir derler (Nasr- Husrev: Renilyl-Name, Miictebu Minovi basm, T ehran- 1304-1307, Divan , Ren8yi-Name, Sailde-Name ve mensur bir risale, s. 51 8, beyi. 1). Bu inan tcvlitle taban tabana zttr , nk uolls~n tata \elirir, tam. da noksanla anlalr. Hatt! bu noksan gr nispetcn, itibardan, kyaslamadan meydana gelir. Her eyi yok7 lulan, yoktan yaram ve kendisinden nce bir var bulunmad iin, O, ewcldir; her ey yok olacaktr; yeniden yaratacak O'dur; bu yzden a!urdr; zAtiyle her eyden batndr, kudretiyle, tikmetiyle her ey de zahirdir; O'dur, her eyi tam bilen (Kur'An, L VII, Hadld, 3) Halbuki en
Ann kyametidir. Ayn kyamet

her nn

kopnaktadr.

balkta bulunan ve Scnai'ye ait bildirilen lk beyit Hadllca veznindeyse de M dcrris Radav1 basmasoda bulamadk.

.2013'ten sonraki

olduu

2~5. "lk yaratta Sciz oi kaldk ki ? Hayr; ama onlu, yeri bir yarau phe iideler,. (Kur'an,

L, 15).

418

MESNE:VI SERHI 1

2054'ten sonrakr balalt hadis'in tamam A.nkaravi'ye gre udur: "Bahar yelin gaiime bilin, nk o aalarnza ne yaparsa bedenlerinize de onu yapar. K yelindense kann., nk o da aalarnza ne yaparsa bedenlerinize de onu yapar.., (s. 169).
Mevl~nA'ya
teidir; aklla

gre
cansa

buradak

gz

nefisir

nefis is-

balardr,

lmszlktr.

2095. Yesrib, Medine'nn addr. Hz. Muhammed Medine'ye gnc-e ehre Tyba adn verdi. Sonradan PeygBJDber'in ehri anlamna Mediner'r-Rasll d~nildi (Mu'cem ili-Blddn, Msr-1321 H . c. VIII, s. 498-499}. XXXIII. sOrenin 13. ayetinde de ad Ycsrib diye geer. 2 105. Eyyub. Abd-i Ayk'n krkiki blmden meydana gelen ksm bu peygambere aittir. Eyyub Tanr'nn temiz bir kuludur. Pek zengndir. eytan, vakti hali yerinde, mal mlk wr da o yzden isyan etmiyor der. Bunun zerine Eyyub snamalara urar. Srleri yolc olur, 1;1aklan dm3Diar tarafndan k ltan geirilir; o~llar ile kzlar yap alunda kalp lrler. Sonunda Eyyub'un bedeni banlara brar. Eyyub btn bunlara dayarur. Sonunda Tanr gene ona mal mlk verir; o~l kz ibsan eder. Drdnc kuata delc orunlarn grr, ondan sonra lr,

Eyyub, Kur'an'da bir peygamberdir. IV. sQrenin

163. ayetinde peygamberlerle beraber ad geer. VI. ~renin 84. Ayetinde de peygamberlerle anlr. XXI. ' sO.renin 63-84-. iyelerinde Eyyub'un, Rabbim, bana :zarar eriti diye Tanr'ya yalvardg, Tanr'nn da onu dertten kurtard ksaca anlal.u:. XXXVIII. sOrede

MESNEV StH

419
uratt

E)yub'un,
vard,

eytan

txni yordu, azaba

diye yal-

vur

ayan,

bu,

yllanlacak

ve

i~le!l

serin

su bu)'Urulduu, elinden kanlardan fazlasnn kendisine verildii bildirilir (41-44). Eyyub Peygamber bu kaynaklarn birinde ykanm, bedenindeki yaralar iyilemi, brnden de su imi, ii ralatlga kavum utur.

2119. Ccvher, z manasna gelir. Bir ey var olmak iin br baka eyn varltna bal degilse, ona cevher derler. Alemdeki varllar ya cevherdir, yahut arndr. Araz var olabilmes, meydana gelmesi iin bir baka varla mu.haur. Renk gibi. Akllarla nefisler ve unsurlar, canszlnr , nebatlar ve canllar cevhcr saylruur. Bunlarn ekilleri , renkleri, hareketleri de uradr (Ta'rifAt, s. 54, 99). 2121 'den sonrak balk ve babis. "Peygamber okurken hurma agacndan bir diree dayanrd. Minher yaplmca Peygamber stne kp oturdu~u zaman mescidin direklerinden olan o direkten bir inilti kmaya balad. Peygamber minherden inip elini diree koyunca direk susu,. (Buhhi, Bulak-1312 H. Ki:!lb'l Cumua, c. ll, s. 9). Bu hadis biraz daha uun olarak da nvayet edilmitir (Ankaravi, s. 194hube

195}.
2 162. "Oraya gelince de kulaklar, gz.lcri ve derileri, yaptklan ~eyler hakknda kendi aleyhlerine tanklkta bulunur. Bedenlerine ne diye aleyhimizde o.nklk ettiniz derler. Onlar da her ey; syleten Allah bizi de syleli derler ve O'diii sizi halkd.rn ilk defa, gene de dnp onun tapsna varacahnz., (Kur'an XLI, 20-21).

4ZO

MUNII\II $E&lll 1

ve bahis. Hz. Muham tesbib ettikleri rivayet edilmitir (Aii>'Y' i-Kaari: erh--if4, s. Mat. Amirc-1306, c. [, s. 627-628).

2162 'den sonraki

balk

med'in elinde kUm ve ahJ

talannn

2173. Beyt'i-Mill, Mslmanlardan toplanan zekft

"Zmn,

parasiyle Kitap ehli olup kendi dininde kalan ve deneoluden toplanan ve czye denen, ganiroetlerden ihtiya erb1bylo savaa katlanlara da mlandan artan para ve sarenin heps; devlet hazi nes demek olan "13cyt'iMal .. de birki . de Muhtesip, hesap memuru minasna gelirse olarak ehrn dzenine bakan, ktlkte bulunanlar yakalayan . esnaf kontrol eden mcmura denir. !?olis. bek, belewye zabas vazifelerini g ren memurlan bu ad vcrilirw.
erirn

2 86.

2231 den sonrak balk ve bahis. " Hi bir gn yoktur ki saballeyin ik melek nip de nidil etmesin . Biri dcr ki: Alliilum, yoksullara vcrenlern her birine, karlk olarak ihs~ et. br de der ki: AllAh un, vermeenin de maln yok ct., (Anknravi; s. 203. Bedi'azzaman. Mslim'den naklen; AMdis; s. 22) 22.W. "phe yok k kafir olarlar. mallarlJll, ancak yolundan alkoymak iin hardrlar; harcarlar da sonra o harcadklar mallar, kenditerme bir acs olacak, sonra da aalnnacaklardr., (Kur'in- Kcrlm,
Allal

VIII. llnial, 3G).

2243. " Sen bize do;tu yolu gster, bizj o yoLa sevket., (K. 1; Fiilibn, 5),

(METlN)

Zamannda

Hiltem-1 Tai'yl geen, balifeye alt hikaye

vard; zamannda

esiz

Bir halife

Hliten'i

bile

cmertliine kul-kle cmiti.

Balamak, cmertlike ran yceltmi; kaldrmo.

( " } bulunmak bayyoksuUuj!u, ihtiyac dnyadan

Denizle inci, onun ihsanlar yznden debir hile gelmiti; h1fu, ihsAn, kafan kafa dnyay rutmuru.
~ersiL

u toprak yeryznde buluttu, yamurdu; sebepsiz ihsanda bulunan Tanr'nn lufuru

mazbard.

Vergisi, keremi yth:Unden deniz de depremIere ugrarut, mftdeo de. Cmertliini elde etmek iin kapsna, kervalar stne kervaolar
ynelmiti. Kaps - ei~i, li!cetlcr kblesi olmutu; h
rei, cnertlikJc

her yana

yaylmt.

( )
..hiltait.

oad'' yu1mt, ltart1at rrn~d ''cUd'*, rahp dil

MESSEVI SERH1 l

Arap olmayan da, Arap da, Rum da, Trk de: onun cmertlijjine anp kalnn.

2260.

Ab

hayatt,

onunla

dirilmiti.

kerem deniziydi; Arap da Accm de.

Yoksul Bedevi Arabn hikayesi ; a:ll<, yoksulluk .yziinden karosyla arasnda geenler

Bir Bedevinin
drly
bo

kans-

bir gece

kocsna

hadden

a~rd

da d edi ki:

Biz bunca ccfalar eknekceyiz; btn Alem bir halde; ho olmayan ancak bizjz.

Ekne~mz ekmek deil ; katrnz dcrtic zahmet. Testimiz yok; suyumuzsa gzya.

Giydiinz elbise, gndzn, gnein hadren ; geceleyin deimiz, rorganmz Ay $. Ay

de~irmsiru

sornun

sannuz

da elimizi

gj!e uzatmz.

Yoksullugumuz, yoksullara bile utan olGece-gndz nzk dneesme dah mzdan o nlar bile utaruyorlar.
mu~.

* SAmiri'nin halktan ka gibi da bizden kamada. yabanolar da.

akrabnmz

Birisinden bir avu mercimek istesem, bana, sus babalar karasca. geber diyor.
Arabn

vncU

savar,

ibsandr;

Araplarn ii.de, yazdaki yanla

sense benziyorsun.

M!S~!VI ~ERHI

2270.

Nt

sava?

ut; bi,
se,rilni~iz.

Biz savasz ldrlm - giyQksullult klcyla basz, yerlere

kurnadayz;

Ne ibsaru? Yoksulluk evresinde dnp a; havada uan sinei sokup dakalr, uyu~, hrka
olmayaym.

marnn kann emmedeyi.

sn

Bir konuk gelir de gece soymazsam. ben, ben

mritle-ln, onlar

inanmalar,

dzenci, d:lvactlara ulu Tanr 'ya ulam sanmalar, rivayet edilen sz, iten gelen szdcn, yapma iei, yerden bitmi iekten ayrdedcmemeleri
eyh.

Muhta

Bunun iindir ki bilginler, bilgiyle, tecrbeyle dediler Id: Vcrgili ki~ilere konuk olmak gerek.
Halbuki sen . yle birisine konuk olmusun ki aallndan, senin neyin var, neyin yoksa onu bile alyo r. Kendisi srn deAil, seni nasl stn edecek? Sana k vermesi, seni aydnlatmas yle dursun; bsbtUn kararrr. .. Kendisi krAna u;rayp klanmami; kalan nasl klanacak ondan?
yann ba

Krn gz ilc gibi hani. Kr, gz gzne ne eker? Yeim a~.

an

t%

Mf.S,.'IVI [JIHI 1

Yoksulluk, zahmet yznden bizim de b!limiz byle ic; hi bir konuk aldanp da bize gdmez. On )'llk ktl, ekle brnm olarak gr-

mediysen gzlerini a da bizi seyret.

2280.
Grnmz, davaya den kiinin nc benziyor; gnlnde karalk, diliyse pa.rl-parl. Tanr'dan ne bir koku aln, ne bir belirt grm; fakat dAvas ts'ren de fazla, insanlarn ar.as Adem'den de. eytan bile kendisini gstermez ona; oysa bi:z, abdAl'den de iteriyiz der durur. Adam sasnlar diye derviterin szlerinden bir hayli sz aln. Szde, BAyezid'i bile iaceler, eletir ir; fakat iindeki eyler yznden Yezid bile ondan utarur. Gkyznn ekmei.nden de mahrum, s<>frasndan da; Tanr, nne bir kemik bile acnamt_ Oysa sofra yaydm, Tanr niibiyio, halife ogluyum diye bar bar barr. A luvrarup duran gnlleri saf kiiler; baydin, gelin; gelin de cmertlik sofrartdaki hi! doyasya yeyin. Adamlara yllarca yarn yarn der, vaatlerde bu[unur ; halk, kapsnda toplarur, bel< ler; fakat bir rrlii o yar gelmez. nann iindeki eyin az-ok meydana k mas ii. uzun bir zaman gerek . n Dvarn

2290.

alunda deflne bu.

var, yoksa

oras,

ylanlano, katncalarn

ini mi? Uzun bir za-

manda

anlalr

MESNEVJ flRIII 1

425

eybin

hi bir

ey olmad anlailineaya

dek seklinin mr geer-gder; anlam da uyanm, ne faydas var?

Kimi de olur kl bir mrit, yalan dilviilarda bulunan t eybe adamdr diye gerekten inanr: bu Inan yznden yle bir dura~a ular kj eyhi, dura~ ryasnda blle rmem lrir: atele su, eyhine zarar vc. ir de ona vermez : r fakat bu pek azdJr : buna pek az
rastlnnr.

Az

rastlanr

isteyen kiiye yznden faY.da venr,

ama b u da olabilir hani: ulamak o valan, inancndak parakk

eybin can sanr, oysa ki bedendir o; bedendir ama kendi iy niyeti yznden yle bir duraa eriir ki

O, gece yansnda kblenin ne yanda oldujrunu dnp arayan kiye benzer; kbleyi bulamaz ama namaz dorudur.
Davac
ak.

eybin

canmdak
ktlna

ktlk

fakat bizim ekmek

uradmz

gizlidir; ap-

Ne diye dav~lara den eyh gibi gizliyelim bunu da yapmack bir inan yznden can
ekielim?

MESNJiV: $EJUII 1

Bedevinin karsun, dyanmasu, sabrctm cslni emretmesi ; sabrn ( " ) ve yoksullu!tun list nlgn anJatnas
Kocas dedi k: Nceyc bir gelr arayacaksn; ekin s teyeceksin? Zaten mrmzden ne kald ki? o~u geti-gitti. Alull ki, aza-oa baknaz; iinkil ikisi de bir sel gibi akar -gider. Sel ster an-duru olsun. ister kara yzl, bulank; deil m k durnuyor, akp gidiyor; hi sz ana ondan.

2300.

Bu dnyada binlerce mahluk var ki alt-st olmadan, sknt ekmeden yaayp gidiyor. Gece vn daha hazr degitke, veyk kuu, aacn stnde Tanr'ya kreder. A diiv;llar kabul eden, gvencim sana, rzkm sen verirsin diye blbl, Tanr'y ver. Doan rzkn padiahn elinden umar d:t btn pis eylerden midiiri keser. Bylece sivrisinekten tut da 1ile kadar b tiin yaralrnlar. Tanr aydlidir, Tanr da ne de gzel bir !ile reisi. alp abaamamzdaki bu gamlar, tasalar. hep bizim va.rhnuzn zorundan, dumanndan meydana gelir. Bu, bizi kkrozden skp atan gamlar, mrrnzn oradr ; bu byle oldu, u yle oldu demcler, kuruntularn:Wr.

() a l kt~ki ..br .. o" I.. krtltttrmada. ille ... l:l.nn tonuoa kij.lt bir )'Ut)'la elc1enmi.,-tir.

M ESN11VI $Ulll 1

t 27

Bil ki her zahmet, lmn bir parasdr; elinde are varsa lmn para-buuunu at gitsin kendinden. Madem ki lmn para-buuundan ka amyorsun; bil ki hepsin de bandan aa dkecekler. Yok, lmn para-buuu sana tatl geliyorsa. bil k Tanr . hepsni, umamru da rat Wanru sana.

2310.

Oertler. lmden gelen elilerdir: lrnun yiiz evrme. a olmayacal< ierk oyalanan. Tatl yaayan ac lr; bedenine tapan, cann kurtaramaz. Koyunlar ya7.ndan sUrerler de, hangisi dn ha semizse onu kcscrlcr. A gnl meyvas, gece geti, sabah oldu; sen ne vakte dek u altn masaln eni batan syleyip dur.caksn ? Genken bere~~ daha yeter bulurdum; imdiyse altn isteine dtn; oysa ki nce sen altodn. zmlerle dopdolu b ir otukrun; nasl oldu da zilerin dkld; nasl oldu da meyvalann tam olaca~ bir ada bozulup gittin, kuruyup rdn? Meyvalarnn daha da tatl olmas gerekti; ip eirenler gibi geriye gitmemen lhmdr.
elsnden

Bizim

eimizdin

olan

kiinin, ~inin

huyuyla huylanmas gerek ki

iler, uyarna

gitsin.

t28

MESNtiVI SERlll 1

birbirine bezemesi gerek; iki ayakIki meste bak do gr. AyakkabruH bir teki, ayaa dar geldi mi, br de ime yaramaz. 2320 Kapun bir kanad kk, br byk otur mu ? Ormandak arslana, kurdun e olduunu hi g!lrdn m? Deveye yklenen hurcun. bir gznn bomboh brnn dopdolu olmas doru degildir.
kabna.

Eierin

Benm gnln salam, hereyi

tarafna ynetm~im;

sen ne diye

am

yeter buJu gzetme

doru karsna

yolunu
lu~uyla,

ruarsn?

Eline geene kanaat eden adam, z

bu
eit

ii yana-yana, d sabaha dek szler syledi durdu.

Kadnn bulunduun balden stn szler syleme; "Neden yapmadklrlJU.lt syl ersiniz ?, demn.itir. Bu szler dorudur ama o tevekkl durajp, senin durajln

degildir ; durandan, yapm ilerden stn sz sylemen, sana ziyan verir ;

"Tanr

denc.nlerden olursun diye vermesi

indinde nefret edilen eyi yaparlar, kocasna gt

Kadn, a Ar- n~mlsu yol - yordam edinen, afsununa bundan daha fazla kanrnan diye haykrd. Dedi lti: ddial, fakn bo szler syleme,

beni kanitat

emeye arma.
konuma

yr. git, ululaaruk.

narak, bbrlenerek

MESNJ!VJ SERI-U 1

4%9

Bu aafatl szler, bu rapmack iler. ne vnkte dek srecek? Yaptn ie bak, Mlini seyre de uan. Ululaunak irkindir ama yoksullarn ululanma.~ daha da irkin ; gn so~uk olur, kar yaar, bir de elbise slAk olursa eyvablar olsun.

bu
bu

A rmcek a~ gib i bir ev sAh ib, Dieeyebir dava, oc vake dek bu byklk satmak,
ululanmak ?

Kaniiatle ne
2330. ~

vaki

canru aydnlartn ?

Sen

kaatten ancak bir addr, duydun. Peygamber. kanaar

dcfincy

nedir?

Definedir demcakkaten

di ; sense

zahmeren,

ayrdedemezsin

bile.

Bu kanaat, yryp

giden bir dcfinedir

ancak; sen se yryp giden gamsn, zabmetsn ; bouna lftf etme. Bana em deme. beni az koltukla ; sana
insafb bir eim ben. d ilzenci e degil. Sen nasl o lur da padiahla ( " ), beyle bir adm atabilirsin ? Sen havadaki sinei avlamadasn.

Bir kemik kap:nal< iin kpekleri< hrla yorsuo ( ""}; ii bo kam gib feryM edip inliyorsun.
{') Metinde, "ha mtr . o bek" yazlmt; ke.r,le.ttrmada bek'' .CSUnn Ut1Une "ttlh." yazl lerak dzeltllm.if.

( ) ''Du llti'. 6lt1", al.ttrna.k kknden gele va forJQya, tahnil .. aahna ytitmek, uvo,.mak, ift1otmek minalarna acimele Uere ' 'llldcn " t ekilnde s iron bir mo.Ja,.4 mw.irdir.

MESNtVI SERHI 1

. Bana yle horlukla kt kt bakma da damarlannda neler dolamada, syleneyeyim.

Akln, benim aklrndan stn grmsun ama u ksa klly da nasl grmsn; bir de onu syle.

Hi bir bir akll

silmze atlma;

haberi olmayan kurt gibi senin gibi, adam utandracak olmaktansa, aklsz kalmak daha da ye.

eyden

nk akln, isalara ayakba kesilmi. Ona akl denzler; ylandu, akreptir o. Senin zulmne, senin dzenine Allah d man olsun; senin stnln, senin akln eksik olsun bizden. 2340.
alacak ey u ki sen hem ylansn, hem afsuncu; bem ylancsn, hem ylan, a Araplara utan kesilen.
d;n

Kuzguo, irkinli~ini bilscydi dertten, gamkar gibi erir- gidetdL

ylana;

* Afsuncu, dman gibi afsw okur fakat ylan da onu afsunlar.

Ylann yl:nn afsunuru

afsunu, ona tuzak kesilmeseydi, av olur muyd'U?

hi

ylann

Fakat afsuncu, kazanmak, kar etme~ afsununu anlamaz bile.

lursyla

Ylan, a afsuncu der; hele hele, kendi af sununu grdn ya, bir de benim afsununu gr

MES:-<EVI

ERUI

431

!l~

Sen, beni haU:a rsvAy etmek, benim yzmpan kll.m.ak iin Tanp adyla ;fJl

d,

beni

kandrd .

Ama beni,
lein deil;

1'ann'nn ad balad,
ad.ru

Tanr

senin diruzak ettin, yazklar

olsun sana.
rum

Tann'run ad, cn alr senden; ben cada Tann adna smarladm, bedenimi de.
benm

Tann, ya
koparr,

sokmamla can

damarn

ya da benim gibi seni de

zndana

sokar.

2350.

Kadn,

gen

kocasna

bu eit sen szlerle

dolu tomarlar okudu.

yoksullan hor ,:rme; Tann'n o ;leri olgun bilerel< bak; yol<Sul lugunw verdi~ %anna, bayale kaplarak yoksullugu, yoksullar knama diye kadna jr vermesi
iine,

Adamn,

Adam, a kadn dedi, sen kadn msn, yoksa

ganlarn atas m?

Mal, al un, baa giyilen kiilaba benzer; lcIAba sonsa keldir. Kvrck, , zel salan olan kiinin kWu g giderse bu, onun daha da bouna gder.
olmas.

Tann eri gze. gre benzer; gzn ak kapal olmasndan iyidir.

E.~irci . clriyey, gsterecei

vakit, stndeki,

ayplar

rten, elbiseyi soyar.

lfESNEVI $1RUI 1

Ama ciriyenin ayb, kusuru varsa hi onu soyar m? Bir dzene bavurur da onu elbiseyle gsterir.
Bu cariye de, iyiden, ktden sam senden rker.
mnr; ldr. Tamal utan.r;

soyar-

Zengn tikr de ku.lamadek ayplara

onun

m:l vardr, aybn ramab

batrten de maaybru

eden .

yznden onun

grmez;

:amablar, gnlillern toplant

yeri kesilir.

2360.

Faks yoksul. mldendek altn gb szler sylese. gene kuma dkkana vol bulmaz. Yoksulluk . senn anlayndan tedir; yoksulluga yle selpik slpk bakma.
nk yoksullarn, mlkn. maln tesin-

de. ululuk sahibi

vardr.

Tanr 'dan baka

bir

nzklar

Yce Tann adlle sahibidir ; adale sllib olanlar, hi aklara zulmederler mi?
balar

Adalet slhib, brsne nimet verir. kuma da brn, hi a.ee aar m?

Onun atei, Tanr'ya, iki dnyay da yaratana byle bir zao besleyeni >akar. *"Yoksulluk vnerndr, sz, temelsiz, geici bir sz m? Hayr ; o szlerde binlerce ycelik, binlerce naz gi:.li. Bana, fkeyle adlar takno; SC\giliyi elde ederken bana, ylanc dedin.

MtiSNEVt :SE~Iil 1

43S

Ylan tutsam bile> ylann dilerini skerim de onu zarara sokmam; ba, ezilnekten kurtulur.

nk o di, onun can dmarodr; ben bu bilgiyle dmaru bile dost ederim.

2370.

Tamaha derek asla afsw okumam; bu tarnain ben. baaa: ctmiimdir.

Allah saklasn; talktan bir midim yok; kanaatten bir dnya var gnlmde.
Armut aaclnln tepesinden, aacn dibini byle gryorsun; o aatan aaya in de o zan kalmasn sende. Sen dnmeye baladn nu, bam dner; evi de dnyor grrsn; oysa dnen, senin
bamdt.

Herkesin hareketi, bulunduu duraa uygundur ; herkes hereyi, .-endi varlk evresinden grr. Mavi cam, gnei mavi gsterir, krmz cam, krmz. Fakat camlar, renklerden annr da beyaz olursa, beyaz cam, btn br camlardan daha doru syler, onlara ba kesllir.
Ebu-Cehil, Ahmed'i grd de, larmdan bir irkin belirdi dedi.
HAimoul

Ahmed, doru syledin dedi; snr atn ama doru syledin.

1'. 28

' >nSSEVI EtHI 1

gne

Derken Sddyk de Ahmed'i grd; a dedi; ne doudansn sen, ne baudao; bir hoa par la; dnyay . Ahmed, doru syledin a yce er, a hi bir olmayan dnyadan kurtulmu er dedi.
bulkn ik kiiye

ey

Orada bulununlar, ey diler ; aykn sz sleyen syledie dedin; neden ?

cil5lanrru.~

en ulusu dede doru

Ahmed. ben ded , Tanr'nn (kudret) eliyle bir aynaym; Trk osuu, Hindli olsun, kend naslsa. bende keodisni grr.

2380.

kad,

bew h3m mide, tamaha

kaplm

gryo=n, bu
KanAa aodrr

kadnca aratrmadan k.

ycel.

hakknda syle~un szler, tamah ama rahmenir ; o nimeti n bulunduu yerde tamah e gezer ~ yoksulluka.ki

Sen de bir ik giinceiz yoksullugu dene de iki ka zenginlii gr.

Yoksullua dayan, bu bezgnliJi brak; nk ululuk sahibi Tanr'nn yceli~. yo~sulluk

tacjr.

Sirke Gl

>dtma

da kanAat yznden bal denifakat gyzbinolsayd

.ie barm

binlerce can gr.

adan

gib glbeeekerle kanlm,

eken, aclklar lerce can seyrct. Ne yazk, ne olur. sende da c1rundan, gnl srlarnn
seyd.

rnte aclar

anlay aniatl

belir-

MES..~tvt $ERHI 1

Bu sz, can memesinde sttr; gzel bir emen olmadka alunyor.

r

Dinleyen, bem susuz, hem de arayc olursa veren, lil bile olsa syler.
usanmaru

Dinleyen. yew gelni, dilsiz bile yz dilli kesilir. 2390.

olursa,

Fakat kapndan br nAmahrem girerse harem ehli. per de arkasna geer. gizlenir.

Ama zarardan uzak br mahrcm girerse o gizlenip rtnenler. yzlerindeki rty aarlar.
Neyi gze11etrrler, ho bir hAle getirirler, bezerlerse, gren gz iin gzellctirirler, ssleyip pslerler. Duygusuz. satr kulaa, ne vakit c:ngin 7.ir-bem perdeler alnr? Tann, nsk bo ye.re gzel kokulu bir bile getirmedi ya; o IJzel kokuyu. burou koku almayan iin yaratmad ya. Tann, yer, g dzm, yaratm; aralanoda birok aeler. klar yceltmi.
u yer, yerdekiler iin yaratmtr; g de gktekiler in. Aal.lt a.dam, ycelie dmandr; heryerin mterisi meydandadr.

A rtm~ kadn, se hi kalktn da tlit' iin sUstendin toi? Dnyay, en de#erli, griilmemi incilerle doldursam, nzlc:n dej!ilse ne yapabilirim?

U6

wu.-..;.vl

SlRHI 1

2400.

kadn.

kavgay,

yol

vunculuu

brak;

brallmayacWa

bl.ri

bcn brak.

lyiyle, ktyle ne diye savaacakmm ben? Bu gnlm, barlardan bile rkyor da ka yor.
Susacaksan sus; yoksa yle bir ederim ki. Hemencecik , bir solukta kalkar, evi-bark bra
kr-gderm.

Kadun, kocastn a~ulamas,

syledikler inden gemesini dilemcsi

sinirlcndialamilk.,

Kadn. kocasnn !Kelendi~ni ,

gini grnce

alamaya ba~lad ;

d ten

kadrun ruzadr.

Senden bunu mu uroardm ben; bam baka mitlecim vard ~nde dedi.
Kadn, deilim, ayann

yokluk yoluna girdi; ben opraym dedi.

ban.m

Bedenim de. canm da, varm, y<lum da senin. Buyruk senin ; ne buyurursan o olur.
n~a,

Gnlm, yoksulluk yznden sabr brak gene senin iin braku; kendim iin de-

~il.

Dertli alarmda bana devA sendin ; bu y{hdendir ki mahrum kalnan istemem.

Canna andolsun, bu, kendim iin byle aAtayp inlemem de senin iin. deil;

>01$<'fV1

~tM III

2410.

Vallilhi de senin iin. Senin solukta bir kere lmek isterim.

Canm keke cann, canmdalci

karda

her

bile sana kurban etmek isterim; bu istei bilseydi.

Fakat, sen bana kar bu eit zanna dn ce de ben, bem candan bezdim, hem tenden. A
canmn esenli;i , gmn dncelere daldktan. byle

sonra ben ,
m, altnn

sen bana kar bu eit szler syledikten de bana toprak saru

da.

Sen benim canmdasn, gnlmdesin; fakat benden de bu kadarck bir ey yznden

ayr lmaya, uzaklamaya kalk yorsun.

Uaklaabilirsn ;

na.

senn

g -kuvvet senin; fakat subu kurutuna kar candan zrler

getirmedeyn.

Br de o am dn ki ben , put kadar

geldim;

sense puta capan

aman

( keail-

mi$Utt.

Ben, gnlm diletince aydolammdr; her neyi, pir m diye sorarsan yand bile derim.
Senn spananm ; Istersen ekili piir be-

ni, istersen

tatlh.

Kafir edecek szle r sylemitim; imdicek buyrutuna kar ba edim; canla-bala luyru~na uydum.
im~ na geldim ;
( )
ln l m tur.

TGrkedir: kaJiye yGUnden ,emen;; "tannda kul

t311

M<SN.lVI

St~lll

2420.
:.a

Senin padi~aba huyunu t:nmamm; s.,

kar ksahasma ~ek smm. yaknca Balamandan

bir mum

tvbeler

ettim,

artk lunanay brakm .

Klc, kcfeni nne koyuyorum; sana boy numu uzauyorum ; vu.r. kes boynumu.
Ac aynlkan

sz ediyorsun;

dilediini

yap,

faka bunu

yapma.

inde, benm in zrler dileyen biri vardr; gizlidir ama bensiz olarak, benim iin sana efaat eder durur.

inde, benim in ozrler getiren o gizli dost, senin huyundur ; gnlm ona gvendi, dayand da su er.mek istedi.

A huyu, yz batman baldan da daha

olan
kzgn

iy

er, sen de

inden izlice ac

bana.

Bylece, bu ~i gzel-gzel . ak-ak szler syler, yre~odekilen dkerken araya br alamad.r, dt. a~lamaya koyuldu.
Alamadi: zaman bile gnller kapan o gzelin alamas, bay-haylarla feryM etmesi

haddi

anca,

O yamur arasnda bir imcktir, akt; o

imeken, o tek erin gnlne bir luvlcmdr
dr.

2430.

Aim, zaten onw gzelim yzne lmldu, kleydi; bylesine gzel, bir de tutar, kullujla koyulursa seven, ne hlle gelir?

439
Ululuundan gnln, tir-tir titrerken o gzel, senin karnda alamaya koyulursa ne bale girer sin?

Nazlaruyla gnl de, can da eritip kan eden, yalvarmaya koyulursa ne bil alr? Cefls, bi..e ruzak kesilen. tutar da zr dilemeye kalkrsa biz, ona ne zrler getirebiliriz? * "nsanlar n bezenmitir" hkmnce Tann beze~nitir kadn; Tann'nn bezediio den nasl kalr i>

*
da

Tanr, kadn,

erkek onunla

yatsn.

er-

kee e olsun diye yaratt; Adem nasl olur

Havv~'dan ayrlabilir(.

* Erkek,
a'y Dnyay

ZAlolu

Rsrem olsa,
sarbo

yiilike

Ham

gese gene de kendi szleriyle

kadtcaz.

kadnnn 'lltsadr.

be-beyaz

eden bile, a pembenimle konu derdi.

Heybel bakmndan su, ateten stndr ama, su bir kaba kondu mu ate, onu tokurfokur kaynar.
kisinn arasna, engel olarak bir encere girdi mi ate, o suyu yok eder, hava haline getirir - gider.

2440.

kadna su gibi srnsn ama ona, ma!Qpsun, isteklisin. Byle bir hassa, ancak insanda vardr; sevgi, hayvanda a-zdr; bu da onun noksan yaraGrnte
}'Zden

tlndandr.

440

MESNl!Vl SERlll (

" Gerekten de kadnlar, ak!Wara sr olurlar, bilglsllereyse matlup oluriAt" haberi

Peygamber dedi k: Kadn, nl ehlinc adam-akll st olur.
aklllara,

g-

Bilgslerse kadnlara st olurlar : nk onlar sert , pek kaba k~ilerdr. locetik, liltuJ. sevg azd r onlarda; nk yaratllarnda bayvanlk stndr.

tel<:se

Sevg, acmak, nsanlk bayvanlk huyla'r.

Kadn. Tanr )!dr,

huyudur; fkeyle issevgih

deil; kadn,

sanki

yaratcdr; yaratlm deil.

Erke~ln. di~i eyi

geim yznden kadnn dllekabul ermesi, kadmn yermeslni, Tanr iareti bilmesi.
birey,

'*

"Ak/ bapnda olar ltiJTke$ bilir ki

D/Jntn

bir dtu!Urtn oor."

tdamn,

Adam. hoyrat
diine. Nasl

lm

anda, piman

radktan. ekiyalktan piman oluu gib, syleyeceine

candan

boysyleoldu.

oldu da dedi; canmn C8D.1DAl d nasl oldu da canmn ba.,a tekmeler atom? Kau geldi m gll yumulur da akl.uz, ba. ayaktan ayrdedemez olur.

man oldum;

MESNEVI SERl-U 1

441

2450.

Kaza geldi mi adam, kendisini yer; perdesi ymlan. yenier - yakalar yrar. Adam. a
olmusam, k~mden kadn imdi

dedi;

piman

oldum; lliir

Miisl:an

oluyorun.

Senin sulunum, ac bana bir kere; birden skp atma beni.

rler

Kocatm kafir bile piman olur da getirir, Mslman olursa,

Tanr dergGh

dur.
kr

varlk

da ona

rahmetle, kererole dopdolualmr, yokluk da.

ro~:rlik

de o ululua kur, tman da; bada o kimyaya kuldur - kledir, gm de.

Zehirle panzehir, laranlklarla k gibi Msa da Tann emrine rAm olmutu, Firavun da ; ikisi de Tanr d.ile~ne uymutu. Firavun'un, erefinin gitmemesi , yitmemesi iin gizlice dua etmesi
da mana bakmndan bir yolu varFiravun'un da. Ama grnte o, yoldayd da bu, yolsuzdu.
d, Mtlsii'nn

Birgn Msa Tann dergiruna yii tutup inledi; gece yars Firavun da alamaya koyuldu.
alad,

Tanr
n~dir?

dedi, boynurndaki bu demir zincir

Boynunda demir zincir olmasa kim, ben, bellm der?

4C% nl:: sen MOsa'y nurlandrmsn ; beniyse o nurdan mahrum etnlsin, kara.rtmsn,
bulandrnsn.

2460.

nk sen, MOsi'y ay yzl yaratmsn; benim Ay'a benzeyen canmysa kara yzl bir hftle geirmisin.
Yldzm, utulursa,

Ay'dan daba iyi deil ya; bir de drcm ne?

padiilb diye al
tutulmu,

" Nbetimi, Tann diye,

yorlar ama gerekte Ay
alyor.

halk, tas

O tas alp duruyorlar, grlt ediyorlar ama o vurularla Ay' rezll ediyorlar.
Firavu.n'um ama admn yaymasndao ( *) bana, yazklar oldu; o tas almadan, en yce Tanr'ym ben d emekten de vah bana, cyvab bana.
Kap yoldalaryz ama, senin ormaooda, gene senin baltan iliyor; dallan o kesip biiyor.

ryor ;

Derken bir dal, kesilen yere bititirip sabr dalysa bralup gidiyor.

D aln, balaya kar el var n? Yok . Hi dal, baltann elinden kaabilir mi? Hayr. Balta senindir; o g-kuvvet hakluyin kerem buyr da u erilikleri sen dorulr.
()
)"anlmt y a :Jualc

Metinde, Men ki Firan 'e-m ai hak i)' d.y mea "hak iy'' t.n U n ii1tUnc ''thrct" dii.uhllmit t ir.
kartla~trmd

MES~1 VI SERUI 1

(43

Gene Firavun, kendi kendine dedi ki: Ne btn gece ey rabbimiz diyen hen de!il miyim?
alacak ey,

2470.

Yalruken yerlere scrilmedeyim, dzgn bir hAle gelmedeyim; fakat Musa'ya ulaum rru, ne hille geliyor wn ?

Kalp altnn rengi, ayar tam alundan on kat daha fazla da olsa atee kar nasl iiz karanr?
deil

Kalbirn de, kalbn da onun buyruguoda mi? Bir an beni i yapar, z hMine koyar; bir an gelir, deri hSiine sokar. isiz bir deri eder. Ekin ol dedi mi; yeertir beni; irkin ol dedi mi, sarartr beni.

Bir an Ay haline koyar; bir a karartr; z~ten Tanr'nn ii, bundan baka nedir ki? Emriyle varl yanann emir evgenine o evgenin nnde, mekan aleminde de koup yuvarlanyoruz, mekamzlk A leminde de.
uym~uz;

Renksizlik, rcnge rusnk olunca bir MOsa, br Mlls! ile savaa uturu.
Renksizlic ulatn m,

mAdeni elde ederbarr, uzlar.

sin; Musa ile Firavun da

Bu gizli-kapal sz yznden u sorulan sorabilirsin: Renk, msl olur da szden kurtulur?

Bu, atlacak bir ey; renk. renksiZlikten meydana geldi halde, nasl olur da renksizlikle
savar?

fU

MESNEVl SEI\111 t

2480. da

Yan asl, ya, nasl Deil

su yznden o~alyor da sonunoluyor da suya zt kesiliyor?

suyla

ya~.

mi ki ya suyla l<ardlar, yourdular; neden birbirine aykr? ( * )

Gl, dikenden bitiyor. diken de glden. de bunlar savata. mAceralara d mede? Yahu bu, sava de~ild.ir de bir hikmee dayanmaktadr; hani eek satanlarn sava gibi bu da bir dzendir.
Ned~ g:ne Yahu da ne budur. ne o; bir aknlktr anca!<. Oeflneyi bulmak gere.k ; oysa ki buras yktk bir yer.

vehmine d~!ln var ya; i~te o vehim y.nden defineyi yirirmcde5in.

Vehm, kuruntuyu yap say; yapl bulunan yerlerde deflne olmaz. Yapl.
vardr.

Senn

detoe

dzUlp

koulmu

sava

vardr;

yerlerde varlk yok olursa varlklard.an

urarur.
Varlk . yokluk yznden feryAd etmemitir;

yokluk,

varl

kendisinden

uzaklatmtr.
asl,

Sen, ben yokluktan kayorum deme ; yirmi ke~ daha fazla senden kaan odur. 2490.

Grnte gel der, seru kendisine arr ama i yzden, kovu sopasyla seni srer, kendinden uzaklaurr.

445

lardr;

A bn kii, bunlar tersint aklm nalFiravun'un Kdim'dcn ncfreini, gene

Kelim'den bil.

"Dnyada da ziyaudadr, .l ihirette de, hkmnce kt killerin malrumiyetle rlnin sebebi

Tabiate inanan ( "') bir filozofa gkyznn bir yum~rta.ya, yeryznn de onun
sarsna btnzediine inanmn.

Bins, u

yz.
nasl

coprakran meydana gelmi ver.kaplayan gkyzti.nn ortasnda duruyor diye sordu:

herey aSlm

Havaya

b r kandil gibi dedi. ne

vuJ<arya ayo.

aaya rtiyor.

ne

Filozof, gn ekm ded, onu alt ynden de eker. o da vlece bavada durur.
Gk-yz mhlad:dan dklm bir kubbeye benzer ; yeryz, o kubbcnin ortasndaki demir gib Jurakalmtr. '

Bir baka filozotsa, terterniz gkyz. kapkara yeri nasl olur da eker dedi ; Alu ynden de onu ter; o )'zden de yeryz, etin yeller ortasnda muallaka durur.
) "Hnkimek" azUnn ttne. tuh mok,:diylc v metin U.ricj o louak "tt\b" .til yazlinJ. ( 4

H6

M ES:S t\11

SERtil 1

Demek ki olgun kiilerin gnlleri de firakendilerinden U2aklaurr da. Firavunlarn canlan. sapklk inde l:alakalr.
vun'lar,

2500.

Bu dnyA da oolan sever. o dnyA da. Bu yolsuzlar da, bundan da mahrum kalmlardr. ondan da. Ululuk sahibi Tann'nu ekersen bil k nolar, senin
mlardr.

varlndan

kullanndan ba usm-

Oolarm
varln

kardlar n,

vardr; meydana senin bir saman pne benziyen deli-divAnc ederler.

nlladzlan

Faka nlladzlaro gzlediler

mi de, senin

onlara kendini
Hayvanlk

veriin azgnl~a mertebc$. nasl

eviriverirler.
nsanl~a ut

saksa.
vanlk

nasl

n sanla

s usamsa,

losanlk merretesn de a ulu kii , bay

mertebesi gibi

erelerin

elinde tutsak

bil. Ahmed, kullan do!ln yola anrken, Tan r, 'Btn Aleme, ey kullarm de" buyurdu.
Akln devecye benzer, sense devesin; seni emrine rAmeder, ister-istemez, dilediti yere eker, gtrr.

Erenler de akln akldr; alullar, tl sonadek, hep dcvelerc benzerler.

M~SNEVI

Hltlll 1

Onlara i brele bir bak; bir ktlavuz ( ), yzbinlerce can.

2510.

Ne klavuzu (*); ne devecisi? Sen, gnei gren gz bul da bir seyret: Bro br dnya, geceye dalm; l<aranlk ta kalm; gnein domasn, gndz bekleyip durmada.
te sana zerre de gizlenmi bir gne; hem de burackra. te sana lcuzu postuna brnm bir erkek arslan. Ite sana saman altnda gizti bir deniz. Kendine gel de zanlara kaplp bu samana ayak b asma.

Ama
r'dan

Klavuz hakknda ie gelen zan da

Tan-

bir rahmettir.

o tekti ama

Her peygamber, dnyAya tek olarak geldi; kla\'UZU da gizliydi.

yapt

Bir byk a lem, kudrctnden bir by sanki de varln kck bir sarete brd.

Aitmaklar, bnu tek grdler, zayf buldular; fakat padialla e-dos ola. nasl zayf olur?
Almaklar, bu dediler, bir tek adam. Sonu
dnmcycne
(~)
(~.._)

eyvahlar olsun.

K. l wu z :dl, byle ve t rk~e o lnr~k gc:lyor.

K hw u .-. Ji)~:f ,

byle ve trke

olt.rilk

geiyor.

448

MESNJVI SEROJI

Bagtlerini, Slillb'i ve devesini kk grmesi; Tanr bir orduyu belilk etQek isterse dmanlar stn olsa bile, ordunun gzne onlar kk gsterir, az gsterir. "Allftb ' w takdir etiAi eyin olmas Iin G<larn gzlerine, sizi az girulr.,

Salih'in devesi, grnte deveyd.i; o kt topluluk. bilgisizlikten onu kesti.

2520.

ki

Su yznden deveye dman oldular; oysa da kr olanlar onlard. suya kar da. Allah 'n devesi , rmaktan, buluttan su inedeydi; Tar.r'nu suyunu Tanr'dan esirekme~e kar

gcdiler.
Siilih' in devesi, temiz kiilerin, dzgn crterin bedenlerine benzer; ktlerin, azgnlana beliik iin birer cuzaletr onlar.

'* Sonunda, "Allah'n dcvcs , saknn ondan, onun suvarlmasndan., buyrugu. o toplulu~u ne dertlere uratt . nasl heliik etti.
Tanr 'nn kahr ahncs

kan pahas ola.r ak onlardan.

arn

( , bir devenin dzgn bir ehir istedi

Can, Slilih'e be1zer ; bedense d.evcdir; can , buluma zevkine dalur, bedense ihtiyalar
iodedir.
''ahn e' ' az oaynon Me~i yo r .

()

MlSNF.Vl

$ERHl l'

449

Silih'in

can

afetiere

uramaz;

yara deveye

gelir'

za

yaralannaz.
Tanr ,

Salih'in can inci;cmez; Iere malflb olmaz.

Tanr,

kafir-

onu incitsinler de snannay grsnler .diye gizlice, can bedenle birletirnitir. Incitenin haberi yokrur ki bunu incitmek, Tanr'y incitmektir; bu kplin suyu rmak suyuyla birleiktir. 2530. Tanr, btn :tlcmin dayanc, snaca zat olmay murad ctmi~tir de onun iin bedenle
ilgilenmitir.

Erenin beden devesine kul - kle kesil de SAlih'in canyla kap yolda! ol.

* S~lih dedi ki: Midem ki hasede dtnz; gn sonra Tanr'nn aziib gelip atacak. gfu sonra da canlar alan Tanr'dan bir afet gelecek ki belirtisi var.
Hepinizin beri - benz deiecek; birbirinizi -eit-eit renklere boyanm greceksiniz.
lk gn yzleriniz. safrana dnecek; ikinci gn erguvan gib lupkrmz olacak. nc gn, btn yzler k:uaracak; ondan sohra da Tanr k.ah.: gclip atacak. Bu szlerime bir delil isterseniz, devenin yavrusunu daa doru kovalayn.
Ttabilirsiz lrdiniz~ \ir ~re rutamazsanz mit ku1u tu-gitti demektir. ual<tan

bolunur; kurtuldu; u.... 2!>

S.. IviERKEZ 1: ~: ,... .. ,.J , .-c..:::

450

MJlSNEVI SWII 1

(SAiib'in bu szn duyunca hepsi de devenin yavrusunun peine dtler; kpekler gibi kotular.) (*) 2540. Kimse o deve yavrusuna eriemedi; o da da~lara, ormaniara dald.; grnmez oldu gitti. (Tenemiz can gibi hani. Can nasl bedendeki noksandan, ayptan kurtulur da luruflar sArubi Tanr'ya koarsa, tpk onun gibi koru ; kayboldu.) 1**)

Silih. grdnz ya dedi;

dana
k u ;

artk

o kaza mey-

midin boynunu

~-urdu.

Devenin yavrusu nedir~ SUih'in gnl. lhsanlarda bulunun, iyilikler edin de gnlnil ele aln. Gnl olursa o azaptan kurtuldunuz; yoksa midiniz kesilir demektir ; artk bilewnizi, elinizi diler durursunuz. Bu bulan.k korkulu haberi tiler, beldemeye koyuldular.
misizlikle so[;uk-souk ihince

gz dik-

llk gn. yzlerinn suard.~DJ grdler;

ab etmeye
baladlar.

kinci gn hepsinin de yille r kuard.;

mit

a,

tvbe

>.aman

yitti-gitti.

( ) Bu beyit metinde yok. kenara yt.&JJmt : altna da ''N!hhai: Vefed.i" k.aycl Uho e.dilmiti r.

c)
tanlrnttJF.

Bu beyh do kenarda

Yt

altnda

ayn.

lcayn var.

Aul"'fhyor ki Suhan Veled'in yad L,- nahayJa da kart1.f

MI!SNlWI ERHI 1

451

nc gn, hepsinin de yuzu karard; Salih 'in buyurdujiu. kavgasz, savasz doru
ku. ayaklano

Hepsi de mitsizlie d~nce k~lar gibi altlarna alp iki diz stne yee ktler.

