Professional Documents
Culture Documents
www.tuyak.org.tr
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
2009 Trkiye Yangndan Korunma ve Eitim Vakf. Tm haklar sakldr. Bu kitabn tamam veya herhangi bir blm, Trkiye Yangndan Korunma ve Eitim Vakfnn yazl izni olmadan fotokopi, elektronik, mekanik, vb. yollarla kopya edilip oaltlamaz. Kaynak belirtmek kouluyla alnt yaplabilir.
Sponsorluunda
Ekim 2011
TYAK Trkiye Yangndan Korunma ve Eitim Vakf / Dernei Perpa Ticaret Merkezi B Blok Kat: 9 No: 1376 Okmeydan 34385 stanbul Tel : (0212) 320 24 04 Faks : (0212) 320 24 03 e-posta : tuyak@tuyak.org.tr web sitesi : www.tuyak.org.tr
Sektrel Fuarclk Ltd. ti. Balmumcu Bahar Sok. No: 2/13 Beikta/stanbul Tel : (0212) 288 00 46 Faks : (0212) 211 38 50 web sitesi : www.sektorelfuarcilik.com
II
NSZ
Trkiye Yangndan Korunma ve Eitim Vakf ile Yangndan Korunma Dernei (TYAK) tarafndan ikincisi dzenlenen TYAK 2011 Yangn ve Gvenlik Sempozyumu; organizasyonda grev alan arkadalarmzn zverili almalar sayesinde, bir nceki sempozyuma gre bir st seviyeye ykselmitir. Sempozyumun amac, yangn gvenlii konusunda alanlar arasnda bilgi paylamnn artrlmas, sektrde alanlarn birbirleriyle tanmasnn salanmas, aratrma sonularnn tartlmas, uygulamalarn yeni bildirilerle aktarlmasdr. Sempozyumda toplam 40 adet bildiri yer almaktadr. Ayrca bir panel ve bir forum ile Hava ekmeli Duman Alglama Sistemleri konulu bir seminer dzenlenmitir. Hastanelerde Yangn Riski ve Yangn nlemleri konusundaki panelde, son aylarda ok sk karlatmz hastane yangnlar ve nlemleri tartlacaktr. Yangn Ynetmeliinin Uygulamadaki Sorunlar ve zm nerileri konulu forumda ise, yeni deitirilen ynetmelik maddeleri tartlacak, karlalan problemlerin zm iin yeni neriler getirilecektir. Mimari tasarmn yangn gvenliine etkisinin tartlmas, mekanik, elektrik ve iletme mhendisleri ile mimarlarn btnlnn salanmas iin mimar konumaclara ve mimari yangn tasarm konularna ncelik verilmitir. Sektrde, uygulamada karlalan problemlerin grlmesi iin, yapm ve iletim konularnda uzman olan konumaclar arlmtr. Sempozyuma katlan yabanc ve yerli uzmanlarn yarataca tartma ortamlar ve ulalan neticelerin sektrmze faydal olacana, bu meslekte yetimek isteyen gen mhendislerimizin eitimlerine katkda bulunacana inanyorum. Ayrca tasarmc, uygulayc, aratrc ve iletmecilerin deneyimlerinden faydalanabilecek uygun bir platform oluturulacak, Sempozyum yangn gvenlii anlamnda bir buluma merkezi, bir kpr olmaya devam edecektir. Sempozyumun hazrlanmasnda birok kiinin emei geti. TYAK Bakan Sayn smail Turanl, sempozyumun yaplmas iin byk aba harcad ve daha iyi olmas iin hi bir destei esirgemedi. Sektrel Fuarclk sahibi Sayn Sleyman Bulak, sempozyum organizasyonunun eksiksiz olmas iin ekibiyle birlikte alt. Bata Sayn smail Turanl ve Sayn Sleyman Bulak olmak zere, organizasyonda grev alan btn arkadalara, gr bildiren danmanlara ve zellikle bildiri sahiplerine iten teekkrlerimizi sunuyor, bu bildiri kitabnn sektrde alanlara yararl olmasn diliyorum.
Prof. Dr. Abdurrahman KILI Sempozyum Yrtme Kurulu Bakan TYAK Vakf ve Dernei Kurucu ve Onursal Bakan
III
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
IV
SUNU
TYAK Trkiye Yangndan Korunma ve Eitim Vakf ve Yangndan Korunma Dernei, 1992 ylndan bu yana sektrde yer alan kanaat nderlerinin neredeyse tamamna yaknnn yer ald bir at rgtdr. Dernek ve Vakfn temel amac ve hede, uluslararas yangn gvenlik standart ve uygulamalarn ncelikle insan hayatn temel alan bir yaklam iinde gerek mevzuat, gerekse uygulama asndan yaygn hale getirmek, kamuoyunda yangn, muhtemel hasarlar ve alnabilecek nlemler konusunda bilin oluturmaktr. Gnmz teknolojisinde yangn ve yangnla mcadele konularnda oluan yeni gelime ve yaklamlar Trkiye kamuoyu ile paylama arzu ve istei ile geleneksel TYAK 2011 Yangn ve Gvenlik Sempozyumu ve Sergisinini dzenliyoruz. Gerek bildirilerin ierii gerekse sponsorlarmzn destei bu konuda amacmza erieceimizin en byk iaretidir. 21. yzyln ykselen deeri olan lkemizde de evrensel bilgiyi toplum tabannda yaygnlatrmak, bilim ve teknii kullanarak hasar maliyetini azaltmak dayanandan yola kp sonular Trkiye kamuoyu ile paylamak temel hedemizdir. almalarmzn ve sunulan bildirilerin bilimsel ve akla dayanan zemini kukusuz bunu salayacaktr. Sektrmzde yaanan en byk sorun zaman zaman bilgi kirliliine dayal yanl yorum ve uygulamalar ile yanl ynlendirmeye dayal uygun olmayan mal veya hizmet arzlar ve uygulamalardr. Sempozyum platformunun bu sorunlar nispeten haetip zmne katk salayacana inanyoruz. Sempozyum konusunda almalar vakf ve derneimiz adna Onursal Bakanmz Sn. Prof. Dr. Abdurrahman Kl nderliinde, dier yrtme kurulu yelerimiz ve teknik personelimiz katklar ile yaplmaktadr. Sempozyumu deerli organizasyon komitemizin katklaryla iki gn iinde yaklak iki bin kiilik bir izleyici ve katlmcnn takip edeceini ngryoruz. Bata Sayn Prof. Dr. Abdurrahman Kl olmak zere organizasyonun baarl ekilde gerekletirilmesi iin emek harcayan tm emei geenlere sonsuz sevgi ve kranlarm sunuyor, tm halkmza ve lkemize faydal olmasn temenni ediyorum.
Sayglarmla
TYAK 2011
YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 WOW Convention Center stanbul - Trkiye
ORGANZASYON EMASI
Yrtme Kurulu
Prof. Dr. Abdurahman Kl smail Turanl Sleyman Bulak Korhan Ikel Ali Murat Kangun
Dzenleme Kurulu
Hikmet Akn Cahit Asiltrk Sadk Dnmezer lkin zel Arif Mesut Yavuz Nurdil Eskin Cemal Kozac Gkhan Akta Hasan Yksel nen Osman Yldz Taner Kabolu A.Haluk Yank
VI
Bilim Kurulu
Yrd. Do. Dr. Saadet Alk Dr. Mh. Kazm Beceren Yrd. Do. Dr. Sedef Akkaplan Birinci Prof. Dr. Fsun A.Demirel Prof. Dr. Nurdil Eskin Prof. Dr. Recep Yamankaradeniz Prod. Dr. Haluk Karadoan Yrd. Do. Dr. Figen Kars Prof. Dr. Gner Yavuz Prof. Dr. A. Zerrin Ylmaz
Danma Kurulu
Ahmet Sertkan Akn Altn Ali Kzlkaya Alp Saul Arif Mesut Yavuz Atilla nel Barlas Tademir Bartu Gkara Bilal etinba Burak Cedeta Cem Erikavuk Cem Hozan Cezmi Genel Doan Kara Doanay Samuray Dursun ahin Ercan Tanrvermi Ercment Yaln Eren Kalafat Erhan Karaay Erol Ylmaz Faik Telliolu Fuat Barandr Haldun Ulusoy Hayri Kartopu Hseyin Dedeolu lker bik lter elik rfan Hunca smet zer Kemal Gani Bayraktar Kemalettin imek Kevork Benliolu Kudret Akn Levent Karako Levent Yldrm Mahmut Abac Mehmet Ali akr Mithat Ermek Numan Bulburu Okan Toker Okay Barutu Orhan Akyldz Orhan Doan mer Duyar zgr Kaya Ragb Cem Groy Ramazan Yaln Sabri Gnaydn Sedat Altnda Sedat enol Serdar Gltek Serkan Kk Tuba Bingl Altok Y. Erdin Sayn Yasin zel Ylmaz Cmert Yusuf Cemil Grleyik Zeynel Sabahattin Bozbey
VII
PROGRAM TRKE
PROGRAM TRKE
IX
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
PROGRAM NGLZCE
PROGRAM NGLZCE
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
XII
NDEKLER
stanbuldaki Yksek Binalar ve tfaiye Operasyonlarna Uyumu A. Serdar GLTEK, Hasan KARAKA, Y. Doan GRER ..............................................................................................1 Yangn Gvenlik Sistemlerine Enerji Salanmasnn Yangn Esnasnda Srdrlebilirlii ve Acil Durum Enerji Sistemi Abdurrahman NCE ...........................................................................................................................................................9 elik Yap Elemanlarnn Yangn Dayanm Srelerinin Hesaplanmas Abdurrahman KILI, Gkhan BALIK ............................................................................................................................ 13 Yanc Parlayc Sv Depolarnda Kpkl Sprinkler Sistemleri Ahmet MUTLU, Serkan CEYLAN ................................................................................................................................... 21 Binalarda zolasyon Kkenli Yangnlar ve Alnmas Gereken Yangn Emniyeti nlemleri Ahmet SERTKAN ............................................................................................................................................................ 29 Gazl Sndrme Sistemlerinin Tasarmnda NFPA2001 ve TS EN15004e Gre Temel Farkllklar Bora GK ........................................................................................................................................................................ 35 Patlayc Ortamlarn Belirlenmesi ve Patlamadan Korunma Dkman Cemal KOZACI ................................................................................................................................................................ 43 Yangna Dayankl Kablolar Cezmi GENEL, Murat ATASOY .................................................................................................................................... 51 Polistren Asmolen Deme Uygulamalarnda Yangn Gvenlii Cneyt KURTAY .............................................................................................................................................................. 61 Yksek Genlemeli HI-EX Kpkl Sndrme Sistemleri Dursun AHN ................................................................................................................................................................. 73 Yangn Tesisatlarnn Deprem Gvenlii: Yerel ve Uluslararas Ynetmeliklerin Karlatrlmas Eren KALAFAT, mer Okan SEVER .............................................................................................................................. 85 Sigortaclk ve Yangn Sektr Erturul MIHIYAZGAN ................................................................................................................................................. 95
XIII
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
Yangn Geciktirici, ntumesan Boya Geliimi Esin BBKCAN ........................................................................................................................................................... 107 atlarda Yanc Malzeme Kullanmak, Yangna Davetiye karmaktr Fatih TATAROLU ........................................................................................................................................................ 115 tfaiye Tekilat Personelinin Kiisel Koruyucu ve Kurtarma Malzemelerine Ynelik Memnuniyet Dzeylerinin Aratrlmas: anakkale li rnei Fehmi Volkan AKYN, Sekin ZCAN, Gksel ZTRK ......................................................................................... 127 Active Fire Prevention Systems Using Oxygen Reduction - Technology and Applicatitons Frank SIEDLER ............................................................................................................................................................. 135 Pasif Yangn Durdurucu Sistemler ile Bina i Yangn Zonlarnn Oluturulmas Funda KARTAL ARKADAKALMAZ.............................................................................................................................. 141 Otomobil Fabrikalarnda Patlama Riski Tayan Blgelerin Yangn Gvenlii Ynnden Deerlendirilmesi Gamze SAYGILI ............................................................................................................................................................. 149 Alternatif Sndrme Sistemleri ile Alglama Sistemlerinin Doru likilendirilmesi Gkhan AKTA ............................................................................................................................................................. 155 Yangnla Mcadelede Kullanlan Pompa Sistemlerine Bak Gkhan UZUNER .......................................................................................................................................................... 163 Uaklarda Kaza Krm ve Mdahale Hikmet AKIN .................................................................................................................................................................. 169 Yap Elemanlarnn Yangn Dayanm ve Mevzuat Gereksinimleri lker BK ........................................................................................................................................................................ 189 Trkiye leinde Yangn statistikleri zerine Bir Aratrma lknur BELKEM, Murat AVU, Fsun DEMREL ...................................................................................................... 195 Endstriyel Tesislerde Yangn Gvenlii Esaslar smail YAZAN ................................................................................................................................................................ 203 Endstriyel Yaplarda Yrtlan Yap Kabuklar ve Yangn nleyici Blme Uygulamalar Korhan IIKEL .............................................................................................................................................................. 209 Endstriyel Tesislerde Yangn Alglama Sistemi M. Talat SAIROLU, Enis BAYAR ............................................................................................................................. 215
XIV
Fixed Fire Fighting Systems For Rail And Road Tunnel Fire Protection Case Studies: Eurotunnel And New Tyne Tunnel Max LAKKONEN ........................................................................................................................................................... 225 Bilimin Inda Yeni Nesil Yangn Alglama Mert ULA ..................................................................................................................................................................... 235 Snrlandrlm Alanlarda alma in Hataya zin Vermeyen Bir Yntem Merve ERCAN, Serkan KK, Veli DENZ ............................................................................................................... 241 Bina Tahliye Modelleri ve Modelleme Yaklamlar Nee AKICI ALP.......................................................................................................................................................... 247 Depolama Tank Yangnlar Orhan SNMEZ............................................................................................................................................................. 259 Multizone Systems - A Safe & Efcient Alternative Peter EISENBERGER ................................................................................................................................................... 265 Yap Malzemeleriyle lgili Binalarn Yangndan Korunmas Hakknda Ynetmelikte (BYKHY) Karlalan Sorunlar ve zm Yollar Sedat ALTINDA ........................................................................................................................................................... 273 D Cephelerdeki Yangndan Korunma nlemleri Sedat ALTINDA, Fsun DEMREL ............................................................................................................................. 281 Yangn Tesisatlarnda Kullanlan Vanalarda FM ve UL Sertikasyonu Sleyman TOKAY ......................................................................................................................................................... 289 Yangn Pompalar ve Pompa Odas Yerleimi Taner KABOLU ........................................................................................................................................................... 299 Grup I Hangarlarda Kpkl Sndrme Sistemi Tuba BAL ....................................................................................................................................................................... 307 CPVC Borulama Sisteminin Yangn Sprinkler Sistemlerinde Kullanm Yetkin TEKN ................................................................................................................................................................. 315 Huzurevlerindeki Yangn Gvenlik Kriterlerinin Deerlendirilmesi Zuhal MEK, Nilfer AKINCITRK, Recep YAMANKARADENZ ........................................................................... 323
XV
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
XVI
A. Serdar GLTEK*
Hasan KARAKA**
Y. Doan GRER***
ZET
Son yllarda stanbul il snrlar ierisinde gerek iyeri gerekse ikamet amal olarak ina edilen yaplarn daha fazla sayda insan barndrmas ve hizmet vermesi ihtiyac, bu binalarn arlkl olarak dikey ynde ykseltilmesi ile karlanmaya allmaktadr. Yksek binalar acil durum ynetimi perspektinden bakldnda kendine has problemler dourmaktadr. Bu tr binalarda oluabilecek basit bir acil durum doru ynetilemediinde byk zararlara neden olabilmektedir. tfaiye tekilat tarafndan acil durumlarn snrlandrlmas ve ortadan kaldrlmas iin yrtlen operasyonlar yksek binalara zgn baz sorunlar iermektedir. Bu balamda zellikle 51,50 mden yksek olan binalarda meydana gelecek yangn ve dier acil durum olaylarna konvansiyonel yntem ve tehizatla mdahale edilememektedir. lkemizde ve baka lkelerde yer alan yksek binalarda yaananlardan karlan dersler bu binalarda yrtlen itfaiye operasyonlarnn gerektirdii ihtiyalar ortaya koymaktadr. Kent hayatnn doal geliimi nedeniyle train youn olduu blgelere ina edilen bu binalarn hazrlk durumunu belirlemek iin 2010 yl Temmuz ve Austos aylarnda stanbul Bykehir Belediyesi tfaiye Daire Bakanlna bal ynetici ve alanlar ile birlikte bir saha almas gerekletirilmitir. Bildiride bahsi geen saha almas iin yaplan teknik ve idari hazrlk, uygulanan metot ve elde edilen bulgular yer almaktadr.
HIGH RISE BUILDINGS IN ISTANBUL AND THEIR COMPATIBILITY TO FIRE FIGHTING OPERATIONS ABSTRACT
The buildings constructed in Istanbul in recent years, both as ofce spaces and for accommodation purposes need to be occupied by more people, and they need to cater for the needs of these people. Consequently, these needs are generally met by extending the buildings vertically. When the situation is viewed from emergency management perspective, specic problems arise. A simple emergency situation in such buildings can create massive destructions, if not managed properly. The operations carried out by the re departments for limitation and elimination of emergency situations have problems specic to high rise buildings. In that sense, re and other emergency situations in buildings taller than 51.50 meters cannot be handled using conventional methods and equipment. Lessons learned from res in tall buildings, both in Turkey and in other countries, lay out the needs for re-ghting management in such buildings. In July and August 2010, a eld study was carried out by administrators and workers of the Fire Fighting Department of Istanbul Metropolitan Municipality, to identify the conditions of such buildings, which are constructed in heavy trafc locations due to natural developments in urban living. In this study, technical and administrative preparation carried out, methodology and ndings from the above mentioned eld work are presented.
GR
Binalarn Yangndan Korunmas Hakknda Ynetmelik Madde 4, bina ykseklii 21,50 mden, yap ykseklii 30,50 mden fazla olan binalar Yksek Bina olarak tanmlamaktadr. Baka lkelerde yer alan yksek binalarda yaananlardan karlan dersler bu binalarda yrtlen itfaiye operasyonlarnn gerektirdii ihtiyalar ortaya koymaktadr.
1
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
Bu ihtiyalardan yola karak hazrlanan almada anket yntemi uygulanmtr. Ankette stanbul ili kitelli ve Maslak blgelerinden seilen farkl zamanlarda, farkl yap artname hkmleri dorultusunda ina edilmi 4 os binas ve 1 otel binas deerlendirilmitir. Binalarn idari mdr, teknik mdr ve gvenlik mdr ile birlikte gerekletirilen mlakatlarda anket sorular karlkl olarak ilenmi, idari ve teknik kapasite sorgulanmtr. Anket 12 blm ve 75 sorudan olumaktadr. Bir itfaiye biriminin; Q Binaya yaklamas, Q Bina evresinde tabyalamas (yerlemesi), Q Binaya girmesi, Resim 1. Bir yksek bina yangnna mdahale eden acil durum ekipleri. Q Yangn mahalline ulamas, Q Kurtarma operasyonunu yrtmesi, Q Yangna mdahale etmesi, Q Binadan kmas iin gerekli olan teknik ve idari artlar anket sorularnn ieriini oluturmaktadr. Sorular evet, hayr ve yetersiz eklinde deerlendirilmitir. Cevaplar, bina iinde belirli noktalarda yaplan inceleme ve ilgili personelle yaplan grmelerle teyit edilmitir.
6 5
Bina Says
4 3 2 1 0 Binann Kat Planlar Mevcut mu? aiye Kuru VEYA aiyecilerin Binada Yangn Asansr Yangn Otoma k Islak Boru Kontrol Sndrme Sistemi Var Merdivenini Var m? Paneli m? Kullanarak Sistemi Eriilebilir Yangn Mevcut mu? Bir Yerde Mevcut mu? Ka na mi? kmas Mmkn m? Binada Yangn Alglama
Grak 1. Anket deerlendirmesine gre itfaiye iin gerekli koullarn varlnn gsterimi.
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
Planlar incelendiinde, yangn olay srasnda bina iinde ve ak alanda park halinde olan aralarn giri ve klarnn nasl ynlendirilecei ngrlmemitir. Yangn annda ses kartan alarm cihazlar, anonslar yznden ortamdan uzaklamak isteyenlerin aralarn parktan karmalar mmkndr. Binann traini artracak ve durumu karmak hale getirecek bu gelimeye kar bir aksiyon ngrlmelidir. stanbul ilinin trak problemi, park problemi, yol dzeni, yol genilii, imar izinleri gibi unsurlar bir araya geldiinde binalarn yakn evresi son derece karmaktr. Ortam, itfaiye aralarnn olay yerine geldiinde operasyon dzeni ierisinde tabyalamasna uygun deildir. tfaiye ekibinin mdahaleye hazrlanma sresini artran bu unsura kar mevcut binalarn evresinde yapacak bir ey bulunmamaktadr. Yeni yaplacak binalarn tasarm ve evre dzeni iin nemli bir gstergedir.
Sndrme Sistemleri
Binalarda otomatik sulu sndrme sistemi mevcuttur. Yangn alglama sistemi ile btnleik alan sulu sndrme sistemine gerektiinde destek verecek itfaiye su verme azlar mevcuttur. Bina darsnda bulunan vanalarnn iaretlemesi ve etiket4
lemesi doru olmaldr. Suyun bu vanalar zerinden tesisatn hangi ksmna gittiinin zellikle Trke olarak belirtilmesi gerekir. Yamurlama sistemi bata olmak zere sulu sndrme sistemlerinin, yangn annda mdahalede temel unsur olaca beklenmektedir. Bu sistemlerden boalacak suyun nereye gidecei ise dnlmemekte ve tasarlanmamaktadr. Otomatik sistemden boalacak suyun hem tayc sisteme dinamik bir yk oluturmamas hem de yangn sonras su zararnn en aza indirilmesi iin nasl bir drenajla uzaklatrlaca tasarlanmaldr. Binalarn hepsinde sulu sndrme sistemlerini besleyecek yangn suyu depolar vardr. Yangn suyu pompalar bulunur. Yangn suyu pompalarnn olas enerji kesintisi halinde altrlaca alternatif enerji kaynaklar mevcuttur. Yangn suyu pompalarnn bir olaya mdahale srasnda ne kadar sre ile alaca ounlukla ngrlmemitir ve bilinmemektedir. Pompalar, dzenli kontrol ve bakmlar esnasnda ok ksa sre ile altrlp durdurulmaktadr. zellikle dizel motor tahrikli yangn suyu pompalarnn 510 dakika deil daha uzun sreler altrlarak motor soutma devresi, egzoz borusu scakl egzoz gaz kaa, pompa Resim 5. Kata yaklaan itfaiye ekibi[2]. odas havalandrmas, yakt tank miktar unsurlar hep birlikte takip edilerek denenmesi gerekir. Yangn olaylar ilk mdahale etkinlii, lokasyon gibi unsurlarla ksa srede veya uzun srede bertaraf edilebilmektedir. Yurtii ve yurtd yksek bina yangn olaylar incelendiinde en az iki saat srecek bir mdahale beklenmelidir. Yangn suyu pompalarnn bu performans karlayabildiinin nceden grlmesi faydal olacaktr. Binalarn evresinde hidrant vanalar mevcuttur. Binalarn iinde yangn ka merdiveni kovasndan geen kuru veya slak sabit boru tesisat bulunmaktadr. Baz binalarda sabit boru tesisat zerinde basn drc kullanlmaktadr. Basn drclerde ayarlanan basn deerinin itfaiyenin operasyon yapmasn engellemeyecek seviyede, ihtiya duyulan basntan daha az olmamas gerekir. Bu durumun salandnn kontrol edilmesi gerekir. Binalarn bazlarnda otomasyon ve elektrik pano odalarnda temiz gazl sndrme sistemi vardr. Bina teknik personelinin bu sistemin kontrol, bakm, devreye girmesi, devreden kmas ve tekrar dolumu konusunda bilgi sahibi olmas gerekir. zellikle gaz boalmasndan nce yaplan uyar ve alan tahliye sresi, gaz boalm esnasnda szdrmazln salanmas, boalan gazn alandan tahliyesi can gvenlii asndan nemlidir. Gazl sndrme sistemlerinin otomatik dzene ilave olarak elle kumanda edilebilmesi ve el kumanda tetiinin kolay eriilir yerde olmas gerekir.
Tahliye
Binalarda yangn tahliyesi ve itfaiye eriimi iin iki ayr merdiven vardr. Ka yollar iaretlenmi ve toplanma blgeleri belirlenmi durumdadr. Binalarn yangn tahliye plan mevcut mu? sorusuna olumlu cevap alnmasna ramen yazl bir plan grlmemitir. Binalarda yangn tahliye tatbikatlarnn dzenli olarak yapld ifade edilmitir. Baz binalarda ka merdivenleri basnlandrlmtr. Ancak baz binalarn ka merdivenlerine alan kaplar kendiliinden kapanmamaktadr ve yangn kaps zelliinde deildir. tfaiye ekiplerinin yangn katnn en fazla iki kat aasna konulandktan sonra ka merdiveni ve bu merdivene alan kapy kullanarak yangn katna mdahale etmesi planlanr. Baz binalarda bu kaplar merdiven tarafndan alamamaktadr, ama kolu bulunmamaktadr, Resim 6. Bina iindeki dikey boluklar[2].
5
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
hatta kilitli tutulmaktadr. Gvenlik sebebiyle bu durumlarn yaand ifade edilmektedir. tfaiyenin operasyonunun bu trden engellerle geciktirilmemesi, zorlatrlmamas gerekir.
Aydnlatma
Ka yollarnda acil aydnlatma vardr, acil durumlarda aydnlatmay besleyecek alternatif enerji kayna mevcuttur. Acil durum aydnlatma sisteminin armatr zerindeki batarya ile desteklendii binalarda batarya deiimi bir prosedre ve zaman aralna bal olarak dzenli ekilde yaplmamaktadr.
Duman Kontrol
Binalarn yangn dumanna kontrol edecek bir sistem var m? sorusuna olumlu cevap alnmtr. Ancak baz binalarn iklimlendirme sistemi sorgulandnda kanallarda yangn etkilerine dayankl damperlerin olmad anlalmtr. Havalandrma sistemine yangn annda mdahale edebilecek bir personelin var olduu bina yneticilerince ifade edilmitir. Yangnn sl etkileri arttka bina iindeki duman hareketlerinin operasyona olan etkisi artacaktr. Alt katlarda olan bir yangnn duman yksek bina ierisinde scaklk dengesine eriene kadar ykselecek ve bu seviyede yaylmaya balayacaktr. Merdiven, asansr ve dikey servis aftlarndaki hava hareketi yangnn bykl ve ssna, bina ii ve d scaklk farkndan doan baca etkisine, rzgrn hz ve ynne bal olarak takip edilebilmeli ve ynlendirilebilmelidir. Bina teknik personelinin itfaiye amirine ve ekibine bu koullar da gzeterek sistem zerinden destek verebilmesi gerekir.
Tehlikeli Maddeler
Binalarda hepsinde ayn olmamak artyla- dizel yakt, svlatrlm petrol gaz (LPG), klor vb. tehlikeli maddeler bulunmaktadr. Binalarn ounluunda tehlikeli kimyasal maddelerin bulunduu alanlar iaretlenmemi, etiketlenmemitir. Tehlikeli kimyasal maddeler konusunda itfaiye ekibini doru bilgilendirme ve ynlendirme yapabilecek personelin olmas gerekir.
Genel Tesisat
Binalarn ierisinde bulunan elektrik trafo cihazlarnn yanmas durumunda duruma zel bir mdahalenin planlanmad anlalmtr. zellikle yal tip trafolarn yanmas halinde uzun sre ve ok miktarda suyun nasl tatbik edilecei nceden planlanmaldr. Binalarda doalgaz kullanlmaktadr. Teknik personel tarafndan doalgaz vanalarnn yerlerinin kolay ve hzl ekilde gsterilebilmesi gerekir.
SONU
Yntem ksmnda anlatld ekilde bir yangn olay srasnda itfaiyenin binadan alabilmesi ve binadan destek alabilmesi iin elzem olan koullara bakldnda; Q Binalarn ounluunda gncel ve kullanlabilir kat planlar bulunmamaktadr.
Q Binalarn hepsinde bulunan asansrlerden en az bir tanesinin kumandasnn anahtar ile otomasyondan bamsz hale getirilebildii ve sadece itfaiye personelinin kullanabildii grlmtr. Ancak asansrler yangn etkilerinden bamsz kalacak bir lobiye almamaktadr. Q Yangn olay esnasnda yanan kata yaklamak iin alt kattan gelen itfaiyeci ka merdiveninden direkt olarak yangn mahalline girmektedir. Ancak binalarn ounda itfaiyeciyi koruyacak yangn gvenlik hol bulunmamaktadr. Q Otomatik sulu sndrme sistemlerine basnl su verecek yangn suyu pompalar btn binalarda mevcuttur. Dnya apnda itfaiyenin mdahale etmek zorunda olduu yksek bina yangnlarnda en az iki saat mdahale gerektii bilinirken hibir binada bu sre acil durum planlarnda ngrlmemi ve bu pompalar uzun sreli altrlmamtr. Q Binalarn hepsinde otomatik sulu yamurlama (sprinkler) sistemi mevcuttur ancak eski tarihli olan binalarda sistem tasarm eksiktir. Hibir binada sistemden boalacak suyun nereye akaca ngrlmemitir ve su hasarna kar bir nlem bulunmamaktadr. Q alma ile bina gvenlik personelinin bir yangn olaynda itfaiyenin ilk muhatabnn olduu grlmtr. Bu kiilerin itfaiyeyi zellikle gece (02:0006:00) saatlerinde kacak bir yangnda doru ynlendirebilmesi operasyonun baarl olmas iin nemlidir. Bu kiilerle yaplan grmelerde afet ve acil durumlara ilikin farkndalklarnn yetersiz olduu gzlemlenmitir. Q Btn bina yneticilerinin ve alanlarnn otomasyon ve mekanik tesisata koulsuz gvendii ve bu sistemlerin hatasz alacan kabul ettii ancak sistemi kumanda edenin insan olduu gereini gz ard ettii, mimari tasarmnda yangn olay ngrlen binalarn dier binalara gre itfaiyenin operasyon yrtmesine ve kolay almasna daha uygun olduu grlmtr.
KAYNAKLAR
[1] [2] [3] [4] [5] [6] Binalarn Yangndan Korunmas Hakknda Ynetmelik, 09.09.2009/ 27344. KLAENE, J.B., NFPA: Structural Fireghting, Strategy and Tactics, 2. Bask, Jones and Bartlett, 2009. GRIMWOOD, P., Euroreghter, Jeremy Mills Publishing, London, 2008. Special Report: Operational Considerations for High Rise Fireghting, USFA, April 1996. EDWARDS, J. D. High Rise Fireghting An Analysis for Effective Operations, 2003. Generic Risk Assessment: High Rise Fireghting Version 2, TSO London, 2008.
ZGEM
*A. Serdar GLTEK 1976 ylnda stanbulda dodu. 2000 ylnda Yldz Teknik niversitesi, Makine Fakltesi, Makine Mhendislii Blmnden mezun oldu. 2003 ylnda Amerika Birleik Devletleri, Worcester Polytechnic Instituteden Yangn Gvenlik Mhendislii yksek lisans derecesini ald. zel sektrde yapt almalardan sonra halen stanbul niversitesi Teknik Bilimler Meslek Yksek Okulu Sivil Savunma ve tfaiyecilik ile zel Gvenlik ve Koruma programlarnda retim grevlisi olarak almaktadr. **Hasan KARAKA 1970 ylnda Trabzonda dodu. 1997 ylnda stanbul tfaiyesine katld. 2004 ylnda Anadolu niversitesi Kamu Ynetimi blmnden mezun oldu. 2005 ylndan bu yana tfaiye Grup Amiri olarak grevini srdrmektedir. ***Y. Doan GRER 1984 ylnda stanbulda dodu. 2006 ylnda stanbul niversitesi, Siyasal Bilgiler Fakltesi, Uluslararas likiler Blmnden mezun oldu. 2009 ylnda stanbul Teknik niversitesinden Afet ve Acil Durum Ynetimi dalnda yksek lisans derecesini ald. 2009 ylndan beri stanbul tfaiyesi bnyesinde tfaiye Eri olarak grevini srdrmektedir.
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
YANGIN GVENLK SSTEMLERNE ENERJ SALANMASININ YANGIN ESNASINDA SRDRLEBLRL VE ACL DURUM ENERJ SSTEM
Abdurrahman NCE*
ZET
Dk enerji gerektiren acil durum aydnlatmas sistemi gibi, otomatik yangn alglama ve uyar sistemi ve kontrol paneli gibi, sesli ve kl uyar sistemleri gibi yangn gvenlik sistemlerinin enerjilerinin kesintisiz g kayna (UPS) ve benzerleri ile beslenmesi, yangn esnasnda enerji salanmasnn srdrlebilirliini mmkn klmaktadr. Ancak yangn su basnc, acil durum asansr ve basnlandrma fanlar gibi sistemlerin enerjilerinin yangn esnasnda srdrlebilirliini salamakta nemli sorunlar yaanmaktadr. Yangn ve benzeri acil vakalar sklkla yaanmad ve ylda en az bir defa (i kanunu kapsamna giren yerlerde ylda en az iki defa) yaplmas gereken yangn tatbikatlar usulne uygun yaplamadndan bu can alc nemli husus gzlerden kamakta, sonuta yangn esnasnda byk handikaplar yaanmaktadr. Yangn gvenlik sistemlerinin her an kullanma hazr tutulmas ve bir yangn esnasnda sorunsuz almas kadar nemli bir husus olamaz. Yangn gvenlik sistemlerinin yangn esnasnda sorunsuz almasnn en nemli ksm ise gereken enerjinin yangn esnasnda srdrlebilir olmasdr. Yangndan nce sorunsuz alan birok sistem yangn esnasnda hi almamakta ve yangnn bymesine, sndrlememesine, netice olarak da kaybn ve hasarn bymesine sebep olmaktadr.Bu almada, yangn gvenlik sistemlerine gerekli enerji salanmasnn yangn esnasnda da nasl srdrlebilecei zmleri bilgilerinize sunulmutur. Bunlar iinde Acil Durum Enerji Sistemi; lkemizde elektriin ayr bir yangn snf olarak kabul edilmeyip gz ard edilmesinin dourduu eksiklikler de dikkate alndnda, yaanmakta olan handikaplara hayati neme haiz bir zm olarak karmza kmaktadr.
SUSTAINABILITY OF ENERGY SYSTEMS TO FIRE SAFETY SYSTEMS DURING A FIRE AND EMERGENCY ENERGY SYSTEMS ABSTRACT
Feeding of low power to re safety systems such as emergency lighting systems, automatic re detection and warning systems and control panels, as well as audio visual warning systems with uninterrupted power supplies (UPSs) enable sustainability of energy during res. However, serious problems are experienced in sustaining energy during a re for systems such as water extinguisher pressure systems, emergency lifts, and pressurizing fans. Since emergencies such as res are experienced very rarely, and re drills are carried out only once a year (twice a year for the buildings within the context of labor law), this vitally important situation is generally overlooked and nally great handicaps are experienced during a real re. There can be no other important issue than keeping re safety systems ready and in operating condition at all times. Another important aspect of having a smooth operating re safety system is sustaining energy during any re. Many systems that operate smoothly before a re cease to operate during a re and consequently cause greater res impossible to be extinguished and nally cause greater losses and damages.In this study, the methods for sustaining energy required by re safety systems during a re are presented for your information. Among these, a special case is considered, when inadequacies that arise in Turkey due to not accepting electricity as a different class of re and overlooking it, Emergency Energy System prevails itself as a vital solution for overcoming these handicaps experienced during res.
9
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
GR
Acil durum; tehlike ierip acil mdahale gerektiren, ani ve beklenmedik kriz olarak tanmlanmakta, yangn da acil durumlarn banda gelmektedir. Yangnla savaabilmek iin almas gereken birok sistem bulunmaktadr. Bunlarn bir ksm kendi kurulu mekanizmas ile ilemekte ancak ou enerji ile almaktadr. Yangnla sava sistemlerinin en nemlileri; Yangn Su Basncn salayan yangn pompas, ka yollarnn ve snma kompartmanlarnn basnlandrlmas bata olmak zere Duman Kontrol Sistemi ve Acil Durum Asansrdr. Dier yangnla sava sistemleri olarak; erken alglama ve uyar sistemleri, sesli ve kl ikaz sistemi, acil anons sistemi, acil aydnlatma sistemi, acil ynlendirme kl levhalar, kontrol paneli ve otomasyon sistemleri, yangn kompartman blmelendirme kaplar, yangn ve duman perdeleri, yangn dolab sistemi (hortum tekerlei), otomatik yamurlama sistemi (sprinkler), otomatik gazl sndrme sistemleri, otomatik wet-chemicals sndrme sistemleri, havalandrma kanallarndaki duman damperleri, emi (vakum) duman emme ve duman tahliyesi (ventilasyon) sistemleri saylabilir. Bu sistemlerin tamamna yakn elektrik enerjisi ile almaktadr. Dk enerji gerektiren yangn gvenlik sistemlerinin enerjileri UPS ve benzeri sistemlerle salanabilmektedir. Yksek enerji gerektiren yangn gvenlik sistemleri ise jeneratr ve benzeri ekipmanlara ihtiya duymaktadr. Yangn kt zaman ebeke elektriinin ve genel jeneratrn rettii elektriin kesilmesi gerekecektir. tfaiye tekilat da mdahale etmeden nce elektrii kesecektir. Bylece elektrikle alan sistemler almayacaktr. Bu nedenle yangn acil durumunda yangnla sava sistemlerinin enerjisini beslemeye devam edecek Acil Durum Enerji Sisteminin tesis edilmesi gerekmektedir. Acil Durum Enerji Sistemi ifadesi metin ierisinde ADES ksaltmas ile de kullanlacaktr. Tatbikatlarda elektrik kesilmedii iin aksaklklar ortaya karlamamaktadr, fakat gerek bir yangnda bu aksaklklar yaanmaktadr. Tatbikatlarda eksiklikler ve aksaklklar ortaya karlmal, bu eksiklikler tamamlanarak ve aksayan hususlar giderilerek yangnla savamak iin sistemler her an kullanma hazr tutulmaldr. lkemizde elektrik yangnlar ayr bir snf olarak kabul edilmedii iin bu eksiklikler ve ihtiyalar gzden kamaktadr. Yangn acil durumu enerji ihtiyalar iyi hesaplanmal ve Acil Durum Jeneratr ve Acil Durum Enerji Sistemi tesis edilmelidir. Yangn su basncnn salanabilmesi iin alternatif zmler olarak; Q 60 m ykseklikte su deposu yaplrsa potansiyel farkndan dolay 6 bar basn oluacaktr. Bylelikle dizel ve elektrikli pompaya ihtiya kalmayacaktr. Bu sistem elbette yangna dayankl tesisat ile kurumaldr. Q Dizel yangn pompas gibi akaryaktla alan sistemler kurulduunda ebeke elektriinden bamsz enerji besleme imkan oluacaktr. Q Acil durum jeneratr tesis edildiinde ise hem su basncn salayan pompann hem de dier tm yangn acil durum sistemlerinin enerji ihtiyac salanm olacaktr. Q Genel jeneratrlerden ikinci bir hat ekilip bu hattan sadece acil durum sistemlerinin beslenmesi ile; yangn durumunda genel hattn kesilerek acil durum hattna enerji verilmeye devam edilmesi eklinde mevcut jeneratrlere acil durum jeneratr ilevi kazandrmak mmkn olmaktadr. Yangn su basnc salandnda; basnl su ile alan otomatik yamurlama (sprinkler) sistemi, yangn dolab (hortum kr) sistemi, yangn musluu (hidrant) sistemleri de aksamadan alm olacaktr. Acil durum asansrnn almasn salayacak enerji ADES sisteminden beslenmelidir. Acil durum asansrnn yangn kompartman vasarnda ina edilmi olmas gereken kovasnn acil durum basnlandrmasnn enerjisi de yine ADES ile salanmaldr.
10
Duman kontrol sisteminin ihtiyac olan enerji de ADES ile salanmaldr. dealde yaplar yangn kompartmanlarna ayrlmal, yangnn kt kompartmandan duman ve zehirli gazlar emi (vakum) yaplarak darya atlmal ve bitiik olan tm kompartmanlarn emesi (basnc) artrlarak duman ve zehirli gazlarn o blgelere ulamas engellenmelidir. Dk enerji gerektiren ve genelde ak ve UPS ile enerjisi salanan erken alglama ve uyar sistemleri, sesli ve kl ikaz sistemi, acil anons sistemi, acil aydnlatma sistemi, acil ynlendirme kl levhalar vb. sistemleri besleyen UPS ve benzeri sistemlere ADES ile alternatif enerji salanarak ek bir takviye ve gvence salanabilir. Acil durum jeneratr ile alan ADESin tm tesisatlar yanmaz kablo ile ve yangna kar korunakl olarak tesis edilmeli ve test edilmelidir. Binalarn Yangndan Korunmas Hakknda Ynetmelike gre, senede en az bir defa, i Sal ve Gvenlii Tzne gre de senede en az iki defa yaplmas gereken yangna mdahale ve tahliye tatbikatlar usulne (geree) uygun yaplmad iin amacna ulaamamaktadr. Halbuki tatbikatlar; 1. Yangn gvenlik sistemlerinin alp almadn, 2. Mdahale ve tahliye planlarnn uygulanabilir olup olmadn, bu planlarn ileyip ilemediini, 3. Yangn organizasyonlarnda grev alan personelin gereken ve istenilen davran biimini kazanp kazanmadn test etmek iin yaplmaldr. Tatbikatlar gereki yaplmaldr. Tatbikatlarda uygun ortam hazrlanarak gerek bir yangnm gibi elektrik ve genel jeneratr kesilmelidir, ki sistemdeki tm aksaklklar grlebilsin ve dzeltilme yoluna gidilebilsin. Bylece tatbikatlarda eksiklikler ve aksaklklar ortaya karlarak kayt altna alnmal, bunlara kar Dzeltici nleyici Faaliyetler raporlanarak giderilmeleri salanmaldr. Yangn gvenlik sistemlerinin enerjisinin, elektriin kesilmesi karsnda ADESin devreye girmesiyle srdrlebilmesi hususundaki eksiklikler ve aksaklklar da giderilerek ADESin kusursuz almas salanmaldr.
SONU
Sonu olarak, lkemizde elektriin ayrca bir yangn snf olmamasnn getirdii eksiklikle, yangn acil durumunun ynetiminde elektriin yeri nemli lde eksik kalmakta, mdahale ve tahliye tatbikatlarnn yaplma usulleri yeterince bilinmediinden aksayan sistemler gzden uzak kalmakta, yangndan nce alan ve elektrik enerjisi ile beslenen yangn gvenlik sistemlerinin ounun yangn esnasnda almamas ile yangnla savata zarar ve hasarn byk olduu nemli baarszlklar yaanmaktadr. Acil Durum Enerji Sistemi bu problemlerin hepsine zm retmekte ve yangn esnasnda almas gereken tm yangn gvenlik sistemlerinin enerji ihtiyac yangn sresince de salanmaya devam edilebilmektedir. Yangnla savata elektrie hak ettii nem verilmeli, tatbikatlar elektrik kesilerek yaplmal, yangn acil durumunun ynetiminde gerekli tm acil durum sistemlerinin enerjileri kesintisiz olarak salanarak duman kontrol, yangn su basncnn devamll ve acil durum asansrlerinin ilemeye devam etmesi bata olmak zere tm sistemler kesintisiz alabilmelidir.
KAYNAKLAR
[1] Binalarn Yangndan Korunmas Hakknda Ynetmelik. [2] i Sal ve Gvenlii Tz.
11
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
ZGEM
*Abdurrahman NCE 1962 ylnda stanbulda doan Abdurrahman nce, Hacettepe niversitesi Kimya Mhendislii Blmnden mezun oldu. stanbul Bykehir Belediyesi tfaiyesinde on alt yldr grev yapmakta olan nce, burada dokuz yl Eitim Amir Yardmcl grevini yrtmesinin ardndan, son yldr Aratrma, Planlama ve Koordinasyon Amiri olarak grevini srdrmektedir. 1997 yl itibariyle NFPA 1033 Fire Investigator (Yangn Tahkikats) sertikasna sahip olup, Yangn k Sebebinin Aratrlmas eitimlerini vermekte olan Abdurrahman ncenin ayrca; tehlikeli maddeler, patlamalar, yangn yerindeki tehlikeler, yangnn yaps ve geliimi, doalgaz ve LPG yangnlar, iyerlerinde yangn gvenlii ve acil durum organizasyonlar konularnda almalar bulunmaktadr. nce, evli ve iki ocuk babasdr.
12
Abdurrahman KILI*
Gkhan BALIK**
ZET
Yap elemanlarnn yk tayabilme kapasiteleri scaklk arttka der. Bir yap ierisinde meydana gelen yangna herhangi bir mdahalede bulunulmazsa, yap elemanlar bir sre sonra ilevlerini yitirir ve bina ker. Gerek binann kurtarlmas ve yangndan sonra en dk onarm maliyetiyle tekrar kullanlabilmesi asndan, gerekse binadaki kullanclarn, yangna mdahale ekiplerinin ve evredeki insanlarn can gvenlii asndan, zellikle yk tayan yap elemanlarnn belirli yangn dayanm deerlerine sahip olmalar gerekir. Yksek scakla kar herhangi bir nlem alnmad takdirde, eliin yangn dayanm, beton ya da beton esasl kompozit malzemelere gre daha dktr. Bu nedenle, elik yap elemanlarnn tercih edildii binalarda, zellikle tahliye srelerinin uzun olduu ok katl alveri merkezleri ve ok yksek binalarda, tayc elik kolon ve kirilerin yangn dayanm srelerinin artrlmas iin tedbir alnmas gerekir. Bu amala kullanlan eitli yntemler, eliin yksek scakla maruz olan yzeylerine, eitli malzemelerle yaltm yaplmas esasna dayanr. Yaplacak yaltmn kalnl, maliyeti artran bir unsur olduundan, gerekli en dk yaltm kalnlnn doru tespit edilmesi nemlidir. Bu almada, yap eliklerinin yaltml ve yaltmsz haldeki yangn dayanm srelerinin elde edilmesinde kullanlan hesap yntemleri anlatlmaktadr. elik yangn dayanmnn hangi yntemlerle artrlabilecei hakknda bilgi verilmekte ve en dk yaltm miktarnn elde edildii bir rnek hesap yaplmaktadr.
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
1. GR
Bir yapnn tasarmnda gz nnde bulundurulan, gvenli ka yollarnn planlanmas ve mimari yangn zonlarnn oluturulmas gibi pasif yangn gvenlik nlemleri, herhangi bir aktivasyon gerektirmeyen, yangn her an hazr bekleyen nlemlerdir. Yangn zonlar oluturulmasnn temel amac, bir zonda balayan yangn ve oluan dumann, belirli bir sre boyunca komu zonlara gememesi ve bylece yangnn kolay yaylmasnn engellenmesidir. te yandan, yangn zonu ierisinde yer alan tayc yap elemanlarnn yk tayabilme zelliklerinin de, yangn dayanm sresi boyunca kaybolmamas gerekir. Bir yap elemannn yangna kar dayankll, yangnn balangcndan itibaren, elemann ilevini yitirmesine kadar geen sreyle llr. zellikle, ok yksek binalarda ya da insan younluunun fazla olduu ok katl alveri merkezlerinde, insanlarn uzun srelerde tahliye edilebilmesi nedeniyle, yangn direncinin nemi daha da artmaktadr. Bu tr yaplarda, zellikle haii ve montaj kolayl nedeniyle tercih edilen yap elikleri, betonarme esasl malzemelere gre yangna kar daha fazla nlem alnmasn gerektirir. Statik adan yeterli dayanm salayan betonarme yap elemanlar, genellikle ilave bir yaltm gerektirmeden, yeterli bir sre boyunca yksek scakla kar dayanm salamaktadr. Ancak zellikle tayc elik yap malzemelerinin, yangna dayanm srelerinin ilave tedbirlerle artrlmas bir zorunluluktur. Bu almada, yap elikleri iin yangn dayanmnn belirlenmesinde kullanlan s geii hesap yntemleri ele alnmaktadr. Kolon ve kirilerde, yaltm yaplp yaplmadna ve yaltmn trne gre, yangna dayankllk sresi deerlerinin nasl elde edilecei rnek hesaplarla birlikte anlatlmaktadr.
Yukarda belirtildii gibi, gerek bir oda yangnnda scakln zamanla deiimi, odadaki yakt cinsi ve miktar ile aklk alan gibi faktrlere bal olarak deiebilmektedir. te yandan malzemelerin yangn dayanm srelerinin lmnde kullanlan test dzeneklerinde, scakln zamana gre deiimi belirli bir standard takip etmek durumundadr. Bu testlerde gerek yangnlara gre en byk farkllk, scakln giderek artmas ve herhangi bir snme aamasnn olmamasdr. Uluslararas ISO 834 standardna gre, standart zaman-scaklk erisinde yangn scaklnn (Ty) zamanla (t) deiimi;
Ty = T0 + 345 log10 (8 t + 1)
(1)
bantsyla tanmlanmtr[7]. Burada T0, yangn balamadan nceki ortam scakln gstermekte olup, zaman ve scaklk deerleri srasyla [dk] ve [C] birimlerindedir. ngiliz standartlarnda (BS 476) ve daha sonra Avrupa standartlarnda (BS EN 1363) da benzer bantlar verilmekte ve burada ortam scakl iin, 20 C deeri alnmaktadr[8]. Avrupa standartlarnda, standart zaman-scaklk erisine gre daha yksek scaklklarn olumasna neden olan hidrokarbon yangnlar (sv havuz yangnlar) iin ve daha dk scaklklarn olutuu d ortama komu elik yap elemanlar iin farkl bantlar da tanmlanmaktadr. Amerikan standartlarna esas oluturan ASTM E119 standardnda ise, scakln zamana gre deiimi srekli bir fonksiyon olarak belirtilmemi ve ayrk noktalar eklinde tanmlanmtr[9]. lk iki saatlik sre ierisinde, ASTM standard iin tanml olan bu noktalar, ISO 834 standart zaman-scaklk erisiyle karlatrmal olarak ekil 1deki gibi verilmektedir.
1200 Scaklk [ C] 1000
0
800
600
400
Gerek bir yangnn geliim aamasnn sonunda tm oda yangnna geilmesiyle birlikte, bir sre boyunca, standart zamanscaklk erisine gre daha yksek scaklklar meydana gelebilmektedir. Ancak ksa bir sre sonra scaklklar, bu erinin altna derek snme aamasna geilmektedir.
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
(2)
bantsyla hesaplanmaktadr. 20 C < T < 600 C aralnda geerli olan bu bantda, scaklk [C] biriminde girildiinde, zgl s deeri [J/(kgK)] eklinde elde edilmektedir. Galvanizli eliklerde, d yzeylerdeki inko kaplama yaklak 400 C scaklkta eridiinden, bu scaklk geildiinde yayma orannda nemi bir art meydana gelmektedir. Herhangi bir kaplama olmayan elik yzeylerinde ise yayma oran konstrksiyona gre deimektedir. Tm yzeyleri, yangnda oluan scak gazlarla evrili olan bir elik kolon iin bu deer, 0.7 deerinde alnabilir. eliklerin s iletim katsays deerleri, yangn dayanm sresi iin nemli olan scaklk aralnda yaklak olarak dorusal bir deiim gstermektedir. eliin dayanmna bal olarak da bir miktar deiim gsteren s iletim katsays, kaba hesaplarda 45 W/(mK) deerinde sabit kabul edilebilir. Avrupa standartlarnda s iletim katsaysnn scaklkla deiimi;
k = 54 33.3 103 T
(3)
bantsyla hesaba katlmaktadr. 20 C < T < 800 C aralnda geerli olan bu bantda, scaklk [C] biriminde girildiinde, s iletim katsays [W/(mK)] eklinde elde edilmektedir.
(a)
(b)
ekil 2. elik prollerde farkl yaltm uygulamalarnn snandrlmas, (a) Boluksuz yaltm ve (b) Boluklu yaltm.
Boluklu elik prollerin i ksmlar betonla doldurulmak suretiyle yangn dayanm artrlabilecei gibi, boluksuz prollerde de benzer bir uygulama yaplmas mmkndr. rnek olarak I prollerde, anlar arasnda iki taraftaki boluklar betonla doldurularak, i yzeylerin scak gazlarla temas kesilmi olur. Boluksuz elik prolin tm yzeylerinin beton dklerek kaplanmas ise, korozif ortamlarda uzun mrl bir koruma salar. Bu yntemlerin en nemli dezavantaj, kullanlan beton miktarnn maliyeti nemli oranda artrmasdr.
Kesit Faktr (
tw
A 2 (B + H ) + 2 (B t w ) = V 2 B t f + (H 2 t f ) t w
tf
ekil 3. Boluksuz prole sahip yaltmsz bir elik prol iin kesit faktrnn hesaplanmas.
17
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
A 2H + B = V Kesit Alan
2 (H + B) A = V Kesit Alan
ekil 4. elik prollerde, sya maruz yzeylerin saysna ve yaltmn cinsine gre, kesit faktrnn farkl hesaplanma yntemleri.
maruz yzey olduu dnlerek hesap yaplr. Yaltmn boluklu ya da boluksuz olmasna ve eliin sya maruz kalan yzeylerinin saysna gre, kesit faktr ekil 4te verilen drt farkl ekilde hesaplanmaktadr. Bu bantlarda geen evre ve kesit alan deerleri elik prole gre tanmlanmaktadr.
3. HESAP YNTEM
Dier yap malzemelerine gre sy daha iyi ileten eliklerde, yangn srasnda scakln belirli bir anda her noktada ayn olduu kabul yaplabilmektedir. Ya da matematiksel bir ifadeyle, yap elemannn ierisindeki scaklk dalm konumdan bamsz olup, sadece zamana bal olarak artmaktadr. elik malzemelerin yk tama kapasiteleri 500 C deerinden yksek scaklklarda ok nemli lde azalr. Yangn dayanm sresi hesaplanrken, scakln belirli bir snr deere ulamasna kadar geen sre elde edilmeye allmaktadr. ngilterede, elik yaplarn yangndan korunumu ile ilgili olarak, imalat ve yklenici uzmanlarn oluturduu ASFP birlii tarafndan yaynlanan ve Sar Kitap adyla bilinen kaynakta[3], elik kolonlar iin 550 C ve elik kiriler iin de 620 C scaklk deerleri snr deerler olarak alnmaktadr. Gerek yangnlarda eliin daha yksek scaklara dayanabilmesini salayan baz etkenler olabilir. Ancak tasarmda gvenlikli tarafta kalabilmek iin bu etkenler hesaba katlmamaktadr. Yangn sresince elik scaklnn zamanla deiimi, eliin yaltml ya da yaltmsz olmasna gre, birbirinden farkl iki hesap yntemiyle elde edilmektedir.
A h (Ty T) + (Ty4 T 4) = c V
T t
(4)
eklinde yazlabilir. Bu denklemin sol tarafndaki ifade, eliin d yzey alanndan (A), srasyla tanm ve nmla geen s aklarnn toplamn gstermektedir. Doal tanmla s geiini gsteren ifadedeki s tanm katsaysnn, h = 25 W/(mK) deerinde sabit olduu kabul edilebilmektedir. Hidrokarbon yangnlarnda daha yksek scaklklar sz konusu olduu iin, h = 50 W/(mK) alnabilir. Inmla geen net s aksn gsteren terimdeki Stefan-Boltzman sabiti, = 5.67 10-8/(mK4) deerine sahiptir. Scak gazlar, eliin sya maruz kalan tm yzeylerini sard iin, nm teriminde ekil faktr gsterilmemitir. Inm terimindeki deeri ise, eliin ve scak gazlarn edeer yayma orann gstermektedir. Genellikle scak gazlar iin siyah cisim kabul yaplarak, bu deer, eliin d yzeyinin yayma oranna eit alnabilmektedir. Bu kabul altnda, edeer yayma oran yerine, Denklem 4te dorudan eliin yayma oran yazlmtr. Denklem 4n sa tarafndaki terim ise, t zaman adm sonunda, scakl T kadar artan eliin bnyesindeki s depolanma miktarn gstermektedir. Burada eliin hacm V, younluu ve zgl ss c ile gsterilmitir. Bu denklem yardmyla, elik scaklndaki art miktar;
18
T =
A 1 h (Ty T) + (Ty4 T 4 ) t V c
(5)
eklinde zamana bal olarak iterasyonla hesaplanabilmektedir. Bu ekilde kararl bir zm elde edilebilmesi iin, her iterasyon admnda, zaman adm deerinin en fazla t = 30 s alnmas gerekmektedir. Denklem 5te, scaklktaki art miktarnn, kesit faktr ile (A/V oran) doru orantl olarak deitii grlmektedir. Bu durum, belirli bir elik hacm (ya da ktlesi) iin, sya maruz kalan yzey alan arttka, yangn dayanm sresinin azaldn, matematiksel olarak ortaya koymaktadr.
2 i ci d i < c
V A
(6)
art salanmaldr. Ayrca yaltm tabakasnn yzey scaklklar, srasyla yangn scaklna ve elik scaklna eit kabul edilir. Bu bilgiler nda s dengesi,
ki Ai
Ty T di
T T i ci Vi = cV t t i
(7)
eklinde yazlabilir. Burada izolasyon malzemesine ait zellikler iin i alt indisi kullanlmtr. Denklemin sol tarafndaki ifade, srekli rejimde yaltm tabakas boyunca iletimle geen sdan, yaltm tabakasndaki s depolanma miktarnn karld net s geiini gstermektedir. Bu deer eliin bnyesindeki s depolanma miktarna eitlenmektedir. Burada elik ve yaltm malzemesindeki scaklk art hz terimlerinin (T/t) birbirinden fakl olduuna dikkat edilmelidir. Yaltm kalnl boyunca scakln deimesi sebebiyle, yaltm tabakas iin ortalama scaklk art sz konusudur. Yaltmn elik tarafndaki scaklk art hz, yangn tarafndakinden daha dktr. Netice olarak, yaltm tabakasnn ortalama scaklk art hz {(T/t)i}, elik prolin scaklk art hznn (T/t) yarsna eit kabul edilerek hesap yaplr[1]. Ayrca yaltm tabakas ile elik arasnda boluk olmad dnlerek Ai = A ve Vi = Ai di yazldnda, elik prolin bnyesindeki scaklk art,
T =
ki (Ty T) t V 1 2 c d i + i ci (d i ) A 2
(9)
eklinde hesaplanabilir. Bu denklemde kararl bir zm elde edilebilmesi iin, t < 30 s alnmaldr.
1200
Bu blmde, drt tarafndan sya maruz kalacak ekilde yerletirilen bir elik 800 kolonun, yaltml ve yaltmsz haldeki scaklk-zaman deiimi incelenmekte- T [ C] 600 dir. Yaplan hesaplar srasnda yangn scaklnn, ISO 834 standart zamanscaklk erisine gre deitii gz nnde bulundurulmutur. Ayrca, eliin 400 zgl ssnn scaklkla deiimi Denklem 2ye gre hesaba katlmtr. Yap200 lan hesaplar sonucunda, elik scaklnn 540 C deerine ulat ana kadar Zaman [dk] geen sre, yangn dayanm sresi olarak elde edilmitir. ekil 5te verilen 0 0 20 40 60 80 100 120 hesap sonularna gre, W 360x410x1086 kodlu elik prolin, yaltmsz halISO 834 Yaltmsz de 40 dakikadan ksa srede limit scaklk deerine ulat grlmtr. Ayn Limit = 540 C Yaltml (5 mm, vermiklit) prole 5 mm kalnlnda vermiklit sprey kaplama uygulandnda, yangn ekil 5. W360x410x1086 elik prolinin, yaltml ve yaldayanm sresi deerinin 129 dakikaya kt belirlenmitir. tmsz haldeki scaklk-zaman deiimi.
0
19
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
4. SONU
Bu almada, yap eleman olarak kullanlan elik prollerin yangn durumundaki scaklk deerlerinin zamana bal deiimlerini elde etmeye ynelik s geii hesap yntemleri anlatlmaktadr. Yaltmsz eliklerde sadece zamana bal scaklk deiimi hesaplanrken, yaltm durumunda hem konuma hem de zamana bal bir s geii problemi ortaya kmaktadr. Her iki durumda da, belirtilen hesap yntemleri zel bilgisayar programlar gerektirmeden zlebilecek ekilde basitletirilmitir. Bu basitletirme iin yaplan kabuller, uluslararas geerlilii olan kaynaklara dayandrlarak ayrntl olarak aklanmtr. Ayrca problemin snr artn oluturan zamana bal yangn scakl deerinin ve yine scakla bal deien malzeme zelliklerinin modellenmesiyle ilgili bantlar verilmitir. Tm bu bilgilerin nda yaltml ve yaltmsz bir elik prol iin s geii hesaplar yaplarak sonular zamana bal bir grak halinde sunulmutur.
KAYNAKLAR
[1] ECCS, Fire Resistance of Steel Structures, Technical Note No: 89, Technical Committee 3, European Convention for Constructional Steelwork, 1995. [2] Eurocode 3, Design of Steel Structures. ENV 1992-1-2: General Rules Structural Fire Design, European Committee for Standardization, 1993. [3] ASFP, Fire Protection for Structural Steel in Buildings (The Yellow Book), Association for Specialist Fire Protection, Drdnc Yaym, 2009. [4] SFPE, Handbook of Fire Protection Engineering, Society of Fire Protection Engineers, 1995 [5] NFPA 92B, Guide for Smoke Management Systems in Malls, Atria, and Large Areas, National Fire Protection Association, 2009 Edition. [6] LAW, M., A Basis for the Design of Fire Protection of Building Structures, The Structural Engineer, 61A, 1, 1983. [7] ISO 834, Fire Resistance Tests Elements of Building Construction, International Organization of Standardization, 1975. [8] BS 476 - Blm 20-22, Fire Tests on Building Materials and Structures, British Standards Institution, 1987. [9] ASTM - E119-88, Standard Test Methods for Fire Tests of Building Construction and Materials, American Society for Testing and Materials, 1988. [10] BUCHANAN, A.H., Structural Design for Fire Safety, Wiley, 2001. [11] PURKISS, J.A., Fire Safety Engineering Design of Structures, Elsevier B-H, 2007.
ZGEM
*Abdurrahman KILI stanbul Teknik niversitesinde, 1987 ylnda yangn konusundaki ilk almalarna balayan Prof. Dr. Abdurrahman Kl, o dnemde Japonyada ald eitimle itfaiyeyi yakndan tanm ve sonrasnda kendisini, Trkiyede itfaiyeye bilimsellik kazandrmaya, itfaiyeci imajnn iyiletirilmesine ve itfaiyenin kamuoyunda tannmasna adamtr. Bu gayretleri ile 1989-1994 yllar arasnda stanbul tfaiye Mdr olarak grev yapmtr. Halen stanbul Teknik niversitesi Makine Fakltesinde retim yesi olan Prof. Dr. Abdurahman Kl; yangn gvenlii konusunda yaplan almalara nclk etmi, Trkiyede ilk Yangn Ynetmeliinin karlmas konusundaki almalarnn yan sra ilk kurtarma ekibini oluturmu, itfaiye tekilatnn gelimesine nemli katklarda bulunmutur. **Gkhan BALIK 1979da Tuncelide dodu. 1996 ylnda Nazilli Anadolu Lisesinden mezun oldu. 2000 ylnda T Makina Mhendislii Blmnden Mhendis nvann; 2003 ylnda ise T Fen Bilimleri Enstits (FBE), Enerji Yksek Lisans Programndan Yksek Mhendis nvann alarak mezun oldu. 2006 ylnda Von Karman Akkanlar Dinamii Enstitsnde (Belika) diploma kursunu tamamlad. 2010 ylnda, T FBE Makina Mhendislii Anabilim Dal Makina Mhendislii Doktora Programn bitirerek Doktor nvan ald. 2001 ylndan bu yana T Makina Fakltesinde Aratrma Grevlisi olarak grev yapan Dr.Gkhan Balk, binalarda yangn gvenlii ile ilgili konularda almaktadr. Evli ve bir ocuk babasdr.
20
Ahmet MUTLU
Serkan CEYLAN*
ZET
Su ile sndrlmesi mmkn olmayan yanc-parlayc svlar, kimyasal zelliklerinden dolay kolayca alevlenme zelliine sahiptirler. Bu nedenle byk yangn riskleri oluturmaktadr. Bu riskleri, yanc svnn zellikleri ve yangn durumundaki davran ekline gre tasarm yaplm kpkl sndrme sistemleri ile ortadan kaldrabiliriz. Bu alma ile yanc-parlayc svlar iin belirlenen tehlike snar tantlm ve yanc parlayc sv depolanan mahallerin yangndan korunmas iin kullanlan kpkl sprinkler sistemlerinde baz alnacak standartlar ve tasarm kriterleri incelenmitir.
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
Yanc ve parlayc svlar petrol trevi hidrokarbonlar ve polar solventler olmak zere iki snfa ayrlrlar. Hidrokarbonlar sadece karbon ve hidrojen atomlar ieren organik bileiklerdir. Balca hidrokarbonlar; ham petrol, gazolin, jet yaktlar, benzindir. Su ile karan ve zc olarak kullanlan svlar polar solvent olarak adlandrlr. Balca polar solventler alkoller, ketonlar, etherler, esterlerdir. Polar solventler AFFF tip kpkleri bozarak paralar ve etkisiz hale getirir. Bu nedenle polar solvent yangnlarnda alkole dayankl kpkler kullanlmaldr.
Q Q Q Q
Film tabakas oluturan (FFFP) kpk svlar Akc lm tabakas oluturan (AFFF) kpk svlar Alkole direnli akc lm tabakas oluturan (AR-AFFF) kpk svlar Sentetik deterjan kpk svlar (Mid, Hi-ex)
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
Tablo 2. ift Sral Raarda ve Metal, Protatif, IBC Tanklarda Depolanan Yanc ve Parlayc Svlar iin Kpkl Sprinkler Sistemi Tasarm Kriterleri
Tank Tipi ve Kapasitesi Max. Depo h (ft) 25 25 40 25 25 Max Tavan h (ft) 30 30 50 30 30 Tavan Sprinkler Korumas Raf Aras Sprinkler Korumas Sprinkler Tasarm Sprinkler Tasarm Tipi Debi Younluk Alan Hassasiyet Not Tipi Hassasiyet (ft2) (gpm) (gpm/ft2) NONRELIEVING STYLE CONTAINERS - SINIF IB, IC,II,IIIA K8.0 SR or QR 286F 0.30 2000 K=5,6 or 8,0 QR or SR (ot) 30 1,2,4 K8.0 SR or QR 286F 0.30 3000 K=5,6 or 8,0 QR or SR (ot) 30 1,8,4 NONRELIEVING STYLE CONTAINERS - SINIF IIIB K8.0 SR 286F 0.30 2000 K=5,6 or 8,0 QR or SR (ot) 30 1 RELIEVING STYLE CANTAINERS - SINIF IB,IC,II,IIIA K8.0 SR or QR 286F 0.30 2000 K=5,6 or 8,0 QR or SR (ot) 30 1,2,4 K8.0 SR 286F 0.30 3000 K=5,6 or 8,0 30 1,8,4
5 gal >5 and60 60 gal 5 gal >5 and60 Portatif tank IBC tanklar
RELIEVING STYLE CANTAINERS - LIQUID CLASS IIIB 60 gal 40 50 K8.0 SR 286F 0.3 2000 K=5,6 or 8,0 QR or SR (ot) 1 gal=3,8 lt , 1 ft= 0,3 m, 1 ft =0,09m , 1gpm/ft=40,7 L/min/m=40,7 mm/dk.
30
Notlar (1) Raf aras sprinkler hidrolik olarak en uzak olan en st seviyede altar adet raf-aras sprinkler hesaplanr. (2) Tasarm alan pre-primed sistemlerde 1500 ft2 olarak azaltlabilir. (3) Tasarm alan pre-primed sistemlerde 2000 ft2 olarak azaltlabilir . (4) Pre-primed sistemlerde, raf aras sprinkler hidrolik olarak en uzak olan en st seviyede, er adet raf-aras sprinklere drlerek hesap yaplmasna izin verilir. (5) ift sral ra depoda depolama genilii maksimum 6 ft (1,8m) dir . (6) K=8,0(115) ve K=11,2(160)tavan sprinkleri kullanlan mahallerde, en st raf aras seviyenin zerinde birden fazla depo seviyesi varsa, younluk 0.6 ve tasarm alan 2000 ft2 olarak arttrlmaldr. (7) Raf aras sprinkler mesafesi en fazla 2.7m olmaldr. Pre-primed sistemler: Tesisatta iinde belirli oranda kpk konsantresi kartrlm su bekler.
(1) Snf I, II, and IIIA:9.3 m sprinkler bana korunan alan (2) Snf IIIB:11.1 m sprinkler bana korunan alan NFPA 16ya gre alma sresi minimum 10 dakika, NFPA 30a gre minimum 15 dakika olacak ekilde kpk miktar hesaplanmaldr.
3.4.1. Diyafram Tankl Kpk Su Oranlama Sistemi Kpk svs karbon elik tank iinde bulunan elastomerik malzemeden yaplm kpk torbasnda depolanr. Kp basnlandran su ise tank cidar ile kpk torbas arasndaki bolukta yer alr. Kp basnlandran su sistemdeki yangn pompasndan salanr. ekil 1de diyafram tankl kpk tank verilmitir.
25
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
3.4.2. Kpk Pompal Kpk Su Oranlama Sistemi Kpk ve su ayr pompalar ile oranlaycya gnderilerek sisteme verilirler. Pompal sistemlerde basnc dengeleyen zellikte oranlayclar kullanlr. Bu nedenle oranlaycnn kpk tankna olan mesafesi konusunda snrlama bulunmamaktadr. Doru oranlama yaplabilmesi iin kpk basnc, su basncnn 20PSI zerinde olmaldr. ekil 2de kpk pompal kpk-su oranlama sistemi emas gsterilmitir.
26
KAYNAKLAR
[1] NFPA 13: Standard for the Installation of Sprinkler Systems, 2010 Edition [2] NFPA 16: Standard for the Installation of Foam-Water Sprinkler and Foam-Water Spray Systems, 2011 Edition [3] NFPA 30: Flammable and Combustible Liquids Code, 2008 Edition [4] NFPA 11: Standard for Low Medium and High-Expansion Foam, 2010 Edition
ZGEM
*Serkan CEYLAN 1984 ylnda Krehirde dodu. Mustafa Kemal niversitesi Makine Mhendislii Blmnden 2008 ylnda mezun oldu. 2011 ylnda Yeditepe niversitesi letme Programnda (MBA) yksek lisansa balad. Norm Teknik Ltd. ti.de yldr almakta, Sistem Uzman olarak grev yapmaktadr.
27
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
28
BNALARDA ISI ZOLASYONU KKENL YANGINLAR VE ALINMASI GEREKEN YANGIN EMNYET NLEMLER
Ahmet SERTKAN*
ZET
Gnmzde yangnlar ile mcadelede binalarn tasarm srasnda alnarak uygulanan nlemlerin pay yadsnamaz derecede byktr. Yaplarda yangn yaylmn engellemek, yangnlarn yaylm hzn azaltmak iin, kullanlacak yap malzemelerinin standartlara uygunluu, standart malzeme kullanmnn zorunluluu can, mal ve yangn gvenlii asndan temel basamak olarak kabul edilmektedir. Hatal seimden ve yetersiz nlem almaktan kaynakl bu tr yap izolatrlerinden kaynaklanan yangnlar; tarihi mirasmz, milli servetimizi ve insanlarmz kaybetmemize neden olmaktadr. ok basit iki yntem bilindii takdirde yangnlar nlenebilir. Bunlardan birincisi, mmkn olduu kadar kolay yancla sahip izolasyon maddelerinin kullanlmamasnn salanmas, ikincisi ise binalarda yaplacak onarm ve tadilatlarda sl ilem prosedrlerinin uygulanmasdr.
HEAT INSULATION BASED FIRES IN BUILDINGS AND FIRE SAFETY MEASURES THAT NEED TO BE TAKEN ABSTRACT
Nowadays, measures taken and adapted in design of buildings undoubtedly have important roles in re ghting. Preventing re from spreading, using building materials to standards for slowing down the spread of re, using building materials to pre-determined standards, should be taken as rst steps towards life safety and asset protection. The res caused due to use of incorrect or insufcient insulators can cause loss of historical inheritance, national wealth and of people. If two very basic methods are known, the res of the kind can be prevented. First one of these, is prevention of use of insulation materials that can burn easily, whereas the second is application of heat insulation procedures during repairs and alterations to buildings.
Gnmzde yangnlar ile mcadelede binalarn tasarm srasnda alnarak uygulanan nlemlerin pay yadsnamaz derecede byktr. Yaplarda yangn yaylmn engellemek, yangnlarn yaylm hzn azaltmak iin, kullanlacak yap malzemelerinin standartlara uygunluu, standart malzeme kullanmnn zorunluluu can, mal ve yangn gvenlii asndan temel basamak olarak kabul edilmektedir. Yurdumuzda maalesef kk neden aratrmas yeterince yaplmadndan yap malzemelerinden kaynakl yeterli istatistikler yoktur. stanbul Bykehir Belediye tfaiyesinin 2011 ylnn ilk eyreinde aklad yangn says 6.466 olarak belirtilmitir. Bu yangnlarn 2.839u yani % 44n bina yangnlar oluturmaktadr. lkemizde ortalama her yl 80.000 yangn olay meydana gelmekte ve bu yangnlarn 36.000den fazlasn bina yangnlar oluturmaktadr. Izolasyon kaynakl yangnlar ise bina yangnlarnda balang yangnlar olarak byk nem tamaktadr. Hatal seimden ve yetersiz nlem almaktan kaynakl yap izolatrlerinden kaynaklanan yangnlar; tarihi mirasmz, milli servetimizi ve insanlarmz kaybetmemize neden olmaktadr. Uluslararas arenada ise yurdumuz asndan ok byk prestij kaybedilmektedir. Kolay yanc kolay alev alan yap izolasyon malzemelerinin son gnlerde lkemizde ok fazla kullanlmakta olmas ise yeni yangnlara davetiye karmakta ve yangnlarn hasar derecelerini artrmaktadr.
29
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
ISI YALITIMI MALZEMELER NELERDR? CAMYN TAYN POLRETAN FENOL KP AHAP LFL LEVHALAR KEE STRAFOR
ekil 1. Is yaltm malzemeleri ve kullanld yerler ile ilgili bilgi veren bir irketin internet sitesinden alnt.
Binalarda s yaltm14/6/2000 Bayndrlk ve skan Bakanlnn Binalarda Is Yaltm Ynetmelii ve Mays 2008 TSEde kabul edilen TS 825 Binalarda Is Yaltm Kurallar standard ile ivme kazanmtr. TS 825 Binalarda Is Yaltm Kurallar standard yle der: Bu standard aada belirtilen binalarda uygulanr: Q Konutlar, Q Ynetim binalar, Q ve hizmet binalar, Q Otel, motel ve lokantalar, Q retim binalar, Q Tiyatro ve konser salonlar, Q Klalar, Q Ceza ve tutuk evleri, Q Mze ve galeriler, Q Hava limanlar, Q Hastaneler, Q Yzme havuzlar, Q malt ve atlye mahalleri, Q Genel kullanm amalar dolaysyla i scaklklar asgari 15C olacak ekilde stlan i yerleri ile endstri ve sanayi binalar, Q Yukarda belirtilen amalarn birkana ynelik olarak veya bunlara benzer amalar iin kullanlan binalar. lkemizde son zamanlarda ssessu-duman yaltm maalesef bilimsel yntemler kullanlarak uygulanmamaktadr. Yaltm malzemesinin ucuz ve kolay ilenir olmas tercih edilmekte; ar yanc maddeler bu nedenle yaltm ilerinde kullanlmaktadr. Uygulamalarda, mantolama ilerinde hammaddesi petrol trevleri olan kolay yanc olan polistran, poliretan, polietilen, strafor, kauuk ve petrol trevleri olan membranlar, ngllar yangnlarn kolayca kmasn ve hzla bymesini salamaktadrlar. Bu rnlerin yangn gvenlii asndan kullanmlarna snrlama ve yasak getirilmesi ok nemli bir konu ve sorumluluk olarak karmzda durmaktadr. Bununla beraber binalarda yaplacak bakm onarm ve tadilat srasnda bina yneticileri ile ynetmelike grevlendirilen bina yangn sorumlularnn scak ilemler iin kontrol mekanizmasn altrmalar da en nemli yangn nlemlerinin banda yer almaktadr. Scak ilem prosedrnn ynetilmesi sayesinde de yangn zararlarnn azaltlmasnda ve nlenmesinde ok nemli baarlar kazanacamz aikardr. Binalarn Yangndan Korunmas Hakkndaki Ynetmelik, binalarda kullanlacak yap malzemelerini yle aklar:
30
MADDE 29- (1) Yap malzemeleri; bina ve dier inaat ileri de dhil olmak zere, btn yap ilerinde kalc olarak kullanlmak amac ile retilen btn malzemeleri ifade eder. (2) Yangna kar gvenlik bakmndan, kolay alevlenen yap malzemelerinin inaatta kullanlmasna msaade edilmez. Kolay alevlenen yap malzemeleri, ancak bir kompozit iinde normal alevlenen malzemeye dntrlerek kullanlabilir. (3) Duvarlarda i kaplamalar ile s ve ses yaltmlar; en az normal alevlenici, yksek binalarda ve kapasitesi 100 kiiden fazla olan sinema, tiyatro, konferans ve dn salonu gibi yerlerde ise en az zor alevlenici malzemeden yaplr. D kaplamalar, 2 kata kadar olan binalarda en az normal alevlenici, yksek bina snfna girmeyen binalarda zor alevlenici ve yksek binalarda ise zor yanc malzemeden yaplr. (4) Yksek binalarda slak hacimlerden geen branman borular hari olmak zere, 70 mmden daha byk apl tesisat borularnn en az zor alevlenici malzemeden olmas gerekir. Yurdumuzda aslnda standard da ynetmelii de olan birok ite olduu gibi, ekonomik kayglar ile ucuza mal edilmek istenen hemen her ite olduu gibi s izolasyonu-mantolama iinde de en ucuz malzeme maalesef en yanc olan ve zarar verenidir. in ihalesinde en dk yat verenin kazand, uygulama standart malzemelerinin belirlenmedii bu ortamda felaketler kanlmaz olacaktr. Bunun yan sra denetim eksikliklerinin olmas ise felaketlerin oluumuna davetiye karmaktadr. Yeni yaplarda yap denetimi irketlerinin kontrol sayesinde s izolasyon maddeleri zor alev alr ve normal alev alr yanclk snfndaki izalatrlerden seilmektedir. u an yurdumuzda ekonomik kazan salayabilmek ve 14/6/2000 Bayndrlk ve skan Bakanlnn Binalarda Is Yaltm Ynetmeliine uyum salamak iin yaplan tm izolasyon ilerinde kolay alev alan izolasyon maddeleri kullanlmaktadr. Bu maddeler ayn zamanda hastahane, okul, ibadethane, mze, devlet dairesi gibi kamuya ait binalarda da bilgisizlik ve danmanlk hizmeti alnmamas nedeniyle de kullanlmaktadr. Yksek nfus barnmna izin veren ve topluma ak yerlerde izalatrlerin yanmalar facia denebilecek dzeylerde sonulara ulaabilir. En ksa zamanda bina yneticilerimizin, kamuda olsun zel sektrde olsun, bu konularda uyarlmalar ve konu hakknda bilgi sahibi olmalarnda ok byk yararlar vardr. ok basit iki yntem bilindii takdirde yangnlar nlenebilir. Bunlardan birincisi, mmkn olduu kadar kolay yancla sahip izolasyon maddelerinin kullanlmamasnn salanmas, ikincisi ise binalarda yaplacak onarm ve tadilatlarda sl ilem prosedrlerinin uygulanmasdr. Strafor, membran yerine cam ve ta yn, yanc ngllar yerine taynl sandvi paneller kullanmay renmeliyiz.
Fotoraf 1. Lks rezidansta d izolasyon tamirat srasnda kan yangn byk hasara neden oldu.
Fotoraf 2. Tp Fakltesi Hastanesinde kan yangnn, atdaki izolasyon almas srasnda kt renildi.
Foto 3. Sabotaj m? T Makine Fakltesi retim yesi Prof. Dr. Abdurrahman Kl, tarihi bina yangnlarnn genellikle restorasyon srasnda ktna dikkat ekerek, unlar syledi: Bu binalarda restorasyon ncesinde nlem almak gerekir. Bu nlemi almamak en byk sabotajdr. Ahap atlarda alevli aletler kullanlmamal. Her iinin yannda sndrme cihaz bulunmal. 31
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
Fotoraf 4. atda s ve su yaltmnda sngl yaptrmay prmzle yapan bir alan. Prmz birka saniye fazla tuttuunda yapt tm at yanyor.
Foto 5. at ii sprey poliretan ile doldurulmu durumda bacadan bir kvlcm bekliyor.
Eer bu iki nlem tam olarak alnr ise bundan sonra kolay kolay at tamiri yaplr iken bir hastanenin ya da bir tarihi garn yand haberlerini almayz. Yangn yaltmnn tarinde; Yangnlarn zararl etkilerinin snrlandrlmasna ynelik, can ve mal gvenliini salayc yapsal nlemler yangn yaltmdr deriz. yaltma geldiindeyse s, ses, su yaltmnn yangn yaltmna zarar vermesini engellememiz ve yangn yaltmnn tam tersi bir mana tamasna izin vermememiz gerekmektedir. Bina sorumlular ve bina yangn sorumlular kendileri ile ilgili bir sl ilem formu gelitirerek kullanabilirler. Grld gibi sl ilem formu zerinde alnmas gereken nlemlerden sonra, izin verilerek sl ileme balanmakta ve sl ilem sonunda tekrar yangn emniyet kontrolleri yaplmaktadr. Burada en nemli noktalardan birisi de, itfaiyenin tadilat ve onarmdan haberi olmas ve kontrollerde bulunmasdr. Bir yangn durumunda ok hzl hareket edilerek yangnn tam noktas tespit edilebileceinden sndrme ileri ok efektif olacaktr. Tablo 1. Scak lem alma Onay ve Kontrol Formu
32
SONU tfaiyecilik bilindii gibi srekli geliim gsteren, yaayan bir bilim daldr. Yangn gvenliinde srekli geliimlerin yaand
amzda iptidai yntemler ile izolasyon yapmak; hem amza hem bilime hem de topluma ihanettir. Bizlere yakan bilimsel temellere dayanan, ynetmelik gerekliliklerini salayan ve ada nlemler almaktr. Toplumun her meslek kuruluu buna uymak zorundadr. Yangnsz gnler temennisiyle
KAYNAKA
[1] Binalarn Yangndan Korunmas Hakkndaki Ynetmelik 2009. [2] 14/6/2000 Bayndrlk ve skan Bakanlnn Binalarda Is Yaltm Ynetmelii TS 825 Binalarda Is Yaltm Kurallar. [3] http://www.ibb.gov.tr/sites/itfaiye/istatistikler/Documents/2011/nisan_pdf
ZGEM
*Ahmet SERTKAN 1979 Dz k.k.l Makine Snf Okullar (Meslek Yksek Okulu) Yangn Yara Savunma NBC bran mezunu olup Frkateyn, Destroyer snf gemilerde Yangn- Y/S NBC grevlerinde bulundu. Dz. K. K.l Yangn Okulunda retmenliin yan sra Dz K.K.l Makine Snf Okullarnda (Meslek Yksek Okulu) Yangn Yara Savunma NBC bran retmenlii yapmtr. ekezky Organize Blge Mdrl tfaiye Amirlii grevinde bulundu. Tekirda Namk Kemal niversitesi erkezky M.Y.O Sivil Savunma ve tfaiyecilik Yangn retmenlii ile meslekte 32 yllk tecrbeye sahip olup; halen Ford Otosan Yangn Gvenlii ve Acil Durum Koordinasyon Lideridir.
33
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
34
Bora GK*
ZET
Halon 1301 sistemlerinin kullanlmasndan, halonlarn gazl alternatierine gei srecinde, kullanclara bu alternatif sndrc madde uygulamalarna rehberlik etmek zere iki standart gelitirilmitir. ABD Ulusal Standard olan NFPA 2001 ve uluslararas alanda genellikle model olarak kulIanlan ve Trkiyede zorunlu olan TS EN 15004. Bu iki standart arasnda birok benzerlik olduu gibi ayn zamanda nemli farklar da vardr. zellikle tasarm konsantrasyonu ile ilgili farklar, ayn zellikte gaz ve ekipman kullanld halde sistem performansna nemli dzeyde etki etmektedir. Bu bildirinin amac, ngrlen tasarm konsantrasyonu deerinin izin verilen minimum miktardan ziyade, sistem performansn garantiye alacak ekilde belirlenmesi konusunda bilgi salamaya yneliktir.
BASIC DIFFERENCES IN DESIGN OF GAS EXTINGUISHING SYSTEMS ACCORDING TO NFPA2001 AND TO TS EN15004 ABSTRACT
During the transition process from use of halon 1301 systems to halon alternatives with gasses, two standards have been developed to assist in use of these alternatives as extinguishers. One is NFPA 2001, which is the national standard for US, whereas the other is a model generally used in international scale, TS EN 15005, which is obligatory in Turkey, too. Although there are a lot of similarities between these two standards, there are also major differences. Specically the design aspects have major impacts on the effectiveness of the systems performances even if same gasses and equipment are used. The objective of this paper is to provide information to guarantee system performance, rather than providing design construction values to achieve minimum permitted levels.
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
NFPA 2001 standard ise, tanmlad gazlarn tasarm ve ziksel zellikleri iin ayr bir standartlar serisi oluturmam, kendi ierisinde halokarbonlar ve inert gazlar olarak gruplandrmtr.
* Bu gazlar EN 15004n kapsamndan kartlmtr nk, 3F3I sadece lokal sndrmede ve HFC 236fa sadece portatif sndrclerde kullanlmaktadr. ** Bu gazlarn retimi yaplmad iin, 21.09.2005 tarihinde ISO 14520den kartlmtr.
B Snf Yangn**
Yanc ve tutuucu svlar, petrol trevi yalar, zift, benzin, ya bazl boyalar, solventler, vernik, alkol ve tutuabilir gazlar. Enerji bulunan elektriksel ekipmanlar.
C Snf Yangn
37
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
C snf yangnlarda kullanlacak gaz konsantrasyonunun, NFPA 2001de en az A snf risklerde kullanlacak konsantrasyon kadar olaca belirtilmitir. TS EN 15004 ise ayn NFPA 2001 gibi adet yangn risk snfnn bulunduunu belirtir. Bunlar, A yzey yangn riski, A yksek yangn riski ve B snf yangn riskidir. Elektriksel alanlar A yksek yangn riski olarak tanmlayan TS EN 15004, Tablo 3teki durumlar meydana geldiinde A snf yksek yangn riski olmas gerektii belirtmitir. Bunlarn dnda tanmlanm dier yangn riskleri ve sndrme yntemi bu standartlarn kapsam dndadr.
NFPA 2001 ise A snf yangnlarn sndrme konsantrasyonunu, UL 2127, UL 2166 veya muadilinde belirtilen prosedrleri ve testleri kapsamak zorundadr ifadesi yer almaktadr. ULde yaplan testlerde kullanlan yaktlar, ENde olduu gibi tahta palet ve PP, ABS ve PMMA polimerleridir. NFPA 2001, ENde olduu gibi her bir deney iin minimum deer vermek yerine sadece tek bir sndrme konsantrasyon deeri vermektedir. Ayrca bu deerler her tip sndrme gaz iin mevcut deildir. Tablo 4te A snf yangnlar iin NFPAin verdii sndrme konsantrasyon deerleri verilmektedir. UL testleri ile ENin yapt testler arasnda farkllklar test yntemlerinden kaynaklanmaktadr. NFPAde ve ENde tanmlanan konsantrasyonlarn baz alnd test yntemlerinde gzlenen iki temel farkllk Tablo 5te verilmektedir. Tablo 5. TS EN 15004 ve NFPA 2001, A Snf Yangn Test Dzenei Farklar
TS EN 15004 Tututurma Tavas ls zin verilen Sndrme Zaman 51 mm x 112 mm x 21 mm derinlik 3 Dakika 10 Dakika NFPA 2001 51 mm x 51 mm x 22 mm derinlik
EN testlerinde kullanlan tavann boyutu UL kullandndan daha byktr. Bu da polimerleri yakmak iin kullanlan heptann yaklak % 50 daha fazla olduu anlaman gelmektedir. Bu durum daha byk bir yangna sebep olmakta ve daha zor sndrlebilmektedir. EN testlerinde izin verilen sndrme zaman 3 dakika iken ULnin kabul ettii sndrme zaman 10 dakikadr. ENde tanmlanan testler ok daha zorlu ve sndrmesi g olduu iin, test edilen sndrme maddelerinde daha fazla konsantrasyon ihtiyac ortaya kmtr.
