TRANSPORT TEKN

nerilen Kaynaklar
Cahit Kurbanolu Transport Teknii, Teori-Problemler TeoriMustafa Demirsoy Transport Teknii Cil 1,2,3 smail Grgl, Transport Teknii Problemleri Grgl, Faruk Sner, Transport Teknii Sner, Dr.Muharrem E. Boolu, Transport Teknii Ders Notlar(YT) Boolu, E. mrak, , Gerdemeli, Transport Teknii Ders Notlar (T) mrak, Gerdemeli, Ali ORAL-Nedim Gerger , Transport Teknii Ders Notlar ORAL-

Yrd.Do.Dr. Yrd.Do.Dr. Ali ORAL

http://ali-oral.balikesir.edu.tr http://ali-oral.balikesir.edu.tr http://www.alioral.net http://www.alioral.net

1

TRANSPORT TEKN
Tarihin ilk alarnda, yava yava gelien insan zekas; bu gelimeye paralel olarak daha az g sarf ederek daha ok i baarma yollarn aramtr. Henz makinalamann olmad devirlerde; rnein piramitlerin yapl, dikili talarn tanmas ve dikilmesi, byk yaplarn inaatnda gnmz tekniinde kullandmz transport aralarn daha basit olan ekilleri kullanlmtr.
3

Bu nedenle, bu tr makinalar ok eski teknik ve hesaplama tarzna sahiptir. Emniyet asndan, bozulmas ve hasara uramas halinde, dorudan doruya insan hayat ile ilgili olduundan, bu tr makinalarn hesabnn teknik adan nemini arttrmtr.

lk alarda tama ve kaldrmada kolaylk salayan makina ve mekanizmalarn fiziksel ve teknik prensiplerinin tam olarak belirlenmesiyle, bu tr makinalarda byk gelimelere yol amtr.
4

Transport: Bir maln konumunun deitirilmesidir.

16. yzyllarda kaldracn fiziksel prensibini bulan Galile Bana bir destek noktas gsterin, dnyay yerinden oynataym demekten kendini alamamtr. Yneltilen ama ayn olmakla birlikte, gnmzde yap ve teknik bakmndan ok gelien modern transport makinalar ile byk miktarda yk ve insan tama ileri yaplabilmektedir.
5

Transport makinalar tayc makinalardr. Endstride verimlilik iin gereklidirler. letme ii transport (ksa mesafede tama) Atlyeler aras tama Ambarlar aras tama Birimler aras tama letme d transport (uzun mesafede tama) Yar mamul maddelerin tanmas Malzemelerin tanmas Yakt tanmas Bitmi rnlerin tanmas Artklarn tanmas

Tanacak malzemelerin tr ve mekanik zellikleri makinay belirleyen en nemli zelliktir.Tanacak malzemeleri iki grupta incelemek uygun olur. 1. Paral Malzemeler: Boyut, ekil ve dier nemli zellikleri belirli olan malzemelerdir. 2. Taneli ve Saylamayan Malzemeler:
7

Transport Aralarnn Snflandrlmas

Bu tr makinalar, alma srelerini de dikkate alarak iki ana gruba ayrmak mmkndr: 1.Srekli (Kesintisiz) alan Makinalar Bu makinalar alt srece mal veya materyal iletimi kesintiye uramaz. Yatay, eimli veya dey konumlarda iletim yaplabilmektedir. Ancak iletilen malzemenin cinsine, materyalin byklne ve iletilerek yerin konumuna gre eitli srekli iletim makinalar kullanlmaktadr. Bunlardan bazlar: eik dzlemler, vidal konveyrler, bantl konveyrler, teleferikler, hidrolik ve pnomatik konveyrler, yryen merdivenler ve elevatrlerdir.
8

Transport makinalar

2. Sreksiz (Kesintili) alan Transport Makinaleri Kesikli alan transport makinalarnda, makinann konstrksiyon ve fonksiyonuna bal olarak materyal iletiminde kesintiler vardr. Bu seilen makinadan kaynakland gibi talep edilen iten de kaynaklanmaktadr. Mesken ve yk asansrleri, vinler, kreynler, vb. gibi makinalar bu gruba dahil edilmektedir.
9

