ORTAÖĞRETİM KİMYA

11.SINIF 3.ÜNİTE: SIVI

ÇÖZELTİLER VE
ÇÖZÜNÜRLÜK

1
 BAŞLIKLAR
• 1.BÖLÜM: ÇÖZÜCÜ-ÇÖZÜNEN
ETKİLEŞİMLERİ
• 2.BÖLÜM: DERİŞİM BİRİMLERİ
• 3.BÖLÜM: KOLİGATİF ÖZELLİKLER
• 4.BÖLÜM: ÇÖZÜNÜRLÜK
• 5.BÖLÜM: ÇÖZÜNÜRLÜĞE ETKİ EDEN
FAKTÖRLER

2
 1.BÖLÜM:
ÇÖZÜCÜ-ÇÖZÜNEN
ETKİLEŞİMLERİ

3
4
5
6
7
8
 SIVI ÇÖZELTİLERİN TANIMI
• Çözeltilerin iki bileşeni vardır.
• 1– Çözücü
• 2– Çözünen
• Çözücünün fiziksel hâli (katı, sıvı, gaz)
çözeltinin fiziksel hâlini de belirler.
Çözücüsü sıvı olan çözeltilere sıvı
çözeltiler denir.

9
 ÇÖZÜNME SÜRECİ
• Çözünen madde çözücü içinde dağıldığı
zaman çözünme süreci başlar.
• Çözünme süreci üç basamakta gerçekleşir
(Görsel): 1. Çözünen tanecikleri arasında
etkileşim zayıflar. 2. Çözücü tanecikleri
arasındaki etkileşim zayıflar. 3. Çözücü ve
çözünen molekülleri etkileşir. Etkileşimin
şiddeti ne kadar fazla ise çözünme oranı
da o kadar fazla olur.
10
Çözünme süreci

11
• Maddelerin birbiri içinde çözünmesi veya
çözünmemesi çözücü ve çözünenin
yapısına, çözücü ve çözünenin
etkileşimine ve etkileşimin kuvvetine
bağlıdır. Yapı olarak birbirine benzer türde
veya moleküller arası etkileşim kuvveti
birbirine yakın olan maddeler birbiri içinde
çok çözünür. Maddelerin birbiri içinde
çözünmesi “Benzer, benzeri çözer.ˮ ya da
“Polar maddeler polar çözücülerde, apolar
maddeler apolar çözücülerde çözünür.ˮ
şeklinde açıklanır.
12
 ÇÖZÜNME OLAYI VE ENERJİ
DEĞİŞİMİ
• Çözünme olayı, aşağıdaki üç tür
etkileşimin bağıl güçlerine bağlıdır:
• 1.Çözücü-çözücü etkileşimi
• 2.Çözünen-çözünen etkileşimi
• 3.Çözücü-çözünen etkileşimi
• Genelde 1. ve 2.etkileşim endotermik,
3.etkileşim ise endotermik veya
ekzotermik tepkimedir.
13
• 1.etkileşimde çözücü molekülleri
birbirinden uzaklaşır. Bu iş için enerji
gerekir.
• 2.etkileşimde çözünen molekülleri
birbirinden uzaklaşır. Bu iş için de enerji
gerekir.
• 3.etkileşim genelde istemlidir. Çözücü ve
çözünen molekülleri etkileşerek çözünme
olayı gerçekleşir.

14
 ÇÖZÜNME ISISI
• Endotermik tepkimelerde çözünme
ısısının işareti pozitif, ekzotermik
tepkimelerde ise negatiftir.

15
 KARIŞABİLİR SIVILAR
• İki sıvı birbiri içerisinde her oranda
çözünüyorsa bu sıvılara karışabilir sıvılar
denir.

16
 ÇÖZELTİLERDE ÇÖZÜCÜ
MADDENİN ADI SAĞ ALTA
PARANTEZ İÇİNDE YAZILIR
• Çözünen maddenin formülünün sağ altına
çözücü maddenin adı parantez içerisinde
yazılır.
• Çözücü genelde sudur, NaCl(suda) tuz
çözeltisi demektir. İyot suda çözünmez,
alkolde çözünür; bu nedenle I2(alkolde)
şeklinde yazılır.
17
 ÇÖZÜNME YA DA
ÇÖZÜNMEME
OLAYINDA 6 FARKLI
ETKİLEŞİM VARDIR

18
• 1. İYON-DİPOL ETKİLEŞİMİ
• 2. İYON–İNDÜKLENMİŞ DİPOL
ETKİLEŞİMİ
• 3. İNDÜKLENMİŞ DİPOL–İNDÜKLENMİŞ
DİPOL ETKİLEŞİMİ (LONDON
ETKİLEŞİMİ)
• 4. DİPOL-İNDÜKLENMİŞ DİPOL
ETKİLEŞİMİ
• 5. HİDROJEN BAĞI
• 6. DİPOL-DİPOL ETKİLEŞİMİ
19
1.İYON-DİPOL ETKİLEŞİMİ
(İYON–KALICI DİPOL
ETKİLEŞİMİ) (Çözünme genelde
gerçekleşir.)

20
 İYON–DİPOL ETKİLEŞİMİ
• İyonik bileşiklerin suda çözünmeleri, iyon-
kalıcı dipol etkileşimine örnektir.
–
• NaCl çözünürken Na ve Cl ile H2O
+

arasındaki çekimdir.
• İyonik bileşikler polar bileşiklerdir, su da
polar bileşiktir. Benzer benzerini
çözdüğünden dolayı iyonik bileşikler
genelde suda çözünür.
21
• Suyun polarlığı, yemek tuzunun polarlığına
göre çok azdır.
–
• Na Cl (k) örgü yapısındaki iyonlar
+

arasındaki çekim, en güçlü çekimdir.

• H2O molekülleri arasında dipol–dipol
etkileşimi vardır. İyonik bağın kuvveti 250
birim, dipol–dipol bağının kuvveti ise 2
birimdir.
• Yemek tuzunun suda çözünmesi,
reaksiyon denklemiyle şöyle gösterilir:
– –
• Na Cl (k) + su → Na (suda) + Cl (suda)
+ +
22
• H2O’nun polarlığı 2 birim derecesinde
olduğu hâlde, polarlığı 250 birim
–
derecesinde olan Na Cl (k)’nin örgü
+

yapısındaki iyonlarını birbirinden ayırıp

yapısını bozarak suda çözünmesini
sağlamıştır.
• H2O molekülü dipol yapıdadır.
• Bundan dolayı H2O’nun pozitif ve negatif
ucu vardır.

23
 –
• H2O’nun pozitif ucu Cl ile H2O’nun negatif
ucu ise Na+ ile etkileşir.
–
• Böylece Na Cl ’de iyonlar arasındaki
+

iyonik çekim ortadan kalkar.

• Burada düşünülmesi gereken; tuza kıyasla
zayıf polarlığa sahip suyun, bunu nasıl
başarabildiğidir.
• Birlikten kuvvet doğmuş, çözünme olayı
gerçekleşmiştir.

24
• 1 tane Na+ iyonu, en az 125 tane H2O
–
molekülünün negatif ucu ile; 1 tane Cl
iyonu da, çok sayıda (en az 125 tane) H2O
molekülünün pozitif ucu ile sarılır. Böylece
çözünme olayı gerçekleşir.

25
26
2. İYON–İNDÜKLENMİŞ DİPOL
ETKİLEŞİMİ (Çözünme genelde
gerçekleşmez.)

27
 İYON–İNDÜKLENMİŞ DİPOL
ETKİLEŞİMİ
• İyonik bir maddenin polar olmayan bir
çözücüde çözünmesi iyon–indüklenmiş
dipol etkileşimidir. CCl4 gibi apolar olan
maddelerde yalnızca indüklenmiş dipoller
oluşabileceğinden ve iyon–indüklenmiş
dipol etkileşimleri oldukça zayıf
olduğundan bu sıvılarda polar moleküllerin
çözünürlüğü yok denecek kadar azdır.

28
• Çözünürlüğü yok denecek kadar az olan
bu etkileşime, iyonik bileşik olan NaCl ile
apolar bir çözücü olan CCl4 gibi sıvılar
arasındaki etkileşim örnek verilebilir.

29
CCl4 ve Na arasındaki iyon-
+

indüklenmiş dipol etkileşimi

30
3.İNDÜKLENMİŞ DİPOL–
İNDÜKLENMİŞ DİPOL
ETKİLEŞİMİ (LONDON
ETKİLEŞİMİ) (Çözünme genelde
gerçekleşir.)

31
 APOLAR ÇÖZÜCÜNÜN
APOLAR MADDEYİ ÇÖZMESİ
• Karbon tetraklorürde iyot molekülleri (I2)
çözünmektedir.
• İndüklenmiş dipol–indüklenmiş dipol
etkileşimi ile bu çözünme açıklanır.
• İyot molekülleri de karbon tetraklorür
molekülleri de apolar yapıya sahiptir.
• Her iki molekülde de London etkileşimi
etkindir.
32
• İyot molekülünün artısı ile karbon
tetraklorür molekülünün eksisi veya tersi
olarak aralarında çekim kuvveti oluşur ve
böylece iyot karbon tetraklorürde
çözünür.

33
CCl4 ve I4 arasındaki indüklenmiş
dipol-indüklenmiş dipol etkileşimi

34
 4. DİPOL-İNDÜKLENMİŞ
DİPOL ETKİLEŞİMİ (Çözünme
genelde gerçekleşmez.)

35
 DİPOL-İNDÜKLENMİŞ DİPOL
ETKİLEŞİMİ (OKSİJENİN
SUDA ÇÖZÜNMESİ)
• Apolar molekülün polar çözücüde
çözünmesi olayıdır. Oksijen gazının suda
çözünmesini buna örnek verilebiliriz.
• Oksijen gazı moleküleri apolar molekül, su
molekülleri ise polar moleküldür.
• Su molekülleri arasında dipol-dipol bağı
etkindir.
36
• Oksijen molekülleri arasında London
kuvvetleri (indüklenmiş dipol etkileşimi)
vardır.
• Dipol-indüklenmiş dipol etkileşimi polar ve
apolar maddeler arasında oluşan etkileşim
sonucu çözünmedir.
• Suyun artısı ile oksijen molekülünün eksisi
veya tersi olarak aralarında çekim kuvveti
oluşur ve böylece oksijen suda çözünür.

37
O2 ve H2O arasındaki dipol-
indüklenmiş dipol etkileşimi

38
5.HİDROJEN BAĞI (Çözünme
gerçekleşir.)

39
 HİDROJEN BAĞI ETKİLEŞİMİ
İLE ÇÖZÜNME OLAYI
• ÖRNEK: H2O – NH3 (Amonyak çözeltisi)

40
NH3 ve H2O molekülleri
arasında hidrojen bağı

41
 Etil alkol (C2H5OH) suda
çözünebilir mi?
• Etil alkol molekülü su molekülü gibi polar
yapıya sahiptir.
• Aynı zamanda etil alkol ve su
moleküllerinde oksijen atomuna hidrojen
atomu doğrudan bağlı olduğu için her
ikisinin molekülleri arasında da hidrojen
bağı etkindir.
• Bu nedenle etil alkol suda çözünür.

42
6.DİPOL-DİPOL ETKİLEŞİMİ
(Çözünme genelde gerçekleşir.)

43
 HER İKİSİNİN DE HİDROJEN
BAĞI İÇERMEDİĞİ VEYA
BİRİNİN İÇERİP DİĞERİNİN
İÇERMEDİĞİ İKİ POLAR
MOLEKÜL ARASINDA
CEREYAN EDER
• 1.ÖRNEK: H2S – HCl
2.ÖRNEK: H2O – HCl

44
H2O ve HCl arasındaki dipol-
dipol etkileşimi

45
Aşağıda bazı kimyasal tür çiftleri verilmiştir.
Bunlar arasındaki etkileşimleri belirleyerek
çiftlerin birbiri içinde çözünüp
çözünmeyeceklerini yazınız.