2550. Cibril-i Enln, bu diz kmelerini, Kur'an'daki "Diz km olduklar halde yzkoyun yere kapanarak hellik oldular" ayetini getirdi de Tanr. onlaro ballerini anlatu.
eit

Diz mey rettiklen vakit dz k. bu diz kmekk seni korkuttuklar zaman dizk. Onlar kalr yarasm bekliyorlard; kahr geldi, o ehri yok etti - gtt. Salih, bulunduu yerden kp ehre do ru girti; grd ki ehir, dumanlar, alevler nde. Parampara, zerre-zerre olmu bedenlerinden feryatlar d uyuyordu; feyad iitiliyordu da ortada feryad eden yoktu. O feryatlar.. onlaro krlm kemiklerinden duyuyordu; canlan, iy taneleri gibi gzyalan dkyordu.
alamaya,

Salih, bu inililer, bu szltlar duydu da feryad etmeye koyuldu.

Dedi ki: A gerek olmayan yolu tutan , o yolda yaayan kavim, Tanr'ya ynelmitim; sizin zulmnzden alamum.

452
Tanr,

ME.S:\'f.VJ

ERlll

z.ieo alar

zulmlerine dayan; onlara ver; gemek zere: ok bir ey kaly:iioden demitim, t

mad demiti. Zulmler t

miyorum;
ar.

verest, sevgiden, temizlikten doAii

2560.

marlarmda

Bana o kadar zulmettiniz ki, dondu.

st da-

T ann bana, sana liitfederim dedi; o yaralara ben merhem korum.

Tanr gnlm, gkyz gibi a:rtu; baunmdao cefftlarnz sildi sprd.

Bir kere daha t vermeye koyuh.lum; eker gibi rnekler verdim, szler syledim.
ekerden,

taze st

sa:maya, stle bal, sz-

lerime karmaya
amaniyle
dt;

baladt .

O szler, size zehir kesildi; nk kkten, zehir yurdu olmutunu.

Nasl ganll.anrnayaym

iru

ki gam bile baaa kavim, zaten gam, sizdi.iz.

Bir kimse, gamn lmne alar n? Ban daki .raras iyileen, saw-sakaln yolar m?
Sonra gene yneldi de a alayan, feryiid eden de:ti; o kavim, alamana, feryAd eene
demez.

* Ey

Kur'dn'

doru okuyan,

cAri okuma.

"Zfi.lim kavmin atdndan nasl olur da ack

lanabilirim ? ,

MESSEVI $(UU

t
gnlndcr

453

2570.

Derken gene gznden,

bir

a-

lamadr, kopt!; sebepsiz bir acy.tr. parlad.

Katre - lo:atre gzyalar dumlyordu ; kendisi de arm kalmt. !lu katrelcr, cmertlik denizinden sebepsiz damlanadayd.
Akl, a~lanak

bu alay da nedir; bylesi sululara verinde mi diyordu.

m?

Neye alyorsun, syle; yapaklarna O kt kin ordusuna m, kinlerine mi?

Kirli, pasl, kapkaranlk gnllerine mi? y lan gibi d alayan , sokan zehirli dillerine mi?
Kpee benzer solu.klarna. dilerine mi? ' Akrep inine benzeyen azlarna m , gzlerine

mi?
Inatlarna
eu

m, alayl arna Dll,

knarnalarma

m alyorsun? krc

ki

Tanr, onlar eri,

mahpus

.
eri, banlar

.Elleri de eri, ayaklan da rileri de eri. Sevgileri de da eri, fkeleri de eri.

gzleri, gda

Onlar taklit pe~inc dtler, anlatlan ey lerden, akllarna uyanlara uydular da bu yzden ~u iht.iyar akln bama ayak basu lar. Birbirine gseri yapmak, yaptklarn ba duyurmak kaygusuna d~t.ler; bir pir saun alacaklar yerde kart ~ek kesildiler.
kalarna

2580.

Tanr, cehennemde yetieniere gstermek iin cennenco kullar getirdi.

454

N ESN"EVI

EJUII

"lki denba
var;

satmtr; nerdeyse blrblriBrlno

karacaklar.

Fakat ararannda blr berzab

minas

blrblrlerle lmrna.zlar''

ayetinin

Bak " gr; celenncnliklerle cennetlikler da bir dkktnda otururlar; fakat aralannda bir w.ah var; birbirlerine karnazlar. ehlini birbirine katm; faka aralarnda da bir Kafdll yceltmi. ebliyle Hani madende de toprakla altn birbirine kaama aralarnda yzlerce l var, y lerc~ konak.
nmtr Ate ~ k

Hani bir dizide inci de olur, boncuk dn ; fakat bir gecelik konak gibi birbirlerine karnurr.

Denizin yrs eker gibi tatldr; iimi rengi aydndr ; tp k Ay gibi.

ac,

tatl,

br yars da ydan zebiri gibi acdr; tad rengi katran gibi kapkara.

Cennetliklerle cehennemlikler, denizin suyu gibi aa~dan, ycelerden, dipten, iisuen dalgalan:rlar, coar - kprrler.
Datack bir bedenden, bi. biri ardnca bu r dalgalann belirmesi, canla rn bar ta, sava ta birbirlerine katlp kanmasna benzer. Bar dalgalar coar,

kprilr, gnllerinden

kinler

sker - atar.

MISNEVJ

ERHI

455

2590.

Sava dalgatar, o;r; vgil~ri

Sevg, aclar

bir

baka ekilde

kprr -

~-iis1

eder.
nk sevgilerin
ac,

tatllatru;

temeli. nerden

insan doru
tatlyla

yola

gtrmekl.

Kahrsa tatly acga

eker. gtrr; bir arada bulunacak?

Fakat acyla tatl, bu grle belirmez; onlan, iin sonundaki pencereden gtrney bilenler grrler . Sonu gren gz, gerei grr; gzse aldanr. yanl grr.
ahr

gren

Nice tatl eyler vardr k ekere benzer; fakat o ek!rin iinde zehir gizlidir.

"' Daha fazla akl, anlay olan, hereyi kokusundan anlar, tanr. bryse dirir. diine vurur da anlar.
eytan,
boazndan

dudaua de duda,

yeyin diye ntra aar ama nce onu kovar, srer.

kas da

brnde, acl boazmda belirir; bir ba yer ; belirtisi, bedenini berbd eder.

Baka birineyse, abdes bozarkco bir yan verir; yerken duyduu tad, cierini delen bii yara olur.

2600.

Bii bakasmda zehirin belirtisi, gnler, al.ar getikten sonr: belitii; baka biiindeyse lmden sonra, mezarn dibinden kagelir. ki
dlili

Ona mezardan mhlet veriiierse, gniinde peydahlarur.

phe

yok

J.t liS NfVl LAI11

o'mas

Dnyada her nchann bitmesi, her iin bir a vardr.

ekerin

Yllar gerek ki gne gyla IA'I, renk bulsun, parlaklk elde etsin de parl parti parlasn.

amas

T ere, iki ay iinde yetiir, olur; iinse bir yl gerek.

kzl

gln

En'am

Osro ve ulu Tanr, bu y.den, bunu, slresinde eceli alalrken buynrmu~ur.

Bu sz.leri iirtin ya, her kln bir kulak olsun; Ab- haydrr bu szler; in ya, ~fiyetler olsun.
stzleri,

Bu sze Ab- hayli de, su adn t:akma; bu eski harflerin bedeninde yeni bir an olarak gr.
co

A yolda, bir gizli-kapakl s daha iir; gibi o, hem apak meydandadr, hem gizli.
Bir durakca da u ylan zelr,. Tanr'nn siodirici bir Mlc gelir.
Bir yerde zehlrdir, bir yerde ill. Bir yerkilf'irdt; bir yerde, tmo o yere uygun.

eviriiyle tatl,

2610.

de

dcrnan

Orada cana kesilir. Koruktaki su

zarardr

ama buraya gelince

ekidir

ama koruk, ilzm oluo-

ca

tatllar, gzeUeir.

Derken kpte gene acr, hamm CJiur; fakat sirkc olunca da "Ne gzel kaoktr.,.

MESNEVl $lii<1Hl l

457

ederek yanas yaramaz; tatl, hekime zarar vermez am hastalara ziyan verir. Sortk, kar, ~c ziyan vermez ama kora ziyan verir; Uk koruk la ha yoldadr; "Allah, se nl gemi~teki slann da, sona kalalaru da yarlgalasnk Iin" dnraa gelmemitir
Eren, zehir yese bal olur; istekli yerse fikri kararr.
akl

t;rein yaptm milrilln, kstablk

* "Rabbim bana ver, duasn Sleyman etmi tir ; h s~ltanat henden bal::asna verme demitir.
Bu l(ltfu bakasna etme; bakasna byle bir cmertllktc b ulunma demitir; bu, lasedc benzer ama base dei.ldir.

Bu saltanat, bende sonra hi bir kimseye m

denesin., sz
srnn

candan oku. "Benden sonra, rzlerce tehlike grd ; dnkorkusu oldu-

onun

nekesliine yorna.

o,
ya
unu

padiahlkca
anlad.

padi~ahlnn, kldan kla ba

Ba korkusu, can korkusu, ya da din korkusu. Bunlara eit bir imtihan olamaz bizim iin. 2620. Demek ki Sleynan himnetli biri gere ki u yzbinlerce renkten, yzbinlerce kokudan geebitsin. Bunca gcyle - ku vvetiyle, gene de o parliahln dalgas, ltini vakit .Sleyman'a soluk bile aldrmyordu.

458

MBSNtiVI SERlll 1

Ona bile bu kederin tozu kondu; bu yzden de dnyadaki btn padiahinra acd;
efllat etti de bu saltanau, bu bayra~ bana verdin ya; bilrn yiiceliiyle, btn olgunluguya bana ver.
kii

Kime verirsen, kime kerem buyurursan o SUleyman olur; o da benim i~te.

Benden sonra gelmi deildir o, benimledir. Hana benimle de ne demek ? Davbz, k:vga sz benim o kii dedi. Bunu anlatmak farz ama ben, gene erkek le kadmm hillyesine dnyorum.

Arap'la

einin

hi]dlyesi

z doru biri, erkekle kadnn hikayesinin sonunu, netkesini renmek istiyor. Erkekle kadnn hikiyesin anlam.k ya; sen onu, nefsinle aklno rnek bil. Nefisle akldan ibaret olan bu kadnla erkek, iyinin, k:ilniin ayrdeditmesi iin gerek mi,

gerek.
2630.

'
snvatadr,

Ikisi
gndz

de u toprak yurtta gereklidir; gece ikisi de olaylar iindedir.

Kadn, durmadan evin ihtiyala.rru diler durur; y4ni eref ister, ekmek ister, sofra ister, mevki ister.

MESSEVI SEJIHI 1

Nefis,

kadn

gibi

hereye

bir

are

bulmak

peindedir;

kimi topraga

deoir,

kimi ycelik

arar.
Aklnsa bu dUncelerdeq hab eri bile yoktur; aklnda, fikrinde ancak Allah'n ganu vardr.

Hikayenin i)z, bu yemdir, bu tuzaktr ama d yzn de imdi toptan iit.

Miin!y anlatmak yeu olsayd dnya halk, iten, gten kalrd. dzen bo.Wurdu.
Sevg. yalnz dnce,

sayd

namazon, orucunun

tamamiyle m!nii olelwleri de yok

armaan

olur-giderdi .
Dostlarn b irbirlerine sunduldan lar bile dostlu,u belirten eylerdir.

Bu
gilerc

armaanlar,

tanklk

gizli olan, grnmeyen seve tSin diye sunulur.

nk a bilg slhib er, grnen ihsala.r, grnmeyen sevgilere ankur. 2640.

c.

Tano da kimis gerek olur; kimisi yalan-

!nsan, kimi araptan sarho olur, kimi ayrandau . Ayran ien de cokunluklar gsterir; hay huy eder; sendeler, yklr. O mriyi d e oru L"tarken, namaz kl:rken bu eit iler yapar; halkn sevgiden sarbo olnu demlerini ister. D yde grnen ilerden meydana gelen ey, bambaka b ir ~ydir; insan, bunlarla, iinde gizli olan beli:rtmck ister.

400

I>U "SNeVI SERHI

Yftrabbi, sen bize bir ayrdetmek duygusu ver de, o belirtinin egrisini dorusundan ayr dedelim.

* Duygunun ayrdermesi nasl olur, bilir misin? yle olur: Duygu, Tanr yla grmeye balar.
Belirti olmasa bile sebep onu meydana karr; akrabalk gibi hani. Akrab~bk, belirtisi olmasa da sevgiy i haber verir.
Tanr goa uyan olur, ne sebeplere. kii,

ue belirtiye kul-kle

Sevgi, gniilde l}l-l ldadk\-a parlr da parlar ; adanu, belirtiyi gzlemeken kurtarr. 1\rtlk o adamn, sevgisilll bildirmes gerekmez; nk sevginin btn i\leme, ta gklere dek vurmutur. her yaru ~unu.r. 2650.
anlatlmas

Bu szn tamamlanmas iin daha ctrafb gerek ama te yaruru se!l ara aruk.
ekilden

Mfina bu
hem

belirir nma ekil, manaya

bakmndan diioiilrse

yakn d r,

hem uzak.

llirbirini bildirmek
benerler;

fakat zleri

suyla aaca pek w.akur

onlar. Z, husiisiyeti brak da sen, o iki nzk arayann ( * ) hikAyesini anl:t.

(4)
J'l\lf,

kar1 1 :ttnm:.da..

n&na

Metinde "Ay yUzi U n , " m&1 1\.na " m 8h r~ " yi)P-1 1bu 0-&n yann.._, "n:k a ra.;;n n mi,.aJen "nzk-c'' yanlarak d U.tclil ni tir,

MESX'EVI $1!lUII 1

461
uymas,

Arab'n

sevgilisinin clileline bu uyuta ne dze n var, ne

diye de
:ndlmesl

snamak

Adam, arnk dedi, ayknlktan, aksilikten emir senin; dilersen ek klCl, kn dan syr.
vazgeti ;

N e dersen buyru~una uydum ; buyrutun ister kt olsun. ister iyi; bakmam bile. Senin varlnda yok olaym. Deil m i ki seviyorum; "Sevgi, insan kr eder, sa~r eder ...
sen Kadn, gerekten bana bir iyilik mi etmeyi kuruyorsun; yoks hileyle, gizle<UAiro eyleri

n lrenmek

istiyorsm

dedi,

Adam, g12Jiy de, a da bilen AlHih'a, topraktan Adern-i Safi'}i yaratana andolsun ki dedi. seviyorum s eni.
Tanr, Adem'e arn boy verdi ama, levihlerde. ruhlarda ne var, ne yoksa hepsin de ona gsterdi.

2660.

Adlar retti de ona, tfi sona dek ne olaeaksa. nceden nce j!rerti .

Derken melekler. onun ders verii yzfu den, kendilernden getiler; onun kutlanasyla bir baka kutluluk elde ettiler.
Adem'i yznden. kendilerine yz gs-

eren geniligi , gklerde bile bulamamlard.

Mf!SNEVI $IlAHI

r
karsn

O tertemiz can sAhasnn genilii da, yedi gk sAhas bile dard.

* Peygamber, Tanr buyurdu ki dedi; ben ne ycelere sar m, ne aalara;

sarm, sarm

A stn er, unu bil ki ben, ne yeryzne ne gkyzne, ne de Ar'a.

alacak ey u

ki inanan
aryorsan,

kiinin glne

ancak; beni

gnllerde

ar:.

a ekinen kii dedi, kullarmn arakaul da benim keremimi rC<:ein, seyredea:tm cennetime gir. Ar, o gyla, o genilij!iyle bile, gene de Adem'i grnce, ululugundan geti.
"
na

Tanr,

Evet, Ae'n ultluuna son yok; fakat gelince ekil de ne oluyor? 2670.

nAna

Her melek, bundan nce diyordu, yeryyzyle elik, dosrruk. Kulluk tohumunu yeryzne eltiyorduk; yere olan bu allikarnza da ayorduk.
d~

Hamurumuz gkyznden yo~ulduu halbizim, u opralda ne alakarnz var diyorduk.

lklar bi

kalkmamz lklarla

diyorduk, karanlkiarla diip neden? Ik. nasl olur da karanberaber ya.ar?

kunun
mu.

A Adem, o aUika, o dp kalkJ!i, s enin koyllzdenmi; nk bedeninin a.n, argac, yeryznden; bedenin topraktan dokun-

MESNEVI

ERH!

Toprak bedenini yerden dokudular; miz n burada buldular.

Canmzn, imdi, nlt,

tere

rhuudan elde ettii panceden {)nce, topraktan parlyordu.

Yeryzndeydik de yerden haberimiz yoktu; orad~ gml olan deflneyi bilmiyorduk bile. yer O duraktan yola d*memiz emredilince, bu deitirrnek, ac geldi bize.

Tanr'ya deliller geiriyorduk; Tanr'm.z, bizim yerimize kim gelecek Id diyorduk.

2680.

biliimizin ru

Diyorduk ki: Sew noksanlardan mnezzeb lafa, sze satyorsuo.

Tanr buyruu,

bize bir

yayg yaymu

da,

enine - boyuna syleyin

bakalm demiti. babann

tek

Dilinize ne gelirse ekinmeden, ocuu gibi -syleyin;

metin,

nk, bu szler yerinde olmasa bile rabgazebimden stndr, fazladr.

Bu aruklg_, bu stnl meydana koymak iin a melek,' :sana pheler veririm, seni zanlara drrm. Derkoo sylersin, dalrnam; hilniDi inkar eden de agz aamaz. Bizim hilrnimizden, her solukta yzlerce baba, yzlerce ana doar; sonra da hemen yoklua der gider.

MI:S:"I;VI $FRIII J

O babalarn, analarn hilmi, bil<im bilim kpk belirir, yok olur; fakar deni gene yerindedir.
d.cnzimzn kpdr ;

Daha ne diyeym? Zden o inciye kar u sedef. l'p~n. klipgno kp:nn de

ancak

kpdUr.

O kpk hakkyn, o ar-duru deniz hakky in bu sz, ne mtihnndr, ne de bo l~f;

2690.

Dnp buzOruna varacagun Tann'ya andolsun ki sevgiden, yrek temizliinden, gnill

alaklndao douyor.

Bu bevesim, sence bir ecrbeyse, bir imihansa, bir oefesik olsun u imtihan ediimi

imtihan et.
Srrn saklama da srrm meydana lcsn; giicm neye yeerse buyur, hemen yapaym. Gnlndekni gizleme de . gnlmdekiler meydana ksn; ne ypabile~ksem boynuma alayun, ie girieyim.

Ama ne yapaym, ne edeyim; elimde oc are var? Bir bak d gr, canm ne ie yarar?
Kadwn, kocasna rzk

Isternek yolunu gstermesi, onu.n da kabul et mesi

Kadn dedi ki : Bir gneir, domu; bir dlem, onun yznden klanm. Tann ekUi; hereyi dzp koan Tanr'nn halifes. Badad ehri oun yznden balara
dnm.

MES:-I~Vl

SERfll 1

465

O padiaba ulaTsan sen de padiah olursufi; t~ v~kte dek her d$knn yannG varp
duracakso?

Devetlilerlc

benzer ; zaten nerde var? bir

onlarn bakiarna

( *) dp kalkmak, kimyaya benzer kimya

Ahmed'in gz, Ebil-Bekr'e dm de o, gerekleyi yznden Sddyk olmu.

2700.

Adam, padiah beni nasl huzilruna alr dedi; bir babuna bulmadan onun yaruna nasl varabiiirim? Ya br yaknlk gerele bana, ya bir dzen. Hi bir sanat, aletsiz dzene girer mi? Mccnun, Leya'wu birazck h,~stll da; Eyvab demti; bahnnesiz nasl gideyim? Hal-hatr sormaya giunezsem ne olurum, ne h~le gelirim?

Han

landru duymu~tu

Keke hekimlii
dm ~ Tanr

iyi bilir bir hekim olsayda herkesten nce ben gitscydim Leyla'ya. bile,
ua.ncmz

gitsin diye "Gelin

de, buyurdu.
Yarasalarn gzlerinde g-kuvvet olsayd., gndzled de uarlar, bir ho bale gclirlerdi. Kadn dedi ki: Kerem sahibi pa di~ ab meydana girdi mi, ~letsizlik. aletin a kendisi olur.
("") Metne "h S ~~han' ya;zllm,l,en ~tnc ' 'nukbi};)o '

yazlarck ~ ti ;elil n'i ~ tir.

F . 30

N.UN.'IVI SERlll l

nk :ll et, divaya, varla dmektir; i

lllesizlikedir; alalnakadr.

Adam dedi k: Aletsizlik ilemine varmadan, Aletsiz nasl al-verie bulunabilirim? 2710.
u halde mflisliime bir de anlc gerek

lci gani

padiah h~line acsn. baka

Sen bana. szdeo, bileden

g5ster de o

bir

anlt

en padah, Mlme acsm.

nk bu sz, bu Wle ij.hdinin ehAdeti, o kadJJar kadsnn indinde kabul edilmez.

Haline ehftdet eden, gereklik olmall ki sz sylemeden parlasn, gr nslin.

*'Sl

Arabn,

lleri

ap,

orada da su

Jutljt

var sanarak Badad', .l'tl' mlnler emi-

rine bir testi

yamur

s uyunu arma gnn

gtrmei

Kadm dedi ki: Gereklik> varlndan tamanyle kman , abalaman brakmandr.

serm~yen-ebebin

T cstide yamur suyumuz var; vadn-youn, de ancak bu..

Al u su dolu esuy, d yob; onu armagan ver de padiahm huzuruna k . De k : Bizim bundan baka b bir eyini2 yok; ama lde de bundan daha i y su yok. Onun hazlncnde ar , deerl mallar oktur. ama bu e suyu g cl dt eder.

MESNEVJ $ERiil 1

467

Ne<fu o testi? u 5epeevre evrilmi bedenimiz; iinde de duygularm:n ac suyu

~ar.

2720. Ey Tanr, "Allah s'aun ald, lutfuyla sen kabCil et bizim u kpmz, u testimizi.
Be duygudan meydana gelen u be tleli test.ideki suyu, her eit pislikten sen an. Ant da bu testde, deniz su>'Unun szaca, girecei bir yer olsun; bylece de testm, deniz huyuyla buylansn.

Onu armai,'lln olarak padiaha gtrdn m, tertemiz olduunu grsn de mteri ksn ona. Ondan sonra da testinin suyu, sonsuz bir

hale gelir;
dolar.
~ Lilleler Tanr, ded.

ylerce

doy,

testinn

suyuyls

kapat da testiyi k.pteo doldur; nefis isteiderinden yumun gzletnizi

Arap, testiye bakp - bakp bbrleniyor, kimin byle bir armaan var; onun gib bir padiaha, gerekten de deerli bir armaan diyordu. Kadn bilmiyordu ki orada, yol uranda, eker gib tatl Dicle rma akmakta. Genilere, balk alaryta dopdolu olarak. ehrin ortasodan akp gitmekte.

Y.r,
seyret;

padiahn yanna

kylarndan rmaklar

var da debdebeyi akan duyguya bak.

46&

MfSNfVJ SERHI

2730. o

ar-duru

Bizim bu et denize

duygularun.z, anlylarmz, kar

bir katredir ancak.

Arabn karsrun,

olmadna

bundan iyi bi.r su inanarak testiyi kecye

sarmas, kapa~n

do Iyice

kopatmas

E,e ded adam, estinin kapa~n kapat; gerekten de bu armaan, bize faydal olacal<.

Su

esuy

keeye sar; keeyi de dik;

armaanla asu.

padiah

oru~-unu

bu

yoktur; hJis
bu.

nk btn dnyMa bunun gib i bir su ar-duru arap bu, tadla.r kayna
ac, t\ll sulat
yar

Onlar, boyuna
illetlere kararlar;

ie.rler de
tatl

kr olur-giderler.
ku,

Yurdu, tuzlu su olan nerededir , ne bilsin?

berrak ve

su

Ey

yer

olan , sen

atr',

- yurdu ruzlu suyun kaynak ba Ceyhun'u, Fat' ne bilirsin?

Sen daha bu gec, bu sonu yo~ olan ker vansaraydan gememisin ; okylui!i, sarho luu, ncey ne bilirsn sen ?
mdr;

Bilsen bile bu bilgin, babadan, atadan duybu adlar. sence Ebced'e benzer.

Ebced, hcwez ... Bu slzeri btn ocuklar bilirler; bilirlr ama mAnftlar, onlardan ok uzakur.

MES:-If VI S"ERI.II

46~

2740.

Hasl

Arap, tesuy
:ayp

ald,

yola

dt;

gece-

gndz, onu

gtryordu.
uramas.n

Zamane "dfet1erinden birine

yklenmi.

diye

hem testinin stne titriyordu; lem de onu

lden

ehir<

gtryordu .

Kad da seccadesn yaym, namaz kl yordu; rabbim , sen r.sonlik ver, sen koru duasn virdermiti. yalvarp duruyordu.

Diyordu ki: Kt ki~ilerdcn, aalk adamlardan SU)'Umuzu sen koru ; yarabbi, o inciyi, o denize sen ula tr.
Kocan uyankm,

hnerlidir ama incinin

binlerce

. dman vardr.

nci de ne oluyor ki? Kevser

suyu o; incinin

de temeli, bu suyun bir katresi.

Kadun mn

d uftlan ,
lrszlara

alayp szlanmalar,

derde

dmesi , ar

adayk ekmes i yznden

-aldrmadan, atlan bir sag-esen, testiyi Halifelik eh ri'ne dek gtrd. llir kap grd ki uimet1er1e dopdolu. hti yalar olanlar, alarn oraya gerniler, yay-

Arap,

tala l;rlmadao,

nular.

Soluktan solua, her yandan bir ihtiya sahibi geliyor; o kapdan ilisanlar elde ediyor; ihtiyac gideriliyor.

2750. *
gibi_)

O kap;
yanur

atee

tapana da, inanana da, gzcdeil; gne

le de, lrkinc de a.!<; cennet gibi

gibi.

470

M ES NEY) SJiR H ,1

Bit topluluk grd ki, halifenin huzurunda bir baka topluluk ayakta durup sra beklemekte.
dillnU, beze:n;

Sleyman'dan karucaya dek ileri gidenler, gen kalanlar... Sank Sur iilirlm de dnyadakiler dirilmlcr.
Grne kaplanlar ncilere, mcevherlerc

minA ehli, ma na de nizine daln. Himmeti olmayan. h imm et sahibi olmu; himmen olansa, ne nimetiere ulam.
batm;

Yoksol nasl Us;U., ilisan sa libie a k sa, lt.san s ahibinin lhsiin da yok;ula fiiJktr; yoksuln m.br fazlaysa , lhsan sii.hlbl, onun kansna. g>lir. lhsan sahlbbl lls1 fa~Jaysa yoksul, onun kap sna gelir. F akat yoksulun sabr, onun Olb"Wluudur; lh.~a sii lbinln sabny;a, oun kusurudur
Kapdan, a ihtiya sahibi, gel ; cmertlik, yoksul gibi, oksullara muhaur diye ses gelmedeydi. Ses diyordu ki: Q>mertlik, yoksujlar, zayf lar aramakro; gullerin, cilal, tozsuz-passz ayna aramalan gibi hani. Gzelierin ilzleri, aynayla bezenir; ihsano yz de yoksulla belirir. Bunun iindir ki Tanr, "Vedduhd, suresinde ''Ey Muhammed, buyurdu, "Yoksula pek
barma. ,,

MESNEVI

ERHI

a)un
drr.

mi ki yoksul, cmertliin aynasdr; aynaya ~ar soluk verme, nk soluk, aynann yUzilnoe ziyan verir; aynaya buulan

Deil

2760.

Bir kii var; cmcrtlii, yoksulu belirtir; bir bakas var; yoksullara ihsaoda bulunur. u balde yoksullar, Tanr cmertlinin delillcridir; Tanr'yla olanlarsa, mutlak cmer liktir. Bu iki bli<.ten olmayanlar. : ten llerdir. Bu eit kii, bu kapda deildir; o, perdenn stndeki resimdir.
yoksulu olup Tann'ya susam olanla Tanr'dan mahrum olan, ba ltasma susayan kii arasndaki fark O, yoksulun resmidir; ekmek yemez. Kresmine ekmek atma. Onda lokma yoksulluu var, Tanr yoksulluu yok. Bir lnn resininin nne tabak koyma.
pein

T~

lk eklidir

- Ekmek yoksulu, karada balktr. ekli baama denizden kaar.

Ev kuudur o, havadan uan Z'iinrdanka Gzel yemekler yer, erhetler ier; fakat Tann'dan yemez, imez.
deil.

Yemek, imek iin Tann'ya akr, gzellie, alma ak deildir.

4'12

* Tanr 'nn zauna dk oldu~u Vthmetse bile sevdig. u de~ildir; vehmi, ad lann, sfa
larn vehmidr.

domamur

Vehun . mahh1krur, domutur ; Tanr'sa da. do~urmaz da.

2i70.

Kendi yaptg ttsme, kend vthmine !k olan. nereden nimetler sAhibi Taon aklarn dan olacak?
Faka

gec

ak.

o vehme ak olan da ger:ekse, onun kendisini geree e:ker.

etraflcn anlanuk gerek ama khne

Bu sz

anlay tardan

iirkyorum.

Km griii esl< anlaylar, dUnetyc yzlerce kt hayaller getirir.

Herkes geregi duyamaz; btn bir incir, her kucagza lokma olamaz. '
m,

Hele o ku, lm, ilmii, baydilere dalkr, gsz, bir ku olursa.

Balk

resmine ha deniz olmu, ha kan. Hint linin yzne ha sabun olmu. ha kara boya.
resnn

Dir kada gaml br adam res~ yapsan, o ne gamla bir al-veri vardr, ne ntcyle.
Resm gamtdr

ama resmn gamda haberi bile yokrur ; resn gler ama gldnden haben yoktur ki. Gnle ileyen bu gamla nee de, o gama, o nccye kar bir resimdir anca)< .

l'fES;.;;vl

SERHI 1

473

2780.

ekilden mMay anlayasn

halde
doru

resmedilmitir;

diye gler bir senin iindir bu. .

bi~irn

Resnun gaml yapl:mas da gene yolu hatrfamamz iin ( *).

iin;

baklrsa,
madadr.

13u bamamdak rcsrnler, clmekarun dndan elbiseler gibi hareketsiz durup durdarda olduk: solukda,

Sen sn; a

elbisen

ancak. elbiseleri grrsoy da ieriye gir.

nk elbiseyle ieriye yol yoktur; beden candan habersizdir; elbise bedenden.

Halifenin nakypleriyle ' kapclarnn, bedeviyi aulamak Iin yaruna gelmeleri, armaanuu kabul etmeleri
O bedevi, uzak llerden, hllilfet yurduna, halifenin sar.yrun kapsna varnca Nakypler, bedeviy katladlar ( "*); yepine - yakasna bir hayli ltuf gls uyu serptiler.
htiyacn, o . sz sylemeden anladlar; onla-

rm

ii-gc,

zaten iste:meden nce

balamakt.

Ona, ey Arab'n yccsi dediler, nerelisin, yol yorgunluundan ne haldesin, naslsn?

(~ ) S t

b-eyit, ~t, r;latrm ada kctnara yazl m ttr.

4

C "")
z lnut:

kar~ laftnn:.d~,

f\.'letinde, re& nD k yl:an pio i Q Pi\: S.H:deo nd" y<. u bb b m(ccknded'" in i.htne a'ri bi
dih:eltilmi.st!r.

Jod~: d" y:.ula ruk

Mt.SNfvl HRIII 1

atarsaz

Bedevi, yz verirseniz dedi, ycelirim; arda oc y ccli~n l<alr. ne bir eyim.

2790.
a

A yzlerinde ululuk beJjetisi grillenler;

~klar. C:'fer i Siz

alundan daha

ho

olanlar,

bulumak,

bu kerecik grmek, siznle bir kere nice gzelleri grmektir, nce gUzellerle bulumakur; yolunuza nal da feda olsun, menal de. Hepiniz de " Allah tyla orur,. srrna ermisiniz; ihsanlarda bulunmak iin padiahn yarundan
gelmisiniz. kimyasyla, bakra dnm insanlar, padiahn

O bak

saf aluna evi.rirsioiz.

Garibim ben, llerden geldim, IOtfunu umarak geldim. Onun IOtfunun kokusu, lleri zerreleri bile o lurunu canl andt.

kaplad;

kum

Buraya dek para - pul elde etmek iin geldim ama gelip sizi grnce de sarho oldum, kendimden getin.
Birs,

ekmek almak iin ekmeki

dkklnna

kotu; faka

de can

okmekiin verdi gittL

gelliini

grnce

Birisi, hava almak iin gl bahesine giti; derken bahvano yz, ona seyir - seyran yeri oldu. Hani kuyudan su eken bedevi gibi. O da YOsuf'uo yznden Ab- haylt au.

'

2800.

M(lst,
ate

ate

elde

cmeye

gitti; ylesine bir

grd ki

ateten vageti.

lsft. dmanlardan kumlmak ; o sray, onu drdnc yceltti.

rad varlA't,

iin kat

Sl9"

g~e

B~day baa~, Adem'e, tuzale olmu da

insanlara

baak k~ilmi.

Do~an. yem
ular.

Luza~a

padiahn bileini. elin

ynelir; derken bulur. devlete, il<bale

babas , kendisine ihsanda bulunaalacak midiyle mekte~ gider, hoer, bilgi elde eder.

w,

ocuk.
k~

Birs

mcktepten

erer ;
Alcm

hocasna aylk nr.

kar, }'ce bir mevkie verirken dolun Ay kesilir,

Abbas, Itin gdcrck Ahmed'i kknden skp amak iin asb olmayan kendi dinine gvenip savaa gelmiti, Halifclikte o, onun ogullar, kyamete dek dtne arka oldular; haUfeli~e eref veriyorlar. Ben de bu kapya, bilcycik istemek iin geldim; fakat dehlie girer girmez yceldiro, bake oldum gitti. Ekmek midiyle amagan olarak su getirdim; fakat ekmegin ko!r.usu, beni cennelerin bakesine gtilrd.

4 76

>IES>iEVI

~RHI

2810.

Ekme)<, bir Adem'i cennenen srd-kard;

beniyse cennetiikiere

katt.

\olelek gib s udan da getim, ekmekten de. Gk kesildin, bu kapdan, bi bit iseim olmakszn

dnmeye koyuldum.

Aklarn bedenleriyle eanlarndan baka her~ey, dnyada bir maksarla dnerdolar.

Dnya), seven, Usrune gilne vunnu olan dvara gnlil ' 'eren ki~iye benzer; o ~m d vanlan olmadn, d iJrdnc
ltt

gkte

tnduar giic; dei rmisinder

olduunu ulunya ~hna.z;

gnln

tamamiyle

verir. Gei ei)Cdi olarak ndrum lmlr. "Onlrla istedilderi eyle.rin arasna bir engeldir, eklldi artk"
!(ilee Ivu~unc:,

dHar

Klle. bilriine ik olanlar, para-buup olmazlar. t>ara-buu~a ak olanlar, onu .leye.nlerse klden m:hrun kalrlar.
dk

Para-\>uuk,
ak

parn-buua ak

~evgilisi, lenencccik

oldu mu, kendi btnne gidirerir;

da

ayrla der-gider.

Bakalannn maskaras olur; lrulu.-klesi kesilir; denize der. eline gelen ota, y~u.oa sarlr.

O zayf, emir-bUkUm slhib olamaz Id dosrunun derdine derman olsun; efendisinin iini
m glrecck,

kendi

iui

mi?

M'ESNEVJ SERlll 1

411

Araplarn, "Zla ede~.eksen

hr

kadnla

et, bir

ey

alacaksan inci al" atasz

Zina edeceksen br kadnla et sz, bu yzden atasz olmutur; alacaksan inci al sz, b, yzden svlencgelntir. Kul, efendsne gtti; ~k, aiaya-inieye kalakald. Gl kokusu . gl bahesne gitti; oysa diken .oldu kald . Isteinden uzak dt; almas boa gitti; ekti ahmet boa kt; stdik aya da yaraland.

2820.

Hani glge avlanar avc gibi. Hi glge sermayelik eder mi ona? Adam, Bu
gitmi smsk, kuun

glgesine

yapm;

kusu aacn
aklsz

daiJnda

<rrn kalm.

.a dam diyor, neye glyor acaba?

e sana olmayacak ey; ite sana rm -

sebep.

Eger para-buuk da btnledir, ondan ayrl

maz diyorsan diken ye ; diken de glle beraberdir.

biitnle ancak bir yzden yoksa peygamberlerin gnderilmesi bouna olurdu. nk peygamberler, insanlar , Tanr'ya ulatrmak iin gelmilerdir. lnsalarm hepsi de bir bedense, kulla Tanr birlemise, kimi kime latracakhr ?
birlemitir ;

Para -

bult,

Oul, bu szn s.onu yoktr; gn geti,

akam oldu. Sen hikiiycyi tamamla,

4l8

MESNEVJ $tiRIU 1

Arabn, armajJan,

halifenin

kullarna

.YIIn,l teslyl, vermesi

tohu-

Su testisi.nl sundu, o munu ekti. Bu

armaaru ctiabtan

derg~ba bizme

dedi, padiaba gtrn; paihsao dileyeni ihtiyatan kurtarn

Su tad, resti de yemyeil, yepyen. Bu su, glde mplanan yanur su.y udur.

2830.

Kullarn, bu sze glecekleri geldi ; fakat gene de testiyi can gibi aldlar, barlarna basttlar. nl. bereyden diabn miti. Padiablaro huylan, lara da geer. Gkkubbc
Padiab

ltfu, btn

baberi olan o gli>.el paadamlarna da tesir et

buyruklaroa topra yemyeil

uyaneder.

bir havuz say; yakmlan llelere benzerler. Su llelerdcn akar. gller doldurur.

* Her liileden akan su, o tenenz havuzdan gelir; herbir llc, bo, tatl su akLtr.
Faka bavuzdak

su. act, tuzlu .

kokmu

su olursa her lleden o eit su akar.

nk her lleye gelen su, havuzdan gelir; sen bu szn mAn5sa iyice dal, iyice.
nn 1\tfu

Yeri-yurdu olmayan padlablar padiab cada, btn bedene tesir eder.

MESNEYI

J;RHI

471r

Huyu bo, suyu bo olan akl, bt bedeni ed epli bir hale getirir. Durup diolenmes olmayan uh ak da be-deni nasl cororuyor. delilie srkleyip gidiyor.

2840.

Kevscr!e beo2eyen deniz suyunun l'ltfu ynde, iindeki kr.l< talaro hepsi inci kesilnitir,

milcevher

olmutur.

Usa, bang lilnerle tanrursa kalfalarn. caklarn canlar ;la o

hnerle vliir.

"

Usu

varan

-ihni ak. stidatl

bilgisi'nde usta olan kiinin yanna> ralebe usul okur.

Fkl bilgsnde us olann yanndak ta-

lebeyse fkh okur: usftl de okumaz. beyan da~ " Nabiv bilgsnde usta olan besinin can, nabivci olur.
padiaba yok hocann

tale-

Yolda yok olan ustann talebesinin olur-gider.

canysa

Btn bu bilgilerin iinde, lm gn yoL az olacak bilgi, yokluk bilgisidir.

Nahivciyle gemicl hikayesi

Bir nah.i\'c gemiye binniu. O kendisine tapan kii, oturduu yerden, yzn gemiciye dndrd.
hayr

Dedi ki; Hi nahiv okudun mu sen? Genici, deyince, yar nrn bie gitti dtdi.

480

MESNEV1 lERiii 1

Gemicinin gnl knld ; adm, fkelendi; fakat hemencecilt cevap vermedi; sustu .

.2850.

Derl<;en yel, gemiyi bir girdaba drd; gemici, o nahivciye yksek sesle seslendi: Hi yzme bilir misin sen? Syle. Nahivci, a gzel cevaplar veren gzel yzl dedi.
hayr

Gemici, a oahivci dedi, btn mrlin hie gltti; nkU gem girdaplarda batar-gider.
unu bil ki burada, mahvolmay bilmek gerek, nahiv bilmek ie yaramaz. Yol< olmusan hi bir tehlike yok, dal suyu.

Deoiz.in suyu, ly baoda ur; fkat -adam diriyse denizden nasl , ne vakit kurrulur? Sen, insan huylarndan ldn m, denizi. seni baoo ilstnde tar. Halka, eek adn :akmsn ama gibi bu ilstnde knlakaldo.
srlar

imdi eek

Dnyada zam6no allmcsi ol .istersen. le imdicek u dnyan yoklu~unu gr' zamann geip
gitti#in seyre

hele.

arasna,

Size, yok olu nahvin jlrctmek iin, hikAye na.hivcinin hikayesn de kauvcrdik.

A yce dost.. fkhn ftkhn da yok olmada bulursun, oahvin nahvini de, sarfn sarfn da.
2860. O su
testis bilgilcrmzdir;

o halile de

Tanr

bilgisinin Dicle'sj.

MES:-;EVI

.ERHJ

481.

Biz testilerimizi dolduruyor da Dicle'ye gtilryoruz; kcndinizi eek bilmezsek, gerekten de eeiz biz.
An bedevi, bu ite mAzurdu; Dicle'yi. bilmivordu: pek U7.akravd.

Bizim gibi onun da Dicle'den haberi olsayd,. o testiyi yerden yere tayp gtrmezdi.
Hatta Dicle'yi bilseydi o
krard . testiy taa

alar,.

Halifenin,

kabul etmesi, o o testiye ihtiyac yokken kabul edip Arab'a ihsanda bulunmas
armaana,

armaan

Halife, bedevi'y grp ah,ftlini iitince o testi y <1ltnla doldurtu ; daha da ilisanlarda bulundu. O bedeviyi iltiyatan kurtard ; hususi ola- rak ihanlar etti kendisine mahsus elbiseler verdi. u altnla dolu leitiyi eline verin; dnerken d onu Dicle kysndan geirin. e
lunduu cndan

l yolundan gelmi, oysa Dicle yolu, bu- yere daha yakn dedi.

,Bedevi, gemiye girip Dicle'yi grnce utanyere kapand. eilip secde etti.

2370.

alacak

Bu ihsanlarda buluna vergill padi$ah.i ne h1tfu var dedi; daba da alacak ey, o suyu kabul edii.
- F. 31

MESNilVI SERlll 1

Nasl ~aru, ald zn.a

oldu da o bir puta bile demez armao cmertlik denizi kabul etti, b~mencecik benden?

Oul,

btn dnyay testi bil; bem de agdek bilgiyle, gzellikle dopdolu bir testi.

Fakat bu bilg, bu gzellik, dolu oluu yznden derisine samayan :litn, gzellik Dielesinden an cak bir katre.

* Gizli

c;arlad, yarld;

bir defineydi, dopdolu olduundan to~ra daha parlak bir bAle

getirdi. Gizli bir defineydi. dopdolu olduundan ootu, kprd; topra, adasi ar giyinmi bir padiab hAlne soktu.
Tanr Dielesinn

-ederdi o

estiy,

bir kolunu grscydi, yok yok ederd.

Onu grenlerin heps de kendinden gemi tir; bem de bu, boyuna byledir. T estiye, keo. dilerinden gemiesioe ra atarat.
krman,

A gayretinden tcstye u atan, o testiyi tco yapmillldr, dzp komaodr.

krlm ~ma iiodek
krmakau

Kp Bu 2800.
gelmi.

su dklmemi. yzb inlerce yapmak meydana

Kpn her paras oynamada, hallenmcde. Fakat yar buuk akl, bunu olmaz bir ey grr. Bir hoa bak da gr; ne testi meydanda bu baldc, ne su. Allah d og,rusunu daha iyi

bilir.

>fESNrYI $fRHI 1

Mina

kapsn

ce

knadn rp

alar5an, sana aarlar. Dn da seni, bir doan haline ge-

tirsinler.
Dnce kanad lat.
ekmee dnm.

topraldara buland, ar nk toprak yiyorsun sen; toprak, sence

Ekmekle et topraktr; bunlan az ye de toprak gibi yeryznde katma. Aclunca kpek ouyorsun; lozgn, geimsiz.. kt damar b kesili\orsun. Faka Joyunca do br le kesiliyorsun; d var gib hi br eyden haber olmayan, aya~ bulunmayan bir olup gidiyorsun.
Arslanlarn

Bir soluk le ouyorsuu, bir soluk kpek. votundu nasl yel ip yortacaksn?
Avianrken o e

yarayan kpektir ancak.

Kpege

kemi~

az at.

nk kpek doydu mu a.grlar; gzetim ava nasl seginir?

2890.

de yoksulluk ekti gtrd de dcrgiiha ulat, o devlete eriti.

Hikayey anlatrken

bedevy

o .aksz, o

saksz.

bedeviy.c

padiahn

ihsdnru sylemiik.

Ak, ne sylerse sylesin, sznde ak kokusu duyulur; ak ilinde o koku, azndan burcu-burcu tter. Fkhran sz aarsa, at~Zndan yokluk kokusu szler

dklr; o gzelim

sl\lerde

yokluk

ltokusu gelir.

484

Kf'Lirden bahsetse din kokusu duyulur; zanclan. pheden s etse run inan kokusu

gelir
Eri-bAr
bezemi tir.

Arln-duruluun kp,

kpg bile doruluk iind.ir. temeli. o kapkara ( *) s o torruyu

apar

bil; sevgilinin azndan. dudandan kan svii say.

Akn. pek de stemedi o sv, sevgilinin sevimli yz io ho grr.
Egr

Sen o

bile sylese

do~ru

grnr ; ne de gzel

eridir k doruyu

bezer.

Sckerden somun: benzer bir ey dzsen emdin m, eker tad gelir ondan, ekmek td degil.

2900.

tapan ( "*1

Inanan bir, altn bir put bulsa her pura alsn diye brakr m hi?

Onu alr. atee atar, ereu eklini bozar gider. Bylece de altndaki put ekli ( **") kalmn; nk ekil engeldir . yol kesicidir. Onun zndek alunlk. put ekli, alunda ej!.retidir.
Tanr

vergisidir;

( ) Metind "fer'ri'' ya:h; ka-tlaturmada. bu .SrUa il tiine ''tire.. )'Ullarak dUultilmit. ( )

ulmttll',

Puta e tpat a%\1, tUrkc ''temen.. olatak kulla

( )

Metinde

''tekl"

yUJinu-t ;

dnldlhkn

altn a

elcJ'

t&z. ekJenmlt .

M:ES!'I:EVI

ERtti

Bir pire n ldlimi yakma; her sinegin dinleyip ba4 arma, gnn yilirme. Sen de eKillerde kalrsan puta tapyorsun. demektir ; hereyin eklini brak, mlnSsna bak..
vzlusn

liacca

gdecel<sen
ster

Hintli olsun.
sad

bir hac yolda ara; ister Trk. ister Arap.

bakma; ne kuruyor; mak-

ekline, rengnc

ne; ona bak.

Reng kara b ile olsa seninle ayn maksad. gdUyorsa ooa ak de; senin rengindedir o.

Bu hikaye al-st sylendi; aklarn celeri gibi hani; ne ay~ var, ne ba.

dUn

2910.

Eei

lunmaz.

gibi bunun da ba yok; nne n bu~ Ayj; da yok, zlten ebedle akrabA.

