BASIC Programlama Dili

AIKLAMALI UYGULAMA RNEKL BiLGiSAYAR
BLGSAYARA GR MS-DOS PCTOOLS PW BASIC
GVEN TANI
retim Grevlisi
AIKLAMALI, UYGULAMA RNEKL BLGSAYAR
Copyright Gven Tan Bu kitabn tm hakk sakldr. Hi bir kimse ve kurulu, yurt iinde ya da yurt dnda kaynak gstermeksizin, kitaptan bir blm yaynlayamaz, baka bir dile eviremez ve herhangi bir yntemle (Disket, fotokopi vb.) oaltamaz ya da manyetik ortamda saklayamaz. Aksi davrananlar uygulanr. hakknda telif yasas hkmleri
Dizgi, Editr, izimler, Kapak: Gven TANI Austos 1994 ISBN 975-95337-2-3 E-Kitap Notu: Windows iletim sistemi ktndan gnmzde artk kullanlmasa da birilerinin iine yarayacan dnerek, hazrlam olduum bu kitab ekitap olarak sunuyorum. Datm serbesttir. Bir not dmek istiyorum ne kadar artk dos kullanlmasa da Windowsun halen sorunlu olduu durumlarda ben yararlanyorum. Bir gn bakarsnz sizin de iinize yarar. Gven Tan retim Grevlisi
- 2-
NSZ Annem Kamuran ve Babam Fikrete

Deerli meslektalarm, sevgili renciler ve bilgisayar kullanclar. Bildiimiz gibi bilgisayarlar gnmzde btn yaammz etkilemektedir. Artk bilgisayar renmek bir zorunluluk olmutur. Kitabn adn grnce biraz dnmsnzdr. Aklamal ve Uygulama rnekli bir kitap nasl olur? Kitapta gerekten anlalabilecek aklamalar ve ekran gsterimleri ile uygulama rnekleri verilmitir. Bu kitab yllardr verdiim bilgisayar derslerinde rencilerin ve retmenlerin karlatklar sorunlar da gznne alarak, eitimci bir anlayla hazrladm. Sizlere yararl olacan dnyorum. 2. ve 3. blmde bilgisayarn tantm, birimleri ve alma sistemi verilerek, bilgisayarn mantnn kavranmas amalanmtr. 4. blmde iletim sistemi ve gnmzde en ok kullanlan MS-DOS iletim sisteminin alma mant ve komutlar verilmitir. 5. blm bellek hizmet programlarn kapsamaktadr. Bu blmde yine en ok kullanlan ve pratik olan PCTOOLS verilmitir. 6. blmde Belge Dzenleyici (kelime ilem) programlarnn mant ve PROFESSIONAL WRITE (PW) verilmitir. 7. blmde say sistemleri tantlm. Say sistemlerinde drt ilem ve geiler verilmitir. 8. blm programlamann mantn vermektedir. Kitapta BASIC programlama dili verilmekle kalmam, programlamann genel mant verilerek dier dillere gei kolaylatrlmtr. 9. 10. ve 11. blmlerde BASIC programlama dilinin alma sistemi ve komutlar verilirken yine ama, BASICI retmekle birlirkte programlama mantn vermektir. 12. blmde ek bilgiler verilmitir. Bunlar MS-DOS, BASIC hata mesajlar, ASCII ve HEX karakter kodlar listesi. Bilgi lem Terimleri Szldr. Sizlere yardmc olacan dnerek, almalarnzda baarlar diler, sayg ve sevgiler sunarm. Gven Tan retim Grevlisi
- 3-
ZGEM
Gven Tan 1961de Konya Erelide dodu. lk ve Orta renimini Erelide yapt. Yksek renimini Gazi niversitesi - Mesleki Eitim Fakltesi - Ticaret ve Turizm Eitimi - Bro Ynetimi Ana Bilim Dalnda tamamlad. 1984 ylnda Meslek Dersleri retmeni olarak anakkale Biga Ticaret Meslek Lisesinde greve balad. 1991 ylnda Bayburt Ticaret Meslek Lisesine tayin oldu. 1993 ylndan bu yana Akdeniz niversitesi - Sosyal Bilimler Meslek Yksekokulunda retim Grevlisi olarak grev yapmaktadr. Yaptlar: eitli sanat ve edebiyat dergilerinde iir ve yazlar, 1992 ylnda ilk kitab olan Mikrobilgisayarlar in - MS-DOS ve BASIC yaynland. 1993 ylnda Anadolu Ticaret ve Ticaret Meslek Liseleri iin yazd BLGSAYAR 1 - 2, Talim ve Terbiye Kurulunca ders kitab olarak kabul edildi.
LETM
e-posta: gtanis@gmail.com
Gven Tan P.K. 479 07003 ANTALYA
ISBN 975 - 95337 - 2 - 3
ANTALYA
- 4-
NDEKLER
ZGEM ............................................................................................................4 BLM I..................................................................................................................21 BLGSAYARA GR ............................................................................................21 A. BLGSAYARIN TANIMI ..............................................................................21 B. BLGSAYARIN TARHSEL GELM .......................................................21 1. BRNC KUAK BLGSAYARLAR. (1945-1956) ...............................22 2. KNC KUAK BLGSAYARLAR. (1957-1964).....................................22 3. NC KUAK BLGSAYARLAR. (1965-1970) ................................23 4. DRDNC ve BENC KUAK BLGSAYARLAR............................23 ( 1970 ve Sonras) .............................................................................................23 C. BLGSAYARLARIN KULLANIM ALANLARI...........................................23 D. BLGSAYAR TRLER ................................................................................24 1. almalarna Gre Bilgisayarlar: .................................................................24 a. Sayma Tekniine Dayal Bilgisayarlar: .....................................................24 b. lme Tekniine Dayal Bilgisayarlar: .....................................................24 c. Karma Tip Bilgisayarlar:...........................................................................25 2. Byklklerine Gre Bilgisayarlar................................................................25 E. BLGSAYAR KAVRAMLARI ......................................................................25 1. BIT, BYTE, K.BYTE, M.BYTE, G.BYTE, T.BYTE ..................................25 2. DONANIM (HARDWARE).........................................................................26 3. YAZILIM (SOFTWARE).............................................................................28 4. LETM SSTEM ......................................................................................28 BLM II. ...............................................................................................................30 BLGSAYARIN GENEL YAPISI...........................................................................30 A. GR BRM .................................................................................................30 B. MERKEZ LEM BRM (M..B.) ...............................................................30 1. ARTMETK ve MANTIK BRM .............................................................30 2. KONTROL (DENETM) BRM ................................................................30 3. BELLEK BRM .........................................................................................30 C. IKI BRM..................................................................................................33 D. YARDIMCI BELLEK BRM........................................................................33 E. GR VE IKI BRMLER.........................................................................33 1. EKRAN VE EKRAN ETLER ...............................................................33 2. KLAVYE ve KLAVYE ETLER ...........................................................35 3. YAZICI ve YAZICI ETLER .................................................................36 4. DSKET ve DSKET ETLER................................................................38 c. Sabit Disk ..................................................................................................41 5. DRIVER ve DRIVER ETLER ..............................................................42 a. 3.5 inchlik src .....................................................................................42
- 5-
b. 5.25 nchlik src ..................................................................................42 c. CD Src .................................................................................................43 6. BLGSAYARDA KULLANILAN DER YAN BRMLER....................43 a. Mouse (Fare) .............................................................................................43 b. Scanner (Tarayc).....................................................................................43 c. Modem ......................................................................................................44 d. Plotter (izici)...........................................................................................45 e. Oyun ubuu (Joystick) ............................................................................45 f. Ik Kalemi (Light Pen)..............................................................................45 g. Teyp ..........................................................................................................45 7. BLGSAYARLAR ARASINDA BALANTI ............................................45 BLM III. ..............................................................................................................47 BLGSAYARIN ALIMA LKES ......................................................................47 A. DSKETN SRCYE TAKILMASI ..........................................................47 B. SSTEMN AILMASI ...................................................................................47 BLM IV...............................................................................................................50 LETM SSTEM ..................................................................................................50 A. GR ...............................................................................................................50 B. LETM SSTEM ETLER.....................................................................50 C. DOS LETM SSTEMNE GR ................................................................51 D. DOS LETM SSTEM KAVRAMLARI.....................................................51 1. SRC ADI ..............................................................................................51 2. YOL ADI (PATH NAME)............................................................................51 3. DZN (DIRECTORY) .................................................................................52 a. ANA DZN (ROOT DIRECTORY) ........................................................52 b. ALT DZN (SUB DIRECTORY) ............................................................52 4. DOSYA (KTK, FILE) .........................................................................54 a. DOSYA ADI VE KURALLARI ...............................................................56 b. DOSYA UZANTISI..................................................................................57 5. DOSYA ADLARINDA KULLANILAN JOKER.........................................57 KARAKTERLER .............................................................................................57 6. VE DI KOMUTLAR .............................................................................58 E. LETM SSTEMNDE KLAVYE KULLANIMI .........................................59 F. MS-DOS KOMUTLARI ..................................................................................69 1. DSKN HAZIRLANMASI ......................................................................70 2. TARH GSTERME - AYARLAMA.................................................75 3. ZAMANI GSTERME - AYARLAMA ..............................................76 4. DSK ETKET YAZMA .....................................................................77 5. MS-DOS UYARLAMA (VERSYON) NUMARASI ..........................77 6. DSK ETKETN GRME .................................................................78 7. SSTEM AKTARMA ...........................................................................78 8. DOSYA ve DZN LSTESN GRME..............................................79
- 6-
9. EKRANI SLME...................................................................................85 10. DZN AMA, DETRME ve SLME .........................................85 a. DZN AMA .......................................................................................85 b. DZN DETRME...........................................................................86 c. DZN ADI SLME ...............................................................................87 11. DOSYA KOPYALAMA.....................................................................88 12. DOSYA TAIMA ve DZN ADI DETRME .............................93 13. AYNI SMDEK DOSYALARI KOPYALAMA..............................94 14. DSKET KOPYALAMA ....................................................................94 15. DOSYA SLME ..................................................................................96 16. DZN SLME.....................................................................................97 17. DOSYA ERN GRME............................................................98 18. DOSYA ADI DETRME..............................................................99 19. DSK KONTROL ............................................................................99 20. DSK ZMLEMES ve ONARIM ..............................................101 21. KOMUT SATIRINI DZENLEME.................................................102 22. YEDEKLEME ..................................................................................104 23. YEDEKLENM DOSYALARI GER KOPYALAMA ..................105 24. YEDEKLEME ve GER YKLEME...............................................106 25. DOSYA NTELN DETRME..............................................109 26. DOSYA KARILATIRMA............................................................109 27. DSKET KARILATIRMA ...........................................................110 28. VRS LEMLER.................................................................................111 a. VRS KONTROLU ..........................................................................111 b. VRS BULMA, TEMZLEME ........................................................112 29. SLNM DOSYALARI KURTARMA ..........................................113 30. FORMATI GER ALMA..................................................................115 31. ARAMA YOLU BELRTME ...........................................................116 32. KOMUT UYARISI...........................................................................116 33. BELLEK GSTERME.....................................................................117 34. BELLEK AYARLAMA....................................................................118 35. PROGRAMLARI KONVANSYONEL BELLEN ST..............120 KISMINA ATMA...................................................................................120 36. PROGRAMLARI ST BELLEE ATMA ......................................120 37. DSK KAPASTESN ARTTIRMA................................................121 38. DSK PARALANMASINI GDERME..........................................122 39. HARD DSK DZENLEME...........................................................124 40. DSK CACHE PROGRAMI .............................................................126 41. UYARLAMA TABLOSUNU AYARLAMA ...................................127 42. VER ARAMA..................................................................................128 43. KLAVYE DETRME .................................................................128 44. DOSYA SIRALAMA .......................................................................130
- 7-
45. GENLETLM KARAKTER SET.............................................131 46. YAZICIYA GRAFK SETN YKLEME......................................132 47. MOD DETRME ........................................................................132 48. MS-DOS EDTR .........................................................................134 49. SIKITIRILMI DOSYALARI AMA...........................................139 50. SSTEM KONTROLU .....................................................................139 51. DEBUG.............................................................................................141 G. TOPLU LEM DOSYALARI (BATCH) ve ................................................142 KOMUTLARI.....................................................................................................142 1. AUTOEXEC.BAT (AILI TOPLU LEM DOSYASI) ................143 2. BATCH DOSYASI ALT KOMUTLARI ...........................................144 ECHO......................................................................................................144 @.....................................................................................................................144 FOR..IN..DO...........................................................................................145 GOTO .....................................................................................................145 IF.............................................................................................................145 CALL ......................................................................................................145 CHOICE..................................................................................................146 PAUSE....................................................................................................147 REM........................................................................................................147 SHIFT .....................................................................................................147 H. KONFGRASYON DOSYASI ...................................................................148 (DONANIM ZELLKLERN BELRLEME).................................................148 1. KONFGRASYON DOSYASI KOMUTLARI........................................148 2. KURULABLR BRM SRCLER ...........................................152 BLM V. .............................................................................................................158 BELLEK HZMET PROGRAMI ...........................................................................158 A. GR .............................................................................................................158 B. BELLEK HZMET PROGRAMLARININ....................................................158 TEMEL MANTII.............................................................................................158 C. BELLEK HZMET PROGRAMLARININ....................................................158 TEMEL KAVRAMLARI ...................................................................................158 D. PCTOOLS BELLEK HZMET PROGRAMINA ..........................................159 GR VE TEMEL AIKLAMALAR ...............................................................159 E. PCTOOLS DOSYA LEMLER MENSNN........................................160 AMACI ve KOMUTLARI..................................................................................160 1. DOSYA ARETLEME .............................................................................162 ENTER Tuu...................................................................................................162 2. ARETLEMEDEN VAZGEME.............................................................162 F1=UNselect ...................................................................................................162 3. DOSYA HAKKINDA DETAYLI BLG...................................................163 F2=alt dir lst....................................................................................................163
- 8-
4. DISK LEMLER MENSNE GEME................................................163 F3 other menu .................................................................................................163 5. PCTOOLSTAN IKMA ...........................................................................163 Esc=exit ..........................................................................................................163 6. AYNI ZELLKTEK DOSYALARI GRME.........................................163 F8=directory LIST argument ..........................................................................163 7. AYNI ZELLKTEK DOSYALARI ARETLETME ............................164 F9=file SELECTion argument ........................................................................164 8. SRC YA DA DZN DETRME ..................................................164 F10=chg drive/path .........................................................................................164 9. DOSYA KOPYALAMA.............................................................................165 Copy................................................................................................................165 10. DOSYA TAIMA.....................................................................................167 Move ...............................................................................................................167 11. DOSYA KARILATARMA ..................................................................168 cOmp...............................................................................................................168 12. KARAKTER GRUBU ARATMAK ve DETRMEK ........................168 Find .................................................................................................................168 13. DOSYA ADI DETRMEK.................................................................171 Rename ...........................................................................................................171 14. DOSYA SLME........................................................................................171 Delete ..............................................................................................................171 15. DOSYA KONTROL ve DZELTME ...................................................172 Ver ..................................................................................................................172 16. DOSYALARIN ERN GRME ve DZELTME...........................173 wiew/Edit ........................................................................................................173 17. DOSYALARIN NTELN GRME ve DETRME......................174 Attrib ...............................................................................................................174 18. BELGE DZENLEYC (KELME LEM, EDITOR) KULLANIMI...176 Wordp (WORDPROCESSOR) ................................................................176 19. YAZICIYA YAZDIRMA .........................................................................180 Print.................................................................................................................180 20. DOSYA ZELLKLERN YAZICIYA YAZDIRMA ............................183 List ..................................................................................................................183 21. DOSYALARI SIRALAMA ......................................................................184 Sort..................................................................................................................184 22. YARDIM ALMA......................................................................................185 Help.................................................................................................................185 F. DSK LEMLER MENSNN AMACI ve ............................................186 KOMUTLARI.....................................................................................................186 G. DSK SERVS KOMUTLARI .......................................................................187 1. DOSYA LEMLER MENSNE GEME ...........................................187
- 9-
F3=file srvc .....................................................................................................187 2. SRC DETRME ...........................................................................187 F10=F3+chg drive...........................................................................................187 3. DSKET KOPYALAMA ............................................................................187 Copy................................................................................................................187 4. DSKET KARILATIRMA .....................................................................189 cOmpare..........................................................................................................189 5. DSKTE KARAKTER GRUBU ARAMA .................................................191 Find .................................................................................................................191 6. DSK ETKET DETRME..................................................................191 Rename ...........................................................................................................191 7. SEKTR TARAMA...................................................................................192 Verify ..............................................................................................................192 8. DSKN ERN GRNTLEME ....................................................193 view/Edit .........................................................................................................193 9. DSKN YAPISAL DURUMUNU GRME..............................................194 Map .................................................................................................................194 10. DOSYALARIN ALIMA DZNLERN GRME ..............................196 Locate..............................................................................................................196 11. DSKET FORMATLAMA .......................................................................197 iNitalize...........................................................................................................197 12. DZN LEMLER ..................................................................................199 Directory maint ...............................................................................................199 13. SLNM DOSYA VE DZN KURTARMA........................................201 Undelete ..........................................................................................................201 14. SSTEM BLGS .....................................................................................203 Info..................................................................................................................203 15. HARD DSK PARK ETME ....................................................................205 Park .................................................................................................................205 16. YARDIM ALMA......................................................................................205 Help.................................................................................................................205 BLM VI.............................................................................................................207 BELE DZENLEYC (KELME LEM, EDTR) PROGRAMI .....................207 A. GR .............................................................................................................207 B. EDTR PROGRAMLAMANIN TEMEL....................................................207 MANTIINI KAVRAMA..................................................................................207 C. EDTR PROGRAM ETLER................................................................207 D. BELGE DZENLEYC (EDITOR) PROGRAM KAVRAMLARI .............208 E. PROFESSIONAL WRITE (PW) PROGRAMINA ........................................209 GR ..................................................................................................................209 F. ANA MEN ...................................................................................................209 MAIN MENU .................................................................................................209
- 10-
1. YARAT/DZELT ......................................................................................210 Create/Edit ......................................................................................................210 2. DZENLE ..................................................................................................210 Setup ...............................................................................................................210 1. BRNC YAZICI SEM.........................................................................211 Select Printer 1................................................................................................211 2. KNC YAZICI SEM ...........................................................................212 Select Printer 2................................................................................................212 3. YAZICI KONTROL KODLARINI BELRLEME .....................................212 Specify Printer Control Codes.........................................................................212 4. VER KAYIT ALANINI TANIMLAMA...................................................212 Change Data Directory....................................................................................212 5. ALIMA SRCS TANIMLAMA ...................................................213 Change Work Drive ........................................................................................213 6. EKRAN RENKLERN TANIMLAMA.....................................................213 Change Screen Colors .....................................................................................213 7. EKRAN GSTERM HIZINI AYARLAMA.............................................214 Change Screen Update Speed .........................................................................214 8. INSERT TUUNU AMA/KAPAMA ......................................................214 Set default to insert/replace.............................................................................214 3. IKI ..........................................................................................................214 Exit..................................................................................................................214 G. WORKING COPY ALANI VE KLAVYE TU............................................215 ZELLKLER ...................................................................................................215 YARDIM MENS...........................................................................................215 F1 HELP Menu ...............................................................................................215 H. DOSYA ve BASKI LEMLER...................................................................220 F2 File/Print ....................................................................................................220 1. DOSYA AIRMA ...................................................................................220 Get file (Ctrl-G) ..............................................................................................220 2. DOSYA KAYDETME................................................................................222 Save working copy (Ctrl-S).............................................................................222 3. DOSYA SLME..........................................................................................224 Delete file........................................................................................................224 4. DOSYA EKLEME......................................................................................224 Insert file .........................................................................................................224 5. YAZICIYA YAZDIRMA ...........................................................................225 Print working copy (Ctrl-O) ............................................................................225 6. BASKI NZLEME ...................................................................................227 Print prewiew (Ctrl-Prt Scr) ............................................................................227 7. BELLE SLME .......................................................................................231 Erase working copy.........................................................................................231
- 11-
8. MAKRO KULLANIMI ..............................................................................231 Use macros (Alt-0)..........................................................................................231 I. DZELTME....................................................................................................234 F3 Edit.............................................................................................................234 1. SATIR EKLEME........................................................................................235 Insert blank line (Ctrl-I) ..................................................................................235 2. SZCK SLME........................................................................................235 Delete word (Ctrl-W) ......................................................................................235 3. SATIR SLME ............................................................................................235 Delete line (Ctrl-L)..........................................................................................235 4. BLOK ARETLEME ................................................................................235 Mark text (Ctrl-T) ...........................................................................................235 5. STUN BLOKLAMA................................................................................238 Mark rectangle (Ctrl-R)...................................................................................238 6. BLOK YAPITIRMA ................................................................................239 Paste (Ctrl-P)...................................................................................................239 7. SZCK KOYULATIRMA ....................................................................239 Boldface word (Ctrl-B) ...................................................................................239 8. ALT ZGL YAZDIRMA .......................................................................240 Underline word (Ctrl-U) .................................................................................240 9. ZG ZME.............................................................................................240 Draw lines (Ctrl-Y) .........................................................................................240 10. BUL ve DETR...................................................................................241 A. Find & Replace (Ctrl-F) .............................................................................241 11. HESAP YAPMA.......................................................................................242 Calcute (Ctrl-M)..............................................................................................242 J. BMLEME MENS.................................................................................243 F4-Format .......................................................................................................243 1. SOL/SA MARJ AYARI ...........................................................................244 Set left/right marjins........................................................................................244 2. ST/ALT BOLUK & SAYFA SATIR AYARI .......................................245 Set top/bottom margins & length ....................................................................245 3. DURAK YAPMA .......................................................................................245 Set tabs............................................................................................................245 4. SAYFA ZER, BALIK YAZIMI ...........................................................247 Set header........................................................................................................247 5. SAYFA ALTI, DPNOT YAZIMI..............................................................248 Set footer.........................................................................................................248 6. SATIR BAINI GEC OLARAK DETRME ..................................248 Turn indent on/off (Ctrl-N) .............................................................................248 7. SATIR ARALIINI K YA DA TEK YAPMA........................................248 Turn double spacing on/of (Ctrl-D) ................................................................248
- 12-
8. YAZIYI SATIRA ORTALAMA ................................................................249 Center line (Ctrl-X) .........................................................................................249 9. SATIRI SOLA YASLAMA........................................................................249 Left justify line................................................................................................249 10 SATIRI SAA YASLAMA.......................................................................249 A. Right justify line.........................................................................................249 K. YAZIM KLAVUZU.......................................................................................250 F5-Dictionary ..................................................................................................250 1. Szck Kontrol .........................................................................................250 Proof word (Ctrl-A) ........................................................................................250 2. Yanl Szckleri Bulma.............................................................................251 Proof document (Ctrl-V) .................................................................................251 3. Eanlamllar Bulma....................................................................................251 Find synonyms ................................................................................................251 L. ADRES MENS .........................................................................................251 F6/Addresses...................................................................................................251 BLM VII. ..........................................................................................................256 SAYI SSTEMLER ...............................................................................................256 A. KL SAYI SSTEM (BINARY NUMBER SYSTEM) ..........................256 1. KL SAYI SSTEMNDE DRT LEM................................................257 2. KL SSTEMDEN ONLUK SSTEME GE .......................................260 3. ONLUK SSTEMDEN KL SSTEME GE .......................................261 B. ONALTILIK SAYI SSTEM....................................................................262 1. ONALTILIK SAYI SSTEMNDE DRT LEM....................................262 2. ONALTILIK SSTEMDEN ONLUK SSTEME GE ...........................265 3. ONLUK SSTEMDEN ONALTILIK SSTEME GE ...........................265 4. ONALTILIK SSTEMDEN KL SSTEME GE................................266 5. KL SSTEMDEN ONALTILIK SSTEME GE................................266 BLM VIII. .........................................................................................................268 PROGRAMLAMAYA GR ................................................................................268 A. OPERATRLER ...........................................................................................268 1. Aritmetik lem Operatrleri .......................................................................268 2. Mantk lemleri ve Operatrleri.................................................................269 3. lem ncelik Sralar ve Parantezli lemler ..............................................269 4. Karlatrma Sembolleri:............................................................................269 B. PROGRAMLAMA LE LGL GENEL BLGLER....................................270 1. PROGRAM, PROGRAMCI ve ANALST.................................................270 2. PROGRAMLAMA SAFHALARI ..............................................................270 a. Problemi Tanma .....................................................................................270 b. zm Yollarn Tasarlama ....................................................................271 c. Program Kodlama ..................................................................................271 d. Program Test Etme.................................................................................271
- 13-
e. Program Belgeleme ................................................................................271 3. ALGORTMA.............................................................................................271 a. Algoritmann Tanm ve Kurallar ...........................................................271 b.Algoritma rnekleri .................................................................................272 4. AKI EMALARI (DYAGRAMLARI)....................................................275 a. Ak emasnn Tanm............................................................................275 b. Ak emas Sembolleri ..........................................................................275 c. Ak emas rnekleri.............................................................................276 5. BLGSAYARA DEERLERN TANITIMI.............................................281 a. Sabitler ....................................................................................................281 b. Deikenler .............................................................................................282 C. PROGRAMLAMA DLLER ........................................................................283 1. Alak Dzeyli Diller ...................................................................................283 2. Yksek Dzeyli Diller.................................................................................283 BLM IX.............................................................................................................286 BASIC PROGRAMLAMA DL............................................................................286 A. BASIC DLNE GR ..................................................................................286 1. Basic Dilinde Program Yazm in Gerekli n Bilgiler: ...........................286 2. ZEL KARAKTERLERN AIKLAMALARI .........................................287 B. BLGSAYARI AMA ve BASIC ORTAMINA ..........................................289 GE.................................................................................................................289 C. BASICDE KLAVYE KULLANIMI .............................................................291 1. FONKSYON TULARI............................................................................292 2. EDT TULARI..........................................................................................296 BLM X. .............................................................................................................300 BASICN TEMEL YAPISI ...................................................................................300 A. KOMUT TRLER .......................................................................................300 B. SATIR NUMARASI VERME .......................................................................300 C. BR ALT SATIRA GEME ..........................................................................301 D. SATIR EKLEME ...........................................................................................301 E. SATIR SLME................................................................................................302 DELETE .........................................................................................................302 F. PROGRAMI LSTELEME.............................................................................302 LIST ................................................................................................................302 G. PROGRAMI DSKE KAYIT ETME.............................................................303 SAVE ..............................................................................................................303 H. YEN BR PROGRAM YAPMAYA GEME ..............................................303 NEW ...............................................................................................................303 I. DSKETTEN PROGRAM AIRMA ...........................................................304 LOAD .............................................................................................................304 J. PROGRAMI ALITIRMA...........................................................................305 RUN ................................................................................................................305
- 14-
K. DOSYA LSTESN GRME .......................................................................305 FILES..............................................................................................................305 L. DOSYA ADI DETRME .........................................................................305 NAME ... AS...................................................................................................305 M. DSKETTEN DOSYA SLME .....................................................................306 KILL ...............................................................................................................306 N. BASIC ORTAMINDAN DOSA DN (IKI) ......................................306 SYSTEM.........................................................................................................306 BLM XI.............................................................................................................307 BASIC PROGRAMLAMA DL............................................................................307 KOMUT ve DEYMLER ......................................................................................307 A. EKRAN SLME, ALITIRMA, AIKLAMA VE......................................307 SONA ERDRME KOMUTLARI ......................................................................307 1. EKRANI SLME.........................................................................................307 CLS .................................................................................................................307 2. PROGRAMI ALITIRMA ......................................................................308 RUN ................................................................................................................308 3. AIKLAMA YAZMA................................................................................308 REM................................................................................................................308 4. PROGRAMI SONA ERDRME .................................................................308 END ................................................................................................................308 5. PROGRAMI DURDURMA .......................................................................309 STOP...........................................................................................................309 B. ATAMA ve GR/IKI KOMUTLARI .....................................................310 1. EKRANA ve YAZICIYA YAZDIRMA .....................................................310 a. PRINT .........................................................................................................310 b. LPRINT ......................................................................................................315 c. WRITE ........................................................................................................317 2. DEER YA DA FADE ATAMA..............................................................317 LET .................................................................................................................317 LET DEYMNN ZELLKLER ............................................................319 3. KLAVYEDEN BLG GRME...................................................................320 INPUT.............................................................................................................320 4. PROGRAM ERSNDEN VERLER LEME.....................................324 READ-DATA .............................................................................................324 READ-DATA DEYMLERNN ZELLKLER .....................................325 RESTORE...................................................................................................327 C. EKRAN DZENLEME KOMUTLARI ........................................................328 1 STUN BELRTEREK YAZDIRMA.........................................................328 TAB ............................................................................................................328 2. SATIR ve STUN BELRTEREK YAZDIRMA.......................................329 LOCATE.....................................................................................................329
- 15-
3. SAYISAL DEERLER STENEN KALIPTA YAZDIRMA ...................330 PRINT USING............................................................................................330 D. SSTEM KOMUTLARI.................................................................................333 1. SATIRLARDA DZELTME YAPMA......................................................333 EDIT ...........................................................................................................333 2. SATIR NUMARALARINI YENDEN DZENLEME .............................334 RENUM ......................................................................................................334 3. OTOMATK SATIR NUMARASI VERME..............................................335 AUTO .........................................................................................................335 4. SESL UYARMA .......................................................................................335 BEEP...........................................................................................................335 5. MS-DOSA GEC OLARAK IKMA....................................................335 SHELL ........................................................................................................335 6. MS-DOSDAN BASICE GER DN ..................................................336 EXIT ...........................................................................................................336 E. KONTROL KOMUTLARI ............................................................................336 1. KOULSUZ GNDERME ........................................................................336 GOTO .............................................................................................................336 2. KOULLU SAPMA ...................................................................................339 IF-THEN-ELSE ..............................................................................................339 3. BASIC DLNDE BALALAR...............................................................341 AND-OR-NOT................................................................................................341 (VE-VEYA-DEL) .......................................................................................341 4. ALT PROGRAMLAR (SUBROUTINE)....................................................344 a. GOSUB-RETURN ..................................................................................344 b. ON...GOTO / ON...GOSUB DEYMLER.............................................346 F. SAYA KULLANIMI ...................................................................................349 G. DNG KOMUTLARI ................................................................................352 1. EVRM VE DNGLER ........................................................................352 a. FOR...NEXT DNGS .......................................................................352 1) FOR/NEXT inde READ/DATA Uygulamalar ...................................355 2) ie Dngler ........................................................................................356 b. WHILE...WEND DNGS ................................................................359 c. WHILE NOT...WEND............................................................................359 H. DZNL DEKENLER ve BOYUT KULLANIMI ..................................360 1. DIM.........................................................................................................360 2. OPTION BASE.......................................................................................360 a. TEK BOYUTLU DZLER.........................................................................361 1) Saysal Dizi Ama...................................................................................361 2) Alfasaysal Dizi Ama ............................................................................361 b. FT BOYUTLU DZLER .......................................................................362 1) Saysal Dizi Ama...................................................................................363
- 16-
2) Alfasaysal Dizi Ama ............................................................................363 3. BELLEK ve BOYUT SIFIRLAMA............................................................364 a. CLEAR........................................................................................................364 b. ERASE........................................................................................................364 I. HAZIR FONKSYONLAR .............................................................................365 1. MATEMATKSEL FONKSYONLAR .....................................................365 a. INT ..............................................................................................................365 b. FIX ..............................................................................................................365 c. CINT ...........................................................................................................365 d. LOG ............................................................................................................366 e. SIN ..............................................................................................................366 f. COS .............................................................................................................366 g. SQR.............................................................................................................366 h. TAN ............................................................................................................367 i. ATN .............................................................................................................367 j. ABS..............................................................................................................367 k. CDBL..........................................................................................................367 l. CSNG...........................................................................................................368 m. EXP............................................................................................................368 n. SGN ............................................................................................................368 o. RND ............................................................................................................368 2. KARAKTER FONKSYONLAR ...............................................................369 a. CHR$ ..........................................................................................................369 b. STRING$ ................................................................................................369 c. LEN .........................................................................................................370 d. LEFT$ .....................................................................................................370 e. MID$ .......................................................................................................370 f. RIGHT$ ...................................................................................................371 g. SPACE$ ..................................................................................................371 h. VAL ........................................................................................................371 i. STR$ ........................................................................................................372 j. SWAP ..........................................................................................................372 k. INSTR.........................................................................................................373 l. ASC..............................................................................................................374 m. HEX$ .........................................................................................................374 n. OCT$ ..........................................................................................................374 3. MLE HAREKET FONKSYONLARI....................................................375 CSRLIN DEKEN ve POS FONKSYONU ............................................375 4. KARAKTER VER GR FONKSYONLARI ........................................375 a. INKEY$ ......................................................................................................375 b. INPUT$.......................................................................................................375 c. LINE INPUT...............................................................................................376
- 17-
5. TARH ve SAAT FONKSYONLARI .......................................................376 a. DATE$ ........................................................................................................376 b. TIME$.........................................................................................................376 6. GRAFK FONKSYONLARI.....................................................................377 a. SCREEN .....................................................................................................377 b. WIDTH .......................................................................................................377 c. WIEW .........................................................................................................377 d. WIEW PRINT.............................................................................................378 e. WINDOW ...................................................................................................378 f. LINE ............................................................................................................378 g. CIRCLE ......................................................................................................379 h. DRAW ........................................................................................................380 i. PSET ............................................................................................................381 j. PRESET.......................................................................................................382 k. COLOR .......................................................................................................382 l. POINT .........................................................................................................383 m. PAINT........................................................................................................383 n. GET (Grafik)...............................................................................................383 o. PUT (Grafik)...............................................................................................383 7. SES FONKSYONLARI.............................................................................384 a. PLAY ..........................................................................................................384 b. SOUND.......................................................................................................385 8. EKRAN DZENLEME FONKSYONLARI.............................................385 a. WIDTH .......................................................................................................385 b. COLOR .......................................................................................................386 c. LOCATE .....................................................................................................387 8. DOSYA BRLETRME DEYMLER .....................................................388 a. MERGE.......................................................................................................388 b. CHAIN........................................................................................................388 9. DER KOMUT, DEYM ve FONKSYONLAR .....................................389 a. RESET ........................................................................................................389 b. MKDIR .......................................................................................................390 c. CHDIR ........................................................................................................390 d. RMDIR .......................................................................................................390 e. DEF FN .......................................................................................................391 f. DEF..............................................................................................................391 g. ERR ve ERL................................................................................................392 h. ON ERROR GOTO-RESUME ...................................................................392 i. FRE ..............................................................................................................393 j. PEEK ...........................................................................................................393 k. POKE ..........................................................................................................393 l. KEY .............................................................................................................394
- 18-
m. ON KEY ....................................................................................................395 J. DOSYA DZENLEMES ..............................................................................396 1. SIRALI ERML DOSYALAR ...............................................................396 a. SIRALI DOSYALARDA KULLANILAN KOMUTLAR ......................396 1) DOSYA AMA DEYM ..........................................................................397 OPEN ..........................................................................................................397 2) DOSYA KAPAMA DEYM .....................................................................398 CLOSE # .....................................................................................................398 3) BLG KAYIT DEYM.............................................................................398 PRINT #......................................................................................................398 4) BLG KAYIT DEYM.............................................................................399 WRITE #.....................................................................................................399 5) BLG OKUMA DEYM ..........................................................................399 INPUT #......................................................................................................399 6) DOSYA SONU KONTROL FONKSYONU ............................................399 EOF .............................................................................................................399 7) KAYIT UZUNLUU BELRTME FONKSYONU .................................400 LOF .............................................................................................................400 8) SON KAYIT BELRTME FONKSYONU ...............................................400 LOC.............................................................................................................400 9) KARAKTER DZSN KAYIT DEYM .................................................400 LINE INPUT #............................................................................................400 b. SIRALI ERML DOSYA UYGULAMALARI......................................401 2. DORUDAN (RANDOM) ERML DOSYALAR ....................................407 a. DORUDAN ERML DOSYALARDA KULLANILAN .....................407 KOMUTLAR ..................................................................................................407 1) DOSYA AMA DEYM ..........................................................................408 OPEN ..........................................................................................................408 2) BUFFERI DEKENLERE PAYLATIRMA.......................................408 FIELD .........................................................................................................408 3) KAYIT DEYM ........................................................................................409 PUT #..........................................................................................................409 4) BLG OKUMA DEYM ..........................................................................409 GET #..........................................................................................................409 5) SAYILARI DZENLEME FONKSYONLARI........................................410 MKI$, MKS$, MKD$.................................................................................410 6) BLGLER SOLA-SAA DAYALI KAYIT ............................................410 LSET-RSET ................................................................................................410 7) KARAKTER BLGY SAYISAL BLGYE DNTRME................410 CVI, CVS, CVD..........................................................................................410 8) DOSYA KAPATMA DEYM...................................................................411 CLOSE........................................................................................................411
- 19-
b. DORUDAN ERML DOSYA UYGULAMALARI ............................411 K. BASIC PROGRAMLARININ DERLENMES .............................................421 RNEK PROGRAMLAR ..................................................................................423 BLM XII. ..........................................................................................................440 EK BLGLER ........................................................................................................440 A.BASIC PROGRAMLAMA DLNDE EKRANA ..........................................440 IKABLECEK HATA MESAJLARI ...............................................................440 B. MS-DOS HATA MESAJLARI ......................................................................442 C. ASCII, HEX ve KARAKTER KODLARI LSTES ......................................447 BLGLEM TERMLER SZL ............................................................449 NDEX ................................................................................................................453 KAYNAKA......................................................................................................462
- 20-
BLM I. BLGSAYARA GR
A. BLGSAYARIN TANIMI
Bilgisayar: Verileri saysal olarak ileyip, belli bir mantk dorultusunda programlanabilen, ayn mantkla ok sayda veriyi depolayp, ileyebilen ve sonuca ulaabilen elektronik makinelerdir. Bu tanmdan sonra, unu unutmamalyz: Bilgisayarn tanmnda ne kadar bu yeteneklerini saydysak da insan katks olmadan, hibir eyi yapamaz. Bilgisayar yapan ve programlayan insandr. Tanmda da belirttiimiz gibi, bizim bilgisayara herhangi bir bilgi vermeden, ondan bilgi istememiz ve hereyi bilmesini beklememiz yanl olur. Bilgisayarlar bizim verdiimiz bilgiler dorultusunda alr ve grev yaparlar. Bilgisayarn tanmndan sonra bilgi, bilgi ilem ve veri nedir? Bunlar renelim: Veri: letiim, aklama ve ilem yapabilmek iin kullanlan say, harf ve simgelerdir. Bilgi: Bilgisayarda bilginin tanm u biimde yaplabilir: zerinde ilem yaplan Veri gesi ya da deerlerin, bilgi ilem yardm ile yararl ve anlaml bir biime sokulmu biimidir. Bilgiilem: Verinin, bilgi ekline getirilme sreci ve bilgi zerinde eitli ilemlerin yaplmasdr. Bilgi ve Veri Arasndaki Farklar: Veri bilgi ileme konu olan ksm, bilgi ise ilemin sonucudur. Veri ilenmemi bilgidir. Bilgi, verilerin bilgi ilem yardmyla yararl ve anlaml duruma getirilmi sonucudur.
B. BLGSAYARIN TARHSEL GELM

nsanolu, ilerini daha kolay, daha pratik ve daha az emek harcayarak yapmann yollarn srekli aram; kendi grevini, eitli ara ve hayvanlara yklemeye almtr. Bu alma ve merak, gittike artan bir istek ve hzla srmtr. Her bulu bir buluu artrm, yeni oluumlara yol amtr. nsann bitmek bilmeyen istei ve azmi ile teknoloji de snrsz bir hz kazanmtr. Bu konuda en byk bulu ve gelimelerden biri de bilgisayardr. - 21-
Dnya kurulduundan bu yana sregelen bu aratrmalar ve almalar sonucu, saysal hesap, bilgi birikimi ve deposu, kayt merak bugnk bilgisayarlarn zeminini hazrlamtr. Bilgisayarn tarihsel geliimine bakacak olursak, kesin bir snflandrma yapamamakla birlikte tarihsel geliimini be kuak altnda inceleyebilir ve snflandrabiliriz. Bu konuda geni bir aklamaya girmeden nce ok basit olarak, anlayabilmek iin sayma boncuunu da (Abaks), basit bir bilgisayar olarak grrsek bilgisayarlarn nasl bir deiime uradn dnebiliriz.
1. BRNC KUAK BLGSAYARLAR.
(1945-1956)
lk kuak bilgisayarlar, ok byk hacimli ve ok enerji ve s harcayan bilgisayarlard. Bunlar vakum tpler ve radyo lambalar ile almaktayd. Bu konuda ilk bilgisayar adn verebileceimiz let 1945 ylnda ENIAC (Electronic Numerical Integrator And Calculator)'dr. 40 ton arlnda byk hacimli ve 18000 vakum tple almaktayd. Bu bilgisayar Pennsylvania niversitesi'nde yaplm ve baarl bir ekilde altrlmtr. 1946 ylnda ENIAC'n baarsndan sonra EDVAK adnda yeni bir bilgisayar yapld. lk ticar bilgisayar, 1951 ylnda, UNIVAC-1 adyla retildi. Bu sreler iinde yaplan bilgisayarlar teknik bakmdan birbirinin aynyd diyebiliriz. imdiki bilgisayarlara gre hz ve ilem kapasitesi asndan ok yava ve dktler. Bu kuak bilgisayarlar 10000-20000 kadar karakter depolayabilmekteydi.
2. KNC KUAK BLGSAYARLAR. (1957-1964)