KİMYASAL TÜR ÇİFTİ ETKİLEŞİM TÜRÜNÜN ADI ÇÖZÜNÜR VEYA ÇÖZÜNMEZ

KF – H2O İyon–dipol Çözünür

CCl4 – I2 İndüklenmiş dipol–indüklenmiş dipol (London) Çözünür

C2H5OH – H2O Hidrojen bağı Çözünür

O2 – H2O İndüklenmiş dipol–dipol Çözünmez

H2O – HCl Dipol–dipol Çözünür

Na+ – BH3 İyon– indüklenmiş dipol Çözünmez

46
 ÇÖZÜNMENİN GENELDE
GERÇEKLEŞTİĞİ ETKİLEŞİM
ÇEŞİTLERİ
• İyon–dipol etkileşimi: NaCl(k) - H2O(s)
arasında
• İndüklenmiş dipol–indüklenmiş dipol
etkileşimi: I2(k) - CCl4(s)
• Dipol–dipol etkileşimi: HCl(g) - H2O(s)
• Hidrojen bağı: C2H5OH(s) - H2O(s)

47
 ÇÖZÜNMENİN GENELDE
GERÇEKLEŞMEDİĞİ
ETKİLEŞİM ÇEŞİTLERİ

• İyon-geçici dipol (İyon-indüklenmiş dipol)

etkileşimi
• İndüklenmiş dipol-dipol (Geçici dipol-dipol)
etkileşimi

48
49
50
ÇÖZÜCÜ-ÇÖZÜNEN
ETKİLEŞİMLERİ

AYT
ÇIKMIŞ SORULAR

51
C 2014-LYS2 (11.SINIF KİMYA 3.ÜNİTE 1.BÖLÜM)

52
2.BÖLÜM: DERİŞİM
BİRİMLERİ

53
 DERİŞİME GÖRE ÇÖZELTİ
TİPLERİ

• SEYRELTİK ÇÖZELTİ
• DERİŞİK ÇÖZELTİ

54
 SEYRELTİK ÇÖZELTİ
Çözüneni çok az, çözücüsü fazla olan
çözeltilere denir.

DERİŞİK ÇÖZELTİ
Çözüneni fazla, çözücüsü az olan
çözeltilere denir.

55
ÇÖZELTİ DERİŞİMLERİ
(NİTEL)

AYT
ÇIKMIŞ SORULAR

56
B 2013-YGS/11.SINIF KİMYA
3.ÜNİTE

57
ÇÖZÜNEN MADDENİN CİNSİNE
GÖRE ÇÖZELTİ TİPLERİ

• İYONAL ÇÖZELTİ
• MOLEKÜLER ÇÖZELTİ

58
• İyonal çözelti: Genellikle iyonik
maddelerin suda çözünmesiyle oluşan,
iyonlar içeren, elektriği ileten çözeltilerdir.
Örneğin: Su–tuz karışımı.
• Moleküler çözelti: Genellikle kovalent
bağlı maddelerin suda çözünmesiyle
oluşan, moleküller içeren, genellikle
elektriği iletmeyen çözeltilerdir. Örneğin:
Su–şeker karışımı.

59
 İYONLAŞAN VE
İYONLAŞMAYAN MOLEKÜLER
BİLEŞİKLERİN SUDA
ÇÖZÜNMESİ
–1
HCl(g) + H2O(s) → H3 O+1
(suda) + Cl (suda)
–1
HCl(suda) → H (suda) + Cl (suda)
+1
𝑆𝑢
HCl(g) H+1(suda) + Cl–1(suda)
𝑆𝑢
C6H12O6(k) C6H12O6(suda)

60
 DERİŞİK DEYİMİ HEM
NİTELLİK HEM DE NİCELLİK
İÇERİR
• Derişik deyimi hem nitellik hem de nicellik
içerir.
• Derişik çözelti; çözeni az, çözüneni çok
çözeltidir. Bu yönüyle nitel bir kavram olup
belli bir sınırı yoktur; “Şu yüzdenin
üzerinde olursa derişik çözeltidir, şu
yüzdenin altında olursa da seyreltik
çözeltidir.” diyemeyiz.
61
• Derişik deyimi yerine göre nicel bir anlam
da içerebilir; örneğin, derişik HCl denilince,
kütlece % 36,5’luk HCl de anlaşılır
(Doymuş HCl çözeltisi).

62
 DERİŞİK VE SEYRELTİK
TABİRLERİNİN, DOYMUŞ VE
DOYMAMIŞLIKLA İLİŞKİSİ
YOKTUR
• Doymuş bir çözelti, seyreltik olduğu gibi;
doymamış bir çözelti de derişik olabilir.
Örneğin; doymuş kireç çözeltisi, kesinlikle
seyreltiktir. Doymamış H2SO4 çözeltisi,
derişik olabilir.

63
DOYMUŞ ASİTLER MOLEKÜL
KÜTLESİ KADAR YÜZDEDE
OLUR?
• Derişik HCl kütlece % 36,5’luktur (Doymuş
HCl çözeltisi).
• Derişik H2SO4 kütlece % 98’liktir (Doymuş
H2SO4 çözeltisi).
• Derişik HNO3 kütlece % 63’lüktür (Doymuş
HNO3 çözeltisi).
• (H:1, Cl:35,5, O:16, S:32, N:14)
64
• Derişik HCl, derişik H2SO4, derişik HNO3
denince; yalnız yukarıda belirtilen
yüzdelerdeki asitler anlaşılmalıdır.
• Diğer çözeltilerde olduğu gibi; çözeni az,
çözüneni çok olan çözelti
anlaşılmamalıdır.

65
DERİŞİM (KONSANTRASYON)
TANIMI

• Belirli miktar çözücüdeki çözünen madde

miktarına derişim veya konsantrasyon
denir. Farklı derişim birimleri vardır.
Derişim birimi olarak en çok kullanılanlar
molarite ve molalitedir.

66
ÇÖZELTİLERİN NİTEL
ÖZELLİKLERİ

AYT
ÇIKMIŞ SORULAR

67
A 2018-AYT 10.SINIF KİMYA 2.ÜNİTE
VEYA 11.SINIF KİMYA 3.ÜNİTE

68
KONSANTRASYON (DERİŞİM)
BİRİMLERİ
• 1– MOLARİTE: 1 L hacmindeki çözeltinin
içinde bulunan çözünmüş maddenin mol
sayısına denir.
• 2– NORMALİTE: 1 L hacmindeki
çözeltinin içinde bulunan çözünmüş
maddenin eşdeğer gram sayısına denir.
• 3– MOLALİTE: 1 kg suda çözünmüş olan
çözünen maddenin mol sayısıdır.
69
• 4– FORMALİTE: Birim hacimde
çözünmüş iyonik maddenin mol sayısına
denir. Formalite, iyonik bağlı bileşikler için
geçerlidir.
• 5– KÜTLECE % DERİŞİM: Kütlece %
derişim 100 gram çözeltide kaç gram
madde çözündüğünü ifade eder. %30’luk
çözelti denince; 100 gram çözeltide 30
gram çözünen madde ve 70 gram su
olduğu anlaşılır.
70
• 6– HACİMCE % DERİŞİM: Hacimce %
derişim 100 mL çözeltide kaç mL madde
çözündüğünü ifade eder.
• 7– ppm (parts per million) CİNSİNDEN
DERİŞİM: Milyonda bir oranında derişim
demektir. Birimsiz niceliktir.
• 8– ppb (parts per billion) CİNSİNDEN
DERİŞİM: Milyarda bir oranında derişim
demektir. Birimsiz niceliktir.

71
• 9– OSMOLAR DERİŞİM: Ozmotik
basıncı, kanın ozmotik basıncı ile aynı
olan steril çözeltilerdir. Bunlara izotonik
çözelti de denir. Örneğin; % 5’lik C6H12O6
(glikoz) çözeltisi ve % 0,9’luk NaCl
(sodyum klorür) çözeltisi izotoniktir.
• 10– AĞIRLIK-HACİM ESASINA
DAYANAN % DERİŞİM: 100 hacim birimi
çözeltide çözünen maddenin kütlesi
olarak tanımlanır.

72
MOLARİTE

73
• 1 litre çözeltide çözünmüş maddenin mol
sayısına molarite denir. Molarite “Mˮ ile
gösterilir. “Molarˮ olarak da ifade edilebilir.
Molaritenin birimi mol/Lʼdir, mol/L yerine
molar (M) da kullanılabilir.

74
• 1 Mʼlık çözelti, 1 litre çözeltide 1 mol
madde çözündüğünü,
• 2 Mʼlık çözelti, 1 litre çözeltide 2 mol
madde çözündüğünü,
• n Mʼlık çözelti, 1 litre çözeltide n mol
madde çözündüğünü belirtir.

75
FARKLI DERİŞİMLERDE
ÇÖZELTİ HAZIRLANMASI

76
İstenen derişimde çözelti hazırlamak için
aşağıda belirtilen adımların izlenmesi
gerekir:
• Çözünecek katı madde hassas olarak
tartılır.
• Tartılan madde ölçülü cam balon joje
içerisine aktarılır.
• Balon jojeye katı maddeyi çözmek için bir
miktar su ilave edilerek dikkatlice
çalkalanır.

77
• Katı maddenin tamamı çözündükten sonra
balon jojenin ölçü çizgisine kadar su ilave
edilir (Görsel).
• Balon jojenin ağzı kapatılarak çözelti
etiketlenir.
Çözelti hazırlarken kullanılacak çözünen ve
çözücü miktarları derişimle ilgili
hesaplamalarla bulunabilir.

78
Çözelti hazırlanması

79
MOLARİTE HESAPLAMALARI

80
• Derişimi ve hacmi verilen bir çözeltideki
çözünen madde miktarı mol veya kütle
olarak hesaplanabilir.

81
82
• Ca3(PO4)2 suda çözünmez. 50 mL 0,060
M CaCl2 çözeltisi, 50 mL 0,050 M Na3PO4
çözeltisine ekleniyor. Çökelme
tepkimesinin sonucunda kaç gram
Ca3(PO4)2 çökeleği oluşur? B
• A) 0,16
• B) 0,31
• C) 0,62
• D) 0,78
• E) 0,93
83
84
Derişik bir çözeltiyi seyreltik hâle getirebilmek için;

85
Seyreltik bir çözeltinin deriştirilmesi

86
87
88
Farklı hacim ve derişimdeki aynı
tür çözeltiler karıştırıldığında
oluşan yeni çözeltinin hacmi
veya molaritesi aşağıdaki eşitlik
ile bulunabilir:

89
90
91
ÇÖZELTİDEKİ İYONLARIN
MOLAR DERİŞİMLERİ

92
• 40,0 mL 0,568 M Ca(NO3)2, 30,0 mL 0,215
M NaNO3 ve 80,0 mL 0,871 M Ca(NO3)2
çözeltileri karıştırılıyor ve yeterince su
katılarak 200 mL hacminde bir çözelti
oluşturuluyor. Sonuç çözeltide NO3–
iyonunun molar derişimi nedir? A
• A) 0,843
• B) 0,956
• C) 0,494
• D) 0,191
• E) 0,740
93
94
• Bir çözelti 40 mL 0,060M AlCl3 ve 60 mL
0,020 M KCl karıştırılarak elde ediliyor.
Çözelti homojen olduğuna göre Cl–
iyonunun çözeltideki molar derişimi nedir?
D
• A) 0,036
• B) 0,048
• C) 0,054
• D) 0,084
• E) 0,096
95
96
MOLARİTE (MOLAR DERİŞİM)

AYT
ÇIKMIŞ SORULAR

97
B 2023-AYT (11.SINIF KİMYA
1.ÜNİTE 3.BÖLÜM)

98
E 2021-AYT 11.SINIF KİMYA
3.ÜNİTE ve 6.ÜNİTE

99
C 2020-AYT 11.SINIF KİMYA
3.ÜNİTE

100
A 2019-AYT (11.SINIF KİMYA 3.ÜNİTE 2.BÖLÜM)

101
A 2018-AYT (11.SINIF KİMYA
3.ÜNİTE 2.BÖLÜM)

102
B 2017-LYS2 (11.SINIF KİMYA 3.ÜNİTE 2.BÖLÜM)

103
C 2016-LYS2 (11.SINIF KİMYA
3.ÜNİTE 2.BÖLÜM)

104
105
D 2015-LYS2/11.SINIF KİMYA
3.ÜNİTE

106
B 2014-LYS2/11.SINIF KİMYA
3.ÜNİTE

107
MOLALİTE

108
109
DERİŞİMLE İLGİLİ MOLALİTE
HESAPLAMALARI

110
• Çözeltiler farklı derişim birimlerinde
hazırlanabilir. Seçilen derişim birimleri
deneyin amacına ve şartlara göre
değişebilir. Örneğin hacim ölçümü
yapılmadan çözelti hazırlanmak istenirse
derişim birimi olarak molalite tercih
edilebilir. Molarite ile molalite arasında iki
önemli fark bulunur. Molalitede çözelti
yerine çözücü, hacim yerine kütle
kullanılır.

