Medeniyet

K 2003 [ 81. Say ]

Mehmet kifte Medeniyet

Ahmet Dursun Tkrn milleti alaka vuran darbelere! Tkrn onlara alk datan kahbelere! Tkrn ehl-i salbin hayasz yzne! Tkrn onlarn asla gvenilmez szne! Medeniyet denilen maskara mahlku grn, Tkrn maskeli vicdanna asrn tkrn! Mehmet kif Tarihimizin kaydettii mstesna isimlerden biri olan Mehmet Akif'in ismi herhangi bir sebeple anldnda, lkemizdeki kimi fikir adamlarnn rahatszlk duyduunu ve bunu eitli ekillerde rtl olarak dillendirdiklerini grrz. Bir "stiklal Mar airi"ni aka hedef almak, Akif'i gnlnde yaatan bu milletin nefretine maruz kalmak demek olduundan, bu kimseler M. Akif'in iirlerinde kulland baz kavramlar ya gerekten yanl anlayarak ya da kastl olarak arptarak merhum M. Akif Ersoy'u olduundan farkl biri gibi gstermeye ve onu bu ekilde karalamaya alrlar. Bu kavramlardan biri de "medeniyet"tir. stikll Mar'nn drdnc ktasnda geen "Medeniyet dediin tek dii kalm canavar" msrandan yola karak Akif'in medeniyet dman olduunu ileri srenler vardr. Acaba, bu milletin ektii aclar evvela kendi yreinde hisseden bir gnl ve dava adamnn, bu millete en zor gnlerinde hediye ettii stiklal Mar ile yrekleri coturan ve milletimizin mill mcadelede ahlannda nemli bir paya sahip olan byk bir airin, Bat ve Dou edebiyatlarna hakim, Franszca'yla birlikte Arapa ve Farsa'y iyi bir ekilde bilen ve Bat'y srekli takip eden, Kur'n'n tercmesini yapacak kadar dini bilgisi olan, Hugo ve Tolstoy'la birlikte Sadi'yi anlamaya alan aydn bir fikir adamnn "medeniyet kart" olduunu sylemek mmkn mdr? Bu sorunun cevabn M. Akif'in hayatyla birlikte yazd eserlerinde bulabiliriz. Bu yaz, Mehmet Akif Ersoy'un medeniyet anlayn ortaya koymay ve bu konudaki yanl anlalmalar ortadan kaldrmay amalayan bir almadr. Medeniyetin Tarifi Szlk anlam yannda terim anlam da olan "medeniyet" kelimesi, zellikle Tanzmat'tan sonra birok fikir adammz tarafndan tartlmtr. Bugn de tartlan bu kavrama Tanzimat'tan itibaren yaplm belli bal szlklerimizde u anlamlar verilmitir. Lgat- Nc: "Medenlik, ehirlilik, bedevliin zdd. Terakkiyt- hzraya muvafk surette maet ve ictima" (Muallim Nc, 1995); Kms- Trk: "lim, teknik, sanayi ve ticretin nimetlerinden gerek anlamda yararlanarak, bolluk, rahatlk ve gvenlik iinde yaay, hazariyet, terakk. (emseddin Sm, 1989); Mkemmel Osmanlca Lgat: "Bedeviyetin zdd. Medenlik, ehirlilik, terakkyt- hazraya muvafk surette maet ve ictima" (Ali Nzim, 1318); Osmanlca-Trke Szlk: "ehirlilik, hayattan tam faydalanmak, iyi ve rahat yaama. (zn, 1997); OsmanlcaTrke Ansiklopedik Lgat: "Medenlik, ehirlilik, uygarlk" (Develliolu, 1993); Trke Szlk: "Uygarlk" (Trk Dil Kurumu, 1988); Osmanlca-Trke Lgat: "Medenilik, ehirlilik uygarlk, bir topluluun hayat tarz, bilgi seviyesi, sanat gc, maddi ve manevi varl ile ilgili vasflarn tamam. lim teknik sanayi ve ticaretin nimetlerinden gerek anlamda yararlanarak bolluk gvenlik ve rahatlk iinde yaay." (Risale-i Nur Enstits, 2001)

Bu kavram zerinde duranlardan biri de Ziya Gkalp'tir. Gkalp, "Trkln Esaslar" ve "Trklemek, slamlamak, Muasrlamak" isimli eserlerinde medeniyet ile ilgili grlerine yer verir. Gkalp, Trkln Esaslar'nda kltr ve medeniyet arasndaki ilikiyi ortaya koyarken medeniyetin tanmn da yapar. Buna gre medeniyet, "Ayn gelimilik dzeyinde bulunan birok milletlerin toplumsal yaaylarnn ortak bir toplamdr." (Gkalp, 1994, s. 25) rnein, Avrupa ve Amerika gelimilik dzeyinde, btn Avrupal milletler arasnda ortak bir Bat medeniyeti vardr. Ayrca medeniyet, yntem araclyla ve bireysel isteklerle oluan toplumsal olaylarn toplamdr. rnein dinle ilgili bilgiler ve bilimler yntem ve istenle oluturduu gibi, ahlakla, hukukla, gzel sanatlarla, iktisatla, usla, dille ve fenlerle ilgili bilimler ve kuramlar da hep bireylerce yntem ve istenle oluturulmulardr. Bu yzden ayn gelimi dzeyinde bulunan btn bu kavramlarn, bilgilerin ve bilimlerin toplam medeniyet dediimiz eyi ortaya koyar. (1994, s. 25) Gkalp, "Trklemek, slamlamak, Musrlamak" adl eserinde sosyal olaylar nefs (kiisel, sbjektif) ve ey'i (objektif, nesnel) olmak zere ikiye ayrr. Sbjektif bir nitelik tayan inanlar, ahlka ait grevler gzellikle ilgili