Bu yllardan sonra, Nobel dl'ne deer grlen Transistr'n 1956 ylnda kullanma balamasyla bilgisayarlar, hacim asndan klrken, hz asndan art salamaktayd. Bu trden ilk bilgisayar, yani transistrl ilk bilgisayar 1957 ylnda Burroughs irketi tarafndan Hava Kuvvetleri iin yapld. Birinci kuak bilgisayarlarn sonunu getiren, teknolojik olarak daha ileri dzeydeki bu bilgisayarlar, yukarda saydmz zelliklerinin yansra hzl giri-k, yazlm ve programlama tekniklerinin karmakl asndan ayrc zelliklerdir.
- 22-
3. NC KUAK BLGSAYARLAR. (1965-1970)

Bu kuak bilgisayarlarda transistrlerin yerini Entegre Devre'ler almtr. Daha etkin giri-ka sahip bu bilgisayarlar, disk, bellek gibi donanmlara da sahipti. Entegre devre sistemiyle, bilgisayarlarn hacimleri daha da klrken, hz ve bellek asndan ok iyi sonular alnmaktayd. oklu ilem, oklu programlama, grnt bellek (Virtual Memory) bu kuak bilgisayarlarn rndr.
4. DRDNC ve BENC KUAK BLGSAYARLAR. ( 1970 ve Sonras)

Bilgisayarn tarih geliimine dikkat edersek, son 30-40 ylda byk gelimeler olmu ve hacim ve maliyet klrken, bellek ve hz asndan art olmutur. Gnmzde bilgisayarlarla her alanda karlamaktayz. Drdnc kuak bilgisayarlar daha ok alana girmeleriyle ve ilevlerinin artmasyla tannmaktadr. Gnlk yaammzda karlatmz birok alanda, ilerimizi daha ksa srede ve daha gvenilir biimde bilgisayarlara brakr olduk. Gnmzde 5. Kuak Bilgisayar bulunmamakla beraber, gelitirme abalar srmektedir. Bu kuakta yaplmak istenen ilem hzn artrmak, kullanm kolaylatrmak, daha karmak yazlmlar destekleyebilmesini salayabilmektir. Ulalmak istenen en nemli ama ise Yapay Zeka (AI-Artificial Intelligence) olmaktadr.
C. BLGSAYARLARIN KULLANIM ALANLARI

Bilgisayarlar kullanm alanlar asndan saymak gtr. Gnmzde bilgisayarlarn hizmete girmedii alan kalmamtr. Gnlk yaammzda her yerde, her an karmza kmaktadrlar. Bu adan evde, okulda, broda, hastanede, fabrikada, bankada ve akla gelebilecek birok yerde kullanlmaktadr. rnek olarak aada, kullanld alanlardan birkan sayalm:
Endstride; kalite kontrol ve montajda, Eitimde; deiik anlatm yntemleri ve aratrmalarda. Deneysel anlatmlar gzlemleme ve uygulamada, letmelerde; muhasebe, stok kontrol, mteri takibi, evrak takibi, bordro ilemlerinde, Mhendislikte; tasarmda, statik hesaplamada ve boyutlu izimde, - 23-
Masa st yaynclkta; gazetelerin dizgi, bask, sayfa dzeni gibi alanlarnda, Elektrik, su ve PTT faturalarnn dzenlenmesinde, Bankalarda; havale, mevduat gibi hesap aklarnda, Bilimsel aratrmalarda; uzay, tp, fizik, biyoloji gibi alanlarda, Sosyal ve ekonomik aratrmalarda; istatistik hazrlamada, Evlerde kullanlan; televizyon, amar makinesi, elektrik frn gibi aletlerin programlanmasnda, eviri, ansiklopedik bilgi, kitap yazmnda, eitli kontrol mekanizmalarnda kullanlr.
Yukarda sayamadmz daha birok yerde, bilgisayar kullanm yaygndr.
D. BLGSAYAR TRLER
Bilgisayarlar nce ikiye ayrlrlar: 1. almalarna gre bilgisayarlar. 2. Byklklerine gre bilgisayarlar.
1. almalarna Gre Bilgisayarlar: a. Sayma Tekniine Dayal Bilgisayarlar:

Bunlara Digital Bilgisayarlar da denir. Saysal veri kullanarak, saysal olarak ileyip, saysal olarak sonuca ularlar.
b. lme Tekniine Dayal Bilgisayarlar:

Analog Bilgisayarlar da denir. Fiziksel byklkleri veri olarak alan ve sonucu baka bir fiziksel g olarak veren, verilerle fiziksel byklkler arasnda yaplan rneklemelere dayanan bilgisayarlardr. Veri bir grafik olarak verilmise grafik olarak sonu alnabilir. Ksaca girite, veri nasl verilmise, o ekilde kt olarak alnabilir. Daha ok kontrol ilemlerinde kullanlrlar. Basn, scaklk, voltaj gibi fiziksel ve elektriksel deerleri lmede kullanlrlar.
- 24-
c. Karma Tip Bilgisayarlar:

Hybrid ya da Melez Bilgisayarlar da denilir. Saysal ve rneksel bilgisayarlarn karmndan oluan bilgisayarlardr. Bu tip bilgisayarlarda rneksel ve saysal niteler arasnda bilgi alverii dntrcler aracl ile salanr.
2. Byklklerine Gre Bilgisayarlar

Bilgisayarlar ana bellek, disk/disket, terminal, yazc balantlar ve hz asndan snflandrlrlar. Deiik kapasitedeki bilgisayarlar aklamak amac ile bir snflandrma yapmak gerekirse, kesin olmamakla birlikte 4'e ayrlr. nk baz eklentilerle bir mikro bilgisayar, ana bilgisayara dntrlebilir. Bir de bu bilgisayarlarn birden fazla kombinasyonunu kullanabilen bilgisayarlar vardr. Bunlar snflandrmak gtr. Spermikro, spermini gibi... u ekilde bir snflandrma yapabiliriz: 1. Mikro Bilgisayarlar. 2. Mini Bilgisayarlar. 3. Ana Bilgisayarlar. 4. Sper Bilgisayarlar.
E. BLGSAYAR KAVRAMLARI
Bilgisayarlarn alma yaps ve donanmnda kullanlan balca kavramlar inceleyerek tanyalm:
1. BIT, BYTE, K.BYTE, M.BYTE, G.BYTE, T.BYTE

Bilgisayarlar ikili say sistemine gre alrlar. Karakterler 8 tane, 0 ve 1'den oluan, saylardan olumutur. Bu 0 ve 1'lerin her birine Bit ad verilir. Bit ksaca en kk bilgi birimidir. Binary Digit (ikili say) szcklerinin ilk harflerinden olumutur. 1 byte 00000000 ile 11111111 arasnda deiir. Karakterler u ekilde olurlar: 01011011, 11011011, 10111011 gibi... Yanyana 8 bit'in 256 tane kombinasyonu vardr. 8 bit uzunluundaki, ikili bit kombinasyonlarna byte denir. Ksaca 8 bit, 1 byte eder diyebiliriz. Her byte 8 bitten , her karakter 1 byte'tan oluur. Bu da 1 karakter = 8 bit ya da 1 byte'dr. - 25-
Byte'n bir st birimi Kilo Byte'tr (Kbyte). 1024 byte=1 kbyte eder. Bu da 2'nin bine en yakn kuvvetidir. 210 = 1024 eder. Kbyte'n bir st birimi de, Mega Byte'tr. (Mbyte) 1024 Kbyte=1 Mbyte eder. Toplu olarak bir kez daha grelim: 8 BIT 1024 BYTE 1024 KBYTE 1024 MBYTE 1024 GBYTE = = = = = 1 BYTE 1 KBYTE 1 MBYTE 1 GBYTE (Giga Byte) 1 TBYTE (Tera Byte) eder.
2. DONANIM (HARDWARE)
Bilgisayar sistemini oluturan mekanik ve elektronik (fiziksel) aralara donanm ad verilir. Bunlar Merkezi lem Birimi (M..B), klavye, yazc, ekran vb. fiziksel nitelerdir.
Bilgisayar ve Donanmlar
- 26-
Donanm birimleri ikiye ayrlr:
a. D Donanm Birimleri
1) Giri Birimi 2) k Birimi 3) D Bellek Birimi
b. Donanm Birimleri
1) Aritmetik ve Mantk Birimi 2) Kontrol Birimi 3) Bellek Birimi
- 27-
3. YAZILIM (SOFTWARE)
Bilgisayarn alabilmesi iin hazr olan yazl programlardr. e Ayrlr: a. Sistem Yazlm Programlar b. Yorumlayc (Interpreter) ve Derleyici (Compilers) Yazlm Programlar. c. Kullanc (Uygulama) Yazlm Programlar a. Sistem Yazlm Programlar: Bilgisayarn almas, dier yazlm programlarnn devreye sokulmas ve bal birimlerin almalarn ynlendiren girdi ve ktlar belirli bir ekilde dzenleyen, verilen komutlar alglamasn ve kullanc ile bilgisayar arasnda balanty kuran yazl programlardr. Ksaca ynetici ve denetleyici olarak tanmlayabiliriz. rnek olarak CP-M, MS-DOS, UNIX'i verebiliriz. b. Yorumlayc (Interpreters) ve Derleyici (Compilers) Yazlm Programlar: Kaynak programlar veri olarak okuyan ve yorumlaycnn dil kurallarna gre doru yazlp yazlmadn kontrol eden, bunlar uygun ise makine diline dntren ve ileten yazlmlardr. BASIC Yorumlaycs, COBOL, PASCAL Derleyicisi gibi. c. Kullanc (Uygulama) Yazlm Programlar: Verileri ileyerek istenen sonular veren programlardr. Bu programlar bir yorumlayc veya derleyici programlarn dillerine gre yazlr. Bu tr programlar herkesin kolaylkla kullanabilecei basit programlardr. Muhasebe, Stok Kontrol, Adres Takip, ek-Senet Takip Program gibi. Bu yazlmlar RPG, PL/1, BASIC, PASCAL, FORTRAN, COBOL gibi dillerle yazlrlar.
4. LETM SSTEM
letim Sistemi: Bilgisayarn alndan kapanna kadar aktif durumda olan, kullanc ile bilgisayar arasndaki balanty salayan, komutlar alglamaya, programlar ve evre nitelerini kullanlr duruma getiren, sistem yazlm programlardr. letim sistemi, giri birimlerinden ald komutlara gre bellek ile giri-k birimleri arasnda alverii, programlarn altrlmasn ve dosya ilemlerinin gerekletirilmesini salayan ve denetleyen programdr. Ksaca iletim sistemi; bilgisayarn can damardr. Bilgisayarlarn tiplerine, modellerine gre kullandklar iletim sistemi farkldr.
- 28-
SORULAR
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. Bilgisayarn tanmn yapnz. Veri ve Bilgi nedir? Aralarndaki farklar saynz. Bilgisayarlar kaa ayrlr? Saynz. Donanm nedir? Kaa ayrlr? Aklaynz. Donanm Birimleri emasn iziniz ve anlatnz. Yazlm kaa ayrlr? Ksaca aklaynz. Bilgisayarlar ka eittir? Ksaca aklaynz. BIT, BYTE,KBYTE ve MBYTE kavramlarn aklaynz. 64 KBYTE ka BYTE eder? 32768 KBYTE ka MBYTE eder? letim Sistemi nedir? Tanmlaynz.
- 29-
BLM II. BLGSAYARIN GENEL YAPISI

A. GR BRM
Bilgisayarn ilemesi iin veri ve bilgilerin girildii birimdir. Giri nitesi araclyla girilen bilgiler bilgisayar tarafndan alglandktan sonra bellekte tutulur. Giri niteleri olarak en ok kullanlan aralar Klavye, Disk/Disket, Teyp, Scanner sayabiliriz.
B. MERKEZ LEM BRM (M..B.)

(Central Processing Unit = C.P.U) Bilgisayarn en nemli blmdr. Btn bilgiler bu blm aracl ile kontrol edilir ve denetlenirler. Matematiksel ve mantksal ilemler bu blmden onay aldktan sonra ileme girerler. Bilgiler bu birim araclyla bellekte tutulur, dier birimlere gnderilir. Merkezi lem Birimi e ayrlr: 1. Aritmetik ve Mantk Birimi 2. Kontrol (Denetim) Birimi 3. Bellek Birimi
1. ARTMETK ve MANTIK BRM

Drt ilem ve mantksal ilemlerin yapld birimdir. Matematiksel ve mantksal ilemler bu birim tarafndan analiz edildikten ve onaylandktan sonra bellee aktarlr.
2. KONTROL (DENETM) BRM

Aritmetik ve Mantk Birimi tarafndan gnderilen bilgilerin kontrol edildii birimdir. Bu birim ayn zamanda dier birimlerle alverii de dzenler. Bilgi alveriini salar.
3. BELLEK BRM
Verilen bilgi ve programlarn sakland ve tutulduu yerdir. Ana bellek, disk, disket, teyp gibi.
- 30-
Bilgisayar tarafndan verilerin ilenebilmesi ve saklanabilmesi iin bellekte birtakm bilgilerin bulunmas gerekir. Bu bakmdan iki tr bellek vardr: a. RAM Bellek b. ROM Bellek a. RAM BELLEK (RANDOM ACCESS MEMORY): (Rastgele Eriimli Bellek). Ana bellein dier addr. letim sistemi ve her trl programn girdii ve kullanc tarafndan silinip deitirilebilen bellektir. Bilgisayardan akm kesildii an iindeki bilgiler silinir. MS-DOS normalde ana bellein 640Klk ksmn okuyabilir. Bu da ou uygulama programlarnda yetersiz kalmaktadr. Bunun iin bellein st ksmlar da eitli uygulamalarla kullanlabilir duruma getirilir. Bellein katmanlarn ve adlarn inceleyelim: Kullanlabilir Bellek (Conventional Memory): 640K boyutundadr. DOSun kulland ve TSR (bellekte kalc) programlarn bulunduu blmdr. Eklenebilir Bellek (Extended Memory (XMS)): Kullanlabilir bellein zerine eklenir. 80286 ve st bilgisayarlarda uygulanabilir. Bellei 384K arttrarak 1Mb kullanlabilir duruma getirir. Genileyebilir Bellek (Expanded Memory (EMS)): 640K zerine bellek eklemenin bir baka eididir. st Bellek Alan (Upper Memory Area (UMA)): 80386 ve zeri bilgisayarlarda kullanlabilir. Bu bellek eklendiinde DOS baz programlar bu blme atarak altrr. Yksek Bellek Alan (High Memory Area (HMA)): Eklenebilir bellein ilk 64Klk alandr. Yukarda szn ettiimiz bellek eitlerini kullanabilmek iin, DOSun bu konudaki programlarn ayarlamamz gerekir.
- 31-
Bellein blmlerini aadaki izelgede grelim:
Bellein Blmleri b. ROM BELLEK (READ ONLY MEMORY): (Yalnz Okunur Bellek) bellektir. retici firma tarafndan bilgiler bellek ipinin iine yerletirilir. Bilgisayar ilk atmzda ekranda beliren grntler ve iletim sisteminin bilgisayara yklenmesi iin gerekli programlar ROM'un iine yerletirilir. Daha nce depo edilmi program ana bellee okur. Kullanc tarafndan iindeki bilgiler deitirilemez. Bilgisayarn kalc belleidir. Akm kesilmesi sonrasnda bellekteki bilgiler kalcdr. Bilgisayar yeniden atmzda yklenir. indeki bilgiler iletim sistemi ve zel dillerle (Assembler, C gibi...) okunabilir. ROM Bellek kendi arasnda ikiye ayrlr: Birincisi PROM (Programmable ROM - Programlanabilir ROM): Programc tarafndan iine bilgi yklenebilir ve bir daha deitirilemez. Bir kez yazlp bir daha deitirilmeyecek yazlmlar iin kullanlr. kincisi de EPROM (Erasable PROM - Silinebilir PROM): Daha ok revizyonlar gerektirecek ve ok sk deimeyecek yazlmlar iin kullanlr.
- 32-
C. IKI BRM
Bilgisayarn verilen bilgileri ileyip, elde ettii sonucu verdii birimdir. Ekran, yazc, disk/disket, kart, erit delici vb. k birimleri hakknda daha geni bilgiyi ilerideki konularda greceiz.
D. YARDIMCI BELLEK BRM

Bilgisayarda yazdmz bilgiler nce ana bellek tarafndan tutulur. Ana bellein alaca bilgilerin snrl olmas ve bilgisayar kapattmzda, bilgilerin silinmesi daha sonra bu bilgileri kullanmamz olanakszlatryordu. te bu nedenle bilgisayara girdiimiz bilgileri yardmc bellek birimlerine kayt ederek gerektiinde kullanabiliriz. Yardmc bellek denince akla en ok kullanlan disk ve disket gelir. Bunlarn dnda teyp, CD ROMu (Compact Disk - Read Only Memory) sayabiliriz. Bu tr bellek birimleri daha ok bilgi aldklar ve istenildii zaman yeniden okuyup gncelletirilebildii iin kullanlmalar kanlmazdr.
E. GR VE IKI BRMLER
Daha nce giri ve k birimleri hakknda ksaca bilgi vermitik. Bu birimler hakknda daha geni bilgileri srasyla greceiz.
1. EKRAN VE EKRAN ETLER

Bilgisayarn k birimidir. Monitr olarak da bilinir. Bilgisayara verdiimiz bilgileri, istee gre ekrandan yanstr. Boyutu ounlukla 12" ya da 14"'tir. 24 satr, 40-80 stundan oluur. 25. satr kullanm istee baldr. Ekranda grebileceimiz en kk noktaya Pixel ad verilir. Pixeller oaldka daha net grnt elde edilir. Bilgisayarda grdmz harf, sembol, izim vb. herey noktalardan oluur. Renkli (Color) ya da Renksiz (Monochrome) olabilirler. eitli grafik zellikleri ile grafik izebilme zelliine sahiptirler. Grafik zellii bilgisayarn grafik kartn da ilgilendirir. Grafik kartlar Hercules, CGA, EGA, VGA, SVGA vb. kartlardr. Grafik kartlar, monitr ile uyumlu olmaldr.
- 33-
Harflerin Ekranda Grnm Monochrom ya da Color renk anlamndadr. W/B (White/Black) Siyah/Beyaz ekran belirtir. Ayrca 50 hz, 60 hz gibi, frekanslar da belirtilir. Ekranlarn snflandrlmas zellie gre yaplr: Ekrann saniyede ka kez grntlendiine yenilenme oran ya da yatay tarama frekans denir. Bu hertz (Hz) ile llr. rnein saniyede 70 Hz, 70 ekran yenilenme oran demektir. Bir monitrn, temiz grntl olmas ve CRT zerinde saniyede en az 60 tam ekran grnt boyayarak titremeden almas gerekmektedir. Bu durum gzlerimizi de korur. Devre kart alrken de ayn zellikte (Hz) olmasna dikkat edilmelidir.
Ekran
- 34-
1. Boyut: 5 ile 25 inch arasnda deiir. En ok kullanlanlar, 12" ve 14" olanlardr. 25 satr, 80 stundan oluur. 2. Renk: Tek renkli olan monitrler siyah-beyaz, yeil ve amber'dir. 2 renkten 16 milyon renk tona varan monitrler bulunmaktadr. 3. znrlk: Monitrn grnts ile kalitesi llr. Ne kadar net grnt salanabiliyorsa o kadar iyidir. Netliin iyi olmas da pixel saysna yani adreslenebilir nokta saysna baldr. Bu say 65.000'den 16.000.000'a kadar deiebilir. Maximum Yatay Nokta Says x Maximum Dikey Nokta Says forml ile hesaplanr. Daha nce de belirttiimiz gibi pixel ekrandaki en kk nokta idi. Bu noktalar ne kadar ok olursa, grnt de o kadar net olur. (720 X 350), (640 X 350), (800 x 600), (1024 x 728) gibi... CGA (Color Graphics Adapter): 320x200 gsterir. 640x200 znrlktedir. 4 renk
EGA (Enhanced Graphics Adapter): 640x350 720x350 znrlktedir. 16 renk gsterir. VGA (Video Graphics Array): 720x400 znrlktedir. 16 renk ve 320x200 znrlkte 256 renk gsterebilir. Sper VGA kartlarla 1024x768 ve 1280x1024 znrlkte grnt elde edilir. VGA kartnn kendi bellei vardr. Bellek arttka renk says artar.
2. KLAVYE ve KLAVYE ETLER

Klavye: Program yazm, veri ve komut giriinde en ok kullanlan giri birimidir. Saysal, alfabetik ve zel karakterlerin bulunduu tular topluluudur. Girilen bilgiler tua baslnca o tuun ilgili devresini harekete geirerek, tampon bellee (buffer) alnr. Sonra kullancnn grmesi iin ekrana yanstlr. Klavyeler tu saysna ve barndrdklar karakter llerine gre: 84, 101, 102 tulu, harf dizinimlerine gre alfabetik klavyenin sol stnde bulunan tua gre Q klavye, F klavye diye adlandrlrlar. Q klavyeye QWERTY klavye ad da verilir. lkemize ilikin bir zellik de Trke Karakter bulunmas zelliidir. Trkiye iin dilimize uygun klavye F klavyedir. Aada DOS 6.2nin ykledii F Klavye rnei verilmitir:
- 35-
Trke (F) Klavye
3. YAZICI ve YAZICI ETLER

Yazc (Printer): stenilen sonularn, rapor ve dkmanlarn belge halinde karlmas gerektii durumlarda, yazcdan yararlanarak istediimiz kty kt, asetat, aydnger vb. dkebiliriz. Yazclarn nemi gnmzde kendini daha ok gstermektedir. zellikle hz, bellek grafik ve kt kalitesi asndan incelenmektedir.
Nokta Vurulu Yazc
Yazc eitleri:
a. Nokta Vurulu Yazclar (Dot Matrix Printer) Bu tr yazclar, yazm nokta modunda yazdklarndan Nokta Vurulu Yazclar olarak adlandrlr. Yaz ve grafikler noktalardan oluur. Yazcnn kafasnda bulunan ineler aracl ile yazlr. ne says oaldkta daha net kt elde edilir. 9, 24, 48 inelidir.
- 36-
Bu yazclarda hz ls CPS'dir. (chracters per second: Saniyedeki Karakter Says) Bu 360 CPS hzndaki bir yazcnn saniyede 360 karakter yazabileceini gsterir. Yazm hz, yazcnn normal modundaki hzdr; grafik ve eitli yaz fontlarnda bu hz dk olur. Yazm kalitesi LQ, NLQ eklinde tanmlanr. LQ (Letter Quality) Mektup kalitesinde yazm, NLQ (Nead Letter Quality) Mektup kalitesine yakn yazmdr. b. Mrekkep Pskrtmeli Yazclar (Ink-Jet Printer) Kat zerine mrekkep pskrterek yazarlar. ne yerine delikler vardr. Bu deliklerden mrekkep pskerterek yazm yaparlar. c. Satr Yazclar Bu tip yazclar, tm satr ayn anda basarlar. Bir satra 132 karakter yazabilecek lde satr vuruludurlar. Bir satr bittiinde bir alt satra geerler. d. Termal Yazclar Termal yazclar, s teknolojisiyle alrlar. Mrekkebi eriterek kada basarlar. Net ve temiz ktlar alnr. e. Lazer Yazclar En kaliteli ktlarn alnd yazclardr. Lazer teknolojisi ile alrlar. Bir sayfay oluturarak, sayfay olduu gibi basarlar. 300 dpi, 600 dpi, 1200 dpi bask kalitesinde basm yaptklarndan masast yaynclkta kullanlrlar. Bu ller oaldka daha net kt elde edilir. Harfler ve izimler krk kmaz. Basm hzlar dakikada basabildii sayfa ile llr. Basm hz yazcnn mekanik hzdr.
Bilgisayar ve Lazer Yazc Son zamanlarda Lazer teknolijisindeki gelimeler, bu yazclarn fiyatlarn ucuzlatm ve daha ok kullanlr olmutur. Yukarda saydmz yazclarn renkli basm yapabilme zellikleri de vardr. Renkli olmas fiyatlarn etkiler. - 37-
4. DSKET ve DSKET ETLER

a. Disket Bilgi depolanabilen, silinebilen esnek (floppy) manyetik plaktr. Bildiimiz plaktan fark, birbirini kesmeyen dairelerden olumasdr. Daireler disketin ve kullanlan srcnn yaps ve kapasitesine gre 40, 80 adet olabilir. Biz bunlara TRACK (z) adn veriyoruz. Bir de disketi enine kesen izgiler vardr ki bunlar da her Track'da 9, 15, 18 ya da 36 tane bulunur. Bunlara da SECTOR ad verilir. Bir disketi kullanabilmek iin, bilgisayar tarafndan bir program yardm ile bu track ve sectorler alr. Yani bilgisayar tarafndan kullanlan iletim sistemi ve bilgisayara gre izler alr. Bu olaya da Formatlama ad verilir. Disketler boylarna gre birka eittir. Bunlar 3.5", 5.25", 8" gibi. (" areti inch anlamndadr.) Depolayabildikleri bilgi asndan ise 360 kb, 720 kb, 1.2 mb, 1.44 mb, 2.88 mb kapasiteleri vardr. Bu terimler KB=Kilo Byte, MB=Mega Byte olarak tanmlanrlar. (lerideki konularda bu kavramlar zerinde duracaz.) Formatlanabilen ve kullanlan alanlar; bilgisayarn, srcnn ve disketlerin zelliine gre deiir. Disket eitlerini u ekilde snflandrabiliriz:
Boyut
5.25 " 5.25 " 3.5 " 3.5 " 3.5 "
Younluk
Double Sided Double Density Double Sided High Density Double Sided Double Density Double Sided High Density Extra Double Sided High Density
Kapasite
360 KB 1.2 MB 720 KB 1.44 MB 2.88 MB
z
40 80 80 80 80
Sector
9 15 9 18 36
Double Sided Double Density Double Sided High Density
: :
ift Yzl ift Younluklu ift Yzl Yksek Younluklu
- 38-
Disketin Yaps
3.5 lik Disket
- 39-
5.25 lik Disket Disketlerimizi d etkenlerden korumalyz:
- 40-
b. CD Disk (Optik Disk) Lazer teknolijisi ile okuyup yazabilen disk trdr. Normal diskete gre daha ok bilgi depolayabilir. Disket gibi kolay bozulmazlar.
Optik Disk
c. Sabit Disk
Disk (Hard Disk): oklu plakann, bir araya toplanm biimidir. Bunlar ayn anda kullanlabilirler. 120 MB, 245 MB, 340 MB ve daha ok bilgi depolayabilen kapasitededirler. Birka yz disketin depolayabilecei alana sahiptirler. 17 ms, 28 ms, 40 ms (mili second) gibi hz kavramlar vardr. ms'in anlam mili saniyedir. Eriim hzn belirler. Disketten farkl ve avantajl yan, daha ok veri alabilmesi ve okunan bilginin hzl ve srekli kontrol edilmesidir.
Hard Diskin Yaps
Hard Diskin Genel Grn
- 41-
5. DRIVER ve DRIVER ETLER

Driver (Src): Disketin takld ve okuma-yazma kafalarnn bulunduu yerdir. Disketler srcye taklarak alrlar. Src sayesinde istenilen iz ya da sector'e, bilgiye eriilir.
a. 3.5 inchlik src

Adndan da anlalaca gibi 3.5 inch boyutunda olan disketlerin takld srcdr.
3.5 lik Disket Src
b. 5.25 nchlik src

5.25 inch boyutunda olan disketlerin takld srcdr.
5.25 lik Disket Src
- 42-
c. CD Src
Lazer teknolojisiyle okuyup yazan CD disklerin takld srcdr. Bu teknoloji ile bir CD diske daha ok bilgi aktarlabilir.
6. BLGSAYARDA KULLANILAN DER YAN BRMLER a. Mouse (Fare)

Bir girdi birimidir. Klavyenin kullanlmad, daha ok ekranda belirtilen blmleri iaretleyerek alan, masa zerinde gezdirilerek, ekranda hedeflenen blme gelince dmeye baslarak allabilen aygttr. Farenin altnda bulunan yuvarlak bir top aracl ile imlecin ekranda, farenin srld tarafa gitmesi salanr.
Mouse
b. Scanner (Tarayc)
Bir belge zerindeki resim, yaz vb. bilgileri bilgisayara aktarma ilemini yaparlar. Belge zerinde almak istediimiz blm, tarayarak bilgisayara aktarr. Hand Scanner (El Tarayc) ve Page Scanner (Sayfa Tarayc) olarak iki eittir.
El Tarayc
- 43-
c. Modem
Bilgisayarlar arasnda, telefon araclyla iletiimi salar. Bunun iin bir modem kart ve modem cihaz gerekir. Doaldr ki iletiim yaplacak iki bilgisayarn da modemi bulunmas gereklidir. Gnmzde bilgisayarla iletiim gittike yaygnlamakta; bilgisayar bir fax-modem gibi kullanlabilmektedir. Aadaki ekil, bilgisayarlar arasnda iletiimin nasl kurulduunu gstermektedir.
Bilgisayarlar Arasnda letiim
- 44-
d. Plotter (izici)
Daha ok mhendislikte izim alannda kullanlr. Renkli izim yapabilme zelliine de sahiptir. Renkli izimde, birden ok kalem ile izim salanr.
e. Oyun ubuu (Joystick)

Gnmzde bilgisayarlar yalnz i alannda kullanlmakla kalmayp, zeka oyunlar iin de kullanlmaktadr. Daha ok eitim amacyla hazrlanan bu zeka oyunlar, ocuun pratik zekasn, karar verebilme, refleks ve el abukluunu da artrmaktadr. Bu oyunlarn oynanabilmesi iin, baz durumlarda klavye tularyla noktalarn ynetimi olanakszlar. Bu nedenle, noktalarn hareketi, ileriye-geriye, saa-sola doru hareket edebilen ubuk araclyla salanr. Bu ubua oyun ubuu (Joystick) denir.
f. Ik Kalemi (Light Pen)

Grafik ve izim iin kullanlan bir giri birimidir. Ekran zerine kullandmz programda bulunmayan bir ekil izmek ve karakter seti dnda bir izim oluturmak istediimizde kl kalem'den yararlanrz. Bir kada izer gibi ekran zerine izim yapabiliriz.
g. Teyp
Baka bir d bellek aracdr. Bildiimiz teyp kasetleri ve buna benzer ekillerde olur. Bu tr bellek biriminde bilgileri almak zaman alcdr. Erimek istediimiz bilgiyi alabilmek iin, o bilgiye kadar tm bilgiler okunur.
7. BLGSAYARLAR ARASINDA BALANTI

Bilgisayarlar birbirlerine balanarak alabilirler. Bu tr sistemlere network sistemi denir. Kullandklar iletim sistemi farkldr. Bu tr iletim sistemi DOS komutlarnn ounu kullanabilirler. Network balantl bilgisayarlar biribiri ile alveri yapabilirler ve ayn anda bir ka kii tarafndan kullanlrlar. Aada bir network balantsnn emasn gryorsunuz:
- 45-
Bilgisayarlar birbirine balamak iin Ethernet Kart taklr ve uygun bir iletim sistemi kurulur.
SORULAR
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Giri birimleri nelerdir? Saynz. Kontrol Biriminin grevin nedir? Bellek Nedir? Kaa ayrlr? Saynz. Disket ve Hard Disk arasndaki farklar nelerdir? k birimleri nelerdir? Saynz. Pixel nedir? Tanmlaynz. Yazc eitlerini saynz ve alma sistemlerini aklaynz.
- 46-
BLM III. BLGSAYARIN ALIMA LKES

Bir bilgisayarn almas iin letim Sistemi'ne gereksinim vardr. Baz bilgisayarlarda iletim sistemi, bilgisayarn belleindedir. zerinde iletim sistemi olmayan bilgisayara hangi iletim sistemi ile allacaksa, disketten yklenir ve bilgisayar verilen komutlar alglamaya hazr duruma getirilir. Bu ilemden sonra kullanacamz program, bilgisayarn belleine yklenir. Bu, bir paket program ya da allmas istenen yksek dzeyde bir dil olabilir. Bilgisayarlarn alma sistemleri Giri-lem-kt sras iledir. Giri: Programla ilgili verilerin uygun giri birimleri (klavye, mouse, kl kalem, disk/disket vb.) ile bilgisayara aktarlmasdr. lem: Yklenen veriler programn ileyi ve ak dorultusunda Merkezi lem Birimi'nde mantk szgecinden geirilerek ilenirler. Bilgisayara girilen bilgiler, bilgisayar tarafndan ilem biriminde kontrol edilerek onaylandktan sonra verilen komutlar dorultusunda ilenirler. kt: Elde edilen sonular, uygun kt birimlerinden (ekran, yazc, disk/disket vb.) alnr.
A. DSKETN SRCYE TAKILMASI

Bilgisayar aabilmek iin iletim sistemi disketi, yani MS-DOS disketi gereklidir. Bu disketinizi hazrlaynz. inde Harddisk bulunan bilgisayarlarda, sistem genellikle ykldr. Bu durumda, disket bilgisayara taklmadan alr. Disketi, ba parmanz ile dier parmaklarnz arasnda etiket ksmndan tutunuz. Etiket ste gelecek biimde ve yerine oturacak ekilde srcye taknz. Srcnn dndaki mandal kapatnz.
B. SSTEMN AILMASI
Disketinizi src gzne taktktan sonra elektrik anahtarn anz. Birazdan bip sesi gelerek, CPU, ROM, RAM ve KLAVYE vb. nitelerin balanp balanmadn kontrol eden otomatik testi yapacaktr. Test sonucunda hata yoksa sistem disketten yklenerek alma ilemi yaplm olacaktr. - 47-
Genelde sistemin al, srasyla u biimde olur: Bu ilem bilgisayardan bilgisayara deiiklik gsterir. Bunun nedeni de AUTOEXEC.BAT dosyasyla istenilen biimde amay salamaktandr. Bilgisayar her alta sistem kart, genileme kart zerindeki RAM bellei kontrol eder. Bu ilemler srasnda bir hataya rastlanlrsa sistem sizi uyaracaktr. Sistem bu ekilde aldktan sonra ikinci bir bip sesi gelecek, ve aadaki mesajlar kacaktr.
Starting MS-DOS... Current date is Tue 1-01-1980 Enter new date (mm-dd-yy) Current time is 0:00:29.87 Enter new time:_ Microsoft(R) MS-DOS(R) Version x.xx (C) Copyright Microsoft Corp 1981-1993 A>
Biz burada istersek tarih ve zaman deitirebiliriz. yle ki:
Enter new date (mm-dd-yy)_mesaj kacaktr. Bu Yeni Tarihi Giriniz anlamndadr. Mesajn yannda, burada olduu gibi "_" iareti kacaktr. Biz buna imle (kursr) diyoruz. Eer tarihi deitirmek isitiyorsanz aadaki biimde yeni tarihi giriniz ve Enter tuuna basnz. Enter new date (mm-dd-yy)_
mm-dd-yy ya da mm/dd/yy ya da aa-gg-yy ya da aa/gg/yy aa=Ay gg=Gn yy=Yl
rnek: 8-18-1994 ya da 8/18/1994 5-19-1919 ya da 5/19/1919 eklinde girilir.
- 48-
Bu ilemi yaptktan sonra Enter new time:_ mesaj kacaktr. Bu da Yeni Saati Giriniz anlamndadr. Yeni saati aadaki biimde giriniz ve Enter'e basnz. hh: mm: ss.xx hh mm ss xx 0 ile 23 arasnda bir saat 0 ile 59 arasnda bir dakika 0 ile 59 arasnda bir saniye 0 ile 99 arasnda saniyenin yzde birini gstermektedir.
Zaman girerken, aradaki iaretlere dikkat ediniz. lk ikisi ":" ve son iaret "." iaretidir. Sistem saati, 24 saat sistemine gre almaktadr. rnek olarak saat 22.30 ise; 22:30:00.00 ya da 22:30
eklinde girilir.
Eer tarihi ve saati deitirmeden Enter tuuna basarak bo geerseniz. nceki tarihi ve saati kabul etmi saylrsnz. Pil destekli bilgisayarlarda, gerek zaman ve saat bellekte bulunduundan, bilgisayar atmzda gnmzn tarihini ve iinde bulunduumuz zaman verecektir.
A> Promptu ktktan sonra bilgisayarmz, iletim sistemi komutlarn alglamaya

hazrdr.
SORULAR
1. 2. 3. 4. Bilgisayarn almas iin neden iletim sistemine gereksinim vardr? Bilgisayarn alma ilkelerini saynz ve aklaynz. AUTOEXEC.BAT dosyasnn bilgisayarn alndaki grevi nedir? Sistem almas srasnda hangi birimleri kontrol eder?
- 49-
BLM IV. LETM SSTEM

