TMH
PROBLEMLİ ZEMİNLERDE
GEOTEKNİK ÇÖZÜMLER
Mustafa Serdar NALÇAKAN (*)
1. GİRİŞ
Mühendislik yapılarının temel sistemlerinin tasa-
rımında, zeminde oturma ve taşıma kapasitesi ile
deprem durumunda sıvılaşma problemi olmaması
durumunda genellikle yüzeysel temeller kullanıla-
rak çözümler yapılmaktadır.
Temel zeminlerinin problemli olması durumunda
ise en basit çözüm derin temel sistemi (kazıklı
temeller) seçilerek yapıların çözülmesidir.
Son yıllarda gelişen makine teknolojisi ve mühen-
dislik uygulamalarının (araştırma ve projelerin)
artması problemli zeminlerde yeni çözümlerin
bulunmasına neden olmuştur. Bu çözümler zemin
ıslahı veya zemin iyileştirmesi yapılarak problemli
zeminlerin ortadan kaldırılması olmuştur.
1970'li yıllardan beri üretilen bir çok yeni yöntemle
problemli zeminler iyileştirilerek, zemindeki oturma
problemi ortadan kaldırılmakta, taşıma kapasitesi
güvenlik sayısı artırılmakta ve deprem durumunda
sıvılaşan, mukavemeti azalan zeminler sağlam-
laştırılmaktadır. Zemin ıslahı veya iyileştirmesi
yöntemiyle derin temel sistemlerinden çok daha
ekonomik ve daha kısa sürede yapılabilen geotek-
nik çözümler elde edilmektedir.
Uygulamada en çok kullanılan geoteknik çözümler
aşağıda sıralanmıştır. Araştırması devam eden veya
ülkemizde henüz uygulamasına çok sık rastlanma-
yan yöntemler de bu listede yer almıştır.
2. ZEMİN İYİLEŞTİRME YÖNTEMLERİ
Dünyada ve ülkemizde çok sık kullanılan zemin iyi-
leştirme yöntemleri aşağıda sıralanmıştır. Bunlar;
a. Taş Kolonlar
b. Kum Kazıklar-Düşey Drenler
c. Ön ve Fazla Yükleme
c. Derin Karıştırma
d. Vibrokompaksiyon-Vibroflotasyon
e. Dinamik Kompaksiyon (Ağırlık düşürme)
(*) Dr., ZMG İnşaat Ltd. Şti.
TMH - TÜRKÝYE MÜHENDÝSLÝK HABERLERÝ SAYI 430 - 2004/2
f. Kompaksiyon Enjeksiyonu
g. Çatlatma-Girme-Deplasman Enjeksiyonu
h. Jet Enjeksiyonu
ı. Patlatma
i. Geotekstil ve Geosentetikler ile Güçlendirme
j. Kimyasal Enjeksiyon ve Diğerleri
Her mühendislik yapısının zemin durumu ve prob-
lemi kendisine özgün bir problemdir. Farklı zemin
yapısı ve yeraltı suyu durumu için farklı zemin iyileş-
tirmesi yöntemleri önerilebilir. Belli bir zemin prob-
lemi için yukarıdaki zemin iyileştirme yöntemlerinin
birisi veya birkaçı uygun olabilir, ancak yukarıdaki
yöntemlerin hepsinin benzer zemin koşullarında
uygulanması söz konusu değildir. Örneğin prob-
lemli kil bir zemin koşulunda dinamik kompak-
siyon, kimyasal ve diğer enjeksiyon sistemleri,
vibrokompaksiyon ve ağırlık düşürme yöntemleri
çözüm olmayacaktır. Kum ve çakıllardan oluşan
problemli bir zeminde ise ön yükleme, taş kolon
yöntemleri uygun olmayabilecektir. Dolayısıyla her
mühendislik yapısının zemin problemi tekil olarak
incelenmeli, çok detaylı ve çok sayıda arazi ve
laboratuvar deneyi yapılarak zemin yapısı ve yeraltı
suyu durumu sıhhatli bir şekilde tespit edildikten
sonra ıslah yöntemine karar verilmelidir. Zemin etü-
dünün önemi vurgulanırken laboratuvar deneyleri
ile birlikte saha deneylerinin tercih edilmesi unutul-
mamalı ve zemin iyileştirmesi gereken bir projede
kesinlikle CPT (Koni Penetrasyon Deneyi) deneyle-
rinin yapılması tercih edilmelidir.
Bu makaledehali hazırda inşaatı devam eden
önemli bir mühendislik yapısında uygulaması yapı-
lan taş kolonlar ile zemin iyileştirmesi yönteminden
bahsedilecektir.
3. TAŞ KOLONLAR İLE ZEMİN İYİLEŞTİRİLMESİ
Taş kolonlar ile problemli yumuşak ve gevşek
zeminlerin iyileştirilmesi, son yıllarda yurtdışında
çok uygulaması olan bir sistemdir. Ülkemizde de
sınırlı sayıda projede uygulanmıştır. Taş kolonlar
ile üstyapı proje yüklerine, saha ve zemin koşulla-
29
TMH
rına bağlı olarak zeminin taşıma kapasitesi artırıl- likle 30-50+ arasında değişmektedir. Kum birimin
makta, oturma (konsolidasyon) süresi azaltılmakta altında derinlerde ise orta katı-sert, killi silt - siltli kil
ve deprem durumunda sıvılaşan veya mukave- zeminlere girilmiştir. Yeraltı su seviyesi yüzeyden
meti kaybeden zeminler sağlamlaştırılmaktadır. 1.00 m derinliktedir.
Taş kolonlar genellikle yumuşak ve orta katı kil Yüzeydeki yaklaşık 7.00 m kalınlığındaki kil zeminde
zeminlerde, problemli zemin tabakası kalınlığının oturma ve taşıma kapasitesi problemi mevcuttur.
genellikle 10.0 m’den az olduğu koşullarda tercih Problemlerin taş kolonlar ile çözülmesi yöntemi
edilmektedir. Taş kolon uygulaması ile oturma seçilmiştir. Taş kolon taşıma kapasitesi, iyileştirme
problemleri genellikle %50-%60 oranında azaltıla- oranı ve taş kolon aralığı tespit amacıyla sahada iki
bilmekte, taşıma kapasitesi ise çok daha yüksek adet taş kolonlu , bir adet doğrudan zemin üzerine
seviyelere çıkarılabilmektedir. Taş kolonlarının
genellikle uçlarının sağlam bir taban zeminine otur-
tulması tavsiye edilmektedir.
Yapım yöntemi olarak,
- vibroflotasyon ataşmanları (su veya hava) ile
kolonların oluşturulması
- klasik foraj ile problemli zeminin dışarı atılarak
yerine çakıl yerleştirilmesi ve sıkıştırılması
- boru çakma veya itme ile zeminin sıkıştırılması ve
kolonların oluşturulması
imalatları yapılabilmektedir.
Üstyapı proje yükleri ve zemin koşullarına bağlı
olarak 60-100 cm çapında taş kolonlar üçgen
veya kare yerleşim planında projelendirilmektedir.
İmalatlarda kullanılan taşların temiz, genellikle 10-
50 cm boyutlarında ve içerisindeki ince oranı %5-10
arasında olan malzemeler ile yapılması gerekmek-
tedir. Uygulamada sahada bulunabilecek malze-
meye göre tasarımlar yapılabilmektedir.