Hattft su gibi. ~-ler katres bem ba, hem. ayak, hern de basz, ayaksz; ikisi de yok.
Haa; vnlhihi de l.iUye deil bu; kendine gel. Bir ho.a bak da gr; bizimle senin bu gnk halimiz.

nnda gemi, anlmaz

biiz,

SClf'tnin rengi, 1ekli dzl-kouludur yabile.

Arap da biziz, testi de biziz, padiah da> hepsi de biz. FU:t yalana-dolana den, bunu anlayamaz.
Akl

koca bil, u nefis de, u tamal da kadn.

in.k:lrcdr; aklsa ktr,

Ru ikisi karanlktand.r, mumdur.

486

MtS"EVI SERHI l

imdi, inUru temeli nereden douyor; bunu dinle. nk btnn eit-eit, renk-renk para-buuklar var.

Bu bilrnn para-buugu, bl'oe kar para-buuklara beru:emez; gilln bir paras olan gl kokusu gibi de deildir.
Yeilliin gze llii,

a-buu~dur ;
ma.sudao

gl(in gzelliinin parkumnun sesi, blbilln ak

bir

paradr.

Anlalmas

zor olan

eyleri anlatma"''

so-

rulan cevaplandrmaya kalktrsam susuzlara nasl, ne vakit su vercbilirim?

2920.

Eer tardr.

amamiyle

ralp kaldnsa

zorlukla.ra daldnsa, dasabret ; sabr geniliin anahsak n. Dnce arsgnllerse ormanlar.

Sakn dilncelerdeo, landr,

luu

yaban

eeidir.

Perhizler, ilAlarm artnnt.

canndaki

badr; kanmak

uyuz-

Perl, gerekren de iliicn temelidir; pehtiz

et de

gc-kuvvet

scyret.
altndan

Bu

szler , kulak gib

kulana.

duy da

bir

kpe cakaytm

O vakit, kulakl kpeli bir Ay olursun, kuyumcu kesilirsin; tA Ay'a dek, Sreyya'ya (!ek ycelirsin.
nce unu dinle: Bu eitli hallun canlar <la ef'ren ye'ye dek eitlidir.

~{ESNEVI ERH!

487

Bir bak.:na, batan ayaa dek birdir ama bir bakma da eitli harfler; birbirlerine aykrdr. eitli ynlere ekilebilir. Ri.r }'zden. harfler birdir, birbirleriyle birbir ylizdense birbirlerine zt ur; bir yzden sanki akaclr onlar; bir yzdense
lemilerdir; doru.

gn, hereyin Tanr'ya sunulaca gndc; kendini gsterneyi de sslenip bezenen ister.

Kyamet

2930.

Kim, Hintli gibi kara sevdalara dmse, kendini gsterme gn, onun teziilik adr.

Gne gib parlak bir yz olmayan, perdeye benzeyen geceyi iser ancak.
Dikeninde bir gl bile yokur; ilkbahar alar, onun gizledii eylere dnan kesitmitir.

Fakat batan ayaa gl olana, ssen kesileneyse bahar, iki aydn gzdr.
Manas oma:an diken, gl bahesiyle yan yana gelebilmek iin gz mevsimini i.ster, gz mevsi'mini.

Gz mevsimini 'ister ki o mevsim, bunun da gzelliini rtsn, gizlesin, onun da aybru. Sen de ne buoun rengini gr, ne onun kirini,
pas n.

halde gz mevsimi, ona ilkbabardr, nk gzn kara tala yakut bir grnr.
yaayor;

MUNtvl Sallll 1

bunu gz n de bilir, grr. Bir kiinin li gr yok mu? Btn doyin grnden vejtdir.
Zllen heps

Bahvan,

dnya, o
Ay'n

kemlisindci gem,

gere-

~e dalp gitmi kiidir ancak. Gkteki yldzlarn

de

para-bu~jhdur.

Bunun de,
294{).

indir k

ite imdicek

btn gzcller. mjde, mjilkbahar geliyor dcr dururlar.

iekler. ka su zncn gib parlamak, meyvalar, tomurcuklanma k iin hep babar beklerler. iek dkld mU meyva bagsterir; beden
krld n

can

bagscrir.

Meyva

nllnftdr; ekse

man.nn ekiL

O iek midedir: meyvaysa nimeti.

iek dkld m meyva belirir; o yi tti mi, bu. oitaldka o~ahr.

Ekmek. kopanp yenmed.ike nasl g-kuvvet verir nsana? Salkmlar koparlp sklnadk a arap olur mu hi? Helile. ilAlarn dvlilp yorulmadka ilalar, nerden sal arttracak)
Pirl sfatlar

ve ona uymalr::
k4gt

Ey

Tanr ~

Huslmeddin, bir iki

fazla al da pirin
bizim de,

sfatlann

yaz.

N:l.zi.k bedeninde g-kuvvet de yok ama gne olmadka klanmz yolt.

MF.SNEVI

fRHI

489

Kandil olmusun. sra kesitmisin ama gnl ehlirun basw. ipin ucusun sen. Deil t1J k pin ucu senin efude, senin isegine uymu, gnl gerdanlgmdak inciler de tenin ihsrun. 2950. Yol bilen pnn hallerini yaz; piri se; onu, yolun ta kendisi bil.

Pir

yaydr,

halksa gz
bata

ay.

Halk geceye nk gnlerin gelip

benzer, ptrse Ay' dr. Taze, gen gemesiyle pir

adru taktm;

o, Tann liltfuyla plr

deil.

olmu~tur;

yle bir pirdir o Id, ona balang yoktur; ylesine tck nciye oc e vardr. ne benzer.
~ Zaten ~)<;m, ylla~ arap dha kuvverli olur; hele ''Tann idindcn, olursa o amp ...

Pin se, pirsiz bu .vocuukta pek byilk Metler. korkular. tehlikeler vardr. Birok kere gni:u: yolda bile klavuz ( *) olmadka pcr-per1an olursun.
Hi gnncdl~ bu yoa; sakn yalnz ayak

basma.

klavuzdan

baekme.

t\ ahmak. banda onun glgesi olmasa guiyabaoi SCSI. ban dndrr. Gulyabani . sana zarar verir de yoldan azdrr sen. Senden daha akll nice kiiler bu yola drtl.
( *)
"KaJavuz" byle. tUrke gec:iyor.

UO

MESSEVI $ElH!l

2960.

Yola denlere, o kr canl blis neler etti;:

Kr':i'dan iit. gnar,

ana yoldan

y.binlerce yl

uak

lara

drcl;kutsuzluklara

utraru;

uplak c~ ibre~

ti-giti.

* Kemiklerini, gr; salar.n al, o yana eek srmc.

seyre

de

Eein boynunu "t, yola sr onu; yol erlerinin, gzelce yol bilenlerin yoluna getir onu.

Kendine gel, ee~ kendi keyfine b.raka, ondan cl ekme. nk onun ak, ayrljj'a.
imenliedir.

Bir soluk gaflete

m, ayrla doru

dtn de onu braltun fersahlarca yol alr-gider.

Eek, yolun dmarudr, ' ayrn sarhou dur ancak. O, nice eek sAhibini ldrm-git
mitir.

Yolu bilmiyorsan eek neyi istel'lie onun aksini yap; u ten doru yol da budur. "Kadnlarla daun, sonra da n e ded.ilerse aksiru yapn., Gerekten de onlara As! olmayanlar beldk oldu. Nefsin isteiyle ~ donluk et; nk Alla!J yolundan seni azdran odur. 2970. bir
Dylda, yoldalarm ey,

bu

dilei,

bu

istei krp

glg-esinden baka hi geiremez

(ERH)

2253. Beyitle balayan hikaye, "Mustbet - Nftme, "Ve "Clini'ul-Hikayiit, t. geer. Bedevinin biri, lde, a bir ukurda birikmi yanur suyunu grr.; iince tadna doyum olmadn aular; bu der, murlka cen.n.et suyu; bu suyu hafeye grreyim. O ada halife, .Me'mun'dur (lm. 218 H. 833). Testisini doldurup Badad'a gder, hallfeye sunar; sana cennet suyu getirdim der. Halife, yerini, yurdunu renir; ona ih-sanda bulunur. Hemen dn, yurduna git der. Bedevi dndkten sonra da neden tez dndrdn soranlara, rma grp utaumamasn istedim der (MaJI.hiz; "$, 24-26). Mevliinii bu hika~ey> tasarruflar la nakleder. Bir l ailesinin yoksulluunu ca.nlandrr. Maddi yoksulluktan, milnevi yoklua dner; i.rad kudretine sB:lib -olnaclklar halde mrid geinenlerden s~: aar. Bunlara uyanla:n, binde bir ihtimalle ve ancak inanlar yznden geree ulaabileceklerini ihtiyatl bir dille bildirir; fakat bunlara yaklamanan.n lzununu da syler. Zahmetin rahn:ee, acnn atlya ulaacan anlatr; analuo ktln belirtir. Insann, hereyi, kendi gr C\'rcsinden grebileceini syler; erkein, kadna kar z:itiru dile getirir; 1\adn vr; ona biiyUk bir m~vki verir; hadise dayanarak devrinin en ileri grn aksetirir.

M8SNEVI SF..RHl 1

nanmayann bil~ gili bir phe iinde oldum

bildiririken Firavun'un, Tann'ya gizlice yalvarn Salih Peygamber'in (A. M.) kssasma geer; bilgisizliin nasl bir malrumiyede sonulanacan
anlatr.

canlandrr; kalra ugrayanlarn, yaptklar iler yzn-

den uradklanru syler. Barn yceliini ver; olgun kiinin yapt, iledii eylerde bir h.ike bulunduunu, naks kiilerin, onlar rnek almanalar gerektiini belirtir; her bilgi sahibinin, an. ak kendi c bilgisinde usta olabilecei.ii, ferdiyerinden geebil.enin topluma yaylabileceini izah eder. Bu arada, hi~ kllyedeki remizlerden de bahsedip nefis isteinden ve tanahtan, olgun kiiye uymakla kurtulmann mmkn
olduunu anlatr.

Balka
Araptr;

geen HArem,
boyundadr.

cmertfiiyle mehur

bir

Tay
erimi,

Hz. Muhammed'in za-

fakat Hz. Peygamber'in (S. M.) davete nce vefat etmiti. Kz Mslman olmutur. Olu, nce am'a kamsa da sonra Medine'ye gelmi Mslmanlt kabUl etmitir.
balamasndan

maruna

2260. Arap olmayan milletierin hepsine "Accm,, denir; bu sz, yabanc mAnftsnadr. 2264. "Gide-gide gnein doduu yere vard; orada bir topluluk grd ki onlarn gneten baka hi bir elbisesi yokru; gie, orada, yle bir topluluj!a dornadayd., (Kui'An- Kerim; XVIII, Kehf, 90). Mcvl5na, bu maznOnu, bu ayet-i kerimeden alm tr. eyh Galib de (1213 H 1799), "H\i$!1 1\,k, ta,
Giydililer aftab- Ttmnil.z

Itikler fll'le-i cihattsuz

MESNIVI $ERlU 1

.beytinde, ayn mazmfuu dile getirmitir (Divan; Msr, Bulak- 1252 , Sonda Hiisn Ak, s. 12. Hsn Ak; Giilib'in elyazs; Fotokopi s. 4; beyit. 6; Metin, s. 61; k beyit. Alun Kitaplar Yayinevi; st. 1968). 2267. Samiri. Msii. P. (A. M.) Tr~dayken srail cgullarn dinden dndren adamdt. Onlarn M sr''dan karken alp getirdikleri altn zinet eyasn .eritmi, altm bir buzag dkm, ite Ms~'nn da, siin de m~bildunu.z budur demiti. Yapt buzann brdn de duyan tsrailogullar, Hiiriln'un .,tlerii dinlememiler, ona tapmaya balanlard. Musa. Tur'dan gelince Harfu'a k:znu, o da bunu Sar:niti'in yaptn sylemiti. Ms, Samiri'yi sorguya ekince o, ben demiti, onlarn grmediklerini grdm; sana gelen mele~in ayan bast yerden bir avu toprak aldm, heykelin mayasna kattm; o yzd. n bryor. Musil, Samiri'yi kavmin iinden e kovnu, dnyada cezan, rastladna,, bana dok"UIIma diye ba~rmandr, ilhirer cezas da baka demiti. Ondan sonra bu buzay eritmi, avp ezmi, denize attrmtr (Kur'an, Xx, Tiba, 85-98). "Ahd-i Atyk, te buzaiy Hariln'un yapt bilc!irilir ki bu da bir bhtandt (Hur!lc, XXXII). 2276. Kran, iki yldzn ayn dereceye gelmesidir. Bu takdirde birinin glgesi brnn stne decei iin gneten ayd.nlanamaz, tutulur. Yl dz bilgisine inananlarca bu zamai, bu kutsuzdur.
it

2281. is, Adem Peygamber'in oullarudandr. de denir (Abd- Atyk; Tekvln, V).
Mevliii bu beyinen sonra, kendisini mrid yalanclar iddetle kliWnaktadt.

gs-

teren

MESNEVI

~ERH(

2322. "Kanht tkenmcz maldr., {Hadis; CAmi';; II, s. 74). 2323. ten sonraki balk. "Ey inananlar, ne diye sylersiniz ? Allah indinde en, nefret ediltn ey, yapmayacanz eyi syleneizdir."
yapmayacan- eyi

(Kur'dn ; LXI, Saf, 2-3)

2330. Bu hadis, 2322. beyitte geen hadisic ay111> meMdcdir. "Kniz'l- Hakaak, a, " KanAat iiken mez maldr. bitmez define" diye geer (II, s. 129).

2331. Yryp giden deflne. 181. beylin iztb.a. bak. 2342. Bu beyit.lerden, ylan onamann tidet olduunu, ayn zamanda ylana ve zehirli hayvanlariD knr afsunlanmann bir gelenek bAlinde yaylm.. bulunduunu anlyoruz. ocukluumuzda, ylan, akrep gibi zebirli hayvanlarn solualarna kar mu~fi yet kazanmak iin okunanlar, bu okuyula geimini tcmln edenleri grdk. Buna, "crbctlenmek,, okunan ve zebirin tesirinden kurtulduuna inanlan kiilere de "erbetli ., denirdi. 2366. "Yoksulluk vncmdr ; onunla vnrm.,. Bu sz sufilcr. hadis olaralt kabul ederler. Mevzi!' ayanlar varsa da(Mevruilt; s. 57) " Sef"ne'l-Bhar, dasahih olarak .geer ve Kur'an- Kerim'de yok - }'ksul kiilerin methinc dAir ayetlerlc de teyid edilir. Aym .kitapta, "Yokluk-yoksulluk, iki dnyfida da yz karasdr, hadisini de, yoksulluk, gzel bir yzdeki siyah bcne benzer, o adamn gzelliini amrr arzn- da tevclh edenlerin bulunduu bildirilmekte, herkesin Tann'ya nazaran yoksul olduu ve bu yoksullu-

M.UNI!Vl SfRHI 1

un umtlmi l!.hm, beni, nctirecek

bir

sana

mMiyet aretiAi anlatlna k ta, " Alka~ yokluun>u - yoksulluumu

bildirerek zegi!ctir; sana muhta olmadm zantarzda yoksullatima, ve "Allihm, beni yoksul olatak yaat; yo.ksul olarak ldr ve yoksullarlr ha. rct, badisieri de rivayc edilmektedir. Bu hadislerle, "Az kald ki yoksulluk kfr oluyordu, hadisine ve yoksulluktan Alliih'a s{:'UllDays dair ''arid olan hadisiere de u sureric mW verilir: istenen, vlen yoksulluk, varlktan, beolil:ten, fcrdiyeen gemektir; kulun, Tann'ya kar yol<lugunu, aczioi, ihtiyacn anlamasdr. AIIAh'a snlan. lctifre kadar varan yokluk - yoksulluksa maddi yokluk - yoksulluktur (c. Il, s. 377-378) .

2372. Bu beyit, bir hikAycye

Ilir
kad010

dayanr:

bir

oyua vardr.

Kadn, kocasyla.

ayra km.ur; oyna

da

frsat gzlemcktcdir.
iare

KA-

d.o, oynaoa, u alla

sin diye

eder.

Sonra

da

ben u af:aca kayn da armu toplayaym der ve a{:'aca kar. Armu toplarken birden, koc:.soa, utanmaz adam, o vawndaki kadn kim; gz-

kocasna,

mn nnde neler yapyorsun diye ferylda balat. Adam, yahll, kadnm, yanmda kimse yok derse dekadn feryad kesme-: ; bir zaman soorn aatan iner. sAbi dcr, kimse yokmu; uhaf ey, bu aata hir i. var; bir de seo k bakalm. Adam aaca knca oynana iret eder. Bu d efa adam feryada balar. Kadn,. ben sana demedim m dcr. bu aata bir i v:r ; hele aatan in de bak:. Adam, aaw inerken oyoa~ kaar gider. Adam, kimsey gremcyince hakkn varrru der. "Annu aacndan in de bak, aasz, bl) hik1.yeden meydana gelmi (Ankaravi; s. 213),

496

t-4 ESNEVl $ERJil 1

2376. Sddyk, gcrekleyici demektir. Hz. Muhammed (S. M.), mticn anlai'Ulca mrikler, art:x bu olmaz demiler ve Ebii-Cell, Ebu-Bckr'e rastlayn ca, arkada~n. bir gece iinde Kuds'e gittipni, gklere ktgru sylyor, buna da inauacnk msn demi, Ebt-Bekr, o syledi)~ dorudur cevabn vermi, bu yzden Sddyk IAkabiylc anlmtr.
- y~m birikve gmlere, gzel ve cins .atlara, bayvanlara ve ekiniere kar insanlarn ar sevgisi vardr ve bu sevgi, nsanlar in rezym edilmi bir sevgidir. Fakat bu.u lar, dnya yaayma lli birer matah tan ibarettir. Sonunda varlp gidilecek yerin guzelligiyse anetk Tanr indindcdir ... (Kur'an; III, Ali mr.l, 14) Beyineki "Zyyine linulls . s:.:, ayein

2434.

"Kadnlara. ouUara, yn

tirilnll altn

balangcdtr.

2435. "yle bir mlbutrur ki sizi tek bir kiiden

lfet ve ii.usiye etmesi iin eini halketi . Derken erkek, eine yaklanca ei, hafif bir yk tamaya ve onunla gidip gelmeye balad ... , (VII, A'df, 189). Deyineki "Yeskn ileyh1, sz Ayet-i kerimedendir. 2436. zaoglu Rsem. Eski Hind dininde bir m4but tarururken ran'n mitolojik tarihine bir kahraman olarak gemitir. Zal, ihtiyar, ak sal, ak sakall demektir. Rstem'in babas, dogduu zaman salan, kalan, kirpikleri akro; bu yzden Zll adru vermiler. Hamza,
H. yaratt;

Peygamber' in (S.M.)
balk

amcasdu.

Uhud

savanda, elid olmutur; yiilikle

alm t.r.

2441 den sonraki

med'i,

"HayrWarnz,

ve bahis, H. Muhamehtine hayrl olanlardr,.

MF.SNBVJ

ERiH!

49'f

"Hay:lnz, ehline hayrl olannzdr; ben ehlime en hayrl bir kiiyim; kadnlan, ancak kerem sahibi kii ulular; ohiAn aalayansa ancak kt kiidir, hadislerine dayanmaktadr. (Cami'; II, s. 6, 9).

Bu bahis, Mevliina'nn kadna, itimfti hayatta, Aile hayatnda verdi ehemmiyeti belirtmekedi. ., F'hi mil-f!h, te de, 20. blmde kskanlgn aleyhinde bulunur ve bir hastalk olan hu huyun, ailcyi pcrlan edeceini belirtir (s. 75).
Mevlftnft'nn kadnlar

meclisine

gittiini,

semii'

ettiini, kadnlann, Mevliina'nn bana gller serptiklerini biliyoruz (Mevt.ana Cel~leddin; s. 21 1-213).

Ancak bunlarn., bu szlerin, tesertrn 1 \izumsuzluu gibi ar bir fikre yneldiini syleyen!erio,. Mev-

lftna'nn eriata

ne derecede btl olduundan haber

leri bulunmayanlar, )'ahu kas~l fikirler gden kiiler olduklarn da burada sylernel< lillmunu duyuyoruz. 2446 dan sonraki balkra, 607, yahut 6 11 de (1210, 1214) vef eden Nizarnl-i Geneevi'nin "Husrev u idn, ideki, " Der isridlftl-i likmethii-y ltfdoi, faslndaki ;

da11endef lest Ki ba gerdende gerd{mendet hest

Be

ezd-t akl- /er

beyti var. st. niv. K. Farsa ya:. lannda, 28& No. da kayd bulunan ve 905 te ( 1499) yazlm sha da bu beyit,

Beli der uh'- her darendei hest Ki M gerdende gerd/inendel /est

F. 32'

< 198

MESN~I

$!R U 1 l

ranndadr (25. b, 21. beyit). Ayn K. d e, ayn da, 249 No. da kayul nllsbada ilk nsra',

ksm

Yeki tkr ab'-1 her dir (24. a).

-anlar tarafndan tutulurmu.
ahnrsa, .da kurtulurmu.

dinmdei

hes

2462. Tas almak. Ay, eski bir inanca gre eykacak

Ay rutulunca tas, kab, korkup kaarlarm, Ay Bu gelenek Anadolu' da ldlla vardr.

eytanlar

Firavun,
demiti

Kur'An-

Kerim'de 24).

anlauldt

gibi, Tan-

nlk dftvlisna girimi,

beri sizin en yce rabbinizim

hidaye

(LXXIX ,

Nazia,

Mevlana, bu babiste

erbabiyle dalalet

erbabn anlatmaktadr. Insan, masm deildir; onda iyilie olduu gibi, ktiilllgc ynelme istidad da vardr. Hz. Peygamber (S. M.). "inzden bibiri yoktur ki cinlerden biri, ona e olmaso.., buyurmu, sana

da m sorusuna, " Bana da; ancak Allah bana yardm e ni; ona .~i oldum; Mslman oldu da bana ancak hayn emreder, cevabn vermitir (Mslin, Is. Mat. Amire - 1334 H . c. VIII, s. 139). Bir gece H. Muhammed (S.M.), H. Ayie'nin yanodayken dan k:u, biraz sonra H. Ayie de kp H z. Muhammed'in bulunduu yere gelmi, Peygamber, eytanla .beraber ml geldin diye sormu; Ayie, benim yanm da bir eyran nu var deyince Hz. RasUI, "Her isan.o yannda bir eytan vardr, demi; Ayie, senin yannda da var n diye sorunca u cevab vermitir: "Evo, yalnz, rabbim bana yardm etti de eytanm Mslman oldu., (Ayn cilt, ayn s.) Bu bahiste, Hz. RasQJ-i Ekrem'in, "Her doan, ftrat zere doar; dili sz syleyineeye dek de bu

M:ESNI:VI S!IUII 1

yaraultadr.

Sonra anas, babas, onu Yahudi yapar, Nasr!nl yapar, Mecisi yapar, hadisini de haurlamak
slrcni

gerelli (Cami', Il, s. 79). Il.

(Bakara} son.

ilyet-i kerimesi o.lan 286. ayetinde, mealen, "Allilli bi kimseye gcnn yeteceinden fazla bir ey teklif eunez; herkesin kaz:andJ sevap kendisine aittir; elde cti su gene kendisine ait, buyurulnakra, hayr ve sevap. "leM mti kcscbet,, su ve krlkse, "ve aleyhti m'ekesebct, diye ilade edilmektedir. ktislb, sonradan edinilen, kazanlan eylerdir; bill qakundan ktlkte. evrenin, terbiyenin tesirini inkAr etmeye ve suu ranr'ya ykleyip mutlak cebre gitmeye imkan yoktur.

2491 . Tersine
ammak adetmi.

layarn

aklm nal, izi kaybeunek, kovaiin aun nallarlDl tersine akurmak.

Bu beyitten sonraki ba$1k. "Ve insanlardan, Alltih'a kalbiyle deil de diliyle kulluk eden de var; ona< bir hayr isabet ederse, o hayr yznden kalbi ya ur. Fakat bir smanmaya u;rarsa yz dnverir; dnyilda da ziyu eder, ahrete de ; ite budur apak' ziyan. ., (Kur'an- Kerim, XXII. Hacc. ll).
2506, "De ki : Ey oefislerine uyup hadden ar. hareket eden kullanm, Allah rabmetinden mit kes meyin; phe yok ki Allah btn sular rter; phe yok ki o, sulan rter, rahlndir., (Kur'An, XXXIX, . Zmer, 53).
2516. Sifller, dnyaya, kainila "byk ruen,,
insan;. da "kk alem, derler. !nsan, kainaun huUisasdr,

zbdesisidir, AaJ, kkyle, daUaryla, yapraklaryla, meyvalar:yla, hereyiyle eldrdekte bu-

.soo

MF.SNI!Vl SERHI 1

lunmas gibi byk Alem de kk Memde gizlidir. Bu bakundan g(irnre kk Alem olan, gerekte .byk alemdir , Hz. Ali. bir iirinde, "llacn sende; f~a sen bilmiyorsun. Derdin senden; fakat sen grmyorsun. Sen yle bir apak, hre}~ bildiren bir kitaps.n ki gizli eyler. onun harfleriyle aa kar. Kendini kcl< bir cisin sayyorsun; oysa byk alem. derleni oplan'm da sende 'gizlenmitir. Dardan bir eye mu.ba deilsin sen; :kendini bir .dnsen.. Fakat dnmyorsun, buyurur (Divan; Bulak - 1251, s. 30).

2518 den sonraki balk. "Hani karlatnz zamanda Alliih, onlar sizin gznze. az gsterdii gibi sizi de oulara az gsrermio; nkli AJiah. olacak ii yapacak, yerine getirecekti ve biirn ilerin mercii H Allah'ur. , (K)ll''an- Kerlm; VIII. Enlal, ) .

Bu !ye, Bedir savana aittir. Bu bahiste, Salih Peygamber'le (a. m) devesi de anlatlmaktadr. S5lih P. Semud kimnine gnderilmitir. Kendisine mucize 'Olarak bir dii deve verilmiti. Deve, SUih'in iAre tiyle bir kayadan l<m, kar - kmaz da dourmu tu. lkelerindeki suyu. nbetle, deveyle yavrusu ve kavim iecekti. Buna dayanamadlar; su, yaln2. kendilc.r inin olsun diye deveyi ldrdiller. Bunun uzerine kkten, etin bir ses duyuldu; Sillih'le ona inananla:dan baka hepsi ldil - gitti. Bu \'ak'.a, Kur'An- K erim'in VII. sOresinin (A'rM) 73-79., Xl. sresinin (HOd) 6-86., XVII. suresinin (lsra) 59., XXVI. s.:esinio (uarii~) 141-159., LIV. suresinin fKamer) 27-32. ve XCI. slresinin (ems) 11-15. ayetlerinde
anlatlr.

MESNEVI

ERHI

SOl

2523. "Derken Allah'n peygamberi, bu, demiti

onlara,

Allil'm dii devesi

ekinin ondan ve ona su

alnmtr.

verite kusurdan.,; (XCI, 13). Beyine, "Nakat'ullab.i

ve sukyahft, aynen ayetten

dii

2532 ve devam. "Ey kavmim, ite u Allah'n devesi, size bir mllcize... (Xl, 64-66).
1

2550. "Derken onlar iddetli bir sesle azAba u radlar; yurtlarnda diz km bir halde yzkoyun kapanarak hellik olup gittiler., (VII, 78). Beyineki "clsimin, sz ilyet-f kerimeden alnmtr.
2569. "uayb onlardan yz evirdi de ey kavmirn dedi; andolsun ki ben size rabbimin bildird.ii haberleri bildirdim ve t verdim; aruk k!fir bir kavme nasl acyabilirirn?, (Vll, 93).

2580 den sonrak balk. "Iki denizi salmtr; nerdeyse karacaklar. Fakat aralarnda bir berzak var; birbirlerine knrimazlar. (I.V, Rahrniln, 19).
2596. "Yce Allah'n ylesine kullar vardr ki
insanlar yzlerinden tanrlar., (Hadis; Olmi'; I, s. 78). 26QS. "0, yle bir Tanr'dr ki sizi balktan yaratmtr da lm vaktini takdir etmitir' ve kyilmetin kapaca zamilna lUt bilgi de ondadr; sonra gene de phe edersiniz., (VI, En'am; 2).

2613. "Sirke ne gzel katktr., (Hadis, Olmi';. II. s. 174).

Bundan sonraki bala alna ay;i: m~ udur: " Allah, mmetinin nce yaplan ve sona. kalan sular sana balasn ve sana, nimetlerini tamamlasn

!502

MUN'E'Vl $f.RHI I
doru

ve seni

sana

apak

yola gtrsUn diye phe yok ki bi, bir fetih sermiizdir., (XLVIII, Feh,

- 2).

2615-2617. <(Sleyman), Rabbim demiti, beni .bn~la ve bana yle bir saltanat ver lti benden sonra hi bir kimse, o saltanata n!il olmasn; phe yok ki -senin vorgin, ibsann boldur." (XXXVIII, Sad, 35)
c u

2645. "nanrn~ ltiinin anlayndan saknn; no, stn ve ulu Allah yla bahar, grr., (Haey,

dis; mi'; I, s. 7).

2656. Bireyi sevdin mi o -eder., (Hadis; I, s. 123). seni kr eder,
sa#r

2664. "Yerime,
Aladis-i

grne

samaclm

da inanan

kulunun gnlne sdm., (hyf'iii-UIOm'dan naklen

Mesnevi ; s . 26).
kuml 1'124sn arasna

2667. "Ey iyiden iyiye inanm, pheden nu can, dn rabbine, ondan rfz olarak ve kzann bulunarak; artk kani kullannn -ve gir eennetime., (XXXIX, 27-30)

2683. " Gerekten de yce Tann, halk yaratnca, <rahmetim gazebimden stndr diye rahmetini kendisine farzetti ..., (Hadis; CAmi; I, s. 60) "Ral;l;ini, halk yaramadan nce, rahmetim gazebimdeo stn.dr diye rahmetini vaacfetti ..., (Ayn; II, s. 75). 2702-2704. M ecnQn'un, ''Leyla Irak'ta hastaln diyorlar; keke onu tedavi edebilecclt bir hcltim olsaydun, meilindeki btytinden alnmtr (MaS!iz; -s. 28). 2704. beyi, Arapa olarak bu beytin, faiJ4tn flilitn failat, veznine evrilmi tlclidir.
TDI

)l:s>iEVI

SERlll 1

503
oluundan,

Bu bahiste,

Badad'n,

hillfet merkezi

2807. beyiticysc Abbasoullarnn, kyllmcte dek die

:rka olacaklarndan lor oUar

bahsedildiginc gre apak anlaki "Mesnevt., nin birinci cildi, Badad'n Moturafndan zaptndan, ydnl hicri 656 dan (125B)

nce
s.

yazlnaya balanmtr.

2705. "Gelin de.., lii. siltenin 61., VI. sillenin Ayetlerinde geer.

2720. "phe yok ki Allah, kendilerine cenneti vermek zere inananlarn canlarn, nallarru satn 31n:r; ldrrler, lrdrOlrlcr; her iki sfuettc de vaadi gerektir ve Tevrat'ta da sAbittir, lncil'de de, Kur'an'da da ve abdine Allah'tan daha ziyilde vefS eden kilndir ki? Artk u giriti~iniz al - veriten dolay da sevinin ve budur en byk kurtulu ve saadet .., (IX, Tevbe, lll) Beyine, "AUab satn almtr sz, "Allab'iera, a:rz.nda 4yet-i kerimeden lafzan iktibh edilnitir. 2725. "Aln eyi yapaagnz vaadedin, bana borben de cennetle borlanayn size: Sznz gerek olsun; vaadettiniz mi, vaadinize vef5 edin; ~ize bir emanet verildi mi, byanette bulunnayn; rznuz koruyun; haramdan gz ymuun; ellerinizi haramla blatrmayn., (Hadis ; <:ami'; I, s. 36).
lann;

2739. Arap alfabesindeki harfler iki

Wmtr:

eit

sa

1) Yazl

bakmndan

birbirine benzeyenlerin yan yaplarak.

yana getirilmesiyle,
2) Harflerden terkipler (szler)

MliS~IWI ERlll

Bu ikinci tertip, "Ebc(e)d, H(e)v(ve)z,

H(u)t()l,.

K(e)l(e)m(e)n, Sa'f(a)s , K(a){a){e)t,

O(a)()i, dr (~.

!<)b(ba),

Bu ikinci tertip, lurflerin kolayca h:mrlannasru. "Ebccd,, d.ier bir t3birle "Ebiciid.,, bu ter kipierin hepsine birden ve.rilen addr. Bu ttrtip, brAni ve Aimi erninin ayru olduu gibi, birinci ve drd nc tertip ol:in "a b c d, k 1 m n,, bao dillerindede sra bakunndan ayrudr.
salar.

Bu erkiplere, hkmdar adlar, eytmlarn adlan, gnlerin adlar diyenler olduu gibi Adem Peygamber'e inen sahifeler olduunu syleyenler, bunlara eitli manalar verenler de olmutur (Mir'at'l-Makaasd fi Def'ii-Meflisid; Is. 1293, ta$bas. s. 154-1 55). Bu terkiplerden bir de Ebced bisAb meydana on harf birden ona kadar olan rakamlan gsterir; ondan sonrak on harf, onar-{)nar say alr ve ondan yze kadar olan rakamlara aittir. "~, 'harfinden sona dek on harf de yzden bine kadar olan r.akamlnra i~rcnir. Herhangi bir i, b ir doum, cvlenme, bir mevkie ycell, yahut lm, bu harflerle meydana getirilen bir sz, bir terkip, yahut msra' ik tesbit edilir; buna "tarih drmek, denir. Meselll MevlAnA 672 hicride vefar etmitir ; Arap y:zsyla: " lbrr., (bret) bu yl gsterir.
getirilmitir. lk
Nokal harOerle driilcn tllrihe Mcevher, Gevhe r, Gher, Gher-dar, Cevher, Cevher-dar,

() Pnra.n tu iine al n an hedler, alda yoktur, toorkipleria. okunUf}u1m C.Itcrmek iin konrnutvr.

MlS~EVJ

SERlll J

505

<:evherln", noktasz harflerle d~rlene " Mlunel., <lenir . Btn harflerle dnrlrse "Tarih-i tiim, derler. Msra'da bir fazlalk, yahut eksiklik olursa, bir s!zle, mesel~ ler, b~ler geldi, yahut kt gibi, tArih nsrandan nceki msra'da, eklenecek, yahut karlacak say belirtilir; buna da "t'niye., derler. 2750. XXVII. sirenin 10-19 . Ayetlerinde Sleyman Peygamber'in (A. M.), karnca vAdisine geldii, bir kanncarun, karncalara, yuvalarmza girin ; Silleymn ve ordusu siz. inemesin dcdi. Sleyman'n bu 'SZ duyunca hafife glilmsediji anlaulr. Halk, buna unu da ekiemi ri: Sleyman, ben bir peygamberim, sizi ni iner miyim demi; o kannca da, maksaclm bakayd; senin debdebeni grp sey~ dalarlar da zikirlerini unutur Jar; onun iin bu sz syledim demi.
dayanlarak

Ululukla aciz, sl~i klasik edebiyatra, bu yete Sleyman ve karncayla tehis edilir.
b~layan

diye

yan andolsun kuluk :na ve onbir Syetten meydna gelen sQre, Kur'lin- Kerim'in XCIII. sO rcsidir. Bahsedilen ayet-i kerlme, " Dileyeni bo evirme, azarlama, melindeki JO. nyctidir.

2758. "Vedduhl,,

2766. Zmtdankaa. ran mitolojisinde "Si-morg, diye geer. Araplar bu kuA "anka;., deni~lerdir. Ankaa, boynu pek uzun demektir. Yz insana be.nzeyen bu kuun tyleri renk rekmi. Oruz renkli oldundn Fars: otuz renk manasna gelen "Si-reng,, otuz ku bilyllklnde oldu~ .dan, yallut kendisinde otuz kuUD alnmeti bulun

508
du~ndan

Mf!S~EV1 $tRJJt 1

da otuz ku~ nAnisnil "Si-morg,, adlariyle

arulnu~. Dii olan bu kua bir de erkek yaratlm.

MusA Peygamber ajlnda vcO:da gelen bu kuun cinsi ojlal.o, Necid ve H icaz blgelerine yaylm; ocuklar kapmaya balamlar. Halk, zamanlanndaki peygambere ikAyene bulunmular; o da dua etmi, Tanr bu kuun cinsini yok etmi. Yok olduundan, yahut ok yksek utu u iin grnediinden "Ankaa-y Mulrb,, da denmi.
"eh-NArne, ku

ye gre

Rsem'in babas

Zal'i bu

besleyip

bytmtr.

Bizim folklorumuzda bu ku, Zmrduaukaa adn

almtr. Hayrh

bir

kutur; masallarm.zn kalr..maru

Kcl-Olan'n koru'\leusudur, arkadadr.

Si-morg't.an maksad, birlik havauan vahder eri. gerek crendir. Ayn zamanda Kafda'nda. yAni yaknlk makamuda uan, Tanr adlarnn, sfatlarnn mahar olup bu mazhariyette tahakkuk eden, emAnet ykn yklenmi bulunan erclir. Bir tevcihe gre gnle de Sl-morg ve Anka:a denmitir. 1094. beytin izahma da bakru:t.
snda

MevlAnA'nn

2768. Z~t. sfa.tlar, adlar. Allah'n zt, ancak sfat

Iariyle ve nisbeten idrAlt edilebilirse de ztun knhne akln ermesinc imkAn ve ihtimal yoktur, tasavvur dahi edilemez. Hayit, l::dem, bakaa, i.lim, scmi', basar, kudrci' sfatian "ZAti sfatlar, denir. olan, varhgnn kendinden oluu, cisim ve cismaniyetten mnczeb bulwu, bir olup ei di, ona bulwmay gibi sfatian "Silbutl sfa~, deriz. Bunlardan baka bir de, mabhil.cata raci' sfatlar var-

ret, tekvin gibi

zaa

Tanr'ya, sban ~cib

507
dr;

diriltrnek, ldrmek, yaratmak,

esmAy,

nzk

vermek gilii. yolunu

Bunlara da "Fi'li sfatlar, derler. Sfifilerin ou, Tanr'

ya, yani
Tanr adlarn

anarak

ulama

tutmurur. Bunlann yoluna " Esma yolu, denir. lk

za-

manlarda "U ilahc illllil.h. Allah, Hu, adlaru zikrederek sliik eden esmacl.ar, sonradan bu adiara "Hak, Kay, Kayyn, Kahhr,, adlarn da ekUyerek yedi adla slO.k kabili etmiler, ilerinden ayrlan kollar, bu yedi ada baz adlar da katarak eklentiler yapmlardJr ki bu eklenen adiara "frfi'- Esma, dn.ilerdir.
Esnaclar, bu yed ada muk'abil nefsin yedi tavr
olduunu
lardr :

kabul

etmilerdir tavr

denen bu yedi
)

ki onlara ''AvtAr- Seb'a, ve bu taVlrlardaki zikirler un

Nefs-i

(U iliibe illallah), 2}

Emn~r ; 1-;tli.i ewredip duran nefis Nefs- Lcvvli.me; ktlk ya-

pnca kendini knayan nefis (Allah), 3) Nefs-i Millhime; yilik ilhamna ma?.har olan n. (H), 4) Nefs-i Muunainnc; nana, bayr iiernekte hi phesi kalmam. (Hak}, 5) Nefs-i Radyye; Tanr'dan dz olan (Hayy), 6} Nefs-i Mardyye; Tanr roJsna mazhar olmu (Kayyum), 7) Nefs-i Safiyye, yahut Zekiyye; ktlklerden arnm {KahMr).

Nefsin tavrlarna verilen bu adlar, Kur'~n- l<erim'in XII. suresinin 53., LXXV. suresinin 2., XCI. suresinin 7 ., ayn sfiresinin 8., LXXXIX. silresinin 27-30. , XCI. slresinin 9, ayetinden alnp uydurulnutur.

Kur'an- Kerim'de "zikr,, namaz, ilat, du!, hac treninde tekbir, hayvan keserken Tanr'~ anmak,

508

N.ES:<~'V

lERlll 1

Tanr'y haurlamak,
larnadr.

namazdan sonra tes bih min5Hz. Peygambtr 'in, Hz. Bbii-Bckr'< gil ve sessiz, Hz. Ali'ye ak ve sesli zikir teJkyn ettilt hakkndalti hacllsler, tamamiyle, men\'du (100 SO ruda Tasavvuf adl eserinize bk. st. Gerek Yayn evi 1969, s. 31-41).
muayye sayda

Esma yolunda, silih, tarlkate girince kendisine ilk adn zil<ri verilir. Silik grd8\ ryalar ~eyhine aniatka zikir says arrunlr, nihayet o adelan ikinci ada geirilir ve bu, sona dek bylece devAm eder; hasl mri, bir hayal aleminde yuvarIant - gider. SOfnerin, husQsi giyim-kuam, ouayyen treler~ vakfa dayanan tekkeler ve zikir 4yinleriyle halktan
ayrlmalarn ho

grmeyen
esas

bu hussiyetlcri cczbtyi, skln

redde:miler,

Meldme erbab. btn esm1 yerine ak ve:.

almlardr.

olarak

Mevleviler, esnliy kabQJ edenlere " Silfilcr,, bu tarikldere "SM! r:rikatleri", eyhlerine ve dervile rine "Sfi eylleri, Sf1 dervilcri,, derler ki bu deyilcrdeki "SOfi, sz, konuma dilinde "Sofu, tarza girmitir. Bylece kendilerini br ta rilmlcrtlc01 ve mensuplarndan ayran Mcvlevilerde yalnz "Allah, nd zikredilir. Bu yolda sl1k, hizmetledir, nk ladr, ezbeyledir; "De ki : te bu, benim yolum ~ ben de can gzn ak olarak sizi Allab'a atrru daym; bana uyanlar da o eit amada ve All't tcnll ederim ve ben mriklerden deilim, ayetinin. m~li (XII, Y1suf, 108), Mevlana'nn yolu olsralt kabOl edilmitir. Mevllln~, babas Sulan'l-Ulenli, onun h1lifesi Seyyid Burhll.oeddi.n Muhakklc- Tirmizi,.

MPSNEVI SERHI 1

509

:e:r:.s ve Sultan Veled'in ve ilk Mevlana mmessilllerinin, birisine muayyeo miktarda "\llah, adn .anmaya i.caet verdii, yahut ikir meclisi kurduu hakknda eski kaynaklarda hl bir kayt yokt-ur. Bu .bakmdan Mevlevllikteki bu zikrin, Me. lna zatn5v mnda, hatta onun i.k mmessillerinin alarnda l 'bulunmad, sonradan konduu kan!atindeyiz. (Mev l evi Adab ve Erkiu'na bk. ls. nklap ve Aka K. 1963 ; s. 120-126).
oourma'la,

ve domarntr., (K. CXII, 3) btn var olanlarn, kendi varlna nispete yokluktan ibiret olduu, hi bir eyin, Tanr varlndan ayrlm bir varlk olmayp yaratnn, kudTetinin mazhar olmak bakmndan varolduu an\al maka; domamtr 's\>zyle de, varlnn kendisinden olduu, bir. sebebe dayanmad aklanmaktadr. Bu ayein getii sureye ''Tevhtd, ve "hllis, suresi denir. 2769.

"Dourmaz

2790. Ca'fer altn. Mslma.nlkta ilk veir saylan ve Abbasoullarndan H~rln'un veziri olup hlcrl 187 de (803) ldrlen Ca'fer-i Bermeld'nin basrrdg altn (!smail Galib: Mze-i Hmayun MesklMt- Kadime-i slaniyye Katalolu:; st. Miliran ,'v1at. .1312; s. 154, 166-1 74). 2792. "Allah
bk.
lyla

grr., 2645. beytin

izahDa

"nlarla dilcyip arula engeldir, ekildi artk; nitekim daha nce orlarn yolunu tutanlara da byle <>lnuru; phe yok ki onlar tereddt iindeydiler ; -ijphcyc dm}lerdi." (K. XXXIV, Scbe'; 54). 2812 den sonraki
dklan

balk. eyle~in 'lf~na bir

MESSEVI SERlll

2816 dan sonraki balkak sz, Arap a:asdr; ne yapacaksan, en ilerisinl, en deerlisini yap maotsru iflde eder. 283+. "Bata bulunan kii, ar-duru, temiz kayna bir suya b enz<:r; su o kaynakr coup akar, b)'k bir arka dklr. Halk, onu bulandrmaya alsa da duru su gelir. Fakat bulanklk batan oldu mu, nehir de bularuverir., (Hilyct'l-Evliyli'dan uklen Ahlldls-i Mtsnevl; s. 28).
oln

2842-28H. Usul, asllar, emcUer demektir. Tefsir ve hadis bilgilerinin teneller, efslrde, ayetlerin in.i sebeplerim, ayeun hkmaii, nAsib, mensuh, mulkem, yahut neabih oluunu ; hadiste, hadisin syleni sebebil ve hkmnn mabiyetini arayp tesbit eden bilgidir. Fkh din bukukudur. Beyan, s7.dek eitl mAnalar inceler. Nahiv gramer bilgi' sine verilen ad dr.
2846 dan sonrak hikaye, XTII-XIV. yzyl 3ir ve Ubeyd-i Zakilni'in "Letlli'., iude vardr ( Malihiz; s. 28). Herhalde bu bildiye de halk hikAyelerindendir.
n~sirlcrindc:

287+. "Gizli bir deftneydin; bilinmeyi dilediin, sevdim; billneyim diye halk yaramm., Hadis-i Kudsi
olarak sfilcr tarafndan nakledilegelen bu sz, hadis bilgirlerince mevzfr' olmakla beraber, LI. sOreDin (ZAriyAt) 56. ayeti olan ve "nsanlar, cinleri, ucak bana kulluk etsinler diye yararum, mealinl veren iyete uygun olduundan bu szn, mdlea hadis saylabileceini sylemilerdir; nk lb:i AbbAs. bu iye-i kerimeyi, "Ancak beni bilsinler diye, tarznda

511.

tcfstr canitir; kulluk da bilgiyle olabilir (Bk. Aliyy'iKaari: MevzAru Kebir; s. 62).

2904. Trkede mr pir e iin bir yorgan yakar,. diye sylenegelen bir rf nceaz vardr.
2925. Silreyyfi, yirmi drt yldzdan meydana gelmi bir burtur; Trkesi ''lker, dir. 2929. "Yalan yere Allab'a iftira edenlerden daha> kimdir ki? Onlar rablerine arzcdilecekler; 3hitler de ite bunlardr diyecekler; rablerine kar> yalan syleyenler, iyice bilin, Alllb'n lftneti zalimleredir .,. (K. XI. 18).
zllim

2948. Sro-kandil. Dibftccde geti.

2954. ''Tanr indioden" Tanr ndinden bildiri len, beUetilen bilg. Ledn ilmi. 225. beyrio iziholl' bk. 2962. Yeryznde gezin de sizden ncekilerin. ballerini grn meAiindel<i ayetler, l ll. sCi.r enin 137.,. VI. srenn 1l., XII. srenin 109., XVI. sCirenin 36., XXVII. srenin 69., XXIX srenin 20., XXX. srenin 19. ve 42., XXXV. surenin 44., XL. sCirenin 2 1., XLV ll. su renin 1O. ayetleridir.
2968. "Kadnlara daruo, ne derlerse aksini yapn.,. Bu hadise mevzu' diyenler olduu gibi, zayf diyenler de olmu, "Kadnlara it~at nedAmetrir, ve "Erkekler, kadnlara i~ eniler mi beiGk olurlar, meallerinddd hadisiere uydu~ iin melleo hadistir diyenler de kmtr (Mavzuat; s. 49.)