A. GR
letim Sistemi: Bilgisayarn alndan kapanna kadar, kullanc ile bilgisayar arasndaki balanty salayan, komutlar alglamaya, programlar ve evre nitelerini kullanlr duruma getiren, sistem yazlm programlardr. letim sistemi, giri birimlerinden ald komutlara gre bellek ile giri-k birimleri arasnda alverii, programlarn altrlmasn ve dosya ilemlerinin gerekletirilmesini salayan ve denetleyen programdr. Ksaca iletim sistemi; bilgisayarn can damardr. Bilgisayarlarn tiplerine, modellerine gre kullandklar iletim sistemi farkldr.
B. LETM SSTEM ETLER MS-DOS ve PC-DOS OS/2 CP/M UNIX XENIX WINDOWS-NT
1) MS-DOS : MicroSoft-Disk Operating System'in ksaltlmdr. Mikrosoft Disk letim Sistemi anlamndadr. En ok kullanlan sistemdir. Biz de kitabmzda bu sistem zerinde duracaz. MS-DOS Mikrosoft Corporation tarafndan gerekletirilmitir. 16 bit'lik mikrobilgisayarlar iin yazlmtr. PC-DOS, MS-DOS'un IBM uyarlamasdr. 2) UNIX : ok kullancl bilgisayarlar iin gelitirilmi iletim sistemleridir. Kullanllar tek kullancl bilgisayarlara gre biraz karmaktr. Ayn anda, ayn bilgi deposuna birka terminalden giri yaplabilir. 3) WINDOWS-NT : Pencereli iletim sistemi de diyebiliriz. WINDOWS-NTnin avantaj ayn anda birden ok dosyay aabilmek ve dosyalar arasnda kolay gei yaparak alveri yapabilmektir.
- 50-
C. DOS LETM SSTEMNE GR

Piyasada en ok kullanlan bu iletim sisteminin kullanm hem basit hem de pratiktir. MS-DOS letim Sisteminin birka uyarlamas (versiyon) vardr. Bunlar ... 4.01, 5.00, 6.00, 6.20 gibi... Aralarnda ok fark olmamasna ramen son versiyonlar daha ok ileve sahiptirler. Biz, iletim sistemi konusunda bir kullanc (operatr) iin gerekli olan veya olabilecek bilgi ve komutlar greceiz. Bu bilgiler ve komutlar nda istediimiz almay yapabilir ya da ileride bu bilgilerimizi geniletebiliriz.
D. DOS LETM SSTEM KAVRAMLARI

MS-DOS iletim sistemini renir ve kullanrken baz kavramlarla karlaacaz. Bu kavramlarn anlamlarn bilmemiz, DOSu daha balarken kullanmamz kolaylatrr.
1. SRC ADI
MS-DOS letim Sistemini kullandmzda karmza A> iareti kar ki bu da MSDOS'un prompt'udur. Bu promtu grdmz andan itibaren bilgasayarmz MS-DOS komutlarn almaya hazrdr. Burada A> iareti srcnn adn belirlemektedir. Tek disket srcl bilgisayarlarda, src A>'dr. ift disket srcl bilgisayarlarda ikinci src B>'dir. inde disk nitesi bulunan bilgisayarlarda, yani Hard Disk C> promtu ile gsterilir. Bilgisayarmz birden fazla srcl veya Hard Diskli ise alrken, bir srcden dierine gemek gerekir. Bu geisi aadaki ekilde gerekletirebiliriz:
A>B: B>C: C>A:
B srcsne geer. C srcsne geer. A srcsne geer.
Hangi srcde alyorsak, karmzda o srcnn promptu vardr. Src deitirmek iin, gemek istediimiz srcnn harfini ve yanna (:) iki nokta iaretini yazarak () ENTER'e basmamz yeterlidir.
2. YOL ADI (PATH NAME)

Yol ad olarak tanmlanr. Yol ad belirlenirken src, dizin (directory) belirtilir. Bir dosya ile ilgili ilemlerimizi yapabilmemiz iin, o dosyay bulmamz gerekir. Bunun iin de dosyann bulunduu src ve dizine girmemiz gerekir ki; bu da dosyann bulunduu yerin belirtilmesiyle olur.
- 51-
MS-DOSda komutlarn yazl srasnda yol ad vereceiz. Yazlm kalb aada verildii gibidir:
src:\dizinad\dizinad\...\dosyaad.uzants
Yol belirleme komutu PATHdir. Eer PATH kullanlmayacaksa, Yukarda verdiimiz rnei dier komutlarla src, dizin ve dosya adn yazp yol belirleyerek kullanabiliriz.
3. DZN (DIRECTORY)
Dizin: Disket ya da diske kaydedilen bilgilerin daha kolay bulunabilmesi iin, kullanacamz dosyalar topluluudur. Birbirine benzeyen ve ilgilendiren dosyalar bir dizin ierisinde toplarsak hem almamz, hem de aradmz dosyay bulmamz kolaylar. Bir muhasebe brosunda bulunan dolaplar ele alacak olursak; her dolapda belirli defterler vardr. Defterler karkl nlemek iin snflara gre ayrlmtr. 1. dolapda Birinci Snf Defterler, 2. dolapda kinci Snf Defterler, 3. dolapda Kooperatif Defterleri bulunduunu varsayalm. te bu dolaplara dizin (directory) diyebiliriz. Bu broda 3 dizin vardr. Her dolabn iinde de o dolabn snfna giren mkelleflere ait dosyalara da dosya, (ktk, file) adn verebiliriz. Bu dosyalarn zerinde de ait olduu mkelleflerin adlar karkl nlemek ve kolay bulmak iin yazldr. Bu oda gibi birka oda daha varsa, o zaman odalara dizin, dolaplara da alt dizin denir.
a. ANA DZN (ROOT DIRECTORY)

Diskette kaytl bilgiler daha ok dizinler altnda saklanr. Bunun nedeni de birbiri ile ilgili dosyalar bir araya toplayarak, arandnda kolay bulunmasdr. Disketi ilk atmzda ana dizindeyiz demektir. Yukardaki rneimizi ele alacak olursak broya da Ana Dizin adn verebiliriz. Bir baka rnek verecek olursak; bir siteye ilk girdiimizde, nce cadde ya da sokaa girmeye benzetebiliriz. Ana dizine ROOT Directory ad verilir.
b. ALT DZN (SUB DIRECTORY)

Ana dizinin altnda bulunan dizinler alt dizinlerdir. Her alt dizinin altnda birden ok alt dizin bulunabilir. Alt dizinleri de sitedeki bloklara, bloklardaki apartmanlar sitenin alt dizini, daireleri de apartmann alt dizini, odalar dairenin alt dizini olarak dnecek olursak dizin kavramn daha kolay anlayabiliriz.
- 52-
Aada vereceimiz iki ekil dizini deiik ynlerden sunmaktadr. 1. ekilde bir bina rnei ve giri Ana Dizin, odalar ise alt dizinlerdir. 2. ekilde ise bir aa zerinde dizin emas verilmeye allmtr. Burada da kk Ana Dizin, dallar da alt dizinlerdir.
Dizin emas 1
Dizin emas 2
- 53-
Ana Dizin emas
Alt Dizin emas
Bu iki eklin sol taraflarnda dizinler aa eklinde tamamen verilmekte, ekillerin sa taraflarnda ise kendi iinde olan dizin ve dosyalar verilmekte. Soldaki ekilde Ana Dizin, sadakinde ise PW dizini verilmekte.
4. DOSYA (KTK, FILE)

Bilgisayarda birbiri ile ilgili bilgileri ieren (mektup rnei, program, veri grubu, yasalar ve tzkler gibi) bilgi grubuna dosya denir. Biz bu bilgileri bilgisayarn yan bellei olan Disk, Disket, Teyp zerine kaydederek, gerektii zaman kullanlmak zere saklarz. Bu bilgileri bu nitelere kaydederken bunlara bir isim veririz. Aradmz zaman bu isimle arrz. Bilgisayarlarda dosya organizasyonu biimde olur: 1. Sral Eriimli Dosyalar. (SEQUANTIAL ACCESS FILES) 2. Dorudan (Rastgele) Eriimli Dosyalar. (RANDOM ACCESS FILES) 3. Index Dosyalar. (INDEX SEQUANTIAL FILES) - 54-
Dizin ve Dosya emas
- 55-
a. DOSYA ADI VE KURALLARI

Dosya ad verirken MS-DOS tarafndan istenen kurallar vardr. Bu kurallara uymak zorundayz.
Dosya ad verirken unlara dikkat etmeliyiz:

1. Dosya ad 8 karakteri geemez. Dosya adna ek olarak uzant kullanlabilir. Bu durumda uzant 3 karakteri gememelidir. Dosya adndan sonra nokta (.) konulup uzant yazlmaldr. VERGI.IAD, MUSTERI.BAS, BORDRO.EXE gibi...
2. Dosya ad verirken zel karakterler ( " . , / \ ; : = < > [ ] + gibi iaretler) kullanlmamaldr. SINIF/3, CARI+HES yazmak yanltr. 3. Dosya ad verirken Trke karakterler kullanlmamaldr. (,,,,, gibi...) Bu karakterler bilgisayar iin zel karakterdir. MS-DOSun 6.20 versiyonunu kullanyorsanz ve Trke Karakter Setini yklediyseniz, byk ve Kk dndaki Trke karakterleri de kullanabilirsiniz. 4. Dosya ad verirken bilgisayarda kullanlan komut ve deyimler kullanlmamaldr. END, COPY, FILES gibi... 5. Bir dizin ierisinde daha nce kullanlan dosya ad ve uzants aynen yazlamaz. Byle bir ad verilecek olursa, daha nce bulunan dosyann ierii silinerek yeni dosyann ierii yer alacaktr. Byle bir durumda baz programlar ayn dosyann zerine yazlp yazlmayacan uyaracaktr. 6. Dosya ad verirken programn ilevine ve ieriine uygun bir ad verilmesi hem karkl nler, hem de aradmz zaman konuyla ilgili isimde olduu iin kolayca bulabiliriz. Bir bordro program yapyorsak BORDRO, stok kontrol program yapyorsak STOK gibi adlar vermek iimizi kolaylatrr. Dosya adlar kk harfle verilse de, bilgisayar tarafndan byk harfe evrilir.
- 56-
b. DOSYA UZANTISI
Dosya uzantlarnn bilgisayar iin baz anlamlar vardr. Bunlar:
UZANTI
????????.ASM ????????.BAK ????????.BAS ????????.BAT ????????.COB ????????.COM ????????.CRF ????????.DAT ????????.EXE ????????.FOR ????????.KEY ????????.LST ????????.NDX ????????.OBJ ????????.OVR ????????.PAS ????????.PL1 ????????.PRG ????????.$$$
ANLAMI
ASSEMBLER kaynak programlar BACKUP (yedek) dosyas BASIC programlar BATCH (Otomatik) komut dosyalar COBOL kaynak programlar Dorudan altrlabilen dosya Geici kaynak dosyalar DATA (Veri) dosyas Makine dilinde dosyalar FORTRAN kaynak programlar Anahtar dosyas Derleyici yaz listeleri ndexlenmi dosya Ama kod modlleri akma modlleri PASCAL kaynak dosyalar PL/1 program dosyas dBASE program dosyas Geici sistem dosyalar
Uzantlar EXE, COM ve BAT olan dosyalar, iletim sisteminde direk olarak alrlar.
5. DOSYA ADLARINDA KULLANILAN JOKER KARAKTERLER

letim sisteminde Dosya Ad yazlrken, baz kolaylklardan yararlanmak iin Joker iaretler dediimiz iaretleri de kullanacaz. Bunlar, birden ok dosya ile ilgili ilem yaparken zaman ve emekten kazanma asndan kullanmamz gerekir. Bunlar:
- 57-
AIKLAMALI, UYGULAMA RNEKL BLGSAYAR Yldz iareti tm karakterleri simgeler.
MU*.* *.* *.BAT MU*.D*

?
Ad MU ile balayan, uzants ne olursa olsun btn dosyalar tanmlar. Ad ve Uzants ne olursa olsun btn dosyalar tanmlar. Ad ne olursa olsun, uzants BAT olan dosyalar tanmlar. Ad MU ile balayan, uzants D ile balayan btn dosyalar tanmlar.
Soru iareti bir karakterin yerine geer.
BO??.* M?????.DAT MU*.?? WIN????.E*
Ad BO ile balayan ve 4 karakterli olan, uzants ne olursa olsun btn dosyalar tanmlar. Ad M ile balayan ve 6 karakterli olan, uzants DAT olan dosyalar tanmlar. Ad MU ile balayan ve uzants 2 karakterli olan dosyalar tanmlar. Ad WIN ile balayan 7 karakterli olan, uzants E ile balayan dosyalar tanmlar.
6. VE DI KOMUTLAR
MS-DOS iletim sisteminde iki tr komut vardr. Bu komutlar ve D komut olarak tanmlanrlar. Komut: letim sistemi aracl ile yklenen bilgisayarn belleinde olan komutlardr. Bu trden komutlar kullanrken MS-DOS disketinin srcde takl olup olmamas nemli deildir. D Komut: Bu trden komutlarn uygulanabilmesi iin MS-DOS disketinin kullanlan srcde olmas gerekir. MS-DOS komutlarna gemeden nce kullanacamz iaret ve deyimlerin neyi tanmladn grelim:
veya <Enter>: Bu iaret klavyedeki ENTER tuunu tanmlar. Bu iaretin olduu yerde ENTER tuuna basmamz gerekir. Burada ENTER tuunun grevini tanmlamamz gerekiyor: Enter, bilgisayarn belleine herhangi bir bilgiyi gndermeye yarar. Girilen btn bilgileri ENTER tuu araclyla bilgisayarn belleine gndeririz. Bu iaret yerine ENTER yazyorsa yine ENTER tuuna basmamz gerekir.
- 58-
<......> : Bu iaretler iinde tular verilmitir. Bu iaretler ve iindekiler yazlmayacak , yerine iinde yazlan tua baslacaktr. rnek: <Enter> yazl ise, Enter tuuna baslacaktr. [ ] : Keli parantezlerin iindekileri yazma zorunluu yoktur. Yaplacak ie gre deiiklik gsterir. (...) : Nokta nokta ile gsterilen seenekler istee bal olarak yinelenebilir. Keli Parantez [ ] ve < > iaretleri yazlmayacaktr. Bu iaretlerin dnda verilen, iaret ve sembolleri yazmak zorunludur. Bunlar Virgl (,), Noktal Virgl (;), Eit areti (=), st ste iki nokta (:), Soru areti (?), Sla (/), Ters Sla (\) iaretleri gibi... Komutlar, byk ya da kk harfle girilebilir. Kk ya da byk harf olmas fark etmeyecektir. Bilgisayar bunlar kendiliinden byk harfe evirecektir. Not: almaya balamadan nce, unu kesinlikle unutmamalyz: Yapacamz herhangi bir harf veya yazm hatas ya istediimiz sonucu vermeyecek ya da bilgisayar tarafndan kabul edilmeyerek hata mesaj ile uyarlacaktr.
E. LETM SSTEMNDE KLAVYE KULLANIMI

Klavye: Bilgisayarn alabilmesi iin gerekli olan ve en ok kullanlan girdi birimidir. Bilgisayara gerekli verilerin girilebilmesi iin harf, rakam vb. kullanlan tular topluluudur. Bilgisayara girilen karakterler, ilenmesi iin MB'e (Merkezi lem Birimi) gnderildikleri an ekranda da gsterilir.
Klavye 4 ksmdan oluur:

1. Daktilo (Alfasaysal) Tular 2. Edit Tular 3. Saysal Tular 4. Fonksiyon Tular
- 59-
Klavye 1. Daktilo (Alfasaysal) Tular: Bu tularn ou iki ya da tula birlikte kullanlrlar. Alfabe ve saylarn bulunduu tular blmdr. A'dan Z'ye kadar olan harfleri, 0'dan 9'a kadar olan rakamlar ve zel karakterleri iermektedir: (! @ # $ % ^ & * ( ) _ - + = { } [ ] ; : " ' , . < > / ? \ | )
Daktilo (Alfasasyal) Tular Yukarda verdiimiz tular yazmak iin karakterini grdmz tua basldnda, o karakter monitrde belirecektir. Bu olaya baslan tuun "yanklanmas" ad verilmektedir. Not: Aada klavyede bulunan tularn genel kullanmn vereceiz. Baz uygulama programlarnda kullanm deiiklik gsterebilir. Bu nedenle rnein DOSda kullanrken bile burada yazlan yerine getirmeyebilir. eitli kelime ilem programlarnda deiik biimde kullanlabilir. Bu karakterlerin bazlarn, bir tua tek bana deil de ikinci bir tuu da kullanarak yazmak zorunda da kalabiliriz. Tularla ilgili konumuzda + iareti o tulara birlikte baslacan gstermektedir.
- 60-
Bu tularn grevlerini ve kullanllarn srasyla grelim: Daktilo Tular ksmnda bulunan zel amal tular:
Enter tuu, verilen komut ve bilgileri bellee gndermede ve bir alt satra gemede kullanlr. RETURN adyla da bilinmektedir. iareti ile gsterilir. Her ilem sonunda bu tua basmamz gerekmektedir. Bu tua baslmadan komutlar ve bilgiler bilgisayar tarafndan bellee gnderilmezler.
Deitirme Tuu
Bu tula birlikte herhangi bir harf tuuna basldnda, o tuun byk harfi yazlr. Eer Byk Harf Kilitleme Tuu (CapsLock) basl ise bu kez tersini yaparak o harfin kn yazacaktr. Ayn zamanda bir tuun zerinde iki karakter varsa, Shift tuu ile birlikte o tua basldnda bu kez de, o tuun zerindeki karakteri yazacaktr. rnek: Shift+g Shift+G Shift+1 Byk G yazacaktr. Kk g yazacaktr. (Caps Lock ak ise) Bu tuun zerinde iki karakter 1 ve ! iaretleri olduundan, stte ! iareti olduu iin, ! iaretini yazacaktr.
Shift Tuunun zel Grevleri: Shift+PrtSc (Print Screen) Ekrandaki grnty aynen yazcdan verir.
Kontrol Tuu
Bir baka deitirme tuu da Ctrl ile gsterilen kontrol tuudur. Bu tu birok ilevi yerine getirebilecek ekilde programlanmtr. ^ iareti ile de gsterilir. ^C, ^S gibi.
- 61-
Control Tuunun Grevleri unlardr: Ctrl+Alt+Del Bilgisayarn ama kapama dmesine dokunmadan, bilgisayarn belleini temizleyerek kapatr ve yeniden aar. Biz buna RESET adn veriyoruz. Program kilitlenmeleri gibi durumlarda kullanlr.
Ctrl+C ve Ctrl+Break Ctrl+S Komut iptal etmeye yarar. almakta olan program durdurur. Bir dosya taramas srasnda ekrandaki sayfa akn durdurur. Herhangi bir tua baslnca sayfa ak srer. Ctrl+NumLock tular da ayn sonucu yaratr. Ekrandaki grnt kaymasn durdurur. Herhangi bir tua basarak sayfann devam grlebilir.
Ctrl+Num Lock Ctrl+P ve Ctrl+PrtSc
Ekrandaki grntnn ve bellekte bulunan komutlarn yazcdan alnmasn salar.
Alternatif Tuu
Alt tuu da bir deitirme tuudur. Bu tula birlikte 0'dan 255'e kadar bilgisayarda bulunan karakterlerin yazlmas salanr. Alt+154 Alt+171 Alt+246 154'e karlk gelen karakterini, 171'in karl karakterini, 246'in karl karakterini vb.
Bir dier alternatif tuu da Alt Gr tuudur. Bu tu, bir tuun zerinde ikiden ok iaret varsa bu iareti yazmak iin kullanlr. Yani bir tuun zerindeki nc iareti basar.
- 62-
Byk Harf Kilitleme Tuu

Caps Lock, srekli byk harfte yazmak istenildiinde, bu tu kullanlr. Bu tua bir kez basldnda bu tuun zerinde bulunan kl gsterge yanacaktr. Bundan sonra klavye byk harfe kilitlenir ve byk harf yazar. Bir kez daha basldnda, eski konumuna dner.
Geri Dn Tuu
Esc tuu eitli uygulama programlar tarafndan deiik biimlerde tanmlanmaktadr. Programclar tarafndan programdan k ve geri dn tuu olarak tanmlanrlar. Yrtmeyi durdurma ve komutu iptal etme zellii vardr.
Ara (Boluk) Tuu

Space tuu, klavyenin altnda yer alan uzun ubuk grnml tutur. Bu tu szckler arasnda veya gereken boluklar vermek iin kullanlr. Bu tua baslmadan yazlan yle bir yaz; BilgisayarrenmekokKolay Bu tua baslarak yazldnda;
Bilgisayar <Space> renmek <Space> ok <Space> Kolay

Bilgisayar renmek ok Kolay eklinde olacaktr.
Geri Silme Tuu

Back Space tuuna, her basta imle, bir karakter geri gider ve her geri gidite yannda bulunduu karakteri siler.
- 63-
Bilgisaray_ Bilgisara_ Bilgisar_ Bilgisa_
<Back Space> <Back Space> <Back Space>
Durak Tuu
Tab tuuna her basta imle, 8 karakter ileriye gider. Bu tuu izelge yaparken, durak yapmak amacyla kullanrz. Shift+Tab Her basta imle 8 karakter geri gider.
2. Edit Tular
Bu tular dzeltme tulardr. Ekran veya satr editrn kullanmamz gerektii durumlarda, dzeltme yapmak amacyla bu tular kullanlr.
Edit Tular
Ekran Yazdrma Tuu

Print Screen tuu, Shift tuu ile birlikte baslrsa ekrandaki grntler, Yazc tarafndan kada aktarlacaktr. Ctrl tuu ile birlikte kullanldnda klavyeden girilen her veri satr yazc tarafndan kada aktarlr.
- 64-
Scroll Lock tuu, imle ekrann en st ya da en alt satrna geldiinde, ekranda o an grntlenen yazlarn hareketini salamak iin kullanlr. Bu tu, Ctrl tuu ile birlikte kullanldnda yrtlmekte olan program ya da komutun almasnn durmasn salar.
Pause tuu, durdurma tuudur. Akan grnty ve almakta olan program durdurur. Tua tekrar basnca alma srer. Ctrl tuu ile birlikte kullanldnda komutun almasn iptal ederek yarda keser.
Yn Tular
Ok tularna basldnda imleci kendi ynnde hareket ettirir. Dkman yazm srasnda sol ok-sa ok tuu, Ctrl tuu ile birlikte kullanldnda bir nceki-bir sonraki szce gider.
Araya Girme Tuu

Insert tuuna bir kez basldnda, imle izgi ise yarm bydn greceksiniz; mle btn ise yine yarm olduunu greceksiniz. Bu tua bir kez bastktan sonra, imlecin bulunduu yerden itibaren, her tu iin bir karakter aralayarak araya, ekleme yapmamz salar. Bir kez daha basldnda imle eski halini alacaktr. Bilgsayar Burada yaplan yanl dzeltelim. Araya i harfini eklememiz gerekecektir. mleci s harfinin zerine getirip <Insert> tuuna bastktan sonra i tuuna basarak, i harfini araya sokabiliriz. Dzeltme ilemi bittikten sonra, Ins tuuna bir kez daha basarak eski konuma gememiz gerekir
- 65-
Silme Tuu
. Del ya da Delete tuuna her basta, imlecin zerindeki karakter silinir. mlecin sandaki karakterleri kendine doru ekerek birer karakter siler. Bilgistayar Burada da t harfi fazladr. t harfini silelim. mle t harfinin zerine getirilip <Del> tuuna bulunduu yerden basarsak, t harfi silinerek sadaki karakterleri de kendine doru ekecektir. Bylelikle istediimiz dzeltmeyi yapm olacaz.
Baz uygulama programlarnda, Del tuuna basnca imlecin solundaki karakteri silerek, sandaki karakterleri kendine doru eker.
Baa Dn Tuu
Home tuunun ilevi, imleci ekrann sol st kesine gtrmektir. Baz programlarda satrn bana gtrr. Dkman yazm srasnda Ctrl tuu ile birlikte kullanldnda dkmann en bana gider.
Sona Git Tuu

End tuu, imleci kullanlan programa gre ekrann ya da satrn sonuna gtrr. Kullanlan uygulama programna gre deiiklik gsterir. Dkman yazm srasnda Ctrl tuu ile birlikte kullanldnda dkmann en sonuna gider.
Sayfa Yukar Tuu

Page Up tuu, imleci bir ekran boyu kadar yukar kaydrr. Her basta bir nceki sayfay grmemizi salar. Dkman yazm srasnda Ctrl tuu ile birlikte kullanldnda bir nceki sayfaya gider.
Sayfa Aa Tuu
Page Down tuu, imleci bir sayfa boyu aa kaydrr. Bu tua her basta bir sonraki sayfay grebiliriz. levi kullanlan uygulama programna gre deiir. Dkman yazm srasnda Ctrl tuu ile birlikte kullanldnda bir sonraki sayfaya gider.
- 66-
3. Saysal Tular:
Saysal ilemler iin tasarlanm bu blm, hesap makinesi eklinde dizayn edilmitir. Ayn zamanda edit tular olarak da grev yaparlar.
Num Lock tuu, saysal tularn kullanma gemesi iin kullanlr. Bu tuun zerinde bir kl gsterge vardr. Bir kez bastmzda bu kl gsterge yanar. Bundan sonra o tulara yklenen dier grevler iptal edilir ve rakamlar yazmaya geilir. kinci bir basla eski konumuna gelir. Ik yanyorsa saysal konumda, snkse edit tular konumundadr.
4. Fonksiyon Tular:
Fonksiyon tular programlarn kullanmasna kolaylk getirmek amacyla, program tarafndan deiik amalarla kullanlrlar:
En son girilen komutu karakter karakter tekrarlar. F1 tuuna her basta daha nce bellee yklenen karakter dizisinden bir karakter ekrana yanstr.
En son girilen komuttan, yeni girilen karaktere kadar kopyalama yapar. rnein en son komut DISKCOPY ise F2 C girildiinde DOS ileti satrnda DISK grntlenir.
- 67-
F3 tuu, F1 tuunun yapt grevi bir basta yapar. Yani bellee yazlan bir nceki karakter dizisini bir basta, olduu gibi ekrana yanstr.
Belirtilen karaktere kadar tm karakterleri atlar. rnein en son girilen komut TYPE DISKCOPY A: B: ise, bu yanl dzeltmek iin, yani DISKCOPY A: B: yapabilmek iin F4 D F3 girii yaplabilir.
Bir komut girii yanl yaplmsa, geri geri giderek yanl dzeltmek yerine F5 tuuna basarak komutu yeniden doru olarak girebiliriz.
^Z veya kesme iaretini karr.
Bir ASCII NULL karakterini satra yerletirir. Bu, ^@ olarak grnr ve Ctrl @ yazmyla ayndr. Null karakteri bazen DOS'un satr dzenleyicisi olan EDLIN'e veri girilmesinde kullanlr. Dier fonksiyon tular kullanlan programa gre deiik grevler yklenirler. Bu grevler programcnn ykledii grevlerdir. Kullancya kolaylk olmas asndan deiik fonksiyonlarda programlanabilirler. Buraya kadar grdmz tularn kullanmnda baz aksaklklar grrseniz bu sizi artmasn. Bu tularn ilevleri, esitli Editr kullanmlarnda ve program editrlerinde deiiklik gsterebilir. zellikle paket program kullanmnda baz tulara deiik grevler yklenebilir.
- 68-
F. MS-DOS KOMUTLARI
Komutlar, bilgisayar ve kullanc arasndaki anlamay salayarak, almay kolaylatrrlar. kiye ayrlrlar: 1. Komutlar 2. D Komutlar ve d komutun ne anlama geldiini, nceki konularmzda aklamtk. Komutlar kullanrken; komut ad, varsa src, dizin ad, dosya ad, parametreler, iaret ve semboller vb. yazlarak ENTER tuuna baslr. stenen komut A> promptunun yanna yazlr ve ENTER tuuna baslr. 5.00 ve sonraki versiyonlarla formatlanan bir disketin formatlama srasnda UNFORMAT ile formatlanarak, yanllkla formatladmz bir disketin iindeki bilgileri yeniden kurtarabilmemizdir. UNDELETE ile de bir yenilik daha eklenerek yanllkla silinen bir program yeniden canlandrabiliriz. 5.00'la gelen bir yenilik de, komutlarda /? parametresini ya da HELP Komut eklinde kullanarak annda yardm alnabilmesidir. MS-DOS'un 6.20 uyarlamas her yeni uyarlamada olduu gibi yenilikler getirmitir. Burada 6.20 uyarlamas ile geniletilmi yenilikleri de greceiz. En nemlileri bellei dzenlemesi, diski sktrarak kapasitesini ortalama iki katna kartmas, Trke ile ilgili yazm ve klavye destei bulunmasdr. Son uyarlamalarda komutlarn bir ou men sistemi ile almaktadr. Bu da kullanc iin byk bir kolaylk salamaktadr. Men sistemi ile alan btn komutlar mouse ile de alabilmektedir. rnek:
A>DIR /? A>HELP DIR

ya da gibi...
MS-DOS un bir zellii de, DOSSHELL kullanm ile DOS'un kullanmn kolaylatrmaktr. DOSSHELL ile komutlar yazma yerine, pencereli men yardmyla almasdr. Mouse destekli de olan DOSSHELL, DOS'u komutlar yazmadan kullanma olana sunmaktadr.
- 69-
MS-DOS KOMUTLARININ YAZILIMI

MS-DOS komutlarn yazarken aada vereceimiz bilgilere uyarsak, yazm konusunda zorlanmayz. MS-DOS iletim sisteminde komutlar, dos iletisinin hemen yanna yazlr. Yani A> ya da C:\> iaretinin yanna yazlr. Bir komut yazarken nce komut, sonra src ad ve : (iki nokta) iareti, sonra \ iareti ve dizin ad, (birden ok dizin ad varsa, dizin adlar \ iareti ile ayrlr) daha sonra yine \ iareti ve dosya ad yazlr. Komutun anahtarn kullanacaksak dosya adndan sonra / iaretinden sonra anahtarlar yazarz. rnek: C srcsnde iken, komutu yazacamz varsayalm. Prompt kendiliinden kacaktr. Yazmaya gerek yoktur. Prompt C> veya C:\> eklinde olacaktr. Komut Src1: \Dizinad\Altdizinad\....\Dosyaad.Uzant /Anahtar Src2:\Dizinad\Altdizinad\....\Dosyaad.Uzant /Anahtar Yukardaki yazm kural komutun bir zellii yoksa geerlidir. Burada iki src belirtilmitir. kinci ksm kullanmazsanz, bulunduunuz srcde ilem yapabilirsiniz. Komut yazm srasnda src ve dizin belirtilmezse, bulunduunuz src ve dizindeki ilemleri yapar. Bu konuda daha detayl rnekleri komutlarn yazm srasnda greceiz.
1. DSKN HAZIRLANMASI FORMAT D Komut

Grevi: Bir disket/diski bilgisayarn okuyup yazabilecei gibi dzenlemektir. Bu komutu grmeden nce, formatlama olay hakknda genel bir bilgi verelim: Formatlama: Bilgisayarn yeni bir disketi kullanlr duruma getirmesidir. Yeni aldmz bo bir disketi kullanmaya balamadan nce formatlama'mz gerekir. Formatlama yapmadan bir disketi kullanmamz olanakszdr. Bilgisayarn o disketi okuyabilmesi iin kendi format balna gre izleri (Track, Sector) amas, okuyabilecei gibi uyarlamas gerekir. Not: Eer disketimiz dolu ise formatlandktan sonra iindeki bilgiler silinecektir. Bunun iin formatlama yapmadan nce disketi sileceimizden emin olmalyz. DOS 5.00 ya da daha st bir versiyonla formatlanmsa, herhangi bir ilem yapmadan UNFORMAT komutu ile format geri alnabilir.
- 70-
FORMAT komutu, st ksmda belirttiimiz gibi d komut'tur. Bunun iin de iki diskete gereksinmemiz olacaktr. 1. DOS (letim Sistemi) Disketi. 2. Formatlanacak disket. Yazl:
FORMAT [Src:][/s][/v][/n:xx][/t:yy] [/f:Kapasite][/q][/1][/4][/8]

Format komutunun anahtarlar (Switch):
/s
Bu anahtar kullandmzda, formatlama ilemi ile birlikte iletim sistemi ile igili i komutlarn bulunduu, bilgisayar amamz iin gerekli dosyalar da kopyalam oluruz. Buna DOS-COPY ad verilir.
Kopyalanan dosyalar unlardr:
IO.SYS MSDOS.SYS COMMAND.COM
(gizli dosya) (gizli dosya)
Bu dosyalar kopyalamakla bilgisayarn almas ve sistem i komutlarnn kullanlmasn, yani bizim alabilmemiz iin gerekli ortam salam oluruz. Gizli dosyalar DIR komutunu yalnz kullandmzda grlmezler. DOSun 6.0 ve daha yksek versiyonlarnda formatlama yaptktan sonra DBLSPACE.BIN adnda bir gizli dosya daha alr. /v Bu anahtar kullandmzda formatladmz diskete bir ad verebiliriz. /v anahtarn kullandysak formatlama bittikten sonra karmza yle bir mesaj kacaktr:
Volume label (11 character, ENTER for none)?_

Bu mesaj bizden, en ok 11 karakterlik bir ad girmemizi istemektedir. Eer ad vermeden ENTER'e basarsak adsz bir disketimiz olacaktr. Not: Kullandmz MS-DOS'un versiyonu 4.01 ve daha yukars ise /V anahtarn kullanmamza gerek kalmadan bizden diskete bir ad vermemizi isteyecektir.
- 71-
/1 /4 /8 /n:xx /t:yy /f:Kapasite /q /b /u
Disketin yalnzca bir yzn formatlar. Byk kapasiteli bir disket srcsnde 360 Kb, ift yzl disketi formatlar. Bu anahtar her track'a 8 sector formatlar. Belirtilen sector kadar formatlama yapar. Belirtilen silindir says kadar formatlama yapar. Belirtilen kapasitede formatlar. Bu parametre, formatn hzn artrr. Bu ilem daha nce formatlanan disket iin geerlidir. Diske MS-DOS 6.2 iletim sistemini kopyalayabilmek iin, gereken boluu brakarak formatlar. Diskin iindeki tm bilgileri siler. Bu anahtar kullandmzda UNFORMAT komutu ile diski kurtaramayz.
a. TEK SRCL BLGSAYARLARDA FORMATLAMA

nce DOS Sistem Disketini srcye takarz.
FORMAT A:
yazp ENTER tuuna basarz.
(A: yerine B: yazarak da tek srcl bilgisayarlarda formatlama yapabiliriz. Byle yaptmzda sanki ikinci bir src varm gibi bilgisayar bizden B disketini takmamz isteyecektir.) Ekranda u mesaj belirir:
Insert new diskette for drive A: and press ENTER when ready
A srcsne yeni bir disket takn ve hazr olunca ENTER'e basn.
. Krmz kullanm kapandktan sonra, MS-DOS disketi srcden kartlarak, formatlanacak yeni disketi takarz. Daha sonra ENTER'e bastmzda srayla aadaki ekran oluacaktr.
- 72-
Checking existing disk format. Saving UNFORMAT information. Drive A error. Cannot update the MIRROR control file. There was an error creating the format recovery file. This disk cannot be unformatted. Proceed with Format (Y/N)?y Verifying 1.44M xx percent completed Format complete. System transferred Volume label (11 characters, ENTER for none)? SISTEM DISK 1.457.664 bytes total disk space 198.656 bytes used by system 1.259.008 bytes available on disk 512 bytes in each allocation unit. 2.459 allocation units available on disk. Volume Serial Number is 0765-1CF5 Format another (Y/N)? xx percent completed Disket formatlama srasnda kar. xx disketin % kann formatlandn gsterir.
Formatlama ilemi bittiinde ekranda u mesaj belirir: Format complete Volume label (11 character, ENTER for none)?_ Buraya diskete bir isim verilmesi gerekiyorsa isim gireriz. ENTER'le bo geersek isimsiz kabul edilir. xxxxxx bytes total disk space xxxxx bytes used by system xxxxxx bytes available on disk Disketin toplam alan Sistemin kaplad alan (Sistemli formatlanm ise) Diskette kalan boluk
- 73-
xxx bytes in each allocation unit. xxxx allocation units avaliable on disk. Volume Serial Number is xxxx-xxxx Format another (Y/N)?
Bir sektre kayt edilebilecek byte says Diskette kullanlabilen alan Disketin seri numaras Baka formatlanacak disket var m?
En son olarak da Format another (Y/N)? iletisi kacaktr. Formatlama ilemi tamamlanmtr. Eer formatlanacak baka bir disket var ise formatlanm disket, srcden kartlarak formatlanacak dier disketi takarz ve Y tuuna basarak ve formatlama olayn yeniden balatabiliriz. Eer baka formatlanacak disket yok ise N tuuna basarak formatlama ilemini sona erdirmi oluruz. x.xxx bytes in bad sectors Eer disketimizde bozuk alan varsa, disketin alanlarn verdiinde byle bir ileti kar.
Formatladmz disket daha nce sistemli formatlanm ise, UNFORMAT yaplamayacandan system transfered mesajndan nce aadaki mesajla uyarlr. WARNING: This disk cannot be unformatted if system files are transferred. Proceed with system transfer anyway (Y/N)?
b. FT SRCL BLGSAYARLARDA FORMATLAMA

ift disket srcl bilgisayarlarda formatlama yaparken, DOS disketi A: srcsne taklr. Bo olan srcye de formatlanacak disket taklr ve src ad yerine formatlanacak disket hangi srcde ise o srcnn ad yazlr.
FORMAT B:
A srcsnde DOS disketinin bulunduunu varsayarsak, B srcsndeki disketin formatlanmasn itemi oluruz. Bilgisayarmzda hard diskimiz varsa, hard diskte DOS'la ilgili btn dosyalar ykl ise hard diskten de formatlama yapabiliriz. Bu kez de C:\> promptunun yanna FORMAT Src Ad: yazarak formatlama yapabiliriz.
- 74-
c. HARD DSK FORMATLAMA