Sreksiz alan

Srekli alan

Yatay letme

Kaldrma

Kombine

Yatay letme

Kaldrma

Kombine

Rayl leticiler

Vinler

Krenler

Bantl Tayc

Elevatr

Yryen Merdiven

Raysz leticiler

Krikolar

atall Ykleyici (Forklift)

Kutulu Tayc

Srekli asansr

Vidal Transportr

Havai hatl

Asansr

Dner Dzenli Tayc

Hidrolik/ Pnomatik Transportr

ekici ve Rmorkr

10

KPRL KRENLER

Kesintili alan Transport Makinalar Portal Kreyn

MONORAY KREN

11

12

Kesintili alan Transport Makinalar Yar Portal Kreyn

Kesintili alan Transport Makinalar Dner Vin

13

14

Kesikli alan Transport Makinalar Liman Vinci

Kesikli alan Transport Makinalar Krikolar

15

16

Kesikli alan Transport Makinalar Palanga(Ceraskal)

Kesikli alan Transport Makinalar Forklift

17

18

Kesikli alan Transport Makinalar Asansrler

Kesintisiz alan Transport Makinalar Mekanik Transportrler Bantl Konveyr

19

20

Kesintisiz alan Transport Makinalar Mekanik Transportrler Vidal Konveyr

Kesintisiz alan Transport Makinalar Mekanik Transportrler Koval Elevatrler(Gtrcler)

21

22

Kesintisiz alan Transport Makinalar Mekanik Transportrler Rulolu Konveyr

23

24

Kesintisiz alan Transport Makinalar Mekanik Transportrler Montaj Hatlar

Kesintisiz alan Transport Makinalar Mekanik Transportrler Bakla Zincirli Konveyr

25

26

Kesintisiz alan Transport Makinalar Mekanik Transportrler Flex Konveyr

Transport Makinalarnn Elemanlar

Transport makinalar saylamayacak kadar ok eitlidirler, ve bu makinalar ancak baz prensiplere gre gruplandrmak mmkndr. Gnmzde mevcut bu teknik yaptlarn tmn ne ders mfredat iine ne de bu konuda yazlacak bir kitap iine sdrmak mmkn deildir. Bu mfredat program iinde , bu tr makinalarda kullanlan eitli elemanlarn yaps, ekillendirilmesi, hesaplanmas ve standartlar ile ilgili bilgiler verilerek daha sonra kullanma nemlerine gre baz transport tesisleri incelenecektir.
28

27

1. HALATLAR
Vinlerde, krenlerde, asansr ve havai hatlarda kuvvet iletimi, kaldrma ve tama grevi yapan elemanlardr. Kolay bklebilmeleri nedeniyle bu tr kaldrma ve iletme makinalarnda byk kullanm alanna sahiptir. Halatlar yapldklar malzemeye gre iki ana gruba ayrlr: 1.Bitkisel Halatlar 2.elik Halatlar

Bitkisel Halatlar

Mukavemetleri yksek olmayan halatlardr. Nispeten hafif yklerin tanmas ve yklerin balanmasnda kullanlrlar. Mukavemetlerinin dk olmas nedeniyle byk aplarda yaplmalar; ya, benzin ve asitlerle temas halinde abuk ypranmalar ve bu nedenle zel koruma gerektirdiklerinden kullanm alanlar gittike daralmaktadr.

29

30

Bu tip halatlar d etkilere kar korumak iin genellikle zift emdirilir. Bu ilem sonucu halat mukavemetinde %15 dme ve arlnda da %15 artma grlr. Malzeme olarak genellikle kendir, pamuk, sisal ve manila kullanlr.

Aadaki ekilde bitkisel halatn genel yaps gsterilmektedir. Bu tip halatlarn farkl aplardaki yaps ayn olup, ayr demetlerin sarlmasndan meydana gelmitirler. Halatlarn alaca ortama gre tayaca yk imalatlar tarafndan belirlenmitir.

31

32

Bitkisel halatn tayaca yk yaklak olarak da hesaplamak mmkndr.