ekiller ve btn mefkreler bir kltr (hars) topluluunun inanlardr. Objektif nitelik tayan ilm gerekler sala, ekonomiye ve bayndrla ait kurallar, tarm ve ticaret aletleri ile btn matematik ve mantk kavramlar bir medeniyet toplumunun grleridir. Gkalp'e gre bir medeniyetin bilimsel kavramlar, teknik letleri, ekonomik rnleri taklit ve deitirme yolu ile bir halktan dier halka geer ve bylece, bir medeniyet toplumu nce blgesel bir biimde grnp zamanla yava yava lkeleri, ktalar ve sonunda da btn insanl kucaklar. (Gkalp, 1992, s.28, 29) Medeniyet kelimesi, M. Akif'in iirlerinde ska geen bir kelimedir. Onun iirlerinde medeniyet kavram bazen szlk anlam ile (terakk, ilerleme, ykselme, medenilik vb.), bazen de terim anlam ile kullanlmtr. Ayrca Safahat'ta M. Akif'in bu kavrama yeni nanslar kazandrd da grlmektedir. Safahat'ta medeniyet kavram ile, meden insanlarn gznde matbatn nemi, medeniyet ile fennin yaknl ve birliktelii, medeniyet ile ilerleme, (terakk) ykselme arasndaki iliki ve medeniyetin faziletle ilgisi, slam toplumlarnn sanld gibi medeniyetten uzak olmadklar, slm'n da ilerlemeye engel olmad gzler nne serilir. Aslnda Mehmet Akif'in medeniyet hususunda yanl anlalmasn salayan, Avrupa medeniyeti ile ilgili syledikleridir. Safahat'ta Avrupa medeniyetini de ayrca zikreden M. Akif, Bat medeniyetinin vahetle ilgisini, Bat medeniyetin dayanak noktalarn ve temel esaslarn ortaya koyar. Safahat'ta medeniyet kelimesi ile bir ok defa kastedilen Bat medeniyetidir ve dolaysyla Avrupa'dr. Bu sebeple Mehmet Akif'in Avrupa'ya nasl baktn, Avrupa'y hangi esaslar zerine bina ettiini bilmekte de fayda vardr. Bu sebeple Safahat'ta Avrupa nasl ele alnmtr? ncelikle bu sorunun cevab verilirse Akif'in medeniyet anlay daha kolay akla kavuacaktr. Mehmet Akif, Avrupa ve Bat Medeniyeti Bir ok aydnn gznde medeniyeti temsil eden Bat dnyasnn ilim ve teknik alanndaki stnln kabul ve takdir eden M. Akif, buna karlk Bat'nn kendisi dnda kalan milletlere (Mslman Dou'ya) kar giritii saldrlara, onlara uygulad zulmlere, insanlk d taarruzlara hayret etmekte ve bunlar tenkit etmektedir. Medeniyeti temsil etme iddiasndaki Bat dnyas, slam dnyasna kar acmaszdr ve Mslman milletlere her trl saldry yapmaktan ekinmez. M. Akif, Kastamonu'da, Nasrullah Camii'nde irad ettii vaaznn bir yerinde yle der: "Avrupallarn ilimleri, irfanlar, medeniyetteki, sanayideki terakkleri inkr olunur ey

deildir. Ancak insaniyetlerini, insanlara kar olan muamelelerini kendilerinin maddiyattaki bu terakkleri ile lmek katiyen doru deildir. Heriflerin ilimlerini, fenlerini almal. Fakat kendilerine asla inanmamal, kaplmamaldr." (Ersoy, Sebilrread, 1339, s. 250) Bat'ya son derece temkinli ve ll yaklaan M. Akif, baka bir makalesinde "Memleketimizde iki snf halk gryoruz: Ne varsa ark'ta vardr, Garb'a doru alan pencereleri kapamalyz" diyenler. "Ne varsa Garp'ta vardr. Harm-i ilemizi bile Garpllara ak bulundurmalyz" iddiasna kadar varanlar. Bana yle geliyor ki, ne varsa ark'ta vardr diyenler, yalnz Garb' deil, ark' da bilmiyorlar, nitekim ne varsa Garp'ta vardr davasn ileri srenler, yalnz ark' deil Garb' da tanmyorlar." (Ersoy, 1327, s. 357) diyerek lkemizdeki ark-Garp hakkndaki ifrat-tefrit arasnda gidip gelen fikirleri gzler nne serer ve Bat'y da tmyle yok saymaz. Avrupa'dan yararlanabileceimiz hususlarn da olduunu kabul eden Akif, Avrupa'ya kar son derece uurlu bir yaklam iindedir. Safahat'ta M. Akif'in Avrupa'ya nasl baktn daha net grmek mmkndr. Szlklerde genelde yn olarak ele alnan "Garp" kelimesi, M. Akif'in iirlerinde bir zihniyeti, dini, Avrupa ktasn ve medeniyetini temsil eder. Safahat'ta bir ilim diyar olarak gsterilen Bat ile ilikilerimizin nasl olmas gerektii zerinde durulurken, Bat'nn alkanl, Bat medeniyetinin gzellikleri yannda irkinlikleri, Bat'nn ifte standart uygulamalar ve maddi adan zenginlii ile ilim ve sanayideki stnl gzler nne serilmektedir. Bat ile ilikilerimizde Japonlar rnek almamz gerektiini ifade eden M. Akif, Bat'nn kymetli, iimize yarayacak eyalarn almamzda bir saknca grmez. Ancak "moda" gibi mill bnyemize uymayan irkinliklerin lkemize girmesine de izin verilmemelidir. M. Akif