38
Yukarda anlatlan temel farkllklar haricinde, hesaplanamayan, kontrol edilemeyen veya yok saylan baz parametrelerde sndrme konsantrasyonuna etki etmektedir. rnein, yaplan test mahalinin deniz seviyesinden ykseklii, test yaplan gnlerde hava hareketleri (yksek basn / alak basn) ve nem oran, polimer saclarn zerindeki metal halatlarn kartlp kartlmad, test yaplan alann ne kadar szdrmaz olduu, bu orann gerek yangnlarla ayn seviyede olup olmad ve nozul konumlardr. Bu parametreler sndrme konsantrasyonunda byk farkllklar yaratmasa da hepsi bir araya geldiinde dikkate deer bir fark yaratabilir. A snf yangnlarnda NFPAin kabul ettii deerlerin ok dk olduu ve ykseltilmesi gerektii yaplan toplantlarda tartlmaktadr. B Snf Yangnlar: B snf yangnlarda her iki standart da benzer yntemler izledii iin ok kk farkllklar bulunmaktadr. Test yntemleri her iki standardn eklerinde belirtilmektedir. Tablo 6da NFPA ve ENin belirledii minimum sndrme konsantrasyonu deerleri verilmektedir. NFPA 2001, 2008 ylnda oda testleri iin uygulad test yntemini deitirmitir. Fakat test sonular henz yaymlanmad iin 2004 ylndaki test yntemindeki sonular kullanlmaktadr. Tablo 6. B Snf Yangnlar in Yaplan Testlerde NFPA ve ENin Vermi Olduu Sndrme Konsantrasyonlar
Heptan Yangn Testi TS EN 15004 NFPA 2001 TS EN 15004 NFPA 2001 FK-5-1-12 4.5 4.5 4.4 4.5 HFC-125 9.3 8.7 9.3 8.7 HFC-227ea (FM 200) 6.7 6.7 6.9 6.6 HFC-23 12.6 12.9 12.3 12.9 IG-01 39.2 42 33.7 42 IG-100 33.6 31 33.6 31 IG-55 36.5 35 30.2 35 IG-541 31.7 31 29.6 31
Kupel Deneyi
Oda Testi
C Snf Yangnlar: NFPA 2001 elektrik ekipmanlarn barndrd riskleri C Snf yangn olarak tanmlamaktadr. NFPA 2001, C snf yangnlar iin, Belirlenecek sndrme konsantrasyonu A snf yangnlarda kullanlmas ngrlen konsantrasyonun altnda olamaz demektedir. TS EN 15004 ise elektrik ekipmanlarndaki yangn riski iin ayr bir risk snf tanmlamaz. Bunun yerine A snf yksek tehlike olan durumlarn olutuu yangn risklerinde, A snf yzey yangn iin yaplan testlerin yeterli olmayaca ngrm ve bu tip durumlar iin yksek riskli alanlar tanm kullanmtr. NFPA, yaplan testlerde farkl glerde ve farkl kablo younluunda, sndrme konsantrasyonun A snf yangnlardan farkl olacan belirtmesine ramen bu konu hakknda kesin bir hkme varamamtr. Bu nedenle daha nce belirttiimiz Belirlenecek sndrme konsantrasyonu A snf yangnlarda kullanlmas ngrlen konsantrasyonun altnda olamaz hkm geerli olmaktadr. TS EN 15004te ise elektrik kablo younluunun veya ekilen gcn fazla olduu A snf yksek yangn riski grlen blgeler iin, Kupel Deneyi testlerinde bulduu sndrme konsantrasyonun % 95i olarak kabul etmitir. Bu sebeple TS EN 15004de A snf yzey yangn ve A snf yksek tehlike snf olarak iki ayr konsantrasyon seviyesi belirlenmitir. Tablo 7. Enerjili Elektrik Ekipman Bulunduran Riskler iin NFPA ve ENe gre Sndrme Konsantrasyonlar
Sndrme Gaz FK-5-1-12 (NOVEC) HFC-125 HFC-227ea (FM 200) IG-541 IG-55 NFPA 2001 C Snf Sndrme Konsantrasyonu Min. 3.5 Min. 6.7 Min. 5.2 5.8 Min. 28.5 Min. 31.6 TS EN 15004 A Yksek Risk Snf Sndrme Konsantrasyonu 5.6 11.5 8.5 45.7 45.2
Gvenlik Katsays
ki standart arasndaki en dikkat ekici fark kullandklar gvenlik katsaysdr. Her iki standart da B snf yangn riskleri iin % 30 emniyet katsays kullanrken, A snf yangn risklerinde TS EN 15004 % 30, NFPA 2001 ise % 20 emniyet katsays kullan39
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
maktadr. Daha nce bahsettiimiz zere, NFPAde zayf olan sndrme konsantrasyonunun zerine ENden daha dk olan bir gvenlik katsays kullanlmas kafalarda soru iareti oluturmaktadr. Mhendislik asndan, kullanlan hesaplama programlarnn ve kontrol edilemeyen test koullarnn etkileri, sndrme gaz konsantrasyonun zerinde %10 tolerans yarataca dnlmelidir. % 10dan daha az bir tolerans ile hesaplama yaplacan ne srmek gereki bir ngr deildir. Bunun dnda sndrme annda silindirden kaan gaz miktar (maksimum % 5e izin verilmekte), sv faznda kalacak sndrc miktar, mahal ierisindeki kapatlamayan boluklar, tkanklklar, vb. koullar dnldnde NFPA 2001e gre tasarlanm bir sistemin baarsz olma ihtimali ortaya kmaktadr.
Toksiklik Seviyesi
NFPA 2001 ve TS EN 15004, halokarbon sndrclerinin insanlara verebilecei toksik etkiler konusunda verdii bilgiler, PBPK modeline gre yaplm testlerdir. Alm Fizyolojik esasl farmakokinetik (PBPK) modelleme olan ve gnmzde kimyasallarn insan zyolojisi zerindeki etkilerini len en geerli yntemdir. nsan ve dier hayvan rneklerindeki bir bileiin emilmesini, dalmn, metabolizmasn ve atlmn (ADME) nceden bildirmek iin matematiksel bir modelleme tekniidir. PBPK modelleme, farmastik aratrma ve gelitirmede ve salk riski deerlendirmesinde kullanlr. Bu kullanlan modelleme, insan vcudunun kimyasala maruz kalmas sonucu zyolojik olarak ortaya kan sonular incelemektedir. Sonular maruz kalnan sre ve kimyasal konsantrasyonu deerleri girilerek bulunur. PBPK modellemesi sonucunda NOAEL ve LOAEL olarak tabir edilen iki adet limit konsantrasyon deeri elde edilir. NOAEL (Zararl Etki Grlmeyen Seviye) ve LOAEL (Zararl Etkinin Grld En Dk Seviye) olarak adlandrlabilir. NFPA 2001 ve TS EN 15004 tanmladklar her gaz iin NOAEL ve LOAEL seviyeleri belirlemitir. Standartlar tasarm konsantrasyonun bu limitlerin altnda olmas tavsiye edilir. Eer tasarm konsantrasyonu bu eik deerleri geerse baz zel nlemler alnmas gerekmektedir. Tablo 8. Standartlarda Tanmlanan HFC gazlarnn NFPA 2001 ve TS EN 15004 standartlar eklerinde gazlarn tok- ALC, NOAEL ve LOAEL Seviyeleri sikliiyle ilgili gayet ak veriler bulundurmaktadr. Bu veriler EPA (Amerikan Doa Koruma Ajans)nn yrtt aratrmalar ve PBPK modellemesiyle yaplmaktadr.
Gaz Tipi FK-5-1-12 NOVEC 1230 HFC 227ea ALC (%) > 10 NOAEL (%) 10 LOAEL (%) > 10
> 80 9,0 10.5 Her iki standartta da ALC (yaklak lmcl konsantrasyon) ad FM 200 verilen bir konsantrasyon deeri tanmlanr. ALC deeri PBPK HFC 125 > 70 7,5 10 modellemenin bir sonraki aamas olarak tanmlanabilir. ALC de- HFC-23 > 65 50 > 50 eri LC50 olarak da kullanlmaktadr. LC50, bir fare poplasyonunun HCFC Blend A 64 10 > 10 herhangi bir kimyasala 4 saat maruz kaldnda % 50sini ldren konsantrasyon deeridir. Tablo 8de sndrc maddelerinin ALC, NOAEL ve LOAEL konsantrasyonlar verilmektedir.
EPAnn onaylad ve PBPK modellemesiyle teyit edilen yukardaki veriler hem NFPAde hem de TS EN 15004de ok byk kayglara yol amaktadr. FK-5-1-12 olarak formle edilen NOVEC 1230un NOAEL seviyesi ile ALC seviyesi ayn konsantrasyondadr. Bunun anlam NOAEL seviyesi geildii anda lmcl konsantrasyon seviyesine gelinmesidir. NOVEC ve FM-200n LOAEL seviyeleri yakn olmasna ramen ALC seviyeleri arasnda arpc bir farkllk bulunmaktadr. NOVEC gaz % 10 konsantrasyon seviyesinin zeride lmcldr. FM-200 iin bu deer sekiz kat gvenlidir. NOVEC adl sndrme maddesinin, insan iin gvenli olup olmad sorununu ortaya koyulmaktadr. NOVEC gaznn bu kadar tehlikeli snrlarda olmasnn nedeni AEL (Acceptable Exposure Limit) kabul edilir maruz kalma limitinin 200 ppm olmasdr. Ppm (Parts per million), milyonda bir para anlamna gelmektedir. Yani 200 ppm deerden byk miktarda Novec 1230 u solumak insan sal asndan kabul edilemez. FM 200 iin AEL limiti 1000 ppmdir bu durum FM 200 gaznn, ayn konsantrasyondaki NOVEC gazna oranla be kat daha gvenli olduu anlamana gelmektedir. Standartlarda belirtilen toksitlik deerleri, zerinde yorum yapmay mmkn klamayacak kadar aktr. lmcl konsantrasyonunun NOAEL seviyesiyle ayn deerde olan NOVEC gaznn, yeterli deneyler ve testler yaplmadan standartlarda tanmlan40
mas kayg verici bir durumdur. Sektrdeki en gncel tartmalardan biri olan NOVEC gaznn gelecekte FM-200 gaznn yerine geecei eklindeki bilgilerin yantn NFPA2001 ve TS EN 15004 ok ak bir ekilde cevaplamaktadr. Temiz gazlarn birincil ncelii olan can gvenliinin korunmas ilkesi baki kald srece FM-200 gaznn yerini alabilecek baka bir halokarbonunun ortaya kmas gnmzde mmkn grlmemektedir.
SONU
NFPA 2001 ve TS EN 15004n her ikisinin de deiik uygulama tipleri iin gaz konsantrasyonlaryla ilgili olarak farkl tip neriler ierdii aktr. Bu iki standarttan TS EN 15004 genel olarak gaz konsantrasyonlaryla ilgili daha ak neriler sunarken, NFPA 2001 A Snf yangnlarla ilgili yetersiz ve enerjili elektrik ekipmann korunmasyla ilgili yanl neriler iermektedir. Mevcut veri ve teknolojide boluklar olduu ve yeterli teknolojinin elde edilip standartlarda kullanlmasnn yllar srebilecei gz nnde bulundurulmaldr. Standartta belirtilen tavsiyelerin dikkate alnmamasnn sonucu olarak sistemlerin korunan riske uygun olmayan tasarm konsantrasyonlaryla tasarlanmas ve kurulmas ihtimali getirmektedir ki bu durum gelecekte baz sistemleri iyiletirme ihtiyacna ya da bir yangn durumunda sistemin kmesine ve kurulan sistemlere olan gvende kayp olumasna neden olacaktr.
KAYNAKLAR
[1] [2] [3] [4] [5] [6] [7] [8] [9] [10] [11] [12] NFPA 2001 Standard on Clean Agent Fire Extinguishing Systems, 2008 Edition. TS EN 15004-1 10 Sabit yangnla mcadele sistemleri - Gaz pskrten sistemler. ISO 15420-1 15 Gaseous re-extinguishing systems - Physical properties and system design. NFPA 12-A Standard on Halon 1301 Fire Extinguishing Systems, 2009 Edition. ISO 7201-1:1989 Fire protection -- Fire extinguishing media -- Halogenated hydrocarbons -- Part 1: Specications for halon 1211 and halon 1301. ISO 7201-2:1991 Fire extinguishing media -- Halogenated hydrocarbons -- Part 2: Code of practice for safe handling and transfer procedures of halon 1211 and halon 1301. The Adequancy og Guidance on Agent Concentrations in Standarts for Gaseous Fire Extinguishing Sysytems EP-W06-008, Task Order 018, Task 8 for EPA, Hughes Associates, 20.06.2008. http://www.ciesin.org/TG/OZ/odp.html Clean Agent Suppression of Energized Electrical Equipment Fire, Gregory T. Linteris, 6.3.2009. Extentions To Standard Hold Time Calculations, J. Dewsbury, 2000. FM 200 NOVEC 1230 Karlatrmas, smail Turanl, 2009. NFPA 2001 Standard on Clean Agent Fire Extinguishing Systems, Luc Merredew,18.7.2011.
ZGEM *Bora GK 1984 ylnda zmirde dodu. lkokul eitimini zmir, Bucada Hasan Ali Ycel lkokulunda tamamladktan sonra orta okul ve lise iin Darafaka Lisesine girdi. Lisans eitimini Yldz Teknik niversitesi, Makine Mhendislii Blmnde tamamlad. u anda LPG Yangn Sndrme Sistemleri Trkiye Mdrln yapmaktadr.
41
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
42
Cemal KOZACI*
ZET
Bilindii gibi Avrupa Birlii lkelerinde patlayc ortamlarda alanlarn gvenlii ve bu ortamlarda kullanlacak makina ve elektrikli cihazlara ilikin olarak ATEX direktieriyle dzenleme yaplmtr. lkemizde de; 4857 sayl Kanununun 78inci maddesine dayanlarak dzenlenen ve 26.12.2003/25328 tarih sayl Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle giren Patlayc Ortamlarn Tehlikelerinden alanlarn Korunmas Hakknda Ynetmelikin ngrd gibi; iyerinde patlayc ortam olumas ihtimali bulunan yerler, kullanlan kimyasallar ve bunlarn reaksiyonlar sonucu oluan yeni maddeler, kimyasal madde depolama ekilleri, kurallar, retim srelerinde tehlikelerin belirlenerek risk analizleri yaplmas ve teknik nlemlerin belirlenmesi amacyla almalar yaplmas gerekmektedir.
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
Q Q Q Q Q Q
More than only design and construction survey Compliance with essential requirements Need for performing an hazard analysis Need for supplying a user manual covering all residual risks Need to apply all other applicable trade directives Need to apply the social directives
Duties under ATEX 137: 1. The employer shall assess the specic risks arising from explosive atmospheres, taking account at least of: Q The likelihood that explosive atmospheres will occur and their persistence Q The likelihood that ignition sources, including electrostatic discharges, will be present and become active and effective Q The installations, substances used, processes, and their possible interactions Q The scale of the anticipated effects 2. Conduct Area Classication dene locations of Hazardous Areas in the workplace 3. Employ suitable Safety Management systems to ensure that an adequate level of explosion safety is maintained 4. Prepare The Explosion Protection Document
1. GR
Son otuz-krk yl iinde dnyann eitli lkelerinde aada bazlar verilen byk patlamalar sonucunda oluan yangnlar meydana gelmitir. Q Flixborough (ngiltere) 1974: Cylohexane patlamas, 28 l, 36 yaral. Maddi kayp 412.000.000 $ Q Mexico City (Meksika) 1984: LPG tanknda BLEVE sonucunda 500 l. Maddi kayp 100.000.000 $ Q Kuzey Denizi, 1988: Piper Alpha petrol platformunda patlama.167 l. Maddi kayp 3.400.000.000 $ Q Pasedana (ABD) 1989: Dow Chemical fabrikasnda, yakt buhar patlamas. 28 l, 130 yaral. Maddi kayp 500 milyon $ Q Toulose (Fransa) 2001: AZF fabrikas amonyum nitrat patlamas. 30 l, 2500 yaral. Maddi kayp 200.000.000 $ Bu yangnlarn saysal art ve cana, mala, evreye verdii byk lekli zararlarn nlenmesi amacyla bir dizi yeni standard ve yasal dzenlemelerin hazrlanmas gerekli olmutur. Bu dzenlemeler kapsamnda AB iki direktif yaynlamtr: Q 99/92/EC ATEX 137 Muhtemel patlayc ortamlarda alanlarn korunmasna ilikin sosyal direktif Q 94/9/EC ATEX 95 Muhtemel patlayc ortamlarda kullanlacak ekipman ve koruyucu sistemlere ilikin ticari direktif. AB Direktierine paralel olarak lkemizde de yasal uyum almalar dorultusunda iki ynetmelik yaynlanmtr: Sanayi ve Ticaret Bakanl tarafndan yaynlanan; Muhtemel Patlayc Ortamda Kullanlan Tehizat ve Koruyucu Sistemlerle lgili Ynetmelik (R.G: 30/12/2006, Say: 26392) alma ve Sosyal Gvenlik bakanl tarafndan yaynlanan; Patlayc Ortamlarn Tehlikelerinden alanlarn Korunmas Hakknda Ynetmelik (R.G: 26/12/2003 - 25328) Bildirimizde zellikle alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl tarafndan hazrlanan ynetmelik zerinde duracaz. Ad geen ynetmelie gre; iyerinde patlama tehlikesinin deerlendirilmesi ve oluabilecek patlayc ortamlarn tehlikelerinden alanlarn salk ve gvenliini korumak iin, alnmas gerekli nlemleri belirlemek amacyla Patlamadan Korunma
44
Dkman adnda bir dkman hazrlanacaktr. Patlamadan korunma dokman; iin balamasndan nce hazrlanacak ve iyerinde, i ekipmannda veya organizasyonunda nemli deiiklik, genileme veya dzeltme yapldnda yeniden gzden geirilerek gncelletirilecektir. Ynetmeliin 6. Maddesine gre; veren, Sal ve Gvenlii Ynetmeliinde belirtildii ekilde iyerinde risk deerlendirmesi yaparken patlayc ortamdan kaynaklanan zel risklerin deerlendirmesinde aadaki hususlar da dikkate alacaktr: a) Patlayc ortam oluma ihtimali ve bu ortamn kalcl, b) Statik elektrik de dahil tututurucu kaynaklarn bulunma, aktif ve etkili hale gelme ihtimalleri, c) yerinde bulunan tesis, kullanlan maddeler, prosesler ile bunlarn muhtemel karlkl etkileimleri, d) Olabilecek patlamann etkisinin bykl. Patlama riski, patlayc ortamlarn oluabilecei yerlere ak olan veya alabilen dier yerler de dikkate alnarak bir btn olarak deerlendirilecektir. Yaplacak almalarda; a) Patlayc ortam olumasn nlemek, b) Yaplan ilemler gerei patlayc ortam olumasnn nlenmesi mmkn olmayan yerlerde patlayc ortamn tutumasn nlemek, c) Patlamann alanlarn ve iyerinin salk ve gvenliini salayacak ekilde patlamann zararl etkilerini azaltacak nlemler temel ilke olarak benimsenmelidir. Patlamadan Korunma Dkman aadaki sistematik sra takip edilerek hazrlanmaldr: a) Patlayc ortamlarda olmas gereken yasal ve teknik kriterlerin belirlenmesi, b) yerinde yaplan almalarn snandrlmas, c) Yaplan ilerle ilgili verilerin ve bilgilerin toplanmas, d) Toplanan veri ve bilgilerin nda tehlikeler tanmlanmas, e) retim srelerinin incelenerek adm adm takip edilmesi suretiyle tehlike analizlerinin yaplmas, f) Tehlikelerin gereklemesi halinde, alan, evre ve iyerinin ne ekilde ve ne dzeyde etkilenecei risk analizlerinin yaplmas, g) Analizler sonucu risklerin arlk oranlarnn hesaplanarak alnacak nlemlerin Gvenlii mevzuat, iyeri koullar ve teknik ilerlemeler dikkate alnarak belirlenmesi, h) Risk analizi yaplan yerlerin ve tehlikeli kimyasallarn vaziyet plannda ilenmesi, ) Her risk analizi yaplan yer iin ayr ayr risk analizi formlar hazrlanmas.
2. TANIMLAR
Patlayc Ortam: Yanc maddelerin gaz, buhar, sis ve tozlarnn atmosferik artlar altnda hava ile oluturduu ve herhangi bir s enerjisi kaynayla tmyle yanabilen karm. Patlama Limitleri: Yanc/parlayc sv maddelerin, tozlarn havayla yaptklar ve patlama tehlikesi yaratan stokiyometrik karm oranlar (% olarak verilir). Q Alt Patlama Limiti: En az patlayc gaz/hava karm konsantrasyonu. Q st Patlama Limiti: En fazla patlayc gaz/hava karm konsantrasyonu. Alt patlama limitine gelinceye kadar patlayc gaz yetersizdir fakir karm, st patlama limitinin sonrasnda ise, hava yetersizdir zengin karm olarak isimlendirilir. Patlama limitleri basn ve scaklk deimelerine gre farkl olabilir. Normal alma artlar: Bir tesisin tasarmlanan ama, l ve deerlerde altrlmas. Patlama: Ani scaklk, basn veya her ikisinin birlikte deimesiyle reaksiyonu. ortaya kan ani oksidasyon veya ayrma
45
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
Patlayc organik maddelerde; C ve H atomlarnn yaklabilmesi iin gereken O2, kendi molekl yapsnda bulunmas nedeniyle zincirleme yanma reaksiyonu ok ksa srede (1/700 ile 1/1.000 sn) tamamlanr. Patlaycnn etkisi, reaksiyon sonunda aa kan s enerjisiyle genleen havann etrafna ok dalgalar yayarak genlemesiyle meydana gelir. Q Deegrasyon: Ses alt hzla yaylan patlamadr (0.5-1 m/sn) Q Detonasyon: Bir ok dalgas ile karakterize edilen ve ses st hzla yaylan patlamadr. (Alevin yaylma hz 1-2 km/sn ) Patlama eitleri: a. Kimyasal Patlama Q Homogen Patlama: Reaksiyon blgesi ayrlmaz, - Termal patlama, kendiliinden snarak oluur. - Fotokimyasal patlama, kla oluur. Q Hetoregen Patlama: Reaksiyon blgesi hareketlidir. - Deegrasyon, - Detonasyon b. Fiziksel Patlama BLEVE (Boiling Liguid Expanding Vapor Explosion): Kaynayan sv genleen buhar patlamas. Kaynama noktasnn zerinde bir scaklkta ve basn altnda sv ieren bir tankn patlamasyla oluur. Tank patlaynca, basn, hzla, atmosfer basnc seviyesine der ve scak sv, hzla buharlar. Hzla genleen sv buharnn, yaratt basn dalgas ve uarak evreye yaylan tank ve boru paralar nedeniyle hasar olur. Esas itibaryla mekanik bir patlamadr. Malzeme parlayc ise, tutuabilir ve byk bir ate topu yaratabilir. Bildirimizde konu edilen ynetmelikler, ziksel patlamann dnda kimyasal patlamalarn oluabilecei tehlikeli ortamlar kapsamna almaktadr.
3. PATLAMADAN KORUNMA
Patlamalarn nlenmesi ve bunlardan korunmay salamak amacyla; aadaki temel ilkelere, yaplan ilemlerin doasna uygun olarak aadaki teknik ve ynetsel almalar belirtilen sraya gre yaplr (ekil 1):
ekil 1. 46
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
d) Tehlikelerin Tanmlanmas: Q yerinden kaynaklanabilecek ve olaya neden olabilecek tehlikeli durumlar, Q Tehlike kaynaklar,ortamdaki tehlikeler ve alma ynteminden kaynaklanan tehlikeler, Q alandan kaynaklanabilecek ve olaya neden olabilecek tehlikeli hareketler, Q Tehlikeli durum ve tehlikeli hareketlerden kimlerin, iyeri ve evrenin ne ekilde etkilenebilecei, zararn nasl oluaca, Q Hangi tehlike snfna girdii mekanik-kimyasal-ziksel-elektrik-radyasyon yangn ve patlama. e) Risk Analizi: Q yerinde yaplan retim ve retim d tm i srelerinin incelenmesi, yaplan iin adm adm takip edilmesi ile tanmlanan tehlikelerin verebilecei zarar, hasar veya yaralanmann iddeti ve bu zarar, hasar veya yaralanmann ortaya kma olaslnn belirlenmesi. Q Risk analizinde, tehlikeye maruz kalan kii says, tehlikeye maruziyet sresi, kiisel koruyucularn salad korunma ve gvensiz davranlarn dikkate alnmas. f) Risk Deerlendirilmesi: Risk deerlendirmesinde yaplan risk analizi sonucu belirlenen risklerin arlk oranlarnn hesaplanarak derecelendirilmesi ve nlem alnmasnn gerekli olup olmadna karar verilmesi, g) nlemlerin Belirlenmesi: Sal ve Gvenlii mevzuat ile iyeri koullar ve teknik ilerlemeler dikkate alnarak alnmas gerekli nlemlere karar verilmesi, h) yerindeki Risklerin Kontrol Altna Alnmasnn Yntemleri: Q Riskleri kaynandan yok etmeye almak, Q Tehlikeli olan daha az tehlikeli olanla deitirmek, Q Toplu koruma nlemlerini, kiisel koruma nlemlerine tercih etmek, Q Mhendislik nlemlerini uygulamak, Q Ergonomik yaklamlardan yararlanmak, Q alann katk ve onayn almak. ) Risk Deerlendirme Raporunun Hazrlanmas i) Denetim, zleme ve Gzden Geirme: Yaplan risk deerlendirmesinin sonunda alnacak nlemler, gerekleme durumlar dzenli olarak denetlenmek suretiyle izlenir ve aksayan ynler yeniden ayn anlayla giderilmeye allmtr.
Tablo 1.
Zon (Patlayc karm) Gaz Zon 0 Zon 1 Zon 2 Toz Zon 20 Zon 21 Zon 22 Patlayc ortamn olumas Devaml Sk sk Nadiren Patlayc ortamn sreklilii Uzun sreli (> 1,000 saat / yl) Normal artlarda ara, sra (10 1000 saat / yl ) Ksa sreli (0-10 saat / yl )
48
Akaryakt istasyonunda oluabilecek patlayc ortamlar aadaki ekilde rneklenirse (ekil 3); Q Patlayc gaz bulunma olasl bakmndan Zon 0 blgede devaml tehlike, Q Tankerden depoya boaltma ve dispenserden araca yakt verilen Zon 1 blgede periyodik tehlike ve, Q Zon 2 blgede hortum patlamas vb. anormal artlarda nadiren patlayc ortam oluma tehlikesi sz konusudur.
ZONE 2
ZONE 0
ZONE 1
ZONE 1
ZONE 0
ekil 3.
Zonlarn snrlar lke standartlar ve uygulamalara gre deiiklik gsterebilir. Zonlara ayrlm alanlarn kapsam yanc /parlayc maddenin zellikleriyle belirlenir: Q zgl arl (hidrokarbon buharlar ve hidrojen hari ou gaz havadan ardr), Q Parlayc svlarn buharlama oran, Q Buharlama alan, Q alma scakl, Q alma basnc, Q Alt ve st patlama limitleri, Q Stok miktar.
7. TUTUMA KAYNAKLARI
Ynetmelie gre; veren; patlayc ortamn olumasna neden olan zel risklerin yan sra bunlarn tutuma kaynaklarn da dikkate alacaktr. Q Scak yzeyler: Her eit elektrikli aletler ve cihazlar, scak su borular, snma ve piirme cihazlar, ar snm motor ve rulmanlar, Q Alevler, scak gazlar: Bakm, onarm almalar srasndaki scak iler, scak hava eyici cihazlar, Q Mekanik kvlcmlar: Metal / metal temas, talama ileri, havalandrma kanallarna giden metal paraklar, Q Ekzotermik reaksiyonlarla oluan slar: Is k > Soutma, Q Kendiliinden snma: Scaklk artyla reksiyon hz artar. Dier etkilenen deikenler: yzey / hacim ortam scakl maruziyet sresi. Q Elektrik tesisatlar: Anahtar ama kapamalarnda ark atlamalar, snm kontaktlar, Q Statik Elektrik: Elektrostatik boalmalar, ve dierleri.
49
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
8. ALIMA TALMATLARI
Patlamadan korunma dkmannn ilerlik kazanmas, iyerindeki ynetsel nlemlerin alnmas ve mhendislik almasyla mmkn olabilir. Bakm, onarm ve prosesle ilgili her trl almann kimin gzetiminde nasl yaplaca talimatlarda ak ve net bir ekilde yazlmal ve uygulanmaldr. Yaplan ilerin zelliine gre i izinleri karlmal ve risk analizi yaplmadan ie balanmamaldr. (ekil 4)
9. KULLANILACAK EKPMANLAR
Patlayc ortamlarda kullanlacak makina, techizat ve tesisatlar ilgili ynetmelie uygun olarak seilmeli ve patlamadan korunma dokmannda yer almaldr. (ekil 5)
ekil 5.
ekil 4.
KAYNAKLAR
[1] [2] [3] [4] [5] [6] [7] [8] [9] [10] [11] [12] [13] [14] TS 18001 (OHSAS 18001) ISG.Y.S.- artlar Standard. Patlayc Ortamlarn Tehlikelerinden alanlarn Korunmas Hakknda Ynetmelik ( R.G. 26.12.2003 Tarih ve 25326 say). Muhtemel Patlayc Ortamda Kullanlan Tehizat ve Koruyucu Sistemlerle lgili Ynetmelik (R.G: 30/12/2006, Say: 26392). Parlayc, Patlayc, Tehlikeli ve Zararl Maddelerle alan yerlerinde ve lerde Alnacak Tedbirler Hakknda Tzk (R.G:24.12.1973, say:4752). 4857 Sayl Kanunu (R.G: 10.06.2003 tarih, Say: 25134). Sal ve Gvenlii Ynetmelii (R.G: 09.12.2003 tarih, Say: 25311). Gvenlik ve Salk aretleri Ynetmelii (R.G: 23.12.2003, Say: 25325). Kimyasal Maddelerle almalarda Salk ve Gvenlik nlemleri Hakkndaki Ynetmelik (R.G: 26.12.2003, Say: 25328). Ekipmanlarnn Kullanmnda Salk ve Gvenlik artlar Ynetmelii (R.G: 11.02.2004, Say: 25370). Kiisel Koruyucu Donanm Ynetmelii (R.G: 9.02.2004, Say: 25368). Kiisel Koruyucu Donanmlarn yerlerinde Kullanlmas Hakknda Ynetmelik (R.G:11.02.2004, Say: 25370). Kiisel Koruyucu Donanmlarn Kategorizasyon Rehberine Dair Tebli (R.G: 04.05.2004, Say: 25452). alanlarn Sal ve Gvenlii Eitimlerinin Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelik (R.G: 7.4.2004, Say: 25426). Kiisel Koruyucu Donanmlarla lgili Uyumlatrlm Ulusal Standartlara Dair Tebli (R.G: 04.05.2004, Say: 25452).
ZGEM *Cemal KOZACI ODT, B.Sc., Kimyager, Yeditepe niv., M.Sc., Sal Gvenlii Uzman, st.niv. Teknik Bilimler M.Y.O. Yangn Gvenlii ve tfaiyecilik Program Bakan, Member, Institute of Fire Prevention Ofcers, FORD OTOMOTV A.. Yangn Gvenlii ve Acil Durum Ynetim Koord. SG uzmanlk kurslar eitmeni. 1974 ylndan bu yana yangn gvenlii konularnda birok sanayi kuruluuna proje yapmcs, denetleyici ve eitmen olarak hizmet vermitir. Toplant ve sempozyumlara konumac ve sunucu olarak katlmtr.
50
Cezmi GENEL*
Murat ATASOY**
ZET
Gelien teknoloji ve sanayileme, nfusun artmas ile birlikte i merkezleri, byk alveri merkezleri, yksek binalar, oteller, okullar, hastaneler, metrolar gibi genel kullanma ak yaplarn artmas yangn riskini de beraberinde getirmektedir. Yangna kar alnmas gereken nlemler konusunda maalesef lkemizde gerekli hassasiyetin yeteri kadar salanmad, yangnlar sonucunda artan lm ve yaralanma saylarndan aka grlmektedir. Durum byle olunca, her sektrde olduu gibi elektriksel sistemlerin temeli olan kablolarda da kullanlan malzemelerin yangna kar dayankllk zellikleri n plana kmtr. Olas bir yangn esnasnda kablolarn doru bir ekilde almas, srekliliinin salanmas ve insan saln olumsuz etkileyecek zararl, zehirli gazlarn yaylmnn olabildiince azaltlmas can ve mal gvenlii iin ok byk nem kazanmaktadr. Bu bildirideki amacmz elektriksel sistemlerin temeli olan kablolarn seiminde yangna dayankllk, ilevselliini yitirmeme ve can gvenliine zarar verecek gazlarn yaylmnn minimuma indirilmesi konularn irdelemek ve bilgilerimizi sizlerle paylamaktr.
GR
Yangnla mcadelede ncelik, yangnn kmamasn salamaktr. Tm nlemlere karn yangn karsa, kt blgede tahliyeye imkan vermek ve yangnn yaylmasn nlemektir. Binalarn yapmnda kullanlan malzemeler iinde kablolar da bulunmaktadr. Kablolar gemiteki baz byk yangnlarda grld gibi potansiyel tehlike kayna olmutur. Gelien teknoloji ile birlikte retilen kablo yaltm ve klf malzemeleri bu potansiyel tehlikeyi nerdeyse ortadan kaldrmtr. Yeter ki kablolar doru retilsin ve doru seilsin.
51
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
Kablolar binalarda olas bir yangna kar alnacak pasif ve aktif nlemler iinde yer almaktadr: Pasif nlemler a) Kablolar ncelikle kullanlacaklar tesisatn tm elektriksel zelliklerini salamaldr (akm, voltaj, yaltmvs.). b) Alev geciktirici olmal, yangnn k sebebi kablolar olmamaldr. c) Yangn artlarnda dk duman younluklu olmaldr. d) Yangn artlarnda zehirli ve korozif gaz yaymamaldr. Aktif nlemler Binalarda acil durum emniyet devrelerinde kullanldklarnda olas bir yangn durumunda bu tr devreleri belirli bir sre altrmalar gerekir. Acil durum emniyet devreleri, insanlarn hzla yangn blgesinden tahliyesi, yangna hzl mdahale ve sndrme almalar iin gerekli devrelerdir.
52
Gnmzde en ok aadaki malzemeler kullanlmaktadr: Q Kablo yaltmnda; - apraz bal seramik formunda polimer kompaund, silikon esasl yaltm malzemesidir. Standart yanma testlerinden baaryla gemektedir. - Mika bant + XLPE veya apraz bal HFFR kompaund, bu kombinasyon daha ok g kablolarnda uygulanmaktadr. Q Kablodaki damarlarn zerine alev bariyeri olarak cam elyaf bant veya mika bant kullanlmaktadr.
Yangna dayankl (HFFR-LSOH-FR) kablolar genel olarak aadaki zellikleri salamaldr: a) Alev geciktiricidir, yangn kaynann kalkmas sonucunda alevlenmi kablolar kendiliinden sner, yangn yaylmn artrmazlar. b) Dk duman younluuna sahiptir, insanlarn yangn mahallinden tahliyesi ve yangn sndrme almalar asndan dk duman younluu nemlidir. c) Kablolarn yaltm ve klamasnda kullanlan malzemeler yangn esnasnda korozif ve zehirli gaz yaymazlar. Bu zellik ncelikle insan yaam iin nemlidir. Bilgisayar ve elektronik cihazlara zarar vermezler. d) Kablo yaltmnn uzun sre ilevini srdrmesi ve kablo sistemlerinin fonksiyonelliinin devam iin kablolarda apraz bal seramik formunda zel izolasyon malzemesi ve cam elyaf bant veya mika banttan alev bariyerleri kullanlmaktadr. Bu zellik yangn mahallindeki, bilhassa yangn suyu sistemleri, yangn ka merdivenleri, pozitif basnlandrma fanlar,
53
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
duman ve s fanlar, hasta ve itfaiyeci asansrleri, yangn ihbar ve alarm sistemleri, anons sistemleri, acil durum aydnlatma sistemlerinin yangn annda almalarn salamaktadr.
LIHCH FE180/PH120
LIH(St)H FE180/PH120
LIH(St)CH FE180/PH120
NHXH FE180
NHXCH FE180
54
YANGINA DAYANIKLI HFFR-LSOH-FR KABLOLARA UYGULANAN YANGIN PERFORMANS TESTLER VE STANDARTLAR 1) Yaltlm Tek letken veya Kablo in Dey Alev Yaylmasna Kar Dayankllk Deneyi
IEC 60332-1-2/EN 60332-1-2
Kablonun alev geciktiriciliinin test edildii deneydir. 45 derece a ile kablo zerine alev uygulanr. Kablonun st ucundan en az 50 mm aasna kadar kmrleme olmadnda kablo testi geti kabul edilir.
2) Dey Olarak Monte Edilmi, Demetlenmi Teller veya Kablolarda Dey Alev 50<D<75 240 Yaylm Deneyi D>75 480
IEC 60332-3-22/IEC 60332-3-24/EN 60332-3-22/EN 60332-3-24
Kablonun alev yaylmnn demetler halinde test edildii deneydir. Bir litre/metredeki yanc madde miktarna bal olarak drt farkl kategoride adlandrlr. Bu kategoriler unlardr: Q IEC 60332-3-22 /EN 60332-3-22 7 litre/metre 40 dakika (CAT A) Q IEC 60332-3-23 /EN 60332-3-23 3,5 litre/metre 40 dakika (CAT B) Q IEC 60332-3-24 /EN 60332-3-24 1,5 litre/metre 20 dakika (CAT C) Q IEC 60332-3-25 /EN 60332-3-25 0,5 litre/metre 20 dakika (CAT D)
55
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
Test sonunda kmrleen ksm 2,5 metreyi gemedii durum da kablo testi geti kabul edilir. Bu test ile tesisat ierisinde bulunan kablo demetlerinin yangn esnasnda alev yaylmna etkileri test edilir. Demet halinde kablolarn alev yaylmnn incelendii zorlu bir testtir.
27 m hacimde; yangn srasnda kablodan kan duman younluunun k geirgenliine bal olarak lld testtir. Standarda gre test sonunda (maksimum 40 dakika) k geirgenliinin minimum % 60 olmas gerekir.
4) Kablolarn Yanmas Srasnda Aa kan Gazlara Uygulanan Deney, Ph ve letkenliin llmesi, kan Gazlarn Asitlik Derecesinin llmesi
IEC 60754-2/EN 50267-2-2
Scaklk: 950 C Sre: 30 dakika Ph: 4,3ten az olmamal letkenlik: 10 S/mmyi gememeli Yanma srasnda kard asit gaz ve iletkenlik deerinin llmesi salayan testtir. Yanma sonucunda oluan 1 litrelik asit gaz zeltisinin iletkenlik deerinin en az 10 S/mm ve pH orann 4,3 zerinde olmas gerekir. Bu koullar salandnda kablo testi geti kabul edilir.
56
Yatay olarak denen ve 750 Cdeki bir yangn altnda akm iletme zlediinin test edildii deneydir. Kablo zerinde belirtilen FE(FE 180 vb.) deeri ile kablonun yangna dayand minimum sresi verilir.
6) Acil Durum Emniyet Devrelerinde Kullanlan Korumasz Kk Boyutlu (20 mmden Kk apl) Kablolarn Yangna Kar Dayankllk Testi
(Mekanik oklu Devre Btnl) EN 50200
: 20 mmden kk : 830+40C : 250.2 kg (5 dakika) : Test sonunda kabloda ksa devre ya da kopuk olmamal
20 mmden kk apl kablolara uygulanan bu test, 830 Cdeki bir yangna ve her 5 dakikada bir 25 kg bir mekanik kuvvete dayanarak devre btnln saladnn testidir. Kablo zerinde belirtilen PH (PH 30, PH 60, PH 90, PH 120) deeri kablo57
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
nun bu artlarda alabilecei minimum sreyi verir. Belirtilen sre tamamlandn da kabloda kopuk ya da ksa devre yoksa kablo testi geti kabul edilir. lave olarak su pskrtme dzenei ile test koullar gelitirilebilir.
7) Acil Durum Emniyet Devrelerinde Kullanlan Korumasz Byk Boyutlu (20 mmden Byk apl) Enerji ve Kumanda Kablolarnn Yangna Diren Testi (Mekanik oklu Devre Btnl)
IEC 60331-2/ EN 50362
: 20 mmden byk : 830+40C : 250.2 kg (5 dakika) : Test sonunda kabloda ksa devre ya da kopuk olmamal
20 mmden kk apl kablolara uygulanan testin koullar aynen geerlidir. Yani uygulanan scaklk ve mekanik ok deerlerinde bir deime yoktur. Yalnzca 20 mmden byk apl kablolara uygun bir sistem kullanlarak byk apl kablolarn test edilmesi mmkn klnr.
58
SONU
Kablolara uygulanan yanma testlerinden IEC 60332-1-2/ EN 60332-1-2 ve IEC 60332-3-22 ve 24/ EN 60332-22 ve 24 standartlarnda belirtilen testler aleve dayanm ve alev yrmesiyle ilgilidir. Bu testler en temel testlerdir ve binalarda kullanlan tm kablolara uygulanmaldr. IEC 61034-2 / TS EN 61034-2; IEC 60754-1 / TS EN 50267-2-1; IEC 60754-2 / TS EN 50267-2-2 Standartlarndaki testler yukardaki testlere ilaveten HFFR(LSOH) kablolara uygulanmaktadr. Bu testlerin hibirisinde kablolarn en temel grevi olan akm tama test edilmemektedir. Yangna dayankl kablo ise olas bir yangn srasnda akm tama grevini belirli bir sre devam ettirmesi gereken kablodur. Yukardaki tm testlerden geen kablo ilaveten IEC 60331 serisi ve TS EN 50200 (2.5 mm kesit ve 20 mm apa kadar); TS EN 50362 (20 mm ve st ap) standartlarndaki testlerden de gemelidir. Bu standartlarda yangn artlarnda kabloya alma gerilimi uygulanmaktadr. Kablo bu standartlardaki sre ve artlarda zerindeki gerilimi tamaldr. Trkiyede Temmuz 2002de yaynlanan Binalarn Yangndan Korunmas Hakknda Ynetmelik, 89/106/EEC Yap Malzemeleri Ynetmelii - temel gerek- 2 (yangn durumunda emniyet) kapsamnda deitirilmi ve 19 Aralk 2007 tarihli Resmi Gazetede yaynlanarak yrrle girmitir. Binalarn Yangndan Korunmas Hakknda Ynetmelik 9 Aralk 2009 ylnda revizyon grmtr. Ynetmelik ak olarak elektrik tesisatlarnn ilgili ynetmelik ve standartlara gre yaplmasn emretmektedir ve yangna dayankl kablolarn bina iindeki kullanm yerlerini belirlemitir. Ynetmelik, acil durum emniyet devrelerinde kullanlacak kablolarn minimum 60 dakika yangna dayanmasn istemektedir. Binalarda kullanlan kablolarda bir yap malzemesidir. Binalarda kullanlacak kablolar bu konudaki ynetmelik ve standartlarda belirtilen artlar salamal ve akredite olmu bir kurulutan sertikal olmaldr.
ZGEM
*Cezmi GENEL 1959 Bartn doumlu olan Cezmi Genel, 1981 ylnda ukurova niversitesi Makine Mhendislii Blmnden mezun olmutur. 1982-1983 yllar arasnda TSK askerlik vazifesini tamamlamtr. 1984 ylnda kablo sektrnde Bakm Mhendisi olarak i hayatna balamtr. 1989 ylnda retim Mdr olarak almalarna devam etmitir. 2004 ylnda letme Mdr olarak balad grevini halen aktif olarak srdrmektedir. **Murat ATASOY 1984 stanbul doumlu olan Murat Atasoy, 2002 ylnda Karabk Anadolu Lisesinden, 2008 ylnda Balkesir niversitesi Makine Mhendislii Blmnden mezun olmutur. renim srecinde katld projeler; 2006: Boru Bkme Makinesi izimleri (Solidworks), 2007: Aralarda LPG Dnm 2008: Biyel Kolu Krma Tezgah (Eskiehir-Ford Otosan ibirlii ile), 2008-2009 yllar arasnda TSK askerlik vazifesini tamamlam ve 2009 ylnda kablo sektrnde i hayatna balam olup 2010 ylnda Ynetim Temsilcisi olarak atand grevini halen aktif olarak srdrmektedir.
59
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
60
Cneyt KURTAY*
ZET
Bu almada, lkemizde son yllarda yaygn olarak kullanlmaya balanan polistren (F snf-kolay alevlenici) asmolen deme uygulamalar yangn gvenlii asndan ele alnm ve Binalarn Yangndan Korunmas Hakknda Ynetmelikin [6] deiik maddesinde belirtilen tedbirleri yeterli seviyede salayp salayamayaca aratrlmtr. Bu amala ncelikle bir konut ve bir ticari bro hacmi; duvar, deme ve tavan malzemeleri, pencereleri ve iindeki mobilyalarla birlikte sanal ortamda yaratlmtr. Daha sonra sanal olarak yaratlan bu meknlar iinde yangn esnasnda ulalabilecek scaklklar Ozone V2.2 yangn simlasyon program[3] yardm ile belirlenmeye allmtr. kinci etapta ise en yaygn uygulanan detay ile polistren asmolen demedeki polistren tabakasna ulaabilecek scaklklar TS825 [4] verilerine bal kalnarak hesaplanmtr. Ulalan sonular yorumlanarak, ortaya kan yangn gvenlii sorununun dzeltilebilmesi iin gerekli neriler sunulmutur. Anahtar Kelimeler: Asmolen Deme, Polistren Asmolen, Yangn Gvenlii.
GR
Son yllarda gerek lkemizde gerekse Trk uygulayclarn gittii komu lkelerde polistren asmolen deme uygulamas yaygnlamaktadr. Asmolen deme uygulamasnda asmolen olarak polistrenin kullanlma nedenlerinin banda; retim maliyeti, tama kolayl ve ucuzluu ile iilik giderleri asndan avantajl olmas gelmektedir (ekil 1- ekil 2).
61
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
ekil 1. Ankara-Trkiye.
ekil 2. Tahran-ran.
Ancak yangn gvenlii asndan incelendiinde F snf polistrenin asmolen olarak kullanmnda yukarda bahsedilen avantajlarn yannda baz dezavantajlar da oluturduu anlalmaktadr. zellikle Binalarn Yangndan Korunmas Hakknda Ynetmelikin [6] 29. maddesinin 2. fkrasnda bahsedilen kolay alevlenen malzemelerin bir kompozit iinde kullanmnda, 23. maddesinin 5. fkrasnda bahsedilen pas-paylar braklmas konusunda ve 26. maddesinin 5. fkrasnda bahsedilen su, elektrik, stma ve havalandrma tesisatnn demeden geirilmesi konusunda nemli sorunlar yaanabilecektir.
Bu almada konu edilen polistren asmolen deme elemannn zellikleri yle tanmlanabilir. EPS bir hidrokarbon olup parlama noktas 370- 378 Cdir. Kendiliinden yanabilmesi iin ortam scaklnn 422- 458 Cye ulamas gerekir (ASTM 1929) [1] (DIN 54836 test artlarnda)[2]. TS EN 13501-1de[5] F snf (kolay alevlenici) olarak tanmlanmlardr.
RNEK ALIMA
Aada rnek olarak iki deiik hacimde tavana yakn blgede yangn esnasnda oluabilecek scaklklar hakknda kir verebilmesi asndan rnek bir alma yaplmtr. Bu amala ele alnan iki farkl rnek hacim Ozone V2.2 yangn simlasyon program [3] ile hacim iindeki scaklk erileri elde edilmitir. Hacimlerden biri 5 x 7 m boyutlarnda ve 3 m ykseklie sahip olup, ksa kenarnda 2,3 x 3 m penceresi olan bir konut, dieri ise 15 x 10 m boyutlarnda ve 4,5 m ykseklii olan ve ksa kenarnda 2,5 x 10 m boyutunda penceresi bulunan ticari amal bir bro62
dur. Sonularn gerek deerlere yaklaabilmesi amac ile duvar, deme, tavan malzemeleri ile hareketli mobilyalar da (yangn yk olarak) sanal ortamda eklenmitir. Deme malzeme ve kalnlklar ekil 3teki gibidir. Detayl verileri Ek-1de verilmitir. Scaklk grakleri incelendiinde konut hacmi iindeki scaklk ilk 10 dakikada 965 C, 20. dakikada 1238 C, 30. dakikada 1271 Cye; ticari broda ise; ilk 10 dakikada 893 C, 20. dakikada 1225 C, 30. dakikada 1272 Cye ulamaktadr ve zamana bal grakleri ekil 4 ve ekil 5teki gibi olumaktadr.
1400 1200 1000 800 Hot Zone 600 400 200 0
600 400 200
20
40
60 Time [min]
80
100
120
20
40
60 Time [min]
80
100
120
Analysis Name:
Analysis Name:
DEERLENDRME
1. 9 Eyll 2009/27344 tarih ve sayl Resmi Gazetede yaymlanan Binalarn Yangndan Korunmas Hakknda Ynetmelikin 29. maddesinin 2. fkrasnda; Yangna kar gvenlik bakmndan kolay alevlenen yap malzemeleri, ancak, bir kompozit iinde normal alevlenen malzemeye dntrlerek kullanlabilir denilmektedir. Kompozit malzeme; inorganik malzemelerin (metaller, seramikler), organik malzemelerle bir araya gelerek kendi zelliklerinden deiik bir malzeme oluturulmas ile elde edilir. Kompozit malzeme ikiden fazla sayda tabakadan oluabilir ancak kendisine etkiyen ziki artlar altnda tek bir malzeme gibi davranr. Dolays ile fabrikasyon bir retim gereklidir. Bu konuda Bayndrlk ve skan Bakanlnn 03 Nisan 2008 tarihinde TMMOB naat Mhendisleri Odasna yazd yazda; EPS asmolen levhalarn yanclk snfnn kolay alevlenen (F snf) olduu bilinmektedir. Yangn Ynetmelii dorultusunda konu incelendiinde, EPS asmolenlerin hibir ilem yaplmakszn alevlere maruz kalabilecek ekilde yapda kullanlamayaca, ancak en az 2 cm kalnlnda yangn snf A1 olan bir kompozit yap ierisinde kullanlabilecei grlmektedir. denmektedir. Bu sebepten inaatta EPS asmolen bloklarn altna yaplan 2 cmlik sva ile kompozit malzeme oluturulduu sylenemez. Dolays ile ynetmelie aykr bir uygulama sz konusudur. 2. 9 Eyll 2009/27344 tarih ve sayl Resmi Gazetede yaymlanan Binalarn Yangndan Korunmas Hakknda Ynetmelikin 23. maddesinin 5. fkrasnda; Betonarme veya betonarme-elik kompozit elemanlarn yangna kar dayankl olabilmesi iin, iindeki elik prol veya donatnn en dta kalan ksmlar olan pas paynn kolonlarda en az 4 cm ve demelerde en az 2,5 cm kalnlnda beton ile kaplanm olmas gerekir denmektedir. Yangn durumunda tavana yakn blgede scaklk 1000 Cyi gemektedir (baknz ekil 4-ekil 5). Byle bir durumda iki olas gelime sz konusu olabilir: Birincisi; TSE 825 verileri ve bantlar kullanlarak (ekil 6) ve (bant-1) sva ile polistren tabakas arakesitindeki scaklk hesaplanabilir. Bu almadaki (ekil 3te verilen) deme iin yaplan hesaplamada T1 deeri 515,70 C olarak belirlenmitir. Bunun anlam polistren asmolenin 515,70 C veya daha fazla scakla maruz kalabileceidir.
63
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
1 q 1
(1)
- lk arakesitteki scaklk (C), yzey scakl(C), - Is geirgenlik direnci (m.K/W), - s ak younluu (W/m)
kincisi ise; yangn esnasnda EPS asmolen blok ile yzeyindeki sva arasndaki aderansn (yapma) kaybolaca, svann dklmesi ve EPS asmolen bloun dorudan yksek scakla (min. 1000 C) maruz kalmasdr. Byle bir durumda uygulamada pas payna dikkat edilmediinden dolay ya da beton dklrken ezilen deme iindeki elik prol veya donat dorudan yksek scakla maruz kalacaktr. Bu scaklk ayn maddenin 4. fkrasnda elik iin bahsedilen 540 Cnin neredeyse iki katdr. Sonuta demenin mukavemetini drerek binann beklenenden ksa srede kmesine neden olabilecektir (ekil 7). 3. 19 Aralk 2007/26735 ve 9 Eyll 2009/27344 tarih ve sayl Resmi Gazetede yaymlanan Binalarn Yangndan Korunmas Hakknda Ynetmelik in 26. maddesinin 5. Fkrasna gre; Su, elektrik, stma ve havalandrma tesisat ile benzeri tesisatlarn demeden gemesi halinde, tesisat evresi, aklk kalmayacak ekilde en az deme yangn dayanm sresi kadar, yangn ve duman geiine kar yaltlr. Fakat lkemizdeki uygulamalarn ounda byle bir yaltma rastlanamamaktadr. Elektrik tesisatlar ve kablolar genellikle EPS asmolen blok ile yaplan demelerin alt yzeyinden (EPS asmolen blok ierisinden), plastik bir boru ile geirilmektedir (ekil 8). Bu durum, beraberinde ok ak bir yangn riski dourmaktadr. nk EPS asmolen blok ile yaplan demenin alt yzeyinden geen elektrik tesisatnda veya kablolarnda meydana gelebilecek ufak bir kvlcm, demenin iten yanmas ile balayabilecek ve btn bir yapy yangna kar tehdit edecektir.
Mermer 3 cm. Har 3 cm. B.A. Plak 10 cm. Sytrafor Asmolen 20 cm. Sva 2 cm.
C
ekil 8. Polistren asmolen deme altndan elektrik tesisat geirilmesi.
64
ekil 10. Polistren asmolen malzemenin yksek scaklk ve alevden korunmas detay.
SONU VE NERLER
1. Kolay alevlenen (F) snf EPS asmolen blok antiyeye kompozit olarak gelmelidir. Yani fabrikada yangna kar dayanml olarak retilmelidir. Yerinde retim yaplmas gerekiyor ise ekil 9da grld gibi bir koruyucu tabaka oluturulabilir. 2. Bylelikle yangn esnasnda oluan yksek scaklklarn F snf polistren asmolene ulamas ve onu etkilemesi, dolayl olarak da yapnn olumsuz etkilenmesi engellenmelidir. 3. antiyede kolay alevlenen (F) snf EPS asmolen blok altna yangna kar yaltm yaplmaldr. Bu yaltm malzemesi tercihen polistren asmolene yksek scaklklarn ulamasn engelleyecek s yaltm direncine sahip olmas ve kolay alevlenici malzemeden seilmemesi gereklidir. Trkiye Yangndan Korunma Ynetmeliinin[6] nsznde belirtildii gibi, bir ynetmelikle teknik konularn ok ak ve detayl olarak verilmesi ok zordur ancak bu konuda yaplan yaynlar arttka ynetmelikteki tereddtl noktalar aklk kazanacaktr.
Teekkr
Bu almadaki yangn simlasyonu konusunda yardmc olan Abant- zzet Baysal niversitesi Mh. Mimarlk Fakltesi retim yelerinden Y.Do. Dr. Sedat Altntaa teekkr ederim.
KAYNAKLAR
[1] [2] [3] [4] [5] [6] ASTM-D- 1929-10, Standard Test Method For Determining Ignition Temperature of Plastics. 2010 DIN 54836, Testing of Combustible materials Determination of Ignition Temperature, February-1984 Ozone V2.2 Arcelor Prol Luxemburg Research Centre, Luxemburg,2002 TSE 825, Binalarda Is Yaltm Kurallar Standard, 2008 TS EN 13501-1, Yap Mamulleri ve Yap Elemanlar Yangn Snandrmas, 23.12.2003 Trkiye Yangndan Korunma Ynetmelii, Teknik Kitaplar Dizisi No:4, Ekim-2009.
65
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
Combustible in Upper Layer + U.L. Temperature Interface Height Fire Area PARAMETERS Openings Radiation Through Closed Openings: Bernoulli Coefcient: Physical Characteristics of Compartment Initial Temperature: Initial Pressure: Parameters of Wall Material Convection Coefcient at the Hot Surface: Convection Coefcient at the Cold Surface: Calculation Parameters End of Calculation: Time Step for Printing Results: Maximum Time Step for Calculation: Air Entrained Model: Temperature Dependent Openings All openings activated at: Stepwise Variation Temperature [C] 20 400 500 Linear Variation Temperature [C] 20 400 500 Time Dependent Openings Time [sec] 0 1200 COMPARTMENT Form of Compartment: Height: Depth: Length: Roof Type:
Combustible Ignition Temperature = 300 C 0,2 Compartment Height 0,25 Floor Area
25 W/mK 9 W/mK
66
DEFINITION OF ENCLOSURE BOUNDARIES Floor Material (from inside to outside) Normal Wood Normal weight Concrete [EN1994-1-2] Gypsum nery [EN12524] Ceiling Material (from inside to outside) Gypsum board [EN12524] Middle weight Concrete [EN12524] Normal Wood Wall 1 Material (from inside to outside) Gypsum board [EN12524] Normal Bricks Glass wool & Rock wool Granite Stone [EN12524] Openings Sill Height [m] 0,5 Wall 2 Material (from inside to outside) Gypsum board [EN12524] Glass wool & Rock wool Gypsum board [EN12524] Wall 3 Material (from inside to outside) Gypsum board [EN12524] Glass wool & Rock wool Gypsum board [EN12524] Wall 4 Material (from inside to outside) Gypsum board [EN12524] Glass wool & Rock wool Gypsum board [EN12524] FIRE Fire Curve: Maximum Fire Area:
Unit Mass [kg/m] 450 2300 1150 Unit Mass [kg/m] 900 1800 450
Conductivity [W/mK] 0,1 1,6 0,485 Conductivity [W/mK] 0,25 1,15 0,1
Specic Heat [J/kgK] 1113 1000 1000 Specic Heat [J/kgK] 1000 1000 1113
Thickness [cm] 2 19 4 3
Width [m] 3
Variation Constant
Adiabatic no
Thickness [cm] 4 6 4
Thickness [cm] 4 6 4
Thickness [cm] 4 6 4
67
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
2m 1m Fire Growth Rate Medium RHRf [kw/m] 250 Fire Load qf,k [MJ/m] 948 Danger of Fire Activation 1
Active Measures Description Automatic Water Extinguishing System Independent Water Supplies Automatic Fire Detection by Heat Automatic Fire Detection by Smoke Automatic Alarm Transmission to Fire Brigade Work Fire Brigade Off Site Fire Brigade Safe Access Routes Staircases Under Overpressure in Fire Alarm Fire Fighting Devices Smoke Exhaust System Fire Risk Area: Danger of Fire Activation: qf, d= Combustion Heat of Fuel: Combustion Efciency Factor: Combustion Model: 35 m
RESULTS Fire Area: The maximum re area (35.00m) is greater than 25% of the oor area (35.00m). The re load is uniformly distributed. Switch to one zone + Fully engulfed re: Temperature of zone >500.0C at time [s] 414.81
ANALYSIS STRATEGY Selected strategy:Combination 2 Zones - 1 Zone Model Transition criteria from 2 Zones to 1 Zone Upper Layer Temperature Combustible in Upper Layer + U.L. Temperature Interface Height Fire Area
500C Combustible Ignition Temperature = 300 C 0,2 Compartment Height 0,25 Floor Area
68
PARAMETERS Openings Radiation Through Closed Openings: Bernoulli Coefcient: Physical Characteristics of Compartment Initial Temperature: Initial Pressure: Parameters of Wall Material Convection Coefcient at the Hot Surface: Convection Coefcient at the Cold Surface: Calculation Parameters End of Calculation: Time Step for Printing Results: Maximum Time Step for Calculation: Air Entrained Model: Temperature Dependent Openings All openings activated at: Stepwise Variation Temperature [C] 20 400 500 Linear Variation Temperature [C] 20 400 500 Time Dependent Openings Time [sec] 0 1200 COMPARTMENT Form of Compartment: Height: Depth: Length: Roof Type:
0,8 0,7
293 K 100000 Pa
400 C
69
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
DEFINITION OF ENCLOSURE BOUNDARIES Floor Material (from inside to outside) Normal Wood Normal weight Concrete [EN1994-1-2] Gypsum nery [EN12524] Ceiling Material (from inside to outside) Gypsum board [EN12524] Middle weight Concrete [EN12524] Normal Wood Wall 1 Material (from inside to outside) Gypsum board [EN12524] Normal Bricks Glass wool & Rock wool Granite Stone [EN12524] Openings Sill Height [m] 0,5 Wall 2 Material (from inside to outside) Gypsum board [EN12524] Glass wool & Rock wool Gypsum board [EN12524] Wall 3 Material (from inside to outside) Gypsum board [EN12524] Glass wool & Rock wool Gypsum board [EN12524] Wall 4 Material (from inside to outside) Gypsum board [EN12524] Glass wool & Rock wool Gypsum board [EN12524]
Thickness [cm] 3 12 2
Unit Mass [kg/m] 900 1800 450 Unit Mass [kg/m] 900 1600 60 2600
Conductivity [W/mK] 0,25 1,15 0,1 Conductivity [W/mK] 0,25 0,7 0,037 2,8
Specic Heat [J/kgK] 1000 1000 1113 Specic Heat [J/kgK] 1000 840 1030 1000
Width [m] 10
Variation Constant
Adiabatic no
Thickness [cm] 4 6 4
Thickness [cm] 4 6 4
Thickness [cm] 4 6 4
70
FIRE Fire Curve: Maximum Fire Area: Fire Elevation: Fuel Height: Occupancy Ofce (standard) NFSC Design Fire 150 m 3m 1m Fire Growth Rate Medium RHRf [kw/m] 250 Fire Load qf,k [MJ/m] 511 Danger of Fire Activation 1
Active Measures Description Automatic Water Extinguishing System Independent Water Supplies Automatic Fire Detection by Heat Automatic Fire Detection by Smoke Automatic Alarm Transmission to Fire Brigade Work Fire Brigade Off Site Fire Brigade Safe Access Routes Staircases Under Overpressure in Fire Alarm No Fire Fighting Devices Smoke Exhaust System Fire Risk Area: Danger of Fire Activation: qf, d= Combustion Heat of Fuel: Combustion Efciency Factor: Combustion Model:
RESULTS Fire Area: The maximum re area ( 150.00m) is greater than 25% of the oor area ( 150.00m). The re load is uniformly distributed. Switch to one zone + Fully engulfed re: Temperature of zone >500.0C at time [s] 664.92
ZGEM
*Cneyt KURTAY Ankara doumlu Cneyt Kurtay, ilk, orta ve lise tahsilini Ankarada tamamlamtr. ADMMA Mimarlk Blmnden Mimar olarak mezun olan Cneyt Kurtay, yksek lisansn ODT Mimarlk Fakltesinde, doktorasn Gazi niversitesi Mimarlk Blmnde tamamlamtr. Doktora sonras aratrma iin Nottingham Universitesi Mimarlk Blmnde almalar yapan Cneyt Kurtayn yap zii konularnda ulusal ve uluslararas eitli yaynlar ve hakemlikleri mevcuttur. Halen Gazi niversitesi Mimarlk Fakltesinde retim yesi olarak grev yapmaktadr.
71
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
72
Dursun AHN*
ZET
Bu sunumun temel amac, yksek genlemeli kpkl sndrme sistemlerinin tasarmnn anlatlmasdr. zellikle yksek genlemeli kpkl sndrme sistemlerinde d ortam havas yerine i ortam havasnn kullanlmas nedeni ile sistemin tasarm, sndrme performans ve sndrme ilemi iin salad ek faydalar anlatlmaktadr. Lokal uygulamalar ve tanabilir kpk jeneratrlerinin kullanm konusunda detaya girilmeden genel bilgiler verilmitir.
KPK NEDR?
Kpkl yangn sndrme sistemlerinde kullanlan kpk konsantreleri 1800l yllarn sonlarnda yanc, parlayc sv yangnlarn sndrmek iin gelitirilmitir. Kpk bileenden oluur: Q Su Q Kpk konsantresi Q Hava Kpk, kpk konsantresinin su ve hava ile basn altnda oluturduu baloncuklar topluluudur. yi yaplm kpkler; salamlk, yapkanlk, yangn hzl kilitleme, sya dayankllk, buhar tutma, yeniden parlamay engelleme ve yangn etkili biimde sndrme gibi zellikler tamaldr.
73
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
74
Yeni nesil yksek genlemeli sistemler i ortam havasn kullanacak ekilde dizayn edilmitir. Bu nedenle ek duvar-tavan akl gerektirmez. Sndrmede i ortam havasn kullanmak etkin sndrme salar. Jeneratrler kpn genlemesini salarken ortamda snan hava, varsa yanc buhar ve yanmann devam iin gerekli havay (oksijen) da kpk iine hapseder. Bu hali ile yanmann devam iin gerekli etkenler ortamdan ksmen kaldrlr. Yanan maddenin zeri rtlerek hava (oksijen) ile temas engellenir. Yapsndaki su ile soutma yapar.
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
Resim 1. Tipik i ortam havasn kullanan yksek genlemeli kpk reten jeneratr alma esnasnda.
Total ooding sistemler tasarm standardnn gereklerine gre; dizayn, montajn yaplmas, sistemin test edilmesi ve bakmnn yaplmas gereklidir. Kullanlan btn ekipman sertikal olmal ve reticinin kurulum ve bakm ile ilgili uyarlar dikkate alnmaldr. Hacim Doldurma (Total Flooding) yntemi ile korunan riskli alann zellikleri ve temel gereklilikler aadaki gibi olmaldr: Q Kap, pencere gibi ak alanlarn sistem tetiklenmeden nce veya sistem ile e zamanl kapatlmas gereklidir. Bu ilem yaplrken personelin alan terk etmesi gz nnde bulundurularak planlama yaplmaldr. Q Kap ve pencereler kpk veya varsa sprinkler sisteminin boaltlmas esnasnda oluabilecek basnca dayankl olmaldr. Yani perde tipi kaplar kullanlmamaldr. Q Kap ve pencereler kapatlamyor ise bu noktalarda alan dna akacak olan kpk miktar belirlenerek, kayp kpk miktarn karlayacak sayda ilave jeneratr sisteme eklenmelidir. Q Kap veya pencereler dnda da kpk kayb sz konusu ise sisteme kpk eklenmelidir. Q Sistemin gerekli performans salayacak sekilde dizayn edildiinin belirlenmesi iin mutlaka saha testlerinin yaplmas gereklidir. Bu testler neticesinde kayplar sz konusu ise sisteme ilave jeneratr veya kpk konsantresi eklenmelidir. Q Dizayn edilecek sistem i ortam havasn kullanan tip olarak seildiinde alana hava girii mmkn olduu oranda engellenmelidir. (Eer sistemde kullanlan jeneratrler d ortam havasn kullanacak ise ilgili alann mutlaka taze hava ile beslenmesi veya jeneratrlerin direk d ortamdan hava emmesi salanmaldr.) Q Sistem dizayn edildiinde doldurma ykseklii dikkatle belirlenmeli ve belirlenen yksekliin minimum 1.1 m kat veya 0.6 m zerine kadar alan doldurmaldr. (Hangi deer byk ise o seilir.) Q Hzl yanc veya parlayc malzemelerin bulunduu alanlarda belirlenen doldurma yksekliinin 1.1 kat veya 0.6 m deerinden daha yksek seilmelidir. Bu deer yaplacak boaltma testi ile dorulanmaldr. Q Yksek genlemeli kpkl sistem ile birlikte sprinkler sistemi de var ise sprinkler sisteminin almas durumunda krlacak kpk miktar hesaplanarak sisteme eklenmelidir. Q Kpk ile doldurulacak alanda gizli boluklar var ise alan tamamen bo kabul edilmelidir. Tasarm buna gre yaplmaldr. Q Yanc olmayan makineler vb. imalat iin gerekli ekipmanlar toplam belirlenen uygulama hacminden karlmaldr. Tasarm buna gre yaplmaldr. Q Kpk ile doldurulacak alanda yer alan ii bo veya dolu tanklar, variller vb. depolama amal elemanlar var ise alan tamamen bo kabul edilmelidir. Tasarm buna gre yaplmaldr. Q Sistemin aralksz kpk retme zaman korunan alann mimar detaylar ve yanc malzeme tipine bal olarak 6.12.7.1 NFPA 11 2010 Editionda verilen tabloya gre seilmelidir. Q Yangn sndrmek iin gerekli olan kpk miktar (boaltma oran) eer varsa sprinkler sisteminin gc, tehlikenin doas ve kongrasyonu, korunan alann yapsal zellikleri ile potansiyel can ve mal gvenlii dikkate alnarak 6.12.7.1NFPA 11 2010 Editionda verilen tabloda belirtilen deerin altnda seilemez.
Lokal Uygulamalar
Tamamen kapal olmayan alanlarda, yanc veya parlayc svlar, svlatrlan doalgaz veya A snf yanclarn oluturduu yangnlarn sndrlmesinde veya kontrol altnda tutulmas amac ile kullanlmaktadr. zellikle farkl ykseltilere sahip,
76
boyutlu yanmann sz konusu olduu ve total ooding (hacim doldurma) sistemlerinin uygulanamayaca alanlar ideal uygulama alanlardr. Sistem tasarm NFPA 11 - 2010 Edition gereklerine ve retici rmann manuelleri dikkate alnarak onayl ve birbiri ile uyumlu alan ekipmanlar kullanlarak tasarm, malzeme seimi, montaj ve bakm ilemleri yaplmaldr. Lokal uygulamalarda yangnn yaylabilecei btn alanlar tehlike oluturabilecei iin dikkate alnmal ve planlama aamasnda deerlendirmelidir. Sistem boyutu bu planlama gerei oluturulmaldr. Lokal uygulamalar bazen sadece d sahada zemin kapatmak iin kullanlabildii gibi, kapal alanlarda da sadece zemini kapatmak ve bu alanda oluabilecek yaylmalar engellemek amac ile kullanlabilir. D saha uygulamalarnda zellikle rzgar etkisi ile oluabilecek kpk kayplarnn tela edilmesi iin ciddi gzlem ve test yaplarak sistem boyutlandrlmaldr. Sklkla uygulanan yntem sistemin kurulaca alann gzlemlenmesi sonucu oluturulan sistemin kurulum sonras tam boaltma testinin yaplmasdr. Bu durum yaplacak tasarmn evresel etkiler nedeni ile aksayan ynleri tespit edilerek gerek grlyor ise sistem glendirilmelidir. Uygulama sahasnda farkl yksekliklere sahip tehlikeler sz konusu ise sistemin boyutlar ilgili ykseklii kapatacak ekilde seilmelidir. Hacim doldurma (total ooding) sistemlerinde kpk retelerinin konumlandrlmasnda gsterilen esneklik lokal uygulamalarda yanmann kontrol edilmesinin zorluu nedeni ile daha katdr. Kpk reteleri tehlikenin tmn kontrol edecek ekilde sahaya yerletirilmelidir. Lokal uygulamalarda yksek genlemeli kpk sistemi belirlenen tehlikeyi veya tehlikeleri 2 dakika iinde minimum 0.6 m zerine karak kaplayacak ekilde dizayn edilmelidir. Kpk konsantresi ve yangn suyu rezervi minimum sistem 12 dakika aralksz alacak ekilde seilmelidir.
77
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
Sklkla tanabilir yksek genlemeli kpk jeneratrleri ift fonksiyonlu retilebilmektedir. Bu jeneratrlerle yangnn olduu alana kpk uygulanabildii gibi ayn alandan duman emilerek duman tahliyesi ilevi iin de kullanlabilmektedir. Tanabilir yksek genlemeli kpk jeneratrleri sabit bir boru sistemi ile basnl su veya solsyon kaynana bal deilse kullanc personelin jeneratrlerin kullanmn detaylar ile renmesi gereklidir.
78
SSTEMN DEZAVANTAJLARI
Alanda grevli personelin acil durumda ilgili alan boaltmas sistemin tetiklenmesinden nce veya e zamanl yaplmaldr. nk zamana bal artan kpk hacmi; grmede, duymada ve solunum yapmada zorluk yaratacaktr. zellikle yksek voltaj ile allan sahalarda ek tedbirler alnmaldr.
TASARIM
Yksek Genlemeli (Hi-Ex) Kpkl Sistemler NFPA 11 Standart For Low-Medium and High Expansion Foam 2010 Edition gerei ve retici rmann tasarm manuelleri dikkate alnarak tasarlanr. Tasarm yaplrken aadaki aamalarn izlenmesi ve irdelenmesi gereklidir: Q Korunan alann zellikleri, Q Riskin tanm, Q Korunacak alann veya alanlarn tehlikenin snandrlmas, Q Koruma ynteminin belirlenmesi, Q Konsantre tipinin seimi, Q Uygulama oran, Q Uygulama zaman, Q Uygulama ekli, Q Oranlama sistemi, Q Jeneratrlerin (retelerin) seimi, Q Gerekli su miktar, Q Pompa seimi, Q Borulama. Korunacak alan detayl incelenmelidir. Ortamda yer alan ekipman, ham madde, yar mamul veya mamul madde, depolama yaplyor ise depolamann ekli veya tipi, depolanan malzemelerin yanclklar titizlikle incelenmelidir. Alann tehlike snamas yaplarak koruma ynteminin belirlenmesi gereklidir. Seilen konsantre tipinin, uygulanaca alann riskine, kpk jeneratrleri ile ve dier ekipmanlarla uyumuna dikkat edilmelidir. Kullanlacak kpn karm oran (% 2 - % 2.5 veya % 3) reticinin tavsiyeleri dikkate alnarak belirlenmelidir. zellikle yanc svlar sz konusu ise seilen kpn tipi (hidrokarbon, alkol veya polar solvent) nemlidir ve dikkatle seilmelidir. reticilerin bir blm ok amal kullanlabilen konsantrelerin kullanlmasn nerilmektedir. Aralksz kpk retme zaman tasarm standard gerei belirlenmelidir. Uygulama ekline karar verilmelidir. Kpk jeneratrleri kontrol, test, denetleme ve bakm ilemlerinin yaplmasna olanak verecek ekilde yerletirilmelidir. Mmkn olduunca riske yakn ancak yangna ve patlamalara maruz kalmayacak kadar uzak konumlandrlmaldr. Tehlike alan iindeki jeneratrler yangna dayanakl malzemeden imal edilmi olmaldr. Minimum boaltlmas gerekli kpk miktar veya toplam gerekli kpk jeneratr says aadaki formlle belirlenir: R = {(V/T)+Rs} x Cn x Cl R : Boaltlacak kpk miktar (m/dak.) V : Toplam doldurulmas gereken hacim (m) T : Doldurma zaman (dak.) Rs : Sprinkler sistemi nedeni ile krlacak kpk miktar (m/dak.) Cn : Genel Kpk kayplar (1.15) Cl : Havalandrma, kap, pencere vb. noktalardan oluabilecek kayplar (1 1.2) Cn ve Cl birimsiz katsaylardr. Cn zellikle belirtilmedii srece 1.15 alnr. Cl deeri tamamen kapal bir alanda 1 alnr. Bu katsay genel uygulamalarda havalandrma, kap, pencere vb. noktalardan oluabilecek kayplar dikkate alnarak 1.2 alnmaktadr. Sistem dizayn mhendisi 1-1.2 aralndaki katsayy belirleme yetkisine sahiptir. Korunan alan dizayn mhendisi tarafndan detayl incelendikten sonra 1 altnda olmamak ve 1.2 deerinin zerinde olmamak kayd ile belirler.
79
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
Rs deerinin belirlenmesi; Rs deeri yksek genlemeli kpk sistemi ile korunan alanda sprinkler kullanlyor ise belirlenmelidir. Aksi takdirde bu deer 0 (sfr) olarak alnr. Eer alanda sprinkler sistemi mevcut ise sprinkler koruma alan, sprinkler debisi ve maksimum alacak sprinkler says dikkate alnarak hesaplanr. Rs: SxQ ampirik forml kullanlarak belirlenir. Burada; Rs : Sprinkler sistemi nedeni ile yksek genlemeli kpkl sndrme sistemine ilave edilmesi gereken kpk m/dak. cinsinden miktardr. S : Sprinkler nedeni ile birim dakikada litre bana krlan kpk miktarn m/dak. cinsinden ifade eder. S : 0.0748 m/dak. alnr. Q : alacak maksimum sprinkler saysna bal debi deerini ifade eder (lt/dak.) Q:nxAxq n : Maksimum alacak sprinkler says A : Sprinkler bana koruma alan (m) q : Sprinkler uygulama younluu (lt/dak.) Yukardaki formller kullanlarak boaltlacak kpk miktar m/dak. cinsinden belirlenir. Boaltlacak kpk miktar jeneratr kapasitesine blnerek jeneratr says belirlenir. Belirlenen deer eer tam say deilse bir stteki tam say seilir. Depolanmas gereken kpk miktar ve depolanmas gereken su miktar tm sistem normal artlar altnda 25 dakika aralksz kpk retecek ekilde veya doldurulacak kpk miktarnn drt kat baz alnarak belirlenir. Burada hangi deer kk ise o deerin seilmesi tavsiye edilir. Ancak belirlenen deer kesinlikle 15 dakikann altnda olmamas istenir. retici rmalarn dizayn manuellerinde aralksz kpk retim zaman sklkla 16 dakikann altnda tutulmamas tavsiye edilir. Sistem boaltldktan sonra eer alanda sprinkler sistemi yok ise 60 dakika, eer sprinkler sistemi var ise 30 dakika beklendikten sonra temizlik ilemi yaplmaldr. Eer alanda yanc ve parlayc svlar bulunuyor ise bu sre daha ksa tutulabilir. Bu zorunlu bekleme zaman tekrar art yanma olumasn engellemek amac ile tavsiye edilmektedir.
Tablo 1. Yksek Genlemeli Kpn Boaltlmas ile Balayan Maksimum Doldurma Sresi (NFPA 11 (2010 Edition Table 6.12.7.1)
Haf veya Korunmayan elik Konstrksiyon Sprinklerli Sprinklersiz Ar veya Korunan Yangna Dayankl Konstrksiyon Sprinklerli Sprinklersiz
Tehlike Snandrlmas Yanc ve Parlayc Svlar* (Parlama noktas 38Cden kk ) Buhar basnc 276kPa altnda olan Yanc Svlar ** (Parlama noktas 38 Cden byk)** Dk younluklu yanclar (Snger, genleebilen plastikler, kat mendil, gofre kat vb.) Yksek younluklu yanclar (bir arada veya rulo halinde ambalajlanm kraft kat) Yksek younluklu yanclar (bir arada veya rulo halinde ambalajlanmam kraft kat) Lastikler Karton veya elyaf takviyeli ambalaj iinde depolanan yanclar
*-
3 4
2 3
5 5
3 3
4 7 5 7 7
6 8 6 8 8
Tablo 1de verilen doldurma srelerin birimi dakikadr. Tasarlanan sistemin yangn alglama ve sistemin devreye girmesi arasndaki sre maksimum 30 sn olmaldr. Eer su sre 30 sn zerinde gerekleiyorsa artan alglama ve sistemin devreye girme zaman Tablo 1de belirtilen srelerden karlmaldr. **- Polar solventler Tablo 1de yer almamaktadr. Yanc svlarn kaynama noktalar 38 Cden kk ise yksek uygulama oranlar gerektirebilir. Bu durumu dizayn mhendisi, tedariki veya reticiden destek alarak amalanan kullanma uygunluunu kantlamaldr. (Ayrca Polar Solventler iin NFPA 30 Flammable and Cumbostible Liquids Code 2008 Editiona baknz.) ***- Bu sreler 4,6 mnin zerinde depolama yaplan ve yangnn abuk yaylabilecei alanlarda direkt olarak uygulanamayabilir. Sistem reticisinden destek alnmas tavsiye edilir.
80
Kpk doldurma yksekliine kadar hacim doldurulmu ise zamana bal olarak krlma ve kpk seviyesinde alalma gzlenecektir. Eer tasarm mhendisi gerekli grm ise aralksz veya kesik kesik alana kpk uygulanmaya devam edilmelidir. Bu seviye sabit tutulurken kpk konsantresi ziyan edilmemelidir. Seviyenin sabit tutulmas proje mhendisinin planlamay yaparken hesaba katmas ve belirledii miktarda kpk konsantresini ve yangn suyu rezervini artrmaldr. ortam havasn kullanan kpk jeneratrleri ile koruma yapldnda jeneratrlerin korunan alann iinde kalacak ekilde ve zemini hzla kapatacak ekilde yerletirilmeleri gerekmektedir. Bu sre ile ilgili standartta (NFPA 11 2010 edition) zaman tanmlanmamtr. Ancak retici rma manuelleri incelendiinde 30 45 sn. aralnda zeminin kpk konsantresi ile kapatlmas tavsiye edilmektedir. Tavsiye edilen bu zaman iinde zemin kpk ile kapatlrsa yanc maddenin akarak yangnn zeminde genilemesi engellenmi olur.
PERSONEL GVENL
Kpk retelerinin montaj noktalarnn mmkn olduunca personelin ilgili sahay terk etmeleri esnasnda kolaylk salayacak ekilde belirlenmelidir. Kpk ile doldurulmu bir alana girerken su spreyi yapacak lanslar kullanlarak kpk iinde yol almaldr. Kpk iine gaz maskesi ile girilmemelidir. Eer tehlike alanna girilmesi zorunlu ise solunum cihaz kullanlmaldr. Suya kar korunmam elektriksel elemanlarn bulunduu alanlarda sistem altrldktan sonra temizlik yaplmadan enerji verilmemelidir.
RNEK UYGULAMALAR:
287-380 166-220
1300 1425 1550 500 290 1675 1800 1925 500-700 290-400 2100 2300
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
Kpk doldurma yksekliinin belirlenmesi: H1: 7,6 m x 1,1 : 8,36 m : 8,4 m kabul edilmitir. H2: 7,6 m + 0,6 m : 8,2 m Hesaplanan H1 ykseklii H2 yksekliinden byk olduundan H1 kullanlr. Doldurulacak hacim: 30,50 m x 61 m x 8,4 m : 15.628,2 m : 15.628 m kabul edildi. Aralksz kpk retme (hacmi doldurma) zaman: 5 dak. (Baknz Tablo 1) Bina slak borulu sprinkler sistemi ile ayrca korunmaktadr. Sprinkler nedeni ile krlacak kpk miktarnn belirlenmesi; Rs : S x Q S: 0.0748 (m/dak. x l./dak.) Sprinkler aralklar: 3 m x 3 m Q: n x A x q n: 50 q: 10,2 l/dak. m Q: 50 x (3x3) x 10.2 : 4.590 l/dak. Rs: 0,0748 x 4.590 : 343,33 m/dak. : 344 m/dak. kabul edilmitir. Cn: 1.15 Cl: 1.2 R: {(15.628/5) + 344} x 1.15 x 1.2 R: 4.788,048m/dak. : 4.788 m/dak. kabul edilmitir. Jeneratr seimi: Jeneratr kpk kapasitesi: 500 m/dak. Jeneratrn performansna bal genleme oran 1:680 Jeneratr says: 4.788/500 : 9,576 adet : 10 adet seildi. Sistemin belirlenen jeneratr saysna gre; Gerek kpk kapasitesi: 10 x 500 m/dak : 5.000 m/dak. Sistemin solsyon kapasitesi: 5.000 /0.680 7252,94 l./dak. Sistemin 25 dakika aralksz kpk retmesi veya ilgili alan 4 kez doldurmas istenir. Bu sre 15 dakikann altnda olamaz (NFPA 11 2010 Edition) 25 dakika iin gerekli solsyon: 25 dak x 7253 l./dak : 181.325 l. 4 kez alan doldurmak iin gerekli solsyon: 4 dak. x 5 x 7253 l./dak. : 145.060 l. 15 dakika iin gerekli solsyon miktar: 15 dak. x 7253 l/dak. : 108.795 l. Gerekli solsyon miktar minimum uygulama sresi olan 15 dakika zorunlu uygulama zamannn gerektirdii miktardan byk veya eit olmak zorundadr. Bu nedenle minimum solsyon kapasitesi 145.060 l. olarak seilmitir. Kpk % 2 kullanm oranl seilsin. Gerekli kpk konsantresi: 2% x 145.060 l./dak. : 2.901,2 l. Seilen kpk miktar: 2900 l. ve %2 kullanm oranldr. rnek Uygulama 1 Dizayn Sonular: Yksek genlemeli kpkl sndrme sistemi iin; Q Depolanmas gerekli su miktar: 145.060 l. : 145.000 l. Q Kpk konsantresi miktar % 2 kullanm oranl: 2900 l. Q Jeneratr Says: 10 ad. Q Oranlama kapasitesi: 145 l./dak. (% 2 kullanm oranl kpk konsantresi) Q Yangn pompas kapasitesi: 436 m/h Q Yangn pompas basnc: Hidrolik hesap yntemi ile belirlenmelidir. Q Proje zerinden jeneratr yerleimi yapldktan sonra sistemin borulamas oluturularak sistemi hidrolik hesaplamas yaplarak aplandrma yaplmaldr.
82
KAYNAKLAR
[1] NFPA 11 Standart For Low-Medium and High Expansion Foam 2010 Edition [2] NFPA 11A Standart For Medium and High Expansion Foam 1999 Edition
83
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
NFPA 30 Flammable and Combustible Liquids Code 2008 Edition The SPFE Handbook of Fire Protection Engineering Second Edition UL 162, Foam Equipment and Liquid Concentrates TYCO Desing Manual SKUM Desing Manual ANSUL Desing Manual
ZGEM
*Dursun AHN 1969 ylnda Sivasta dodu. Trakya niversitesi Mhendislik Fakltesi Makine Mhendislii Blmnden 1994 ylnda mezun oldu. Mekanik tesisat sektrnde ve Kalafatolu rmasnda altktan sonra 1997 ylnda AKSAY Yangn ve Gvenlik Sistemleri San. ve Tic. Ltd. ti.de kurucu ortak olarak yer ald. Halen AKSAY Yangn ve Gvenlik Sistemleri San. ve Tic. Ltd. ti.de Genel Mdr olarak grev yapmaktadr.
84
Eren KALAFAT*
ZET
Depremler ngrlemeyen doal afetlerdir. Hibir insan gelecekteki bir depremi nceden bilip bunun sonularndan kaamaz. Bununla birlikte, gnmze kadar gereklemi olan depremlerden elde edilen veriler dorultusunda, bundan sonra olacak depremlerin byklklerine dair gzleme dayal hesaplar yaplabilir. Neticede bu hesaplar, iinde yaadmz meknlarn, binalarmzn ve tesislerimizin depreme kar korunmasna bir temel oluturacaktr. Gnmzde profesyonel deprem mhendisleri, depreme dayankl binalar ina etmemizi salayacak bilgi birikimine ve deneyime sahiptirler. Ancak byk bir projenin karar vericileri iin kabul edilemez bir hata, yapsal olmayan bileenlerin (zellikle tesisatlarn) sismik korumasnn yaptrlmamasdr. Gerekte yapsal olmayan bileenlerin, zellikle yangn tesisat borular, yakt hatlar, acil durum ve enerji sistemleri ve benzerlerinin sismik korumas hayati nem tamaktadr. levlerini tam olarak yerine getirebilen mekanik ve elektrik tesisatlar olmadan ne yangn korumas, ne enerji beslemesi, ne iletiim ve ne de salk hizmetleri salanabilir ve bylesi bir durum insan yaam ve kamu gvenlii asndan lmcl sonulara sebep olacaktr.Bu almada, yangn tesisatlarnn depremlerden korunmas hakknda yerel ve uluslararas ynetmeliklerde yer alan ynergeler ele alnarak, aralarnda kapsaml bir karlatrma yaplacaktr. Ayrca Trkiyede ve dnyada gerekletirilmi baz deprem korumas uygulamalarndan rnekler verilerek, zellikle deprem yklerinin hesaplanmas ve depreme dayankl yangn tesisatlarnn nasl uygulanabileceine dair gerekli mhendislik esaslar vurgulanacaktr.
EARTHQUAKE SAFETY OF FIRE INSTALLATIONS: COMPARISON OF DOMESTIC AND INTERNATIONAL REGULATIONS ABSTRACT
Earthquakes are natural disasters that cannot be foreseen. No one can foresee a future earthquake and avoid its consequences. Despite, in line with the data obtained from the earthquakes so far, estimations can be made on the size of on-coming earthquakes. Finally, these calculations form the base for protection of places we live in, buildings and of all installations, against earthquakes. Nowadays, professional earthquake engineers have sufcient accumulation of knowledge and experience to enable us to construct houses resistant to earthquakes. However, supply of-non-construction installation components (especially the installations) without any seismic protection are unacceptable mistakes on the decision makers part in large projects. In reality, seismic protection of non-construction components, specically of re installation pipes, fuel pipes, emergency and energy systems, are of vital importance. Without mechanical and electrical installations that can perform at full capacity, neither re protection, nor energy feeding, communication and health services can be provided adequately, such conditions may end up with lethal results in terms of human lives and public safety. In this study, domestic and international regulations on earthquake protection of re installations are taken into consideration and a comparison is made. In addition, by giving some examples of earthquake prevention applications, engineering calculations, specically calculation of earthquake loads and construction methods of installations resistive to earthquakes are emphasized.
85
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
GR
Dnyadaki aktif tektonik blgelerden biri zerinde yer alan lkemizde 17 Austos 1999 ve 12 Kasm 1999 ylnda yaanan depremler sonucunda meydana gelen byk can ve mal kayplar, deprem olgusunun yaammza daha fazla girmesine yol amtr. Bu iki byk felaketin ardndan toplumun her kesiminin deprem felaketine olan ilgisi ve bak as farkl bir boyut kazanmtr. Depremlerden sonra ortaya kan can kayplarnn ve maddi kayplarn boyutlar lke ekonomisine ar bir etki yapm, sadece deprem blgesinde yaayan insanlar deil, tm lke apnda toplumun tm kesimlerini olumsuz ynde etkilemitir. Yaadmz bu byk depremler sonucunda toplumun her kesiminde deprem bilinci olumaya ve depremlerin zararlarnn azaltlmasna ynelik almalar yaplmaya balanmtr. Toplumda belirli bir sredir devam eden davranlarn deimesi zaman ald iin deprem konusunda da insanlarn davranlarnn deimesi zaman alacaktr. Ancak unutulmamas gereken nokta, konunun her adan nemli olduu ve konu zerinde srarla durulmas gerekliliidir. Depremler tm dnyada milyonlarca kiinin can ve mal varl iin bir tehdit olmaya devam etmektedir. Yllardr Trkiye gibi depremler ile i ie yaayan A.B.D. ve Japonya gibi lkelerde de ayn sorunlarn yaand, son yllarda gerekleen depremlerden sonra grlmtr. lkelerin depremler sonrasnda yaadklar durumlar ayn olsa bile aralarndaki fark, meydana gelen hasarlarn ve ekonomik kayplarn boyutudur. Sz konusu lkelerde deprem bilincinin tm toplum kesimlerinde gerek dnce gerekse uygulama asndan gnlk yaama iyice yerlemi olmas, depremin bu lkelerde yaratt etkilerin Trkiyede yaadmz etkilerden az olmasn salamaktadr[1].
86
Deprem sonras yapsal olmayan elemanlarn dorudan yaratt maddi kaybn yannda sz konusu yapsal olmayan hasarn meydana geldii binann ilevini bu hasardan dolay yerine getirememesi sonucunda ortaya kan igc ve retim kayb da ok ciddi boyuttadr. Deprem sonrasnda ilk kullanlmas gereken hastane, haberleme binalar, enerji salayan binalar, ime suyu ve atk su sistemlerinin bulunduu yaplarda meydana gelecek yapsal olmayan hasarlar, bu yaplarn kullanlamamasna ve dolaysyla verdikleri hizmetlerin aksamasna neden olacaktr. Depremden sonra birok salk kurulularnda, elektrik iletim merkezlerinde, haberleme, temiz su ve atk su sistemlerinin bulunduu yaplarda yapsal hasar olmamasna ramen, binalarn iindeki yapsal olmayan elemanlarda meydana gelen hasarlar, sz konusu binalarn kullanlamamasna ve depremde meydana gelen kaybn daha da artmasna neden olmutur.
(a) ekil 2. (a) Krlm bir boru tesisat, (b) Asma tavana bal krlm bir yamurlama kafas.
(b)
ULUSLARARASI YNETMELKLER
Uluslararas alanda geerlilii en fazla olan deprem ynetmelikleri, dnya zerinde ykc depremlerin yaand blgelerin banda gelen A.B.D.de yaynlanmaktadr. Gerek bu lkede gerekse dnyann birok blgesinde halen en geerli olan ynetmelik, Uluslararas Kod Konseyi (ICC International Code Council) tarafndan ilk defa 2000 ylnda yaynlanan ve kendinden nceki en yaygn standartlar olan Tekdze Bina Kodu (UBC Uniform Building Code) 1997 ve BOCA 1996 ile birlikte Kanada kkenli Ulusal Bina Kodu (NBC National Building Code) 1996y birletiren Uluslararas Bina Kodu (IBC International Building Code)dur. Aradan geen zamanda her ylda bir gncellenen bu ynetmeliin gnmzde yrrlkte olan srm IBC 2009dur[4].