**

..

MESNi:!Vl S~ftHl 1

s~

Herkes bir eit ibadetc sarlm, kendisine kur~ulu aresine yapruur. Sen akll bir kiinin glgesine sn da, gizligizli savaan, sinsi dmanilan kurtul. bir
29BO.
Bt sana, btn taslardan da. a iyidir; kimh ler ileriye gemise, bununla onlarn l,epsini de geersin. Pir seni ruttu mu. kendini ona teslim et; MO.sa gibi, Hztr'm buyruu alunda yr . .. ki yzllk, erme; Hzr'n yapt ilere dayan da. Hzr, "Aruk ayrlktr bu,, demesin. ocuu

Getniyi delerse delsin; hi )>ir ey syleme. ldrtse ldrsn, san-baru yol-

ma. -.. Tanr, onun eline, kendi elim dedi; "Alllh'm eli, onlarn ellerinin stndedir, bknn verdi.
Tanr eli, onu ldrrse diriltir de. Dirh de kim oluyor? lmsz bir can haline getirir onu.

Bu yolu, yalnz aan da var; pek azdr b-r ama gene de pirlerin himneti yardm eder de
aar.

Pirin eli yaniara da eli saylr .

ksa deildir; tapsnda eriir;

onun eli,

Allah'n

bulunma- kudret

Huzurunda bulunmaranlara bile byle elbiseler verirse i.i'phe yok ki huurunda bulunanlar, bulunmayanlardan 'iyidir.
. F . 33;

(MET.N)

Sellim ona, R asQl' n, Alla h y~n tekrim etsin, AU'yc, h erkes, Hakk'a bir ei t kollukla yakniamay a r ar, diler sen, akll ve T anrt'ya kar hus siyet sahibi olmu kulla sohbet etmek SUI'e" tlyle yakniamay dile d e herkest en daha ileri ol diye vasi yet etmesi
arslausn;

Peygamber, All'ye dedi k : Yil Ali, Tanr yiitsln, cesOrsuo;

Fakat

arslan)~a

gUvcnme;
sn.

mit fidannn

glgesine gel, o glgeye

Hi kimsenin, rivayetlerle, oaldller!e )'Oldan

ayramayacal o aklb l<:inin glgesi altna gir. .

Onun glges, yeryilzdc Kafda'oa . ben zer; rOhu da ok yceleri mvaf eden Si-moi:gdur.
Ky~mete dek onu n vasttm sylesem, onu vsem, bu sze, bu ve bir son arama.

Gne, .nsan sllrctyle yzn rtm,

lemitir; anlayver; doruyu

giziy

Allah daba

bilir.

Ya Ali,
Tanr bas

yoldak briln Jlatlar iind~n sen,

olan

kiinin glgesin

se.

515

Tcllak, ncrene zuma dv dedi. TeUak

dvcyi

dedi; Kazvjnli, omu omuzuna kr;

ineyi banrnca acs

3000.

Yi~it, usta diye inledi; ldrdn beni; ne

resmi

dVyonun

dedi.

Tellak, arslan yap dedin ya deyince, Kaz vinli, neresinden baladn dedi. Tcllak, kuyru-undan vinli, ~ iki gzm dedi ;
Anlan kuyruunun baladun ss,

dedi. Kaz-

brak kuyruu. ~azm

mumu St1.latu; kuyruu, luum kesildi-gitti.

kuyrult sokuskt, so-

t\ arslan yapan, kuyruksuz bir arslan yap. ne yarasndan yreime fenalk geldi, bay
laca~m.

Usta, Kazvinliye aemadon, onu kayrma d an arslann bir baka tarafn yapmak iin
iney banrd. buras Kazvinl.

de ne resi diye
kula~. kula ksa

bard ..

Usta, a
a usta ;

yi

er dedi,
trak

Adam.

dedi,

olnaywersin

brak kula~.

kilimi

tut.
balad ;

Usta, bu sefer baka bir yanma. Kazvinli gene feryad etti.

Bu nc yan da ne yan dedi. Usta, a stn er dedi. buras karn.

3010.

Kazvinl, varsn karns:1. aru, ineyi

olsun arslan ;

ac

az baur dedi.

MESSEVI SERHl (

Huzurda bulunmayanlara bile yiyecekler verirlerse konuun nne n~ nimetler koyarlar.

1990. .

Onlaro ( *) huurunda kemer nerede, kap clnda kalan nerede?

kuanan

Pir i se-tin mi c:ahannls: olma ; balk gibi slpk, hemen dklp sal,erecck bir hale g~lroe. Her za}lmete fkelenroede, kin gtmedesin; p eki ama cihllanmadan nasl a~na olacaksn? Kazvi.nllnin, omuzuna dvmeyle arslan resmi yaptrmas, ine yznden de
piman oluu

RivAyet edenden

hikftyeyi duy :

Kavin

lilerde adc:tti;
Bedenlerine, ellerine. omur.larna, kendilelerine zarar vermiye~tk tarzda, ine ucuyla mav dvmeler dvdrrlerdi .
Kazvinlinn bir ellaa gitti; bana bir dvme dv . a ma tatllkla, carum actmadan dedi. Kazvnli.

Tellak, a yit dcd. ne resn dveyim ? kkremi bir arslan dv dedi.

Tali im Arslan burcudur ; arslan resn dv; gayret et de adarn-akll bir arslau yap.
( .Y.)
Met.inde, ..Ger h81 k"!l pi~- i e h .. 'y;:;!m~J,,m kar41sznn .. UtUr.e .. ;on .. yazl arak dU:dt il

1atu mada. " teh"

.miJtir.

MUNEVI $;aHI 1

517

ki dinle ben'e, bi'c smsk yapnsn; btn bu yknular, ikilikten meydana gdmededir.

Kurtla

tl.lldnJ,

ars!arun

malyetide

ava

gitmeleri

Arslan, kurt, bir de tilki, avlao.nuk, av bulmak iin dat a. ormanla gitmi lcrdL Avianmak in birbirlerine arka olmay, yollar, beller iyice tutmay kurmulard.
de berabertt o engin ovada birok gzel avlar tutmaya niyelenmilerdi.

Erkek arslan, onlarla beraber avlanmakt.n utaruyordu ama gene on lar byk sa~u, onlara yolda olmutu. Bylesine bir padiaha or"du zahmet verir ama gene de "Topluluk rahnettir,, dedi, onlarla yolda oldu.

3030.

Byles

Ay,

yldzlardan utanr

ama gene
arasnda

de cmertli~i bulunur.

yznden

yldzlarn

Verdii karara benzer cam yerinde bir karar yoktur, ama gene de kendi kararn grmezlilaen geldi de Tann'dan Peyganber'e, "Onlarla ~,. buyu~ geldi.
arpann ildir.

Terazide arpa, altola yolda olur ama bu~ da altn gibi deerli olmasndan de-

::S16

MI!SSI!Yl SERHI 1

TeUak
mancaz

srd,

pannaglJll
igney

diledi,

bir u-

akn-akn

kalakald.

Sonra fkeyle
kim o bana

gelmitir

yere att da dnyada bu dedi.

Kuyruksuz, basz, gvdesiz arslan kim grmjtr? Tanr bile byle bir arslan yaratmam tr.

A karde, ine yarasna dayan da nefsinin yansndao kurtul.

Varlktan

atee apan

secde eder,
gne

gn~

kurtulan roplulua gkyz de de, Ay da.

Kimin bedeninde, atee tapan nefis ldyse, de onun buyruuna rmolur, bulut da.
k yo.kmny, ayd.nlanmay renen

Gnl

kiiyi, gne

bile

artk

yakamaz. vakitb dedi.

* Domas,
rn buuun

dolunnas

hakknda Tanr, "Do~du(u, batu

olan g.oe vakit, onla-

magaralanna

vurmazd,

Klle dogru varan, btnc ulaan para btn dikenleri gzelleir, gtile dner .

.3020.

Tanr'y ulul3JTlnk, yce bilmek nasl olur? Kendini hor bilrnekle. toprak saymakla.
Tanr'y

bir bilmek nedir? Kendini, o birin

nnde

yakp yandrmak.

Gndz gibi yp durmay istiyorsan geceye benzeyen varln yalmdur.

Bakn

kimyada eritir

gib

varlgn,

onun

v:rlnda

erit gitsin.

MESNEVl $ ERHt 1

510
ihs8nm ~nim

Benim

bileim y~miyor

2akkndaki zannz AkJUarruz

mu size ; bu mu?
bezeyen

da,

kararlarnz

da zaten

karArmdan ; dnyiy Resm,

vcrgilerimd~, yaptn

ihsanlarmdan domakta.

ressama,

ben

kusurln

diye

sz m syleyebilir ? Ona o ayb, o hu.~Osu veren

zaten ressamdr. A zamann aypl ar, kusurlan, benim bakkm da byle aalk bir zanna dmek size mi kald ? Allah hakkmda kt anda buluanl<!n kafalarn uurmazsam aniJ iin ra kendisini temis olurum.

!!050.

Dnyfty, szn aybnzdan kurtarayn da bu hikye. d nya durdukt sylensin-dursun. Arslan, bu dnccere dalm, aka glyordu ; fnka arslann glmsemelerin e inan ma. Tanr'nn mekr de dnya maldr ; dnya mal bz sarbo~ eder. aldaur . ykar-gider. i\ yice kl, yokluk-yohuUukla hastalk, sana daha da yidir ; okil o glmseme, n za~n kurar. soou.oda seni drverir. Arslann,

kurdu

tmtilan emesl;

kurt.

aviar aramdn

ey pay e t demesi

Arslan, ey kur t dedi ; gel, bunlar pay et; -a koca kurt. adaler yenile. Pay edite vckilim ol da yaratln nasl; m eydana ksn.

! 518

MF.$N.IiV'l

ERtil

Can. ~imdi bedenle zaman n kpek, kap

mi~tr.

yolda~ olmutur; ~iindc avu

bu kcsil-

Bu topluluk daa do~. arslarun ardnca, ulululda gitti. Derken bir da kz, bir l<e,i, bir de semiz tava.n ruular; iler rasgel di.
Sava arslann p~ine den kinin kcbab, gece-gnd Aviar dayd.
ldrlmt,

eksik olmaz. ormana getirdiler. Avlar yaralar iindeydi, kanlar akmaonlan

dadan

Kurtla cilki,
liyorl:rd.

di~lar padiahnn

ramah ediyordu; p: adaletle pay etmesini bel<-

H er ikisinin de amah, arslann iine do du; o tamabn as ln bildi. anlad.

304{).

Srlara

nlden

geenler

arslan kesilen. bey olan bilir.

kii,

g-

A dncelere dalmay adet edinen gnl, kendine gel de onun yannda, gnlne kt bir dnce getirme.
O bilir, ee~i susara k srer; gilemek ili de yzne gler senin.
eycik

Arslan, onlarn vesveselerini demedi, korudu onlan.

anlad

ama biraa~

Fakat kendi kendine de, a yoksul

kiiler

dedi, ben size

lfiynz g~steririm.

M!SNEVl $fRHI t

sz

Kim kapda ben'dcn, biz'den !M ederse, li' nn evtesinde ag rcr.durur.

!kapdan srlmtr;

Biri:SI, bir dosun kapuru ald. Dostu Ierden, kim o dedi. 1\dam, benim dcylnce dost, mlldemkl dedi, sen, seo.sin, kapy amyorum ; doslardan bea olan hi bir kimseyi tanmyorum; git.
Bins ps~ ald;

geldi; bir dostun, bir sevgilinin kasevgilisi, kimsin a gv~nilir e.r dedi.

Adam, benim deyince, git dedi; imdi a de~il; bylesine sofrada bam kiinin yeri yok.

:3070.

Ham kiiyi ayr.lk ateinden baka ne piirebilir; iki yzllkten ne k.urarabilir?

O yoksul gitti; tam bir yl yoUara "dt; sevgilinin ayrdyla kvlcmlar saarak Cl}'r cayu yand. O yanm-yaklm kii piti; olgunlau. Geri geldi, gene sevgilinin evinin evresine d t. Yzlerce korkuyla, y~lerce defft edebi gzeterek kapnn halkasn ald; agzndan edebe aykr bi.r sz kacnk diye de korkup dunyordu.
Sevgilisi, kapdaki kim diye bard. Adam, a gnller alan dedi, knpd:dti sensin.

Se,gilisi, mdemici bensin. gel, ieriye gji

dedi; cv dar, iki

kii smyor.

520

MESNJ!VI

SER f-l

Kurt, eviksin.

padiabu:n

dedi; yaban kz senin.

payn; o da byk, sen de byksn, semizsi. Ke benim, nk kei, byiiklkte orta;

tilki,
sl

set

de

yanlmadan tavam

al.

Arslan, bre kurt diye kkrcdi; bu sz na- syledin? Bir daha syle bakaym ; ben varken sen, nasl olur da biz, sen diye sz syleyebilir'sin? Kurt da ne kpek oluyor ki benim gibi esiz, ben:ersiz bir arslann yarunda kendisini gr . yor? 3060. A kendisine varlk veren eek, beri gel dedi. Kurt arslann yanma varnca arslan, bir pene: vurdu, onu patal.yverdi. Onda akl lnadw., doru bir karira va- grd; cezasm vererek derisinl, batan kuyruguna dek yuzd.
ramadgru Deil almad;

tni ki dedi, beni grmek, seni senden. byle oann, inliyerek lmesi gerek.
olmadn;

Deil tni ki h.uz1rumda yok boynunu vurmak farzoldu.

senin

.. Onun zmd<Jn baka herey !anidir; midemki onun zinnda la:,U degilin. varlk arama. Kim, bizim zfitnuzda fllni olursa ona, herey fwdir ce>.ls rerettp ermez .

.. nk o,

ill'dadr,

la'dan

gemitir;

ki.m.

illfdaysa o, ypk olup gitmez.

MES!I\EVl Sl:RHI (

5U

sen

Sevgilisi, ey tamamiyle ben kesilen dedi; yeermi gl difanmdaki dikenle g!il gibi
plik yaln kat oldu; a yanllk artk yok
harfin

aykr de ilsin.

:3090. ..

ol; Kif'la Nun Birdir onlar.

niceycbir iki g receksin?

Yokluu; byk, ar ileri ekmek iin KAr'la Nun, sanki bir kementTir. ki kat da, i~ grmek bakmndan birdir

ama

grnte

kcmcnt. iki katar.

Ister ik kat olsun, ister drt kat ; yol alr gider; ikl azl nakas gibi blrden keser.
Bc ykayuo iki arkadaa bak; grnte .bu. ona aykr bir i grmektedir. Birisi, bei suya alar; br alr, bezi ku-

rutur.
Derken gene bir!. kurumu bezi slatr; sanki nadna ona aykr bir ie koyulur.
Pakn brbirine aykr p:n. nadna i.k kinn

grnen bu ileri yabiri. brne aylun ie girien bo: gnl birdir; birbrlerindeo rdzdr
erenn

o nlar . bir ie koyulmulardr.

Her peygambenn . her mede.

Jeps

bir yolu-yor-

dam vardr.; fnka dc~il mi

kJ

Tan'ya gtrdeir deir-

de birdir.

D inleyen topluluk uykuya dald m, menin mlarn su gtrd demektir.

'3100.

Bu su, de~rmein stnden akar; mene akmas dn sizin iindir.

Mf.S:'\EVJ tftHI l

Ine yardanundan il< iplik geemez; ma- demki tek katSn, gel, ge u ine yordamndan.. * pliin ioeye balans var; igne yerdamndan geer. Ama bu i, devenin harc deil ; deve ine yardamndan geemez. kasndan

Devenin cilsses, ryazatlar, ibadetler mabka bireyle ineelir mi hi?

Bu ie Tanr'nn {kudret) eli gerek a yiit ;: nk Ta.nr'nn (kudret) eli, her olmayacak eyi var eder.

3080.

Onun elinde, her olmayacak ey, olacak. M le gelir; her ba ekeu yanr, ramolur. Anadan doma kr kim oluyor, czaml da1 kim? l bile o stn erin afsunuyla dirilir. Yokluk, lden daha

da lyken onun
kalr. varlk

var

etme avucunda aresiz

alemin e

gelir. * Her gn bir itedir o, ayetini oku da onu isiz- g;-~z bilme.

En

aalk i,

her gn bu yana ordu.

yollamasdr .

Bir orduyu, tahimierde bitecek eyler bilirp-. iin bellerden analara gnderir. Bir orduyu, dnya erkekle, diiyle dolsun, diye ralimlerden u toprak yurduna yollar.
gelitirmek

Bir orduyu da, llerkes yaptnn karln. grsn diye u topra)< yeryznden ecele salar. Bu s:zn sonu yoktur; haydi, sen gene ();o tertemiz i.ki dostun yanna at kour.

* "01,, buyruAu, bu buyruktaki, "KM, Nun, harfleri, bir i grr, sze dnce iki harftir ama mAnAs birdir.
kalm;

Bu szn de sonu gelmez; dn de anlat bakurt, o savata oc hale geldi?

Pay etmede edepsizlikte bulunan kurdu,

arslann cezalandrmas

ba

edi olmasn

yce arslan , iki ba kalnasm, a}td diye kurdun kellesini kopard.

aldk, lnedin

* A koca kur. " Onlardan c mdr bu; nk beyin nnde

hksen.

Ondan sonra arslan, yzn tilkiye evirdi de baydi dedi; bunlar yemek iin sen pay et.

Tilki seede etti; sonra dedi ki:

kz, a
tasnda seilmi padiah, kuluk

u setit

vnn.

Keiden de, babu kutlu padiaha, gn ory emesi iin bir yahn yaplr.
Tavana

padi}aba>

akamiayn

gelince: Lruf ve kerem silibi o, bir erez olur.

3120.

Arslan, a tilki dedi, adaleti sen parlattn; byle pa.y edii kiden reodin?
A ulu er, bunu nereden Arendin sen? Tilki dedi ki: Ey dnya padiah., kurdun bal inden
rendim.

kunza r~li etin;

Arslan , mMcmki dedi, kendini bizim de al, gi.

624
Deirmene ihtiyacnz kalmad sald.

da

deir

menci, onun iin suyu arka

Sz syleyi, bir ey belietmek i?indir; yok-

sa o szn bir

bal<a ark vardr.

* Sesi duyulmadan akan, bir kere daha d- np gelmeden, kylarndan rmaklar akan gl babelerine dek g ider de gider.
Ey Tanr, cana sen o s, harfsiz biter.
dura

gster ki orada,

Gster de tertemiz can, ban ayak yapsn: da o uak m uzak, o geni mi geni yokluk alanna gitsin.
Pek geni, usuz-bucaks bir alandr oras;. bu hayaller, bu varlklar, hep oradan azk elde eder d~ geliir . .

Hayaller, yokl ua kar pek dardr; bu yzden de hayal, gam sebepleriodeodir.

Varlksa hayalden de dardr; o yzden, Ay yz; incelir, yeni Ay'a dner.

Duygu, renk dnyasnn varlna gelince: HayAlden de, v:uhkao da daha dardr; dapclarack bir zindandr.

3ll O .

Para-buul<ta:n bir araya gelii, sayya gr, 5ebeptir ama duygularunz . biu biraraya geli alemine eker.
darla

O duygulari bi.rlik !emini bil, anla da bir~

istiyorsan o

yan:

at sr.

M.fSNI!VI Sillti-Il 1

527:

Selam ona, NUh'un, toplumuna, a

tlylina yn; diimler, beni~le ujtrama

nk ben gerekten de bu arada, Tanr'.nn rtiisym; benimle uj!r'.trsanz, Tanr'yla uram olununuz demesi, onlari korkutmas
" Nuh dedi ki: .A ba ekenler, ben, ben de[,>ilim; ben candan ldm, ciinanla diriyim..
Insanlk duygularndan ldm

!kulak oldu, bu

anlay

iin Tanr, oldu, gz oldu bana.

Ben, ben olmadiundan da u soluk O'ndan; solua kar kim sz sylerse odur kafir. Bu tilkinin bedeninde arslan var; bu tilkiye satmaya gelmez.

kar yiitlik

314{).

da onun arslan olduuna inanonun arslan gibi kkrediini de mi duymuyorsun?

myorsan,

ekline bakp

Nuh'ta Tanr'nn eli yoktu da birbirine vurdu, krd-geirdi?

dnyay nasl ate

Bir bedende rzbinlerce nrsland o; gibiydi; dnyasa bir larnan.

iiarman, onun onda bir haldoru gzem~ yince o da o barnana tiy lesine bir yahm sald..
sice an

Kim, bu gizli arslana aarsa,

kar,

kurt gibi edep-

.* Arslan, kurdu paralad gibi, onu da paralar; ona, "c al1k onlardan" ayetini okur.

526

MF.S:"\f:VI SfRIII 1

A tilki, mademki taniin.iyle bizin oldun sen ;:. mftdemki biz oldun gitti; seni nasl incitebiliri: ?

Biz de scniniz, btn onlar da senin; yedinc! kat gi stne ayak bas. vcel, Deil mi ki alak kurttan ibre aldn; artk. sen tilki deilsin, benim arslanmsn.
Akll o kiidir ki ekilen belada. dostlarn' lmnde.n ibret alr. Tilki, o solukta, arslan, beni kurttan sonra. pay ermeye ard diye yzlerce krler ettL

Bana dedi, bunlar. nce pay et deseydi kim ondan can kurtarrd?
u halde krolsun ona ki bizi de, bizden. ncekilerden sonra dny~ya getirdi.

3130.

Getirdi de

Tanr'nn, gemi

<zyllarda

gelip geeniere ne cezalar verdiini duyduk_ O, nce gelip geen kurtlarm hallerinden ibret alr da tilki gibi kendiroi.i konruz.
~

O hak, o gerek Peygamber, hadisinde, bu,

"Acnm

yzden
apak

mmet , dedi bize.

A ulular, o kurtlarn, kemiklerini, kllarn~ grn de t al.o . Akll kii, Firavun'laru, Ad toplumunUJL bana gelenleri duyunca u varlktan da vaz geer, bu u!ulanmay da brakr.
Varlktan, ululuktan onun h:lindeo, onun ibret alr. vazgenezse, sapklndan

bu sefer
bakalan.

biliSSE'YI

ERlll

52B

geip gnln lere ayna kesilir.

ekilden

aran kii,

giz}j

ey

Bizim gzli eyletimizi de, hi anlar; nk inanan, inanann

phe

yok ki

aynasdr.

3 160.

l'aramz
Can

mehenge vurdu mu, mm inanc,

:andan, phed en ay rdediverir.

halisi de

da paralara, altnlara mehenk kesilen, gr, anlar, balp dn. grenlerin gzleri onlarla Iin iir if sililieri karsna dikmesi
hatrndadr ; padiah

Padiahn,

aydn olmas

larn

Bunu iitmisindir; Adetiydi.

Sol yanlarnda yiitler dururlard ; nk, ka.lb. bedenin sol yanndadr.

rurlard; nk yaz yaz sap: e lle yazlr.

Dcfterdarlar, kalem erbab sa yanda dubilgisi, sa~ elle ka.rulr;

SUfllereyst kalarnda yer verirlerdi ; nk onlar can aynasdr, hattA aynadan da iyidir onlar. Gnl aynasnda, hi dokunulmam ekil ler belirsin diye gnUerini, Tanr'y anla,
Tanr'y dnte cilatamlardr oola.

bclinden, gzel olarak nne ayna koymak ger.ek,

Yararili

doan kiinin

F. 34

MCSNSVI S~RHI 1

O
yii

kii, kur

gibi,

arslann

elinde

yaralaur;

bile olsa
sa-esen

arslaru kar abmaltlar.

Keke

o yara, bedene gelseydi de imanla

kolsayd.

gnl bu

Buraya getince gcilm - kuwetim kesildi; srr nasl bel irtebilirim ?

O tilki gibi siz de karnntt az doldurun da onun karsnda tilki O)'Unlanna a: giriin. 3150. Btiln biz'i, ben'i, onun nne koyun; mlk onundur, millk ona verin.
Doru

mi, arslan da sizindir,

mnezzel

yola yok-yoksul bir halde girdiniz arslann av da.

nk o ertemizdir, noksan sfatiardan olmakla vlr; gzel eylere de muhta deildir, ze, kabua da.
kullar

Bilrn onlar, btii ikrarular, o iindir.

padialn

Padialn, hi bir eye anah yoktur; biltiln bu devleti halk iin dzp komurur; ne mutlu anlayana. yay

Mal-mlk , baht-dcvlet, devleti de, iki dnda yaratarun ne iine yarar?

Noksan sfatiardan milnezzeh olann huzurunda giSnlnz koruyun, gzetin de kt ?..anlar yznden utanca dmeyin.
ulan

O, gizli eyleri de, dneeleri de, kurun"U da, arayp aramalan da, an-duru srun
kl

iindeki

gibi grr.

M t.$SEV1 StRHI 1

531.

Sonra bir kere daha deirmende trler; daha da artar ; ekmek olur, cana can katar.
deeri

Derken ekmei gene diler alun da i:er ler; bu kere, akll kiinin akl olur, cnru olur, anlay kesilir ona.

3180.

Gene o c:n, akta yok oldu-gitti mi, ekildikten sonra "El<incilcri ardr. .,
kiiyi

Bu szn de sonu yoktur; geri dn de o iyi bildir; Ysu f'la ne konutu, ona anlat.

Yusuf, bandan geenler anlattktan sona dedi; syle bakalm, bize ne armaan getirdin?
kii

Dostlarn ziyaretine eti bo gelm ek, dcir

mene

bugdays

gitmeittir (*).
kyamet

Yce Tann, maher gnnde halka, gn iin a~nz nerde der.

Dcr ki: Siz nasl yok- yoksul yaramysak o hem de yapaya\n2, azks12. olarak b ize geldiniz.
eit,
maan

Haydi, syleyin; luyOrnet gn iin ne argetirdini:r.?

() t.lctinde, "DoJtla1'tn kpmn.a eli bo, gitmelt, bufdayu: dci rrneno gitmeye benJ:er a yil it " mdlindo '"Bu deN yAra n to l~i d c t iy fctA f ler.t bi kendumi de: Aylt" r l m t: .o nra kcnatra .. Der dni yAran teht.-dut Amcden . Hett lt kcndurn uy t!.ht.n tode:'" ya.!p ''S al" kayda da kono:ualc. .J::zo!tilmiJtir.

$ 30

Mf.S!'-(liV[ SfRUl 1

dr ;

Gzel yz, aynaya aktr; gzel, cana ciligniillcrc temizlik verir.

Birisinin, selam oria, Yusuf'a konuk gelmesi , selam ona, Yusuf'un ondan arma~an istemesi

* evrelerden bir merhametli dost,

Sddyk-a

Yusuf-

konuk geldi .
ber

.: 170.

ocukluktan tna beraberce Ona,

tfrlan .

bildiktiler; bildiklik yashasetlerini hazincirdi; bizse arslandk

yasl:nmlard.
lase t

kardelerinin ccfasn,

Yusuf, o

dedi.

Arslana zincire
Arslann

vurulmakan

utan gelmez;

Tanr kazasndan ikayeimii yok.

boynu nda zin.c ir bile olsa btn zincir yapanlara bevdir arslan.

suf, Ay

Konuk, zindanda, kuyuda naslsn dedi. Yl gcdildii, grnmez olduu zaman naslsa yleydim dedi.

Ay grnmez olur; sonra yeni Ay halin.e gclif de iki bklm olur ama sonunda gene glcyznde cia ltn Av olur ya.
nci tanesn havanda dverler ama gz ,

olur , gnl

kesilir ; gene ycelik elde eder . nluna otorlar ama

soua

Buday, topran

tOj)rktan ba$kr

dcviririer.

>rESN1VI SEJ\111 l

533.

U ykuda duygularn ranazsn; onlar seni ~r; yorgunluk, bitkinlik gider; :ahmenen, sknt dan kurtulursu n.
Erenler de duygul~n tar; uykuyu onlarn

halinden bir

eni

bil.

A nat, erenler Ashab- Kclf'tir; ayakta da onlar uyl.-udadr; dnp dolasalar da, yatp uyusalar da. 3200.
!<

Tanr, onlar,

d urmadan saga-sola evirir;

ie-gce sokar; onlarnsa haberleri bile yokur.

Sag yana evirmek oeilir? Gzel i. Sola evirmek ne? Beden ileri.

' Bu ild eit i de, peygamberlerden, kendi lerinin haberleri olmadau meydana gelir ; aksi sad gibi.
. Hayu olsun, er olsun, scsi.i dinle; dan, ikisinden de haberi yoktur.
Konuun,

selllm olsun, Yilsuf'a,

bakp

gzel yzn grdke beni batdaya sn diye armaan olarak sana ayna

getirdim demesi
YOsuf, haydi dedi, getir konuk, bu istek yznden etti de
()
"Armo.ian" di.

armaann uancl,

( *); fcrylld

bu ve burdan onraki beyit&

t~hkc Qc;iyor.

MESNEVI SERHI J

Yoksa gene dnp geleceinizi uminuyor muydunuz? Bu gnn vades. size bo mu

grnmr?

Eeklik yznden ona konuk olacan inkar

cctiyorsan, mutfaktan ancak :kill-gbr, toprak elde edebilirsin.

toz-

nkir etmiyorsan, o dostun k~psna byle eli bo olarak nasl ayak atyorsun?
3190.
Azck olsun, uykuyu, yemey - imeyi brak da onunla bluacan a iin bir rumaan al, grr. * Geceleri az uyuyanlardan, seher alar, sularnn balanmasn isteyenlerden ol da sonra klar gren duy~ular balasnlar.

Ana
kmlll<

rahmindel<

ocuk

gib

azck

oyna,

4<1, sana klar gren duygular versinler.

karsan,

Ana rabmine benzeyen dnyadan darya yeryz(indcn, geni bir alana l;m olursun.

* "Ailh'n yeryz genitir, demilerdir ya; bil ki oras . peygamberlerin gittikleri alandr(*).
O geni alanda gnl cb ra lmaz; ya~ fidann dal, orada kurunaz. Bugn, duygularn sende; f.kar ileride yorgun, bitkin bir bale gd~eksin; baaa de ceksin.
()
Me inde, ..Arsat dEn mbiy.iS beJJ hu l~n d " ya.:l

mfken kar:.lattrmada "be$ bule nd'" in 4l!'e . "dci reh~:d '

ythu\'lk d:dtifmi ,'t iT.

MF.SNF.VI

!RHJ

Kkler, odunlar, yonrolmu olmab ki marangoz, onlan emcle, para-buuklara yarar bir hale koysun, bir ey yapsn. Krk ustas, aya krlm adam nerdeyse oraya gider.

:3220.

gzellii nasl

hasta bulunmazsa hekimlik sanatnn olur da meydana kar? Bakrlarn horluu, bayah mcydanda olmazsa kimya nasl grnr?
Noksarlar, olgurluun aynasdr;

Zayf

o hor

luk,

srnln, ululuun aynasdr.

nkii gerekten de dd meydana ka ran, llnun dd olan eydir ; bal, sirkeyle belirir. Kendi noksaruru gren kii, olgunla~maya on at la koar. Kendisini olgun sanasa, ululuk sahibi Tanr'ya, bu zann yznden uup ulaamaz.

A sapk, olgunluk zannmdan, vehminden daha beter bir ey yoktur senin eannda. Senden bu kendini gr girlineeye dek gnlnden, gznden ok kanlar akar . ., blis'in lasal~, "Ben ondan layrlym, demesiydi; bu hastalk, her yaralmn iinde
vardr.

Kendi~ini pek krk, dkk grse bile d'Uru sudur ama pislii dibinde ara

ar

.3230.

Snamak iin seni bir corurdu mu, iinde pislik bulunan su, bulanr, pisligin rengini
gseriverir.

MEs-Nsvt SfRHl 1

Dedi ki: Sana armagan getirmek iin birka .ey tasarladm; fakat hi bir armaan sana liyk gremedim. Bir
katrey labbcy

ummana

mdene nasl gtrrro ; bir nasl gtrrilin ?

* Sana gnlm-> canuru gecrip sunsam, ge ne de K'irman' a tere gtrm sayilrm.

Senin gzelliinden baka hang tohum var ki bu ambarda. olmasn? Ancak senin gzeUl ine bi. e-dost . yok. r Gnllere
sunnay Uiyk

kso

sen ; sana bir ayna getirip grdm.

'32 10. ki

gne gib gn

bakp

mumu , ayna getirdim aynada kendi gzel yzn gresin.

yiiz.

A aydn gzel, sana ayna getirilim ki grdke beni hatrlayasn.

Koltuundan g(ieli

aynay ayna oyalar.

karp

sundu; zliten

Varln ayoas ilsen yokluu

nedir? Yokluk. Ahmak de-

s:e.

Varlk, yoklukm grnebilir; mal-mlk sahibi olanlar, yoksula cmertlikte bulunabllirler.

Ekmei. apar
akman aynas.

aynas

yoksuldur; kav da

Bir yerde yokluk: noksan var n, oras, b tn sanatlarn, hnerlerin aynasdr. Elbise biilip dikilmi olursa terzinin h neri nasl grnr?

MBSNEVJ

ERH!

531

Vahyin AJ, ona da vururdu da iinde hikm etler bulurdu. Derken Peygamber de o hikmeti, llpk sylerdi. O uanmaz kii, o kadarck eyden yol aztt da
nplcsma

T ann gyla klanan Peygamber, ne sylyorsa o gerek. benim gnliimde dedi.

Diincesnin ~. Tanr

katibin

canna

Peygamber'e vurdu; o k.ahn gelip am.

Hem katplikten kn, hem etinden. Kin gdp MustafA'ya da dman oldu, diue de.

den

Mustafa. na kafi buyurdu; ~k senk)Orduysa ne diye k.aranp kaldn?

Tanr kaynag olsavdn byle bir tuzlu suyun bendini ~ar mydn hi? unun, bunun yanmda adm ktye dedi de sonunda aj!ru yumdu. kmasn

3250.

Faka dayd ;

bu yzden de iten ie yanp durnat!af da u ki tvbe de edemiyordu.

Ah ediyordu ama ahn faydas yokru; bir kere kl vurulmuru. keUeyi uurmuu.
Tanr. utanc yil

demir baline mez ba~larla

koymutur;

batman nice

agrl~nda kiiler,

bir grn-

balanp kalmur.

Ulu!a.nmayla kafirlil;, o yolu yle bir baj!larruur k uuJaoan,

kMir olan,

aka

ab bile

edemez.

ll
536
~H:SNEVl St!RHI J

A yiit, rmak sana ar-duru grnyor ama dibinde pislik var. Yol bilen anlayl pir, Nefs-i Kl! baia rna ark aar. rmak, kenc kendisini nerden artacak? Adamn bilgisi, Tann bilgisiyle fayda verir. 'Kl, sapn nerden kesecek? Yr, bu yaray cerraba gster de iyiletir. Hi kimse, yarasnn ktln, irkinliini grmesin diye her yarann srne sinek er. O sinekler, senin dncelerindir, mallarndr; ya:ran da hallerindeki karanlk. O yarana pir melbem koyarsa szs o zaman yatr; feryadn o zaman biter. Yaral, kendi yarasna kcdisi melhem koyunca iyileti sanr; halbuki oraya ancak melbemin vurmutur. A srt yaral, akln bana devir de melhemden ba ekme; iyileince de bu iyilii, mclhemin ndan bil, kendinden bilne. Vahiy katlblnin, vahyin nn kendisine zeriile o llyeti, Allllh'n salat- selam zerine olsun, Peygamber'den nce okumas, bu sebeple, bana da vahiy geliyor diyerek dinden dnmesi
vurmas

3240.

Osman'dan nce bir kiltip vard; vabiy geldike yazmaya, . abalard. Peygamber, kendisine vahyedileni buyurdu mu o, hemen kada yazard.

MESI'\EVI SERHI 1

539
bala

A kimi.

baglamay

seven de,

kinti, yerle!jmi, mUzninleni hasalklann

bizi; a eshe--

Hikmetin. gnJUnc vuruu, o kt kiiyi yoldan azdud; sen de kendini grme de bu grn, senden oz kaldrmasn. A
karde,

sana

akp

kaynandan

geliyor. sende
komudan

gelen hikmet, Abdal' in ereti bu.

aydnlanm

Ev, kendinde bir

br k bulmutur

ama o

k,

parlam:tr.

krer. aldnnmn, ululnnma; kulak ver . hi kendini grme.

3 270.

Yzlerce olsun ki bu
uzaklaurr.

ya.klar ereti

olsun, yzlerce cyvahlr hal, mmetieri mmetiikten

kiiye

Kulum, kleyim o

ki, her konakra,

iin bir-

bir sofra
ok

bana keceini umnaz.

Adamn,

bir gUn C'<ine

ulaahilmesi

konaklar brakp Demr, kpkrn.

gitmesi gerek.

oldu ama kpknnz de-il o ; bir ocaW.O verdii ereti bir ~k o. Penoere, yahut ev aydnlanrsa, aydin san'<Tna ; gnein verdi, aydnlktr o; bunu bil. Her
kap,

her

d var, aydnm

nn yla aydn

ben; bakas dej!ilirn, benim ben diyebilir.

Gne de dcr ki: A olgunlamam; ben bir !laaym da, senin ne olduun belirir.

538
larn

MiiSI"f;VI

t:.RHI

zincir vurduk, ba, indiremezler ,. dedi. O zincirler. bizden danda dej!il.

yukarya kaldrmlardr,

~ Tanr. "Boyunlarna

"Onlarn ardiarna
ardndalt

engeller l<<iyduk;
rrem ez.

g;,

lerln perdeledik., dedi ; bu hale den, o ntin

deki.

engeli

O ne d ikilen engel. ovarun rengindedir ;: buna urayan, o engelin, kaz:'\ engeli olduunu bilemez.
Senin gzelin, asl gzelili yzne engel;. senin mridn, asl mij.ridin szn dinleme- ne engel.

NiCe 1<1\firler var ki din

kaygs,

sevdasna dm

tr: faka ~una, buna kar ululanmak, adsa.n

onlara

badr.

Gizli bir bag ama demirden de beter; demir zinciri. hi olmazsa bala Imar.

3260.

Dentir iincir krmak, ondan kurhlmak' mmkn; faka gizli baa kimsecikler are bu-

lamaz.
Adaru ar soksa, ab!ati. bnyes, o .solukta

hemen o

ktl

gidermeye koyulur.

Bu da ar sokmas senin varlndan; onun n de gam ku1vetlenir. der :zalmaz.

imden, bunu bi. yce anlatmak hevesi geliyor arna mitsizlik vermesinden korkuyorum-

Hayu. mitsizlenme; oecen sevin; o feryftda eri~ene kar feryAd et.

MfS:-.JEVl $({RHt 1

541

3290.

Fclsefeci, dncelerine dalar. zannna kada ink4r eder; syle ona, var git ge, bargi dvar peksc ban vur.
plr Suyu szn, topran szn, szn gnl ebli duyar, anlar. bal~n

Hanname dieinin inihisini inkAr eden felsefeci, erenlerin duygularn n yabancdr.

Halkn daldtj!;

scvda

onlara nice ha-

yaller

gSe.rir

der.

Oysa ondaki bozgunculuun 1 ondaki ka.firli~n aksi, onda bu mnkirlik hayalini belirtmitir.

Felsefeci, bir

eytan'

eycann maskaras

ink5r eder ya, o anda olur gider.

A felsefeci, eytan' grmcdiysen kcndiu. blk; delililt olmadan aln gvermez. Gnlnde phe olan, kwanp duran de, dnada, gizli felsefecidir .
kii

Kimi de inanr; oarur ama zruna:-zaman o felsefe ye inan damar kabarr; sonunda da onun yzn karamr.
Saknn a inananlar, o felsefeye inaru sizde de var; sizde nice sonsuz alemler var.

3300.

Yetmi iki milletin hepsi de sende; cann, senden el ektigt gn, eyvahlar olsun blline.

Kimde, o inanran birazck varsa, o gn, korkusundan yaprak gibi titrer.

MtSN~Vl ERlll

biz kendili~imizden yeerdik; scvinliyiz, glyoruz, pek gzeliz derler.

Yeillikler,

Xar.
lanr;

mevsin de
gdincc

ben geip

der ki: A toplumlar, grrsnz kendinizi.

Beden, gzellikle, a.lmla nazlandka oaznk can, gcn-kuvvecini; kolunugizlemi.

kanadn

3280.

Bedene der ki: A plk, sen kimsin ki?Bir-i.ki gn benim rola yaadn.
Nazndan, iveoden

dnyaya
Lkaym

sgruyonuo 0

hele bekle; senden bir

da gr.

Seni fazlasyla sevenler. alrlar, seni mezara gmerler; seni y! anlara, krncalara yem ederler. Senin kar nda lp
kollmdan turnunu rkar.
gden kii

bile kt

Sz de cann kaynatan, atein

d

dr.
dr .

gz <.le, kulak da. Suyu

Cann nas~

benim

canma

bedene ~-uruyona AbdAl'in vurmada.

O cana ean olan, candan ayak ekti mi, bi1 ki cm, c:amz beden ne hale gelirse .o hale gelir.
Ky!net bam

yere

koymadaym,

gn, szme tank olsn diye secde etncdeyin.

d,

"' Bu yeryz, "etn bir depremle srsl gn, kyamet gn, hallerimize tank olur.

* Apak "Gizlcdii haberleri syler., Yeryz de dile gelir, dike1ler de.

ME$NEVJ $f.RHI I

blis'e, eytanlara,
~n

kendini iyi adam grd-

iin gldn.

Can, postuu ters giydi t, din chlinden nice ahlar. eyvablar duyulur.
Dkk~nda

nk

mebelc

al un grnen herey glcr-durur; a gizlidir.

Ey su lo n rten, perdeniz kaldrma; im rihanda da seo yardmc ol. bizi sen kwtar.
Kalp
yandt: a.un. geeeleyn ayar

fakat

altn

tam altola yan gndiiz bekler.

hereyin

Hal diliyle, hele dur yalan<.'! der,

medana kaea~

gn bir

~elsin.

Rahmetren srlm blis, yzbinlerce yl Abdal 'dendi. inananlarn beyiydi. zndeki oaz yznden Adem'c pee vurdu da kuluk anda grUlen pislik gibi rezil oldugitt.

.. .

(ERH)

2970. beyitten sonraki balk ve blm. "Yi Alt, insanlar, eitli bayrlarla, ibadetlerle yaratcianna yaklamak isterler; sen de eitli aklla yaklamaya al d~ dnylda insanlan, dereceler ve yaknlk ba k.ndan ge; fthree de Tann katmda ycel., (Hilyet'iil-Evliy'dan naklen 31; AokaraVi; s. 260).
ayrlk; sabredemediin eylerio AhAdls-

Mcsnevl; s.

2982. "te dedi, bu, seninle benim aramda artk iyzn haber vereyim sana., (l<ur'o; XVIII, Kehf, 78. 225. bey tio i:zahna bk.) yok ki seninle bey'atleenler, Allah'la bey'atletilcr ; Allh'n (kudret) eli, onlano ellerinin stndedir; artk kim dnerse zarar kendisinedir ve kim Allah'la ahitlerii eyde durnesa ona, yaknda byk bir ec ir verilecektir., (l<ur'an, XLVIII, Febt, 10. 227. beytin izbna bk.) 2984. 3018. "Bir grseydin, gne dounca , maa iine deil de sa tarafna vurmadayeli; batarkeo de sol tarafna ve onlar, maarann geni bir erindeydiler ve bu, All\b'n delillerindeodir. AllAh, kimi doru yola sevkederse odur doru yolu bulan ve kimi saptrusa artk ona, kat'l olarak doru yolu gsterecek bir dost bulaoasn., (XVIII, 17)
ralarnn ~phe

544

MESl\".EVI $UHI 1

3029. "Topluluk rahmettir ;

ayrlk

azap., (Hadis;
kar yumuak

CAmi',

r, s.

2 )

3031.

"Allah'n

rahmeb yle onlara

yoksa kaba ve kat yrekU olsaydn mutlAka yanndan giderlerdi. Bagin onlar, yarlga.nmn larm dile, i hususunda da dan onlarla. Fakat ie girimeyi de kurdun mu, dayan Allab'a. phe yok ki Allah, dayananlar sever." (Kur'An ; III. Ali mra.n, 159) 3049. "Ve Allah, erkek ve kadn moafidar ve erkek ve kadn, irk koanlan, Allah hakknda kt zanda bulunanlar cezalandrsn diye; ktlk dnp balarna gelesi hehtk olaslar ve Allah gazeb ermitir onlara ve linedemitir onlar ve hazrlamtr cehennemi ve oras, gidilecek ne de kt yerdir., (Kur'~ ; XLVIJ, Muhammed S. M. 6)

davrand.n;

3064, "Ve Allah'la bernbcr baka bir mfbudu

a~rma; yoktur ondan baka tapacak; herey lelk

olur, ancak onun zdtdtr kalan. Onundur hillm ve hepiniz, dnp onu.n tapsru varacaksnz., ( Kur'an; XXVII!, Kasas, 88) 3066. lla-a. illA spattr; trkeye "ancak, szyle La, nefiydir; "yokrur, manasn ifllde eder. Miislmanlktaki tevhid kelimesinin ilk s "Lft illhe i!Wilah, tr; mdnas , "Allah'tan baka yolctur tapacak" tr.
cvir~biliri2..

3053. bcyitten sonraki hikayenin "Nesr'd-D rer,, "Muhadadt'l- dcba, ve "Kitdb'l-Ezkiya, da bulundu kunu Furiizan-fer merhum bildiriyor ve "MuMdariit, la "Feraid's-S!Ok,.. ren metin naldedi)w (\idhiz, s. 28-30). Bu hikaye de halk hik:lye:erindendir.

MfSS>YI $UUII

54S

3067. beyinen sonraki hikAye. FrUzan-f~. bu hikAyenin, Olluz'n (25!> H. 868-8&9) ''Ki!b'l- Haydo,, nda, "Rabi'ui-Ebrar, da, AbduJJ.ah- AnsAri'nin (481 H . 1088) "Ris~le- Ald-u lk, nda, Attar'n Musibet-Name" sinde bulundu~unu sylyor ve metin naklediyor (Maaliz; s. 30-31). Bu likaye de halk hikayelerindendir. 3077. "Ayetlerimi;d yala n sayp onlara inanmayanlara, inanmaktan ekineolerc gk kaplan hi al maz ve deve in" yordamodan geer de onlar gene cennete giremezler ve biz, mcrimleri byle vcez111andrrz., (Kur'fu; VII, A'rdf, 40) Abd-i Cedid'de de "Zengin kimse melekt's-scmavata g lle girer ve gene sie derim ki zengini n nelek(lt'ullib'a girmesinden, devenin ine deliginde gemesi daha kolaydr,.

cmleleri

vardr

(Mat}"US, XIX, 23-24).

3083. "Ondan ister kim varsa gklerde ve yeryznde; O, bergn bir iedir." (Kur'an; LV, Rahmau; 29) 3084. "Her solukta yce Tanr'nn ordusu vr Bir ordu, belierden rah imlere konar. Bir ordu, rnhimlerden yeryzne gelir. Bir ordu da dnyadan ahrete ger., (Hz. Ali'ni n. AMdisi Mesnevi; s. 32)
dr.

"Kn, tarznda yazlr ve " kiin,. diye okunur; ml!nh "ol.., demektir; T:nr iradesini, yarau~ bildirir. 1797.
beytin netler.
izal.na

3090.