bu dncelerini u msralarla ifade eder: Garb'n eyas, eer kymeti hizse yrr / Moda eklinde gelen seyyie gmrkte rr. (Ersoy, 1990, s. 145) Bir baka yerde: Alnz ilmini Garb'n alnz san'atini, / Veriniz hem de mesinize son sratini. (1990, s. 160) diyen M. kif, Batnn ilim ve sanat ynn n plana karmakta ve Bat'nn ilim ve sanat cihetine ynelmemiz gerektiini ifade etmektedir. Medeniyyet girebilmi yalnz fenniyle / O da shiplerinin lhik olan izniyle. (1990, s. 145) M. Akif, bu msralarda medeniyet ile fennin, bilimin yaknln ortaya koyar. Safahat'n ikinci kitab olan "Sleymniye Krssnden" adl manzumede geen bu msralarda, Bat medeniyetinin sadece ilmini ve fennini almamz gerektii dncesi verilir. Yukarda da zikredildii gibi bu konuda Japonlar rnek alnmaldr. Onlar Bat'nn yalnz fennini, ilmini almlar, Bat'nn kltrel deerlerinden uzak durmulardr. Bizde ise tam tersi yaplmaktadr. M. Akif: Hele i'ln zamannda u mel'un harbin / "Bize efkr- umumiyyesi lzm Garb'n / O da Allah' brakmakla olur" herzesini / Halka iman gibi telkn ile dnin sesini / Susturan aptaln idrkine bol bol tkrn! (1990, s. 170) msralarnda Bat'nn "efkr- umumiyesi"nden sz ederek Bat'nn sadece ilim ve sanattan ibaret olmadn, bizim toplumumuza uymayan pozitivist fikirlerinin de bulunduunu ifade etmektedir. O gnlerde, "Tek bir medeniyet vardr, o da Bat medeniyetidir" eklinde bir dnceye sahip olan Abdullah Cevdet gibi baz aydnlar, Osmanlnn geri kaln dine dayandrmakta, ilerleyebilmemiz iin Bat'nn btn fikirlerini kabul etmemiz gerektiini, bunun iin gerekirse "Allah" inancnn dahi terk edilebileceini ileri

srmektedirler. Dnemin nemli isimlerinden Said Halim Paa, aydnlarn bu halini yle anlatr: "Bu aydn snf, Bat medeniyetinin tesiri altnda ahsiyetini kaybetmi ve ar derecede Bat hayranlna mbtel olmutur. Daha da fenas bu aydnlar mill kurtuluumuzun aresini, kendilerinin tutulduu bu hastaln btn memlekete yaylmasnda grmektedirler.) (S. Halim, 1993, s. 61) M. Akif de bu tr davran ve fikirlerin aptalca olduunu ifade ederek, Hayr mehsin-i Garb"n birinde yok hevesi; / Rezil oldu mu lkin, irdr hepsi! (1990, s. 234) msralaryla, bu dnceye sahip olanlarn, Bat'nn iimize yarayacak gzelliklerini deil de, Bat'nn rezilliklerini arzuladklarn ve bunlar lkemize getirmek istediklerini, byle kimselerin idraklerine tkrlmesi gerektiini sylemekte ve u tavsiyeyi yapmaktadr. "Sade Garb'n yalnz ilmine dnsn yznz." (1990, s. 370) Safahat'n bir ok yerinde Bat'nn alkanl ile beraber ilimde stnl n plana karlr. Bakn mchid olan Garb'a imdi bir kerre; / Havya hkmediyor, kni' olmuyor da yere. (1990, s. 212) msralarnda Bat, ilim ve teknikte stndr. Mehmet Akif yeni yetien nesillere Bat'y rnek olarak sunmakta, Bat'nn ilim ve sanayi kapsnn yeni nesillerce almas iin onlar tevik etmekte ve zorlamaktadr. Hepsinin meslei salam m? Evet msbet ulm. nklbn yolu mdemki bu yoldur yalnz, Nerdesin hey gidi Berlin ? diyerek yollannz. ark'n gu aktr o zaman ite size. (1990, s. 371) Grld gibi M. Akif Ersoy, Bat ile mnasebetlerimizi baz prensipler zerine oturtmakta, Bat'nn ilmini almamz gerektiini savunurken kendi deerlerimizi korumamz gerektiini ifade etmektedir. Bu msralarda da grld gibi Akif, Bat'ya tmyle kar deildir. Avrupa, Safahat'n bir ok yerinde, ilme, sanayie sahip olmas nedeniyle yceltilmitir. Akif'in Bat dman, dolaysyla medeniyet dman olduuna insanlar hkmettiren, Onun, Bat'nn vahetle ilgisini ortaya koyduu szleridir. "Mim"siz Medeniyet M. Akif Ersoy, yukarda zikrettiimiz mev'izesinin bir yerinde de "Avrupa medeniyeti, bir medeniyet-i fzle, bir medeniyet-i hakikiye-i insaniye deildir" (Ersoy, 1339, s. 392) diyerek, Bat medeniyetinin faziletten, insanlk vasfndan uzak olduunu belirtmekte, bu fikrini de, zellikle Balkan Savalar, anakkale Sava ve Mill Mcadele srasnda yaanan olaylardan yola karak Safahat'ta tekrarlamaktadr. Safahat'ta fen diyar olarak yceltilen Avrupa medeniyetinin ikinci yz olarak paralaycl, bencillii, kuvveti stn tutma ve zayf olan ezme zellii, hissizlii, vaheti ve kundakl da n plana karlr. Avrupa medeniyetinin daha ok vahetle ilgisini ortaya koyan bu msralar Safahat'taki gei srasna gre yle gsterebiliriz.