87
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
Yine byk ve ykc depremlerin yaand bir lke olan Japonyada geerli deprem ynetmelii, Japon Standart Bina Yasas (The Building Standard Law of Japan) 2007nin iinde yer almaktadr. Ancak gerek Japon ynetmeliine gerekse byk depremlerin yaand dier lkelerin (Avustralya, Yeni Zelanda, Gney Amerika lkeleri, ran ve Hazar Denizi blgesi lkeleri) yerel ynetmeliklerine, uluslararas projelerde geerli ynetmelikler olarak pek rastlanmamaktadr. Ayrca Avrupa ktasnn deprem tehlikesinden nispeten uzak olmas, sismik nlemlerle ilgili teknik artnamelerin gelimi Avrupa devletlerinin ilgi alanna girmemesinin sebebi olarak gsterilebilir. Buna karlk yine de Avrupa Standartlar arasnda Eurocode 8: Deprem adyla bir ynetmelik bulunmakta olup, dnya apnda depremlere kar artan ilgiye bal olarak bu ynetmelik de gelimektedir. IBC ynetmeliinin yan sra, yine A.B.D.de deprem gvenlii konusunda faaliyet gsteren en byk kurulu olan Federal Afet Ynetim Kurumu (FEMA Federal Emergency Management Agency) tarafndan yaynlanan standartlar gelmektedir. Bunlar arasnda Mekanik Ekipmanlarda Sismik Snrlandrma (FEMA 412), Elektrik Ekipmanlarnda Sismik Snrlandrma (FEMA 413) ve Hava Kanallarnda ve Borularda Sismik Snrlandrma (FEMA 414) gibi dorudan tesisatlara ynelik olanlaryla birlikte; Salk Tesislerinde Sismik Tedbirler (FEMA 150), lk ve Orta Dereceli Okullarda Sismik Tedbirler (FEMA 149) vb. gibi bina kullanm amacna ynelik olanlar da mevcuttur. FEMA, 356 numaral artnamesinde bir deprem annda ve sonrasnda binalardaki ve tesislerdeki yapsal olmayan elemanlardan (tesisatlar vb.) beklenenleri derecelendirmi ve bylelikle drt kademeli bir performans dzeyi sralamas oluturmutur. Bunlarn aklamas aada ksaca yaplmtr: levsellik Performans Seviyesi Yapsal olmayan elemanlarda ilevsellik performans seviyesi ksaca yapnn deprem sonras hasar durumunda, yapsal olmayan elemanlarnn (tesisatlarn vb.) deprem ncesindeki fonksiyonlarn ayn ekilde devam ettirebilmeleri durumu olarak tanmlanabilir. Bu performans seviyesi; yapdaki acil durum, yangndan korunma, aydnlatma, mekanik ve elektrik tesisatlar ve bilgi ilem sistemlerinin byk bir blmnn ilevlerini yerine getirmeye devam ettii veya bu sistemlere yaplacak kk tamirat ilemleri ile eski durumlarna devam etmelerinin mmkn olduu durumdur. Bu zel yapsal olmayan performans seviyesi yap mhendislerinin ilgi ve uzmanlk alanna girdii iin sz konusu elemanlarn deprem sonrasnda bu performans seviyesini gstermesi, ancak sismik koruma yaplmasyla mmkn olacaktr. zellikle kuvvetli bir yer hareketi sonras hastane, haberleme merkezleri, elektrik retim merkezleri gibi ilk kullanlacak yaplarda bulunan elektronik ve mekanik sistemlerin deprem gvenlii iin sismik koruma yaplmas hayati derecede nemlidir. zellikle hastanelerdeki sistemlerin deprem esnasnda dahi ilevlerini yerine getirebilmeleri, tam bir can gvenliinin salanmas iin gereklidir. Hemen Kullanm Performans Seviyesi Yapsal olmayan elemanlarda hemen kullanm performans seviyesi ksaca deprem sonrasnda yapdaki giri-k kaplar, merdivenler, asansrler, acil aydnlatma sistemleri, yangn alarm sistemleri gibi sistemlerin genel olarak ilevlerini srdrebilmekte olduu durum olarak tanmlanabilir. Sz konusu performans seviyesinde baz camlarda kk krklar ve baz yapsal olmayan elemanlarda haf hasar meydana gelebilir, ancak binada yapsal olarak hibir tehlike yoktur. Binada genel bir temizlik ve dzenleme yeterli olacaktr. Genel olarak bu performans seviyesinde, yapdaki elektrik ve mekanik sistemler iin nlemler alnmal ve ilevlerini srdrmeleri salanmaldr. Ancak baz sistemlerin dorultularnda ve konumlarnda kk deimeler ve sistemlerin iinde kk hasarlar meydana gelmi olabilir. Konut tarz yaplarda bulunan stma, su tesisat, doal gaz ve haberleme sistemleri ilev d kalabilir, ancak yapsal olmayan elemanlardan kaynaklanabilecek can kayb riski olduka dktr. Bu performans seviyesi zellikle hastaneler ve haberleme merkezleri iin yeterli gvenlii salayamayabilir. Ancak yksek nitelikli os vb. binalar iin tercih edilebilir.
88
Can Gvenlii Performans Seviyesi Yapsal olmayan elemanlarda can gvenlii performans seviyesi ksaca deprem sonrasnda binadaki yapsal olmayan elemanlarda hasarn meydana geldii, ancak bu hasarn can gvenliini tehlikeye atacak boyutta olmad duruma karlk gelmektedir. Sz konusu performans seviyesinde, binadaki yapsal olmayan elemanlar (tesisatlar vb.) olduka hasar grmtr ve hasarn maddi boyutu olduka fazladr, ancak yapsal olmayan elemanlar bulunduklar yerlerden kp dmemi ve binann iinde veya dndakilerin can gvenliini tehdit edecek durumda deildirler. Binadaki haf yapsal olmayan elemanlarn yaratt enkazlar klar ksmen kapatabilir; havalandrma, shh tesisat ve yangn sistemleri zarar grebilir ve ilevlerini yitirebilir. Bu performans seviyesinde yapsal olamayan elemanlardan kaynaklanan yaralanmalar meydana gelebilir, ancak binada genel olarak can gvenliini tehdit edecek riskler olduka dktr. Yapdaki yapsal olmayan elemanlarn yeniden ilevsel durumlarna getirilmesi zaman ve maliyet alan bir ilemdir. Bu performans seviyesi, ancak deprem sonrasnda uzun sre kullanm d kalmasnn mahsur tekil etmeyecei depo vb. gibi binalarda tercih edilebilir. Riski Azaltlm Performans Seviyesi Yapsal olmayan elemanlarn riski azaltlm performans seviyesi ksaca deprem sonras hasar gren yapsal olmayan elemanlarn dme tehlikesi meydana gelebilecek durumu olarak tanmlanabilir. Bu durumda d ortama yksek zarar verebilecek olan yapsal olmayan elemanlarn, insanlarn ok bulunduu yerlere dmelerinin engellenmesi gereklilii ortaya kmaktadr. Sz konusu performans seviyesinde, deprem sonras yapsal olmayan elemanlarda olduka ar hasar meydana gelmektedir; ancak parapet, d cephe panelleri, ar kaplamalar, asma tavanlar, byk raar gibi dme riski olan ve dtklerinde insanlarn can gvenliine bir tehdit olabilecek ar elemanlarn dmelerinin engellemesi iin nlem alnmaldr. Bu hasar seviyesinde ama, tm yapdaki yapsal olamayan elemanlarda meydana gelen hasarlar belirlemek deil, insanlar iin tehlike oluturabilecek yapsal olmayan elemanlarn belirlenmesidir. Dolaysyla bu performans seviyesi, ancak hibir nitelik beklenmeyen en alt snf binalar iin ve sadece deprem esnasndaki can gvenliinin salanmas asndan tercih edilebilir. Yukarda bahsi geen hemen tm ynetmelikler, binalarn yapsal ve yapsal olmayan bileenleri iin geerli deprem mhendislii konularn iermekle birlikte, yine hemen hibiri zel bir konu olarak yangndan korunma tesisatlarn kapsamlar iine almamaktadr. Gerekten de bu ynetmeliklerin ve standartlarn birounun giri ksmlarnda yangn konusu, getiimiz yzyl boyunca ve gnmzde halen bu konudaki neredeyse tek otorite olan A.B.D. kkenli Ulusal Yangndan Korunma Birliine (NFPA National Fire Protection Association) atfta bulunulmaktadr. Her ne kadar son yllarda Uluslararas Kod Konseyi (ICC) tarafndan son srm 2009 olan Uluslararas Yangn Kodu (IFC International Fire Code) yaynlanyor olsa da henz yeteri kadar yaygnlamad iin bu standarda burada yer verilmemitir.
89
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
Aadaki kat ubuk (ekil 3) ve sismik halat (ekil 4) tr uygulama rnekleri grlmektedir. Burada belirtilmesi gereken bir nemli husus, kat ubuk tr sismik snrlayclarn, basma kuvvetlerine kar koymalar itibariyle deien uzunluklar iin burkulma hesab gerektirmeleridir. Oysa sismik halatlar sadece ekmeye altklarndan ve vektrel bir byklk olarak halat zerindeki ekme kuvveti uzunluktan bamsz olduundan, sadece ekme kuvveti hesab yaplmas yeterlidir. Ayrca 15 derece tolerans aralna sahip olan sismik halatlarn montaj kolayl ve ekonomiklii de geni apta tercih edilmelerinin bir baka sebebidir[5].
Madde 9.3.5.3.1e gre yanal sismik snrlandrma, tm besleme ve ana datm borularnda boru apndan bamsz olarak, branman borularnda ise 65 mm (2 in) ve zerindeki aplarda yaplmak zorundadr. ki yanal sismik snrlandrc arasndaki mesafe 12,2 mden daha fazla olamaz (Madde 9.3.5.3.2.2). Ancak herhangi bir boru zerindeki son sismik snrlandrc ile borunun sonu arasndaki mesafe 1,8 mden fazla da olamaz (Madde 9.3.5.3.5). Ayrca bir besleme veya ana datm borusunun ucundaki son boru parasna yanal sismik snrlandrma yaplmas gerekmektedir (Madde 9.3.5.3.6). Benzer ekilde her bir branman borusunun sonunda sismik snrlandrma yaplmas gereklilii Madde 9.3.6.3te belirtilmitir. Ayrca Madde 9.3.6.4e gre branman borular Tablo 9.3.6.4teki aralklar amamak zere yanal olarak sismik adan snrlandrlmaldrlar. Madde 9.3.5.3.9 ok nemli bir hususu belirtmektedir: ayet ask ubuklar ile bamsz olarak aslm bir boru hattnda, boru st kotu ile asknn yapya baland kot arasndaki mesafe 152 mm (6 in) veya daha az ise bu boru hattnda yanal sismik snrlandrma yaplmayabilir. Uluslararas Bina Kodu IBCde yangn tesisat dndaki boru tesisatlar iin benzer bir madde yer almakta olup, sz konusu mesafe 12 in olarak belirtilmitir. Bundan tr 12 in kural olarak bilinen bu kural, NFPA sz konusu olduunda 6 in kural eklinde dnlebilir. Madde 9.3.5.4.1e gre eksenel sismik snrlandrma, yine boru apndan bamsz olarak tm besleme ve ana datm borularnda yaplmak zorundadr. ki eksenel sismik snrlandrc arasndaki mesafe 24,4 mden daha fazla olamaz (Madde 9.3.5.4.3). Ancak herhangi bir boru zerindeki son sismik snrlandrc ile borunun sonu arasndaki mesafe 12,2 mden fazla olamaz (Madde 9.3.5.4.3). ekil 5 ve ekil 6da yanal ve eksenel sismik snrlandrma uygulamalarnn prensipleri grlmek-
tedir. Ayrca her iki ynde de sismik snrlandrmay salayacak ekilde sismik halatlar ile 45 derece al uygulama prensibi ekil 7de verilmitir. Bu uygulamada 45 derece al sismik snrlandrma noktalar arasndaki mesafe 12,2 mden fazla olmamaldr. Kolon borular iin sismik snrlandrma ynergeleri Blm 9.3.5.5te verilmitir. Buna gre bir kolonun en stnde 1 myi geen ksmlar 4-ynl sismik snrlandrma ile korunmaldr (Madde 9.3.5.5.1). Kolon borusu zerindeki 4-ynl sismik snrlandrma noktalar arasndaki mesafe 7,6 myi geemez (Madde 9.3.5.5.4). Ancak ok katl binalarda kolon borusunun bina katlarndaki demelerin iinden geiyor olmas durumunda, boru evresindeki boluklarla ilgili Blm 9.3.4teki maddelere uyulduu srece sismik snrlandrma yaplmas art deildir (Madde 9.3.5.5.5). Kolon borularnda sismik halat ile 4-ynl snrlandrmaya dair bir rnek ekil 8de grlmektedir. Deprem yklerinin hesaplanmas Blm 9.3.5.6da anlatlmtr. Burada nemli bir husus, deprem yklerini hesap ederken alnacak boru arlnn, su dolu boru arlnn 1,15 misli olmas artdr (Madde 9.3.5.6.1). NFPA Standardnda Fpw ile gsterilen deprem yk dorudan Madde 9.3.5.6.2ye gre hesaplanabilecei gibi, Madde 9.3.5.6.2.1de de belirtildii zere, Uluslararas Bina Kodu IBCnin de atfta bulunduu Amerikan naat Mhendisleri Birliinin ASCE 7 adl yaynnda belirtilen yntemle de hesaplanabilir. Gerekten de ayet Madde 9.3.5.6.2ye gre deprem yk hesab yaplacaksa Cp ile gsterilen sismik katsaynn belirlenmesi gerekir ki bu da zaten yine ASCE formlnde yer alan ve Ss ile gsterilen ksa sreli karlk parametresi ad verilen deerin belirlenmesini gerektirmektedir.
Tablo 9.3.6.4(a) elik Branman Borularnda Sismik Snrlandrma Noktalar Aras Azami Mesafeler
Boru ap (in) 1 1 1 2 Sismik Katsay (Cp) Cp 0,50 43 ft 46 ft 49 ft 53 ft 0,50 < Cp 0,71 36 ft 39 ft 41 ft 45 ft Cp > 0,71 26 ft 27 ft 29 ft 31 ft
Madde 9.3.3.1de belirtilen ok nemli bir husus, farkl bina bloklar aras dilatasyon geilerindeki yangndan korunma tesisat borular iin alnacak bir nlem olarak, dilatasyon gei elemanlarnn kullanlmas zorunluluudur. Bu maddede aka belirtildii zere, zemin ve stndeki katlarda bina dilatasyon noktalarndan geen yangn tesisat borular, aptan bamsz olarak sertikal sistemler kullanlarak balanmaldr. Ayrca bu dilatasyon gei sistemlerinin her iki tarafnda da 1.83 myi amayacak mesafede 4-ynl sismik snrlandrma yaplmaldr (Madde 9.3.3.3). Bu blm bitirmeden nce belirtilmesi gerekir ki burada ksmen aklanan NFPA Standard maddeleri tek balarna ele alnarak uygulanmamal, ilgili blmlerdeki dier tm maddelerle birlikte ele alnarak uygulamaya geirilmelidir. NFPA 13te sadece bu konuda dahi ok fazla madde yer aldndan, bunlarn tmmn bu alma kapsamnda ele alnmas gerek amac amakta gerekse yabanc kaynakl bir ynetmeliin evirisi ekline dnme riskini tamaktadr. Bu nedenle bu almada bahsi geen maddeleri birebir uygulamadan nce ya standardn ilgili blmlerinin tamam ele alnmal ya da konuya hakim uzmanlarn danmanlna bavurulmaldr. Nitekim bu ynetmeliklerin ve standartlarn okunarak yorumlanmas ve uygulamaya geirilmesi de bal bana bir uzmanlk konusudur.
91
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
YEREL YNETMELKLER
Trkiyede 2011 yl itibariyle yrrlkte olan deprem standard T.C. Bayndrlk ve skn Bakanlnn 2006 yl yayn olan Deprem Blgelerinde Yaplacak Yaplar Hakknda Ynetmeliktir. Ancak yangn tesisatlar konusu bu ynetmeliin kapsam iine alnmamtr. Bu ynetmeliin 2.11 numaral blmnde mekanik ve elektrik donanma etkiyen deprem yklerinin nasl hesaplanaca anlatlmtr. Ancak tesisatlar ve dier yapsal olmayan bileenlerin depreme kar nasl korunacana dair yeterli bilgi bu ynetmelikte bulunmamaktadr. Bu adan bakldnda 1997 tarihli Afet Blgelerinde Yaplacak Yaplar Hakknda Ynetmelikten hemen hibir fark yoktur. Kayda deer tek fark, FEMA 356 standardna benzer ekilde, bir deprem annda ve sonrasnda binalardan ve tesislerden beklenen deprem performanslarnn kademede derecelendirmi olmasdr. Ancak bu performans deerlendirmesinde de yapsal olmayan bileenlerden bahsedilmemi olmas, lkemizde bu konuya verilen nemin halen ok yetersiz olduunun bir gstergesidir[4].
T.C. Bayndrlk ve skan Bakanl Binalarn Yangndan Korunmas Hakknda Ynetmelik 2007
lkemizde uzun zaman yerel bir yangn ynetmeliinin eksiklii hissedilmitir. Nihayet 2007 ylnda youn almalar sonucu yaynlanan Binalarn Yangndan Korunmas Hakknda Ynetmelik, lkemizin kresel alandaki ilerlemesi iin ok nemli bir gelime olmutur. Ancak lkemizin dnyadaki en kritik deprem blgelerinden biri olduu gerei gz nne alndnda, yerel yangn ynetmeliimizde de bu hususun NFPA Standardndaki kadar ciddi ekilde ele alnmas gerei kanlmaz olarak karmza kmaktadr. Buna karlk yerel yangn ynetmeliimizde, zellikle yamurlama sistemleri iin deprem korumas konusunda ok az bilgi ve ynerge mevcuttur. Gerekten de yamurlama sistemlerinin anlatld Madde 96da sadece 6. bentte aadaki ifade yer almaktadr ve bunun dnda herhangi bir baka bilgi veya ynerge mevcut deildir: MADDE 96-(6) Birinci ve ikinci derece deprem blgelerinde, sismik hareketlere kar ana kolonlarn herhangi bir yne srklenmemesi iin, drt yollu destek kullanlmas ve 65 mm ve daha byk nominal apl borularn katlardan ana datm borularna balanmasnda esnek balantlar ile borularn tavanlara tutturulmasnda iki yollu enlemesine ve boylamasna sabitleme ask elemanlar kullanlarak borularn krlmasnn nlenmesi gerekir. Dilatasyon geilerinde her ynde hareketi karlayacak detaylar uygulanr. Dikkat edilecek olursa bu bent NFPA Standard ile karlatrldnda yangndan korunma tesisatlar asndan sismik koruma namna ok az bilgi ve ynerge iermektedir. Ayrca uygulama iin yeterli ayrntlarn verilmemesi de ynetmeliin bu konudaki kullanmn ciddi ekilde kstlamaktadr.
SONU
17 Austos 1999 depreminden sonra lkemizde hemen her kesimde uyanan deprem gvenlii bilinci umut vericidir. Ancak aradan geen on yldan uzun zamanda gelinen nokta, zellikle ynetmelikler asndan halen ok yetersizdir. Tesisatlarn deprem korumas; hatalarn kabul edilemeyecei, daha da nemlisi ticar karlar uruna temel mhendislik esaslarnn gz ard edilemeyecei bir husustur. Unutulmamaldr ki bir sismik koruma sistemi, standart yntemlerle test edilemez. Byle bir sistemin birebir gerek testi, doadan gelecek bir depremdir ve bu saatten sonra artk hatalar dzeltilebilmesi sz konusu deildir. Bundan dolay yaplmas gerekenler; ncelikle yasal gereksinimler ve performans beklentileri dorultusunda konusunda uzman mhendislerce sismik tasarmn yaplmas, bu tasarmn ilgili tm disiplinlerle (mekanik, elektrik, proses vs.) titiz bir ekilde koordine edilmesi, bamsz kurulularca (niversiteler, test ve sertika kurumlar vs.) zel laboratuarlarda testleri yaplm sertikal rnlerin temini ve yine uzman mhendislerce dorudan veya gzetim altnda saha uygulamalarnn tamamlanmasdr[6]. Elbette tm bunlarn salanabilmesi iin en bata yasal ykmllklerin ok iyi tanmlanm olmas gerekmektedir. Gelimi lkelerde yrrlkte olan son derece kapsaml ynetmelikler ve standartlarla karlatrldnda lkemizde geerli olan ynetmeliklerin yetersizlii, yukarda bahsedilen konularda baarya ulalmasnn nnde ciddi bir engel tekil etmektedir. Gerekten de tesisat yklenicilerinin sismik koruma konusunda ilgisizlikleri, yeterli yasal zorlamann olmad durumlarda ticari karlarn n plana kmasna sebep olmaktadr. Oysa doru bir sismik koruma uygulamasnn ilk adm ynetmelik seimi olmaldr (ekil 9).
92
KAYNAKLAR
[1] ERDK, M., Tesisat Sistemlerinin Depreme Kar Korunmas Hakknda n Bilgilendirme Raporu, Boazii niversitesi Kandilli Rasathanesi ve Deprem Aratrma Enstits Deprem Mhendislii Anabilim Dal, 2005. [2] PETAL, M., Depreme Kar Yapsal Bilin El Kitab, Boazii niversitesi Kandilli Rasathanesi ve Deprem Aratrma Enstits Deprem Mhendislii Anabilim Dal, 2003. [3] KALAFAT, E., Seismic Protection of Fire Sprinkler and Other Mechanical Systems: Best Practices from Turkey, Clima 2007 Well Being Indoors, Helsinki, 2007. [4] KALAFAT, E., Tesisatlarda Sismik Koruma Uygulamalar: Dnyada ve Trkiyede Gelimeler, TTMD, Uluslararas Yapda Tesisat Teknolojisi Sempozyumu, stanbul, 2006. [5] KALAFAT, E., Tesisatlarda Sismik Koruma: Trkiyeden Uygulama rnekleri, TESKON 2005, VII. Ulusal Tesisat Mhendislii Kongresi ve Sergisi, 2005. [6] KALAFAT, E., Tesisatlarda Deprem Korumasnn Uygulamal Mhendislik Esaslar, TTMD, Uluslararas Yapda Tesisat Teknolojisi Sempozyumu, stanbul, 2008. [7] KALAFAT, E., Pitfalls in Seismic Restraint Applications, Clima 2010 Rehva Congress, Antalya, 2010.
ZGEM
*Eren KALAFAT Orta ve lise renimini stanbul Erkek Lisesinde, lisans eitimini 1997 ylnda YT Makine Mhendislii Blmnde, iletme yksek lisans (MBA) eitimini Yeditepe niversitesinde tamamlad. Tesisat sektrnde projelendirme, taahht ve yeni rn gelitirme konularnda alt. ABDde Oklahoma Eyalet niversitesi, ASHRAE ve zel rmalarn sismik koruma ve titreim yaltm, YKIP (Yer Kaynakl Is Pompas) ve deiken debili havalandrma (VAV) sistemleri zerine eitim programlarn tamamlad. Halen 1997de kurmu olduu Ulus Yap Malzemeleri ve naat Ltd. ti.de Genel Mdrlk ve 2007de kurduu Ulus Yap Tesisat A..de Ynetim Kurulu Bakanl grevlerini srdrmektedir. MMO, TTMD, ASHRAE, ICC ve NFPA yesidir. Ayrca ASHRAE TC2.7 Sismik ve Rzgara Dayankl Tasarm Teknik Komitesi uluslararas yesidir. **mer Okan SEVER Orta ve lise renimini TED Ankara Koleji ve stanbul Kadky Anadolu Lisesinde, lisans eitimini 1999 ylnda YT Makine Mhendislii Blmnde, Makine Mhendislii yksek lisans eitimini ise 2006da YTde tamamlad. 2004 ylna kadar mekanik tesisat ekipmanlarnn sistem satlar ve yeni pazar oluumlar konularnda alt. 2005 ylnda Ulus Yap irketler Grubunda Sat ve Pazarlama Mdr olarak balad grevine, 2007 yl itibariyle de Ynetici Ortak olarak devam etmektedir. ABDde ASHRAE ve zel rmalarn; sismik koruma ve titreim yaltm ile deiken debili havalandrma (VAV) sistemleri eitim programlarn tamamlad. Halen Ulus Yap Tesisat A..de irket orta olarak Genel Mdr grevini srdrmektedir. MMO, TTMD, ASHRAE ve ICC yesidir.
93
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
94
Erturul MIHIYAZGAN*
ZET
Sigortacln domasna yol aan nedenlere bakldnda; ticari mallarn nakliyesi srasnda oluan kayplar ve byk yangnlarn kmasnn, baat nedenler olduu grlmektedir. zellikle, sigortacln yaygnlamasnda Londrada 1666 ylnda meydana gelen yangn gibi byk yangnlarn, sigortacln ve zelde yangn sigortaclnn gelimesine neden olduu grlr. 1870 Beyolu yangn, yabanc sigorta irketlerinin Osmanl devletinde, faaliyete balama tarihi olarak kabul edilmektedir. Endstrinin gelimesi ile birlikte, yanc materyallerin retimi, depolanmas, yangn riskini de bytmtr. 1835 tarihinde reticiler ve sigortaclar yangn risklerine kar bir bilgi birikim havuzuna ihtiya duydular ve bu ihtiya sigorta rmalarnn yangn konusunda uzmanlamasna sebep oldu. Bu yeni anlay, Koruyucu Bakm ve Risk Analizi kavramlarnn gelimesini salamtr. Anahtar Kelimeler: Sigortaclk, Yangn Sigortas, Sigortann Snar, nleyici Denetleyici Sigortaclk
1. GR
e en basit tanmla balamak iin, bilirsiniz konunun szlk anlam aklanr. TDK szl Sigortay yle aklyor: i) Bir eyin veya bir kimsenin herhangi bir ynden ileride karlaabilecei zarar gidermek iin nceden denen prim karlnda, bu ile uraan kurulula yaplan iki tara balant szlemesi. ii) Bu tr szlemeleri yapan irket. iii) zellikle elektrik devresinde, akm ok gl olduunda eriyerek gvenlii salayan, kazay nleyen nesne veya dzen.
95
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
Bu tanmdan; ngrlen teknik veya mali bir riske kar, olayn olmasndan nce, nispeten daha kk bir bedel deyerek mal veya malzemeyi kurtarmann ad SGORTA olmaktadr. Bir elektrik motorunu koruyan sigorta asla ihmal edilmezken, amperaj, markas, onay zenle incelenirken, byk bir endstriyel tesisin sigortalanmas, tesisteki olas riskler, ou kez ayn hassasiyetle incelenmemektedir. Hatta bazen tesis hi sigorta bile yaptrlmamaktadr.
3. REASRANS NEDR?
Sigorta edilmi riskin, belli bir ksmnn veya tamamnn yeniden sigorta edilmesidir. Sigorta irketleri, teminat verdikleri rizikolarda byk hasarlarn ayn zamana gelme ihtimaline kar, hasar demelerinde zorlanmamak iin reasrans (mkerrer sigor96
ta) yaptrr. Reasrans, sigorta irketlerine, tek balarna yklenmeleri; kendi sermayeleri, ihtiyatlar, zvarlklar bakmndan ksaca mali ynden mmkn olmayan riskleri, sigortalayabilme imkn verir[4]. Cumhuriyetimizin daha balang yllarnda konunun nemi kavranm ve lke sigortaclnn ulusallatrlmas ve Hazineye belirli bir gelir salanmas amacyla 23.06.1927 tarihinde yaynlanan 1160 sayl Yasa ile, hkmete, Trkiyede faaliyette bulunan sigorta irketlerine yurt iindeki bir kuruma reasrans devri yapmalarn zorunlu hale getirme yetkisi verilmitir. Dnyada zorunlu reasrans devirlerini yrtmek amacyla kurulan ilk ve tek zel irket olan Mill Reasrans T.A.. almalarna 19.07.1929 tarihinde balamtr. Dnyadaki dier rneklerinden fark ise zorunlu reasrans devirlerini tm sigorta branlar itibariyle yrtmesidir[13]. lkemizde, 2007 ylnda yazlan 10,9 milyar TL primin 3,1 milyar TLsinin reasrans irketlerine devredilmitir (TSRB 2007 Faaliyet Raporu).
97
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
5. SGORTACILIK SEKTRNDE YER ALAN KURUM VE KURULULAR 5.1. Dzenleyici ve Denetleyici Kurum
18/12/1987 tarihli ve 303 sayl K.H.K. ile bu grev; Babakanla bal Hazine ve D Ticaret Mstearlna verilmitir. Sektrn dzenlenmesi ve denetlenmesi grevi Hazine Mstearlnn iki birimi tarafndan yrtlmektedir. Q Sigortaclk Genel Mdrl Q Sigorta Denetleme Kurulu
98
6. SGORTACILIK MEVZUATI
Q Q Q Q Q Q Q 5684 Sayl Sigortaclk Kanunu Kabul Tarihi: 03/06/2007 Sigortaclk Eitim Merkezi (SEGEM) Ynetmelii Sigorta Acenteleri Ynetmelii Akterler Ynetmelii Sigorta Eksperleri Ynetmelii Sigorta ve Reasrans Brokerlar Ynetmelii Hazine Mstearl Genelgeleri
7.2. Akter
Akter, sigorta rizikolar ile primlerini istatistik ve olaslk hesaplamalar yoluyla tespit eden ve gelecee ynelik stratejik deerlendirmeleriyle sigorta szlemelerinin temel ilkelerini belirleyen uzman kiidir. Grevi istatistik, olaslk hesaplamalar ve sigortaclk yasal dzenlemeleri ile sigorta prim, kar pay ve rezervlerinin hesaplanmas olan akter, olas rizikolarn etkilerinin ngrlerek nansal zararlarn azaltlmasnda ve ekonomik istikrarn srdrlmesinde nemli rol oynar. nsan yaamn etkileyebilecek doum, lm, sakatlk, hastalk, emeklilik gibi olaylarla; maddi varl etkileyebilecek hrszlk, sel, kaza, yangn, deprem gibi doal ve/veya insan eliyle meydana gelebilecek afetlerin hayatn her aamasnda olumas kanlmazdr. Bu olas riskleri lmek, deerlendirmek ve en etkin biimde ynetmek kouluyla akter, bireysel ve toplumsal refahn devamna katkda bulunur.
7.3. Broker
Broker, sigortaly veya sigorta veya reasrans irketini temsil ederek, taraar bir araya getiren, szlemeden nce gerekli almalar yrten, szlemenin uygulanmas ve hasar gerekletii takdirde tazminatn denmesine yardmc olan tarafsz ve bamsz davranmak zorunda olan sigorta ve reasrans piyasasnn profesyonel araclardr.
7.4. Eksper
Eksper, sigorta kapsamnda olan rizikonun gereklemesi halinde, hasarn nedeni, nitelii ve boyutlarn tespit eden gerek ya da tzel kiidir[2].
8. SGORTANIN TARH
Dnyada sigortacla benzer ilk uygulamalara, gnmzden yaklak drt bin yl nce Babillerde rastlanmaktadr. Zamann ticaret merkezi durumundaki Babilde, kervan tccarlarna bor veren sermayedarlar, kervanlarn soyulmas veya dye deme durumuyla karlamalar halinde tccarlarn borlarn silmekte, buna karlk borcu tccarlardan geri aldklar zaman, tadklar riskin karl olarak ana bor miktar zerinden bir miktar para almaktaydlar. Bu olay daha sonra Kral Hammurabi tarafndan yasallatrld. Hammurabi Kanunlarnn en byk zellii; haydutlarn saldrsna urayan kervanlarn zararlarnn btn dier kervanlar arasnda paylalmasn ngrmeseydi. Bu, tehlike riski paylamasnn kara tamaclndaki ilk rneidir.
99
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
M.. 600 yllarnda Hindular sigorta zellii tayan kredi anlamalar yapmaya baladlar. Basit ierikli bu anlamalar, toplumdaki sigorta dncesini gelitirerek, sigortaclkta ilk admlarn atlmasn salamtr. Bu tr kredi anlamalar Ortaada da gelierek deniz dnc ve nakliyat sigortalarnn temelini oluturmulardr. Sonralar, sigortaya daha yakn uygulamalar, zellikle deniz ticaretinin gelitii yerlerde grlmektedir. Prim esasl sigorta yaklak M.S. 1250 yllarnda Venedik, Floransa ve Cenova ehirlerinde grld. Gene de bugnk anlamda sigortadan sz edilebilmesi iin 14. yy beklemek gerekti. lk sigorta poliesi olarak kabul edilen mukavele 23 Ekim 1347 tarihini tamaktayd ve talyann Cenova Limanndan Mayorkaya Santa Clara adl geminin ykn temin etmek amacyla dzenlendi. lk sigorta irketi de 1424 ylnda, yine Cenova ehrinde kuruldu. Sigorta konusunda ilk kanuni mevzuat ise 1435 ylnda yaynlanan Barselona Fermanyd. talyadaki balangtan sonra, deniz sigortalarnn, zellikle 18. yyda ngilterede gelitii grlmektedir[4].
sigortaclnn gelimesinde olumlu rol oynad, halkn sigortaya olan gvenini artrd. 1987 ylnda yrrle giren 3379 sayl yasa ile sigorta irketleri, Hazine ve D Ticaret Mstearlna balanarak mali yapnn bir paras olarak kabul edildiler. 1 Mays 1990 tarihinden itibaren Kaza Sigortalar (zorunlu sigortalar hari), Mhendislik Sigortalar ile Zirai Sigortalarda; 1 Ekim 1990 tarihinden itibaren de Yangn ve Nakliyat sigortalarnda da Serbest Tarife Sistemine geildi. Bu Serbest Tarife sistemine gei ile ABye uyum gerekleri yerine getirildi[2]. Halihazrda faaliyette bulunan irketlerin dokuzu Hayat, onu Hayat/Emeklilik, biri Emeklilik, on bei Hayat d, on ikisi ise ompozit irkettir. Ayrca, sektrde bir de reasrans irketi faaliyet gstermektedir. Getiimiz yllarda, on alt irketin faaliyeti durdurulmu, bu irketlerden bei ias etmitir[3]. Trk Sigorta Sektr 7,8 milyar dolarlk aktif bykle sahiptir. Bu miktardan, yangn sigortasna den pay, % 17, yani 1.326 milyar dolardr. Yaklak TL karl 2 milyar TLdir. Sigorta yoluyla toplanan bu parann nemli bir ksm, ulusal servet olarak yangnlarda yok olmaktadr[3][5].
101
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
rekmektedir. Sigorta poliesinin, sebze halinden alnan bir meta gibi satlmas ne kadar dorudur? Konu bizce daha farkl ele alnmaldr.
sadece bu fabrikalar sigortalayacak mterek bir sigorta irketi kurmak istedi. Bunun iin zarar nleme felsefesini paylaan dier yerel fabrika sahiplerine bavurdu. Bavurduu fabrika sahipleri ile birlikte yle bir sistem gelitirildi: Bu sigorta irketine dahil olan irketlere, toplanan polie bedellerinden, polie dnemi sonunda kalan primi, temett seklinde polie sahiplerine iade etmektense, bu primi, olumlu performansa gre mterilere (ortaklara) yelik kredisi olarak geri veriyordu. Allenn ngrd gibi, sz konusu polie sahipleri iin, dzenli olarak yaplan sistem kontrolleri ve yangn nleme yntemleri, yangnlarn daha az kaypla atlatlmasn salamtr. Sonraki yirmi yl boyunca, ayn sisteme dahil olan sigorta irketleri bir araya gelerek, birlik oluturdular. Birliin yesi olan fabrikalarda, yangn sonrasnda oluan hasarlardaki azalma, gpta edilecek duruma geldi. Kayplar, dier sigortaclarn ou tarafndan maruz kalnan kayplardan daha az sklkta ve daha az maddi kaypla sonulanmt. nleyicidenetleyici sigorta irketleri birlii; yangndan sonra oluan hasarlar soruturarak, neden kaynaklandklarn saptyor ve bunlarn meydana gelmesini nlemek iin neler yaplabileceini tespit ediyordu. Soruturma ekipleri, bilgi temelini artrmaya yardmc olmak iin polie sahibi olmayan iletmelerdeki sorunlar ve oluan hasarlar bile incelediler. Sonular, bilgi bankalarna eklediler. Bu hayati nem tayan hasar bilgileri, endstrideki belli bal tehlikeleri tanmlamaya yardmc oldu ve benzer ilerle uraan polie sahipleri iin ziyan kontrol tavsiyeleri gelitirildi. Bu bilgiler tm Birlik Sigorta irketleri arasnda paylald. Her sigorta irketi, yetkin kontrol ve risk analizi yapabilecek personel bulundurmaya balad. 1878 itibaryla, Birlik Sigorta irketleri, polie sahipleri iin, tamamen toplu soruturma faaliyetlerini ynetmeye ayrlm bir birim kurdular. Ziyan kontrol uzmanlarndan oluan bu zgn grup, balangta sadece soruturma hizmetleri veriyordu. Sonradan bu grup, tm mterek sigorta irketi sahiplerinin ve onlarn polie sahiplerinin menfaatine olan -yangn ve dier felaketleri nlemekle ilgili deer bime ve ayarlamalar, ziyan analizi ve aratrma faaliyetlerinde bulunmaya balad. Bugn, bu hizmetlerin tm mhendislik ve aratrma hizmetleri eklinde kurumsal bir nitelik kazanmtr. Gvenlikle ilgili retilen cihaz ve rnler, sigorta irketi tarafndan onaylanmakta, listelenmektedir. Birlik Sigorta irketleri; 1800lerin sonlarnda ve 1900lerin balarnda, mal risklerini haetmeye ve mal koruma gayretlerinde ilerleme kaydetmeye yardmc olacak rn ve teknikler konusunda aratrma yapmak ve gelitirmek zerine odakland. 1874te, kayp nleme sahnesine devrimsel bir ziyan kontrol biimi girdi: Yangn sndrcs. Bu bulu tasarlanrken ve sonrasnda, Birlik Sigorta irketleri dndaki kurulularca da desteklenen bu rnn gelimesi, bunun yaygn olarak kullanm ve kabulne yol aan, rne verilen Birlik Sigorta irketleri destei ve tevikiydi. 20. Yzyl 20. yzyln balar mterek sigorta irketlerinin esas olarak Amerika Birleik Devletlerinin kuzeydou blgesi dahilinde yer alan ve bilinen tekstil iine odakland yerlerde, geleneksel cora snrlarn tesinde i arayna giren yeni sigorta irketleri olumaya balad. Bu irketler, ayakkab ve lastik imalatlar, demir dkmhaneleri, elektrik, gaz ve enerji irketlerine de ynelik olarak dier sanayi dallarna da ynelmeye baladlar, ancak esas tercihleri Yksek Risk Korumal Mlk - Highly Protected Risk (HPR) fabrikalard. Bir sonraki 75 ile 80 yl arasnda, daha geni kapsaml polie sahiplii kavramna gruplamaya gitti. Sonra da tek bir sigorta irketi olarak birletiler. Gnmzde bu anlaytaki sigortacln durumu: Zachariah Allenn riski azaltmak iin fabrikasnda iyiletirmeler yapmakla ilgili basit krinden yaklak iki yzyl sonra, Sigorta Birlii, piyasaya nclk eden, kapasitesi ve kapsamyla uluslararas bir mal sigorta ve kayp-nleme yaplandrmas lideri olarak meydana kt. Allenn vizyonu bugn yine yangn sigortaclnda temel prensip olarak yer almaktadr. Bir binay, talep edilmesi halinde, yangn projesi aamasndan itibaren sertikalandrmakta, kontrol etmektedir[7].
103
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
Trkiyede yaplmas gereken de, bu sigortaclk yaklamnn yaygnlamasn salamak olmaldr. Sigortada asl ama; riskin oluup, mal veya can kayplar olduktan sonra, zararn karlanmasndan ziyade, Yangn Olmadan nce Riskin Azaltlmas eklindeki ADA SGORTACILIK LKESNN uygulanmas olmaldr[6]. Bu konu bizi -yani, yangnla mcadele sndrme sistemleri zerinde alan rma ve ahslar olarak, sigortaclar olarakyakndan ilgilendirmelidir. ada sigortaclk anlayna nasl bir katk yapabileceimizi dnmeli ve neri getirmeliyiz. Bilindii gibi 2002 ylnda yaymlanan Binalarn Yangndan Korunmas Hakkndaki Ynetmelikin 6.6. maddesinde; Sigorta irketleri, yangna kar sigorta ettirme talebi aldklar bina, tesis ve iletmelerde, bu ynetmelik hkmlerine UYULUP UYULMADIINI KONTROL ETMEK ZORUNDADIR denilmekte ve sigorta irketlerine sorumluluk ve zorunluluk yklenmektedir[6]. Ate dt yeri yakar. Bu atasz yangn sigortas yapan bir rma iin de geerlidir, sanyorum. Yani ate, sigortay yapan rmann parasn da yakmaktadr. Fakat buna ramen, sigortay yapan rmann, Trkiyede, sigortalad yerler iin yeterli denetim ve gzetimi yaptn sylemek bence biraz zordur. Bunun nedenlerini hep birlikte aratrmal ve konuya aklk getirmeliyiz. Bu anlay, koruyucu-nleyici teknik bakm ve koruyucu hekimlik benzeri, srekli gzetim, eitim, bu ilerle ilgili ayr rgtlenmeler gerektirmektedir. Konunun daha iyi anlalmas iin koruyucu bakmdan bahsetmek gerekir: Koruyucu bakm (PM) anlay, 1950 ve 1960 yllar arasnda Amerikada ok zerinde durulan, gelitirilen bir konu idi. Ayn konu, Japonlarda; JIPM Bakan Seichi Nakajima tarafndan sistemli bir ekilde gelitirilmi ve 1971 ylnda belirli bir sistematie kavuturulmutur. Bu yeni iletmecilik (TPM-Toplam Kalite Ynetimi) yaklam: Q Sfr arza, Q Sfr i kazas, Q Sfr kusurlu rn, Q Sfr kayptr. TPM dl alan 250 fabrikann sonularnn ortalamas yledir: Q % 50 prodktivite art Q % 99 makine ar1zalar1nda azalma Q % 90 rn hatalar1ndaki azalma Q % 75 mteri ikayetlerinde azalma Q % 30 bak1m maliyetinde azalma Q % 50 yarmamul stoklarndaki azalma Q % 30 enerji kullan1m1ndaki azalma Q kazalarndaki azalma (sfr kaza) Q evre kirliliindeki azalma (sfr kirlilik) Q i nerilerindeki art (on kat) Burada; makina arzalar ve i kazalarndaki orana dikkat edilmesi gerektiini dnyorum. Makina arzalarndaki azalma;% 99 ve i kazalarndaki azalma; sfr kaza[10]. Bu rneklerden yola karsak, makina arzalar ve kazalardan doacak YANGIN RSKnin de bu oranda AZALMASI DEMEKTR. Bu durum; 1835te, Zachariah Allenn yapt; iyiletirme ve nleyici bakmn ne kadar etkin olduunu da ispatlamaktadr.
104
105
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
Grld gibi; belediyeye denen yangn sigorta vergisi sonuta, sigorta yaptrandan tahsil edilmektedir. Bu konudaki sigortalamay tevik etmek zere, bu verginin sreli veya sresiz olarak tahsil edilmemesi, incelemeye deer bir husus olarak ortada durmaktadr. tfaiye tekilat, yangna kar sigorta ettirilmi bir tesis ile, ettirilmemi tesis arasnda yangna mdahale srasnda bir fark gzetmekte midir?! Sigorta yaptran zerinden ald vergi ile, sigorta yaptrmayan bir tesiste de yangna kar mdahale etmektedir. tfaiye sigorta ettirilmeyen bir bina veya tesisten, belki de ek bir talepte bulunmaldr. Bu husus hak eitlii anlamnda doru bir tutum olur. Trkiyede yangnla kaybolan milli servet yaklak 800.000.000 TLdir. Sigortacln bu konudaki teviki ile geri kazanlacak milli servet, tahminimize gre tahsil edilen vergiden ok daha fazla olacaktr.
SONU
Yangn sigortacl konusu, nleyici ve Denetleyici ada Sigortaclk anlay dorultusunda sratle ele alnmal, konu ile ilgili; iletmeler, sivil toplum kurulular, niversiteler, sigorta ve yangn rmalar, zerlerine den grevleri ve dayanmay gsterip, kamuoyu oluturmal, ilgili kanun ve mevzuat deiikliklerinin yaplmas iin bask mekanizmalar oluturulmaldr. Bu konunun, kongre ve seminerlerde srekli ilenmesi, konuya dahil olacak kii ve kurulularn arttrlmas hedeenmelidir. Bu konulardaki her olumlu gelimede, toplum kazanacaktr. Ulusal gelime ve refah artacaktr.
KAYNAKA
[1] [2] [3] [4] [5] [6] [7] [8] [9] [10] [11] [12] [13] Kurtulu Diner-Hacettepe niversitesi Felsefe Blm retim yesi SEGEM 2009 Acente Ders Notlar DTP 9. Kalknma plan Finansal Hizmetler zel htisas Komisyonu Raporu Trkiye Reasrans ve Sigorta irketleri Birlii Anadolu Sigorta Prof.Dr.Abdurrahman KILI The Rich History of FM Global Dr.Ahmet ERGN - Aile Hekimlii Uzman Trk Hukuk Sitesi MMO Rize l Temsilcilii TYAK Dr.Fazl AYDIN (Gelirler Bakontrolr) Mill Reasrans T.A.. Tarihesi
ZGEM
*Erturul MIHIYAZGAN 1954 doumlu olan Erturul Mhyazgan, 1980 ylnda Gazi niversitesi Makine Fakltesinden mezun oldu. imento sektr, Alarko Taahht Grubu, Ata naat Grubuna bal Ekur Otomasyonda eitli kademelerde alan Mhyazgan, u anda Tekno Yangn ve Havalandrma Sistemleri Ltd. ti.de Genel Mdr Yardmcs olarak grev yapmaktadr.
106
Esin BBKCAN*
ZET
Deprem gvenlii ve kolay uygulanabilirlii nedeniyle son yllarda genellikle tercih edilen elik tayc yap sistemlerinde yangn gvenliini salamak amacyla su bazl kabaran yangn geciktirici boya gelitirilmitir. elik iskeletli yaplarda yksek scaklklarda sl ekil deiimleri olumakta ve yapnn yk tama kapasitesi hzl bir ekilde azalmaktadr. Yangn yaltm ile scaklk art hz yavalatlarak yap ierisindeki kiilerin yapy terk etmeleri ve yangnn kontrol altna alnmas iin sre kazanlr. retilen intumesan boya, elik plakalar zerine uygulanmtr. Numunelerin ime seviyesi, kmrlemi kpn homojen yaps, termal iletkenlii, yanan tabakann sertlii gibi parametreler tayin edilerek optimum deerlere sahip reete elde edilmitir. Elde edilen reeteye ait numuneler kullanlarak elik yzeyde hissedilen scakl lmek amacyla kl frnnda denemeler yaplmtr. Kl frn ierisindeki scaklk 1100 oCye ularken, elik yzeyde hissedilen scakln 450 oC civarnda olduu gzlemlenmitir. Bu almada gelitirilen bu boya ile uygulanabilirlii yksek, insan sal ve evreye duyarl, yapsal zellikleri asndan AB standartlarn (BS 476 ve EN-13381-2008 Standartlar) salayan 120 dakikann zerinde yangn dayanm salayan intumesan bir boya retilmitir.
1. GR
elik konstrksiyon, deprem gvenlii ve kolay uygulanabilirlii nedeniyle son yllarda yksek binalarda olduu gibi dk katl yaplarda da tercih edilmeye balanmtr. Yangn geciktirici boya retimimiz kapsamnda elik tayc yap sistemlerinde yangn gvenliini salayacak ekilde kullanlmak zere su bazl kabaran (intumesan) yangn geciktirici boya gelitirilmitir.
107
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
elik, birok ynden yaplarda kullanm avantaj olan yanmaz bir malzeme olmakla beraber, yksek scaklklara kar direncinin yetersiz oluu, en olumsuz tarafn oluturmaktadr. Buradan yola karak, elik tayc yap sistemlerinde yangn gvenliini salayacak ekilde kullanlmak zere, yangn geciktirici boya retimi endstriyel adan byk nem tamaktadr.(ekil 1) Intumesan malzemeler 2 saate varan srelerde yangna dayankllk salayabilen malzemelerdir. nce bir tabaka halindeki boya katlar veya macun s ve alevlerin etkisi ile kprp kabarmak sureti ile bazen zgn kalnlklarnn 50 katna ulaan boyutlarda kmrlemi bir yaltm katman olutururlar. Bu rnler, fra, pskrtme veya mala ile uygulanabilir. Nemli ortamlarda sadece kstl sayda boya eitleri uygulanabilir olup, spesik uygulamalar konusunda imalatlarn kirlerine bavurulmaldr. Intumesan tabakalar, maliyeti drmek ve yangndan korunma malzemelerini inaatn dnda antiye haricinde de uygulanabilir. Yapsal ii bo elemanlarn beton ile doldurulmas ilemi ile birletirildii zaman bu metot ciddi anlamda kaplama arl tasarrufu salamaktadr. Yangn, yanmann kontrolsz bir ekilde ortaya kmasdr. Yangnn olumas iin yangn geni olarak adlandrlan unsur yeterlidir; yanc madde, oksijen ve s kayna. Yangnlarn zararl etkilerinin snrlandrlmasna ynelik, can ve mal gvenliini salayc yapsal nlemlere yangn yaltm denir. Yangnlarda can kayplarnn nemli blm, yanma srasnda ortaya kan dumandan ve bu dumann iindeki gazlardan kaynaklanr. Bu gazlar ldrc olabildii gibi, gz yaartma gibi etkileriyle ka alan bulmay zorlatrarak insan hayatn tehdit edebilir (Tablo 1).
ekil 1. elik yap bileenlerinin yangn srasnda davran.
Resim 1.
NH3
Yapnn yk tayan ksmlarnn yangn sndrlene kadar fonksiyonlarn srdrmesi hayati bir neme sahiptir. Yk tayan yap elemanlarnn, yangn neticesinde oluan sdan etkilenmemeleri iin, arkasndaki malzemelere s iletimi olduka dk olan, yangna dayankl yangn yaltm malzemeleri ile kaplanmalar gereklidir. Yangn yaltm yaplarak; yap malzemelerinde scaklk ykselmesi yavalatlr ve hem yapnn ierisindeki kiilerin yapy terk etmeleri hem de sndrme ekiplerinin yangn kontrol altna almalar iin sre kazandrlr. Yangn dayanm; bir yap blmnn belirli bir yangn yk altnda, kendisinden beklenen grevleri hala yerine getirmeye devam ettii zaman sresidir. Burada sz edilen grevler; yke dayanm, hacim rtme ve sl difzyonu snrlama fonksiyonlardr. Hacim rten yap elemanlarnda, atee bakmayan arka yzlerde scaklk artmasnn 140 Cyi amamas ve buralarda kendiliinden yanabilir gazlar olumamas istenir. Eilmeye alan elemanlarda ise sehimlerin artma hznn belirli snrlar amamas gerekir. elik yap bileenlerin yklma snr; elemann boyutlar, geometrik biimi, alam, tad yk de dahil olmak zere birok deikene baldr. Bu nedenle, elik iskeletli yaplarn yangn bakmndan zel nemi vardr. Bunlarda, yanmazlktan ok sl ekil
108
Tablo 2. 2000-2004 Yllar Arasnda Orman Yangnlar Dnda Meydana Gelen Yangnlar ile lgili statistiki Bilgiler
Yl 2000 2001 2002 2003 2004 Genel Toplam kan Yangn Says 46.433 49.109 42.367 56.482 60.801 255.192 Maddi Zarar (YTL) 45.142.684 54.060.921 78.766.979 564.995.882 99.334.810 842.301.276 Can Kayb nsan 298 264 224 505 330 1.621 Hayvan 1.284 36.323 2.522 18.819 1291 59.609 ekil 3. Hidrokarbon art erisi.
deitirmelerin oluumu gz nne alnr. Yangnlarda karlalan yksek scaklklar, metal yap malzemelerinin mekanik zeliklerinde nemli deimelere ve bu malzemelerde nemli genlemelere yol aar. Deneyler, scaklk arttka karbon eliinde akma snrnn dtn ve belirli bir scaklktan sonra artk akma snr olumadn gstermitir. Bunun anlam, normal scaklklara kyasla plastik ekil deitirmelerin daha dk gerilmeler altnda yer almaya balad ve ayn gerilme altnda toplam ekil deitirmenin daha byk olduudur.Genellikle yapsal elik iin kritik scaklk; 540C, n gerilimli beton ilerinde kullanlan eliklerin kritik scakl da; 400-450C olarak kabul edilmektedir. Hidrokarbon eride de grld gibi yangn annda eliin kritik scaklk olan 540 Cye ulamas ilk 5 dakika iinde gereklemektedir (ekil 3). eliin ekme mukavemeti balangta 150~300 C deerlerinde biraz arttktan sonra, daha yksek scaklklarda hzla azalr ve yangnlarda kolayca eriilen 600 C scaklnda emniyet gerilmesinin altna der. Yksek scaklklarda ba kuvvetlerinin azalmas, eliin elastisite modlnn azalmasna neden olur. Elastisite modlnn deeri 20 Cdekine kyasla, 400 Cde % 15 ve 600 Cde ise % 40 kadar azalr. Scakl 700 C olduunda evre scaklna gre mukavemeti % 23e der, 800 C mukavemeti % 11 ve 900 Cde % 6ya der. Yaklak 1500 C scaklkta erir. Uzamalar sl gerilmelerin olumasna ve normal olarak yksek scaklklarda burkulma yapmayan kolonun burkulmasna ve daha dk tama gc gstermesi- ekil 4. Kendiliinden ien boya ile korumann yangn dayanmna etkisi. ne neden olur. Korumasz bir eliin yangna kar dayanm 1 saat ile snrldr. Bu ise en yksek deer olup, normalde bu snr ok daha dktr. Ancak, pskrtme sistemleri, plakalar, prefabrik levhalar, kabaran (intumesan) yangn geciktirici boyalar, s yaltm kaplamalar ve ilteleri, beton ve/veya su ile doldurmak gibi gelitirilen pasif sistemler sayesinde elik sya kar yaltlarak tayc zelliinin, yangn esnasnda yapnn tamamnn baarl bir ekilde tahliye edilebilmesi amacyla, mmkn olduunca uzun srdrebilmesi hedeenmektedir (ekil 4). Trkiyede zerinde fazlaca durulmayan yangn mevzuat, Avrupa Birlii tarafndan olduka nemsenmektedir. Mevzuatlarda yangn durumunda emniyet konusu zetle aada verilen gereklilikler dikkate alnarak hazrlanmtr: Q Q Q Q Q Yap iinde yangn kmas, yangnn ve dumann yaylmas snrl olmaldr (Yangna Tepki). na edilen yapnn yk tama kapasitesi belli bir sre azalmamaldr (Yangna Dayanm). Yangnn evredeki yaplara yaylmas snrl olmaldr (Aktif Gvenlik Sistemleri). Yap sakinleri binay terk edebilmeli veya baka yollarla kurtarabilmelidir (Alglama Sistemleri). Kurtarma ekiplerinin emniyeti gz nne alnmaldr.
109
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
Yangnn bymesine malzemenin katks hatta malzemenin yangna kar gsterdii dirence yangn performans denilmektedir.
2. MATERYAL VE METOT
Dnyada intumesan boyalar ile ilgili olarak AB (EN 133818:2007), Rusya ve ABD olmak zere tip standart bulunmaktadr. Standartlar gz nne alndnda piyasada bulunan ve ilgili standartlar salayan halihazrdaki intumesan boyalar, 30 (standardn alt), 60, 90 ve en fazla 120 dakika (baz snrl zellikteki kesitlerde) yaltm ve koruma salayacak ekilde kabul edilmilerdir. retimimiz ekil 5. Intumesan boyada scaklkla birlikte karbon kpk oluumu. olan intumesan boya ile 120 dakikann zerinde bir yangn dayanm salanmtr. Yapsal elik, ahaba oranla 21, beton ve demir donatya oranla 10 kat fazla sneklii ve esneklii sayesinde depreme en iyi dayanm gsteren malzemedir. Bu nedenle, yaamsal alanlarnn % 95inin deprem kua zerinde yer ald lkemizde de yaplarn tayc sistemlerinde elik kullanm giderek yaygnlamaktadr. Bu nedenle, yapsal elik pazar giderek byyen bir pazar olup; elik yapnn yangn dayanmnn salanmas amacyla muhtelif kimyasallarn dolaysyla intumesan boyalarn kullanm da buna bal olarak artmaktadr. Yangnla mcadelede ve yangn esnasnda yapsal eliin dayanmn artrmak amacyla alnacak nlemler ana balk altnda toplanabilir: Q Soutma ve sndrme almalar ile tayc elemanlarn sya kar korunmas ve yangnn sndrlmesine ynelik Aktif Koruma, Q Is ve dumann yatayda yaylmasn engellemeye, deyde yaylm kolaylatrmaya ynelik Aktif-Pasif Koruma, Q elik yap elemanlarnn sya olan dayanmn artrarak yap iindeki sorumluluunu bir sre daha uzatmaya ynelik Pasif Koruma. Pasif koruma, kimyasal olarak atein sndrlmesi ya da tutumann ve yanmann yavalatlmas amacyla reaksiyona girmeyen; ancak bunun yerine atein ve snn direkt etkilerinden yapnn korunmas ve dayanmnn artrlmas ve yangnn bymesinin geciktirilmesi amal tm koruyucu sistemleri iermektedir. ntumesan yangn geciktirici boyalar da pasif koruma sistemleri arasnda yer alarak, yangn esnasnda tayc elik konstrksiyonun s karsnda stabilitesini kaybetmesini geciktirmektedir (ekil 5). Bu geciktirme ile yapnn tahliyesi ve yangna mdahale iin zaman kazanlmas amalanmaktadr. ntumesan yangn geciktirici boya, eitli kimyasal bileiklerden oluan bir sistemdir. Bu bileikler yangn esnasnda artan s ile birlikte birbirleriyle reaksiyona girerek kaln ve gl bir karbon kpk olutururlar (ekil 6). Bu kpk, boyann uyguland orijinal lm kalnlnn 10 ila 100 kat kadar kalnla erierek s transferini engelleyici ziksel bir bariyer oluturmak suretiyle alttaki elii yangnn ssndan ve direkt alevinden korumaktadr.
110
ntumesan zellikte yangn koruyucu kaplamalar ilk HeinrichTramm ve arkadalar tarafndan 1938de gelitirilerek patentlemi olmasna ramen intumesan katk maddelerinin polimerik materyallerle birletirilmesi daha yeni bir yaklamdr. Yanma esnasnda, bu intumesan katklar polimerik materyalin yzeyinde kpks kmr oluturmaktadr. Oluan kmrleme, s transferi ile birlikte oksijenin polimere doru yaylmna ve polimerdeki yanc maddelerin alevi krklemesine karn ziksel bir bariyer grevi grmektedir. Bylece, polimerin pirolysisi (s nedeniyle erime) alev besleyici gereksinimlerin altna derek yanmazlk zellii gstermektedir. ntumesan srete s ile birlikte balayan kimyasal reaksiyon genellikle aadaki ekilde geliir: Q Yangn ss polimerik balaycy (polymericbinder) yumuatmaya balar. Q Yangn ss ayrca, organik asidin (genellikle amonyak polifosfat) kna neden olur. Q Polyollerin karbonizasyonu gereklemeye balar. Q eme ajannn (blowingagent; genellikle melamin) ayrmasndan meydana gelen gaz; erimi karm iirmeye balar. Q Son adm, bir dizi apraz balanma reaksiyonu (crosslinking) (iki ya da daha ok polimer zincirinin kovalent ve/veya iyonik ba ile kimyasal olarak balanmas prosesi) neticesinde kpklemi kmrn katlaarak gerekli izolasyonu salamasdr. Su bazl ntumesanboyalar s karsnda ngrlen reaksiyonu gsterebilmeleri amacyla balca aadaki maddelerden olumaktadr: Q Asit donr (amonyum polifosfat vb. gibi) Q Karbon donr (pentaeritritol vb. gibi) Q ime ajan (melamine vb. gibi) Q Balayc reine (uygun bir polimer) Q Pigment (titan dioksit vb. gibi) Q Dolgu malzemeleri (CaCO3 vb. gibi) Q Tiksotropik (kvam arttrc) ajan (xanthangum vb. gibi) Q Yayc ajan Q Kpk kesici ajan Q Kurumay engelleyici ajan Bu veriler dorultusunda dizayn edilen eitli reetelere gre hazrlanan numuneler, reetedeki maddelerin birbirleriyle etkileimlerinin, elde edilen boyann yangn dayanm ve dier unsurlar asndan istenilen zellikleri tayp tamadna gre eitli testlere tabi tutulmutur. En optimum zellikteki reete seildikten sonra numuneler hazrlanm ve bu numunelerin ime seviyesi, kmrlemi kpn homojen yaps, termal iletkenlii, yanan tabakann sertlii vb. gibi parametreler tayin edilmitir. Tm bu almalarn sonucunda seilen optimum reete belgelendirme faaliyetinin gereklemesi amacyla, ngilterede akredite laboratuvarda teste gnderilmitir. Sertikasyon aadaki standartlara uygunluk gstermektedir: Q EN-13381-2008 Fires Laboratuar Q BS 476 Exova Warrington Fire nce bir uygulama ile yangn geciktiren bu boya ile ilgili baz rnekler aada grld gibidir:
111
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
4. SONU
Bu almada gelitirilen yangna dayankl su bazl boya ile uygulanabilirlii yksek, insan sal ve evreye duyarl, yapsal zellikleri asndan AB standartlarn salayan 120 dakikann zerinde yangn dayanm salayan intumesan bir boya retilmitir. Yangn esnasnda boya yzeyinde meydana gelen kmrlemi kpn iindeki hava kabarcklarnn homojen ekilde dalmnn salanmas ile yapda dzgn sngerimsi bir grnm elde edilmitir. Boya literatrde retilen boyalara oranla daha ince kalnlkta uygulandnda daha iyi bir performans gstermektedir. elik taycl sistemler 550 Cde tama gcnn yarsn yitirirler. Bu scaklk bir konut yangnnda 5. dakika scakldr. Yangn Ynetmeliinde taycs elik olan yaplarda elik, 540 C gemeyecek ekilde korunmaldr. retilen boyann su bazl olmas insan sal ve evreye duyarllk asndan byk nem tamaktadr. 120 dakika gibi uzun bir sre yangn geciktiricilii salamas endstriyel adan byk nem tamaktadr. Tm eliklere uygulanabilir olmas ve daha ince uygulama ile dzgn performans gsterebiliyor olmas bir dier nemli zelliidir.
KAYNAKLAR
[1] [2] [3] [4]
112
Vandersall HL, Journal of Fire and Flammability, 1971. Rhys JA, Fire and Materials, 1980. Slysh R, Journal of Paint Technology, 1975. Horrocks AR, Wang MY, Hall ME, Sunmonu F, Pearson JS, Polymer International, 2000.
[5] Koo JH, Wootan W, Chow WK, Au Yeung HW, Venumbaka S., Fire and polymers. ACS symposium series 797 Washington: American Chemical Society; 2001 (361). [6] R. Delobel, M. LeBras, N. Ouassou and F. Alistiqsa. J. Fire Sci., 8 (1990), p. 85. [7] S. Bourbigot, M. Le Bras, R. Delobel, R. Decressain and J.P. Amoureux. J. Chem. Soc. Faraday Trans. 92 (1996), p. 149. [8] G. Montaudo, E. Scamporino and D. Vitalini. J. Polym. Sci. Polym. Chem. 21 (1983), p. 3361. [9] C. Siat, S. Bourbigot and M. Le Bras. In: M. Lewin, Editor, Recent Advances in Flame Retardancy of Polymeric Materials 7, Business Communications Co, Norwalk (1997), (318326). [10] M. Bugajny, M. LeBras, S. Bourbigot and R. Delobel. Polym.Degradation Stability 64 (1999), (157). [11] Yangn ve Gvenlik, Say 118. [12] Yangn Testleri ve Snandrma, YS/03/09
ZGEM
*Esin BBKCAN 1985 ylnda Mersinde dodu. 2008 ylnda Orta Dou Teknik niversitesi, Fen Edebiyat Fakltesi, Kimya Blmnden mezun oldu. 2008-2009 yllar arasnda sekiz ay sresince Almanya, Max Planck Institutefor Polymer Researchte bilimsel aratrmac olarak grev ald. 2010 yl itibariyle Orta Dou Teknik niversitesi, Fen Bilimleri Enstits, Polimer Bilim ve Teknolojisi Blmnde yksek lisans yapmaya balam olup, hala devam etmektedir. Bunun yan sra Bortek Termal Boya Tic.Ltd.ti.de retim ve AR-GE Sorumlusu olarak grev almaktadr.
113
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
114
Fatih TATAROLU*
ZET
9 Eyll 2009 tarih 27344 nolu Resmi Gazetede yaynlanan Binalarn Yangndan Korunmas Hakknda Ynetmelikteki Madde 28de net ifadelerle hkm konmu at imalatlar ve at kaplama malzemeleri hakknda TUKDER olarak Sosyal Sorumluluk Projesi balatlmtr. Proje kapsamndan ncelikli seilen stanbul ilimizde alma yaplarak, ilgili ynetmelik maddesinin uygulanmas, denetlenmesi ve iler hale getirilmesi amalanmaktadr. Kamu kurum ve kurulular, belediyeler ve dernekler nezdinde ziyaretlerde bulunulup, eitim seminerleri dzenlenerek karlkl kir alverileri yaplmaktadr. Her yl ortalama binden fazla at yangnnn yaand stanbul ilimizde halen Ynetmelie aykr at imalatlar yaplp, uygun olmayan kaplama malzemeleri kullanld grlmektedir. Oysaki ynetmeliimiz gayet ak ve net ifadelerle belirlenmi ve kullanlacak at kaplama malzemeleri listesi bilgiye sunulmutur. Bu ynetmeliin bilinmemesi ve dolays ile uygulanmamas can ve mal gvenliini ciddi boyutlarda tehdit etmektedir. Ynetmelie aykr olup u an ounlukla kullanlan petrol trevi maddelerden retilmi, bitm esasl malzemeler kullanlarak yangna davetiye karlmakta, kan yangnlar da dier binalara sirayet ederek daha byk yangnlarn olumasna sebep olmaktadr. Bu amala TUKDER, uygun atlar yaplmas hakknda toplumsal bilin ve farkndalk yaratmak, kamuoyunu bilinlendirmek, bu proje ile ynetmeliin bilinen ve uygulanan bir ynetmelik olmasn salamak iin katkda bulunmay hedeflemitir.
USING INFLAMMABLE MATERIALS ON THE ROOFS IS LIKE SENDING INVITATIONS TO FIRE ABSTRACT
As clearly dened in Article 28 of the Regulation on Protection of the Buildings Against Fire, promulgated in the Ofcial Gazette dated September 9th, no. 27344, a Social Responsibility Project has been initiated by TUKDER on roof constructions and roof covering materials. Within the scope of the project, Istanbul province is given priority, and it is aimed to have the relevant article of the regulation applicable, auditable and operable. Visits are organized to public institutions and establishments, seminars are organized to exchange opinions. In Istanbul, where over one thousand roof res are experienced on average each year, it is observed that there are still roofs built against the regulation and are covered with unsuitable materials. However, the regulation is very clear and very net expressions have been used, also a list of suitable covering materials is provided. When the requirements of this regulation are not fullled due to being unaware of its presence, huge risks are taken for security of lives and protection of assets. Fires are invited by using petrol based materials using bitumen, the res spread to other buildings nearby and cause bigger res. For this reason, in order to raise social consciousness and awareness, to inform the public, and aiming to contribute in ensuring that this regulation will be a well known and applied one, TUKDER has initiated a project.
115
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
GR
at, insann igdsel olarak kendini korumak amacyla ve mahremini rmek iin nemsedii, evini tamamlayan ve evinin olmazsa olmaz bir paras, tamamlaycsdr. Bazen karakterini bazense dncelerini yanstt bir aratr. Kullanlan malzemeler ve atnn ekli lkeden lkeye, yreden yreye ilk tarihlerden beri srekli deiiklik gstermi fakat gnmze kadar vazgeilemez bir yap sistemi haline gelmitir. zellikle 20. yzyl balarnda atlar arasnda oluturulan yaam alanlar neticesinde atlar daha fazla neme sahip olmutur. Eski yaplarn atlar incelendiinde, yaplacak binann atsna muazzam nem verilmi ve kullanlacak malzemeler zenle seilmitir. Tm bu imalatlarda atlarn uzun yllarca salamln yitirmeden amacna uygun hizmet ettii, d etkenlere ve yangna dayankl malzemelerin kullanld gzden kamamaktadr. lkemizde son yllarda yaplan binalarda, at aras yaam alanlarnn kullanlmas ve yaygnlamas ile s ve su yaltm yaplmas ihtiya haline gelmitir. Fakat dikkat edilmeyen en arpc konu ise, bu at kat aralarnda yangn gvenliinin ihmal edilmesidir. 2010 ylnda, stanbul Bykehir Belediyesinin onay ile at eimlerinin % 45 olarak revize edilmesi ile birlikte birok binada at kat aralar yaam alanlarna dnmeye balamtr. lke nfusunun yaklak bete birinin stanbulda yaad gz nnde bulundurulursa, bu atlarda s ve su yaltm yaplmasna ramen yanc malzemelerin kullanld gzlenmektedir. Bu sorun sadece stanbul ilini tehdit etmemekle beraber, zellikle nfusu kalabalk ve byk dier kentleri de tehdit etmektedir.
116
kaplamalarnn d yangn performansna gre snandrlmasdr. nceki yangn ynetmeliklerinde ve dier mevzuatlarda atlar ve malzemelerin yanclk snandrlmasna ilikin net hkmler olmad gibi snandrmalara rastlanmamaktayd. Fakat 2009 ylnda yeniden dzenlenen Yangn Ynetmelii ile birlikte ulusal at yangn snf ortaya konmutur. Yaplan deiiklikle birlikte yanclk snar TS EN 135015 de bulunan snandrma kabul edilmitir. Yanclk snfnn belirlenmesinde birok Avrupa lkesi baz test yntemleri kullanmaktadr. Fakat genel olarak drt test ynteminin ortak olduu tespit edilmitir. Bu testlerde laboratuvar ortamnda at kaplama malzemesinin d yangn performansnn llmesi ve at kaplama yzeyinde kullanlan yaltm katmanlarnn yangn yaylmnn tespitinin salanmas istenir. Bu testler, BROOF (t1), BROOF (t2), BROOF (t3), BROOF (t4) olarak adlandrlmakta ve test edilecek malzemeye gre farkl yanclk standardna gre deiiklikler gstermektedir. Yap malzemeleri direktine ve kabul edilen TS EN 135015e gre yanclk snandrmasnda, atlarn d yangn performansna gre dikkat edilen kriterler unlardr: a. at ierisinden veya at klndan yangnn binaya gemesi, b. at kaplamasnn d yzeyinde veya katmanlar arasnda yangnn yaylmas, c. Alev damlalar ve/veya paralarnn retilmesidir. atlarn inasnda ve kullanlacak at kaplama malzemeleri ile ilgili ulusal standartlama, atlarda yangn gvenliinin ve yangn nleyici tedbirlerin alnmasnda nemli rol almtr. Ynetmelik Madde 28de net ifadelerde hkm konmu ve uygulandnda at ve at kat aralarnda oluabilecek yangnlarn nlenmesi amalanmtr. Binalarn Yangndan Korunmas Hakknda Ynetmelik - 9 Eyll 2009 nc Blm atlar Madde 28 (1) atlarn inasnda; a) atnn kmesi, b) atdan yangnn girii ve at kaplamas yzeyinin tutumas, c) atnn altnda ve iinde yangnn yaylmas, ) at kl zerindeki rzgr etkileri, d) at klndan binaya yangnn gemesi, e) Yangnn at kaplamasnn d yzeyi zerine veya katmanlarnn ierisine yaylmas ve alev damlalarnn olumas, f) Bitiik nizam binalarda, atlarda kan yangnn komu atya gemesi, ihtimalleri gz nnde bulundurulur. (2) at kaplamalarnn BROOF snf malzemelerden, at kaplamalar altnda yer alan yzeyin veya yaltmn en az zor alevlenici malzemelerden olmas gerekir. Ancak, at kaplamas olarak yanmaz malzemelerin kullanlmas durumunda zerine at kaplamas uygulanan yzeyin en az normal alevlenen malzemelerden olmasna izin verilir. (3) Yksek binalarda ve bitiik nizam yaplarda; a) atlarn oturduklar demelerin yatay yangn kesici niteliinde, b) at tayc sistemi ve at kaplamalarnn yanmaz malzemeden, olmas gerekir.
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
ve mal gvenliini tehdit etmek iin fazlasyla yetmektedir. Buradan yola karak atlarn inasnda; at kaplama malzemesinin tutumas ve yaltm katmanlar arasnda yaylmas, yangnn binaya giriinin engellenmesi nem arz etmektedir. zellikle yangn yaylm yanc malzemelerin bir arada olmas ve miktarna baldr. Yanc malzemeler birbirlerine ne kadar yakn olursa yangnn yaylma hz bir o kadar hzl olur. Yangn nleyici tedbirlerin banda yaplarda yanmaz veya yangna dayankl malzeme kullanlmas gelmektedir. Yangn nleyici alnan her tedbir, yangnn meydana gelmesini nemli lde engellemektedir. Yangn kmadan nce yaplacak en ucuz ve en etkili yntem, yangn kmadan at ina esnasnda nlem alnmasdr. Bu nlemlerin banda, kullanlacak malzeme seimi ok nemlidir. Yangnn meydana gelmesinde en nemli neden yangna dayankl malzeme seilmemesidir. at kat aralarnda yangn gvenliinin salamas yangna dayankl yap malzemeleri kullanlmas ile balamaldr. Buradan yola karak atlarn inasnda kullanlacak at malzemeleri nemlidir. lkemizin Avrupa Birlii uyum srecinde tekrar dzenlenen Binalarn Yangndan Korunmas Hakknda Ynetmelikin 28. maddesinin 2. ve 3. fkrasnda atlarn inasna ve kullanlacak at kaplama malzemelerine net ifadelerle yer verilmitir. Sz konusu Ynetmelie gre; at kaplamalarnn BROOF snf malzemelerden, at kaplamalar altnda yer alan yzeyin veya yaltmn en az zor alevlenici malzemelerden olmas gerekmektedir. Ancak, at kaplamas olarak yanmaz malzemelerin kullanlmas durumunda zerine at kaplamas uygulanan yzeyin en az normal alevlenen malzemelerden olmasna izin verilmektedir. Yksek binalarda ve bitiik nizam yaplarda, at tayc sistemi ve at kaplama malzemelerinin yanmaz olmas gerekmektedir. atlarda kullanlabilecek kaplama malzemeleri ilgili Ynetmelikte TS EN 135015e gre bir tablo ile verilmitir. (Tablo 1 ve Tablo 2) Tablo 1. Yangn Ynetmeliine Gre Malzemelerin Yanclk Snar
imento esasl elya levhalar: Dz ve prolli tabakalar, 96/603/EC snrlamalarna uygun veya PCS (Brt Kalori Deeri) <= 4MJ/m arduvazlar olmas Prol metal tabakalar: Alminyum, alminyum alam, bakr, bakr alam, inko, inko alam, kaplanmam elik, paslanmaz elik, galvanize elik, halka sac kaplanm elik, vitriye emaye elik Yass metal tabakalar: Alminyum, alminyum alam, bakr, bakr alam, inko, inko alam, kaplanmam elik, paslanmaz elik, galvanize elik, halka sac kaplanm elik, vitriye emaye elik Kalnlk 0.4mm, Herhangi bir d kaplamasnn inorganik olmas veya PCS (Brt Kalori Deeri) <= 4MJ/m veya ktlesinin 200 g/m olmas gerekir.
Kalnlk 0.4mm, Herhangi bir d kaplamasnn inorganik olmas veya PCS (Brt Kalori Deeri) 4MJ/m veya ktlesinin 200 g/m olmas gerekir.
En az 50 mm kalnlnda veya 80 kg/m ktlede gevek serimli akl (agraga Norma kullanmda yan stnda listelenen inorganik bykl en az 4 mm en fazla 32 mm), Enaz 30 mm kalnlnda kum/imento rtlerler tamamen kaplanmas amalanan malzemeler ap, En az 40 mm kalnlnda dkme suni ta veya mineral tabanlar
(1) Bu tablolar, TS EN 13501-1e gre malzemelerin yanclk snarn gstermektedir. TS 1263de verilmi olan yanclk snarna sahip yap malzemelrinin, TS EN 13501-1de verilen yanclk snarna denklii iin, sz konusu yap malzemelerinin TSE EN 13501-1de belirtilmi olan ilgili snfa ait test standarlar artlarn salamasn gerekir. (2) Yap Malzemeleri Ynetmelii(89/106/EEC) kapsamnda, Avrupa Birlii Komisyonunun ilgili kararlar ile ortaya konulmu, uyumlatrlm standartlara tabi yap malzemelerinin uyacaklar Avrupa snardr.
118
Ynetmelikte de aka belirtildii gibi Tablo 2de verilen malzemeler ile uygun atlar ina edilmesi gerekmektedir. Anlalaca zere atlarn kaplamasnda kullanlacak malzemeler en az BROOF yanclk snfnda olmaldr. zellikle bitiik nizam yaplarda sadece at kaplama malzemesinin yanmaz olmas yetmez, at tayc sistemlerin de yanmaz olmas gerekir. Olas at yangnnn dier komu binalara sramasnn nlenmesi ok nemlidir. lkemizde ahap veya bir baka deyile kereste, kolay uygulama, bulunabilirlik ve ucuz maliyet nedeniyle en yaygn olarak kullanlan at konstrksiyon malzemesidir. Genelde kullanlan ahap malzemelerin yangna kar dayankl olmas amacyla ilem yaplmamaktadr. Oysaki ahap malzeme normal alevlenici bir yap malzemesidir. lem grmemi ahap malzeme normal alevlenici kapsamnda deerlendirilerek yanclk snf E olarak belirtilmektedir. Yangn ynetmeliimizde, at konstrksiyonu olarak kullanlacak ahap malzeme ile yaplan at tayc sistemi zerine uygulanmas gereken at kaplama malzemesi YANMAZ olmak zorundadr. Tablo 2de verilen malzeme eitleri ahap malzeme zerine uygulanabilir. Bu tablo, 9 Eyll 2009 tarihinde yeniden dzenlenen Yangn Ynetmelii eki olarak sunulmutur. Aada bilgiye sunulan TYAK- Trkiye Yangndan Korunma Vakf ve Yangndan Korunma Derneinin TUKDER - Tula ve Kiremit Sanayiciler Derneine gnderdii resmi evrak da, ahap malzeme zerine YANMAZ at kaplama malzemeleri kullanlmasnn gerektiini iaret etmektedir. (Ek-1) 1999 ylnda yaadmz Marmara Depreminden sonra mevcut binalarn atlarnda meydana gelen hasarlar dolays ile atlar onarlmaya veya yeniden yaplmaya balanmtr. Bu dnemlerde -ki bu ac olaydan sonra Yangn Ynetmeliimizin lke apnda geerli olan ynetmelik ile ilgili almalar balamtr- binaya yk getirmemesi iin haf at yaplmak istenmi fakat aksine can ve mal gvenliimize zarar veren atlar ina edilmeye balanmtr ve halen mdahale etmeksizin devam etmektedir. Tm bu sre zarfnda Marmara blgesinde zellikle imar skkl ve bitiik nizam yaplamann olduu stanbul ilimizde yanl uygulamalar devam etmitir ve etmektedir. mar skkl ve dar blgede youn nfus younluunun olduu stanbul ili, aykr at imalatlar neticesinde byk risk altndadr. Bu yanl uygulamalar, Ocak 2011de resmedilmi rnek ile stanbul ili yangn risk haritasyla birlikte incelendiinde durumun vahameti daha iyi anlalacaktr. Yangn risk haritasnda en dikkat ekici nokta, neredeyse stanbul nfus younluk dalmna benzer zellikleri tamasdr.
2. MEYDANA GELM BAZI ATI YANGINLARININ NCELENMES 2.1. Haydarpaa Gar at Yangn Kadky / stanbul
Haydarpaa Gar, stanbulun simge yaplarnn banda gelen, prestiji ve milletimiz tarafndan bilinirlii yksek olan yaplardan biridir. 19 Austos 1908 ylnda hizmete girmi fakat yapm henz tam olarak bitmeden yangn geirmitir. Yangn sonras onarm ve inasnn dier safhalar tamamlanarak 22 Ekim 1909 ylnda tekrar hizmete almtr.
119
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
Anadolunun Avrupaya ald kap veya Anadolunun son dura olarak anlr Haydarpaa Gar. Yapld dnemde ilevsellii ve ihtiyac karlamas ynnden stratejik konuma sahiptir. zellikle bu nedenden dolay Birinci Dnya Sava esnasnda sabotaja urar ve yangndan sonra yaklak on yl sonra onarm almalar balar. Haydarpaa Garnda uzun yllar ihtiya dahilinde palyatif restorasyon almalar yaplm fakat bu almalarn en son olan byk bir felaketle sonulanmtr. 28 Kasm 2010 tarihinde at tadilat almalar esnasnda yangn km ve ivedilikle sndrlmtr. Meydana gelen at yangn gerekli nlemler alnmadan balayan tadilat sonucunda hzla ya- stanbul Yangn Younluk Haritas ylm ve neredeyse tm aty sarmtr. yle ki, stanbulun birok semtinden bu yangn vatandalar tarafndan ac ile izlenmitir. ncelikle stanbul halk bu ant eserin yanmasndan dolay byk hzn yaam ve bu konu neredeyse herkes tarafndan bilinen, takip edilen ve yangn nedeni akla kavuturulmas gereken bir gndem maddesi haline dnmtr. Haydarpaa Garnn ats, 1917 ylnda sabotaja uramasndan sonra 1930 yllnda tadil edilmitir. Yeni yaplan at krkl at ekli ile aslna uygun ekilde yeniden yaplmtr. Sabotaj ncesi ahap strktr zerine doal Arduaz ta olan gar ats, yeni ekli ile elik tayc sistem zerine ahap kaplama yaplarak aslna uygun doal Arduaz ta ile at kaplama imalat tamamlanmtr. Haydarpaa Gar atsnda meydana gelen yangnn, at tadilat almalar esnasnda meydana geldii sylenmitir. at ve at arasnda yaplan onarm almalar srasnda geici su yaltm iin kullanlan petrol esasl membranlarn prmz ile yksek sya tabi tutularak eritilmesi ile uyguland esnada at kaplama yzeyinin ahap kaplamasn ve yanclk snf uygun olmayan st ste yaplm katmanlar halinde yaltm malzemelerini tututurduu ve yangnn hzla tm atya yayld sylenmitir. stanbul Bykehir tfaiyesi Daire Bakanl Anadolu Yakas tfaiye Mdrl tarafndan yangn sonras 08.12.2010 tarihinde yaynlanan Yangn Raporu ile yangnn k nedeni at kat demeleri zerinden geen elektrik kablolarnn su ile temas ederek ksa devre yapmas olarak aklanmtr. Yangn raporunda yangnn meydana geldii gn at onarm yapld dorulanm ve zellikle at kat arasnda baz yerlerde drt kat yaltm malzemelerinin bulunduu belirtilmitir. Haydarpaa Gar at onarmnda su yaltm yaplacak at detay veya sorun tekil eden blgelerde BROOF veya YANMAZ malzeme kullanlabilirdi. rnein bakr, inko, kurun levha, galvaniz sac vb. at kaplama malzemesi doal arduaz ta ve ksmen bakr ve kurun levhalarn kullanld itfaiye raporunda aka belirtilmektedir. Buradan anlalaca zere, daha nceki dnemlerde de at onarm yaplm fakat YANMAZ malzemeler kullanlarak izolasyon almalar yaplmtr. Yine YANMAZ malzemeler kullanlarak at onarm yaplabilir ve bu gzide eserimiz byk zarar grmemi olurdu. zellikle son yllarda yeni at yapm ve at onarmlarnda kullanlan yanc izolasyon malzemeleri ve nlem alnmadan yaplan uygulamalarda at yangnlar meydana gelmektedir.
120
TMMOB Mimarlar Odas Bykkent ubesi tarafndan 06.12.2010 tarihinde Kadky Cumhuriyet Basavclna su duyurusunda bulunulmutur. Bu su duyurusunda zellikle dikkat eken Haydarpaa Garnn atsnda balayan yangnn k saati, mesai dnda at onarmna devam edilmesi, ihmalkrlk, yeterince nlem alnmadan onarma balanmas ve at onarm esnasnda yaplan yaltm almalar esnasnda yangnn baladna dikkat ekilmesidir. Bu su duyurusu bildiri yazld tarihte sonulanmam ve dava sreci devam etmektedir. Sadece tarihi yaplarn at tadilatlarnda deil, birok eski yapnn at tadilatlarnda yeterli nlem alnmadan yaplan onarm almalar, atlarn yanmasna sebep olmaktadr. Meydana gelen at yangnlarnn nedenlerinin banda yangna dayankl olmayan at kaplama malzemeleri ve at kaplama yzeyine uygulanan ve yanclk snf dk olan yaltm malzemelerinin kullanlmas gelmektedir. hmalkrlk ve bilgisiz ile bir ekilde yaplan bu yaltm ile beraber, prmz ad verilen, s aa karmak iin enerjisini mutfak tp gibi svlatrlm gazdan alarak 1000 derecenin zerinde s enerjisi salayan alet ile membrann eritilmesi ile yaplan uygulamalarda bu tr sorunlar grlmektedir. at tadilatlarnda, yeni at yapmnda nelere dikkat edilmesi gerektii ve atlarda kullanlacak malzemeler ak ve net ifadelerle Yangn Ynetmeliinde aklanm, hatta teste gerek duyulmadan kullanlabilecek malzeme listesi sunulmutur. Sadece Ynetmeliin ilgili maddelerine uyulmas yetmemekte, at imalat veya onarm srecinde yangn nlemleri alnp gvenli alet-makine-tehizat ile birlikte ina edilmelidir. Yukarda da akland gibi, kalfa ve ustalarn at imalatlarnda yeterince nlem almamas ve bilgisiz olmas sebebiyle prmz kullanmas yangnn k nedenlerinin banda gelmektedir.
121
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
2.4. Bitiik Nizam Yap at Yangn, St. Georges Avenue (Route 27) New Jersey / Amerika Birleik Devletleri
4 Ocak 2011 tarihinde Amerika Birleik Devletleri New Jersey eyaletinde henz inaat yapm aamasnda bulunan bitiik nizam yaplarn atsnda yangn meydana gelmitir. lkemizde de birok kez ve birok yerde karlatmz at yangnlarna gelimi lkelerde de tank olabiliyoruz. Bu at yangnndan ve aada sunulan resimlerden daha iyi anlalaca gibi, lkemizde halen yrrlkte olan fakat maalesef uygulanmasnda byk aksaklklar bulunan Yangn Ynetmeliimize gre bu yapnn bitiik nizam yap olmas nedeniyle at tayc sistemi ve at kaplama malzemesinin YANMAZ olmas gerekirdi. Fakat YANMAZ malzeme olmad iin yangn hzl bir ekilde yaylm ve tm bitiik binalarn atsn sarmtr. Bu yaplarn inaat safhalarnn tamamlanm ve kullanma alm olmas durumunda byk bir felaket yaanabilirdi. Yangn yerel saat ile 01:30 sularnda meydana gelmitir. Yangn tehlikesi gelimi lkelerde de yaanan bir gerektir. Fakat bizim lkemize gre daha az sayda ve daha az zararla sonulanmaktadr. Bu yangnn meydana gelmesi ve daha byk boyutlara ulamas, yrrlkteki Yangn Ynetmeliimizin
122
ne kadar doru olduu, bize can ve mal gvenliimizi salamak iin yangn nleyici tedbirleri almamzn ne kadar nemli olduunu daha iyi ifade ediyor. Binalarn Yangndan Korunmas Hakknda Ynetmelik, 9 Eyll 2009, atlar, 28. Madde, 3. Fkrasnda at kaplama malzemesinin YANMAZ olmas gerektii ak ve net ifadelerle vurgulanmaktadr. Bu binalarda da bu hususa hassasiyetle uyulsayd, yangn bu boyutlara ulaamaz ve zarar bu kadar byk olmazd.