111
112
113
MOLALİTE (MOLAL DERİŞİM)

AYT
ÇIKMIŞ SORULAR

114
D 2023-AYT (11.SINIF KİMYA
3.ÜNİTE 2.BÖLÜM)

115
B 2021-AYT 11.SINIF KİMYA
3.ÜNİTE

116
Kütlece Yüzde (%) Derişim
Hesaplamaları

117
• Çözeltinin 100 gramında çözünen
maddenin gram cinsinden miktarına
kütlece yüzde derişim denir.

Çö𝑧ü𝑛𝑒𝑛𝑖𝑛 𝑘ü𝑡𝑙𝑒𝑠𝑖 (𝑔)

𝐾ü𝑡𝑙𝑒𝑐𝑒% 𝑑𝑒𝑟𝑖ş𝑖𝑚 = x 100
Çö𝑧𝑒𝑙𝑡𝑖𝑛𝑖𝑛 𝑘ü𝑡𝑙𝑒𝑠𝑖 (𝑔)

118
119
120
 Kütlece % derişim 100 gram
çözeltide kaç gram madde
çözündüğünü ifade eder.
%30’luk çözelti denince; 100
gram çözeltide 30 gram
çözünen madde ve 70 gram su
olduğu anlaşılır.
121
 42 g tuz 158 g saf suda
çözünüyor. Elde edilen çözelti
kütlece % kaçlıktır?

% 21

122
 200 g çözeltide 42 g tuz
çözünüyor. Elde edilen çözelti
kütlece % kaçlıktır?

% 21

123
Kütlece %21’lik 200 g tuz
çözeltisinde kaç g tuz
çözünmüştür?

42 g

124
 Kütlece %30’luk 300 g tuz
çözeltisinin içerdiği su kaç g’dır?

100 g çözelti 70 g su içerirse

300 g çözelti 210 g su içerir.

125
300 g tuzun olduğu kütlece
%30’luk çözelti kaç g’dır?

30 g tuz 100 g çözeltideyse

300 g 1000 g çözeltide olur.

126
300 g suyun olduğu kütlece
%25’lik çözelti kaç g’dır?

75 g su 100 g çözeltideyse
300 g 400 g çözeltide olur.

127
• 150 mL su kullanarak kütlece %40’lık
şeker çözeltisi hazırlamak için kaç g şeker
almak gerekir? (dsu=1 g/mL)

• 60 g su için 40 g şeker almak gerekirse

• 150 g su için 100 g şeker almak gerekir.

128
129
 ÇÖZELTİ SEYRELTİLİRKEN
YA DA DERİŞTİRİLİRKEN
KULLANILABİLECEK BAĞINTI
• Çözelti kütlesi ile kütlece yüzdesi ters
orantılıdır.

• m1.%1=m2.%2

130
 Kütlece %21’lik 200 g tuz
çözeltisine 200 g su ilave
ediliyor. Elde edilen çözelti
kütlece % kaçlıktır?

%10,5’luk
(Çözelti kütlesi 2 katına
çıktığından derişim yarıya
düşer.)
131
 Kütlece %20’lik 200 g çözelti
buharlaştırılarak 100 g’lık çözelti
hâline getiriliyor. Yeni çözelti
kütlece % kaçlıktır?

%40’lık
(Çözelti kütlesi yarıya
düştüğünden derişim 2 katına
çıkar.)
132
• Kütlece %40’lık şeker çözeltisine saf su
eklendiğinde oluşan çözelti kütlece %16’lık
olup kütlesi 1000 g geliyor. Buna göre
eklenen saf su kaç g’dır?
• 1.yol
%1.m1=%2.m2
40x=16.1000
x=400 g (Başlangıç çözeltisinin kütlesi)
1000-400=600 g saf su eklenmiştir.

133
• 2.yol
Derişim ile çözelti hacmi ters orantılıdır.
Derişim %40’tan %16’ya azalınca çözelti
hacmi kaç gramdan 1000 grama çıkmıştır?
1000x16
Cevap: = 400 gram (başlangıçtaki
40
çözeltinin hacmi)
1000-400=600 gram su eklenmiştir.

134
• 3.yol
3 aşamada çözülür: Birinci aşamada,
%16’lık 1000 g olan son çözeltinin içerdiği
su ve çözünen kütlesi bulunur.
100 g çözeltide 16 g çözünen 84 g su
1000 g çözeltide 160 g çözünen 840 g su
İkinci aşamada, kütlesi belli olmayan %40’lık
başlangıç çözeltisindeki su kütlesi bulunur
(160 g çözünen içermektedir).
40 g çözünen 60 g su
160 g çözünen 240 g su
135
Üçüncü aşamada, son çözeltinin içerdiği
sudan başlangıçtaki çözeltinin içerdiği su
çıkarılırsa eklenen su bulunur.
840 g su - 240 g su = 600 g su eklenen su
olur.

136
• 400 g kütlece %25’lik şeker çözeltisindeki
suyun yarısı buharlaştırılırsa elde edilen
çözelti kütlece % kaçlık olur?

• 400 g çözeltide 300 g su ile 100 g şeker

vardır.
Suyun 150 g’ı kalır.
Çözelti 250 g olur.
250 g çözeltide 100 g şeker varsa
100 g çözeltide 40 g şeker vardır (%40’lık
çözelti). 137
 FARKLI ÇÖZELTİLER
KARIŞTIRILIRSA
KULLANILABİLECEK BAĞINTI
• m1.%1+m2.%2+……..= mToplam.%Son
• Çözeltiye su eklenirse % derişim 0
alınır.
• Çözeltiye saf çözünen eklenirse %
derişim 100 alınır.
• Çözeltiden su buharlaştırılırsa, toplama
işareti yerine çıkarma işareti kullanılır.
138
 Kütlesi ve kütlece yüzde
derişimi bilinen iki veya daha
fazla çözelti karıştırıldığında
oluşan yeni çözeltinin kütlece
yüzdesi aşağıdaki eşitlikle
bulunabilir:

139
140
• 40 g kütlece %40’lık ve 60 g kütlece
%20’lik şeker çözeltileri karıştırılıp üzerine
300 g saf su ekleniyor. Buna göre oluşan
son karışım kütlece % kaçlık olur?

• 40.40+60.20+300.0=(40+60+300)x
1600+1200=400x
2800=400x
x=7 (%7’lik)

141
• 300 g kütlece %20’lik tuz çözeltisinden
çökelme olmadan 140 g su
buharlaştırılarak 40 g daha tuz ekleniyor.
Elde edilen tuz çözeltisi kütlece % kaçlık
olur?

• m1.%1+m2.%2= mToplam.%Son
300x20-0x140+40x100=(300-140+40)x%Son
%Son=50
%50’lik olur.
142
• 150 g kütlece %20’lik şeker çözeltisine 50
g şeker ve 50 g su ekleniyor. Elde edilen
şeker çözeltisi kütlece % kaçlık olur?

• m1.%1+m2.%2 +m3.%3 = mToplam.%Son

150x20+50x100+50x0=250x%S
%S=32
%32’lik olur.

143
• Kütlece %60’lık KOH çözeltisi ile kütlece
%20’lik KOH çözeltisi hangi oranda
karıştırılırsa son çözelti %25’lik çözelti
olur?

• %60’lık KOH çözeltisinin kütlesi x olsun.

%20’lik KOH çözeltisinin kütlesi de y olsun.
60x+20y=25(x+y)
x 1
=
y 7

144
• 200 g %25’lik tuz çözeltisi hazırlamak için
aynı tuzun kütlece %60’lık ve %20’lik
çözeltilerinden kaçar g kullanılmalıdır?
• %1m1+ %2 m2=%S mT
%60’lık tuz çözeltisinin alınan kütlesi x
olsun. %20’lik tuz çözeltisinin alınan kütlesi
(200-x) olur.
60x+20(200-x) =25.200
x=25 g (%60’lık tuz çözeltisinden 25 g
alınır.)
175 g da %25’lık tuz çözeltisinden alınır.
145
• Kütlece %10’luk 150 g tuz çözeltisini
kütlece %30’luk yapmak için kaç g su
buharlaştırılmalıdır?

• 1.yol: %1m1= %2 m2
10.150 = 30(150-x)
1500=30(150-x)
1500=4500-30x
30x=3000
x= 100 g su buharlaştırılmalıdır.
146
• 2.yol: m1.%1+m2.%2= mT.%S
10.150-0x=30(150-x)
1500=30(150-x)
1500=4500-30x
30x=3000
x=100 g su buharlaştırılmalıdır.

• 3.yol: Derişim 3 katına çıktığından çözelti

hacmi üçte bire 50 g’a düşmüştür. %30’luk
50 g çözeltideki suyun gramını bulalım:
147
100 g çözeltide 30 g çözünen 70 g su varsa
50 g çözeltide 15 g çözünen 35 g su vardır.

Başlangıçtaki %10’luk 150 g tuz

çözeltisindeki suyun gramını bulalım:
100 g çözeltide 90 g su varsa
150 g çözeltide 135 g su vardır.

135 g su - 35 g su = 100 g su
buharlaşmıştır.
148
149
150
• Verilen derişik NaOH çözeltisinin yoğunluğu
1,525 g/mL ve ağırlıkça yüzdesi de 50’dir. Bu
çözelti kullanılarak 1,50 L 0,215 M NaOH
çözeltisinin nasıl hazırlanacağını açıklayınız
(NaOH: 40,00 g/mol). C
• A) 5,73 mL çözelti alınıp su ile 1,50 L’ye
seyreltilir.
• B) 16,9 mL çözelti alınıp 1,50 L su ile karıştırılır.
• C) 16,9 mL çözelti alınıp su ile 1,50 L’ye
seyreltilir.
• D) 5,73 mL çözelti alınıp 1,50 L su ile karıştırılır.
• E) 169 mL çözelti alınıp su ile 1,50 L’ye seyreltilir.
151
152
• İşyerlerinde insanların maruz kalabileceği
CO gazı yasal limiti 1 L havada 35 mg
olarak belirlenmiştir. Havanın yoğunluğu
1,75 g/L olarak alındığında izin verilen CO
gazının kütlece % derişimi nedir?

35 mg CO 0,035 g CO
• =
1 L hava 1,75 g hava
1,75 g havada 0,035 g CO varsa
100 g havada 2 g CO vardır (%2’dir).