Hard Disk formatlanrken aadaki ekilde yazlr: FORMAT C:/S
Disket formatlamadan farkl olarak aadaki mesaj kar: WARNING: ALL DATA ON NON-REMOVABLE DISK DRIVE C: WILL BE LOST! Proceed with Format (Y/N)?_ Y tuuna basarak hard diski formatlamaya balayabiliriz. Vazgemek iin N tuuna baslr.
2. TARH GSTERME - AYARLAMA

DATE Komut Grevi: Tarihi yeniden ayarlamak ve ekranda gstermek iindir. Yazl: DATE [mm-dd-yy] [ay-gn-yl] DATE Yazp ENTER tuuna bastmzda aada grdmz mesaj kar: Current date is weekday mm-dd-yy Enter new date (mm-dd-yy):_ u andaki Ay-Gn-Yl Yeni tarihi giriniz ve tuuna basnz.
lke kodu olarak Trkiye seilmise aadaki yazm ekli kullanlr: DATE [dd-mm-yy] [gn-ay-yl] Yukardaki ekilde yazdmzda bu mesajlar kacak, ilk satrda o anda bilgisayarn belleinde bulunan tarih grlecektir. Biz, imlecin bulunduu yerden sonra yeni tarihi girersek, bundan sonra tarih isteimizde yeni tarih grntlenecektir. Eer yeni bir tarih girmeden tuuna basarsak, nceki tarih yeniden bellekte kalacaktr.
- 75-
DATE 7-12-1984
Bu ekilde yazlmda yazdmz tarih bellee yklenerek, yeni verdiimiz tarih bellekte yer alacaktr. nceki yazlmdaki gibi karmza mesaj kmayacaktr.
3. ZAMANI GSTERME - AYARLAMA

TIME Komut Grevi: Zaman gstermek ve ayarlamak iin kullanlr. Yazl: TIME [hh:mm:ss.cc] [Saat:Dakika:Saniye.Salise] TIME yazp ENTER'e bastmzda; Current time is hh:mm:ss.cc Enter new time:_ Mesajn alrz. Eer zaman deitirmek istiyorsak, yeni zaman girerek tuuna basarz. Zaman deitirmek istemiyorsak tuuna basarak bo geersek nceki zaman kabul etmi oluruz. TIME 16:30:00.00 u andaki Saat:Dakika:Saniye.Salise Yeni zaman giriniz ve tuuna basnz
Bu yazlmda saat deitirilerek bellee yklenecektir. Yine tarih deitirmede olduu gibi karmza bir mesaj kmayacaktr. Ayn saati u ekilde de girebiliriz: TIME 16:30
- 76-
4. DSK ETKET YAZMA

LABEL D Komut Grevi: Disk zerindeki etiketi deitirir, siler veya yaratr. Yazl: LABEL [Src:][Disk Etiketi] Disk etiketi en ok 11 karakter olmaldr. LABEL B: Yazarak B srcsndeki disketin etiketini deitirebiliriz. Karmza u mesaj kar: Volume in drive B is LABEL Volume label (11 characters, ENTER for none)?_ Etiketi deitireceksek, bir etiket ismi yazarz (En ok 11 karakter). Eer ENTER'le bo geersek etiket ismi silineceinden aadaki mesaj verir. Delete current volume label (Y/N)? Y tuuna basarsak eski etiket ad silinir, N tuuna basarsak eski ad kabul etmi oluruz.
5. MS-DOS UYARLAMA (VERSYON) NUMARASI

VER Komut Grevi: almakta olduumuz MS-DOS iletim sistemi uyarlama (Version) numarasn verir. Yazl: VER MS-DOS Version 6.20 Bu ekilde yazmakla MS-DOS uyarlama numarasn alabiliriz.
- 77-
6. DSK ETKETN GRME

VOL Komut Grevi: Varsa disk etiketini ve seri numarasn gsterir. Yazl: VOL [Src:] Belirtilen srcdeki disk etiketi ekranda gsterilir. Src belirtilmezse allan srcdeki diskin bilgisini verir. VOL A: Volume in drive A is SISTEM DISK Volume Serial Number is 1C47-1EDA eklinde disk etiketini verecektir.
7. SSTEM AKTARMA
SYS D Komut Grevi: Bir disketi SYSTEM disketi olarak kullanmak istediimizde Sistem Transferi yaparz. FORMAT komutundaki /S anahtar ile yaplan grevi yapar. Yazl:
SYS [Src:] SYS A: System transfered
Yaptmzda sistemle ilgili gizli ve ak dosyalar, A: srcsndeki diskete kopyalanacaktr. System Transfered mesaj ile bize transfer ileminin tamamland bildirilecektir. 5.0'dan nceki versionlarda yalnzca gizli dosyalar kopyalanr. COMMAND.COM'u ayrca kopyalamak gerekir.
- 78-
8. DOSYA ve DZN LSTESN GRME

DIR Komut Grevi: Disketin ierisinde yer alan kullanlabilir dosyalarn ad ve uzantlarnn tamamn, var olan zellikleriyle ekranda grntlemeye yarar. Yazl:
DIR [Src:][\Dizin Ad][\Dosya Ad][/p][/w] [/o[:sra]][/s][/a[:nitelik]][/b][/l][/c] DIR
DIR komutunu yalnz bana kullanrsak, bulunduumuz srcnn iindeki btn dosya isimlerini, bu dosyalara ait uzunluk, kayt tarihi ve zaman ile ilgili bilgileri ekranda listeler halinde verir. Anahtarlar: /p Dosya listesini, sayfalar halinde (ekran boyu) verir. Disketimizde ok sayda dosya kaytl ise DIR komutunu yalnz bana kullandmzda hzl bir akla geeceinden, dosyalar kontrol etmek ve okumak olanakszdr. Byle durumlarda /p anahtarn kullanarak, sayfa sayfa ak salam oluruz ve rahatlkla okuyabiliriz. Her sayfa sonunda bir sonraki sayfaya gemek iin herhangi bir tua basmamz gerekir. Sayfalar arasnda Press any key to continue... mesaj, devam iin herhangi bir tua basn anlamndadr. /w Dosya adlarn skk olarak listeler. Bu anahtar kullandmzda yalnzca dosya adlarn vererek, ayn anda daha ok dosya adn grmemizi salar. Dosya adlar ekranda be stun halinde grlr. Tm alt dizinleri de arattrr. Dosyalarn isim, tarih ve uzunluk llerine gre sralanmasn salar.
/s /o
- 79-
/a
/b /l /c
Gizli dosyalarn da listelenmesini salar. :nitelik Gizli dosyalar. H Gizli olmayan dosyalar. -H Sistem dosyalar. S Sistem dosyas olmayanlar. -S Dizinler. D Yalnzca dosyalar. Bu anahtarla dizinler listelenmezler. -D Ariv dosyalar. A Ariv dosyas olmayanlar. -A Yalnzca okunabilir. dosyalar. R Yalnzca okunabilir olmayan dosyalar. -R Yalnzca dosya adlarnn grntlenmesini salar. Dosya adlarnn kk harfle grlmesini salar. Disk Dblspace kullanlarak sktrlm ise, dosyalarn sktrma oranlarn gsterir.
Bu anahtarlar birlikte de kullanabiliriz.
DIR
ya da
DIR *.*
Dosya ad ve uzants ne olursa olsun, btn dosyalarn listesini verir. Ekran ktsnda stun olarak srasyla dosya ve dizin adlar, kapladklar byte olarak alan, kayt tarihleri ve kayt saatleri verilmitir. Uzants <DIR> eklinde olanlar dizinlerdir. Dierleri dosyadr. Dosya ve dizin adlarnn en altnda dosya ve dizin says ve karsnda o dizinde bulunan dosyalarn kaplad alan byte olarak kar. En altnda ise diskte kalan boluk yine byte olarak verilir.
- 80-
Grnt u biimde olur:
DIR MUHASEBE.*
Dosya ad MUHASEBE olan, uzants ne olursa olsun btn dosyalarn adlarn listeler.
DIR B*.* DIR BOR*.*

Birinci rnek dosya ad B ile balayan, ikinci rnek dosya ad BOR ile balayan ve uzants ne olursa olsun btn dosyalar listeler.
DIR *.EXE
Dosya adna baklmakszn, uzants EXE olan btn dosyalarn listesini verir.
- 81-
DIR M???.*
M harfi ile balayan ve drt harfli olan dosyalarn listesini verir.
DIR>PRN
ya da DIR>LPT1:
altmz srcdeki dosyalarn listesini yazcdan verir. Yukarda verdiimiz rnekler altmz src ve dizin iin geerlidir. altmz srcden, dier bir src ve dizindeki dosyalar grmek iin, grmek istediimiz srcnn ve dizinin adn eklemeliyiz. DIR B: DIR C:\BASIC DIR A:\PW
gibi... yaptmzda,
Volume in drive A is SISTEM DISK Volume Serial Number is 1C47-1EDA Directory of A:\PW . .. DATA KITAP OZEL PFS PW PW PW PW PW PW PW PW PW <DIR> <DIR> <DIR> <DIR> <DIR> 20/06/94 21:32 20/06/94 21:32 20/06/94 21:33 20/06/94 21:36 20/06/94 21:33 236 01/01/80 0:28 318.505 04/02/88 0:16 22.409 04/02/88 0:16 11.396 04/02/88 0:17 4.051 04/02/88 0:09 1.470 09/04/94 12:12 369 04/02/88 0:17 52.080 02/01/80 15:37 1.834 11/03/93 12:36 60 20/04/93 13:10 412.410 bytes 367.104 bytes free
DIR PRG HLP PRI COM SET PIF LML MAC NET 15 file(s)
eklinde grlr.
- 82-
AIKLAMALI, UYGULAMA RNEKL BLGSAYAR <DIR> <DIR>
. ..
Dosya ve dizin adlarnn en stnde yukardaki iaretler varsa, bunlar bizim bir dizin ierisinde olduumuzu gsterir.
Bu rneklerin sonuna istee gre /P, /S, /B, /A, /L, /C, /O ve /W parametrelerini de ekleyebilirsiniz. DIR /W yaptmzda grnt aadaki gibi olacaktr.
Volume in drive A is SISTEM DISK Volume Serial Number is 1C47-1EDA Directory of A:\ AUTOEXEC.BAT CHKDSK.EXE COMMAND.COM DISKCOPY.COM [DOS] FKLAVYE.COM MEKTUP [OYUN] [PW] XCOPY.EXE 16 file(s) 162.756 bytes 367.104 bytes free CONFIG.SYS FORMAT.COM WINA20.386 [DILLER] LABEL.EXE [WINDOWS]
Burada da [ ] iaretleri arasnda olanlar dizinlerdir. (Yaptmz btn ilemleri bellee gndermemiz ve sonu alabilmemiz iin ENTER tuuna mutlaka basmalyz. Bu ilem bundan sonraki btn komutlar iin geerlidir.) TREE D Komut Grevi: Srcdeki disk/disketin dizin ve alt dizinlerini bir ema halinde ekranda gsterir. stee gre ierik listesi verir. Yazl: TREE [Src:][Dizin Ad][/f][/a] Anahtarlar: /f /a Her dizindeki dosyalarn isimlerini verir. Hzl bir yazlm salayarak, kod sayfalarnda bulunan grafik karakterlerin kullanlmasn salar.
- 83-
TREE A:
yaptmzda aadaki gibi aa eklinde dizin listesi gelir.
Bulunduumuz srcnn dndaki bir srcde ve bir dizinin alt dizinlerini de grmek isteyebilir. Burada A srcsnde bulunan PW dizininin alt dizinlerini grmek isteyelim: TREE A:\PW yaptmzda,
eklinde grnt kar.
- 84-
9. EKRANI SLME
CLS Komut Grevi: Ekran temizler. Yazl:
CLS
Bu komut ile ekrandaki btn yazlar silinir. Bu arada bir konuya dikkatimizi ekelim. Ekrann temizlenmesi ile bellekteki bilgiler kaybolmaz. Yalnz ekrandaki yazlar silinir ve imle (kursr) baa gelir.
10. DZN AMA, DETRME ve SLME a. DZN AMA

MD MKDIR Komut Grevi: Dizin (Directory) yaratr.
MKDIR [Src:]\Dizin Ad MD [Src:]\Dizin Ad

Dizinlere istenirse 3 karakterlik uzant verilebilir. veya
Yazl:
MD\MUHASEBE
veya
MD MUHASEBE
MUHASEBE adnda bir dizin aar. MD'den sonra \ iareti yerine boluk koyarak da yazabiliriz.
MD\MUHASEBE\AFIRMA
MUHASEBE dizini altnda AFIRMA adnda bir altdizin yaratr.
- 85-
Bulunduumuz srcye deil de baka bir srcde dizin amak istersek aadaki biimde yazarz:
MD C:SEKRETER
C srcsne SEKRETER adnda bir dizin aar. Daha nce A srcsnde PW adnda bir dizin am olduumuzu varsayarak, PWnin altna YAZISMA adnda bir dizin amak istersek aadaki biimde yazarz:
MD A:\PW\YAZISMA
b. DZN DETRME
CD CHDIR Komut Grevi: Bir dizinden, dier bir dizine gemeye yarar. Yazl: ya da
CHDIR [Src:][\Dizin Ad] CD [Src:][\Dizin Ad] CD

altmz dizinin adn gsterir.
CD\MUHASEBE
Bulunduumuz dizinden MUHASEBE adl dizine geer.
CD..
Bulunduumuz dizinden karak bir st dizine geer. Yani bir alt dizinden bir st dizine geer. altmz dizin, dizin ise ana dizine, alt dizin ise, alt dizinin bulunduu dizine geer.
CD\MUHASEBE
Bulunduumuz dizinden MUHASEBE adl dizine geer.
CD\MUHASEBE\AFIRMA
- 86-
Bulunduumuz dizinden, MUHASEBE dizininin alt dizini olan AFIRMA dizinine geer.
CD\
Bulunduumuz dizinin adn verir. Eer alt dizinde isek, btn dizinlerden karak ana dizine geer. Bir dizin ierisinde iken, baka bir dizine gemek iin mutlaka CDden sonra \ iaretini yazmamz gerekir. rnek verecek olursak, MUHASEBE dizini iinde iken SEKRETER dizinine gemek istediimizde aadaki yazm biimini kullanmamz gerekir.
CD\SEKRETER
c. DZN ADI SLME

RD RMDIR Komut Grevi: Bir dizinin adn disketten siler. Yazl: ya da
RMDIR [Src:] <Dizin Ad> RD [Src:] <Dizin Ad> RD MUHASEBE
MUHASEBE adl dizinin adn, disketten siler.
RD C:\SEKRETER\SINIF1
C srcsndeki SEKRETER dizini altndaki SINIF1 dizinini siler. Bir dizini silmeden nce, dizin iindeki dosyalar silmemiz gerekir. Eer dizin iindeki dosyalar da silmek istiyorsak, dizin iine girerek DEL komutuyla silmemiz gerekir.
- 87-
rnek:
CD\MUHASEBE DEL *.* CD.. RD MUHASEBE
MUHASEBE dizinine geilir. MUHASEBE dizinindeki btn dosyalar silinir. Bulunduumuz dizinden klr. MUHASEBE dizini silinir
. Bir dizinin iindeki dosyalar dardan u ekilde de silebiliriz:
DEL MUHASEBE
Yazdmzda MUHASEBE dizini iindeki dosyalarn hepsini siler. Bunu yaparken DEL komutunu kullandmz iin, silinip silinmeyecei bize sorulur. Sonra RD ile Dizin Adn yazarak, dizini tamamen sileriz. leride greceimiz DELTREE komutu belirtilen dizinin altnda bulunan btn dizin ve dosyalar tek bir komutla siler.
11. DOSYA KOPYALAMA

COPY komut
Grevi: Bir veya daha ok dosyay baka bir diskete kopyalamaya yarar. Ayn disket zerinde de kopyalama yaplabilir.
COPY [Src:][\Dizin Ad][\Dosya Ad][Src:] [\Dizin Ad][\Dosya Ad][/a][/b][/v]

Anahtarlar: /a ASCII dosyalarn kopyalamaya izin verir. Dosya ASCII deil ve herhangi bir yerde dosya sonu iareti varsa, dosyay eksik kopyalar. Kaynak dosyann nne yazlrsa: Dosyay ASCII dosya gibi grmesini salar. lk dosya sonu iareti hari, dosya kopyalanr. Hedef dosyann nne yazlrsa: Dosya sonu iaretini dosyann en son karakteri gibi eklenmesini salar. /b Dosyada, dosya sonu iareti olsa bile, dosyann tamamn kopyalar.
Yazl:
- 88-
Kaynak dosyann nne yazlrsa: Dosya sonu iareti dahil dosyann tamamnn kopyalanmasn salar. Hedef dosyann nne yazlrsa: Bir dosya sonu karakterini eklemez. /v /y /-y Kopyalamay kontrollu yapar. Dosyalarn doru kopyalandndan emin olur. Kopyalama srasnda hedeflenen ortamda ayn isimde dosya varsa zerine kopyalanp kopyalanmayacan sormamas iin bu anahtar kullanrz. /Y anahtarnn tersini yapar, zerine yazlp yazlmayacan sorar.
COPY UCRET.BAS UCRET2.BAS
UCRET.BAS isimli dosyay, bulunduu ortama UCRET2.BAS isimli yeni bir dosya aarak kopyalar. Dosyalarn ierikleri ayn olacandan yalnzca ad deiik olacaktr. Yani ayn ierikli iki adet dosya elde etmi olacaz.
COPY MUHASEBE.EXE B:
MUHASEBE.EXE isimli dosyay B srcsne kopyalar. Yanllkla src ad yerine altmz srcnn adn verirsek kopya olay gereklemeyeceinden hata mesaj verecektir.
COPY UCRET.BAS B:YENIUCR.BAS
UCRET.BAS isimli dosyay B srcsne YENIUCR.BAS ad altnda kopyalar. COPY komutunda da * ve ? jokerlerini iimize ve istee bal olarak kullanabiliriz.
COPY *.* C:
Bulunduumuz ortamdaki btn dosyalar C srcsne kopyalar.
COPY *.EXE B:
Bulunduumuz ortamda, uzants EXE olan btn dosyalar B srcsne kopyalar.
- 89-
COPY MUH*.* B:
Bulunduumuz ortamdaki MUH ile balayan, uzants ne olursa olsun btn dosyalar B srcsne kopyalar.
COPY UCR*.INT C:
Bulunduumuz ortamda ilk harfi UCR ve uzants INT olan btn dosyalar C srcsne, yani Hard Disk'e kopyalar. Copy komutu ile birlikte + iareti de kullanlr. rnekle gsterecek olursak:
COPY BORDRO1.EXE+BORDRO2.EXE
Biiminde yazdmzda BORDRO2.EXE dosyas, BORDRO1.EXE dosyasnn sonuna eklenir.
COPY BORDRO1.EXE+BORDRO2.EXE BORDRO.EXE
Biiminde yazlta ise BORDRO1.EXE ve BORDRO2.EXE programlar birletirilerek BORDRO.EXE ad ile yeni bir dosya oluturularak kopyalanr. Eer baka bir srcde bulunan bir dizine kopyalama yapacaksak:
COPY BORDRO.EXE C:\ISCI
Biiminde yazarsak, BORDRO.EXE adl program C srcsnde bulunan ISCI adl dizine kopyalayacaktr.
COPY *.* C:\ISLETME
btn dosyalar C
Biiminde yazdmzda bulunduumuz srcdeki srcsndeki ISLETME adndaki dizine kopyalayacaktr.
COPY C:\SEKRETER\*.*
Bu ekilde yazdmzda, C srcsndeki SEKRETER dizininde bulunan btn dosyalar bulunduumuz ortama kopyalanacaktr.
- 90-
COPY A:\PW\DATA\*.DAT C:\YAZI
A srcsndeki PW dizininin altndaki DATA alt dizinindeki DAT uzantl dosyalar C srcsndeki YAZI dizinine kopyalar. Hedef src ve dizinde ayn ad ve uzantda dosya varsa, zerine yazlp yazlmayaca aadaki mesaj ile uyarlr. Overwrite X:\Dizinad\Dosyaad (Yes/No/All)? Yalnz ad grlen dosyann zerine yazlacaksa Y tuuna, yazlmayacaksa N tuuna, btn dosyalarn zerine yazlacaksa A tuuna baslr. A tuuna basarsak bir daha soru sormaz. Dier tulara basarsak ayn ada ve uzantdaki btn dosyalar iin soracaktr. XCOPY D Komut Grevi: Disk/diskette bulunan dizin ve alt dizinler dahil olmak zere dizinleri ve dosyalar kopyalar. Yazl:
XCOPY [Src:][\Dizin Ad\Dosya Ad] [Src:] [\Dizin Ad\Dosya Ad][/a][/d:Tarih] [/e][/m][/p][/s][/v][/w] XCOPY A:*.* C:\YENIMUH
A srcsndeki diskette bulunan tm dosyalar, C srcsnde yani hard diskte bulunan YENIMUH adl dizine kopyalar. XCOPY komutunun COPY komutuna gre avantajl yan, daha hzl kopyalamasdr. nce dosyalar bellee okur, sonra kayt eder. Okuma srasnda aadaki mesaj kar: Reading source file(s)... Bu mesajla dosyalar okunduktan sonra, hedef ortama kopyalama yaplacaktr. Anahtarlar: /a /d:Tarih Ariv niteliindeki dosyalar kopyalar. Belirli bir tarihten sonra deitirilmi dosyalar kopyalar.
- 91-
/e /m /s /v /w /p /y
Bu anahtar /s anahtar ile birlikte kullanlmaldr. Bo olan dizinleri de kopyalar. Ariv niteliindeki dosyalar kayt ettikten sonra, dosyann ariv niteliini iptal eder. Bu anahtar kullanlmad takdirde komut tek bir dizin iin alr. Bu komutu kullanarak alt dizinleri de kopyalayabiliriz. Her dosyay, hedef dosyada yazl olduu biimde onaylar. Hedef dosyann kaynak dosya tarafndan kabul edilmi olduunu bildirir. Kopyalama ilemine balamadan nce beklemesini salar. Bir dosyay kopyalamadan nce uyarr. Kopyalama srasnda hedeflenen ortamda ayn isimde dosya varsa zerine kopyalanp kopyalanmayacan sormamas iin bu anahtar kullanrz. /Y anahtarnn tersini yapar, zerine yazlp yazlmayacan sorar.
/-y
XCOPY komutunu kullanrken kar tarafta istediiniz isimde dizin yoksa, XCOPY bunu da zmler. Aadaki ekilde yazmla bunu gerekletirebiliriz. XCOPY *.* A:\SEKRETER
Kopyalama balaynca aada verilen mesaj kar: Does SEKRETER specify a file name or directory name on the target (F = file, D = directory)? Burada kopyalanacak dosyalarn dosya olarak m, yoksa dizin olarak m kayt edilecei sorulmaktadr. D tuuna basarsanz, hedef disktette SEKRETER adnda bir dizin aarak, dosyalar at dizinin iiresine kopyalayacaktr. Hedef src ve dizinde ayn ad ve uzantda dosya varsa, zerine yazlp yazlmayaca aadaki mesaj ile uyarlr. Overwrite X:\Dizinad\Dosyaad (Yes/No/All)? Yalnz ad grlen dosyann zerine yazlacaksa Y tuuna, yazlmayacaksa N tuuna, btn dosyalarn zerine yazlacaksa A tuuna baslr. A tuuna basarsak bir daha soru sormaz. Dier tulara basarsak ayn ada ve uzantdaki btn dosyalar iin soracaktr.
- 92-
12. DOSYA TAIMA ve DZN ADI DETRME

MOVE D Komut Grevi: Dosya ya da dosyalar bir yerden baka bir yere tar ve dizin ad deitirir. Eski dosyalar tanacandan, yeni yerinde olacak ve eski yerinde bulunmayacaktr. Yazl: MOVE [/y/-y] [Src:] [\DizinAd\DosyaAd] [,[Src:][\DizinAd]...[\Hedef] Anahtarlar: /y /-y Hedef Tama srasnda hedef dizinde ayn adl dosyalar varsa, tanp tanmayacan sorar. Bu soruyu nlemek iin /y anahtar kullanlr. Tama srasnda ayn hedef dizinde ayn adla dosya varsa, zerine yazlp yazlmayacan sorar. /y anahtarnn terisini yapar. Buraya yazlacak bir isimle, tama yerine yeni bir dizin alarak oraya kayt yaplr.
MOVE C:\PW\*.* C:\PWYENI C srcsndeki PW dizininde bulunan dosyalar, yine C srcsndeki PWYENI dizinine tanacaktr. c:\pw\pw.prg => c:\pwyeni\pw.prg [ok] c:\pw\pw.hlp => c:\pwyeni\pw.hlp [ok] c:\pw\pw.net => c:\pwyeni\pw.net [ok] Overwrite c:\pw\pfs.dir (Yes/No/All)?a c:\pw\pfs.dir => c:\pwyeni\pfs.dir [ok] c:\pw\chklist.ms => c:\pwyeni\chklist.ms [ok] eklinde karak tama ilemi yaplacaktr. Dizin ad deitirmek iin ise aadaki ekilde yazmak gerekir: MOVE PWYENI PW2 eklinde yazdmzda aadaki mesaj ile deiiklik onaylanacaktr. c:\pwyeni => c:\pw2 [ok]
- 93-
13. AYNI SMDEK DOSYALARI KOPYALAMA

REPLACE D Komut Grevi: Ayn isimdeki dosyalar hedef srcye kopyalar. Yazl: REPLACE [Src1:]\Dizinad\Dosyaad\ [Src2:]\Dizinad\Dosyaad [/a][/p][/r][/s][/w][/u] Anahtarlar: Hedef dizindeki dosyalar deitirmek yerine ekleme yaplmasn salar. /s ve /a /u anahtarlaryla birlikte kullanlmaz. Dosyalar ekleme ya da deitirme yapmadan nce mesajla uyarr. /p Bu anahtar kullanrsanz silinemez dosyalar da deitirir. /r Hedef dosyann alt dizinlerini de aratrr. /a anahtar ile birlikte kullanlmaz. /s Dosya deitirme ilemi balamadan nce uyarr. /w Yalnzca kaynak dizindeki dosyalardan, eski tarihli dosyalar deitirir. /s ve /u /a ile birlikte kullanlmaz.
14. DSKET KOPYALAMA

DISKCOPY D Komut Grevi: Bir kaynak disketinde bulunan dosyalarn hepsini, hedef diskete kopyalamak iin kullanlr. DISKCOPY yaplacak disketlerin boyutlar ve kapasiteleri ayn olmaldr. Yazl:
DISKCOPY [Src1:] [Src2:] [/1][/v][/m]

Anahtarlar:
/1 /v /m
Disketin yalnzca bir yzn kopyalar. Kopyalamann doru yaplp yaplmadn kontrol eder. DOS 6.2 disket kopyalamay bir defada yapmaktadr. Eski yntemle kopya yaplmasn istiyorsak bu anahtar kullanrz.
- 94-
DISKCOPY A: A:
Bilgisayarmz tek srcl ise, srcye sistem disketini takarak bu ekilde yazp ENTER tuuna basarz. Bilgisayar DISKCOPY bilgilerini belleine ykledikten sonra u mesaj verir: Insert SOURCE diskette in drive A: Press any key to continue . . . Bunun anlam Kaynak Disketi, yani kopyas alnacak disketi A srcsne takn ve herhangi bir tua basn. Kaynak disket, kopyas alnacak diskettir. Biz, kopyasn almak istediimiz disketi, A srcsne takarz ve herhangi bir tua basarz. Kopyalama ilemi srasnda u mesaj kar: Copying 80 tracks, 18 sectors per track, 2 side(s) Reading from source diskette . . . Bilgisayar, kaynak disketteki bilgileri belleine aldktan sonra, yeni bir mesaj verecektir. Insert TARGET diskette in drive A: Press any key to continue . . . Bizden bu kez, Hedef Disket'i, yani kopyann yaplaca disketi istemektedir. Hedef disket, bo olan yani zerine kopya yaplacak diskettir. Bu kez kaynak disketi karp, yerine hedef disketi takarz ve herhangi bir tua basarz. Hedef disketimize yazlmann yapldn aadaki mesajla bildirir. Writing to target diskette . . . Hedef disketimiz formatl deilse, formatlanarak kopyalama yaplacandan aadaki mesaj kar. Formatting while copying Bu ilemin birka kez yinelenmesi istenebilir. Bu da bilgisayarmzn kapasitesine baldr. Bellei bykse, daha ksa zamanda kopyalama ilemi tamamlanacaktr. Kopyalama ilemi tamamlandktan sonra bize u mesaj verecektir: Disketin kopyalanmas bittikten sonra aadaki mesaj kacaktr. Do you wish to write another duplicate of this disk (Y/N)?_ - 95-
Ayn kaynak disketi bir baka diskete daha kopyalayacaksak bu mesaja Y ile, kopyalama yapmayacaksak N ile yant veririz. Volume Serial Number is 1ECE-424E Copy another diskette (Y/N)? n Bu mesaj kopyalama ileminin bittiini bildirir. Eer baka kopya alacaksak, Y tuuna basarak kopya alma ilemini srdrebiliriz. Baka kopya almayacaksak, N tuuna basarak ilemi bitiririz.
DISKCOPY A: B:
ift disket srcl bilgisayarlarda kopyalama ilemi iin bu yazlm kullanrz. A srcsne sistem disketini takarz. DISKCOPY yklenir ve sonra kaynak disketi; A srcsne, hedef disketi B srcsne takarak kopyalamay yapabiliriz. ift srcl bilgisayarlarda kopyalama ilemi daha kolay olacaktr. Az nceki rneimizde olduu gibi disket takp-karma olay burada sz konusu deildir. Bilgisayar kendiliinden A srcsnden okuyacak, B srcsne kopyalayacaktr. Hedef disketimiz formatl deilse DISKCOPY komutu, hedef disketi nce formatlayacak sonra kopyalama ilemini yapacaktr. Ama bunu kullanmamanz neririz. Eer disketinizde kt sector varsa, bu ekilde bir kopyalama baarsz olur. FORMAT komutu bunlar kontrol ettiinden, kt sektrlerden bilginiz olacaktr.
15. DOSYA SLME

DEL ERASE Komut Grevi: Disketten dosya silmeye yarar. Yazl: /p
DEL [Src:][\Dizin Ad][\Dosya Ad] [/p]

Bu parametreyi kullanarak dosyalar silerken bize sormasn salarz. Birok dosyay silmesini istediimizde, bazlarn silmesini istemiyorsak bu parametreyi kullandmzda, N yant ile o dosyann silinmesini engellemi oluruz.
DEL BORDRO.EXE
Bu yazlmla BORDRO.EXE adl dosya disketten silinir.
- 96-
Bu komutu kullanrken * ve ? jokerlerini daha nceki rneklerimizde olduu gibi iimizin uygunluuna ve istee gre kullanabiliriz. DEL *.*
Disketteki btn dosyalar silmek iin bu ekilde yazarz. Tm dosyalar silmek istediimizde karmza u mesaj kar: All files in directory will be deleted! Are you sure? (Y/N) Dizindeki tm dosyalar sileceinizden, Emin misiniz? (Y/N)
Bu mesaj bizim iin bir uyardr. Olas bir yanll dnerek, bizden silme olayn yeniden dorulamamz ister. Yant olarak Y girersek silme olay gerekleecek, N girersek silme ileminden vazgeilecektir.
DEL *.BAS
BAS uzantl dosyalar disketten siler.
DEL B:MEKTUP.BAK
Yazlyla B srcsndeki MEKTUP.BAK adl dosyay siler.
DEL A:*.*
DEL C:\SEKRETER\*.BAK
eklinde yazarak A dosyalar silebiliriz.
srcsndeki
btn
eklinde yazarak C srcsndeki SEKRETER dizininde bulunan uzants .BAK olan tm dosyalar siler.
16. DZN SLME

DELTREE D Komut Grevi: Dizini tm dosyalar ve alt dizinleri ile birlikte siler. Yazl: DELTREE /y Src:Dizinad Anahtar: /y Silme srasnda onay almaz.
- 97-
rnek: DELTREE A:PW
A srcsnde bulunan PW dizinini sizden onay bekleyerek tm dosya ve alt dizinleri ile birlikte siler.
17. DOSYA ERN GRME

TYPE Komut Grevi: Dosyann ieriini ekranda gstermeye yarar. Bu komutu kullanrken unutmayacamz nokta, grmek istediimiz dosyann ieriinin bizim anlayabilmemiz iin bir Editr'le yazlm olmas, en nemlisi ASCII kodda kaydedilmi olmas gerekir. Derlenmi ya da herhangi bir (BASIC gibi...) yorumlayc (Interpreter) ile yazlm dosya ierikleri bizim anlayabileceimiz dilde deildir. Byle dosyalarn ieriini TYPE komutuyla grmek istediimizde karakter kodlaryla karlarz. BASIC'te yazlm bir program TYPE komutuyla iletim sisteminde grmek istiyorsak ASCII kodda kaydetmeliyiz. Yazl: TYPE [Src:][\Dizinad\][Dosya Ad] TYPE SIIR.BAK
SIIR.BAK adl dosyann ieriini ekranda grntler. Bir dosyann ieriini ekranda bu ekilde yazarak grmek istediimizde, dosyann ierii uzunsa gzmzn nnden hzla akacaktr. Bunu nlemek iin sonuna MORE komutunu eklersek herhangi bir tua basncaya kadar dosya ierii sayfa boyu ekranda grntlenir. Herhangi bir tua basnca bir sonraki sayfay grntler. Grme srasnda herhangi bir yerde durdurmak istersek PAUSE tuuna ya da Ctrl+NumLock tularna basarak kayan grnty herhangi bir tua basana kadar durdurabiliriz. TYPE SIIR.BAK|MORE
eklinde yazarak grnty sayfa boyu durdurabiliriz. MORE komutu d komuttur. Bu nedenle DOS disketinden altmz diskete kopyalamamz gerekir. TYPE>PRN SIIR.BAK
ya da
TYPE SIIR.BAK >LPT1
SIIR.BAK adl dosyann ieriini yazcdan alabiliriz.
- 98-
18. DOSYA ADI DETRME

REN RENAME Komut Grevi: Diskette kaytl bulunan dosyalarn adlarn deitirmek iin kullanlr. Yazl: REN [Src:][\Dizin Ad][\Eski Dosya Ad] [Yeni Dosya Ad] RENAME [Src:][\Dizin Ad][\Eski Dosya Ad] [YeniDosya Ad] Bu yazlmlarn ikisi de ayn grevi yapar. REN MUH.BAS MUHASEBE.BAS
MUH.BAS isimli dosyay MUHASEBE.BAS olarak deitirir. Bu komutla birlikte * ve ? jokerlerini istee gre kullanabiliriz. REN *.ESK *.YEN
Disketteki ESK uzantl btn dosyalarn uzantlarn YEN olarak deitirir.
19. DSK KONTROL

CHKDSK D Komut Grevi: Disk/Disketi kontrol eder. Okunamaz alanlar belirler ve kullanlr duruma getirir. Yazl: CHKDSK [Src:][\Dizin Ad][\Dosya Ad][/f][/v] Anahtarlar: /f /v Disketteki hatal alanlar belirler ve temizleyerek kullanlabilir duruma getirir. Disketteki hatal dizin ve dosyalar kontrol eder ve hata ile ilgili mesaj verir.
- 99-
CHKDSK A: A srcsn kontrol eder. Aadaki mesaj verir. (Sizin disketinize ve disket hatasna gre mesajlarda deiiklikler olabilir.) Eer disketimiz hatasz ise: Volume SISTEM DISK created 19/06/1994 23:16 Volume Serial Number is 1C47-1EDA 1.457.664 143.872 10.752 935.936 367.104 bytes bytes bytes bytes bytes total disk space in 3 hidden files in 20 directories in 36 user files available on disk
512 bytes in each allocation unit 2.847 total allocation units on disk 717 available allocation units on disk 655.360 total bytes memory 615.312 bytes free
Instead of using CHKDSK, try using SCANDISK. and fix a much wider range of disk problems. type HELP SCANDISK from the command prompt. SCANDISK can reliably detect For more information,
xxxxxx bytes total disk space xxxxx bytes in x hidden files xxxxxx bytes 12 user files xxxxx bytes avaliable on disk xxx bytes in each allocation unit xxxx total allocation units on disk xxxx avaliable allocation units on disk xxxxxx bytes total memory xxxxxx bytes free
Disketin toplam kapasitesi Gizli dosya says ve alan Disketteki dosya says ve kaplad alan Disketteki bo alan Her sektrn kapasitesi Disketteki sektr says Kullanlabilir bo sektr says Bilgisayarn toplam bellei Bellekteki bo alan
- 100-
20. DSK ZMLEMES ve ONARIM