SONU
9 Eyll 2009 tarihinde yrrle giren Binalarn Yangndan Korunmas Hakknda Ynetmelik, yangn hususunda lkemizin uzun zamandr ihtiya duyulan eksikliini tamamlam en nemli almalardan biridir. Bu ynetmeliin hazrlanmas iin alnan kararda 1999 ylnda yaadmz Marmara depreminin de byk etkisi olmutur. Milletimizin doal afetlerden korunmas ve olas meydana gelebilecek yangnlarda zararn aza indirgenmesi iin bu ynetmeliimizin ge kalnm dahi olsa hazrlanmas ve yrrle girmesi, milletimizin can ve mal gvenliini teminat altna alamamaktadr. Bunun balca sebebi, Ynetmeliin bilinmemesi ve uygulanmamasdr. 2007 ve 2009 yllarnda yeniden dzenlenen Yangn Ynetmeliinde, her madde yeniden ele alnmakta ve ihtiyalar dhilinde revize edilmektedir. 9 Eyll 2009 tarihinde yeniden dzenlenen Yangn Ynetmeliimiz, atlar konusunda ok ak hkmlerle deitirilmitir. Bu deiikliklerin olmasnda atlarda meydana gelen ve ounlukla maddi zararla sonulanan at yangnlarnn etkisinin olmad sylenemez. zellikle son yllarda byk kentlerde imar skkl-nfus younluu paralelinde at kat aralar yaam alanlarna dntrlmekte, yeni mimari konseptlerin gelitirildii ve mteahhit rma/kiilere ticari kazan getiren yeni at sistemleri olumaktadr. Bu gelimeler yaanrken atlarn inasna gereken nem verilmemekte ve atlar normal alevlenici veya kolay alevlenici malzemelerden ina edilmektedir. Kullanlan bu malzemelerin yanclk snf E snfnda olduu iin atlarda kullanlmasna kesinlikle msaade edilmemelidir. Yangn Ynetmelii bu hususta net ifadelerle hkm vermitir. at kat aralarnda oluturulan yaam alanlar ticari kazan getirirken kullanlan ucuz ve yanc malzemelerle elimekte, at ina aamasnda veya at kullanm esnasnda can ve mal gvenliini tehdit etmektedir. Zira kullanlan bu malzemeler at kaplama malzemesi olarak snandrlamaz ve adlandrlamaz. Son hali ile 9 Eyll 2009 tarihinde yaynlanarak yrrle giren Binalarn Yangndan Korunmas Hakknda Ynetmelik, lkemizin yangn gvenlii ve nleyici tedbirler hususunda gerekli nlemlerin alnmas, yaplacak her trl yapnn yangndan korunmas hakknda teknik ve detayl bilgi vermektedir. Fakat sadece mevzuat ynnden uygun olmas Ynetmeliin uyguland ve uygulanaca anlam tamamaktadr. Yangn Ynetmeliimizin bilinir ve uygulanr bir ynetmelik olmas lkemiz ve milletimiz iin gereklidir. Ynetmeliin tantlmas ve bu ynetmelii hangi mercilerin nasl ve ne zaman uygulamas-uygulatmas gerektii ve denetim mekanizmasnn kurulmas ihtiyac vardr. Ynetmeliin 5. ve 6. maddesi bunu ok net olarak bizlere sunmaktadr. Binalarn Yangndan Korunmas Hakknda Ynetmelik - 9 Eyll 2009 kinci Blm lkeler Madde 5 (1) Projeler, kanuni dzenlemeler yannda, yangna kar gvenlik bakmndan bu Ynetmelikte ngrlen artlara uygun deil ise yap ruhsat verilmez. Yeni yaplan veya proje tadilat ile kullanm amac deitirilen yaplarda bu Ynetmelikte ngrlen esaslara gre imalat yaplmadnn tespiti hlinde, bu eksiklikler giderilinceye kadar binaya yap kullanma izin belgesi veya alma ruhsat verilmez. Grev, Yetki ve Sorumluluk Madde 6 (1) Bu Ynetmelik hkmlerinin uygulanmasndan; a) Yap ruhsat vermeye yetkili idareler, b) Yatrmc kurulular, c) Yap sahipleri, ) veren veya temsilcileri,
123
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
d) Tasarm ve uygulamada grevli mimar ve mhendisler ile uygulayc ykleniciler ve imalatlar, e) Yap yaplmasnda ve kullanmnda grev alan mavir, danman, proje kontrol, yap denetimi ve iletme yetkilileri, grevli, yetkili ve sorumludur. Yangn tehlikesiyle her zaman kar karya kalnabilir. Yangn tehlikesi can ve mal gvenliimizi tehdit eden bir konudur. nemli olan yangn meydana gelmeden nce nlem alnmasdr. Yangn nleyici tedbirlerin alnmasnda sadece resmi makamlara i dmemekte, bu konuda yerel ynetimlerin ve toplumun da bilinlenmesi gerekmektedir. Yangn nleyici tedbirleri Aktif ve Pasif tedbirler olarak iki snandrmaya ayrrsak, atlarn inasnda yanc malzemelerin kullanlmamas, yangn gvenliine ve Yangn Ynetmeliine uygun atlar yaplmas en bata saylabilecek yangn nleyici pasif nlemler olacaktr. Yangn Ynetmeliimiz bu hususta alnabilecek pasif nlemlerin atlarda kullanlacak yap malzemelerinin snandrlmas ile katkda bulunmutur. yle ki, ahap tayc sistem zerine YANMAZ malzeme kullanlmas gerektii, at kaplamalarnn YANMAZ veya BROOF standardnda olmas gerektiini net hkmlerle belirtmektedir. TUKDER - Tula ve Kiremit Sanayiciler Dernei tarafndan 2011 ylnda bir alma balatlmtr. Yangn Ynetmeliinin TUKDER olarak yelerimizin faaliyet alanlarnn balca konusu olan at malzemeleri hususunda, atlar ve yangn gvenlii temal atlarda Yanc Malzeme Kullanmak, Yangna Davetiye karmaktr adl bir sosyal sorumluluk projesi gelitirilmi ve almalara hzla balanmtr. Bu kapsamda ncelikli olarak belediye ve yap denetim rmalar iin eitim seminerleri dzenlenmekte, meslek odalar, kamu kurum ve kurulularna ziyaretlerde bulunularak karlkl kir al verii yaplmaktadr. ncelikli olarak stanbul ilinde yaplan bu almalar dier illere de yaygnlatrlarak devam etmektedir. Bir sivil toplum rgt olarak faaliyet konularmzda gerek mevzuat ve ynetmelik almalar olsun gerekse bu rnlerin doru ekilde uygulanmas olsun ciddi almalar yrtmekteyiz. atlarda yangn gvenliinin grmezden gelindii, yanc malzemeler kullanlarak can ve mal gvenliinin tehdit edildii hususunda yaplan tm almalar kamu kurum ve kurulular ile yerel ynetimler nezdinde srmekte, Yangn Ynetmeliinin uygulanmas iin almalar tm hzyla devam etmektedir. Bu almalarn ihtiya haline gelmesi ve Sivil Toplum rgt olarak byle bir alma balatlmas lkemiz ve milletimizin bata can ve mal gvenlii asndan byk nem tekil etmektedir. Bu nedenle belediye birimlerinin, yap denetim rmalarnn, itfaiye mdrlklerinin ve dier denetim kurulularnn, Yangn Ynetmeliinin gerekten uygulanmasn salayarak, gvenli yaam alanlarnn oluturulmas konusunda stlerine den grevleri yerine getirmeleri arttr.
KAYNAKLAR
[1] stanbul tfaiyesi, 2007 Ylnda stanbul tfaiyesi (http://www.ickr.com/photos/sunumer/sets/72157603775695765/show/) [2] Binalarn Yangndan Korunmas Hakknda Ynetmelik, 2009 (http://www.bayindirlik.gov.tr/turkce/html/yonetmelik65.htm) [3] KILI A. Prof. Dr. Atei Tutan Eller, Ate Kahramanlar, 2010 (http://www.yangin.org/dosyalar/yangindan_korunma_arastirmasi.pdf) (http://www.yangin.org/dosyalar/turkiye_yangindan_korunma_yonetmeligi_2002.pdf) (http://www.yangin.org/dosyalar/turkiye_yangindan_korunma_yonetmeligi_2007.pdf) (http://www.yangin.org/dosyalar/yangin_yonetmeligi_2009.pdf) (http://www.yangin.org/dosyalar/itfaiye_teskilleri_yonetmeligi.pdf) (http://www.yangin.org/dosyalar/haydarpasa_gari_yangini.pdf) (http://www.yangin.org/dosyalar/ilk_yangindan_korunma_yonetmeligi.pdf) (http://www.yangin.org/dosyalar/yangin_yayilimi_ve_tehlikeleri.pdf) (http://www.yangin.org/dosyalar/yanan_binalarda_cokme_tehlikeleri.pdf) [3] DEMREL F. Prof. Dr, ALTINDA S. at ve at Kaplamalarnn D Yangn Performanslarnn Avrupa Birlii Direktierine Gre Snandrlmas ve Konunun Trkiye Avrupa Genelinde rdelenmesi, Politeknik Dergisi, Cilt:13, Say: 1, s. 6570, 2010 [4] T.C.Devlet Demiryollar, nternet Haberleri, Kamuoyu aklamalar (http://www.tcdd.gov.tr/home/detail/?id=1020) [5] Tarihi Haydarpaa Garnda Yangn, stanbul tfaiyesi nternet Haberleri (http://www.ibb.gov.tr/sites/itfaiye/Pages/Haber.aspx?hid=2179)
124
[6] Bakrkyde at Yangn, stanbul tfaiyesi nternet Haberleri (http://www.ibb.gov.tr/sites/itfaiye/Pages/Haber.aspx?hid=1919) [7] Atakyde Yangn Panii, hlas Haber Ajans nternet Haberi (http://www.iha.com.tr/haber/detay.aspx?nid=125637&cid=735) [8] Atakyde 10 Katl Binada Yangn , Zaman Gazetesi nternet Haberi (http://www.zaman.com.tr/haber.do?haberno=996119) [9] TMMOB Mimarlar Odas stanbul Bykkent ubesi, Basn Duyurusu ve Su Duyurusu Metni (http://www.mo.org.tr/belgedocs/haydarpasa-6ARALIK2010.pdf) [10] Politeknik nternet Sitesi (http://www.politeknik.org.tr/site/index.php/bilgi-belge/29-kentleme/2222-haydarpasa-cati-yangini-itfaiye-tahmin-raporukent-ve-demiryolu.pdf) [11] Haydarpaa Gar at Yangn tfaiye Tahmin Raporu, Kent Ve Demiryolu nternet Sitesi (http://kentvedemiryolu.com/icerik.php?id=797) [12] Kenilworth Volunteer Fire Department and Rescue Squad nternet Sitesi, New Jersey, Amerika Birleik Devletleri (http://www.kenilworthre.org/news/fullstory/newsid/125837) [13] ABD New Jersey at Yangc, Hrriyet nternet Haber Sitesi (http://www.hurriyet.com.tr/dunya/16679764.asp) [14] Hastanede Yangn Panii, Milliyet nternet Haber Sitesi (http://gundem.milliyet.com.tr/hastanede-yangin-panigi/gundem/gundemdetay/29.05.2011/1395967/default.htm) [15] mraniyede Hastane Yangn, stanbul tfaiyesi nternet Haberleri (http://www.ibb.gov.tr/sites/itfaiye/Pages/Haber.aspx?hid=2533) [16] Colloti, F. Architekturtheoretische Notizen, Bibliothece vol. 1 in Lucerne: Martin Tschan, 2001 (http://www.arkitera.com/eventle.php?action=displayEventFile&ID=134&year=&aID=2519)
Ek-1:
125
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
ZGEM
*Fatih TATAROLU 1982 ylnda Erzurumda doan Fatih Tatarolu, ilk, orta ve lise eitimini Karamrsel / Kocaelinde tamamlad. 2004 ylnda Eskiehir Anadolu niversitesi, letme Fakltesi letme Blmnden mezun olmutur. Halen stanbul niversitesi letme ktisad Enstitsnde letme Yneticilii Yksek Lisans eitimi almaktadr. Profesyonel i hayatnda farkl rmalarda hracat Uzmanl, Sat Yneticilii grevlerini icra eden Fatih Tatarolu halen Gelitirme Yneticisi olarak almaktadr. 2010 ylndan beri TUKDER - Tula ve Kiremit Sanayicileri Derneinin ynetiminde yer alarak atlar ve yangn gvenlii konusunda Proje Koordinatrl grevini stlenmitir. Gnll olarak yrtt bu proje kapsamnda, at sektrne, atlar ve at kat aralarnda yangn gvenlii konularna ve Yangn Ynetmeliinin uygulanan bir ynetmelik olmasna katkda bulunmay amalamtr.
126
TFAYE TEKLATI PERSONELNN KSEL KORUYUCU VE KURTARMA MALZEMELERNE YNELK MEMNUNYET DZEYLERNN ARATIRILMASI: ANAKKALE L RNE
Sekin ZCAN**
Gksel ZTRK***
ZET
Yangn, atein denetim dna kmas ve zarar verici nitelie brnmesi nedeniyle ortaya kan bir afet durumudur. k sebeplerine, meydana geldii yere, mdahale iin geen zamana ve mdahale etkinliine gre yangnlarn oluturduu zararlar da deimektedir. Mdahale edilmedii srece kendiliinden sona ermesi ancak yanacak bir ey kalmadnda mmkndr. Bu sebeple de zararn daha az olmas asndan yangnlara mutlaka mdahale edilmektedir. Her ne olursa olsun mdahale gerektiren bir afet durumu olan yangnlarn sndrlmesi iin lkemizde grevli tekilata itfaiye tekilat ad verilmektedir. Belediyeler bnyesinde hizmet veren itfaiye tekilatlarn oluturan personele ait kiisel koruyucu ve kurtarma malzemeleri personelin kiisel gvenlii ve yangna etkin mdahale asndan nem arz etmektedir. Bu aratrma itfaiye tekilatnda grevli personelin kiisel koruyucu ve kurtarma malzemelerinden memnuniyet dzeylerinin llmesi iin yaplmtr. Aratrma anakkale ili ile snrldr ve elde edilen sonularla itfaiye tekilatnda grevli personelin kiisel koruyucu ve kurtarma malzemeleri ile ilgili memnuniyetsizlikleri tespit edilmitir. Tespit edilen bu memnuniyetsizlikler bu malzemeleri reten rmalar iin de bir bavuru kayna olacaktr. tfaiye tekilat iin malzeme reten rmalarn malzemeler zerinde yapaca iyiletirmeler de hem personel gvenliini hem de itfaiye tekilatnn yangn mdahalesindeki etkinliini artrmak asndan son derece nemli olacaktr.
AN INVESTIGATION FOR FIRE FIGHTING PERSONNELS LEVEL OF CONTENTMENT FOR PERSONAL PROTECTIVE CLOTHING AND RESCUE MATERIALS: ANAKKALE PROVINCE AS AN EXAMPLE ABSTRACT
A re is a disaster with ames getting out of control, and gain damaging characteristics. The damages caused by res vary according to the causes of re, their places, and the time spent to intervene. Self extinguishing of res without any intervention is only possible when there is nothing left to burn. That is why, the res should be intervened, in order to minimize their damages. The institution that has the duty to intervene the res, which are disasters that need to be intervened with, no matter what the reasons behind them are, is called the Fire Brigade. The personal protective clothing and rescue materials are of great importance to intervene with re, for the reghters working for the re brigades operated under the umbrella of municipalities. In this study, the contentment level of the reghting personnel of their protective clothing and rescue equipment was investigated. This investigation is limited to anakkale province and the results obtained showed discontentment of the people working for the re brigade of their personal protective clothing and of the rescue equipment. These points of discontentment observed can be used as a source of reference by companies manufacturing these goods. Improvements by companies producing goods for the re brigade will be of great importance, both in terms of personal safety of the re men and of their effectiveness in re ghting.
127
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
1. GR
Kamu kurumlar veya zel kurumlar bnyesinde var olan ve faaliyet gsteren itfaiye tekilatlarnn ana grevlerinden birisi yangn nleme, sndrme ve soutma faaliyetleridir. Alet iler el vnr atasz dorulamaktadr ki btn profesyonel meslek gruplarnn kendine has olarak ilerini icra ederken kullandklar malzeme ve ekipmanlar vardr. nce can sonra canan sznn itfaiye personelinin ilerini yaparken aklna gelmediine hemen hemen sk rastlar olduk. Bir bakasnn cann veya maln kurtarmak isterken bu ii icra eden bir kiinin kendisini tehlikeye atmas ne kadar dorudur tartlr. Her ite olduu gibi itfaiyecilik mesleinde de i gvenlii nem arz etmektedir. Gelien bilim daha kullanl ve gvenlii n plana kartan alma ekipmanlar retilmesine olanak salamtr. Bunun yansmalarnn itfaiye personeli iin retilen malzemeler konusunda ne kadar olduu da itfaiyecilik meslei asndan son derece nemlidir. nk itfaiyecilik meslei belki de i kazalarnn en sk yaand mesleklerin banda gelmektedir. Daha gvenlikli ekipman demek bizim yerimize bizim gvenliimizi dnen ekipman demektir. Bu da itfaiye personelinin yangnlara daha etkin mdahalesi demektir.
2. TEORK BLGLER
Pek ok i kolunu icra edenlerde olduu gibi itfaiyecilik mesleini de icra edenlerin kullandklar kendine has malzemeleri vardr. Bu kapsamda bir itfaiye tekilat personelinin en ok kulland kiisel koruyucu malzemeleri ksaca aadaki gibi sralanabilir: Kask: Her personelin mutlaka sahip olduu kask ba yaralanmalardan koruyan en nemli aparatlar arasndadr. Ayrca ba, sndrme suyunun yanan ortama verilmesi srasnda oluan scak su etkisinden korur. Boynun arka tarafna doru uzayan zel enselii sayesinde kulaklar ve boynu scak su ve korlardan korur. Temiz hava solunum cihaznn gerekmedii olaylarda yz ve gzleri korumak iin vizr denilen yz speri sayesinde yz ve gzleri korur. Koruyucu Balk: zellikle yangna mdahale eden personelin kask veya paltosunun kapatamad yz, kulak ve boyun ksmn koruyan malzemedir. Balklar yangna dayankl malzeme veya kumalardan imal edilirler. Koruyucu Gzlk: Gzleri uan kat paracklardan, svlardan ve gazlardan koruyan malzemedir. Yangn alannda ve kurtarma almalarnda en sk karlalan hasarlardan birisi gz yaralanmasdr. Gz korunmas birok ekilde salanabilir. Emniyet gzlkleri, kasktaki yz siperi ve temiz hava solunum cihazlarnda bulunan maske kullanclarn gzlerini uan kat paracklardan ya da svlardan korur. Koruyucu Palto/Ceket: Vcudu kesilme, anma ve yaylan sdan kaynaklanan yanmalardan koruyan malzemedir. eitli kimyasal svlara kar da snrl koruma salar. Palto veya ceketler genellikle katl yapdadrlar. Bunlar d klf, nem bariyeri ve s bariyeridir. Is bariyeri snn dardan itfaiyecinin vcuduna girmesine engel olan yaltm havasn tutmaya yarar. Bugn piyasada var olan eitleri yanan ortamlarda 8 saniye ile 38 saniye arasnda dayanm gsterebilmektedirler. Koruyucu Pantolon: Bacaklarmz kesilme, anma ve yaylan sdan kaynaklanan yanmalardan koruyan malzemedir. Genellikle koruyucu palto/ceket ile benzer yapya sahiptirler. Koruyucu Bot/izme: Ayaklarmz delinme ve yanmalara kar koruyan malzemedir. Yangn blgesinde ayaklar birok tehlikeyle karlar. Dalanma, elektrik, den nesneler ve iviler karlalan tehlikelere rnek verilebilir. Bu tehlikelerin verebilecei zarar en aza indirebilmek iin ayaklar uygun ekilde korunmaldr. Eldiven: Eldivenlerin en nemli zellikleri scan ve souun ieri girmesini engellemeleridir. Ayrca kesilmeye, delinmeye ve sv emilmesine kar da engel olmaktadrlar. Personelin grevini etkin ekilde yapabilmesi iin eldivenlerin el becerisine ve dokunma duyusuna engel olmamas gerekmektedir.
128
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
f2.ceket.pantolon ,650
**
f3.gozluk ,721
**
f4.cizme ,440
**
,000 74 1
,000 69 ,633
**
,000 74 ,660
**
69 1
69 ,467
**
69 1
,000 74 ,232* ,047 74 ,215 ,066 74 -,131 ,266 74 ,037 ,758 72 ,156 ,185 74
,000 74 ,463** ,000 74 ,046 ,697 74 -,041 ,728 74 ,049 ,686 72 ,021 ,858 74
,000 69 ,241* ,046 69 ,063 ,606 69 -,033 ,789 69 ,072 ,564 67 ,075 ,538 69 74 ,408** ,000 74 ,067 ,568 74 -,021 ,862 74 ,101 ,399 72 ,129 ,272 74
74 1
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
mezunlarnn memnuiyet dzeyi 4,2753, faklte mezunlarnda ise 3,3385tir. Benzer bir sonu kurtarma malzemelerinde grlmektedir. Buna gre ilkokul mezunlarnn 3,9874, faklte mezunlarnn 3,3313tr. Tablo 8. ANOVA Testi
Sum of Squares Between Groups f1.kask.balk Within Groups Total Between Groups f2.ceket.pantolon Within Groups Total Between Groups f3.gozluk Within Groups Total Between Groups f4.cizme Within Groups Total Between Groups f5.kurtarma Within Groups Total 5,349 40,449 45,799 7,332 40,945 48,277 2,880 55,479 58,360 1,466 50,355 51,820 4,979 36,728 41,707 df 3 69 72 3 69 72 3 64 67 3 69 72 3 69 72 1,660 ,532 3,118 ,032 ,489 ,730 ,669 ,574 ,960 ,867 1,108 ,353 2,444 ,593 4,119 ,010 Mean Square 1,783 ,586 F 3,042 Sig. ,035
95% Condence Interval Std. Error ,30173 ,31427 ,37204 ,30358 ,31619 ,37431 ,28752 ,29946 ,35451 Sig. ,025 ,204 ,588 ,015 ,011 ,461 ,112 ,020 ,513 Lower Bound -1,6689 -1,4513 -1,4500 -1,7360 -1,8454 -1,5358 -1,4131 -1,6833 -1,4243 Upper Bound -,0801 ,2035 ,5090 -,1375 -,1805 ,4351 ,1008 -,1064 ,4424
5. SONU VE NERLER
Ankete katlan itfaiye tekilat personelinin kask ve koruyucu balktan dier malzemelere gre daha memnun olduklar grlmtr. En dk memnuniyet dzeyinin kurtarma malzemelerinde olduu tespit edilmitir. retici rmalarn ve itfaiye tekilat yneticilerinin malzeme tasarm ve satn almlarnda bu durumu dikkate almalar gerekmektedir. tfaiye erlerinin ya, mesleki deneyim sreleri, boy ve kilo durumlar ile memnuniyet dereceleri arasnda bir iliki bulunup bulunmadna ynelik uyguladmz analiz sonularna gre ilgili deikenler ile faktrler arasnda bir ilikinin bulunmad grlmtr. Buradan ya, deneyim, boy ve kilonun malzemelerden memnuniyet dzeyinde etkili olmad sonucu karlabilir. Kurtarma malzemeleri memnuniyeti ile kiisel koruyucu malzemeler arasndaki ilikiler incelendiinde kurtarma malzemeleri memnuniyeti ile koruyucu ceket/palto/pantolon memnuniyet dzeyleri arasnda karlkl bir neden ilikisi olmamakla birlikte pozitif ynl orta dzey bir ilikinin varl dikkate alnmaldr. Kurtarma malzemelerinden memnuniyet dzeyinin ykselmesi yangna mdahalenin etkinliini artrmas asndan nemli olabilir. lgin bir sonu olmakla birlikte eitim dzeyi ilkokul mezunu olan itfaiye personelinin malzemelerden memnuniyet dzeyinin daha yksek olduu anlalmaktadr. niversite mezunlarnn memnuniyetinin daha dk olduu anlalmaktadr. Bu sonu niversite mezunlarnn i tatmini ve beklentilerinin yksek oluundan kaynaklanabilir. Bu aratrlabilir. Bu konuda yeni aratrmalar yaplmaldr. Hem kamu hem de zel kurumlara ait itfaiye tekilatnn ve bu tekilatlar iin malzeme reten rmalarn daha etkin olmas asndan bu nemlidir.
KAYNAKLAR
[1] Seval Szen ve Filiz Pirolu, 1999: Acil Durum Yneticileri iin Zarar Azaltma Yntemleri, T Afet Ynetim Merkezi Yaynlar, T Press. [2] Yangnla Mcadele Eitim Ders kitab-tfaiye Eitim Merkezi. [3] http://www.anadolutayfasi.net/dersler-genel/53817-itfaiye-erlerinin-giysilerinin-yapildigi-maddeler.html [4] http://www.ilerisavunma.com/tr/ [5] http://www.durmanyangin.com/tr/e3.htm
ZGEM
*Fehmi Volkan AKYN 1969 stanbul doumlu olan Yard. Do. Dr. Fehmi Volkan Akyn, Anadolu niversitesi ktisat Blmnden mezun oldu. Marmara niversitesinde Ynetim ve Organizasyon doktoras yapt. Halen anakkale Onsekiz Mart niversitesi anakkale Salk Yksekokulu Acil Yardm ve Afet Ynetimi blmnde retim yesi olarak almaktadr. Evli ve bir ocuk babasdr. **Sekin ZCAN 1977 ylnda anakkalede dodu. Yldz Teknik niversitesi Elektronik ve Haberleme Mhendislii Blmn 1994 ylnda bitirdi. anakkale Onsekiz Mart niversitesi Bilgisayar Mhendisliinde yksek lisansn 2002 ylnda tamamlad. anakkale Onsekiz Mart niversitesi Fizik Blmnde doktora rencisidir. anakkale Onsekiz Mart niversitesi anakkale Meslek Yksekokulu Elektrik Blmnde retim grevlisi olarak almaktadr. ***Gksel ZTRK 1987 Tekirda doumludur. anakkale Onsekiz Mart niversitesi anakkale Salk Yksekokulu Acil Yardm ve Afet Ynetimi Blm mezunu. anakkale Onsekiz Mart niversitesinde Kamu Ynetimi Blmnde yksek lisans eitimine devam etmektedir. anakkale Onsekiz Mart niversitesi anakkale Salk Yksekokulu Acil Yardm ve Afet Ynetimi Blmnde Aratrma Grevlisi olarak almaktadr.
133
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
134
ACTIVE FIRE PREVENTION SYSTEMS USING OXYGEN REDUCTION TECHNOLOGY AND APPLICATIONS
Frank SIEDLER*
ABSTRACT
Active re prevention systems that reduce the Oxygen level accurately control the amount of oxygen in the re risk area/s to a level that prevents re from breaking out but which allows people to enter and work normally (dependant on the type of risk). The reduced oxygen environment prevents a re from even starting. Oxygen Reduction Systems already protect over 500 companies assets all over the world and some of them have been approved and certied by internationally recognized authorities, e.g. the German VdS. Oxygen Reduction is designed to be suitable for use in many applications including warehouses, archives and data centres. This alternative solution is especially suited to cold stores as low temperatures make it very difcult to extinguish re and sprinkler systems damage goods beyond recovery.
SUMMARY
Active re prevention through oxygen reduction is a method that has been used occasionally already since the 1990s. In recent years, this re protection technology has shown an increase in demand from the markets, especially driven by the growing requirements in the eld of corporate safety. High concentration of assets and increasing dependence of business processes in information technology (IT) ask owners, users and clients to go beyond traditional concepts. Compared with the traditional re ghting, i.e. extinguishing and suppression methods, the oxygen reduction technology provides a pro active approach to the re prevention goal when creating an atmosphere were a re can not develop from a source of ignition.
135
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
PMMA ABS PP
ABS, PP, PE
20,0 19,5
PE
19,0
17,0
16,5 100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
136
Figure 3. Components of natural air and oxygen reduced atmosphere (e.g.: 15 Vol.-%).
Based on the ignition levels, taken from tests performed under dened conditions, the operation concentration at which the oxygen reduction system shall run is chosen. The operation concentration takes into account certain safety margins and the measuring uncertainty of the measuring and control system. One of the main advantages of the oxygen reduction technologies compared to re ghting systems is the simple structure of such a system. Oxygen reduction systems usually consist of a nitrogen production, i.e. a compressor and a nitrogen generator, the measurement & control system and alarm & display devices (see Figure 4). Furthermore, the system can be adapted to the actual site conditions, and sometimes even more important to modications during its life time, necessary e.g. due to change in size of the protected area, kind of stored goods, can be easily obtained.
m above sea level _ _ ^ Vol.-% O2 at sea level
Mount Cervin 4478 m above sea level Zugspitze mountain station 2960 m above seal level
3000 2700 2500 2250 16,0 Vol.-% 2000 1750 17,0 Vol.-% 1500 1250 18,0 Vol.-% 1000 500 0 20,9 Vol.-% 15,0 Vol.-%
Figure 5: Oxygen reduced atmosphere versus corresponding oxygen level in different geodetical heights.
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
But, a.) reducing the oxygen concentration by adding nitrogen, b.) reducing the absolute pressure by climbing a mountain or c.) taking off with a plane reduces the partial pressure of the oxygen in the breathing air. Consequently in all these cases the oxygen saturation of the blood decreases. It can be shown that for the human body reducing the oxygen concentration in the breathing air to O2 levels of around 17 Vol-% at sea level can be compared to being at an altitude of about 2,700 m above sea level. In mountains as the Alps or the Andes millions of people are living in heights above this level, tourists and workers visit such high altitude places regularly (see Figure 5). To millions of people of all age and kind using passenger planes it might not be known, that the cabin pressure is regulated down to an absolute pressure corresponding to an oxygen level of around 16 Vol.-% O2 [2]. As the conditions at oxygen concentrations between 17 and 13 Vol -% differ from normal working conditions that are dened by health and safety authorities, a medical screening is recommended, according to the actual state of occupational health research. Entering rooms with oxygen concentrations of less than 13 Vol -% must be avoided. Oxygen reduction systems react on this with a special safety feature: its alarming devices will warn users and operators in case of accidental fall of oxygen concentration below 13 Vol. -%. Recent publications made health & safety under hypoxic air a topic of their own[3][4].
4. HIGH VALUE PROTECTION TYPICAL APPLICATIONS AND EXPERIENCE WITH PERMANENT FIRE PREVENTION SYSTEMS
Oxygen reduction systems are used mainly in areas with high asset concentration, in cases of time-critical business processes and in situations in which ignition sources coexist with high re loads. Typical applications are data centres, server rooms and logistic centres. Any downtime can lead to signicant crisis for the affected company - already after a short time period. In addition, archives storing objects of unique character enter into the focus for this type of re protection system. A loss of these objects is something to avoid under any circumstances. Today any size of system can be realized, starting with small server rooms or switch rooms up to huge storage areas for all kinds of goods (see Figure 6). Area volumes from 45 m to 450.000 m were reported by the main suppliers. Starting as a more or less exotic technology in 1998, oxygen reduction systems have now been developed to be a reliable and easy to use technology in some hundred of applications. The main benets for the user are; Q Secure protection against re Q Active re prevention ensuring operational security and protection of assets Q Access to protected areas is preserved, also in case of alarm Q No damage from smoke and/or from effects of re or from standard extinguishing agents Q Greater freedom to design systems around building needs Q Reduced need for passive re protection means Q Easy system adjustment to changes of usage Q Auto self - monitoring system
138
In quite a few applications an immediate access into the oxygen reduced area is necessary, e.g. for external service personnel. Since a health interview has become a routine check in many countries for areas with oxygen levels below 17Vol-% oxygen, this check will put support on a delay. A way to avoid the routine check is to raise the oxygen concentration above 17Vol.-% O2 but keep it still well below 17.5Vol-%. As described earlier, this elevated oxygen level will not give full re prevention but it will lead to a signicantly reduced burning. If for example a component of electrical equipment is overheated in a protected area at elevated oxygen level, the event can immediately be detected by a high sensitive air sampling smoke detection system (ASD). As an automatic reaction the oxygen level will then be reduced quickly (as a Quick Reduction) by a nitrogen reservoir to a level below the ignition limit. This concentration will be kept by the oxygen reduction system permanently for a virtually unlimited time. Figure 7 illustrates this procedure with the parameters for an IT-application.
Figure 7. Quick Release System compared with a classic gaseous re extinguishing system.
In such a situation, the operator is given the opportunity to review and replace the defective component without hurry: because of the reduced oxygen concentration one can be sure that no re can spread out from the existing source of ignition. In Figure 8 the general layout of a typical OxyReduct with Quick Release system is shown. The main advantages for the user are; Q Immediate access to protected areas for external service personnel without health assessment Q Hard and long-term work can be performed in the protected area without compromising the re safety Q Relatively small inert gas reservoir (approx. 1/3 of a classical N2-extinguishing system Q Smooth ooding behaviour (relatively small amount of gas) Q Smaller pressure relief opening compared with classical inert gas extinguishing
139
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
Q Virtually unlimited hold time after release Q Energy optimized solution: only about 60 % energy consumption of a classic oxygen reduction system
CONCLUSION
Oxygen reduction with Quick Reduction is expected to become a new alternative to conventional re prevention concepts for high risk and high value protection. The oxygen reduction principle turns the whole principle of re protection on its head: instead of re ghting respectively controlling or extinguishing this approach is about preventing re igniting. Since the rst VdS system-approval for the protection of IT-applications was awarded in July 2007, more than 500 installations in more than 20 countries world-wide prove the serious approach and make sure that the system will be developed further.
REFERENCES
[1] VdS Schadenverhtung GmbH, Guidelines for Inerting and Oxygen Reduction Systems - Planning and Installation, VdS 3527en, 52 pages, 2007-01 [2] WHO, International travel and health report 2011 Travel by air: health considerations, WHO, 2011 [3] Thomas Kpper et al, Consensus statement of the UIAA Medical Commission, Vol.15 Work under Hypoxic Conditions, update V2, UIAA Medical, 27 pages, 13 July 2010 [4] PD Dr. med. P. Angerer et al, Impact on health of working in oxygen-reduced atmospheres (Hypoxia), Final Report FP224, DGUV German Social Accident Insurance, 03.02.2010
140
ZET
Yangn, binalarda ounlukla yanc malzemelerin olduu elektrik ve mekanik aftlaryla, deme ve duvarlardaki derz, dilatasyon gibi dier boluklardan yaylr. zellikle konut, alveri merkezi, hastane, okul ve i merkezi gibi insanlarn toplu olarak bulunduu yaplarda olabilecek yangn riskine kar, bina yapmnda kullanlan malzemelerin yangna dayankl seilmesinin yannda, yangn zonlarnn oluturulmas da byk nem tamaktadr. Bina aftlarndaki baca etkisi ile birlikte, alev, duman ve zehirli gazlar aft duvarlarndaki yanan tesisatlarn boluklarndan ve dier aklklardan hzl bir ekilde tm katlara yaylr. Bu sebeple elektrik aftlar, mekanik aftlar, mutfak alanlar, kazan dairesi, ka koridorlar, yangn merdiveni alanlaryla yangn riskinin yksek olduu blgelerde, yangn durdurucu rnler kullanlarak yangn zonlarnn oluturulmas byk nem tamaktadr. Ayrca yapnn yangn zonu planna gre, yangn duvarlarndan gei yapan tm tesisatlarn ve yangnn aadan yukar doru ilerlemesi prensibine gre, duvar-tavan birleim derzlerinin yangn durdurucu rnler kullanlarak yaltlmas gerekmektedir.
1. GR
Yaplarn yangndan korunmasnda, aktif sndrme sistemleri, alglama sistemleri ve pasif yangn durdurucu sistemler birlikte btnlk salayan sistemler olup bir zincirin ayrlmaz halkas gibi dnlmelidir. Pasif yangn durdurucu sistemlerin temel fonksiyonlar, yangn esnasnda oluan alev, duman ve zehirli gazlar bir alanda hapsederek, yaylmasn geciktirmek ve baka mahalleri etkilemelerini belirli bir sre engellemektir. Pasif yangn durdurucu sistemler sayesinde yangnn yaylmas yavalatld iin, sndrlmesi ve kontrol altna alnmas da ok daha hzl ve kolay bir ekilde yaplabilmektedir. Mdahale ekiplerine zaman kazandrlarak can ve mal kayplar ciddi oranda azaltlmaktadr.
141
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
Yangn bariyerleri oluturulmadan nce yap kendi ierisinde yangnla ilgili eylem plan dorultusunda yatay ve dikey dorultuda yangn zonlarna ayrlmaldr. Eer hi bir zonlama yaplmaz ise tm yap tek bir yangn zonu olarak alnr, dolaysyla herhangi bir yangn tehlikesinde tm yapnn zarar grme olasl yksektir. Yangn zonlar ya da kompartman olarak da tanmlanan blgeler, yangn esnasnda duman ve alevin hapsedildii hacimler olarak tanmlanabilir. Pasif yangn durdurucu rnler kullanlarak oluturulan bu zonlar sayesinde, yangn esnasnda binann tm yerine, yalnzca yangnn kt blge risk altnda olacaktr. Alev ve dumanlarn yaylmas belirli srelerle durdurulacaktr.
Dikeyde zolasyon:
Yangn Tavan (YT)
YD
YD
YT
YT
YT
Yap ierisinde oluturulan yangn duvarlar ve demeleri ile yangn annda ortaya kan alev, duman ve zehirli gazlarn yaylmas geciktirilir. Bu ekilde, yangn esnasnda ka koridorlarnn ve yangn merdivenlerinin alev ve dumandan etkilenmesi geciktirilerek bina sakinlerinin zamannda binay terketmeleri salanr. Gnmzde gelien teknoloji ile paralel olarak inaa edilen yaplarn fonksiyonellii kadar gvenliinin de n planda tutulmas gerekir. zellikle halkn ortak kulland yaplarda tasarm, gvenlik n planda olacak ekilde yaplmaldr. Yangn merdivenleri ve ka koridorlar tehlike ve yangn annda insanlarn hayatn kurtarmay salayan alanlardr. Bu alanlarn gerekli nlemler alnarak tasarlanmas sonucunda yangn annda oluabilecek can kayplar byk oranda azalacaktr.
142
2.1. Demeler
Yaplarn projelendirilmesi aamasnda tasarlanmas gereken ve yangnn ilerlemesinde nemli rol oynayan deme sistemlerinin yangna dayanml olarak tasarlanmas veya dayanml hale getirilmesi, yapnn yangn gvenliinin salanmasnda nemli rol oynamaktadr. Dikey dorultuda, zellikle yangnn aadan yukarya doru yaylmas prensibine dayanarak, katlar aras yangn izolasyonun salanmas iin katlarn tavan ve demelerinde bulunan tesisat geilerindeki tm boluklarnn yangna dayanml malzemeler kullanlarak alev, gaz ve duman geiini engelleyecek hale getirilmesi gerekmektedir. Bu ekilde her kat bir yangn zonu oluturacak ve yangnn bir kattan dier bir kata geii belirli bir sre durdurulacaktr. 30,50 m ykseklikten daha az ekil 2. Deme geilerinde yangn blmlendirmesi yaplarda demeler iin istenen yangn dayanm en az 60 dakika olmaldr. 30,50 mden daha yksek yaplarda ise demeler iin olmas gereken yangn dayanm deeri 120 dakika olmaldr ve bu sistem yamurlama tipi yangn sndrc sistemler ile desteklenmelidir. Bu esaslara bal olarak yaplarda temel olarak aada belirtilen alanlarda dikey ynde yangn izolasyonu yaplmaldr: Q Mekanik aftlar ve demede alm delikler ve dier geiler, Q Elektrik aftlar ve demeden gei yapan serbest kablo ve kablo tavalar, Q Elektrik odalar, pano ve trafo merkezlerindeki demeden gei yapan dikey yndeki elektrik tesisatlar, Q Mutfak ve kazan dairesi tavan ve demelerinden gei yapan mekanik tesisatlar, Q Demeden geen dilatasyon derzleri. Yukardaki detaylara gre, deme veya tavan cinsine ve ierisinden gei yapan malzeme detayna gre uygulanmas gereken pasif yangn durdurucu rnler doru tespit edilmelidir.
2.2. Duvarlar
Yksek binalarda p, haberleme, evrak, teknik donanm, elektrik ve mekanik aft gibi dey tesisat aft ve baca duvarlarnn yangna en az 120 dakika ve kapaklarnn en az 90 dakika dayankl ve duman szdrmaz olmas gerekir. Ayrca bu duvarlarda yangnn dier mahallere geiini salayacak delik, boluk bulunmamaldr. Bu tr boluklarn evresi her trl yanc maddeden arndrlmaldr. Su, elektrik, stma, havalandrma tesisatnn ve benzeri tesisatn yangn duvarndan gemesi hlinde, tesisat evresi, aklk kalmayacak ekilde en az yangn duvar yangn dayanm sresi kadar, yangn ve duman geiine kar yaltlr. Yatay dorultuda yangn izolasyonu yaplrken, kat duvarlarndan gei yapan tm tesisat boluklarnn kapatlmas hedeenir. Bylelikle yangn esnasnda alev, duman ve zehirli gazlarn yatay dorultuda ilerlemesi belirli bir sre engellenir. Yukardaki esaslara bal olarak yatay ynde, uygun malzemelerin tespiti yaplarak aada belirtilen alanlarda yangn izolasyonu yaplmaldr: Q Elektrik aftlarndan yatay ynde k yapan tesisat geileri. Q Yangn ya da ka koridoru duvarlar ile yangn merdiveni duvarlarndan yatay ynde gei ekil 3. Yangn duvar geii yapan elektrik ve mekanik tesisat boluklar. Q Yangn koridoru, yangn merdiveni ve ka koridoru duvarlarnn st deme ile birletii tavan-duvar birleim derzleri ve dilatasyon derzleri. Q Mutfak, kazan dairesi, trafo ve pano odalar duvarlarndan yatay ynde gei yapan elektrik ve mekanik tesisat boluklar.
143
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
2.2.1. Demelerdeki ve Duvarlardaki Mekanik Tesisat Geileri Demeler zerindeki mekanik tesisat geileri bir aft ierisinden ya da yap kat demesi zerinde belirli yerlerden tekil geiler olarak salanabilir. Bu sistem yapnn hizmet cinsine gre deiiklik gsterir. Bu tr geilerin ok sayda olduu binalarda yangnn yaylma riski de doru orantl olarak artmaktadr. Kat demesinin kesintisiz olarak yangna dayanml olmas gerektiinden, deme zerinden bireysel olarak gei yapan yanc boru, yanc olmayan boru ve havalandrma tesisat gibi ekipmanlarn evresinde uygun yangn durdurucu rnler kullanlarak yaltm yaplmaldr. 2.2.1.1. Yanc boru geileri Yaplarda eitli sv ve gazlar tamak iin kullanlan PVC, PPRC, HDPE gibi borular ile oluturulan geiler olup, ksa srede erime zelliine sahiptirler. Ayrca bu borulardan biri olan PE tipi boru yangn zerinde tayarak iletme zelliine de sahiptir. Dier taraftan PVC boru ise yangn zerinde tamaz fakat ksa zamanda yumuamas ve erimesi ile scakln ykselmesine ve doal olarak yangnn ksa zamanda binann baka blmlerine yaylmasna neden olmaktadr. Ayrca eriyen boru paralar yer yer atlayarak veya koparak yangnn kt mahalde biriken duman ve zehirli gazlar bir baca gibi alarak binann farkl blgelerine de tamaktadrlar. Bu durum tabii ki bina iinde bulunan insanlar iin byk bir tehlike oluturmaktadr. Dier taraftan bir duvar geiinde duvarn yangna direk maruz kalan ksmndaki plastik borunun erimesi ile duvarn dier ksmnda kalan plastik boru kendiliinden koparak der. Byle bir durumda yangn, duvar iinde oluan boluktan kolaylkla geerek bir blmden dier bir blme tanr. Scaklkla eriyerek yere den plastikler dtkleri yerdeki komu yanc maddelere bulaarak onlar da tututurur ve yangnn daha da bymesine neden olurlar. Yangnn ilerleme sistemi aadan yukarya doru olduundan, yanc borularn demelerden yapt dikey geilerde, yangn srasnda genleme zelliine sahip (intmesan) kelepe veya sarg tipi malzemeler boru evresine demenin alt yzeyinden uygulanr. Yanc borularn, yatay olarak duvar zerinden yaptklar geilerde de, duvar yangn duvar olduundan ve yangnn her iki taraftan da eit oranda etki edebilecei prensibine gre , genleme zellikli yangn durdurucu malzemeler boru geiinde duvarn her iki tarafndan da ayn kalnlk veya adetlerde uygulanr. Yangn srasnda ortam scakl yaklak 140C lere ulatnda, boru evresine uygulanan yaltm malzemesi genlemeye balar ve ksa srede erimeye balayan yanc borunun evresinde genlemeye devam ederek, borunun eriyerek aa kard boluu tamamen kapatarak alev, duman ve gaz geiini engeller. 2.2.1.2. Yanc olmayan boru geileri Yanc olmayan boru snfnda kabul edilen elik ve galvanize borular, plastik borulara gre olduka yksek erime scaklklarna sahiptir. Ayrca elik borularn ierisindeki akkanlarn debisi sonucunda boru zerinde oluan hareket, dier taraftan borunun mevsimsel hava deiimlerine gre oluturduu hareketler sonucunda, yanc borularn evresinde yangn srasnda genleme esasl olan rnler yerine, borunun mevsimsel hareketlerini karlayabilecek ekilde elastik yapda ve ayn zamanda istenen sreleri salayacak ekilde yangn dayanmna sahip yangn durdurucu rnler kullanlarak boru evresinde uygun yaltm salanmaldr. 2.2.1.3. zolasyonlu boru geileri Yanc olmayan borularn evresinde uygulanan, yanc ve yanc olmayan iki tr izolasyon mevcuttur. Kauuk esasl izolasyon malzemeleri yangn annda alev iletmeden eriyerek yok olma zelliine sahiptir, bu malzemeler yangn sonucunda alev iletmese bile eriyerek evresinde boluk meydana getirdii iin yanc tipte izolasyon olarak adlandrlr. Tayn esasl yaltm malzemeleri ise yanc olmayan trden izolasyon malzemeleridir. Fakat tayn, yaps gerei hava geirme zelliine sahip olduundan gei yapan blgede mutlaka, metal boru geilerindeki uygulamaya benzer ekilde elastik zellikli yangn durdurucu mastik uygulamas yaplmaldr. Yanc izoleli borularn yaltmnda ise, yangn annda eriyen yanc izolenin yerini doldurabilmesi iin genleme zelliine sahip(intmesan) yaltm malzemeleri uygulanmaldr. 2.2.1.4. Havalandrma kanal geileri Havalandrma kanallarnn yangn duvar veya demelerinden gei yapt blmlerde kanal ierisinde uygun yangn dayanmn salayan yangn kesici damper kullanlmaldr. Kanaln evresinde de, zaman ierisinde meydana gelen hareketler so144
nucunda oluabilecek kk atlaklar ve dolaysyla duman geiini engellemek iin yangna dayanml elastomerik mastikler uygulanarak szdrmazlk salanmaldr.. Yangn annda havalandrma kanalnn sdan dolay ie doru bklerek boluk yaratmasn engellemeye ynelik metal kebentler elik vidalarla havalandrma kanalna tutturulmaldr. 2.2.2. Demelerdeki ve duvarlardaki elektrik tesisat geileri Standart elektrik kablolarnn imalatnda plastik ierikli klar veya izolasyon malzemeleri kullanlmaktadrlar. Plastik esasl olan bu kablolar kolay yanabilir zelliktedir. Dolays ile elektriksel olarak kan bir yangnda (ksa devre, ar yk gibi) ortaya kan alev bu kablolar zerinde ok hzl bir ekilde yrr ve yaylr. Yatay olarak serilen PVC kablo demeti zerinde yangnn ortalama ilerleme hz 20 m/dkdr. Bu veri ngiliz kuruluu CEGB tarafndan belirlenmitir. PE ve PP malzemeleri ieren kablolar ok daha kolay yanabildikleri gibi ayrca eriyen damlalarn oluturduu scaklk ile dier komu malzemeleri de kolayca yakabilirler. 2.2.2.1. Kablo ve kablo tavas geileri Yangnn kablolar zerinden yaylmasn engellemek iin, kablolarn yangn blmelerinden yapt tm geilerde kablolarn evresi yangn durdurucu intmesan zellikli malzemeler ile yaltlmaldr. Bu malzemeler geiin zelliine, duvar ya da deme tipine gre deikenlik gstermek ile birlikte har , yastk, panel, kpk ve benzeri tip malzemeler olabilir. Yangn durdurucu harlar, orta ve byk lekli aklklarda kolay ve ekonomik uygulama salarlar. Sadece su ile kartrlarak ve ierisine donat kullanlmadan uyguland iin olduka pratik bir uygulama salar. Dier taraftan kk ve orta bykl aklklardaki kablo geilerinde ise yangn durdurucu kpklerin uygulanmas uygulama tarafnda kolaylk salar. zellikle ulalmas g ve youn kablo geii olan blgelerde tamamen szdrmazlk salad iin daha gvenli uygulama yapabilme imkan salar. Farkl bir uygulama alternati olan yangn durdurucu panel tipi malzemeler de yine orta ve byk lekli aklklardaki kablo ve kablo tavas geilerinde uygulanabilir. Yksek younluk deerine sahip tayn panel malzemesinin ift tara yangn durdurucu intmesan zellikli boya ile boyanmas sonrasnda gei boluuna yerletirilerek uygulanmas ile dier sistemlere gre daha ekonomik uygulama salanr. Elektrik kablolarnn youn olarak bulunduu ve belirli periyodlarda kablo deiimlerinin saland mahallerde yastk tipi, tula tipi ve manon tipi rnler ile uygulama yaplmas sonradan oluabilecek ekstra yangn durdurucu uygulama maliyetlerini engelleyerek, gei ierisinden srekli ve kolayca kablo deiim imkan sunar. 2.2.2.2. Bus-bar geileri Yap ykseklii 51,5 mden daha fazla olan binalarda kablolarn bus-bar sisteminin ierisinden ilerlemesi zorunludur. Bus-bar sisteminin de duvar ve demeler zerinden yapt geilerde, kablo ve kablo tavas uygulamalarna benzer ekilde yangn durdurucu har, panel ve kpk gibi malzemeler ile istenilen yangn dayanm deeri salanmaldr. 2.2.3. Deme ve Duvarlardaki Derzler, Dilatasyonlar Gnmzdeki inaai uygulamalarda sklkla rastladmz yap malzemesi eitlilii neticesinde yaplardaki derzlerin miktar da artmaktadr. Duvar uygulamalarnda rastladmz eitli malzemelerin birleim derzleri; tula-panel duvar, betonarme-panel duvar gibi hareket zellii farkl olan malzemelerin birleimlerinde zaman ierisinde, bina zerindeki canl yklerin , bizler tarafndan hissedilmeyen fakat belli periyodlarda oluan kk depremler ve eitli daha pek ok nedenden dolay atlaklar meydana gelir. Bu atlaklar sebebiyle de yangn annda zehirli gaz ve duman geii kanlmaz olur. Bu tr birleim derzlerinde, derz geniliine ve malzeme sistemine uygun yapda elastomerik yangn durdurucu mastik tipi rnler ile uygulama yaplmaldr. Bu uygulama, yapnn hizmet sresi ierisinde atlaklarn olumasn engeller.
145
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
Yine farkl bir detaya sahip olan duvar ve tavan birleim derzlerinde de benzer durum sz konusu olduundan, duvar imalat aamasnda tavan ile duvar arasnda, duvar yksekliine bal olarak tespit edilebilecek ve zaman ierisinde oluabilecek hareketi karlayabilecek uygun genilikte bir derz braklmaldr. Bu derz iin, duvar yzeyinin her iki tarafndan da yangn durdurucu elastomerik zellikteki mastikler ile uygulama yaplarak, oluabilecek alev, duman ve gaz geii engellenir. Bulunduumuz blgenin deprem blgesi olmas nedeniyle de says artan elik yaplarda ska karlatmz detay olan trapez deme ile duvar birleim derzlerinde ekil 4. Duvar-tavan derzleri mastik de, trapezin yaps nedeniyle ortaya kan boluklar olduka geni olmakta ve yan- uygulamas. gn geiine imkan salamaktadr. Bu boluklara, uygun lde nceden kesilerek hazrlanan tayn malzeme yerletirilir ve daha sonra zerine trapez sac ile duvar zerine belirli bir lde binme yapacak ekilde yangn durdurucu boya tipi malzeme uygulanr. Benzer uygulama deme ve duvarlarda bulunan, betonarme iki sistemin birleimi olan dilatasyon derzlerinde de yaplabilir. Dilatasyon derzlerinde yangn yaltmnn salanmas, demenin bir btn olarak almasn salar ve yangnn st katlara doru yaylmaekil 5. Duvar-Trapez deme yangn sn engeller.
durdurucu uygulamas.
2.3. Cepheler
Cephe elemanlar ile alevlerin geebilecei boluklar bulunmayan demelerin kesitii yerler, alevlerin komu katlara atlamasn engelleyecek ekilde deme yangn dayanmn salayacak sre kadar yaltlr. Alevlerin bir kattan dier bir kata gemesini engellemek iin iki katn pencere gibi korumasz boluklar arasnda, deyde en az 100 cm yksekliinde yangna dayankl cephe elamanyla dolu yzey oluturulur veya cephe i ksmna en ok 2 m aralklarla cepheye en fazla 1.5 m mesafede yamurlama balklar yerletirilerek cephe otomatik yamurlama sistemi ile korunur. Betonarme deme ile cephe arasnda , farkl yap elemanlar olmas nedeniyle, zaman ierisinde oluabilecek hareketi karlayabilmesi iin geni derzler oluturulur. Bu derzler olduka yksek hareket kapasitesi- ekil 6. Cephe-deme birleimi yangn durdurucu uygulamas. ne sahip olduundan, derz ierisine dey kesittte tayn panel malzeme yerletirilerek, buradaki yangn yaltm hareket kapasitesi yksek olan yangn durdurucu malzemeler ile salanmaldr. Tayn yerletirilmesinden sonra, derz yzeyinde tamamen szdrmazlk salayabilmesi iin, cephe ve demeye bir miktar binme yapacak ekilde elastomerik zellikli boya tipi malzemeler ile boyanarak deme yangn dayanmn salayacak sre kadar yaltlr. Taynnn dey ynde yerletirilmesi ile, yangn annda cephenin yapabilecei deplasman sonucunda derzde oluabilecek yksek hareket kolayca karlanabilir. Burada zerinde herhangi bir yangn yaltm malzemesi kullanlmadan taynn tek bana kullanlmas yangn dayanmn salayamaz. Tayn, gzenekli bir yapya sahip olduundan zehirli duman ve gaz kolayca dier mahallere iletebilir. lkemizde cephe uygulamalarnda cephenin deme ile birleiminde uygulanan galvanize malzemeden imal edilen duman bar uygulamas, belli br scakla kadar oluabilecek olan duman ve gaz geiini engellemeye ynelik bir uygulamadr. Bu uygulama, galvanize malzemenin akma snrnn dk olmas nedeniyle betonarme demenin sahip olduu yangn dayanmna eriemez.
146
2.4. atlar
atlarn inaasnda, atdan yangnn girii ve at kaplamasnn tutumas, at altndan yangnn ilerlemesi, at klndan binaya yangn gemesi ve bitiik nizam binalarda komu atya yangnn gemesi kriterleri gznnde bulundurularak imalat yaplmaldr. Bu yzden aftlarn baca etkisi gstererek yangn atya iletmesini engellemek iin aftlar en st deme sevisinde yangn durdurucu malzemeler ile kapatlarak at ile balantlar kesilmelidir. Yksek katl ve bitiik nizaml yaplarda, atlarn oturduu demelerin yangn kesici niteliinde yap ile aty birbirinden ayrmas gerekmekte ve at tayc sistemi ile at kaplamalarnn yangna dayanml malzemelerden imal edilmeleri gerekmektedir.
3. TESTLER VE STANDARTLAR
lkemizde, Binalarn Yangndan Korunmas Hakknda Ynetmelik kapsamnda yap elemanlarnn yangn direnci belirlenirken, hangi yangn erisinin baz alnarak bu deerlerin kabul edildii ve yangn direncinin belirlenmesinde hangi test ve standartlarn kullanlmas gerektii belirtilmemektedir. Bunun nedenlerinden biri, lkemizde uygun akredite test laboratuvarlarnn henz kurulmam olmasdr. Dolaysyla yapsal yangn direnci konusunda ynetmelikte ayrntl hkmlerden kanlmtr. Bu nedenle lkemizde uygulanmakta olan projelerde ounlukla, ilgili gei detaynn uluslararas standartlara gre testedilerek onaylanmas istenmektedir.
Srama
Burada en nemli nokta, rnn tek bana yangn dayanmna sahip olmamasdr. nemli olan, ilgili detay ve yap eleman ile birlikte, uluslararas standartlar kapsamnda onayl laboratuvarlar Ateleme Kzma tarafndan test edilerek, ilgili yangn dayanmn saladna dair yava yanma onaylanmasdr. Yangn durdurucu rnlerin tamam, gei detay ile birlikte ilgili standartlara gre testedildiinde, yangn erisinde ekil 7. Standart yangn erisi. de belirtilen yangnn en yksek scakla ulat 1000 1200 C aralndan oluan tepe noktas scaklk deerlerini salayarak test edilmektedir.
Zaman Souma .
4. SONU
Dnya zerinde pasif yangn durdurucu rnlerin tarihi 1980lere dayanmaktadr. lkemizde aktif olarak 2007 yl aralk aynda resmi olarak yrrle giren Binalarn Yangndan Korunmas Hakknda Ynetmelik ile birlikte yangn zon sisteminin kesintisiz olarak oluturulmasn salayabilmek iin yangn duvarlar ve demelerinde kullanlmaya ve projelerde yer verilmeye baland. Pasif yangn durudurucu sistemler sadece oluabilecek yangn annda alacak ve hayat kurtarmay salayacak rnler olduundan ilgili standartlara uygun olarak retilerek test edilmesi byk nem tamaktadr. En byk sorumluluk ise uygulama tarafna ait olup, rnlerin ilgili testler zerinde belirtilen detaylara uygun olarak yerinde uygulanmasdr. Uygulama yapldktan sonra mutlaka, kullanlan rnler ve sistem hakknda bilgi ieren bir plaka uygulama yanna yerletirilmelidir. rnler uygulandktan sonra yaplabilecek her trl elektrik ve mekanik tesisat geilerine imkan saladndan kolayca delinerek veya kesilerek yeni geiler salanabilir. Daha sonra alan delikler mutlaka uygun zellikte malzeme ile kapatlmaldr. Aksi durumda yangn kmas halinde yaplan uygulama ilevini yerine getiremeyecektir.
KAYNAKLAR
[1] Binalarn Yangndan Kaorunmas Hakknda Ynetmelik, 2009 [2] Mimari Tasarmda Yangn Gvenlii, Prof. Dr. Abdurrahman Kl, Dr. Kazm Beceren, zmir, 1999
147
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
TMMOB Yangn Gvenlik Kongresi Bildiriler Kitab, Bursa, 2000 JACKMAN P., PASSEY H.The Role of Compartmentation in Fire Protection, 1998 GOSSELIN G.,Fire Compartmentation and Fire Resistance, 1987 ALTINDA S., DEMREL F., Binalarda Yapsal Yangna Direncin Salanmas Balamnda lke Mevzuatlarnn ncelenmesi, 2009 [7] Tyak Yangn ve Gvenlik Sempozyumu Bildiriler Kitab, 2009
ZGEM
*Funda Kartal ARKADAKALMAZ 1978 ylnda Balkesirin Edremit ilesinde domutur. 2001 ylnda stanbul niversitesi naat Mhendislii Blmnden mezun olmutur. 2000 ylnda naat sektrnde faaliyet gsteren Net naat rmasnda almaya balam olup eitli projelerin imalat ve projelendirme safhalarnda grev almtr. 2005 ylnda rmadan ayrlarak HILTI Trkiyede pazarlama departman bnyesinde Saha Mhendisi olarak grevine devam etmitir. 2010 ylnda Bilgi niversitesi letme Yksek Lisans Programn(MBA) tamamlamtr. 2011 yl ile birlikte HILTIde Kimyasal rnlerden Sorumlu rn Mdr olarak grevine devam etmektedir.
148
OTOMOBL FABRKALARINDA PATLAMA RSK TAIYAN BLGELERN YANGIN GVENL YNNDEN DEERLENDRLMES
Gamze SAYGILI*
ZET
Otomobil fabrikalarn ele aldmzda, birok farkl nitelikte olan fakat ortak olarak hepsinin patlama riski bulunan blgelerle karlamaktayz. Bu blgeler cam suyu, benzin dolum postalar, lpg, propan, metanol tanklar, boyahane dilusyon blgeleri, motor deneme odalar gibi her biri retimin farkl aamalarna hizmet eden yerlerdir. Bu blgelerde patlama riskini kontrol altna almaya ynelik yaplan almalarda izlenecek metodlar ve yaplacak dzenlemeler, fabrikann retim ve alan gvenlii iin olduka nemlidir. zlenilecek metot, blgelerin mevcut durumunun deerlendirmesi ile balayp, bu deerlendirme dorultusunda planlanan iyiletirme almalar ile devam etmektedir. Sre ierisinde bilgilendirme, eitim ve tatbikatlarla alanlara ynelik bilgilendirme almalar gz ard edilmemesi gereken konulardr. Patlama riski bulunan blgelerde bu riskin en tehlikeli sonularnda biri olan yangn ise yasal ynetmeliklere bal kanlarak en uygun ara ve gerelerle kontrol altna alnmaldr.
EVALUATION OF EXPLOSION RISK ZONES IN AUTOMOBILE FACTORIES IN TERMS OF FIRE SAFETY ABSTRACT
When automobile factories are considered, we come across many zones with explosion risks, however the characteristics of which may be different. These zones serve for different stages of the production, such as glass cleaning uids, petrol lling areas, LPG, propane, methanol tanks, painting dilution zones, and engine test rooms. The methods to follow in order to keep these zones under control, and measures taken are very important for the production safety in a factory, as well as the safety of the workers. The methods to be followed start off with evaluation of current conditions and continue through improvements based on these evaluations. During the process, briengs, trainings and drills are the aspects that should not be overlooked. In the areas with explosion risks, re, which is one of the most dangerous outcomes of explosions, should be kept under control using the most suitable equipment and devices adhering to present legal directives.
GR
Patlayc ve parlayc nitelii bulunan maddelerin uluslararas ad ATEX (athmosphere explosives)dir. lkemizde ksaca Parpat diye adlandrlan bu maddelerin en byk zellii, hava ile temas halinde bulunduklar durumlarda ortam da yanc bir kaynak bulunmas veya ortam ssnn; dk olan yanma limitlerinin stnde olmas halinde kolaylkla tutumalardr. Tutuma sonucu oluan patlama beraberinde byk bir grlt, alev, s, duman ve toz bulutu yaratmaktadr. Gerekli nlemler alnmad takdirde oluan patlamalarda geri dnm olmayan maddi ve manevi hasarlar olumas kanlmazdr. Atex blgelerinde gerekli nlemlerin uygun ekillerde alnmas byk felaketlerin nne geilmesi ve yaplan aktivitelerin sreklilii iin zaruridir. Bu konuda yaplacak almalarda etap etap hareket edilmelidir. lk etapta blge ok iyi tannmaldr. Blgede
149
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
yaplan aktiviteler, kullanlan malzemeler, alanlar, blgedeki aktivitelerin sreklilii ya da periyotlar, blgenin konumu deerlendirilmelidir. Kullanlan malzemeler yanmaz zellikler tamal ve i gvenlii standartlarna uygun olmaldr. Yaplan aktivitede kullanlan elektrikli ekipmanlar ve elektrik tesisatlar ise ex-proof zellikler de tamal, ksacas alev almaz nitelikli olmaldr. Otomobil fabrikalarn ele aldmzda birok farkl nitelikte olan fakat ortak olarak hepsinin patlama riski bulunan blgelerle karlamaktayz. Bu blgeler cam suyu, benzin dolum postalar, lpg, propan, metonol tanklar, boyahane dilusyon blgeleri, motor deneme odalar gibi her biri retimin farkl aamalarna hizmet eden yerlerdir. Bu blgelerde patlama riskini kontrol altna almaya ynelik yaplan almalarda izlenecek metodu aadaki basamaklarla ifade edebiliriz. Bu basamaklardaki almalar evre, Endstriyel sistem bakm uzmanlar ile ortak hareket edilerek deerlendirilir. ncelikle ana hatlar ile takip edilen etaplar: Q ATEX risklerinin deerlendirilmesi, yerleim plannn gerekletirilmesi ve gncelletirilmesi, Q ATEX tesislerinin havalandrmasnn kontrol edilmesi ve blgelerdeki malzemelerin uygunluunun kontrol ettirilmesi, Q Fabrikann ynetim kuruluna yaplan ilemler ve planlama hakknda bilgi verilmesi, Q gvenlii uzmanlarna veya edeerlerine bilgi verilmesi ve personelin eitilmesi (ATEX tesislerin ve blgelerin listesi, risk deerlendirme belgelerine eriim), Q ATEX blgelerinin gerekli uyar levhalar ile donatlmas. Q Acil durum planlarnn oluturulmas ve fabrika acil durum planna blgelerin dahil edilmesi. Deerlendirme aamasnda itibaren blgeleri ele aldmzda; ATEXin neden olduu belirli risklerin deerlendirilmesi ile almalarmza balamalyz. Blgedeki ATEXin olumas ve ATEXin alev almas ihtimallerini deerlendirmeliyiz. Bu deerlendirmelere alevlenmeye neden olabilecek statik elektrik oluumu, kullanlan maddelerin kimyasal zellikleri, yaplan ilemler ve bunlar arasndaki etkileimde dahil edilmelidir. Olas bir patlamann sonucu oluabilecek zararlar mevcut yangn gvenlik nlemleri de gz nnde bulundurularak deerlendirmelere katlmaldr.
Deerlendirme Yntemi
Patlama riski tayan tesislerin snandrmas, bir dizi kritere gre yaplr: Bu kriterlerden en nemlisi, patlama nitelii bulunan maddelerin deerlendirilmesidir ve miktarlarna gre patlama riskini ve riskin gereklemesi sonucu oluacak sonular direk etkilerler. Bu nitelie gre yaplan deerlendirme de normal scaklk koullarnda parlama noktas 55 Cnin altnda olan sv parlayc maddeler dikkate alnacaktr. Tozlarda ise kolay tutuma nitelikleri onayl bir kuruluun aratrmalar ile belirlenir. Maddenin kimyasal zellikleri belirlendikten sonra bulunduklar ortamn kapal ya da ak olmas, ortamda oksijenin varl, yaplan almalarn alevlenmeye sebebiyet verebilecek nitelikte olup olmamas gibi durumlar da deerlendirmelere eklenir. almalarn bir sonraki etabnda bu atmosferin ortaya kma skl ve kal sresi; blgelerin belirlenmesi (Z0, Z1, Z2) ve miktar belirleme (hacimlerin belirlenmesi) yaplr. ATEX blgelerinin evre snrnn belirlenmesinde mevcut veriler esas alnarak patlama-lm yntemleri veya modelletirme, olas sonularn deerlendirilmesi rol oynar. Deerlendirme mevcut duruma hitap ederken bir sonraki aama mevcut durumun geleceine yneliktir. Bu aamada ama, patlayc ortam oluma riskini tamamen ortadan kaldrmak ve Atex snandrmasndan karmak olsa da bunun tamamen salanamad durumlarda riski mutlaka kontrol altna almak ve azaltmak ynnde iyiletirmelere gidilmelidir. Deerlendirmeden elde ettiimiz durum bize blgenin mevcut ve iyiletirmeye ak ynlerini ortaya koyacak ekilde olmaldr. Sistematik olarak gncelleyeceimiz Atex blge planmz mutlaka iletmemizde herkes tarafndan ulaabilecek ekilde tutulmaldr. Trkiyede patlama riski tayan blgelerin snandrmasnda 1999/92/EC SAYILI AVRUPA PARLAMENTOSU VE KONSEY DREKTF ESAS ALINARAK HAZIRLANMI OLAN 22/5/2003 tarihli ve 4857 sayl Kanunu kapsamna giren ve patlayc ortam olumas ihtimali bulunan iyerleri iin geerli olan PARPAT ynetmelii esas alnr. Patlayc nitelik gsterebilecek blgeler belirlendikten sonra Tablo 1 dorultusunda zonlama yaplr.
150
Tablo 1.
Patlama Blgeleri TANIM (Patlayc atmosfere maruz kalmas ihtimali olan iilerin korunmasna ilikin 8 Temmuz 2003 tarihli kararname) Gaz, buhar veya sis biiminde kolay tutuan maddelerin havayla karmasn oluturan bir patlayc atmosferin uzun sreler boyunca veya sk sk kalc olarak mevcut olduu yerler. rnek: solventli boyalarn seyreltme kaplar Gaz, buhar veya sis biiminde kolay tutuan maddelerin havayla karmasn oluturan bir patlayc atmosferin normal alma srasnda* zaman zaman grlmesi ihtimali bulunan yerler. Gaz, buhar veya sis biiminde kolay tutuan maddelerin havayla karmasn oluturan bir patlayc atmosferin normal alma srasnda* olumas ihtimalinin olmad ve olumas halinde bile ancak ksa bir sre kalmasnn beklendii yerler zet Uzun sreler boyunca veya sk sk kalc olarak Normal alma srasnda zaman zaman Normal alma srasnda* olumaz veya olusa bile ksa srelidir Gaz, Buharlar, Sis Tozlar
BLGE 0 = Z0
BLGE 20 = Z20
BLGE 1 = Z1
BLGE 21 = Z21
BLGE 2 = Z2
BLGE 22 = Z22
Deerlendirmeler zerine elde edilen Zonlar belirlenmi Atex blgeleri ile ilgili olarak aadaki almalar takip edilir: Q Bu blgelere, 94/9/CE ynergesine uygun elektrikli ve elektrikli olmayan malzemeler yerletirilmesi, Q Patlamalarn etkilerine kar nleyici ve koruyucu nitelikte uygun teknik tedbirlerin alnmas, Q Riskli yerlerde alacak personelin eitimi gibi, kurumsal tedbirlerin alnmas, Q Patlamalara kar korunmayla ilgili belge hazrlanmas, almalar yaplr. lk aamada ama patlama riskini azaltmak ynnde olaca iin ortamdaki yanc-parlayc stok miktarnn azaltlmas ettlerinin gerekletirilmesi gerekir. Minimum stok ile retim arasndaki uygun denge salandktan sonra maddelerin stoklama ekilleri ynetmeliklere uygun olarak dzenlenir. Bir sonraki aamada; olas bir yangn-patlama durumunun nne geilmesi iin; Q Exproof ekipman ve aydnlatmalar Q Uygun mekanik ya da doal havalandrma Q Duman ve gaz alglama dedektrleri ngrlmelidir. Yangn gvenliinin salanmas aamasnda olas yangn ve yangn balanglarnn mdahalesi iin, ortamn ziksel durumuna, yaplan aktiviteye ve ortamda mevcut yanc-parlayc maddelere uygun; Q Yangn sndrme cihazlar: T.C. Yangndan korunma Ynetmelii Madde 99e bal olarak yerleimleri ve tasarmlar yaplmaldr. Q Yangn dolaplar: T.C. Yangndan korunma Ynetmelii Madde 94e bal olarak yerleimleri ve tasarmlar yaplmaldr. Q Sprinkler sistemleri: T.C. Yangndan Korunma Ynetmelii ile birlikte blgede yaplan alma ve bulunan kimyasal maddenin zellikleri de gz nnde buldurularak; Sulu sndrme sistemleri dnda; dilusyon blgeleri iin kpkl, motor deneme odalar iin temiz gazl otomatik sndrme sistemleri ngrlr. Q Duman tahliye sistemleri: Sprinkler bulunan byk alanlarda sprinkler balklarnn patlamasndan min. 5 dk. sonra veya sprinkler patlama scaklnn 20 C yukarsnda alan otomatik ve manuel devreye alnabilen duman tahliye sistemleri yangndan sonra oluan scak dumann tahliyesi; blgedeki insanlarn sal ve retime dn aktivitelerinin balamas asndan nemlidir. Q Bina, blge evresinde hidran vanalar: T.C. Yangndan Korunma Ynetmelii Madde 95e gre, Atex bgesi bulunduran ya da atex olan bir binada oluabilecek bir yangna ieriden mdahalenin imknsz olduu durumlarda yangn sndrebilmek iin hidran vanalar konulmaldr. Bu vanalar sadece itfaiyeci eitimi alm profesyonel kiilerce kullanlmaldr. Acil durum sistemine ynelik; Q alanlarn tahliyesi iin: T.C. Yangndan Korunma Ynetmelii Madde 32ye yksek tehlike snfna giren blgelerde gre sprinkler bulunmad durumlarda tek ynde uzaklk en ok 10 m, sprinkler bulunduu durumlarda ise 20 m olmaldr. Dolays ile alanlarn bulunduu bir blgede zt ynl en az iki k ngrlmeli, alan says ve binann uzunluu gre de k saylar Madde 32de belirtilen ekillerde ayarlanmaldr.
151
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
Q Yangn alglama ve ihbar sistemleri: T.C. Yangndan Korunma Ynetmelii Madde 74e bal olarak TS EN 54 uygun elemanlarn birletirilmesi ile oluturulur. Q Acil durum ynlendirmeleri ve aydnlatmalar: T.C. Yangndan Korunma Ynetmelii Madde 70- 71-72 ve 73e gre dzenlemelidir.
OTOMOBL FABRKALARINDA KARILAILAN BALICA ATEX RSK OLABLECEK TESSLER Montaj, Mekanik Fabrikalar ve Deneme Merkezlerinde Ortak Olan Tesisler
Ak arj blgeleri: Ortamdaki H konsantrasyonu % 4n zerine kt takdirde ortamda O2 ile patlayc bir karm olabilir. EN 50272-3 standartlarna bal havalandrma ve iyiletirmeler yaplmaldr. Ortamda mutlaka H detektr bulunmaldr. Havalandrma ile H konsantrasyonu % 1in altnda tutulmal, havalandrmann durmas, H konsantrasyonun % 1in zerine kmas durumlarda ak ilemi otomatik durmaldr. Sesli-kl uyar mekanizmas bulunmaldr. T.C. Yangn Ynetmeliine gre yangn gvenlik nlemleri standart olarak bulunmaldr. Kolay alevlenilir rnlerin stoklanmalar, dolamlar: Par. Pat. Tehlikeli ve Zararl Mad. al. yerleri ve lerde Alnacak Ted. Hak. Tzk dorultusunda deerlendirilmelidir. LPG stoklalar ve LPG dolum istasyonlar: Par. Pat. Tehlikeli ve Zararl Mad. al. yerleri ve lerde Alnacak Ted. Hak. Tzk dorultusunda deerlendirilmelidir. 1. Alevlenebilir maddeler ieren rnler, yerleimler, akteviteler mevcut mu ? Q Propan, metonol, asetilen gazlarnn stokEVET HAYIR lanmas ve datm. Q Tehlikeli atk sahas 2. Havaya karma ihtimali olan malzemeler mevcut mu ? Q Aerosollerin stoklamas EVET HAYIR Q Buhar kazan Patlama riski yok Q Elektrik transformatr 3.Yakcnn mevcudiyeti ( Hava, oksijen,.) ? MEVCUT NLEMLERN Q Jeneratr grubu BAKIMLARININ YAPILMASI
EVET HAYIR
Benzin dolum ve cam suyu dolum blgeleri: Blgelerde yangn alglama ve sndrme sistemlerine ek olarak iki seviyeli gaz alglama detektr ve otomatik havalandrma bulunmaldr. Q Dilusyon blgesi Q Boya atlyesi Q Alimnyum toz emi nitesi
EVET
HAYIR
EVET
Z0
veya
z 20
Z1
veya
Z21
Z2
veya
Z22
ekil 1de belirtilen yola gre incelenen blgelerden ATEX niteliini gsterenler nceki blmlerde belirtilen iyiletirmelere tabi tutulur. RSKN Bu iyiletirmelere ek olarak blgede gerekli DEERLENDRLMES iaretlemelerin yaplmas blgeyi tanmayan kiilerin de uyarlmas asnda byk nem tamaktadr. ekil 1. Otomobil fabrikalar iin rnek Atex blgesi deerlendirme tablosu.
152
aretlemede uluslararas patlayc blge iareti: EX(explosive) konmaldr. Blgede oluabilecek patlayc toz ve gaz ortam gerekli nlemler alnm olsa ve belirli limitler ierinde tutulsa dahi her zaman statik elektrik, tututurucu malzeme gibi tutumay tetikleyecei durumlarn varlnda patlama gerekleebilir. Dolays ile bu gibi durumlarn nne geilmesi ve gerekli uyarlarn yaplmas gerekir. Blgeye EX tabelasnn yan sra ateleye yaklamayn, cep telefonu kullanmayn, tehlikeli blge iaretleri de konmaldr. Blgenin zellikleri ve blgede allrken uyulmas gereken talimatlar ve kullanlmas gereken i gvenlii ekipmanlar da belirtilmelidir. Her gvenlik nleminde olduu gibi blgede alanlarn ya da alma ihtimali olanlarn eitimi ve evredekilerin bilgilendirilmesi nemli hususlardr. Acil durum tatbikatlar ile pekitirilen eitimler; blgedeki personelin herhangi bir yangn olaslnn minimize edilmesi ya da yangn ve patlamalarda nasl hareket edilecei ile ilgili n hazrlklarn yaplmas aamasnda en az alnan teknik nlemler kadar nemlidir. Eitimlerde blgenin zelliklerine, blgedeki mevcut yangn ve patlama nlemlerine, yangna mdahale iin yerletirilen cihazlara, bu cihazlarn kullanmna, aranlacak acil durum numaralarna ve acil durumlarda izlenecek hareket planna kadar tm ayrntlar ile oluabilecek senaryolar zerine allmaldr. Blgedeki tm deerlendirme kriterlerinin dikkate alnd durumlarda 22/5/2003 tarihli ve 4857 sayl Kanunu kapsamna giren ve patlayc ortam olumas ihtimali bulunan iyerleri iin geerli olan PARPAT ynetmelii gereince tm tesbit edilen atex blgelerine ynelik patlamadan korunma dokman hazrlanmaldr. Hazrlanan dokman blgelerde yaplan iyiletirmeler dorultusunda periyodik olarak gncellenmelidir. Aada rnek olarak verilen boya hazrlama (dilusyon) blgesi inceleme dokmannda bir atex blgesinde patlama ve yangn riskinin drlmesine ynelik dikkat edilmesi gereken balca konular verilmitir.
rnek Dokman: Boyahane Dilusyon Atlyesine Uygulanm Hali
Atex Blgesi Dilisyon
Aklama
Bu blm solvent bazl olup ieride 3 adet astar, 2 adet vernik ve 2 adet tiner bidonu bulunmaktadr. at haf malzemeden yaplm, exproof malzeme kullanlmtr. Bu blm iin kpkl sndrme sistemi mevcuttur. st ksmdan hava enmekte ve alttan egzoz yaplmaktadr.
Sndrme Sistemleri
Sprinkler Sistemi Yangn Dolaplar Tpleri Alglama Sistemi Manuel A.Butonu Duyuru Sireni Flar
: : : : : : :
Var Yeterli Var Yeterli Var Yeterli Var Yeterli Var Yeterli Var Yeterli Var Yeterli Var Yeterli Var Yeterli Var Yeterli Var Yeterli Var Yeterli Var Yeterli
O Var Yetersiz O Var Yetersiz O Var Yetersiz O Var Yetersiz O Var Yetersiz O Var Yetersiz O Var Yetersiz O Var Yetersiz O Var Yetersiz O Var Yetersiz O Var Yetersiz O Var Yetersiz O Var Yetersiz
O Yok Olmal O Yok Olmal O Yok Olmal O Yok Olmal O Yok Olmal O Yok Olmal O Yok Olmal O Yok Olmal O Yok Olmal O Yok Olmal O Yok Olmal O Yok Olmal O Yok Olmal
O Gereksiz O Gereksiz Sndrme O Gereksiz O Gereksiz O Gereksiz O Gereksiz O Gereksiz O Gereksiz O Gereksiz O Gereksiz O Gereksiz O Gereksiz Otomatik O Gereksiz
Ka Yollar ve Ynlendirme
Ka Yollar : Ynlendirme areti : Acil Aydnlatma : Temiz Hava Girii Egzoz Sistemi Senaryo : : :
Duman Kontrol
Deerlendirme ATEX
En riskli hacimlerden birisidir. Sistemler yeterlidir. En az ylda bir kez arlerin, sirenlerin, dedektrlerin, acil aydnlatma armatrlerinin test edilmesi gerekir. Topraklama srekli kontrol edilmeli ve iyi temas salanmaldr. O Atex deil ama izlenecek O Atex Deil
153
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
Olas bir yangn balangcna ynelik yangn alglama ve sndrme ekipmanlarnn varl, ortamdaki patlayc madde konsantrasyonunun azaltlmasna ynelik havalandrma sistemleri, acil durum ihbar sistemleri ve olmas gereken exproof zelliklere yer verilmitir. Statik elektrik blge iin ciddi bir risktir ve tm boya hazrlama ilemlerinde topraklama konusuna dikkat edilmelidir. Bu deerlendirmeler de zorunluluu belirtilen sistemlerin faaliyetlerini doru ekilde devam ettirebilmeleri iin gerekli bakmlarnn ve testlerinin yaplmas nemlidir. Blgede alan/alacak olan kiilerin ayrca blgenin zelliklerinden haberdar olmas, acil durum mdahale planna hakim ve i gvenlik kurallarna uygun olarak almalar patlama riskinin minimize edilmesinde nemli olan dier etkenlerdendir.
KAYNAKLAR
[1] Renault Rgle ATEX: valuation des zones caractres explosibles [2] Bakanlar Kurulunun 10.08.2009 gn ve 2009/15316 sayl karar ile Resmi Gazetenin 9.09.2009 gn ve 27344 sayl saysnda yaynlanan Binalarn Yangndan Korunmas Hakknda Ynetmelikte Deiiklik Yaplmasna Dair Ynetmelik [3] Patlayc Ortamlarn Tehlikelerinden alanlarn Korunmas Hakknda Ynetmelik
ZGEM
*Gamze SAYGILI 1998 yl TED Aliaa Kolejinin bitirdikten sonra Galatasaray niversitesi Endstri Mhendislii Blmnde eitimine devam etmitir. Bu srete Oyak Renault, Tpra, Glaxo Smith Kleine ve OTTO rmalarnda staj ve eitli almalar gerekletirmitir. 2005 ylnda GSUden mezun olup Oyak Renault Otomobil fabrikalarnda Risk Mhendislii grevine balamtr. Grev srecinde Paris CNPP eitim kurumunda Cycle Technique Incendie (Teknik Yangn Eitimi) Cycle Superieur de Risque Incendie (Yangn Riski Ynetimi) eitimlerini tamamlamtr. Cycle Superieur de Risque Incendie diplomas ile Fransa Devleti Agrepi (Risk ve Gvenlik Kurumu) Trkiye temsilcisi olmutur. Halen Oyak Renault Otomobil Fabrikalar yangn, atex, deprem, acil durum sistemi, kriz ynetimi sorumluluu ile birlikte tfaiye Amirliini yrtmektedir.
154
Gkhan AKTA*
ZET
Yamurlama ve halon gazl sndrme sistemlerine alternatif otomatik sndrme sistemlerinin genel olarak snandrlmas ve otomatik sndrme sistemlerinin nemli paras olan alglama sistemlerini ile de doru ekilde ilikilendirilmesi zerinde hazrlanmtr. Bu sistemlerin projelendirilmesi iin temel standartlar ve gncel teknikleri ele almay amalamaktadr.
GR
Yamurlama ve halon gazl sndrme sistemlerine alternatif otomatik sndrme sistemlerinin genel olarak snandrlmas ve otomatik sndrme sistemlerinin nemli paras olan alglama sistemlerini ile de doru ekilde ilikilendirilmesi zerinde hazrlanmtr. Bu sistemlerin projelendirilmesi iin temel standartlar ve gncel teknikleri ele almay amalamaktadr. Sndrme amal kullanlan maddeler; Su, Su-kpk Karm, Sv Kimyasallar, Kuru Kimyasallar, Aerosol, Gazlar olarak genellenebilir. Burada, sprinkler sulu sndrme sistemlerine alternatif sndrme sistemleri ele alnacaktr. A: Temiz Gazl Sndrcler: TS EN ISO14520 standartlar lkemizde zorunludur. ABD ve baz lkelerde hala yaygn kullanlan NFPA 2001 standartlarna gre nemli farkllklar vardr. Ortak zellikleri; Q Artk brakmazlar, Q letken deildirler, Q Ozon tabakasna zarar vermezler (sera etkisi hari), Q nsanlarn bulundugu mekanlarda limitler dahilinde gvenle kullanlabilirler, Q Kapal bir hacimde (total ooding) sndrme yapabilirler. Szdrmazlk nemli bir kriterdir, bu nedenle oda kaak testi (room integrity test) ISO14520 gerei zorunludur. Kimyasal en yaygn kullanlan HFC227ea (FM200, FE227 vb. ticari isimleri ile bilinen), HFC23, HFC125 vb ve FK-5-1-12 svs (Novec1230).
155
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
HFC koduyla balayan Halokarbon esasl olan gaz F snfnda yer ald iin kullanmnda kstlama yoktur ancak kaaklar ve gereksiz boaltmalara kar ilave nlemler alnmas gerekmektedir. Yllk kaak testi, 300 kg silindirlerin zerinde kaak alarm salayan donanm gereksinimi domaktadr. F snf gazlar, ozona direk zarar vermeyen ancak atmosferde kalma sreleri nedeniyle sera etkisi yaratan gazlardr. Az sayda silindirler efektif sndrme yapmas avantaj ancak yeniden dolum maliyeti dezavantaj olarak grlmektedir. A.2: nert gazlar IG01, IG55, IG100, IG554 kodlaryla Argon, Azot gazlar ve karmlardr. Doal olarak atmosferde bulunurlar ve sera etkileri yoktur (GWP=0). ok sayda silindir kullanlmas ve ar basn oluturmas dezavantaj olarak grlrken yeniden dolum maliyeti dktr. Gaz faznda 200 veya 300 bar silindirlerde stoklanmaktadr. B: Karbondioksit (CO2) Temiz gazlar snfnda deildir, en eski en yaygn kullanlan sndrclerdir. Sabit sistemler iin NFPA12 veya tercihen CEPREVEN, FM, VdS vb. standartlarna gre dizayen edilir. Kesinleen EN standard henz yoktur. B1: Alak Basnl-Tankl-Sistemler (yksek miktarda CO2 gaznn soutucu unite ile sv fazda stoklanr.) B2: Yksek Basnl-Silindirli-Sistemler (genellikle 67 lt basnl silindirlerde gaz stoklanr) nsanl mahallerde kullanmnn lmcl riskleri tamas olup en byk dezavantaj olup, tercih edilme sebebi blgesel (lokal) sndrmeye olanak tanmasdr. C: Susisi (Watermist) NFPA 750 standartlar olmasna ramen rn baznda her reticinin kendi geltirdii ve test ettii kriterlere gre tasarm ve uygulama yaplr. Damlacklar ne kadar ok klrse su oranda daha etkin sndrc haline gelmektedir. Hem lokal uygulama olana olmas hem de kapal hacimde sndrme yetenei avantaj salamaktadr. Sprinkler sistemlerinde damlack bykl 1000 mikron ve zerindedir. Snf 3: 400-1000 mikron sprinkler sistemlerine yakn uygulama alan bulurken Snf 2: 200-400 mikron Snf 1: 200 mikron ve alt Bu deerler oluan damlacklarn % 90 ve daha fazlas iin geerlidir. C4: Azot Gaz ve Susisi Karm Sistemler: Bu sistemler, azotun itici gc yannda inertleme zelliinden de yararlanlan hibrit zmdr. D: Aerosol Sndrcler: NFPA2010 nolu standart kapal alanlarda kullanm ekli belirlenmitir. Henz EN standard yoktur. Kat halde bulunan madde tetiklenme neticesinde sl reaksiyon sonucu 1-2 mikron byklndeki potasyum partikller havada asl kalr ve kimyasal olarak yangn sndrrler. Aralar, makina vb. ve kapal ortamlarda sndrme yapabilir. E: Aktif Yangn nleme Sistemleri / Oksijen Azaltma Yntemi ile Korumum Ortamdaki oksijen seviyesinin ortamdaki yanc malzemeye gre de deikenlik gsteren srekli olarak ortam % 15 O2 seviyesi altnda ilave azot gaz takviyesiyle drlmesi ile yanma oluacak koullar ortadan kaldrlm olur. Aktif olarak srekli yanmaz atmosfer oluumu salanr. nsanlarn srekli bulunmad veya geici srelerde (4 saat kadar kalma, saat dinlenme) ortamda kalabilecei, szdrmazlk koullarnn yeterince salanaca ortamlarda kullanlr. % 17.2 Oksijen deeri zerinde snrlama olmad iin sistemlerin bu deerlerde tutulmas ve yangn durumunda ilave azot silindirleri boaltlarak sndrme sistemi de amalanabilmektedir. Sndrme sistemlerden en byk fark aktif cihazlar olan azot jeneratrleri iin enerji ihtiyac duyulmasdr. nsansz otomatik depolar, arivler, bilgi-ilem merkezleri vb. uygulama alanlar vardr.
156
157
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
havann yksek hassasiyette analizi yaplarak erken ve hatasz alarm amalanr. A, B veya C snf yksek hassasiyette duman alglamas yaparlar. Hassasiyetleri 0.0015 %/m ile 1 %/m hassasiyette olabilmektedir. (In yzdesel azalma deeridir.) Optik duman dedektrleri (EN-54-7 ) bu hassasiyet deeri 3 %/m deerindedir.
lkemizde de Zorunlu Olan Alglama Standard Olan EN 54-14 Gerei zet Seim Bilgileri
Q Dz Tavanl Mekanlar Dedektrler, tavandan maksimum oda yksekliinin % 5i kadar aaya monte edilebilir. Aadaki Tablo 1de tavan yksekliine gre dedektrlerin korumas gereken alann yarap verilmitir.
*=Yksekliin yarsna 2.Beam Dedektr konularak NN=zel uygulamalar harici normalde kullanlmaz(Not Normaly Use) NS=Verilen ykseklikte kullanlamaz(Not Suitable)
158
Q Eimli Tavan Durumu 25 eime kadar eimin her 1 art iin tablodaki yarap deerleri % 1 artabilir. Eer atdaki eimde kavis varsa ortalama eim alnacaktr. Eer at pitched (eimli) veya north-light (testere dii tipi) at ise her tepe noktasna dedektr konulmaldr. Eer tepenin st noktasyla alt noktas arasndaki mesafe tepenin st noktasyla yer arasndaki mesafenin % 5inden daha az ise aty dz at olarak dnebiliriz. Q Duvar ve Blcler Olmas Durumu Dedektrler (beam dedektrler hari) duvardan en az 0.5 m uzaa monte edilmelidirler. Eer oda 1.2 mden daha dar ise dedektr tam ortaya monte edilmelidir. Eer odada duvar, ayrc veya depo raf gibi oday blc cisimler varsa ve bunlar tavana 0.3 mden daha yaknsa tavana kadarm gibi dnp,ayrlan her blmeye dedektr koymalyz. Q Havalandrma ve Hava Ak Dedektrler havalandrmalarn olduu yere monte edilemez. Havalandrma ile arasnda en az 0.6 m mesafe olmas gerekir. Q Tavan Dzensizlii Eer tavandaki dzensizlik tavan yksekliinin % 5inden daha dkse dz tavanm gibi Tablo 1 kullanlabilir. Eer dzensizlik % 5ten fazla ise: D> 0.25 ( H-h ) -------------> Her blmeye dedektr D< 0.25 ( H-h ) -------------> Her 2. blmeye dedektr D< 0.13 ( H-h ) -------------> Her 3. blmeye dedektr D : Kiriler arasndaki mesafe H : Oda ykselii h : Kiriin boyu(tavandan) Q Asma Tavanda Alglama Eer asma tavan iinde risk oluturacak bir durum varsa asma tavan iine de dedektr konulmaldr. *1 mdeki aklk % 40dan bykse *ve her bir aklk 10 mm x 10 mmden bykse *ve tavann kalnl bir akln minumum lsnden kat byk deilse asma tavandan aas iin (yani normal oda iin) dedektr kullanmaya gerek yoktur, asma tavanda kullandmz dedektr oday da koruyacaktr. Sndrme amalanan blgelerde mutlaka alglama (minimum iki noktadan) amalanmaldr. nemli Uyar: Sndrme sistemlerinde alglama sresini azaltmak iin noktasal tip dedektrler her koruma alan iin minimum iki adet seilir. Biri n uyar dieri 2. Alarm olarak kullanlr.
159
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
rnein sadece su kullanlan bir sistemde snrlama yoktur ancak CO2 sistemlerinde mutlaka insan tahliyesi amalanr, temiz gazl sndrcler iin LOAEL seviyesi zerinde sistemler mutlaka manuel ve ou durumda 5 dakikaya kadar insanlara msade edilir. Temiz gazl sistemlerde NOAEL (etki grlmeye balayan konsantrasyon limiti) ve LOAEL (etki grlen tehlike konsantrasyon limiti) irdelenmelidir. Otomatik sndrme sistemlerinin tercih edildii orta byklkteki bir bilgi ilem merkezi (Data Center) uygulama detaylar aada verilmitir: Bu rnek uygulama rnei zerinde sistem ele alrsak CRAC olarak tanmlanan ok yksek soutma kapasitesine/debisine sahip havalandrma cihazlar bulunmaktadr. Server cihazlarndan dolay oluan s ykleri nedeniyle yksek hzlarda hava evrimi yaplarak ortam 20-22 C scaklklarda ve belirli deerlerinde tutulmaya allmaktadr. Dumann tavana ulamas hava hzndan dolay olanakl olmamaktadr. Bu nedenle ancak ok hassas duman alglama cihazlar ile duman alglamak ve CRAC giriinde ve/veya ortamdan rnekleme alarak alglama yapmak olanakl olmaktadr. Eer sistem soutma olanaklar dahilinde mmknse CRAC cihazlarn durmas sonucu hava hznn kesilmesi sonras veya CRACler almaya devam ederken tavana ve deme altna monte edilmi optik duman dedektrleri teyid etmesi sonucu gazn/sndrcnn ortama boatlmas salanr.