F 700 d 2
Burada: F: Halatn tayaca yk(N) d: Halat ap (c m) Daha hassas bir hesap iin ;

2 d2 d2 A= ( )= 3 4 6
33 34

Bu ifade halatn kesit alan olmak zere;

F = em A
forml kullanlabilir.

em

k:Halatn gerek kopma mukavemeti (N/mm) (N/mm S: 8-10 olarak emniyet katsaysdr. 835

Kendirden yaplm bitkisel halatlarn k ve em deerleri: k(N/mm) k(N/mm em(N/mm) em(N/mm Yeni halat: 120 15 Kullanlm: 50 6.25 olarak alnabilir. En ok kullanlan halat aplar ve tayaca ykler: ap d(mm) Emniyetle tayaca yk:F(N) 13 33 1300 8500 16 36 2000 10000 18 39 2500 12000 20 46 3150 16600 23 52 4200 21000 26 55 5300 22000 29 60 6600 25000
36

Kendir malzemesinin elastiklik modl E:60000E:60000150000 N/cm olarak alnabilir. N/cm Bu halatlarn kullanma yerinde sarlaca makara ap en az D10d olmas gerekmektedir. D:Makara ap d:Halat ap Balama eleman olarak kullanldnda tayaca yk:

elik Halatlar
elik halatlar byk oranda standartlatrlmtrlar. Her yne kolay eilebilir, ok kk aplarda byk ykler tayabilirler. Arlklarnn ok yksek olmay,kolay uygulanmalar, nispeten ucuz olmas ve bakm masraflarnn az olmas nedeniyle ok yaygn olarak kullanlan eki elemanlardr.

Fh =

G 2 sin
37 38

elik tel halatlar, souk ekilmi tellerden deiik sarmlarla meydana getirilmi demetlerin yine deiik ekillerde sarlmalaryla olumulardr.Genellikle bu demetler bitkisel zl bir ekirdek zerine sarlarak halat tekil edilir. Baz hallerde ortadaki z,ince tellerden meydana getirilmi olabilir. ok deiik tel aplarnn ve deiik ekillerde sarlmalar, kullanm yerlerine uygun halat seimini kolaylatrmtr.
39

Aada farkl halat eitleri grlmektedir:

Vin Halatlar
40

Madencilikte Kullanlan Halatlar

Telesiyej Halatlar
41 42

Denizcilikte Kullanlan Halatlar

Asansr Halatlar

43

44

Halatlarn Kullanm Yerleri

45

46

47

48

Halat meydana getiren teller souk ekme ile imal edilir ve genellikle halat iinde alaca ekle gre nceden ekil verilir. Bylece halat iindeki i gerilmeler azaltlr. Ayrca bu teller, halat d etkilere kar mukavim klmak iin halat ekline getirilmeden nce zel baz ilemlere tabii tutulur(Galvanizleme).

Bu ilem sonunda halat mukavemeti %10%10-15 kadar azalrsa da , buna karlk mr byk oranda artmaktadr. Halat yapmnda kullanlan tellerin ekme mukavemeti k=1300 N/mm,1600 N/mm,1800 N/mmdir. N/mm N/mm N/mm Bunlarn arasnda da, ekme mukavemeti 1600 N/mm olan kullanlr. N/mm

49

50

Tel halatlar, halat meydana getiren demet bu kordonlardaki tel says, tel ve demet sarm ekillerine gre ok eitlidir. elik tel halatlar; DIN 655,DIN 656, DIN 6895 ve TSE 1918de standartlar verilmitir. Bu standartlara gre bir halatn gsterilii u ekildedir: 6x19=114 6:Demet says 19: Demet iindeki tel says 114: Halat iindeki toplam tel says
51

Sarmlarna Gre elik Halatlar

Daha nce tel halatlarn gerek demetler meydana getiren tellerin, gerekse halat oluturan demetlerin deiik sarm tarzlarnda yapldklarndan bahsetmitik. Buna gre meydana gelen drt seim tarz vardr.

apraz sa sarml(Zs) sarml(Zs)

apraz sol sarml (Sz) (Sz)

Paralel sa sarml(Zz) sarml(Zz)

Paralel sol sarml(Ss) sarml(Ss)

52

53

54

Sarm ekillerine Gre Halat Seiminde Dikkat Edilecek Hususlar

Halatn tambura sarl yn soldan saa ise; sol sarml halat, sadan sola sarlyorsa ise sa sarml halat kullanlmaldr.