153
KÜTLECE % DERİŞİM

AYT
ÇIKMIŞ SORULAR

154
E 2022-AYT 11.SINIF KİMYA
3.ÜNİTE

155
B 2019-TYT (11.SINIF KİMYA
3.ÜNİTE 2.BÖLÜM)

156
C 2017-TYT (11.SINIF KİMYA
3.ÜNİTE 2.BÖLÜM)

157
C 2012-LYS2/11.SINIF KİMYA
3.ÜNİTE

158
159
Hacimce Yüzde (%) Derişim
Hesaplamaları

160
• Sıvı-sıvı karışımlar için derişim birimi
olarak genellikle hacimce yüzde derişim
kullanılır, birimi yoktur.
• Bir çözeltinin 100 hacim biriminde çözünen
maddenin hacim birimine hacimce yüzde
derişim denir.

• Kolonya şişesi üzerinde yazan 80° ifadesi

kolonyanın 100 mL’sinde 80 mL etil alkol
olduğunu belirtir.
161
• Hacimce %80’lik 100 mL çözelti
hazırlamak için 80 mL çözünen alınıp su
ile 100 mL’ye tamamlanır.
• Eklenen su hacmi 20 mL’den fazla olur,
çünkü çözünen moleküller su
moleküllerinin arasına girer. Bu sebeple
«20 mL su eklenir.» denilmemelidir.
Soruda parantez içinde «Hesaplamada
hacim değişimi ihmal edilecektir.» diye
bir bilgi varsa yukarıdaki soruda «20
mL su eklenir.» denilecektir.
162
163
HACİMCE % DERİŞİM

AYT
ÇIKMIŞ SORULAR

164
B TYT-YKS 2022 KİMYA
2.ÜNİTE

165
Mol Kesri

166
167
168
ppm [parts-per million (Milyonda
Bir Kısım)]

169
170
 ppm (parts per million)
CİNSİNDEN DERİŞİM
PROBLEMLERİ
(Milyonda bir oranında derişim
demektir.
Birimsiz niceliktir.
1 kg çözeltideki çözünen
maddenin mg miktarına ppm
denir.)
171
 BİRİMLER
• 1 kg=103 g=106 mg
• 1 ton=103 kg
• 1 dm3=1L=103 mL
• 1 m3=103 dm3
• 1 L= 1 kg (su veya bazı ppm soruları için)
• 1 mL=1 g (su veya bazı ppm soruları için)

172
173
• Bir yüzme havuzundaki klor derişimi 4
mg/L olduğuna göre bu değerin ppm
karşılığı nedir? (dsu = 1 g/mL)

• 1 L=1 000 000 mg

1 000 000 mg havuz suyunda 4 mg klor
olduğuna göre bunun ppm karşılığı 4 ppm
olur.

174
• 4 kg su örneğinde 3,2 mg Pb+2 iyonu
bulunmaktadır. Buna göre bu çözeltideki
Pb+2 iyonunun derişimi kaç ppm olur?

• 4 kg=4 000 000 mg

4 000 000 mg’da 3,2 mg Pb+2 iyonu
bulunuyorsa
1 000 000 mg’da 0,8 mg Pb+2 iyonu bulunur.
Bu da 0,8 ppm demektir.

175
• Bir musluktan alınan su örneğinde 0,02
ppm klor olduğu ölçülmüştür. Bu suyun 10
kg’ında kaç mg klor vardır?

• Milyonda 0,02 klor ölçülmüş (Birim mg

alınırsa 106 mg suda 0,02 mg klor var
demektir. 106 mg=1 kg olduğuna göre;

1 kg’da 0,02 mg klor varsa

10 kg’da 0,2 mg klor vardır.
176
• 5 000 ppm FA çözeltisinin derişimi kaç
mikromol/L olur? (FA:500 g/mol)

• 1 L=1 kg= 1 000 000 mg

Demek ki 1L çözeltide 5 000 mg FA
çözünmüştür.
5 000 mg FA=5 g FA
500 g 1 molse 5 g 10-2 moldür.
10-2 mol=104 mikromol
Çözeltinin derişimi 10 000 mikromol/L’dür.
177
AĞIRLIK-HACİM ESASINA
DAYANAN % DERİŞİM

178
 AĞIRLIK-HACİM ESASINA
DAYANAN YÜZDE DERİŞİM
• Katı ve sıvıdan oluşan çözeltilerde
genellikle bu derişim birimi
kullanılmaktadır. 100 hacim birimi
çözeltide çözünen maddenin kütlesi
olarak tanımlanır. Bu birim genellikle tıp ve
eczacılıkta kullanılır.
• Tentürdiyot iyot, sodyum iyodür, etil alkol
ve sudan oluşan bir çözeltidir.

179
• Tentürdiyot 2 g iyot ve 2,5 g sodyum
iyodürün etil alkolde çözülerek hacminin
etil alkolle 100 mL’ye tamamlanması
sonucunda elde edilir.
• Bir çözeltinin ağırlık hacim esasına
dayanan derişimi aşağıdaki formülle
hesaplanabilir:
Çö𝑧ü𝑛𝑒𝑛 𝑘ü𝑡𝑙𝑒𝑠𝑖 (𝑔)
Ağırlık−hacim yüzde𝑠𝑖 = x 100
Çö𝑧𝑒𝑙𝑡𝑖 ℎ𝑎𝑐𝑚𝑖 (𝑚𝐿)

180
• 40 mL çözeltide 10 g çözünen vardır,
çözeltinin yoğunluğu 1,25 g/mL’dir. Buna
göre çözelti kütlece % kaçlıktır?
• m=dV
m=1,25x40
m=50 g
50 g çözeltide 10 g çözünen varsa
100 g çözeltide x g çözünen vardır.
x=20 g çözünen
Kütlece %20’lik olur.
181
 DERİŞTİRME, SEYRELTME
• Bir çözeltiye su eklenir veya çözünmüş
madde miktarı azaltılırsa çözelti seyrelir.
• Bir çözeltiden su buharlaştırılır veya
çözünen maddeden eklenirse çözelti
derişir.
• Bu işlemlerin tamamında M = n / V formülü
kullanılır.

182
 ÇÖZELTİLERİN
KARIŞTIRILMASINDAN
SONRAKİ İYON
MOLARİTELERİNİN
HESAPLANMASI
• a) Tepkime yoksa
• b) Tepkime varsa

183
• a) Çözeltilerin karıştırılmasından sonra
şayet tepkime olmadıysa, çözeltilerin
karıştırılmasından sonraki iyon
molaritesi hesaplanması: Bir bileşik; 1A
grubu katyonu, NO3– iyonu, NH4+ iyonu, H+
iyonu veya CH3COO– iyonu içeriyorsa
böyle maddeler iyi çözünür. Bu iyonları
ihtiva eden çözeltiler karıştırıldıklarında
şayet nötrleşme olmuyorsa, tepkime yok
demektir. Karışımdan sonraki molar
derişimler M1V1=M2V2 formülünden
hesaplanır.
184
• b) Çözeltilerin karıştırılmasından sonra
şayet tepkime oluyorsa, bu tepkime
genelde aşağıdaki iki tepkimeden
birisidir.
1– Nötrleşme tepkimesi (asit + baz)
2– Çökme tepkimesi: İki çözelti
karıştırıldığında çözünürlüğü düşük olan
bir maddenin iyonları bir araya geldiğinde
maddenin çözünürlük sınırı aşılıyorsa
çökme olur.
185
 ÇÖZELTİLER ARASINDAKİ
YER DEĞİŞTİRME
REAKSİYONLARINDAN
HANGİLERİ GERÇEKLEŞİR?
• KCl(suda) + NaNO3(suda) → Reaksiyon
gerçekleşmez.
• Gerçekleşen reaksiyonlarda ya ürünlerde
suda çözünmeyen madde (çökelek)
oluşmuştur veya gaz çıkışı olmuştur ya da
ürünlerde su meydana gelmiştir.
186
3.BÖLÜM: KOLİGATİF
ÖZELLİKLER

187
 KOLİGATİF ÖZELLİKLER
DERİŞİME VE ÇÖZÜNME
TÜRÜNE BAĞLIDIR
• Çözeltinin derişimine ve çözünenin
çözünme türüne (iyonik veya moleküler
çözünme) bağlı olarak değişen özelliklere
koligatif özellikler denir.
• Bu özellikler buhar basıncı alçalması,
donma noktası alçalması, kaynama
noktası yükselmesi ve ozmotik basınçtır.
188
 KOLİGATİF ÖZELLİKLER
• a. Buhar basıncı düşmesi
• b. Donma noktası alçalması
• c. Kaynama noktası yükselmesi
• d. Ozmotik basınç

189
 ÇÖZELTİLERDE BUHAR
BASINCI, DONMA NOKTASI
VE KAYNAMA NOKTASI
• Saf bir sıvıda uçucu olmayan bir katı
çözündüğünde çözeltinin buhar basıncı
ve donma noktası saf çözücününkinden
düşük, kaynama noktası ise yüksek
olur.
• Bu yükselme ya da düşme derecesi,
içerdiği çözünen miktarı ile doğru
orantılıdır.
190
• Bir sıvıda başka bir sıvı çözündüğünde
kaynama noktası yükselebilir de düşebilir
de, ancak genelde donma noktası düşer.
• Bir sıvıda gaz çözündüğünde genellikle
kaynama noktası etkilenmez, çünkü o
sıcaklığa kadar gaz uçar; donma noktası
genelde düşer.

191
BUHAR BASINCI ALÇALMASI

192
• Herhangi bir sıcaklıkta belli sayıda
molekülün, moleküller arası kuvvetleri
yenecek yeterli kinetik enerjiye ulaştığında
sıvı yüzeyinden ayrılarak gaz hâline
geçmesine buharlaşma denir. Kapalı bir
kaba, bir miktar sıvı konarak bir süre
beklendiğinde sıvı buharlaşmaya başlar.
Buharlaşan molekül sayısı zamanla artar.
Oluşan buhar moleküllerinin bulunduğu
ortama uyguladığı basınca buhar basıncı
denir.
193
• Çözücü bir sıvıya, uçucu olmayan bir
çözünen eklendiğinde sıvı yüzeyinin bir
kısmında çözünen tanecikleri de bulunur.
Bu durum saf sıvı moleküllerinin sıvı
yüzeyinden ayrılarak gaz hâline geçmesini
azaltır. Bu nedenle çözeltinin buhar
basıncı saf çözücünün buhar basıncından
düşük olur (Görsel).
• Çözünen maddenin toplam tanecik
derişimi arttıkça, çözeltinin buhar basıncı
düşer.
194
Buhar basıncı alçalması

195
 RAOULT YASASI
• Raoult yasası, François–Marie Raoult
tarafından 1882 yılında bulunduğundan
dolayı bu adla anılmaktadır.
• Herhangi bir çözeltinin buhar basıncı (PT),
çözeltiyi oluşturan bileşenlerin kısmi buhar
basınçlarının (PA, PB, …) toplamına eşittir.
• PT = P A + P B + …
• Çözücüsü A, çözüneni B olan ideal bir
çözeltide PA çözücünün, PB çözünenin
kısmi buhar basıncı olsun.
196
• Çözücünün kısmi buhar basıncını
hesaplamak için; saf çözücünün belirli bir
sıcaklıktaki buhar basıncı (P0A) ile aynı
çözücünün çözeltideki mol kesri (XA)
çarpılır (PA = P0A XA).
• Aynı şekilde çözünenin kısmi buhar
basıncı da; PB = P0B XB olur.
• Buradan PTOPLAM = P0A XA + P0B XB formülü
çıkarılır.
• PÇÖZELTİ=P0ÇÖZÜCÜXÇÖZÜCÜ+P0ÇÖZÜNENXÇÖZÜNEN
şeklinde de formül yazılabilir.