160
Kontrol paneli apraz blge prensibine gre almaktadr. 1. n alarm + 2. Teyid alarm sonrasnda geri sayma sresi balar. 1. Alarm birinci veya ikinci seviyede hassas duman dedektrnden alglanan uyar n alarm kabul edilir ancak 2. Alarm devresinde bulunan noktasal tip optik duman dedektrleri de teyid ederse geri sayma sresi sonucunda gaz boaltlmas salanr eer sndrme yaplmaya gerek kalmazsa bu srete iptal butonu ile sndrme ertelenebilir. Her durumda sistem elle elektriksel olarak butona basarak veya mekanik olarak kolla sistemi boatmaya olanak salar. Boalma ncesi nlem olarak nce insan tahliyesi sonra sistemin aktive edilmesi amalanr. Nozul yerleimi gazn zellikleri, test deerleri, havalandrma menfezlerinin yerleimine gre yaplr. ekil 7. Sndrme alglama ve kontrol devreleri.
161
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
Oda tavan, ykseltilmi deme alt ve CRAC cihazlar zerinde hassas duman alglamas yaplmas yaplmaktadr. reticinin dizaynna gre, emi deliklerinin says menfez bykl ve hava hzna gre seilmektedir.
SONU
Otomatik sndrme amalanrken Alglama ve Sndrme Sistem Seimleri ilk yatrm, yeniden dolum, iletme maliyetleri, korunacak alann risk kriterleri, insanlara olan etkileri vb. iine alan bir ok kritere dayal olarak tamamen mhendislik temelli bir almayla ama mutlaka lke ve uluslararas standartlara temel kaynak oluturan ercevede tecrbeyle ve lke kaynaklarmz ve yerel iletme olanaklar da dikkate alnarak yaplmak zorundadr. Alglama sistemleri doru tasarland zaman tek bana yangn balamadan nlemek amacyla da kullanlabilecektir. Her koula ve amaca uygun ideal bir alglama ve sndrme sistemi yoktur.
KAYNAKLAR
[1] ISO14520, NFPA2001, NFPA20, NFPA750, EN54 standartlar. [2] Fogtec, Wagner ve Kidde rmalar ilgili katalog ve manuelleri.
ZGEM
*Gkhan AKTA 1966 Eskiehir doumlu olan Gkhan Akta, YT Elektrik Mhendisliinden mezun oldu. Londrada The SouthBank Universityde Gerek Zamanl Sistemler, The Southwark Collegede Yangn Mhendislii konusunda eitimler ald. Yaklak yirmi be yldr yangn korunumu sektrnde uzman mhendis ve ynetici olarak ulusal ve uluslararas rmalarda grev ald. TYAK Dernek Ynetim Kurulu yesidir. zellikle alglama ve spesik mekanlarn otomatik sndrme ve nleme sistemleri ile korunmas konusunda birok uluslararas eitime katld. Protek Mhendislik ve Teknolojik Sistemler San. Tic Ltd. rmas Kurucu Orta ve irket Mdr olarak grev yapmaktadr.
162
Gkhan UZUNER*
ZET
lkemizde, zellikle son on ylda nemi ve gndemdeki yeri her yl katlanarak artan yangn gvenlii, bata yangn sndrme sistemleri olmak zere pek ok alanda yeni standartlara uyulmasn ve buna uygun sndrme ekipmanlarnn kullanlmasn zorunlu klmtr. Yangnla mcadelede kullanlan makine ve ekipmanlar ierisinde sulu sndrme sistemleri hayati bir neme sahiptir. Sulu sndrme sistemlerinin kalbi pompalardr. Yangn pompa sistemlerinin doru seimi iin yangn pompalarnn alma prensiplerini bilmek, sistem bileenlerini tanmak, ynetmelik ve standartlarda belirtilen kurallar anlamak ok nemlidir. Trk Standardlar Enstits bu konuda 2007 ylnda yangnla mcadelede sabit sndrme sistemleri ile ilgili yeni bir standart yaynlamtr. Bu standarta uygun sistemlerde kullanlacak yangnla mcadele hidroforlarnn tasarm ve montajnda uyulmas gereken kriterler de tanmlanmtr. Bu almada, yangn pompa sistemlerinin temel alma prensipleri veTS EN 12845 standartna uygun yangn pompa sistemlerinin zellikleri anlatlmaktadr. Anahtar Kelimeler: Sulu Sndrme Sistemleri, Yangnla Mcadele Pompalar, Yangn Hidroforlar, TS EN 12845
GR
Trkiye genelini kapsayan binalarn yangndan korunmasna dair ilk ynetmeliin 2000li yllarn banda yrrle girmesiyle, yangnla mcadele sistemlerinde gerek rn tasarm gerekse tesisat projelendirmesi asndan ciddi gelimeler kaydedilmitir. Yangnla mcadelede yaygn olarak kullanlan sndrme sistemlerinin en banda sulu sndrme sistemleri gelir. Sulu sndrme sistemlerinin en nemli ekipman, sndrmede kullanlacak suyu basnlandran pompa ve hidrofor gruplardr. Yangn pompalar, temel olarak yamurlama sistemleri yani sprinkler tesisatn, yangn dolaplarndaki hortum tesisatn ve itfaiye su alma azlar dediimiz hidrant tesisatlarn basnlandrrlar.
163
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
Yangnla mcadelede kullanlan pompalar, yangn esnasnda tesisat direnlerini yenerek daha nceden hesaplanm suyun k azndaki basnc ve gerekli debiyi karlayacak ekilde projelendirilir ve seilirler. Yangn pompa sistemleri ana pompalar ve jokey pompadan oluur. Ana pompalar mutlaka yedekli olarak projelendirilmelidir. Sistemde bir ana yangn pompas kullanlmas halinde, ayn kapasitede yedek bir pompa da olmas gerekir. Birden fazla pompa olmas halinde, toplam kapasitenin en az % 50si yedeklenmek artyla, yeterli sayda yedek pompa kullanlr[1]. rnein 2 asl 1 yedek pompann olduu bir sistemde tm pompalar, her biri sistem kapasitesinin % 50sini karlayacak ekilde seilebilir.
%100
%100
%50
%50
%50
Yangnla mcadele sistemlerinde kullanlan pompalar elektrik motor tahrikli veya dizel motor tahrikli olabilir. Yangn esnasnda elektrik hatlarnn hasar grebilecei gz nnde bulundurularak, pompalarn almama riskini ortadan kaldrmak iin yedek pompa olarak dizel motor tahrikli yangn pompalar tavsiye edilir. Bunun yan sra asl ve yedek pompalarn tm elektrik motor tahrikli olarak da seilebilir. Yedek dizel motor tahrikli pompa kullanlmad takdirde pompalarn enerji beslemesi gvenilir bir kaynaktan ve binann genel elektrik beslemesinden bamsz olarak salanmas gerekir[1]. Yangnla Mcadele Hidroforlarnn bileenleri: 1. Ana pompa(lar) 2. Yedek pompa 3. Jokey pompa 4. Her bir pompa iin kontrol panosu 5. Kapal genleme tanklar 6. Dizel motor tahrikli pompa kullanlyorsa; yakt deposu ve ak nitesi 7. Sesli veya kl alarm 8. Tesisat ekipmanlar (kesme vanalar, ekvaler, basn alterleri, manometre ve vakummetreler vb.)
eimli bir ters parabolik eriye sahip olacaktr. Yani sistemde ihtiya duyulan debinin artmas ile yangn hortumlar, sprinkler azlar gibi su klarndaki basncn hzl dmesi engellenecektir. Genel olarak ana yangn pompalar olarak kullanlan pompalar: Q Norm pompalar Q Ayrlabilir gvdeli pompalar Q Blok tip pompalar Q Yatay milli ok kademeli pompalar Q Dalg tip pompalar
Jokey Pompalar
Jokey pompalar, yangn sndrme sistemlerinde, tesisatn her zaman basn altnda tutulmas iin kullanlr[2]. Yangn tesisatnda zaman zaman basn kayplar olabilir. Bu kayplar gerek yangn tesisatndaki kk kaaklardan, gerekse tesisattan harici su kullanm ile oluur. Bu ekilde meydana gelen basn kayplar, ana yangn pompalarn tetikler. Yangn pompalar byk motorlara sahip pompalar olduundan gereksiz devreye girmeleri istenmez. Bu nedenle tesisatta yangn durumu haricinde oluan bu ekildeki basn kayplarnn karlanmas iin yksek basnl ok kademeli pompalar kullanlr. Bu pompalara Jokey Pompa denir. Jokey pompalar ksa srede basn kaybn karlayarak, sistemi ayarlanan basn deerine getirirler. Jokey pompalar, basncn dmesi ya da ykselmesi sonucu basn alterinden gelen sinyal ile otomatik olarak alp durur. Pompann manuel olarak da altrlp durdurulmas mmkndr. ekil 3. Jokey pompa.
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
ekil 5. Pompalarn kapal vanaya kar almas halinde ar snmay engelleyecek emniyet ventili balants.
166
ekil 6
ekil 7. Tesisattaki debinin srekli kontroln salamak amacyla debi ler iin tesisat k braklmal veya mekanik bir tasarm yaplmaldr.
Pompa kapal bir vanaya kar altrlyorsa ar snmay nlemek maksadyla pompadan yeterli miktarda srekli olarak su akn salamak iin dzenlemeler yaplmaldr. Bu ak, sistemin hidrolik hesabnda ve pompa seiminde dikkate alnmaldr (ekil 5). Sistemdeki basn 0,8 Pden (P kapal vana koulundaki basn) az olmayan bir deere dtnde, ilk ana yangn pompas otomatik olarak almaya balamaldr. ki pompal yangn hidroforu kullanlmas durumda, ikinci pompa basncn 0,6 Pden az olmayan bir deere dmesinden nce almaldr. Pompa bir kez almaya balaynca, elle durduruluncaya kadar almaya devam etmelidir[3]. Sprinkler tesisatnda debiyi lebilmek iin srekli olarak debi ler bulunmas gerekir. Bunun iin uygun bir mekanik tasarm yaplmaldr. Her pompa setini altrmak iin iki adet basn anahtar salanmaldr. Basn anahtarlarna uzanan borunun ap en az 15 mm olmaldr (ekil 8). Dizel motorlar altracak g beslemesi iki ayr ak ile salanmal ve bunlar baka ama iin kullanlmamaldr (ekil 9).
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
SONU
Yangn, dnyann varoluundan bu yana zaman zaman insanln karsna kan en kt felaketlerdendir. Ancak mhendislik bilimi bu felaketi nlemek iin zmler gelitirmi, yol gsterici standartlar oluturmu ve kartlan kural ve ynetmeliklerle insanlarn yangndan korunmalar iin yol gstermitir. Binalarda yangnla mcadele sistemlerini projelendirirken, ynetmeliklere azami duyarllkta uymal ve bunu yapmak iin sistem bileenlerinin hangi amala kullanldklarn bilmeli veya konusunda uzman kiilere danlmaldr. Binalarda yangnla mcadele kapsamnda en yaygn uygulanan yntemlerden birisi sulu sndrme sistemleridir. Bu tr sistemlerinin kalbi saylan pompalarn hatal veya eksik ekipmanlarla kullanm, tm sistemin almamasna neden olur. Bu nedenle yangn pompalarnn seiminde, montajnda ve bakmnda ne kadar ok dikkat edilirse yangn felaketinin karmza kma riski o kadar azaltlm olur.
KAYNAKLAR
[1] Trkiye Yangndan Korunma Ynetmelii, TYAK, 2009 [2] WILO Yangnla Mcadele Amal Pompa Sistemleri, WILO, 2006 [3] TS EN 12845 Sabit Yangn Sndrme Sistemleri Otomatik Siprinkler Sistemleri Tasarm, Montaj ve Bakm, TSE, 2007
ZGEM
*Gkhan UZUNER Yldz Teknik niversitesi Makine Mhendislii Blm mezunu olan Gkhan Uzuner, letme Yksek Lisans eitimini, London School of Commercede tamamlad. Kariyerine 1995 ylnda soutma sistemleri uzman olarak balayan Gkhan Uzuner, eitli rmalarda Kalite Gvence Sistemleri ve retim Uzman olarak alt. Kariyerine ngilterede devam eden Uzuner, Teknik Saha e ve Teknik Departman Mdrl grevlerini yrtt. Halen WILO Pompa Sistemleri A..de Eitim Koordinatrl grevini srdrmektedir.
168
Hikmet AKIN*
ZET
Uak kaza krmlarnda yaanan yangnlarla mcadele etmenin, donanm ve ekipmanlara gereksinim duyduu gibi bir profesyonellik de gerektirdii bilinmektedir. Havaalanlar dahilinde (ini, kalk ve park halinde) muhtemel uak yangnlarna mdahale edecek itfaiye ekiplerinin her uak tipinin zelliklerini bilmesi gerektii gibi, olayn yaand noktada alaca pozisyon ve mdahale sralamasnn nemi de bir o kadar mhimdir. Her kazada olduu gibi uak kazalarnda da can kurtarmann her eyden nde geldii bir gerektir. Ancak uak kazakrmlarnda bu nemin yeri tartlmazdr. Mdahalenin hzl yaplmas gerektii kadar hataya da yer yoktur. Uak iindeki kiilerin maruz kalaca risklere, mdahalede kurtarma ekiplerinin de ayn oranda maruz kalma durumu sz konusudur.
GR
Uak kazalar, yerde, ini-kalklarda, seyir ve park halinde ve havada gereklemektedir. Her ne ekilde olursa olsun yaanan her uak kazas ciddi insan yaralanmalarna, lmlerine ve maddi hasarlara neden olmaktadr. nsan hatalar, hava koullar ve teknik sorunlar sebebiyle gerekleen bu kazanlar neticesinde yaanan yangnlar da ciddi zararlara neden olmaktadr. Bata insan kayplarnn olduka yksek olmas, konu ile ilgili nemin her geen gn daha da artmasna neden olmaktadr. Birok insan iin zamann deerli olmas sebebiyle ksa mesafe ulamnda hava yolunu tercih etmesi, bu train daha da artmasna neden olacaktr. Bu da, hava ulam iletmeciliini gerekletiren kurulularn, hava tamaclnda uaklarda gvenli uuun standartlarn yerine getirmesini gerektirdii gibi, yerden ynetilen hava trai de bir o kadar nem tamaktadr. Tm tedbirlere ramen uak kazalarnn yaanmas muhtemeldir. Bu almada Havaalanlar tfaiye Tekilatlarnn kaza krm ve yangnlara mdahalede izledikleri yntemler incelenecektir.
TANIMLAR
Q Uak kazas: Uan almas srasnda, herhangi bir insann yaralanmas veya lmesi ya da uan hasar grmesi ile sonulanan kazadr.
169
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
Q Krm: Uan almas ile ilgili olarak, dzeltilmedii takdirde gvenlii etkileyebilecek olan vakadr, kaza deildir. Krm, bir kiinin ciddi bir ekilde yaralanmas ile veya uan ciddi bir ekilde hasar grmesi ile sonulanmaz. Q Uak yangnlar: Uak veya helikopter gibi hava aralarnn havada ve ya yerde kaza veya teknik sorunlar nedeniyle havada ve ya yerde kaza, sabotaj, terr veya teknik sebeplerden dolay yaadklar yangnlardr. Q Alarm: Bir acil durumun ilgili birimlere en seri muhabere vastalar ile duyurulmasdr. Q 1 Numaral Alarm: Liman/Meydan referans noktas merkez olmak zere ve ulam imkanlar bulunan 8 km yarapl bir alan ierisinde meydana gelen uak kazalarn bildirir ve uzun sreli 1 zil sesi ile duyurulur. Q 2 Numaral Alarm: Liman/Meydan referans noktas merkez olmak zere 8 km yarapl bir alan dnda ve/veya ulam glkleri bulunan blgelerde meydana gelen uak kazalarn bildirir ve ksa sreli 2 zil sesi ile duyurulur. Q 3 Numaral Alarm: Uu gvensizlii sebebiyle havadaki uak iin bildirilen acil durumlar olup, ksa sreli 3 zil sesi ile duyurulur. Q 4 Numaral Alarm: Bina ve tesis yangnlarn bildirir, ksa sreli 4 zil sesiyle duyurulur. Q Bekleme Noktas: Acil durumun eidine gre kurtarma ve yangnla mcadele ekiplerinin daha etkin olabilmeleri iin hazr bulunduklar blgelerdir. eitleri; - Mahalli Bekleme Noktas (Local Standby) - Tam Acil Bekleme Noktas (Full Emergency Standby) - Uak Kaza ve Krm Blgesi (Aircraft Accident Area) Q RFF- Kurtarma ve Yangn Sndrme Birlii Q Randevu Noktas: Uak kaza krm ve yangnlarda Meydan Mdrnn kontrol altnda dardan gelen yardmlarn, salk ekibinin, uak irketi yetkililerinin, sndrme ve kurtarma iin lzumlu dier ara, personel ve malzemenin bulundurulduu duman ve sdan etkilenmeyen bir blge olup, kaza yerine gre meydan otoritesince sonradan belirlenir. Q Referans Noktas: Havaalannn cora pozisyonu belirlenmi bir noktasdr. Q Kareli Harita: Havaalan, referans noktas merkez olmak zere 8 km. yarapl alan iinde yangn sndrme aralarnn herhangi bir noktaya ksa srede ulamasn salamak iin, numaralandrlp havaalannn karelere ayrlm haritasdr.
170
Q Magnezyum ve Alamlar: Magnezyum ve alamlar dayankl ve ayn zamanda haf olmalar nedeniyle ini takmlarnda, tekerleklerde, motor yatak desteklerinde, krank yuvas blmlerinde, kaplama levhalarnda ve dier motor paralarnda kullanlr. Magnezyum ve alamlar zorlamaya maruz olmayan yerlerde kullanlmamaldr. Kymk kymk ayrlmadka magnezyum yanmaya dayankldr. Bununla beraber, yanmaya baladnda youn olarak yanar ve sndrlmesi zordur. Q Titanyum: Titanyum, egzoz gaznn yalad veya sya maruz d yzeyleri kuvvetlendirmekte kullanlan metalik bir elementtir. Titanyum ayrca trbin baklar gibi i motor paralarnn yapmnda da kullanlr. Titanyumda magnezyum gibi tutuabilir bir malzemedir ve kolayca sndrlemez. Q Bileik Malzemeler: Bileik malzemeler mukavemet, sklk ve haik gibi zelliklerinden dolay uak yapmnda olduka yaygn olarak kullanlan malzemelerdir. Bileik malzemeler berglas karmlar, bal petei malzemesi, Kevlar epoksi, Kevlar grati, karbon epoksi ve grat epoksidir. Bileik malzemeler, kanattaki ve uan d yzeyindeki hareketli paralar, motor kapaklar, ini takm kapaklar, radar tertibat zerindeki kubbe ve ana gverte taban panelleri gibi yerlerde kullanlr.
UAK SSTEMLER
Tehlikeler veya potansiyel tehlikeler uaklarn; QYakt, Q Hidrolik, Q Elektrik, Q Oksijen, Q Uu kontrol, Q ni takm ve Q Uak tahliye sistemlerinden balamaktadr. Uak kaza ve krmlarna kar strateji gelitirirken personelin bu potansiyel tehlike alanlarn gz nnde bulundurmas gerekir. Standart Kodlama Tm uak tiplerinde ok miktarda ve yaklak ayn ebat ve grnte boru sistemleri, hortumlar ve kanallar (oluklar) vardr. Bunlarn birbirinden ayrlmas ou zaman kolay deildir. Bundan dolay standart bir kodlama sistemi gelitirilmi ve bunlarn birbiriyle kartrlmas nlenmeye allmtr. Kodlama ana ekilde yaplmtr: Q Renk, Q Etiket ve Q Semboller. Bylece boru sistemleri, hortumlar ve kanallar kolayca tannabilir hale getirilmitir. Renk belirli bir mesafeden tannabildii iin kullanlmtr. Etiketler renk krleri iin veya yangn, s ve dumann rengin fark edilmesini engelleyecei veya deitirecei haller iin kullanlmtr. Semboller ise, renk ve etiketleri onaylamann yan sra ngilizce bilmeyenlerin de kolayca fark edilebilmesi iin kullanlmtr. Bu kodlar bilen RFF Personeli, uak iinde bunlarla karlatnda hzl ve emniyetli bir ekilde mdahale edebilecektir
171
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
Hidrazinin amonyaa benzer bir kokusu vardr, sv ve uucu halde iken zehirleyici olma zellii vardr ve patlayabilir. Kuvvetli bir redksiyon maddesidir. Nitrojen tetroksit gibi oksitleyicilerle demir, bakr ve kurun gibi metal oksitleri ile hiperbolik hale gelir. Kuma paralar, stp ve benzeri malzeme tarafndan emilince kendiliinden ate alr. Hidrazin emergency durumlarnda, deri tarafndan emilebilecei iin daima tm koruyucu donanm giyilmelidir. Ksa temaslar bile solunum ve sinir sisteminde ciddi etkiler yaratabilir. Ya Benzinle mukayese edildiinde alevlenme ve parlama noktalar daha yksektir. Ya takriben 335 Cde buharlar ve 420 Cde parlar. Alevlenme derecesinin ykseklii dolaysyla yan parlamas iin benzinden fazla sya ihtiya vardr. Ya benzine oranla daha fazla s karmamasna ramen kvlcm veya srtnmede nadiren atelenir. Uak yangnlarnda ekseriyetle ya benzinle karr ve iddetli bir s meydana getirir. Oksijen Uaklarda yksek irtifada oksijen bakmndan fakir olan hava iinde teneffs kolaylatrmak iin tplerle oksijen depolanmtr. Bu oksijen tpleri uak yangnlarnda patlayarak veya szdrarak yangnn bymesinde rol oynar. Magnezyum Gvde yangnlarnda magnezyum alamlarnn mevcudiyeti uak yangnlarnn sndrlmesinde baz problemler ortaya karmaktadr. Mevcut sndrc maddelerden hibiri yanan magnezyumu tamamen sndrmeye yeterli deildir. Tecrbeler gstermitir ki, yanmakta olan magnezyum dier yanc maddelerin tamamen kontrol altna alnmasndan sonra dahi yanc svlardan kan gazlarn yeniden alevlenmesi tehlikesini ortaya karmaktadr. Bu problemi bertaraf etmek iin tatbik edilecek pratik usuller unlardr: 1. Yanan magnezyum mmkn olduu takdirde yangn sahasndan uzaklatrlmaldr. 2. zel magnezyum sndrme maddeleri kullanlmal veya magnezyum toprak ve kumla rtlmeli. 3. Su veya kpk ile soutulmaldr. 4. Yanc svlarn kpk ile rtlmesinden sonra yanan magnezyumun yanp bitmesine msaade edilmelidir. Hidrolik Madeni ya, boya, hint ya ve alkol karmdr. Yanma zelliine sahiptir. Uaklarda ini takmlarnda, frenlerde ve kaplarda kullanlr. Yanmaya msait olmakla beraber harici bir etken (ateleme ss) olmadka yanmaz. Anti-icing Alkol ve gliserin karm olup, yanma zelliine sahiptir. Uak kanatlarnda meydana gelen buzlanmay nler.
ELEKTRK SSTEMLER
Bir uan elektrik sistemleri; Q Iklar, Q Elektronik aletler, Q Hidrolik pompalar, Q Yakt pompalar, Q Silah sistemleri, Q Uyar sistemleri ve Q Dier aletler iin elektrik salar. Uak sistemleri, baz ekipmann birinde, bazlarnn da dierinde daha iyi almasndan dolay hem AC, hem de DC akml elektrik gc retir. Haf uaklar 12 veya 24 volt DC sistemi ile, daha byk uaklar 24/ 48 volt DC ve 110/ 115 volt AC ile alrlar.
173
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
OKSJEN SSTEMLER
Yksek irtifada uurulmak amacyla imal edilmi tm uaklar, mrettebatn ve yolculara hayat destei salamak iin oksijen tedarik sistemi ile donatlmtr. Oksijen genel olarak gaz veya sv halde muhafaza edilir. Bununla beraber baz ticari uaklar, yolcular iin kimyasal olarak retilen oksijen sistemi ile donatlmtr. Bu sistemler, harekete geirildiklerinde ekzotermik kimyasal reaksiyondan dolay s meydana getirirler. Bu s, oksijen reten birimin yanndaki yanc malzemeleri tututurabilir. Reaksiyon baladnda, iindeki kimyasal madde bitene kadar durdurulmas imkanszdr. Uaklardaki oksijen sistemleri acil operasyonlar srasnda yangnla mcadele eden personel iin ciddi tehlikeler oluturur. Oksijenle zenginletirilmi bir ortamda yangn youn bir ekilde balar. Sv oksijenin yanabilir/ skabilir maddeler ile karmas halinde patlamalar oluabilir. Oksijen depolama tanknda veya sv oksijen konteyner da hasar olutuu zaman s genilemesi veya etkisi nedeniyle patlama veya birden ate alma olabilir.
TAHLYE SSTEMLER
Q Kaplar, Kapaklar ve Pencereler Q iebilir Kayma Yastklar Q Emergency Kesme Alanlar Uaa giri k sistemleri, emergency boaltma veya kurtarma sistemleri, kaplar, pencere ve ambar azlar, emergency kaplar, pencere veya dier aklklar, iebilir kayma yastklar, emergency kesip alma yerleri ve frlatma sistemleri olarak tarif edilebilir. Deiik uaklarda deiik tahliye azlar olduu iin, RFF personelinin grevli olduklar havaalanlarna inip kalkan bu uaklarn zelliklerini ve nasl altklarn bilmeleri gerekir. Kaplar, Kapaklar ve Pencereler: Uaklardan tahliye, normal olarak giri k iin kullanlan kaplardan ve servis iin yaplm aralklardan gerekletirilir. Bunlar gvdenin her iki tarafnda yer alr ve basit mekanizmalarla kolayca iletilir. ou kaplarda kilit mekanizmalarn ayran, kapy aan veya uaktan tamamen koparan emergency kap mandallar vardr. Kaplar veya pencereler emergency tahliyenin kolaylkla yaplabilecei ekilde yaplmtr. Kargo blmne alan servis kaplar da emergency tahliye amacyla kullanlabilir. Baz uaklarda, uan tepesinde yer alan kapaklar da vardr. Ticari uaklarn ouna, koridorlarda tahliye kaplarn gsteren zleme Iklar koyma mecburiyeti getirilmitir. Bu klar koridor zeminine veya koltuklarn tabanna yerletirilmitir. Emergency klar, beyaz klar takip eden krmz klarla belirtilmitir. Ek olarak, emergency klara taban dzeyinde (yerden 325 mmden fazla olmamak zere) k iareti koyulmas mecburiyeti getirilmitir.
174
Baz kk genel havaclk maksatl uaklarda gvdenin her iki yannda k kaplar vardr, fakat bunlar bazlarnda sadece bir tarafta yer alr. Byk uaklarn tersine, baz yolcu tama uaklarnda kaplar yukardan aaya doru alr. ou byk yolcu uaklarnda, byk kargo uaklarnda ve yksek irtifada umak zere tasarlanm kk uaklarda darya doru alan kapak tipi kaplar vardr. Bu kaplarn d boyutlar i boyutlarndan biraz daha fazladr ve ie doru incelirler. Bylece, bu kaplar sadece da doru ve baz istisnalar haricinde ileri doru alabilir. Bu kaplara yerden merdiven dayamak gerektiinde, merdiven menteelerin ters tarafna ve kapnn hemen yanna dayandrlmaldr. Boeing-747 istisna tutulursa, btn geni gvdeli uaklarda k kaplar menteeli deildir ve ste doru kaydrlarak alr. Baz yolcu uaklarnda kanat zerine alan klar vardr. Bunlar ou SCBAl (Self Contained Breathing Apparatus) tam koruma tehizat kuanm yangn savalarnn girmesi mmkn olmayacak kadar kktr fakat bunlar su hortumlarnn kullanlmas iin ka aklklar olutururlar. Byk uaklardaki kanat st kaplar, ieri girmek iin elverilidir. zel tasarml merdivenler haricinde, kanat st kaplarna merdiven yaslandrlacaksa, bu i iin kanadn arka taraf seilmelidir. iebilir Kayma Yastklar Baz uaklarda k kaplarna veya kanat st klara bal iebilir kayma yastklar vardr. Bunlarn bazlar kapdaki belirli kontrol mekanizmalar harekete geirilince otomatik olarak frlayacak ekilde tasarlanmtr. Bazlar ise, iirme kolunu ekmekle iirilecek ekilde yaplmtr. Yastklar iince patlama kuvveti uygulanaca iin, dardan merdivenle uaa trmanan RFF personeli kap alnca dikkatli olmaldr. Bu yastklar yerlerinden knca, emniyete alnmal ve sert rzgardan hasar grp kullanlamaz hale gelmeden salamlatrlmaldr. Emergency Kesme Alanlar Ancak dier tm yollar denenip de uaa girmek baarlamadnda, zor kullanlarak girme teebbsnde bulunulmaldr. Askeri uaklarda zor kullanlarak girilecek noktalar kontrast yaratan belirgin iaret ve yazlarla gsterilmitir. EMERGENCY KURTARMA HALNDE BURAYI KESNZ eride skp kalan kiilerin kurtarlmasn salamak iin, baz sivil uaklarn belli yerlerine de bu iaretler konulmutur. FAA sivil uaklara bu iaretin konulmasn artk mecbur tutmamaktadr.
KRTK SAHA
Kritik saha uakta bulunanlarn kurtarlmas iin gelitirilen bir kavramdr. Yangnn tamamnn kontrol altna alnmasna ya da sndrlmesine almak yerine, gvdenin hemen yanndaki sahay kontrol altna almak dier kavramlardan daha farkl bir anlam tar. Ama gvdenin btnln korumak ve uakta bulunanlar iin tolere edilebilir artlar srdrmektir. Kontrol altnda tutulmas gerekli blmn genilii yaplan tatbikatlar srasnda belirlenir. Yangnn kontrol altna alnmas gereken teorik kritik saha ile, gerek uak kazas artlarn temsil eden pratik kritik sahay birbirinden ayrmak gerekir. Teorik kritik saha sadece iinde bulunabilecek potansiyel yangn tehlikesinin bykl asndan
175
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
uan kategorize edilmesi iin kullanlr. Belirli bir uak iin minimum veya maksimum ortalama yangn iddeti olarak dnlmemelidir. Teorik kritik saha, bir kenar uan tam boy uzunluu, dier kenar ise gvde geniliinin oluturduu uzunluk arasndaki dikdrtgen olarak dnlr. Yaplan deneylerden sonra gvde uzunluu 20 mye eit veya daha fazla olan bir uan, gvdeye dik ada esen 16-19 km/h kadar olan rzgar artlarnda, teorik kritik saha gvdeden rzgar ynnde 24 m ve rzgara ters ynde 6 mye kadar uzanr. Daha kk uaklar iin her iki tarafa 6 mlik mesafe yeterlidir. Bununla birlikte, teorik kritik sahada dzenli art salayabilmek iin, 12-18 m arasnda olan gvde uzunluklarnda, bir gei (blgesi) kullanlabilir.
Havaalanlarnda bulunan gerekli yangn sndrme aralarnn says ve bu aralar zerinde bulunacak sndrcler ICAO Doc. 9137- AN/ 898 Blm Ie gre tespit edilir. Aralarda kullanlacak sndrme maddelerinin stok seviyesi her arac 3 defa ikmal edecek miktardan az olmamaldr. Yangn sndrme aralar tahsis edildii amalar dnda kullanlmamaldr. Yangn sndrme ara ve personeli acil durum dndaki olaylar veya herhangi bir grev iin yangn istasyonundan uzaklatrlmamaldr. Aralarn her mesai balangcnda tm sistemlerinin ilerlii kontrol edilerek varsa arzalar form tanzim edilerek tespit edilmelidir. Her havaalannda aada belirtilen tedbirler alnmaldr: a) Hava trak kontrol nitesi ile yangn istasyonu arasnda, kurtarma ve yangnla mcadele aralarnn acil durum annda doru ekilde ynlendirilmeleri iin direkt haberleme sistemi salanmaldr. Yangn istasyonuna, acil mdahaleler iin ar genellikle Hava Trak nitesinden gelir. Bu nedenle bu servis ile yangn istasyonu alarm osi arasnda alc-verici radyo sistemiyle direkt telefon balants bulunmaldr. b) Hava trak kontrol nitesi ile kurtarma ve yangnla mcadele personeli arasnda, aralar yoldayken ya da mdahale annda haberleme salanmaldr. Kurtarma ve yangnla mcadele aralarna rehberlik salamas asndan dk gr artlarnda, baz seyrsefer yardmna da ihtiya duyulabilir. c) Eer birden fazla yangn istasyonu varsa, ana yangn istasyonu ile dier istasyonlar ve kurtarma ve yangnla mcadele aralar arasnda haberleme salanmaldr. d) Kurtarma ve yangnla mcadele aralar arasnda ve gerekirse ara personeli arasnda dahili haberleme salanmaldr. e) Havaalan ierisinde ve dndaki yardmc personelin ve uygun kurulularn alarma geirilmesini salayacak alarm sistemi temin edilmelidir.
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
ni takmlar ile ilgili ya da yolcularn boaltlmasnn amaland baz zel olaylarda, uu ekibi ile yangn hizmetinin haberlemesi kolaylnn salanmas nemlidir. Ayr frekans ve direkt konuma kolaylnn salanmas teknik adan mmkndr ancak bu konuda hava trak kontrol nitesinin onaynn alnmas gereklidir. Bir acil durum deklere edildiinde tm haberlemeler kaydedilmelidir. Q Bir uak kazasnda, RFF aralarndaki telsiz ekipman, aralar arasnda, yol boyunca ve kazaya mdahale annda haberlemeye imkan salayacak ekilde olmaldr. Aralar ierisinde zellikle ofr ile monitr operatrnn balantsn salayacak, aralarn kaza yerinden en uygun ekilde uzaklamalarn temin iin i haberleme sistemi olmaldr. Uygulamada haberleme kolayl salanrken, yksek ses seviyesi ve dolaysyla grlt kesen mikrofonlar, kolaylklar ve hoparlrlerin etkili i haberleme iin nemi dikkate alnmaldr. Q Hava artlar veya dier artlar yznden telsiz haberlemesi zorlarsa, kritik bilgi her harn yerini alan standart kelimelerle tekrarlanr. Bu uygulama, mesaj basitletirmek, ksaltmak ve baz harerden dolay oluabilecek karkl nlemek iindir. Bu amala ICAO (International Civil Aviation Organisation) fonetik alfabesi kullanlr. Q Kaza yerinde RFF operasyonunu yrten yetkili, aracn terk ederek gzlemlerde bulunabilir ve portatif bir megafon ile yerdeki yangnla mcadele operasyonu hakknda ekibe bilgi verip ynlendirebilir. Bu ekipman ayrca uak mrettebat, uakta bulunanlar ve kazaya mdahale eden dier personele haberleme konusunda ikinci bir hizmet grr.
ACL DURUMLAR
Beklenen farkl acil durum eitleri unlardr: Q Havaalan iinde ve yakn evresinde meydana gelen uak kazalar, Q Havaalan dnda meydana gelen uak kazalar, Q Herhangi bir arza veya uu gvensizlii nedeniyle acil durum deklere edip, mecburi ini talebinde bulunan uaklar, Q Bilgi vermeden ve izin almadan inie geen uaklar, Q Yasad eylemlere maruz kalm uaklar, Q Bomba ihbar ve tehditleri, - Havadaki uakta - Yerdeki uakta Q Doal afetler ve yangnlar, Q Ani lm ve kriz, bulac hastalk, toplu zehirlenme gibi salk durumlar.
178
Yangn istasyonu; havaalanna gelen, giden ve konaklayan uaklarla havaalan tesislerinin yangn emniyetini temin etmek, meydana gelen yangnlarda can ve mal kurtarmak iin tesis edilmitir. Gzlem Odalar (Alarm Osi) Q Tm yangn istasyonlarnda, acil durum telefonlarnn alnaca, her trl kaynan hareketlendirilip ynetilmesinden sorumlu aralar ynlendirecek, uu ve apron (uak park alan) trainin gzlenecei merkezi bir yer olmaldr. Q Bu yer, mmkn olduunca, tm hareket sahasn grebilecek ekilde konulandrlm, gzlem odas eklinde olmaldr. Q Maksimum gr salamak zere, bu odann ykseltilmesi gerekebilir. Q Odann ses geirmezlii salanmal ve havalandrma sistemi olmaldr. Ayrca, istasyonun gece kullanlrken darnn uygun ekilde izlenebilmesi iin, gzlem odas aydnlatmasnn younluu deitirilebilir nitelikte olmaldr
179
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
Acil durum ulam yollarnn bakm nedeniyle kapal olmas ya da ok miktardaki su, kar nedeni ile kullanlmaz nitelikte olmas halinde, sorumlu tm taraara bilgi verilmelidir. havaalannn etraf tel rg ile kapatlmsa, kap anahtarlarnn birer tanesi acil durum annda polis/gvenlik veya havaalan otoritesi tarafndan tanmaldr.
180
zere haberleme kolaylklar da temin edilmelidir. Hareket sahasnn en iyi ekilde gzlenebilmesi iin, yangn istasyonunun doru yere kurulmu olmas gerekir. Mmkn olmas halinde gzlem srasnda: Q Uu ve kalk srasnda uak g kaynaklarndaki gcn devam edip etmedii, Q Taksi operasyonu, motorlarn yerde ve taksi annda durumlar, ini takmlarnn gvenlii ve uua hazrlk safhasndaki uak bakm emniyeti, Q Ulam yollarnn kullanlabilirlii, kalk ya da taksi izni iin bekleyen uaklarn kapatt pist ve taksi yollar, deiik yzey koullar iin havaalan toprak yapsnn yklenme mukavemetinin ara traine elverililii, Q Acil durum aralarnn hareketini kstlayabilecei dnlerek mevcut hava artlarnn etkisi gibi hususlar kontrol edilmelidir. Q Hava trak kontrolrnn, bir acil durum olduunu bildirmesi ile gerekli olan kurtarma ve yangnla mcadele arac kaza yerine ya da nceden kararlatrlm kullanlacak piste uygun bekleme yerlerine gnderilir. Bu tr bir ar alndnda ilgili tm RFF servisleri, o anda grevli havaalan RFF yetkilisinin sorumluluu altnda hizmet yapar. Q Bir uak kazas olduu veya muhtemelen olaca konusunda, grevli hava trak kontrolr dnda birinden bilgi alndnda, aynen grevli hava trak kontrolrnden bir ar alnm gibi hareket edilir. ncelikle, acil durumun nitelii ve ekli konusunda hava trak kontrol nitesi haberdar edilir. RFF aralar bir kazaya mdahale etmek zere greve sevk edilmeleri halinde, tm gelen ve giden uaklara kurtarma ve yangnla mcadele servisinin mevcut durumunu bildirebilmesi iin hava trak kontrolrne haber verilir. Q RFF aralar, potansiyel kaza yerini en iyi grebilecek ekilde ve en az bir aracn kaza yerine en ksa zamanda ulaacak ekilde pozisyon almaldr. Q ni takmlarndaki veya lastiklerdeki aksaklktan kaynaklanan acil durumlarda, daima pist dna klmas ve acil durum aralarna arplmas olasl vardr. Bu gibi durumlar iin acil durum aralar uan piste temas ettii yer yaknlarnda bekleyip, pistle temas anndan itibaren ua takip etmesi tercih edilmelidir. Q Havaalan dndaki kazalara mdahale, karlkl yardmlama protokol erevesindeki kurallara uygun olarak yaplmaldr. Mahalli polisle birlikte allmaldr. RFF aralaryla yangn istasyonu ve hava trak kontrol nitesi arasnda haberleme salanmaldr. Karlkl yardmlama protokol yaplan birimler, mmkn olduunda olaylar izlemelidir. Q Kaza yeri, yer alt su kaynaklarndan ve hidrantlardan uzaktaysa suya ihtiya duyulacandan ikmal arac olarak kullanlan aralar yangn mahalline hemen gnderilmelidir. lave sndrc malzemelerin, genel maksatl aralarla olay yerine getirilmesi iin nceden planlama yaplmaldr. Mevcut maddelerin, havaalan dndaki korumasz alanda kullanlmas ve grevlendirme teknikleri en avantajl kullanm salamak zere dikkatle seilmelidir. Q Havaalan dndaki arazi artlar ve trak koullar, bir acil durumda gecikmelere neden olunmamas iin nceden aratrlmaldr. RFF aralarndaki kareli haritalarda nemli yerler iaretlenmelidir. Q Delinen yakt tanklar, hidrolik (yanc tip), alkol veya ya borular tkanmal ya da kvrlarak kalan ksmn akmas ve yangnn bymesi nlenmelidir. Q Kaza yerinde ve yakn evresinde SGARA LMEZ kural ok sk ekilde uygulanmaldr. Q Kurtarmay abuklatrmak ya da yangn kontrol altna almaya yardmc olmak iin enkazn kaldrlmas gerektiinde, bunun ksmen hasar grm tanklardaki yaktn dklmemesi ve enkaz altnda skm insanlarda daha byk yaralanmalara neden olunmamasna dikkat edilmelidir. Q Yakt tanklarnn bulunduu ksmlarda havalandrma delii alrken ok dikkatli olunmaldr. Bir ok olay havalandrma delii amak iin aletlerin yanl kullanlmas, gereksiz yakt dklmesine ve yangnn verdii hasarn artmasna sebep olmutur. Q Kurtarma operasyonlar, mmkn olduunda normal kaplardan yaplmaldr. Ancak, normal kaplar kullanlamadnda zorla giri yollar amak iin kurtarma ve yangnla mcadele personeline gerekli ara gere salanmal ve bu aletlerin kullanlmas konusunda eitim verilmelidir. Q Kaza yerinde grev yapan tm personel koruma elbisesi giymelidir. Destek nlemler genellikle kurtarma personeli ve uakta bulunanlar iin giri ve k yollar salanmas asndan gereklidir. Ayrca uakta bulunanlar korumak zere dier uygun koruyucu nlemler alnmaldr. Kurtarma personelinin eitimi srasnda, koruyucu ekipmann zelliklerinin snrl olduu ve uaktakilerin tehlikeli bir atmosferden geirilmeye kalklmasndan kanlmas vurgulanmaldr. Q Kpk, baln yz maskesini kaplayaca ve gr snrlandraca iin, ok gerekmedike kurtarma personelinin zerine direkt olarak uygulanmamasna dikkat edilmelidir. Koruyucu giysilerin, ara ara svlarla slanmas, yksek sya maruz kalndnda buhara neden olabilir. Islatma ilemi kazara veya koruyucu nlem olarak uygulandnda bu duruma maruz kalanlar, yksek sl alandan kana kadar slatma ilemi srdrlmelidir.
181
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
Q Yangnn byklne bal olmakszn yangn sonras kullanlmak zere acil mdahale hortumlar dzgn ekilde braklmaldr. Bu ekilde braklan acil mdahale hortumlar uakta bulunanlar olduu kadar, yangn yerindeki RFF personeli ve ekipmann da tehlikeye atabilecek, bir yakt parlamas olaynda, annda kullanlabilir. Tm personel standart koruyucu giysilerini giyer ve bu ekilde parlama olmas durumunda yaralanma ihtimali azalr ve elbisenin giyilmesi iin zaman kaybedilmesi nlenir. Q Yaktn yayld ancak yangn kmad durumlarda, dklen svnn ntrletirilmesi veya kpkle kaplanmas srasnda, yakt etkisiz hale getirilene kadar veya kpkle kaplanana kadar btn yangna sebep olabilecek kaynaklar blgeden uzaklatrlarak, ateleme kaynaklar da soutulmaldr. Q Trbin uak motorlarnda yakt buharnn yangn snmesinden itibaren 30 dakika, piston motorlarnda 10 dakika iinde tutuacak yeterli miktarda s kalabilir. Yaktn st kpkle kaplanrken, toplam mevcut malzeme dikkate alnmaldr. Daimi su ihtiyac havaalannn her noktasndan salanamadndan, tankerler ve pompalar alarm alndnda harekete geirilmeli ve RFF aralarna su takviye etmeye hazr olmaldrlar. Ayrca genel maksatl aralar da, olay yerinde dier sndrc malzemeleri ve ekipman getirmek zere nceden belirlendii gibi hazr olmaldrlar. Q Havaalan bakm ekipman ierisinde, merdiven arac, ykselebilir platform veya tanabilir acil aydnlatma ekipman mevcutsa, bunlardan birinin ya da daha fazlasnn, ihtiya duyulduunda mdahalesi iin n dzenlemeler yaplmaldr. Q Uakta bulunanlar mmkn olduunca hzl kurtarlmaldr. Yarallarn uaktan karlmas srasnda, durumlarnn daha da ktletirilmemesine dikkat edilmeli, yangnn sndrld alan bu i iin kullanlmaldr. Q Eer s kayna uzaklatrlamyor ve alevler kontrol edilemiyorsa, bu duruma maruz kalan ancak henz yangnn iinde yer almayan yakt tanklarnn patlamalarn veya yangn ierisinde yer almalarn nlemek zere, uygun maddelerle korunmaldr. Q Uak camlar kurtarma ya da havalandrma iin sk kullanlrlar. Hatta bunlarn bazlar k kaps olarak kullanlmak zere dizayn edilmitir. Tm uaklarda bu tr klar belirlenmitir. Hem dardan ve hem de kabin iinden almalarn salayacak kolaylklar mevcuttur. Bu klarn ou ieri doru alr. Pek ok kabin kaps, acil k kaps olarak kullanlr, ancak operasyonel olarak uygun deillerse kullanlmamaldr. Olaan d durumlarda bunlar dar doru alrlar. Sz konusu klar havalandrma iin kullanldklarnda rzgar ynnde almaldrlar. Uygun deillerse kullanlmamaldr.
182
Uygulamann bir an nce balatlmas, tm RFF personelinin ayn emirleri uygulayabilmesi iin saat pozisyonu kullanlmaldr. Olayn meydana geldii blge zihinde bir daire kabul edilerek uan burnu saatin 12 ynn, kuyruk ksm saatin 6 ynn, sa kanatn 3 ynn ve sol kanadnda 9 ynn gsterdii kabul edilmelidir. Buna gre RFF aralar, RFF yetkilisinin verecei emre gre daire zerinde tespit edilen saat ynne gre yerletirilir. d) Yangn Kontrol Altna Almak: Yangnn younluunun % 90 orannda azaltlmasdr. Bu ilem 30 saniyede tamamlanmaldr. Yangn kontrol altna almak iin operasyon yaplr: 1. Hcum: Q Rzgarla beraber yaplmaldr. Q nce Kuru kimyevi tozlu arala mdahale edilmelidir. Q Monitr, yangn blgesini etkisi altnda tutabilecek konumda olmaldr Q Acil mdahale hortumlar ara hareketlerine mani olmayacak ekilde almaldr. 2. Kontrol: Q Yanan sahalar kpkle rtlmelidir. Q Yakt szntlar kapatlmaldr. Q Ka koridoru temin edilmelidir. Q Alevin tekrar parlamas nlenmelidir. Q Soutma yaplrken kpkle kaplanm zeminlerin bozulmamasna dikkate edilmelidir. Q Kurtarmaya katlanlar takip edilerek zor durumda olanlar yangn alan dna karlmaldr. Q Yedek su ve kpk temin edilmelidir. 3. Kurtarma: Q Olay mahalline ulaldnda hemen balanmaldr. Q Yarallara yardm edilmelidir. Q Mmkn olduu takdirde normal kaplar kullanlmal, mmkn olmamas halinde ise acil durum kaplar ve cebri giriler almaldr. Q RFF personeli ikili gruplar halinde almaldr. Q Uak iinde kurtarmaya engel tekil edenler darya karlmaldr. Q Hrszlk, sabotajlara mani olmak ve RFF aralarna alma kolayl temin etmek iin, olay yerinin yaklak 100 metre civarnda polis kontrol temin edilmelidir.
Kurtarma Taktikleri
Bir uak kazasn takiben yaplacak kurtarma operasyonundaki taktiklerin ve kullanlacak ekipmann belirlenmesinden nce yaplacak iler belirlenmelidir. ncelikle kurtarma teriminin, uaktan kmay baaranlarn geecei yolun korunmasn kapsamasna dikkat edilmelidir. Uak dndaki aktiviteler, yangnla mcadele, uaa yakn yaktla kaplanm sahalarn bir tabaka ile kapatlmas, uaa tahsis edilmi acil k ekipmannn etkili kullanmna yardm ile yolcularn uaktan karlmasna yardmc olacak aydnlatmann temini ve kurtulanlarn gvenli sahada toplanmasn salamay iermelidir. Bu durumda, uaa giri iin kullanlacak yollarn, yolcularn karld yollar olmamas gerektii aktr. Uakta bulunanlarn tamamnn kurtarlmas ana ama olarak kabul edilmise, tm gereksinimler, hayatta kalma olasln yaratacak artlara ve kurtarma operasyonunun ynetimine gre olmaldr. Bu nedenle, uakta bulunanlarn kurtarlmaya balanmasndan nce yangn bastrmadaki bir hatann ya da gvenli sahaya, yakt dklm olmas uaktakilerin can gvenliini tehlikeye atacandan, yangnla mcadele operasyonunun balatlmas esastr. RFF personeline destek, uak ileticisinin ve uak acil durum olayna mdahalede bulunan d acil servislerinin salk ekiplerinden gelebilir. Bu durumda, uak iindeki ve dndaki yangn gvenliini salamak zorunludur ve bu durum, yakt dklm alanlarn kpk tabakas ile kaplanmasnn srekliliini gerektirir.
183
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
Kurtarma operasyonu ierisinde el ve g destekli tehizatlarnn kullanlmasn temin en uak gvdesi iinde nefes alnabilir ortam oluturulmak iin temiz hava verilmelidir. Operasyonda grevi olanlarn etkili almas, mevcut tm kaynaklarla desteklenmeleri ve kazazedelerin en az zaman kayb ile gvenli bir yere gtrlmeleri koordine edilmelidir.
184
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
ekil 12.1.
Haberleme: Uu mrettebat ile RFF personeli arasnda haberleme kolayl gerektiinden, grevliler arasnda direkt temas kurmaya ynelik haberleme sisteminin kurulmas gerekir. Direkt temasn saland yntemler unlardr: a) Telsizler: Olaya mdahale de baar, uak mrettebat, RFF personeli ile hava trak kontrol nitesi arasndaki muhabere koordinasyonuna baldr. Bu sebeple bu birimlerin telsiz frekanslar ayn olmaldr. b) Uak i Telefon Sistemi (nterkom): Uak motorlar alrken, uaa yakn bir yerden, uu mrettebat ile haberlemek zor olabilir. Pek ok uak interkom ile donatldndan yer personelinin kullanm iin uak zerinde interkom girii mevcut olduunda kolaylkla haberleme salanr. Q Dier Haberleme Yollar: Bir baka ekilde haberleme yaplamadnda, RFF Personeli yetkilisinin, uak burnunun sol tarafna haber vermek suretiyle, uu mrettebat ile direkt ses haberlemesi kurmas nerilir. Bu tip haberleme iin portatif megafonlar nem tar. El iaretleri ile bilgi aktarlmas gerekli olabilir. ekil 12.1 RFF personeli tarafndan, pilota motorun durdurulmasn belirten iarettir. Dier marshalling iaretlerine ilikin bilgi Annex-2 Hava Kurallar ksmnda yer almaktadr. Statik Topraklama: Yerdeki personel uakla temasa gemeden nce, uan doru olarak topraklamasnn yaplmas gerekmektedir. Kaza yapan uak, yerle temas ettikten sonra yangn olmamsa statik elektrie kar topraklanmaldr. Uak Yangn Uyars: Uak mrettebat iin uak yangn gstergelerinin dzgn ekilde deerlendirilmesi mmkn olmadndan, apronda park edip, yangnn dier uaklar ve binalar tehlikeye sokmamas iin, RFF personeli tarafndan phelenilen yerin kontrolnn yaplmas nerilir. Bu kontrol genellikle uak kompartman kaplar almadan, etkilenmi yerlerin gzlenmesi, duman ya da snn dardan kontrol edilmesi ile yaplr. Motor altrma: Uan durmasndan sonra motorlardan en az biri, uaktaki aydnlatma ve haberlemenin srdrlmesi iin alr durumda bulundurulmaldr. Bu uak kurtarma operasyonunu bir dereceye kadar engelleyecektir. Sz konusu olay kurtarma ve yangnla mcadele iin tehlikeli olacandan motor emniyet mesafesi dikkate alnmaldr. Ekipman Yerleimi: Havaalan kurtarma ve yangnla mcadele aralar, turbo jet uaklara gre, piston motorlu ve turbo pervaneli uaklara farkl ekillerde yaklaabilir. Ular arkaya doru ekilmi kanat dizayn ve trbin motorlarnn ar snm atmosferi nedeni ile pek ok kurtarma ve yangnla mcadele personeli uaa burun tarafndan yanar ve yerleir. Bu karar pek ok faktr etkileyeceinden, bu her zaman standart bir yaklama ekli deildir. Rzgar artlar, arazi, uak tipi, kabin zellikleri ve dier faktrler yaklama eklini belirlerler. Bu nedenle, uu mrettebatnn, kurtarma ve yangnla mcadele personeline uan detaylar hakknda bilgi vermesi gereklidir. Kombine yolcu-kargo uaklar konusunda, havaalan kurtarma ve yangnla mcadele personeline kabin zellikleri konusunda bilgi verilmelidir. nk baz uaklarn kargo kompartmanlar uak kanat hizasna kadar gelmekte ve buradaki acil durum k kapsndan yolcularn tahliye edilmesini imkansz klmaktadr. Tahliye: Daha nce de belirtildii gibi, yolcularn uaktan boaltlmas karar kurtarma ve yangnla mcadele personeliyle alan uu mrettebat tarafndan verilmelidir. RFF personelinin tm uaklar iyi tanmas mmkn olmadndan, uu
186
mrettebatnn acil durum konusunda daha eitimli olmas nedeniyle uan tahliye edilmesindeki son karar uu mrettebatnndr. Neredeyse tm uaklar acil durum tahliye ekipmanlar ile donatlmlardr ve uu mrettebat bu ekipmann kullanm konusunda eitimli olmaldr. Baz RFF personeli acil durum uak tahliye merdivenlerini yanlarnda tarlar ve bu durumda, uu mrettebat sz konusu merdivenlerin mevcudiyeti konusunda bilgilendirilmelidir. Acil kayma yastklar hasara uramadka kullanlmaya devam edilmelidir. Eer bunlar henz almam veya hasar grm durumda iseler, tahliye merdivenleri kullanma girmelidir. Sz konusu merdivenler ayrca kanat zerinden tahliyelerde, zellikle de kanat yerden olduka yksekse yararl olur. Can gvenliinin hemen salanmas gerekmeyen durumlarda, sadece merdiven ve acil kayma yastyla donatlm kaplarn kullanlmas nerilir. niten nce uu mrettebat, RFF personeline bilgi vermelidir. Bu bilgi; yakt miktar, uaktaki yolcu says, kabin zellikleri yolcu dalm, zrl yolcular ve nem tayabilecek dier konular iermelidir.
SONU
Uak kaza krmlarnda havaalan Kurtarma ve Yangn Sndrme Biriminin (RFF) grevi ve sorumluluklar tartlmaz bir deerdedir. Kaza krm noktasna ulamakla beraber, hzl ve doru mdahale ile yolcularn kurtarlmas ve tahliyesinin salanmas en nemli grevidir. Youn bir enerji ktlesi niteliinde olan uak yangnlarna mdahale, donanm, bilgi ve tecrbe ile birlikte olan st gayret ve sabr gerektirmektedir. Zamanla yar iinde olan bu mdahale sresinden baar ile kabilmek her itfaiye birimine verilebilecek en gzel dldr.
KAYNAKLAR
[1] ICAO- ANNEX-2,12 [2] DHM- RFF (Kurtarma ve Yangn Sndrme) Ynergesi [3] AKIN, Hikmet, 1978 Eitim Notlar
ZGEM
*Hikmet AKIN 1978 ylnda DHM-Yeilky Havaliman tfaiye Mdrlnde ie balamtr. Takip eden yllarda CAO Eitim Merkezinde Uak Yangnlar ve Sv Yakt Yangnlar eitimi, DHM Eitim Merkezi- tfaiyecilik Eitimi, DHM- Hava Trak ve Hava Muhabere eitimlerine katlmtr. Sivil Savunma Genel Mdrl Eitim Merkezinde Sivil Savunma Arama-Kurtarma Eitimini tamamlamtr. 1986 yl itibariyle yangn sektrnde srasyla; Kalafatolu Yangn Sanayi A..- Sat ve Proje Mdr, Aksay Yangn ve Gvenlik Sistemleri San. Tic. Ltd. ti. Genel Mdr, 2007 itibariyle de Akn -Yangnla Mcadele, Eitim ve Danmanlk Hizmetleri San.Tic. Ltd. ti. Genel Mdr olarak devam etmektedir. TYAK Vakf ve Dernei yesidir.
187
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
188
lker BK*
ZET
Binalarn Yangndan Korunmas Hakknda Ynetmelik gereince, tm binalarda ve inaat-yapm ilerinde, belirlenen bina kullanm snar esas alnarak, tayc olarak kullanlan yap elemanlar bata olmak zere, ou yap eleman iin 30 dakika ile 120 dakika arasnda deien Yangn Dayanm kstaslar tarif edilmitir. Yap eleman yangn dayanmnn yk tama, btnlk ve yaltkanlk temel zelliklerinin belirli sreler ierisinde korunmas yetenei ile tanmland ynetmelik kurallarnn uygulanmasndan; yap ruhsat vermeye yetkili idareler, yatrmc kurulular, yap sahipleri, iveren veya temsilcileri, tasarm ve uygulamada grevli mimar ve mhendisler ile uygulayc ykleniciler ve yap yaplmasnda ve kullanmnda grev alan mavir, danman, proje kontrol, yap denetimi ve iletme yetkilileri, yani tm taraar, yasa karsnda grevli, yetkili ve sorumlu addedilmektedir. Bu kapsamda, tm ilgili taraarn ynetmelik ve dier ilgili rn mevzuatnn kendilerine ykledii sorumluluklarnn bilincinde olarak faaliyetlerini yerine getirmelerinin, hem hukuki meyyidelerle kar karya kalmamalar ve hem de yangn afeti karsnda gerekli nlemlerin alnmasnda grevlerini tam olarak yerine getirerek vicdanen rahat bulunmalar itibariyle nemi aikardr. Anahtar Szckler: Yangn Dayanm, Yk Tama, Btnlk, Yaltkanlk, Yangn Mhendislii, Mevzuat, Bayndrlk, ileri, Ynetmelik
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
1. GR
Yap Malzemeleri Ynetmeliinin 8 Eyll 2002 tarihli ve 24870 sayl Resmi Gazetede yaynlanmasnn zerinden dokuz yl, Ynetmeliin 1 Ocak 2007 tarihinde zorunlu uygulamaya giriinin zerinden ise be yla yakn bir zaman gemi bulunuyor. Bayndrlk ve skan Bakanl tarafndan yaynlanarak uygulamaya konan ynetmelik, TS EN 13501 serisine gre yap malzemelerinin Yangna Kar Tepkisi ve yap elemanlarnn Yangn Dayanm kavramlarn sanayi ve ticaret hayatmza, bir daha kmamak zere sokan temel mevzuat olmutur. 19 Aralk 2007de ileri Bakanl ile Bayndrlk ve skan Bakanl tarafndan ortak yaynlanan ve yayn tarihinde uygulamaya giren Binalarn Yangndan Korunmas Hakknda Ynetmelik ise, temel gvenlik kriteri olan Binalarn Yangn Gvenlii hususunda Yap Malzemeleri Ynetmeliine uyumlu bir milli mevzuat ihtiyacn karlamak amacn yerine getiren ok nemli bir mihenk tadr. Bugnk durumda karmzda dikilmekte olan en byk sorun, ne yazk ki bu ynetmeliklerde tanmlanan tm ilgili taraarn, Ynetmeliin kendilerine yklemekte olduu sorumluluklar ve bu sorumluluklar nasl yerine getireceklerine dair yeterli bilgi ve deneyime sahip olamamalar ve bu nedenle ou durumda ynetmeliin temel artlarnn anlaml bir uygulama pratiine kavuamamasdr.
190
c) Yap sahipleri, ) veren veya temsilcileri, d) Tasarm ve uygulamada grevli mimar ve mhendisler ile uygulayc ykleniciler ve imalatlar, e) Yap yaplmasnda ve kullanmnda grev alan mavir, danman, proje kontrol, yap denetimi ve iletme yetkilileri, grevli, yetkili ve sorumludur. kural ortaya konmakta, bylece ynetmelik uygulamasnn ilgili/yetkili dairelerden yatrmclara ve yap sahiplerine, tasarm gerekletiren mimar/mhendis ve yklenicilerden, yapmda ve yap kullanmnda grev alan mavir, danman, proje kontrol, yap denetimi ve iletme yetkililerine kadar tm taraarn grevli, yetkili ve sorumlu olduklar, dier bir deyile, Ynetmeliin tam olarak uygulanmad her durumda yaanabilecek her trl yangn afetinde tm ilgili taraarn yasalar karsnda hesap vermek durumunda kalacaklarna dair temel ve milli yangn mevzuatmz itibariyle devrim nitelii tayan art nihayet getirilmektedir. Ayn maddenin, (4) nolu alt balnda ise; (4) Binalarn yangn alglama ve sndrme projeleri, tesisat projelerinden ayr olarak hazrlanr. Bir kat alan 2000 mden fazla olan katlarn tahliye projeleri mimari projelerden ayr olarak hazrlanr. Tahliye projeleri dier yaplarda mimari projelerde gsterilir. Projeler; ilgili belediye itfaiye birimlerinin uygun gr alndktan sonra, ruhsat vermeye yetkili merciler tarafndan onaylanarak uygulanr. Belediye itfaiye birimlerince, projelerde deiiklik veya ilve gerekli grlmesi halinde, istenilen deiiklik veya ilvenin bu ynetmeliin hangi maddesine istinaden gerekli grldnn belirtilmesi mecburidir. Yorumlanmas gereken, aklk gerektiren veya belirsiz olan konularda Bayndrlk ve skn Bakanlnn gr alndktan sonra ilem ve uygulama yaplr. ifadesi yer almakta, bylece yap projelerinin ayrlmaz bir paras olarak bina tahliye projelerinin, ynetmelie uygunluk itibariyle belediye itfaiye birimlerince denetlenerek, olumlu gr sonucunda yap ruhsatnn verilebilecei, aksi halde itfaiye birimlerince belirlenen deiiklik veya ilavelerin uygulanmas zaruriyeti, yap ruhsat srecinin ileyi pratiinin ortaya konmas amacyla tanmlanm bulunmaktadr.
191
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
Alt yzeyden
artlar tanmlanmakta, bylece alt balk (2)de tanml tm yangn tehlikesi olan kapal alanlarn duvarlar ve demeleri ile, ykseklii 21.50 m zerinde bulunan konut harici binalar ve 30.50 mden fazla olan konut binalarnda yangn kompartman olma zorunluluu ortaya konmaktadr. Yangn kompartman duvarlar, rnein ykseklii 30,50 mden az ticaret amal binalarda, sprinkler (yamurlama) sistem bulunmuyorsa 90 dakika, bulunuyorsa 60 dk. yangn dayanmna sahip olmaldr. Yine, Madde 25te Yangn Duvarlar bal altna; (1) Bitiik nizam yaplar birbirinden ayran yangn duvarlar, yangna en az 90 dakika dayankl olarak projelendirilir. Yangn duvarlarnn cephe ve atlarda gstermeleri gereken zellikler ilgili maddelerde belirtilmitir. (2) Yangn duvarlarnda delik ve boluk bulunamaz. Duvarlarda kap ve sabit k penceresi gibi boluklardan kanmak mmkn deil ise, bunlarn en az yangn duvarnn direncinin yar sresi kadar yangna kar dayankl olmas gerekir. Kaplarn kendiliinden kapanmas ve duman szdrmaz zellikte olmas mecburidir. Bu tr yar mukavemetli boluklarn evresi her trl yanc maddeden arndrlr. Su, elektrik, stma, havalandrma tesisatnn ve benzeri tesisatn yangn duvarndan gemesi hlinde, tesisat evresi, aklk kalmayacak ekilde en az yangn duvar yangn dayanm sresi kadar, yangn ve duman geiine kar yaltlr. (3) Yksek binalarda, p, haberleme, evrak ve teknik donanm gibi, dey tesisat aft ve baca duvarlarnn yangna en az 120 dakika ve kapaklarnn en az 90 dakika dayankl ve duman szdrmaz olmas gerekir. koullar verilmekte; Trkiye yap stounun byk bir ksmnn bitiik nizaml binalardan olutuu ve bu binalar ayran duvarlarn en az 90 dakika yangn dayanml olmas gerektiinin Ynetmelik tarafndan art koulduu dnldnde, bu konuda ynetmeliin sorumluluk vermi olduu tm taraarn konu ile alakal yeterli bilgi, deneyim ve ilgi eksikliklerinin, kamunun can ve mal gvenliine kar ne derece yksek riskler iermekte olduu daha net bir ekilde grlebilmektedir.
192
7. Toplanma Amal - Yamurlama sistemi yok Binalar - Yamurlama sistemli a) Depolar - Yamurlama sistemi yok 8. Depolama Amal Tesisler - Yamurlama sistemli b) Otopark - Ak otoparklar - Dier otoparklar
* (1) (2) (3) (4)
Binann en alt bodrum kat demesi ile zemin kat demesi arasndaki mesafe. Bir bodrumun stndeki deme (veya birden fazla bodrum var ise, en stteki bodrumun stndeki deme), eer giri ve st katlar iin olan yangna dayanm sreleri daha fazla ise o hkmleri salamaldr. Binalar ayran yangn kompartman duvarlar iin en az 60 dakikaya ykseltilir. Tayc sistemin bir blmn tekil etmeyen elemanlar iin 90 dakikaya drlebilir. Acil ka oluturan elemanlar iin 30 dakikaya ykseltilir.
Ynetmeliin dier yangn dayanm artlar kotuu yap elemanlar ve kesitleri ve sndrme ekipmanlar srasyla Demeler (MADDE 26), Cepheler (MADDE 27), Yangn gvenlik hol (MADDE 34), Ka yollar (MADDE 35), Korunumlu i ka koridorlar ve geitler (MADDE 36), D ka geitleri (MADDE 37), Ka merdivenleri (MADDE 38), Ka yolu kaplar (MADDE 47), Kazan daireleri (MADDE 54), Yakt depolar (MADDE 56), Mutfaklar ve ay ocaklar (MADDE 57), Asansrler (MADDE 62-MADDE 63), Transformatr odalar (MADDE 65), Jeneratr odalar (MADDE 66), Yangn alg, alarm ve sndrme sistemlerinin kablolar (MADDE 83 ve MADDE 85) olarak verilmekte ve Ynetmelikte tm bu elemanlarla ilgili koullar detaylandrlmaktadr. Ayrca kullanm amac itibariyle Ynetmelik, Patlayc maddeler ve Parlayc ve patlayc gazlar retildii, depoland ve satnn yapld binalar ile, LPG tplerinin depoland ve perakende satnn yapld yerler iin gerekli artlar zel olarak tanmlam; yine yksek can ve mal gvenlii riski ieren Oteller, moteller ve yatakhaneler iin ise aadaki artlar belirlemitir: MADDE 50- (1) Otellerin, motellerin ve dier binalarn yatakhane olarak kullanlan blmlerinin aada belirtilen artlara uygun olmas gerekir: a) Yatak odalar, i koridordan en az 60 dakika yangna kar dayankl bir duvar ile ayrlr. b) koridora alan kaplarn yangna kar en az 30 dakika dayankl olmas ve kendiliinden kapatan dzenekler ile donatlmas gerekir. (6) Doal veya mekanik yolla havalandrlmayan i koridorlar; yamurlama sistemi olan binalarda 45 m ve yamurlama sistemi bulunmayan binalarda 30 m aralklarla duman kesicileri ile blmlendirilir ve buralarda aadaki artlara uyulur:
193
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
a) Duman kesicileri yangna en az 60 dakika dayankl olur. Blme iinde yer alan ka kaplarnn yangna en az 60 dakika dayankl ve duman szdrmaz nitelikte olmas arttr.
3. SONU
Binalarn Yangndan Korunmas Hakknda Ynetmelik (19.12.2007 tarihli, 26735 sayl Resmi Gazetede yaynlanan) ile sadece lkemiz yangn mevzuatna kavumakla kalmam, ayn zamanda 89/106/EEC Yap Malzemeleri Ynetmelii de temel gvenlik kriteri olan yangn gvenliinde yasal uygulama gereksinimlerinin pratiine kavumutur. lkemiz, hali hazrda akredite ulusal Yangna Kar Tepki Test Laboratuvarlarna sahiptir ve bylece yap malzemeleri iin Binalarn Yangndan Korunmas Hakknda Ynetmelik kurallarnn uygulanmas ve yetkili kurumlarca denetlenmesi mmkn bulunmaktadr. Ayn ekilde Ynetmeliin Yangn Dayanm konusundaki prensip ve kurallarnn test, analiz ve kontrol ile dorulanabilecei bir Yangn Dayanm Laboratuvarmz ve mhendislik almalar ile dorulamalar yapabilen bir Yangn Gvenlik Mhendislii Merkezimiz de nihayet oluturulmu ve hizmete sokulmutur. Bylece, sadece yap malzemeleri sektrnn deil, gemi ina sanayinin, otomotiv sanayinin ve hatta savunma sanayinin de temel gereksinimlerinden olan yangn dayanm konusunda, rnlerin tama kapasitesi, btnlk ve yaltm zelliklerini test edebilecek ve REI 30 dk., 60 dk., 90 dk. ve 120 dk. testlerini gerekletirerek, tm bu sanayi sektrlerinde retim gerekletiren reticilerimizin yabanc laboratuarlarda ok olumsuz maddi koullar altnda yangn dayanm testleri yaptrmalarnn nne geebilmesi ve milli aratrma-gelitirme verilerimizin lkemiz snrlar ierisinde deerlendirilmesi/koruma altnda tutulabilmesi gnmz itibariyle mmkn olmutur. Bu kapsamda, Ynetmeliin sorumluluk tahsis etii kamu kurum ve kurulular dahil tm ilgili taraarn ynetmelik ve dier ilgili rn mevzuatnn kendilerine ykledii sorumluluklarnn bilincinde olarak faaliyetlerini yerine getirmelerinin, hem hukuki meyyidelerle kar karya kalmamalar ve hem de yangn afeti karsnda gerekli nlemlerin alnmasnda grevlerini tam olarak yerine getirerek vicdanen rahat bulunmalar itibariyle nemi aikardr.
KAYNAKLAR
[1] 89/106/EEC Yap Malzemeleri Ynetmelii, Bayndrlk ve skan Bakanl, 8.09.2002 tarihli, 26084 sayl Resmi Gazete [2] Binalarn Yangndan Korunmas Hakknda Ynetmelik, Bakanlar Kurulu Karar, 19.12.2007 tarihli, 26735 sayl Resmi Gazete [3] Binalarn Yangndan Korunmas Hakknda Ynetmelikte Deiiklik Yaplmasna Dair Ynetmelik, 9.9.2009 tarihli, 27344 sayl Resmi Gazete [4] TS EN 13501-1, Yap Mamulleri ve Yap Elemanlar, Yangn Snandrmas Blm 1: Yangn Karsndaki Davran Deneylerinden Elde Edilen Veriler Kullanlarak Snandrma, TSE, 01.2010. [5] TS EN 13501-2, Yap malzemeleri ve bina elemanlar - Yangn snandrlmas - Blm 2: Yangna dayanm deneylerinden elde edilen veriler kullanlarak snandrma (Havalandrma tesisatlar hari), TSE, 06.2009
ZGEM
*lker BK 1999 ylnda stanbul Teknik niversitesi, Uak Mhendislii Blmnden mezun olmutur. 2002 ylnda ISO 9001:2008 Ba Denetisi ve 2004 ylnda, Avrupa Birlii Yap Malzemeleri Onaylanm Kuruluu Ba Denetisi olmutur. 2003 ylndan bu yana iletmeciliini yrtt rma, Ulusal ve AB Onaylanm Kuruluu, Akredite Yap Malzemeleri Laboratuvar ve Akredite rn ve Sistem Belgelendirme Kuruluudur.
194
lknur BEKEM*
Murat AVU**
Fsun DEMREL***
ZET
Yangnlarda her yl binlerce insan lmekte, on binlerce insan yaralanmakta ve ok byk maddi kayplar meydana gelmektedir. Gelien teknoloji, sanayileme ve enerji tketiminin artmas, nfusun giderek oalmas yangn riskinin ve buna bal olarak yangnn maddi ve manevi zararlarnn artna neden olmaktadr. Bu almada, Trkiyede meydana gelen yangnlara ait istatistikler; yangn says, yangn k sebepleri, can kayb ve maddi zarar asndan incelenmi, stanbul, Ankara ve zmir yangn istatistikleri karlatrlmtr. Saysal veriler, genel olarak, T.C. Babakanlk Afet ve Acil Durum Ynetimi Bakanlndan ve karlatrmada kullanlan illerin itfaiye daire bakanlklarndan temin edilmitir. alma sonunda, yangn saylarnn byk oranda enerji tketimi ve nfus ile ilikili olduu grlm, yangnlara sebebiyet veren faktrlerin banda sigara ve elektrik tesisatnn geldii belirlenmitir. Bu alma nda, Trkiyede yangn istatistikleri konusunda en detayl almalarn stanbul Bykehir Belediyesi tarafndan veri ambar projesi kapsamnda yapld grlm, oluturulan bu veritabannn tm Trkiyeye uyarlanmas ve Trkiye genelinde yangn istatistikleri konusunda bir dil birliinin oluturulmas gerektii kans uyanmtr. Anahtar kelimeler: Yangn statistikleri, Yangn k Sebepleri, Yangnda Can Kayb, Yangnda Maddi Zarar
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
1. GR
Yangn, kat, sv ve/veya gaz halindeki maddelerin kontrol d yanmasdr[1]. statistik, belirli bir ama iin verilerin toplanmas, snandrlmas, zmlenmesi ve sonularn yorumlanmas ile ilgili teknik ve yntemleri ieren bir bilim daldr[2]. 1920 yl sonlarnda, istatistik uygulamalarna ilgi giderek artm, istatistik yntemler her alanda kullanlmaya balanmtr. Trkiyede 1927 ylnda Devlet statistik Umum Mdrl olarak kurulan ve 1963 ylnda Devlet statistik Enstits eklinde tekilatlanan kurumun, planl dneme girildikten sonra istatistie duyulan ihtiyacn bydnn ve neminin artt grlmtr[3].
196
Yangn gvenlii biliminin istatistiksel grleri Yangn gvenlii hakkndaki ekonomik istatistikler
ahin, Bursada 2000 ylnda Yangn Gvenlik Kongresinde sunduu aratrmasnda; Amerika, ngiltere, Kanada, sve, Japonya, Trkiyede meydana gelen yangnlarda lm oranlarn incelemi ve en dk orann lkemize ait olduunu ortaya koymutur[13]. Yangn istatistiklerini oluturan blmler ekil 1de grlmektedir[14].
Yangn saylar
Yllar
ekil 2. Trkiyede meydana gelen yangn saylarnn yllk dalm (1988-2008). 197
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
3% 2% 0% 5% 30% 6% 8% Sigara ve Kibrit Dier Nedenler Elektrik Tesisat Baca Tutumas Ocak, Soba, Kalorifer Kazan LPG, Doalgaz vb. Sabotaj Akaryakt, Patlayc Madde Yldrm Dmesi
ekil 3. Trkiyede yangn k nedenleri (1988-2008).
19% 27%
Yangn k sebeplerinde ikinci sray ise % 19luk oran ile elektrik tesisat kaynakl yangnlar almaktadr[16]. Elektrikli cihazlarn kullanlmalar srasnda kullanma talimatlarna uyulmamas, ihmal ve dikkatsizlik yangnlarn kmasna neden olmaktadr. Ayrca, elektrik tesisatlarnn talimatlara uygun ekilde yaplmamas da yangn tehlikesi oluturmaktadr[17]. Baca kaynakl yangnlarn oran % 8 olup, mutfak aspiratr ve bacalarda biriken is ve kurumlar tutuarak potansiyel yangn tehlikesi oluturmakta, baca yangnlar kolayca at yangnlarna, at yangnlar da bina yangnlarna dnebilmektedir[18]. 1998-2008 yllar arasnda meydana gelen yangnlarn % 5inin k sebebi LPG ve doalgaz olarak grlmektedir. LPG tpleri tama kolayl nedeni ile lkemizde ok kullanlan enerji kaynaklarndan biridir. zellikle konutlarda mutfak ve banyolarda kullanlmakta ve byk risk oluturmaktadr. Doalgaz ise 1976 ylndan itibaren lkemizde kullanlmaya balanmtr[19]. Kolaylkla yanan doalgaz iyi bir havalandrma salanmazsa ortamda oksijen azalmasyla boulmaya neden olmaktadr[16]. Sabotaj, eitli amalar iin bilerek ve isteyerek yangn kartlmasdr. lkemizde sabotaj sonucu meydana gelen yangnlarn oran ise % 3tr. Trkiyede 1998-2008 yllar arasnda meydana gelen yangnlarn % 2lik ksmn akaryakt yangnlar oluturmaktadr. Genel olarak akaryakt yangnlar, ak kaplardaki akaryaktn buharlaarak evreden ate almas ile olumaktadr[17].
600 500
400 300 200 100 0 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
Yllar
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
Yllar
30000
25319
Yangn saylar
24899
stanbul Ankara
13563 7062 4255 4459 5231 6168 4713 5717
zmir
5000 0 2007
2008 Yllar
2009
2010
199
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
byk ehirde meydana gelen yangnlarn saylarnn yllara gre dalm incelendiinde (ekil 6); en fazla yangnn stanbulda meydana geldii grlmektedir. zmir ve Ankara illerinde meydana gelen yangnlarn saylar; 2007 ylnda birbirine yakn iken, 2008 ve 2010 yllar arasnda Ankarada meydana gelen yangn saysnda zmire gre bir azalma olduu, 2009 ylnda ise her ehirde de meydana gelen yangn saylarnda art olduu gzlemlenmektedir[22, 23, 24]. stanbul, Ankara ve zmirin nfuslar karlatrldnda (ekil 7), stanbul nfusunun dier iki ehir nfusunun toplamndan daha fazla olduu grlmektedir. Byk ehirlerde on drt yllk yangn oranlar incelendiinde; stanbulda meydana gelen yangnlarn orannn, zmir ve Ankarada meydana gelen yangnlarn oranlarnn toplamndan fazla olduu gzlemlenmektedir (ekil 8). Dolaysyla, nfus ve yangn saylarnn birbiriyle dorudan ilikili olduu, aka grlmektedir.
17%
15%
16%
22% 61%
stanbul Ankara zmir
stanbul Ankara zmir
69%
4. SONU VE NERLER
Trkiyede meydana gelen yangn saylar 1988-2008 periyodu arasnda incelendiinde; genel olarak bir artn sz konusu olduu gzlemlenmitir. Nfus ve enerji tketiminin yangn saylar zerindeki arta dorudan etkisi bulunmaktadr. Yangn k sebepleri aratrldnda en nemli faktrn sigara olduu grlmtr. Bu balamda halkn bilinlendirilmesi ile yangn saylarnda azalma olaca dnlmektedir. Yangnlarda meydana gelen can kayplar incelendiinde; hayatn kaybeden kiilerin sadece saylarna yer verildii grlmtr. Bu kimselerin halktan m yoksa itfaiye grevlilerinden mi olduu bilinmemektedir. Kurbanlarn ya, cinsiyet ve lm ekilleri hakknda detayl bir istatistik tutulmas gerekmektedir. Yaplan bu alma sonunda Trkiyede yangn istatistikleri konusuna yeteri kadar nem verilmedii grlmtr. Avrupa Birlii lkelerinde her yl meydana gelen yangnlarla ilgili raporlar hazrlanrken, Trkiyede sadece stanbul Bykehir Belediyesi tarafndan 2007 ylndan beri detayl rapor hazrlanmtr. Yaplan bu aratrmada farkl ehirlerde meydana gelen yangnlarn kayt altna alnma sistemlerinin birbirinden ayr olduu grlmtr. Bu balamda lkemizde; yangnlarn kayt altna alnmasn salayacak ortak bir veri tabannn oluturulmas, kullanlmas ve her ylsonunda yangn istatistikleri raporlarnn tutulmasnn doru olaca dnlmektedir.
KAYNAKLAR
[1] [2] [3] [4] DEMREL, F., Binalarda Yangn Gvenlii, Yaynlanmam Ders Notlar, Gazi niversitesi, 2011. SARABAI, T, KUTSAL, A., Betimsel statistik, Hacettepe niversitesi Fen Fakltesi Yaynlar 17, Ankara, 1987. ZKAN, Y., Uygulamal statistik I, Sakarya Kitabevi, Sakarya, 2002. Rosenberg, T., Statistics for Fire Prevention in Sweden, Fire Safety Journal 33, p.283-294, 1999.
200
[5] [6] [7] [8] [9] [10] [11] [12] [13] [14] [15] [16] [17] [18] [19] [20] [21] [22] [23] [24]
LZHONG, Y., XAODONG, Z., ZHHUA, D., WECHENG, F. and QUNGAN, W., Fire Stuation and Fire Characteristic Anlysis Based on Fire Statistc of Chine, Fire Safety Journal 37, p.785-802, 2002. HOLBORN, P.G., NOLAN, P. F. and GOLT, J., An Analysis of Fatal Unintentional Dwelling Fires Investigated by London Fire Brigade between 1996 and 2000, Fire Safety Journal 38, p.1-42, 2003. HASOFER, A. M., THOMAS, I., Analysis of Fatalities and Injuries In Building Fire Statics, Fire Safety Journal 41, P.2-14, 2006. SWEIS, F. K., Fires And Related Incidents In Jordan (1996-2004), Fire Safety Journal 41, p.370-376, 2006. WU, L., REN, A., Urban Fire Risk Clustering Method Based on Fire Statistics, Tsinghua Science and Technology, Volume 3, Number 51, p. 418-422, 2008. CHIEN, S.W., WU, Y. G., The Strategies Of Fire Prevention On Residential Fire in Taipei, Fire Safety Journal 43, p. 7176, 2008. www.highbeam.com/doc/1P1-36544227.html (Aralk,2010) ALAN, N.B, Fire Safety in Tunnels, Fire Safety Journal 44, p.276-278, 2009. AHN, N., Uluslararas Yangn statistikleri ve Deerlendirme, Yangn Gvenlik Kongresi bildiriler kitab, Bursa, 2000. BRUSHLINSKY, N.N., SOKOLOV, S.V., WAGNER, P., HALL, J.R., World Fire Statistics, Report no:10, The Center of, Fire Statistics of CTIF, 2006. http://ec.europa.eu/consumers/cons_safe/presentations/21-02/ctif.pdf T.C. Babakanlk Afet ve Acil Durum Ynetimi Bakanl. YETKNER, E., Yangn Etkenleri, nn niversitesi Rektrl Sivil Savunma Uzmanl, http://iys.inonu.edu.tr Yetkiner, E. Yangn Trleri, 2006 http://ta8an.blogcu.com/ http://www.ivak.org.tr/baca.htm Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl resmi web sitesi, http://www.enerji.gov.tr Milliyet gazetesi arivi, www.milliyet.com.tr Adrese Dayal Nfus Kayt Sistemi Nfus Saym Sonular, T.C. Babakanlk Trkiye statistik Kurumu Haber Blteni, Say 15, Ankara, 2010. stanbul Bykehir Belediyesi tfaiye Daire Bakanl resmi web sitesi, http://www.ibb.gov.tr/ Ankara Bykehir Belediyesi tfaiye Daire Bakanl. zmir Bykehir Belediyesi tfaiye Daire Bakanl.
ZGEM
*lknur BEKEM 2007 ylnda Gazi niversitesi Teknik Eitim Fakltesi Yap Eitimi ABDden mezun olmutur. Ahi Evran niversitesi Kaman Meslek Yksekokulu naat Teknolojileri Programnda 2007den bu yana retim Grevlisi olarak almaktadr. Halen Gazi niversitesi Yap Eitimi Blmnde doktora renimine devam etmektedir. **Murat AVU 1999 ylnda Gazi niversitesi Teknik Eitim Fakltesi Yap Eitimi ABDdan mezun olmutur. 2001-2004 yllar arasnda Gazi Osman Paa niversitesi Niksar Meslek Yksekokulunda retim grevlisi olarak almtr. Gazi niversitesi Teknoloji Fakltesi Yap Eitimi Blmnde Aratrma Grevlisi olan Murat avu, ayn blmde doktora renimine devam etmektedir. ***Fsun DEMREL Gazi niversitesi Mimarlk Fakltesi, Mimarlk Blm retim yesi olan Prof. Dr. Fsun Demirel; Binalarda Yangn Gvenlii alannda 1997 ylndan itibaren almakta olup, konuya ilikin lisans, yksek lisans, doktora dersleri ve makalelerinin bulunmasnn yan sra, bu konuda eitli komisyon ve kurullarda yelik, Kamu, Sanayi Ar- Ge projeleri, hakemlik ve izleyicilik grevleri bulunmaktadr. 2003- 2005 yllar arasnda Bayndrlk ve skn Bakanlna Binalarda Yangn Gvenlii konusunda Danmanlk ve 2004-2009 yllar arasnda Binalarn Yangndan Korunmas Hakknda Ynetmelik Deiiklii Komisyonu yelii yapmtr. Halen Gazi niversitesi Mimarlk Fakltesi Mimarlk Blm Bakan ve Gazi niversitesi Senatosu yesidir.
201
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
202
smail YAZAN*
ZET
Endstriyel tesislerde yangn gvenlik nlemlerini alrken ncelikle ilgili mevzuatlar gz nnde bulundurmak gerekmektedir. Alnan nlemlerin yeterli olup olmadnn bir uzman tarafndan denetlenmesi faydal olacaktr. Bu konuda ncelikle itfaiye tekilatlarna, iletme yetkililerine ve sigorta irketlerine byk grev dmektedir. tfaiye ve sigorta irketleri, iverene mevzuatlar dorultusunda yol gstermelidir. Ayrca endstriyel tesiste itfaiyenin itiraki ile eitim ve yangn tahliye tatbikatlar yaplmaldr.
GR
Bugnn yangn mcadelesi, dorudan yangn gvenlik nlemlerine baldr. Yangn gvenliine de, binann iskeleti olan yap ve malzeme seiminden balamak gerekir. Yaplarda yangnn yaylmn nleyici ve yangna dayankl yap elemanlar kullanlmaldr. Bu tr malzemelerin aratrlp gelitirilmesi, standartlatrlmas ve kullanmlarnn yaygnlatrlmas, milli servetin korunmas ve can gvenlii asndan nem arz etmektedir.
203
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
Endstriyel tesislerde, youn enerji kullanm, ham madde, mamul madde ile yar mamul stoklarnn kapasiteye paralel olarak bymesi, sanayi rnlerinin eitliliinin ve tketiminin artmas, yangn riskini de beraberinde getirmektedir. Endstriyel tesislerin oluturduu bu riskleri azaltmak iin, yapsal ve yangn ykne bal yangn gvenlik nlemleri aldrma zorunluluu vardr. Alnan bu nlemlerinin yeterli ve etkili olabilmesi iin de iyi bir denetime ihtiya vardr. Bu denetim, her ne kadar birka kurum kurulu tarafndan yaplsa da genel olarak yeterli olduu sylenemez. Yangn gvenlii denetimi, yasalar tarafndan itfaiye tekilatlarna verilmi olmasndan dolay, bu yazmzda itfaiyelerin endstriyel tesislere verdii hizmetlerden bahsetmek iin, bir sanayi itfaiyesinden yola karak hizmetleri ana balkta inceleyeceiz.
204
Yaplan risk analizi yazl olarak iletmeye iletilerek eksiklerin bir an nce giderilmesi istenir. Bu blmle ilgili hususlarda yaplacak almalar, iletme belgesine esas tekil eden, yangn ve patlamalara kar Yeterlilik Belgesinin verilmesi ile ilgili ilemleri kapsamaktadr. Q letme, acil durum plann hazrlarken, tesisinin byklne ve kullanm amacna uygun olarak, her vardiya iin acil durum ekiplerini oluturur ve birim sorumlular belirlenir. Q letmede grevli tm personele, itfaiye tarafndan tesiste veya itfaiyede, teorik ve pratik yangn gvenlik eitimi verilir. Q Acil durum plannda yer alan, ekiplerde grev alan personele yine itfaiye tarafndan ekip eitimi verilir. Q Acil durum uygulamalar kapsamnda, iletmede en az ylda bir kez sndrme ve tahliye tatbikat yaplr. Q Yangn sistem ve malzemelerin srekli kullanlrln salamak zere, TS EN normlarna uygun periyodik bakm-tutum uygulamalar kontrol edilir. Q Tesisin yapsal olarak tamamlanmas, projede belirtilen btn yangn gvenlik nlemlerinin alr duruma getirilmesi ve acil durum, eitimler gibi gereklilikler salannca itfaiyece o iletme iin yangn ve patlamalara kar alnan tedbirlerin yeterlilii rmann talebine istinaden belgelendirilir. Q Yeterlilik belgeleri tesis yerleim planlarnda yaplacak kullanm deiiklikleri, retim deiiklikleri, ham ve mamul madde depolama deiiklikleri, rma isim deiiklikleri, ilave yap/bina vb. tadilatlar sonrasnda (3) ay ierisinde yenilenmek zorundadr. Q st madde dnda GOSB Yangn ve Doal Afetlerden Korunma Ynergesi hkmleri gereince yangn ve patlamalara kar alnan nlemler iin yeterlilik belgesi geerlilik sresi drt (4) yldr. Bu srenin sonunda ilgili iletme yazl talepte bulunarak belgesinin yenilenmesini ister. letmede yaplan yangn gvenlik kontrollerinde yapsal olarak bir deiim olup olmadna ve ynetmelik gerekliliklerine uygun olup olmadna baklr, eksik bir durum var ise tamamlamas istenir yok ise yeterlilik belgesi ikinci drt yl iin yeniden verilir.