O zaman Rusya'da hkimdi yaman bir tazyik / Zulm sevdirmek iin var m ya bir baka tarik? / Dnen her kafann mutlak ezilmekti sonu! / Meden Avrupa, bilmem niye grmezdi bunu? (Ersoy, 1990, s. 139) Safahat'n kinci Kitab olan "Sleymaniye Krss"nde yer alan bu msralarda M. Akif, Avrupa ile medeniyeti beraber zikretmektedir. Buna gre Avrupa meden olduunu iddia etmektedir. Ancak bu medeniyetin esasnda bencillik vardr. Bu beyitlerde Avrupa'nn bencil bir Avrupa olduu gzler nne serilir. Avrupa kendi milletdalarnn ezilmesi karsnda sesini ykseltirken Rusya'nn ynetimi altndaki Mslmanlarn ezilmesi karsnda sessiz kalmakta, yaplan zulmleri grmezden gelmektedir. Bugn de eenistan vb. meselelerde sessiz kalan ayn Avrupa deil midir? te Fas, ite Tunus, ite Cezayir, gitti! / te ran' da taksm ediyorlar imdi. / / Mslman, frka belsyle zebun bir kavmi; / Meden Avrupa lokma edip yutmaz m? (1990, s. 152) M. Akif, burada da Avrupa'y meden sfat ile tavsif etmektedir. (Bu vasflandrma meden olma iddiasndaki Avrupa'ya kar ta'rizlidir) Ancak Avrupa paralayc ve blc bir medeniyete sahiptir. Bir cihan devleti olan Osmanl'nn paralanmasnda, fitne tohumlarnn bu topraklar zerine serpilmesinde Bat'l devletlerin rol unutulmamaldr. Akif, Erturul Dzda'n naklettii bir makalesinde, Avrupallarn ark siyasetini yle anlatr: "Avrupallar, zapt etmeyi kararlatrdklar memleketin ahalisi arasna evvel tefrika sokarlar, senelerce milleti birbirleriyle boutururlar. Sersem ahali yorgun dtkten sonra gelip ullanrlar. Bugn de ite bize kar ayn siyaset kullanld. Zaten her yerdeki siyasetleri budur. Hindistan'da, daha evvel Endls'te, sonralar Cezayir'de, ran'da hep byle yaptlar. Takip ettikleri siyaset hep ayn siyasettir, hi deimez." (Dzda, 1998, s. 199) Gitme ey yolcu, berber oturup alaalm! / Elemim bir yrein kr deil, paylaalm! / Ne yapp ye'simi kahreyliyeyim, bilmem ki? / yle dehetli muhtimde dnen mtem ki!.. / / Azck kurcala topraklar, seyret ne kar / Dipik altnda ezilmi, paralanm kafalar! / Bereden reng-i hviyetleri umu yzler! / Kim bilir hangi enatle oyulmu gzler! / "Medeniyyet" denilen vahete la'netler eder, / Nice yekpre kesilmi de srtm diler! / Snglenmi, kan donmu nice binlerle beden! / Nice balar, nice kollar ki cd cisminden! / Beiinden alnp paralanan mahlkt; / Sonra, nmusuna kurbn edilen bunc hayt! / Bembeyaz salar katranlara batm dedeler! / Gs baltayla krlm memesiz vlideler! / Teki binlerce kesik gvdeye id kmeler / Sa, kulak, el, ene, parmak Btn enkz- beer! / Bakalm yavrusu urar m, deyip, karnndan, / Canavarlar gibi ilerde kzarm nice can! / te bunlar o felketzedelerdir ki dn, / Kurumu ot gibi dorand baklarla btn! / Mslmanlklar birelerin yle byk / Bir cinyet ki: Cezlar ona nisbetle kk! (Ersoy, 1990, s. 169) Balkan Harbi srasnda meydana gelen felaketler karsnda airin feryatlarndan meydana gelen, Safahat'n da 3. kitab olan "Hakkn Sesleri" adl dokuz manzum tefsirin ikincisinde geen bu msralarda, Bat medeniyetinin vahetle ilgisi anlatlmaktadr. Bu beyitte kastedilen medeniyet Bat medeniyeti ve dolaysyla Avrupa'dr. Balkan savalar srasnda, Avrupa'nn Bat medeniyetinin vaheti, btn plaklyla ortaya kmtr. Tek suu Mslman olmak olan zavall Rumeliler, tefrikalara, gafletlere kurban olmular, Balkan Harbi'nde katledilmilerdi. Tkrn milleti alaka vuran darbelere! / Tkrn onlara alk datan kahbelere! / Tkrn ehl-i salbin hayasz yzne! / Tkrn onlarn asla gvenilmez szne! / Medeniyet denilen maskara mahlku grn, / Tkrn maskeli vicdanna asrn tkrn! (1990, s. 170)