55

56

Paralel sarml halat kullanlyor ise ve sistemde birka halat birden kullanlyorsa, ayn sayda sa ve sol sarml halat kullanlmaldr(ykn yada sistemin dnmesini nlemek amacyla).

YKE GRE HALAT SEM

malat firmalarn kataloglarnda veya normlarda halat apna gre halatn kopma mukavemetleri verilmitir. Bu verilmitir. deerler halat meydana getiren tellerin kopma mukavemetinden hesaplanan tel halat kopma mukavemetidir. mukavemetidir.
58

Paralel sarml halatlar eilmeye daha mukavemetlidirler. Ancak serbest sallanan bir yk kaldrlrken ters ynde almaya ya da dnmeye zorlanacaktr. Bu nedenle serbest yklerde apraz sarml, asansr ve benzeri yerlerde paralel sarml halatlar kullanlr.

57

HALATLARIN BAZI HESAPSAL BYKLKLER

1. Madensel tel halat kesidi: Halat meydana getiren tellerin nominal kesit alanlarnn toplamdr. toplamdr. 2. Tel halat ap: Halat kesidini evreleyen dairenin apdr.

3. Hesapsal krlma yk: Madensel tel halat kesit alannn, halat tellerinin nominal mukavemeti ile arpmdr. arpmdr. 4. Halatn bulunmu krlma yk: yk: Halat meydana getiren her bir telin ekme deneyi ile tespit edilmi krlma yklerinin toplamdr. Bu deer, hesapsal toplamdr. krlma yknn %15 aa veya %15 yukar deerinde olabilir. olabilir.
59 60

10

5. Halatn gerek krlma yk: yk: Halatn tmn ekme deneyi ile koparma sonucu bulunmu krlma ykdr. ykdr. Bu deer hesapsal krlma yknn %15...20sine kadar aaya 15...20sine debilir. debilir. 6. Halat imalat kayb: kayb: Krlma yk ile gerek krlma yk arasndaki farktr. Bulunmu krlma farktr. yknn % si olarak ifade edilir. edilir.

HALAT MAKAR-TAMBUR API MAKARTEL HALAT API: Bir kaldrma sisteminde, apnn yaklak hesab amprik forml kullanlr. kullanlr. tel halat aadaki

d = k FH
d= mm olarak halat ap FN = Halat yk (N) k= letme durumuna gre bir katsay
61 62

Grup

Q Fh = 2

olur
1

HALAT S Emniyet Katsays 5.5-6

Tambur C k

Makara C

Dengelem e mal. C

katsays 0.0950.102 1.59-1.91 1.59-2.23

1.43-1.59

5.5-6

0.0950.102

1.91-2.23

2.23-2.55

1.43-1.75

FH ykne gre tambur veya makara ap da

D = C FH

6-7

0.1020.108

2.23-2.55

2.55-3.19

1.59-1.91

Amprik forml ile hesaplanr.

4 7-8

0.1020.118

D= mm olarak tambur ap, FH= N olarak halat yk k ve C katsaylar aadaki tablodan tayin edilir.

2.55-2.87

2.87-3.83

1.91-2.39

5
63

8-9.5

0.1180.127

2.55-2.87

2.87-3.83

1.91-2.39
64

Kaldrma makinalarnn gruplar ise; ise; Grup Hareketin ekli Ykn ekli 1 2 3 Ayarlanm hareket(Ayn hareket) Az tekrarlanan hareket ok tekrarlanan hareket Az tekrarlanan hareket ok tekrarlanan hareket ok tekrarlanan hareket Her ykleme ekli iin Yar ykte Yar ykte Tam ykte Tam ykte Demirhane koullar
65

rnein; Kk krenler 2.grup makinalar, Dkmhane krenleri 2. ve 3. grup, Depo ve atlye krenleri 2. ve 3. grup makinalar snfna girer.