ETM
Her yl iletmelere ynelik olarak planlanan yllk eitim program erevesinde, itfaiye tekilatmz tarafndan plan dahilindeki iletme alanlarna ve ekiplerine ynelik yangn eitimi cretsiz olarak verilmektedir.Ayrca; blgemiz dndan yangn eitimi talep eden kurum ve kurulularn alanlarna eitimler cretli verilmektedir. TSE testleri ve ili yangn uygulamalar iin yangn eitim alanmz kiralanarak isteyenlerin hizmetine sunulmaktadr. Bu eitimler aamada gerekleir:
205
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
3. MDAHALE
GOSB ierisinde meydana gelen yangn, kaza ve doal afetler gibi acil durumlarda, itfaiye ekibimiz (bir) 1 dakikann altnda merkezden olay yerine hareket etmektedir. Ekibimiz en uzak noktaya 5 dakikada ulamaktadr. Olas yangn durumunda alnan ihbarla birlikte iletmenin vaziyet ve kat planlar ile teknik bilgileri kapsayan dosyay alarak olay yerine hareket eder. Olay
206
yerine giderken yanl mdahalede bulunmamak adna ekip hzl bir ekilde iletmenin teknik bilgilerini gzden geirir. (Su ikmal yollar, yap zellikleri, retim bilgileri, tehlikeli maddelerin miktar/yeri ve mdahale yollar vs.) Olay yerine gidildiinde ise, daha nceden yangn eitimi alm iletme personeli tarafndan ilk mdahalesi yaplm olan olaya, itfaiye tarafndan hzl ve emniyetli bir ekilde yangna mdahale edilerek, genileyip yaylmasna frsat vermeden kontrol altna alarak sndrmeye alr. Byk yangnlarda ise evre OSB ve ehir itfaiyesi ile birlikte koordineli bir ekilde hareket eder. tfaiyenin mdahaleleri sadece yangn olaylar ile snrl deildir. Blge ii ve evre yollarda meydana gelen trak kazalar, i kazalar, inaatlarda, atlarda kme olaylar, ar yalarda sonucu oluan sel-su basknlarna mdahale vs. gibi baka farkl tr kurtarma olaylar yer almaktadr. Olay yerinin gvenlik altna alnmas ihmal edilmemesi gereken nemli bir durumdur. Bu grevi, polis ve jandarma gibi kolluk kuvvetlerinin yannda blge ve iletme gvenlik grevlileri stlenmektedirler. Ayrca; yangn ihbar ile birlikte itfaiye blmnde konulu ambulans arac da olas yank, zehirlenmelere vs. olaylara kar olay mahalline giderek yerini almaktadr. Blgenin farkl yerinde bulunan adet hzl dolum istasyonu ile belirli aralklarla yol kenarlarnda bulunan 110 adet hidrantla su ihtiyac karlanmaktadr.
SONU
Endstriyel tesislerde yangn gvenliini sorunsuz devam ettirmek iin, yeni teknolojilerle oluan risklere gre srekli yeni zmler retilmesi gerekmektedir. Bu konuda itfaiye, iveren ve alanlara ok i dmektedir. tfaiyenin srekli kendini yenilemesi, iverenin teknolojiye uygun nlemler konusunda maddi adan desteklemesi ve alanlarn i ak prosedrne gre hareket etmesi gerekmektedir. Ama; yangn ve kazalarn kmamas iin gerekli nlemlerin eksiksiz alnmas, mevcut sistem ve cihaz bakmlarnn periyodik olarak yaplmas ve alanlara gerekli eitimlerin verilmesidir. Olumsuzluk durumunda ise ilk mdahalenin zamannda yaplmas ve itfaiye tekilat ile mterek hareket edilmesidir.
KAYNAKLAR
[1] Binalarn Yangndan Korunmas Hakknda Ynetmelik, TYAK, 2009. [2] GOSB Yangn ve Doal Afetlerden Korunma Ynergesi, GOSB, 2010.
ZGEM
*smail YAZAN 1961 ylnda Sarveliler/Karamanda dodu. lk, orta ve lise renimi memleketinde tamamlad. 1980 ylnda Deniz Kuvvetlerinde greve balad. eitli gemilerde ve Yangn Savunma Merkezinde grev yapt. Glck Donanma Komutanlna bal yangn okulunda 1999-2007 yllar arasnda Yangn retmenlii grevinde bulundu. 2007 ylnda kendi istei ile emekliye ayrlarak Gebze Organize Sanayi Blgesinde tfaiye ve Gvenlik Mdr olarak greve balad ve halen bu grevi yrtmektedir.
207
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
208
ENDSTRYEL YAPILARDA, PATLAMADA YIRTILAN YAPI KABUKLARI VE YANGIN NLEYC BLME UYGULAMALARI
Korhan IIKEL*
ZET
Endstriyel yaplarda, patlamada yrtlan yap kabuklarnn ve yangn nleyici blmelerin projelendirme aamasnda, kullanlacak dier yap malzemelerinin yangn karsndaki performanslar da dikkate alnarak yerlerinin belirlenmesi esastr. Patlamada yrtlan yap kabuu ve yangn blmesi ile ayrlm blmlerin ilevleri, blmde bulundurulacak malzemelerin tanmlar, projelendirmede dikkate alnmal ve mecburi olan Yangn Ynetmelii titizlikle uygulanmaldr. Endstriyel yaplarda, patlamada yrtlan yap kabuklar ve yangn blmeleri, dey ve/veya yatay olarak oluturulmal, d cephe kaplamalarnn at ile beraber ele alnarak yangn riski olmayan malzemelerden seimi esasna uyulmaldr. Endstriyel yaplarn projelendirme almalarnda bir yangn gvenlik danman ile temas kurulmal, beton elemanlarn 600 Cde, elik konstrksiyonun 400 Cde grevini yapamayaca daima gz nnde bulundurulmaldr. Yangna maruz kalma durumunda, mekanik dirence gerek duyulduu durumlarda yaplar, yangna maruz kald sre boyunca yk tama ilevini srdrecek ekilde tasarlanmal ve yaltlarak ina edilmelidir. Yapnn blmelere ayrlmasnn gerekli olduu durumlarda, yangna maruz kalan blmn snrlarn oluturan elemanlar, balant yerleri de dahil olmak zere, yangna maruz kalnan sre boyunca ayrma ilevlerini srdrecek ekilde tasarlanmal ve yaltlarak ina edilmelidir. Endstriyel yaplarda, patlamada yrtlan yap kabuklar ve yangn nleyici blme uygulamas, zel itina ve bilgi gerektirdiinden, iilikler bu konuda eitilmi elemanlara yaptrlmaldr.
BUILDING CLADDINGS TORN IN EXPLOSIONS AND FIRE PREVENTION PARTITION APPLICATIONS IN INDUSTRIAL PLANTS
ABSTRACT
In industrial plants, in planning for building claddings torn in an explosion and re prevention partitions stage, it is essential that places of other construction materials are determined as well, taking their re performances into consideration. The building claddings torn in an explosion and functions of the section separated by re partitions should be taken into consideration together with the descriptions of the materials that will be present in the section, and the conditions of the relevant legislation should be strictly adhered to. In industrial buildings, the building claddings torn in an explosion and the re partitions should be formed both horizontally and vertically, and the facade coverings should be taken into consideration together with the roof, adhering to the principle of choosing materials with no re risk. In planning of industrial plants, a re safety consultant should be contacted and it should always be considered that concrete elements cease to function at 600 C, whereas steel constructions cease to function at 400 C. If mechanical resistance is required when exposed to re, the buildings should be designed to sustain their functions, and should be insulated during construction. When it is necessary to separate the building into sections, the elements that form the border of the section, including connections, should be planned to resist against re during exposure to re and should be insulated during re. Since building claddings torn in an explosion and re prevention applications require special care and expertise, their construction should be executed by personnel who have received special training on this eld.
209
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
GR
Endstriyel yaplarda, patlamada yrtlan yap kabuklarnn ve yangn nleyici blmelerin projelendirme aamasnda, kullanlacak dier yap malzemelerinin yangn karsndaki performanslar da dikkate alnarak yerlerinin belirlenmesi esastr. Patlamada yrtlan yap kabuu ve yangn blmesi ile ayrlm blmlerin ilevleri, blmde bulundurulacak malzemelerin tanmlar, projelendirmede dikkate alnmal ve mecburi olan yangn ynetmelii titizlikle uygulanmaldr. Endstriyel yaplarda, patlamada yrtlan yap kabuklar ve yangn blmeleri, dey ve/veya yatay olarak oluturulmal, d cephe kaplamalarnn at ile beraber ele alnarak yangn riski olmayan malzemelerden seimi esasna uyulmaldr. Endstriyel yaplarn projelendirme almalarnda bir yangn gvenlik danman ile temas kurulmal, beton elemanlarn 600 Cde, elik konstrksiyonun 400 Cde grevini yapamayaca daima gz nnde bulundurulmaldr. Yangna maruz kalma durumunda, mekanik dirence gerek duyulduu durumlarda, yaplar, yangna maruz kald sre boyunca yk tama ilevini srdrecek ekilde tasarlanmal ve yaltlarak ina edilmelidir. Yapnn blmelere ayrlmasnn gerekli olduu durumlarda, yangna maruz kalan blmn snrlarn oluturan elemanlar, balant yerleri de dahil olmak zere, yangna maruz kalnan sre boyunca ayrma ilevlerini srdrecek ekilde tasarlanmal ve yaltlarak ina edilmelidir. Endstriyel yaplarda, patlamada yrtlan yap kabuklar ve yangn nleyici blme uygulamas, zel itina ve bilgi gerektirdiinden, iilikler bu konuda eitilmi elemanlara yaptrlmaldr. Avrupada, zellikle Dsseldorf Havaalan yangnndan beri, dumandan korunma ok byk nem kazanmtr. Yangnlarda insanlarn yaklak % 95i CO gazlar nedeni ile yaamlarn yitirmektedir. Bu ereveden hareketle, endstriyel tesislerde d cephe kaplamalarnn at ile beraber ele alnarak yangn riski olmayan malzemelerden seimi kanlmazdr. Bugn, sratle ina edilebilen elik konstrksiyon endstriyel yaplarda, at, blme ve d cephe kaplamalar, iki metal trapez arasnda, s, ses ve yangn yaltml olarak, mineral yn ile ve yaltm ynetmeliklerine uygun, yeterli kalnlkta yaplmak durumundadr. Yaltm malzemesi seiminde, (B grubu Yanclk snfnda olan) malzemelerden oluan, panellerin seimi halinde, tesis iin can ve mal gvenliini ortadan kaldrd gibi, hibir sigorta demesinden de yararlanmalar mmkn olamamaktadr. ki metal arasna enjekte yolu ile doldurulan yaltm malzemesi ile yaplan at ve d cephe panellerinin en ufak bir kvlcm ile, iddetle yanarak zehirli gaz ve duman kartmalarndan oluan can kaybn nlemek iin 10 saniye iinde bu blgenin terk edilmesi gerekmektedir.
d) Kazan daireleri: Kazan daireleri, binann dier ksmlarna gre yangna en az 120 dakika dayankl blmelerle ayrlm ve tercihen, patlamada yrtlan yap kabuu ile donatlm olmaldr. Buraya kadar zetlediimiz ksmlar, her eyden nce projelendirme aamasnda ele alnmal ve mecburi olan yangn ynetmelii uygulanmaldr. (Binalarn Yangndan Korunmas Hakknda Ynetmelik) Projelendirme almalarnda bir yangn gvenlik danman ile temas kurulmal, beton elemanlarn 600 Cde, elik konstrksiyonun 400 Cde grevini yapamayaca daima gz nnde bulundurulmaldr.
Alt yzeyden
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
Bina Ykseklii (m) 21,50 mden az 60 60 30,50 mden az --90 30,50 mden fazla --120
2. Konaklama Amal Binalar - yamurlama sistemi yok - yamurlama sistemli 3. Kurumsal Binalar 4. Bro Binalar - yamurlama sistemi yok - yamurlama sistemli 5. Ticaret Amal Binalar - yamurlama sistemi yok - yamurlama sistemli 6. Endstriyel Yaplar - yamurlama sistemi yok - yamurlama sistemli 7. Toplanma Amal Binalar - yamurlama sistemi yok - yamurlama sistemli 8. Depolama Amal Tesisler a) Depolar - yamurlama sistemi yok - yamurlama sistemli b) Otopark - ak otoparklar - dier otoparklar
*
(1)
90 60 90
60 60 60
60 30
(2)
60 60 60
90 60 90
30(2)
90 60
60 60
30(2) 30
(2)
60 30
(2)
90 60
90 60
60 60
60 30
(2)
60 30
(2)
90 60
120 90
90 60
60 30(2)
90 60
120 90
90 60
60 60
60 30
(2)
60 60
90 60
120 90
90 60
60 30(2)
90 60
120 90
--90
--60
15(2) (4) 60
15(2) (4) 90
60 120(3)
Binann en alt bodrum kat demesi ile zemin kat demesi arasndaki mesafe. Bir bodrumun stndeki deme (veya birden fazla bodrum var ise, en stteki bodrumun stndeki deme), eer giri ve st katlar iin olan yangna dayanm sreleri daha fazla ise o hkmleri salamaldr. Binalar ayran yangn kompartman duvarlar iin en az 60 dakikaya ykseltilir. Tayc sistemin bir blmn tekil etmeyen elemanlar iin 90 dakikaya drlebilir. Acil ka oluturan elemanlar iin 30 dakikaya ykseltilir.
SONU
Endstri tesislerinde yangn nleyici blmelerin, projelendirme aamasnda, kullanlacak dier yap malzemelerinin, yangn karsndaki performanslar da dikkate alnarak yerlerinin belirlenmesi esastr. Yangn blmesi ile ayrlm blmlerin ilevleri, blmde bulundurulacak malzemelerin tanmlar projelendirmede dikkate alnmaldr. Mevcut tesislerde, yangn nleyici blmeler, daha kk alanlar kapsayabilir.
212
Bu tip kk blmelerde, yangn koruyucu blmenin, proses gerei bir ok noktada delinmesi (kablo, boru, hava kanal gibi) o noktalarda zel nlem alnmasn gerektirmesi dolays ile maliyet art yaratr. Yangn blmesi uygulamas, zel itina ve bilgi gerektirdiinden, standart yap iisine deil bu konuda eitilmi elemanlara yaptrlmaldr.
KAYNAKLAR
[1] Binalarn Yangndan Korunmas Hakknda Ynetmelik. [2] The Fire Service College ,Moreton-in-March, ngiltere, K Ikel ziyaret notlar.
ZGEM
*Korhan IIKEL Devlet Gzel Sanatlar Akademisi Mimarlk Blmnden mezun olduktan sonra, T. ie Cam Fabrikalar naat Mdrlnde ve Aydn Boysan Mimarlk Brosunda grev ald. Yarmca Gbre Fabrikas, antiye eiinin ardndan, zocam rmasna Teknik Mavir olarak girdi. zocamdan koordinatr olarak ayrlan Ikel, halen Protem Metal at ve Cephe Sistemleri Ltd. ti.nin Genel Mdrl grevini srdrmektedir. Is, ses ve yangn yaltm ile evre konusunda, ok sayda makalesi yaymlanan, yurt ii ve yurt dnda eitli inceleme ve almalar bulunan Ikel, bu konular kapsayan 500n stnde konferans verdi. zoderin kuruculuunu ve Ynetim Kurulu Bakanln yapmtr; halen Bakanlar Kurulu yesidir. Trkiye Yangndan Korunma ve Eitim Vakf Ynetim Kurulu yesi, Trk Akustik Derneinde ynetim kurulu yeliklerinde ve Uluslararas Gne Enerjisi Topluluu Trkiye Blm ynetim kurulu yeliklerinde bulunmu, 8. Be Yllk Kalknma Plan Enerji Tasarrufu komisyonunda, stanbul Sanayi Odasn temsilen grev almtr. TYAK Yangndan Korunma Derneinin kuruculuunu ve Ynetim Kurulu Bakanln yapmtr. atderin kuruculuunu yapmtr. SKAV yelii, ISES uluslararas gne enerjisi dernei yeliklerinde bulunmutur. stanbul Sanayi Odas evre htisas Kurulu yesidir. Dnya Enerji Konseyi Trk Milli Komitesinde . Sanayi Odas adna yedir. YEM yaltm eitim merkezinde ses yaltm uygulama dersleri vermektedir.
213
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
214
M. Talat SAIROLU*
Enis BAYAR
ZET
Endstriyel tesislerde yangndan korunma sistemleri, yangn riskinin yksek olmas nedeniyle ok nemlidir. Burada yaplabilecek bir hata, sadece tesisin imha olmas deil, rmann da piyasadan ekilmesine sebep olabilmektedir. Erken uyar sisteminin doru, gvenilir, zamannda ve eksiksiz almas ok nemlidir. Bu nedenle saha elemanlar olan dedektr, buton vb. rnlerin endstriyel tesislerde nasl kullanld, makine gibi ekipmanlara nasl monte edilecei, alann ve/veya makinann kullanm amacnn deimesi durumunda yangn alglama sisteminde nasl deiiklik yaplaca bu bildiri iinde anlatlmaya allacaktr.
GR
Kontrol altna alamadmz yanma eidine yangn ad verilir. Dnyada yangn olaylarnn ortaya kmasyla beraber, yangnn erken tespiti iin eitli yntemlere bavurulmutur. Bu yntemlerin banda, yangn alglama detektrleri kullanm gelir. Yangn alglama detektrleri duman, s ve alev detektrleri diye eitlilik gsterir. Yanan cismin zelliine gre eitlilik gstermesine karn genelde yangnn ilk belirtisi dumandr. Duman alglamas optik, iyonize, n (beam) ve aktif hava rneklemeli detektrlerle yaplr. Teknolojideki hzl geliim daha modern yangn korunum sistemlerinin tesisini zorunlu klmaktadr. Yangn oluumunu ilk safhalarnda tespit eden uyar sistemi ve mahalle uygun sndrme sistemi can ve mal gvenliini etkin bir ekilde koruyacaktr. Btn alglama sistemi ve buna bal uygulamalar ulusal ve uluslararas normlara uygun olmaldr. Fakat ulusal normlarn btn bir sistemi dizayn edecek kadar detayl olmamas ulusal standartlar kullanlmasn mmkn klmamaktadr, bu nedenle sistemi uluslararas standartlara gre dizayn etmek uygun olacaktr. Genel olarak yangn alglama sistemleri; Q Analog adreslenebilir yangn kontrol paneli Q Konvansiyonel yangn alglama panelleri Q Duman dedektrleri Q Is dedektrleri Q Kvlcm dedektrleri
215
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
Q Patlayc gaz dedektrleri Q UV/IR alev dedektrleri Q Manuel mdahele istayonlar Q Uyar sistemleri gibi ekipmanlardan olumaktadr.
YANGIN BUTONLARI
Yangn, alglama sisteminden nce bir kii farkettiinde yangn senaryosuna gre sndrme yapmak veya dier personele yangn ihbarnda bulunmak iin kullanlan yangn butonlardr. Yangn butonlar ihbar, sndrme ve reset butonlar olmak zere kullanlabilirler (Resim 1).
DUMAN DEDEKTRLER
Resim 1.
Duman detektrleri, yangnn ilk aamasnda kontrol edilen hacimdeki duman zerreciklerine kar ok duyarldrlar. Bu nedenle de yaygn olarak kullanlrlar. Ancak her yangn balangcnda kan dumanlarn zelliklerinin ayn olmamas hatta bir ksmnn gzle saptanmasnn zor olmas nedeniyle eitli tipleri gelitirilmitir. Duman tespit ederken farkl teknolojilerden, algoritmalardan faydalanlmaktadr.
ekil 1.
ekil 2.
Geni ve yksek tavanl alanlarda (byk depo, hangar, fabrika alan gibi) kullanlmak zere tasarlanmtr. Nokta tipi (spot tip) dedektr kullanlmasnn yksek maliyet getirecei alanlarda tercih edilir.
216
ekil 3.
ekil 4.
ki paradan oluur, biri modle edilmi kzltesi (infrared) n yayan bir verici ve dieri de bunu alglayan alc cihazdr. ki cihaz bir birlerini grecek ekilde tavan seviyesine monte edilirler. Menzilleri, marka ve modele gre deiiklik gsterir. Yangn sonucu oluan duman alc-verici arasndaki n miktarnn deimesine sebep olur ve dedektr alarm verir. Dedektr hassasiyeti ayarlanabilmesiyle birlikte, ortam koullarnn temizliine olan ihtiya azalr. ki tip n tipi dedektr vardr. End-to-End tipi diye bilinen, alc ve vericinin karlkl montaj yaplmasyla oluan tiptir. Alc ve verici nitenin elektriksel olarak beslenmesi gerekmektedir. Her iki niteye de ayr ayr kablo ekilmesi gerektii iin kurulum maliyeti artar. Ancak menzil asndan olduka verimlidir (ekil 3). Reective veya Single-Ended tip diye bilinen bir model daha vardr ki, kurulum asndan yukarda anlatlan modele gre daha az maliyetlidir. Bu modelde, alc ve verici ayn nite zerindedir. Ek olarak bir yanstc (reektr) kullanlmas gerekmektedir. Vericinin yollad n nce karsndaki reektre arpar ve alcya ular. Alc ve verici arasndaki n yolu uzad iin menzili daha ksadr (ekil 4).
ekil 5.
217
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
nitesi ierisine alnr. Yksek hassasiyetli dedektr, alglama hcresi ierisindeki havada duman partikllerinin varln kontrol eder ve bilgiyi mikroilemciye gnderir. Mikro ilemcide ilenen veriler ile, panel alarm verir veya normal alma ekline devam eder. rneklenmi hava, ltreden geemeyen partikller ve detektr kabininde kontrolden geen hava, egzoz kanalndan atlr. Ancak egzoz k alglama yaplan ortama verilmemelidir. Aktif hava rneklemeli sistemler marka ve modele bal olarak 1, 2, ve 4 kanall olabilirler. Her kanala 20-25 mm lik ABS borular monte edilir. Maksimum boru uzunluu ve delik saylar marka ve modellere gre deiiklik gsterir (ekil 6). Q Uygulama yaplmadan nce reticiden alnan model programla delik aplar ekil 6. kartlmal, hava ak hzlar kontrol edilmelidir. Q Hava ak dinamiinin bozulmamas iin yaplabilen en az sayda dn yaplmaldr. Aktif hava rneklemeli sistemlerin daha verimli alabilmesi iin alglama yaplacak her farkl hacim iin ayr bir sistem kullanlmas gerekmektedir. Hava rnekleme borular zerindeki her bir delik bir duman detektr olarak kabul edilir ve ona gre boru yerleimleri yaplr. Aktif Hava rneklemeli Sistemin Dier Uygulama Alanlar 1. Sistem Salonlar 2. Hangar ve depo gibi yksek yerler 3. Souk hava depolar 4. Trafo odalar 5. Ariv odalar 6. Tozlu mahaller (imento, boya fabrikalar) 7. Mzeler 8. Erken alglama yaplmak istenen herhangi bir mahal
ISI DEDEKTRLER
Sabit Scaklkl Is Dedektrleri Bu tip dedektrler, kullanldklar hacimdeki scaklk, ayarlandklar deerin zerine kt zaman alarm verirler. Alarm deerleri -20C ila 100C arasnda olup, bu sabit deer retim srasnda tespit edilir. Genelde srekli %95, aralkl %100 rutubette almalar esas alnmtr, 50 m alana kadar kontrol edebilirler.
Resim 3.
218
rnein Resim 2deki dedektr, IP67 koruma snfnda endstriyel bir s detektrdr. Resim 3teki s dedektr de, ex-proof ortamlarda kullanlmak zere tasarlanmtr. EX II 2G Ex ib IIC T5/T4 snf bir cihazdr.
ekil 8.
219
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
ALEV DEDEKTRLER
Yanc ve parlayc svlardan, buhardan kp abucak yaylma eilimi gsterebilecek ak alevli yanglarn saptanmasnda tercih edilen detektrlerdir. Dier detektrlerle birlikte kullanldnda, kayplardan kanmak iin, yangn zamannda tespit etmeye yardm edebilir. Alevin frekansna gre alrlar, ulturaviyole ve infra-red olmak zere iki tipi vardr.
220
Kablo Kanallar
Elekrtik Panolar
Transformatrler
221
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
Tneller
Rzgar Trbinleri
Su Rezervi
Noktasal dedektrler kullanlarak dizayn edilmi bir rzgar trbin alglama ve sndrme sistemidir.
Matbaalar
Silolar
222
ZGEM
*M.Talat SAIROLU 1964 ylnda Ilgazda dodu. Maka Teknik Lisesinden sonra Yldz Teknik niversitesi Elektrik Mhendislii Blmn bitirdi. 1987de nce Novak Yangn Koruma Ltd. ti.de, daha sonra 1997 ylna kadar EMO Teknik Malz. Ltd. ti.de alt. 1997den itibaren Ari Otomasyon Ltd. ti.de yneticilik grevini srdrmektedir.
223
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
224
FIXED FIRE FIGHTING SYSTEMS FOR RAIL AND ROAD TUNNEL FIRE PROTECTION CASE STUDIES: EUROTUNNEL AND TYNE TUNNELS
Max LAKKONEN*
ABSTRACT
The xed re ghting systems (FFFS) have become an established technology to improve re and life safety in tunnels. FFFS, especially high pressure water mist technology, have been installed in many tunnels in Europe. This paper discusses rst about general aims of FFFS and gives a short introduction from the standardisation, practical and re test aspect. The paper discusses in depth about the design aspect of FFFS, especially in regard to performance criteria and integration. Regarding the integration of FFFS, the paper will explain the differences between add-on FFFS and fully integrated FFFS. The add-on approach has been used in most of the tunnels protections with FFFS so far. But fully integrated approach has been applied to the latest projects where cost savings have received with increased safety level same time. Two example cases are given in the paper for implementing FFFS to real tunnel. The investment decision in both case study tunnels were based on cost benet analysis. The EUROTUNNEL SAFE-project is presented as a case study for rail tunnels. Correspondingly Tyne tunnels are presented as a case study for road tunnels. Both tunnels have state-of-art water mist technology installed that brings the life safety and asset protection to a completely new level. Keywords: Fixed Fire Fighting Systems (FFFS), Fixed Fire Suppression System, Water Mist, Fire Testing, Design, Integration, RAMS, Eurotunnel, Tyne Tunnels.
KARA VE DEMR YOLU TNELLERNDE YANGIN KORUMA N SABT YANGIN SNDRC SSTEMLER VAKA ALIMALARI: EUROTNEL VE TYNE TNELLER ZET
Sabit yangn sndrme sistemleri (FFFS) tnellerde yangn ve can gvenliini iyiletirmek zere kendini kabul ettirmi bir teknoloji konumuna gelmitir. FFFS, zellikle de yksek basnl su sisi Avrupadaki birok tnele kurulmu bulunmaktadr. Bu bildiride, nce FFFSnin genel amalar konu edilmekte ve standardizasyonun pratiklik ve yangn testi konularna ksa bir giri yaplmaktadr. Bildiride ayrca, performans kriterleri ve entegrasyon ile ilgili olarak planlama konular derinlemesine ele alnmaktadr. FFFSlerin entegrasyonu ile ilgili olarak bildiride ekleme yaplan FFFS ile tamamen entegre FFFS arasndaki farkllklar aklanmaktadr. Bu gne kadar, tnel korumalarnn ounda ekleme yapma yaklam seilmitir. Ancak son zamanlarda yaplan projelerde, giderlerde tasarrua birlikte yksek gvenlik seviyesi salanan tam entegre yaklam uygulamaya konmutur. Bildiride FFFSnin uygulamaya konmas ile ilgili olarak iki rnek vaka verilmitir. Her iki tnelde de yatrm karar maliyet fayda analizine dayanarak yaplmtr. EUROTNEL projesi demir yolu tnelleri iin vaka almas, Tyne Tnelleri ise kara yolu tnelleri iin rnek olarak sunulmaktadr. Her iki tnelde de can ve mal gvenliine yepyeni boyutlar getiren en gelimi su sisi teknolojisi kullanlmtr. Anahtar Szckler: Sabit Yangn Sndrme Sistemleri (FFFS), Sabit Yangn Basklama Sistemi, Su Sisi, Yangn Deneyi, Planlama, Entegrasyon, RAMS, Eurotnel, Tyne Tnelleri
225
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
2) Improving access and operating conditions of re and rescue services Q Limited HRR (heat release rate) with suppress and control Q Lower temperatures Q Blocking radiant heat 3) Prevention of re spread from one to another vehicle Q Limited re area Q Limited HRR 4) Limiting structural damages to the tunnel Q Lower temperatures Q Limited HRR and re area The benets of FFFS are especially foreseen in cases where HGVs are involved to the re. UPTUN and especially later Fig. 3. Fully developed HGV re under control in SOLIT Research
program[8].
226
SOLIT research programs showed the benets of FFFS with HGV scenarios. SOLIT research program had about 200MW potential HRR class A (cellulosic re) mock-up as design re load. Although the re load represented typical HGV scenario similar to many catastrophic res, all above mentioned achieves were successfully reached[2].
1.3. Standardisation
So far standardisation of xed re ghting systems is limited to few main publications. NFPA 502 Standard for Road Tunnels, Bridges, and Other Limited Access Highways Edition 2011 already includes a complete chapter about xed re ghting systems. Earlier also PIARC published general information about in An assessment of xed re suppression systems in 2008 [3][4]. The only engineering based publication is the UPTUN report R251 Engineering Guidance for Water Based Fire Fighting Systems for the Protection of Tunnels and Sub Surface Facilities[2]. Ongoing SOLIT2 (Safety Of Life In Tunnels) research project will publish a Fig. 4. UPTUN R251 Engineering new engineering report, which is to be released in 2012. Although standardisation guidance for FFFS [1]. is still in developing stage, many tunnel owners have already done the investment decision for FFFS. This is due to the fact that FFFS provide safety benets that no other systems can provide.
1.4. Design
1.4.1. System Performances The most important part of the design is right system performance that covers hazard. Proper risk analysis should address the hazard to be expected in the tunnel and system performance of FFFS should be designed accordingly. The common practice is that only systems that have proven their performances in full scale re tests with realistic re loads (e.g. HGV scale) have been installed. Simulations cannot be used purely as a design basis, but only as a tool in addition to full scale re tests and assessment of results. Testing of FFFS is Fig. 5. Full scale re tests with HGV re load in test tunnel. very complex and demanding due to the re size and heat release rates[5]. There is limited amount of information what and how re tests should be carried out. NFPA502 Edition 2011 proposes some typical design re loads and measurement arrangements[3]. It must be also noted that only few xed re ghting systems have been tested independently in research programs. The results have been published for example in UPTUN and SOLIT research programs[1][2]. There is a lot of discussion about design re size for different risks. However, a common understanding for HGVs is a heat release rate of 70-200MW, which is also noted in the latest edition of NFPA502 [3]. UPTUN project also discussed a lot about design re sizes and respected design temperature curves[6]. A proper risk analysis and feasibility studies will reveal what are the benets of FFFS system in the light of proven performance in full scale re tests. 1.4.2. Interfaces Very important part of the design process of FFFS is to integrate it as part of the overall re safety concept. It is important to remember that FFFS is only one part of the complete safety system of the tunnel and not just and add-on system. First xed re ghting systems were introduced to some European pioneer projects few years ago in the very late stage of project. Fig. 6. Parts of overall re safety concept.
227
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
This had the consequence that making the interface between FFFS and other safety systems was more difcult compared to last projects where FFFS has been part of safety concept since beginning. The principle decision whether FFFS system is installed only as add on measure for existing safety measures or fully integrated part is also fundamental. Previously tunnel protection was done by having FFFS as add-on measure. This means in practice that all other systems where designed following prescriptive standards e.g. ventilation for 100MW HRR/smoke production, passive protection for certain temperature curve etc. However, the new approach is to have fully integrated FFFS systems. This means that FFFS as an active automatic re ghting measure will generate completely different requirements for other safety measures. Temperatures occurring in re are in control, HRR/smoke production is limited, evacuation plans can be different, distance of emergency exits can be different, re services have more time etc. Fully integrated approach have been already applied in some projects and FFFS has demonstrated to generate overall cost savings with increase safety level same time. Moreover the recovery time after re and securing business continuity is another important aspect when looking for FFFS. The focus of FFFS in future will be very much in having fully integrated approach. For example ongoing SOLIT2 (Safety of Life in Tunnels) research program, funded by German ministry of Trafc and transportation, will study this topic and results are expected in late 2011. The main focus of SOLIT2 is to look FFFS as compensatory safety measure providing additional safety and cost savings[7]. 1.4.3. Hydraulic Design and Material Selection A proper mechanical and hydraulic design is essential for FFFS since systems include very large pipe installation. The hydraulic design guarantees that right pressure and ow rate will be achieved in every possible hydraulic situation. The requirements for the nozzle lay-out, pressure and ow rate are derived from the full scale re tests. Although the pipe diameters of high-pressure FFFS are much smaller compared to conventional low-pressure systems (typically between 20mm to 90mm O.D.), pipe installation still needs some space in the tunnel. Normally there is number of other systems like lighting, cable trays, detection, ventilation, Fig. 7. Typical cross-section arrangement with all FFFS components. trafc signs, surveillance cameras etc. that will be installed at the same space in the tunnel as FFFS components. Therefore a good communication during the design phase avoids collisions in the tunnel during the installation phase. Sometimes piping has been integrated for example to the same supports than illumination. All state-of-art FFFS components should be installed away from the cross-section area where damages in case of accidents are possibly. Especially tunnel walls are very sensitive in accidents and therefore recommended installation place for all FFFS components is below the ceiling for all components in the tunnel. This ensures the high reliability and design availability.
Fig. 8. Typical accident in tunnel only tunnel ceiling is safe
Material selection is a very important aspect for FFFS in tun- installation area for FFFS components. nels since the tunnel environment is typically very harsh. The minimum material quality for the pipe work is dened by the UPTUN engineering guidance as AISI316Ti stainless steel. Such quality can guarantee design life times for FFFS that are comparable for tunnel design lifetime[1].
228
1.4.4. Main Components Main components of tunnel system are presented in Figure 9. The most important components are nozzles, section valves, pump station and control system. A. Nozzles Nozzles are the key elements of xed re suppressing system since they atomize pressurized water to the small droplet sprays with high momentum. Nozzles are often the result of long development work in the laboratory before they are tested in the full scale re tests. The quality and design of nozzles is especially important for high-pressure water mist systems. Right droplet distribution ensures good lling of protected volume and rapid evaporation with large surface area of ne mist droplets. State-of-art FFFS have extreme cooling capacity since water mist is able to absorbs 2.27MJ/kg with full evaporation, which is the highest of all known re ghting agents. Only open (deluge) nozzles shall be used in tunnel applications in order to have full ow rate from the beginning of the activation. Open nozzles do not require maintenance as automatic Fig. 10. Modern FFFS nozzles are designed with using CFD to (heat activated) do (regular check of glass bulbs)[1]. Material of maximize the efciency in re tests[8]. nozzles for tunnel applications should be stainless steel. B. Section valves Section valves direct water to the right activated sections (zones) in case of located re. There are several section valve types available, but important is that valves are designed to be leakage free and operable in long pipe works preventing water hammer. It is important valves can remotely be opened and closed in all conditions in case that initial activation has been done for wrong sections or re has spread. Most sophisticated section valves enable this function with a remote control system. Such valves also allow regular operation tests without leading water to the nozzle, which is big cost saving since personnel is only required at the valves if valve sends a failure operation message (did not open or close fully). Section valves are normally installed to a re protective box. During normal stand-by situations protective boxes help the valve to stay clean in the harsh tunnel environment. The material of selection valves and the boxes is normally high grade stainless steel in order to maximize the design life time. C. Pump system Pump stations are normally located outside the tunnel in technical facilities. Pump stations are a combination of tank and pump units that provide required water ow and pressure for atomizing water to small droplets. Pumps are normally larger than used for standard water mist re protection applications, typical ow rates are up to 1000l/min per pump and total ow rates for whole
229
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
pump station 2000-3000l/min. Pump units can be either diesel or electric driven depending on available power supply. Water tanks are another important part of pump stations. Normally, complete water amount needed for example 30 or 60 minutes protection is stored in tank. The tank volume is basically dened in the safety analysis and heavily depending on the response time of re brigade. 60-180 m are typical tank volumes required for modern FFFS. D. Control system Control system of FFFS has basically two different functions in case of re, activation of pump station and section valves in the re zones. Additionally several maintenance operations Fig. 11. FOGTEC FFFS pump room installation Autostrada can be integrated to the control system. Control system works Brennero (Virgolo Tunnel) Italy[8] as interface of FFFS to other safety systems like re detection that is essential for triggering the system. Additionally control system works as user interface remotely for tunnel operator or even locally in the tunnel for re brigade. FFFS control system can work as automatic, semi-automatic or manual. The most common is to use semi-automatic mode, which means that operator can still do manual activation/rejection decision after an alarm from re detection and localisation system. In case that no decision is not made e.g. within 30 seconds, FFFS system will change to automatic mode and system will be triggered automatically. There are some systems where FFFS control system has been integrated to overall control system of tunnel with other emergency systems, which makes integration with other safety equipment easier and gives cost savings.
Fig. 12. FOGTEC FFFS control system (SCADA) M30 Tunnels, Madrid, Spain[8].
1.5. Reliability
Since FFFS have become sometimes even as a critical part of overall tunnel safety, reliability of systems is very important aspect. RAMS studies (Reliability, Availability, Maintainability, Safety) have become as a standard tool in design of FFFS with fully integrated approach. RAMS studies are a common practice for example in rail or automobile industry. Studies help recognizing the weakest points of studied system already in the design phase. Additionally RAMS studies give design availability values for FFFS based on system design and maintenance programs. The highest known design availability values for tunnel FFFS have been 99.98% which requires using of high quality components, proper maintenance plans and high level of redundancies. Setting very high availability value for FFFS has also a big cost impact and the target should be dened in the overall risk analysis to be line with other equipment in every individual tunnel. Sometimes even SIL certication can be required for the FFFS control systems.
230
After the severe res of trucks on shuttles in 1996 and 2008, where no one was injured due to the already high safety standards, the operating company decided to reinforce the safety strategy with new SAFE (project name) xed re ghting system. The systems are based on innovative high-pressure water mist technology already been tested in several research projects and installations in Europe. The investment decision for the SAFE project is based on the recommendation of an expert group that had carried out specically for this project a quantitative risk assessment and a cost-benet analysis. According to this study, the potential savings from the re ghting system will exceed the investment costs signicantly[9]. Eurotunnel SAFE concept includes establishing in total four sections in tunnels with FFFS. Due to the signicantly larger potential re load in the truck shuttles, the SAFE stations serve primarily to protect these truck shuttles. SAFE stations are located in the both ends of interval 4 in tunnels about 10 kilometers from portals. Each SAFE station is 870 meter long and divided to 29 sections, each 30 meter long, three sections will be activated in case of re[9]. Eurotunnel SAFE project is very unique by many means. FFFS has been integrated to as critical part of overall safety concept. This Fig. 13. Eurotunnel. means that several redundancies have been built-in in the system and very detailed RAMS studies have been carried out in order to maximize the design availability. Another challenge for SAFE project was full scale re test campaign organized in April 2010. The design re loads were created to present potential worst case re scenarios in the tunnel. This was done by a expert group and based on data of previous res and simulations. The size of tested res was extremely high for example heat release rates in excess of 200MW were measured before activation. During vast test programs together with experienced re brigades one could see that even fully developed HGV re loads with heat release rates from 100-200MW, FFFS was able to ease the rescue of persons for the re brigade and allows for control of the re and rapid extinguishing. All general aims set for the FFFS as required by the standards and reference guidance was fullled. Additionally detailed requirements of Eurotunnel in terms of performance e.g. temperature, re spread, cooling, easing re services were achieved and Eurotunnel with its own stakeholders were very satised for the test results. For example temperatures around the re with 200MW HRR were reduced from 1100C to below 50C within two minutes after triggering the system and re was taken into control.
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
Fig. 15. Full scale re tests of FFFS in a test tunnel with multiple HGV re scenario, developed HRR 200MW before activation of FFFS[8]
Fig. 16. Full scale re tests of FFFS in a test tunnel with multiple HGV re scenario[8].
The rst Eurotunnel SAFE system was installed in late 2010 and is operable. The rest 3 SAFE stations will be installed in 2011. A number of different kinds of tests have been already carried out with the rst SAFE system. For example water mist system has extensively been tested together with powered 25kV catenary (in real incident power is cut off). No negative or dangerous effects have been noticed in these tests. Additionally tests with water mist distribution and ventilation as well as visibility and evacuation have been carried out with very positive results.
Fig. 18. Commissioning test of FFFS in new Tyne tunnel in February 2011[8].
232
The New Tyne Crossing project includes the protection of both of the existing and the new road tunnels with state-of-art water mist technology. The tunnels are comprised of 130 sections of seven different cross-section types. Tunnels are also made with different methods including cast iron lining, cut and cover, sprayed concrete lining and immersed parts. In the case of re three adjacent sections, each 25 m in length, will be triggered simultaneously. Only deluge nozzles are used in order to provide full ow rates for every activated section thus maximizing the effect of water mist from the beginning of activation. The total pump capacity of water mist system is 3300l/min at 140 bar. The new tyne tunnel was opened for trafc in February 2011 being the newest tunnel in the UK. Thanks to FFFS and other state-of-art safety measures, the new Tyne tunnel is also the safest in the UK. Currently the existing Tyne tunnel is under refurbishment. It will be opened for trafc later 2011.
3. CONCLUSION
Fixed re ghting systems (FFFS) provide a solution to the existing re safety problem as recognised in real res and European research programs. The main benets of FFFS are improvement of self-rescue conditions, improved conditions for re & rescue services, preventing re spread from one to another vehicle and preventing/limiting structural damages to tunnel. Especially high pressure water mist systems have demonstrated their efciency in a number of full scale re tests in European research projects e.g. UPTUN and SOLIT. Installation of FFFS is not yet a requirement by legislation, but it is slowly turning also towards this direction especially for high risk tunnels. The latest edition of NFPA502 already has adopted FFFS and it discusses about the topic. UPTUN report R251 is the best engineering guidance to give practical instructions for designing FFFS. The integration of FFFS to the overall tunnel safety system is the critical part of a safety design. So far FFFS has been treated as an add-on safety measure, but in future times it will be seen more as a fully integrated part of the overall safety system. The new large scale research program SOLIT2 will focus especially on this topic (www.solit.info). Fully integrated FFFS require also new methods like RAMS studies to identify critical components and design availability values. Design availability of 99.98% is available for mechanical parts of FFFS and control systems can be SIL certied. Eurotunnel SAFE project includes the latest technology of FFFS. Eurotunnel is very large company that decided to investment to state-of-art FFFS technology based on both safety and commercial benets. The SAFE project has most likely the highest integration level of FFFS to the overall tunnel safety system in the world. Eurotunnel SAFE system was tested in full scale re tests as well as live tests in the tunnel with successful results. Full scale re tests included extreme high HRR. New Tyne tunnel has been opened for the trafc in February 2011 and the existing tunnel later 2011. New Tyne tunnel has state-of-art water mist technology included and the investment decision was made for cost benet analysis. Additionally system provides the life safety for tunnel customers and safer conditions for re services. Tunnels have highest safety standards in the UK and they will be one of safest even in whole world.
REFERENCES
[1] UPTUN consortium, Engineering Guidance for Water Based Fire Fighting Systems for the Protection of Tunnels and Sub Surface Facilities Report 251, UPTUN WP2.5, 2006. [2] SOLIT Research Program, Final report, Cologne, Germany, 2007. [3] NFPA, NFPA502-Standard for Road Tunnels, Bridges, and Other Limited Access Highways, National Fire Fighting Association (edit. 2011), USA, 2010. [4] PIARC tech. committee C3.3, Road Tunnels: An assessment of xed re ghting systems, Report 2008R07, World road association (PIARC), France, 2008. [5] KRATZMEIR, S. and Lakkonen, M., FFFS in tunnels- Compensation and integration, Proceedings of the 4th International Symposium on Tunnel Safety & Security, Frankfurt, Germany, March 17-19, 2010. [6] OPSTAD, K., Fire scenarios to be recommended by UPTUN WP2 Task leader meeting of WP2, Minutes from a meeting in London 05-09-08, 2005. [7] SOLIT Research Program 2011, www.solit.info
233
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
[8] FOGTEC Fire Protection archives, Cologne, Germany, 2011. [9] JOYEZ, P. (Eurotunnel) and Lakkonen, M. (Fogtec), Eurotunnel SAFE project, IWMA (International Water Mist Association) conference, Prague, Czech Republic, November 3-4, 2010.
234
Mert ULA*
ZET
Alman ziki Gustav Mie (1869-1957), 1908de yaynlanan kitabnda[1] n dalga boyundan daha byk veya kk paracklarn yaratt farkl zellikteki k dalmlarn (Mie lkeleri) aklarken, bu ilkelerin yllar sonra insanlarn hayatlarn daha gvenli hale getirmek iin yangn alglama sistemlerinde uygulanacan muhtemelen hi tahmin etmemiti. Yangn alglama sistemlerinde insan hayatn gvenceye almak iin sadece duman paracklarnn varln tespit etmek yeterli deildir. nemli olan, farkl yangnlarda ortaya kan farkl zelliklerdeki duman paracklarn ok daha hassas ve ok daha hzl bir ekilde alglamaktr. Ne var ki bunu yaparken oluabilecek yanl alarmlar kabul edilemez bir durum oluturur, nk modern dnyada zaman yanl alarmlar yznden harcanamayacak kadar deerlidir. te yeni nesil ift n teknolojili fotoelektrik yangn alglama dedektrleri de tam olarak bu ihtiyalar hedef almaktadr. Yeni nesil ift n teknolojili dedektrler tespit edilen duman paracklarnn zelliklerini kendi ilerindeki mikro ilemcide analiz ederek bunun gerekten bir yangn duman m yoksa yanl alarm yaratabilecek bir parazit mi (sigara duman, su buhar vs.) olduunu ok daha hzl ve hassas olarak alglamaktadr.
GR
1890da ilk elektrikli yangn alarm dedektrnn patentini (U.S. patent no. 436,961) alan Francis Robbins Upton, patent bavurusunda grevlinin patenti yanllkla Portable Electric Tire-Alarm (Tanabilir Elektrikli Lastik-Alarm) olarak kaydetmesi nedeniyle hakk olan ne ge ulat.
235
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
yonizasyon duman dedektrleri, retimlerinin ucuz olmas sebebiyle hala birok uygulamada, zellikle konut sektrnde, kullanlmaktadr. Ne var ki ekil 2. yonizasyon duman dedektrlerinin alma zaman iinde bu sistemin eitli dezavantajlar ortaya kmtr. Duman par- prensibi acklar kaynaklarndan uzaklatka ylma eilimi gsterir ve bu sebeple (Kaynak: Canadian Nuclear Association[3]). de daha byk paracklara dnr. yonizasyon dedektrleri ise daha ok kk duman paracklarna kar hassastr. Bunun sebebi kk duman bulutlarnn hacim/ktle oranlarna gre ilerinde daha fazla parack bulundurmas, duman kaynandan uzaklaan duman bulutlarnn hacim olarak bymelerine ramen ktlelerinin ayn kalmas ve ayn m iinde daha az parack bulundurmasdr. Bu da daha az paracn iyonlarla etkileime gemesine yol aar ve sonuta akm seviyesini yeterli olarak deitiremeyecei iin alarma sebebiyet vermeyebilir. Bunun yan sra dedektrler su buhar ya da toz gibi d etkenlere kar hassastrlar ve bu sebeple yanl alarmlara daha fazla neden olmaktadr[5].
ekil 3. In bloke edilmesi prensibine dayanan fotoelektrik duman dedektrleri (Kaynak: An inside look at Smoke Detectors[6]).
ekil 4. In salmas prensibine dayanan fotoelektrik duman dedektrleri (Kaynak: An inside look at Smoke Detectors[6]).
karsnda konumlandrlr. Normal durumlarda gnderilen n demetinin tm alcya ular. Duman, alglama blgesine girdii zaman, gnderilen n demetinin bir ksmnn bloke olmasna ve bylelikle alcya daha az nn ulamasna sebep olur. Bu da dedektrlerin, alglama algoritmasna bal olarak, alnan n belirli bir miktarn altna dmesiyle alarm vermesine yol aar. In salma prensibine dayanan fotoelektrik duman dedektrlerinde ise gene kk bir k kayna (Genellikle kzltesi LED kullanlr.) dedektr blmesine bir n demeti gnderir. Ia duyarl bir alc da genellikle n demetine 90 derecelik bir ayla konumlandrlr. Normal durumlarda gnderilen n demetinin ok az bir ksm alcya ular. Duman alglama blgesine girdii zaman ise gnderilen n demetinin bir ksmnn krlmasna ve bylelikle alcya daha fazla nn ulamasna neden olur. Bu da dedektrlerin alglama algoritmasna bal olarak, belirli bir k miktarndan sonra alarmn verilmesini salar. In salma prensibine dayanan fotoelektrik duman dedektrlerinde hassasiyet, bata duman paracklarnn say ve byklkleri olmak zere birok etkene baldr. Bunlarn yan sra nemli bir dier etken ise duman paracklarnn renkleridir: Koyu duman karan (,rnein plastik ve hidrokarbon yaktlar) yansttklarndan daha fazla k emerler, bu yzden alarmn olumas iin daha fazla n yanstlmas ve daha fazla zaman gerekir. Buna paralel olarak ak renkli duman paracklar ise daha fazla yansttklarndan, kk miktardaki ak renkli duman paracklar bile alarm tetiklemeye yeterli olmaktadr. Duman paracnn ekli, k kayna ile alc arasndaki a ve k kaynann dalga boyu da hassasiyeti etkileyen dier etkenlerdir.
ift In Teknolojisi
Gnmzde yaygn olarak kullanlan, n salma prensibine dayal fotoelektrik duman dedektrlerinin, duman daha hzl alglarken yanl alarmlar minimize edecek ekilde gelitirilmesi byk nem tamaktadr. Pazardaki oluan bu talep karsnda baz reticilerift n teknolojili duman dedektrlerini gelitirmilerdir. Gene n salma prensibine dayanan bu dedektrlerin ilerinde farkl dalga boylarnda alan iki adet k kayna bulunmaktadr. In salmasn aklayan iki adet teori vardr. Bunlar buluularnn adlar ile anlan Rayleigh ve Mie tipi salma teorileridir. Rayleigh teorisi parack boyutunun k kaynann dalga boyundan ok daha dk olduu durumlar aklarken, Mie teorisi
237
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
ift In Teknolojisi 1 2 3 4
ekil 5.
ise paracklarn boyutunun n dalga boyundan byk veya dalga boyuna yakn olduu durumlar aklamaktadr. Fotoelektrik duman dedektrlerinde de Mie prensibi temel alnmaktadr. Mie salm para boyutu ile byk oranda orantl olup, paracklar bydke yansmann younluu da artmaktadr. Genellikle fotoelektrik duman dedektrlerinde k kayna olarak kzltesi n kullanlmakta ve kzltesi nlarn dalga boyu snandrmasna gre deimekle beraber, ISO 20473 snandrmasna gre yakn kzl tesi 0.78 nm (nanometre) aralnda almaktadr[7].Daha nceden belirtildii gibi, dedektr hassasiyeti k kaynann dalga boyuna da baldr. Grnmez duman safhasndaki kk duman paracklarn alglama konusunda iyonizasyon tipi dedektrlere gre daha dezavantajl durumda olan fotoelektrik duman dedektrlerinin[8] bu dezavantaj ortadan kaldrmak iin reticiler mevcut kzl tesi k kaynann yanna bir de mavi n yayan bir LED yerletirdiler. Mavi n dalga boyu kzl tesi nlardan daha dk, 0.45 0.475 nm aralnda olduu iin kk boyutlu duman paracklarna kar daha hassastr. ki farkl dalga boyunu da kapsayan bir spektrum kullanarak farkl boyutlardaki duman paracklarnn da samas salanyor; bylelikle yalnzca duman younluu deil, duman paracklarnn boyutu da saptanabiliyor. Gnmzde belki de yanl alarmlara en ok sebebiyet veren sigara duman ve su buhar bu yeni teknoloji sayesinde artk yanl alarm yaratmamaktadr. Sigara duman yangn dumanna oranla daha kk duman paracklarna sahipken su buhar ise ok daha byk duman paracklarndan olumaktadr. Mie k salmas teorisine gre paracklar bydke yansmann da younluu artacandan foto diyota daha youn bir k salmas gelecektir. Bundan yola karak dedektr hem para younluunu hem de parack boyutunu tespit etmekte ve bunu analiz ederek yanl alarmlara neden olabilecek paracklardan gelen k salmalarn dikkate almamaktadr.
SONU
Teknolojinin gelimesiyle ve yangn dumannn zellikleri ile yanl alarm yaratabilecek dier etkenlerin daha derinlemesine incelenmesi sayesinde artk ok daha hzl tepki verebilen ve yanl alarm yaratabilecek etkenleri ayrt edebilen yeni nesil duman dedektrleri hayatmzdaki yerlerini almaya balad. Yanl alarmlarn zaman ve i kaybna sebebiyet vermeleri sonucunda yksek maliyet yaratt bir ada yayoruz, ama bunu salamak uruna gvenlikten dn verilmesi de sz konusu olamaz. Gelecekte ise hassasiyeti artrmak ve yanl alarmlar daha da minimize etmek iin inanyorum ki alglama blgesine giren duman paracklarnn yalnzca younluunu ve bykln deil; renklerini, ekillerini ve hatta belki molekl yapsn bile belirleyebilecek ve buna gre tepki verebilecek dedektrlerle de karlaabileceiz. u anda sadece yangn alarmlarn tetiklemek iin kullanlan yangn dedektrleri belki de gelecekte bulunduklar ortam srekli olarak denetleyen ve buna gre yalnzca yangn bilgisi vermekle kalmayp dier bina otomasyon sistemleri ile de btnlemi olarak alarak onlara da bilgi verebilecek. rnein sigara iilmemesi gereken bir blgede sigara duman algladnda
238
yangn alarm vermeyecek ama otomatik olarak yalnzca o blgeye burada sigara iilmesi yasaktr eklinde sesli bir mesajn yaynlanmasn tetikleyebilecektir. Belki de gelecekte yangn dedektrleri ortamdaki oksijen seviyesini de kontrol edebilecek ve buna gre iklimlendirme sistemlerini de devreye sokabilecek veya kombine tip yangn dedektrleri ilerindeki s sensrleri sayesinde srekli olarak bulunduklar ortamn s bilgisini kontrol edecek ve istenen dzeyden farkl ise buna gre iklimlendirme sistemlerini tetikleyebileceklerdir. Bence gelecekte yangn alglama dedektrleri daha da gelierek hassasiyetlerini ok daha arttracak ve buna ek olarak yalnzca yangn tehditlerini alglamakla kalmayp, bulunduklar ortam da deerlendirerek dier bina sistemleri ile ok daha btnlemi bir ekilde alabileceklerdir.
KAYNAKLAR
[1] H. N. HOLMAN, R. Goth-Goldstein, M. C. Martin and W. R. McKinney, Environ. Sci. Technol., 2000, 34, 25132517. [2] 436,961 numaral ilk yangn alglama dedektr patenti - http://www.freepatentsonline.com/436961.pdf [3] Canadian Nuclear Association - http://www.cna.ca/curriculum/cna_nuc_tech/smoke_detectors-eng.asp?bc=Smoke%20 Detectors&pid=Smoke%20Detectors [4] World Nuclear Association - http://www.world-nuclear.org/info/inf57.html [5] NEWMAN, J.S., Modied Theory for the Characterization of Ionization Smoke Detectors, Fire Safety Science Proceedings of the Fourth International Symposium p 785-792 (1994) [6] An inside look at Smoke Detectors - Mike Dziekan, Connecticut Analytical Corporation - http://www.sas.org/tcs/weeklyIssues/2004-07-16/feature1/ [7] ISO 20473:2007. ISO. [8] PHOTOELECTRIC VS. IONIZATION DETECTORS - A REVIEW OF THE LITERATURE - Chief Joseph M. Fleming -http://www.mass.gov/Eeops/docs/dfs/osfm/boards/specic_meetings/j_eming/photo_vs_ion_detectors_with_edits%20 _a_review_of_the_literature.pdf [9] Bosch Security Systems - http://resource.boschsecurity.com/documents/FAP-420FAH-420A_Brochure_enUS_ T7177436427.pdf
ZGEM
*Mert ULA 1981 doumlu Mert Ula, 2003 ylnda Yldz Teknik niversitesi Elektrik Mhendislii Blmnden mezun olduktan sonra bir yl boyunca PLC ve endstriyel otomasyon sektrnde faaliyet gsteren Elsim Elektroteknik rmasnda alt. 2005 ylnda San Jose State niversitesi Kaliforniya, ABDde Mhendislik Ynetimi zerinde yksek lisans retimine balad ve 2007 ylnda yksek lisans diplomasn ald. Ksa bir sre Birlemi Milletler Hidrojen Enerjisi Teknolojileri Merkezinde asistan olarak grev aldktan sonra astemen olarak askerlik grevini yerine getirdi. 2009 ylnda Hyundai Rotem rmasnda stanbul Metrosu projesinde Proje Mhendisi olarak grev yaptktan sonra 2010 yl sonunda halen grev yapt Bosch Gvenlik Sistemleri rmasnda yangn alglama, hrsz alarm, kartl gei ve bina entegrasyon sistemlerinden sorumlu Sat & Destek Mhendisi olarak grevine devam etmektedir.
239
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
240
Merve ERCAN
Serkan KK
Veli DENZ
ZET
Snrlandrlm alan, yaplacak ii yerine getirmek zere alann bedeniyle ieri girebilmesine uygun biimde dzenlenmi ve buna izin verecek kadar byk olan, giri ve k snrl dzeyde olan ve srekli bir biimde iinde allmas ngrlmemi alma alanlar olarak tanmlanmaktadr. Tank, reaktr, silo, menhol, streil kazan ve kaplar, boru hatlar, pompa istasyonlar, kanallar vb. endstride sk karlalan snrlandrlm alanlara rnek olarak verilebilir. Snrlandrlm alanlarda alma yapmak iin mutlaka her iletmenin bir i izin sistemi kurmas gerekmektedir. Bu almada, allagelmi bir i-izin sisteminin tesinde, hemen her kazann nlenebilecei ve kontrol edilebilecei yaklamyla insan hatalarn ortadan kaldrmaya ynelik snrlandrlm alanlarda alma iin kazalar sfra indirgeyecek gvenli bir yntem nerilmektedir. letmelerde kullanlabilecek yazlm ve/veya elektronik tabanl bir kilit sistemi ile nerilen yeni sistem desteklendii ve uyguland takdirde sfr kaza hedene ulamak olanakldr. Anahtar Kelimeler: Snrlandrlm Alan, Sfr Kaza, Hataya zin Vermeyen Sistem
A METHOD THAT DOES NOT ALLOW AN ERROR FOR WORKING IN CONFINED SPACES ABSTRACT
Restricted area is dened as a place where no one but certain people can enter to work inside, is not designed to work continuously and has limited entry and exit. Tank, reactor, silo, manhole, sterilized vessel and containers, pipe lines, pomp stations, channels are illustrations of well known restricted areas. To work in restricted areas, each plant needs to establish a workpermission system. In this study, beyond the usual workpermission system, a novel human errors proof safety system is proposed. The zero accident targets can be achieved at every organization in which if the proposed software and/or electronic based unlocking system is applied. Key Words: Restricted area, no mistake, mistake proong system
1. GR
Snrlandrlm alan, yaplacak ii yerine getirmek zere alann bedeniyle ieri girebilmesine uygun biimde dzenlenmi ve buna izin verecek kadar byk olan, giri ve k snrl dzeyde olan ve srekli bir biimde iinde allmas ngrlmemi
241
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
alma alanlar olarak tanmlanmaktadr. Buna gre tank, reaktr, silo, menhol, steril kazan ve kaplar, boru hatlar, pompa istasyonlar, kanallar vb. yukardaki tanma uygun, snrlandrlm alanlar olarak n plana kmaktadr. Hemen her trl iletmede bulunabilecek olan bu tr alanlarda bulunabilecek balca tehlikeler; yanma, patlama, boulma, zehirlenme gibi ortam atmosferinden kaynaklanabilecek tehlikeler; grlt titreim, slak yzey, ekipmanlarn dmesi, ar scak veya souk ortam, alan hatalar gibi ziksel tehlikeler; kme, yrtlma gibi yapsal tehlikeler; kvlcm, elektrik oku, topraklanmam ekipmanlar gibi elektrik tehlikeleri, hareketli aksamlardan kaynaklanabilecek mekanik tehlikeler; tehlikeli atk ve bakteriyel ortamlar gibi biyolojik tehlikeler ve radyasyon tehlikeleleri olarak snandrlabilir. Bu alanlarda alma yapmak iin mutlaka her iletmenin bir i izin sistemi kurmas gerekmektedir. Bu almada allagelmi bir i-izin sisteminin tesinde snrlandrlm alanlarda alma iin gvenli bir yntem nerilmektedir. Mevcut alma, nerilen yaklamn eksiksiz izlenmesi halinde, iletmelerde kullanlabilecek yazlm ve/veya elektronik tabanl bir kilit sistemin altyapsn oluturmaktadr. nerilen sistem sayesinde biroklarnn eriilemez dedikleri sfr kaza hedene ulamak olanakl olacaktr. Hinckley(2003), birok alanda olduu gibi salk ve gvenlik alanlarnda da sapmalar, hatalar ve karmaklklar meydana geldiini ve bunlar kontrol etmek zere kullanlacak en iyi yntemin geleneksel istatistiksel yntemlerden ziyade hatalara izin vermiyen(mistake proong) yntemler olduunu belirtmitir. Bu yntemde insanlara hereyden nce sadece insan olarak yaklalm ve insann dikkatsizlikler sonucu nadiren de olsa birtakm eyleri unutabilecei kabul edilmitir. Shigeo Shingo tarafndan gelitirilen Poka Yoke (mistake proong) yaklam neredeyse hemen her hatay kontrol etmede baarl bulunmutur. Syoc ve dierleri (2008), rn kalitesini gelitirmek zere tasarlanan eitli yntemleri sre gvenliinin srekli gelitirilmesinde de kullanmay nermilerdir. Bu kapsamda kalite gelitirmede uzun sredir kullanlmakta olan fakat sre gvenlii alannn olduka yabanc olduu Kaizen, Poke Yoke ve TRIZ (Theory of Inventive Problem Solving-Yaratc Problem zme Teorisi) yntemleri ele alnmtr. Bu yntemlerin sre gvenlii liderliini gelitirme ve saha alma takmnn baarmn artrmada uygulanabilirlii tartlmtr. Bates ve dierleri (2003), salk uygulamalarnda kritik durumlarda karar verme seenei sunan, hesaplamalarla desteklenen, gerek zamanl kontrol ve izeme salayan bilgi teknolojilerinin hata ve istenmeyen olaylar nleme, istenmeyen bir olay meydana geldiinde hzl yant verme ve geri besleme salama yoluyla hata orann azaltabileceini ifade etmitir.
2. YNTEM
Bu blmde, snrlandrlm alanlarda alma ile ilgili iletmede izlenmesi gereken temel bilgiler verilmi ve insan hatalarn indirgeyecek bir alma yntemi nerilmitir.
242
EVET
Alan bir alann ieri girebilmesi ve szkonusu ii gerekletirebilmesi iin ve uygun bir biimde dzenlenmi ve yeterince byk m?
HAYIR
EVET
Adm 1
EVET
Alan bir alann ieride srekli bulunmasna uygun olarak tasarlanmam bir alan m?
Snrlandrlm alanlarda patlama, elektrik oku, kimyasala maruz kalma gibi tehlikelerin nne geilmesi iin enerji hatlar, panolar, boru ve boru hatlarnn etiketlenmesi ve kilitlenmesi nem tayan konular arsndadr. letmede bakm, onarm, temizlik faaliyetlerinde kullanlabilecek bir etiketleme ve kilitleme prosedrnn oluturulmas gvenlii artran bir unsur olacaktr. Snrlandrlm alan almalarnda ortam atmosferinden kaynaklanabilecek olumsuz salk etkilenmelerinden korunmann en iyi yolu temiz hava solunum cihaz kullanlmasdr. Oksijen seviyesi % 19,5in altnda olan ortamlarda veya zehirli gaz bulunan ortamlarda bu cihazn kullanlmas temel bir kural olarak belirlenmelidir. Snrlandrlm alana giri ncesi ortam atmosferinde gerekli lmler yaplmaldr. lm yapan kiinin tehlikler konusunda bilgili olmas, lm cihaznn kullanmna hakim olmas ve cihazn ortamdaki risklere uygun ve kalibre edilmi olmas gerekmektedir. Snrlandrlm alan almalarnda nem verilmesi gereken baka bir konu da havalandrmadr. Bu amala doal ya da zorlamal havalandrma sistem ve cihazlar kullanlmaldr. Tm havalandrma lmlerinde dikkat edilmesi gereken nemli bir nokta da ortamdaki gazn havadan ar olup olmadnn bilinmesidir. Snrlandrlm alana girilmeden nce yaplmas gereken ilemlerden biri de, iindeki veya dndaki borularn ierikleri nedeniyle risk yaratmamalar iin izole edilmeleridir. Riskin yksek olduu ve kilitlemenin yetersiz kalaca durumlarda ise borularn anlarndan ayrlmas tavsiye edilen bir yntemdir. Snrlandrlm alanda allrken nezareti olmadan asla alma yaplmamaldr. Mmknse en az iki kiinin yanyana almas tercih edilmelidir. alma ncesinde mutlaka acil durum hazrlklar yaplmal ve gereken tm ekipman ve cihazlar hazr bulundurulmaldr. Yukarda ana hatlaryla bahsedilen temel admlarn tamamlanmasnn ardndan snrlandrlm alanlara giri ncesi kullanlacak bir izin sistemi kurulmas ve formlarn oluturulmas gerekmektedir.
243
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
EVET
HAYIR
HAYIR EVET Giri yapan kimseyi yutma potansiyeli olan bir meteryal var m?
HAYIR Adm 2 EVET Alan iine giri yapan kimsenin kapana kslabilecei ya da boulabilecei kaygan duvar ya da zemin var m?
3. SONU
Bu almada snrlandrlm alanlarda almaya ilikin temel ilkelere deinilmi ve insan hatasn azaltmaya ynelik bir yaklam nerilmitir. Her admn planlanlanan ekilde izlenmesi halinde hatalarn nne geilebilecektir. nsan doasn dikkate alan ve hata olumasna frsat vermeyecek ekilde yaplandrlan bu almann elektronik ve/veya yazlm sistemleri ile hayata geirilmesi halinde iletmelerde uygulanabilecektir.
KAYNAKLAR
[1] [2] [3] [4] Snrlandrlm Alanlarda Gvenli alma, SG Dosyas, nlem Dergisi, Say:3, Mays-Haziran 2008. Hinckley, C., M., Make no mistake-errors can be controlled, Quality Safety Health Care, 12, 359-365, 2003. Scyoc, K.,V., Process safety improvementQuality and target zero, Journal of Hazardous Materials, 159 ,4248 2003. Bates, D.,W.,Improvinig Safety with Information Technology, The New England Journal of Medicine, 348;25 (2003).
245
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
246
ZET
Acil durumlarda, bina tasarmnn kaa elverililii nemli bir husustur. Ka elverililii ise tahliye sresi ile deerlendirilmektedir. Bilindii gibi gvenli bir bina tahliyesi iin, binalarda tahliye sresinin yap tayc elemanlarnn dayanm sresinden ve kullancnn yanma sonras oluan toksik maddeye ziksel dayanma sresinden daha ksa olmas gereklidir. Bina tahliye sresini hesaplamaya ynelik ilk almalar, 1969 ylnda Predtechenskii ve Milinskii tarafndan yaplmtr[1]. Sonrasnda konu ile ilgili almalar, ampirik formller, basit matematiksel modeller ve son olarak bilgisayar tabanl, gelimi simlasyon modelleri olmak zere genilemitir. Gnmz teknolojisinde zellikle yurtdnda ok sayda tahliye simlasyon modeli, bina ina edilmeden nceki veya kullanm srasndaki tahliye performansn deerlendirebilmek iin kullanlmaktadr. Binalarn daha karmak plan geometrisine sahip olmas ile yangn gvenlik kriterlerinin deerlendirilmesinin zorlat ve binann tahliye gvenliinin aratrlmasnda performansa dayal, bilimsel tabanl mhendislik yaklamlarna bavurulmas gerektii birok aratrmac tarafndan ifade edilmektedir. Bununla birlikte tahliye, birbirinden farkl zellikteki kiilerin ve deiik evresel etmenlerin bir araya gelerek oluturduu karmak bir sretir. Bu farkl kiilerin deiik ziksel, psikolojik karakterleri, birbiriyle ve evreyle olan etkileimleri tahliye srecine yn vermektedir. Tm bu parametreler ynetmeliklerdeki matematiksel formllere dayandrlamayacak kadar komplekstir. Bu nedenle tahliye modellemesi zerine alan otuzdan fazla tahliye modeli yapya ve insana dayal tm bu parametreleri kapsamaya ynelmitir. Bu bildiride literatrdeki tm tahliye modelleri, modelleme metotlar, simlasyon zellikleri ve zaaar tartlacaktr. Anahtar Szckler: Bina Tahliye Modelleri, Tahliye Sresi, Tahliye Planlamas
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
in investigating a buildings evacuation safety. Besides, evacuation is a complex process formed by combination of different people with different environmental factors. Different physical and psychological characteristics of people and their reactions to the environment direct the evacuation process. All these parameters are far too complex not to be based on any mathematical formula in any regulation. That is why over thirty evacuation models are developed, to cover all these building and human based factors. In this study, all evacuation models in the literature, all modeling methods and stimulation characteristics, as well as their weaknesses are discussed. Keywords: Building Evacuation Models, Evacuation Time, Evacuation Modeling
1. GR
Kalabalk ve acil durumlardaki insan davranlarnn ve hareketinin anlalmaya allmas, son 40 ylda nemle zerinde allan konulardan biri olmutur. zellikle son zamanlarda binalarda yaanan terrist saldr, yangn ve deprem gibi felaketlerin artmas, konunun daha fazla irdelenmesine ve almalarn hzlanmasna neden olmutur. Gnmze kadar devam eden konu ile ilgili aratrmalar, gelimilik dzeylerine bal olarak, ayr kategoride deerlendirilmektedir[2]: Q Bina tahliye sresinin, bir sre limiti olarak hesaplanmasna olanak tanyan ampirik formller, Q Basit matematiksel modeller, Q Bilgisayar tabanl gelimi benzetim (simlasyon) modelleri. Galea ve Gwynne tahliye modellerini be snfa ayrmaktadr[3]: Q Elle hesaplama, Q Bilgisayar tabanl ak (ow) veya hidrolik (hydraulic) modeller, Q Rullman (Ball-bearing) modeller, Q Kural tabanl modeller (rule based), Q Mekann koullarna hassasiyet gsteren modeller. Kuligowski (2003), tahliye ile ilgili almalar kavramsal modeller ve bilgisayar modelleri olarak iki gruba ayrmaktadr (Bkz. ekil 1) [4]. Ayrca yazar inceledii 28 farkl bilgisayar modelini (BGRAF, CRIPS, DONEGANS ENTROPY MODEL, EGRESS, buildingEXODUS, E-SCAPE, EVACNET, EVACSIM, EXIT89, EXITT, MAGNETMODEL, PAXPORT, SIMULEX, TAKAHASHIS MODEL, VEGAS, WAYOUT) modelde insann temsil edilme ekline gre: 1. Yalnzca insan hareketlerini ieren (sadece akkanlar mekanii tabanl) modeller (FPETOOL, EVACNET,) Takahasks Fluid Model, (Pathnder, Timtex, Wayout, Magnetic Model, EESCAPE, EgressPro, Entropy model ve STEPs), 2. Ksmi davransal modeller (PEDROUTE/PAXPORT, EXIT89, SIMULEX, GridFlow, ALLSAFE) 3. nsan davrann ieren modeller (CRIPS, ASERI, BFIRES, buildingEXODUS) olarak guruba ayrlmaktadr.
Bilgisayar Modelleri Bilgisayar Modelleri Kavramsal Modeller Bilgisayar Modelleri Bilgisayar Modelleri
Tahliye Modelleri
Yazarn balk altnda inceledii bilgisayar modelleri hareket modelleri, ksmi davran modelleri ve davran modelleri olarak belirtilmektedir. Hareket modelleri olarak tanmlanan bilgisayar modellerinde kullancnn bir noktadan gvenli olan baka bir noktaya olan hareketinin benzetimi yaplmaktadr. Bu tr modeller, binada dar geitli noktalar ve kullanc kuyruklarnn olutuu blgeleri gstermektedir. Ksmi davran modellerinde ise, olas baz zel durumlarda, kullancnn nasl davranaca
248
tanmlanmtr ve kullanc olas zel durumla kar karya kaldnda duruma gre karar verme yetisine sahiptir; modelde kullancnn verdii kararlara gre hareket edecei belirtilmektedir[4].
P = p n + (t e - t s ) r w
Burada, P : Herhangi iki kat arasndaki merdiven kapasitesini, n : O katn zerindeki kat saysn, w merdiven yuvas geniliini, ts : Bir kiinin 3 metrelik kat seviyesini, merdiveni kullanarak kat etme sresini (0,4 dak.), te : Tavsiye edilen kat tahliye sresi (2,5 dak.), r : Birim genilikten dakikada geen insan saysdr (40 kii/m dak.).
(1)
Katlarn 2,5 dakikada boaltlmas koulunu salayacak biimde, tahliye sresini tahmin eden farkl ampirik formller Denklem (2) ve (3)de gsterilmektedir[2].
T e = 200 b + 18 b +14 b 2
n
) (n - 1)
(2)
Q
Te =
i =k
N bk
+k ts
1
(3)
Denklemlerde, Q : Her kattaki insan saysn, n : Toplam kat saysn, b : Merdiven yuvas geniliini, N : Ak hzn, K : Kat saysn simgelemektedir. Anlalaca zere, bu yntemlerle tahmin edilen sreler insan psikolojisini ve buna bal davranlar yanstamad iin bilimsel ve gereki olmaktan uzaktrlar.
249
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
S = k - akD
(4)
Burada: S : Hz, D : Birim alandaki insan younluu, a : k1 iin 0,286 k2 iin 0,266 sabit say, k : NFPAde 3. Blmde tablo 3-14.2de verilen her yap eleman iin tanml k1 ve k2 diye snandrlm sabit bir deerdir. Ak ise denklem (5) ile hesaplanmaktadr. Burada: Fs : Denklem (6) ile hesaplanan zgl ak, We : Etkili genilii belirtmektedir.
Fc = FsWe Fs = ( 1 aD )kDWe
(5) (6)
Formllerden de anlald gibi bu ak hesaplamalar elle yaplacak kadar basittir. Forml ak genilii ve bina younluu zerine dayanmakta ve yaklak bir sonu retmektedir. Bu formllere gre, younluun maksimum olduu noktada ak duracaktr. Oysa Stil (2006), hac zamannda oluabilecek skntlar gidermek amac ile 2004 ylnda Mina Kprsn gzlemlediinde, kprnn younluunun maksimum olduu zamanda bile akn devam ettiini bildirmektedir[10].
deerlendirebildii bildirilmektedir. Bu modellerin iinde yer alanlar EXITT ve E-SCAPE olarak aklanmaktadr. Hareket denklemlerinin akkanlar mekanii veya manyetik alan denklemlerine dayandrld modeller, ilevsel analoji modelleridir (Functional Anology); TAKAHASHIS MODEL ve MAGNETMODEL modeller rnek gsterilebilir. Sz konusu kimi hareket denkleminin davran kurallarn deerlendirdii belirtilse de, bu kurallarn karmak matematiksel ifadelere dayandrld modeller ise rtk Davran (Implicit Behaviour) olarak ifade edilmektedir (EXIT89, PAXPORT, SIMULEX). Hareket karar mekanizmalarnn en gereki biimde modellenmesinin, davran psikolojisi bulgularnn dorudan uygulanmas ile mmkn olabilecei vurgulanmaktadr. Davran bulgularn stokastik yntemlerle deerlendiren bu modellerin iinde BGRAF, EXITT, E-SCAPE, ve buildingEXODUS yer almaktadr. Gelitirilme aamasnda olan ve yapay zeka yaklamn (Articial Intelligence) kullanan az da olsa ayr yazlmn; DONEGANS ENTROPY MODEL, EGRESS ve VEGAS, mevcut olduu da bildirilmektedir. Yazarlar, bu modellerin dorulanmas hususunda bilimsel almalarn yrtlmesi gereini zellikle vurgulamaktadrlar. Santos ve Aguirre, benzetim modellerini, drt gruba ayrarak incelemektedir[13]: Q Ak tabanl modeller (ow-based modells), Q Hcresel zdevinim modeller (cellular automa modells), Q Etmen tabanl modeller, Q Davran tabanl modeller (activity-based modells). Xiaoping vd., tahliye modellerini modelleme yaklamlarna gre yedi kategoriye ayrmlar. Bunlar; hcresel zdevinim, kafesgaz modeller (lattice-gas), sosyal-mukavemet modeler (social force modells), ak dinamii modelleri, etmen tabanl modeller, oyun kuram modelleri, hayvan deneklerin gzlemlenmesi sonularna dayanan modeller[14]. Benzetim modelleri geliim sralarna gre; rulman modeller (ball-bearing modeller), kural tabanl modeller, hcresel zdevinim modeller, kafes-gaz modeller, sosyal mukavemet modelleri, ak dinamiine dayal bilgisayar modelleri, oyun kuram modelleri ve etmen tabanl modeller olmak sekiz kategoride sralanabilir. Bu modelleme yntemlerinin birbirlerine gre avantajlar ve dezavantajlar aada anlatlmaktadr. 2.3.1. Rulman Modeller Rulman modeller (Ball-bearing) olarak nitelendirilen bu kategorideki modellerde, bir bina parasnn barndrabilecei maksimum insan says temel alnarak, hareketin d etkenlerden otomatik olarak etkilendii ve dnmeyen bireylerce oluturulduu kabul edilmektedir. Kullanclarn yrttkleri aktiviteyi derhal sonlandrp, binay terk etmeye baladklar varsaylmaktadr. Yn ve tahliye hz kii younluuna ve k kapasitesine gre dzenlenmektedir. Bu yaklamla, bina sakinleri, ilk defa tekil olarak ve topa benzer (ball bearing) ekilde modellenmektedir. Tanml tek bir insan tipi olduu iin kullanclar tamamen homojen ve birbirlerinin kopyas eklindedir. Bu nedenle, bu modelleme snfnda, kiisel hareketler ele alnmamakta, kitlesel hareketler deerlendirilebilmektedir. 2.3.2. Kural Tabanl Modeller Kural tabanl modeller bilgisayar grak programclar tarafndan yaygn olarak hayvan (karnca ve ar gibi) ya da yaya kalabalklarnn sr hareketinin modellenmesinde kullanlmaktadr. Kural tabanl modele en iyi rnek Reynold tarafndan gelitirilen boids modelidir[15]. Modelde boids ad verilen paracklarn ayrntl davranlar modellenmekte ve birbirinden bamsz bu paracklarn hareketleri sonras oluan sr hareketlerinin benzetimi yaplabilmektedir. Tm tanml evrede dolaabilen boidslerin pozisyonlarn ve hzlarn belirleyen ayrlma, sraya dizme ve birbirlerini tutma balklarnda basit kural vardr: Q Ayrlma kural, paracklarn birbirlerinden bamsz hareket etmesini salar. Q Sraya dizme kurall, paracklarn bir grup altnda birlemesini salar. Q Birbirini tutma kural, paracklar birbirlerine ortalama bir uzaklkta ama birbirlerine yakn tutmay salar. Bu tr modelleme ile kullanclar evre koullarndan da (rn. younluk) etkilenen heterojen karakterdeki tekil paracklar olarak modellenebilmektedir. 2.3.3. Hcresel zdevinim Modelleri 1963 ylnda Von Neumann tarafndan ortaya atlan hcresel zdevinim modelleri, mekan ve zaman, edeer paralara ya da modllere bler. Hcresel zdevinim modelleme yaklamnda her bir modl, iinde bulunduu koullarn deikenlerinin belirledii ve ezamanl deien, farkl zaman kademelerini iermektedir. Programdaki etmenler bu zaman kademelerindeki koullarn uygun olup olmamasna bal olarak hareket etmektedir[16].
251
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
Hcresel zdevinim modelleme yaklam son yllarda bina tahliyesinin benzetimi almalarnda da tercih edilen bir yntem olmaktadr. EGRESS, PathFinder, TIMTEX ve magnetic model bu modelleme yaklam ile oluturulmu modellerdendir. Egress isimli programda, bina sakinleri, bireysel olarak ve bir kullanc bir modl yer kaplayacak ekilde modellenmitir. Program pilot bir plann veya bykl ne olursa olsun metrik bir plannn tahliyesini test edebilmektedir. Hcresel zdevinim teknii bu programda, plan iindeki kullancnn, bir dizi zaman kademesindeki hareketini ynlendirmektedir. Bu zaman admlarndaki harekette, kullancnn duman ve tehlikeli madde ile karlama hali de dahil edilmitir. Bylece program, zararl maddelerin, zaman iinde ak nasl etkilediini de ortaya koyabilmektedir. Program bireysel hareketler zerinden alt iin bina sakinlerinin grup hareketi ya da sosyal davranlar modelde gzlemlenememektedir. Magnetic model adl model de, yine hcresel zdevinim modelleme yaklam ile oluturulan bir yazlmdr [17,4]. Bu modelde her bir kullanc, belirlenen rota, en ksa rota ve yol bulma ismi verilen 3 farkl metotla hareket etmektedir. Sosyal davran iermesi andan kullanclara bir gruba dahil olma zellii de atanabilmektedir. Hcresel zdevinim modelleme yaklam ile kullanc ve evre etkileimi modellenebilmektedir. Hcresel zdevinim modelleme yntemi ile gelitirilen EGRESS adl modelde atlama (jumping), srtnme (clogging), engelin etkisi, kullanclarn birbirleriyle olan rekabeti, geri dnme ve yn deitirme, gibi bir ok zel davrannda benzetimi yaplabilmektedir[14]. 2.3.4 Kafes-Gaz Modelleri Kafes-gaz modelleri (Lattice-gas models) hcresel zdevinim modellerinin zel bir halidir. lk olarak 1980lerde Ferdkin ve Toffoli tarafndan tanmlanmlardr[14]. Bu tr modellerde her bir kullanc aktif bir parack olarak zgarada yer alr. Bu tr modelleme ile tek bana hareket eden paralarn bir araya gelmesiyle oluan topluluk davran da modelde simle edilebilmektedir. Kafes-gaz modelleme yaklam ile gelitirilen tm bina tahliye modellerinde tek tip kullanc modeli vardr. Tahliye benzetimini yapmak iin lattice gas modelleme yaklam sosyal mukavemet modelleme yaklam gibi dier modelleme yntemleri ile kombine de alabilmektedir. Kafes-gaz modelleme yaklam ile ada (1986), bir benzetim modeli gelitirmitir[18]. Bu modelde binann plan formu dm noktalar ve balant hatlarndan oluan bir a sistemi ile temsil edilmektedir. Gelitirilen algoritma, temel olarak iki ayr ksmda ele alnmtr: a. Binann geometrisinin dm noktalar ve balant hatlar ile modellenmesi, b. nsan hareketlerinin hareket hzna ve younlua gre, belirlenen a sisteminde, ak karakteristiinin hesaplanmas. almada ele alnan okul binasnda, plan derslik ve koridorlardan olumakta, her derslik ve koridora alan kap birer dm noktas ile temsil edilmektedir. Her derslik de, kendi iinde rencilerin sralarda oturma konumlarn temsil eden dm noktalar ile derslik ii koridorlarla kesiim noktalarn ifade eden dm noktalarndan tekil edilmi bir ikincil a sistemi ile temsil edilmektedir. Dm noktalarnn arasndaki balantlar bir seri -hcre ile tekil edilmektedir. ki dm noktas arasndaki hcre says, dm noktas younluuna gre belirlenen hareket hzna bal olarak, gei sresi/birim sre oran kadar belirlenmektedir. Dolays ile her bir hcre birim gei sresine (period) sahiptir. Dm noktasnda younluun artmas ve hzn dmesi ile hcre gei sresinin dmesi halinde, ilgili hcrenin alt hcreleri (sub-cells) oluturularak, kuyruk ve skmalar modellenebilmektedir. Algoritma, genel geometriyi, derslik geometrisini ve her dm noktas ve hcrede kapasite ve ak hzn birim gei sresi aralklarnda kontrol edebilecek biimde, matrislerle ifade ederek, bilgisayar ortamnda ileme uygun hale getirmektedir. nsan hareketinin modellenmesinde, yazlm sadece daha nce belirlenen sabit bir rota zerinden hesap yapabilmektedir. Rota zerindeki bir hcreden dierine geen insan says, intikal edilen hcredeki insan saysna eklenmekte, daha sonra da bu saydan dm noktasn terk eden insan says karlmaktadr. Farkn sfr ya da negatif bir say olmas halinde bekleme olmad, tersi durumda ise beklemenin olduu tespit edilerek, a sistemine yeni alt hcreler eklenmektedir. Bir okulda ayn koridor zerinde konumlanan drt dersliin kademeli olarak boaltlmas, be gn st ste video kamera ile yaplan ekimlerle gerekletirilmi, ortalama tahliye tatbikat sreleri ile modelin analiz sreleri makalede karlatrlmtr. Bir derslik iin her bir rencinin derslii terk etme sreleri karlatrldnda, uyumlu sonular elde edilse de, kiisel davran farkllklarnn, tahliye sresinin tahmininde ok etkili olabilecei yazar tarafndan ifade edilmektedir. almada ayrca, kritik dm noktalarnda, her bir zaman diliminde, ka kiinin gemi olduu histogramlar ile sunulmakta ve younluk noktalar belirlenmektedir. Baz dm noktalarnda belli zaman aralklarnda maksimum insan younluuna (0.27 m/kii) eriildii ve hatta ald grlebilmektedir[18].