M. Akif, yukarda zikrettiimiz vah medeniyeti maskara bir mahluka benzeterek tanmlar. Kuvvete dayanan Bat medeniyeti, kendi milletdalar dnda kalan milletlere yaplan her trl zulm grmezlikten gelmektedir. Bat'nn bu ifte standart uygulamalar onu tarih sahnesinde maskara haline getirmeye yetmektedir. Bu medeniyetin mensuplar, gvenilmezdir, alaktr. Artk ey millet-i merhme, sabh oldu uyan! / Sana az geldi ezanlar, diye tsn m bu an? / Ne Araplk, ne de Trklk kalacak a gzn! / Dinle Peygamber-i Zn'n ilhi szn. / Veriniz babaa; zn sonu hsrn- mbn; / Ne hkmet kalyor ortada bilhi, ne din! / "Medeniyet!" size oktan beridir di biliyor; / Evvel paralamak, sonra da yutmak diliyor. (Ersoy, 1990, s. 174) Bu msralarda da M. Akif, medeniyet kelimesi ile Avrupa medeniyetini ve devletlerini kastetmektedir M. Akif burada Avrupa medeniyetinin baz zelliklerini ortaya koyar. Buna gre medeniyeti temsil eden Avrupa'nn Osmanl'ya kar yzyllardan beri sren bir dmanl vardr. Osmanlya di bileyen Avrupal ilk frsatta onu yok etmek istemitir. Avrupa medeniyetinin paralayc, blc yn zerinde duran Akif'in bu tespitlerini yaanan olaylar dorulamaktadr rnein, bizim yaadmz Hatay meselesinden Musul-Kerkk meselesine, Kbrs meselesinden Ege Adalarna, Bat Trakya meselesinden Ermeni meselesine kadar, lkemizi blmeye ve paralamaya ynelik btn olaylarn arkasnda ngilizler, dolaysyla Bat medeniyeti vardr. Safahat'n 4. kitab olan "Fatih Krssnde" adl manzumede geen: "Zebn-k Avrupa bir hak tanr ki; kuvvettir." (1990, s. 215) msranda M. Akif, Avrupa medeniyetinin dayanak noktalarndan birini gzler nne serer ve Avrupa medeniyetinin baz zelliklerini n plana karr. Zebn-k Avrupa, kendisinden daha zayf olan ezen, ona yaama hakk tanmayan Avrupa'dr. Burada Avrupa, kuvvet stnlne dayanan bir unsur olarak grlmektedir. Avrupa iin nemli olan kuvvettir. Avrupa iin hukuk ikinci plandadr. Avrupa'nn bu zellii, zellikle Mill Mcadele srasnda ortaya kmtr. Batl devletler, milletleraras hukuk kurallarn ineyerek, hukuka saygl olmadklarn Milli Mcadele yllarnda aka gstermilerdir. Hak ile Avrupa arasndaki iliki ortaya konulduunda, Avrupa'nn milletleraras mnasebetlerde ald lnn "kuvvet" olduu ortaya kmaktadr. Bedizzaman da "Avrupa'nn medeniyeti fazilet ve hda stne tesis edilmediinden belki heves ve hev, rekabet ve tahakkm zerine bina edildiinden..." (Nurs, 1993, s. 42)" diyerek Avrupa medeniyetinin heva, heves, rekabet, tahakkm gibi mefhumlar zerine bina edildiini ifade etmektedir. Bedizzaman'n "medeniyet-i hzra" dedii Avrupa medeniyeti ile Kur'an medeniyetini karlatrrken ortaya koyduu tahliller, Mehmet Akif'i destekleyici niteliktedir. Buna gre; "Medeniyet-i hzra"nn (imdiki Avrupa medeniyeti), kuvvet, menfaat, cidal, unsuriyet, (rklk) heva ve heves gibi be menfi esas zerine tesis edildiini ifade eden Nursi, eriat- Ahmediye'nin (a.s.m.) tazammun ettii medeniyetin ise, hakka, adalete, fazilete, muhabbete, rklk yerine din ve vatan bann oluturduu samimi kardelie, yardmlama dsturuna, heva yerine Hda'ya dayandn ifade etmektedir. (1993, s. 128) Fransz'n nesi var? Fuhu, bir de ilhd; / Kapt bunlar "yirminci asrn evld!" / Ya Alman'n nesi var zevki okayan? Biras, / Unuttu ayran, ma'tha dnd kahrolas, / Heriflerin, hani, dnya kadar bedyi'i var; / Ulmu var, edebiyat var, sanyi'i var. / Giden birer avu olsun getirse memlekete; / Dner muhtimiz elbet muht-i ma'rifete. / Kucak kucak tayor olmadk mesvyi, / Beenmezsek, "medeniyyet!" diyor, inandk, iyi! / "Ne var biraz da ma'rif getirmi olsa... desek; / Emn olun size "hammallk etmedim?" diyecek. (1990, s. 235)