SCANDISK D Komut Grevi: Diskin zmlemesini yaparak hatalar kontrol eder ve dzeltilebilecek hatalar dzeltir. Yazl: SCANDISK
SCANDISK komutu ekranla alan bir komuttur. Komut yazmndan sonra aadaki ekran kar:
Bu ekran geldikten sonra tarama yapacaktr. Tarama alanlarnn anlamlar yledir: Media descriptor File allocation table Directory structure File system Surface scan Ortam tanmlar Dosya adresleri tablosu Dizin yaps Dosya sistemi Yzey taramas
- 101-
Tarama srasnda bulduu hatalar dzeltme konusunda bizden bilgi isteyecektir. Bilgi isteme penceresi aadaki ekildedir:
Burada grdnz seeneklerin anlamlar: Fix it Dont fix it More information Dzeltmeyi yap. Dzeltmeyi yapma. Ayrntl bilgi ver.
Dzeltme yapma seeneini setikten sonra, view log seenei ile diske kayt edebilirsiniz.
21. KOMUT SATIRINI DZENLEME

DOSKEY D Komut Grevi: Komut satrna girilen verileri belleinde tutarak, tekrar kullanmay ve dzenlemeyi salar. En ksa yazm ve kullanm eklidir. 5.0'n getirdii bir yeniliktir. Tampon bellee 1024 karaktere kadar girilen verileri aklnda tutarak tekrar kullanlmas iin dzenleme yapar. Edit tularnn kullanmn salar.
- 102-
Yazl: DOSKEY
Bu yazm girdiimizde, DOSKEY is installed mesajn alrz. Tulara ykledii grevler ve kullanl:
Tu
Del Ins Home End Esc Backspace Page Up Page Down Ctrl + Ctrl + Ctrl+Home Ctrl+End F7 Alt+F7 F8 F9 Ctrl + T
Grevi
Her basta bir nceki komutu, komut satrna basar. Her basta bir sonraki komutu, komut satrna basar. mleci bir karakter saa gtrr. (nndeki karakteri silmez.) mleci bir karakter sola gtrr. (nndeki karakteri silmez.) mlecin sandaki karakteri silerek, dier karakterleri kendine doru eker. Insert moduna geer. Araya karakter ekler. mleci satr bana getirir. mleci satr sonuna gtrr. Komut satrndaki komutu siler. mlecin solundaki karakteri silerek, sandaki karakterleri kendine doru eker. Tampon bellekteki ilk komutu komut satrna getirir. Tampon bellekteki son komutu komut satrna getirir. mleci bir szck sola gtrr. mleci bir szck saa gtrr. mlecin bulunduu yerden, satrn bana kadar bulunan karakterleri siler. mlecin bulunduu yerden, satrn sonuna kadar bulunan karakterleri siler. Tampon bellee, o zamana kadar girilen komutlarn listesini verir. Tampon bellee, daha nce girilen btn komutlar siler. Tampon bellee, daha nce girilen bir komutun ilk harflerini girerek, tamamn yazmay salar. Tampon bellee daha nce girilen komutun satr numaras girilerek, yazlmasn salar. iaretinin yazlmasn salar. ki komut arasna yazlarak, ayn anda iki komutun girilmesi salanr.
Dier fonksiyon tularn daha nceki kullanm biimi ile burada kullanabilirsiniz. F3 tampon bellekteki komutu aynen yineler, F1 karakter karakter yineler gibi...
- 103-
22. YEDEKLEME
BACKUP D Komut Grevi: Dosyalarn yedeini almak iindir. Yazl: BACKUP Src1:[\Dizin Ad\][Dosya Ad][Src2:] [/s][/m][/a][/d:Tarih][/f:Kapasite][/l:Dosyaad] Src1: Yedei alnacak disk srcs Src2: Dosyalarn yedeklenecei disket src Anahtarlar: /s /m /a Disk veya disket zerinde bulunan dizin ve alt dizinlerin orijinalindeki gibi yedeklenmesini salar. Bu anahtar ile yaplan en son yedeklemeden sonra, yalnzca zerinde deiiklik yaplan dosyalar yedekler. lk kez yaplan yedeklemelerde kullanlmas gerekli deildir. Yeniden yaplan yedeklemelerde kullanlr. Daha nceden yedei alnan dosyalarn silinmesini engeller. Bu anahtar kullanlmad takdirde, daha nce yedeklenen dosyalarn silinecei uyars, bilgisayar tarafndan verilir. Belirtilen tarihten sonra deitirilen veya oluturulan dosyalarn yedeini alr. Hedef disk formatlanmamsa, hedef diskin formatlanmas iin kapasite belirtilir. Verilen isimle dosya alarak, yedekleme ile ilgili bilgiler o dosyada tutulur.
/d:Tarih /f:Kapasite /l:Dosyaad
rnek: BACKUP C:\MUHASEBE\*.DAT A: Yedeklemenin ilk kez yapldn varsayarak yazdmz bu yazlm, hard diskte bulunan MUHASEBE dizininden uzants DAT olan btn dosyalarn yedeini A srcsne alr. Eer yedeklenecek dosyalar bir diskete smazsa, yedekleme ilemi bitene kadar bizden disket istenir.
- 104-
23. YEDEKLENM DOSYALARI GER KOPYALAMA

RESTORE D Komut Grevi: BACKUP ile yedeklenmi kopyalar, yeniden hard diske kopyalar. Yazl: RESTORE Src1:[Src2:][\Dizin Ad\Dosya Ad][/s][/p] [/b:Tarih][/a:Tarih][/e:Zaman][/l:Zaman][/m][/n][/d] Src1: Yedeklenmi dosyalarn bulunduu src. Src2: Yedeklerin geri kopyalanaca src. Anahtarlar: /s /p /b:Tarih /a:Tarih /m /n /e:Zaman /l:Zaman /d Alt dizinleri de kopyalar. En son BACKUP ileminden sonra deien ve okuma amal dosya uyumu olan dosyalar da kopyalamak iin mesaj verir. .... Tarih'ten nce veya ....Tarih'de deitirilmi dosyalar geri kopyalar. .... Tarih'te veya ....Tarih'ten sonra deitirilmi dosyalar geri kopyalar. Son yaplan BACKUP'tan sonra deitirilmi dosyalar geri kopyalar. Hedef dosyada bulunmayan dosyalar geri kopyalar. Verilen zamandan nce deitirilmi dosyalar kopyalar. Verilen zamandan sonra deitirilmi dosyalar kopyalar. Geri kopyalama ilemi yapmaz. Kaynak srcde bulunan ve istenen zelliklere uyan dosyalar listeler.
RESTORE A: C:\MUHASEBE\*.*
A srcsnde BACKUP'lar alnm MUHASEBE dizinindeki btn dosyalar hard diske geri kopyalar.
- 105-
24. YEDEKLEME ve GER YKLEME

MSBACKUP D Komut Grevi: Dosya ya da dosyalarn yedeini alr ve geri ykleme yapar. DOSun 6.0 versiyonu ile gelmitir. Menl alma sistemi vardr. Eski versiyonlarda bulunan BACKUP ve RESTORE komutunun grevini yapar. Daha gvenlidir. Yazl: MSBACKUP
MSBACKUP ilk kez altrlyorsa aadaki ekran gelerek ayarlama dosyalarn aacak ve gerekli testleri yapacaktr:
Start Configuration balamak iin, Quit k iindir. Geileri ok tular ve Tab tuu ile yapabiliriz. Balama seildiinde aadaki ekran gelerek yedekleme aygtlarnn belirtilmesi iin giri yaplmas istenecektir:
- 106-
Bu ekrandan OK zerine gelip Enter tuuna bastktan sonra teste balamas iin aadaki ekran gelir:
Start Test seilir ve test balam olur. Test sonucunda srcler kontrol edilir. Aadaki ekran gelir:
Buradan OK seilerek srdrlr. Ayarlamalardan sonra artk yedekleme tipi seilerek yedeklemeye balanr. Dosyalar yedekleme: Backup Type bal ile gelen seeneklerden aadaki yedekleme tiplerinden biri seilir: Full Incremental Differential Tm dosyalar yedeklemek iin. Son yedeklemeden sonra deien dosyalarn yedeklenmesi iin. Son Full yedeklemeden sonra deien dosyalarn yedeklenmesi
- 107-
AIKLAMALI, UYGULAMA RNEKL BLGSAYAR iin.
Backup From Select Files Backup To Option
Yedeklemenin hangi src ile yaplaca belirtilir. Yedekleme yaplacak dosyalarn iaretlenerek seimi salanr. Yedeklemenin hangi srcye yaplaca belirtilir. Yedekleme ile ilgili ayrntl dzenleme yaplmasn salar.
Yedeklenen dosyalar geri ykleme: Daha nce yedeklenen dosyalarn geri yklenmesi iin, yedekleme penceresinden Restore seenei seilir. Geri ykleme srasnda karmza gelecek seeneklerin anlamlar aadaki gibidir: Backup Set Catalog Restore From Restore Files Select Files Restore To Backup katalog dosyas belirlenir. Geri yklemenin nereden yaplaca belirtilir. Geri yklenecek dosyalarn seimi salanr. Geri yklenecek dosyalarn iaretlenerek seimini salar. Geri yklemenin yaplaca yer belirtilir. Burada karmza seenek kar: Original Locations Other Drives Other Driectories Orijinal yaplr. yerine geri ykleme
Deiik bir srcye geri ykleme yaplr. Deiik bir dizine geri ykleme yaplr.
Options Catalog
Geri ykleme ile ilgili ayrntl dzenleme yaplmasn salar. Katalog dosyasnn eklenmesini, kopyalanmasn ya da bozulmusa onarlmasn salar.
Btn bu ilemlerin yansra dosyalar karlatrarak, herhangi bir aksaklk olup olmad kontrol edilebilir.
- 108-
25. DOSYA NTELN DETRME

ATTRIB D Komut Grevi: Dosyann niteliini gsterir ya da deitirir. Yazl: ATTRIB [+R|-R][+A|-A][+S|-S] | | | [+H|-H][/S][Src:][\Dizinad] | Anahtarlar: Dosyann niteliini yalnz okunabilir yapar. +R Dosyann yalnz okunabilir niteliini kaldrr. -R Dosyann niteliini ariv dosyas yapar. +A Dosyann ariv niteliini kaldrr. -A Dosyann niteliini sistem dosyas yapar. +S Dosyann sistem dosyas niteliini kaldrr. -S Dosyann niteliini gizli dosya yapar. +H Dosyann gizliliini kaldrr. -H Ugulanan komutun alt dizinlerde de geerli olmasn salar. /S ATTRIB +R AUTOEXEC.BAT
AUTOEXEC.BAT dosyasn Read Only, yani yalnz okunabilir dosya yapar.
26. DOSYA KARILATIRMA

COMP D Komut Grevi: Ayn uzunluktaki iki dosyay karslatrr. Aralarndaki farklar verir. Yazl: COMP [Src1:][\Dizin Ad\Dosya Ad1] [Src2:] [\Dizin Ad\Dosya Ad2][/d][/a][/l][/c][/n=Say] Anahtarlar: Farkllklar Headecimal olarak gsterir. /d Farkllklar ASCII olarak gsterir. /a Farkl karakterlerin bulunduu satrlarn numaralarn gsterir. /l Karlatrma srasnda byk harf-kk harf ayrm yapmaz. /c Belirtilen say kadar satrlarn karlatrmasn yapar. /n:Say - 109-
COMP A:FIRMA.INT C:FIRMA.INT
A srcsndeki FIRMA.INT adl dosya, C srcsndeki FIRMA.INT adl dosya ile karlatrlr. COMP *.INT *.SPP
Hard diskteki INT uzantl dosyalar ile SPP uzantl dosyalar karlatrr.
27. DSKET KARILATIRMA

DISKCOMP D Komut Grevi: ki disketin ieriini karlatrr. Disketlerin ieriklerini (z ve Sektr) karlatrmada kullanlr. Ayn boyut ve kapasitedeki disketleri karlatrr. Yazl: DISKCOMP [Src1:][Src2:][/1][/8] Src1: Kaynak src, Src2: Hedef srcdr. Anahtarlar: /1 /8 Kullanlan disketin yalnzca bir yzn karlatrr. Disket iki yzl olsa da, yine bir yzn karlatrr. Disketlerde her iz'de 9, 15 ya da 18 sector olsa bile, her iz iin 8 sektr karlatrr.
DISKCOMP A: A: Tek srcl bilgisayarlarda bu yazlm kullanlr. Karlatrma srasnda kaynak veya hedef disketten hangisini takmanz gerektii size bildirilecektir.
- 110-
DISKCOMP A: B: ift disket srcl bilgisayarlarda, karlatrma yapmak istediimizde bu yazlm kullanrz. Byle karlatrmalarda, bilgisayar otomatik olarak disketten diskete geii salayacaktr. Diskettes compare OK Karlatrma baar ile sonulandrlm ve iki disket arasnda fark yoksa bu mesaj verir. Compare error(s) on Track tt, side s Karlatrma sonucu, belirtilen track ve yz asndan farkldr. Drive types or diskette types not compatible ki disket farkldr. lk disketin iki yz de baaryla okunmu fakat disketler birbirinden farkldr. Karlatrma bitince aadaki mesaj ile karlarz: Compare another diskette (Y/N)? Baka bir disket karlatrlacak m? Karlatrlacaksa Y tuuna, karlatrlmayacaksa N tuuna basarz.
28. VRS LEMLER a. VRS KONTROLU

VSAFE D Komut Grevi: Bu komut bellekte kalc bir komuttur. Bellekte tutularak, tand virsleri haber vererek kullancy uyarr. VSAFE yazarak bellee atabilirsiniz. Bu program AUTOEXEC.BAT dosyasna atarak bilgisayarnz her anzda bellee ykl kalmasn salayabilir ve programlarn almas srasnda ortaya kabilecek virslere kar nleminizi alm olursunuz. altrdktan sonra Alt+V tularna basarak uyar seeneklerini ayarlayabilirsiniz.
- 111-
b. VRS BULMA, TEMZLEME

MSAV D Komut Grevi: Bilgisayarda bulunan, tanyabildii virsleri bulur ve temizler. Menl sistemle alr. Aadaki yazl biimi ve parametrelerini de kullanabilirsiniz: MSAV yada MSAV [Src: [/s][/c][/r][/a][/l][/p][/f] Anahtarlar: /s /c /r /a /l /p /f Virs arar, bulur ama temizlemez. Virs arar ve bulduunda temizler. MSAV.RPT adnda bir dosya rapor yazar. Disket (floppy) srcler dndaki tm srcleri tarar. Network dndaki tm srcleri tarar. Menl ekran almas yerine, komut satrndan alr. Tarama srasnda dosyalarn adlarn grntlemez.
Menl sistemde alrken aadaki ekran gelir:
- 112-
Bu ekranda grlen seimlerin anlamlar aadadr: Detect Virs ara ve bulduunda size sorar. Virs bulduunda, ya da daha nceki tarama sonrasnda dosyalarda bir deiiklik olmusa aadaki seenekler kar: Clean: Virs temizler. Continiue: Virs silmeden taramay srdrr. Stop: Arama ilemini sona erdirir. Delete: Virsl dosyay disketten siler. Detect & Clean Select new drive Options Exit Virs arar ve bulduunda temizler. Yeni src semek iin. Virs arama ile ilgili seenekleri sunar. Programdan k.
Ekrann altnda bulunan Fonksiyon tularnn grevleri: F1-Help F2-Drive F3-Exit F4-Detect F5-Clean F7-Delete F8-Options F9/List Programla ilgili yardm verir. Src deitirmeyi salar. Programdan k iin. Virs arama. Virs arar ve temizler Programn virs ararken yaratt CHKLIST.MS dosyalarn siler. Virs aramas iin eitli seenekler penceresini getirir. Programn tanyabildii virslerin listesini verir.
29. SLNM DOSYALARI KURTARMA

UNDELETE D Komut Grevi: Silinen bir dosyay yeniden canlandrr. Yazl:
UNDELETE [[Src:][\Dizin]\Dosyaad][/dt/ds /DOS] UNDELETE [/LIST/ALL/PURGE[Src:]/STATUS /LOAD/UNLOAD/S[Src]/TSrc[-Kaytsays]]
- 113-
Anahtarlar: /LIST /ALL /DOS /dt /ds /LOAD /UNLOAD /PURGE /STATUS /S Src /T Src -KaytsaysSilinmi ve kurtarlabilecek dosyalar listeler. Tm dosyalar size sormadan kurtarr. Yalnzca DOS tarafndan silinmi dosyalar kurtarr. Dosya kurtarlmadan nce size sorarak, MIRROR komutunun silme takip dosyasnda bulunan dosyalar kurtarr. Dosya kurtarlmadan nce onay verilerek, SENTRY dizininde bulunan dosyalar kurtarr. UNDELETEyi bellee yerleik (TSR) olarak ykler. Bellee yerletirilmi UNDELETEyi yerleik olmaktan karr. SENTRY dizinin ieriini siler. Silinmi dosyalarn koruma dzeyini gsterir. DELETE SENTRY programn yerleik olarak bellee ykler. Delete Tracker korunma dzeyini yerleik olarak bellee ykler. Kayt says 1-99 arasnda olmaldr. yazdmzda.
UNDELETE A:*.*
A srcsnde daha nce silinmi dosya varsa arayarak bunlar kurtaracaktr. DEL komutu ile silme ileminde, dosyalarn adnn yalnzca ilk karakteri silinir. UNDELETE bu dosyalar bularak yeniden canlandrmay salar. Aadaki mesajlar kar:
Directory A:\ File Specifications: *.* Deletion-tracking file not found. MS-DOS directory contains xx deleted files . of those, xx files my be recovered. Using the MS-DOS directory
?xxxx.xxx (Dosya Ad) xxxxx (Alan) xx-xx-xx (Tarihi) x:xxa (Saati) ...A (Nitelii) Undelete (Y/N)?
Kurtaracanz bir dosya ise Y seeneini girin, deilse N seeneini girin. u mesaj belirecektir: - 114-
Please type the first character for ?xxxx.xxx:_

Burada sizden dosyann ilk karakterini girmenizi istemektedir. lk karakterini anmsamyorsanz nemli deil. Herhangi bir harf girebilirsiniz. Sonra u mesaj belirir:
File successfully undeleted. ?xxxx.xxx xxxxx xx-xx-xx x:xx a ...A Undelete (Y/N)?
Kurtarlacak yeni bir dosya varsa bu ekilde srp gidecektir.
30. FORMATI GER ALMA

UNFORMAT D Komut Grevi: Daha nce formatlanm bir disketteki bilgileri geri almak iin kullanlr. Yalnz disketin DOS'un en az 5.00 uyarlamas ile formatlanm olmas gereklidir. Yazl: UNFORMAT [Src:] [/u][/l][/p][/j][/Test][/Partn] Anahtarlar: Mirror dosyasn kullanmadan diski kurtarr. Mirror program ile bilgiler /u daha nce kaydedilmemise disk tam olarak kurtarlamayabilir. Diskteki dosyalarn tamamn listeler. /l Ekrana kan mesajlar yazcya aktarr. /p Bu anahtar tek bana kullanlr. Diski kurtarmaz. Mirror program ile /j saklanan bilgilerin, disk zerindeki bilgilerle doruluunu kontrol eder. Komutu altrnca ne olacan gstererek test eder. /Test Mirror komutu ile /Partn anahtar kullanlm ve PARNSAV.FIL dos/Partn yasna kaydedilmise diskin bozulan blmlerini kurtarr. UNFORMAT A: Yazp ENTER'e bastmzda u mesaj belirir: Insert disk to rebuild in drive B: and press ENTER when ready. Sonrasnda kan mesajlara Y ile yant verecek olursanz, daha nce formatladnz disketteki bilgiler kurtarlacaktr.
- 115-
31. ARAMA YOLU BELRTME

PATH Komut Grevi: Komut arama yolunu ayarlar. Yazl: PATH [Src:][Dizin Ad][;[Src:][Dizin Ad]...] ya da PATH; Yol komutu ile MS-DOS'a programlarn hangi dizinlerden aranmas gerektiini belirtir. Komut arama yolunun uzunluu en ok 127 karakterdir. PATH C:\DOS;C:\STOK MS-DOS ile ilgili dosyalarn DOS dizininde, STOK ile ilgili programlarn da STOK dizininde olduunu varsayalm. Bu yazlm AUTOEXEC.BAT dosyasna yazacak olursak, bilgisayar atmzda otomatik olarak devreye girecek ve hangi dizinde bulunursak bulunalm bu dosyalarla ilgili ilem yaplacaktr.
32. KOMUT UYARISI

PROMPT Komut Grevi: MS-DOS komut uyarsn deitirmek iin kullanlr. Yazl: PROMPT [[Text][$Karakter]...] Bu komutla MS-DOS promptunun deitirilmesi salanr.
Yazm Karakterleri
$b $d $e $g $h $l $n - 116-
kacak Karakterler
| Karakteri O gnk tarih ASCII kod X'1B (Escape) > Karakteri Backspace'i kullanarak prompt satrna yazlm bir karakteri silmek iin < Karakteri Varsaylan src
AIKLAMALI, UYGULAMA RNEKL BLGSAYAR $p $t $v $q $$ $zerinde allan src dizini inde bulunulan zaman Uyarlama (Versiyon) numaras = Karakteri $ karakteri ENTER-LINEFEED (Yeni Satr)
Yukarda verdiimiz karakterleri yazarak, sa taraftaki sonular alabiliriz. rnek: PROMPT $P$G $P ile zerinde allan src, $G ile > karakterini vermesini istediimizden prompt A:\> eklinde kar.
33. BELLEK GSTERME

MEM D Komut Grevi: Kullanlan ve kalan bo bellei ekranda gsterir. Yazl: MEM [/page][/classify][/debug][/free][/modlmodlad] ya da MEM [/p][/c][/d][/f][/m] Anahtarlar: /page /classify /debug /free /modl ya da ya da ya da ya da ya da /p /c /d /f / m Grnt bir ekran boyundan bykse, grntnn durmasn bekler. Bellekte o an ykl olan dosyalar ve bellei nasl kullandn verir. Bellekteki programlarn ve dahili srclerin listesini verir ve modller hakknda bilgi verir. Konvansiyonel ve st bellekte bo alanlar gsterir. Belirtilen programn bellei nasl kullandn gsterir. /m anahtarndan sonra program ad yazlmaldr.
MEM/CLASSIFY Yazarak bellek hakknda bilgi alabiliriz.
- 117-
MEM
AIKLAMALI, UYGULAMA RNEKL BLGSAYAR yaptmzda aadaki ekran gelir. Total = Used + Free ------------------640K 39K 601K 91K 91K 0K 384K 384K 0K 2.981K 2.981K 0K ------------------4.096K 3.495K 601K 731K 130K 601K
Memory Type ---------------Conventional Upper Reserved Extended (XMS) ---------------Total memory Total under 1 MB
Total Expanded (EMS) Free Expanded (EMS)
1.024K (1.048.576 bytes) 0K (0 bytes)
Largest executable program size 601K (615.088 bytes) Largest free upper memory block 0K (0 bytes) MS-DOS is resident in the high memory area.
34. BELLEK AYARLAMA

MEMMAKER D Komut Grevi: Kullanlabilir bellein daha dzenli almas iin arttrlm bellei dzenlemek ve baz programlarn st hafzaya atlarak bellein daha verimli kullanlmasn salamak iin kullanlr. DOS 6.0 ile gelmitir. Komut iletisinde iken MEMMAKER yazarak bellek ayar programn balatabilirsiniz. Program altrdktan sonra srcnzde disket brakmaynz. Program test ve deiiklik iin bilgisayar kendiliinden bir ka kez ap kapayacaktr. Ekrana gelen mesaj ile MEMMAKER hakknda bilgi verilir. Devam etmek isteyip istemediinizi sorar. Continue devam etmek iin, Exit k iin kullanlr. Ekrana Continue hazr olarak gelecektir. Deitirmek iin aralk ubuuna basnz. Sonra istediiniz seenei seip Enter tuuna basnz. Bundan sonra bellek ayarlama iin yeni bir ekran gelerek iki seenek sunacaktr. Expres Setup: Custom Setup: Ayarlamalar kendiliinden yapacaktr. Optimum seim salayarak yapacaktr. Ayarlamalar kullancya sorarak yapar. Bu seenei seerseniz gelen ekrandan isteinize uygun seimleri yapmanz gerekir.
- 118-
Express Setup Kullanmda yalnzca arttrlm bellei (expanded) kullanlp kullanlmayaca sorulacaktr. Kullanacaksanz Yes seeneini sein, kullanmyorsanz. No seeneini sein. Bun sonraki sorulara Yes ile yant verin. Custom Setup Bu seimde daha ncede belirttiimiz gibi eitli sorularla karlaacaksnz. Bu seeneklerin anlamlarn aada bulacaksnz: Specify which drives and TSRs to include in optimization? Noyu seerseniz tm donanm ve yerleik bellek programlarn optimizasyona dahil ederek kurar. Yes ile hangi tanm ve programlara ilem yaplacan siz belirlersiniz. Scan the upper memory area aggressively? Noyu seerseniz EMM386 limitlerinde alacaktr. Yes seenei yksek bellek alannn kullanlabilir ksmn arttrr. Optimize upper memory for use with Windows? Yes Windows altnda DOS programlar kullanldnda verimi arttrr. Windows altnda DOS programlar kullanlmyorsa No seenei seilmelidir. Use monocrhrome region (B000-BFFF) for running programs? No seenei monochrom ya da SVGA ekran iin, Yes seenei EGA ve VGA iin seilmelidir. Keep current EMM386 memory exclusions and inclusions? EMM386 kullanlyorsa baz adresleri dahil ve hari yapmak iin Yes seilir. Move Expended BIOS Data Area from conventional to upper memory? Yes, EMM386y st bellek alanna alarak konvansiyonel bellei arttr. No bu ilemi yapmaz. Btn bu ayaralamalar yapldktan sonra Enter tuuna basn gelen ekrandan daha nce tanmladmz seeneklere gre yantlar girin. Bu ilemden sonra bilgisayar kendi kendini reset ederek ap kapanacaktr. Kontrol yapldktan sonra gelen ekran iin yeniden Enter tuuna basn. Bilgisayar bir kez daha alp kapanacaktr. Hata mesajyla uyarma yaplmadysa ekrana nceki ve yeni bellek oranlar gelir. Enter tuuna baslr ve programdan klarak ilem sona erdirilir. Memmakern yapt ilemleri geri almak isterseniz, MEMMAKER /UNDO yazp Enter tuuna basabilirsiniz. - 119-
35. PROGRAMLARI KONVANSYONEL BELLEN ST KISMINA ATMA

LOADFIX D Komut Grevi: Programlar konvensiyonel bellein 64Kdan daha st ksma atarak altrr. Yazl: LOADFIX [Src:][ \Dizinad\Dosyaad] [Parametreler] ] ] ] Burada altrlacak programn parametleri varsa onlar da kullanabilirsiniz. LOADFIX C:\DBASE\DBASE
C srcsndeki DBASE dizininde bulunan, DBASE adl program, 64Knn zerine atarak altrr.
36. PROGRAMLARI ST BELLEE ATMA

LOADHIGH LH Komut Grevi: Programlar st bellee ykler. Yazl: LOADHIGH [Src:][\Dizinad\Dosyaad] [Parametreler] [ ya da LH [ Src:][\Dizinad\Dosyaad] [ Parametreler] [ LH C:\DOS\VSAFE VSAFE adl program st bellekte alacaktr.
- 120-
37. DSK KAPASTESN ARTTIRMA

DBLSPACE D Komut Grevi: 6.0n getirdii bir yeniliktir. Diskin kapasitesini ortalama %50 ile %100 arttrr. Bu ilemi diski sktrarak yapar. Bir rnek verecek olursak 170Mblk bir diskin kapasitesini 340Mba kartabilir. alma sistemi menldr. Bu nedenle kolay kullanlr. Komut ileti satrnda iken; DBLSPASE
yazp Enter tuuna basmanz program balatmak iin yeterlidir. Gelen ekranda F1 tuu yardm almak, F3 tuu devam etmek ya da kmak iin kullanlr. DBLSPACEin kurulumu da iki yntemle olur. Hzl kurma ve sorarak kurma eklinde: Express Setup Hzl kurmak iindir. Sktrmay en uygun biimde yapar. Bu seim yalnzca C srcs iin geerlidir. Baka src iin Custom Setup seilmelidir. Custom Setup Custom setup seilerek disk sktrlmasnda, sktrmann nasl olaca hakknda size eitli sorular yneltilecektir. Gelen ekranda iki seenek vardr: Compress an existing drive Varolan srcy sktrmak iindir. stee gre C srcsn iindeki bilgilerle sktrmak iin, bu seenei kullanabilirsiniz. Bu seenekde diskin tamam deilde kullancnn belirleyecei ksm sktrlr. Yeni bir sktrlm src yaratr. Bu seenekde az nceki rneimize gre C srcsndeki bo alan sktrlm srcye dntrr. Bu durumda C dnda yeni bir src oluur. - 121-
Create a new empty compressed drive
Yeni Sktrlm Src Yaratma: kinci seenei serek yeni bir sktrlm src yaratlmak istenirse, tm srcler listelenerek kacak ekranda bildirilir. Sktrlmak istenen srcnn zerine gelip Enter tuuna basarak belirtilen srcy sktrabilirsiniz. Sktrma ilemi srasnda bilgisayar iki kez alp kapanacaktr. Disketleri Sktrma: Disketleri sktrmak iin aadaki ilemleri srasyla yapmamz gerekir: Compress mensnden Existing Drive komutu seilir. Gelen ekrandan ok tular yardmyla, sktralacak olan src iaretlenir ve Enter tuuna baslr. Devam edilmesi iin C tuuna baslarak sktrma yaplr.
38. DSK PARALANMASINI GDERME

DEFRAG D Komut Grevi: Diskte oluan paralanmay giderir. Diske kayt srasnda bo olan sektrlere kayt yaplr. Bu da ayn dosyann, bir parasnn baka sektrlere kayd ypldndan, diskte paralanmalar oluur. Bu paralanmalar hz yavalatr. te btn bunlar gidermek iin DEFRAG komutu kullanlr. Disk paralanmasn giderme programn altrmadan nce, gereksiz dosyalar silinir ve tm programlardan klr. DEFRAG men sistemi ile alr. altrmak iin DEFRAG yeterlidir. yapmanz
altrdktan sonra bilgisayarnza bal olan srclerin listesi gelecektir. Burdan sktrmak istediiniz srcy seiniz ve Ok iletisinin zerine geliniz ve Enter tuuna basnz. Program diskinizi test edip, diskin durumunu kontrol ettikten sonra size neride bulunacaktr. Entera basarak altrmay yapabileceiniz gibi Configuration mensnden, istediiniz seeneklerle de, almay yaptrtabilirsiniz. Configuration mensndeki seeneklerin anlamlar aada verilmitir:
- 122-
Begin optimization Drive... Optimization Method...
Dzenlemeye balar. Yeni src seimini salar. Dzenlemenin nasl olaca belirtilir. ki seenek kar: Full Optimization: Diski en iyi duruma sokar. Tamamn dzenler ve aralarnda boluk brakmaz. Unfragment Files Only: Yalnzca dosya paralarn birletirir. Aralarnda boluk kalabilir.
File sort...
Dosya sralama yntemini Aadaki seenekler kar: Unsorted: Srasz yapar. Name: Dosya adna gre sralar.
belirlemenizi
salar.
Extension: Dosya uzantsna gre sralar. Date & Time: Kayt tarihi ve zamanna gre sralar. Size: Dosyalarn kaplad alana gre sralar. Ascending: Sralamalar kkten bye doru yapar. Descending: Sralamalar bykten ke doru yapar. Map legend.. Dzenleme srasnda disk haritasnda kan sembollerin anlamlarn verir. - Used: zerinde bilgi yazl, kullanlm blok. - Unused: Bo, kullanlmam blok. r - Reading: Okuyorum. W - Writing: Yazyorum. B - Bad: Bozuk blok. X - Unmovable: Tanamaz blok. Bu tr bloklar Read Only dosyalarn yazld bloklardr. About Defrag... eXit DEFRAG program hakknda tantm yapar. Programdan k.
Yukarda belirttiimiz seimlere gre dzenleme yaplarak disk paralanmas giderilecektir. - 123-
39. HARD DSK DZENLEME

FDISK D Komut Grevi: Hard diski MS-DOSda kullanmak zere biimlendirerek dzenler. Yazl: FDISK [/Status] Anahtar: /Status
Hard diskteki blmelerle ilgili bilgi verir.
Not: Bu komutu kullanrken ok dikkatli olmalsnz. Hard diskinizdeki bilgilerinizi kaybedebilirsiniz. FDISK yazp Enter tuuna bastktan sonra aadaki ekran gelir:
MS-DOS Version 6 Fixed Disk Setup Program (C)Copyright Microsoft Corp. 1983 - 1993 FDISK Options Current fixed disk drive: 1 Choose one of the following: 1. 2. 3. 4. Create DOS partition or Logical DOS Drive Set active partition Delete partition or Logical DOS Drive Display partition information
Enter choice: [1] Press Esc to exit FDISK
1. Create DOS partition or Logical DOS Drive: Burada disk seimi iin 1 seilerek C srcs tanmlanr. DOS iin blme yaplaca belirtilir. Bu seenekten sonra aadaki ekran gelir:
- 124-
Create DOS Partition or Logical DOS Drive Current fixed disk drive: 1 Choose one of the following: 1. Create Primary DOS Partition 2. Create Extended DOS Partition 3. Create Logical DOS Drive(s) in the Extended DOS Partition Enter choice: [1] Press Esc to return to FDISK Options
DOS blmesi yaratmak iin yine 1. seenei seerek Enter tuuna basarz. Aadaki ekran gelecektir:
Create Primary DOS Partition Current fixed disk drive: 1 Do you wish to use the maximum size for a DOS Portition and make the DOS portition active (Y/N).........? [Y] Press ESC the return to Fdisk Options
Bu ilemden sonra Y tuuna baslarak DOS blmesi yaratlacaktr. 2. Set active partition: Bu seim sonras hard diskte blnme yaplmsa, blmlerle birlikte bilgi verilecektir. Burada hangisi aktif duruma getirilecekse seim yaplr. Aadaki ekran gelir:
Set Active Partition Current fixed disk drive: 1 Partition C: 1 Status A Type PRI DOS Volume Label MS-DOS_6 Mbytes 234 System FAT16 Usage 100%
The only startable partition on Drive 1 is already set active. Press Esc to continue
3. Delete partition or Logical DOS Drive: Blmleme yaplmsa blmlemeyi iptal etmek iin seilir. Aadaki ekran gelir:
- 125-

Delete DOS Partition or Logical DOS Drive
Current fixed disk drive: 1 Choose one of the following: 1. 2. 3. 4. Delete Delete Delete Delete Primary DOS Partition Extended DOS Partition Logical DOS Drive(s) in the Extended DOS Partition Non-DOS Partition
Enter choice: [ ] Press Esc to return to FDISK Options
4. Display partition information: Diskin son durumu hakknda bilgi verir.