197
• Kaynama noktası düşük olan sıvının buhar
basıncı, yüksek olandan daha yüksektir
(Suyun kaynama noktası etil alkolden
daha yüksek, antifrizden ise daha
düşüktür). Bu sebeple etil alkol-su
karışımının buhar basıncı aynı sıcaklıktaki
suyun buhar basıncından yüksek, etil
alkolün buhar basıncından düşük
olmasına karşın; antifriz-su karışımının
buhar basıncı aynı sıcaklıktaki suyun
buhar basıncından düşük, antifrizin buhar
basıncından yüksektir.
198
• Tuzlu suyun buhar basıncı, aynı
sıcaklıktaki saf suyun buhar basıncından
daha düşüktür; bunun nedeni tuzlu suyun
kaynama noktasının saf suyun kaynama
noktasından daha yüksek başka bir
deyimle tuzun kaynama noktasının saf
suyun kaynama noktasından daha yüksek
olmasındandır.
• Raoult Yasası’na uyduğu varsayılan
çözeltilere ideal çözelti, Raoult Yasası’na
uymayan çözeltilere gerçek çözelti denir.
199
HER İKİ BİLEŞENİ DE UÇUCU
OLAN ÇÖZELTİDE
ÇÖZELTİNİN BUHAR
BASINCININ HESAPLANMASI
• Kloroform ve benzen karışımından oluşan
bir çözeltide çözeltinin buhar basıncının
hesaplanması buna örnektir.
• Bununla ilgili çözümlü örnek ders kitabı
138.sayfa «Biliyor musunuz?» kısmında
vardır.
200
201
 ANTİFRİZ-SU KARIŞIMINDA
SUYA GÖRE BUHAR BASINCI
DÜŞMESİ DE AYNI
FORMÜLLE HASAPLANIR
• Su çözücü, antifriz çözünendir.
• Antifriz olarak arabalarda C2H6O2 etandiol
(etilen glikol) sıvısının sulu çözeltisi
kullanılır.
• Raoult yasası formülü kullanılarak
problemler çözülür:
202
• ÖRNEK: Kütlece %70’lik C2H6O2 (antifriz)
çözeltisinin 53 °C’taki buhar basıncı kaç
mmHg’dır? (53 °C’ta P0saf su =107,2 mmHg,
53 °C’ta P0antifriz=1 mmHg, C2H6O2:62,
H2O:18)

• ÇÖZÜM
• 100 g’lık çözeltinin 70 g’ı C2H6O2, 30 g’ı
H2O olur.
• 30 g H2O = 1,67 mol
• 70 g C2H6O2 = 1,13 mol
• Toplam 2,80 moldür.
203
• PT = P0saf su Xsaf su + P0antifriz Xantifriz
• P0saf su =107,2 mmHg
• P0antifriz=1 mmHg
• Xsaf su=1,67/2,80=0,6
• Xantifriz=1,13/2,80=0,4
• PT = 107,2 x 0,6 + 1 x 0,4
• PT = 64,32 + 0,40 = 64,72 mmHg
• 53 °C sıcaklıktaki saf H2O’nun buhar
basıncının 107,2 mmHg olmasına karşın
%70’lik antifriz çözeltisinin buhar basıncı
64,72 mmHg’ya düşmüştür.
204
205
 ÇÖZÜNENİ KATI OLAN BİR
ÇÖZELTİDE (ŞEKERLİ SU,
TUZLU SU GİBİ) BUHAR
BASINCI DÜŞMESİNİN
HESAPLANMASI
• Çözüneni katı olan bir çözeltinin belli bir
sıcaklıktaki buhar basıncı, aynı sıcaklıktaki
saf çözücünün buhar basıncı ile
çözücünün mol kesrinin çarpımına eşittir
(Ders kitabı 138.sayfa 1.örnek).
206
• PÇÖZELTİ=P0ÇÖZÜCÜXÇÖZÜCÜ+P0ÇÖZÜNENXÇÖZÜNEN
• Çözünen katı olduğundan buharlaşması
söz konusu değildir (P0ÇÖZÜNEN = 0
mmHg).
• PÇÖZELTİ=P0ÇÖZÜCÜXÇÖZÜCÜ+ 0 x XÇÖZÜNEN
• PÇÖZELTİ =P0ÇÖZÜCÜXÇÖZÜCÜ+ 0 olduğundan;
• PÇÖZELTİ = P0ÇÖZÜCÜ XÇÖZÜCÜ formülü elde
edilir.
• P0ÇÖZÜCÜ: Saf çözücünün buhar basıncı
• XÇÖZÜCÜ: Çözeltideki çözücünün mol kesri
207
• Çözünen katı ise çözeltinin buhar basıncı
suyun buhar basıncından düşüktür; aynı
sıcaklıktaki tuzlu su ile suyun buhar
basınçları karşılaştırılacak olursa tuzlu
suyun buhar basıncı daha düşüktür.

208
 KAYNAMA NOKTASI
YÜKSELMESİ (Ebülyoskopi)

209
• Sıvının buhar basıncının dış basınca
eşitlendiği sıcaklık sıvının kaynama
noktasıdır. Uçucu olmayan çözünen,
çözeltinin buhar basıncını düşürür.
• Buhar basıncı ile kaynama noktası birbiri
ile bağlantılıdır.
• Saf çözücüye uçucu olmayan çözünen
eklendiğinde buhar basıncı düştüğüne
göre buhar basıncının dış basınca
eşitlenmesi için daha yüksek sıcaklık
gerekir.
210
• Bu durum da kaynama noktasının daha
yüksek sıcaklıkta gerçekleşmesiyle
mümkündür.
• Örneğin kaynamakta olan suya tuz
atıldığında kaynama durur, kaynama daha
yüksek sıcaklıkta gerçekleşir.
• Grafik’te saf çözücünün (su) ve uçucu
olmayan çözünen içeren çözeltinin normal
kaynama noktalarının karşılaştırılması
görülmektedir.

211
Saf çözücünün (su) ve uçucu olmayan çözünen içeren çözeltinin normal
kaynama noktalarının karşılaştırılması

212
• Bir sonraki slayttaki Grafik, suyun faz
diyagramını ve çözeltiye uçucu olmayan
bileşen eklenmesiyle çözeltide meydana
gelen değişimi göstermektedir.
• Grafikte kesiksiz çizgiler bir atmosfer
basınçtaki saf çözücünün kaynama
noktasını, kesikli çizgiler ise çözeltinin
kaynama noktasını göstermektedir.
• Kaynama noktası yükselmesi molalite ile
orantılıdır.

213
Suyun ve uçucu olmayan çözünen içeren çözeltinin faz diyagramı

214
 KAYNAMA NOKTASI YÜKSELMESİ
(EBÜLYOSKOPİ) FORMÜLÜ
• ΔTk = Kk m Ts
• ΔTk: Kaynama noktasının kaç °C
yükseldiği
• Kk: Su için molal kaynama noktası
yükselmesi sabiti (0,52 °C m–1)
• m: Molalite
• Ts: Tanecik sayısı (Moleküler katılarda
1’dir, iyonik katılarda ise iyon sayısıdır).
IUPAC’a göre Ts yerine i harfi de kullanılır.
215
• Koligatif özellikler çözeltide çözünmüş olan
taneciklerin sayısına bağlı olduğundan
iyonik ve moleküler yapılı olan bileşiklerde
kaynama noktasının yükselmesi ve donma
noktasının düşmesi bileşiğin yapısına göre
farklılıklar gösterir. Bunun nedeni şeker
gibi molekül yapılı bileşiklerin
iyonlaşmadan çözünmeleri, NaCI gibi
iyonik bileşiklerin ise suda
çözündüklerinde iyonlarına ayrılmalarıdır.
Önemli olan suda oluşan iyon (tanecik)
sayısıdır.
216
217
• Moleküler bileşikler (şeker, alkol vb.) suda
çözündüklerinde iyonlaşmadıklarından
tanecik sayıları daima 1 (bir) olarak alınır.

218
219
 KRİYOSKOPİK
PROBLEMLERİN ORANTI VE
FORMÜL YOLUYLA ÇÖZÜMÜ
PROBLEM: 4,81 x 10–2 M’lık moleküler bir
çözelti suyun donma noktasını kaç °C
düşürür? (Kd = 1,86 °C/m)
1.YOL: ORANTI İLE ÇÖZÜM
• 1. işlem: Çözeltiyi 1 L kabul edersek
çözünen madde miktarı 4,81 x 10–2 mol
olur.
220
• 2. işlem: 1 L çözeltiyi 1000 g su olarak
alabiliriz; molar çözelti seyreltik
olduğundan, hata ihmal edilebilirdir.
• 3. işlemde orantı kurulur: 1 mol moleküler
madde suyun donma noktasını 1,86 °C
düşürürse 4,81 x 10–2 mol moleküler
maddenin suyun donma noktasını 0,09 °C
düşürdüğü bulunmuş olur.

221
 2.YOL: FORMÜL İLE ÇÖZÜM
• ΔTd = m Kd Ts
• ΔTd = 4,81x10–2 m x 1,86 °C/m x 1
• ΔTd = 0,09 °C

222
 FORMÜLLE ÇÖZÜMDE
TÜRLER VE BİRİMLER
• ΔTd = Kd m Ts
• ΔTd: Donma noktasının kaç°C alçaldığı
(ΔTdonma)
• Kd: Su için donma noktası alçalma sabiti
(1,86 °C m–1)
• m: Molalite
• Ts : Moleküler katılarda 1’dir.
223
224
KAYNAMA NOKTASI
YÜKSELMESİ

AYT
ÇIKMIŞ SORULAR

225
B 2022-AYT 11.SINIF KİMYA
3.ÜNİTE

226
E TYT-YKS 2021 KİMYA
2.ÜNİTE

227
B 2019-AYT 11.SINIF KİMYA
3.ÜNİTE

228
229
A 2013-LYS2/11.SINIF KİMYA 3.ÜNİTE

230
DONMA NOKTASI ALÇALMASI
(Kriyoskopi)

231
• Çözeltinin donmaya başladığı sıcaklık saf
çözücünün donma noktasından düşüktür
(Grafik). Donma olayında çözelti daha
düzensiz hâlden, düzenli hâle (katı) geçer.
Bu durum ekzotermik olduğundan enerji
açığa çıkar. Dolayısıyla çözelti saf
çözücüden daha düşük donma noktasına
sahiptir. Buzlanmayı önlemek için yollara
tuz dökülmesi ve uçak kanatlarının alkolle
yıkanmasının nedeni suyun donma
noktasını düşürmektir.
232
Saf çözücünün (su) ve çözeltinin donma noktası alçalması

233
• Kaynama noktasının yükselmesi için
çözünenin uçucu olmaması gerekirken
donma noktası için böyle bir ayrım yoktur.
Uçucu olan maddeler ilave edildiğinde de
donma noktası düşer, örneğin araba
radyatörlerinde antifriz olarak kullanılan
etandiol uçucu bir maddedir.

234
• Donma noktası alçalması da çözeltinin
derişimi ile doğru orantılıdır.
• Donma noktası alçalması ile ilgili
hesaplamalarda da bileşiğin iyonik ve
moleküler çözünmesi dikkate alınır.
• Normal donma veya kaynama noktası 1
atm basınçtaki donma ve kaynama noktası
anlamına gelir.