M. Akif burada Bat medeniyetinin iyi ve kt yanlarn birlikte zikreder. Bat medeniyetinin irkin yanlar, onun ahlk zaaflardr. ki, fuhu, dinsizlik, gibi Bat'nn yaam tarz ve inan sistemi, bizim toplumumuza uymayan taraflardr. Bu medeniyetin iyi taraf ise, onlarn, bizim sahip olamadmz ilme, fenne, sanayie sahip olmalardr. M. Akif'e gre bizim ihtiyacmz Bat medeniyetinin ilmi, fenni, sanayisi, edebiyat gibi zellikleridir. Tanzimat'la birlikte birok gen, Batllama fikriyle Avrupa'ya gnderilmitir. Ancak Bat'ya giden bu genler, geri dndklerinde, lkemize, Avrupa'nn ilmi yerine yaam eklini, kltrn getirmilerdir. Akif bu durumdan son derece muzdariptir. Onun netice-i ikzdr ki: "Avrupal" / Denince rhu sar, kalbi his iin kapal, / Mebbeden bize dman bir mmet anlardk. (1990, s. 275) M. Akif bu msralarda da baz sfatlar kullanarak Avrupa'y tanmlamaktadr. Avrupa'nn ruhu sar, kalbi hissizdir. zellikle ark milletlerine yaplan zulmler karsnda, Avrupa'nn bu zellikleri net bir ekilde grlmektedir. Bu, yanmadk yeri kalmsa, kaam yurda, / Meerse Avrupa kundak sokar dururmu da! (1990, s. 281) msralarnda ise M. Akif, Avrupa'nn "kundak" olduunu sylemektedir. Trk Dil Kurumu'nun hazrlad Trke szl gre kundak, yangn karmak iin kundak koyan kimse ve ara bozcu anlamlarnda kullanlmaktadr. (T.D.K, 1988)) Buna gre Avrupa, siyasi anlamda, dier milletleri birbirine drerek onlarn arasn bozan, onlarn siys istikbaln ortadan kaldrmaya alan bir zellie sahiptir. Bunun somut rnekleri oktur. Avrupa, zellikle ngilizler, Msr, Hindistan gibi Asya'daki smrgelerinin siyasi varlklarn ortadan kaldrmlar, bugn bile bu topraklar yangn yerine eviren kunda bu topraklara koymaktan ekinmemilerdir. Bugn skntlarn ektiimiz Kbrs meselesi, Ermeni sorunu, Adalar meselesi, Ortadou vb. problemlerde Batl devletlerin kundaklnn rol elbette ki inkar edilemez. Ne hayaszca tahad ki ufuklar kapal! / Nerde-gsterdii vahete "bu bir Avrupal" / Dedirir-yrtc-his yoksulu, srtlan kmesi, / Varsa gelmi, alp mahbesi, yhud kafesi! (1990, s. 354) M. Akif, bu msralarda "Kimi Hind, kimi yamyam, kimi bilmem ne bel" diye niteledii Avrupa devletlerinin anakkale savalarnda ortaya kan zelliklerini baz sfatlar kullanarak ortaya koyar. Avrupa yrtc, his yoksulu bir varlk olarak nitelenirken, anakkale Sava srasnda Avrupa devletlerinin ortaya koyduu vahet, Akif'in bylesine vahi bir medeniyete kar oluunu da hakl klmaktadr. Ah o yirminci asr yok mu o mahlk-i asl, / Ne kadar gzdesi mevcd ise, hakkyle sefl, / Kustu Mehmedciin aylarca durup karsna, / Dkt karnndaki esrr hayszcasna. / Maska yrtlmasa hl bize fetti o yz... / Medeniyyet denilen kahbe, hakkat, yzsz. (1990, s. 355) Akif'in 'anakkale ehitleri'ne ithaf ettii iirinde geen bu msralarda, M. Akif baz sfatlar kullanarak Bat medeniyetini tanmlamakta, ona yeni anlamlar yklemektedir. Buna gre Bat medeniyeti iki yzldr. Yzne sevimli bir maske takan Avrupal, yllarca dier milletlere kar irin gzkmtr. Ancak Bat'nn bu maskesi anakkale Savalarnda yrtlnca, bu medeniyetin gerek yz ortaya kmtr. Kuvvete dayanan, zayf ezen, kendisinden bakasna yaama hakk vermeyen bu medeniyet, gerekte kahpe ve yzszdr. Hayasz, sefil olan Bat medeniyeti, anakkale Savalar'nda her trl vaheti sergileyerek bu vah tarafn ortaya koymutur.