Display Partition Information Current fixed disk drive: 1 Partition C: 1 Status A Type PRI DOS Volume Label MS-DOS_6 Mbytes 234 System FAT16 Usage 100%
Total disk space is Press Esc to continue
234 Mbytes (1 Mbyte = 1048576 bytes)
40. DSK CACHE PROGRAMI

SMARTDRV D Komut Grevi: Ykseltilmi bellei olan ve hard disk iin disk cache programdr. Hard diskten veri okurken geen sreyi azaltr. Yazl: SMARTDRV [/x][/f|/n][/v|/q|/s][/c|/r][/l][/u][/e:Elmbyk] | | | | [/b:Arabellek] Anahtarlar: /x /f Btn srcler iin geri yazma cache belleini kapatr. Cachedeki bilgiler komut uyarsnda grntlenmeden nce diske yazlr.
- 126-
/n /v /q /s /c /r /l /u /e:Elmbyk /b:Arabellek
Programn otomatik olarak st bellee yerlemesini salar. Durum ve hata mesajlarn grntler. Durum mesajlar vermemesini salar. Durum hakknda ek bilgileri getirir. Cache bilgilerini bellekten cachee yazar. Yeniden alnca nceki cache bilgilerini siler. Programn st bellee yerlemesini engeller. Cachein CD-ROM srcs iin yklenmesini salar. Cache bellein bykl belirlenir. Ara bellein bykl belirtilir.
41. UYARLAMA TABLOSUNU AYARLAMA

SETVER D Komut Grevi: Eski versiyonlara ait programlar, kendi tablosuna atarak altrlmasn salar. Yazl: SETVER [Src:][\Dizinad][\Dosyaad n.nn] [/Delete] [/Quiet] n.nn altrlacak programn veriyon numaras.
Anahtarlar: Belirlenen program uyarlama tablosundan kartr. /Delete Ekrana mesaj yazlmasn engeller. /Quiet DOSun 6.2 uyarlamasnda bulunmayan, ama eski versiyonlarnda bulunan komutlar bununla altrabiliriz. SETVER EDLIN.EXE 5.00 Edlin program dosun 6.2 versiyonunda yoktur. Edlini altrmak istersek, yukardaki satr yazarak altrabiliriz. Tm eski versiyon komutlarn altrmak iin CONFIG.SYS dosyasna aadaki komutu ekleyebilirsiniz. DEVICE=C:\DOS\SETVER.EXE MS-DOS artk virs engelleme, bulma ve temizleme ilemini de yapmaktadr. Bu ilem iin komutlar ve grevleri aadadr: - 127-
42. VER ARAMA

FIND D Komut Grevi: Bir dosya iinde szck ya da belli bir karakter grubunu arar ve ekranda gsterir. Yazl: A>FIND[/v][/c][/n][/i]"String"[[Src:]\DizinAd \Dosya Ad] A>FIND "Gven Tan" MUHASEBE.DAT MUHASEBE.DAT dosyasnda Gven Tan yazan satrlar gsterir. Anahtarlar: Aranan szck ya da karakterleri iermeyen tm satrlar gsterir. /v Dosyalarn ierisinde, uyum gsteren satrlar gsterir. /c Satrlarn nlerinde, o satrlarn numarasn da verir. /n Arama yaparken byk-kk harf ayrm yapmadan arar. /i
43. KLAVYE DETRME

KEYB D Komut Grevi: Klavye program ykler. altmz klavyede bulunmayan karakterleri kullanmak gerektiinde, baka bir klavye ykleyerek istenilen karakterleri kullanmamz salar. Ayrca tularn klavye zerinde dizilii lkeye gre deieceinden, belirtilen lkenin standart diziliinde ykleyecektir. Yazl: KEYB[xx[,[yyy],[Src:][Dizin Ad]]][/id:nnn]
xx yyy Dosya Ad /id:nnn

- 128-
lke kodu (ki harften oluur.) Karakter setini belirleyen kod sayfas Klavyeyi dzenleyen dosyann addr. Belirtilmezse kullanlan dosya ad KEYBOARD.SYS'dir. Kullanlan klavyeyi tanmlar.
lkelerin klavye kodlar:

lke ve Dil Almanya Belika Birleik Amerika Danimarka Finlandiya Fransa Hollanda ngiltere spanya sve svire, Alman svire, Fransz talya Kanada-Fransz Latin Amerika Norve Portekiz Trkiye Yunanistan Romanya KEYB FR Klavye Dzeni xx GR BE US DF SU FR NL UK SP SV SG SF IT CF LA NO PO TR GK RO Klavye Tanm /ID:nnn Karakter Seti yyy 437,850 437,850 437,850 865,850 437,850 437,850 437,850 437,850 437,850 437,850 437,850 437,850 437,850 863,850 437,850 865,850 860,850 857,850 869, 737 852,850
120, 189 166, 168
141, 142
440, 179 319 333
FRANSA klavyesine geeriz. Deitirdiimiz klavye ile alrken CTRL+ALT+F1 tularna basarak klavyeyi eski konumuna geirebiliriz. Tekrar deitirdiimiz klavyeye dnmek istersek CTRL+ALT+F2 tularna basarak bunu salayabiliriz. Trkiyenin klavye tanm dosyas KEYBRD2.SYSdir. Klavye tanmnda bu dosyay kullanmalsnz. Trke klavye ve karakter setini yklemek iin AUTOEXEC.BAT dosyasna aadaki komutlar yazmalsnz:
- 129-
NLSFUNC MODE CON CP PREPARE=(857,850) C:\DOS\EGA2.CPI MODE CON CP SELECT=857 KEYB TR ,,C:\DOS\KEYBRD2.SYS /ID:179 REM /ID:179 TRKE Q KLAVYE IINDIR. REM /ID:440 TRE F KLAVYE IINDIR. CONFIG.SYS dosyasna da aadaki komutlar yaznz: COUNTRY=090,857,C:\DOS\COUNTRY.SYS DEVICE=C:\DOS\DISPLAY.SYS CON=(,,2)
44. DOSYA SIRALAMA

SORT D Komut Grevi: Girdiyi okuyarak, bilgiyi sralar ve sralanm bilgiyi ekrana, bir dosyaya veya baka bir kt birimine yazar. Yazl: [Kaynak]|SORT[/r][+n] ya da SORT [/r][+n]<Kaynak> Kaynak: Dosya ad veya bir komuttur. Anahtarlar: /r +n Sralamay tersten yapar. Z'den A'ya, 9'dan 0'a doru sralar. Dosyay N satrndaki karaktere gre dizer. Belirtilmezse, dosyay ilk satrdaki karaktere gre dzenler.
DIR|SORT/+5
Dosya listesini ilk 5 karakteri gznne alarak sraya dizer ve ekranda gsterir. SORT<\PASCAL
PASCAL dizinini abece srasna gre dizerek ekranda grntler.
- 130-
45. GENLETLM KARAKTER SET

GRAFTABL D Komut Grevi: Renkli grafik adaptr kullanrken (CGA) kullanlabilir, geniletilmi bir karakter setini ekrana verir. Grafik rneklerini sistem belleine ykler. Yazls: GRAFTABL [xxx] ya da GRAFTABL/STA[TUS] xxx Geerli bir kod sayfasnn numarasdr.
Geerli kod sayfalar:
xxx
437 850 860 863 865
Kod Sayfas
Birleik Devletler ok Dilli Portekizce Kanada-Franszca skandinav
Anahtarlar: /STA[TUS] PRINT GRAFTABL Aktif grafik rneini sisteme ykler. ' kullanmak iin yardm mens ekranda belirir.
GRAFTABL dosyas sistem belleine yklendikten sonra aadaki mesaj kar: Graphics characters loaded Bu mesaj ile kodlar 80-FF (Onaltlk) grafik rneklerin de yklendiini belirtir.
- 131-
46. YAZICIYA GRAFK SETN YKLEME

GRAPHICS D Komut Grevi: Yazc zerine grafik grnt kartnn izilmesini salar. Ekran yazcya gnderirken, grafik varsa yazcdan aynen alamayz. Yazcya grafik setini ykleyerek ekrann aynen dkmn alabiliriz. Yazl: GRAPHICS Type[Profile][/b][/r][/p] Type Profile Anahtarlar: /b /r /p Renkli yazclar iindir. 4 renk ve 8 renk yazclar iin geerlidir. Tek eritli yazclar iin geerlidir. stenilen paralel yazcnn numaras belirtilebilir. Bu deer normalde 0 (Sfr)'dr. Yazcnn zelliklerini belirtir. Yazclardaki bilgileri ieren dosyann addr. Bu dosya ad yazlmazsa GRAPHICS.PRO dosyas kullanlr.
47. MOD DETRME

MODE D Komut Grevi: evre birimleri ile iletiimi ayarlar. Yazl: Deiik ama ve aralar iin deiik yazlmlar gsterir.
Yazc Modunun Ayarlanmas:

Grevi: Paralel yazc iin IBM uyumluluk zelliklerini ayarlar. Yazl: MODE LPTn[:][c][,[l] ya da MODE LPTn[Cols=c][Lines=l] Bu komutun kullanlabilmesi iin yazcnn ak olmas gerekir. Verdiimiz komutlar yazc belleine alarak uygulamaya koyar.
- 132-
Anahtarlar: n c l Yazc numarasn belirtir. 1, 2 veya 3 gibi. Her satra yazlacak karakter saysn belirler. Bu ller 80 ya da 132 olmaldr. (80 kolonluk yazc iin) Dikey olarak yerletirilecek satrlar ayarlamak iin. 6 veya 8 olarak belirlenir. Bu bir in'e 6 veya 8 satr geleceini belirtir.
MODE LPT1:132,8 Yukardaki rnekte yazc kada, her satrda 132 karakter ve bir inch'de 8 satr olacak ekilde yazar.
Grnt Modunun Ayarlanmas:

Grevi: Aktif video adaptr ve grnt biimini seerek monitr (Ekran) dzenler. Yazl: MODE Display,n ya da MODE [Display],Shift[,Test] ya da MODE Con[:]Cols=m[Lines=n] Anahtarlar: n Ekran veya grnt zerinde, ka satrlk yer alacan belirler. Olas deerler 25, 43 ve 50'dir. Ancak her adaptrde uyum nedeniyle bu sonucu vermeyebilir. Her satrda ka karakter olacan ayarlamak iindir. Olas satr deerleri 40 ve 80'dir. Bu da her satrdaki karakter saysn belirler. Olas yazm ekilleri unlardr. 40, 80, BW40, BW80, CO40, CO80, MONO.
m Display
40 ve 80 her satrdaki karakter saysn belirler. BW siyah-beyaz, CO renkli grafik monitr adaptrn belirler. MONO srekli her satrda 80 karakterlik bir monochrom grnt adaptrn belirler. Shift Renkli Grafik Adaptr grntsnn saa ya da sola evrileceini belirtir. Geerli anahtarlar: L sol iin, R sa iin.
- 133-
Test Con
Grntnn sraya dizilmesini salayarak, ekrann doru bir biimde sralanp sralanmadn da bildirir. Hedef srcy tanmlar.
48. MS-DOS EDTR

EDIT D Komut 5.00'n getirdii bir yeniliktir. Tam ekran ok rahat bir editr programdr. Bununla BATCH dosyalar da yazabilirsiniz. Hem klavye hem de mouse ile kullanlabilir. Dosyalar ASCII formatta saklar. Bu dosyalar sonra istediiniz bir program altnda kullanabilirsiniz. Yazl: EDIT [Src:] [\Dizin][\Dosya Ad.Uzn][/b][/g] [/h][/nohi] Anahtarlar: /b /g /h /nohi Renkli ekran kullanyorsanz, siyah beyaz ekran biminde alr. CGA monitr iin en hzl ekran yenilemesini salar. Ekranda olabilecek enok satr gsterir. Ekran 8 renk kullanmanz salar. (Normalde MS-DOS ekran 16 renk kullanr.)
EDIT.COM ve QBASIC.EXE dosyasn almak istediimiz srcye ykleyerek alabiliriz. EDIT baladnda, ekrann zerinde File, Edit, Search, Options ve Help menlerini greceksiniz. Bu menlere gemek iin Alt tuuna basnz. Hangi menye gemek istiyorsanz, ok tularyla mennn zerine gelip Enter'e basnz. Her mennn altnda, bir alt men vardr. Bunlar isteinize gre seiniz. Eer yardm almak isterseniz, F1 tuu ile annda yardm alabilirsiniz. EDIT mouse kullanmn da destekler. Bunlarn neler olduunu grelim:
- 134-
MS-DOS Editr Ekran
FILE Men:
FILE mensnn zerine gelip Enter'e bastmzda, u men kacaktr:
New
Yeni bir dosya yaratmak ve alma yapmak iin bunu seeriz. Eer o an EDIT'te bir almamz varsa bu silinerek yeni bir alma ortam yaratlacaktr. Daha nce altmz bir dosyay amamz iindir. Yalnz bu dosyalarn uzantlar .TXT olmaldr. Biz uzant vermemisek, dosya kendiliinden .TXT uzantsn alr.Aradmz dosya baka bir uzantda ise *.TXT eklinde kan uzanty deitirip istediimiz uzanty yazarak, o uzantdaki dosyalar bulabiliriz.
Open
- 135-
Save
AIKLAMALI, UYGULAMA RNEKL BLGSAYAR Yazdmz bilgileri kaydetmek iindir.
Save As... Print... Exit
Eer yazdmz bir bilgiyi baka bir isimle saklayacaksak, Save As...'i seeriz. Dosyalarn ieriini yazcdan almamz salar. EDIT'ten kmamz salar. Eer, bir alma yapmsak bu almay kaydedip kaydetmeyeceimizi de sorar.
EDIT Men:
Bu men'y setiimizde aadaki ilemleri yapabiliriz: Bu men ile bloklama ilemlerini yaparz. stediimiz bir blm iaretleyerek silebilir, kesebilir ve baka bir yere kopyalayabiliriz.
aretlemek istediiniz blm bir parmanz Shift tuuna basl iken, dier parmanz da ok tularyla bloklayacanz blmn sonuna kadar gtrn. Bu ilem zaten renkli bir erit iinde olacandan, iaretlenen blm rahatlkla grebileceksiniz. Cut aretlenen blm kesmek iindir. Bunun iin bir parmanz Shift tuunda iken dier parmanzn da Del tuuna basmas yeterlidir. aretlenen yeri kesecektir. aretlenen blm kopyalamak iindir. Bunun iin de bir parmanz Ctrl tuunda iken dier parmanzla da Ins tuuna basmanz gerekmektedir. Yaptr anlamndadr. Daha nce Cut ile kesilen ya da Copy ile kopyalanan blou imlecin bulunduu yere yaptrr. aretlenen blou siler.
Copy Paste Clear
- 136-
SEARCH Men:
Bu blmde de arama ve deitirme yapabiliriz. Aranan herhangi bir szc bulabilir, istersek deitirebeliriz. Bu blm setiimizde alt men'de unlar vardr:
Find...
Bu blmde istenen herhangi bir karakter grubu aranabilir. Bunu setiimizde Find What: Yazarak bizden aramak istediimiz szc girmemizi bekleyecektir. <Ok> yazan yere Tab tuu ile giderek seersek, yazdmz onaylam oluruz ve arama balar. <Cansel> ile istersek buradan kabiliriz. Bu blm seersek daha nce aradmz szc F3 tuuna basarak aramann devamn salam oluruz. Bu blmle belirlenen bir szck, istendiinde baka bir szckle deitirilebilir. Find What: Yazan yere deitirilecek szc, Change to: Yazan yere de yerine gelmesini istediimiz szc yazarz.
Repeat Last Find Change
Aadaki seenekleri semek iin Tab tuunu kullanabiliriz. <Find and Verify>'i seersek bulduu szc deitirmeden nce bize soracaktr. Bizim onaymz aldktan sonra deitirme ilemi yaplacaktr. Biz onaylamazsak o yerde deitirme yaplmayacaktr. <Change All> dosya ierisindeki btn szckleri bize sormadan deitirecektir. <Cancel> kmak iin, <Help> yardm almak iindir. - 137-
OPTION Men:
Bu blmde ekran grnmn ayarlayabiliriz.
Display...
Zemin ve yaz rengini belirler. Scroll ubuunu ap kapar. Tab ayarlarn yapar.
HELP Men:
stenen herhangi bir konuda yardm almamz salar.
Dier tu komutlar:
Esc Ctrl+A Ctrl+C Ctrl+D Ctrl+F Ctrl+G Ctrl+H Ctrl+R Ctrl+S Ctrl+T Ctrl+V Ctrl+Y Ctrl+Z Ctrl+W Ctrl+X Ctrl+Q+D Ctrl+Q+S Ctrl+PgUp Ctrl+PgDn Home End Komutlar keser. k salar. mle bir nceki szce gider. mle bir sayfa aa gider. (PgDn) mleci bir karakter saa tar. (Sa ok tuu ile ayn grevi yapar.) mle bir sonraki szce gider. mlecin bulunduu yerdeki karakteri siler. (DEL) mleci bir satr yukar tar. (Yukar ok tuu ile ayn grevi yapar.) mle bir sayfa yukar gider. (PgUp) mleci bir karakter sola tar. (Sol ok tuu ile ayn grevi yapar.) Bir sonraki szc siler. Insert modunu aar-kapar. Araya karakter girmeye yarar. (INS) mlecin bulunduu satr siler. Sayfay bir satr yukar kaydrr. Sayfay bir satr aa kaydrr. mleci bir satr aa tar. (Aa ok tuu ile ayn grevi yapar.) mleci satrn sonuna gtrr. mleci satrn bana gtrr. mleci bir satr (78 karakter) saa kaydrr. mleci bir satr (78 karakter) sola kaydrr. mleci satr bana gtrr. mleci satr sonuna gtrr.
- 138-
49. SIKITIRILMI DOSYALARI AMA

EXPAND D Komut Grevi: MS-DOS install disketindeki sktrlm dosyalar aar. MS-DOS kurma srasnda bu dosyalar kendiliinden amaktadr. Bunun dnda gerekli olduu durumlarda istenen dosyalar amak iin bu komut kullanlr. Yazl: EXPAND [ Src1:]\Dizinad\Dosyaad1 ] [ Src2:]\Dizinad\Dosyaad2 ] Sktrlm dosyalar orijinal diskette _ iareti ile biter. EXPAND A:\FORMAT.CO_ C:\DOS\FORMAT.COM A srcsndeki sktrlm FORMAT.CO_ dosyasn C srcsndeki DOS dizinine FORMAT .COM olarak aacaktr.
50. SSTEM KONTROLU

MSD D Komut Grevi: Sistem hakknda bilgi verir. Menl sistemle alr MSD yazp Enter tuuna basmak yeterlidir. Aadaki ekran gelerek kontrol yapacaktr:
- 139-
Kontrol ilemleri bittikten sonra aadaki Giri Ekran gelecektir:
Buradan hangi birim hakknda bilgi almak istiyorsanz onun parlak kl olan harfine bastnzda ya da mouse ile zerine gelip tklattnzda size o birim ile ilgili bilgi verilecektir. Ekrandaki birimlerin anlamlar unlardr: Birim Computer Memory Video Network OS version Mouse Other Adapters Disk Drivers LPT Ports COM Ports TSR Programs Device Drivers Tu P M V N O U A D L C T R Anlam Bilgisayarn ana kart hakknda bilgi. (Mainboard) Bellek hakknda. Ekran kart hakknda. Network a hakknda. Varsa. letim sistemi versiyonu. Mouse hakknda. Varsa Dier adaptrler hakknda. Disk srcleri hakknda. Paralel portlar hakknda. Seri iletiim portlar hakknda. Bellekte kalc programlar hakknda. Birim srcleri hakknda.
- 140-
Aadaki ekranda Computer blm hakknda alnan bilgiyi greceksiniz:
51. DEBUG
Debug programlarda yanl bulmak ve dzeltmek test etmek amacyla kullanlr. Yazl: DEBUGu altrmak iin DEBUG yazp Entere basarsanz, o ondaki bellek ve disk ile ilgili ilemleri grebilir ve alabilirsiniz. DEBUG Dosyaad Parametreler Bu ekilde yazldnda, istenen dosya ile ilgili ilemler yaplabilir. stee bal olarak parametre kullanlabilir. Debug Komutlar: Debugun promptu (-) iaretidir. Bu iaretin yanna komut yazlr. A C D E F G H I L M N O P Q R Assemble program kodlanmas yaplr. ki bellek blou karlatrlabilir. Bellein ieriini gsterir. Bellein ieriinin deitirilmesi salanr. Bellek blounun ierii deitirilir. Bellekteki program altrr. Onaltlk sistemde toplama ve kartma yaplr. Portlardan deer okunur. Diskten bellee bilgi yklenir. Bellek bloklarnn tanmasn salar. Dosya ad vermek iin. Portlara deer gndermek iin. Dng ya da alt programn altrlmas. Debug programndan karak iletim sistemine dner. Saklayc deerlerini grmek ve deitirmek iin. - 141-
S T U W
AIKLAMALI, UYGULAMA RNEKL BLGSAYAR Arama yapmak iin. Komutu adm adm altrr. Assemly kodlarnn, makine koduna evrilmesi iin. Program diske kaydetmek iin.
G. TOPLU LEM DOSYALARI (BATCH) ve KOMUTLARI

Bilgisayarda alma kolaylklarndan biri de BATCH dosyalardr. Bu tr dosya iinde verilen komutlar, bir veya daha ok dosyaya ulamak iin yararldr. Bir veya daha ok komutu kullanarak MS-DOS iinde ksa sre ve yazmla birok ii bir arada yapmak olanakldr. Toplu ilem dosyalarnn uzants .BAT'tr. Toplu ilem dosyasn altrrken uzanty yazmaya gerek yoktur. Yalnzca dosya adn yazp ENTER'e basmak yeterlidir. BATCH dosyalarn EDLIN ya da EDIT'i kullanarak veya dosyalar ASCII kodda kaydedip saklayan herhangi bir kelime ilemci ile yazmak olanakldr.
Toplu lem Dosyalarn letmek in Kurallar:

Toplu ilem dosyasnn uzants .BAT olmaldr. Src ad verilmezse altmz src, yol ad verilmezse o andaki dizin kullanlr. BATCH komutlar yalnzca, bu tr dosyalar iin geerlidir. MS-DOS komutlar olarak almaz. allmakta olan BATCH dosyasn, Ctrl+Break veya Ctrl+C ile kesebiliriz. Yalnz byle bir kesmede MS-DOS toplu ilemi sona erdirip erdirmek isteyip istemeyeceimizi sorar. Bir toplu ilem dosyasnn iinde son komut olarak baka bir toplu ilem dosyas ad verilebilir.
- 142-
1. AUTOEXEC.BAT (AILI TOPLU LEM DOSYASI)

Bilgisayar ilk altrdmzda MS-DOS, takl olan srcnn ana dizininde AUTOEXEC.BAT adl dosyay arar. Eer bulursa altaki dier ilemleri brakarak bu dosyay ileme sokar. Bu dosyann mutlaka ana dizinde bulunmas gerekmektedir. Deilse bilgisayar al srasnda bu dosyay bulamaz.
Autoexec.bat Dosyasnn Yaratl:

Bilgisayarn alta, istediimiz ekilde almasn istiyorsak, bir AUTOEXEC.BAT dosyas yaratmamz gerekir. Diyelim ki alta tarih, saat, versiyon verilsin, VSAFE adndaki Virs Engelleyici program asn ve istediimiz klavyeyi yklesin. Bir de A> zerinde admz yazsn, Promptu da deitirsin. Bunun iin srasyla u ilemleri yapmamz gerekir: Al toplu ilem dosyasnn ad AUTOEXEC ve uzants .BAT olmaldr. COPY CON:AUTOEXEC.BAT @ECHO OFF DATE TIME VSAFE VER CLS PATH=C:\;C:\DOS PROMPT $ GVEN$_$P$G FKLAVYE ^Z
Komutlar alrken ekrana yansmaz. Tarihi grntler, deitirmemizi salar. Saati grntler, deitirmemizi salar. Virs kontrol programn aar. letim sisteminin versiyonunu verir. Ekran temizler. Arama yolunu ayarlar. Promptu deitirir. FKLAVYE dosyasn aar. k ve dosyann diske kayd iin.
Dosyann diske kayd iin CONROL+Z veya F6'ya basarz. Bilgisayar yeniden atmzda, burada srasyla btn ilemlerin yapldn grrz. Prompt aadaki ekilde deiecektir: GVEN A:\> eklinde olacaktr. Prompt bu ekilde olursa, bir dizin ierisinde alrken dizin ad promptun yannda yazar.
- 143-
Bir Toplu lem Dosyas Yaratmak:

Toplu ilem dosyas yaratrken, al toplu ilem dosyas iin yazdmz ou kurallar burada da geerlidir. Burada dikkat edeceimiz konular unlardr: Toplu ilem dosyasnn ad, diskette bulunan .COM veya .EXE uzantl dosyalarn adlar veya MS-DOS komutlar olmamaldr. Dosyann uzants .BAT olmaldr. Dosya ad iin, daha nce geen kurallara uyulmaldr. rnek: COPY CON:MUHA.BAT @ECHO OFF ECHO MERHABA ECHO IYI ALIMALAR ECHO ************************* ECHO HERHANGI BIR TUA BASINIZ PAUSE MUHASEBE ^Z
2. BATCH DOSYASI ALT KOMUTLARI ECHO

Bir mesaj grntlemek veya batch komutlar ile MS-DOS komutlarnn alma srasnda grntlenmesini engellemek iin kullanlr. Yazl: ECHO mesaj ECHO OFF ECHO ON
Mesaj grntlemek iin. Dier BACTH alt komutlar veya mesaj komutlarnn grntlenmesini engeller. Komut ve mesajlarn grntlenmesi iin. areti ECHO'larn grlmesini engeller.
- 144-
FOR..IN..DO
Yazl: FOR %%Deiken IN (Set) DO Komut [Parametreler] Deiken Set Tek bir harftir. Bir veya daha ok szck veya dosya terimleridir. Src:\Dizin Ad\Dosya Ad.Uzt eklindedir. Jokerler kullanlabilir. Setteki tm dosyalar iin kullanlacak MS-DOS komutudur. Kullanlan komutun parametre ya da anahtarlar.
Komut Parametreler
GOTO
Toplu ilem dosyasnda belirtilen etiketi izleyen satra atlar ve ilemi bu satrdan srdrr. Yazl: GOTO Etiket Etiket: nnde iki nokta (:) olan, bir veya daha ok karaktere verilen addr. Etiket adnn yalnzca ilk sekiz karakteri geerlidir.
IF
MS-DOS komutunun koullu olarak almasn salar. Yazl: IF NOT Koul Komut NOT Koul Komut Koulun yalnzca salanmad zaman alacan belirtir. Test edilen eydir. Karakter dizisi ya da deiken olabilir. A=B gibi... Koul salandnda verilen komut ileyecektir. MS-DOS veya BATCH komutudur.
CALL
Toplu ilem dosyas almas srasnda baka bir toplu ilem dosyasn arr. Yazl: CALL [Src:][Dizinad][BAT Dosyaad][Parametre]
- 145-
rnek: CALL PW.BAT Toplu ilem dosyas alma srasnda, almas bitmeden PW.BAT toplu ilem dosyasn aracaktr.
CHOICE
Kullancya soru sorularak girilecek yanta gre seim yaplmasn salayarak, dosyann akn ynlendirir. Yazl: CHOICE [/C[:]Tular] [/s][/n][/T[:]c,nn] [Metin] Anahtarlar: /C[:]Tular /s /n /T[:]c,nn
Uyar srasnda, yant olarak girilecek tularn tanm. Tanmlanmazsa Y ve N olarak atanr. Byk-kk harf ayrm yapmas salanr. Kullanlmazsa byk kk harf ayrm yapmaz. Uyarnn grntlenmemesi iindir. Uyar srasnda giri yaplmas iin bekletme sresi ayarlanr. c: nn ile belirtilen saniye kadar bekledikten sonra giri yaplmazsa, hazr deeri kullanarak giri yaplm gibi ilem srer. nn: Bekleme sresi. 0-99 arasnda bir deer olmaldr. 0 verilirse bekleme yapmaz, hazr deeri okur.
Metin
Yazlacak uyar metni.
rnek: CHOICE /C:EH Evet, Hayr Bu ekilde yazmdan sonra alma srasnda aadaki biimde grnt oluur: Evet, Hayr [E,H]?
- 146-
PAUSE
Herhangi bir tua baslana kadar toplu ilem dosyas almas durur. stee bal olarak kullancnn mesajn grntler. Yazl: PAUSE Mesaj [>nul] Mesaj Grntlenecek mesajdr.
Bu komuttan sonra Strike any key when ready ... mesaj da kar. >nul parametresi kullanlrsa Strike any key when ready ... mesaj kmaz.
REM
Toplu ilem dosyasna aklamalar yazmak iin kullanlr. alma srasnda grntlenmez. Yazl: REM Mesaj Mesaj Bir satrda en ok 123 karaktere kadar olmaldr.
SHIFT
Toplu ilem dosyas uyarld zaman, komutta verilen parametreleri bir sola kaydrr. Yazl: SHIFT
- 147-
H. KONFGRASYON DOSYASI (DONANIM ZELLKLERN BELRLEME)

CONFIG.SYS Grevi: nite srcleri ve evre nitelerini kontrol etmek ve kurmak iin kullanlr. CONFIG.SYS dosyasn ASCII kaydeden herhangi bir editr (Edlin, Edit vb.) ile yazabilirsiniz. Aada vereceimiz komut ve anahtarlar yalnzca CONFIG.SYS dosyasnda kullanlr.
1. KONFGRASYON DOSYASI KOMUTLARI BREAK

letim sisteminin, bir program durdurmak iin, Ctrl+Break veya Ctrl+C'yi aramasn salar. Yazl: BREAK=ON BREAK=OFF BREAK
BREAK'i amak iin. BREAK'i kapatmak iin. BREAK'in ak m, kapal m olduunu anlamak iin.
BUFFERS
Grevi: Buffer alann artrarak, harddiske daha hzl eriimi salar. Yazl: BUFFERS=n,m n m 1den 99a kadar belirlenebilen disk buffer says. 1-8 arasnda giri-k srasnda yazlabilen ve okunabilen sektr says. Deer verilmezse 1 kabul edilir. gibi...
BUFFERS=20
- 148-
COUNTRY
Grevi: Uluslararas tarih, saat, harf dizimi, para deeri, ondalk ayrm gibi gelerin belirlenmesini salar. Yazl: COUNTRY=xxx[,[yyy][,[Src:][\Dizinad\Dosyaad]] xxx yyy Dosyaad lke kodu. Kod sayfas. lke bilgilerinin bulunduu dosya ad.
Belli bal lkelerin kodlar ve kod sayfalar: lke ya da Dil ABD Almanya Belika Danimarka Fransa Hollanda ngiltere svire talya Trkiye Uluslarararas ngilizce lke Kodu xxx 001 049 032 045 033 031 044 041 039 090 061 Karakter Seti yyy 437,850 850,437 850,437 850,865 850,437 850,437 437,850 850,437 850,437 857,850 437,850
DEVICE
Grevi: Sistemde kurulabilecek birim srclerini kurar. Yazl: DEVICE=[Src:][\Dizinad\Dosyaad] [Parametre] Bu komutlar kullanrken rneklerimizi, diskinizde DOS dizini olduunu varsayarak yapacaz. Siz kendinize gre uyarlamanz yapabilirsiniz. nite srcs kurmann yazlm: DEVICE=[Src:][Dizin Src]
- 149-
rnek: DEVICE=ANSI.SYS DEVICE=DRIVER.SYS DEVICE=RAMDRIVE.SYS
gibi...
DEVICEHIGH
Grevi: Birim srcsn st bellee ykler. Yazl: DEVICEHIGH=[Src:][\Dizinad\Dosyaad] [Parametreler] Not: Bu komutu kullanabilmek iin DOS=UMB komutunu CONFIG.SYS dosyasna yazmanz gereklidir.
DOS
Grevi: MS-DOSun st bellekteki balanty ve st bellee yklenmisini salar. Yazl: DOS=[high|low],[umb|noumb] Anahtarlar: high|low umb|noumb
MS-DOSun bir ksmn st bellee yklemek iin high parametresini, tamamn yklemek iin low parametresi kullanlr. umb parametresi normal bellek ve st bellek arasnda balant oluturulmasn salar, noumb balanty iptal eder.
FILES
Grevi: Birden ok dosyay kullanma sunar. zellikle veritaban programlarnda gerekebilir. Yazl: FILES=x x Ak dosya says.
x iin deer 8-255 arasndadir. Belirtilmezse 8 kabul edilir. FILES=20 - 150gibi...
LASTDRIVE
Grevi: Kullanlacak en ok src says belirtilir. Yazl: LASDRIVE=x x A-Z arasnda bir harf.
x tanmlamas yaplmazsa E olarak kabul edilir.
MENUCOLOR
Grevi: Al mensnn rengini belirlemeyi salar. Yazl: MENUCOLOR=x,y x y Metin rengini belirler. Zemin rengini belirler.
Renk Deerleri: 0 1 2 3 4 5 Siyah Mavi Yeil Cyan Krmz Magenta 6 7 8 9 10 Kahverengi Beyaz Gri Parlak mavi Parlak yeil 11 12 13 14 15 Parlak cyan Parlak krmz Parlak magenta Sar Parlak beyaz
NUMLOCK
Grevi: Bilgisayar aldnda NUM LOCKun ak ya da kapal olmasn salar. Yazl: NUMLOCK=on NUMLOCK=off
Ak Kapal
- 151-
REM
Grevi: CONFIG.SYS dosyasna aklama yazmak iin kullanlr. Yazl: REM Aklama REM Bu satr ileme dahil olmayacaktr.
VERIFY
Grevi: Dosyalarn diske doru yazlp yazlmadn kontrol eder. Yazl: VERIFY=on VERIFY=off
Ak Kapal
2. KURULABLR BRM SRCLER ANSI.SYS

Grevi: Kullanm destekleyen nite srcsdr. Yazl: DEVICE=[Src:][Dizin]ANSI.SYS[/x][/k] Anahtarlar: /x /k 101 tulu geniletilmi klavyelere, tularn listesini karr. 101 tulu geniletilmi klavyelerde, geniletilmi tular iptal eder.
DBLSPACE.SYS
Grevi: DBLSPACE.BINin bellekteki son konumunu belirtir. Yazl: DEVICE=[Src:][\Dizinad]DBLSPACE.SYS [/Move] [/Nohma]
- 152-
Anahtarlar: DBLSPACE.BINi bellekteki son konumuna gnderir. /Move DBLSPACE:BINin st bellekte almasn nler /Nohma
DISPLAY.SYS
Grevi: Ekran iin kod sayfas deiimini salar. Yazl: DEVICE=[Src:][\Dizinad]DISPLAY.SYS con[:]= (Tip[,Kodsy][,n,m]) Anahtarlar: Grnt adaptr. MONO, CGA, EGA ve LCD kullanlabilir. BelirtilTip mezse EGA seimini yaparak donanm kontrol eder ve VGAy da destekler. Donanmn destekledii kod sayfasdr. Kodsy Kod Sayfalar: 437 ABD 850 ok uluslu 857 Trkiye Ek kod sayfas. 0-12 arasndaki deerdedir. n Kod sayfas iin alt font says. m
DRIVER.SYS
Grevi: Disk srcnn hazrdaki llerini deitirerek, yeni deerler verilmesini salar. Yazl: DEVICE=[Src:][Dizin]DRIVER.SYS[/d:n][/c][/f:Faktr] [/h:Kafa Says][/s:Sektr][/t:Iz] Anahtarlar: Disk src saysn belirtir. 0 ile 127 arasdr. /d:n Disk src mandalnn ak ya da kapal olduunun kontrolunu salar. /c Disk srcsnn tipini tanmlar. /f:Faktr 0 1 2 7 9 160-180 ya da 320-360K'dr 1.2 Mb (5.25 nch) 720 Kb (3.5 nch) 1.44 Mb (3.5 nch) 2.88 Mb (3.5 nch)
- 153-
Deer belirtilmemise ikidir. /F anahtar kullanldnda /H, /T ve /S anahtarlarn kullanmaya gerek yoktur. /h:Kafa /s:Sektr /t:z Disk srcsnn kafa saysn tanmlar. 1 ile 99 arasndadr. Deer verilmezse 2'dir. Bir izdeki sektr saysn tanmlar. 1 ile 99 arasndadr. Bir yzdeki iz saysn belirtir. Tanmlanmamsa geerli deer 80'dir. 1 ile 999 arasndadr.
EMM386.EXE
Grevi: Dos uygulamalar iin bellekten daha fazla verim alnmasn ve st bellee eriimi salar. Daha ok 80386 mikro ilemci bir makinede verim artar. 80286 mikro ilemci bir makinede kurmak iin, kurulu bir EMS kart bulunmas gerekir. Yazl: DEVICE=[Src:][Dizin]EMM386.EXE [on|off|auto][bellek] on|off|auto bellek ON aar, OFF kapatr, AUTO otomatik altrma yapar. EMM386nn atanmak istendii bellek miktar Kb olarak yazlr. Geerli deerler 16-32768dir
DEVICE=EMM386.EXE 512 RAM LIM yknmesi iin 512K RAM' brakacaktr.
HIMEM.SYS
Grevi: High Memory adnda bir zel bellek hazrlar. Artrlm bellei ynetir. Yazl: DEVICE=[Src:][\Dizinad]HIMEM.SYS
PRINTER.SYS
Grevi: Paralel yazclar iin kod sayfas deiimini salar. Yazl: DEVICE=[Src:][\Dizinad]PRINTER.SYS lptx=(Tip,[Kodsy],[n])
- 154-
Anahtarlar: Tip Kodsy n
Bal yazc. Donanmn destekledii kod sayfas. Ek kod sayfas.
RAMDRIVE.SYS
Grevi: Bellein bir blmnde hayali harddisk yaratr. Daha hzl bir okuma oluturur. Yazl: DEVICE=[Src:][\Dizinad][RAMDRIVE.SYS[Byklk] [Sektr][Giri][/e|/a] DEVICE=C:\DOS\RAMDRIVE.SYS 640 256 100 640Kb kapasiteli RAM diski tanmlar ve her sektr 256byte uzunluuna ayarlayarak 100 dizin giriine izin verir. Anahtarlar: Byklk Sektr Giri /e /a
Disk bykl Kb olarak belirtilir. Deer belirtilmezse 64Kb kabul edilir. Sektr bykl byte olarak belirtilir. Deer belirtilmezse 512 byte kabul edilir. Ana dizin girii belirtilir. Deer belirtilmezse 64 kabul edilir. Varsa RAM disk olarak ykseltilmi bellei kullanmay salar. Bu anahtarla birlikte /a anahtar kullanlmaz. Varsa ek olarak ykseltilmi bellei kullanmay salar. /e anahtar ile birlikte kullanlmaz.
SETVER.EXE
Grevi: MS-DOS versiyon tablosunu bellee ykler. MS-DOSun eski versiyonlar versiyon uyumazl gsterip almayabilir. altrmak iin kullanlr. Yazl: DEVICE=[Src:][\Dizinad]SETVER.EXE
- 155-
SMARDRV.SYS
Grevi: Geniletilmi ya da uzatlm bellekte gizli disk oluturur. Yazl: DEVICE=[Src:][Dizin]SMARTDRV.SYS[Balby][By][/a] Anahtarlar: Gizli diskin balang bykldr. Deer verilmezse 256'dr. 128 ile Balby 8192 arasndadr. Gizli disk bykln tanmlar. By Gizli disk geniletilmi bellekte oluur. Belirtilmezse artrlm bellek /a kullanlr.
- 156-
SORULAR
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. Pathname nedir? Dizin (Directory) nedir? Dosya (File) nedir? Dizin ve Dosya arasndaki farklar nelerdir? Aklaynz. Dosya ad verirken uyulmas gereken kurallar nelerdir? * ve ? karakterleri neyi simgeler? komut ve d komut nedir? Formatlama nedir? Sistem format nasl yaplr? Dosya listesini hangi komutla grrz? Anahtarlar nelerdir? Toplu lem Dosyas ne demektir? Kurallarn saynz. CONFIG.SYS dosyasnn amac nedir? Aklaynz. C srcsndeki SEKRETER dizininde bulunan ve uzants .BAK olan dosyalar silen komutu yaznz. A srcsndeki PW dizininde bulunan tm dosyalar, C srcsndeki PW dizinine kopyalayan komutu yaznz. C srcsndeki PW dizininin altna PWDATA dizini anz. VER ve VOL komutlarnn grevleri nelerdir? C srcsnde bulunan PW dizini ve PWDATA alt dizini iinde dosyalar vardr. Bu dizinleri dosyalar ile birlikte ka yntemle sileriz. Siliniz. Aadaki komutlarn grevleri nelerdir? Aklaynz. DIR C:\MUHASEBE /S /P /W a. DEL A:\DILLER\COBOL\*.COB b. REN C:\PROGRAM\ISLETME1.BAS ISLET.BAS c. FORMAT A:/S/F:720 d. MD A:ISCI e. CD WINDOWS\SYSTEM f. COPY A:*.* C:\SEKRETER g. PATH C:\DOS h. TYPE C:\PW\MEKTUP.DAT i. LABEL YAZISMA j. RD A:PW k. XCOPY *.* C:\SEKRETER l. TREE C:\WINDOWS m. COPY *.* C:\DOS n.
- 157-
BLM V. BELLEK HZMET PROGRAMI