Kaf ve Nun lnrflcri Arap yazsnda

bk.

3103.

Kylanndan rmaklar

akan baheler, cen. F. 35-

Kur'd-

Ker;m 'in birok ayetlerinde geer.

MES'NEVI tR ul 1

3112. Ol buyru/IU. 1797. beytin

izahna

bk.

3115. "Onlardan c aldk., VII. silmix (A'raf) 136., XV. s\renin (Hcr) 79., XXX. sOrenin (~Om) 47., XLIII. sCirenin (Zuhruf) 25. ayetlerinde geer. 3132. "mmetim, acnm mmettir;. sular rtvbeleri kabul edilmitir.,, "u mmetim, acnn ~ mmettir; Ahrctte azap grmez; w b, dnyAda imtihanlam ucamak, depremler grmek, .!drlmek, belalara saamaktr., (Hadlis; CAmi', , s. 54)
tlmtr;

3136. 30-35. beytin de

lzahua

bk.

3145. "e aldk .. , : :. beyine geti. Her iki beyine "Fcnmknnil., Ayetten lnfzan iktbastr. 3168.
beyinc: sonrak Aliyy-

blm. FurOzan-fer'e gre Tennubi'nio (384 H. 994} "Kitiib'l-.'vlstedd min faalar'il-Evd.d., nda vardr; Ebu-lsbak lbriliin b. Aliyy-i H usri de bu hiUyeyi "Zler'l-Adab, n zeylioe almtr. Bu son kitaptan naklettii lilltyeoin hlisas udur:

EM-Ali Muhammed

Bir katip, amirine bir ayna arma~an etmi ve giizel yzne bakka beni hatrlarsn demi. Gene Furilzan-fer mcr:un'a gre Avfl de bu bikilyeyi U suretle naklcder:
Abbaso~llarmdan EJ-Mu'tezz'e arma~anlar gnderiyorlar. Adamu biri de bir ayna yolluyor. Sebebi sorulunca yukardaki cevAb veriyor.

Mevlinll'run oakletti&i bikye, bunlara benzcmekle bernber ayn deildir ve bu da, sylmegelmi bir halk hikayesidir.

547

3169. Yus(lf P. e, gerek anlamna (Kur'in; XII; YO.suf, 46).

Sddyk denmitir

3160. "Muhammed,

AJJru'n

'peygamberidir ve

onunla bulunanlar, l::iifirlere kar etindirler; kendi aralarnda merhametli. Onlar grisn ki rl:u'ct medeler, secdeye kapanmadalar. Allah'tan rizlk, ltuf ve ihsan dileyerek; yzlerinde secde eserinin izleri grnmektedir ve emiarn bu vasflar, T evrit'ts da vardr ve onlara ilit bu vasflar lncil'de de vardr; adeta ekilmi bir taneye benzer ki filiz vermitir; derken filizi kuvvetlenmitir; derken kalnlanutr da dmdz boy atmtr; gvdelerine dayanp ycelmitir; ekinciler artmtr. sevinciitmitir; kafirleri de bununla k.zdrp yerindirrnitir. Allah inananlara ve iyi ierde bulunanlara yarlganma ve pek byk bir mkafi vaadetmJtir., (Kur'iin; XLVIII, Feth,

29} Beyitte geen

ktibastr.

Yu'cib'-rrft', .yeten lafza

verdiimiz hereyi arkanasl

3185. "And olsun ki size

nzda brakm~snz npk

yaratuysak huzurumuza gelrnisiniz. Sizce Tanr'ya e olan ef\latlarn.z da yann.zda grmyoruz. Aranzdaki balar tamamiyle kopmu, bOuna unduklarn.z elinizden km, kaybolup gitmi., (Kur'an ; VI, En'am, 34) Beyineki "Ci'umlla, furMl, halaknakm, szleri lafzi kti basur. 3191. Gecelerin az bir ksmnda uyurlard ve seher alar, yariganma dilerlerdi., (Kur'iin'; LI, ?ariyat1 17 -18) Beyitte iiyet-i kerimeden JMzi ktibas onun gibi tek
banza, yapayalnz vardr.

da sizi evvelc;:e

~n:.s~EVJ

smmt

3193. "Allah'n yeryz genitir., Kur'an- Kerim'in IV. sresinin (Kisa') 97., Vl: sresinin (En'iim)

147., XXsXIX,
3200 .

~resinin

(Zmcr) lO liyeticrinde geer. .

Saa-sola

evirmek. 394. ve 3028. beyiriere bk.

3207. "Kirman'a cre, Basro'ya bura gl>trnek., meclz. Kirman'de erenin. Basra'da hurmann boUuu yznden bu sz, yerinde olmayan lzumsut eyler h.akknda sylenir. Trkede, "Tcreciye tcrc satmak, bunun tam k~lj;dr.

rf

3228. Tanr'nn, blis'e, Adern'c neden Sttde etmedin diye sorduu, blis'in, ben ondan hayrlym; beni ateten yarattn; onuysn topraktan dedi~ VII. srenin {A'ra.f) 12. fiyetinde anlatlr. 3239. beyinen sonraki blm.

Bu adam, Hdris olu Ebl-Scrh olu S"'d'i. olu Koyesi EbO-Yahy:l'dr. Mekke fetbinden nce Mslman olmu, Medine'ye gelmiti. XXIII. sOrenin (M'miun), "And olsun ki biz insan balk mayasndan yarattk. Sonra onu salam bir karar yurdunda bir katre su haline getirdik. Sonra o bir kare suyu kan pthts yaptk; derken kan pthtsuu bir para et haline sokruk; derken ettc kemikler yarattk; derken kemiklcre et giydirdik ; sonra da onu baka bir yaratta neydana getirdik; ne ycedir b yaratclarn en gzeli All~b'n., mdlindelti 12-14. ayet-i kerimelerini yazarken Hz. Muhammed (S. M.) sylemeden, Aycin son sziin, vecde kaplarak sylemi, Hz. Muhammed, yaz, dediin gibi indi deyince, Muhammed ya doru sylyor i o h~lde bana da vabiy geliyor; yahut bu s:leri kendisi sylyor; .u halde
Abdullah'tr.

MESNEVJ SERlll

549

ben de onun gibi sylUyorun dncesine kaplarak

dinden

dnm,

Mekke'ye

karu~u.

Mckkc fethinde

Hz. Rasill-i Ekrem (S. M.), nerde bulunursa, hatta Kli'be'nin rtsue tutunmu bile olsa ldrlmesini emir buyurmutu. Abduii:U, Osman'a snd ve gizlendi. Sonra OsmJn'la Raslullah'a dch:lle eni ve baland. Osman, hallfeJii zamannda, hicretin 25. ylnda onu Msr'a vAli tayin eni. Afrika'nn fethinden sonra Hz. Osman, Tr:blus'tan Tanca'ya kadar brn gantmetlerin gelirini ona balad; bunun bete birini Mervan'a verdii, Mervan'n, Abdullab'l1l. n satn ald da rivayetler arasndadr. Afrikyye'de Hz. Osm:in'n valiliinde bulunan Abdullah, onuo st kard~iydi. Hz. Osman aJeyhindeki kyamda ona yardm etmek istediyse de muvaffak olamad; Askalan'da kald. Sffln savanda Mua;ye tarafndayd. Hicretin 3., yahut 37. ylnda Askalan 'do, bir riv4yene de Af rika'da ld. 59. ylda ldu de rivayer edilmitir (Tcokyh'ul-Makaal; II, s. 184; Mecma'ul-llcy:in. VII, s. 101). Ayctteki, "yaratclarn en gc.li., sznden maksat, esiz, rneksiz v<: yoktan h:lkcden, bir olan Allah'tr; onun ~n ycedir; hayr daimldir; yarat aletsiz, vasrosz, esiz ve rneksizdir; yoktan var eder, yapar. Kullanysa onu.o verdii akl ve kudretle var olan eylerden, aiet ve vastn ile, eini, rneini grerek, dnerek bireyler icle! ederler; bu bakm dan an yce olan ancak bir tek mabumr demei,.'tir. 3254. 'phe yok lci biz boyunlarna ldleler vurduk; c1lcri Adeli enelerine keedeodi JMelerlc; bu yzden

550

MP-SNI!VI

sam

onlar, balann dimd: ttrlar., (Kur 'an; XXXVI, YA Sin, 8)

3255. "Ve nlerine bit ser ~ktik, aricalarna bir set ve gzlerini baladk da bu yiizden onlar, grmezler., (Ayn sllre; 9) Her iki beyite de lafzl ktibas
va.rdr.

3268-3289. "Yeryz iddedi bir depiemle sars ve yeryz, atrlklann karnca ve insan ne oluyor ~i buna deyince.. O gn, btn haberlerini anlatnca., (Kur'An; XCIX, Zilzal, 1-4)
lnca

*"*

(ME TN) .
Bllurolu Bel'am'u, kuattklar bu kal' adan M\isli'y, ona uyanlar, dilediklerine ermeden dndr diye dua etmesi ve duiasru kabul edilmesi

331 O.

Dnya halk, Bafro~lu Bel'am'a, zamann sa's gibi ram olnuru. Hi kimse, ondan bakasna secde etmezdi; nefesi, hastaya sa~lk verirdi.
Utulanmas , kendisini olgun saymas yznden MfsA'ya pene aru; onunla savao; sonra da ne bale geldi; iitmisindir.

DnyAda yzbinlerce ak, gizli !blis vardr; Bel'am vardr; hepsi de bu hale gelmitir.

Tann, bu ikisini, geri kalanianna ebade etsinler, rnek olsunlar diye antu.
Bu iki hrs daraAaca ekti; yoksa kal

rma
ehre

$am

daha niee

hrsz

var.

Bu ikisinin pererninden tuttu da sriiyp getirdi; yoksa onun kahoyla lenleri saymaya imlW yok. Naziksin, n!?.eninsin ama haddinee. Allah akina baddini ama, Allah akna.

MhSNE Vl

E:RHI

Kendinden daha

nazl

birine

satarsan,

sc-

ni, yerin yedi kat dibine sokar.

* Ad , Semud hikayeler niin sylerunckte? P eygamberlerin nazl-Dizenin olduklarn bilmen iln.

3320. Bu yere bat~, balarna ta yag, bir etin sesle kahred i, hep peygamberlerin yceliklerini bildirmek iindir.
Brtn insanlar

hayvaninn da bir akl

nsan

in,

fakat

brtn

in ldr-gitsn.

Akl dediin nedir ? Aklli-fikirli ki~ inin klli

a.kl. an, a.alk

l'nra-buuk akl da bir akldr. hayvanlardan

akldr

am a per- peri-

losanlardan knan
lara
alan Onlarn kanlar,
akldan kayerlar;

hayvanltro
a.adr.

hep-si, insan nk ulu

batka

mbahtr;

akUar

tam

de il.

Onlar, insanlara aykrdr da o yzden ycelikleri bu dereceye dmtr, o yzden

alalmlardr.

duktn

Sen de " Arslandan kaan yaban ee~i., olsonra a alacak kii, ne y~etiin kalr?

Ee.k, ie yarar da o yzden ldrlmez; fakat insandan kat nu, kan mbnh olur. Ecin,

kendisini k6rlkten

koruJ;.n

al;l

olmad~ halde rabmcti, merhameti bol Tanr,

onu hi de mazur grmyor.

MF.SNEVl SERlll J

Peki, a yce sevgili, insan, o 's oluktan, pey~ gamberlerin o szlerinden kaarsa nasl uazur

olabilir?

3330.

k:lfll'lerin l<anla.r da insandan kaan hayvanlar gib, sngJerin, okiarn karsnda, mbah saylr.
E ler, ocuklan da rusak olur - gider; nkii onlarn akllar yoktur ; onlar akl merrebesinden srlmlcrdir, aalk kii

H~sl

lerdir. Bir
rntr.

akl,

lktn

al<lndan

merebesinden

gmtr;

kaarsa. ak!Wk hayvaniara kaul-

Hlirut'la Mariit'un, temizliklerine gvenmeleri, dny& ebiine ba olmay istemeleri ve imtlbana dmeleri
Adlar yaylm

Hart'la

Miir

gibi hani.

Onlar da,
yediler.

nlulan:alar yznden zebir ok

yaratlianna gvendiler. Fakat susnnn arslai.a gven:esi de nedir?

Onlar, kutlu

Onun yz boynuzu olsa da bunlarla korunmaya bll' !re arasa, erkek arslan, gene onun boynuzunu krar, gene onu paralar-gider.
Okl\

ltirpi gibi bedeni boynuzlarla dopdolu

olsa arslan, Aresiz, ldrecektir onu.

S. MCP.KE , .

..

M RS .r~VI EtH I

Kasrga, mi

pek ok aJ!alar Ykar; fakat bir ota ihsanlarda bulunur.

yeer

O ser yel, otun zayflru acmtr ; a gnl, aruk sen de gten - kuvvetten dem vurma.

Balta,
m

aa dallarnn

bi? Aac

korkar keser, bier, parJmpara ederNeter,

okluundan

gider. 33<W. Fakat bir ota vurmaz kendini. yaraya vurulur. ancak

Odun ok olmu, yalma ne gam. Kasap, koyun srsnden hi korkar m ?

baaa

Maoftya kar ekil, eden, oodak

suret, pek zayfur; g

manldr.

Dolap gibi dnp dunn gkyztinden kyas tut; onun dn kimi yznden? Buyrk sahibi akl yznden.
Oul, oynay u

kalkana benzeyen bu bedenin da gizli olan can ynden.

esii,

dn,

yelin

irmen ta

ondaki marul yznden; d egibi hani; o da rman suyuna

esir. Bir soliun alnp verilmesi, bedene girip

kmas nedendir? lsreklerle dopdolu can y-

znden.

* Can onu, ltimi cm yapar, kimi ha yapar, kimi dal yapar. Kimi bar~ haline kor onu, kimi sava haline.

MF .SSEVI SEkHI 1

Can o
Kim

soluu

kim

saa

gtrr, kimi sola.

gill bahesi baline getirir onu, Rimi di-

ken eder ( 1'). "' Bylece de Tanr'mz, bu yeli, Ad kavmine kar eiderba yapmt.

3350.

Derken gene o ycti. inananlara kar bnr,

nimet ve aman haline
getirmiti.

" Di eyh, Alemler rabbinin manalar dcni.i,

"Mina

Allah'tr.. ded.

verieric gklerin hepsi, o yryen denizde _er-p gibidir.

Kat-ka~

Suda er-p(ln
lanmasndandr.

~uraya-buraya vurmns ,

nayp durmas. gee sudandr; SU)'Wl

oydalga-

Onlarn durmasn. , oynamamasru dilerse, bir dalgayla kyya auverir. Kimi de bir dalgayla o cr-p kydan ekti mi, ate ota ne yaparsa, onlara onu yapar. .. Bu szn sonu yok; a gen, gene Hhdt'un, Marur'un yanna at sr.

Harut-Marut hlkayeslnin kalan bHI

m; dnyilda, Bdbl kuyusunda cezA
lann

ekmeleri

Dnya halknn suu, gnah her ikisine de aydm olunca,

()
m t, yanna.

Bu beyLt vnutulnul: kart1la.,trnu.da ke.nau. )'Ui.. d ..Sah" ..a~u eklenmir.

MES>(vl

$ERHI

fkelerinden eliet ini srmaya koyuldulr; fakat kendi ayplarn. gzleriyle grmyorlw.
kzd,

O itkin k ii, aynada kendisini gtdti de aynadan yz ~vitdi ban.

3360.

Kendini gren, birinin suunu grd m, iinde cehennemden bir alcvdir, belirir. O ululanmaya da din gnyret ad n cakar; kendindeki o atee tapan nefsi grmez bile. Din gayretinin belirtis bambakadr; bir dnya o atele ycermitir.
Tanr, e~cr aydosanz ii-gc bald bn

kapkara

olmu kiileri

dedi, gaflcte dalm, grmeyin.

i\ ordular, a kutlar, kredin ki ebvctcn,

arasndaki yarkan kurtulmusuouz.
artk

O
izj

na nndan size de veritscm, gkyz, kabili wnez.

Bedeninizdeki enizlik, benim benim koruyuumun aksidir.

emiliirnin,

Onu benden bilin; kendinizden deil. Kend inize gelin, kendinize gelin de rahmetten srlm eytan, sie st olmasn. Hani Peygamber'in vahiy k~tibi gibi. Kendisinde bir hikmet buldu, kendisinde temelierin n grd. Kendisini, Tanr kular gibi tyer sand; oysa ki o, ku sesine benzer bir stkt ancak.

3370.

Kularn

bile

kuun

dileini

seslerini vsen, on.lar gibi tscn nerden bileceksin ?

!df$St:VJ S ~ K.HI J

551

Blbln t~o taklid esen bile onun g lle ne ii var; ne bileceksin sen? Bilsen bile o bili, nndan meydana gelir; dudak oynay ndan zanlara dmeleri gibi ban.i.
sarlarn

sagrn, hasta komusunun ha lini hatrn

sormnya

gidi.i

Yol - erkn bilir bin,

decl .

sara, komun

hasta

ne

Sagr, bu ar kulakla o gencin ne anlarn ben de<ti.

dcd.iini

Hele hastaland, sesi hnfiflcti mi, hi aniamam ama mutlako d~ oraya gitmek gerek.
Qudaklarl.llJ oyna u~n grnce ne dediin kyasla anlarn.

Naslso,

niluetlcr derm; crbe

o da

yiyim, yahu houm

eken dosrum derim ; <tiyecek elbeL

kr

olsun

diye

sora.rm ;

soo ra ne yemek ye<tin itim. yahut mercimek

orbas

yedim der.

iifiyetlcr olsw derim. Peki, hokimlerden kim geliyor, kim bakyor sana diye sorarm; filan der. 3SBO.
Aya

Shhatler,

pek

kuludur ;

o gcldi m.i,

iin iyileir

derim.
Ayan
bastysa

derim, biz de denedi.k; nereye ayak

eriilir-gide.r.

nuratlara

558

MES:<BVI SERHI

Bu
kii,

kyaslama

cevaplan

dzd-l:ou;

o iyi

hastann

yaruna

vard.

Naslsn dedi. Hasta, ldm deyince, kr ler olsun dedi. Hasra bu sze incindi, can pek skld.

demek ki blzim ktl~nz istiyormu dedi. Sar, bir kyasra bulundu ama, kyas ers k .

Bu ne biim

kllr,

Adam, zehir-zakkum dedi. Sar, sun deyince kahn bsbtn artt.

Ondan sonra ne yedin diye sordu hastaya. ~fiyetler ol-

Bundan sonra da, derdine !re bulmak iin hekimlerden kim geliyor, sana kim bakyor <)'e sordu. Hasta, yr-git be dedi; AzrAil geliyor. Sar, sevin dedi, ayat pek kutludur. Sajpr evden kt, sevinerek krolsun d e<ti, byle bir zamaoda dolarun; halini-hatrn sordum. Hastaysa bu adam diyordu, bizim can d manmznu; onun eefa mAdeni old~unu bilmiyormuuz.

3390.

Hasta, batrndan kt eyler geiriyor, ona laber gndermek iin her yoldan kt eyler kuruyordu. da Kt bir yemek yiyenin ii bulanr, sonunda yediini kusar. * fkeyi yenmek budur ite. Onu kusma da karlnda tatl szler duy.

MU$NtYI 3ERIIt 1

559

Hastann sabr yolctu da bu yilzde kvranp duruyor; nerde o kahpe avratl kpek put?

G~lse de sylediklerine, yzne kar cevap versem. O zaman arslan aklro uyumuru.

sormak, gnl almak iindir; buys.1 sormak deil; dpedz dmanlk, ktllij!m istemek.
hal-hatr Dmaruru hatrn bi:ki

Hal-hatr

memnun etmek
kiiler vardr

bir halde grp isemi diyordu.

k i ibadet ederek yol az ibadetleriyle Tanr t'W~a ula maya, sevap elde etmeye gnl \etmilerdir. Oysa. bu, gizli bir surur; nice bulank ey ler vardr ki sen arduru sanrsn. Hani o sagr gib. O iyilik ettim sanyordu; halbuki i cersineydi. Nice
mlardr;

3400.

O,

~etirdim

bir i ettim, diye bi.r hoa

komu hakkm oturmutu.

yerine

Oysa k kendisi iin bir atetir yakm, alev da gnln yakn - yandrruu, kendinin de. Ynkunz ateten salt.o.n; gerekten de sularnz oa! n m siz.
iendirniti; bnstao.o

Peygamber, gsteri yapan birisine, tekrar a gen, nk sen namaz klma d n dedi. * te bu korkulara bir are bulmak iindir ki ber namazda " Bize dotru yolu gster, deiamaz kl
negelmitir.

560

Mf.SNEVt $JJRHI 1

Yani, Tanr'nn. bu namaznu, yol sap iin namaz klanlarn namazIanna katma.
ranlarn. gsteri grp konuma. kar, aalk

O sar, setii kyas yznden hie gidiverdl.

Oll

yllk

Hele a ulu ki. bu kyas, snr am vahye duygunun kyas olursa.

Senin duygu kulawn. harfler anlisa bile giili eyleri duyan can kulan, bil ki sardr. Nassa kar ilk olarak kyasla amel etmeye kalka.n. lblis' ti
Tanr klarna kar bu kyasazlar ilk olarak mevdaoa tkaran. iblis'ti.

:!<:HO.

Ate dedi. phe yok k topraktan daha iyidir, daha stndr; ben aetenim, oysa kapkara topraktan.
u h~ide para-buuj;'ll btnyle kyasl yayun: O, karanlktan yaratlm, bizse aydn nurdan yararlmz.

Tar'ysa, hayr dedi; "Soy-sop yok.,, s-

ole maktr.

mihrab olan, ancak ckinmcktir.

sakn

Bu, geip giden dnyilnn miras degildir ki soy -.wp yznden elde edcbilesin; b u, can
mlr~dr.

Hatta bu, peygamberlerin

mirasdr;

bun-

larn viirisleri, ter temiz kiilerin canlardr.

MES>IOVI SERUI l

561

O Ebli-Cehl'in olu, apak m'mll oldu; Nuh Peygamber'in oAluysa yol aztaniara katld.
Topran olu
atein olusun,

Ay gibi aydnland; sensc a yz kara, yr-git.

Bu kyaslar, bu aratrmalar, bulutlu gnde, yahut geceleyin kbleyi bulmak iindir. Fakat gne varken, Kli'be, yznn, gznn karsndayken bu kas, bu araunnay
brak.

Kii'be'yi grmeden gndz etme, ltvasla parlamaya kalkma; Allah, dorusunu daha iyi bilir. 3420,
Tanr kuundan bir ses duydun mu, ders beller gibi yalruz g!lrncki stn kr manay laornda ruruyorsun.

Ondan sonra kendinden kyaslara giriiyor, hayMin ta kendisini z, gerek sayyorusn. Ab&l'in suliiblar vardr ki szle geinenlerin, onlardan haberleri bile yok'tllr. Sen, ku dilini ancak ses bakunndan l:i~ rendin de yzlerce kyasa kalktn; yzlerce heves parlamn. yaptm

O hasta gibi hani; doru, yerinde bir i sandt; upk onun gibi senden de gnller yaraland.

O vahiy katibi de kuun sesini duydu da kendisini kula ei saod.

- F. 36

MtSNIVI SfRttJ 1

Kusa bir kana arpo da kr em onu;

alverdi

de lmn, dcrdin ta dibine

baord

onu.
Saknn, siz de bir k vurmas yznden bir zaona kaplmayn; gkyzii duraklarndan dp mahrum olmayn.

Hhll'sunuz, M4rl.'sunuz; damnda

rnuuz,

"Biz sa kur herkesten stnsnz am:

ayn; belie,

Krlerin krlklerine dini gre lanet edin. 3430. da

baaa

!:.en-

Saknn, anszn pusudan bir gayretir, kar

yerin

dibin~ der-gidcrsiniz.

amann olmadka iltcn

tkisi de, Ey Tanr dedi; buyruk senin, senin aman nerde?

sylyorlard ama yrekleri, nerden gelecek bizden; ne de gzel kullarz arpyordu. kendilern
eknelerine

Bunu
k~liL~

biz diye

Bu iki mcl~n isegi, sonunda. grme. ululuk taslama tohumunu engel a

olamad.

rl.Mni

t\ unsurlardan meydana gelenler, diyorlard; mal!O klattn emizl ii nden habcr

olnayanlar,

Biz, u gkyznde ller, perdeler dokuyalm; yeryil.ne inince de adxvanlar kuralm. AdAleti derleyip oplayalm, ibadetler edelim. Sonra her geoe, gene uup gkyil.ne
aalm.

MiSNEV SI:Rlll I l

563

Bylece de da yeryzne
doru

u an alacak kiileri olalm eminlii yayalm.

Gkyznn halini ver~'ziiyle kyA~Iamak oiama1.; ayrdedi, pusuda durrnada.

Halini,

sarbo~luunu,

bilgisizlerden

gizlemek gerek Perde altndk Hakim'in szlerini dinle; Nerde arab imisen. oraya ba koy, yar. 344{).
nk meyhaneden kp yol yitiren sarho, ocuklara maskara olur, oyuncak kesitir. Oyana, bu yana yalpalar, her yoa, her bataa der ; her ahmak da ona glor-durur.

O. byle
derler;

de-kalka

gittike ocuklar

peine

onlm

sarholuuda, ~araptan ald

zevkten

hal;>e;ler

bile yoktur. btn halk okurnlan kiiden ba

Tanr sarhoundan baka

cuktur. Nefis isteinden kas ergen deildir.

Tann, "Dnya oyundur, oyuncaktr, dedi; siz de ocuksunuz. Doru buyurur Tanr. Oyunu, oyunca brakmadka ocuksun. Can annmad.ka nasl temiz olabilirsin. Burada stne dlp durulan u ehvet, bil ki ocuklarn evlenme oyununa benzer.
ocuun evlenmesi , blr Rsem'in, bir gaztnin evlenmesine kar nedir ki? Bir oyun ancak.

$64

MES~t VJ fRHI

Halkn sava da ocuklarn savaoo bcnzex; tamarniylc zs-d(ir, tenelsizdlr. Hpi d~ tahta klla savar; hepsinin de gayreti faydas. cycdir. 3450. Hepsi de bu, bizim burakm7.dr, Dldl yryl taymz diye bir kama biinnitir. Srtlaruda yk var; bilgisizliklerinden kendilerini ykse.k grmedeler; ata binmiiz, yol
alyoruz sanmadala.

Dur hele; Tanr dokuz kat g de

ycelmesindei

atllar asnlar

bir gn at srerek da gr.

" " Rub da ona ycelir, melek de., Ruhun gkyz titrer.

brleriyse ocuklar gi\>i eteklerine binerler; hepsi de 'a ta binmi gibi eteklerini em-

rerler.

* Tann'dan, "Gerekten
gklere nerden
aacak?

de

zan.

geree

kar faydaszdr,, Ayeti gelmitir; ao binei,

* ki un olunca hangis stnsc ona uyulu; fakat gne dounca, gnein varlnda inada kalklamaz ya.
te o vah.i binckkrinizi grrsnz; anlarsnz

ki

ayal<!arnz

binek

edinmi$iiz. karu

Vdninizi,

dceniz. duygunuzu, angibi bir bilin.

laynz, ocu\daro bioei

Gnl elilinin bilgileri, kendilerini tar. Beden ehlinin bil$ilcriysc kendilerine yk olmu tur.

565

3460.

Gnle vuran bilg, adama yardm eder, dost olur. Fakat bedene vuran bilgi, bir yk

l.<esilir.
.. Tanr, '"Kitaplar yklenmirir., dedi; O'ndan olmayan bilgi, ri< olur adama. O 'ndan olmayan, vastasz olank O'ndan gelmeyen bilgi, gelin bezeren kadnn srd renk gibi durmaz. uar - gider.
alrlar,

Fakat bu yk de bir iyi arsan. ykn bii holuk ba..larlar sana.

Kendine gel de hevesine uyup o ykii ta ma; tama d~ iind~.ki bilgi amb:rru gr. Bykcc de rahvan giden bilg atma bin; ondan sonra srtndaki yiik der-gider.

Ey O'ndan yanlz Hti adn yeter bulan, O'nun kadehini imedike isteklerden nerden ge. ccksin ? e Sfartan, addan ne doar? HayAl. Onun hayili de ulamaya, bulumara delll olur.
Bir eye delftlct enncycn delili hi grliin m? Ana yol olmadka yol azdll'>l gulyabani de yoktur.

'*
m .

Gerei olmayan bir ad grdn m hi?

Yahut "Gef,

.,

Lam,.

harflerinden gl

devirdi

3470.

Ad sndm m yr, o ad tayan ara; Ay' yiicclcrde bil, su iinde arama.

Addau, harften gemek istersen kendini, kendinden ceremi art.

Demir gibi demirlikten k, renksiz bir bale gel ; ryazatlarla pnssz bir ayna kesil.

Kendini, kendi nn huylarndan an da apan llzn gr. O vakit kiapsz. mzikereci olmadan,

h oc:aya bavurm~dan, pey~oberlerin lerini gnlnde grrsn.

dr

bilgi-

* Peygamber, Ommeimdeo yle ki)Jer varki beninle ayn yaranlalr; ayw hlnme
Ben
canlar onlar hang kla
edir.

gryorsam,

onlarn

da beni. o

kla

grr" dedi.

* Bunlar Peygamber\ iki sahih kitab, hadisler, hadis rivayet edenler olmakszn Ab- hayat kaynanda grrler.
Krd olarak akamladk sznn srruu bil; Arab olarak sababladk srnw oku. Gizli bilgiden bir rnek istersen Rum lkesi halkyla iniilerio hikAyesini syle.
Ressamlk

bilgisinde Rum lkesi

glrlme.leri

re$-

samlanyla inll ressamlal'111

3480.

bhse

inliler, biz daha usta ressamrz dediler; Rum lkesi re$S3111lan da bizim usahmz <Wa stn davasna giritiler.
Padiah, divinzda

hanginiz

halWsnz; m

lamak icin sizi

smak

isterim dedi.

MENEVI

SERHI J

567

in ressamlaryla Rum ressamlar huzura geldiler; Rum lkesi ressamlar , resim yapmay daha iyi biliyorlard.
itliler, bize bir oda da sizin olsun dediler. Kaplar, larn ayrm,

verin, bir oda

birbirine kar~ iki oda vard; oda b irim ioliler ald; brn Rumlular.

in.liler, padiahtan yz eit renkte boya istediler. O yce padiah da hazineyi ati. Her sabah, inLilete bazineden boyalar ba
la.nrnadayd.

pas

Rumlularsa ne resim ie yarar, ne boya; gidermek gerek ancak dediler.

Kapy kilitlediler. d.var cilAlamaya koy.uldular; gkyz gibi berrak, apan bir hale getirdiler. Yzlerce renkten renksizlie ancak bir yol var; renk buluta benzer, renksizlik se Ay 'dr.

3490.

Bulutta bir k. bir parlaklk grrsen, bil

ki o,

yldzdandr.

Ay'dandr.

gnetendir.

inliler, resimlerini yapp bitirince neclerinden davul almaya koyu!dular.

Padiab gelince, odada, kadar gzel resimler grd. akl-fikri

kapacak

Ondan sonra Rumiularo yaina geldi. Onlar, aradaki perdeyi kaldrdlar. iniiierin yaptklar resimler, n.aklar, oda daki cil~lanm dvarlarn vurdu.

568

MESN6VI S.ERtiJ. 1

Padiab, orada ne grmsc burada. daha iri , grnd. Resimler, sanki gzleri, gz yuvalarndan kapyordu.

A babam, Rumlular, o sUCiterdir ki boyuna tekrarlanacak dersleri, kitaplar, hn erle ri yoktur.

Amn gnllerini cilalanlar, hnan, a mahtan. nekcsliktc. kinlerden ammlardr.

Aynann anl, gnln vasfdr; sonsu e. killer , sllretlcr, oraya vwur. orada grnr. Gizliliin snra smaz, srete b rnme?. s Omi. gnl ayasndan parlad da :Yeninden, yakasndan d, parlad

MusA)a.
fere

3500.

O siret, ge de smaz, Ar'a da, D cnize de sma, l>alga da.

de.

nk bunlar snrldr; sayya sar cyler dir. Gnl uynasunsa, bil ki snr yoktur.

Burada akl ya susar, ya yol nznr, yitcr-gider. nk gn(il, ya odur, yahu t da odur gnl . Gnl hem onun nkndan
kalma. sayya sar, baka

bj bii

nak~

hem sayszdr; ebedl olarak vurur

Ebcde dek, yeniden yeniye oa.klar gnle; onda perdesiz olarak grnr.
mulardr,

Gnllerini cil.ilayalar, kokudan da kurtulrenkten de. Her solukta, durna dan, dileruneden bii gul1ilt seyrederler. Bilginin eklini, kabuAunu brakmlardr da gzle grp ia.na bayraru yccltmilerdir.

MESNEVI PR HI l

Dnce gitmitir

de

aydnla

kav:,<mu

lardr; deni:.

varlklarn kesilmilerdir.

bogazlamlardr

da irfan
ac-ac

Herkesin
glnserler.

rkt, kat

lme bile

Kimseckler, onlarp. gnllerine bir zarar veremez; sedefe ?.arar gelir. inciye gelmez.

3510.

Nahvi, fkb brakmlardr ama , yok olmay seip almlardr. Sekiz ccnnetn naklar par\adka, onlann gnl levililerine \'\Jrur. orada grnr.

Tanr'n.m,

"Gereklik

duramda''

oturup

oray

yurt edinenierin yerlen 1\fl 'tan da yboluktan

cedir, KUl'Si'den de,

da .

" *

..

(E RH )

bu b<llUmden nceki blmde, akla uymak sreiyle gee#e ulamak .gerektiini anlaurken ky~sa ilimekte, -iriilcn ite azim \'C gayret icab ettiini. kamile kar varlk beslenmeruesi lzumunu bilclirnektc. ~erei: sevgiliye kGr$ benlikte b ulunmamay ~ze: b;r hiUeyle belirtmekte, Nuh ka'lllini rnek etirmekte, Yilsul Peygambere gtrlecek en gzel armagrun kendi yzn gsterecek ayna olabilcce1ini sylemekte, nefse uymamay, aldanmanay ljtlemektedir.
Harut'la Marlle'un benetinliini belirtirken hastarun hrlini - hatrn sormaya giden sarn, zan ve kyas yznden ne kt bir bataya dtn b ir lik~yeylc canlandrp kyasla ilk amel edenin blis oldu~nu bildirmckte, bilgiye g\enmernek lzumunu ihtir edip bilgiyi gr ve olu hAline getirmeyi, in ve Rum lkeleri resrunlarnn bikAycsiy.le temsil etBu b<llmdeyse
lie dtklerini, Tanr imtihauwn

Mevlan~.

Bel':m'n,

mektedir.
l<~ndisine delilleri:nizi i!sin

3309. beyinen sonraki balk ve b<lliim. "Oku onl:m, cttij!imiz halde, bile-bile onlar inkar edip, onlarn hkmnden kp eytan'a 'tlya ve hcl!k olan kiinin hikayesini. Dileseydik ou, delillcrimizle yceltirdik. Fakat o, yeryzne sarld,

 MESNEV SJ:-RHI J

5'11

kendi dilc~ine uydu. O, tpk bir kpee benzer; stne gidip kovsan da dilini karp solur, kendi hiiline brak san da dilini karp solur. te bu hal, delillerinizi yalanayan topluluun Mline benzer; sen, gemiierin hallerini anlat onlara da belki iyice bir dnrler." (Kur'tln; VII, A'lf, 175-176). flu ayetlerde ad arl madan kendisinden bahsedilen kiinin, Musa Peygamber'in ada Baur, yahut BMr olu Bel'am olduu sylenir. Bir rivayere gre de Salt olu meyye'dir. Bu zat, okuma-yazma bildii iin kendisinin peygamber olmas gerektii inancn gderdi (Kaadi; I, s. 455-456).

Bel'am, Tanr'ya inanm olduu halde, sra:iloul lar, EriM ebrine gelice o ehrin padiah, Bel'im'n,
srailoullar al~yh.ie dua etmesini tcklif etmi, sonunda Bcl'am, zom daymamayp dua etmi, fakat Tanr gazebinc uranut. srailoullar ehri zaptedince Bel'am' asmlard {Ahd-i Atyk ; A'dad, XXIIXXV. lsl.im kaynaklarmda biraz deiiktir; Tabari terc. s. 1290; I, s. 353-357).

3319. Ad, Yemen taraflarnda bulunan ve ArapIann asl saylan kavimdir ki bunlara, Hd (A. M), peygamber olarak gnderilmiti. Scmud, Hicaz'la am arasnda yerlemi bir kavimdi; bunlara Salih (A. M) peygamber olarak gnderilmiti. Her iki kavim de imana gelmediklerinden helak ediln.ilerdir. Kur'an~ Kerim' in birok ayetlerinde bu iki kavim berabe< arlr (853-859. beyiderio lzahtna da bk.). 3326. "Sanki yabani eeld'e<dir onlar da arslandan kayorhr., {Kur'an, LXXV, Kyame, 50)

G12

MESNJNl SllRHl 1

3332. beyittcn sonraki blu. 439. beytin erhine bk. 3346. Arap alfabesindeili "c, b, d, harfleri "cnbd, szn meydana getirir. Du sz:in anlanu, in kiir etmek, hayrs; olmak, kalbi daralnakur. Bylece can, soluu kimi vahit ikr, inat baline koyar; kimi vakit bar haline koyar; kimi vakirse sava haline getirir diyor.

Ad

33H-3349. "Seler yeliyle bana yudrn edildi ; kavniyse poyrazl.a helftk e.:lildi.., " Seber yeliyle bana yardm edildi; benden :.cckilercyse azapr o yel., (H adis; CD.mi', II, s. 1H j

335 1. Din eyhi. Eski arihler. McviAna.>on btn eserlerini okumadk!an, .\1evl~rra ile alAkab kitaplar gzden geirmedikleri iin "Din eyhi,, nin .kim olduunu, !vlevlanii'nn

bu

sirle

kimi

bstetti~ini anlayana

mlar, kimisi !bu Arabi (638 H . 1240), kimisi, Sad-

reddin-i Kunavl (6i3-1274) demi, Ankaravl, onlar da olabilir, bir baka olgun d~ olabilir; ancak ber ikisinin de szlerinde, byle bir ibare yoln ur deyip gemitir (s. 286). Veled elebi zbudak da. \>l.evliinA'ya au ve isnad edilen yedinci cilr ~1esnevi'nin, Mevliind'n olmadn ispat iin yazd& "Es-Seyf'l-.Kaar' f1 Reddi ala'! Cildi's-Slbi', :dl kitabnda, bn Arabl'nin, me-ll bakrnndan bu sz ol;~ayan bir szn bulup "Din eyhi, nin o oldum sylcyivermitir. Mcv15n1' nm hi bir esernde i\luhyiddin bn Arabi'nin ad ge m ez; ona tel'ltlh olduu bildirilen szleri muhevi rlcr, .'vk;lanl'nn deildir. Efliki'de, birgn biris iniu, "FruMt, ran bahseder ken, acayip bir kitap; ne dedii anlalmyor dedii, bu srada Zeki adl gzel sesli biri sinin gddi~i. Pir'in, imdi Zeki'nin ftuhau, hlekkl Fth!t'tan yc deyip Zeki'ye, al, syle bu-

573
yurdu~ rivayet edilmitir ( MeviW Ceaeddin; s. 233). Gerek ems, gerek Mevllna, merep bakmn dan lbn Arabi'ye uym::lar. Biz ',\ies:eyi,. tercemesinin "Alana, snda, bundan bahsetmi ve "Din eyhl, nin bn Arab1 ve Sadreddin olamayaetm sylemitik (c. I, st. 1942; s. 439-442). Sonradan ems'in "Makaaliiti, yle megul olurken, onun, "eyh Muhammed szm tasdyk ve kabul etti; babse girimedi. Bab sc girinesi de l:lzund bence. Dedim ki: 1!1-ma'na huvallil (Anlam Allah'ur). E\e dedi. Sah!be Rasill aleyhls seldmla mubfihase eselerdi daha faJ>la faydalalm olurdu" szlerine rastladk (Konya Mevlana Mzesi K. 2 154; s. 15; satr 24-25). Ayn szler, Ptih nshasnda yledir : "Bizim Hayy Allfih'nz var; artk l mab(l.du ncyliyelin? Bu, F.Jmfi'n~ huvallah dediimiz mftn&d.r te. Allah'o aldi fasid olmaz., (27&1l ; 12. b) I<,ony~ nstasnda bu bahis.. "EI-ma'na huvvallfth, sz anlmakszn bir kere daha geiyor (s. 86, s::r. 9-12). Bylece "Din eyhi, nin emseddin-i Tebrir.i olduu a!ta meydana kyor ( Mevlana CeWeddin'e de bk. s. 52-53).

Burada un.u da belinmek isteriz ki ems, bu szle, suret hdlinde grnen kliinnt m~nas Allah'ur; hereyin lakykati odur gibi bir mftnAy kastederek an vahdet tcHikksiyle, nceden de bir mnisebetle bahsettiJiniz, ndecd maddecilie sapmyor ; esiisen gerek ens, gerek Mevlana, Mevlftna'nn babas Sultan'i-Ulemft ve onun Ilalifesi Senid Burianeddln-i Muhakkk, felsefenin, hattii kyiisn aleyhindedirler. ems, bu szle, kll.inaun, varlk aleminin ber zerresinde All!h'n kud-

ret ve

hlknelinin, ~-un'oun olduunu,

ve

y:rnnnn manasnn

meveud

her

eyin,

O'nun kudret ve hlkme-

M:tSNJo'YI SERHI 1

tine bir ayna mAhiyetinde bulundutunu anlatm oluyor. 3356. Ankaravi, bu bcyitte "cvan" diye elebi biAb enilderin, HusAmedilin'in filtvvet erierinden olduunu sylyor (s . 206). Gerekten de elebi, Ahi- Ttkolu'dur. l:'rvvet ehline "cvanmerd" de dendiini biliyoruz (Bk. Mevland Cel~led din; lll. basm; s. 116-118. Mev!Ani\'dan sonra Mevlevllik; s . 122-128. tsiAm-Trk Ueriode Ftvvet te.;kilat ve kaynaklar ; lst. Univ . Iktisat Fa."ltesi Mec. ll. cilt; ls. Ekim 1949-Tenmuz 195Q; No.

Hu.s.meddin'e

14; s. 74).
3356. beyinen sonra.ti Blm. 439. beytin erhine bk. l

3363. :\!eviAna, bu beytte ve bu blmde ayp ;r memeyi tlcmektedir. Hz. Muhammed (S. M ), "K4rde}in bir suhi ayplaya kii, o suu ilemedike lmez" buyurur {C~ni' ; II, s. 161). Kulun, kusursuz olmasna imkAn yoktur. Kulluk mertebcsinde, her iyide bir kusur, her ktdc bir mezyyct olabilir ; iyiliin okluuna, c.iyetin yiliine bakmak gerektir. Netekim "Gerekten de )'ee Allah, szin siirederinize, malnza bakmaz ; gnllerinize, ilerinize bakar" ha disi de bunu aklar (ayn; I, s. 62). Gsteri iin yaplan l<ulluk, sun da beterdir. Yapt kulluk yznden ululu~a den, bakalarnn aybn gren kii, "nsan zayf yaratlnur" ayeinden (IV, Ni sil' . 28 J ha~ersidir, fakat bu za'fn tam iindedir . .'Yiiin suresinde.. "Vay o namaz klanlarn b allerine; ylesne namaz klanlarn ki namaziamu unuturlar \'e onJar
btn i~lerin gseri~ iin yaparlar ve zekt vermeyi

MESNIVJ

fRHI

5'15
ayp

men' ederler" huyurulur (CVII, 3-7). Anealt

grmemek, grrse o ayb

rtnek, ktle r~z

olmak

ve onu evyk etmek deildir; nce kendi aybru grmek, nann karde olanlarm yaptklar ktlkleri de, onlan utandumadan giderrteye almaktr; bu abay mmin, eliyle. diliyle yapmaya memurdur. Buna imk~n bulamasa, g~nluyle o ktle r~z olmaz; Hz. Muhammed, bu, imiimn en zayf mcrtebesidir buyurur. 3392. "0 saknanlar ferahlka, darll:ta mallarru yoksullara harcayanlar , fkelern yenenler ve insanlar balayanlarlr ve Allah, ihsanda bulunanlan sever." (Kur'iin, lll, Ali 1mran, l:H) Beyitte geen 'Jm.m- gay:t" sz, l!ye. ten almntr. t

$t03, "13irisi rocsic;le girmi, namaz klru, sonra Peygamber'in huzuruna varp selam vermiti. Rasilul liih, adanun selamn anu, git, namaz kll, nk sen namaz kUmadn demit. Adam dnp .nce kld gjbi namaz klmt,, Pcygamber!in huzllruna varp selam vermit. Seliimru alan Peygamber, dn buyurmun ; namaz kl; ijnk namaz klnadn sen. Adam tekrar namaz klp gelniti. Peygamber, bu sz kere sylemi, adama kere namaz kldnnt." (Buhilri, Mslim ve Miisned'deu naklen AbMls- Mesnc,i; s. 33) Bu bcyittek "namaz klmadn" sz hadisten alnrnitu. Bu beyitten . ceki beyit de arapalr. n
3404. " Bize dogru yolu gster." (1, Fatiha, 5).
3408. beyi~en sonraki balk. Mevlii.na, kyas kabul etmez. "ia-i !mlmiyyc" nin drt ana hadis kitabndan biri ve birincisi, Ebu-Ca'fer Muhammed

S7G

MESNY.Vt

J!RH1

b. Ya'kub'il-Klycnl (329 4. 940) tarafndan tedvin edilen "Kafi" nin usUl ksmnda " Bb'l' Bida: ve'tRc'yi e'l-Makaayis", yani Peygamber'den sonra meydana gelen eyler, rc'yler ve kyaslar ksmnda, lmlim Ca'fer's-SAdk'n, EbO-Han!fe hazretlerine (150 H. 767), Y~ EbA-Hanlfe, bana kyasla amel ettiini y ledilcr buyurduu, onun da evet deyince "Kyasla amel cune ; nk ilk olarak kyasla amel eden blis'tir; beni ateren yaratun, onu topraktan dedii zaman kyas yapm, atele topra kyaslamu. Adem'deki kl, atein yla kyaslayabilscyd.i iki n arasndaki fark bilir, stnl grr, birinin brnden daha temiz olduunu anlard" ded.i~i kaynldr. Gene ayn kitapta, mlim Ca'fer'in, "blis kendini Adc:m'lc koyasiad da beni ateten yarattn, onu topraktan dedi. Allah'n Adcm' i yaratt cevheri atele kyasla$:1yd bu cevherin. ateten daha kl, daha parlak olduunu anlard" dedii rivAyet edilmitir (ran; 1311 H. s. 29-30}.
341 2. "SCr rtirlnce, oralaroda ne soy-sop var, oe de birbirlerinin hallerini soruturabilirler onlar." (Kur'lin. XXIII, M'minOn, 101) beyineki "ll ensab" sz, bu ayetten alnmadr. 3415. Eb-O:hl'in olu Ikrimc'dir. nceleri Hz. Peygambere, o da babas gibi dmand. Mekkc fcrhinde, nerde bulunurlarsa bulunsunlar, ldrlmeleri cmredilenlerde.odi. Deniz k)'tSna kam, bir gerniye binip denize almt. Geq.i frtnaya tutuldu, o da, Allah lmrtarrsa gidip Mslman olml\y ahdctti. Kurtulunca Medlne'~e gidip Mslman oldu. Hz. Muhammed, ona, merhabA ey gerniye binen muMcir

517

diye iltifatta bulundu. Sahibcnin, kendisine. Allah dmannn olu demelerine gilcendi. Peyg:mber'e ik!ye ettJ. Hz. Muhammed. sahdbeyi bu e szler sylemekten men' etti . Sava larda byk bir gayret gt>sereo Ikremc, birinci hnUfe EbO.- Bekr'io zamannd~ nm savanda ehid oldu (Tcnkyh 'ul-Makaal; II. s. 256). Nuh in 406. beytin izAhna bk. HOd sresinin (Xl ) 25-4B. ~yetlerinde. Tufan anlatlrken ad geen tandnn, ekmek :andm. yeryz olduu st>ylen:ni. iin kmmas. yaru tam kvamma gelmesru ifMe eder de denntir ( Kur'An- Kerim ve Meali; Alama; s. LXXIII- LXXJV~. "Ahd- Atykv te, olunun bo(;ulmas yolmr ve Keo 'an. NGh' un torunudur ; Hbn'n o~ludur. Nuh buna ldnet etmitir (Tekvin; IX, bt>lmilo snnlar\.
3t~O. "V phe yok ki biz, saf-saf dizilnlliz elbet." (Kur'An; XXXVII, Saftat; 165). Beyitte ''Nahns sftffOo". bu ayetten alnmadr.