235
DONMA NOKTASI ALÇALMASI
(KRİYOSKOPİ) FORMÜLÜ
• ΔTd = Kd m Ts
• ΔTd: Donma noktasının kaç°C alçaldığı
(ΔTdonma)
• Kd: Su için molal donma noktası alçalması
sabiti (1,86 °C m–1)
• m: Molalite
• Ts: Tanecik sayısı (Moleküler katılarda
1’dir, iyonik katılarda ise iyon sayısıdır).
IUPAC’a göre Ts yerine i harfi de kullanılır.
236
237
238
DONMA NOKTASI
ALÇALMASI

AYT
ÇIKMIŞ SORULAR

239
B 2020-AYT 11.SINIF KİMYA
3.ÜNİTE

240
 ÇÖZÜM
• ΔTd = Kd m Ts
• 5,58 = 1,86 x m x 3
• m = 1 molal
• 1 = n/0,5
• n = 0,5 mol CaCl2
• 1 mol CaCl2 iyonlaşınca 1 mol Ca+2 iyonu
verdiğinden Ca+2 iyonu mol sayısı da 0,5
mol olur.
241
B TYT-YKS 2020 KİMYA
2.ÜNİTE

242
A 2017-LYS2 (11.SINIF KİMYA
3.ÜNİTE 3.BÖLÜM

243
 SUDA MOLEKÜLER KATI
ÇÖZÜNDÜYSE KRİYOSKOPİK
VE EBÜLYOSKOPİK
HESAPLAMALAR
• Molalite, 1 kg suda çözünen maddenin mol
sayısıdır.
• 1 kg suda 1 mol moleküler katı çözününce
donma noktası 1,86 °C alçalır.
• 1 kg suda 1 mol moleküler katı çözününce
kaynama noktası 0,52 °C yükselir.
244
 SUDA İYONİK KATI
ÇÖZÜNDÜYSE KRİYOSKOPİK
VE EBÜLYOSKOPİK
HESAPLAMALAR
• 1 kg suda 1 mol iyonik katı çözününce
donma noktası 1,86 °C’ın iyonik katının
iyon sayısıyla çarpıma kadar alçalır.
• 1 kg suda 1 mol iyonik katı çözününce
kaynama noktası 0,52 °C’ın iyonik katının
iyon sayısıyla çarpıma kadar yükselir.
245
DONMA NOKTASI BULUNMASI
VEYA DONMA NOKTASI
ALÇALMASI HESAPLAMALARI
• Hesaplanan ΔTd değeri, donma noktasının
kaç °C alçaldığını gösterir. Şayet çözeltinin
donma sıcaklığı soruluyorsa bulunan bu
değer, 0 °C’tan çıkarılmalıdır. Başka bir
ifadeyle bulunan değerin eksi (–) işaretlisi
alınmalıdır.
• Hesaplamaları orantıyla yapmak bazı
sorularda daha pratik olabilir.
246
 KAYNAMA NOKTASI
BULUNMASI VEYA KAYNAMA
NOKTASI YÜKSELMESİ
HESAPLAMALARI
• Hesaplanan ΔTk değeri, kaynama
noktasının kaç °C yükseldiğini gösterir.
Şayet çözeltinin kaynama sıcaklığı
soruluyorsa 100 °C ile bulunan bu değer
toplanmalıdır.
• Hesaplamalar orantı yoluyla da yapılabilir.
247
 KRİYOSKOPİK VE
EBÜLYOSKOPİK
HESAPLAMALARDA
ÇÖZELTİNİN HACMİ SUYUN
KÜTLESİ KABUL EDİLEBİLİR
• Seyreltik molar çözeltilerde çözeltinin mL
cinsinden hacmi, suyun gram cinsinden
miktarı olarak kabul edilir. Hassas
hesaplamaya lüzum yoktur.
248
 TEORİK İYON SAYISI İLE
DENEYSEL İYON SAYISI AYNI
DEĞİLDİR
BİLEŞİĞİN ADI iteorik ideneysel

Na2SO4 3 i<3

NaCl 2 i<2

Al2(SO4)3 5 i<5

249
 DENEYSEL KRİYOSKOPİ VE
EBÜLYOSKOPİ DEĞERLERİ,
TEORİK DEĞERDEN
GENELDE DAHA AZ ÇIKAR
• Kaynama noktasının 1 °C yükselmesi
hesaplanmasına rağmen 0,7 °C’lık bir
yükselme olabilir. Bunun nedeni ideneysel
değerinin iteorik değerinden daha az olması
ve suyun polarlığı gibi sebeplerdir.
250
• Deneysel kriyoskopi ve ebülyoskopi
değerlerinin teorik değerden farklı
çıkmasında, çözünme tepkimesinin
endotermik veya ekzotermik olmasının da
rolü vardır. Tepkimenin endotermik veya
ekzotermik oluşuna göre farklı formüller
ortaya konulmamıştır.
• Aynı şekilde çözücünün de çözünenin de
polarlığı formüle yansımamıştır.

251
• Soruda molarite verildiyse, bu değer
molalite olarak alınabilir. Molariteyi
molaliteye çevirmeye lüzum yoktur; çünkü
molar derişimler genelde düşük
verildiğinden hata ihmal edilebilecek
boyutta olur.
• Ayrıca hesaplanan değere göre deneysel
sonucun farklı olduğu da belirtilmişti.

252
OZMOTİK BASINÇ

253
• Kaynama noktası yükselmesi ve donma
noktası düşmesi gibi ozmotik basınç da
çözeltinin derişimine bağlı özelliklerinden
biridir. Ozmoz olayında çözeltiden çözücü
moleküllerin geçişine aracı olmakla görevli
çözünenin geçişini ise engellemekle
görevli küçük gözenekli, seçici, yarı
geçirgen bir zar bulunur. Bu yarı geçirgen
zardan seyreltik çözeltiden derişik
çözeltiye seçimli olarak çözücü geçişi olur.
Bu olaya ozmoz denir.
254
255
• Görsel 3.3.3’te U şeklindeki boruda su
moleküllerini geçiren ancak şeker
moleküllerini geçirmeyen yarı geçirgen bir
zar, saf su ve şekerli su arasına
yerleştirilmiştir. Şekerli su saf sudan daha
yoğun olduğundan saf su moleküllerine
çekim kuvveti uygular. Bu kuvvete ozmoz
değeri denir. Başka bir deyişle su
molekülleri şekerli su tarafına geçme
eğilimindedir.

256
• Saf çözücünün seyreltik çözeltiden derişik
çözeltiye geçmesi ile ozmoz gerçekleşir.
Suyun geçmesiyle çözelti daha seyreltik
hâle geçer ve çözeltinin bulunduğu tarafta
su seviyesi yükselir. Sıvı yüksekliğinin
oluşturduğu basınca (h yüksekliğine)
ozmotik basınç denir. Bu basınç nedeniyle
her iki taraftaki çözücü moleküllerinin akış
hızı sıfır olur. Ozmotik basınç çözücü
moleküllerinin akışını durduran basınç
olarak da tanımlanabilir.
257
• Çözelti üzerindeki basınç daha da artarsa
çözeltideki çözücü bu kez saf çözücü
tarafına geçmeye başlar ve ters ozmoz
meydana gelir. U borunun her iki tarafında
derişimler eşit olursa çözeltiler izotoniktir.
Eşit değilse yüksek derişimli çözelti
hipertonik, düşük derişimli çözelti ise
hipotonik olarak adlandırılır. Günlük
yaşamda kimyasal ve biyolojik birçok
olayda ozmotik basınç uygulamasıyla
karşılaşılır.
258
• Ağaçların üst yapraklarına kadar suyun
taşınabilmesindeki sebeplerden biri de
ozmotik basınçtır. Terleme ile su
kaybeden yapraklarda çözünen madde
derişimi artar. Su, ağaç gövdesinden
dallara ve yapraklara ozmotik basınç
vesilesiyle kolayca gönderilir. 120 metre
yüksekliğindeki ağaçların tepesindeki
yapraklara suyun iletilebilmesi için
normalinde 10- 15 atmosferlik basınç
gerekirdi (Görsel 3.3.4).
259
120 metre yüksekliğindeki ağaçların tepesindeki yapraklara suyun
iletilebilmesi için normalinde 10- 15 atmosferlik basınç gerekirdi.

260
• Yaşamın temeli olan hücreye madde
girişlerinin bir kısmı, ozmoz kanunu
vasıtasıyla gerçekleştirilir.
• Ozmoz olayında; suda çözünmüş
maddelerin çok olduğu kısım, suda
çözünmüş maddelerin az olduğu kısma bir
emme kuvveti uygular. Tabiattaki bitkilerin
topraktan suyu emmeleri bu şekilde
gerçekleşir. Bu emme kuvveti, ozmotik
basınç olarak tanımlanır.

261
 TERS OZMOZ YÖNTEMİYLE
SU ARITIMI
• Ozmoz, enerji gerektirmeyen,
kendiliğinden gerçekleşen bir olay olduğu
hâlde, ters ozmoz için suyu derişik
çözeltiden seyreltik çözeltiye geçirmek için
derişik çözeltiye enerji vermek gerekir
(Görsel).

262
Ozmoz ve ters ozmoz

263
• Ters ozmoz suyun arıtım yöntemlerinden
biridir. Başlangıçta gemilerde deniz
suyunu içme suyuna dönüştürmek için
kullanılan yöntem günümüzde birçok
yerde kullanılan su arıtma yöntemlerinden
biri hâline gelmiştir. Ters ozmoz yöntemi
ile su arıtımında kullanılan düzenek
aşağıdaki gibidir (Görsel).

264
Ters ozmoz yöntemiyle su
arıtımı

265
• Ters ozmozda kullanılan yarı geçirgen
zarın gözenekleri çok küçüktür. Bu yarı
geçirgen zar su moleküllerinin geçmesine
izin veren ancak çözünmüş tuzların,
organik maddelerin, bakterilerin çoğunun
geçmesini engelleyen bir filtre görevi
görür. Yarı geçirgen zar delikli bir boru
etrafına sarılır. Sistemde bir arıtılacak su
girişi iki de su çıkışı bulunur. Su
çıkışlarından biri temiz su diğeri de atık su
çıkışıdır.
266
• Yarı geçirgen zar sarmalına basınçla giren
su zarın etrafında dolanır. Uygulanan
basınç sonucu su molekülleri zarın
gözeneklerinden geçerken su kirleticiler
geçemez. Borunun deliklerinden giren
arıtılmış su, temiz su çıkışından dışarı
çıkarken sarmaldan geçemeyen maddeler
atık su çıkışından atılır. Kısaca, derişik
çözeltiye basınç uygulandığında su
molekülleri yarı geçirgen zardan geçer
fakat su kirleticilerin içeri girmesine izin
verilmez.
267
268
4.BÖLÜM: ÇÖZÜNÜRLÜK

269
 ÇÖZELTİLERİN
SINIFLANDIRILMASI

270
 ÇÖZELTİ TANIMI
• Çözücü ve çözünenin oluşturduğu
homojen karışımlara çözelti denir.

271
 ÇÖZELTİNİN BİLEŞENLERİ
• Çözeltilerin iki bileşeni vardır.
• 1– Çözücü
• 2– Çözünen
• Çözücü: Genelde miktarı çok olan ve
diğerini çözen maddedir.
• Çözünen: Genelde miktarı az olan ve
diğeri tarafından çözülen maddedir.

272
 DOYGUNLUĞA GÖRE
ÇÖZELTİ TİPLERİ

• DOYMAMIŞ ÇÖZELTİ
• DOYMUŞ ÇÖZELTİ
• AŞIRI DOYMUŞ ÇÖZELTİ

273
 DOYMAMIŞ ÇÖZELTİ

• Belli şartlarda bir çözücüde,

çözünebilenden daha az madde
çözünmüş ise bu tip çözeltilere doymamış
çözeltiler denir.

274
 DOYMUŞ ÇÖZELTİ

• Belli şartlarda bir çözücüde, en çok

çözünebilen kadar madde çözünmüş ise,
bu tip çözeltilere doymuş çözeltiler denir.