252
2.3.5. Sosyal Mukavemet Modelleri 1995 ylnda Helbing ve Molnarn nerdii bu ilk sosyal mukavemet modelinde, kullanc hareketi drt ana kuralla tanmlanmaktayd. Kullanclarn varmak istedikleri bir hedeeri, dier kullanclarla, duvarlar ve dier yap blcleri ile aralarnda belli bir mesafe olmalyd. Kullanclar baz nesnelerden ya da dier kullanclardan etkilenmeliydi. rnein pencereler, kaplar ya da tandk kiiler[19]. Zheng ve dierleri (2002), gelitirdikleri sosyal mukavemet modelinde, kullanclar sosyal niteliklerine gre ayrm ve bu nitelikler erevesinde modelde kullanc davrann tanmlamlardr. Bu ngr ile model, ayn sosyal zelliklerdeki kullanclarn ayn davran biimini sergileyecekleri ekilde oluturulmutur[20]. Hcresel zdevinim modeller ile sosyal mukavemet modellerin arasndaki ana fark, mekann temsilinde benimsedikleri farkl yaklamlardr. Sosyal mukavemet modeller mekann temsilinde devaml a sistemini (continious) kullanrken, hcresel zdevinim modeller sk a sistemini (ne network) kullanmaktadr[11]. 2.3.6. Ak Dinamiine Dayal Bilgisayar Modelleri 1971de Henderson, yayalarn youn kalabalktaki hareketlerinin gaz veya sv aklarna benzediini varsaymtr. Bradley ise 1993te youn kalabalklardaki kullancnn hareketini anlamak iin Navier-stores denklemini kullanmann doru olacan ngrmtr[21]. Helbing ve dierleri (2002) orta ve yksek younluklarda yaya hareketlerinin akkanlarn hareketine benzediini, yayalarn ve kularn karda kard izlerin dere yatann ak ekline olduka ok benzediini ifade etmektedir. Ak dinamiine dayal tahliye modelleri, kullanc younluu ve hznn zaman iinde nasl deitiini baz diferansiyel denklemler yardm ile tanmlamaktadrlar [23]. Hughes (2003), bu ak yaya hareketlerini gzlemleyerek aadaki gibi formlize etmitir ((7), (8), (9)) [22].
p = i=1 Pi
N
(7)
(8) ve (9)
N : Yay tipinin says, : Seyahat sresi, p : Kalabaln younluu, fi : Yayalarn yrme hz, g(p): Rahatszlk arpan, x, y, t : yatay dzlemdeki mekan ve zamana bal koordinatlar Rahatszlk arpan, kullancnn rahat yryerek ka ulamas gereken mesafenin, acil durumdan dolay tkanmas halinde tkanan ksma k mesafesine orandr. Bu formllere ve ak dinamiine dayal iki tanesi Hughes tarafndan gelitirilen toplam adet bina tahliye modeli mevcuttur[23]. Bu modeldeki, kullanclarn o modelin iinde tanmlanm kurallar erevesinde ayn durum karsnda benzer davranlar sergileyecekleri belirtilmektedir. 2.3.7. Oyun Kuram Modelleri Oyun kuram modelleme yaklam 1944 ylnda Von Neumann tarafndan ortaya atlm ve 1949 ylnda John Nash tarafndan kuramn denge denklemleri gelitirilmitir[24]. Oyun kuram, bireyin, baarsnn dierlerinin seimlerine dayal olduu mantnn matematiksel denklemlere dntrlmesidir. Dier bir ifade ile, oyun kuram, genel anlamda birbiriyle yaran rakiplerin matematik ynden karar verme ilemlerinin soyut ifadesidir. Oyun kuram modelleme yaklamna gre bina tahliye analizi yapan tek alma Lo, Huang, Wang ve Yuen tarafndan yaplmtr[25]. Tek tip karakterde kullancnn tanml olduu
253
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
bu modelde, kullanclarn binadaki tm klar bildikleri ve kendileri iin hangi k daha uygunsa o ka ynelerek hareket ettikleri belirtilmektedir[25]. Bu modelde kullanlan Nash Denge denklemi kullanclarn tkanklk durumundaki ka stratejilerinin belirlenmesinde kullanlmaktadr[25]. Tek kl binalarn tahliye analizi iin daha uygun gibi grnen model, ok kl binalarda kullancnn tm klar bilmemesi durumunda baarsz olabilecektir. 2.3.8. Etman Tabanl Modeller Fikir olarak ilk defa 1940larda ortaya atlan ve enformasyon teknolojilerinin geliimi ile 1990larda ancak yaygnlaabilen etmen tabanl modelleme yaklamndaki ilk almalar kularn sr hareketini modellemek zere 1987 ylnda Reynolds tarafndan gerekletirilmitir[15]. Benzer modelleme teknikleri yaya hareketini modellemek zere 1992 ve 1999da denenmitir. 1997 ylnda ise trak hareketini incelemek iin TRANSIMS isimli model gelitirilmi ve bir ehirdeki binlerce insan bu modelle modellenerek trak ak ve skklklar incelenmitir. Daha karmak bir model olan Streets ise insanlarn alveri alanlarndaki davrann incelemek zere gelitirilmitir ve modelin modelleme yaklam TRANSIMS modeline benzerlik gstermektedir. Modelin, yayalarn sosyo ekonomik ve dier zelliklerinin ilendii n model ve yayalara ait hareketin benzetiminin yapld etmen model isminde iki alt modelden olutuu bilinmektedir [26]. Bunlarn dnda etmen tabanl modeller sosyal davranlar SUGARSCAPE (sava, kltrel tehlike, salgn hastalk, vb.) ve ekonomik gelimeleri gzlemlemek iinde kullanlabilmektedir. Sullivan ve Haklay (2000) etmen tabanl bilgisayar yazlmlarn drt grupta incelemektedirler[27]; Q nsan hareketini modelleyen yazlmlar, Q Sr hareketini inceleyen modeller, Q Ekonomik hareketleri inceleyen modeller, Q Sosyal davranlar inceleyen modeller. Billari ve dierleri (2006), etmen tabanl modelleme yaklamnn yaya hareketleri ya da aksal hareketlerin modellenmesi dnda, sosyoekonomik analizlerin yaplmasnda, halk ve nfus bilimi ile ilgili almalarda, ekoloji ve evre ile ilgili modellerde olduka yaygn olarak kullanldn anlatmaktadr[28]. Az sayda bina tahliye modeli etmen tabanl modelleme yaklam ile gelitirilmitir. Tm bu modellerde etmenlerle tanmlananan kullanclarn farkl bir takm davranlar modellenmeye ve bu davranlarn etkileri modelde izlenmeye almaktadr. Braun ve dierleri (2005), Helbingin oluturduu ve sosyal mukavemet modellerin de temelini oluturan denklemleri kullanan etmen tabanl bina tahliye modeli gelitirdiklerini beyan etmektedir[29]. Bu anlatmla modelin her iki modelleme yaklamn da (etmen tabanl modelleme ve sosyal mukavemet modelleme) benimsedii ve birletirdii anlalmaktadr. Modelin acil durumlarda, farkl katlarn, duvarlarn ve engellerin etmenler zerindeki etkisini ortaya karmak iin kullanld ifade edilmektedir. Gelitirilen prototipin XML dosyasn okuyabildii ve bu sayede farkl kullanc karakteristiklerini, farkl alarm biimlerini, tehlikeli durumlar gibi birok deiik senaryonun benzetimini yapabildii aklanmaktadr. Prototip yapt benzetim sonrasnda, ilgili senaryo ile etmenlerin nelerden etkilenerek yaralandklar veya ldkleri anlalabilmektedir. Toyama ve dierleri (2006), etmen tabanl bir yaya benzetim modeli gelitirdiklerini belirtmektedirler[30]. Gelitirilen simulasyon modeli, farkl oda geometrilerinin, farkl kullanc boyutlarnn ve farkl karakterdeki kullanclarn yaya dinamikleri zerindeki etkisini incelemek iin benzetimini yapmaktadr. Ayrca modelde kullancya ait ya, cinsiyet, oda bilgisi, engel aabilme gibi zelliklerin etmenler ile temsil edilebildii de ifade edilmektedir. Modelde kullanlan birka temel kavram, tercih matrisi, taban alan, hz, hassasiyet katsays, engel katsays, gei olaslklar ve arpma znrlkleri olarak gze arpmaktadr. Kullancy temsil eden her bir etmen iin o etmenin konumuna gre belirlenen bir tercih matrisi bulunduu ve bu matrisin kullanc hareketini ynlendirdii aklanmaktadr. Bu modelin rota seim algoritmasnn bu tercih matrisi tarafndan hesaplanmakta olduu makalede anlatlmaktadr. Taban alan olarak adlandrlan kavramn modelde kullancnn yrrken oluturduu yolu temsil ettii belirtilmektedir[30]. Bandini ve ark., gelitirdikleri modelde hcrelere konumlandrlm etmenleri SCA (Situated Celluar Agents) kullanmlardr. Her SCAnn evresini alglamas ve dier etmenler ile etkileime gemesi iin bir takm sensrler ile donatld belirtilmektedir[31]. Pelechano ve Malkawi, etmen tabanl, yaya topluluklar ve bina tahliyesi benzetimi yapan MACES adl modeli gelitirmitir[11]. Gelitirdikleri modelin gereki sonular vermesi iin kullanc psikolojisine bal davranlar simle eden baka bir kullanc karar verme modelini (PMFser (Performans Maderator Functions)) alt model olarak kullandklarn bildirmektedirler. Makalede insann karar verme srecinde psikolojinin nemli bir etkiye sahip olduu anlatlmaktadr. Yazarlar PMFser
254
adl yazlmn stress ve psikoloji durumuna gre duygusal znel bir karar verme mekanizmas olduunu belirtmektedir. Modeldeki etmenlerin birtakm formller ve sreler ile deil, sadece bu karar mekanizmasnn ynlendirmesiyle hareket ettii anlatlmaktadr. oklu etmen tabanl MACES adl modelin bina tahliyesi benzetimlerinde kullanldnda kullanc iin deneyimli nder, deneyimsiz nder ve deneyimsiz basit kullanclar gibi deiik rollerin atand belirtilmektedir. Kullanclarn birbirleri ile iletiim kurabildii bu modelde deneyimli nderlerin itfaiye erlerini temsil ettii ve dier kullanclar yangnn kt nokta, ka elverili ka rotasn bildirebildikleri, deneyimsiz nderlerin, binada acil durum grevlisi olarak nitelendirdikleri ara elamanlar olarak tanmlandn, deneyimsiz basit kullanclarn ise, binadaki alan kullanclar temsil ettii anlatlmaktadr. Her odann en yakn ka olan acil ka rotas ve dier k rotalarnn etmen bilgi daarcna yerletirilmi olduu ve kullanclarn birbirleriyle olan iletiimleriyle rotalarn belirledikleri anlatlmaktadr. Yazarlar yaptklar uygulamada modeldeki kullanclarn birbirleriyle etkileime girmeleri durumunda tahliye hznda kayda deer bir iyileme olduunu ayrca belirtmektedirler. Tang ve Ren (2008), oklu etmen teknolojisi kullanlarak yangnn ziksel etkisini ve bina geometrisini modelleyebilen bir model gelitirmitir[32]. Yangnn ziksel etkisi FSD benzetim modeli ile modele aktarlmaktadr. Model bir os binasnn tahliye benzetimi iin kullanlmtr. Ancak modelin spor alanlar, oteller ve istasyon binalar gibi daha byk binalarn benzetimini yapmak iin gelitirildii bildirilmektedir. Makalede, yangn esnasndaki kullanc davrannn modele gereki olarak aktarlmasnn, modelin tahminlerini etkileyecei ayrca belirtilmektedir. Yangna maruz kalan kullancnn davrann ise, yanma rnnn ierii ve bu rnn bina iindeki dalmnn ekillendirecei anlatlmaktadr. Yanma rnnn binada nasl yaylacann ise, bina formu ile ilikilendirildii belirtilmektedir[32]. Shi ve dierleri (2009) gelitirdikleri AIEva adl etmen tabanl bina tahliye modelini anlattklar makalede bina kullanclarnn etmenlerle temsil edildiini, yangn koullarna maruz kalan etmenlerin yangn durumunu fark edip tepki verebildii ve kendi bamsz karar verme mekanizmalarn iletebildii belirtmektedirler. Ayrca bu modelde, kullanclarn davransal temsiliyetlerinin matematiksel bir modelle ve belli baz kurallar oluturulduu ifade edilmektedir. Modelin, birim zamanda birim mekanda meydana gelen ziksel deiiklikleri modele yanstabilen mekansal evre modeli ve etmen karar verme modeli olmak zere iki alt modelden olutuu belirtilmektedir. Bu mekansal evre modelinde bina plannn birbirine eit 0,4x0,4 mlik modllere blnmek suretiyle oluturulduu anlalmaktadr. Her bir modl zerinde kullanc etmen ya da binaya dair yap ve tefri eleman (kap, duvar ve mobilya) tanmlanabilmektedir. AIEva adl modelde ayrca FDS (re dynamics simulator) adl yangn simlatrlerinden de yararlanld anlatlmaktadr. Kullanclar temsil eden etmenlerin birim zamanda belirlenen kurallara gre hareket ettikleri anlatlmaktadr. Kullancnn ka ynn seerken tehlike alglayclar sayesinde (danger eject) mekandaki tehlikenin farkna varp daha az tehlikeli mekana ynlenebildii bildirilmektedir[33].
3. SONU
Yukardaki aratrmalardan anlalaca zere, son krk yldr insanlarn yangn anndaki tahliye davran yurt dnda youn olarak incelenmektedir. Bu incelemeler gelien bilgisayar donanm ve yazlm olanaklaryla bilgisayar simlasyon modellerine veri olarak destek olmu ve bir ok modelin oluumuna olanak salamtr. Bu modellerin gelitirilme nedenleri arasnda var olan ynetmelik ve yap denetim kurallarnn yangn ve deprem annda yap kullanclarn korumada yetersiz kaldklarnn anlalmasdr. Kald ki her binann kendi zellikleri dahilinde deerlendirilmesi gerekmektedir. nk her yapnn farkl kullanm amac farkl trde kullanclar ve bina kullanm saatleri vardr. Bir hastane binas, bir al veri binas veya bir konut binas birbirlerinden olduka farkldr. Tm bu binalarn ka planlamasn ve tasarmn ayn ynetmelik kurallar erevesinde planlamak doru grlmemektedir. Ayrca ina edilmi binalarn tahliye performansn tahliye tatbikatlaryla deerlendirmekte mmkndr. Ancak bu yntem i gc kayb, tahliye esnasnda kullanclarda panik dolaysyla yaralanmalara neden olduu gibi bu tr tatbikatlar maddi klfet de getirmektedir. Bu yazlmlar var olan veya daha proje aamasndaki binalarn performanslarn da deerlendirebilmektedir. Bu nedenle yapm aamas veya proje aamasndaki tm binalar deerlendirilerek varsa boaltm zayetleri bina tahliye planlamasnda yeni planlamalar yaplabilinmekte ve bina tekrar tekrar deerlendirilebilmektedir. Son olarak bu tr yazlmlarn bina ynetmeliklerince uygulanma zorunluluu yurtdna gelinen son noktadr. Bizim lkemiz iinde yaya hareketlerinin incelenerek bu tr yazlm gelitirilmesi gelecek iin nem arz etmektedir.
255
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
KAYNAKLAR
[1] [2] [3] [4] [5] [6] [7] [8] [9] [10] [11] [12] [13] PREDTECHENSKII V. M., MILINSKII A. I., 1978: Planning for Foot Trafc Flow in Buildings, Amerind Publishing, Co. Pvt. Ltd., New Delhi.1 ANON., 1992: Council on Tall Buildings and Urban Habitat, Fire Safety in Tall Buildings, Committee, McGraw-Hill, USA, 127-150.2 GALEA, E. R. and GWYNNE S., 2004: Principles and Practice of Evacuation Modelling (6th Edition), Fire Safety Engineering Group - University of Greenwich, London.3 KULIGOWSKI E. D., 2004: Review of 28 egress models, In: Peacock RD, Kuligowski ED, editors, In: Proceedings of the workshop on building occupant movement during re emergencies, 6890.4 NOTAKE H., EBIHARA M., YASHIRO Y., 2001: Assessment of legibility of egress route in a building from the view of evacuation behaviour, Safety Science, 38, 127138.5 OLSSON P. A. and REGAN M. A., 2001: A Comparison between Actual and Predicted Evacuation Time, Safety Science, 38, 127-138.6 BSI BS 5588, Fire Precautions in the Design and Construction of Buildings: Part 3, 1983.7 NELSON H.E., MOWRER W. M., 2002: Emergency movement, the SFPE, Handbook of Fire Protection Engineering2nd Edition, National Fire Protection Association, Quincy, MA, 3, 367-380.8 WECKMAN, H., LEHTIMAKI, S., MANNIKKO, S., 1999: Evacuation of a theatre: exercise vs calculations. Fire and Materials 23 (6), 357361. 9 10.Still G. K., Ministry of Haj, http: //www.crowddynamics.com, 2006.10 PELECHANO N., MALKAWI A., 2007: Evacuation Simulation Models: Challenges in Modeling High Rise Building Evacuation with Cellular Automata Approaches, Automation in Construction. 11 GWYNNE S., GALEA E. R., LAWRENCE P. J, and FILIPPIDIS L., 1999: A Review of the Methodologies Used in the Computer Simulation of Evacuation from the Built Environment, Building and Environment, 34, 741-749.12 SANTOS G., AGUIRRE B. E., 2004: A critical review of emergency evacuation simulation models, In: Peacock R. D., Kuligowski E. D., editors, Proceedings of the workshop on building occupant movement during re emergencies, 27 52.13 XIAOPING Z., TINGKUAN Z., MENGTING L., 2009: Modeling crowd evacuation of a building based on seven methodological approaches, Building and Environment, 44, 3, 437-445.14 REYNOLDS CRAIG W., 1987: Flocks, Herds, and Schools: A Distributed Behavioral Model, Computer Graphics, 21, 4, 25-34.15 WOLFRAM S., 1983: Statistical mechanics of cellular automata, Reviews of Modern Physics, 55, 60144. 16 CASTLE C.J.E., 2007: Guidelines for Assessing Pedestrian Evacuation Software Applications, Working Paper Series, 115, UCL, London.17 ADA G., 1986: Binalarda Boalma Srecinin Analizi ve Benzetimi, Ph.D., .T.., Fen Bilimleri Enstits, Mimarlk ve ehircilik Anabilim Dal, Bina Bilgisi Program.18 HELBING D, MOLNAR P., 1995: Social Force Model for Pedestrian Dynamics. Phys Rev E, 51,42824286.19 ZHENG M., KUSHIMORIZ Y., KUMBURAI T., 2002: A Model Describing Collective Behaviors Of Pedestrians With Various Personalities In Danger Situations, Proceedings of the 9th International Conference on Neural Information Processing, Vol 4.20 HUGHES R. L., 2002: A Continuum Theory for the Flow of Pedestrians, Transportation Research Part B 36, 507 535.21 HUGHES R. L., 2003: The Flow of Human Crowds, Annual Review Fluid Mech., 35, 16982.22 HELBING D., Farkas I. J., Molnar P., Vicsek T., 2002: Simulation of Pedestrian Crowds in Normal and Evacuation Situations. In: Schreckenberg M, Sharma SD, editors. Pedestrian and evacuation dynamics, Berlin: Springer; 2158.23 NELSON D. 2003: The Penguin Dictionary of Mathematics. London: Penguin, 178179. ISBN 0-141-01077-0.24 LO S.M., HUANG H.C., WANG P., YUEN K.K., 2006: A game theory based exit selection model for evacuation, Fire Safety Journal, 41, 364369.25 SCHELHORN T., OSULLIVAN D., HAKLAY M., GOODWIN M. T., 1999: Streets: an Agent Based Pedestrian Model, Casa Working Paper Series, Paper 9.26 OSULLIVAN D., HAKLAY M., 2000: Agent-Based and Individualism: Is the World Agent-Based?, Environment and Planning A, 32, 409-1425.27
[14] [15] [16] [16] [17] [18] [19] [20] [21] [22]
256
[27] BILLARI FRANCESCO C., THOMAS FENT, ALEXIA PRSKAWETZ and JURGEN SCHEFFRAN 2006: Agent-Based Computational Modelling: An Introduction, 1-16, Eds. Francesco C. Billari, Thomas Fent, Alexia Prskawetz and Jurgen Scheffran, Springer, New York.28 [28] BRAUN A, BODMANN B. E. J., MUSSE S. R., 2005: Simulating Virtual Crowds in Emergency Situations. In: Proceedings of the ACM Symposium on Virtual Reality Software And Technology (VRST05), Monterey, CA, USA, 79 November, 244252.29 [29] TOYAMA M. C., BAZZAN A. L. C., Da Silva R, 2006: An Agent-Based Simulation of Pedestrian Dynamics: From Lane Formation to Auditorium Evacuation, In: Proceedings of the Fifth International Joint Conference on Autonomous Agents and Multi-agent Systems, Hakodate, Japan, P, 10810.30 [30] BANDINI S, MANZONI S., and VIZZARI G., 2006: Crowd Modeling and Simulation the Role of Multi-Agent Simulation in Design Support Systems, Jos P. van Leeuwen and Harry J.P. Timmermans (eds.), Innovations in Design & Decision Support Systems in Architecture and Urban Planning,105-120.31 [31] TANG F., REN A., 2008: Agent-Based Evacuation Model Incorporating Fire Scene and Building Geometry, Tsinghua Science and Technology, 13-5, 708-714.32. [32] SHI L., XIE Q., CHENG X., CHEN L., ZHOU Y., ZHANG R., 2009: Developing a database for emergency evacuation model, Building and Environment, 44, 17241729.
ZGEM *Nee AKICI ALP 1977 ylnda Sarkamta dodu. 2000 ylnda Trakya niversitesi, Mimarlk ve Mhendislik Fakltesi, Mimarlk Blmnden mezun oldu. 2004 ylnda GYTE Mimarlk Blmnde ok Katl Binalarda Acil Boaltm Sresinin Belirlenmesi adl tezi tamamlayarak yksek lisans derecesini ald. 2011 ylnda T Mimarlk Fakltesi Mimarlk Blmnde Binalarda Kullanclarn Acil Durum Davrannn ve Hareketinin Etmen Tabanl Bir Model le Temsili ve Benzetimi adl tez ile doktorasn tamamlad. 2002 ylndan beri GYTE Mimarlk Fakltesi Mimarlk Blmnde retim grevlisi olarak almaktadr.
257
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
258
Orhan SNMEZ*
ZET
ok nadir olarak petrol ve petrol rnleri depolama tesislerinde kan yangn haberlerini duydum veya okudum. Grdm kadaryla da bu tr yangnlara derhal mdahale edilmesi, genellikle de ehir itfaiyesi ve gnlllerden oluan bir ekip tarafndan sndrlmesi/bastrlmas gerekmektedir. Hafzamda kalan bu bilgilerle eitimlere katldm ve kendim de bu tr yangnlara mdahale eden bir ekibin bir paras oldum. Bu nedenle, aadaki noktalar netletirmek istiyorum: Q Deiik trde ya/yakt tank tanmlamalar, Q Tipik depolama tesisi yangnlarnn belirlenmesi, Q lk yann riskinin belirlenmesinin nemi, Q tfaiye ekibince uygun mdahale / tanmlama-savama tekniklerinin ve gereksinimlerin belirlenmesi
GR
Ylda bir ka defa veya daha ok, gazete veya dergilerde, byk ham petrol ya da petrol rnleri depolama tanklar yangnlar olduunu okuyoruz. Byle yangnlarda en ok rastladm, petrol ya da petrol rn depolama tank yangnlarndan uzun sreli olanlarna mdahale eden ekiplerin, genel olarak, ehir itfaiye ekipleri ve gnll itfaiyecilerden olutuudur. Her zaman gnlk eitimlerimizde, bizim iin sradan olan konut yangnlar ile, kt amal ya da sabotaj yangnlarna kar eitimli, hazrlkl, dahas artk pimi olmamza ramen, evremizde/blgemizdeki endstriyel tehlike arz eden yerleri gz ard ediyoruz. Blgemizde birok yerde bu ekilde rn depolama tesisleri var veya fabrikalarn yardmc retim eleman olarak kulland depolar tesislerinin iinde grnr ya da grnmez ekilde bulunuyor. Ve bizim gibi itfaiyeciler bu konuda eitimli deil ya da yeterli tecrbeye sahip deiliz; dolays ile hazrlkl deiliz. Ne yazk ki yine de bu tr yangnlar ska vuku bulmaktadr.
259
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
Enteresan olan, tank says ve byklklerinin artmasna ramen, tank yangnlarnn olduka azalmasdr. Bu ekilde tank aplarnn ve dolays ile depolama hacimlerinin artmas, aslnda tehlikeli durumlarn da daha yksek riske ve tehlikeye doru srkler. Byle byk yaplm bir yer st depolama tanknn olas bir yangn durumunda yarataca tehlike, iinde yanan malzemenin maliyeti, tankn kendisi ve bina/yap veya tesisin tamamen kaybedilmesi, i kayb, dier anlamalarla olan balantlarnn sekteye uramas, evreye verecei zararlar ve kamuoyunda yarataca inal. Bu yzden zellikle bu ekilde tm st yzeyi alev alm tanklarn sndrlmesi ve kontrol altna alnmas ilave bir ok ekipman, lojistik, ilave itfaiyeci ve oka sndrme malzemesi ve bolca su gerektirmektedir. Resim 1. Bir depolama tank tm yzeyi alev alm Potansiyel kayplardan dolay endstri artk gelitirilen bir ok teknolojik yanmakta, (fotoraf Williams Fir & Hazard Control rmasinca ekilmi) ekipman ve sndrme katk malzemeleri ile byk risk tayan tank sahalarn yangndan korunma tekniklerini gelitirmeli ve bunlar gncellemelidir.
GENEL TARFLER/TANIMLAR
Yanabilir ve kolay alevlenebilen svlar depolayan tanklar, petrol sahalarnda, raneri ve petrokimya tesislerinde, enerji santralleri, byk depolama tank sahalarnda, boya ve benzeri kimyasal reten tesislerde bulunmaktadr. Bununla birlikte havaalanlar, limanlar, yerel byk yakt terminalleri ve elik fabrikalar gibi byk endstriyel tesisler, otomobil fabrikalar veya youn i makinesi altran inaatlar (baraj, otoyol vs.) byle ok miktarda yakt depolarnda tutmak zorundadr. Tanklar 3 m aptan balayp 100 mden daha byk aplara kadar ve ykseklikleri de 15~25 mye kadar olabilmektedir. Bylece 100~120 bin metrekp depolama hacmine sahip olabilmektedir. Baz yanc ve parlayc depolayan tesislerde eitli tip, apta, deiik rnlerin depoland, 50den fazla sayda tank olabilmektedir, bu gibi yerlere biz TANK FTL adn veriyoruz. evreye ve dier tanklara bulamamas ve tankn ierisindeki svya gre tedbirler alnr, zemine ve dreyn hatlar da bu gibi hususlar gz nne alnarak yaplr.
Tank Tipleri
Tanklar ounlukla yaplarnn stn kapatan atlarnn/tavanlarnn biim ya da tipine gre adlandrlrlar. Sabit tavanl, st kapal yzer tavanl veya st ak yzer tavanl, ve dome tipi dtan yzer tavanl olarak tanmlanrlar. Q Sabit Tavanl Tanklar: Sabit tavanl tanklarn genellikle elikten yaplm dikey silindirik, tavanlar daimi olarak sabitlenmilerdir. Tavanlar yapm kolayl yznden koni biiminde olduundan ounlukla konik tavanl tanklar olarak da adlandrlrlar. Bazen biraz eliptik ve azck kubbe eklinde, ok zel durumlarda da baya bir kubbe formunda olurlar. Q st Kapal Yzer Tavanl Tanklar: Bunlar stleri sabit bir at/tavan ile rtl ama iinde yzen bir dubas olan tanklardr. Bu yzer tavan/dubalar dikey klavuzlanarak, tankn i cidarna belirli bir mesafede kalmas ve metal metale srtnmemesi salanr, tank yine atmosferiktir. Q st Ak Yzer Tavanl Tanklar: Bunlar, stleri sabit bir at/tavan ile rtl olmayan iinde yzen bir dubas olan tanklardr. Q Kubbeli Dtan Yzer Tavanl Tanklar: st kapal yzer tavanl tanklar ile ayn fonksiyon ve amaca ynelik tanklardr. Yalnzca tankn d cidarndan kapatarak giden ve stnde kubbe eklinde yaps olan tanklardr.
260
Tanktan kan ventin yangn yannda, yzer tavann yangn, n engelli veya engel olmadan tankn st yzeyinin tmnn yand durumlardr. Q Tama Yangnlar: Doldurma srasnda taan svnn, zemin yangnlarndan, dayk yangnlar, boru veya tanktaki szntnn, birok kez operatr hatas veya ekipman arzas gibi baka bir neden sonucu oluabilen akntlarn, bir szntnn, yldrm dmesi, kaynak ilemi vs. ile atelenmesi ile oluur. Bu tr yangnlar olayn en iddetli tipi olarak kabul edilir. Q Vent Yangnlar: Vent yangnlar genellikle sabit at ile ilikilidir, konik tavanl ve i yzer tavanl tanklar gibi tanklarn iinde oluur. Bu yangn daha az iddetli trdr ve genellikle kuru kimyasal yangn sndrc ile sndrlebilir veya tank basncn azaltarak ventten gaz ks kesilmesi sonucu sner. Q Rim Seal (Kenar-conta Yangnlar): Kenar-conta yangnlarnda byk ounluu oluturan d yzer tavanl tanklardr. Yangn ancak ite oluabilir, konik tavanl tanklar veya kubbeli yzer tavanl tanklarda da birok yangnda olduu gibi tanka yldrm dmesi, kaynak vs. ileminin atelemesi, elektrik konta, ana nedeni olmasna ramen, yzer tavanl tanklarda direk olarak yldrm dmeden Rim Sealin srtnmesi ile bir elektrik yk oluabilir. Baarl kenar-conta yangn sndrme, ounlukla kpk gibi yangn koruma sistemlerinin kurulumu, kpk odalar, yar ya da tam kenar-conta yangndan korunma sabit sistemleri varsayarsak, sndrmede iyi bir gemii olan, uygun tasarm, kurulum ve bakm ile sonu elde edilebilir. ten yzer tavanl tanklarda sabit ya da yar sabit sndrme sistemleri planlanmamsa bunlara mdahale etmek gerekten ok zordur ve ancak ventlerden ve manhol kapaklarndan yangn sndrme almalar yaplabilir ki bu da ok risklidir. Q Engellenmi Tam Sv Yzey Yangnlar: Tam engellenmi sv yzey yangnlar dahili sabit konik at yzer tavan veya d yzer tavanl tanklarda oluabilir. Baarszla, genellikle d yzer atnn kapal olmas neden olur. Yamur veya boaltma srasnda tahliye vanalar, mekanik salmastra arzas, yzer tavann batmasna neden olur. Q Engelsiz Tam Sv Yzey Yangnlar: Engelsiz tam sv yzey yangnlarn sndrmek tank ap (45 mden az) ve nispeten kk tanklar, yeterli kaynak ve eitimli personeli mevcut ise nispeten kolay olduu, fakat tank ap fazla byk tanklar (45 mden fazla) ve ykseklii de nispeten fazla olduunda en zorlu yangnlardr. Sabit tavanl tanklarda, zayf olan tavan, d cidar balantsnn bir ekilde kopmas ve atnn tanka batmas, ventlerden ar tahliye ve bu srada karlalabilen ak alev, kvlcm, yamur yaarken yldrm dmesi bu tr yangnlara neden olur.
Planlama Teknikleri
Bunun iin nerebileceim birka admda, Yangn Gvenlik Amiri, sahay tanyarak, imknlar ve yaplmas gerekenleri daha iyi planlayabilecek ve kanmca pek fazla eksik de kalmayacaktr. Q Yap: Her olayda olduu gibi yaplarn cinsleri de yangnlar etkilemektedir. Sizin ounlukla karlaacanz tanklar elik olacaktr. Bu, yangnda s karsnda yumuayarak, yklacaklarn batan kabul etmeniz demektir. Bir tankn yangna maruz kalmas durumunda ncelikle soutulmas gereklidir. Hlihazr sistemler tankn 360 etrafnn soutulmasn salamaya yneliktir.
261
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
Q Olabilirlik: Olabilirlik, sadece bir tank m yoksa bir ok tankn bulunduu bir depolama tesisi mi? Ya da bir ok tankn bulunduu ve yangn yaylma riski olan endstri blgesi mi? Q Tehizat ve Personel: Elinizdeki cihaz ve ekipmanlar ile yangnda kullanacanz, su, kpk konsantresi, yeterli midir? Ne kadar kpk konsantresi yetitirebilirsiniz? Tank yangnlarna mdahale ok miktarda su ve kpk ihtiyac gerektirir. Yeterince suyunuz ve kpk konsantreniz varsa bile bunu olay yerine tayacak personeliniz var m? Q Hayati Tehlike: Bu sizin iin bir numaral nceliktir. Dnn; sadece tesis alanlar deil, ayn zamanda yangn sndrme personelinin yan sra evredeki topluluk, yangn gvenlik amirinin ncelikleri arasnda olmaldr. Q Arazi: Arazi sorunlar endstriyel yangnlar srasnda endie yaratabilir. eitli olaylarda kullanlan cihazlar ve portatif monitrleri uygun zeminde konumlandrma bu yzden ciddi etkilenebilir. Q Yardmc Cihazlar ve Yardmlar: Birok iletmede tanklarn yardmc cihazlar ve yardmc sistemleri ve donanmlar zerinde olabilir. Q Sokak artlar: Sokaklarda genel koullar, genel eriilebilirlik incelemenize dahil edilmelidir. Gnmzdeki sokak artlar altnda, birok sanayi kompleksi veya depolama tank tesisleri yerleim yerlerine uzak alanlarda yer alabilir. Yollar dar ve virajl olabilir. Tesisler iinde, ulam yollar da dar olabilir. Son almamzda yolun durumu byle bir arac dzgn yerletirmemize imkn vermedi, yolun dnlerindeki kurplar da ayn ekilde gememizi ok zorlatrd. Q Hava Koullar: Hava koullar normal itfaiye almalarn bile etkileyebilir. Byk tank yangnlarndaki operasyonlarda zellikle rzgrlar byk hacimlerde duman uzun mesafelere tayabilir. Q Isya Maruz Kalma: Pozlama olarak da tarif edebileceimiz bu durumda bir depolama tank dier tankn atei ile snmaktadr, snn radyasyon ile tanmas sonucu dier tankn yzeyinde de s artmaktadr. Bu takdirde dier tanklar nasl korunmaldr? Q Alan: Yangn alan dndmz zaman, ben normalde uzunluk arp genilik dnyorum. Q Konumu ve Uzantlar: Yangn sndrme mdahale planlamas srasnda, muhtemel yangn senaryolar (konum) alanlar belirlemek ve en kt durum senaryolarn (bir lde) daha fazla tespite yardmc olmak ve mdahale iin gerekli olabilecek kaynaklar tanmlamak gereklidir. Q Zaman: Herhangi bir yangn veya acil durumda olduu gibi, olayn zaman nemli olabilir. Gnn belirli saatlerinde, size yardmc olacak tesis personeli olay srasnda mevcut olmayabilir. Bu yangnlarn sndrme ilemleri ve mdahale sresi baz durumlarda birka gn olabilir. Bu durumda vardiya personeli srekli deieceinden, kiminle muhatap olacanz bilemezsiniz. Etraftaki topluluklar tahliye gerekli olursa gnn zaman bunu da etkileyebilir. Konut alanlar akamlar daha fazla insann tahliyesine ihtiya gerektiren saat olabilir. Geceleri almak da itfaiyecilerin hareketlerini/eylemlerini yavalatabilir. Tehlikeli blgelerde etkili kl/aydnlatmal deilseniz alma gvenlii etkilenebilir. Q Ykseklik: Bir depolama tank ykseklii operasyonlar etkileyecektir. Blmnzn byk boyutlarda su atlar olan portatif monitrleri var m?
MDAHALE UNSURLARI
Bir depolama tank yangnn acil olarak itfaiyeye bildirilmesi zerine hemen bilgi toplamaya ve derhal olay deerlendirmeye balanr. Olay yerine ulamaya allr. Her ne kadar acil durum yangn ncesi planlama olmasa da; alarm bildirimi ile balar ve en son ekip sahay terk edene kadar devam eder. Bilgi toplanan bu aamada, tm mdahale stratejisi iin temel ve taktik bu yangn iin kullanlr.
262
Yangn ncesi acil durum plan uygulandktan, plana ilk alarm bilgileri, ek bilgiler alndktan sonra, yolda geen srede ve olay yerine vardnzda hzl bir ekilde yangnla mcadele iin etkili bir strateji gelitirmek ve iyi bir mdahale iin aadakileri dikkate almak gerekir: Q Etkilenen alanlardaki personeli kurtarma, Q Saha personeli iin gerekiyorsa ilk yardm ve kurtarma, Q Can gvenlii riski, Q Uzatma, hortum yayma, Q Kuatma, evirme, Q Sndrme. Eer byle bir yangn sahadaki mevcut imknlar ile sndremiyorsanz, yanma devam edecek ve serdiiniz kpk de bozulmaya balayacak, aldnz bir ok pozitif tedbir ktleecektir. Yangn ncesi acil durum planlama srasnda, size bunlarn anlatlmas ve tanmlanmas ve sizin de bu sistemleri deerlendirmeniz gerekir. Ayrca bunlarn kim tarafndan aktive edileceini de tanmlamanz, sistemin nceden almasn test etmeniz gerekir. Bu almay tesis personeli ile birlikte yapmal, yllk kontrol ve testlerini birlikte hazrlamalsnz. Bununla ilgili protokoller de hazrlamanz iyi olur. Aralk 2005te yaynlanan drdnc bask LASTFIRE tavsiyelerine gre, kpk ihtiyacnda sndrme iin kullanlacak miktar kadar da elimizde hazr (stokta) tutmamz gerekir. Benim kiisel grm de biraz yksek oranda bir malzemeyi elimde tutmaktr; sonuta yetmedii durumlarda ambara gidip oradan yeniden bir brokrasi ile bunu sahaya temin etmeniz gerekir; kullanlmayan miktar ambara iade edersiniz. Bu uygulamalar hep, itfaiyeciye byk apl tanklar iin byk miktarda sndrc rtc malzemeye ihtiyac olduunu hatrlatmaktr. Tank iindeki rn, sv ve s emici gibi davranyor, dolays ile tank (duvarn) dorudan sya maruz olmaktan tank engelliyor. Yangnn durumuna bal olarak, tesisin rnn dar pompalamak iin izin vermek istemeyebilirsiniz ya da sizin yerinize, tesisin/ iletmelerin personeline danarak rn pompalanacak m? Yangn ncesi planlama prosedrne, hazrlklarna gre buna onlar karar verebilir.
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
Q Kpk Temini: Byk lekli tank yangnlarna, yeterli miktarda kpk konsantresi temin edebilmeniz g olabilir. Q Endstriyel Amal Sorumlu: nceden bu gibi yangnlara mdahale etmi, Endstriyel Amal Sorumlu Glerin varolup olmadn kontrol edin (bunun henz bizim lkemizde ad bile duyulmam bir ey olduunu tekrar belirteyim). Bunlarn nceden tayin edilmi, grevlendirilmi personel, ekipman, kpk konsantresi ve tank depolama sahalarna uygun aparat ve monitrleri ile acil durum senaryolar olacaktr. Q Endstri Yangnlar Eitimi: tfaiye gruplar (mdrlkleri) personellerini byle eitimlere gndermelidirler; bylece daha ok personel bu yangnlara mdahalede bilinli, tecrbeli ve de daha faydal olurlar. Q Kpk Pskrtme Kontrol/ Ynlendiricileri: Olay yerine ihtiya miktarnda kpk ulatrmak kadar, operasyonda kpk solsyonunu uygun yere yetitirecek/atacak ciddi jet oranlayc/kontrol aparatlar da gereklidir. Q Kpk Miktar: ok miktarda kpk konsantresi gerekebilir. ok byk yangnlarda 55 galonluk (bizim variller 220 litredir) tavsiye etmiyoruz, 275 galonluk (bir tonluk) palet zeri plastik konteyner veya byk tankerlerle ulatrlmas ancak yetebilir. Yangn ncesi mdahale plannz hazrlarken kpk lojistik desteini de hesaba katmalsnz. Q Kpk Uygulamas: Tankn bir ok noktasndan birden kpk pskrtmeye balamayn, kpk monitrn bir noktaya kurun ve kpk akm tankn hep ayn tarafndan girsin, sonar yzeye oradan yaydrarak ilerleyin, eer ilk 20~30 dakika iinde yangnda beklenen bomay yapamadysanz at noktasn deitirmek yerine kpk younluunu deitirin, yeni uygulamann sonularna bakn. Q Gzlemleme, letiim Salama, Ka Yollar ve Emniyetli Alanlarn Tespiti: Yangn mdahale plann gelitirirken, yle uygun bir yer bulun ki, hem yangn hem de itfaiyecileri grp irtibat salayabilesiniz. Bylece onlarn maruz kalabilecei tehlike ve riskleri de grrsnz.
ZGEM
*Orhan SNMEZ 1954 ylnda Gebzede doan Orhan Snmez, ilk ve orta renimini Gebzede, teknik eitimini Haydarpaa Teknik Lisesinde tamamlamtr. Yldz Teknik niversitesi Makine Fakltesi, Konstrksiyon ve malat n Bilim Dalndan 1984 ylnda mezun olan Snmez, yurt ii ve yurt dnda zellikle raneri, termik santral projelerinde ve demir elik fabrikalar Utility Tesislerinde saha mhendisliinden, proje mdrlne kadar eitli grevlerde bulunmutur. Snmez, 2003 ylnda Kocaeli tfaiye Daire Bakanlndan ald eitim ile Gnll tfaiyeci grevine Gebze Gnll Mfreze Sorumlusu olarak devam etmekte olup, yangn tesisat projelendirme ve uygulama mhendis yetki belgesine sahiptir. ngilizce ve spanyolca bilmektedir.
264
Peter EISENBERGER*
ABSTRACT
Fire Protection with gaseous agents has become more and more important during the last years. After the Halon Ban a big variety of systems appears on the market. Although all of them share some characteristics they are different in use. A fact is, compared with water based systems they usually are more expensive in use, which makes a effective system design very important. I would like to give you a brief information about history of gaseous systems, reasons for use and typical applications, market situation and outlook to a new way of design, called Multizone Systems.
History
Working with gaseous systems is already a 100 year old technique, the rst widely used system where CO2 Systems and they are still used. For a long time in the Halon 1301 for room ooding and Halon 1211 for handheld extinguishers lles up the safety gap for humans left by CO2. Until 1990 the re protection market mainly works with ve kind of systems, water, foam, CO2, Halon 1301, dry Chemical. Other systems like Argon systems where already available but only used for special applications. The Halon Ban in the early 90s lead to a increase of different gaseous systems. We can separate them in 2 kinds. Fluorinated agents, similar to Halon but no Ozone Deplation Potential Inert Gases, similar to CO2 but less hazard for humans
Working Principle
For all kind of re suppression the re triangle is the initial point, we need 3 conditions coming together to start and develop a re.
265
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
Q NOAEL, LOAEL are the same between the standards, ISO/EN aplies higher safety factors and uses different test methods for MEC (Minimum Extinguishing Concentration). NFPA requires a different higher tightness for the room and energy shut off. Q CO2 Systems are handled separetely mainly because of higher safety measures Q Permanent Inerting Systems are working with Nitrogen and are also handled separetely because they are prevention systems. Q Most of the uorinated agents are not environmental friendly NFPA2001 Where any of the owing conditions exist, higher extinguishing concentrations might be required: (1) Cable bundles greater than 100 mm in diameter (2) Cable trays with a ll density greater than 20 percent of the tray cross-section (3) Horizontal or vertical stacks of cable trays (closer than 250 mm) (4) Equipment energized during the extinguishment period where the collective power consumption exceeds 5 kW Fire Extinguishment Test (Noncellulosic) Class A Surface Fire. The purpose of the test outlined in this procedure is to develop the minimum extinuishing concentration (MEC) for a gaseous re suppression agent for a range of noncellulosic, solid polymeric combustibles. It is intended that the MEC will be increased by appropriate safety factors and ooding factors as provided for in the standard. ISO14520
267
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
Clean Agents
Evacuation Time Flooding Extinguishing
Further we have to know that Inertgases are just compressed in cylinders with 200 or 300bar, CO2 will get liquideous under pressure, 1kg CO2 in a cylinder will expand to appr. 500l of Gas. Fluorinated agents are allways liquedous in the cylinder and will evaporize by itself, with different boiling points. This has an huge effect on the cylinder quantity.
The small space requirement as the advantage of clean agents
Fluorinated agents
CO2
268
System Design
The most important question when we design a system are: Q How many cylinder we will need and is this space available Q How we will do the pressure venting wich all systems requires Q Are people frequently or permanent attending the protected area Q Is a faster extinguishing effect appreciated Q Is a agent reserve appreciated to avoid the interuption of protection In almost all cases Inertgas and uorinated agents can be applied, wich one is selected naly depends on individual needs, like space, safety and speed of reaction. The nal decision should be taken by the enduser. Gaseous systems can be designed in the following ways Single zone: The agent quantity is calculated to ood the protected zone one time Single zone with reserve: Like previous plus a 100% reserve is connected to the piping Multizone: The agent quantity is calculated for the biggest of several volumes, the necessary quantity is released in case of alarm and ooded via a selectional valve into the area Multizone with reserve: Like previous plus a 100% reserve is connected to the piping Main characteristics of Single zone: Q Q Q Q Is designed for one volume Every room needs a system Working independent from other volumes The more volumes you have the more investment is necessary Q System can be located localized or centralized
Q Q Q Q
Is designed of all covered volumes System is located centralized First come rst serve principle Savings of Cylinders and Agent
269
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
Examples of Multizonesystems
3x907m + 1x470m
Single systems: 21cylinder2632kg Multizone with reserve: 6 + 6cylinders = 12 cylinders 748kg+748kg = 1496kg
35 Cylinders & 3,5to Novec saved, -32% against single zone. Max. Distance 49m
What do you need to build a Multizone system? Systemwise, pressure. Inertagses are working with 60bar working pressure they have enough power to distribute through long distances when cylinder are centralized between the volumes. Can uorinated agents designed as Multizone systems? It is not common with uorinated agents, because most of them have 25bar working pressure and this not enough when cylinders are placed centralized between the areas. But there are also systems on the market with higher working pressure f.e. 42 or 50bar and they can be designed as Multizonesystem. To have a effcient system big cylinder should be availble. When does a Multizonesystem makes sense? If you have several Volumes with a bigger size of 250 m each. The more and bigger Volumes you have to protect the more efcient a Multizonesystem is. Savings up to 70 % are possible.
271
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
272
YAPI MALZEMELERYLE LGL BNALARIN YANGINDAN KORUNMASI HAKKINDA YNETMELKTE (BYKHY) KARILAILAN SORUNLAR VE ZM YOLLARI
Sedat ALTINDA*
ZET
lkemizde ilk kez 2002de yaymlanan, 2007 ve 2009 yllarnda kkl revizyonlara urayan Binalarn Yangndan Korunmas Hakknda Ynetmelik (BYKHY)in ikinci ksmnda binalarda alnmas gereken pasif yangn gvenlik nlemleri yer almaktadr. BYKHYnin kullanlmaya balanmasyla, tasarm, uygulama, kontrol ve denetim aamalarnda, bu ksmnn uygulanmasyla ilgili pek ok sorun ile karlalmakta, bu sorunlarn zmnde tasarm ve uygulamada yer alan ekipler skntlar yaamaktadr. Bu almann amac; binalarda kullanlan yap malzemesi ve yap elemanlar kapsamnda BYKHYe gre alnmas gereken nlemler konusunda karlalacak sorunlarn zmnde tasarm ve uygulayclara yardmc bir rehber olmaktr.
ENCOUNTERED PROBLEMS AND REMEDIES ABOUT BUILDING MATERIALS IN BUILDING FIRE REGULATION ABSTRACT
Passive re protection measures to be taken in buildings are mentioned in the second section of the building re regulation which rstly published in 2002 in our country and had comprehensive revisions in 2007 and 2009. After the enforcement of the regulation, teams that are in the design and construction are faced with a host of problems related to the implementation of this part in the stages of design, construction, control and audit and they get in difculty to solve these problems. The aim of this study is to make a guideline for the designer and user in the solution of the problems that can be faced with about the measures to be taken according to the Building Fire Regulation in terms of building materials and components.
1. GR
lkeler binalarn yangn gvenliini hkmsel kurallara gre tasarm ve performans esasl tasarm olmak zere iki yntemle salamaktadr[1]. Bu tasarmlar esas alan mevzuatlardan hkmsel kurallara ait mevzuat emredici bir yapya sahiptir. Performans esasl mevzuat ise, performans gereksinimlerine uygunluu salayan herhangi bir zme, izin vermektedir. Ksaca, hkmsel bina tasarm kodlar; bina nasl yaplr ile ilgili iken ayn durumda performans esasl tasarm kodlar; bina nasl davranr ile ilgilidir[2]. Pek ok lke, performans esasl ynetmeliklerini kendi bina kodlarnn ierisinde farkl biimlerde uygulamaktadr. ou zaman uygulamaya ynelik bu yaklamlarn kesin snrlar bulunmamakta ve ynetmeliin hkmsel (kuralc) ksmlaryla karmaktadr[3]. Bu kapsamda lkemizde yrrlkte bulunan BYKHY [4]in hkmsel esaslara dayanan bir ynetmelik olduunu sylemek mmkndr. BYKHYde verilen hkmlere, detaylara, snara ve saysal deerlere uygun olarak yaplan binalarn asgari yangn gvenliinin saland kabul edilmektedir.
273
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
Binann inas
(Md. 20) (Md. 21) (Md. 22) (Md. 23) (Md. 24) (Md. 25) (Md. 26) (Md. 27) (Md. 28) (Md. 29)
Temel Hkmler
Yangn Ynetmeliinin 20inci maddesine gre bir bina, yangn kmas hlinde be performans gereini (Bkz. Tablo 1) salamak zorundadr. Sz konusu gerekler, Yap Malzemeleri Direkti (89/106/EEC)[5]nde belirtilen alt temel gerekten ikincisi olan Yangn Durumunda Emniyetin alt gerekleridir[6]. Anlan maddede ortaya konan gerekler, ynetmeliin bu ksmnda yer alan dier tm maddeleri ilgilendirmektedir. Sz konusu performans gereklerinden PG(4) ve PG(5), daha ok Yangn Ynetmeliinin nc ksmnda yer alan Ka Yollar, Ka Merdivenleri ve zel Durumlar ile ilikilidir. Tablo 1. Yangn Durumunda Yapnn Salamas Gereken Performans Gerekleri
Performans No PG (1) PG (2) PG (3) PG (4) PG (5) 274 Yapnn Salamas Gereken Performans : Binann yk tama kapasitesinin belirli bir sre iin korunabilmesi. : Yangnn ve dumann binann ierisinde genilemesi ve yaylmasnn snrlandrlabilmesi. : Yangnn civarndaki binalara sramasnn snrlandrlabilmesi. : Kullanclarn binay terk etmesine veya dier yollarla kurtarlmasna imkn vermesi, : tfaiye ve kurtarma ekiplerinin emniyetinin gz nne alnmas.
Ynetmeliin ikinci ksmda yer alan maddeler tek tek incelendiinde bunlarn bir ya da birka performans gerei ile ilikili olduu grlmektedir. Maddeler ve onlara ait fkralarn performans gerekleri ile ilikisi Ek-1de ortaya konmaktadr. Sz konusu performans gereklerini karlad kabul edilen zmler Ynetmelik maddelerinde hkme dayal olarak verilmektedir.
3. YAPI MALZEMELERYLE LGL HKMLERN UYGULAMASINDA KARILAILAN SORUNLARIN ZMLER 3.1. zm Aamasnda zlenecek Yol
Tasarmclar ve denetleyiciler, ynetmelikle ilgili karlatklar sorunlar ya da anlalmayan hkmleri sadece o maddenin ilgili fkras baznda deerlendirmekte, kimi zamanda ynetmeliin konu ile ilgisiz blmlerindeki genel hkmleri de kendi amalar dorultusunda kullanmak istemektedirler. Ancak bu doru bir yaklam deildir. Sorunlarn zmnde, ynetmeliin ilgili maddeleri deerlendirilirken onlarn hangi performans gereklerini karladklarn bilmek gereklidir. Bu ekilde sorunlarn ilgili madde hkmleri yardmyla zme kavuturulmas mmkndr. Bu kapsamda izlenecek yol ksaca aada zetlenmektedir: Q Karlalan sorunlarn Yangn Ynetmeliinin hangi madde ve fkralar ile ilgili olduu tam olarak ortaya konur. Q Yangn Ynetmeliinin ilgili fkra ve/veya maddeleri belirlendikten sonra sz konusu maddelerin ilikili olduu performans gerekleri belirlenir (Bkz. Tablo 2). Q Tasarmc, retici ya da uygulayclar, ilgili performans gereklerini karlayan ve ynetmelik hkmlerini ihlal etmeyen zmler retir ve uygular.
Organik esasl s yaltm malzemelerinden yaplan asmolen levhalarn yanclk snar; malzeme iyiletirmeye tabi tutulmad durumlarda normal ya da kolay alevlenendir. Sz edilen malzemeler yandnda byk miktarda duman ve zehirli gaz aa kmaktadr. Yangn Ynetmeliinde kolay alevlenen malzemelerin hibir ilem yaplmakszn alevlere maruz kalabilecek ekilde binalarda kullanlamayaca, ancak bir kompozit iinde olmas durumunda kullanlabilecei belirtilmektedir. Bunun iin Ynetmeliin 26nc maddesinin ikinci fkrasnda; deme kaplamalar iin ngrlen 2 cm ap tabakas rneindeki gibi malzemelerin yanmaz bir tabaka ile kaplanmas vb. nlemler alnmaldr. Ayrca, Ynetmeliin 29uncu maddesinin nc fkrasnda i kaplamalar yannda s ve ses yaltm iin yksek binalarda ve kapasitesi 100 kiiden fazla olan sinema, tiyatro, konferans ve dn salonu gibi yerlerde, en az zor alevlenici malzemeden olmas gerektii belirtilmektedir. Sonu olarak, ilgili maddeler PG(2)yi Yangnn ve dumann binann blmleri ierisinde genilemesi ve yaylmasnn snrlandrlabilmesi salamak zere, yangna katkda bulunan ve duman reten malzemeleri snrlandrmaktadr. Bu nedenle kolay ve normal alevlenen asmolen levhalarn kompozit hale getirilse bile yksek binalarda ve kapasitesi 100 kiiden fazla olan sinema, tiyatro, konferans ve dn salonu gibi yerlerde kullanlmasna izin verilmemektedir. Dier binalarda ise normal alevlenen asmolen bloklar kullanlmakta, kolay alevlenen malzemelerden yaplan asmolen bloklar ise kompozit hale getirilerek normal alevlenen hale dntrlmekte ve bu ekilde kullanlabilmektedir. rnek 2 D cephe ifadesi ile d cephe zerindeki hangi malzeme ve/veya katmanlar kastedilmektedir? Bu kapsamda d cephe kompozit s yaltm sistemlerinin yanclk snar nasl deerlendirilmelidir?
275
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
Madde 27- (1) fkras Madde 29- (3) fkras PG (2): Yangnn ve dumann binann blmleri ierisinde genilemesi ve yaylmasnn snrlandrlabilmesini salamak. PG (3): Yangnn civarndaki binalara sramasnn snrlandrlabilmesini salamak.
D cepheler PG(2) ve PG(3) dorultusunda yangn ve dumann binann blmleri ierisinde genilemesi ve yaylmas ile civardaki binalara sramasnn snrlandrlmasn salamaldr. Bu kapsamda ynetmelikte 27nci maddenin birinci ve 29uncu maddenin nc fkra hkmleri getirilmitir. D cephelerde, tasarm ve uygulamay kstlamamak iin belli bir malzeme ve detay tarinden kanlmaktadr. Burada, cephe boyunca alev yaylmna maruz kalan veya kalabilecek kesintisiz bir yzey ifade edilmektedir. Yzey belli yerlerde kesintiye urarsa, bu durumda yangn (alt katlarda karak pencereden yaylan ya da d kaynakl bir yangn) srasnda alev alt tabakalara (s yaltm vb.) da nfuz ederek bu tabakalarda yanmaya sebep olacak ve yaylacaktr. Bu nedenle, en d yzeyin srekliliinin salanamad durumlarda alt tabaka da yer alan katman veya katmanlar iin de d cephelerde gerekli yangna tepki zellikleri aranmaldr. Kompozit s yaltm sistemleri bir btn olarak deerlendirildiinden, sistemin tamam d cephe olarak kabul edilmelidir. rnek 3 Plastik tesisat borularnn binalarda kullanlmas BYKHYe gre yasaklanmakta mdr?
lgili Ynetmelik Maddeleri lgili Performans Gerekleri: Madde 29- (4) fkras PG (2): Yangnn ve dumann binann blmleri ierisinde genilemesi ve yaylmasnn snrlandrlabilmesini salamak.
Binalarn ykseklii arttka, kullanclarn tahliyesi ve yangna mdahalesi zorlatndan yksek binalarda, dier binalara gre daha sk yangn gvenlik nlemleri alnmas gereklidir. Bu kapsamda, plastik esasl tesisat borularnn binalarda kullanlmas srasnda PG (2)yi salamas istenmektedir. nk borular yanarak yangna katkda bulunmakta, yanmayla oluan boluklardan geen alev ve duman bina iinde hzl bir eklide yaylmaktadr. Bu nedenle, BYKHYde 29uncu maddenin drdnc fkra hkm getirilerek binalarda kullanlan tesisat borularndan belirli yangna tepki zelliklerine sahip olmas istenmektedir. Ancak yangn tehlikesi olmayan slak hacimlerden geen branman borularnda herhangi bir koul belirtilmemitir. Korunumlu bir aft iinde bulunmas, kat ve duvar geilerinin yangna kar yaltlmas artyla normal alevlenen borularn da binalarda kullanlmas PG(2)yi salamaktadr. Ancak bunun tasarm, uygulanmas, kontrol ve denetiminin salanmas nemli olup, eksik uygulamalarn bir yangn srasnda ok ar bedeli olmaktadr. Bu nedenle BYKHYde bu tip nlemler yerine daha kesin olan bir hkm getirilmitir.
4. SONU VE NERLER
Malzeme reticileri, tasarmc ve yapmclar tarafndan yaplan uygulamalarda BYKHY hkmleri dikkate alnmaldr. Bunun iin ilgili birimler tarafndan sz edilen yangn ynetmeliinin maddeleri ve bu kapsamda binalarn salamas gereken performans zelliklerinin iyi bir ekilde bilinmesi gereklidir. Bu dorultuda eitim faaliyetleri dzenlenmelidir. Karlalan sorunlarn ncelikle ynetmeliin hangi madde ya da maddeleri ile ilikili olduu tam olarak ortaya konmaldr. Ardndan, ilgili madde hkmlerinin hangi performans gereklerini salamak iin konulduu belirlenmelidir. Daha sonra, sorunlar ilgili madde ve performans gerekleri kapsamnda yeniden deerlendirilerek zm nerileri ortaya konmaldr. Son aamada zm nerilerinin ilgili madde hkmleri ve performans gereklerini karlad kontrol edilmelidir. Performans gereklerini salayan pek ok zm olabilmektedir. Ancak bu zmlerden ok kk bir ksm hkmsel olarak BYKHYde sunulmaktadr. Bu durum da tasarm kstlamaktadr. Ancak, BYKHYin dier lke mevzuatlar ile karlatrldnda ok yeni bir ynetmelik olduu ve uygulanp zmsenmesi iin belirli bir sre gemesi gerektii unutulmamaldr. Bu nedenle ynetmelikte kolay, anlalr ve herkesin rahatlkla uygulayabilecei zmlere yer verilmitir.
276
Yap malzemeleri ve dier konularla sz edilen yangn ynetmeliimizde benzer sorunlarla karlamamak aadaki neriler getirilmitir; Q Ynetmelikte performans gereklerini karlayan zmler, ayrntl bir ekilde dzenlenerek uygulama dokman eklinde hazrlanmal ve kullancya sunulmaldr. Q BYKHYin ilerleyen zamanlarda bir yangn durumunda binann salamas gereken performans gereklerinin ayrntl bir ekilde aklayan hkmlere sahip performans esasl bir ynetmelik haline dntrlmesi salanmal ve uygulama dokmanlar ile desteklenmelidir. Q Bir sonraki aamada ise akredite mhendislik rmalarnn ilgili performans gereklerini karlayan zmleri de ynetmelie uygun kabul edilmelidir. Ancak; istenen niteliklere sahip yeterli tasarm ve denetim elemanlarna sahip olunmadan bu aamaya geilmemesi gerektii dnlmektedir.
KAYNAKLAR
[1] MIKKOLA E., Fire safety engineering, New possibilies for wood products VTT Building and Transport,(sunum),Tallinn,2005 [2] BUCHANAN, A.H., DEAM, B.L., FRAGIACOMO, M., GIBSON, T., MORRIS, H., (2006) Fifteen years of performancebased design in New Zealand. Portland, OR, USA: 9th World Conference on Timber Engineering WCTE 2006, 6-10 Aug 2006. [3] PILZER D., Performance based building regulations PeBBu Domain 7 Final Report, CIB(PeBBu) General Secretariat, p. 6, (2005) [4] Binalarn Yangndan Korunmas Hakknda Ynetmelik Resm Gazete, 19 Aralk 2007, Say:26735, ANKARA. [5] CPD (89/106/EEC) Construction Product Directive, Ofcial Journal of the European Union L 40, P:92, 11.2.1989 [6] Yap Malzemeleri Ynetmeliine (89/106/EEC) likin Aklayc Dokmanlar Hakknda Tebli (Tebli No:TAU/2004-008), Resmi Gazete, Say:25537, 29 Kasm 2004.
Ek-1
Ek-1) Yangn Ynetmeliinin Yap Malzemeleri le lgili Hkmlerine Ait Performans Gerekleri
Ynetmelik Maddeleri (1)mar planlar yaplrken; konut, ticaret, sanayi ve organize sanayi gibi fonksiyon blgeleri arasnda, yangn havuzlar ve su ikmal noktalarnn yapmna imkn verecek ekilde yeil kuaklar ayrlmas mecburidir. (2)mar planlarnn tasarmnda donat alanlar snandrmalarndaki yangn tedbirleri esas alnr. 21 ile yerleim fonksiyonlar belirlenirken, bina Performans Gerei PG(3) PG(3)
(3)Yeni planlanan alanlarda bitiik nizamda teekkl edecek imar adalarnn uzunluu 75 mden fazla olamaz. Uzunluu 75 mden fazla olan bitiik nizam yap adalarnda, yangna kar gvenlie ve eriim kontrolne ilikin dzenlemeler yaplr ve alnmas gereken tedbirler plan melli tarafndan plan notunda belirtilir. (4)Plan yapm ve revizyonlarnda, planlama alan ve nfus dikkate alnarak, 0.05 m/kii zerinden itfaiye yerleri ayrlr. (1)tfaiye aralarnn ehrin her binasna ulaabilmesi iin, ulam yollarnn tamamnda itfaiye aralarnn engellenmeden gemesine yetecek genilikte yolun trae ak olmasna zen gsterilir. zellikle park edilmi aralar sebebiyle itfaiye aralarnn geiinin engellenmemesi iin, 2918 sayl Karayollar Trak Kanunu ve bu Kanun uyarnca karlan ynetmeliklere gre, belediye trak birimleri ile emniyet trak ube mdrl, normal zamanlarda yollar ak tutmakla ykmldr. Bunlar, yangn annda ulamn salanmas iin, park edilmi aralara veya zel mlkiyete zarar vermeyecek tedbirleri alarak ulam yollarn ama yetkisine sahiptirler. (2)tfaiye aralarnn yaklaabildii son noktadan binann d cephesindeki herhangi bir noktasna olan yatay uzaklk en ok 45 m olabilir. (3) ulam yollar, herhangi bir binaya ana yoldan eriimi salayan yollardr. ulam yollarnda olaan genilik en az 4 m ve kmaz sokak bulunmas hlinde en az 8 m olur. Dnemete i yarap en az 11 m, d yarap en az 15 m, eim en ok % 6 ve dey kurp en az R=100 m yarapl olur. Serbest ykseklik, en az 4 m ve tama yk 10 tonluk arka dingil yk dnlerek en az 15 ton alnr. (4) ulam yolundan binaya eriim iin gerekli al mesafe, o blgeye hizmet verecek itfaiyede bulunan aralarn eriim imknlarndan daha uzak ise, itfaiye aracnn binaya yanamasna engel olabilecek evre veya bahe duvarlar, itfaiye arac tarafndan kolaylkla yklabilecek ekilde zayf olarak yaplr. Bu ekilde zayf olarak yaplan duvar blm, en az 8 m uzunluunda olur; kolayca grnebilecek ekilde krmz apraz iaret konularak gsterilir ve nne ara park edilemez.
PG(3)
PG(3)
PG(5)
PG(5)
22
PG(5)
PG(5)
277
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
(1)Bina tayc sisteminin yangn direncinin belirlenmesinde, yk tama kapasitesi, btnl ve yaltm gz nne alnr. (2)Bina tayc sistem ve elemanlarnn, gerek bir btn olarak ve gerekse her bir elemanyla, bir yangnda insanlarn tahliyesi veya sndrme sresinde korunmalar iin yeterli bir zaman boyunca stabil kalmalarn salayacak ekilde hesaplanarak boyutlandrlmas mecburidir. (3)Yap elemanlar ile birleik olarak kullanlan mamuller dhil olmak zere, yap elemanlarnn yangn karsndaki tepkileri ve direnleri iin ilgili ynetmelikler ve standartlar esas alnr. (4) evreye yangn yayma tehlikesi olmayan ve yangn srasnda iindeki yanc maddeler elik elemanlarnda 540 0C zerinde bir scaklk artna sebep olmayacak btn elik yaplar, yangna kar dayankl kabul edilir. Alan 5000 mden az olan tek katl yaplar hari olmak zere, dier elik yaplarda, eliin scaktan uygun ekilde yaltlmas gerekir. Yaltm, yangna dayankl pskrtme sva ile svama, yangna dayankl boya ile boyama, yangna dayankl malzemeler ile evreyi sarma, kutuya alma ve ktlesel yaltm eklinde yaplabilir. (5)Betonarme ve n gerilmeli betondan mamul tayc sistem elemanlarnda ilgili ynetmelik ve standartlara uyulur. ok katl ve zellikle yatay yangn blmeli binalarda, sistem bir btn olarak incelenir, eleman genlemelerinin kstland durumlarda doan ek zorlamalar gz nnde tutulur. Betonarme veya betonarme-elik kompozit elemanlarn yangna kar dayankl olabilmesi iin, iindeki elik prol veya donatnn en dta kalan ksmlar olan pas paynn, kolonlarda en az 4 cm ve demelerde en az 2.5 cm kalnlnda beton ile kaplanm olmas gerekir. (6) Ahap elemanlarn yangn mukavemet hesaplar yanma hzna dayandrlr. Yanma hz 0.6 il 0.8 mm/dak kabul edilip; ahap elemann bu ekilde azalan en kesitiyle ve gvenlik katsays 1.00e eit alnarak, zerine gelen gerek yk tayabildii sre yangn mukavemet sresi kabul edilir. En az 19 cm kalnlnda kagir tayc duvar, kemer, tonoz ve kubbeler, dier ynetmelik ve standartlara uygun ina edilmi olmalar kaydyla, 4 saatten ksa sreli yangnlar iin ayr bir kontrol gerektirmez. (1) Yangn kompartman duvar ve demelerinin yangna en az diren srelerine Ek-3/Bde yer verilmitir. (2) ki veya daha ok bina tarafndan ortak kullanlan duvarlar, kazan dairesi, otopark, ana elektrik datm odalar, yap iindeki trafo merkezleri, orta gerilim merkezleri, jeneratr grubu odalar ve benzeri yangn tehlikesi olan kapal alanlarn duvarlar ve demeleri kompartman duvar zelliinde olur. (3) ki veya daha ok binaya ait mterek duvarlar yangna dayankl duvar olarak ina edilir. kiz evleri birbirinden ayran her duvar yangn duvar olarak ina edilir ve evler ayr binalar olarak deerlendirilir. (4) Bina ykseklii 21.50 mden fazla olan konut harici binalarda ve bina ykseklii 30.50 mden fazla olan konut binalarnda atriumlu blm hari olmak zere, 21.50 mden daha yukarda olan katlarnda en ok 3 kat bir yangn kompartman olarak dzenlenir. (5) Atriumlu blmlere, sadece dk ve orta tehlikeli snar ieren kullanmlara sahip binalarda msaade edilir. Atrium alannn hibir noktada 90 m2den kk olmamas esastr. Alan 90 m2den kk olan atrium boluklarnn evresi her katta en az 45 cm yksekliinde duman perdesi ile evrelenir ve yamurlama sistemi ile korunan binalarda duman perdesinden 15 ila 30 cm uzaklkta, aralarndaki mesafe en ok 2 m olacak ekilde yamurlama bal yerletirilir. Atriumlarda doal veya mekanik olarak duman kontrol yaplr. (6) Binalarda olmas gereken en fazla kompartman alanna Ek-4te yer verilmitir. (7) Yangn kompartmanlarnn etkili olabilmesi iin, kompartman evreleyen elemanlarn yangna dayankll birleme noktalarnda da srekli olur ve kompartmanlar arasnda yangna dayanksz aklklar bulunamaz. (1) Bitiik nizam yaplar birbirinden ayran yangn duvarlar, yangna en az 90 dakika dayankl olarak projelendirilir. Yangn duvarlarnn cephe ve atlarda gstermeleri gereken zellikler ilgili maddelerde belirtilmitir. (2) Yangn duvarlarnda delik ve boluk bulunamaz. Duvarlarda kap ve sabit k penceresi gibi boluklardan kanmak mmkn deil ise, bunlarn en az yangn duvarnn direncinin yar sresi kadar yangna kar dayankl olmas gerekir. Kaplarn kendiliinden kapanmas ve duman szdrmaz zellikte olmas mecburidir. Bu tr yar mukavemetli boluklarn evresi her trl yanc maddeden arndrlr. Su, elektrik, stma, havalandrma tesisatnn ve benzeri tesisatn yangn duvarndan gemesi hlinde, tesisat evresi, aklk kalmayacak ekilde en az yangn duvar yangn dayanm sresi kadar, yangn ve duman geiine kar yaltlr. (3) Yksek binalarda, p, haberleme, evrak ve teknik donanm gibi, dey tesisat aft ve baca duvarlarnn yangna en az 120 dakika ve kapaklarnn en az 90 dakika dayankl ve duman szdrmaz olmas gerekir. (1) Btn demelerin yangn duvar niteliinde olmas gerekir. Demelerin yangna dayanm srelerine Ek-3/Bde yer verilmitir. (2) Deme kaplamalar en az normal alevlenici, yksek binalarda ise en az zor alevlenici malzemeden yaplr. 26 (3) Deme zerinde kolay alevlenen malzemeden s yaltm yaplmasna, zeri en az 2 cm kalnlnda ap tabakas ile rtlmek art ile msaade edilir. (4) Ayrk nizamda mstakil konutlar dndaki binalarn tavan kaplamalar ve asma tavanlarnn malzemesinin en az zor alevlenici olmas gerekir. (5) Su, elektrik, stma ve havalandrma tesisat ile benzeri tesisatlarn demeden gemesi hlinde, tesisat evresi, aklk kalmayacak ekilde en az deme yangn dayanm sresi kadar, yangn ve duman geiine kar yaltlr. 278
PG(1), PG(3)
23
PG(1)
PG(1)
24
PG(2)
25
PG(1), PG(2
27
(1) D cephelerin, yksek binalarda zor yanc malzemeden ve dier binalarda ise en az zor alevlenici malzemeden olmas gerekir. Cephe elemanlar ile alevlerin geebilecei boluklar bulunmayan demelerin kesitii yerler, alevlerin komu katlara atlamasn engelleyecek ekilde deme yangn dayanmn salayacak sre kadar yaltlr. Alevlerin bir kattan dier bir kata gemesini engellemek iin iki katn pencere gibi korumasz boluklar arasnda, deyde en az 100 cm yksekliinde yangna dayankl cephe elamanyla dolu yzey oluturulur veya cephe i ksmna en ok 2 m aralklarla cepheye en fazla 1.5 m mesafede yamurlama balklar yerletirilerek cephe otomatik yamurlama sistemi ile korunur. (1) atlarn inasnda; a) atnn kmesi, b) atdan yangnn girii ve at kaplamas yzeyinin tutumas, c) atnn altnda ve iinde yangnn yaylmas, ) at kl zerindeki rzgr etkileri, d) at klndan binaya yangnn gemesi, e) Yangnn at kaplamasnn d yzeyi zerine veya katmanlarnn ierisine yaylmas ve alev damlalarnn olumas, f) Bitiik nizam binalarda, atlarda kan yangnn komu atya gemesi, ihtimalleri gz nnde bulundurulur. (2) at kaplamalarnn BROOF snf malzemelerden, at kaplamalar altnda yer alan yzeyin veya yaltmn en az zor alevlenici malzemelerden olmas gerekir. Ancak, at kaplamas olarak yanmaz malzemelerin kullanlmas durumunda zerine at kaplamas uygulanan yzeyin en az normal alevlenen malzemelerden olmasna izin verilir. (3)Yksek binalarda ve bitiik nizam yaplarda; a) atlarn oturduklar demelerin yatay yangn kesici niteliinde, b) at tayc sistemi ve at kaplamalarnn yanmaz malzemeden, olmas gerekir. (1)Yap malzemeleri; bina ve dier inaat ileri de dhil olmak zere, btn yap ilerinde kalc olarak kullanlmak amac ile retilen btn malzemeleri ifade eder. (2)Yangna kar gvenlik bakmndan, kolay alevlenen yap malzemelerinin inaatta kullanlmasna msaade edilmez. Kolay alevlenen yap malzemeleri, ancak, bir kompozit iinde normal alevlenen malzemeye dntrlerek kullanlabilir. (3)Duvarlarda i kaplamalar ile s ve ses yaltmlar; en az normal alevlenici, yksek binalarda ve kapasitesi 100 kiiden fazla olan sinema, tiyatro, konferans ve dn salonu gibi yerlerde ise en az zor alevlenici malzemeden yaplr. D kaplamalar, 2 kata kadar olan binalarda en az normal alevlenici, yksek bina snfna girmeyen binalarda zor alevlenici ve yksek binalarda ise zor yanc malzemeden yaplr.
PG(2), PG(3)
PG(3)
28
PG(3)
PG(2)
PG(2)
PG(2), PG(3)
29
(4)Yksek binalarda slak hacimlerden geen branman borular hari olmak zere, 70 mmden daha byk apl tesisat borularnn en az zor alevlenici malzemeden olmas gerekir. (5)Yap malzemelerinin yangna tepki snarnn belirlenmesinde ilgili ynetmelik ve standartlar esas alnr. (6) Malzemelerin yanclk snarn gsteren tablolar aada belirtilmitir. a) Ek-2/Ada deme malzemeleri hari olmak zere, yap malzemeleri iin yanclk snar, b) Ek-2/Bde deme malzemeleri iin yanclk snar, c) Ek-2/Cde yanclk snf A1 olan yap malzemeleri, ) Ek-2/de TS EN 13501-1 ve TS EN 13501-5e gre malzemelerin yanclk snar. (7)Yangna dayanm sembollerini ve srelerini gsteren tablolar aada belirtilmitir: a) Ek-3/Ada yap elemanlarnn yangna dayanm sembolleri, b) Ek-3/Bde yap elemanlarnn yangna dayanm sreleri, c) Ek-3/Cde bina kullanm snarna gre yangna dayanm sreleri.
PG(2)
PG(2)
PG(1), PG(5)
ZGEM
*Sedat ALTINDA 1976 ylnda Bolunun Kbrsk ilesinde domutur. 1997 ylnda T Mimarlk Fakltesinde lisans, 2001 ylnda yksek lisans eitimini tamamlamtr. Gazi niversitesi Mimarlk ABDde Binalarda Yangn Gvenlii alannda doktora almasn 2010 ylnda tamamlayarak Doktor unvan almtr. 2000 ylndan Mays 2011e kadar Bayndrlk ve skn Bakanlnda alm, yap malzemeleri ve yangn gvenlii ile ilgili eitli mevzuat almalarnda grev almtr. Yard. Do. Dr. Sedat Altnda Haziran 2011den itibaren AB Mh. Mim. Fak. Mimarlk Blmnde retim yesi olarak grev yapmaktadr.
279
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
280
Sedat ALTINDA*
Fsun DEMREL**
ZET
Cepheler, alt katlarda kan yangnn st katlara ve d evredeki yangnn bina cephesine srayarak yaylmasn engelleyecek ekilde tasarlanmal ve yaplmaldr. Bu kapsamda lkemizde ve dnyadaki yangndan korunma ynetmeliklerinde cephelerle ilgili bir takm yangn gvenlik nlemleri bulunmaktadr. Bina d kabuunu oluturan cephelerin ekillenmesini, mimarlarn estetik tercihleri yannda, yangndan korunma ve enerji korunum ynetmelikleri gibi bina ynetmelikleri etkilemektedir. Ayrca yap teknolojisindeki gelimeler dorultusunda yeni malzeme ve yapm tekniklerinin kullanlmas da cephe tasarm konusunda mimarlara ok geni seenekler sunmaktadr. Bu nedenle yangndan korunma ynetmelikleri, dier ynetmelik hkmlerinin uygulanmasn ve mimarn estetik tercihlerini engellemeden cephelerde gerekli yangndan korunma nlemelerini almasna olanak salamaldr. Bu almada; d cephelerde alnmas gereken yangndan korunma nlemleri ile ilgili olarak lkemizde ve dnyada uygulanan yangndan korunma ynetmelikleri incelenmektedir. Bildiride; d cephedeki yangn yaylmna ynelik test standartlar, cephelerde yer alan yap malzemeleri ve elemanlaryla ilgili kstlamalar ile mimari biim ynnden yaplan dzenlemelere yer verilmitir.
1. GR
Cepheler bir yangn annda, alt katlarda kan yangnlarn st katlara ve d evredeki yangnn bina cephesine srayarak yaylmasn engelleyecek ekilde tasarlanmal ve yaplmaldr. Bu kapsamda, yangn ynetmeliklerinde cephelerle ilgili baz yangn nlemlerinin alnmas istenmektedir.
281
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
Cephelerde alnan yangn gvenlik nlemleri aktif ve pasif nlemler olmak zere iki ana balkta toplanabilmektedir. Aktif nlemlerde otomatik sndrme sistemlerinin cephe aklklarndan alevlerin yaylmasn snrlayacak ekilde uygulanmas nerilmektedir. Pasif nlemler ise yangna dayanm ve yangna tepki olarak iki alt balkta ele alnmaktadr[1]. Yangna dayanm olarak cephe elemanlarnn, cephe ve deme birleimlerinin yangna belirli bir sre dayanmas, cephedeki yangna dayanksz alan / cephe alan ile aklklar arasndaki mesafenin snrlandrlmas gibi nlemler alnmaktadr. Yangna tepkiyle ilgili cephedeki kaplama, yaltm gibi elemanlarnn yanclk zelliklerinin snrlandrlmas gibi nlemler nerilmektedir. lkelerin sahip olduu farkl yapm teknikleri, yap malzemeleri, iklim zellikleri ve enerji korunum mevzuatlar, cephelerle ilgili yangn gvenlik nlemlerini etkilemitir. Bu nedenle yangn gvenlik nlemleri lkelere gre farllklar gstermektedir. Her lke kendi mevzuat ve kullanmna uygun olarak yangn gvenlik nlemlerini belirlemekte ve bunlar uygulamaktadr. Bu almada; lkemiz ile baz uluslararas yangn ynetmeliklerinin cephelere ilikin hkmleri incelenmitir.
Pasif nlemler
Yangna Diren Yap Eleman A B C D E Deme D duvar D cephe Deme Duvar birleimi Yk tayc REI REI ----Yk tayc olmayan -EI EI EI --Yksek bina Zor yanc Zor alevlenici Zor yanc ---
Yangna Tepki Yksek bina snfna girmeyen Zor alevlenici 2 kata kadar Normal alevlenici C E F D cephe D kaplama
Aktif nlemler Otomatik yamurlama sistemi ki katn korumasz boluklar arasnda, deyde en az 100 cm yksekliinde yangna dayankl dolu yzey bulunmamas durumunda cephe i ksmna en ok 2 m aralklarla cepheye en fazla 1.5 m mesafede yamurlama balklar yerletirilerek
D Duvarlar
Bina i ortam ile d ortam birbirinden ayran birer kabuk ilevi gren yap elemanlardr. Yangn ynetmeliinde, bina kullanm snarna gre d duvarlarn yangna dayanm performans snar Ek-3/B ve Ek-3/Cye gre belirlenmektedir. Buna gre d duvarlar iin REI zellii aranmakta ve sz konusu performans deerlerinin belirlenmesinde bina kullanm snf, yamurlama sistemi ve bina ykseklii parametreleri dikkate alnmaktadr. D duvarlardan istenen R zellii; yk tama kapasitesi olduu iin yk tayc yap elemanlarndan beklenen bir zelliktir[4]. Bu nedenle d duvarlarn, yk tayan yap elemanlar olarak deerlendirildii grlmektedir. Avrupada d duvar yk tamyorsa kullanlacak snandrma kriteri olarak E ya da EI yeterli olabilmektedir[5]. lkemizde genel yap tipi betonarme karkas olup, d duvarlar betonarme tayc sistem tarafndan tanmaktadr. Ksaca yk tama kapasitesi (R), betonarme tayc iskelet yardmyla saland iin, yk tayc olmayan d duvarlarn yangna dayanm performans snf olarak EI (btnlk ve yaltm) yeterli olacaktr. Dier bir nemli konu da, d duvarlarn test edilmesinde EI zelliinin i ve d olarak duvarn hangi ynnden tanmlanacadr. Parsel snrna 2 mden daha yakn cepheler her iki taraftan test edilmekte, bu mesafeden daha uzak cephelerde ise sadece i yzeyden test edilmesi, yeterli kabul edilmektedir. Grld zere d duvarlarn bir yangn durumunda alevlerin ieriden darya ya da dardan ieriye geiini engellemesi beklenmektedir. Eer d duvar, parsel snrndan 2 mden daha uzak mesafede ise sadece ieriden darya alevlerin geiini engellemesi, yeterli kabul edilmektedir. Bylece yakn mesafelerde, binalarda kan yangnlarn dier bina cephelerini tututurarak binann iine nfuz etmesinin engellenmesi amalanmtr. lkemizde bitiik nizam yaplar dnda bu kadar yakn mesafede yaplama olmad iin d duvarlarn sadece i yzeyden test edilmesi, yeterli olacaktr.
D Cephe Elemanlar
Bina cephesine uygulanan yap elemanlardr. Prekast cephe elemanlar ile mevcut yaplar zerine uygulanan cephe kaplama elemanlarn da bu kapsamda deerlendirmek mmkndr. Cephe elemanlarnn, alevlerin bir kattan dier bir kata geiini ve cephe boyunca yaylmasn engellemesi beklenmektedir. Alevlerin bir kattan dierine geiinin engellenmesi iin iki nlem getirilmektedir. Bunlar; Q Cephe elemanlar ile alevlerin geebilecei boluklar bulunmayan demelerin kesitii yerler, komu katlara alevlerin atlamasn engelleyecek ekilde deme yangn dayanmn salayacak sre kadar yaltlmas, Q ki katn pencere gibi korumasz boluklar arasnda, deyde en az 100 cm yksekliinde yangna dayankl cephe elamanyla dolu yzey oluturulmas veya cephe i ksmna en ok 2 m aralklarla cepheye en fazla 1.5 m mesafede yamurlama balklar yerletirilerek cephenin otomatik yamurlama sistemi ile korunmasdr. BYKHYde d duvarlardan istenen yangna dayanm sreleri (REI ya da EI) EK 3/Bde belirtilmektedir. BYKHYde alevlerin cephe boyunca yaylmasnn engellenmesi iin cephelerin yanclk zellikleri (yangna tepki snar) de snrlandrlmaktadr. Buna gre d cephelerin, yksek binalarda zor yanc (A2 s1d0) malzemelerden, dier binalarda ise en az zor alevlenici (Cs3d2) malzemelerden seilmesi gerekmektedir.
D Kaplamalar
D kaplamalar ile cephede oluacak bir yangn srasnda aleve maruz kalan yzeyler kastedilmektedir. BYKHYde D kaplamalar; iki kata kadar olan binalarda en az normal alevlenici, yksek bina snfna girmeyen binalarda zor alevlenici ve yksek binalarda ise zor yanc malzemeden yaplr hkm getirilmektedir.
R - Yk Tasma Kapasitesi (Load-bearing Criterion): Yklmaya veya ar eilmeye kars yap elemannn gsterdii direntir. Ksaca, yap elemannn yangn etkisinde belli sre yapsal kararlln (stabilite) koruma kapasitesidir. E - Btnlk (Integrity): Yap elemannn alev etkisinde kalan yzeyinden dier yzeye olan scak gaz ve alev geiine gsterdii direntir. I - Yaltm (Insulation): Yap elemannn, alev etkisinde kalmayan yzeyindeki youn scaklk artsna kars gsterdii direntir. Ksaca, yap elemannn yangn etkisinde kalan taraftan dier tarafa s transferinde nemli bir s aktarm olmadan, yalnz bir taraftan yangn etkisinde kalmasnn salanmasdr[6].
283
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
D cephede oluan bir yangnda, d kaplama arkasnda yer alan yaltm tabakalar da yanmaya katlabilmektedir. Bu durumda d kaplamalarn yanclk snarnn, arkasndaki yaltm tabakalar ile birlikte deerlendirilmesi gerekmektedir. Ancak d kaplamalar; alevlerin, alttaki yaltm tabakalarna ulaamayaca ekilde en az 2 cm kalnlnda yanmaz (A1 snf) malzemelerden olmas durumunda alt tabakada yer alan yaltm malzemesinin yangna tepki snfnn dikkate alnmasna gerek kalmamaktadr. Daha ince d kaplama kalnl ve cephe kaplamalar arasnda derz aklklarnn olmas ya da sz konusu derzlerin yanc malzemelerle doldurulmas durumunda, cephe kaplamasnn arkasnda kalan yaltm tabakalarna da yangnn nfuz etmesi sz konusu olaca iin yaltm tabaklarnn da d kaplama olarak deerlendirilmesi gerekmektedir. Bu kapsamda, kompozit d cephe s yaltm sistemleri ve kagir duvar zerine uygulanan yal bask sistemleri, d kaplamalar kapsamnda deerlendirilmelidir.
284
Q Parsel snrna 1 mden daha fazla mesafede olan d kaplama ve duvarlarn 18 metre bina yksekliine kadar en az Cs1d2, 18 mden stnde ise en az Bs3d2 olmas istenmektedir. Ayrca, 18 m ve daha yksek binalarn d duvarlarnda kullanlan yaltm malzemelerinin zor yanc (limited combustibility) A2s3d2 olmas istenmektedir. ki tula duvar tabakas arasna uygulanan yaltm tabakalarna (ekirdek korunum) ise bu hkmn uygulanmasna gerek grlmemektedir.
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
4. SONU VE NERLER
Yangn gvenlik nlemleri kapsamnda d cepheler iin ngrlen yangna tepki ve yangna dayanm snar lkelere gre farkllklar gstermektedir. Ayrca, sve, Yeni Zelanda gibi lkelerin ulusal ihtiyalar dorultusunda d cephe boyunca alev yaylmna ynelik ulusal test metotlarn gelitirildii ve bu test sonucu uygun grlen cephe sistemlerinin kullanld grlmektedir. Genel olarak uluslararas yangn ynetmeliklerinde cephelerde alnan yangn gvenlik nlemlerinin; Q Kompartmanda kan bir yangnn d duvar/cephe zerindeki aklklardan ya da deme duvar birleimlerinden st kat/ kompartmana yaylmasnn engellenmesi, Q Komu binalarda ya da alt kat/ kompartmanlarda kan bir yangnn bir yangn sonucunda d cephe zerinde oluan alevin cephe boyunca yaylmas ve bina iine nfuz etmesinin engellenmesine ynelik olduu grlmektedir. Ulusal yangn ynetmeliimizde, d cephelerle ilgili yangn gvenlik nlemlerinin dier lke ynetmeliklerine benzer ekilde yer ald grlmektedir. Ancak, yabanc lkelerdeki yangn gvenlik nlemlerinde tasarmcya farkl alternatierin de sunulduu grlmektedir. Benzer ekilde ulusal yangn ynetmeliimizde de yangn gvenlik nlemleri ile ilgili olarak tasarmcya daha fazla alternatif sunulmas gerekmektedir. Sz konusu alternatierin uygulanabilir olmas, yangnn cephe boyunca yaylmasn, dier kat ve kompartmanlara sramasn snrlamasna dikkat edilmelidir. Ulusal yangn ynetmeliimizde yap elemanlarnn yangna diren performans snarnn belirlenmesinde ngiliz Ynetmelii esas alnmtr. Bu dorultuda d duvarlar iin REI zellii istenmektedir. Ancak R yk tayan yap elemanlar iindir. lkemizde d duvarlar ou zaman yk tamayan yap elemanlardr. Bu nedenle yk tamayan d duvar yap elemanlar iin yangn ynetmeliinde ak olarak EI zelliinin yeterli olduu belirtilmelidir. Ynetmeliin esas ald ngiliz mevzuatnda d duvarlarda aranan I performans snf 15 dakika olarak belirlenmitir. zellikle prekast ve giydirme cephe elemanlarnn ynetmelikte istenen 60, 90 dakika gibi srelerde yaltm (I) performansn salamasnn zorluu ve lkemizde bitiik nizam yaplar dndaki binalarn cephelerin komu bina cephelerine olan mesafesi dikkate alndnda konunun yeniden incelenerek ynetmelikte gerekli deiikliklerin yaplmas gerekmektedir. Ulusal yangn ynetmeliimizde, pencere gibi aklklar arasnda deyde istenen 100 cmlik dolu yzeyin eitli balkon ve cephe sistemleri nedeniyle salanmasnn zorluu dikkate alnarak, sz konusu dolu yzey ile ilgili olarak farkl yapm sistemlerine ynelik nerileri, dey ve yatay dolu yzeylerin birlikte deerlendirilmesi gibi eitli alternatif nlemlerin tasarmcya sunulmas gereklidir. Cephelerde yangn gvenlii ve uygulamada karlalacak sorunlarn en aza indirgenmesi iin ynetmelikte yaplacak revizyon almalarnda sz edilen nerilerin tartlmas, gelitirilecek zmlerin ynetmelikte yer almas veya uygulama dokman eklinde ilgili kurumlar tarafndan yaymlanmas salanmaldr.
KAYNAKLAR
[1] [2] [3] [4] [5] [6] DEMREL, F., ALTINDA, S., Yap Malzemelerinin Avrupa Yangna Tepki Snar, Konunun Trkiye - Avrupa Genelinde rdelenmesi ve Ulusal Snarn Yeni Avrupa Snarna Uyarlanmas, GMMF Dergisi, 21(1): 39-54 (2006). Binalarn Yangndan Korunmas Hakknda Ynetmelik Resm Gazete, 19.12.2007, Say:26735 (Deiik: Resm Gazete, 09.09.2009, Say:27344), ANKARA. ALTINDA S., DEMREL F., Binalarda Yapsal Yangna Direncin Salanmas Balamnda lke Mevzuatlarnn ncelenmesi, TYAK 2009 Yangn ve Gvenlik Sempozyumu, stanbul, (2009) DEMREL, F., ALTINDA, S., Yap Elemanlarnn Yangna Dayanm Performanslarnn Avrupa Birlii Direktierine Gre Snandrlmas ve Konunun Trkiye Avrupa Genelinde rdelenmesi Politeknik Dergisi, 8 (4): 381-395 (2005). Commission Decision 2000/367/EC, Ofcial Journal of the European Union L 133, p.26-32, 06.06.2000. TS EN 13501-2 Yap malzemeleri ve bina elemanlar - Yangn snandrlmas - Blm 2: Yangna dayanm deneylerinden elde edilen veriler kullanlarak snandrma (Havalandrma tesisatlar hari), Trk Standartlar Enstits, Ankara (2003).
286
[7] [8] [9] [10] [11] [12] [13] [14] [15] [16] [17] [18] [19] [20] [21] [22] [23] [24]
TS EN 1365-1 Yangna Dayankllk Deneyleri - Yk Tayc Elemanlar in - Blm 1:Duvarlar Trk Standartlar Enstits, Ankara (2002). TS EN 1364-1 Yk Tamayan Elemanlarn Yangna Dayankllk Deneyleri - Blm 1: Duvarlar Trk Standartlar Enstits, Ankara (2001). TS EN 1364-4 Yk Tamayan Elemanlarn Yangna Diren Deneyleri - Blm 4: Giydirme Cepheler Blm Kongrasyonu, Trk Standartlar Enstits, Ankara (2008). ISO 834 Fire resistance testsElements of building construction International Organization for Standardization, (1975). TS EN 1993-1-2 elik yaplarn tasarm - Blm 1-2: Genel kurallar - Yangna kar yapsal tasarm (EUROCODE 3), Trk Standartlar Enstits, Ankara (2007). TS EN 1994-1-2 Eurocode 4: Eurocode4: elik Yaplarn Projelendirilmesi - Blm 1-2: Genel Kurallar - Yap Yangn projelendirilmesi, Trk Standartlar Enstits, Ankara (2005). TS EN 1995-1-2 Eurocode 5: Ahap Yaplarn Projelendirilmesi Blm 1-2: Genel Kurallar - Yapsal Yangn Projelendirilmesi, Trk Standartlar Enstits, Ankara (2005). TS EN 1996-1-2 Eurocode 6: Kgir yaplarn tasarm - Blm 1-2: Genel kurallar - Yapsal yangn tasarm, Trk Standartlar Enstits, Ankara (2005). TS EN 1999-1-2/AC Eurocode 9: Aliminyum yaplarn tasarm - Blm 1-2: Genel kurallar - Yapsal yangn tasarm, Trk Standartlar Enstits, Ankara (2010) TS EN 1991-1-2 Yaplar zerindeki Etkiler - Blm 1-2: Genel etkiler Yangna maruz kalan Yaplar zerindeki Etkiler (EUROCODE 1) Trk Standartlar Enstits, Ankara, (2004). TS EN 13501-1 Yap Mamulleri ve Yap Elemanlar, Yangn Snandrmas Blm 1: Yangn Karsndaki Davran Deneylerinden Elde Edilen Veriler Kullanlarak Snandrma, Ankara, (2004). Approved Document B (Fire safety), NBS, Communities and Local Government, UK, (2006) Compliance document for New Zealand Building Code Clauses C1, C2, C3, C4 Fire Safety, Department of Building And Housing,, New Zealand, (2005) NFPA 285: Standard Fire Test Method For Evaluation Of Fire Propagation Characteristics Of Exterior Non-Load-Bearing Wall Assemblies Containing Combustible Components, USA, (2006). Building Regulations BBR, Swedish Board of Housing, Building and Planning, (2002). SIS 02 48 20 Ed. 2 Fire Test - Fire Resistance Tests - Elements Of Building Construction, Swedish Standards Institute, (1977). SP Fire 105, External wall assemblies and facade claddings Reaction to re, Swedish National Testing and Research Institute-Fire technology, Bors (1985, Rev: 1994). E1 The National Building Code Of Finland, Fire safety of buildings regulations and guidelines 2002 Ministry of The Environment, Housing and Building Department, Helsinki, (2002).
ZGEM
*Sedat ALTINDA 1976 ylnda Bolunun Kbrsk ilesinde domutur. 1997 ylnda T Mimarlk Fakltesinde lisans, 2001 ylnda yksek lisans eitimini tamamlamtr. Gazi niversitesi Mimarlk ABDde Binalarda Yangn Gvenlii alannda doktora almasn 2010 ylnda tamamlayarak Doktor nvan almtr. 2000 ylndan Mays 2011e kadar Bayndrlk ve skn Bakanlnda alm, yap malzemeleri ve yangn gvenlii ile ilgili eitli mevzuat almalarnda grev almtr. Yard. Do. Dr. Sedat Altnda Haziran 2011den itibaren AB Mh. Mim. Fak. Mimarlk Blmnde retim yesi olarak grev yapmaktadr. **Fsun DEMREL Gazi niversitesi Mimarlk Fakltesi, Mimarlk Blm retim yesi olan Prof. Dr. Fsun Demirel; Binalarda Yangn Gvenlii alannda 1977 ylndan itibaren almakta olup, konuya ilikin lisans, yksek lisans, doktora dersleri ve makalelerinin yan sra, bu konuda eitli komisyon ve kurullarda yelik, kamu, sanayi Ar- Ge projeleri, hakemlik ve izleyicilik grevleri bulunmaktadr. 2003- 2005 yllar arasnda Bayndrlk ve skan Bakanlna Binalarda Yangn Gvenlii konusunda Danmanlk yapm olan Prof. Dr. Demirel, 2004 2009 yllar arasnda Binalarn Yangndan Korunmas Hakknda Ynetmelik Deiiklii Komisyonu yelii yapmtr. Halen Gazi niversitesi Mimarlk Fakltesi Mimarlk Blm Bakan ve Gazi niversitesi Senatosu yesidir.