3439. Perde ardndak Hakim, Hakim-i Senl!'dir. "Nerede arab imisen oraya ba koy, yat, meahndeki msa'da onun bir beytinin "Mcsnevi, veznne uydurulmasndan meydana gelmitir; beyi\. < Hadiyka" wn birinci blmiJ olao " T evhid, n 'Fi siQki tarik'l-abrc" blmnde,
DtmU~dar

ez makaam- ntst pey Ser hemanca binil ki hordi ney

tarzodadr

{!'1 1ilderris Radavi basiDU, s. 114). Mevlnl beytin ilcinci msran.,

F. 87

5'78

MESNiiV1

EfUtJ

Ser
eklinde

ltnac:

nih ki

btfk

hardel

tasarruf ederek

almtr.

3444. Kur'an'o VI. s!lresnin (En'am) 32., XXIX. sO.resinin (AnkebC) 64., XLVII. sresinin (Muhammed S. M) 36. ve L VO. silresinin (Hadid) 20. !yellerinde, dny y~aynn oyundan~ oruocaktan ibre bulunduu bildirilmektedir. Beyineki "Lebv., ve "Liab, szleri iiycttendir. 3450. Dldl. Msr vdlisi Mukavks tarafndan H. Muhammed'e gnderilen arma~anla:dan beyaz bir katrdr. Hz . .l'v!. bunu Ali'ye vermitir. 3453. "Gkten yeredek her ii tcdbir eden odur; ie nemOr olan melek, siz in ~yruza gre mikLar bin yl uan bir gnde onun (m!nevi) kauna ykselip kar. , (Kur'an- Kerim. XXXII, Secde, 5)" Melekler ve R uh . kendilerine emrcdilen yere karlar, bir gnde ki miktan elli bin yldu., (LXX, MaAric, 4) Beyit arapadr ve ayetten lafzi ktibiis vardr.

sonra o

3455. "nlaro o~, ancak ZAIUa kaplmlardr. yok k un, gerek karsnda bi bir eye yaramaz. phe yok ki Allah, oilar ne yapyorlarsa hepsini bilir.,. (Kur' an, X, Yunus, 36) Bu beyite de "ennezane la yugnl,. Ayetten alnmtr.
phe

3456. Deyit arapadu.

3161. "Kendilerine T evrat yklemenenler, sonra da onunla amel etmiyenler, eee bemerler ki koca koc: kitaplar amaktalar. Allah'n delillerini yalanla}'1Ul tolulua getirilen rnek, ne de kt bir rnek ve Allah, zW: toplulu~ doru yola sevketme., {K. LXII;

MF.$NEV1 SERUI 1

579

Cumua; 5) Beyineki
nt:t .

"yaho:ilu e$fiii,

ayetten

aln

Bu beyitteki " 0, dan maksat, Allah'tr ki arapas "H, dur: "Hil, ya, ad de"ilCiir, iaret ismidir diyenler olduu gibi "sm-i Zat., diyeoler ve b"u ad, Allah'n en biiyk ad sayanlar da vardr. Kur'an'da" , " duyan, gren, gc yeten. .. , gib sfatlar bildiren birok acUar, "0, adna irca' cdildi gib , "0, bir Allah'or ki yoktur O'ndan Mka tapacak ; gizliy de bilir, grneru ' ?e; Odur Rahn:an ve rahim, me!lindelti yet- kerimede Allah ism-i eelali de "0, adtna irdi' edilmitir (LIX, H~r, 22). Bu yzden Mevleviyye, btn gl-baoglerin sonunu "Ii, diye bitirir.
3"169. Arap alfabes inde " gl,. sz "g, ve "1, harfleriyle "gl, tarzda yaztlr. "Gl,. sz" nc-.k bir szdr ve bu szden bir koo:u almaya, gl, devinneye imkin yoktur.
3474. "Ben grmeden bana inanan kardelerimi grmeyi ne kadar da arzularun.,. (Hadis ; Cami'; li,

s. W< l)
3477. ki sahih Hadis kitab. Ehlisnnet, alt hadis kitabn, doru hadi~lerden meydana gelmi sayar: 1) M uhammed b. smiiil-i BuMri (lm. 2~6 H. 869-870) nin " Sahih, L 2). Mslim b. Haccac- Kueyri'nin (261 H. 374-875) "Sahll-i Mslim, . Bu iki kitaba "Salhaya, derler. 3) Ebl-Dftvld Sleyman t .E'~s'n (275 H. 888) "Siinen, i. 4) Eb-sii Muhammed b. sa't-Tirmizi'nin (279 H. 892) "Snen, i. 5) Ebil-

580

Mf.5Ntvl SrRHI 1

AbdUrrahmAn Ahncd b. uayb'in-Nesei'nio (303 H.

915) "Sncn, , i. 6) EbCi-llbdull4h b. Mace'nin (273

H. 886) "Sncn ..
dn." . ak:mladun, erhinde

3478. Krd Dib5cenin

Arap olarak sabaWageti.

Fir1zan-fer'e

gre (656 H. 1258) drt bcytinde. Ni5mi'nin (592 H. l 195-1196) "skeodcr-Niime, snde bulunduunu bilcbtiyor ve metin veriyor ( Maabiz; s. 33-35). Ancak btiin bu metinlerde resmi yapanlar, RCm lkesi ressrunlardr; M cvliini'nm likAycsindeysc inlilerdir.
"hyA'l-UIGn, da gemekte, Envcri'nin

3479. bcyitten sonraki biUye,

2512.

"phe

yok ki ckinenler,

cenne-lcrdedir,

gereklik durapnda. ok kuvvetli bir byk padi~abn ktda., (K. L1V; Kamer, 55).

rmaklarn balarnda,

."
*

(METIN)
Tanr rahmet etsin, sa:at selam olsun, P eygambcr'in, bugn naslsn, nasl kalktn diye Zeyd'e sormas, onun da, inarulrak sabahiadm yfl RasUlallat diye cevap vcrmesJ

arkada,

Peygamber, bir sabah Zcyd'c, a tertemiz naSLI sabahiadn diye sordu. Zeyd, inanm bir kW olarak dedi. Peygamyeeren, ekleri alan

ber, tekrar ona,

iman

bahesinin belirtilerini syle dedi. leri Zeyd dedi ki: Gnlerdir susuzdum; geceakw, yarup yaklmaktan uyuyamyordum.

Mzran ucu, kalkan nasl dcler geerse, ben de giindzlerden, gecelerden yle getim.

yle bir yere vardm ki orada btn eriat lar, btn dinler bir; yUzbinlerce yllar ayn, bir saatten ibAret.
E.elle ebed bir; akla, oraya yol yok. nnlayszl

yznden
halkrun

Peygamber, bu yoldan, bu lke

akllannn

anlayabilctep

Q~ armaan

getirdin,

ortaya koy dedi.

S.U.MERt<r:z ::Ti !Mi

58Z

MES.NEVJ SI!Rl-d J

3520.

Zeyd dedi ki : Halk, gkyn nasl gryor$a, ben de A11, Artak.ilen yle gryorum.
aman ( *), nUndeki putu nas gryora, sekiz, cennetle yed cehennem de benim nmde; onlar ylece gryorum. Deirmende, bu~day

arpadan klm?

ayrdeder Ylaola

cesine
Lk

halk,

bir bir
apak.

tanyorum.

Cenetlik kimdr, yabanc

ba-

gbi bence

gn ltim yzler aarr, kimi yzler kavnr ya ; bu halk hakknda bence, m diden bu sr. meydada.
rarr" ayei

*"

Bundan nce, ayplarla doluydu ; fakat ana rahmindeydi; haktan ;izliyd.

* "Kt, ana
kat
anlalr,

kamndayken

ktdr"; fa-

halkn haller.

bedenlerindeki belittilerden

bilinir.

Beden, ana gibJ :a 9QCUguoa gcbedir; lmse doum sancmdr. do~ tireyiidr.

G<ip gtmi canlarn hcps de, o n~e can

diye bekler. Zenciler, zdten o bizden derler; Rum ilikcsinden olanarsa o. pel{ gzeldir derler. 3530. Fakat varlgm cau, dnyaya yazla k:lrarn arasndaki ayrlk, maz aruk.
"Sam.an''

nasl d~~acak

dogwca
aykrlk

bekal-

()
h:nJtr.

.idi, tUrku ve "Jernen" teldinde

1a1J a.

ME$NHYI SEllHI 1

583

Zenciyse zenciler :lr-grrler; Rum k.esindense o lke halk, alrlar-giderler.

w-

zor

Ama domadka onu bilmek, dilny!daki ilerdendir ; ocuu domadan tanyan, b i-

len azdr. Bunu anlayan, Allah nOruyla bakp grendir; byle olan kii, insann iine de yol bulur. Erlik suyu aktr, botur; fakat Rum lkesinden olanla Habein canlarnn da ram birbirine aksi olarak zibQr eder.

" "En gzel bir tarzda ayaa kaldrlan" insana renk verir de bir blk halk, en aa bir renge srer.
Bu .szn :sonu yokrur; sen gene at sr de

kervan katerinden geri

kalmayalm.

* "0 gn kimi yzler agarr, kimi yzler karanr." Bu topluluk da Trk m, Hintli mi~ tannJf' bilinir.
Hintli m, Trk m, rabinde belli olmaz; dodu mu, zayf m, gl m, herkes grr.

fakat

Erkek olsun, deki gibi hepsini

kadn
apak

olsun, kylimet gnngryorum.

soluumu

3540.

Syliyeyim mi, yoksa

Mus:af!, dudaru

srd,

keseyim mi? yAni yeter demek

hair smn

istedi.

Zeyd, ey Allah elisi dedi,

liyeyin

de

dWyAda

bugn

kyimet koparaym

sy-

gitsin.

584
Brak

MESNEVI SUtnt' 1

da zm

gne

beni de perdeleri yrtaym; gibi parlasn.

ymaym

Parlasn da gne bile benim ndan rutulsun; bylece de huma aacyla st aac.n gstereyim. Kyamei:in srrn aayn da ayar. tam altnla bakr katlm para belli olsun. * Elleri kesilmi sol yandakileri, kafirlik rengiyle al ( *) rengi gstereyim. * Tutulmayan, fakat grnmesine de i.nl:an bulunmayan Ay nda yedi nifak deliini gstereyim-gitsin. 'Gstereyim ktlerin giydikleri prtl elbiseleri; duyuraym peygamberlerin davul seslerini.

* Cehennemi, cenneieri, berzah, kafirlerin gzlerinin nne apak seriver:yim. Kevser havuzunu, coarken gstereyim de suyu y7.lerine vursun, sesi kulaklarna desin.
3550.
Bu anda susayanlarm, o havuzu.n evresinde nasl koutuklarn apak gs te reyim. Omuzlar omuzlarma srtii.yor; naralan kularna geliyor. Cennetlikler gzmn nnde; dileye-isteye birbirlerini kuca.klamlar. Birbirlerinin ellerini ziyater ediyorlar; bitbirlerinin dudaklarndan pckler yaj;'1Jlal yorlar.
"Al" .il bOyle, trke g eiyor.

()

lrnSNEVI

Sf.RH1 1

585

u kulaklarm, aalk kiilerin -h ses-

lerinden, ah

h~redik pAralarndan sar

oldu.

Bu szlerim, iilterlerden ibaret; daha da sylerim ama Peygam ber'i incitirim diye korkuyo;um.

Zeyd, bylece sarho bir halde, krk-dkk syleyip duruyoniu. Peygamber, onun yakasn bkt. Kendine gel dedi Peygamber, aun pek hz land; gemini kas. "Tanr ekinmez" dyeti dr, vurdu da utan meydana geldi. Senin aynan, klfndan kt; aynayla terazi, nerde yalan-yarl s: syleyecek?
soluunu

Aynayla teraz, birisi incinir, keser mi hi?

uanr

diye

3560.

Istersen onlara iki yz yl hizmetlerde bulun; aynayla terazi, yce meheiklerdir. Istersen, ben sana hizmet ettim, hatrm iin gizle diye ayna ya yalvar; fazla dart, eksiini gste.rne diye de teraiye yakar.
gerc

Onlar sana, sakalna, byna glme, kendini maskara etme; aynayla terazi nerde, dzenle t nerde derler. Derler ki : Tanr, gerekler bizinle tannsn diye kadrimizi ycel ti. A gen, bu do};ulumuz olmasayd ne <!e;lerimiz kalrd; iyi1erin, gzelierin yzlerini
nasl gserebilirdik?

511&

N.ISNI:VI

Srtlll

Fakat sen, gene de ayaay klfa !<oy; nk vuruuyla gnl, Turda!P'na dnd.
Tanr nn

Zeyd, na,

Tan.r gilnei,

koltua sar n

ezel dedi ; ne
akl .

gnei,

hi koykar

Dzeni de
snda

yrar, koltuu kalr,

da; onun

ne delilik

Peygamber dedi ki: Birisinin gznn stne parnacn koydun mu, o kii, dnyay gnesiz grr.

Bir parmak bile Ay'a perde oluyor; bu, padiahn, ayplar

rtmesinden bir belirti.

35 70.

Bir nokta, dnyay rtyor; bir sr yznden gne tutuluyor.

Tanr,

DudaklarJhl ywn da denizin dibine bak. denizi de insann hkm altna sokmu1tur.

Selsebil'le Zencefil rmaklarnn, y~ cennetlilde.r in buyTUunda oluu gib han.

uymu;

Cennetin drt una~ da bizim buyruumua fakat bu, bizim .orumuzla, bizim gcTanr emryle.

mle deil,

de

By_ nasl b)clern dileine uyarsa bi. . upk onun gibi o rmaklar dilediimiz yere
gib

akurz. u akp duran iki gz kayna gzlerimiz, gnln, cann buyruuna

hani;

uymutur.

Gnl dilerse gz, zehir, ylan grr; gnl dilerse grd eyden ibre de alr.

1\fl!S.~l'lVl S.E:RUl 1

58'1

Gnl dilerse, gz gorlec.ek eylere bakar; gnl dilerse rtl eylere akar. Gnl dilerse am olan eylere doru gider; gnl dilerse, gz para-brcuklarda hapseder. Bu be duygunun her biri, lleler gibi, gnln dilciyle, gnln buyruuyla i grr.

3580.

Gnl ne tarafa buyurursa be duygu, eteklerini enrer de o yana koar. Mus5'nn elindeki sopa, nasl Musa'ya uymusa eUe ayak da, apak, gnln duyguswa
uymurur.

Gonl isterse ayak, oyuna dalar; yahut da yryi brakr, hzl yry~e l:aar. Gonl dilerse el, parmaktarla hisaba koyulur ; yahut da tutar, kitap ya.ar. El, bir gizli elin buyruundadr; o itedir; bedcni}'Se dar> dikmiir. Dilerse d5roana kar bir ylan kesilir; dilerse dosm yardmc olur. Dilerse yemek iin kepe olur; dilerse on batmanlk gu kesilir. Acal:a gnl, bunlara neler sylyor? Ne a;lacak buluma bu; ne gizli sebep bu.
yava buld

Gnl acaba Sleyman'n mhrn m ki bu be duygunun yularn da eline

~ Be alm

alm;

duyguyu, dardan buyruE.na l;olay~ck; i.:rdcki be duygu da g~ne

buyruunda.

onw

3590.

On duygu, yedi uzuv.. daha da dile gelmez neler de neler. Sen, artk say. A gnl, ululukta Sleyman'a dnrusn; yzlde perilere de, eytaniara da hkm yrt. * Bu padiahlkta dzene sapnazsan, o eytan, senin elinden yz alamaz. Ondan sonra da adn-sann dnyay tutar; bedenin gibi iki dnyA da h~mne girer. Fakat, eytan, elinden yz ald n da, padiahlk yok olur-gider; bahtu lr. * A kullar, i byle olursa aruk kyamete dek, ah hasretlik der-durursunuz. Tutalm, yapuw dzeni inkardan. geliyorsu.n; teraziyle ayrudan nasl cann kurtaraparmandaki

caksn?

Klelerle kap yoldalarnn, getirdi~ miz turCanda meyvalar Loltman yedi diye Loltman'a iftira etmeleri
Lokman, efendisinin kullar arasmda hor bir kuldur. Efendi, yesin de ii alsn diye .kullarn, meyva getirmek zere ba~a gnderdi. Lokman, kuUarn arasnda bir yaamayd sanki. li manalarla dopdoluydu; grnyse geeeye benziyordu.

3600.

O kullar,

topladklar

meyvalan,

hrsa, t:a-

maha uydular, bir iyice yediler.

Efendilerine de, meyvalar Lokmao yedi dediler; efendisi, Loknan'a yil\in ek~itti, a&r nuamelede bulundu.
anlaynca

Lokmao, efendisinin da azru at;

azarna

sebep

arad ;

Dedi ki: A efendi, bni.n kul, Tanr katnda, onun razln kazanamaz.
A ululuk sMibi, sna bizi; hepimize scak su iir. Ondan sonra da sen ata bin; bizi yaya olarak geni, usuz-bucaks bir ovada kotur.

O vakit kt

ileyen

gr;

srlar

aan

Tanr'ruo sanatlar

seyrcr.

korkularndan

Efendi, klelerine sck su iirdi onlar da itiler.

Ondan sonra, onlar ovalarda kotunaya balad. O topluluk, yukan-aa koup duruyordu. Derken yorgunluktan kusnaya baladlar; o su. ilerindeki meyvalar dar kano. 361O.
d ; azndan
l

Lokman'a da bulant geldi, kusmaya balad uru su k.

Lokman'n
yetitit ip

hikmeD bunu gsrerirse, vargelitirenin

hikmeti neler yap-

maz?

"Kyamet gnnde, biitOn gizli eyler ortaya kar., Sizin de bilin.mesini istemediiniz ey, meydana kt.

590

MESNJNI SEl\Hl

itiler, barsaldan do~and." Kendilerini rezil edea:k srlar, tamarniylc ortaya dkld.
Ta ale} cezalanular. snar

"Scak su

da bu yzden kiifirler,

atele

Biz o
yumuak

ta

gibi kat gnle ka kere yumuak szler syledik; {akar ~ almad

eein ba.a

gitti. Kt yaraya, kt ilii konur;

kpcain

dii

gerek.

"Pis eyler, p isler iindir,. hkmnn lik meti var; irkine lAyk olaa. irkin etir. yleyse sen de hang e istiyorsan, var, ona git; onda yok ol, onun ekline, onun buylarna bro.
Ik

lamak

istiyorsan klannaya hazrlan; uzakistiyorsan, kendini gr. uzakla.

3620.

* Yook, eer u ykk zndandan kurtulmak istiyorsan, dosrtan ba ekip ayrlma; "Seede et de yakla ..,
Zeyd'ln,
Allah'n,
Peyganber'e

salit selilm olsun, cevap ver:esinin kala.o blm

Bu szn sonu yoktur; a Zeyd, kalk, sz sylemek burAkn bala. Sz syleyi, perdelerini y.rtar.
ayplan

aar; gizli

eylerio

591
Gizlilii,

birka yerdt

Tanr

da ister;

~u

davul

:la

sr, yolu kapat.

Atn hzl srme, digini kas, gizli kalnus daha iyi; herkesin kendi zanniyle sevinmesi daha bo. Tann, kendlnd mit kesenierin de u lrullukmn yz evi memesini ister. Onlarn da bir mitle ycelmesini, birka giln, midin peind ' komalarn diler. Merhameti hal:esedir, hereydir; bu yz den de o rabmetin, iyi, kt, herkese parlama sn ister. Tanr, her beyin, her tutsan bem mitlen mesini, hem korkup ekinmesini diler.

Bu mitle korku iki perdedir; herkes, bu

iki perdenin
ardnda yetiir, geliir.

3630.
m,

Birer perde olan u mitle korkuyu yrttn gizli olanlar, btn olgunluuyla meydana

kar.

Dere kysnda bir gen, balk tutan birisini grd; phelendi de u balk tutannz Sleyman ola<:ak dedi. Oysa, neden byle tek bana, niin gizleniniyor dedi; d~ilse neden yz b u kadar Sleyman'a benziyor? Sleyman~ gene bana buyruk adiah oluneaya dek gnlnde bu dn vard. eytan, onun lkesinden kat, tahon b rakt; Sleyman'n babt lulc o eytann kann dkt.

592

><SNEVI S>.!lll 1

Yzo gene parmana ordusu gene topl~dL

takt;

cin, peri

Erler, o

grne

pheye den

geldiler; aralannda o zaooa, de vard. grnce

ara

Sleyman'n parmadaki yz zann. dncesi, trma,

toptan gitti.

Vehim, iin gtzli olduu agdadr; bu grlmeyen ey iindir.

Ortada olmayan eyin hayali, gnlde bydke byr ; fakat ortaya kc m hayali, gidiverir.

36-W.

Ikb

gkyz, yasz oblaz ama

nebatlar yetitirmekten

kara

yer de

vazgenez.

Bana

"Grnmeycnc inannlar,
kona~

gerek.

Onun iin bu geip gidici mm.

penceresini

yrarm? u

Nastl he11cyi ortaya koynr da gkyzn Nasl "Bir noksao grdn n, derim?
karanlkta arandka

herkes, bir yana

aleyi hrst,

yz tutar. Bir zamau

daraaznuza kii, iler

tersinedir ;

srkler.

Byle de nice padiah, nice hinuneti yce bir .anaocaz, kendi kuluna kul olur.

Efendi ortada grwezken kolluk giizeld1r, botur. Kullukta da efendi grnnezken onun kulluuou korumak, pek bo b.it eydir.

MT.SN.EVI SERHI I

593

Padiah yzne kar ven nerde, o yokken bile ondan utanan, ekinen nerde? Kale dizdar, memleketin bir ucunda, padiahtan, padiahlk glgesinden uzak bir yerde bulunan ; Kaleyi, dmanla:dan korur , gzetir; saysz mala karlk o kaleyi satmasa; 3650. Snrlarn br uc\lllda, padiah yokken, oradaym gibi vera gstctirse, Padiahn hpzfuunda can feda edenlerden elbette, padiahn nazarnda o , daha iyidir. Pemek ki efendi yokken yarun zerre ka<J,r bile ii koruyup gzemek, onun huzOrWl<U! yz bin gayretle i grmekte yc:dir. Buyruk rutmak, kulluk etmek, inanmak imdi iyidir. viilr i.tlr; liimden sonra, herey meydana ktktan sonra rcddedilir- gider. Deil mi ki gizli, kapal, rtl oluu daha iyi, yleyse dudaklann yum; yumulu d udaklar daha iy . . A karde, szden el ek; Tann kandaki bilgiyi Tanr meydana koyar. Gnee tank, kendi yzdr; "Tann'da daha ulu tank kimd.ir ki?" Hayr, syl.iyeceim; nk Kur'an'da Tann, meleklerle, bilginkrle beraberce anJntr. * "Allab da tanklk eder, me.lekler de, bilginler de; _ gerekten de o, lmsz rabdr." Tanr tanklk

ettikten sonra melek de kim

ortak olsun?
. F.!lS

oluyor ki

tanklkta

594

M8SNF.VI SERlll

3660.

nk gnee, gnein parlwna zayf gletle snk yrekler. daya namazlar da ondan. Yarasa gibi hani, o da gnein na, har:ltctine dayanamaz; midini keser-gider.
Gkynde cilvelenen melekleri de bizim gibi, bize e - dost bil. Onlar, bu bir gilneten aldk; o gnein halifesi gibi 5cizlere aksettirdik, oolan nuriandrdk diye taDkhk ederler.

Yeni Ay gibi , yahut gnlk Ay, yahut da dolun Ay gibi. her melein bir ululuu vardr, bir , bir deeri vardr.

* O yalmlar, mertebelerine gre ", yahut drt k kanadndan" her melee vurmaktadr. Mele.klerin knatlan, insanlarn akl kanatlan gibidir hani. losanlarn akllan arasmda da ok fark var. yleyse iyilikte, ktlkte, her insana, kendine benzer bir melek e-dos olmutur. Gnee dayanamad iin pl kiinin mu mu yldz olur da o da yol bulur.
AIHlb 'u salil selilm o na ols un, P eygamber' In Zeyd' e, n srn d ab n fazla ak syleme, buyruu gzet d em esi

*
3670.

bencr."

Peygamber dedi Id: SaMbem yldJzlara Yol alanlara mumdur, eytaniara ta.
olsayd,

H er kiide gz, her gzde dayan herkes, gkteki gneten klanrd.

MES:o:!Vl

SEiltU 1

595

A aalk kii, gnein na delalet eden yldza ne ihti)Me vard ? Ay, topraa, buluta, glgeye diyor ki: "Ben insanm, ancak bana, vahyediliyor."
YaraWta sizin gibi karanlgm ben; fakat oefislerin karanlgn gidermek iin de .gm
va .

Gneiere baklnca kara.nlm ben; fakat oefislerin karanlo gidermek iin de gm var. Sen dayanabilesin d iye a)f grnmedeyim; nk apaydm gnein eri de!?lim. Balla karhn sirkcye dndm de cicr hastah?;n yiletirmc youm buldun; o der de der m1n oldum. A hasta. deil mi ki hastalktan kurtuldun ; sirkey buak. bal verneye bak. Gnl tahu . Je~il m k nefis isteklerinden arnd ; amk 'Rahmiln Ara hlkimdu; diledi gib tasnrru eder" ayetinin hkmn
seyrc.

Bundan byle Tnnr , gulc viistasz hkneder ;

nk gnlil. bu

balan y

elde

ccmtir.

31380.

Bu soz.o d.e sonu yoktur; se.n Zed'i syle de rezil olmay isteme diye ona t vereyim.
Zeyd ' in hikliyesln e dn.~

Arnk
.;apnn

Zeyd'
yarund ak

bulamaz.n;

nldi o kau;
srad,

son

sarun

pabu-

laro braku

da

ktgiri.

MF.sNEVI $ERHI

Sen kim oluyorsun ki? Zeyd bile gne vurmu yldz gibi kendini kaybeni.
Artk

onuu ne

eklin bulabilirsn,

ne be-

lirtisiru. Samaoo.,nsunun yolunu biilmak iin br tek saman p bile bulamazso.

Duygularmz da padahDllZID bilg p oda yok oldu-gitti. sonu gemeyen szmz

d e.

Duygular

da,

akllan

da dalga-dalga

coao,

"Hepsi de hutrumuza getirUmi~tir" denizinin iinde kaybolmus gmitir.

'J

Fakat sabah olunca gene yk ykleome gelir ; gizlenen yldzlar ie girir.

Tanr, aklslano akUarn, kulaklarnda

hal

k-halkn

kpeler

olduu

halde

ger verr.

Ayaklarn

nazl, Rabbimz,

vurarax, eUeriw salarak. nazl bizi diriltin" diye Tan r'y

verek gelirler. deriler. o dklm kemikler, yerden toz koparan atllar kcsilir.

rum

3690.

Hcps

de

yokh.~tan var:a

ynehr;

kyAmet

kopar , hem var olur.

kredcrelt,

hem inad ederek gcoe

Ne diye bon evirir, grmezlikten gelirsin? nceden yokluk ta da ban byle evir memi miydin?
Aya~n yokluka drcmitin

de

ben

km

yerimden

ayrabilir deni~tn.

MESNEVl

ERHI

597

Grmyor musun seni yettnp geliti renin sanatn? Pereminden tuttu da seni ekesrye: Bu eit hallere getirdi; bu haller ne akln da vard, ne bayfilinde. O yoklul<. bOyuna ona kuldur, kledir. Ie giri a eytan. Sleyman dir. Cinler. "Havuzlar gib aslar. kseler yapmada., Glen yok Id bu i bral;;snlar, yahut bir s?. svl esnler. Kencjine bir bak, korkudan titreyip duruyorsun. Bil ki yoklul< d byle tir-tir titremektedir. Yce mevkiler elde etsen bile gene kaybetme.k korkusundan can ekrsn. Gzeller gzch Tan" akndan baka oe varsa hitir : eker bil ycsen can ekimektir.

3700.

Hatta can ekmck de ne? lme uramaktr. Allayata

Halkn

amlRmab'tlr.

iki gz de topraga dikilm. lme saplanm; AbhayAna. lmsziliktc yzlerce lipbeieri var. Gayret et de yz phen daksana insin. Gece yol al, uyursan gece geer-gider. O gn kara.IJk gecede ara; karanlklan yakan o akh da nne dtir. kendine klavuz et. Kt renkli gecede ok i yiliider var; Abhay::

bile karanln ei-dostu. Bu eit, yzlerce gafltt tohumu ekti.ke ban uykudan kaldrabilir misin hi?

598

MESNEVI SRRKI 1

l uyku, l lokmay.a dost oldu; derken ev sahibi uyudu, gece hrsz da ie giriti. Sen. ten
dmanlarn varatlanlar,

kimler, bilmiyorsun; ate topraktan yaratlanlarn varlk

!arna dmandr.

Ae, suyun, su oullar.ru dmandr; nitekim su da atein canna d~mandr.

Su at~ ldrr; nk su oullarnn can

dmandr ae;.

37 o.
ate

Biitii bunanla

sonra

unu

da bil ki

ate,

,s, > hvet e

stne
parladka

ateidii;

suun, kabahario temeli, . o

atlmtr.

Dalu ate, suyla sner; fa:kat ehvet atei, parlar; adamn y.znn suyunu yerehve ae

lere dker. etmek

bakmndan

suyla yatmaz; nk azab cehennem huyu vardr onda,

,

* ehvet atene ne. are var? Din gnz. kifirlcrin ntein sndrr.

Sizin

Bu atei ne sndrr? Tanr . brihim'in usta. ( *) ru da; Ncmrd'a ben.ziyen nefsinin ateinden, u ~a acna benziyeo bedenin kurtulsun. Atee benziyen ehvet, yamp durduka ek silmez; ona, diie!lin vermemelde eksilir. Bir atee odun atka hi sner mi? Hi odun u yakrnaz DlJ?
n

MES.NEVl SERlll 1

599

ekinncl< . atee

Fakat odun atmazsa n ate sner; nk bu s u serpe. " Gnllerin ekinmesiaden aUk srnen g zel yz. hi ace~le kararu m?

Allah raz olsun, mer'in zamannda

ehre ate dmesi

3720.

mer'in anda br yago oldu; ate, kuru odun gibi ta,ar bile yaluyordu. Yaplan, cvler saran ate. kulann yuvalarn. latti havada uarlarken kanatlarn bile
yal<.nayn balad. elro yars yalmlarla sarld;

su bile bu

atcjtea korktu da

arp

kald.

AkUar balannda olaolar, atee

kovatarla

sular . varillerle si rkcler dkyorlard. Fakat atc~ nadna artyordu ; ona, snrszlk alcminJen yardm gelmcdeyd. Halk koa-koa mer'c gitti ; bu yangn suyla snmyor ded. mer dedi ki: Bu yangn, Tanr delillerindendir; sizin nekcslik atc.~inizin bir yalrndr. Suyla sirke de nedir? Rcnim soyumdansan:t. nckeslij brakn, ekmelc datn. Halk, zaten koplarmz anz; cmerdiz, fitvvet ebliyiz biz dediler. mer, adet olduundan, gelenee, grenee uydunuz da verdini; cUeriniz.i Tann iin a
mad.nz;

600

M.ESN!Vl SElUI! 1

3730.

Vnmek, sylcnmek, nazJanmk n verdiniz; Tanr'dan korkup ekindiinizden, ona

yalvardnzdan
ler

vermediniz dedi.

Mal tohumdur, her orak yere ekme; klc, kesicinin eline verme. Din ellini kin ehlinden ay.r; Tanr'yla orurup kalkan ara, bu.l ; onunla d-kalk. Herkes kendi boyuna, kendi soyuna mal mlk verdi ; o kunduz ~, kendi aklnca bir
i

erum

sand.

.,
*

(l!RH)

3512. beyitten sonraki blm. Rahmetli Friizan-fer, bu hadisin, Ebii.-Nasr- Serrilc'n (178 H. 988) "E1-Lwna', nda, "lhya'l-Ulilm, da, "sd'ill-Gaabe, de Harise b. Surakat'il-Ansari'nin bal tercemesinde bulunduunu syler ve bu son kitaptan metin nakleder (l\laahiz; s. 35-36). Trkesini sunuyoruz: " Rasiil'ullah, bir gn Ans~rdan bir genle kar1au. ona, ya Hari~ dedi; sabah iasl ettin? Gen, gerek olarak Allih'a iman ederek dedi. Peygamber, dur bakalm, ne diyorsun? Her szn bir gerei var deyinoe gen; Ya Ras(llallah dedi; dnyadan getim; gecelerimi uykusuz, gndzlerimi susuz g~irmedeyim. Sanki Rabbimin Arn apak gryorum; sanki cennet eh'line bakyorum; orada llmedeniyorlar, zevk sryorlar; sanki cehenn~m el line bakyorum.; ordada birbirlerine kpekler gibi havlyorlar. Peygamber, doru, ancak Allah bir kulun gnln imanla tt nu, kulun cja bunu saklamas gerekir buyurdu.
>eygamber
Fr(zanfer;bu

hadisin, " 'fefslr-i Ebii'I-Ftuh" ta,

Eb(l

NIU\yn'in "Hilyet'l-Evliya, snda da buluncluunu, ancak bu son kitapta, Harise yerine Cebele

olu Muaz'n ad getiini

bildiriyor

(ayn

s. ler).

Ml'S>IEVl StRHl 1

Kafi'nin Usl ksmnda nll.m Ca'fer's-S4dk'tan rivayet edilen hadis ise udur:
RasQ!ullah (S. M} bir gn, halkla sabah namazn sonra , mcsdtte hluran, ajilayan, rengi sararm, bedeni .ayflam, gzleri km bir genci grd. Ey f ilan buyurdu, nasl sabahladn? Gen, ya RaslalW dedi, yakyn shlbi olarak. Raslullab onun szne at da hereyin bir geregi var, senin yakyninin gerei nedir d. ye sordu . Gen, ya Ras lali lab dedi; benim yakynim u: O yakyn beni hzn- lendirdi ; geeemi uyk'llsuz, susuz gcirtti . Kendimi dnyadan da, dnyada olanlardan da gemi buldum; yle bir hale geldim ki sanki Rabbimin Aroa bakmaktaym; soru-hisap gn gelmi, halk soru iin topla~, ben de olann iindeyim. Sanki cennet ehline bakyerum; cennette nimelendiklerini, sediriere yaslanp birbirleriyle taruuklarn gryorum. Sanki cehennem ehlmc baluyorum, orada azaba uradklarn gryorum; sanki imdi bile cchennemin soluk al kulaklaruna gelmedc. Roslullab (S. M}, sabAbesine, bu bir kul ki buyurdu, Allah, kalbini imanla nurlandr ru . Sonra gcncc, bulundun Ilalde ol buyurdu. Gen, ya Raslallah, AIUh'a dua et de senin mayetinde ehde nasib esin bana dedi. Raswullal (S , M ) duli etti. Aras ok srmedi ; Hz. Peygamber'le baz sava lara katld; ehid olan dokuz kiinden sonra onuncu ehit o gcnti (ran ; 1310-1311 H. Bftbu Fadl'ii-Imm al~'I-slam ve'l-Ya.l uyn ala'l-lman; s. 335). Ayn kitapta, mcll bakrnndan ayn, fakat b iraz daba ksa bit badiste b zatn ud Hilrisc olarak gemekte ve savata scltiz, yahut dokuz kiiyi ldrdkten sonra ehAdct erefine eri~tii bildirilmektedir (s. 335-336}.
lutdktan

60J

bu gencin Harise b. Mill b. kaydeder (Seftner'l-Bhar; Yaluyn mad. I, s. 241; II, s. 733). "Tenkyh'ui-Makaal,, bu hadisi, Harise'nin Ml terc. de "KAfi, den nakleder ve bir rivdyette, Mu'e'dc Ebu-Talilx!lu Ca'fer'le eh!d olanlarn oneusunu olduunu bildJrir {1, s. 249). Nu'min
olduunu

"BMr'l-Envar,.,

Mevldnd, bu genci, HArise oi\lu Zeyd olarak kabOJ eder; lrib-i Atkaravi de ona uyar (s. 299). Zeyd'i ocukken babasncb.n alnlar, kle diye Hz. Peygamber, Hz. Hadlee'nin parasyla onu satn almt. Hz. Muhammed, peygamberliini zlira memur olunca Zeyd, Hz. Hadice'den sonra Mslman oldu. Hz. Muhammed'in emriyle Hadice, Zeyd'i AzAd etti. Babas HArisc, Kclbolullar boyunun ileri gclenlerindendi. Olunun Mekke'de bulunduunu
sa:rulard.

duyunca geldi, Hz.

sato

Muhanned'e, o~lll'u

parayla

dedi. Hz. Peygamber, olun hrdr, dilediini yapa:r buyurdu. Harise, Zeyd'e, hadi kallt, gidelim dedi. Zeyd, ben Allah'n Rasiikinden aynlmarn dedi. Babas onu sevdi, okad; e:me ~lum dedi, hadi kallt, gidelim. Zeyd gene. ben dedi Allah'n RasOJnden ayrlman. Bunun zerine Hirise. Kurey ulularna dnp tank ()!un dedi, Zeyd'i evlitlktan rcddcttin, o, benim olum deildir. Hz. Muhammed de, tank olun buyurdu, Zeyd benim olumdur ; onun babas benim. Sonradan Zeyd'in boad Zeyncb'i, Hz. Muhammed aloc:a, olunun karsn ald diye sz edenler oldu. "An. o zamaru ki All!b'n kendisine nimet verdii ve sen. n de nimetler verdiin kiiye, i
eini bral:ma

al p gtreceim

lardan ekiniy()rdun;

ve ekin Allah'tnn diyordw ve iua Allab'ta korkman daha do-

604

1\fE.S.~rvJ SHRHl

ruydu ve o, taykt buna. Derken Zeyd C$inder ili$iini kesince bi, o kadru sana C$ ettik, bu da o~ edinUen ki;iler, C$1erinde ayrldklar zaman, onlarn braktklar kadnlar, ira.i.anlaro alnalarnda bir beis olmadn bildirmek iindi ve Allah'n emr yerine gel d. Allah 'n ona farutti&iru yapmasnda bi bir vebal yok Peygamber'e; daha nce gelip geenl~r hakknda da AllAb'm koydugu yol-yordnm buydu ve AU~h'n emr, takdir edilmi ve yerine gelntir. O gelip geen peygamberler, yle kiilerdir lti - Alldh 'n clilitini yapp hkmlerini tebly ederler ve ondan korkarlar ve Allah'tan baka bi bir kimseden korknatard ve hisap grmeye Allal yeter. Muhammed,
sizd~n

birisinin

babas

deAlldir; fakat

Alliih'n rasr

ldr ve peygamberenn sonuncusu ve Allah hereyi bilir" yetler nd (XXXIII; Ahzab, 37-40). Bu sOrcoin 4. :iyeunde oul ednilcnlerin z ofrnl saylama yaea~, 5. ayetinde. onlan, z babalarnn adlaryla agrmak gerekti bildirilmektedir. Hz. Muhammed, am iline gndcrJii orduya teyd'i kumaojan tayin buyurmutu. leyd, busavlta, blcrctn il. ylmda (629) chid oln14tur (Tenloyk'uJ-MakMl; I, s. 462). Zeyd'in babas Harise de sooradan Mslman olmutur.
~524. "Bir gndr o ;n k yzler aa.rr, yzler

Yzleri kararaolara, inandktan sonra lclJir mi oldunuz denir ; kafir oolmanza karlk adn azi b., (Kur'An; lll, Ali lrnran; 106) Beytin ikinci ausra ampadr ve bu dyetten .ktibas edilmitir. 3526. "Kutlu,
anasnn

kararr.

kat010da kutlu olur; kt,

anasnn karnndayl:<!n kt

olut., (Hadis;

Oai',

II, s. 3 1) Hadisteki aaa

karn, Tanr

bilgisidir diycnkr

MtSNEV S;tH

605

olduu gibi, dnyadr diyenler de olmun.r. Beyit

arapadr;

birinci

msra'da,

bu hadisin ikinci

ksm

ktibils edilmitir .

erhine

. 3533. "Aal nruyla t>kp gren., 2645. beytin bk.

3535. "Gerekten de biz, insan en gzel slrete sahib olarak yarattk., (Kur'an; XCV, T"n, 4) Ayetteki, " ahseni takvim, deki "takvim,, eriyi dorult mak, bir eye deer vermek, yceltmek marMarnadr; insaDJ, iki ayakin yrilr en guzel bir mahluk olarak yarank demektir. Beyitte ayetten kibas- lafzl varclr. 3545. "Sol yandakilcr., 2462. be}<tin
rn
erhine

bl<.

3546. "Yedi mfak delii., "Ve phe yok ki onla-

hepsine de vaadedilen

ye:,

cchcnnemdir.

Orasnn

yedi kaps var; her kapya da onlardan bir ksm ay~ rlmnr.'' (Kur'iln; XV, Hcr; HH) Rivayetlere gre cehennem tabakalan, birbirinin stndedir ve yedi tanedr. En altta bulunan 'Cehennem, dtr. Onun stfide uLaz6,>, sonra srasyla ~'"Tfu... rama, Sakat, CahJm. Sair, Haviye, ''ardr. Bu rivayet Hz. All'ye dayanr. Bir rivayere greyse en alttaki Haviye, en stteki cehennem, dir. Cehenneme sulu Mslmanlar, en alttakineyse mnlfklar gire cektir. (Kut'iin- Kc.n m ve Me\li; Alama; s. LXXVI LXXVII) Cehennem sz Kur'an'da yetmi sekiz yerde geer (Bk. .1\Iuhammed Fuad Abdlbaki : El-.Mu'ccm'lMufehres li Elfaz'il-Kur'in'i l-Kerim; Kahirc - 1964, s. 184-185).

806

MES..~ E'VI

$tRHI 1

Lazi, LXX. srenin (Mallric} la. nyetinde geer ve yalm-yalm, ale\-alev yanan manasndr; netekim XCII. srcnin (Leyl) 14. ayetinde de ayn mAnada ge!I!ektedir. Rftgb- I sfaharu de "Laz:l, ya, d\lfnansz alev m;lnisn vermekte ve cehennemin ad olduunu bildlrmekedir ' (El-Miifrcdat; s. 450). H u rama, CIV. silrenin (Hmezc) 3. ve 4. ayetlerinde geer ; knp dken, silip silpren ae mAnAs>Dadr. Rigb, obur mdnllsma da geldij!ini kaydcdiyr (s. 123). Sal<ar, L IV. siltenin (Kamer) 48. ayetiyle LXXIV. siltenin (Mddessir) 25-26. ve 42. Ayetlerinde geer; yakc, kavurucu manasMdr; Rdgb da. yakn - kavuran, e-iten ml1M.Iarn vermekte ve cehenneme ad oldu unu sylemekedir (s. 235). Cabim, alevi iddetli olan ve kat-kat yanan att demektir; Kur'An- Kerim 'de yirmi alt erde geer (EI-Mu'eem. s. 164-165). Sair, onyedi yerde geer; atein alcvlenrnesi . alev-alev yanan e mdnidanna gelir, azaba ve cehenneme sfat olarak kullanlr (ayn, s. 351). H ftviye, CI. srenin (Kaara) 9. ayetinde geer; cehennem uurumu de-mektir. Cehennem szilysc, anan ate milnlsnadr; farsa "cilruln, sznden (El-Mfrednt; s. 102), ibranca "cehinnom, d en gel~ i sylenmitir (slam Ansiklopedlsi; s. 4!>). Grlyor ki biirn bu adlar, ll'tee verilen sfarlar ve adlardr. Cehennem, a>.ap yendl; efiiate nail olamayan, balanmayan sulu Mslmanlar orada azap grecekler, sorra nlme yurdu olan cennete alnacak lar, imanszlar cehennemde kalacaklardr. Mevl~nA, "Fihi-m-fih, tc buyurur ki : " Cehennem ch ccbenncmdc. dnyAda olduklar gibi bo bir haldcdir. nk cehennemde Tanr'dan

MESN"IVI SJ.Rlil 1

haberleri olacak, dilnyadaysa Tanr'dan haberleri yoktu. Tanr'dan haberdiir olmaktan daha ho bir ey yoktur. Diinyiiy istemeleri, bir ibAdn \>.l,mp dnyada da Tanr Hltfuna mazhar olandan haber almay istemelerindendir; yoksa dilnyann, kendilc;ri iin ahretten daha bo olmasndan deil. MnMk kiiyi, cchcnnemin en aalk ukuruna atmalan u yzdendir: man, onun kucana geldi de, kfr kuvvetliydi, inanmad; Tanr'dan haberdar olmas iin onun azAb daha etin olur. !man, kafirin yanna gelmedi; kfr de zayft; pek az bir azapla Tanr'dan haberdar olur. Hani baa sarlan pu da ozlarur, hal da ozlanr. Puuyu bir tek kii azck silker, tozu gidiverir; tertemiz olr; fakat hahrun tozunu gidermek iin drt kiinin adam-akll rpmas gerek; onun gibi ite. .., (Blm, 64 , s. 199).