A. GR
Bellek hizmet programlar iletim sistemine yardmc programlardr. letim sisteminin yapabildii btn ilemleri bellek hizmet programlaryla daha kolay gerekletirebiliriz. Bu nedenle kullanmlar yaygndr. PCTOOLS, NORTON gibi bellek hizmet programlar en ok kullanlanlardr. Hatta iletim sisteminde yapamayacamz ou eyi bellek hizmet programlaryla yapabiliriz. Bellek hizmet programlar, iletim sistemlerinde olmayan baz zellikleri barndrrlar. Bu ynleriyle MS-DOS iletim sisteminin yeni versiyonlarna bu tr programlardan mantk aktarm olmu ve iletim sistemleri de bu dorultuda kendilerini yenileyip gelitirmilerdir. Bu ncle rnek verecek olursak; silinen dosyalar yeniden kullanma mant PCTOOLSdan alnmadr. Bellek hizmet programlarnda komutlar yazlmaz. aretlenerek kullanlrlar. Bu nedenle iletim sisteminde kullanlan parametreleri kullanma gibi sorunlar da yoktur. Men ve pencere sistemi ile alrlar, mouse destekleri vardr.
B. BELLEK HZMET PROGRAMLARININ TEMEL MANTII

Bellek hizmet programlarnda komutlarn yazln ve parametrelerini ezberlemek ve yazmak zorunda olmadmzdan iletim sistemlerine gre daha avantajldrlar. Kullanm da iletim sistemlerine gre daha pratik olduundan ounlukla tercih nedenidir. Burada unu da unutmamak gerekir: Btn bu zelliklerinin yansra iletim sisteminin mantnda da akladmz gibi, iletim sistemine gerek duyarlar.
C. BELLEK HZMET PROGRAMLARININ TEMEL KAVRAMLARI

Bellek hizmet programlarnda kullanlan deyimlerin ounu bilgisayar hakknda genel bilgiler ve iletim sistemi konusunda grmtk. Burada deiiklik gsteren ya da daha nce grmediimiz kavramlar yeri gelince aklayacaz.
- 158-
D. PCTOOLS BELLEK HZMET PROGRAMINA GR VE TEMEL AIKLAMALAR

Bellek hizmet programlarndan sz ederken bu tr programlardan en ok kullanlanlarnn PCTOOLS ve NORTON olduunu sylemitik. Biz bu blmde PCTOOLS zerinde duracaz. PCTOOLS adn Personal Computer Tool Servicesden alr. 1985 ylnda Central Point Software irketi tarafndan ilk versiyonu kartlmtr. Son versiyonlar 6.0 ve daha yukar olanlar, diskte ok yer kaplamaktadr. Daha ok byk bilgisayarlar ve ok kullancl bilgisayarlar iin gelitirilmilerdir. Bizim burada anlatacamz versiyonu diskette ok rahat alabilen ve 170 Klk alan kaplayan versiyonudur. Program iki blmden olumaktadr. Birinci blm Dosya ilemleri, ikinci blm ise Disk ilemleridir. PCTOOLS programn altrabilmek iin bir diskete ykleyin ve aadaki ekilde yazarak Entere basn. PCTOOLS
Karnza aadaki Beginning Men dediimiz, al mens kacaktr.
PCTOOLS Al Mens - 159-
Burada grdmz gibi programn tantm, yazlm irketi ve hangi tularla neler yaplaca yazl. Press any key for File Funtcions Dosya ilemleri mensne gemek iin herhangi bir tua basn. F3=Go directly to Disk and Special Function Disk ilemleri mensne gemek iin F3 tuuna basn. F10=Change drive/path from A:\ alma ortamn, alann, srcy deitirmek iin F10 tuuna basn. Press ESC to Exit Programdan k iin ESC tuuna basn. Yukardaki tu kullanmlarn ieriden de yaparak ayn ilevleri gerekletirebileceimizden genelde Enter tuuna basarak dosya ilemleri mensne geeriz.
E. PCTOOLS DOSYA LEMLER MENSNN AMACI ve KOMUTLARI

Bir tua bastmzda aadaki ekran kacaktr. Bu ekrann nasl kullanlacan ekran inceleyip tandktan sonra greceiz.
- 160-
Ekrann tanm yledir: Vol Label Scroll lock File Function Path Name Ext Size Attr Date files LISTed files in sub-dir files SELECTed Available on volume Disk Etiketi Ekrann kaydrma durumu Men Ad (Burada Dosya lemleri) Grntlenen alma ortam (allan src ve dizin) Dosya adlar Dosya uzantlar Dosyalarn kaplad alan (byte olarak) Dosyann nitelii Dosyann yazm tarihi Listelenen dosya adedi ve kapladklar alan Alt alma alanlarndaki dosya says ve kapladklar alan aretli dosya says ve kapladklar alan Diskte kalan bo alan
En alt ksmda da komutlar bulunmaktadr. Komutlarn kullanlaca harf byk yazlm ve renkli ya da parlak olarak klandrlmtr. Buz komutlarn banda da hangi tua baslaca belirtilmitir. rner verecek olursak Copy komutunda C byk harfle yazlm ve klandrlmtr. Kopya ilemi iin C tuuna baslacaktr. cOmp komutunda da O tuu byk yazlm ve klandrlmtr. Bu komut iin O tuuna baslacaktr. F10=chg drive/path yazlm alma ortam deitirmek iindir ve kullanmak iin F10 tuuna baslacaktr. PCTOOLS programnda tularn grevleri aadaki gibidir: Scroll Lock OFF durumundayken:
Tu
Home End Page Up Page Down
Grevi
Bu tua her basta kl gsterge bir alttaki dosya adna gider Her basta bir stteki dosya adna gider. Ayn satrda, sa taraftaki listeye geer. Ayn satrda, sol taraftaki listeye geer. Ikl gsterge bulunduu yerden, ilk sayfann bandaki dosyann zerine gelir. Ikl gsterge bulunduu yerden, son sayfann sonundaki dosyann zerine gider. Her basta nceki 6. dosyaya gider. Her basta sonraki 6. dosyaya gider.
- 161-
Scroll Lock ON durumundayken:
Tu
Home End Page Up Page Down
Grevi
Ikl gsterge birinci satrda sabit kalrken, dosya adlar yukar doru kayar. Ikl gsterge birinci satrda sabit kalrken, dosya adlar aa doru kayar. Ikl gsterge ikinci blme geer. Ikl gsterge birinci blme geer. Ikl gsterge ilk dosyann zerine gider. Ikl gsterge son dosyann zerine gider Ikl gsterge sabit kalrken, her basta nceki 6. dosyay kendine eker. Ikl gsterge sabit kalrken, her basta sonraki 6. dosyay kendine eker.
1. DOSYA ARETLEME ENTER Tuu

Burada grevlerini verdiimiz edit tular ile dosyalar zerine gidip gelmeyi rendik. Komutlar kullanrken dosya ya da dosyalar semek iin ok tular ile kl gsterge istenilen dosyann zerine getirilir. Birden ok dosya ile ilgili ilem yapacaksak, kl gstergeyi setiimiz dosyann zerine getirip Enter tuuna basarz Enter tuuna bastmz dosyann nnde bir numara kar. Bunun gibi dosyalar setike, setiimiz btn dosyalar numara verilerek iaretlenir ve yapacamz ilemler o dosyalarla ilgili olur. Ekrann en altnda =SELECT eklinde belirtilen komut, dosyalar iaretlemek iin yukarda anlattmz komuttur.
2. ARETLEMEDEN VAZGEME F1=UNselect

aretlediimiz dosya ya da dosyalardan bir yanllk sonucu ya da herhangi bir nedenle vazgemek istersek F1 tuuna basarak, dosyalardaki iaretleri kaldrabiliriz.
- 162-
3. DOSYA HAKKINDA DETAYLI BLG F2=alt dir lst

Dosyalar hakknda daha detayl bilgi almak iin F2 tuuna basarz. F2 tuuna basnca dosyalarn Cluster numaralar, kayt saatleri de verilecek ve dosya nitelikleri ksaltma yerine yazyla bildirilecektir.
4. DISK LEMLER MENSNE GEME F3 other menu

Bulunduumuz men daha nce de belirttiimiz gibi, dosya ilemleri iindi. Eer disk ile ilgili ilemleri yapacaksak, F3 tuuna basarak Disk lemleri Mensne geebiliriz.
5. PCTOOLSTAN IKMA Esc=exit

PCTOOLS programndan kmak iin Esc tuuna basarz. Ekranda yeni ve kk bir pencere alarak bize programdan kmak isteyip istemediimizi soracaktr. Y tuuna basarak programdan kabiliriz. k srasnda aadaki pencere alacaktr.
6. AYNI ZELLKTEK DOSYALARI GRME F8=directory LIST argument

* ve ? jokerini kullanarak isim benzerlii olan dosyalar PCTOOLSda grebiliriz. Bunu yapabilmek iin F8 tuuna basarz. Name ve Ext blmlerinin karsnda * iaretleri vardr. Bu ekilde Enterle bo geersek btn dosyalar grlecektir. Biz burada Ad CO ile balayan ve uzants ne olursa olsun btn dosyalar grelim. Aada yukardaki isteimize gre ii doldurulmu bir pencereyi grelim.
- 163-
7. AYNI ZELLKTEK DOSYALARI ARETLETME F9=file SELECTion argument

Bulunduumuz src ve dizindeki tm dosyalarla ilgili ilem yapacamzda, dosyalar tek tek iaretlemek yerine istediimiz zellikteki dosyalar ya da tmn F9 tuuna basarak iaretleyebiliriz. F9 tuuna bastmzda F8deki gibi bir pencere alacaktr. * iaretleri kendiliinden seilmitir. Buraya istenen zellikleri belirtebiliriz. Bize Enter tuuna basarak tm dosyalar iaretletmek kalyor. F8den fark btn dosyalar ekranda grnrken istediimiz zellikte olan dosyalar iaretleyecektir. Burada da dosya ad CO*, uzants * eklinde iaretlediimizde btn dosyalar grlecek ama ad CO ile balayan dosyalar iaretlenmi olacaktr. F8 ve F9 arasndaki farka dikkat edersek, F8de yalnzca zellikli dosyalar grnyordu. F9da ise btn dosyalar grlyor ama zellikli dosyalar iaretlenmi biimde oluyor.
8. SRC YA DA DZN DETRME F10=chg drive/path

altmz ortamdan dier bir ortama gemek iin F10 tuuna basarak istediimiz src ya da dizini seebiliriz. F10 tuuna bastmzda aadaki gibi kk bir pencere alarak hangi srcde almak istediimizi soracaktr.
- 164-
Biz burada src deitirmek iin A harfine basalm. Diskete geite Reading system areas..... Disketi tararken Scanning sub-driectories.. mesaj kacaktr. Eer disketimizde dizin yoksa hemen ana dizine geerek dosyalar listeleyecektir. Dizin varsa dizin listesini verecek ve bizim istediimiz dizine geerek almamz salayacaktr. stediimiz dizini seebilmek iin ok tular yardm ile dizinin zerine gelir ve Enter tuuna basarz. Aada dizin olan bir disketi setiimizde karmza kacak ekran eklini grelim:
9. DOSYA KOPYALAMA Copy

Dosya ya da dosyalar kopyalayacamz zaman COPY komutu kullanlr. Bu komutu aadaki ilem sras ile kullanrz. 1. Dosya ya da dosyalar tuuna basarak iaretlenir. 2. Copy komutunda daha nce belirttiimiz gibi C tuu parlak renkte ve byk harfle olduundan C tuuna baslr. Karmza kan ekranda aadaki pencere alr: - 165-
3. Burada kopyalama ileminin hangi srcye yaplaca sorulmaktadr. A tuuna basp A srcsn seerek, kopyalamay A srcsne yapabiliriz. A tuuna basnca kopyalama ilemi balayacak, dizin yoksa kopyalama direkt olarak gerekleecektir. Eer belirttiimiz srcde dizin varsa, dizin listesi kar. Hangi dizine kopyalayacaksak, ok tular yardm ile istediimiz dizini seer ve o dizin ierisine kopyalamay salarz. Kopyalayacamz tarafta ayn adla dosya varsa aadaki ekran kacak ve bize baz sorular soracaktr.
- 166-
Burada gireceimiz seeneklerin anlamlar yledir: R W S T R tuuna basarsak, kopyalama srasnda ayn isimde olan btn dosyalarn zerine bize bir daha sormadan kopyalama yapacaktr. W tuuna basarsak, yalnz o an ekranda grnen dosyann zerine yazar. S tuuna basarsak, ayn isimde olan dosyalar yeniden kopyalamayacak ve atlayarak, orada olmayan dosyalar kopyalayacaktr. T tuuna basarsak, yalnzca ekranda grentlenen dosyay kopyalamadan atlayacaktr.
10. DOSYA TAIMA Move

Bir ya da daha ok dosyay bulunduu ortamdan baka yere tamak istediimizde Move komutunu kullanrz. Move komutu ile tama srasnda, nceki ortamda bulunan dosyalar silinerek yeni ortama tanacaktr. Tama ilemi iin aadaki sra takip edilir: 1. Tanacak dosya ya da dosyalar iaretlenir. 2. M tuuna baslr. 3. Aadaki gibi bir pencere alr.
4. Tamak iin Y tuuna vazgemek iin ise Esc tuuna baslr. 5. Bu ilemden sonra hangi ortama tanacan soran bir pencere alr.
6. kan pencereye hangi srcye tayacaksak, o srcnn ad girilir. Src bulunduktan sonra dizin yoksa kopyalama yaplacak, dizin varsa dizin listesi gelerek bizden dizin sememizi isteyecektir.
- 167-
Tama olay bittikten sonra eski ortama dnecektir. Bu ortamda artk iaretlediimiz dosyalar yoktur. Tayacamz yerde ayn adla baka dosya varsa, kopyalamada olduu gibi, bize zerine yazlp yazlmayaca sorulacaktr.
11. DOSYA KARILATARMA cOmp

Farkl ortamlarda bulunan bir ya da daha ok dosyay karlatrmak iin cOmp komutu kullanlr. Dosya karlatrma iin aadaki sra takip edilir: 1. Karlatrlacak dosyalar iaretlenir. 2. O tuuna baslr. Aadaki pencere kar:
3. Karlatracamz dosya hangi ortamda ise, o ortamn src harfini gireriz. 4. Karmza yeni bir mesaj kacaktr:
5. Eer dosyalarn adlar sorulmadan karlatrlmas isteniyorsa Y tuuna, deilse herhangi bir tua baslr. Y tuuna basarsak dosya adlar sorulmadan karlatrma yaplacaktr. Herhangi bir tua basarsak dosya karlatrlmadan nce ikinci srcdeki dosyann ad ve uzants bize sorulacaktr.
12. KARAKTER GRUBU ARATMAK ve DETRMEK Find

Bir ya da daha ok dosya ierisinde herhangi bir karakter grubunu aratmak istediimizde Find komutu kullanlr. Aratma iin aadaki sra takip edilir: 1. Karakter grubunun aranaca dosya ya da dosyalar iaretlenir. 2. F tuuna baslr. Karmza aadaki ekran kar:
- 168-
Burada arayacamz karakter grubunu iki ekilde girebiliriz. ASCII ya da HEX yazarak. Keli parantezler iine aranacak karakter grubu girilir. ASCII deil de HEX yazacaksak F1 tuuna basarak HEX yazmna geebiliriz. rnek olarak COMMAND.COM dosyasnda Microsoft szcn arayalm: 3. ASCII yazan yerin karsna Microsoft szcn girelim. Bu ekilde doldurulmu bir ekran aadaki ekilde olacaktr:
Biz Microsoft szcn girerken HEX blmnde de girdiimiz karakterlerin HEX karl yazlacaktr. Yazdktan sonra Enter tuuna basalm. Arama balayacaktr ve arama srasnda Searching sector 00000xx of 0000xxx yazarak aramann srdn bildirecektir. Bulduktan sonra aada; Press E to wiew/Edit the sector or G to continue searching. mesaj kacak. Eer bulunan karakter grubu iin deitirme yaplacaksa E tuuna, aramaya devam edilecekse G tuuna basmamz gerekir. Aradmz karakter grubu bulununca E tuuna bastmzda aadaki ekran kacaktr.
- 169-
mle Microsoft szcnn M harfinin zerinde, yalnz HEX blmndedir. Yukardaki ekranda geen deyimleri aklayalm: File=COMMAND.COM Relative sector Clust Disk Rel Sec Displacement Hex codes ASCII value Dosya ad. Dosyann bulunduu sektr Dosyann bulunduu blok. (cluster) Sektrn diskteki mutlak yeri Bilgilerin bulunduu konum ASCII karakterlerin Hexadecimal (16lk) karl. Karakterlerin ASCII karl.
Aada belirtilen tu kullanmlarnn grevleri: cursor F1=swap entry area F5=update F6=cancel update ESC=exit Home=first pos End=last pos PgUp=1st half PgDn=2nd half - 170Ok tular ile hareket edilerek istenilen karakterin zerine gelinir. HEX blmnden ASCII blme, ASCII blmden HEX blme gei iin. Bir deiiklik yaplmsa son durumu ile diske kayt eder. Yaplan deiiklikleri kaydetmeden k. k iindir. Dosya lemleri ekranna dner. Dosyann bana gider. Dosyann sonuna gider. Bulunduu sektrn ilk yarsna gider. Bulunduu sektrn ikinci yarsna gider.
13. DOSYA ADI DETRMEK Rename

Dosya ad deitirmek iin Rename seenei kullanlr. Dosya ad deitirebilmek iin srasyla aadaki ilemler yaplr: 1. Ad deitirilmek istenen dosya ya da dosyalar iaretlenir. 2. R tuuna baslr. [ ] iaretleri arasnda dosya ad ve uzants kar. [FKLAVYE] ] ] [COM] 3. Burada yeni vereceimiz ad girilir Enter tuuna baslr ve aadaki ekran kar.
Seeneklerin anlamlar yledir: Y N B ESC Y tuuna basarak ad deitirme ilemi gerekletirilir. N tuuna basarak, isim deitirme ekranna yeniden dnlr ve yeni bir deiiklik yaplmasna izin verir. B tuuna basarak o dosyann ad deitirilmeden geilir. Bu ekrandan k iindir.
Yukardaki seeneklere gre ilemimizi yaptktan sonra, Dosya lemleri Mensne dner. Yeni adlaryla dosyalar burada grebiliriz. Dosya ad deitirmede F8 ve F9dan yararlanarak * ve ? joker karakterlerini kullanabiliriz.
14. DOSYA SLME Delete

Dosya silme ilemleri iin Delete seenei kullanlr. Burda da F8 ve F9dan yararlanarak * ve ? joker iaretlerini kullanabiliriz.
- 171-
Dosya silmek iin srasyla aadaki ilemler yaplr: 1. Silinecek dosya ya da dosyalar iaretlenir. 2. D tuuna baslr. Tek dosya sileceksek aadaki seenekler kar:
Silmek istiyorsak Y tuuna, silmek istemiyorsak N tuuna basarz. Birden ok dosya iaretlemisek bu kez aadaki seenekler kacaktr.
aretlenen dosyalarn tamamnn sorulmadan, otomatik olarak istiyorsanz Y tuuna, tek tek sorularak silinmesini istiyorsanz N tuuna basn.
silinmesini
15. DOSYA KONTROL ve DZELTME Ver

Dosyalarn kontrol edilmesi ve bozukluk varsa dzeltilebilmesi iin Ver, yani Verify seenei kullanlr. Kontrol ve dzeltme ilemi yapabilmek iin aadaki sra takip edilir: 1. Kontrol yaplacak dosya ya da dosyalar iaretlenir. 2. V tuuna baslr. Aadaki ekran kar.
aretlenen dosyalarn kontrol srasyla yaplr, bir hata yoksa OK! iletisi ile bildirilir. Dosyalarn okunmas sektr numaral ile birlikte gsterilir.
- 172-
16. DOSYALARIN ERN GRME ve DZELTME wiew/Edit

Dosyalarn ieriini grntlemek ve deitirmek amacyla wiew/Edit seenei kullanlr. Dosya ieriklerini grme ve deitirme ilemi aadaki sra ile yaplr: 1. stenilen dosya ya da dosyalar iaretlenir. 2. E tuuna baslr ve aadaki ekran gelir.
Bu ekranda grlen terimlerin anlamlar: File=AUTOEXEC.BAT Relative sector Clust Disk Rel Sec Displacement Hex codes ASCII value Dosya ad. Dosyann bulunduu sektr Dosyann bulunduu blok. (cluster) Sektrn diskteki mutlak yeri Bilgilerin bulunduu konum ASCII karakterlerin Hexadecimal (16lk) karl. Karakterlerin ASCII karl.
- 173-
Alt ksmda belirtilen tu kullanmlarnn grevleri: Home=beg of file/disk End=end of file/disk PgDn=forward PgUp=back F1=toggle mode F2=chg sector num F3=edit ESC=exit Dosyann en bana geer. Dosyann en sonuna gider. Grnty yarm sektr ileri alr. Grnty yarm sectr geri alr. Ekran deitirerek, yalnzca yazl durumunu verir. Ulalmak istenen sektr numarasna ulam iin. Deiklik yapmak iin HEX blmnden ASCII blme, ASCII blmden HEX blme gei. Ekrandan k iin.
F3 tuuna basnca ekrann en altndaki tu kullanmlar deierek aadaki biimi alr. O dosya ierisinde deiiklik yapmamz salar. Aadaki tularn anlamlar:
cursor F1=swap entry area F5=update F6=cancel update ESC=exit Home=first pos End=last pos PgUp=1st half PgDn=2nd half
Ok tular ile hareket edilerek istenilen karakterin zerine gelinir. HEX blmnden ASCII blme, ASCII blmden HEX blme gei iin. Herhangi bir deiiklik yaplm ise son durumu ile disket kayt eder. Gncelletirir. Yaplan deiiklikleri kaydetmeden k. k iindir. Dosya lemleri ekranna dner. Dosyann bana gider. Dosyann sonuna gider. Bulunduu sektrn ilk yarsna gider. Bulunduu sektrn ikinci yarsna gider.
17. DOSYALARIN NTELN GRME ve DETRME Attrib

Dosyalarn niteliini Attrib komutu ile deitiririz. Dosya nitelii demek; dosyay system (sistem), yalnz okunabilir (read only), gizli (hidden), ariv (archive) demektir. Dosya niteliini deitirme ilemi aadaki sra ile yaplr: 1. stenen dosya ya da dosyalar iaretlenir. 2. A tuuna baslr ve aadaki ekran gelir. - 174-
Ekranda grnen terimlerin anlamlar: Size #Clu nitial attributes New attributes Read Only Hidden System Archive Initial Time/Date New Time/Date Tularn grevleri: =prior entry =next entry U Dosyann nceki zelliklerine gemek iin. Dosyann yeni zelliklerine gemek iin. Yaplan deiiklikleri gncelletirerek, diske kayt eder. Dosyann kaplad alan. (byte olarak) Cluster numaras Hazr olan, nceden verilen nitelikler. Deitirilecek ya da deitirilen nitelikler. Yalnz okunabilir nitelik. Gizli dosya nitelii. (DIR komutu tek kullanldnda grnmez.) letim sistemi program Ariv dosya Daha nce kayt edilmi, tarih ve saat. Deitirilecek tarih ve saat.
3. Deitirilmek istenen zelliin zerine kl gsterge ok tular yardm ile getirilir. Enter tuuna baslarak OFF ise ON, ON ise OFF yaplr. OFF ON Kapal. Yani dosyann o nitelii yok. Ak. Dosyann belirlenen zellii var.
4. Gncelletirmek iin U tuuna baslr.
- 175-
18. BELGE DZENLEYC (KELME LEM, EDITOR) KULLANIMI Wordp (WORDPROCESSOR)

PCTOOLSun ok ynl bir program olduunu buraya kadar rendiimiz bilgilerden anlamsnzdr. Btn bu yeteneklerinin yansra bir kelime ilem blm de bulunmaktadr. Burada reneceimiz kelime ilem blm ile BATCH dosyalar yazabilir ya da daha nce yazdnz bir dosya zerinde dzenlemeler yapabilirsiniz. PCTOOLSun kelime ilem blm olan Wordpyi kullanabilmek iin hangi dosya ile alacaksanz, kl gstergeyi o dosyann zerine getirip, W tuuna basmanz gerekmektedir. Bundan sonra karmza ekrann altnda yle bir mesaj kacaktr. Press F2 to create a new file, Esc to end, or any other key to edit XXXXXXXX.XXX Burada sylenmek istenin, yeni bir dosya yaratacaksanz F2 tuuna, iaretli dosya ile alacaksanz herhangi bir tua, k iin Esc tuuna basn anlamndadr. Aada F2ye basarak yeni yaratlm bir kelime ilem ekrann grelim:
- 176-
imdi de AUTOEXEC.BAT dosyasn iaretleyerek oluturduumuz ekran grelim:
Ekrann en altnda 1den 80e kadar olan cetvel durum cetvelidir. Cetevlin altnda fonksiyon tularnn grevleri bulunmaktadr: Ekrann altnda bulunan fonksiyon tularnn grevleri: F2=Save F3=Search F4=Replace F5=Select F6=Cut F7=Copy F8=Paste F10=Show INSERT NUM LOCK Kelime ilem ierisinde yazdmz bilgileri diske yazdrr. Yaz ierisinde bir karakter grubunu arar, bulur. Yaz ierisinde bir karakter grubunu arar ve yerine verilen baka bir karakter grubu ile deitirir. Yaz ierisinde herhangi bir blm bloklayarar, silmek ya da kopyalamak iin istenen blmn ban ve sonunu iaretler. F5 ile iaretlenen blou siler. Keser. F5 ile iaretlenen blou kopyalar. F5 ile iaretlenen, F6 ile kesilmi ya da F8 ile kopyalanm blou istenen yere yeniden yazar. Yaptrr. Yaz ierisindeki Enter tuuna ve aa ok tuuna baslan yerleri klandrlm sola ok tuu ile gsterir. Araya yazma moduna geerek, yaz ierisine ekleme yapmay salar. Klavyenin sa tarafnda bulunan, nmerik klavyeyi aar/kapar.
- 177-
a. Yazlan Metnin Diske Kayd (Save) Bir metni yazdktan sonra diske kaydetmek iin F2 tuuna baslr ve dosya yeni ise aadaki mesaj karak dosyaya bir isim vermemizi ister. Please enter the new file and extension names.(ESC will end). Name=[ ] Ext =[ ] Namein karsna dosya ad, Extin karsna da dosya uzants yazlr ve Entere baslr. Vazgemek iin Esc tuuna baslr. Daha nce yazdmz bir dosya ise kayt edecek ve aada; File saved successfully. Press any key to continue iletisi grnerek bir tua basmamz isteyecektir. Herhangi bir tua basnca ekran eski konumu alacaktr. Dosyadan karken son eklini kaydetmemisek aadaki mesajla bizi uyararak, son eklini kaydetmediimizi, kaydedip kaydetmeyeceimizi sorar:
You have not saved the file since last changing it. Do you want to save it before exiting? Reply "Y" to save, or "N" to exit WITHOUT saving the file (Esc returns to word processor).
Kaydetmek istiyorsak Y tuuna, kayt etmeden kmak istiyorsak N tuuna basarz. b. Bir Karakter Grubunu Aratma (Search) Yaz ierisinde zellikle bulmak istediimiz bir karakter grubu olabilir. Byle durumlarda biz istediimiz szc yazarak, kelime ilem programmzdan bunu bulmasn isteyebiliriz. Bunu yapabilmek iin F3 tuuna basarz ve karmza ekrann altnda aadaki ileti kar: Please enter characters to search for below: [ ]
- 178-
Aratmak istediimiz karakter grubunu [ ] iaretleri arasna girerek aratrz. Ayn karakter grubu birden ok ve bunlar da bulmak istiyorsak her biri iin F3 tuuna basarz. Her basta bir sonrakini bulur. c. Bir Karakter Grubunu, Bir Karakter Grubu ile Deitirmek (Replace) Yaz ierisinde bulunan bir karakter grubunu, dier bir karakter grubu ile deitirmek isteyibiliriz. Bunu yapabilmek iin F4 tuuna basarz ve ekrann altnda aadaki ileti kar: Please enter characters to replace below: [ ]
Buraya aratmak aratmak istediimiz karakter grubunu yazar ve Enter tuuna basarz. Hemen arkasndan bu blmde bir deiiklik olarak u biimi alr:
Replacing: [File Please enter characters to replace with below: ] [Dosya ]
Buradaki rneimizde ii dolu bir deitirme ilemini gryorsunuz. File szcn Dosya szc ile deitirmek istiyoruz. Yani ilk blme aranan szck, ikinci blme yerine gemesi istenen szck yazld. Deitirmek istediimiz szck birden ok ise F4 tuuna her basmzda bir sonraki szc deitirecektir. Byle durumda aadaki ileti kacaktr.
Argument found; press F4 to repeat replace, or Esc to end replace mode. Replacing: Replacing: with: [File ] [Dosya ]
Deitirme ilemini sona erdirip kmak iin Esc tuuna basarz. d. Bir blmn aretlenerek Bloklanmas (Select) Bir blm iaretleyip bloklamak iin, iaretlemek istediimiz yerin bana gelir ve F5 tuuna basarz. F5 tuuna basmakla balang yerini iaretlemi olduk. Ok tular yardmyla iaretleyeceimiz yerin sonuna kadar gideriz. Greceiz ki, iaretlediimiz yer ekrann zelliine gre renk deitirecek ya da klandrlacaktr. Artk bu blm ister sileriz, ister kopyalarz. Silmek iin F6 (Cut)tuuna, kopyalamak iin F7 (Copy)tuuna basarz. Sildiimiz ya da kopyaladmz blm baka bir yere yeniden yazmak istersek, imleci yazmak istediimiz yere getirir ve F8 (Paste)tuuna basarz.
- 179-
19. YAZICIYA YAZDIRMA Print

aretlenmi dosya ya da dosyalarn yazcdan yazdrlmas Print seenei ile yaplr. Yazcya yazdrmak iin aadaki sra takip edilmelidir: 1. Yazdrlacak dosya ya da dosyalar iaretlenir. 2. P tuuna baslr. Bu seimden sonra aadaki ekran gelir.
Buradaki seeneklerin anlamlar yledir: P W D N ESC Normal yazm eklidir. Kontrol karakterleri istenirse verilir. Normal yazm eklidir. PCTOOLSun seenekleri kullanlarak basm salanr. Sektrlerin ASCII ve HEX kodlu olarak yazm salanr. aretlenen dosyalardan o an ekranda grnen dosyann yazlmadan atlanmas isteniyorsa bu seenek kullanlr. Geri dn iin.
P seenei ile yazm ekli: Bu seenek kullanldnda normal yazm eklinde yazm yaplacaktr. Printer hazr deilse PCTOOLS tarafndan uyarlacaktr. Yazm srasnda aadaki mesaj kacaktr: Printing in progress Press ESC to Exit Yazdrma ilemi balamtr. Vazgemek iin Esc tuuna baslr.
- 180-
W seenei ile yazm ekli: Bu seenek de normal yazm eklidir. Yalnz yazm balamadan nce sayfa dzeni ve yazc tanmlamas iin aadaki ekran gelir:
Burada belirtilen yazdrma seeneklerini deitirmek iin imle ok tular yardm ile istenilen seenein zerine getirilir Enter tuuna basalr. stenilen deiiklik yapldktan sonra Enter tuuna bir kez daha baslr. Burada geen seeneklerin anlamlar yledir: Line per page Margin lines top and bottom Extra spaces between lines Left margin Right margin The line length is 080 characters Page headings (Y or N) Page footings (Y or N) Page numbers (Y or N) Want to stop between pages? Want to eject last page Printer options are correct Bir sayfadaki satr says. Sayfa stnde ve altnda bo braklacak satr says. Satrlar arasnda braklacak bo satr says. Kadn sol tarafnda ka karakterlik boluk braklaca. Kadn sa tarafnda ka karakterlik boluk braklaca. Bir satra yazlabilecek karakter says. Sayfaya balk verdirilip verdirilmeyecei. Sayfa sonuna dipnot verilip verilmeyecei. Sayfalara numara verilip verilmeyecei. Sayfa arasnda bekleme yaplp yaplmayaca. En son sayfadan sonra sayfa ba yaplp yaplmayaca. Yazc tanmlamalarnn doru olup olmad.
- 181-
Yukardaki seenekler kullanlnca yeni ekran gelecek seeneklerin kullanm aadaki gibidir: Balk seimi: Eer sayfaya balk verdirilmesini istiyorsanz, Y seiminden sonra ekrann altnda aadaki mesaj belirir: Enter/change heading below (Esc to return): [ ] Buraya sayfaya verilmesi istenen balk girilir. Balk tanmlamasndan sonra tekrar aadaki mesaj kar: Do you want a heading printed on each page ? Her sayfaya verilecekse Y tuuna baslarak, baln btn sayfalara verilmesi salanr. Dipnot seimi: Dipnot vermek iin seim yaplmsa ekrann altnda aadaki mesaj kar: Enter/change footing below (Esc to return): [ ] Buraya girilmesi istenen dipnot en ok 32 karakter uzunluunda girilir. Do you want a footing printed on each page ? eklinde mesaj karak, dipnotun btn sayfalara yazdrlp yazdrlmayaca sorulur. Sayfa arasnda bekleme yapma: Sayfa arasnda bekleme yapma seenei girildiinde aadaki mesaj kar:
If you are printing single sheets, you will want to stop to insert each sheet.
Son sayfadan sonra sayfa ba yapma: Bu seim onaylandnda aadaki mesaj gelir: Do you want the last sheet printed to be ejected ? Y harfi ile onaylandnda - Printer options are correct - iletisi kar.
- 182-
D seenei ile yazm ekli: D seeneini seteimizde Find ve wiew/Edit ilemlerinde ekranda grdmz ASCII ve HEX kodlar sektr sektr yazcdan alnacaktr.
20. DOSYA ZELLKLERN YAZICIYA YAZDIRMA List

Aktif durumda bulunan src ve dizindeki dosyalarn adlarn, uzantlarn, kapladklar alan, kayt tarih ve saatini, dosya niteliini yazcya yazdrmak iin List seenei kullanlr. Bu seenei kullanabilmek iin aadaki ilemler yaplr: L harfine baslr. Yazc hazr deilse ekrana aadaki uyar gelir.
Hazrsa aadaki ekilde yazcdan kt alnr.
- 183-
21. DOSYALARI SIRALAMA Sort

Aktif durumda bulunan src ve dizindeki dosyalar istenilen nitelie gre sralamak iin Sort seenei kullanlr. Bu ilemi yapabilmek iin aadaki sra takip edilir: 1. Belirlenen src ve dizinde iken S tuuna baslr. 2. Bu seimden sonra ekrann altnda aadaki pencere kar:
Burada geen kullanmlar grevleri unlardr: U F7=by NAME F8=by EXT F9=by SIZE F10=by DATE/TIME ESC=return Deiiklikleri gncelletirerek diske kayt etmek iin. Dosya adna gre sralama yapar. Dosya uzantsna gre sralama yapar. Dosyalarn kapladklar alanlara gre sralama yapar. Dosyalarn kayt tarihlerine gre sralama yapar. Geri dn iin.
Yukarda belirtilen sralama seimlerinden birini setiimizde ekrana aadaki mesaj gelir: A=Ascending or D=Destending [A] Press ESC to exit A=Ascending D=Destending Sralamay kkten bye doru yapar. Sralamay bykten ke doru (tersten) yapar.
Buradaki seeneklerden birini setiken sonra bir nceki pencere yeniden gelir. Burada U tuuna basarsak yaptmz deiiklik gncelletirilerek diskte kayt edilecektir. Esc tuuna basarsak gncelletirme yaplmadan klacaktr.
- 184-
22. YARDIM ALMA Help

PCTOOLS programnda alrken herhangi bir konuda yardm almak iin Help seenei kullanlr. Yardm almak iin H tuuna basarz ve aadaki ekran gelir:
Bu ekranda hangi konu ile ilgili yardm alacaksak, o konu ile ilgili tua basarz ve bu konuda yardm gelir. Paga Up/Page Down tularna basarak nceki/sonraki sayfay grebiliriz. Burada da Page Down tuuna basnca ikinci bir sayfa gelecektir. Yardm mensnde bulunan seeneklerin anlamlar: C M O F R D E A P W L S F1 Kopyalama konusunda aklayc bilgiler. Dosya tama konusunda yardm. Dosya karlatrma konusunda yardm. Karakter grubu arama konusunda yardm. Dosya ad deitirme konusunda yardm. Dosya silme konusunda yardm. Dosya ieriini grme konusunda yardm. Dosya niteliklerini deitirme konusunda yardm. Yazcya yazdrma konusunda yardm. Kelime ilem blm konusunda yardm. Dosya zelliklerini yazcdan alma konusunda yardm. Dosyalar sralama konusunda yardm. aretlenen dosyalardan iaretlemeleri kaldrma konusunda yardm.
- 185-
F2 F3 F8 F9 F10 ESC
Dosya niteliklerin daha ak grme konusunda yardm. Disk ilemleri mensne gei konusunda yardm. * ve ? jokerleri ile istenilen zellikte dosyalar grntlemede yardm. * ve ? jokerleri ile istenilen zellikte dosyalar iaretlemede yardm. Src ve dizin deitirme konusunda yardm. k ve geri dn iin.
F. DSK LEMLER MENSNN AMACI ve KOMUTLARI

imdiye kadar grdmz btn ilemler dosya ilemleri ile ilgili idi. PCTOOLSun dosya ilemleri yannda disk ilemlerini de yapabilme becerisini de Disk and Special Functions blmnde greceiz. Bu blmde disk ile ilgili hangi ilemleri, nasl yapabileceimizi greceiz. Bunlar disket kopyalama, disket karlatrma, disket formatlama, disket haritas gibi blmlerdir. Disk ilemleri mensne gemek iin, PCTOOLSun al mensnde iken F3 tuuna basarak geebileceimiz gibi, dosya ilemleri mensnde iken de F3 tuuna basarak Disk lemleri Mensne geebiliriz. F3 tuuna bastmzda Disk lemleri Mens aadaki biimde karmza gelir:
Bu ekranda disk ilemleri ile ilgili seimlerimizi yapabiliriz.
- 186-
G. DSK SERVS KOMUTLARI 1. DOSYA LEMLER MENSNE GEME F3=file srvc

Disk ilemleri mensnde iken dosya ilemleri mensne gemek iin F3 tuuna baslr. F3 tuunun genel grevi burada men geiini salamaktr.
2. SRC DETRME F10=F3+chg drive