4. TAŞ KOLON UYGULAMASI

İnşaat faaliyetleri devam eden bir terminal binası
oturum alanı yaklaşık 27000 m² mertebesindedir.
Yapı mimari projelere bağlı olarak değişik kat yük-
sekliğine sahiptir. Üst yapı çözümleri sonucunda Şekil 1 - Taş Kolon İmalatı 1. Aşama - Borunun Çakılması
statik durumda bina yükleri 7.0 - 12.00 t/m² merte-
belerinde hesaplanmıştır.
Zemin yapısı yüzeydeki bitkisel
topraktan sonra 7.00 m derin-
liğe kadar problemli, gri-yeşilimsi
renkte, yumuşak-orta katı-katı siltli
kil - killi silt zeminlerden oluşmak-
tadır. Kil birim içerisinde yapılan
SPT deneylerin darbe sayıları N=
3-25 aralığında değerler elde edil-
miştir. Kil zemin bileşik zemin sınıf-
landırmasına göre genelde CL-CH
karakterde olup plastisite indisi
değeri 16-37 arasında değişmekte-
dir. Siltli kil - killi silt zeminden sonra
orta sıkı- çok sıkı siltli kum zemin
yer almaktadır. Kum zemin 7.00-
20.00 m derinlikler arasındadır. Kum
birimde SPT darbe sayıları genel- Şekil 2 - Taş Kolon İmalatı 2. Aşama – Çakıl Doldurulması