275
 AŞIRI DOYMUŞ ÇÖZELTİ
• Bir çözücüde çözünebilenden daha fazla
madde aynı sıcaklıkta çözünmüş ise bu tip
çözeltilere aşırı doymuş çözeltiler denir.
• Aşırı doygunluk hâli kararsız hâl olup
çözeltiyi aşırı doygun hâle getiren faktörler
ortadan kaldırılırsa çözelti tekrar doygun
hâle döner.
• Bal, pekmez ve reçel örnek verilebilir.

276
• Dipte çökeleği ya da kristalize olmuş
çözünen maddesi olan çözelti doymuş
çözeltidir, aşırı doymuş çözelti değildir.

277
 ÇÖZÜNÜRLÜK*
Belirli bir sıcaklık derecesinde
100 g suda çözünebilen
maksimum çözünen maddenin
gramıdır.
Çözünürlük = Çözünebilenin
kütlesi(g) / 100 g su
*Bu konu suda çok çözünen maddeler için söz konusudur, suda az
çözünen maddelerin çözünürlüğü 6.ünite konusudur.
278
Bazı Katıların Farklı Sıcaklıklardaki
Çözünürlükleri (g/100 g su)

279
ÇÖZÜNÜRLÜK HESAPLAMALARI
• Çözünürlükle ilgili farklı hesaplamalar
yapılabilir. Maddelerin farklı sıcaklıklardaki
çözünürlük değerleri verilerek çözelti
içindeki çözücü, çözünen madde miktarı
hesaplanabilir. Ayrıca sıcaklık
değişiminden yararlanılarak çöken madde
miktarı ve çöken maddeyi çözmek için
gereken çözücü miktarı da hesaplanabilir.
Aşağıda çözünürlükle ilgili hesaplamalara
farklı örnekler verilmiştir.
280
281
282
283
• KCl’ün 40 derece santigratta çözünürlüğü
40 g/100 g su olduğuna göre bu sıcaklıkta
280 g doymuş KCl çözeltisi hazırlamak için
kaç g su gerekir?

• 140 g doymuş çözelti için 100 g su

gerekiyorsa
• 280 g doymuş çözelti için x g su
gerekir.
• x=200 g su gerekir.
284
• 400 g doymamış çözeltiye 50 g tuz
eklenince çözelti doygun hâle geliyor.
Çözeltinin çözünürlüğü 80 g/100 su
olduğuna göre başlangıçtaki doymamış
çözeltideki tuz kaç g’dır?

• 400 g doymamış çözelti + 50 tuz = 450 g

doygun çözelti
• 80/100=x+50/450-(x+50)
• x=150 g
285
 ÇÖZÜNÜRLÜK VE KÜTLECE
DERİŞİM İLİŞKİSİ PROBLEMİ
• Sodyum klorür tuzunun 20 derece
santigratta çözünürlüğü 36 g/100 g sudur.
Bu sıcaklıktaki doygun sodyum klorür
çözeltisi kütlece % kaçlıktır?
• 136 g çözeltide 36 g tuz çözünürse
• 100 g çözeltide x g tuz çözünür.
• x=26,5 g çözünür.
• Çözeltideki tuz yüzdesi kütlece %26,5’tir.
286
287
288
289
290
 ÇÖZÜNÜRLÜK
HESAPLAMALARI

AYT
ÇIKMIŞ SORULAR

291
C 2021-AYT 11.SINIF KİMYA
3.ÜNİTE

292
B 2019 TYT 11.SINIF KİMYA
3.ÜNİTE

293
E 2017-LYS 11.SINIF KİMYA
3.ÜNİTE

294
E 2017-LYS2/11.SINIF KİMYA 3.ÜNİTE

295
D 2016-YGS 11.SINIF KİMYA 3.ÜNİTE

296
D 2015-YGS 11.SINIF KİMYA 3.ÜNİTE

297
A 2015-YGS 11.SINIF KİMYA
3.ÜNİTE

298
299
C 2014-YGS 11.SINIF KİMYA 3.ÜNİTE

300
301
E 2014-YGS 11.SINIF KİMYA 3.ÜNİTE

302
B 2014-YGS 11.SINIF KİMYA
3.ÜNİTE

303
B 2013-YGS 11.SINIF KİMYA 3.ÜNİTE

304
E 2012-YGS 11.SINIF KİMYA 3.ÜNİTE

305
B 2011-YGS 11.SINIF KİMYA 3.ÜNİTE

306
B 2010-YGS 11.SINIF KİMYA 3.ÜNİTE

307
D 2009-ÖSS/FEN-1 11.SINIF KİMYA 3.ÜNİTE

308
5.BÖLÜM: ÇÖZÜNÜRLÜĞE
ETKİ EDEN FAKTÖRLER

309
 ÇÖZÜNÜRLÜĞE ETKİ EDEN
FAKTÖRLER
• Sıcaklık
• Basınç
• Çözücü ve çözünenin cinsi
• Ortak iyon

310
ÇÖZÜNÜRLÜĞÜN SICAKLIK
VE BASINÇLA İLİŞKİSİ

311
 SICAKLIK
• Katı ve sıvıların sudaki çözünürlükleri
sıcaklıkla genellikle artar.
• Gazların sudaki çözünürlükleri ise
sıcaklıkla azalır.

312
• Katı ve sıvıların suda çözünmesi genellikle
endotermik tepkimedir. Çözünmesi
endotermik (ısı alan) olan katı ve sıvıların
çözünürlükleri sıcaklıkla artar.
X(katı veya sıvı) + ısı → X(suda)
• Az sayıda bazı katı ve sıvıların suda
çözünmesi ekzotermik tepkimedir.
Çözünmesi ekzotermik (ısı veren) olan katı
ve sıvıların çözünürlükleri sıcaklıkla azalır.
• Gazların tamamının çözünmesi ekzotermik
olduğundan çözünürlükleri sıcaklıkla
azalır.
313
• Bir bileşiğin su içindeki çözünürlüğü için
aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? D
• A) Çözünürlük çözünen bileşiğin
özelliklerine bağlıdır.
• B) Çözünen katı veya sıvı ise çözünürlük
basınç değişiminden fazla etkilenmez.
• C) Gazın çözünürlüğü, o gazın çözelti
üzerindeki basıncı ile artar.
• D) Çözünürlük sıcaklıkla her zaman artar.
• E) İyonik maddelerin suda çözünürlüğü,
kovalent maddelere göre daha yüksektir.
314
• Katı ve sıvıların çözünürlüğü genellikle
sıcaklık arttıkça artar. Soğukta saklanan
yiyeceklerin kristallenme nedeni şekerin
çözünürlüğünün sıcaklıkla
azalmasındandır. Çözünen madde
çözücüye eklendiğinde çözücü
moleküllerin kinetik enerjisi, çözünen
maddeyi oluşturan kimyasal türler
arasındaki çekimin azalmasına yol açar.
Böylece çözünen, katı hâlden ayrılarak
sulu faza geçer. Çözünen tanecikler
çözücü moleküller tarafından sarılır.
315
• Çözücünün sıcaklığının artırılması,
moleküllerinin ortalama kinetik enerjilerini
artırarak daha fazla çözünmesini sağlar.
Katı ve sıvıların çözünürlüğü endotermik
olduğu için genellikle sıcaklık arttıkça
çözünürlükleri artar (Grafik).

316
• Sıcaklık arttığında çözünürlüğü azalan çok
az katı vardır. Kadmiyum sülfat gibi katılar
çözünürlüğü sıcaklıkla azalan katılara;
sodyum nitrat, potasyum nitrat, potasyum
klorür de çözünürlüğü sıcaklıkla artan
katılara örnek verilebilir.

317
Bazı tuzların farklı sıcaklıklardaki sıcaklık-çözünürlük grafiği

318
Grafik’i yorumlayarak aşağıdaki soruları
boş bırakılan yerlere cevaplayınız.

319
• Belirli sıcaklık ve basınçta çözünen bir
maddenin sıcaklığı düşürüldüğünde
çözünürlüğü genellikle azalır. Çözünürlüğü
azalan katı tekrar çökmeye başlayarak
düzgün geometrik şekilli katılar oluşturur.
Bu olaya kristallendirme denir.
• Kristallenen bir katının, sıcaklığı arttırılarak
veya çözücü ilave edilerek tekrar
çözünmesi sağlanabilir. Seyreltik bir
çözeltiye çözünen ilave edilerek veya
çözücü buharlaştırılarak çözelti derişik
hâle getirilebilir.
320
• Tuzların farklı sıcaklıklardaki
çözünürlüklerinden faydalanılarak
deriştirme ve kristallendirme hesapları
yapılabilir.

321
DERİŞTİRME VE KRİSTALLENDİRME
HESAPLAMALARI

322
323
 BASINÇ
• Katı ve sıvıların çözünürlüğüne basıncın
etkisi yoktur, bu nedenle katı ve sıvıların
sudaki çözünürlükleri basınçla değişmez.
• Gazların sudaki çözünürlükleri basınçla
artar. Ancak gazın çözünürlüğünün
artması için suda çözünecek gazın
basıncının arttırılması gerekir (Gazozların
ve maden sodasının basınçlı gaz içermesi
gibi).
324
 GAZLARIN ÇÖZÜNÜRLÜĞÜNE
SICAKLIK VE BASINÇ ETKİSİ
• Sıcaklığın Etkisi: Gazların çözünürlüğü
sıcaklık arttıkça azalır. Balıkçıların balık
tutmak için derin suları seçmesinin
nedenlerinden biri su derinliği arttığında
suyun sıcaklığının düşmesidir. Düşük
sıcaklıkta oksijen gazının çözünürlüğü
fazla olduğundan su altında yaşayan
canlıların derin sularda bulunma olasılığı
daha fazla olur.
325
• Gazlı içeceklerin soğuk içilmesinin nedeni
de düşük sıcaklıkta daha fazla karbon
dioksit gazı çözünmesinden kaynaklanır.
Sıcak ortamda şişede bekletilen suyun
içinde bir süre sonra kabarcıklar
oluşmasının nedeni de ısı ile suda
çözünen oksijen gazının çözünürlüğünün
azalmasıdır. Gazların çözünürlüğü
ekzotermik olduğu için sıcaklık arttıkça
çözünürlükleri azalır (Görsel).
• X(g) → X(suda) + Enerji
326
Gazların çözünürlük sıcaklık
ilişkisi

327
• Basınç Etkisi: Basınç katı ve sıvıların
çözünürlüğünü çok fazla etkilemediği
hâlde gazların çözünürlüğü basınç arttıkça
artar (Görsel).

328
329
• Scuba (sukuba) dalgıçlığı yapanların
vurgun yemesinin nedeni gazların
çözünürlüğüne basıncın etkisidir.
Dalgıçların basınçlı havayı soluması veya
yüksek basınçlara maruz kalması kan ve
dokularda çözünen azot gazı miktarını
arttırır. Denizin derinliklerindeki dalgıç
yüzeye çok hızlı dönerse basınçtaki
azalma nedeniyle azot daha az çözünür
hâle geldiği için kanda kabarcıklar
oluşturur.
330
• Oluşan azot gazı kabarcıkları dalgıçlarda
sağlık sorunlarına neden olabilir (vurgun
olayı).
• Bu sorunu azaltmak için dalgıçların
kullandığı oksijen tüplerinde oksijen ve
helyum karışımı kullanılır. Helyum kanda
çözünmediği için çözünen gaz miktarı
daha az olur.
• Vurgun olayına maruz kalan insanlar
basınç odalarında tedavi edilir.

331
Scuba dalgıcı

332
• Gazların çözünürlüğüne basınç etkisinin
bir örneği de gazlı içeceklerin kapağı
açıldığında oluşan şiddetli gaz çıkışıdır.
Kapak kapalıyken yüksek basınç
nedeniyle çok çözünen CO2 gazı kapak
açıldığında basınç azaldığı için serbest
hâle geçer.
• Grafikʼte gazların çözünürlüğünün sıcaklık
ve basınçla değişimi verilmiştir.