Garb'n fkn sarmsa elik zrhl duvar; / Benim man dolu gsm gibi serhaddim var. / Ulusun, korkma! Nasl byle bir mn boar, / "Medeniyyet!" dediin tek dii kalm canavar? (1990, s. 441) stikll Mar'nda geen ve Mehmet Akif'in en ok medeniyet dman olduuna hkmettiren bu msralarda 'medeniyet' tek dii kalm canavara benzetilmitir. Buradaki medeniyet kelimesi ile kastedilen, milletimiz zerinde alaka emelleri bulunan Avrupa'dr. Rdvan Canm ve Etem alk'n hazrladklar "Mehmet kif ve stikll Mar" adl eserde, bu drtlk yle tahlil edilmektedir : "Bu drtlkte Batl milletler ile Trk milletinin karlatrlmas yaplmaktadr. Bat, elik zrhn kuanm ehl-i salb (hal ordusu) ruhuyla medeniyet adna Trk milletini yutmak iin saldrmaktadr. Medeniyet bir canavara benzetilmitir. Evet, Yunanllar zmir'i igalleri srasnda (15 Mays 1919) 'Trklere medeniyet gtryoruz' propagandasn btn dnyaya yaymlar, zmir'e ktklarnda halka akla hayale gelmedik ikenceler yapmlard. Bu muydu medeniyet? Drtlkteki 'Ulusun' kelimesine zaman zaman yanl mana verildiini gryoruz. Bu kelimenin kk 'Ulu' deil, 'Ulumak'tr. Yani fiil soyludur. Tek dii kalm canavarn ulumas...Bu drtlkten hareketle kif'in medeniyet dman olarak gsterilmek istenmesi cehalet deilse gaflettir." (Canm, 1995, s. 33) F. Kadri Timurta, "Mehmet Akif ve Cemiyetimiz" adl eserinde, bu hususta unlar syler: "Akif, daima trnak iine ald "medeniyyet" kelimesi ile, Bat emperyalizmini kastediyor. Onun kaleminde "medeniyyet", mstevli, saldrgan, insaniyetsiz, zalim Avrupa karl hususi bir mana ifade etmektedir. Bir kelimeye gerek anlam dnda hususi bir mana vermek, edebiyatta bir sanattr. Buna mecaz- mrsel denir. Edeb szn ne olduunu bilmeyenler ancak, 'Medeniyyet dediin tek dii kalm canavar' msrandan dolay O'na medeniyet dman diyebilirler. Akif'e medeniyet dmanl isnad etmek, bilgisizlik ve anlayszlk eseri deilse, muhakkak kt niyet ve hususi maksattan ileri geliyordur." (Timurta, 1987, s. 65) Grld gibi Akif'in kar kt, eletirdii, "blc, vah, maskara mahluk, sar ruhlu, hissiz, kundak, kahpe, yzsz, tek dii kalm canavar" olarak niteledii "medeniyet" Bat medeniyeti, dolaysyla Bat'dr. Bu medeniyet "mimsiz" bir medeniyettir ki o da "deniyyet"tir. "Deniyyet" alaklk, aalk anlamna gelmektedir. Kendi milleti dnda kalan milletlere her trl alakl, kahpelii ve zulm reva gren bir anlay hangi medeniyetin rndr? Bu gn hangi sebeple olursa olsun, Ortadou'yu kana bulayacak, binlerce masum insann mahvna sebep olacak, nice slam beldelerini yerle bir edecek Irak Sava'n balatmak iin ellerini ovuturarak, aznn suyunu aktarak bekleyen ABD nasl bir medeniyetin temsilcisidir? Byle bir medeniyete kar kmak sadece akl deil, yreinde birazck da olsa his tayanlar harekete geirecek vicdn bir mesele deil midir? Medeniyet ve Din zellikle Tanzmat'tan sonra bir ok fikir adam, Osmanly Avrupa'dan geri brakan faktrn 'din" olduunu, dinin terk edilerek ilerleyebileceimizi savunmulardr. Bu fikre kar kan M. Akif, birok msrada medeniyet ile ilerleme arasnda iliki kurmu, din ile medeniyet arasndaki ilikiyi de gzler nne sermitir. Nasl olmu da o fzl medeniyyet, o keml, / Byle bir kavmin iinden douvermi derhl? (1990, s. 159)

Bu beyitte, medeniyetin faziletle ilgisi ortaya konulmutur. slm medeniyeti fazileti, insan deerleri stn tutan bir medeniyettir. slam'dan nceki cahilliye dnemlerinde, kzlarn diri diri topraa gmecek kadar vah ve cahil bir kavimden Hz. mer gibi medeniyet statlar kmas, slam medeniyetinin fzl bir medeniyet olduunu gzler nne serer. Bizim de var medeniyyetle inlmz... (1990, s. 196) M. Akif, gerek medeniyeti Batda arayanlara, Osmanl'nn medeniyet harikas olan tarihi yaplarn (Fatih Camii vs.) gstererek medeniyetin sanatla ilgisini ortaya koyar. Gerekte, sanatyla, mimarisiyle biz de gerek bir medeniyete sahibiz. Svey'i yard herif... Akdeniz'le ab