3548. ennet, inananlara vaadedilen zevk ve huzur

yeri. Bir eyi rtmek. gstermernek manasna gelen "cenn, kknden gelir. Gnller demek olan "cenan,, kallan manasma "cnne, , ana k amndaki ocuk mams1111 veren "'celln,, .sebebi bilinmez, eseri grnmez delilik mlll)ilsna gelen "cinnet,, ruh mftnii.sna "can,, ktlk eden, fakat grnmeyen mahlikit manftsna "cinn". hep bu kktendir. Cennet. aalar sl<, gnei gste.rmez, kaba glgeli bahe, hurmalk demektir (El-Mfredat, s. 9S-99). Kur'an- Kerim'in alm alt yerinde mfrcd olarak, atJm dokuz yerinde cemi' olarak, bir yerinde temellk yollu "cenoetim", yerinde de "iki cennet, tarznda geer (El-Mu'cem; s. 180-182). Onbir l.yette cerneder, "adn, vasfiyle VllSi lendr\rw. Ot,rma ve dinlenme yeri manas na gelen bu sziln sili;yancada. arapaya getii sy-

MESNEVI

Eklll

Aym zamanda "ad" in, cennette bir ehir en yksek cennetin ad bulundu~, br cennetlerin, ginike alalarak bu cennetin ::evresinl kuatnn da syleyenler vardr. Adn cennetine peygamberlerle ehitler gire r (Mccma'ul-Dcyl.; V, s. 50). XXV. sfucnin ( l:'urlcan) 10. iyerinde "selamet yurdu" diye anlmaktad.r. XVIII. sOrenin (Kehf) 107. liyelinde " Firdevs, diye geer ve cennetiere vasf olarak kullanlmtr. X XIII. s(kenin (M'minu) 11. iyetindeyse cennete addr. Bahe, zm bag. .nfu3sma gelen bu sZ, arapaya, farsadan gemitir. XXV. surenin (Furkan} 15. ayctiude, ebedillk, liimszlk yurdu manilsna "Huld" sfatiyle vlmtr. V. siirenin (Maide} 65., X. srenin (Yunus) 9., XXU. srenin (Hac) 56., XXVI. sirenin (uarA') 85., XXXI . sfuen1n {Lokman) 8., XXXVII. sfuerun (Silffat) 43., LII. sOrmin (TCr) 17., LVI. silrenin (Villua} 12 ve 89., LXVIU. surenin (Kalem) 34.. LXX silrenin (Ma5ric} SB. ayetlerinde kimi cennete, kim ceunelere vasf olan ~alm, sz l:ullanlm, LXXXII. surenin (nfuiir), 13., LXxxlll. srenin (Murafffir) 22. Ayetlerindeyse dorudan doruya, bu sz, cennete ad olmutur. Nimetleri bol, yaays rahat ninasna' gelir. XXXIJ. srenin (SecdeJ 19. iiyctinde, oturulacak yurdar milnilsna "Cennet'i-Me'~,. tarnda geer. LIIl. silrenin (Necm) 15. ayetinde cennete vaslhr. LXXIX. sfuenin (Nizill) 41 . ayetideyse cennet, orurulacak, srulaak, girilip karar edilecek yuniur denir. XXXV. srenin (Fltr) 35. Ayetinde, orurulup kalnacak yer manilsna "Dilr' i-Mukaame, denrnitir. XLIV. >renin (Duhiin) !H . Ayetinde cenne-t, emilik yurdu manAsma "Makaamin Emin, diye anlmur.
olduu,

Ienmitir.

MESNil'Vl

lil<H!

Btn bunlardan da

anla~lyor

ki bu adlar, cen-

netiere vrilen adlar ve

sfatlardr.

Cennetin .sekiz

olduguna ddir haberlere dayananlar, " Adn, Vcsile, Firdevs, Huld, Naim, !\'le'vli.. SeHim, Karar, adl selciz cennet olduunu sylemilerdir. Hadiste, "Veslle, Allah katnda yle bir derecedir !ci ondan stn bir dcrec yoktur; Allah'tan dileyn d~ Vesile'yi bana versin, denmitir (Cami'; II, s. 1136). Gene hadiste ''Cennetin sekiz kaps, cehennemin yedi kaps vardr, buyurulinurur (ayn; I, s. 121 -122). Berzah, XXIII. s1renin (M'ninun) 100. Ayetinde, tekrar dnyaya dnmek, i.yi iler iiemek isteyenlere, "Hayr, deniyor; "Bo bir sz onlarn syledikleri sz; onlarn nlerinde, diriltilip mezarlarndan kar lacaklan gne dek bir berzab var, buyurulmaktadr. ki tyi atasini ayran, iki eyin arasnda bulunan snra_, engele teberzah" denir. Bu s~ u'ber zeh" ten geldiini syleyenler vardr. Kyametteki berzab, insan!a yce dereceler arasndaki snrdr ki XC. surenin (Beled} 11-12. ayerlerinde yoku diye anlan ve bu Ayetlerden sonra vasfedileo inan, ibadetler ve iyi iler<jir. bade g oldugundan yQku~ diye tavsif e-dilmitir. Bcrzaba, lmle kyamet atasndaki zamanlar diyenler de vardr (El-M.fredat, s. +3). Berzah, manAiar, mcerred mefhumlar alemiyle madde Alemi arasndaki al,mjir. Yaplan iler, bu alemde mis3Ji bir ekilde grnr de denmitir (Ta'rifllt; Berzoh mad.). IYianevi hallerden, makamlardan, bilgi, grg e her biri, kendinden ncekiyle sonraki arasnda bir berahur.
duyuan

F. 39

610

M.ES"UVI $ERlU 1

355 7. "phe yok Jel Allah, s ivrisin e~ de rnek getirmekten ek.imez, ondan stn olnnlan da. lnananla bilirler ki bu rnek yerindedir ve Rablerindendir. Fakat inanmayanlar, Allah bu rnekle ne demek istiyor Jel derler. 0, bununla oklarn amp azdru, oklarn da doru yola getirir. Adrp artklar, ancak kr iler yapanlardr., (Kur'lin; II. 26) Seyit te, ayetten IAfzi kribas da var. 3571. "Andolsun ki biz, Ademoullarru stn et tik; lrada, denizde onlar adk; ertemiz eyl~rle rzklandrdl< onlar ve onl;r, yarattklarm.:n ogu:dan Usrn ettik., (XVII. lsra. 70). 3572. Selsebil, Dibaeede gen. Zencebil, zencefil demektir. Kur'an'n LXXVI. silresinn (Debr) 17. ayetindc, cennetlikler \'C ~OJICI ab\il anlatlrken, ''Ve bir kadehle susu"lu!dar giderilir ki iindeki iilecek suya encefil l<artrlrrutr, buyurulmakrodr. 3588. Sleyman'n mhr. Halk nancna gre Sleyman Peygamber'in yz~ n lin tanda "lsm-i a'zam Tar'run en biiyk ad., kalm; cnle.re, perilere, insanlara bu yde.o hkmn yrtm. harflerle, rakamlarla yazaelde ermeye, hastalan iyile!jtirney ugraan kiilere gre "M tr-i Sleyman,, birbitine gemi iki kendir; MOseviler de bu:u byle kabli ederler. Muska ynzan kiiler, bunu be reisi i bir ekil to.rua da dkmUlerdir.
Biz lyederi . dualar,

rak

diledJ~ eyi

d.rmak,

da syliyelirn ki muska yazmak, yazafsunla uramak., Mslmanlln kat'i olarak kabeli etmedii eylerdir. " Kim bir ey Burada
aknak,

unu

MESN'EVI SERlll I

6U

takarsa, ona braklr", yani Tanr, o ey derdine deva bulsun, iini baarsn der hadisi orraday.ken (CAmi'; II, s. 152) buna Giir'et edenlere ne demeli? Bilmem, 3588. Dardaki ~ duygu, grmek, duymak, tad almak, kolcu almak ve bir eyin katln, yumuak
ln, ~uunu, scakl.ru, yaln, kuruluunu

dokunarak anlamaktr. crdeki be duygu, anlamak, vehmemek, hayal lcurmak, drnnek, beUemelqir. Bunlardan baka da insanda, sayya smaz duygular vardr. Dardaki duygularmzla duyduumuzu anlayp bir hkme varmak kuvvetine "Hiss-i mterek Ortaklama duygu, derler. 3592. eytan. arih, "hevi; heves, nefis, olarak kabul ediyor (s. 305). Fakatleva ve bevcs, bir ey dir ve nef isten doar. Sar Abdullah, eytarun, ":fj, tb.iat ve lleva-y ehvet" olduunu sylyor (Mat. Amire - 1288; s. 40}. Bu da aih'in dediinin ayndr. mdadullah- Vett, "Sc div - eytan, a hi bir JO.ga kitabnda rastlanmadn kaydediyor; metinde; rnsran sriine ince yazyla "Burada mulak olan eyran kastedilnitir., meAlinde bir cmle yazl mtr (s. 321)'. Senl, "Hadika, da, "Der hrs u eh vet hm g(iyed, babn tayan blmde, insanda eit hayvan, eytan ve canavar olduunu, bala rnn, boyunlarnn bir, el ve ayaklarnn iki olduunu syleyip "mrn lilleye, elvee, gce-kuvvete harcadn; sen ha adamsn, ha eytan, ba canavar, ha hayvan. Btn bu hasretle, feryat ve figanla bu Se d.iv - O eytan, aklnn ay-.ul balamur. lsansan, bir soluk olsun, Adem'in ey'tan'la olan iini yap; Allah'a sn, demektedir (s. 373; be)'t. 14-15; s. 374; beyit.

612

MES.i"F.VJ

I.'Rtd

anlalyor

1-4. Bu blm, 375. sabifedc 9. beyitte biter). Aka ki Mcvllni, "Sc div, i "Hadika, dan al-

mtr

ve

naksad, ihiras, ehve

ve fkedir.
hatriatlmaktadr

Bu beyine, mehur bir hikAye de ki bu hikaye drdnc cne g~r.

3~95. "Yazklar

olsun kullara; onlara hi bir peyonurla alay eonesinler., (Kur'!n;

gamber gelmedi ki

XXXV!, YA Sin, 30) Birinci msra'daki "hasre5, ve "ib!d,' ayet-i kerimeden lafzan alnmt u. kinci ' msra'daki "yevm'et-ten!d, da "Ve ey kavmim, be. o o fery4d edi, o bouna syle.ni gnnde deceiniz halden korkuyorum, me~lindeki ayet-i kerimeden ktibas edilmitir (XL; M'min, 32). 3596. beyitten sonraki blm. Furi7.an-fer, bu hikAyenin, Sa'lcbi'nin "Kasas'i-Enbiya, smda ve Eb'I-Fr(lb efslrinde bulunduunu yazyor ve ikinci kitaptan metin veriyor lMadhi; s. 36). Loknan iin 1970. beytin erhine bk. 3612. "0 gn, btn gizli eyler meydana V\Jrulur., (Kur'an; LXXXVI. Tdrk, 9). 3613. "ekincnlere vaadedilen cennet yledir: Orada :;u rmaklar var, bozulup kokrnaz ve st rmak lar var, lezzetleri bozulma ve arap rma1dar var, ienlere sMi le uc ve bal rmaklar var, szmc ve onlara, orada btn meyvalar sunulur ve Ra b lerinden ba~laruna va. Buna nilil olan, o kiiye benzer mi ki atete ebedidir ve kaynar sular verilir onlara da ba~r saklan paralanr., (Kur'iln; XLVII, Muhammed S. M. 15). Beyitte 5yetten lafzl ktibas vardr. 3617. 1051. beytin izahma bk.

MESN' EVI $HA.HI 1

61!

3620. " yle deil. itAat eune ooa ve arnk sOOe

et de yald., (XCVI ; Alalt. l9). Ayetio w n ksm

aynen
nilnmtr.

3621. Sleyman-yzk ve seytan. Bu biklye IV.

cil nedir.
zklandrd~nz eylerin
mtr.

3641. " Onlar gaybe inanr!Jir. namaz lclarlar, r bir kmn yoksullara barearlar . ., (ll. Bakara; 3). Ayctin ill< lusnu aynen aln

3G42. "ylesine ki birbiri stnde yedi kat g hi bir uygunsuzluk, ayk.lrll< gremezsin; nrtk evir gzn de bak, grebilir misin bir yark, bir atlak ?'' ( LXVII; Mlk, 3). Aycin son ksm aynen alnmtr.
yaramw; Ralman'n yaratsnda

3656. ''De ki: En byk rankhk nedir; hangisidir? De ki: Allah gerek tanktr, benimle si2in aranzda ve bana bu Kur'an, si ve kime ularsa onu korkumam iin vahyedildi. Siz. Allah'la beraber tapacak baka bir mbud olduuna n tanklk ediyorsunuz? De ki: Ben tanklk etmem. De ki : O, ancak tek. bir m5buddur ve ben m, sizin ona e rurru.klat nzlu Ji bir ilgim yok. " (Vl ; En'run, 19) Ayetten lAfzl ktibas var.
baka

3656. " Allah kesin olara!: bildirdi ki kendisinden voktur tapacak. 1\\cltkkrle bilgi sahipleri, bilgide derin <>lanlar da tam bir do'ulutla bunu bildiler, bildirdilct. O stn mAbuddan, o hkm ve hi.ktnet sihibindeo baka yol:rur apacak., (III ; Ali lmxAn, 16) Beyi arapr.dr; Ayetten ktibas vardr.

3665. "Haad Allab'a ki gkleri ve yeryuzunu melekleri ikier, er, drder Ilanatl halkedendir; yaratta neyi dilerse oalur da ; phe yok ki hereye gc yeter., {XXXV; FAtr, 1)
yaratandr;

3669. "AshAbun yld.zlara benzer; hangisine uyyolu bulursunuz., (Kn02'l- Hakaak, I, s. 38).
sanz doru insanm; ancak bana vahyediliyor." XVIII. suresinin 110. ve XLI. suresinin (Fusslt) 6. ayetlerinde geer.

3672. "Ben

Kur'an'n

3678. "Rahmdn, hAkim ve muasarnftr Ara ..., (XX; TahA, 5) Ayet, ikinci nsrs'da aynen geer. Ar iin 241. beylin erhine bk. 3685. "Ve
~tr. phesiz

hepsi de

hu\rurnuza

getiril-

mitir onlann., (XXXVI, 32) Ayetin son ksm aynen

3688. "Rabbimiz derler, iki kere ldrdn bizi ve iki kere diriltin; artk sularmz da syledik; buradan kmamza bir yol yok mu ?., (XL; M'min, 11).

Ayetteki "rabbena ahyeyena, beye alnmtr. Ayet< geen birinci lm, tabii lm, ikinci ln1,
baedilmeden nce kabirdcki lmdr. tik diriltme, do~t'Ur; dUnAya geliir. kinci diriltme, Illiimden sonraki diriltmedir. lk lm, meru hAline girmektir,

ilk dirilrmeksc dogmaktr; ikinci lm, tabi! . ln dr, ikinci dirilti, kyAmctte dirilitir diyenter de olmutur {Kur'an- Kerim ve Meali; Auama, s. XCV).

Id ESNEVI SERHI J

615
mdndsna

lm, yaayn zdddr. Ehlullahn ter.imlerinden

-olwca,

nefis

ist~i:i

kknden skmek

ge-

lir. Kim, nefsinin dileinden lrse, Tanr akyla dirilir (Ta'rifat).

"Ahd-i Cedid,., de s~ Peygamber'in, "Bir kimse yeniden do~madka Allah'n melektirunu gremez, dedii kaytldr (Yuhanna, III, 1-9). Ecel gelince lii, zarri'lmdr. Fakat bir de "mevt-i irMt, mevt-i .ihtiyari, denen, dilekle, istekle lmek vardr. Bu lm, irade ve ihtiyl\"r silhibine teslim etmek, varlndan, benliinden soyw:makrr. "lmeden nce iiln; bi.sabn grlmeden bisabnz grn, sz, mul.ad .dislerce mevz(l' saylmsa da (Mavzt; s. 87), benliinden, ferdiyerinden lm, toplum uruna, insanlk un.ta kendi aalk mcnfaatmz feda edin; soluk alnaniz bile toplun iin, insanlk iin olsun milnilsna alnrsa mc-31en hadistir; zaten dinin de, imanu da, insanln da temeli budur. Kendi iin yaayan kiinin hayvandan fark yoktur. Kendi dileiyle benlikten len, gerek varlkla, toplumun varlyla dirilmi olur; gerek yaay, yaatc, yaranc yaay, bu yaapla olur.
3693. " yle deil; vazgemezse elbette pere-

minden

rutarz;

percnind~n.,

yalan syleycnin, yanl hareket edenin (XCVI; Alak, 15-16).

369G. "Kalelerdeu, heykellerden, byk havuzlara benzer a.nn.ldardan ve salam, yerinden kalkmaz r kazimiardan ne isterse yapariard ona; ey Davud soyu, ~kredin ve kullarmdan pek az kreder., (XXXIV, Sebe'; 13).

616

~t~EVf $ERIII l

3713. cami'; 1,

"Ky5me ~. ll).

gn cebennom, m'mine, ge

ey m'm in der;

n alevimi sndryor.,

(Haclis,

3714. Zcrt, bazlarna gre 1brahim PeygAmber'in sryaoca ad; Us da Zertt'n hitabnn voe efsiri in addr. Bu bakmdan Mevlana, bem brAhim'in adn anarak, hem de Usta siln anarak her iki mAnAya da idrctte bulunuyor.
Zcrtt, nu ldddan 660 yl nce domutur. Fisagor'un stad eliyenler de vardr ki bu takdirde nl laddan nceki alunc yzyln yarsnda do~nutur. Zert, sar deve, yahut esril< deve sa. ibi demektir. h Azerbaycan'ldr. Yirmi yanda halktan ekilmi, oruz yanda halka peygamberliini bildirmitir. Yetmi yedi yamdayken Turan'l Ereso'n lrln'll hc\ nunda, Bclh atckedelerinden birinde maktll d mtr. B3n ve dojtu eletirmecileri arasnda, onun a nann, mll:lddan 1080. 1100, hatli 6100 yJI nceye karanlar vardr (Dr. M.uhmmed .Muin: .'vlozdayasna; s. C j2-6!l; P'lr Dlvfd telif ve tercemesi Gatha; Bombay ve han Zcr11eri Encmeni Yaym - 1927; nsz). brahim. j>, olduuna, torunlarndan blun uuna, 1rmiy5. yahut Ucyr'in' ftgirdlerinden olduuna innnanlar da vardr (Mazdayasna; s. 30-31). Zert d1inin temeli, tek Tanr'ya inanmakur. Hereyi bilen. ultlar tlusu mfinisna gelen Ahora-.M:zda, bll tek Tanr'nn addr. 6tiin bayrlar, iyili!cler, bu tck Tanr'dandr; varl yar.an dn odur. Hayu ve er kuvvetleri, o~ yaklaamalar. er kuvvetlerinin ba olan Ahrirncn, Abora-Mazda'ya deil, lmtlu akl minllsna gelen Speura-l\!ainy'l'ya kardr. Son a-

MESNEVJ SE:II:Hl 1

611

manlarda bu er kuvveti, tanfuniyle alt olacak, alem mutlak hayra kavuacaktr ; bunun iin de herkesin

iyilikte bulunmas, ktlklerin ba olan yalandan

bu mud~k kutluluu nce nefsinde gerekgerektir. Zertt dlniude kyamet. iyiliklerm. ktlklerin tartlmas,. srat kprs, cennet ve cehennem de vardr (Ay kitaplara . bilhassa Pur Dav1d'U1J " Gathii' snn n- Szne; 75-76. s. !erine, tercemelerinin 107. s. indeki 7 ve a. blmlerine, ll 7i 19. s. lerdeki 4. ve 5. notlara bk.).
letrmesi .kannas,

Sonradan Ahora-Ma2da ve Ahrimcn'i, bir el< Tanbunlann ilkinin hayr. ikincisinin er olduuna inanan ve Zertt dlnin HristiyanlkJa birletirerek yeni bir din kuran Mani'nin (lm. MiIMi 274) tesiriyle bu din, iki tanr tanr bilinrniir. Zert dininde gne ve ate, mabud deildir; feyiz, hayat. teni2lik ve teyi senboldt; bu bakmdan kutsaldr. Hz. Muhammed 'in, Zert dinine mensup olan ve Mecus denen kiilerden cizye aldna dair hadisler vardr (E'tTecrid, II, s. 29).
n'nn yarattna,

371 9. "te byledir bu ve kim Allah dininin hkmlerini ulularsa phe yok ki bu hareket, yrek lerdeki, gnllerdeki ekinme duygusundaodr." (Kuran, XXII; Hac. 32)

3718. beyitten sonraki blm. Bu yangn, btUr tarih kitaplarnda yazldr. .Mese~ bn'iil-Esir, hicTCtin ondokuzun~'U yl olaylarn anlatrken (640) der ki: "Bu ylda, .Medine'ye yikn Harrita LeylA'da yangn oldu; ate su gibi akt; mer sadaka verilmesini buyurdu;' halk sadika verdi; yangn snd." (G. }. Tornberg basiDll; E. J. Brill, 1968; c. II, s. 140)

618

MI!SNJi:V[ $0111 1

. -

Ahmed Cevdet Paa da (lm. 1313 H. 1896) "Kasas- Enbiya ve Tevirll-i Hulefl, da ayn bilgiyi verir
(Is. Kanaa Ma. 131 . s. 560).

Furilzan-fer, bu yangnn, !lluhammed b. Aliyy-i Hnklm-l Tirmizi'nin (25!i H. 869-870)) " NevMir' iUsill, iide bulunduunu, EbO-Nuaym'io "Delail'nNiibvve., sinde de oldu~unu bildirmektc ve her Ib kitaptan metin vermektedir (MaAhiz; s. 36-37).

* *

( METlN)
Dmann,

Emir'i-M'mlnin All'nln, Allah yzn yceltsin, yzne kiir mcsi, Ali'nln, elinden klcn ntmas
b!ldetteki

emizliini,

Ali'den
bil.

ren, Tanr arslarun,

Tann'ya balan, diir.cnden cniz

kh

Savata cw

bir

yiidi al

cui; bemencecik

ekti,

kotu.

* O da, her peygamberin, her erenin vndg Ali'nin yzne tkrd.

Bir yze tkrd ki Ay bile secde yerine da ona kar yere kupanr. AH, o anda Julcw yere am; onunla s:va makan vaz.geti.
varr

O sava eri bu mete, bu yersiz

ie ard; baglamaya

bu yersiz merhaal:!kald.

!1740.

Bana dedi, keskin luhan cktin; peki, ned eo yere amn da beni buakrm? Benimle savamaktan daha iyi ne grdn de beni avlamakw vazgetin? Ne grdn de bylesine fken yatn; yle bir imek akt da SYerdi?

f.I!O
eti

MESt"t;VI EKl ll 1

Ne grdn tti o grdn ey, bana da akde gnlmdc, canmdan bir ktt, belirdi~ Varlktan da , mek!oda da dila yce, caldan da daha iyi ne grdn de can baia dn bize? Yi~tlike Tanr arslarusn sen; fakat mrvvette nesin? Bwtu kim bilir? Mrvvetle, Tih lnde MusA'nn bulutuSun. Hani o buluttan ei-rnei bulunmaya.,. ntmetler, ekmekler yal):d . Bulutlar, alp abalar, buday bit irirler; insanlar da onu piiri allaurr, ba.l haline getirirler. Milsd'nn rahmet bulutuysa, rahmet kanadn an da pirni, tatl ekmegi zahmetsiz~ verivcrdi. O bulu tun rabmeti, kerem sofrasnda pi mi ekmek, pini a yiyenlere, dnyada bayrak an, ycelni. ad dnyaya yayldJ. 3750. O !Gtuf, o verg, tam krk ytl, o umup isteyenlerden eiksik olmad. Sonunda onlar, a~lklanndan kalktlar da pras.a istediler, te re istediler, marul istediler_ Siz Ahmed'in iimmetisiniz; o yemek. sizin iin .kyamete dek durur. "Rabbime konuk olurum., sz yayld~ ya ; Beni o doyurur, beni suya kandrr., sz de bu yeme~ anlallr. Hi bir eye yormadan bu yeme~ kabullen de boAaznda bala dnsn, st kcsilsio.

621

Sz yormak,

vergy

geri vermektir; naklndaki

k yorum. gere~ yanl grr.

Bu

yanl

grmckse, grenin

za-

vflkran

ileri gelir. Klli akl zdr, itir, para buuk akls~ deridir, kabuktur. Haberler rvil e:me, kendini tevil et ; kendi ~afana, kendi beynine kt de, gl bahesine
t.i~l.

Ey Al, sen anlmiyle aklsm, ramamiyle :;zden ibhetsin. grd~n birazc.ru syle. H ilim klcn anmz kesri- biti; bilg suyun. tozumuzu-opra mz artt.

3760.

Aver, syleyivcT hele.. biliyorum ki bu, O'nun gz lerinden ; nk klsz ld.r mck, O'nun 'iidir.

O'dur ftletsiz, uzuvsuz

iler

dzen,

yaplar

kuran; O'dur ar:p duran, eksiimiyen bu armaanlar veren. Akla yzbinlerce arap attnr; iki gzn de onlardan bir haben yoktur; iki kula~n da. A av g2cl Ar~ dotan. aver . silyleyiver ; yapp onarandan. dzp ko:.ndan, u zon:.n dn ne grdn sen? Senin gzn . grnmez eyler aviarnay renmitir; or~da bulunanlarn gzleriyse yu
mulmurur.

kapkaranlk

bryse dnyay grr. nc adamsa tane Ay' bir arada grr; bu adam da, eve, bir yerde .orurmutur. Birisi,

Ay' apak gr ;

MP.SNEVI $UHI l

lar

nn de gzleri ak, uunun de kulakduyuyor; senin ete~ine yapmlar; bendense

kayorlar.

Gz biiys mu bu, alacak gizli bir lQtuf mu? Sana kurt mu grnyor da bana YQsuf grnmed e. Alem onsekiz bin de olsa, daha da fazla olsa her gz, bu onsekizi gremez. 3770. Ey Murtaza All, ey kt kazAdan sorao gelen kaza, srr a. Ya sen, aklon bulduwu syle; ya da ben, pariayp bana aksedeni, beni taw syliyeyim. Senden pariayp bana vurdu ; nasl gizliyebilirsin ? Ay gibi, sylemeden klar samadas n. Fakat Ay dctirmisi, bir de sze gelirse, gece yol alanlan, elbenc daha c yola kor. Ay'n scsi, gulyabaninio s<Sinden st olu da yolcular emin olurlar. yol aztmazlar. Ay, sz sylemeden de yol gstcnrse, syleyince elbette k iinde k l<csilir. * De~il mi .ki o bilg ehrinin kapsnn sen; d~il m ki hiJirn gneinin parlusnm sen; A kap, .kap arayana al da kabuklar zlen-

sin, ie
A

ltavusun.
rahme kaps,

Tanr'nn" ei~i. bps,

a "ei, deogi olmayan sen hi mi hi kapaoma.

zaten her csinti, her zerre bir pencere; fa. kat gzil ak olmayan, orada bir kap var diyebilir mi hi?

G2S 3i80. Gzc, bi l<ap nmadka insann ne byle bir un, byle bir kurutu bile gelmez.

Fakat bir kapJ

mit
balar.

ld n,
kuu

adam

aru-Mir;

kuu. aruh

1\annd aar, umaya

Hi bir eyden baberi olmayan biri, bir yerde anszo bir del'Ine buldu; bundan sonra da artk her ykk yere komaya baladL
ykk

Sen de vokluktan - yoksulluktan bir inci elde edernedirsen aruk voklukta - yoksullukta inci arar msn hi? Zan, kend ~tyaklaryla yllarca kosa, gene de bumunun direinden ileriye geemez. ileriyi gremez. Burnuru gzlilik alcmi,den bir !<:oku gelmedike burnundan baka bireyi. grebilir misin? Syle. O kl>fir ln, Allal yzn yiiceltsin, AU'den, bana st o ldun. beni altettin i byleyke n neden elinden klcl.Dl attn diye sormas
Bundan soo.ra o yen Mslman eren . sar hoa. evk lc, yil Ali dedi;
olmu

Ya Emir' el M' minin,

ana karanJak ocuk
c:~nm.

A
.;ocuu.
dm.;

beum

buyur da can, bedende oynasn. ana karna den her

gib

nutoetle yedi
canlaoacat

yldz gelitirir.

ocu~

vakit ona,

gne

yar-

olur.

3790.

Gno gno,

yznden ocuk, oynamaya hemeneecilc can balar ona.

karnndaki ocu~a gnoin
ekilden

balar;

Ana
dka ey

vurma
bir

br yldzlardan, elde edemez.

baka

Ana karnndaki ocuk, gzel yz! gnee hangi yoldan balarur, bu ilgiyi nasl bulur? Bizim duygumuzdan uzak olan gizli bir yoldan. Gkyzndeki gnoe nice yoUar var.

Bir yol var, alun o yoldan, gneten gdA larur. Bir yol var, ra o yoldan, gnein tesiriyle yakur olur.
Bir yol ki Hi.'le kzl bir renk verir. Bir yol ki nala imek bug hr.
kna

Bir yol ki meyva y oldurur; bir yol k.i yrek verir.

A kanad pan-parl parlayan doan, aver; sylcyiver a padiaba alm, onun biltginde bnerler renn doru.
Ak

syle a
doan:
kran

padiahn, zmrdankaay bile

aviayan ordular

a orduyla er.

deil,

tek

bana

lerce ere
3800.

Tek ba~a bir nnctsin sen; fakat yzbinbedelsn; a);a . yle de bu kul, do s j!auna av olsun-gitsin.
Kahredecein

yerde bu merhamet, bu rab met nedir; ejderhay elden salmak, kimin yolu yordarndr ?

6%5
Ea.ir'l-M'mlnJn'i, atmasu.

eUnden

o bald~ Julc sebebini sylemesi,

soruya cevap vermesi

Tanr

Ali dedi ki: Ben klc Tanr iin vuruyorun; kuluyum, bedenin buyruunda deilim
tamldk

ben. nime

arslamyun, nefis an~lnn dcplin; dieden, yaptm itir. * Ben savata, "Aun zaman sen atmadn, srrnn zym ; ben kl ;ibiyim ; vuransa
gnetir.

Tanr

Vanm-youmu yoldan kaldrdm

ben; T an-

rt'dan Bir

bakasn glgeym

yok bilirim ben. ben, s~hibmse gnetir; per-

deciyim ben, ona perde dc~ilim. Vuslat incileriyle dopdolu bir l<lcm ben;
savata

ldUrmem ben. Klcnn gevberini kan rtmez; yel. nasl olur da bulurumu yerinden kprdanr, srp gtrebitir ? Saman p deilim; hilin, sabr, adalet dn~ym ; kasrga. nasl olur da da kapabilir? Bir yelle yerinden oynayp ua, saman pdr; z:itc de uygun esmeyen nice yeller

adan

diriltirm.

var.
3810 Namaz ehli
Dan
olmayan

tamah ye li

kapp

fl<e yeli, gtrr.

ehvet

yeli,

ben,

vurh~m

onun

yapsdr ; sama
aidr,

pU olsam bilt gene onun

maktr beoin yclin.

onu

llll-

. F. 40

5.0. MERKEZ KTrHJ\Ne.

MI!SNEVI .SU.HI 1

lstc~im, diletm, ancak

ooun yeliyle oynar;

Tann'o.n

ordumun
alodr.

kumandan,

ancak teli: bir

miz.

fke padlahlara padiahtr da bizim kle Ben, fkeye de gem vurmuumdur. Hilmimi.n, klc, fkemin boynunu vur mutur; Tanr hnysa, bana rahmet gibi gelir. " Tavann ylold ama klara garkoldum; EbiTrlb'm ama bab3he ke1ilmiim.
Savata

iime bir

ey

geldi;

klc gizkneyi

daha yerinde, daha doAru buldum. * Adm, "Kim Allal in scverse, szfue uysun diye gizledim; dllcj;im. "Kim Allah iin nefret ederse, blgne katlsn diye vumadm. Cmerrliinin, "Kim Allah iin verirse, blnden olmasn, varlgmn. ''Kim Allah iin ~aknrsa, hkmne uymasn, katlmasn istedim. Saknmam do Allah iindir, vermem de Allah iin; te bu kadar. Tamdmiyle Allal iinim, baka kimsenin adam dc~ilim ben. 3820. Ne
yapyorsam

Allah

indir.

tak! i deil.

Hayale

kaplarak,

zanoa,

pheye d.erek i

grmem ; grerek yaparm ben. ibartan da kunulmuum. aratrmaktan da ; &nlm!e Tanr'ya yap m, rutunmu um ben. Umaya koyulursam, utuum yeri grrro ; dnp dolarsan, dup dolaum yeri g
rrm.

MT:Sr>:F.vt SERlll 1

Bir yk ~-elcersem nereye dek ekeceiini bilirim; Ay'm ben. nmde kllavuzum goetir.
il;

Halka bundan fazlasn sylemek doru dedenizii bir ar. a sinasna imkln yok. k

gdan

"' .yieyse akllarn mikdnnea, aadan- aa syliyeyim; ayp deil; Peygamber'in de iidir bu.
Garedcn hrn kullarn tanl<l be; brn tankln iki arpaya demez. vernede,

duy;

eriarta tanklnn

da davada, hkm bir deer yoktur.

kulun
eriat,

onlarn rankln

Aleyhine binlerce ku :ao..klk etse bir arpaya almaz.

kuUua dm kiilerden

ebvete k'111 olan . Tanr ndindc, savata

rutsak olup terdir. 3830.

de be-

nk bu, bir szle efendisinin kulluundao kar, hr olur; chvete kul olansa tatl yaar, ac lr.
ehvete r'nn eyle

kul olan,

hususi

n.lmetie

tusakbl<t.an.

Ultfuodan, Tanbaka bir kulluktan kurtulamaz.

erimekten

Tanr'nn

" yle bir kuyudadr ki d_enler, dibini bulamazlar; fakat bu ouo suudur; Tanr'nn zoruyla o kuyuya dmemitir.

O, kendisini yle bir kuyuya atmtr ki, o kuyunun dibine eriecek ip bulamam ben.

MES.N.EYJ

S~Rtll

Bu sz uzadysa keseyim. ZAten n edir ki? Mermer bile kan kesilir.

cier

de

Bu
deil; ndan.

cierler

kan kesilmedi ama

pekliinden
bahtszl

gafletinden,

O)alanmasndn.

Bir gn kan kesilir, kesilir ama kan kesilne sinin faydas olmaz aruk. Kan kesilmesi ie yarayacak, reddedilneyecek bir zamanda kan kesilmeye bak. Deil mi ki kullarm ankl makbul deil; adalet sabibi, o adama derler ki gulyabaniye kul-kle deil. * Kur'an'da "Seni ank olarak gnderdik, diyor; nk o, varlktan kurtulmurur, hr o!;lu brdr. Deil mi ki hrm ben; fke nasl olur da balar beni? Bur~da Tanr sfatlarndan baka bir ey yok; gel, gir ieriye. 3840. " Gir ieriye, nk Tann ltfu azad etti seni; nk "Rahmeti gazebinden stndr, akndr onun., Gir ieriye, imdi tehlikeden kurtuldun. Tatm, kimya inci yapo, mcevher etti seni. Gir ieriye; kiiflirden, !<afirliin tikcrliin d en kurtulmusun; artk O'nun selviliklerinde bir gl gibi al-sa!. A ulu kii, seo bensin, ben de senim; sen AU olmutun, All'yi nasl ldrebiii-rim ben? ylesine bir su iledin ki her eit ibadetten daha iyi; bir anda gkyz, bir ua bir uca
atn.

su, ne de kutlu su; gl bitmedi mi? ' * mer'in suu, onu n Peyganber'e kasdedi, kendisini , kabt11 olu eiine dek ekreedi mi? Firavun, bycl cr, byleri yznden armad ru? O yzden de devlet. onlara yardm etmedi mi? Onlarn bylcri, o inanlan olmasayd, neyle. nasl eltilir. gelirierdi inat Firavun'a? Nasl grrlerdi sopay, mCcizeleri ? A isyan eden toplum, su ibadc oldu, itftat kesildi ite.
yapraklar da tikenden

adamn iledii

31150.

k su da
\ik larn

Tanr, nsi2 liin boynunu vurmutur ; l..'ullu~a diinrntr

n-

o,

sular

kulluga dndrr;

eytan

haline sokar. eytan da bu yzden alanr; hasedinden atlar, iki para olur.

inadna onlar ibldc

O, bir su i~lemek, o yzden de bizi kuyuya dii}rmek iin alr-abalar. Derken, o suun ibAdet olduunu grd mO, ite o an . cyan'a yomsuz bir andr. Gir ieriye, kapy awn sana. Sen tuh dedin. tiikrdn, ben armaan verdim sana. Bana cem edenlere bile bu eit armaanlar veririm; sol ayan aup kar kann bile ayaAna ba korru.

Aruk ef5 edcne neler balarn; sen anlq. Ona lmsz derneler, balncler, mallar mJkler veririm.

(ERH)

FurO.a-fer merhum, "hyau Ulm'id-din" de Hz. mer'e atfedilen byle bir hikilyenin mevcUdiyetini; Mevlli'nn iideti vehile bu likiyeyi tasarrUf etmi oldu~unu syleyip, 3734. beyitte balayan hikilyenin ona benzedigini syler ve metoini verir (Maallz; s. 37).
Mevlilnii'nn,

byk bir

ak

ve sonsuz bir

cebeyle

antan bu hik5ye, "hyA,. daki hikAye deildir. Bu

vak'a, Handak gazvesinde Hz. Emir ile Amr b. Abduvedd arasmda gemitir:
Handab ariayp geen Abduvedd ogu Amr, ruz yere sapiayp kendisiyle savaacak tir er istiyordu. Amr'n kuvveti dillere deseand ; kimse kar~sua kamyordu. Rasul-i Ekrem (S. M), kim buna kar kacak buyurdular. A, yil Rasulallah, ben dedi. Hz. Rasul, o Amr'dr, orur buyurdular. Amr, karma kacak er yok mu diyor, ileri-geri sylenip duruyordu; hani diyordu, ldrlenlerinizin gidecegini saodnz cennet nerde? Ali tekrar ayaa kalkt, yA Rasiilaiiah dedi, ben gideyim. RasOiallah, l'.!t'nin oturmasru emreri. Uhud'da All'nin ald. yaralar, Cenab- Fauma'y alatm; Rasuu:l5h bunu hatrlamt. Amr, unc defd sava eri isteyip recez okuyunca A, gene dayanamad; kalkp Y:l RasUiaiUlh dedi, ben gidecerau

MESZ'IfiVl SERlll 1

631

bu)'urunca Ali, o Amr'sa Ali'yim dedi. H. Peygamber, bunun zerine kendi zrhlarn Ali'ye giydirdiler. Z'I-fek:ur adl kllarn ona verdiler; baa, kendi sarldarn, dokuz dolam olarak sardlar ve meydana gnderdiler; giderken de, Alllum, onu nnden, ardndan, sandan, solundan, bann stnden, ayaklarnn altndan sen koru buyurdular; mbarek ellerini ap, AllAhm dediler, Bedir gn benden Ubeyde'yi, U bud gn Hamza'y aldn; bugiin Ali'yi koru, . onu bana bala di}e duiiya koyuldular ve "Rabbim, beni yalnz brakma, sensin miraslarn en hayrls, diye Zekeriyya Peygamber'in dtasn okudular (XXI, EnbiyA', 89).

im.

Hz. Rasl, O

Amr'dr

ben de EbOTAlib

olu

Hz. Al!,

Amr'n Rarsna knca,

Arnr, sen kimsin

Amr'o,

diye sordu. Ali, kendisini ve soyunu b'ildirdi.

Qhiliyye devrinde Ebu-Talib 'le dostluu vard; baban dostumdu dedi; dn, git; senin gibi yce bir kiiyi ldrmek istemem. AI!, fakat ben seni ldrmek isterim dedi. Amr t ekrar, dn dedi; sana bu, daba hayrl olur; imdiye kadar benimle savap da: sa dnen yoktur. Ali, beni ldrrsen dedi, ben cennete giderim, sen cehenneme gidersin; ben seni ldrrsem, gene sen cehenneme gidersin, ben cennete giderim. Amr, bu pa)a razy1m ben dedi. Amr, seksen ya~nt am, birok savalarda bulunmu, kendi dedii gibi her savaun yere scrmi, ldrm bir adamd. All'ye hcuma hazrlanrken AU, duydum ki dedi, Kurey bana . ey teklif etti mi, mutlaka birini kabill ederim dtr'isio. Amr, cvc dedi; All'nin szn gerekledi. All, seni lslama davet ediyorum; AU!h'n bir, Muhammed'in de onun rasul olduuna inanmam

~U$NEYI

$URl J

teklif ediyorum buyurdu. Amr, bunu ge, bilrn syle dedi. All, Kurey'teu S,tna uyala dn, Mekke'ye git; Muhammed'in gerek olduu anlalrsa, mevlciin ycelif; h!a, yalanc oldu~ m eydana karsa Arab'n kurtlar, .aten onun iini bitirir ler dedi. Amr, dnp gideyim de Kurey~ kadnlar, bir gen, Amr' -cldatt desinler; iirler, ka~, korkruguma dair iirler dzsnler, yle mi dedi; bu teklifi de kab Ct! etmedi. Ali, yleyse buyurdu, benimle yaya olarak dvmeni teklif ediyorum. Amr, pek alA deyip atndan indi, klJcyL zavall hayvann ayaklarm kesti . Hz. Peygamber, Ali, Amt'a ka~ knca, mcessem iman, miice.~sem irklc savaa ku buyurmutu. Anr, Ali'nin bana bir kl vurdu ; ogolgasn, imamesini yard, mbarek bann n tarafru iledi. Ali, Amr'n ayaklarna vurdu, onu kafas listne yere ykt. Ortalk
10~-duman olmuru; Amr' srtst evirdi; gs ne oturup ban kesrnek ereydi ki Aresiz kalan Ar,

Emir'l-M'minin'in mbarek yilzue tkrd. Ali kzd ve Amr' oldtAu gibi bralup gezinmeye koyuldu. Ilir m ddet sonra fkesi yaut, dnp Amr' m iini bitirdi; baru bedeninden ayrd!; getirip RasCtlullah'n niine an. Rasl-i Ekrem (S. M), "Ali'nin Abduveddolu Amr'la sava, mmetimin kyaneyre dek ettii, cd~ei arnellerden daha stndr, bu yurdu ve "Allah, kilfideri, hiddeleriylc, iddetleriyle d efetti otlar, hi bir hayra nftil olmadan ve Allah, sava iin yerti inananlara ve Allah, pek kuvvetlidir, stndr, fiyet-i kerimesi nazil old (XXXIII ; Ahz~b, 25). Hz. EM-Bekr ve mer, kallop Ali'nin ban ptler; mer, Arap'ta, eidi bir zrh yoktur; Amr' soyup

MJ!SNEVt SERI-l l

633

zrhn atmadn m diye sordu. Hz All; onu soymaktan utarurun buyurdu (Seyyid Muraz4'1-Huseyniyy'il- Fi-

rul.3bildt;

Fadail'l-I{am.sc::ti

min'cs-Shill's-Siue;

Necef-1384 H. c. II, s. 320-323; Seyyid Muhammed Kazm'l-Kazvinl: Aliyyun min'el-meldi ilA'I-Iald; Neccf-1387 H. 1967, 91-9!l; A. Glpnarl: Hz. Muhammed ve slam; Sosyal adan lslam tarihi; I, s. Milliyet KltUr Klb Yayn. 1969; I<H-1 ll). hil<lyeyc balam, fakat Amr'n ondan sonra da tasarrufa balam, iman dolu gnl, Ali akiyle counca byle bir mrvvei, byle bir keremi g!)reo kiinin, byle bir iWasa iihid olawn kafir olarak lmesine raz olamam, vak'ann sonunu kendisi ibda'eunitir. Ali'nin ecaati kadar mrvveti, merhameti, lCitfu ve balamas da sonsuzdur. Amr'e kar bu harekette bulunan Ali, Cemel savanda, en byk d man Hakem olu Mervan ' da, halka kar apak kendisini sven Zbeyr olu Abdullah' da bala mn. Sffln savanda, Muaviye'nin zoruyla karsna lunaya cr'et eden ve Alt'den kurtulmak iin ardn ama.uan baka bir are bulamayan Amr b. As' da, bu halde grnce, brakp dnmt. Kendisini ebid edene gsterdii medrametten de ileride bu
adn anamam, bahsedeceiz. Mevlft~, vak'ay

3i36. Metinde, "ftiMr- her ncbiyy u her ve!!., diye gemektedir. Hz. Peygamber, Ali'yi, Tcbk savana giderken Medine'de, yerine halife olarak brakm, Ali'nin, beni ocuklarla kadnlara m halife ediyorsun ya Rasllallab dem~sie kar, raz deil misin ya All ki sen bana, Musa'ya Harun ne menzi-

kes~t $!Rili 1

ledeysc, o menziledesin; ancak benden sonra peygumber yolc buyurmu, All, r4z oldum, rAz oldum demi, Murtazi, yini rh. olmu, :iizt edilmi !!kab, kendisine bu yzden verilmiti (FadAil'l-Hamseti rnin'es-Shlh's-Sitte; I , s. 299-317}. Ali hakknda, Adem'e, ilrninde, Nuh'a, anla)'nda, lbrahim'e, bilminde, Yahya'ya, zbdnde, .Miis'ya, iddetinde, Y(lsuf'a, gzelliinde bakmak (onlar bu sfatlanyla grmek) isteyen, Ali'ye baksn, buyurmutur (ayn; s. 128 -130). Adem Peygamber, Muhammed, All, Fatma, Hasan ve Huseyo'le Allah'a tevessl etmiti (1, s. 170-171.). Dua, Muhammed ve Ali Muhamm ed'e salavA verilmedike lmbul edilmez buyurolmutu (s. 206-207). Hz. Peygamber, Mubaleleye onlarla gitmiti {s. 244-250). Bu hususta fazla bilgi vermeye kalksak bahis, ayr bir kitap olur. Mev!iinA, bu beyine ve bilhassa bu msra'da, btn bunlara i4rct etmektedir.

n.

3715-3750. 80-81. beyillerin erhine bk. 375::?. "Peygamber, bir gnn orucunu, iftar etne d.n br gne ulamay nehyetti. Mslmanlardan biri, yii Raslallah, sen orucunu ulamadasn ya deyince, hangniz dedi, bana benziyebilir? Ben Rabbime konule olurum ; o dO}'Uillt beni, o s u verir bana.,

(E't- Tecrid; I, s. 126),

3755. Mevlana , bu beyittc de, Kur'in', hadisi, kendi re'yiyle evil edenlerin yanldJklarn anlatmakta, birok deiTilar elemmiyetle Osrnde durduu babse tema etmekte, "Kur'an' kendi re'yiyle tefstr eden, ce~htinemde yerini hazrlaso, hadisini hatrlat!Wc adr {Kniiz; Il, s. 175).

635

3775. Hil:Ayeye gre ''kt kaz1dan sonra gelen gzel kazA". kuiirden sonrald lmandr.
3776. "Ben . ilim elriyim; o ehrin kaps All'dir, ilmi dileyen kapya gelsin .., (Hadis, Oni' ; I, s. 90) 3778. "Ve ona bir tck eit ve benzer yoktur, olamaz., (CXU. siirenin; lhlis; 4. ve son ayeti). 3788. Eskilere g re ana krnna d~en ocuk. ilk ayda Zuhal'in. sonralo avlarda, srasiyle Msteri, 11'1rrib ve Gne'in hl:.nne girer. Gne'in hkmndeyken can.lanr, Sonra Zhre ve Utarid'in, ye dinci ayda Ay'm terbiyesine mazhar olur. Sekizinci nydn nbet gene Zulal'e gelir; dokuzuncu ayda M reri'nin crbiyesindeoykco ocuk do~ar.
Gne, C$ki Hind ve Iran'da "Mitra", sonradan Avesta'da "Mitbra" . farsacia "Mihr" dir ; bu szn m.~n1s, dostluk ve yaknlltw. Gne, Varune'nin, ylni gg gzdr. glr.rcn ayrdedilmesi milmkn de~ildir (Mazdayasoa; s. 27-28, 41, 162, 448).

Phoebus oAiudur.