287
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
288
Sleyman TOKAY*
ZET
Yangn ile mcadelede en etkin rnlerden biri, yamurlama sistemlerinin yer ald tesisatlarda kullanlan vanalardr. Bu rnler yamurlama sistemlerinin bulunduu mekanda, bu mekana, su tayan hattn en nemli paralardr. Yurt iinde retilmekte olan Srgl ve Kelebek vanalarn genellikle HVAC sistemlerinde kullanld ve sadece TSE Belgesine haiz olduu dnldnde yerli retim olarak yangn tesisatlarnda kullanlabilecek sertikaya sahip srgl ve kelebek vanann olmad grlmektedir. Avrupa Normlar ile Amerikan Normlarnn arasndaki en byk farkn ise rnn dayankll zerinde younlat sylenebilir. Bu bildiride, ykselen ve ykselmeyen srgl vanalar, test & drenaj vanas, kelebek vana gibi rnlerin uluslararas geerlilie sahip normlarda retilmesi iin yaplmas gerekenler detayl bir ekilde incelenmitir. Yangn sistemlerinin daha arlkl olarak nem kazanaca dnldnde yerli rnlerin de rekabet koullarn salamasyla lkemiz sermayesine yksek katk salayaca kesindir. EN standartlarnda retilen rnlerin bu haliyle yangn tesisatlarnda kullanlabilir artlara uygun olmad gerektir. Bu durumda ASTMye uygun vanalar ile NFPAye uygun testlerden geen rnler sadece yangn tesisatlarnda kullanlmaktadr. Bu bildiride; ncelikle Avrupa Normlarna gre retimini gerekletirdiimiz elastomer sitli srgl vanalar, kelebek vanalar, test drenaj vanasnn yangn tesisatlarnda kullanlmasna ynelik almalarn nasl yapld, FM ve UL sertikasyonuna uygun testlerin rn zerinde nasl gerekletirildii ve sertikasyona sahip rnn, sahip olduu zellikler detayl bir ekilde anlatlmaktadr.
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
YNETMELK TARHES
lkemizde 1992 ylna kadar yangn nlemlerini geni apta ele alan bir yangn ynetmelii yoktu. lk taslak alma 1989 ylnda stanbul Teknik niversitesi tarafndan hazrland. eitli kii ve kurumlarn katklarnn ardndan ilk Yangndan Korunma Ynetmelii olan stanbul Bykehir Belediyesi Yangndan Korunma Ynetmelii 1992 ylnda yrrle girdi. 1994 ylnda ise Kamu Binalarnn Yangndan Korunmas Hakknda Ynetmelik yrrle girdi. Bu almalarn ardndan Sayn Prof. Dr. Abdurrahman Kln youn ve uzun almalar sayesinde Binalarn Yangn Korunmas Hakkndaki Ynetmelik Resmi Gazetenin 26.07.2002 tarih ve 24827 saysnda yaynland. 2004teki yazm hatas deiikliinin ardndan karlalan problemlerin azaltlmas, ynetmeliin Avrupa mevzuatna uyumlu hale getirilmesi, mevcut yaplar ile ilgili hkmlerin eklenmesi, yanl yorumlarn ve hatal yazmlarn dzeltilmesi gibi almalar 2003 ylnda balayp 2007 ylnda tamamlanm, 19.12.2007 tarih ve 26735 sayl Resmi Gazetede yaynlanarak yrrle girmitir. Bu ynetmeliin 2007 ylndaki yaynndan sonra eitli kurum ve kurulular tarafndan yaplan mracaatlar neticesinde eksik tarierin, yanl anlalmalarn dzeltilmesi ve tarihi yaplarn eklenmesi amacyla yaplan almalar neticesinde Binalarn Yangndan Korunmas Hakknda Ynetmelikte Deiiklik Yaplmasna Dair Ynetmelik 09.09.2009 tarih ve 27344 sayl Resmi Gazetede yaynlanarak yrrle girmitir. Bu ynetmeliin gncel, yaayan ve her trl ihtiyaca cevap verebilir durumda olmas ok nemlidir.
YNETMELKTE VANALAR
Binalarn Yangndan Korunmas Hakkndaki Ynetmelik kapsamnda Yedinci Ksm (Yangn Sndrme Sistemleri) Madde 96 (Yamurlama Sistemi) iinde vanalar u ekilde belirtilmitir; (7) Yamurlama sistemi ana besleme borusu birden fazla yangn zonuna hitap ediyor ise; her bir zon veya kolon hattna ak anahtarlar, test ve drenaj vanas ve izleme anahtarl hat kesme vanas konulur. (9) Yamurlama sistemini besleyen borular zerinde kesme vanalar bulunur. Bu bildiride de, Ykselmeyen ve Ykselen Tipte Srgl Vanalar, zleme Anahtarl Kelebek Vanalar ve Test Drenaj Vanas FM ve UL Sistemine gre incelenecektir.
290
- - H Pressure Gauges H Pipe, Fittings for Aboveground H Hydrants & Hoses Fire Pump Installation Systems Portable Extinguishers Electrical Signalling
UL Onay Sisteminde Vanalar Q Fire Safety Engineering Building Products Communication Systems Fire Service Suppression Extinguishing System Units Fire Extinguishers Fire Pumps, Engines and Couplings Fire Sprinkler H Alarm Valves for Fire-Protection Services H Outline of Investigation for Shutoff Valves for Trim and Drain Purposes H Dry Pipe and Deluge Valves for Fire-Protection Service H Gate Valves for Fire-Protection Service H Check Valves for Fire-Protection Service H Buttery Valves for Fire-Protection Service
Srgl Vanalar
Hem FM ve hem de UL Onay Sisteminde Srgl Vanalar yer alt ve yer st uygulamalar iin Ykselmeyen Milli ve Ykselen Milli olarak iki farkl tipte deerlendirilmitir. Her iki vana tipi de UL Onay Sisteminde 12 in ve daha dk anma aplar iin 175 psig (1.206 kPa), 14 in ve st anma aplar iin ise 150 psig (1.034 kPa) basnca gre dizayn edilirler. Srg tam ak pozisyonunda iken suyun gei ap borunun anma apna eit veya daha byk olmaldr. Ykselen milli srgl vanalar bir volan ile, ykselmeyen milli srgl vanalar ise drt ke anahtar somunu (indikatr post ile e alabilecek) ile altrlrlar.
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
Volan d ap belirli bir tabloya gre dizayn edilir, anahtar somunu ise zerindeki yaz ve ok ykseklii dahil olmak zere belirli geometrik llerde retilmelidir. Ykselmeyen milli srgl vanalar opsiyon olarak indikatr posta bal iin gerekli olarak an (indikatr post an) da eklenerek retilebilir. Balant tipleri; vidal, anl veya yivli balantl olabilir.
Performans Kriterleri
Her bir rn yangn sistemleri iin gerekli olan ar testlerden gemek zorundadr. UL Onay Sistemine gre gerekli olan rn testleri u ekildedir: Kauuk malzeme iin 15,2 MPa ekme Dayanm ve 60 Cde Isl Yalandrma Testi, Hava Yalandrma, Su Emme, Sodyum Klorid Emme, Sodyum Karbonat Emme ve Darbe Testleri yaplr. Bu kriterler FM Onay Sisteminde ASTM D 471; Kauuk Malzeme iin Standart Test Yntemi Svlarn Etkisi ve ASTM D 572; Kauuk Malzeme iin Is ve Oksijenin Etkisi Test Yntemi ve UL Onay Sisteminde ise UL 157; Kauuk ve Contalar iin Standart referans dokmannda yer alan kriterlere gre kauuk ve elastomer malzemeler ayrca test edilir. Elastomerik Malzeme iin 4,6 m/s hza sahip ak altnda 1 saat bekletilerek gvenilirlik, dakikada maksimum 6 evrim olacak ekilde 1.000 evrim altrlr. 1 evrim tam kapal + tam ak + tam kapal Tablo 2. UL 0262ye gre Srgl Vanalara almay ierir. Uygulanacak Tork Deerleri Salmastra sistemi basn altnda deitirilebilir olmaldr. Yandaki tablo referans alnarak Elastomer Sitli Srgl Vanalar A stununda yer alan tork deerlerinde kapatldnda tamamen szdrmaz olmaldr. Bu test Szdrmazlk Testi olarak adlandrlr. Test basnc anma basncnn 1,5 kat olmal ve uygulama vanann her iki ynnde yaplmaldr. Ykselen Milli Srgl Vanalar iin Mekanik Dayanm Testi iin Tablo 2, B stununda yer alan tork deerleri volandan uygulandnda vanann i ve d tm paralar uygulanan bu tork deerine dayanabilmelidir. Test sonunda ise szdrmazlk salanmaldr.
DN Anma ap, in 2-1/2 3 4 6 8 10 12 14 16 _A_ Szdrmazlk Torku, Nm 38,08 70,72 102,00 149,60 204,00 251,60 306,00 306,00 374,00 _B_ Ykselen Milli Kapama Tork Deeri, Nm 20,40 34,00 81,60 170,00 258,40 353,60 442,00 612,00 870,40 _C_ Ykselmeyen Milli Kapama Tork Deeri, Nm 170,00 217,60 353,60 442,00 510,00 870,40 1.033,60 1.224,00 1.414,40
Ykselmeyen Milli Srgl Vanalara Tablo 2, C stununda yer alan tork deerleri kapama ynnde uygulandnda vanann i ve d tm paralar uygulanan bu tork deerlerine dayanabilmeli ve test sonunda szdrmazlk salanmaldr. Ykselmeyen Milli Srgl Vanalar iin Hidrostatik Dayanm testine gre anma basncnn 4 kat deerindeki basn ile vana ak pozisyonda 5 dakika boyunca artlandrlr. Ardndan vana kapal pozisyonda iken 1 dakika boyunca anma basncnn 2 kat deerindeki basnla test edilir. FM Onay Sisteminde Hidrostatik Dayanm Testi iin anma basncnn 4 kat deerindeki basnla 5 dakika boyunca tam ak pozisyonda test edilen vanann gvde ve kapanda herhangi bir deformasyon grlmemelidir. Mil Szdrmazlk Testinde yarm ak pozisyondaki vana 5 dakika boyunca anma basncnda test edildiinde mil szdrmazlk blgesinde herhangi bir kaak olmamaldr. Srtnme kayb testinde tam ak pozisyondaki vana iindeki aktaki basn kayb 34 kPa gememelidir. Elastomer Yatakl Srgl Vanalar iin vana iinden 9 m/slik ak sz konusu olduunda metal srgy kaplayan elastomer malzemede herhangi bir deformasyon olmamaldr. Elastomer Kapl Sit Szdrmazl Testinde Tablo 3, stun Ada yer alan maksimum tork deerleri uygulanarak vana kapatldnda vanann tam szdrmazlk zelliini salamas gereklidir. 5 dakika boyunca yaplan bu test esnasnda vana tek ynl olarak atmosfere aktr. Test basnc alma basncna eittir. Test her iki ynde de tekrarlanr. Tablo 3. FM 1120ye gre Srgl Vanalara Uygulanacak Tork Deerleri
_A_ DN Anma ap, in 2-1/2 3 4 5 6 8 10 12 14 Szdrmazlk Torku, Nm 68,00 75,00 104,00 122,00 149,00 203,00 251,00 305,00 340,00 _B_ Ykselen Milli Kapama Tork Deeri, Nm 170,00 203,00 271,00 340,00 407,00 542,00 814,00 1.085,00 1.220,00 _C_ Ykselmeyen Milli Kapama Tork Deeri, Nm 255,00 304,50 406,50 510,00 10,50 813,00 1.221,00 1.627,50 1.830,00 293
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
alma mekanizmasnn dayanm iin Tablo 3 B stununda yer alan tork deerleri vanann kapama ynnde vanaya uygulandnda herhangi bir deformasyon olmamal ve vana szdrmazln korumaldr. Bu testin sonunda vana altrlr ve son kez C stununda yer alan tork deeri uygulanr. Srg Dayanm Testinde ise vana tek tara kapatlarak alma basncnn iki kat deerindeki basn 5 dakika boyunca her iki ynde uygulanr. Szdrmazlk ve deformasyon grlmemesi gerekir.
Kelebek Vanalar
FM Onay Sisteminde Kresel (90lik ama kapama hareketini kre ile yapan) ve Kelebek ( 90lik ama kapama hareketini disk ile yapan) Vanalar ayn standart iinde yer almasna ramen UL Onay Sisteminde Kelebek Vanalar ayr bir standartta yer alrlar. Kelebek vanalar yivli, lug veya wafer tip, anl ya da dili olabilecei gibi kresel vanalar yivli ve dili tip olabilir. Bu bildiride sadece kelebek vanalar incelenmitir. FM Onay Sisteminde minimum 175 psi (1.205 kPa) basnca gre dizayn edilirler. Bu dizayn vanann tam ak pozisyonundaki kesit alannn borunun kesit alalnn % 60ndan daha az olmamasn da gerektirir. UL Onay Sisteminde ise bu tip vanalar 12 in ve daha kk anma aplar iin 175 psi (1.206 kPa ) ve 14 in ve st anma aplar iin 150 psi (1.034 kPa) basn deerinde retilirler. Vana milleri AISI 300 ya da 400 paslanmaz elikten retilmelidir. Vanalar bir redktr ile donatlr. Bu durumda bile vanann pozisyonu dardan grlebilecek ekilde bir gstergeye sahip olmaldr. Bu gsterge 15,2 m uzaklktan rahata grlebilmelidir. Redktr ayn zamanda vanann pozisyonunu elektrik sinyali olarak darya verebilmelidir. Redktr vana zerinde monte edildiinde ise 108 Nmlik bir yke dayanmaldr. Tablo 4. Ykselen Milli Srgl Vanalarn FM ve UL Onay Sistemine Gre Onay Karlatrmas
FM Onay Sistemi Ykselen Milli Srgl Vanalar lke A.B.D. in Halk Cumhuriyeti Birleik Krallk Tayvan Trkiye Danimarka Hollanda Suudi Arabistan Birleik Arap Emir. Hong Kong Vietnam Tayland Singapur Toplam lke Toplam Firma Toplam Model Firma Adedi 27 7 5 4 1 1 1 1 1 1 1 1 1 13 52 116 A.B.D. Birleik Krallk Tayvan in Halk Cumhuriyeti Hollanda Avustralya Suudi Arabistan Tayland Singapur Toplam lke Toplam Firma Toplam Model UL Onay Sistemi Ykselen Milli Srgl Vanalar lke Firma Adedi 23 6 4 3 1 1 1 1 1 9 41 133 Birleik Krallk Tayvan Trkiye Danimarka Hollanda spanya Fransa Almanya srail Suudi Arabistan Birleik Arap Emir. Hong Kong Vietnam Singapur Toplam lke Toplam Firma Toplam Model 294 5 2 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 16 58 103 A.B.D. in Halk Cumhuriyeti
Tablo 5 Ykselmeyen Milli Srgl Vanalarn FM ve UL Onay Sistemine Gre Onay Karlatrmas
FM Onay Sistemi Ykselmeyen Milli Srgl Vanalar lke Firma Adedi 17 6 A.B.D. Birleik Krallk in Halk Cumhuriyeti Hollanda Tayvan Suudi Arabistan Singapur Toplam lke Toplam Firma Toplam Model UL Onay Sistemi Ykselen Milli Srgl Vanalar lke Firma Adedi 20 5 3 1 1 1 1 7 32 173
Performans Kriterleri
UL Onay Sisteminde Szdrmazlk Testi yaplrken alma basncnn iki kat deerindeki basn 1 dakika boyunca vana kapal durumdayken uygulanr.
Hidrostatik testte; disk yarm ak pozisyonda vana anma ap 6 ine kadar anma basncnn 5 kat, 6-10 in aras iin anma basncnn 4 kat basn uygulanmal ve herhangi bir deformasyon grlmemelidir. Testten sonra 1 sn. boyunca anma basncnn 3 kat deerindeki basn vanann kapal pozisyonunda szdrmazlk testinden gemelidir.
mr testi kapsamnda redktr ile beraber anma basncnda 1.000 evrim altrlan vanalar test sonunda szdrmazl salamaldr. Test & Drenaj Vanas FM Onay Sistemine gre bu tip vanalar Islak Borulu Yamurlama Sistemi iin test ve drenaj fonksiyonlarn salayan bir vana tipi olarak tanmlanmtr. Bu vanalar minimum 175 psi (1.205 kPa) alma basncna gre dizayn edilmelidir. Bu vanalarn anma boyutlar 1-2 in arasnda olmaldr. Vana iinde szdrmazl salayan kre, disk ya da dier szdrmazlk mekanizmas vana kapl pozisyonda iken alma basncnn iki kat deerde 5 dakika boyunca ve her iki ynde hidrostatik basn testine tabi tutulur. Sit Szdrmazl; bu vanalar 30 psi (205 kPa), 100 psi (690 kPa), 175 psi (1.205 kPa) ve 175 psi st basn iin alma basncnda ve her iki ynde bir yn atmosfere ak pozisyonda 5 dakika boyunca teste tabi tutulur.
295
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
Hidrostatik dayanm iin vana gvdesi ak pozisyonda 5 dakika boyunca alma basncnn 4 kat deerindeki test basnc ile test edilir. Mil szdrmazl testi iin alma basncna eit basnta vanann ak pozisyonunda 5 dakika boyunca test uygulanr. Ama Kuvveti Testinde eitli srelerde (bir hafta, iki hafta, bir ay) vanann test pozisyonunda 90 psi (620 kPa) basn uygulanr, vanay amak iin gerekli olan kuvvet 220 N yi gememelidir. mr Testinde vana 5 dakika boyunca alma basncnda teste alnr ve vanann TEST ve OFF konumlar arasnda 1.000 defa evrim yapmas salanr. Test sonunda szdrmazlk salanm olmaldr.
Dearj Katsays: Test Drenaj Vanalarnda en nemli kriterlerden biri dearj katsaysdr. Test & Drenaj Vanasnn orisi Tablo da yer alan nominal bir boyuta ve dearj katsaysna (K Faktr) sahip olmaldr.
Nominal Oris Boyutu, mm 10 11 12 14 16 Nominal K Faktr 40 60 80 115 160 Minimum K Faktr 40 60 75 105 160 Maksimum K Faktr 40 65 85 120 165
Vana i basnc 25 psi (175 kPa)dan 175 psi (1.205 kPa)a 10 psi (70 kPa) artmlarla deitirilir, aadaki forml yardmyla her bir ak ve basn deerleri iin K faktr hesaplanr;
K =Q
(1)
Burada; Q= Debi ( L/dak ), P= Basn (bar) UL Onay Sistemine gre Test & Drenaj Vanas iin olmas gereken ek zellikler u ekilde sralanabilir; Vanalarn boru balantlar teon bant yardmyla aadaki tork deerlerinde yaplmaldr:
Nominal ap, in 1 1 1 2 Balant Torku, Nm 136 164 175 186
Sit Szdrmazlk Testi; alma basncnn iki kat deerinde ve 1 dakika boyunca vana kapal pozisyonda iken yaplr. Gvde Szdrmazlk Testi; vanann ksmi ak pozisyonunda alma basncnn iki kat deerinde yaplr. Gvde Dayanm Testi; vanann yar ak pozisyonunda alma basncnn 5 kat deerindeki basn ile 1 dakika sre ile yaplr. Tm dnyada FM 1625 standardna gre onay alm rma says 11dir. Bu 11 rma 5 farkl lkede yerleiktir. Onay alm 11 rmann toplam 19 modeli bulunmaktadr.
296
UL 0258 standardna gre onay alm rma says 40tr. Bu 40 rma toplam 8 lkede yerleiktir. Onay alm 40 rmann toplam 165 modeli bulunmaktadr. Farkl modeller; farkl anma basnc, farkl anma aplar ve tipine (kresel, glob, al glob) gre deilik gstermektedir.
Tablo 7. Test & Drenaj Vanalarnn FM ve UL Onay Sistemine Gre Onay Karlatrmas
FM Onay Sistemi Test & Drenaj Vanas lke USA Tayvan talya Birleik Arap Emir. Birleik Krallk Firma Adedi 6 1 1 1 2 5 11 USA in talya Tayvan svire Japonya Kanada UL Onay Sistemi Test & Drenaj Vanas lke Firma Adedi 21 2 8 4 1 2 1
KAYNAKLAR
[1] Trkiye Yangndan Korunma Ynetmelii, Toplam Model 19 Birleik Krallk 1 TUYAK Teknik Kitaplar Dizisi No:04, 2009 Toplam lke 8 [2] UL Standard for Safety for Gate Valves for Toplam Firma 40 Fire-Protection Service, UL 262, UL Inc., Toplam Model 165 2004 [3] UL Standard for Safety for Buttery Valves for Fire-Protection Service, UL 1091, UL Inc., 2004 [4] Outline of investigation for shutoff valves for trm and dran purposes, Subject 258, UL Inc., 2004 [5] Approval Standart for Fire Service Water Control Valves (OS&Y and NRS Type Gate Valves), FM Approvals LLC, 1997 [6] Approval Standard for Indicating Valves (Buttery and Ball Type), FM Approvals LLC, 2006 [7] Approval Standard for Sprinkler System Alarm Test Devices, FM Approvals LLC, 2009
ZGEM
*Sleyman TOKAY Yldz Teknik niversitesinden 1990 ylnda lisans, 1993 ylnda yksek lisans ve 1999 ylnda doktora dereceleriyle mezun oldu. Doktora eitimi srasnda Yldz Teknik niversitesinde Aratrma Grevlisi olarak alt. Eitimin ardndan Nursan Elektrik Donanm rmasnda Ar-Ge Sorumlusu olarak grev yapt ve eitli yeni rn dizayn projelerinde proje lideri olarak alt. 2007 yl bandan 2010 yl sonuna kadar Duyar Vana Makine Sanayi Tic ve San. A..de Ar-Ge Yneticilii grevini yapm, Duyar Akademinin kuruluunu gerekletirmi ve Akademi Mdr olarak grev yapmtr. u an Ar-Ge Danman grevine devam etmektedir. Yeni rn tasarm ve yeni rn gelitirme, sre ve sistem dizayn, proje ynetimi, Ar-Ge Ynetimi, Marka Deerini Artrma, Maliyet Drme ve rn Kalitesini Ykseltme tarzndaki uzmanlat nemli grevleri srdrmektedir.
297
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
298
Taner KABOLU*
ZET
Bu almada, otomatik yamurlama sistemlerinde kullanlan yangn pompalarnn zellikleri ve pompa odas tasarm ile, uygulamada ska rastlanlan hatalar konularnda bilgi verilecektir. 9.9.2009da son haliyle yrrle giren Binalarn Yangndan Korunmas Hakknda Ynetmelik (Bundan sonra Ynetmelik olarak anlacaktr.) yangn sndrme sistemlerinde kullanlacak yangn pompalarn tarif etmektedir. Ayrca Ynetmelikte refere edilen TS EN 12845 standard, pompa zellikleri konusunda bilgiler iermektedir. Pompa dairesinin tasarm konusunda Amerikan Yangndan Korunma Birlii NFPA (National Fire Protection Association)in NFPA 20 kodu, bavurulan en nemli kaynaktr. Anahtar Kelimeler: Yangn pompas, Ynetmelik, TS EN 12845, NFPA
1. GR
2002 ylnda yaynlanan Binalarn Yangndan Korunmas Hakknda Ynetmelikle birlikte, Trkiyede yangn sndrme sistemleri uygulamalar yaygnlamaya balamtr. Otomatik yangn sndrme sistemleri konusunda hzla artan talep karsnda, projelendirme ve uygulama alannda bilgi birikimi ve tecrbe sahipleri, saysal olarak yetersiz kalma durumuyla kar karya kalmlardr. Kanuni zorunluluklar, sistemlerin yaplmasn zorlarken, mhendislik denetimleri bu sistemleri iin yetersiz dzeyde kalmtr. Bu nedenle, retilen proje ve yaplan imalatlarda, Trk ve uluslararas standartlara uygun olmayan rnekler saysal olarak oalmaktadr. Yangn pompalar, sulu yangn sndrme sistemlerinin kalbidir. Yangn pompalarnn karakteristik deerlerinin seilmesi, pompa zelliklerinin belirlenmesi, pompa odasnn tasarmnda da, yukarda akland gibi hatalarla karlalmaktadr.
299
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
2. YASAL MEVZUAT
Yangn pompas seimi ve pompa dairesi tasarm yaplrken ilk bavurulacak kaynak ynetmeliktir. Ynetmelik metninde bulunan ifadelerle birlikte, atfta bulunan TS EN 12845 standardnn 10.blm pompa zelliklerini tarif etmektedir. ki dokman arasnda uyumsuz olan konularda, stn olan ynetmelik metnidir. rnein ynetmelik, pompalarn kumanda basn anahtarlarnn kumanda panolarnn iinde yer almas gerektiini yazmaktadr. Oysa TS EN 112845 standardna gre kumanda basn anahtarlar, kumanda panosunun dnda olmaldr. Burada geerli olan ynetmelik hkmdr. Ynetmelikte yer almayan konularda ise standart metni geerlidir. Mesela dizel yangn pompalarnn yakt tanklar kapasiteleri konusunda ynetmelikte bir hkm bulunmamaktadr. Standart ise yakt tank kapasiteleri konusunda 10.9.6 maddesinde sreler vermektedir. Buna gre Dk tehlike snfnda 3 Tablo 1. Trkiye Yangndan Korunma Ynetmelii Ek 8/B saat, orta tehlike snfnda 4 saat, yksek tehlike snfnda Tablosu ise 6 saat sreyle motoru altrabilecek byklkte yakt Ek-8/B Yamurlama Sisteminde Tasarm Younluklar tank bulundurulmaldr.
Tehlike Snf
Koruma alan(m)
Kuru veya deiken Orta Tehlike-1 kullanlr 90 180 270 Yksek Tehlike-1 kullanlr 325 325 325
2.1. Kapasite
Pompa kapasitesi, sndrme sistemlerinin tmn (yamurlama sistemi, bina ii ve bina d yangn hortumlar, dier sulu sndrme sistemleri) karlayacak ekilde seilir. Otomatik yamurlama sistemleri debisi belirlenirken, binann tehlike snfna gre Ek 8/B tablosundan seilir (Tablo 1). Bu tabloda yer almayan seenekler iin, notta da belirtildii gibi, TS EN 12845 standardna, onda da yer almayan seenekler iin dier uluslararas standartlara bavurulur.
Orta Tehlike-2 Orta Tehlike-3 Orta Tehlike-4 Yksek Tehlike-1 Yksek Tehlike-2 Yksek Tehlike-3 Yksek Tehlike-4
Not: Depolama alanlar ve farkl zellikteki kullanm alanlar iin TS EN 12845 esas alnr.
Yamurlama sistemiyle birlikte altrlacak bina ii ve bina d yangn hortumlarnn debileri iin ise, Ek 8/C tablosu kullanlr (Tablo 2).
300
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
ekil 1.
ekil 2.
2.4.1.2. Dizel motor srcl yangn pompas Trafo, jeneratr,vs herhangi bir g kaynana gereksinim duymakszn almas en byk avantajdr. Endstriyel tesisler gibi, yetimi bakm personelinin bulunduu yerlerde ve yksek kapasite gereksinimlerinde maliyet dezavantaj ortadan kalktnda tercih edilirler (ekil 2). 2.4.1.3. Trbin tahrikli yangn pompas Literatrde yer almaya devam eden bu tip pompalar, gnmzde ok az tercih edilmektedir. 2.4.2. ark Tipine Gre Snandrma 2.4.2.1. Sondan emili pompalar Daha ok kk kapasitelerde kullanlrlar. 2.4.2.2. Yatay blnebilir gvdeli pompalar En ok kullanlan tiptir. Performans ve bakm kolayl asndan avantajldrlar. 2.4.2.3. Hat tipi pompalar ok yer kaplamazlar, dar alanlarda kullanldrlar. 2.4.2.4. Trbin tip pompalar Deyden emi yaplmas gerektiinde kullanlrlar.
302
1)
Diesel engine driven re pump unit, -**** GPM,***PSI 2) Battery rack &cable, 12V 3) Diesel re pump controller 4) Jockey pump controller 5) Jockey pump, ** GPM, *** PSI 6) Buttery valve with tamper switch 7) OS&Y valve with tamper switch 8) Flow meter 9) Main relief valve 10) Fuel tank with ttings 11) Pressure sensing line 12) Electric motor driven re pump *** GPM, *** PSI 13) Electric re pump controller 14) Vortex plate 15) Check valve (bronze) 16) Check valve
ekil 3. Tipik Yangn popa odas yerleimi. alnmasdr. Bu durumda pompa istasyonunu tamamen devre d brakmadan test yapmak mmkn deildir ki, bu da standartlara aykr bir durumdur. Ayn hata emniyet ventili (relief vana, rahatlatma vanas) yerleiminde de yaplmaktadr. Sistemde relief vana kullanlacaksa, bunlarn her pompa iin ayr ayr ve, her pompann kndaki ekvalften nce yerletirilmesi gerekir. Ayrca releif vana k hattnn ap da doru seilmelidir. Aksi takdirde relief vanann doru ayarlanmas olduka zorlamaktadr. Relief vanann kullanlmas gereklilii de karklk yaanan konulardan biridir. NFPA 20 standardndaki relief vana kullanlmasyla ilgili ifade yledir: Dizel motorlu yangn pompalarnda, pompann rettii maksimum basn deerinin %121i, sistemde kullanlan ekipmann en yksek alma basncndan yksekse, relief vana kullanlmas zorunludur. Bu ifadeye gre, sistemde kullanlan ekipmann en yksek alma basnc 12 bar ise, sistemde retilen en yksek basn deeri 10 bar geiyorsa ve sistemde Dizel pompa kullanlyorsa, burada relief vana kullanmak gerekecektir. Relief vana kullanmnda en sk karlalan hatal uygulama, sistemin kapal devre (en yksek) basncnn, sistem maksimum alma basncnn (genellikle 12 bardr) zerine kmas durumunda, relief vana kullanarak basn artn engellemektir. Bu ok sakncal bir uygulamadr. Sistem en yksek basnc 12 bar geiyorsa, sistemde kullanlacak ekipman, bu basn deerine uygun ekilde semek gerekir. Basnc relief vanayla 12 barda tutmaya almak, pompalar her altnda relief vanann alarak suyu geriye gndermesini salamak demektir. Bu da bir yangn ekil 4. Yangn pompalar basn alglama hatt
303
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
annda, sistemi ihtiyac olan suyun da bir ksmnn relief vana zerinden depoya gnderilmesi ihtimalini dourur. Bu, kabul edilebilir bir uygulama olamaz. Ska kartrlan konulardan bir dieri, basn alglama hatlarnn tasarmdr. Yukarda belirtildii zere, pompalar altrma komutu veren basn anahtarlar, pompa kumanda panosunun iinde olmak durumundadr. Basn anahtarna pompa basma hattndan, ekvale kesme vanas arasndan alnan lik bir hat gitmelidir. Bu hat, bakr veya paslanmaz borudan olmaldr. Hattn zerinde iki adet ekvalf olmal, ekvalerin yn panodan hatta doru olmaldr. ekvalerin klapelerinde 2 mmlik delik bulunmaldr. Hattn detaylar ekil 4te gsterilmitir. Pompa istasyonunda kullanlacak boru ve ekipman aplarn belirlemek iin, en ok bavurulan kaynak NFPA 20dir. NFPA 20, 2010 basmnda, tm bu datalar Tablo 4te tabloya toplamtr: Pompa odas scaklnn hibir koulda +5Cnin altna inmesine izin verilmemelidir. Eer dizel pompa kullanlyorsa, en dk scaklk +10C olmaldr. Dizel pompann kullanlmas durumunda, motor reticisinin tavsiye ettii miktarda taze havann pompa odasna verilmesine dikkat edilmelidir. Ayrca su soutmal dizel motor kullanlyorsa, soutma suyu debisi miktarn pompa odasndan tahliye edecek nlemleri de almak gerekmektedir.
SONU
lkemizde uyulmas zorunlu olan Ynetmeliin, proje, uygulama, kontrol, imalat, ithalat gibi sektr iindeki tm taraarca doru bir ekilde zmsenmesi ve kullanlmas ok nemlidir. Doru sonulara ulamak iin resmi makamlarn dayatmasn veya tasarm kontrol yapmasn beklemek yerine, hepimiz paymza den oranda sorumluluk alarak yangn sndrme sistemleri konusunda doru bak asn edinmeli ve geliime katkda bulunmalyz.
304
KAYNAKLAR
[1] Binalarn Yangndan Korunmas Hakknda Ynetmelik, 2009. [2] TS EN 12845 - Sabit Yangn Sndrme Sistemleri Otomatik Sprinkler Sistemleri Tasarm, Montaj ve Bakm, 2007 [3] NFPA 20 standard for the installation of stationary pumpsfor re protection, 2010.
ZGEM
*Taner KABOLU 1972 ylnda stanbulda domutur. 1995 ylnda stanbul Teknik niversitesi Makina Fakltesi, Makina Mhendislii Blmnden mezun olmutur. 1994 ylnda tesisat sektrnde saha ve kontrol mhendisi olarak almaya balam ve yangn korunum sistemleri konusunda proje, tasarm, taahht, sat ve servis-bakm mhendislii grevlerinde bulunmutur. 2008 ylndan itibaren serbest olarak proje ve danmanlk hizmetleri vermektedir.
305
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
306
Tuba BAL*
ZET
Gnmzde havaclk endstrisinin hedeerinden biri de, ok sayda uu noktas ve yolcu kapasitesine ulamaktr. Bylelikle, her geen gn havayolu ile ulam yaygn hale gelmektedir. Yolcu saysndaki art, zel havayolu irketlerinin artmasna ve bunun sonucu olarak da byk boyutlu uaklar iin olan servis ve bakm ihtiyalarn karlamak zere Grup I hangarlarn inas art gstermektedir. (NFPA 409 - 4.1.1)e gre, kap ykseklii 8.5 mnin zerinde olduunda, tek yangn alan 3716 m zerinde olduunda veya kuyruk ykseklii 8.5mnin zerinde olan ua barndrabilecek byklkte olduunda Grup 1 Snfnda yeralmaktadr. Grup I hangar yangn korumas iin seenek mevcuttur: Q Kpkl su baskn sistemi ile at korumas ve kanat alannn 279 mnin zerinde olduu yerlerde ilave sistemler Q Otomatik sprinkler sistemi ile at korumas ve dk seviye dk genlemeli kpk sistemi Q Otomatik sprinkler sistemi ile at korumas ve dk seviye yksek genlemeli kpk sistemi En uygun sistemin seimi iin tm alternatierin aratrlmas nemlidir. Bu bildiride yukarda belirtilen seenekler iin tasarm kriterleri belirlenmi ve seeneklerin hangi durumlarda tercih edilebileceine dair aklamalar yaplmtr. Sistem seimine etki eden toplam su ihtiyac ve kpk miktar gibi faktrlerin yannda alglama vb. sistemlerin ilavesi ihtiyac ve drenaj imkanlar ile ilgili konulara da deinilmitir.
307
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
1. GR
Uak hangarlar, temelde uaklarn bakm iin atlye olanaklarnn salanmas ve hava artlarndan dolay korunmas iin ina edilen yaplardr. Hangar ebatlar ve dzenleri olduka farkllk gstermektedir. Bazlar bir veya daha fazla farkl ua barndracak ekilde tasarlanmtr. ou hangarda her bir uan bakm ve onarm gerekletirilmektedir. Bakm faaliyetlerinin yapld ortamda havaclk yaktlar, hidrolik svlar, yalar, temizleyici zcler ve boyalar dahil birok yanc madde yer almaktadr. Uaklarn genellikle hangar yapsndan daha pahal olmalar nedeni ile hem uaklar, hem de hangarlar iin yangn sndrme sistemi dizayn edilmelidir. Uak hangarlar sistem dizayn NFPA 409 kriterlerine gre yaplmaldr. NFPA409da hangarlar yaplarna gre farkl guplara ayrlmaktadr. Her grup iin farkl sndrme sistemi tipi veya tipleri mevcuttur. En yksek tehlike ieren hangarlar Grup I hangarlardr. Bu bildiride Grup I hangar iin NFPA409a gre tasarm kriterleri belirtilerek, admlar halinde anlatlmaktadr.
2. HANGAR SINIFLARI
Hangarda yaplacak yangn sndrme sistemi ve sistem dizayn kriterleri iin ncelikle hangar tipinin belirlenmesi gerekmektedir. NFPA 409 - 4.1de hangarlar drt grup olarak tanmlanm olup, her birinin kendi zellikleri ya da alma koullar bir grubu tanmlamakta ya da bir dierinden ayrmaktadr. Hangar aadaki zelliklerden en az birine sahip ise Grup I Hangar olarak tanmlanmaktadr: a) Hangar kap ykseklii 8.5 mnin zerinde olduunda, b) Tek yangn alan 3716 m zerinde olduunda, c) Kuyruk ykseklii 8.5 mnin zerinde olan ua barndrabilecek byklkte olduunda. Hangar aadaki zelliklerden her ikisine de sahip ise Grup II Hangar olarak tanmlanmaktadr. a) Hangar kap ykseklii 8.5 m veya daha az olduunda, b) Farkl konstrksiyon tipleri iin tek yangn alan Tablo 1e uygun olduunda.(Yangn alan ile blmelendirme yaplmayan alan tarienmektedir.) Hangar aadaki zelliklerden her ikisine de sahip ise Grup III Hangar olarak tanmlanmaktadr. a) Hangar, kap ykseklii 8.5 m veya daha az olduunda. b) Farkl konstrksiyon tipleri iin maksimum tek yangn alan Tablo 2de verilen deerleri gemediinde. Tablo 1. Grup II Hangar Yangn Alan
Tek Yangn Zon Alan Konstrksiyon Tipleri Tip I (443) ve (332) Tip II (222) Tip II (111), Tip III (211) ve Tip IV (2HH) Tip II (000) Tip III (200) Tip V (111) Tip V (000) m 2787-3716 1858-3716 1394-3716 1115-3716 1115-3716 743-3716 465-3716 ft2 30001-40000 20001-40000 15001-40000 12001-40000 12001-40000 8001-40000 5001-40000
Hangar, membranla kaplanm, rijit elik kafesli olduunda Grup IV snfnda yer almaktadr.
b) Otomatik sprinkler sistemi ve dk seviyeli dk genlemeli kpk sistemi, c) Otomatik sprinkler sistemi ve dk seviyeli yksek genlemeli kpk sistemi. Tm seenekler iin ilave olarak aadaki sistemlerin de tasarlanmas gerekmektedir: Q Hangarda manuel kontrol iin ilave olarak kpkl yangn dolab sistemi, Q Hangar iinde depo, os gibi alanlar otomatik sprinkler sistemi, Q Hidrant sistemi. Hangar ierisinde yangn riski oluturan ana madde uak yaktdr. Byk bir yakt sznts erkenden fark edilmez ve alev alrsa hzl bir ekilde ua ve evresindeki alan iine alabilir. Kaza ile yakt szmas riski kanat altnda bulunan alanda en yksektir. Olas alev alma sebepleri arasnda statik elektrik boalmas, elektrik sistemlerinin arza yapmas ve bakm faaliyetleri gsterilebilir. Ayrca, baz uaklarda yakt stclar bulunmaktadr ve bu stclar ortamda yanc yakt buhar olumas riskini artrmaktadr. Uaklarn kanat altnda yangn riskinin yksek olmas nedeni ile hem uak, hem de hangar iin yangn sndrme sistemi dizayn edilmelidir. Dolaysyla hangarda kpkl baskn sistem kullanmak, ilave olarak kullanlan monitr sistemle birlikte hangarn ve uan korunmasn salamaktadr. Gnmzde de hangarlar iin en ok kullanlan sistem kpkl baskn sistemdir.
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
Hangarda kullanlacak olan hidrant sistemi iin gerekli olan su debisi 1893 lt/dakdr. Su ihtiyac belirlenirken dikkate alnmas gerekmektedir. Hangarlarda draft perdeleri kullanlmaldr. Draft perdelerinin amac alglama sisteminin performansn artrmak ve sprinkler tepki sresini azaltmaktr. Draft perdeleri ile blnen alan 697 mden fazla olmamaldr. Draft perdelerinin 697 m ile snrl olmasnn sebebi, alglama sistemi tepki sreleri ile ilgilidir. Draft perdeleri yanc at ile taban arasndaki yksekliin 1/8inden az olmamaldr.
V R = + Rs x Cn x Cl T
R V T Rs Cn Cl = Gerek kpk uygulama oran m3/dak (ft3/min) = Batma hacmi m3 (ft3) = Batma zaman = Sprinkler sisteminin etkisi ile oluan snmlenme miktar m3/min (ft3/min) = Kpn kendi kendine zlme miktar = Kaaklardan dolay oluan kayp kpk miktar
Rs = S x Q
Rs = Sprinkler sisteminin etkisi ile oluan snmlenme S = kpk snmlenmesi m3/dak L/dak (ft3/dak gpm) 0.0748 m3/dak L/dak (10 ft3/min gpm) Q = Alacak sprinkler bal says sprinkler koruma alan tasarm younluu
310
Kpk jeneratr kapasitesi belirlenirken, retici debi-basn ve hacimsel eri deerleri dikkate alnmaldr. Formlden elde edilen toplam hacim, reticinin jeneratr kapasitesine blnerek hangarda kullanlmas gereken jeneratr says bulunur. Seilmi olan jeneratr debi deeri ile belirlenmi olan toplam jeneratr says arplarak yksek genlemeli sistem su ihtiyac belirlenir. Kpn retilebilmesi amacyla, yksek genlemeli kpk su kaynann 12 dakika boyunca su salayabiliyor olmas gerekmektedir.
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
edilen kpk miktarna uygun tank seilmelidir. Kpk ihtiyacn karlamak iin kpk tank yerine kpk pompal sistemler de kullanlabilir. NFPA 409a gre tank kullanlmas halinde, yedekleme yaplmas zorunluluu bulunmaktadr. Yedekli tank sistemi ekil 2de ematik olarak gsterilmitir. Yedek kpk beslemesi, asl besleme ile eit miktarda olmal ve sisteme direkt balanmaldr. Yedek besleme sadece manuel vana ile devreye sokulacak ekilde dzenlenmelidir. Diyaframl kpk tanklar, geni bir debi aralnda otomatik olarak oranlama imkan salar ve basn deiimlerine kar deiiklik gstermez. alma prensibi basit ve bakm ihtiyac azdr. Su gcyle alr ve ilave enerji gerektirmez. Kpk pompal sistemler ise diyaframl tanka gre uzak mesafelerdeki oranlayclara kpk aktarm salad gibi kpk depose sayesinde de sistem devrede iken kpk ilavesine imkan verir. Ancak bu sistemlerin ilave enerji ihtiyac, ilave bakm maliyeti ve birlikte kullanlan oranlayc maliyetinin yksektir.
ve dikey konik gr as olmaldr. Detektrler alglama alannn ortasna doru ynlendirilmeli ve korunan alan ile aralarnda herhangi bir engel bulunmamaldr.
12. SONU
Gnmzde uak kullanmnn artmas, havayolu irketlerinin uak saylarn artrmalarn ve daha byk uaklar satn almalarn salamtr. Uak saylarnn ve byklklerinin artmas da daha fazla sayda veya byklkte hangar ihtiyac dourmutur. Hangarlar ncelikle uaklarn korunmas iin yaplmaktadr, gelien teknoloji ile u an hangarlarda uak bakmlar da yaplmaktadr. Bu durum hangarn yangn riskini artrmaktadr. Hangarn NFPA409 kriterleri dorultusunda uygun yangn sndrme sistemi ile korunmas yangn riskini ortadan kaldrmaktadr. almamzda NFPA409 2011 versiyonuna gre dizayn kriterleri belirtilmi ve hesaplama yntemleri anlatlmtr.
KAYNAKLAR
[1] NFPA 409, Standard on Aircraft Hangars, 2011 Edition published by National Fire Protection Association USA [2] NFPA 13 Standard for the Installation of Sprinkler Systems, 2011 Edition published by National Fire Protection Association USA [3] Optical Fire Detection Technologies for Technologies for Aircraft Hangars by Dr. Daniel T. Gottuk Hughes Associates, Inc. & Mr. Joseph E. Gott, NAVFAC, & Dr. Frederick W. Williams, NRL, & Dr. Gary Lougheed and Mr. George . Crampton, NRC [4] NFPA 11, Standard for Low-, Medium-, and High-Expansion Foam, 2010 Edition published by National Fire Protection Association USA
ZGEM
*Tuba BAL 1980 yl, Kilis doumludur. 2005 ylnda .T.. Uak ve Uzay Bilimleri Fakltesinden Uak Mhendisi nvanyla mezun olmutur. Halen Norm Teknik rmasnda sistem uzman olarak almaktadr.
313
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
314
Yetkin TEKN*
ZET
Yangn sprinkler sistemleri, alevlerin, insanlar yaralamasndan ve mlkiyete zarar vermesinden nceki ilk aamalarnda mcadele iin en etkili ve geerli metot olarak bilinmektedir. 100 yl akn bir sredir kullanlan yangn sprinklerin sistemlerinin tasarm ve uygulamas yapld binalarda imdiye kadar, bu binalarda yaayan insanlar, yangndan dolay bir zarar grmemitir. Hemen hemen btn yeni alveri merkezleri, hastaneler, okullar, yksek katl binalar ve oteller yangn sprinkler sistemiyle korunmaktadr. CPVC, yllardr yangn sprinkler sistemlerini de ieren bir ok uygulamann ihtiya duyduu yerlerde baaryla kullanlan termo plastik bir borulama malzemesidir. Bu malzeme, bir ok avantaj ile birlikte yangn sprinkler sistemlerinin montajna kolaylklar getirmektedir.
1. GR
Yangn sprinkler sistemlerinde ama, yaplan risk analizleri sonucu belirlenen tehlike snfna gre minimum debinin sistemin gerektirdii basn deerinde , yangn sprinkler sisteminin uyguland ortama verilerek yangnn kontrol altna alnmasdr. Yangn sprinkler sistemlerinde tehlike snar haf , olaan ve yksek olarak snandrlr. Belirlenen tehlike snfna gre uygulanacak sprinkler sisteminin , slak borulu , kuru borulu , n tepkili , baskn veya evrimli sprinkler sistemi olup olmayacana karar verilir.Yangn sprinkler sistemlerinde en yaygn olarak uygulanan sistem slak borulu sprinkler sistemidir. te bu noktada, yazmzn konusu olan yangn sprinkler sistemlerinde CPVC borunun kullanm gndeme gelmektedir. Haf tehlike snfnda ve slak borulu sprinkler sistemlerinde kullanlmak zere tasarlanm olan bu sistem, lkemiz iin yeni bir konu olarak grnmesine ramen stanbul daki byk i merkezlerinde baaryla uygulanmtr.
315
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
Resim 1.
Resim 2.
316
317
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
C -Srtnme kayb katsays Hazen ve Williams tarafndan gelitirilen boru Tablo 1. Boru eitlerine Gre Srtnme i yzeyinin malzeme, retim ve ortam artlarnda karlatrlarak olu- Kayb Katsaylar turulan boru i yzeyinin przllk durumunu gsteren bir katsaydr. C Srtnme Boru Tr kayb srtnme kayb katsays deerinin bymesi boru i yzeyinin daha az Katsays C przsz olduunun gstergesidir.
Dkm 100 110 100 120 120 130 140
2.1.3. Montaj Prensibi ve Montajda Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar Siyah elik(Islak ve Baskn Sistemlerde) Kolay, temiz,emniyetli montaj imkan ile yaygn olarak kullanlan elik bo- Galvaniz Beton rulara kar avantaj salar.
PE
Kaynakl birletirme yntemi iin aada belirtilen dezavantajlar ortadan Bakr 140 kaldrr; Paslanmaz elik Boru 140 a) Yangn riski: Yaayan binalarda, yanc, parlayc maddelerin depoland- CPVC 150 alanlarda risklidir. b) Mahalin kirletilmesi: AVMlerin, otellerin, hastanelerin renovasyonunda Tablo 2. Min. Bekleme Zaman temiz iilik esastr. Ortam Scaklk artlar c) Uygulama zorluklar: Metal borularn yksek alanlara tanmas ve kayl 16C-49C 4C-15C -18C-3C nak iiliidezavantajdr. 15 Bar Test Basnc
3/4 1 saat 1,5 saat 3 saat 8 saat 24 saat 4 saat 4 saat 32 saat 48 saat 96 saat 48 saat 48 saat 10 gn * *
CPVC borulama sisteminin, haii dolaysyla alma sahasnda kullanlabilirlii son derece rahat ve montaj dier borulama sistemlerine gre ok daha basittir. Bu sistem, sadece plastik boru makas, tralama aparat ve zel yaptrcsna gerek duyulan souk yaptrc proses ile birletirilir. Montaj srasnda nemli olan, boru ile birletirilecek ek parasnn yaptrc srlecek ksmlarnn temiz olmasdr. Boru kesildikten sonra kesinlikle tralama aparat ile kesilen ksm dzeltilmelidir. Bu sayede yaptrcnn, yaptrma srasnda boru ve ek parasnn yaptrma yzeyine yaylmas daha kolay olacaktr. Yaptrma ilem Tablo 2de verilmitir. 2.1.4.evre Dostu CPVC dier termoplastik malzemelerle karlatrldnda evre Dostu malzemedir. CPVC % 30-37 orannda petrolden,% 63-70 aralnda masa tuzundan meydana gelmekte, plastik malzemelerin pek ouna nazaran,retim prosesinde, snrl petrol rezervlerimize daha az ihtiya duyar (ekil 1). 2.1.5. Fiziksel zellikler ve Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar CPVC yangn sprinkler boru ve ek paralar haf olduklarndan dolay elik borular gibi zel bir tama sistemine gerek duyulmaz. CPVC sistemler dayankldr fakat eliin sahip olduu mekanik dayanma sahip deildir. Bu yzden, zellikle alma sahasnda, stok ve tama yaplrken dikkat edilmelidir.
14 Bar Test Basnc 3/4 1 1 1/4 & 1 1/2 2 2 1/2 & 3 45 dak. 45 dak. 1,5 saat 6 saat 8 saat 1,5 saat 1,5 saat 16 saat 36 saat 72 saat 24 saat 24 saat 120 saat * *
7 Bar Test Basnc 3/4 1 1 1/4 & 1 1/2 15 dak. 15 dak. 15 dak. 15 dak. 30 dak. 30 dak. 30 dak. 30 dak. 2 saat
30-37 Petrol
CPVC boru ve ek paralarnn zerine malzeme drlmemesine ve hasar gren, atlayan, krlan ksmlarn kesilip, skartaya karlmasna zellikle dikkat edilmelidir. Ayrca ak alanda stok yaplrken, UV nlar ve kirden etkilenmemesi iin saydam olmayan bir materyal ile borularn zeri kapatlmaldr. Zaten bu CPVC boru ve ek paralar, fabrikadan, d etkenekil 1. lerden zarar grmeyecek ekilde ambalajlanarak karlmaktadr.
318
2.1.5.2. Uzama katsays: Her borulama materyalinde olduunda gibi, CPVC borulama sistemleri de scaklk deiimlerinde uzama ve ksalmalara maruz kalmaktadr. CPVC iin lineer uzama katsays 1C iin 6.1x10-5 olarak kabul edilebilir. Bunu 0.061 mm / m / C olarak da gsterebiliriz. rnek olarak, 15Clik bir scaklk art, 20 m uzunluundaki bir boru hattnda 18.3 mmlik bir uzamaya sebep olacaktr. Forml olarak; = e x L x ( T ) e = 6.1x10-5 mm / mC L = Boru hatt uzunluu ( m ) T = Scaklk deiimi ( C ) = Uzama miktar ( m ) eklinde ifade edilir. 2.1.6. Kimyasal zellikler 2.1.6.1.Yanma perforanmans: Atmosferde bulunan oksijen, CPVCnin yanmas iin yeterli deildir. Aleve maruz kaldnda st fotorafta grld zere yanma yerine, d yzeyinde kmrleme olumaktadr.Bu kmrleme, termal bir bariyer oluturmakta ve snn borunun i yzeyine geiini snrlamakta,yanmann etkisini azaltmaktadr. 2.1.6.2.1.LOI (Limitli Oksijen Endeksi): LOI(Limiting Oxygen Index): LOI, bir atmosferdeki yanmay destekleyen gerekli oksijen miktarnn yzdesidir. Aada dier materyallerle karlatrmal olarak verilen, CPVCye ait yksek LOI orannn anlam,normal atmosferik artlar altnda yanmasnn mmkn olmaddr (ekil 2). 2.1.6.2.2. UL Testi: UL Testi esnasnda, 872 C (1600 F) scakla varan alevler, yaklak 1 dakika iinde sprinkler sistemini aktive etmi, borular scakl 371C ile 483 C aralnda deien alevlerle, toplam 10 dakika kadar direkt temas halinde braklmtr. Test sonucunda yaplan incelemelerde, borunun d yzeyi zerinde, karbonizasyon,piroliz olarak da tabir edilen kmrleme dnda herhangi bir hasar olmad gzlemlenmitir. yzey zelliklerinin de deimeden ayn kald gzlemlenmitir.Sistem daha sonra 1.207 KPa(175 psi) basnta 5 dakika test edilmi,sistemde kaak gzlemlenmemitir (Resim 4). 2.1.6. Dier Sistemlere Adaptasyon (Retrot) CPVC borulama sistemlerinin, dier borulama sistemlerine balantsn salamak iin, dili adaptrler, anlar ve yivli boru ek paralar da mevcuttur. Sprinkler balantlar iin dili adaptrler, dili dirsekler ve boyu ayarlanabilir zel adaptrlerde rnler arasnda yer almaktadr. Resim 4.
319
70
60
50
40
30
20
10
ekil 2.
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
2.1.7. Boru lleri ve Arlklar CPVC borular ASTM F 442, ek paralar da ASTM F 437, F 438 ve F439 standartlarna uygun, SDR 13.5 llerine gre retilmektedir (Tablo 4). Tablo 4. CPVC SDR 13.5 ( ASTM F 442 ) Boru lleri ve Arlklar
l n 1 1 1 2 2 3 mm 20 25 32 40 50 65 80 Ortalama D ap mm 26,67 33,40 42,16 48,26 60,32 73,02 88,90 Min. Et Kalnl mm 1,98 2,46 3,12 3,58 4,47 5,41 6,57 Bo Arlk (kg/m) 0,250 0,390 0,622 0,816 1,278 1,871 2,778 Su Dolu Arlk ( kg / m ) 0,637 0,100 1,606 2,109 3,310 4,844 7,186
2.1.8. Asklama zellikleri ve Aralklar Metal borular iin uygulanan bir ok ask tipi CPVC borular iin de uygundur. Fakat Tablo 5. dikkat edilmesi gereken husus; asklama sistemlerinin kelerinin boruya zarar veBoru Anma recek ekilde keskin olmamas ve yk tama yzeyinin en az 12,7 mm olmasdr. ap (in) CPVC borulama sistemleri iin en uygun asklama aralklar Tablo 5te belirtilmitir. 2.1.9. Sistemin Donmaya Kar Korunmas Sistemi donmaya kar korumak iin, antifriz zmler ve boru izolasyonunu ieren farkl yntemler vardr. Antifriz olarak CPVC ile gliserin kullanlmas uygundur. Glikol bazl zmler CPVC sisteminde kullanlmamaldr. Glikol bazl zmler malzeme ile kimyasal olarak uyum salamaz ve istenmeyen sonular dourabilir.
1 1 1 2 2 3
Max. Ask Mesafesi (m) 1,7 1,8 2,0 2,1 2,4 2,7 3,0
2.1.10. Dier CPVC yangn sprinkler borulama sistemleri boyanabilir, fakat sadece su bazl lateks boyalar kullanlmaldr. Ya bazl veya ieriinde zc olan boyalar kesinlikle kullanlmamaldr. 2.2. elik Boru le CPVC Borunun Karlatrlmas Tablo 6. elik Boru le CPVC Borunun Karlatrlmas
zellik Renk 1 borunun arl (kg/m) Erime noktas (E.N.) veya ekil deitirme derecesi (.D.D.) Hasar dayankll Korozyon dayanm / dizayn C faktr NFPA standartlar Max. ortam scakl Esneklik / 1 boru iin asklama aral (m) Montaj ekli Uygulanabilir antifriz elik Sch. 40 Siyah 2,5 (E.N. ) 1427-1538C dk dk / 120 snrlama yok snrlama yok esnek deil / 3,7 Dili, yivli, anl, kaynakl snrlama yok CPVC SDR 13.5 Ak Turuncu 0,4 ( .D.D. ) 103C UV etkilere kar yksek yksek / 150 NFPA 13 light hazard,13D,13R,concealed and restricted exposure NFPA 90A 66 C esnek / 1,8 Primer / solvent cement Gliserin
320
3. TERMNOLOJ
CPVC SDR SCH : Chlorinated Polyvinyl Chloride (Klorlandrlm Polivinil Klorr) : Standard Dimension Ratio (Standart l Oran) SDR = Min. Ortalama D ap / Min. Et Kalnl : Schedule (Tarife) SCH numaras = 1000 P/s P: letme i basnc, psi (7x 10-2) s : letme koullarndaki ekme emniyet gerilmesi , lb/in2 (7x 10-2 daN/cm) : American Society for Testing Materials (Amerikan Malzeme Testi Dernei) : National Fire Protection Association (Uluslararas Yangn Koruma Birlii)
ASTM NFPA
KAYNAKLAR
[1] [2] [3] [4] [4] [5] TTMOB Makine Mhendisleri Odas, Yangn Sndrme Sistemleri, Yayn No MMO / 2003 / 300 / 2. A.Mnir CERT, Endstriyel Borulama El Kitab, Ankara, 2000. Harvel Plastics Inc., CPVC Fire Sprinkler Piping Products Installation Instructions, U.S.A, 2005. Harvel Plastics Inc., Enginering and Installation Guide, 2004. Spears,CPVC Fire sprinkler Products Installation Instructions, 2010. Trkiye Yangndan Korunma Ynetmelii 2009-27344,TYAK Teknik Kitaplar Dizisi No:04, Ekim 2009.
ZGEM
*Yetkin TEKN 1971 ylnda stanbulda dodu. 1996 ylnda Yldz Teknik niversitesi, Makine Mhendislii Blmnden mezun oldu. 19961998 yllar arasnda srasyla Olpidrr SPA bnyesinde Hyundai ve Haden Drysys ile Honda Otomobil Fabrikalar, mekanik taahht projelerinde alt. 2000-2003 yllarnda Sealed Air Corp. Temsilcilii bnyesinde, termoplastik ambalaj malzemeleri ve makinalar sat, pazarlama ve pazar gelitirme alanlarnda alt. 2004-2010 yllar arasnda, Van Leeuwen ve Sandvik rmalar sat kadrolarnda, paslanmaz,karbon elii boru ve balant elemanlarnn sat ve pazarlamas zerine alm, Siemens-IBS bnyesinde Proje Mdr, deal A..de retim ve Pazarlama Mdr olarak grev almtr. 2011 yl itibari ile LINK YAPI da rn Mdr olarak grevine devam etmektedir.
321
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
322
Zuhal MEK*
Nilfer AKINCITRK**
Recep YAMANKARADENZ***
ZET
Huzurevleri, kullanc prolinin ziksel adan yetersiz olmasndan dolay deprem, yangn gibi afetler karsndan yapnn uzun sre ayakta kalmas asndan mimari adan zel zmler gerektiren yaplardr. Yangn annda lmlerin % 75inin duman nedeni ile gerekletii dnlecek olursa hedef kullancs olan yallarn dumandan zehirlenmeden yapy terk etmeleri gereklidir. ou yalnn yataa baml olarak yaamn srdryor olmas tahliye sresinin bu yaplarda uzatlmasn gerektirmektedir. ou yapda olduu gibi huzurevlerinde de olas bir yangn haber verecek, sndrecek, duman tahliye edecek sistemlerin ve yallarn en ksa zamanda yapy terk etmelerini salayacak zel zmler ve malzemelerin kullanlmad grlmektedir. Bu almada huzurevlerindeki meknsal zmler ve malzeme kullanmlarna ynelik problemler incelenecektir. Zehirli gaz, tutuma tahliye problemlerinin yap btnnde ele alnarak deerlendirilmesi hedeenmektedir. Huzurevlerindeki yallarn gvenlik ve tahliye durumlarnn tespit edilerek, nerilecek zmlerin yapnn yangn gvenliine yansmasnn ve genel olarak benzer fonksiyonlu yaplara uygulanmas amalanmaktadr. Bu amala Bursadaki bir huzurevi rnek alnarak, meknsal adan yallarn bir yangn annda oluabilecek acil ihtiyalarna ynelik problemlere ynelik mimari zm nerileri irdelenecektir. rnek yapda dumandan etkilenmeden kullanclarn yapy terk etmelerine olanak salayacak yangn gvenlik nlemlerinin alnp alnmad incelenerek mevcut durum tespiti yaplacaktr. Bu amala belirlenen eksiklikler dorultusunda yapda uygulanmas gereken tasarm kriterlerinin oluturulmas hedeenmektedir.
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
1.GR
nsanlar iin yaam alanlar tasarlarken ou zaman o bireylerin salk durumlarnn iyi ve kendi balarna hareket edebilecek dzeyde olduu dnlmekte, bu kriterler dorultusunda mekn ekillenmektedir. Ne yazk ki, insann gerek doumunu takip eden birka yl boyunca gerekse yann ilerledii yllarda hareket kabiliyeti zayamakta ve baka kiilerin yardm ile hareket edebilmektedir. Yan ilerlemesi ile birlikte bakma muhta olan bireyler iin de zel meknlar gerekmektedir. Huzurevleri bu amaca hizmet eden kurululardr. Huzurevleri, Trkiyede, 60 ya ve zerindeki muhta yallar korumak, bakmak, sosyal, psikolojik ve ziksel gereksinimlerini karlamak, srekli bakma ve iyilemeye gereksinim duyanlara bakm ve rehabilitasyon hizmeti vermekle grevli ve ykml olan kurulardr[11]. Yal insanlarn yaam kalitesinin belirlenmesinde algsal yetenekler, davransal etmenler, psikolojik etmenler ve sosyal etmenlerin yan sra gvenlik unsuru da n plandadr[12]. Yallara ynelik dzenlenmeyen meknlarda karlalan ev kazalar bireylerin ciddi olarak yaralanmalarna sebebiyet vermektedir. Ev kazalarnda karlalan kk yaralanmalarn dnda yaanlan yangn ve deprem gibi afetler ise bireylerin yaamlarn tehlike altna sokmakta, gerekli nlemlerin alnmad durumlarda ise felaketler ile karlalabilmektedir. Depremler, oluum annda iinde bulundurduu kullanclar iin ok fazla kama sresi tanmazlar fakat yangn srasnda yapda kullanc zelliklerine bal olarak gerekli nlemlerin alnmas durumunda, duman ve alevden etkilenmeden tehlikeli mekan terk etmeleri olasdr. Fakat yallarn yangn alarmn alglamalar ve ardndan harekete gemeleri dier salkl bireylerden ok daha yava gerekleir[7]. Yallarn beyin ve sinir hcrelerinde gzlenen bu kayplar, yal kiilerin hareket yeteneklerinin zayamasna yol aar. Sinir-kas alma yeteneindeki zayama, reaksiyon zamanndaki ksalma, merkezi sinir sistemindeki oluan deiikliklerdir. Grsel, duyusal hislerde kayplarn ortaya kt duyusal sistemdeki deiiklikler ayn zamanda kas hareketlerinin koordinasyonu, esneklii ve dolaysyla kas dayankll ve kuvvetinde zayamalara da yol aar. Ayrca hareketlerin dengesi, zayamas ve vcut anatomisinde de deiikliklere ve zayamalara neden olur[1]. 60 ya zerinde bireylerde ziksel ve psikolojik adan gerekleen bu deiimlerde yangndan kama eylemini geciktiren unsurlardr. Birey yan ilerlemesi ile birlikte hareket ynnden inaktif olduu dneme girer. Bu periyot ierisinde eklemleri vcuda doru hareket ettiren kaslar ksalr, yerekimine kar ban, vcudun ve eklemlerin duruunu salayan kaslarsa gszleir. Bu durum sonucu oluan bel ve omuz kaslarndaki zayamalar, vcudun duru pozisyonunu da etkileyerek kamburluk ve dier vcut bozukluklarn oluturur[1]. Vcut iskeletinde oluan bu deiimler gsn ziksel yapsn etkileyerek solunum fonksiyonunda bozukluklara ve yetersizliklere, dakikadaki soluk alp verme saysnn azalmasna ve kalp dolam sistemi deiikliklerine yol aar. Yangn srasnda kan duman da salkl bireylerin dahi soluk alp vermelerini olduka zorlatrmaktadr. Yallarda gerekleen bu ziksel rahatszlklar yanma gazlarnn yaratt tehlikeyi daha da artrmaktadr. Bu nedenle huzurevlerinde mutlaka dumann yallardan uzaklatrlmas gereklidir. Yallarda ziksel rahatszlklarn yan sra ruhsal adan deiimler de gzlenir. renme ve hatrlama fonksiyonlar zayar. Kii evresinde olanlara tepki vermemeye balar. Yeni bilgiler renmede ve bunlar hatrlamakta glk eker. Konuma srasnda doru kelimeleri bulmakta ve gnlk yaantya ait sorunlar zmekte zorlanr ve gerekletirmesi zaman alr[1]. Tepkideki bu yavalama, yangn alarmnn alglanmasn ve alarma verilecek karl olduka yavalatarak zorlatrr. ou yal alarmn yangn sireni olduu kavramayarak bulunduu mekn terk etmeyi reddeder. Bu nedenle huzurevlerinde dzenlenen yangn ka mesafeleri ksaltlarak ve dier yangn gvenlik nlemleri oluturularak tahliye sresinin uzatlmas temel ilke olarak alnmaldr.
2. HUZUREV YANGINLARI
Huzurevleri 1. orta derecede yangn riski tayan yap grubundadrlar. Fakat yatan hastaya bakm hizmeti vermesi, genel kullanclarnn 60 ya ve zerinde olmas ve yangn yk yksek ek meknlar bnyesinde barndrmalar nedeni ile yangn riski artan yaplar niteliindedir. Huzurevleri birok yaamn yitirildii yangnlarn yaratt tehlikeleri ierdii iin sosyal risklerin yksek olduu yaplardr[4]. Bu nedenle bu yaplarda yangn gvenliinin oluturulmasnda etkili olan, uyku riski, kullanc yk, hareket yetenei, binay tanma ve alarma tepki eklileri gibi zel tasarm kriterleri karakteristikleri gz nnde bulundurulur[8]. Her meknda yangnn kma ihtimali farkldr. O meknn fonksiyonu ve yangn ykne bal olarak risk faktr de deikenlik gsterir. Huzurevlerinde uyku riskinin yksek olduu yatakl blmlerin yan sra, yangn kaynann fazla olduu mutfak, yangn yknn yksek olduu medikal
324
depolar, amarhane, p toplama merkezi ve patlama riski yksek olan kazan dairesi ve oksijen tp depolar gibi yardmc meknlar da bnyelerinde bulundurmaktadrlar. NFPA tarafndan yaplan istatistiklere gre, 20022010 yllara aras huzurevlerinde kan yangnlarn % 54nn mutfak ve bu amala kullanlan mekanlarda piirme aletleri nedeniyle, % 12sinin ise amarhanelerde uzun sreli kullanlan amar ve kurutma makinelerinin ar derecede snmas nedeni ile olutuu gzlenmitir[10] (ekil 1). Bu nedenle mutPiirme amar Sigara Dier Istma Elektrikli konta fak ve amarhaneler yangn riski yksek aletleri makineleri aletleri ve aydnlatma elemanlar meknlar olarak tanmlanmakta bu blmler ayr birer kompartman olarak tasarlanarak zel yangn gvenlik nlemleri iermelidir. ekil 1. 2002- 2010 yllara aras Huzurevi yangnlarn nedenleri[10]. zellikle yaplan istatistiklere gre otomatik sndrme sistemlerinin kullanld durumlarda, lm oranlar 1000 yangnda % 94 azald belirlenmitir. Bu durum, yapsal nlemlerin ve aktif sistemlerin kullanm ile yangnlarn en az kaypla nasl atlatldn gzler nne sermektedir. Gemi yllarda huzurevlerinde kan yangnlarn incelenmesi durumunda 1980 ylna kadar kan yangnlarda hemen hemen tm yallarn bu afet srasnda yaamn yitirdii ve bu yaplarn hi birinde duman tahliye ve yangn uyar ve alglama sistemlerinin uygulanmad grlmtr. 1980 sonrasnda ise yangnlarda azalmalarn olmasnn temel sebebinin bu yaplarda duman alglama ve tahliye ile otomatik sndrme sistemlerinin daha yaygn olarak kullanlmaya balanmasndan kaynaklanmasdr. Tablo 1de byk huzurevi yangnlar ve karlalan l saylar aka belirtilmitir. Son 10 ylda ise NFPA istatistiklerince elde edilen veriler nda, bakm evlerinde Tablo 1. Huzurevi Yangnlar toplam 2,810 yangnn kt belirlenmitir. Yl Yer Huzurevi l says Bu yangnlarda 16 l, 130 yaral ve $6.6 1952 Hillsboro,Missouri Huzurevi 20 milyon maddi hasar ile karlalmtr. YanLittleeld Huzurevi 33 gnlar, huzurevlerinde en ok mutfaklarda 1953 Florida Largo Largo Huzurevi 33 /32 kmasna ramen yaam kayplarnn oWarrenton Huzurevi 72 unun hasta yatak odalarnda olduu grl- 1957 Missouri Golden Age Huzurevi 63 mektedir. Bu mekanlarda yangn, yataklarn 1963 Ohio veya rtlerin tutumas ile veya bu alandaki Harmer House Convalescent 1970 Mariettla O.H. 31/32 Home aletlerin elektrik kaandan dolay olutuu Huzurevi 24 ayn istatistiklerce tespit edilmitir[6]. Ne ya- 1976 Chicago, Illinois Extendicare Ltd. Huzurevi 21 zk ki Trkiyede bu konu ile ilgili yaplm 1980 Mississauga, Ontario 1980 Bradley sahili NJ nakm evi 36/24 yeterli istatistik bulunmamaktadr. Uluslararas lekte huzurevi yangnlarnda karlalan byk oranlarda can kayplar, ayn yangnlarn Trkiyede gereklemesi durumunda nasl bir sonu ile kar karya kalnrd sorusunu gndeme getirmektedir. Trkiyede toplam 166 zel ve devlete ait huzurevi bulunmaktadr. Bu yaplarmz dier tm yaplarda olduu gibi her an yangn tehlikesi ile kar karyadr. Bu nedenle Bursada devlete ait bir huzurevinin kar karya olduu yangn tehlikesi ortaya koyularak mevcut yangn gvenlik
1981 1981 2003 2003 2006 2007 2009 2010 2010 2011 2011 Connecticut Keansburg Nashville,Tennesessee Hardford, Connecticut Adana Rusya Belika Gney Afrika Cumhuriyeti Rusya Gney Kore Ankara Sleyman Demirel Huzurevi Srekli Bakm ve Rehabilitasyon Merkezi Hardford, Greenwood Manor Huzurevi Sheltered bakm evi Nashville Huzurevi Greenwood Manor Huzurevi Kamyshevatskaya Huzurevi Johannesburg Huzurevi 31 (tm yallar) 14 16 63 9 18 9 10 -
325
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
durumu incelenmitir. Yapda 175i yatalak olan 287 yal barnmaktadr. Tamamen bakma muhta ve yataa baml yallar ile kendi balarna hareket ederek bakmlarn gerekletirebilen yallar ayr bloklara yerletirilmi ve fonksiyonel olarak birbirlerinden ayrlmtr. Yemekhane, idari blm ve spor odalar zemin katta, depo ve amarhane gibi servis mekanlar ise bodrum katta yer almaktadr. Yatan yal saysnn olduka fazla olmas onlarn dumandan etkilenmeden en ksa zamanda gvenlikli blgelere alnmas problemini ortaya koymaktadr. Huzurevlerinde tahliye aamada gerekletirilmektedir. 1. Aama yatay tahliye; yallarn ayn kattaki duman szdrmazln ve 60 dk. yangn dayanmnn saland kompartmana alnmas. 2. Aama dikey tahliye; alt kattaki duman szdrmazln ve 60 dk. yangn dayanmnn saland kompartmana alnmas. 3. Aama son tahliye; tm kullanclarn yap dndaki gvenlikli alana alnmalar ile sonlanmaktadr. Yangnn hemen fark edilip erken mdahalenin bulunulmas ile dikey tahliye gereklemeden yallarn gvenlii salanabilir. Ancak, mutlaka yangn uyar ve alglama sistemlerinin ynetmeliklere uygun olarak dzenlemesi gereklidir. Ne yazk ki, lkemizdeki yaplarn ounda zellikle incelemi olduumuz huzurevinde yatay tahliyenin gerekletirilecei kompartmanlar ve dumann yaylmasn engelleyecek sistemler bulunmamaktadr. Bu eksiklikler can kayplarn artran nemli etkenlerdir. Bu nedenle tarihte en byk huzurevi yangnlar arasnda olan 2 yangn incelenmi ve olayn gereklemesinde etkili olan mevzuat eksiklikleri ortaya koyulmutur. 2003 ylnda 16 kayp ile karlalan Hardford yangn ve 14 kayp ile karlalan Nasville yangn srasnda ortaya kan aksaklklar ve ayn hatalarn gnmzde Bursada, devlete ait bir huzurevindeki yansmalar Tablo 2de gsterilmitir. Tablo 2. rnek Huzurevlerinin Yangn Gvenlik Durumlar
Mevcut Durum Duman detektrleri Yangn ve duman bariyerleri Istma soutma ve HVAC sistemler Istma soutma ve HVAC sistemin almas Standartlar Koridorlarda ve yatak odalarnda bulunmaldr Yatak odalarndan koridorlara klarda yaplmal, iki oda arasnda gerekli deildir. Yangn ve duman damperleri mutlaka kullanlmaldr. Yangn alarm ile birlikte duman geiinin engellenmesi amac ile havalandrma sistemi devre d braklmal. Tatbikatlarda uygulamal ekilde gsterilen tahliye planna uygun olarak yallarn gvenlikli blgelere alnmalarnn salanmas. Tm aftlar duman geiini engelleyecek ekilde damperler ile donatlmaldr. Hardford Huzurevi Nasville Huzur Evi Yok Yallar yangnn, kt odadan dierine szan duman nedeni ile yaamn yitirmitir. Asma tavan ile ilgili bir bilgi rapor dilmemitir. Yok Bursada Devlet Huzurevi Yok
Yok Yallar yangnn, kt odadan dierine asma tavandan arasndan szan duman nedeni ile yaamn yitirmitir. Yok
Yok
Yok
Yok
Sistem almam
Yok
Grevlilerin Sorumluluklar
Grevliler hasta odalarnn kaplarn kapatmamlar ve tahliye planna uygun olarak hareket etmemiler. Yangn tpleri kullanlamam.
Dikey Aklklar
Yok
Yok
Hardford Huzurevinde, yallar, yangnn kt odadan dierine asma tavandan szan duman nedeni ile yaamn yitirmitir. Yangn alarm ile birlikte duman geiinin engellenmesi amac ile havalandrma sistemini devre d brakacak ve biriken dumann tahliye edilmesini salayacak sistemlerin olmamas birok yalnn dumandan zehirlenmesine neden olmutur. lk aamada 10 kiinin yaamn yitirmesine karn dumandan zehirlenerek tedavi altna alnan yaklak 30 yalnn 6s daha yaamn kaybetmitir. Nasville Huzurevinde ise yangn alarm ile birlikte duman geiinin engellenmesi amac ile havalandrma sistemini devre d brakacak sistemin olmasna ramen yangn annda almamas sonucu tm kat duman ile dolmutur. zelikle duman geiinin bariyerler ile engellenmedii dey havalandrma aftlarndan duman tm katlara szm ve birok yalnn zehirlenerek yaamn kaybetmesine neden olmutur. Yangn karsnda nasl davranaca konusunda eitim almayan personel dumann szmasn engellemek iin hasta odalarnn kaplarn kapatmamlar, tahliye planna uygun olarak hareket etmemiler ve yangn tplerini kullanamamlardr. Yatay kompartmanlarn bulunmal yaplarda tm kullanclarn
326
dikey tahliyesi gereklemi, birou oksijen tpleri ve yataklar ile birlikte yap dna alnmak durumda kalmtr. Nasville Huzurevinde her blmde 5-12 grevli olmas yerine 3-5 grevli olmas tahliyenin gecikerek daha fazla sayda yalnn dumandan zehirlenmesine neden olmutur. Grld gibi yangn sonras yaanan can kayplarnn asl nedeni dumandan zehirlenmelerdir. Bursadaki devlet huzurevi bu adan incelenecek olursa yapda hibir ekilde, dumann yaylmasn engelleyecek duman perdeleri, duman uzaklatracak duman tahliye sistemleri, basnlandrlm merdiven ve alanlar, yatay tahliyenin gerekletirilecei yangn kompartmanlar ve yrmekte zorluk eken veya yatan yallarn kolaylkla dikey tahliyenin gerekletirilecei acil durum rampalar bulunmamaktadr. Kap genilikleri de yataklar ile tahliyenin gereklemesine olanak verecek boyutlara sahip olacak ekilde dzenlenmemitir. Duman dedektrleri ise baz koridorlarda bulunmaktadr. Bununla birlikte sprinkler sistemleri bulunmamakta, yangn dolaplarnn ou ise ya bo ya da kontrol yaplamam eski yangn hortumlar ve tpler barndrmaktadr (Resim 1). Havalandrma kanallar, direk yataklarn zerine hava edii iin yallarn hastalanmas ve yerinin yanl seilmesi nedeni ile devre d braklmtr (Resim 2). Yapda yatak katlar iki kanattan olumaktadr. Yangn merdivenleri ise bu iki kanadn kesitii genel kullanm merdivenlerinin tam karnda yer alan toplanma yerine almaktadr. Fakat salkl bireylerin dahi nnde oturma birimlerinin bulunduu bir terastan birka basamak klarak ulalan son derece bakmsz ve zemine kadar inmeyen bir yangn merdiveni ile olay yerinden kaarak gvenlikli blgeye ulamas imknszdr (Resim 3, Resim 4). Tm bu aksaklklarn giderilerek yaplan yangn ynetmeliine uygun olarak tekrar projelendirilmedii durumlarda Hardford ve Nasville huzurevinde karlalan can ve mal kayplarndan ok daha byk bir felaket ile karlabilir.
3. SONU VE NERLER
Yap ve insan gvenliinin oluturulmasnda anahtar kelime yangnn nlenmesidir. NFPA istatistiklerine gre yangn en ok hasta odalarnda sigara nedeniyle, ikinci olarak da elektrikli aletlerin yanl kullanm ve hasarl olamas sonucu kmaktadr. Hasta odalarn depo ve mutfak gibi servis meknlar takip etmektedir. amarhanelerde de kurutma annda amarlarn tutumas sonucunda yangnlarn kt grlmtr. deal kurutma makinelerinde ilemin tamamlanmasnn ardndan otomatik olarak soutma ilemi devreye girmektedir. zellikle elektrik faturalarndaki gece indirimlerinden yararlanmak amac ile bu saatlerde altrlan makinelerin kendiliinden soutulmas herkesin uyuduu saatlerde yangnn kmamas iin gereklidir. amarlarn hemen makineden alnmas ve makine souyana dek tekrar doldurulmamas ile bu nedenle kabilecek yangnlarn nne geilebilir [9]. Medikal depolar da yangn yknn fazla olmasndan dolay riski artrr. Bu mekanlarda malzemelerin tavana kadar uzun raarda depolanyor olmas, ak braklan bir lambann snarak karton kutular tututurmasna neden olabilir. Ayn tehlike ariv mekanlar iin de geerlidir. Oksijen tpleri ise devrilip dmeleri annda bir bomba etkisi yaratarak patlamalara neden olabilir. Bu nedenle amarhane, mutfak ve depolar ayr birer kompartman olarak dzenlenmeli ve gerekli nlemler alnmaldr. Kazan dairesi ve oksijen merkezleri ise yap dnda konumlandrlmaldr. Tm tbbi atklarn yanmayan konteynrlar iinde tutuma kaynana uzak bir yerde konumlanmas salanmaldr. Bu konteynrlar asla ka yollar zerinde olmamaldr. Elektrik tesisatnn ise gerekli bakmlar ve kontrolleri belirli periyotlar ile yaplmaldr. Hasarl aletlerin kullanmndan kesinlikle kanlmaldr.
327
TYAK 2011 YANGIN VE GVENLK SEMPOZYUMU VE SERGS 13-14 EKM 2011 / STANBUL
Yataklarn ve dier mobilyalarn yanmas sonucu aa kan zehirli gazlar ve duman, yallarn gvenliini tehlikeye sokar. Bu i dekorasyon eleri genellikle yanc malzemeler ierirler. Yn, pamuk, ipek, viskoz ve suni ipekli kumalar ieren yatak ve dier tekstil rnler, polyester, naylon, polipropilen ve poliakrilik ierenlere oranla daha gvenlidir. Alev almayacak ekilde gelitirilmi zellikteki yn, pamuk ve polyesterin kullanm ise dierlerine oranla gvenli olmakla beraber ok daha pahaldr. Yataklar ise hem alevli hem de alevsi olarak yanmaya balarlar. Elektrikli battaniye, sigara ve stclar tutumann ana kaynan oluturmaktadr. Yataklar zor alev alr ve yangnn ilerlemesine yol aacak malzeme iermezler [9]. Yangn annda oluan duman ve zehirli gazlar da birok yaam kayplarnn olumasna neden olan temel etkendir. Yallarn gittike artan solum problemleri duman karsnda dayanma glerini de olduka azaltr. Huzurevlerinde tm bu nlemlerin alnmasna karn yangnn olumas durumunda yallarn mmkn olduunca dumandan etkilenmeden gvenlikli alanlara alnmalar gereklidir. Bu nedenle her tahliye alan iin duman alglama ve tahliye sistemleri projelendirilmelidir. Dikey tahliye ise yallarn yaamlarn daha ok tehlike altna sokmaktadr. Bunun iin yaplarn, sedyelerin tahliyesine imkan verecek lde olmas ve yangn merdivenlerinin bu ama dorultusunda dzenlenmeleri gereklidir. Genel kullanm merdivenlerinin basnlandrlarak nlerinde en az iki tekerlekli sandalyenin bulunaca bekleme alanlarnn bulunmas ve bu alanlarn basnlandrlarak yangn kaplar ile koridorlardan ayrlmalar kullanclarn gvenliklerinin salanmas iin nemlidir. Tm bunlara ek olarak, yatan hastalarn sedyeli tahliyeleri iin yapya entegre edilmi bir rampann tasarlanmas ve bu rampalara yangn kaplar ile ulalmas gereklidir. 60 ya zerindeki bireylerde zaman iinde geirdii rahatszlklarn paralelinde olaylara kar verilen tepkiler yavalamakta ve duruma ynelik zm getirilmesi ve harekete gemek zorlamaktadr [5]. Bu durum, sirenin bir yangn alarm olarak alglanmasn da zorlatrr ve alarm karsnda ou yal ne yapacan bilemez. Fiziksel rahatszlklar da tek balarna yangndan kamalarn nerede ise imknsz hale getirmektedir. Bu nedenle her katta tm yallar tahliye edebilecek sayda personel 24 saat grevli bulunmal ve yangn alarmnn nasl verilecei, hangi birimlere haber verilecei ve kullanclarn hangi blmlere nasl aktarlaca konusunda bilgilendirilmeleri gerekir. Bu durum ancak personel tahliyesinin de gerekletirildii ve yangn senaryosunun oluturulduu uygulamal tatbikatlar ile gerekleir. Tatbikatlarda uygulamal ekilde gsterilen tahliye planna uygun olarak yallarn gvenlikli blgelere alnmalarnn salanmasna ynelik bilgilerin yan sra; Q Alarmn altrlmas, Q Yangn fark edince yaplmas gerekenler, Q tfaiyeye haber verme, Q Yangn alarm ve dolaplarn yerleri, Q Yangn tahliye alanlar, Q Yallarn kademeli tahliyesinin organizasyonu, Q Yangn kontrol teknikleri: - Yangn sndrclerinin ve hortumlarnn kullanm, - Kap ve pencerelerin yangnn ilerlemesini nleyecek eklide kapanmas, - Elektrik ve yakt kaynaklarnn kesilmesi, - Yangn kaplarnn nemi ve kaplarn ak tutulmamasnn nemi, Q Yangndan korunma aletlerinin kullanm ve bakm (dedektrler, sprinkler sistemler, acil durum aydnlatmalar ve ynlendirme levhalar, yangn hortumlar ve sndrcleri) Q Bina ve servislerin bakm, konularnda da bilgiler verilmelidir. Mevcut yaplarda, eksik veya hatal uygulanan tedbirlerin sonraki kullanm aamalarnda gerekleebilmesi hem daha ok maliyetli hem de ziksel adan imkansz olabilmektedir. Bu nedenle yallarmzn ve dier personelin yangn asndan gvenliklerinin salanabilmesi iin mutlaka tasarm aamasnda tm nlemlerin alnmas ve uygulanmas, belirli periyotlarda ise teknik bakmlarnn yaplmas karlalabilecek felaketlerin nne geilmesi asndan nemlidir.
KAYNAKLAR
[1] ALKAN, M. Kullanc Faktrlerinin Huzurevi Tasarmna Etkisinin ncelenmesi, Yldz Teknik niversitesi, Yksek Lisans Tezi, 2008
328
[2] Anonim, Nursing Home Fre Safety Recent Fires Highlight Weaknesses in Federal Standards and Oversight Report to Congressional Requesters, United States Government Accountability Ofce, 2004. [3] Anonim, Bursa Valilii Yangn Denetleme Raporu, 2009 [4] FRANTZCH H., Fire Safety Risk Analysis of a Health Care Facility, Department of Fire Safety Engineering Lund Institute of Technology Lund University Report, 1997 [5] KAHYA N. C., ZORLU T., OZGEN S., SAR R.M., SEN D. E., SAGSOZ A., Psychological effects of physical deciencies in the residences on elderly persons: A case study in Trabzon Old Persons Home in Turkey, Applied Ergonomic, say: 40 , 840851, 2009 [6] Nursing Home Structure Fire Fact Sheet . www.nfpa.org [7] MEK Z., Huzurevlerindeki Yangn Gvenliinin Srdrlebilirlik lkelerine Uygun Olarak Deerlendirilmesi Yangn ve Gvenlik Dergisi, say: 141,s. 86-90, 2011 [8] PROULX G., Evacuation Planning for Occupants With Disability, Internal Report no.843, Ottowa, NRC-CNRC, 2002 [9] www.environ.ie.pdf [10] www.nfpa.org [11] www.wikipedia.com [12] http://www.sermimar.net/yasli-dostu-huzurevi-amacina-uygun-huzurevi-tasarimi.html
ZGEM
*Zuhal MEK 1978 ylnda Antalyada dodu. 2002 ylnda Dokuz Eyll Mimarlk Fakltesinden mezun oldu. 2003 ylnda Uluda niversitesi Mhendislik Mimarlk Fakltesi Mimarlk Blmnde yksek lisans eitimine balad ve bu sre ierisinde Yap Yeraltkabuunda Su ve Neme Kar Alnabilecek nlemlerin rdelenmesi Sonucu zmn Geirimsizlii Salanm Beton Gere le Oluturulmas balkl tezini hazrlad. 2004 ylnda ayn niversitede Aratrma Grevlisi olarak greve balad. 2006 ylnda Uluda niversitesinde doktora eitimine balam olup halen ayn niversitede Aratrma Grevlisi olarak grev yapmaktadr. **Nilfer AKINCITRK Prof. Dr. Nilfer Aknctrk, 1957 stanbul doumlu olup, stanbul Teknik niversitesinde; 1979 ylnda mimarlk lisans eitimini, 1982 ylnda lisansst, 1985 ylnda ise Bina Bilgisi Anabilim Dalnda doktora eitimini tamamlamtr. 1994 ylndan itibaren Uluda niversitesi Mhendislik Mimarlk Fakltesi Mimarlk Blmnde Yardmc Doent ve kurucu retim yelerinden biri olarak grev yapm, 1998 ylnda Doent nvann almtr. 2004 ylnda ise, ayn kurumda Yap Bilgisi Anabilim Dalnda Profesr olmutur. 2007-2009 yllar arasnda, Uluda niversitesi Senatrlerinden olan Nilfer Aknctrk, 2000 -2004 yllar arasnda ise, Mimarlk Blm Blm Bakanl yapm olup, halen Yap Bilgisi Anabilim Dal Bakanln yrtmektedir. Ayrca, Uluda niversitesi Mhendislik Mimarlk Fakltesi Faklte Kurulu yelii, Ynetim Kurulu yelii, Uluda niversitesi Kltr Sanat Kurulu yelii, Tantm Komisyonu yelii ve Bursa Valilii l Afet Ynetim Merkezi Bilimsel Danma Kurulu yelii, Kent Tarihi Aratrmalar Merkezi Ynetim Kurulu yelii, olarak dier idari grevleri yrtmektedir. Halen 3 adet doktora tezi, 2 adet yksek lisans ynetmekte olup, ynetiminde biten 11 adet yksek lisans tezi bulunmaktadr. Uluslar aras makaleleri, ulusal ve uluslararas kongrelerde sunulmu ve yaynlanm makaleleri, ulusal dergi ve kitaplarda eitli konularda 90 adet yazs, deprem ve yangn konularn ieren iki kitab bulunmaktadr. Ulusal ve yerel birok mimari proje yarmasnda jri yelii ve birok kongrenin dzenleme kurulu, bilimsel kurul ve danma kurulunda grev almtr. Ayrca iki derginin danma kurulu yeliini yrtmektedir. Yrtclnde Uluda niversitesi tarafndan desteklenerek tamamlanm, adet bilimsel aratrma projesi bulunmaktadr. Uluda niversitesi Kampsnde ise; birok binann danmanln yapmtr. Evli ve iki kz ocuu annesidir. ***Recep YAMANKARADENZ 1954 ylnda Bafrada dodu. 1975 ylnda T Makine Fakltesinden mezun oldu. Doktorasn 1983 ylnda T Makine Fakltesinde bitirdi. 1995 ylnda Uluda niversitesi Mhendislik Mimarlk Fakltesi Makine Blmnden Profesr oldu. Halen Uluda niversitesi Mhendislik Mimarlk Fakltesi Makine Blmnde retim yesi olarak grev yapmaktadr. Istma, soutma, doalgaz ve yangn konularnda almalarn srdrmektedir.
329
330
NOTLAR
332
NOTLAR
333
NOTLAR
334
NOTLAR
335
NOTLAR
336