Denizi / Bitti. yle ya, bizler de kendi fikrimizi / karm olsak eer, imdi, kuvveden fi'le, / Kucaklar medeniyetle din tamamyle. (1990, s. 223) M. Akif bu msralarda, baz aydnlarn medeniyetle dinin birleemeyecei, dinin ilerlemeye engel olduu eklindeki dncelerinin aksine, medeniyetle dinin kucaklaabilecei fikrini verir. Akif'e gre medeniyetle din birbirine zt kavramlar deildir. slam milletleri, slm' en gzel yaadklar devirlerde, btn dnyaya nderlik yapacak bir medeniyet kurmulardr. Endls Emev Devleti'nin, Seluklu ve Osmanl mparatorluklarnn en gl dnemleri, slam'n en iyi anlald ve yaand dnemler olarak medeniyetle dinin birliktelii fikrini dorulamaktadr. Tarih bunun en doru ve en gzel ahididir. Said Nurs de bu konuda unlar syler. "Hristiyanln mal olmayan mehsin-i medeniyeti ona ml etmek ve slmiyet'in dman olan tedenniyi ona dost gstermek, felein ters dnmesine delildir" (Nurs, 2001, s.457) diyen Said Nurs, slmiyet'in ilerlemeye engel olmadn ifade etmekte ve Mslmanlarn slm hakikatlere ballklar nisbetinde ilerlediklerini, temeddn ettiklerini (medenileme), slm hakikatlerinden uzaklatklar nisbette de gerilediklerini, vahete ve tedennye dtklerini tarihi delil gstererek anlatr. (Nursi, 1995, s. 29) Medeniyetle dinin kucaklaabilecei fikri Osmanl'nn k dnemlerinde pratikte gsterilememise de, fikir olarak vardr. Akif'e gre yaplacak i, bu fikri bir an nce hayata geirmek olacaktr. Osmanl'nn en buhranl yllarnda yetimi, ekilen skntlar yakndan grm ve bizzat yaam, yaanan hadiseleri de tahlil ederek kurtulu reeteleri sunmu olan M. Akif Ersoy, "medeniyet" hususunda son derece tutarl, aklc ve tarihi gereklerle rten uurlu bir izgide durmutur. Genel bir bakla, M. Akif'in ilerleme, ykselme olarak grd medeniyeti ycelttii, ona sahip kt ve onun elde edilmesi gerektii sylenebilir. Bu da ilim, fen, sanayi gibi unsurlarla mmkndr. Bat bu unsurlara sahiptir. Bunlar Avrupa'da da olsa alnmaldr. Ancak, Akif'in kar kt medeniyet, Bat medeniyetinin ikinci yzn oluturan, paralayc, zalim, vah, hak tanmaz taraflardr. M. Akif'in medeniyet dman olduu zannn verdiren de Akif'in Bat'nn bu yzn ortaya koyduu iirleridir. Sonuta stikll Mar airimiz, her ynyle ilerleme, ykselme, gelime taraftar olan, insan haklarna, uluslar aras hukuka saygl, kuvvet yerine hakk stn tutan, insanla ve insn deerlere nem veren fzl medeniyetin taraftardr ve o medeniyetin adr.
Kaynaklar Ali Nazima, (1318): Mkemmel Osmanl Lgat, Dersaadet. Canm, Rdvan-alk, Etem (1995): Mehmet Akif ve stikll Mar, Yedi klim Yay., stanbul. Develliolu Ferit, (1993): Osmanlca-Trke Ansiklopedik Lgat, Aydn Kitabevi Yaynlar, Ankara. Dzda, M. Erturul (1998): Mehmet Akif Ersoy, Kltr Bakanl Yay., Ankara. Ersoy, Mehmet Akif, (1990): Safahat (Edisyon kritik), haz: M Erturul Dzda, Kltr Bak. Yay., Ankara.

Ersoy, Mehmet Akif (1327): Edebiyat Bahisleri, Srat- Mstakim, c. 6, no: 147. Ersoy, Mehmet Akif, (1336): Nasrullah Krssnden, Sebil'r- Read, c. 18, no: 464. Gkalp, Z. (1992): Trklemek, slamlamak, Muasrlamak, Toker Yay., stanbul. Gkalp, Z.(1994): Trkln Esaslar, nklap Kitabevi, stanbul. Muallim Naci, (1995): Lgat- Naci, ar Yay., stanbul. Risale-i Nur Enstits, (2001): Osmanlca-Trke Lgat, Yeni Asya Neriyat, stanbul. zn, Mustafa Nihat, (1997): Osmanlca-Trke Szlk, nklap Kitabevi, stanbul. Said Halim Paa, (1993): Buhranlarmz ve Son Eserleri, haz. M. Erturul Dzda, z Yay., stanbul. Nursi, Bedizzaman Said, (2001): Mektubat, Yeni Asya Neriyat, stanbul. Nursi, Bedizzaman Said, (1993): Hutbe-i amiye, Yeni Asya Neriyat, stanbul. emseddin, Sami (1989): Kms-i Trk, ar Yaynlar, stanbul. engler, . H. (1990): Aklamal Mehmed Akif Klliyat, C: 5-6, Hikmet Neriyat, stanbul. Timurta, F. Kadri (1987): Mehmet Akif ve Cemiyetimiz, Kltr Bakanl Yay., Ankara. Trk Dili Kurumu, (1988): Trke Szlk, Trk Tarih Kurumu Basmevi, Ankara.