333
Gazların çözünürlük sıcaklık ilişkisi

334
 ÇÖZÜCÜ VE ÇÖZÜNENİN
CİNSİ
• Genel olarak benzer maddeler birbiri içinde iyi
çözünür. Polar, polarda iyi çözünür. Apolar,
apolarda iyi çözünür.
• Tuz, suda iyi çözünür; çünkü her ikisi de
polardır.
• Alkol, suda iyi çözünür; çünkü iki molekül
birbiriyle hidrojen bağı oluşturur.
• Naftalin suda iyi çözünmez; çünkü iki molekül
arasında bir benzerlik yoktur.
335
• HCl polar olduğundan, yine polar olan
H2O’da iyi çözünür.
• CH4 apolar olduğundan polar molekül olan
H2O’da iyi çözünmez.
• CS2 apolar olduğundan CH4’te çözünürken
HCl’de çözünmez.
• Bir maddenin çözünürlüğü, çözücü
değiştirildiğinde değişir.

336
ÇÖZÜNÜRLÜĞE ORTAK İYON
ETKİSİ
• Ortak iyon, çözünürlüğü azaltır; örneğin
AgCl katısı saf suda, NaCl
çözeltisindekinden daha çok çözünür.

337
ÇÖZÜNÜRLÜĞE ETKİ EDEN
FAKTÖRLER

AYT
ÇIKMIŞ SORULAR

338
D 2012-LYS2/11.SINIF KİMYA 3.ÜNİTE

339
İLİM ATÖLYESİ

340
 ÖRGÜ ENERJİSİ (KRİSTAL
ENERJİSİ)
• İyonik bileşiklerin niçin yüksek sıcaklıkta
eridikleri ve her bir iyonik bileşiğin erime
sıcaklıklarının neden farklı olduğunu
anlamak için örgü enerjisinin sayısal
değerini bilmek gereklidir. Örgü enerjisi
deneysel olarak ölçülemez. Endirekt
yollardan hesaplanır. Hesaplama basittir,
yalnız bir toplama işlemidir. Bu
hesaplamaya “Born–Haber çevrimi” denir.
341
• İyonik kristalde iyonları ayırmak için gerekli
enerjiye örgü enerjisi denir.

342
 BORN–HABER ÇEVRİMİ
(BORN–HABER DÖNGÜSÜ)
• “NaCl’yi Na ve Cl atomlarından nasıl elde
edebiliriz?” sorusunun teorik cevabı bize
örgü enerjisinin sayısal değerini verir.
• Aşağıdaki üç reaksiyonun enerjileri
toplanınca örgü enerjisi bulunmuş olur.
• Na0(k) → Na0(g)
• Na0(g) → Na+(g)
• Cl0(g) → Cl–(g)
343
• Hess yasası kullanılarak yapılan taraf
tarafa toplama sonucunda Na0(g)’lar
birbirini götürür. Sodyum ve klor
atomlarından tuzun meydana geliş
reaksiyon denklemi ortaya çıkmış olur:
• Na0(k) + Cl0(g) → Na+(g) + Cl–(g)

344
 HİDRASYON ENERJİSİ
(HİDRATASYON ENERJİSİ)
• Hidrasyon enerjisine hidratlaşma enerjisi
de denir.
• NaCl’nin suda çözünebilmesi için; çok
sayıda su molekülünün kısmi artı (+)
kısmının NaCl’deki klorür anyonunun
etrafını, çok sayıda su molekülünün kısmi
eksi (–) kısmının da NaCl’deki sodyum
katyonunun etrafını sarması gerekir.

345
• Hidratlaşma enerjisinin sayısal değeri,
örgü enerjisinin sayısal değerinden
büyükse iyonik katı suda çözünür.

346
 OKSİTLERİN SUDA
ÇÖZÜNMEMESİNİN SEBEBİ
ÖRGÜ ENERJİSİNİN
YÜKSEKLİĞİDİR
• Örgü enerjisinin yüksekliği, kristalin
kararlılığını gösterir.
• O(g) + e– → O–(g) ΔH = –141,3 kJ/mol
• O–(g) + e– → O–2(g) ΔH = +844 kJ/mol
• Çözeltide tek başına O–2 görülmez; (OH)–
görülür.
347
 ÇÖZÜNME ENTALPİSİ
(ÇÖZÜNME ISISI)
• Çözünme olayına ait reaksiyon
denkleminin ΔH’ına çözünme entalpisi
denir.
• İyonik bileşiklerin çözünürlüğü hakkında
genelleme yapamayız. Bunun nedeni ise
örgü enerjisidir; örneğin, NaCl’nin suda
çözünmesi endotermiktir.

348
 İYONİK KATININ SUDA
ÇÖZÜNMESİ SIRASINDAKİ
ENERJİ DEĞİŞİMİ
ΔHçözünme=–Kristal enerjisi+Hidratlaşma ısısı
• Endotermik tepkimelerde ΔHçözünme pozitif
değer çıkar, ekzotermik tepkimelerde ise
ΔHçözünme negatif değer çıkar.
• İyonik katıların suda çözünmesi genelde
endotermiktir.
349
 BİRLİKTEN KUVVETİN
DOĞUP ÇÖZÜNME OLAYININ
GERÇEKLEŞMESİNİN
SOSYAL BOYUTU
• Zayıfların bir araya gelmesi, kuvveti
doğurur.
• Kadınlar zayıf, yumuşak huylu, nazik,
halim, selim olduklarından birleşerek etkili,
kuvvetli cemiyet kurarlar.
350
• Kadın hakları, kadın hukuku ve kadın
hürriyeti gibi kadınlıkla ilgili güçlü dernekler
çoktur. Kadınlar, erkek artikel alır; çünkü
kadın cemiyetleri serttir ve şiddetlidir, bu
nedenle bir nevi erkeklik kazanırlar.
Erkekler ise, dişi artikel alır; çünkü
kendilerine güvenirler. Her bir fert kendi
gücüne güvendiğinden, cemiyetleri zayıf
olur. Özellikle kendine güvenen Arap
milletinde buna çokça rastlanmaktadır.

351
• İkinci örnek; Ermeniler ile ilgilidir.
Ermeniler dünyada azdırlar ve zayıftırlar.
Ancak birleşerek büyük bir kuvvet kazanıp
seslerini tüm dünyaya duyurabildikleri
bilinen bir husustur (Ermeni soykırımı
konusu).
• Diğer bir örnek; Kurtuluş savaşında
güçsüz olan Kuvayı Milliyenin, güçlü olan
İngilizleri yenmesidir.

352
• Zayıflar; birliğe / birleşmeye mecburdur.
• Koyun ve keçiler sürü hâlinde yaşayarak
kurtlardan korunurlar.
• “Kurdun olduğu yerde koyun olunmaz.”
denir. İttifak olursa kurt zarar veremez.

353
ÇÖZÜNME VE İYONLAŞMA
İLİŞKİSİ
Çözünme yüzdesini zenginlik, iyonlaşmayı
vermek kabul edersek; çözeltileri dört
gruba ayırırız:
1. ÇOK ÇÖZÜNEN VE % 100
İYONLAŞAN ÇÖZELTİLER (ZENGİN,
TAMAMINI VEREN)
–1
NaCl(k) + H2O(s) → Na (suda) + Cl (suda)
+1

Reaksiyon denklemi yukarıdaki gibi de

yazılabilir.
354
2. AZ ÇÖZÜNEN VE % 100 İYONLAŞAN
ÇÖZELTİLER (FAKİR, TAMAMINI
VEREN): Bu grup, çözünürlük dengesi
konusundaki bileşikler olup iyonlaşma
denklemleri yanlış olarak çift yönlü okla
gösterilir. Bunun nedeni çözünürlük
hesaplamalarının denge mantığıyla
yapılmasındandır. Aslında suda
çözünmezler, bunlar kimyada az çözünen
diye geçer. Çözünmeleri milyonda birkaç
ile trilyonlarda birkaç civarındadır.
–1
Ca(OH)2(k) + su ⇌ Ca (suda) + 2(OH) (suda)
+2

355
3. HER ORANDA ÇÖZÜNEN VE AZ
İYONLAŞAN ÇÖZELTİLER (ZENGİN,
AZINI VEREN)
–1
CH3COOH(s) + su ⇌ CH3COO (suda)+
+1
H (suda)

4. AZ ÇÖZÜNEN VE AZ İYONLAŞAN
ÇÖZELTİLER (FAKİR, AZINI VEREN)
–1
NH3(g) + H2O(s) ⇌ NH4 (suda) + OH (suda)
+1

356
 OZMOTİK BASINÇ İLE
KRİYOSKOPİ VE
EBÜLYOSKOPİ İLİŞKİSİ
• Belirli sıcaklıkta ozmotik basıncı bilinen bir
çözeltinin donma ve kaynama noktası
hesaplanabilir.

357
 OZMOTİK BASINÇ
FORMÜLÜNDE TÜRLER VE
BİRİMLER
• Π=cRT
• Π (pi): Pa (paskal) cinsinden ozmotik
basınç
• c (molar konsantrasyon): 1 m3 çözelti
içinde çözünen maddenin mol sayısı
• R (sabit sayı): 8,314
• T: Kelvin (K) cinsinden mutlak sıcaklık
358
 OZMOTİK BASINÇ
PROBLEMLERİ
PROBLEM: Ozmotik basıncı 300 K’de 120
kPa olan moleküler çözeltinin donma
noktasını hesaplayınız (R = 8,314).
ÇÖZÜM: Önce çözeltinin molaritesi
bulunur, sonra donma noktası hesaplanır.
• Π=cRT
• 1. işlem olarak çeviri yapılmalıdır: kPa,
Pa’ya çevrilir (120 kPa = 120 x 103 Pa).
359
• 2. işlem olarak verilenler formülde yerine
konulur: 120 x 103 Pa = c x 8,314 x 300
• 3. işlemde ise c (ozmotik basınç)
hesaplanır: c = 48,1 mol/m3 (1 m3
çözeltinin içinde 48,1 mol çözünen madde
vardır).
• 1 m3 çözelti = 1 x 103 dm3 çözelti = 1 x 103
L çözelti = 1 x 103 kg çözeltidir.
• 1 x 103 kg çözelti = 1 x 103 kg su (Çözelti
seyreltiktir, bu nedenle hata ihmal edilebilir
boyuttadır.)
360
• 1 x 103 kg suda 48,1 mol çözünen madde
varsa, 1 kg suda 48,1 x 10–3 mol çözünen
madde vardır (molalite).
• 48,1 x 10–3 = 4,81 x 10–2 mol çözünen
madde vardır (molalite).
• Son işlem olarak da orantı kurulur: 1 mol
moleküler madde suyun donma noktasını
1,86 °C düşürürse 4,81 x 10–2 mol
moleküler madde 0,09 °C düşürür.
• Çözeltinin donma noktası= -0,09 °C olur.
361
 HİDROSTATİK BASINÇ
• Bir sıvının, içinde bulunduğu kabın
çeperine ya da içlerine daldırılan cisimlere
yaptığı basınca hidrostatik basınç denir.
• Hidrostatik basınç, sıvının yüzeyinde
sıfırdır. Derinlere inildikçe yükselir.
• Hidrostatik basınç (P), cismin bulunduğu
derinlik (h) ve sıvının yoğunluğuna (d)
bağlıdır.
• P= hd olur.
362
 ÇÖZÜNME ENTALPİSİ
(ÇÖZÜNME ISISI)
• Çözünme olayına ait reaksiyon
denkleminin ΔH’ına çözünme entalpisi
denir.
• İyonik bileşiklerin çözünürlüğü hakkında
genelleme yapamayız. Bunun nedeni ise
örgü enerjisidir; örneğin, NaCl’nin suda
çözünmesi endotermiktir.

363