4 5

66

11

Amprik formllerle hesaplanan halat ve tambur (veya makara) aplar minimum deerlerdir. deerlerdir. zellikle tamburlar iin bulunan deerlerden daha dk deerlerin alnmas eilme gerilmesinin azalmas nedeniyle tercih edilmelidir. edilmelidir. Halat apnda %25 veya daha fazla bir byltme yaplrsa, daha byk bir tambur veya makara ap alnmaldr. alnmaldr. %25 in altndaki deerlerde ise tambur 25 veya makara apnda herhangi bir byltmeye gerek yoktur. yoktur.
67

PROBLEM
Q= 10 ton kaldracak bir atlye kreninin halat, makara ve tambur apn bulunuz. bulunuz. Krenin yk kaldrma dzeni ikiz palangaldr. Kaldrma dzenei tam ykte az tekrarlanan hareket yapmaktadr (3.grup)

Q/4

Q/4

68

Halat ap: d d = k FH
k=0,102 (tablodan seilir)

DIN 655 ten B tipi halattan 6*37 = 222 halat seilir. Bu halatn kesiti A = 98,1 mm2, tel ap = 0,75 mm

Q 10 FH = = = 2,5 ton = 24525 N 4 4

G =

d = 0,102 24525 = 15,97 mm 16 mm

Burada yer alan hesaplar; srtnmesiz durum iin yaplm olup sadece yaklak sonu verir. almalarnzda dikkate almaynz.

FH 24525 = = 250 N/mm2 A 98,1 1600 Emniyet katsays S = = 6,4 250 emniyetli.
tablodan S = 5,5 - 6 arasnda olduundan uygundur.

69

70

Tambur ap D
DT= C FH , C= 2,23 grup makinalar iin) DT= 2,23 24525 DT =350 mm (2. ve 3.

DT nin Hesab iin Dier Bir Yntem

DT = 500 = 500.0,75 = 375 mm kar 500. Dengeleme ve makara aplar: aplar: Dengeleme makaras DO = C FH = 1,75 24525 = 274,05 mm DO = 275 mm Makara ap Dm = C FH = 2,55 24525= 3993 mm , Dm = 400 mm
71 72

= 349,2 mm olur. 349, olur.

12

TEL HALATLARDAK GERLMELER

Transport makinalarnda kullanlan halatlar, grnte ekiye zorlanan birer eleman olarak grnmelerine ramen iletme mrlerine etki eden esas zorlanma, ekme yk altnda tambur ve makara etrafnda sarlrken meydana gelen eilme gerilmeleridir. gerilmeleridir.

EKME GERLMES
eki eleman olarak kullanlan tel halatlardaki ekme gerilmesini teorik olarak hesaplamak imkanszdr. imkanszdr. nk halatn yaps karmaktr. Tellerin karmaktr. spiral eklinde birbirine sarlmasyla oluturulan bu yapda gerilmelerin dal dzgn deildir. Yapy oluturan d tellerin deildir. boylarnn daha uzun oluu nedeniyle gerilme dal iteki tellerden farkldr. farkldr.
73 74

Ancak, hesaplarda bu gerilme dalnn niform olduu kabul edilerek yaplan hesapla bulunan gerilme deeri, %15 20 yaklak deeri ile bulmak mmkndr. mmkndr.

Yine yaklak bir kabulle bu gerilme deerini Hooke kanunun uygulanmasyla her bir telde;

e =

N/mm2 olarak hesaplayabiliriz

ELME GERLMES
Tambur veya makara zerine sarlrken, halatta meydana gelen eilme gerilmelerini hesaplamak, ekme gerilmesinden daha zordur. zordur.
75

= mm olarak tel ap D = mm olarak makara ap E = tel malzemelerinin elastiklik modl 2,1.105 N/mm2
76

DER GERLMELER
Eer halat tam bir ktle olarak kabul etseydik. etseydik. Yukarda bahsedilen gerilmelerin dnda halatta, makara ve tambur yivlerinde temas srasnda yzey basnc gerilmesi, bas gerilmesi ve kayma gerilmeleri oluur. oluur. Ancak, bu gerilmelerin deerini tam olarak hesaplamak mmkn deildir. deildir.

e =

d E D

N/mm2 olurdu

Halatta meydana gelen gerek eilme gerilmesi bu iki gerilme deeri arasndadr. arasndadr.
77

78

13

HALAT KONSTRKSYONLARINDA DKKAT EDLECEK HUSUSLAR

1. Makaralara sarl olarak gelen halat, halat ucundan tutularak almamaldr. almamaldr. Bu durumda zlme srasnda S eklinde sarmlar (dmlenmeler) meydana gelir. gelir. Bu da drali artrr. artrr.