Yunan'da ApoUo, Roma'daysa Apollo, Leto'nun y~ gecenin Babas Zeus'rur; Ege denizi'nde bir adada domutur. Kimi olur, okiariyle insan ldrr, kimi de her eit derde devA verir. Bu iki zt sfat, onun hem yakc, ldrc oluundn, hem de yaay kaynaAl bulunuundan uydurulmurur. Pek gzel gitar alar. Mrler, mzisyeoler, ilhamlarn ondan alrlar; defne, gnein alametidir. ApoUo, bvrcl: sal, elinde !ir, yahut yay bulunan gzel bir deliknl ~dc asvir edilir.
;,lmutur.

ran'daki

gne,

636
yldzlar

MESNEVJ
Douda, iskolasik

tiUil

inan devirlerinde o da, br

gibi mantk yoluyla tahlil edilmitir. Rengi

pek san, bu bakmdan da abiati scak ve kurudur. Feyiz ve bereket ondan gelmekle beraber, h.ar~rctin de kuruluk bulunduundan kk kutlu ve yomlu yldzdr. Gnlerden pazar, gecelerden perembe gecesi, klimlerden drdnc tklim, lruvvctlerden utanmak, akl ermek, anyp bilmek, zclcl, ululuk, tez k<mak, hret sevgisi, hayvanlardan koyun, at, ceylin, atmaca, lrumro, bedende beyin, sinir; vcutta saj\ taraf, aJz, diler, ba, kol , br, yaknlardan ortanca kardeler ve kleler, gnee mc suprur. Yeryzne gne bllkimken doanlar, byk bal, beyaz bcnizli, gr sal, akll, zeki, anlayl olurlar. Padiablar, redbir sahipleri, kadlar, gne tiliindedir. Minyarlerde, dinde sopa bulunan vt ona dayanan, yannda drt kzle iki domuz bulunan, buza ya binm i bir delikanl , yahut yere bado kurmu~ byk bal bir gen s.retinde temsil edilir. Bizi ! ran minyatrlerinde, etrafna klar saan tek bir ba sOrerinde de temsil edilmitir (Merhum Prof. Ferit Kum'n notlar, M . Der Griechen und Rmer ; s. 3639; erbu Srr'ii-Mektiim v. s). 3!l0J. " Oku kitaptan ne vahyedildiyse san ve namaz kl ; Upbe yok ki namaz, irkin ve kt eylerden insan alkoyar ve elbette AliAb' anmak, pek byk bir eydir ve AllaJ, ne ilerseniz hepsini bilir." (XXIX, Akebu, 45)

3815. EbO-Trab, roprak babas demektir ve

Hz. All'ye H. Peygamber tarafndan verilen klinyedir. Bul:irl'ye gre, Hz. M uhammed, bir giin Hz.

l\IESNINI $eRHI

G37

Ali'yi evinde aram, Hz. FAtlma ile aralannda bir ey getiSini anlam, mescide gidince Ali'nin, topraklara helenmi olm$ y~unakta oldu(;unu grm, kalk ey toprak babas diye seslenmi, bu sz bylece Ali'nin knyelerinden olmu (Et-Teertd; I. s. 43}. Ehlibcyt'tcn gelen rivayetlcre gre, bu hitap, Ueyre gazve s inde olmutur. Ammar, b1 savata, All ile yatp uyuduklarru, Hz. Rasll-i Ekrem'in gelip, Ali'yi, stba toprak iinde grnce ona, Ya Ebft-Trb diye iltifatta bulunduklarru. ondan sonra da, size, insanlarn en kts kimdir, haber vereyim mi dediklerini, ashSbo evet yi R:uQlnllfth deyince de, Semd kavminden olup Salih Pcygambcr'e mucize olarak verilen deveyi ldren dcdi~in, sonra, bir de yA Ali, ur~ndnn vuran huyurup elini Ali'nin bana koyduj!unu ve buradan akan kanla bunu siatacak olan buyurup etiyle Ali'nin sakaln iaret eniini riv~yet eyler. bn Abbis'a, Ra.slu116h'n . Ali'ye neden bu kneyi verdii sorulunca, nk Ali, Hz. RasUI'den sonra eryzon sabibidi, yeryzndekilere Allah kuvvetiydi; yeryznn durmas onunlayd diye cevap vermitir (Sefinet'ill- Bhlr; I, s. 121). Tabarl, Tilribi'nde, Ahmed b. Hanbel'in Msned'i.nde, Hnlebl Siycr' inde, Tarlh'ui-Hamis'te, RJyAd'un-Nad.ra'da da Hz. Muhammed'i n, hicretin ikinci ylnda, Ueyre savanda, All'yi topraklara bclenmi bir halde yararken bulduu ve kalk, otur ey toprak babas dedil!i rivnyc edilmitir (Umdet't-Talib ; Seyyid Muhammed SAdk Alu Bahr'il-UHlm'w notu; Necef; 1337 H. 1918, s. 44). D~nlecek olursa hereyin asl toprakur; neobatlar topraktan biter, insanlar, topraktan biten ne

638

MESI'<BIII

ERll l

badan, onlarla gelien canWar yerler ; yedikleri ey can olur; akl olur, fikir olur; insand an insan vcud bulur. Bereket topraktan flutr; ya~ur topraa yaar; gne topraa do~ar; Ay topran evresinde dolanr; ma denler opraktadr, sular opraka akar.
Mevlini'y, Mtr~lana Ann Hdatetdgar kkl

bize nazar

giirkl

nazar gqn//Jnz aynandr

diye ven, onun ;rklil n:zanna mazhar oldullunu syliyerck vU~n Yunus Emrc (720 lt 1320).

Be11

Ay'm ymk

g/Jrdilm

nt

isterim

glfkytznde

Bt nim j~l~m yerde gerek bana rahmet yerden yaar

der (Ris!la ai-Nusluyya ve Divan; Hazrlayan: A. G<llprurl; Eskiehir Turizm ve Tamma Dernei yaym: 1, st. 1965, s. 157). " Yendbi'ul-Mevcdde, sahibi Seyyid Sleyman- Belhl'nin (1291 H. 1877) olu ve Seyyid Abdlkaadir-i BcUl'nJn (131 1 H. 1923) kardei Seyyid Ba!Aeddln'io olu Seyyid Ca'fcr Erkl (1956}, aym mazmilou u beyide dile getirmitir :
VJtidcl/1!' ablitM saym j>endl olur Mk-i payr.e nazar et ya Ebti- Trab ( *}
Beyt n

Bi

( 4 )

ilt:ncl

ms,..-,

a.n dir b.ath:rordu. Hi.ki

pt.,y'in, hole Ebulr&l)a. k art "bon" diyemi yec:eiini dU..,n.,. nk c C.a"le.r can 'n rah.a.nlyetinden :z:r d iyerek '''bu.' ta,..
ZJnd ya.dk.

ME$r'-IP.VJ SERHt 1

639

Hz. Peygamber, Ali'ye, "Toprak babas, demekle, "All bendendir, ben Ali' deniin, hadisini remiz yoluyla
sylemiler

(C3mi'; II, s. 55), O'nun ke'Ddi

hakykatine

mazhar

olduunu bUdirnilerdir.

3817-3619. "Kim Allah iin verirse, kim Allah iin vermez, men ederse, kiin Allah iin severse,. lcim Allah iin nefret ederse,. kim Allah iin evlenirse lmann olgurilaurm olu~, (H~kim'in "Mstedrek, inden naklen Abiidis-i Mesne;i; s. 37). 3823. Ay (Mh), eski ran'da hayr melelclerindendir (Mazdayasna). 21 Ocaktan 19 ubata kadar sren a, yani Celai takvimine gre onbirinci ay; bu melee aittir. Ayn zamanda h. r ayn iklnci gn de bu mee lein gndr. Drt ayakl hayvanlarn koruyucusu olan bu melek, fkeyi de yartrmaya memurdur (BurMo tere. Behmen road.). Yunanllarda Ay, Artemis (Diyana) dir. Apollo'nun, y&ni gnein kzkarde~idir ve Zeus'le Leto'un, yani ,\lteri ile gecenin kzdr. O-n;anlarla, dalarn sabibi saylr. Av ok sever. Su, orman, da pcrilerileriyle gez.e r; onlarla beraber avlanr; sabah olunca yayn yasar; Apono'nun sarayna girer; mzik heyetini toplar; alnan havalan dinler. Eo ok sevdii sularda ykanmaktr. Ortaada gelien Yld11. Bilgisine gre Ay, souk .ve ya bir tabiate s9biptir. Iklimierin yedincisi, renklerden beyaz, b>nlerden pa7.artesi, gecelerden Cuma geces, duygulard~n grmek, bedenden sol gz, ocuk-

luk

a.

ocuklar, koyun, kaz, rurna, b)'iik

tuy

kular,

sivrisinek,
lannak;

ve seciyelcrdeo, kadnlarla fazla oya korkaklk, fazla dindarW<, Ay'a mensupur.

NESNEVl SEltKI 1

Dotu
drd;

minyatrlerinde Ay, elinde bir h.trbe,

ba~nda

a~ b,luna

bir

man, bAz

kere de dn

kiinin

kal

bir kz eklinde asvtr edilir. Vezir ler, ileri gelenler, Ay ibiindedir. Eski kimyada gme Ay denir.
Do;u-lslam edebiyatnda Ay, yaya, kaa, yze benzetilir (Myholojie Der Gtiechen und Rmer; s. 50-!>7. erhu Srr'il-Melr.tOm; Prof. Ferit Kam'n notlan).

3825. Biz peygamberler topluluu, i:sanlarla, alailan mkd!nnca konuuruz; akllan erecei szleri syleri. .., (Nehc'l-Bel~ga erttiyle lhya'dao naklen Ahidis-i Mesnevi; s. 38). 3832. III. silreni 108. Ayeinde, Alllli';n, 41emetmedii, XL. sllrenin "(Gaafir) 31. Ayetinde kullarna zulmii murad eylemedii. XXX. sQrenin (ROm), 4 1. ayetinde, karada, denizde meydana gelen bozgunun, insanlarn kendi elleriyle kazaruld~, u. sQrenin 281; III. sQrenin 161. iyetlerinde, herkesin, kazandn elde edccc!i, oruara zulmcdilmeyeoei bildirilmektedir. Beyine bu ve bu me3Jdeki ~yerlere iAret edilmektedir.

lere zulm murad

3898. <(Ey Peygamber, gerekten de seni, bir tank, bir mjdeci ve korkurucu olarak gnderdik., (XXX1II, 45) "phe yok ki biz seni tank ve mjdeci ve kor- . lcuna olarak gndenniizdir., (XLVIII, Muhammed S. M. 6) "phe yok ki biz, size tank olmak zere bir peyprnher gnderdik; .itckim Fravun'a da peygamber gndermi:ik., (LXXlll, Mzzemmil, 1!>) Beyitre lafzi ktibas da vu.

MiSNEVI $P.lUtl (

641

3640. "0 yce Allah buyurdu ki' Rabmetim, ga-

zebimden stndr." (Hadis-i Kud$1; CAmi'; II,

s. 68)
3646. Hz. mer, Peygamber'i ldrmek iin yola evine uram, TAh& suresinin olrunduuu duymu, kapy alp ier girmi, silredeki fasahat ye bel.gann tesiri alunda kalm, Hz. Peygamber'in bulunduu eve gidip Mslman olmu ru (lbn'l-Estr; E. J. Brill-1668; ll, s. 64-66). Mevkm, kzkardeinin

IW, Fibi mA-Ih" tc de bundan babsede. (Blm. 43, s. 141-14'2).

30~ l. Ancak tvbe edip iuaoan ve iyi ilerde bulunan mstesn. O eit kiilerdir ki Allah, ktlklerini iyiliklere dndriir omnn ve Allah sular

rter, rahimdir., (XXV, Furkan, 70)

..

* ..

- 1'. 41

(M ET tN )

Peygamber aleyhlsseUlm'n, Emir'lM'ml.nin Ali'in, Allah yzn td.rlm etsin, seyisini kulajtu, saa haber veriyorum, All'nin lm senin elinden o~ llye haber vermesi
Ben yle bir erim ki kanlma, kaailime bile hituf erbetim. kahr ehri olmad.
bam,

Peygamber, kulumun kulana, bir gn fU boynurndan keseceini syledi.

3860.

O Peygamber, dosrun vahyiyle, sonunda onun eliyle leeejiini on al:!lat.

u

O, boyuna, nce beni ldr de u kt i, yanl bareker. benden meydana gelmesin der-durur.

Ik-n de, deil mi ki derim, lmilm senin

elinden olacak, takdlre

dzebilirim?
kanna karlk

kafl nasl

bir dzen

O, boyuna nme der, ey byk er der, beni ikiye bi.

Bi de bu kt rakdir bama gelmesin; senin yznden yanp yak:lmasn.

canm

Ml!S-WVt SERHI 1

64S

Bense, yr-git denm ona; takdir kalemi

yazd

bWlu, mrekiebi bile kurudu; o kalem

baaa dt.

yznden nice bayraklar

S~na kar iimde

hi bir nefret, hi bir kt niyet yok; nk bunu senden bilmiyorum ki. Sen Tann lletisin, ii yapansa Tan.r eti; Tann ruetini yas! yercrim, nastl knarm? O, peki der; yleyse ksas niin ? Ali, o d~ Tann'dan, fakat bu, gili bir sr der. O, kend yapt~ru knarsa, kendi knay yznden balar, baheler yecnir.
3870.
kahrda

Kendi iin ycrmek, ancnk ona der; nk da birdir, tektir o, lfitu.!h da.
ehrinde h~kim iler baaran

Bu hadiseler dzenler kuran,

salam

odur ; lkelerde mlk sihibi odur. gene

onarr,

Kendi illecini krars:, bir bale getirir.

krdn

ardndan

" A ulu k, " Hi bir ftye indirnedik ki, daha iyisini indirmcyelim" buyrumAnay anlayver.

undaki gili

Tanr, hangi eriat kaldrdysa o, otru, onu yoldu, yerine gl bitirdi. Gece, gndzn iitu-gcn ~derir; akl batan alan, yakp yandran u canszla bak hele. Derken gene gndzn yla g~ yok olur-gider; o yolalm arnka anan atele can-

lk

yanar.

O uyku, o duygusuluk. karanlknr ama Abihayat da karanlklar iinde deil mi?

G44

M.ESNf:VI

.llRitl

Akill:tt, o
ark
myor

karanlklarb

yenileuiyor

mu?

syleyeniD
mu?

durillmas

sesine ses kat

kalbin i:in-

Ztlar, ztlarla

beliriyor.

Tanr,

delti kara noktada

aydnlk yaratmur. bara sava yilnde

3880.

Peygamber'in sava, son zamann bar~. o dana geldi.

dayanak oldu; mey-

Dilnyidal<ilerin balan kurtulsun diye gnller alan gzel, yzbinlerce ba kesti.

Bahvan,

fidan boy

o kt, o

ararl dal

atsn, meyva budar, keser.

vcrsn

diye

Ba-babe, mey-a kutlulugunu gser.;in diye iini bilen bah~van, badaki bahedeki olar yolar.

Sevgili; hastalk dcrdinden kurtulsun diye o kt dii eker, karr. Demek ki artlar, cksilnenin a iinde; ehitlere de yaay, yoklukta. Rttk yiyen boaz kesildi mi, "Rz.lda..r lar, ferahlanrlar" ntmen siner-gider. Hayvann boaz kesilince i.nsann boaz geliir; hayvann da stnl art:r. Insann boaz kesirse ne olur; artk bir dikkat et de gr; ne do#ar, ne meydana gelir; bwu onunla bir kyas la. ylesine bir nctl bogaz doga ki oun iyilemesi, Tann erbenyle, Tan nurlanyla
di hekini,

olur.

MESNiiVI SERlll 1

645

3890.

Kesilen bogaz, o
"Bel~,

erheti

ier ama "La,, dan

adam~ boaz

kur.tulmu,

da

lm

yeter niceye dek ean.o ekmekle yaayacaK? Ak sornun peinde yznlin suyu. dkld de o yzd~n st gibi meyvan yok. Duygu can, u ekmee sabrcdcniyorsa kimyay elde et de bakr altna dndr. A filan, elbie ykamak istiyorsan yzn, bez ykayaolarlO mahallesinden evirme. Ekmel;, oruCUJlu bozuyorsa krkiya sarl da ycel. Onun eli, krklar sarar, onarr; onun kr mas. gerekten de onarmaktr.
artk,

ier. A

parmaklar ksa, himneti aa kii,

Fakat sen
yapamasn; harcdr.

krnrsan,

gel, yap

bakalm

der;

elin, ayan yok ki. Demek ki krmak, knlan onaran

kiinin

Dikmeyi bilen, yrtar da; neyi satarsa, yerine dabs iyisini alr o. 3900. Evi ykar, alt~st ede ama bir an iinde de daha marnur bir hale kor.
llcdenn

bin

ba

bir ban keserse, hemencecik, yzbitirir o.

ksas

* Adam ldreniere
masayd.

edilmesini

buyr

"Klsasta

yaay

var, demeseydi,

kl

Tann buyruunun tutsaua, kendiliinden vurmaya kimin ne haddi olabilirdi?

ton :SNl!Vl $f1RHI 1

nk Tanr, kimin can grun atysa grr, bilir ki o ldren, k:t7.lya-k:adere tutsaktr. O takdir, kimin bana gelse o. k:endi o lunun bana kl vurur. Yr, kork da ktler az kma, az yer ; Tanr takdiri tuzana k:aq g.-kuvvctsiz olduunu

bil.

Selam ona, Adem'in, lblls'in

amas

supkl~na

ve

ululanmas

gizli srlan bilmiyorsun.

Adem ululond da kt blis'e hor bako. Kendisini grd, kedisin seti de l5ne lcnmi eytan'n iine gld. Tanr gayreti, A Safi diye selllendi; sen dedi,
da

3910. '* Krkn ters giyerse sker-atar.

bile kknden

O anda, yzlerce 1\dem'in perdesiru yrrar; yzlerce blis de yeni batan Mslman olurgider. ii.dem, bu baktan, bu grten tvbe enim dedi; bir daha byle kstah dncelere kap! . mam.

doru )olu gster bize ; bilgilerle. zeoginliklerle vniilemez. Kerem edip "Doru yol: sokruun gnl sapurma"; takdir ettiin kliilkleri bizden gider.

Ey

yardm

dileyenierin

yardmna erien,

sen

MESI'(V ~fi\H

.. Canmz, 'k t kazAlardan sen esirge; bizi

emi kardeJe,rden ayrma.

Senden ayr lmakrnn daha ac hi bir $1:}' yok; sen korumazsao arpm)l rpnmaktan, kvranp durmaktan baka ne iimiz kalr, ne gcmz.
Varmz younuz, varmzn - youmuzun yol kesicisi. B-edenimiz. canmzn elbise soyguncusu. Elimz, ayaunz yeyp bitirdikten sonra, senin amann olmadka im cann kurtarabilir? k
ca:,

Bu ulu tehlikelerden cann kurtarsa bile o anCak bahtszlk. korku sermayesi kesilir.

3920.

nk sevgiliye ulamayan ean, kendi kendine kr, pasl bir hald~ kalakalr. Sen yol vermedikten sonra can, km,
gitmi

bil.

Se.si2 yaayan can.

lil

sayver.

A urndna erien, sen kullar knarsan, seni de knartar; yaptn bulursun. Faki Tanr'm, sen A'fa, gnee kl.sur bulursan. selvllln boyuna. iki bklm dcrsen, Gkyzne, ara, aalk buyurur, madene, denize yoksul adn takarsan, Senin kem!lline kar bu, yarar; yoklara, yokluklara varlk verip olgunlatrmak, ancak senin iindir. nk nok.sandan, yoklukta milne.zehsin sen. Yoklar var edensin, onlara zenginlik Nerensin sen. Bitirip gelitiren, dik.meyi de bilir.

yakmay da

bilir; yrtan,

MESNEVI $E8HI 1

yandrmada,

H er gz mevsiminde bai! - baheyi yakp sonra gene renk-renk i'!kler biA yanm yaklm gzeUe,

irmecleclir.

bir kere daha

dcrnededir; k, genle; gzel sesli bir hale gel.

9330.

Nerkisin gz kr oldu; gzn at onun; boynunu kesti; sonra gene ol<ad onu. Deil mi ki yaraulmz, yaratan deiliz; buyrujju.na uymuuz ancak ; ne verirse yeter buluruz ancak. " Hepimiz de nefs im, nefsim demedeyiz; sen bizi kabul eonezsen hepimiz de eyanz. Bizim caounz krlkten satn aldn da o ylizden eytanlktan kurtulduk biz. Kim yayorsa denekis sensw; sopas, denekisi olmaynca kr nedir. ne hale gelir? Senden baka ne varsa, ho o. sun, ol masn ; l insan yakar - yandrr, upk atetir. Ate kime swak olur, arka kesilirse o, hem MecOs! olmutur. hem Zert.1 kesilmitir.
kamn

* "Tanr'dan baka ne varsa emelsizd.ir, yoktur"; gerekten de AUlh'o lrfu, ihs3JU, ya muru kesilmeyen bir . buluttur.
Allah yzn tekrlm esio, All'nin hikliyeslne dn, onun, kann dkecek kiiyi bile ho grmesi
dii

Gene All'yle kalsna dn de ona gsterltfu, Ali'nin srliniU!lin anlat.

649

AU dedi ki: Gece-gndz, dmaim grum:e gryorum da, gece-gndz, ona kar hi bir fke duymuyorum.
3940.

nk lmm, kudret helvas gibi ho geliyor baoa; lmm, dirilmemle el ele vermi.
az, azkw

lmszlk lmU, helldl bize; azkszlk bize.

lmdr, iyzyse yaay. ,Gsonu gelmez, gdkrr; gizli iilemdeyse srer-gider.

rnte

Grn

Ana karnndaki ocia domak, bulunduu dnyadan grnektir; fakat dnyMa ona, bir alp S&lila var.
"K.endillzi, Akm, .snlm ecele akyor; ellerinizle tehlikeye atman, buyruu, asl bize. '

* Ben lme

nk tatl ey iin yeme, yapma denir; yeme, yapma deyeme Mce mi var? Bir eyin ii de, dl da ac oldu mu, onun acl, kt grn, yapma, yeme demektit, zaten. * lm de bana tatl geliyor; hatt~, "Onlar diridirler,. hkm ardrnca gelmekte. * A gvendiim kiiler, beni k.na)~p yeretek ldrn; nk lmsz yaaym, lmmac ey i.n,

. dedl.
yiit;

Gerl'ekten de yaaym, lmmdedlr yerimdeu, yurdumdan ne vakte dek ayr

kalacam?

650

3950.

Bu dnyada

duru~um, bein i.i

bir

ayrlk

olmasayd, "Bi

gene dnp ona

varanlarz,

denmezdi.
zamann

Dnp gelen, tekrar o ~chre varana derler ; aynndan kurtulup birlie ulaana derler.

Seyisln, her ;:aman, AUab yuzunu tekrim etsin, Emlr'l - M'mln1n Ali'in, ya ~mir'el- M'ninfn, ~toi
ld r de b u kt kaderd en kurtar diye ayaklarma kapannas Seyis gene geldi de ey Ali dedi; beni ldr de o kr, o kekrems a grmiyeyim. Sana
hel~l

ediyorum, dk benim

kanm

da gzm, o kyamei grmesin.

kanl

Dedim ki : Her bir zerre eli haner li bir olsa da sana kasdetse,

Gene senin bir kln bile kesemez; nk kalem, sana byle bir yaz yazm.
Fakat gam yeme; effiatin benim; ben
cnn

cfendisiyim, bedenin kulu

deilim.

Bence u bedenin bir dejleri yoktur ; bedenim olmakszn yiit olu yiidim ben.

* Hanerle kl fesleenimdir; lmm, zevk ve safl meclisimdir, nerkis bahc;emdir.

Bedeni, bu eit kesip ldren halifelik lursna giriir mi hi?
kii,

beylik,

Mf:,NEV1 $t1Utl J

651

3960.

O, beyler, buyruk nasl verilir, grilnler diye, grnte m~vki sruibi olur, buyruk

yiiriitiir.
Beylie baka bir
dann yemilerle

can vermek, halifelik fi donatmak . iin o makamda

olsun, Muuafil'-

bulunur.
AlUih'n
almay

nn Mekke'yi, Mekke'den baila yerleri

sa.Ut

seli\m

sevdiinden

leydl ;

dnya salanatm ; Allah emrlynk kendisi, dnya letir

deildl buyurmutu.

istemesi,

. Peygamber de Mekke'yi almaya uran; bu alnas yznden dnya sevgisiyle t~h

metlencbilir mi hi?
gn

O, yle bir kiiydi ki imtihan gn, yedi hazinesinden gz yu md u; gnln on Jara vermedi, Onu grebilmek iin yedi kat gn ufuk lar, hrilerle. meleklerle dolmutu. Hepsi de onun iin bezenmiti; fakat onda, dosttan bakasnn sevdas nerde? T;nr'un uu'uuyla ylesine dolmulu ki oraya, Ta.n n chJi olanlar bile yol bulamazlar. ~ "Aramza oe bir eriat sahibi peygamber sar, ne melek, ne ruh." Artk akl ediverin. " Biz gz bir yana kaymaran kiiyiz dedi; kuzguna benzemeyiz i boyacun sarhouy.uz, ban - balenin sarhou deiliz.

"'I!SNF.Vl SERHI l

Gklerin, akllarm hazineleri bile Peygamber'in gzne bi"r saman p kadar deersiz

griinrse; 3970,
Mekke nedir,
savasn; onlarn am'la

Irak nedir ki onlar iin arzusunu, i~tiyikn eksin_?

Onun hakionda byle bir zanna, anealt bilkt gnll kii der.
gisi7..liiiden, brsndan, kyaslara kalluan sar

Yzne

nein ru,

renkli bir cam tutarsan, gtamamiyle san grrsn.

cain kr

O mavi, o sar gr, anla, eri de. sen de tOzu,

Tanr

da tozu-dumaw da
kaldrr;

Atl, atn koturdu

mu, yerden toz

sanrsm.

eri

tblis de tozu grd de bu dedi, toptaw

para-buuu; benim gibi ate alnlya nasl s-

tn olabilir? Sen azizleri insan grdke, bil ki bu

btls'in niriisdr.
miras nasl eriti gr,

A inat, blis'in olu deilsin de o kpein sana?

Ben kpek
deilim,

Tann

arslanym;

r'ya taparm. Tanr arslan o kiidir

kurtulmutur.

Tanki stiretten
Tanr

lanysa

Dnya ars.lan av arar; azk arar. hrriyet arar, lm arar.

ars-

$980.

nk lmde yzlerce varlk grr; pervane gibi varlw yakar-gider o.

MESNEVI SERHI J

gerdanlktr;

lm sevgisi, gerelderin boyunlarmda bir ama u anda Yahudilere bir imtihan

kes ilmitir.

Tann, Kur'in'da, ey Yahudi kavmi buyurdu; lm, gerekiere deffnedir, scrmayedir. Faydlanmak, ktr elde etmek se\ogisi V3t ya; lm isteyi, ondan da i}~dir. * Ey Yahudiler, eretinizi korumak iin bu dil~ dile getirin. Muhammed, bu bayra~ yceltince bir tek Yahudide bile bu yrek kalmad ; bu istei bir tek Yahudi bile dile geuremedi. * Muhammed dedi Jci: Bu iste~i dile getirirseniz, dnyada bir tek Yahudi kalmaz. Derken Yahudiler, a dnya ~, bizi rezil etme dediler de mal verdiler, han verdiler. Bu szn sonu belirnez; de mi ki g!lili dostu grd; sen elini bana ver.
AUnh yzn tckrim etsin, Emir'l M'ninln All'nln, arkadana, sen bei y.zm~ tkiirdn zaman fltelendlm, savamamda : temi2li~ kalmad ; seni ldrmeme egel buydu demesi

Emtr'l-M'minln o genc dedi ki : A

savarken;

yiit,

3990.

Yziinc

tillc:rdn ya,

fkc kabard;

bu-

yum yok olup gitti.

'

.Yaptm, yapacam iin ya.ns yars iinde ortaklk yaramaz.

Tann iinse da fkemin zoruyla olacako ; oysa Tann seni. (kudret) eliyle yaratu, bezedi;

Tanr

sen

Tann'onsn.

benim mahlukum

deilsin.

Tanr nahiGkunu, kr-dk; dosun miler.

gene Tanr'nn emriyle Cilmlna, dosrun tan at de-

KMir bu szleri iitince, bir ktr, belirdi de gnlndeki ziinnin krd - gitti. Dedi Id: Ben cefa tohumunu ektim; seni bir
baka eit sandm.

Oysa Id sen, tek huylu bir 'tanr terizisiyhanA her terazinin diliymisin. McAer benim soyum - sopummusun, yak nmrosn; mel;er din mum unun seomisin. O grr gz atayan kandile kul - kurban olayn ; senin kandilin de zaten aydnl ondan buldu. O k denizine kul - kurban olaym ki meydana bylesine bir inci kard.
misin;

4000.

cl~det szn syler; iinl: seni, en yUcesi grdm. O da, yaknlanndan, kavminden ciliye yakn adam da, akasllll! din ynne y:; evirdiler. Ali, bilim klcylu bunca boj;az, kltan satn ald, bunca halk kurtard. Hilim klc, keskin elik khtan da keskindir; hatt1 yzlerce ordudan daha fazl listnlkler elde ettirir.

Bana

zunann

Mf.S:-.l!VI SfP.HI 1

GS5

olsun ; bir lokmadr, yendi de d~nccn.i coku:nlu~ .!ondu - gitti. Bir buday ~anes, i\den'in gn~i.oin tutulmasna sebep oldu; ycryilznn, gnole Ay'n aras,;.~ girrnes., dolun Ay'u turulmasyla sonuland.

Yazklar

Ite sana gnln aydnl. Bir avu balk yznden gnln Ay', lker gibi parampara oldu titt. Ekmek, mJnA bilindeyken, yenmesi faydal; faka ekle bii.od mU, flk meydana getirir. Hani yeil tiken gibi. Deve yer,. o yeyiren yzlere fayda elde eder, tad alr. Fakat v~illii gitti de kurudu mu, onu lde. yazda deve yeyince.

4010.

Damagru, avurdunu yrrar, paralar ; yle bir etini gl, kl olur ; yazk-yazk. Ekmek de mtnl ekmei olduka o yeil dikene benzer: fakat imd.i ekle, sllretc brnd ya, artk lrundu. sertleti.

A nazl, nbenn kii, bundan nce de detindi, onu yemeye alkndn. O alkanlkla bu kuru ekmei de yemeye kalkyorsun; fakar m!nll, yerle kann artk. Toprakl, k:skan, dili, dama yrtar bir bale geldi. Ey deve, artk bu ottan ekin. Sz toprakl a iyice kanu, bosbblnk geliyor ; su kapkara bir reoge girdi ; kuyunun agzn kapat.

.MtSN'EVJ S!I.HI 1

Kapat da Tanr,. gene durultsun; gzel bir hale soksun; bulandran, onu dbette durulnr da. 4017.
.Dilei sabr
do~yu

elde ettirir, tezlik dqll.

daha iyi bilir

SO!bre,

Allah

(E R.H)

3857. beyinen sonraki blm, Hz.

detiti eSas ru:naktaar:

AJJ'tin eba

Hz. Rasll-i Ekrem, Ali'nio, Uhud savandan son ra, o savata ehit dmediine aklandn duyunca, o mertebe, daha sonrak eriecein bir mertcbe buyurmulard. Handak savanda, Abduvedd olu Amr, All'tin bau yaralad vakit de onu, bawn kan yzne akarken griip, seni, benden sonra geleceklerin en kts, bandan yaralyacak, sakaln, baon kanyla boyayacak buyurmulard. Bir $aban ay.n.n son cumsnda, Ramazan aywn fazetleri.i beyan ettikren sonra da Ey Ebe'l-Hasan demilerdi; bu ayda arnelierin en stn, All~h'n hariim ettii eylerden kanmaktr. Sonra Hz. Rasl, alamaya balamlar, Hz. Ali, sebebini sori.ita, ya All buyurmulard, Ramazan aynda. setin kann helftl bile~ek ler; buna alyorum. Sen Rabbine namaz k la rken, benden. nce gelenlerin ve ibenden sonra geleceklerin en kts, Sftlih'in devesini t)ldrenlc eit birisi seni bandan yaralayacak; .sakahn, bann kanyla bo yayacak. Hz. Alt, bu hl, dinimin selametiyle .mi olacak diye sorunca Rasulullab, evet buyurmutu. Ali, bunun 'zerine bu demiti, benim iin bir mjde.
H.

All, kendisini ldrmeyi kuran

rastladka,

1\bdrralmin

b. Millcem'e

ben

b.uyururlard,

onun
- F.42

MRSN1V1

ERHI

yaamasn
lerneke.

dilemekeyim;

oysa beni ldrmeyi di-

onde ebid ed.ileceio aka sylemiti. Ayn gn, mescitt Millcemolu tarafndan zehirli klla. AbdvcddoAiu'nun yaralad yerden yaralanmlar, yirmibirinc cumi gecesi Ra(lluUah'a kavumular, o gece sabaha kar Necef're, imdi iyare-gah olan merkatierine defnecllimilerdir (M. 661).
dok\tw:cu

Hz. All, hicretin

krknc yl Rav.an aynn lutken

gn sobab namaZIIlli

Yaral.odl;a

sonraki

vasyyetleri udur:

"Size
hammed
mazsnz.

vasyyetim, sllallibu

e:memenidir.

Allih'a irk komamanz, Mua.leyhi ve Alibi'nin snnetini zayi'Bu iki direi dikin, bu takdirde knan

Dn ben arkadanzdun ; bugn size ibretim; ya nnsa szden ayrlacam. Kalrsam, kanrom velisi, sAlibi benim; lrse m, 7.Aten lm vaadedilmitir bana. Onu ba~larsan bu, benim iin Alldb'a yakmlknr; sizin iinse sevap, iyi bir i. Balayn; "AJInh'n sizi balamas n, sular nz rtmesini sevmez misiniz?" (XXIV, Nur, 22) (Nehc'i-Beldga; Muhammed Abduh erhiyle; Messeser'i-A'lemiyyi li'IMarbiat; Beyrii-1969; c. IIJ, s. 21).
Mlcemolu'nun tutulmasndan sonra ona yemek verilmesini , a, susu braklmamaso, bo ur.ulm sru, ya:acaA yerin, degin yumuak yaplmasn da emir buyurmu, bmG kendilerine sunulan srn yansuu itikten sonra lcalan yarsn da ona gndermi, fakat o, zehirli sanarak imemiti. Ehlibeytin, onu sa~

~J:.SNtlVt

SERHI 1

da, gene vasiyyet.Jerinde, "Ey Abdelnuttalib oullan, c almak . iin, Emir'iM'nilln katiedildi diye Mslmanlarn; sal<o kanIarna girmeyin; b. nim iin ancak kaatilimi ldrn; e bakn, grn ; o, bana bir kl vurdu ; onun vuruun dan vefAt edersem, siz de onu bir vurula ldrn; ikence emeye kalkL~mayn; Allib'n salat ona. \'e soyuna olsun, Raslullah'tan duydum; saknn buyurdu, kuduz kpei bile eziyetle ldrmeyin" buyurmutu (ayn,~. 76-78; Fadail'l-Hamse; lli, s. .">4-70; Ayyn mii:'el-mehdi ila'l-lahd ; s. 381-412 ; Seyyid Muhsin Eminildin'il-Huseyol: A'yan'-ia; am-1 366 H. 1947; c. III, s. 56-74).

b.rakn:ayacan anlayn~

3865. "Ne
II, s. 37}.

olmusa

rurnutu, mealinde

kalem yazm, mrekkebi kubir hadis vardr (Km'lz'i-Hakaak,

deitirir, yahuc geri ya ondan hayrlsn getiririz, yahut onun e idini; bilmez misin ki AHal'n hereye gc yeter." (Kur'~n, II, 106) Beyite ayet-i kerimeden lafzan kti bas vardr. 2874 beyitte, neshin hikmetini anlatnakta, uesbedilmesi mukadder olan hkmn, zamana tabi olduunu, neshcdildiktcn sonraysa yerine getirilen, teri' edilen h.'<nn zamana uygun bulunduunu bildirmekredir {297- 299. beyiderio izalabna bk.).

3873. " Bir ayetio hkmn

braktrsak,

3886. "Allah yolunda ldrlenleri l sanroa. Onlar dirilerdir ve Rabler kaunda rzklanrlar, ferahfahur bir halde Allat'n onlara ettii ltuf ve ihsanlarla ve onlar, henz kendilerine kalllnnyanlara, fakat ardlanndan gelmektc bulunanlara, bilin ki ne korku var-

MES!''EVt SI!RKI l

dr

onlara., De de mahzn olurlar diye mjde vermeyi isterler.,, .(Kur'i, lll, 169-1 70), 3890.

"U,.

yok

demektir ;

nefye

iarettir

"'Bel.AJ, e9et demektir;

zamanda (A'raf) 72- 73. ayet-i kerimelerine tedir (1260. beytin izlhma bk.). 3902. "Ey
akl korkmanz, saknmanz.

tasdyk ve krara iarettir. Ayru beyitte, Kur'in- Kerim'in Vll. sOresinin

~er

edilmek-

eren1er, Bz-s temiz -olanlar, iin ksasta bayar var size., (ll, 179) Beyineki "Fi'l ksAs, ayet-i kerimeden a.h nmtr.

3910. ''Krk ters giymek.., darlmak, fkelenmek, haddini bildirmeye kalkmak, yaplana karlkta bulunmak mftn!larna gelir. " Krkm ters giydirmc, krl: leri ters giydik, l3rZmda, sz arasmda kull;m)r. Eskiden ocultlan korkurnak iin krk ters giyerler, yii gstermczler, ay geldi, kurt geldi diye grnrler, onlaro buysuz1uklarna, yaram:zlklara engel olmaya al~rlard; bu derin sze gemesinden meydana gelmitir. 3914. "Rabbimiz, bizi doru yola sevkettikten sonra kalbelerimizi sapurma ve kendi katndan bize rahmet bala; phe yok ki sen, fazlasyla balayan

sm ..,

((Kur'~n,

111, 8).

3915. "Temiz kardeler, sz metinde ''ihvi- safB, diye gemektedir. "lhvAn'us-Safll., hicretin II. yzyloda bnye1ee, III. yzylnda (VIIL- IX. M) merkezi Basra'da ola bir topluluun, kendilerine verdikleri addr. Bu gizli topluluun tedvi: etti~i elli iki ris!leye de "ResAil lhvi'is-Saf, dernitir. Bu

MfSNI!Yl SUU-.l 1 I

661

risaleler, yl<1z bilgisine, riyiziyeye, metafi<ie, felsefeye, manuka, ilibiyaa, tasavvufa atittir. Bu bakundan, devrine :lit ilmi bir aisiklopedi rnahiy~dedir. Bu risiilelere gre kllinat, Tanr'dan, gnein nn, gneten ruhOtu gibi zahir olmUtur. Mutlak varlk olan Tanr'dan akl, ondan nefis,' yiioi aktif ve pasif kaabiliyet, nefisten madde, ondan ab1at, tab'lanan cisim, cislmden dokuz gk, onlardan drt unsur, gkIetle unsurlardan eanszlar, nebatlar ve canllar meydana gelmitir. Bylece bu sistemi, yazl olarak nce b> ris1Uelerde .grmekteyiz. lbvan's-Safii'nn siyasi tesirioi, btn aldyla bilmiyorsak da sliim dn cesindeki tesiri pek byk Qlmurur. Bunlar, Hindlran ve Yun:n felsefesini slAma tatbyk eden "Hukemii" felsefesini meydana getirmilerdir ki ar vahdeti tasavvuf ebiinin inanlar da bunlarla yo
rulmuur. topluluun, smiili olduu sanlmak radr (slam Ansiklopedisi; c. 50; s. 946-947).

Bu

Mevliinii, "hsan- Safa, sl)zyle bunlan kasd.etmiyor, temiz kardeler, m' minler manasna alyor; bilhassa erenleri kasdediyor ; "Sz budur ancak, m'minler kardetir)er" ayet-i keralmesinc ifu-et buyuruyor (XLIX; Hucurt, IO) . Ancak, gene bu topluluun tesiriyle bu sz, tasavv-uf el arasnda bir erim olarak kullanl:maya balamtr; bugn bile a.~avvuf erbab, "ihvan- safii", bHhassa "ilvan- M safd" szn bir terim olarak kullanr.
3932. "Bir gndr ki hi kimse, kimseye yardm edemez o gn ve o go hkm, Allla!'ndr., (Kur'-

iin,. LXXXII;

InftAr,

19)

MfSNl.Vl

$Utl

3937. " En gerek sz, air Leb!d'in, bili ki Alllb'tn baka ne varsa bepsi de borur, aslszdr sdr ., (Hadis; CAmi' ; I, s. 36). Bu beyit arapadr. Lcbld, lshim devrine ulam, Mslman olmu, hicri 41 de (661) lmtr. Hadi~ alnan, bir kaside sinin ilk ausradr. Kasidenin matla' beytinin trkesi
udur :

Bilin ki Allah tan bajka nt wma bo$tur; '

Her nimet ik

lltttlcfl,aa .ser

- gilkr.

3944. "Mallarnz Allah yoluna sarf edin; kendilerinizi, eUerinizle tehlikeye aunayan, iyilik edin." (Kur'il' ; II, 195).

3947. Kur'an; n, 169-170.3885. beytin lzilhna bl<.

3948. Bu ve bundan sonraki iki beyi arapadr. ilci beyit, Huseyn b. Mansfir'il-Hallac' m iki beyunn, az bir tasarrufla Mesoevi'nio veznine sokulroasodan ncydana gelmitir. Aslnn trkesi udur:
l.k

givendiim

kip'lar, ldiirn beni;

nkil Y"141tt4m, liimitndedir betim.

Oliltilmded'r benim yQ1amam;

Y Q11Unaln$a lmllmdedir benim (L.

Massgnon

bam;

33-34).

3951>.
izllhna

Kur'an-

Kerim; Il, 1 55-156. 1147. beytin

bk.

MESNtVJ F;.RHI l

663

3958. Hz. All'nin; Klla haner feskenimizd'r bizim;

Yut olsun nerki:sle

Kdsemiz de

tnerrn a,!acma.

erbemiz, dUpnanmzn kamdr; ka{.ara.<.

meAlindeki iki beycinden

alnrutr.

(Divan, s. 35).

3961. beyitten sonraki blm. Furizan-fer merhum, Mslinr'den al.ndn bildiriy.or ve entin naklediyor. Hadisin meAli udur : 'Ebi-Said'den riv:iye edilmitir: RasOlull~h, Allah'n salat sdi!m ona ve soyuna olsun, minbere orurdu da buyurdu ki: Alfah, bir kulunu dnyA Dlmetlcrine, zinetlerine s~hib olmakla Tanr indindekilere sab.ib olmak arasnda muhayyer kld; dilediini se dedi; indindekileri de aklad, bilclircli. O kul, i\llah inc;li;dllri ~i," (Maahiz, s. 39) Furzan-fer, bu :ivayetio, hy~'da, Hilye'de, Delail'n-Nhvve'de, Fyiza'a, Eb'l-Fnih tefsiri'nde mufassal olarak getiini sylyor ve son kitaptan metin naklediyor (MalU.i:z, s. 39-40). 3967. "AU ah'la bir vaktim olur. J vakte ne eriat sahibi bir peygamber sar, ne Allah'a manen yakn bir melek." Muhaddisler, bu hadlsi mevz(' sayariarsa da m. na baltmndan istiralt ileminl bildircliinden. a hadis saylr (.Mavziat'a bl<. s. 68).
3968. "Gz ne kayd, ne badclinl at., (Kur'an- Kerim; LIII, Necn> 17).

3984. "De ki: Ey Yahudi olanlar, eer gerekten de biir in~r hiri, kendinizi, Allah'n doslan say yorsanz, sznz doruysa isteyin lm ve ebediyen

664

MESNINI SERHI 1

isteyemezler onu, elleriyle hazrladklan eyler yz\ln den ~ Allah :zlimleri bilir., (LXII; Cumua, 6-7). liz. Muhrunned'in, "Bu !yeti:n indiki g lm isteselerdi, yeryznde bir tek Yahudi kalmazd, hepsi de lrd, buyurduu rivAyet edilmitir !ci Mevlana , 39~. beyine buna iaret etmektedir. (Ahadis-i Mcs nevi; s. 39-40). 3992. "Melekler dediler ki: Rabbimiz, bizi de sen da. Onlan yemek yer, su ie, elbise giyer, kadlnlatla grr buluur, hayvanlan biner, uyur, rahatlar, bir yarauk olaral< yaratun; bizeyse bu eylerin birini bile vermedin; onlara dnyay ver, bize 3hreti, Yce ve stn Allah, (Kudret) elimle yaratum, rUhumdan ruh flirdtm, ol deyip de oluverenlerle, sizinle bir mi rutanm; byle bir ey yapar nuym buyurdu.,, (Hadis-i Kuds:i; El-ltbAf!t; s. 98- 99).
yaro.ttn, Ademoullarm

400-i. Bu beyinen ve sonraki beyitlerden, MevlAnA'nn

bu

balisieri yazdrrken

bir

ey yediini

aola-

miknyz.

Birinci cildin sonu

YANLI$ D~RU CETVELI

J)UtUo ihtJm&mm .a ra-~meo bA:. Jmf; kliriU~rloi *Urlerlmize unu)'Or, t llmes.lnl r.ec;S :diyoruz..

yanhJa r
b~

g:de;r ktt
d:d

cetvele gre:

Sahile

Sabr
9- n
2~

Yan.h7
ru~llif

Ooru ouen

1I
xv

XXI
XXXJ1

22 21

dcbi. Cclell .Sieholo n ~tcholson (lJu :at r n )'erine " her sahifesinde d Urt sU ttn Uc rn e : a tlr ihtiva t-dc:n," mt r girecektir.
S;ls~oll<r
sa:rutlr

2R
20
31

a
67

24 22 28 23

:;i tt.
yudf:c

gitti.
y.rdroc

tO
t3
H

ll 9

ya np kUl ri n hitklyt

va np
klfirtm

hik l-ye

H.
cldlenlfr Pn.ml
l{nU.s
em'd

c.
cktne:nlt r
S<mi K nU:

23
6

80
8Q

112
12 1

23 18
~

Samda
mA
K~Ume yle

lA
s;:eUou
ylc

167

101
168
n

16 31

zo
13
18

thnmt-Unt~mur

(ll(l)etime

memu.r
Ate

2'10 2'Jf 231

Artt

2'J

Acmat Urtlc

nemmak
Hu_1lc r

269 282
290
~~

:-.

~Jim

nraf 2
$
)4. J
vtdi $i m:

23

387

o
~

s9
603 303
..

knJ)u yayd
ITtUi

:13 7

d1ih
1lnu

us
>82 691
~92

herac
hldC'h

14

10 23
6

ht n:e d&ra!
Rni!iU

oos
603 G OB

oncta

o
8 8
4
1

2 s

611 620

M: u ta re n

Mr

626
6~0

1 'avn

t4biin
rn.tl
lr:i

6}3
6 4,3

26

yoln h

663

vaJ

gitti

Elim de gitti~ ay&fhl dt.

!3S9)

H . 1850 1389) adna divAn SInAl

koku

.raadu
ranu

oAIIk
ll u n4ne henond

hnlktan
tereycc:Ur

u
n

darntAcnn.a.

onunc:u1u Rut)IUodw
Mutt.flfin

ndi&
11 0rU Y,c ttt
1 r won n

MHl ndWir
yaln

'"'.UJ

kl o ..ktC"