30 TMH - TÜRKÝYE MÜHENDÝSLÝK HABERLERÝ SAYI 430 - 2004/2

 TMH
süre ile bekletilmiş ve okuma alınmasına
devam edilmiştir. Okumalar 4 farklı nok-
tadan komparatörler ile yapılmış, ayrıca
sabit bir noktadan topoğrafik deplasman
okumaları alınmıştır.
Yükleme deneyleri sonucunda taş kolon
aralığı ve çapına karar verilmiş, elde
edilen iyileştirme oranlarına göre imalat-
lara başlanmıştır.
İmalatlar yerinde zemine borunun çakma
işlemi sonrası yerleştirilen malzeme ora-
nındaki artış yüzdesi ile sahada kont-
rol edilmektedir. Zemine teorik olarak
kazık çapı ve boyu ile hesaplanandan
%10-%20 oranında fazla malzeme
Şekil 3 - Taş Kolon İmalatı
3. Aşama - Borunun Vibrasyonla Geri Çekilmesi sıkıştırılmıştır. Şekil 3’de gösterilen (3.
aşama-boru çekme) vibrasyonla boru-
plaka yükleme deneyi yapılmıştır. Plaka olarak 2.40 nun geri çekilme zamanı ve titreşim gücü
x 2.40 m boyutlarında ve 50 cm kalınlığında rijit bir malzeme sıkıştırma oranında en önemli faktördür.
betonarme plak yaptırılmıştır. Deneylerde 60 cm Sahada ilk yapılan 20-30 adet kazıkta denemeler
çapında 1.20 x 1.20 kare yerleşim ile (Alan oranı, yapılmış ve imalat-sıkıştırma-iyileştirme oranı için
ar=0.196) ve 80 cm çapında üçgen yerleşimle en uygun yöntem tespit edilmiştir. Ayrıca sahada
(Alan oranı, ar=0.27) yükleme deneyleri yapılmıştır. yapılan CPT deneyleri ile taş kolon uygulaması iyi-
Yükleme deneylerinde 16 adet kare ve üçgen yer- leştirmesi kontrol edilmektedir.
leşimli taş kolonlar imal edilmiştir.
Taş kolonlar ucu kapalı borunun zemine çakılması 5. SONUÇ
ve geri doldurulması yöntemi ile yapılmıştır. (Şekil
1-2-3) Taş kolonlar ortalama 7.0 m boyundadır. Önemli bir mühendislik yapısı temellerindeki zemin
Zemin yapısı homojendir. Taş kolonların taban sıkı problemi taş kolon uygulaması ile çözülmüştür.
kumlara oturtulduğu imalat sırasında kazık çakma Taş kolonlar sayesinde zemin taşıma kapasitesi
refü değerlerinden kontrol edilmiştir. Taş kolonlar yaklaşık 3 kat artırılmış, oturmalar %50 oranında
daha sonra rijit bir temel ile 4 adet kazığın üstünde azaltılmış ve oturmaların tamamlanma süresi kısal-
olacak şekilde yükleme deneyine tabi tutulmuşlar- tılmıştır.
dır. Taş kolonlar ile zemin ıslahı yöntemi, belli bir derin-
Yükleme deneylerinde Georgia Teknoloji liğe kadar olan problemli zeminlerin radye temeller
Enstitüsünce yayımlanan “Design and Construction ile çözülmesini sağlamış, güvenlik, zaman ve eko-
of Stone Columns” Georgia Institute of Technology, nomik açıdan projeye çok önemli avantajlar sağ-
Atlanta, US Department of Commerce (National lamıştır.
Technical Information Service), 1983
referansında belirtilen kriter ve yük-
zaman değerleri kullanılmıştır.
Taş kolon yükleme deneyleri kade-
meli olarak yapılmıştır. 1 kademe proje
yüklerine kadar kademeli yükleme
yapılmıştır. Yük - zaman artış ve bek-
leme süreleri, ilgili referansta belirtilen
kriterlere uygun olarak yapılmıştır. 2.
kademe’de proje yüklerinin %150 si’ne
kadar yükleme yapılmıştır. Son kade-
mede göçme beklenen yüklere kadar
yükleme yapılmış ve yük-deplasman
eğrileri çıkarılmıştır. Son kademe yük-
leme bittikten sonra süreye bağlı olarak
deplasmanların görülmesi açısından
deney düzeneği ve yükleme 5 gün Şekil 4 - Taş Kolon Yükleme Deneyi

TMH - TÜRKÝYE MÜHENDÝSLÝK HABERLERÝ SAYI 430 - 2004/2 31