Doru

Doru

Doru

Yanl
Doru zm Dral: Bkmn ters ynnde 79 halatn zlmesi.

Yanl

80

2. Halat yivsiz tambura sarlyorsa yzey basnc ok yksek olur, dolays ile anma da fazladr. fazladr.

P
81

P
82

Ayrca yivsiz tamburlarda, halat birbirleriyle de temas ettiinden kendi arasnda da anma olur. Asansrlerde yivsiz tambur kullanlmas yasaktr. yasaktr.

3. Yuvalar (yivler) ok dar olursa halat skr, ok geni olursa boluk olur ve halat iyi oturmaz. oturmaz. En iyi konstrksiyon, r yiv yarap olmak zere r = (0.53-0,55)d olmasdr. (0.53-

83

84

14

4. Halatn makaralara sarm ynne dikkat edilmelidir. Halatn makaralar edilmelidir. zerinde farkl ynde eilmesi halat mrn azaltr. azaltr.

Q Eilme hep ayn ynde (doru uygulama)

85

Eilme ters ynde, zorlanma deiken olur, halat daha ok 86 ypranr (yanl uygulama)

5. Birbirini takip eden iki makarann dey eksenleri arasndaki sapma deeri fazla olmamal. olmamal. tan =
x 1 l 15

olmaldr. olmaldr.
Hatal uygulama tel halattaki tel krlmalarn artrr.
87 88

6. Halatlar stste sarlmamaldr.

HALAT SPARNDE NEML HUSUSLAR

Daima hatrda tutulmaldr ki halatn gerek boyutlar sipari edilen nominal boyuttan izelgelerde verilen toleranslar dahilinde farkllk arz eder. eder. Halat sipariinde kullanlma maksatlarna en uygun halatn seimi kullanc tarafndan yaplp sipariin imalatya doru olarak aktarlmasnda byk nem tar. tar.
89 90

15

1. HALAT BOYUT VE KALTES

Halat boyut ve kalitesi her zaman istenen emniyet faktrn karlamaldr. karlamaldr. Halat ap ile tambur ap uyumlu olmaldr. olmaldr. Makara ve tamburlarn yivlerinde gerekli dzenleme yaplmadan daha emniyetli olsun diye asla byk apl halatlar kullanlmamaldr. kullanlmamaldr.

91

92

2. KONSTRKSYON
Herhangi bir konstrksiyonu artlarna ve olmaldr. olmaldr. uygulama iin halat kullanld alma donanmlarna uygun

3. HALAT SARIM YN
Halatn sarm yn servis mrn ve alma durumunu etkileyeceinden; etkileyeceinden; Sarm yn, sarm tipi (apraz veya dz) detaylar yapmcya ak olarak belirtilmelidir. belirtilmelidir. Aksi belirtilmeyen durumlarda halatlar sa apraz olarak imal edilir. edilir.
94

93

4. HALAT Z CNS
Halat znn tip ve kalitesi sarld tamburlarda ezilmeye kar direncini veya kk tamburlarda halatn gsterecei performans ynlendirecek ve halatn kopma mukavemetini etkileyecektir. Baz etkileyecektir. eskavatr ve yksek frn halatlarnda bamsz elik z uygun gelmesine karn genel amal halatlarda lif z tercih edilmelidir. edilmelidir. Aksi belirtilmeyen durumlarda halatlar, lif zl imal edilir. edilir.
95

5. HALAT TEL KALTES

Halat tekil eden elik teller iletme artlarna en uygun ekilde seilmelidir. seilmelidir. Kullanlma amalarna paralel olarak yorulma snr yksek olmas talep edilen halatlarn telleri (1600 N/mm2) arzu edilmesine ramen yksek tonajl kaldrmalarda ve srtnme anmasnn ok fazla olduu yerlerde daha yksek mukavemetli (1800 N/mm2) teller tercih edilir. edilir.
96

16

6. ZEL TALEP
Tel yzeyinin kaplamas kullanld artlara uygun olarak seilir. malatya aka belirtilmelidir. Kullanld standart d cihaz ve artlara uymas asndan zellikleri en iyi ekilde dengelenmi halat temin edebilmek iin, yapmcya gerekli btn detaylar verilmelidir. verilmelidir. .

97

98

99

17