Src deitirmek iin F10 tuuna baslr. Src deitirilince, yeni src dosya ilemleri mens ile karmza gelir. Disk ilemleri mensnde btn ilemler iin hangi srcde yaplaca sorulmaktadr.
3. DSKET KOPYALAMA Copy

Bir disketi baka bir diskete aynen kopyalamak gerektiinde PCTOOLS ile de bu ilemi yapabiliriz. Burada yapacamz ilem MS-DOSdaki DISKCOPY komutunun karldr. Disket kopyalamak iin aadaki ilemler takip edilir: 1. Kaynak disket A srcsne taklr. 2. Disk ilemleri mensnde iken C tuuna baslr ve aadaki mesaj kar:
- 187-
3. Kaynak (Source) disketin hangi srcye taklacan belirten pencere alacaktr. Src adn verip Enter tuuna basarz. Ayn pencerenin zerine ikinci bir pencere alarak hedef (Target) disketi takacamz src adn belirtmemiz istenecektir. Bilgisayarmz iki srcl ise B, tek srcl ise A src harfini gireriz ve Enter tuuna basarz. Diskcopy olay balayacak ve aadaki ekran gelecektir:
Kaynak (source) disketi A srcsne takarz ve Enter tuuna basarz. Bundan sonra kaynak disketi okuyacaktr. Okuma srasnda Disk Copy proceeding... yazarak, aadaki ekran kar:
Burada grdnz R iaretleri okunan yerleri gsterir. Okuma bittikten sonra hedef disketi takmamz istenecek ve bir tua basncaya kadar ekran bekleyecektir. Hedef disketi taknca bir tua basarak, hedef diskete yazma ilemine balayacak ve Disk Copy proceeding... aadaki ekran gelecektir:
- 188-
Yazma srasnda W ve F harfleri grnecektir. F=Formatting (formatlyorum), W=Writing (yazyorum) anlamndadr. Nokta (.) iaretleri yazmann yapldn bildirir. Eer E harfi karsa, disketin o sektrnn bozuk olduunu belirtir. Disketin belli bir blm okunmu ve yazlmtr. Daha kopyalama bitmemitir. Kaynak disketi ve hedef disketi yeniden isteyecektir. Bu ilemi kopyalama bitene kadar srdreceiz. Kopyalama ilemi tamamlandktan sonra: Diskcopy completed. mesaj ile kopyalamann tamamland bildirilecektir. Yazma ilemine balamadan nce disketiniz protect ise ekrann altnda, aadaki pencere alacaktr: Write attempt on protected diskette Press ESC to return, R to retry Byle bir durumda disketinizi kartn ve protectini aarak yeniden takn ve R tuuna basn. lem devam edecektir. Disketinize yazma srasnda, bozuk ve yazma yaplamyorsa bu kez de aadaki pencere alr: Bad CRC on diskette read Press ESC to return, R to retry Byle bir durumda disketinizi deitirmelisiniz.
4. DSKET KARILATIRMA cOmpare

ki disketi karlatrmak istediimizde cOmpare komutunu seeriz. Disket karlatrmak iin aadaki ilemler sras ile yaplr: 1. Disk ilemleri mensnden O tuuna baslr. 2. Disket kopyalamada olduu gibi bir pencere alarak kaynak disketin hangi srcye taklaca sorulur. Src belirtildikten sonra bu kez, hedef disketin hangi srcye taklaca sorulur. Burada da src belirtilir. Ekran grnts aadaki gibi stste iki pencere eklinde oluur. - 189-
FIRST=Orijinal, kaynak disket. SECOND=Karlatrlmas yaplacak, hedef disket. A srcsne birinci disketin taklmas iin aadaki mesaj kar: Insert First diskette in drive A Press any key to continue Disketi taktntan sonra Enter tuuna basarz. Disket kopyalamada olduu gibi bir pencere gelerek disketi okumaya balayacak ve okuma srasnda; Comparing diskette in drive A to diskette in drive A mesaj ekranda grnecektir. Okuma bitince; Insert Second diskette in drive A Press any key to continue mesaj ile ikinci disketi takmamz isteyecektir. kinci disketi takarak Enter tuuna bastmzda karlatrma balayacaktr. Karlatrma srasnda C harfi karlatrmann yaplmakta olduunu, nokta (.) ise karlatrmann normal olduunu gsterir. Karlatrma sonunda; Diskette Compare completed Press any key to continue disket karlatrmasnn tamamlandn ve bir tua basmamz ister. Karlatrma srasnda bir hata varsa, disketinizdeki hatann durumuna gre aadaki gibi bir mesaj kar:
Disk MISMATCH in logical sector num 0000000 at displacement 067 Mismatched byte : (BC) (in 1st disk) (33) (in COMPARE TO disk) Press any key to continue
- 190-
Bu mesaj iki disketin farkl olduunu bildirmektedir. Disket kopyalama ve disket karlatrmada iki diskin de ayn zellikte olmas gerekir. DD ile DD, HD ile HD ve ayn boyutta olan disketler iin geerlidir.
5. DSKTE KARAKTER GRUBU ARAMA Find

Bir dosya ya da dosyada deilde, disketin tmnde bir karakter grubu aranmak istendiinde Find seenei kullanlr. Bu seenei kullanmak iin aadaki sra takip edilir: 1. Disk ilemleri mensnden F tuuna baslr. 2. Aranlacak disket srcs tanmlanr. Bunun iin ekrana yle bir pencere alr:
Bundan sonra yaplacak ilemler dosya ilemlerinde yaptmz arama biiminin ayndr.
6. DSK ETKET DETRME Rename

Diske verilen etiket ad (Volume) deitirmek istendiinde Rename seenei kullanlr. Bu ilem iin aadaki sra takip edilir: 1. Disk ilemleri mensnden R tuuna baslr. 2. Hangi srcde deiiklik yaplaca tanmlamas iin aadaki pencere alr:
- 191-
Belirlenen srcye disket taklr ve Enter tuuna baslr. Bu kez aadaki ekran gelir:
Disk etiketimizin ad rneimizde SISTEM DISK idi. Enter the new volume labeln karsna yeni ad yazlarak Enter tuuna baslr. Volume renamed successful. Press any key to continue Mesajyla deiikliin yapld onaylanr.
7. SEKTR TARAMA Verify

Diskteki sektrleri okutup bozuk alanlar belirlemek gerektiinde Verify komutu kullanlr. lem iin aadaki sra takip edilir: 1. Disk ilemleri mensnden V tuuna baslr. 2. Hangi srcnn kontrol edileceini belirten pencere alr. Bu pencereye kontrol edilecek src harfi girilir. Aadaki mesaj kar: Drive A is about to be verified, Press any key to continue Press ESC to Exit Bu mesaj A srcsndeki disketin kontrol yaplacan, balamak iin herhangi bir tua geri dnmek iin Esc tuuna baslacan belirtir. Bundan sonra kontrol ilemi balayacak ve aadakine benzer bir mesaj kacaktr: Drive A being verified. Reading logical 0000234 thru 0000251 Press ESC to Exit
- 192-
Kontrol yaplmaktadr. kmak istenirse Esc tuuna baslr. Hata bulunmazsa aadaki mesaj kar: No errors found. Drive A has been verified. Press any key to return
8. DSKN ERN GRNTLEME view/Edit

Bir disk ya da disketin ieriinin grntlenmesi iin view/Edit komutu kullanlr. Bu ilem iin aadaki sra takip edilir: 1. Disk ilem mensnden E tuuna baslr. 2. erii grlecek src harfi girilmesi iin alan pencereye istenen src girilir. Aadaki ekran gelir:
Ekrandaki terimlerin anlamlar: Absolute sector System BOOT Displecement Hex codes ASCII value Gerek sektr. Sistem ad. Diskte bulunan BOOT, FAT, ROOT gibi... Sektrn diskteki konumu. Grntlenen sektrdeki karakterlerin HEX (16lk) kodu. Karakterlerin ASCII karlklar.
- 193-
Ekrann tu kullanm: Home=beg of file/disk End=end of file/disk Esc=Exit PgDn=forward PgUp=back F2=chg sector num F3=Edit F4=get name Diskteki ilk sektre gider. Diskteki son sektre gider. k iin. Yarm sektr ileri gider. Yarm sektr geri gider. Diskette belirlenen sektre gemeyi salar. Grlen sektrde deiiklik yaplmasn salar. Grntlenen sektrn dosya adnn grntlenmesini salar.
F2 tuuna basldnda ekrana aadaki gibi bir seenekler penceresi gelir:
Buradaki tularn grevleri aadaki gibidir: B F R D C nnnnn BOOT sektr grntler. FAT sektrnn ilk bilgilerini verir. ROOT sektrn ilk bilgilerini verir. DATA sektrne ait ilk bilgileri verir. Eriilmesi istenen blok numaras girilerek, istenen blou grntler. Sektr numaralarnn girilebilecek en byk boyutu.
Belirlenen sektrde Edit ilemi, yani deiiklik yaplacaksa, dosya ilemlerinde grdmz kurallar burada da geerlidir.
9. DSKN YAPISAL DURUMUNU GRME Map

Bir diskin yapsal durumunu kontrol etmek ya da grmek iin Map komutu kullanlr. Burada diskte bulunan bozuk sektrleri, dosyalarn kapladklar alanlar, diskte kalan bo yeri rahatlkla grebiliriz. Ksaca disketin haritasn grebiliriz.
- 194-
Diskin yapsal durumunu grmek iin aadaki ilemler yaplr: 1. Disk ilemleri mensnde M tuuna baslr. 2. Hangi srcnn yapsal durumu grlecekse, kan pencereye o srcnn harfi girilir. Bundan sonra aadaki ekran gelir:
Burada grdnz iaret ve terimlerin anlamlar:
B Boot record F File Alloc Table D Directory h hidden r Read Only x Bad Cluster % xx free space Entire disk mapped F to map files
Allocated
Avaliable
Diskte kalan boyerler. Boot sektre ait olan yerler. Kontrol dosyalar. FAT alan. Dosyalara ait bilgilerin bulunduu ortam. Dosyann kaplad alan, kayt tarihi ve saati gibi... Dosyalarn adlarnn bulunduu yerler. Diskte dosyalar tarafndan dolu olan yerler. letim sistemine ait gizli dosyalarn bulunduu yerler. letim sistemine ait yalnz okunabilir dosyalarn bulunduu yerler. Diskte bulunan bozuk sektrler. Bu iaret yanp sner. Diskte kalan boluk. Yzde olarak. Diskteki dosyalarn durumlar. (Haritas) Dosyalarn diskteki alanlarn izlemek iin F tuuna baslmas gerektii.
- 195-
F tuuna basarak dosyalarn diskin hangi konumunda olduunu tek tek grebiliriz. F tuuna basnca ekrann altnda aadaki mesaj kacaktr:
Buradaki tu kullanmlarnn anlamlar unlardr: G F8=directory LIST argument F9=file SELECTion argment F10=chg path =scroll =SELECT F1=UNselect F2=alt dir 1st Esc=exit Bu tu ileme balamak iindir. stenen zellikte dosyalar ekranda grmek iin. stenen zellikte dosyalar iaretletmek iin. Src deitirmek iin. Ikl gstergeyi aa yukar hareket ettirmek iin. Dosya iaretlemek iin. aretlenen dosyalardan iaretleri kaldrmak iin. Dosyalarn zelliklerini detaylar ile gstermek iin. k iin.
Dosyalar F8 ya da F9la seilmise ekrana dosyann konumu geldiinde aadaki mesaj gelir:
Burada sol/sa ok tular ile dosyalar tek tek grebiliriz. F tuuna basnca dosya konumuna, D tuuna basnca diskin genel gsterimine geer.
10. DOSYALARIN ALIMA DZNLERN GRME Locate

Dosyalarn hangi dizinde bulunduunu grmek ve dosya hakknda bilgi almak iin Locate komutu kullanlr. Bu ilemi yapabilmek iin aadaki sra takip edilir: 1. Disk ilemleri mensnde L tuuna baslr. 2. Hangi srcde arama yaplacan soran pencereye, src harfi girilir. Bundan sonra hangi zellikte programlarn grntleneceini soran aadaki ekran gelir:
- 196-
Bu ekranda grntlenmesini istediimiz dosyalarn zelliklerini girer ve Enter tuuna basarz. Grnt aadaki gibi olacaktr.
11. DSKET FORMATLAMA iNitalize

Disket formatlamak istediimiz zaman iNitalize komutunu kullanrz. Disket formatlamak iin aadaki sra takip edilir: 1. Disk ilemleri mensnde N tuuna basarz. 2. Hangi srcde disketin formatlanaca sorulan pencereye, src harfi girildikten sonra Enter tuuna basarz. Aadaki ekran gelir:
- 197-
Burada disketin hangi kapasitede formatlanaca sorulmaktadr. stenen kapasite seilir ve Enter tuuna baslr. Aadaki mesajla formatlamann balayaca bildirilir: Drive A is about to be initalized ( formatted ). Press any key to continue Aadaki pencere gelerek formatlama olay balar:
Formatlama srasnda F iareti formatlamann yaplmakta olduunu, V kontrol edildiini belirtir. Nokta (.) iareti normal olduunu, E iareti ise o sektrn bozuk olduunu gsterir. Formatlama bitiminde etiket adnn girilmesi iin aadaki mesaj gelir: Enter the new volume label [ - 198]
Disk etiket ad girildikten sonra Reserving space for system files... mesaj belirir ve aadaki ekran gelir:
Burada disketin sistem disketi yaplp yaplmayaca sorulmaktadr. Eer sistem disketi yapacaksak Y, yapmayacaksak N harfi girilir. Sistem disketi yapacaksak PCTOOLSdan kar ve SYS.COM ile sistem transferi yaparak, ardndan COMMAND.COM dosyasn kopyalarz. Sonuta aadaki mesajla disket hakknda bilgi verilir. 1457664 41984 0 1415680 bytes bytes bytes bytes total disk space. in hidden/system files. in bad sectors. available on disk.
Format complete. Press any key to continiue. Herhangi bir tua bastmzda formatlama olay bitmi olur.
12. DZN LEMLER Directory maint

Dizin ile ilgili ilemler yapmak istediimizde Directory maint komutu kullanlr. Dizin ilemlerini yapmak iin aadaki sra takip edilir: 1. Disk ilemleri mensnde iken D tuuna baslr. 2. Hangi srcde ilem yaplacan soran pencereye src harfi girildikten sonra aadaki ekranlar gelir:
- 199-
Eer disketinizde daha nce hi dizin almamsa aadaki mesaj: The current volume contains no sub-directories. If yo wish to create a sub-directory, press Y, else press Esc to return to menu. Disketinizde daha nce dizin almsa aadaki ekran gelir:
Bundan sonra hangi dizin ierisinde allacaksa yn tular ile istenen dizinin zerine gelinir ve hangi ilemi yapmak istiyorsak, o ilem tuuna baslr. Bu ekrandaki tu kullanmlarnn grevleri aadaki gibidir: F1=rename F2=create F3=remove F4=chg DOS current directory F5=prune & graft Dizin ad deitirme: F1=Rename Dizin ad deitirmek iin bir dizini iaretler F1 tuuna basarz. Ekrann altnda eski dizin ad belirir. Buraya yeni dizin adn girerek Enter tuuna basarz. Dizin ad deitirme. Yeni dizin ama. Dizin silme. DOS dizininden karak baka bir dizini aktif duruma getirme. Bir dizini baka bir dizine tama. Ekleme.
- 200-
Dizin ama: F2=create Dizin amak iin hangi dizinin altna yeni bir dizin alacaksa o dizinin zerine geliriz ve F2 tuuna basarz. Ekrann altnda yeni dizin adn girebilmemiz iin mesaj gelir. Dizin adn girer ve Enter tuuna basarz. Dizin silme: F3=remove Silinmek istenen dizinin zerine gelinir ve F3 tuuna baslr. Silmek isteyip istemediimiz sorulduunda silme onaylanarak dizin silinir. Bir dizini silmek iin dizinin ierisinde dosya olmamas gerekir. Byle bir durumda aadaki mesaj gelir: The directory not empty Press any key to continue DOS dizininin yetkisini aktarma: F4=chg DOS current directory ROOT dizininin yetkisi geici olarak baka bir dizine verilmek istendiinde F4 tuuna basarz. lem sonunda aktardmz dizinin yetkisini yine F4 tuu ile iptal etmemiz gerekir. Dizin tama-ekleme: F5=prune & graft Dizin tama ya da ekleme iin istenen dizin zerine gelinir. F5 tuuna baslr ve taima komutu verilmi olur. Tanaca yere getirilir, F5 tuuna yine baslr.
13. SLNM DOSYA VE DZN KURTARMA Undelete

Daha nce silinmi bir dizin ya da dosyay kurtarmak iin Undelete komutu kullanlr. Bildiimiz gibi DOS dizin ve dosya silme ileminde ieriklerini deil yalnzca adnn ilk karakterini siliyordu. Burada dikkat edeceimiz nokta, silinen dizin ya da dosyann zerine herhangi bir kayt yaplm olmamas gerekiyor. Silinen bir dosya ya da dizini kurtarmak iin srasyla aadaki ilemler yaplr. 1. Disk ilemleri mensnde iken U tuuna baslr. 2. Kurtarmann hangi srcde yaplaca sorusuna istenen src harfi girilir. Ekrana aadaki pencere gelir.
- 201-
Bu pencerede dosya m yoksa dizin mi kurtarlaca sorulmaktadr. Dosya ise File, dizin ise Sub-Dir seenei seilir. Seeneklere gei aa/yukar ok tuu ile yaplr. Dosya seimini rnek alacak olursak, seim sonras Enter tuuna basldnda disk taranarak silinen dosyalar ilk karakterleri ? iaretli olarak listelenecektir. Silinmi herhangi bir dosya yoksa No entries found mesaj kar. Silinmi dosya rnei aadaki gibi olur:
Ekranda grdnz gibi daha nce silinen dosyalarn listesi geldi. Kurtarma ilemleri iin alt ksmda grnen terim ve tu kullanmlarnn grevleri aadadr: @ G Otomatik olarak kurtarlabilecek dosyalar. Kurtarmay balatmak iin baslacak tu.
Dier tularn kullanmlar daha nceki grevleri ile ayndr. Bundan sonra kurtarlacak dosya ya da dosyalar iaretlenerek G tuuna baslr ve aadaki mesaj gelir:
- 202-
Burada kurtarlacak dosyann ilk karakteri ? iaretli olarak gelir. Bizden istenen dosyann ilk karakterinin girilmesidir. Dosyann ilk karakterini unutmusanz, almalarnz etkilemeyecek bir dosya ise herhangi bir harf girebilirsiniz. Bundan sonra aadaki ekran gelecektir:
Bu ekranda iki trl kurtarma yntemi vardr: F1 F2 Otomatik kurtarma. Grerek sektr sektr kurtarma.
F1 tuuna basnca kurtarma otomatik olarak gerekletirilecektir. Ekranda aadaki mesaj ile kurtarmann hatasz gerekletirildii bildirilecektir: File was successfully Undeleted - Press any key to continue Bundan sonra herhangi bir tua basarak ilem tamamlanr. Birka dosya iaretlemisek bir tua basnca bundan sonraki kurtarlacak dosya gelecek ayn ilemleri yeniden yapacaz. Sektr sektr kontrol ederek kurtarma yapmak istendiinde F2 tuu ile kurtarma yaplr. Dizin kurtarmak istendiinde ayn ilemler yaplacaktr.
14. SSTEM BLGS Info

Bilgisayar ve yan birimleri hakknda bilgi edinmek istendiindi Info komutu kullanlr. Bu ilem iin disk ilemleri mensndeyken I tuuna baslr ve aadaki ekrana benzer biimde sistem bilgileri gelir:
- 203-
Burada grlen terimlerin anlamlar yledir: Computer The BIOS programs are dated Operating system Number of logical disk drives Logical drive letter range Serial ports Parallel ports CPU type Relative speed (orig PC=!00%) Math co-processor present User programs are loaded at HEX paragraph Memory used by DOS and resident programs Memory available for user programs Total memory reported by DOS PC Tools has found the total memory to be Enhanced Graphics Adapter present (color) Bilgisayarn tipi, modeli. BIOS programnn yerletirildii tarih. Kullanlan iletim sistemi ve versiyonu. Kullanlan srcc says. Kullanlabilen src harfi tanmlamas. Seri balant says. Paralel balant says. Bilgisayarn mikroilemcisi. Ana bellek eriim hz. Matematik ilemci tipi. Kullanc programlarnn bellekteki balang adresi. DOS ve bellekte kalc programlarn o an bellekte kaplad alan. Bellekte kalan bo alan. DOSun saptad toplam bellek. PC Toolsun saptad toplam bellek. Kullanlan ekran tipi.
- 204-
15. HARD DSK PARK ETME Park

Eski tip hard disklerin kafas kapanma sonrasnda oynar durumda kalyordu. Bu da bilgisayar yerinden oynatnca hard diskin zarar grmesine neden oluyordu. Bu nedenle bilgisayar kapatrken park ederek kafa yerine oturtuluyordu. Yeni tip hard disklerde bilgisayar kapatnca otomatik olarak park yapldndan byle bir sorun yoktur. Park yapabilmek iin, disk ilemleri mensnde iken P tuuna basmak gerekir. Bundan sonra hard diskin park edildii mesaj verilecektir.
16. YARDIM ALMA Help

Disk ilemleri mensnde iken, bu blmle ilgili yardm alabilmek iin H tuuna basmamz gerekir. Bundan sonra aadaki ekran gelecektir:
Yardm almak iin ekranda grlen tulara bastmda o konu ile ilgili yardm alabiliriz. Disk ilemleri mensnde iken kullanlan tua bu ekranda basnca, belirtilen konuda yardm alnr. Pg Dn tuuna barak bir sonraki yardm sayfasn, Pg Up tuuna basarak bir nceki yardm sayfasn alabiliriz. PCTOOLS program grdnz gibi yetenekli bir programdr. Btn bu rendiklerimizden sonra artk bu program rahatlkla kullanabiliriz.
- 205-
SORULAR
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. Bellek hizmet programlarnn zellii nedir? Dosya lemleri Mens ile Disk lemleri Mensnn grevleri nelerdir? Ayn zellikteki dosyalar hangi mende, hangi tula iaretletiriz? PCTOOLSta disket formatlama hangi seenekle yaplr? Info seeneinin grevi nedir? F3 fonksiyon tuunun menlerdeki genel grevi nedir? UNSELECT seeneinin yapt grev nedir? PARK seeneinin grevi nedir? Disk/disketin haritasn hangi senekle grrz? F10 tuunun genel grevi nedir? view/Edit seeneinin grevi nedir? Bir dizinden baka bir dizine nasl geeriz? Bir srcden baka bir srcye nasl geeriz? Dizindeki dosyalar hangi seenekle istenen biimde sralayabiliriz? PCTOOLS ile DOS arasndaki avantaj ve dezavantajlar nedir?
- 206-
Aklama [B1]: Sayfa: 1
BLM VI. BELE DZENLEYC (KELME LEM, EDTR) PROGRAMI

A. GR
Editr programlar, yazmalarda ve eitli belgelerin hazrlanmasnda kullancya byk kolaylklar salar. Bir dkman ekranda istediimiz ekilde hazrladktan sonra kada ayn ekil ve zelliklerde kt alabiliriz. te bu ekilde yazlarmz ve dkmanlarmz hazrlayabildiimiz, herkesin kolaylkla kullanabildii programlara editr denir. Editrler, kelime ilem programlar olarak da anlrlar.
B. EDTR PROGRAMLAMANIN TEMEL MANTIINI KAVRAMA

Editr programlar kada aktarabileceimiz bilgilere, ekranda son eklini verene kadar istediimiz dzeltmeyi yapmamz salar. En gelimi daktilodan daha becerikli ve daha kullanlldrlar. Yazlacak metni hazrlama, dzeltme, saklama, baka bir metin ile birletirme, tekrar arma ve yazcdan kt almay salarlar. Bir editr program ile almann en gzel yan, dkmanmza son eklini verdikten sonra kat ktsn alabilmektir. Yanllarmz ekranda dzeltebildiimiz iin temiz bir kt almamz salar. Byle bir alma ile hem zamandan hem de kattan tasarruf etmi oluruz. Editr programlarnn hepsinin amac ve mant ayndr. Kullanm asndan ufak tefek deiiklikler gsterirler. Birbirlerine oranla kullanm kolayl ve yapabildii beceriler asndan farkllklar vardr. Editr programlar srekli gelimektedir. Yeni yeni uyarlamalarn (version) kullancya sunmaktadrlar. Bu da, bu alanda daha iyi yazlmlarn ortaya kmasn salamaktadr.
C. EDTR PROGRAM ETLER

Kullanclar bir ok editr program arasnda seim yapmakta zorlanmaktadrlar. nk her birinin dierinden farkl ve stn bir yan vardr. Kullanclar tarafndan en ok kullanlan ve beenilen editr programlarn yle sayabiliriz: PROFESSIONAL WRITE (PW) WORDSTAR (WS) MICROSOFT WORD WORD PERFECT CWRITER WORD FOR WINDOWS gibi... - 207-
D. BELGE DZENLEYC (EDITOR) PROGRAM KAVRAMLARI

Editr programlarnn kullanlnda sk sk kullanlan ve karlaabileceimiz terim ve kavramlar unlardr: Bloklama: Dkman ierisinde belirli bir blm iaretleyerek, o blmle ilgili alma yapmak gerekebilir. Bunlar tama, silme, kopyalama ve kada kt alma gibi ilemlerdir. te bu ilemi yaparken bir blmn iaretlenmesi ilemine bloklama diyoruz. Edit: Dzeltme yapmak anlamnda kullanlr. Bir dkman yazmak, gelitirmek, gerekli dzeltme ilemlerini yapmaktr. Cut: Kesmek kesmek/silmektir. anlamndadr. Herhangi bir blm blokladktan sonra
Paste: Yaptr anlamndadr. Kopyalanan ya da kesilen bir blm, istenilen yere tamak/yaptrmaktr. Format: Yazdmz dkmann ekillendirilmesine, dzen verilmesine format ad verilir. Find: Arama olarak tanmlanr. Yazdmz dkman ierisinde herhangi bir karakter dizisinin tm metin ierisinden program tarafndan bulunmasdr. Replace: Find gibi iler. Aranan szck ya da szck grubu, verilen yeni bir szck ya da szck grubu ile deitirilebilir. Font: Yaz karakterlerinin eitli biimleridir. Yaz tipidir. Dkmanmza estetik bir grnm vermek iin eitli yaz karakterleri vardr. Bunlarn boylar da ayarlanabilir. te bu karakterlere font ad verilir. Get: Daha nce yazdmz bir dosyay tekrar bellee armadr. Save: Bir dkman bellekten disk/diskete kayt etmektir. Continue: Devam anlamndadr. Cansel: k anlamndadr. Dier terimleri PW editrn kullanrken sras geldike reneceiz.
- 208-
E. PROFESSIONAL WRITE (PW) PROGRAMINA GR

PW kelime ilem program kullanm kolayl ve bir daktilodan daha gelimi yazm yapabildii iin piyasada en ok kullanlan kelime ilem programlarndan biridir. Bir ana men ve alt menlerden oluur. Dkman yazm srasnda alt menlere ulalr. Bu menlere fonksiyon tular ile geilir. PW'de baz kelime ilem programnda olmayan izim modu da vardr. izim modu ile dkmanlarmza daha iyi biim vermek iin, tablolarn kenarlarna ereve izebiliriz. PW programn altrabilmek iin, bir diskete program yklemek gerekir. Bundan sonra program altrabilmek iin yapacamz tek ey PW yazp Enter tuuna basmaktr. Bu ilemden sonra PW yklenecek ve ekrana Ana Men gelecektir. PW programn bir dizin ierisine ykleyerek, dier programlarla karmasn nlemek en iyi yoldur. PW programnn bulunduu srcye geerek, dizin ierisine gireriz. rnein PW adl bir dizin am isek: CD PW
Yazp Enter tuuna basarz. Bylece PW dizini ierisine girmi oluruz. PW yazp Enter tuuna basarak PW programn altrabiliriz.
F. ANA MEN MAIN MENU

PW programn altrdktan sonra karmza ilk olarak Ana Men (Main Menu) kacaktr. Ana Men ile PW'ye girerek alma yapabilir, program bilgisayarmza uyarlayabilir, kayt birimini ve yazcmz tantabilir, programdan kabiliriz. Ana mende grlen seeneklerin anlamlar ksaca yledir: 1. Create / Edit: PWde alma yapmak iin seim yaplr. Yani alma alanna girilir. 2. Setup: PW kelime ilem programna bilgisayarmz ve yan birimlerini tantmak iin kullanlan blmdr.
E. Exit: PW programndan karak DOS ortamna dn iindir.
- 209-
Yukarda grdnz Ana Men ekrannda seenek vardr. Bu seeneklerden istediimiz birini semek iin, ya kl gstergeyi ok tular ile seeneimizin zerine getirip Enter tuuna basarz ya da seeceimiz blmn sol yannda bulunan harf/rakam'a basarz.
1. YARAT/DZELT Create/Edit
Yarat/Dzelt blmdr. Bu blm setiimizde ekran deiecektir. Karmza gelen ekran yazm ekrandr. WORKING COPY alan olarak tanmlanr. Yeni bir dosya yaratmak, daha nce kayt ettiimiz bir dosya zerinde alma ve dzeltme yapma ilemi bu blmde gerekletirilir. k iin Escape (ESC) tuuna basarak Ana Men'ye geebiliriz.
2. DZENLE Setup
PW programna bilgisayar ve yan niteleri tantma blmdr. Yazc, kayt ortam, renk ayar vb. tantlarak dzenleme yaplr. Bu dzenlemeler yaplmad takdirde, tantlmayan yan niteler ile program arasnda iletiim eksiklii olacandan istediimiz sonucu alamayabiliriz. Setupda yaptmz deiiklikler, kalc olarak kaydedileceinden bir kez yapmamz yeterli olacaktr. Yan nitelerde deiiklik olmas ya da PWnin yeniden kurulumu sz konusu olduunda yeniden setup ayarlar gncelletirilir.
- 210-
Seim sonras karmza u ekran kacaktr:
1. BRNC YAZICI SEM Select Printer 1

Yazc tanmlamamz bu blm aracl ile yaparz. PW tarafndan kabul gren yazclarn listesi ierisinden yazcmza uyan seenei seerek yazc tanmlamamz yapm oluruz. Birden ok yazc kullanyorsanz, en ok kullandnz yazcy semeniz ktlarnz o yazcdan almanz salar.
- 211-
Not: Eer kullandnz yazc PW'nin tand yazclar arasnda yoksa IBM Proprinter yazcsn semeyi deneyin. ou yazclar IBM Proprinter'i emle ederler.
2. KNC YAZICI SEM Select Printer 2

kinci bir yazc kullanyorsanz, bu yazcy tanmlamanz salar.
3. YAZICI KONTROL KODLARINI BELRLEME Specify Printer Control Codes

Ekranda iki yazc iin kontrol kodu tanmlamalar kacaktr. Dkman iin sayfa ncesi ve sonras istediiniz kadarn tanmlayabilirsiniz. Hepsini tanmlama zorunluluu yoktur.
4. VER KAYIT ALANINI TANIMLAMA Change Data Directory

Yazdmz dkmanlarn kaydedilecei src ve dizin (directory) belirtilerek kaytlarn belirttiimiz ortama yaplmasn salarz.
- 212-
rnek: A:\PW C:\PW\DATA
Yazarsak, dkmanlarmz A srcsndeki PW dizini ierisine kaydetmesini istemi oluruz. Yazarsak C srcsnde bulunan PW dizininin alt dizini olan DATA dizinine kayt edilmesini salarz.
5. ALIMA SRCS TANIMLAMA Change Work Drive

PW program ile alacamz src bu blmde tantlr.
rnek: A A srcsnde alma yaplacaktr. C C srcsnde alma yaplacaktr.
6. EKRAN RENKLERN TANIMLAMA Change Screen Colors

Renkli ekran kullanyorsak bu blmde, geri planda kalan renkleri ve yazm renklerini deitirerek istediimiz renkte ekran grnm elde edebiliriz.
- 213-
7. EKRAN GSTERM HIZINI AYARLAMA Change Screen Update Speed

Ekran gsterim hzn ayarlamamz salar. Ekranniz hzl ise ayarlama yapmaya gerek yoktur. Zaten byle bir durumda ayarlama seenei kmaz. Yava ise Fast screen update (Y/N): eklinde bir mesaj kar. Y seeneini girerek hz gncelleyebilirsiniz.
8. INSERT TUUNU AMA/KAPAMA Set default to insert/replace
I yazarsak PW aldnda Insert modunda alr. R yazarsak Insert modunda almaz, zerine yazma moduna geilir.
3. IKI Exit
PW programndan kmak, DOS ortamna dnmek iindir. E tuuna basarak ya da kl gstergeyi EXIT yazsnn zerine ok tular ile getirip Enter tuuna basarak PW'den karz.
PWde yazdmz son dkman kayt etmeden kyorsak bu mesaj ile uyarlrz. Tekrar dnp kayt etmek iin Esc tuuna, kmak iin Enter tuuna basarz.
- 214-
G. WORKING COPY ALANI VE KLAVYE TU ZELLKLER

alma kopyalama alandr. 1. Create/Edit seenei ile yazm alanna girdiimiz blmdr. Yazm srasnda yapacamz btn ilemler bu blmde yaplr.
alma ekran karmza geldiinde ekran deiir. st ksmda alt menlere geebilmek iin fonksiyon tularnn grevleri vardr. Alt ksm ise durum cetveli olarak adlandrlr. Durum Cetvelinde (Satr cetveli) kanc satr, kanc kolonda bulunduumuzu, tab yerlerini, alma dosyas adn vb. grebiliriz. k iin Escape (Esc) tuuna basarak Ana Men'ye geebiliriz.
YARDIM MENS F1 HELP Menu

Fonksiyon tularndan F1 Tuu, PW program hakknda yardm almak iin kullanlr. Yardm mens sayesinde kullanm srasnda karlatmz sorunlarda yardm mensnden, kullanm hakknda yardm alabiliriz.
- 215-
F1 tuuna bo ekranda bastmzda karmza, PW editrnde tularn kullanm hakknda yardm kar. PW ile alrken, yardm almak istediimizde, hangi blmde bulunuyorsak o blm ile ilgili yardm alarz. PW yazm srasnda klavye kullanm iin baz tulara deiik grevler yklenmitir. Bu zellikler PW programn rahat ve kolay kullanmamz salar. PW Editr'nde klavye tularnn kullanm u ekildedir: kili Tu Kullanmlar
Tular
Ctrl Ctrl Ctrl Ctrl Ctrl Ctrl Shift + + + + + + + Home End Page Up Page Down Tab
Anlam ve grevleri
Bir nceki szce geer. Bir sonraki szce geer. mleci dkmann bana gtrr. mleci dkmann sonuna gtrr. Bir nceki sayfaya gider. Bir sonraki sayfaya gider. Her basta bir nceki Tab noktasna gider.
- 216-
Edit Tularnn Tek Bana Kullanmlar
Tular
Delete Insert
Anlam ve grevleri
mlecin zerinde bulunduu karakteri silerken, imle yerinde kalr ve sandaki karakterleri kendine doru eker. Araya ekleme moduna geilir. Aada Inserting yazs kar. kinci basta zerine yazma moduna geer. Yani Insert modundan klr. mleci satrn bana getirir. mleci satrn sonuna gtrr. Her basta imleci bir sonraki Tab noktasna gtrr. Her basta bir nceki ekran getirir.
Esc (Escape) Cansel anlamndadr. Geri dn ve k iin kullanlr.
Home End Tab Page Up
Page Down Her basta bir sonraki ekran getirir. Her basta imleci bir karakter sola gtrr. Her basta imleci bir karakter saa gtrr. Her basta imleci bir satr yukar gtrr. Her basta imleci bir satr aa gtrr.
Bu tularn yan sra PW Menlerini rahat kullanmak iin de, baz tulara deiik grevler yklenmitir. Bu tular menleri kullanrken srasyla greceiz. Dosya ine Eklenecek Komutlar *NEW PAGE* *JOIN* *PRINTER* *GRAPH* *JUSTIFY YES* *JUSTIFY NO* ya da ya da ya da ya da ya da ya da *n* *j* *p* *g* *jy y* *jy n* Yazm srasnda yeni bir sayfaya geer. Dosyay yazlan dkmann paraas olarak yaz. Yazcya kontrol kodlarn gnder. Grafii yazlan dkmann paras olarak yaz. Sola/saa dayal yazdr. Sola/saa dayal ayar kapa.
- 217-
Durum Cetvelinde Grlen aretlerin Anlamlar: mlecin stun durumunu verir. [ ] Sol ve Sa marjlar gsterir. Yazm snrlar. Tab yerlerini gsterir. Geici olarak ayarlanan sayfa solu ayarn gsterir.
T ya da D >
Durum Cetvelinin Altnda kan Mesajlarn Anlamlar: Working Copy: Yeni bir dosya zerinde alyorsak bu mesaj kar. Daha nce kayt ettiimiz bir dosya ise, zerinde altmz dosyann ad yazlacaktr. Inserting: Ins (Insert) tuuna basl olup olmadn gsterir. Bu mesaj varsa Insert modundadr. Yani araya girme modundadr. Bu durumda imle yaznn zerinde ise, baslan tular araya eklenerek yazlarn saa kaymas salanacaktr. Inserting yazmyorsa, tulara baslnca zerine yazar. Drawing: izim modunda olduumuzu belirtir. Bold: mle koyu yaz yazdmz szcklerin zerine geldiinde Bold yazs kar. Under: mle alt izgi iin iaretlediimiz szcklerin zerinde iken kar. Italic: mle italik yaz karakteri olarak iaretlediimiz yere geldiinde kar. x%: PWnin izin verdii kullanlabilen bellein yzde kann kullanldn gsterir. Line xx of Pg xx: Line xx kanc satrda olduumuzu, Pg xx kanc sayfada olduumuzu belirtir. Esc-Main Menu: Esc tuuna basldnda Ana Men'ye dnleceini belirtir. Bunlarn dnda, yazcnzn font destei varsa, kullandnz fontun tipi de durum cetvelinin altnda yazlacaktr. Alt menlere gemeden nce alt menlerde grlen komutlarn nasl kullanlacan grelim: Alt menleri semek iin zerinde yazl olan fonksiyon tularna basmak gerekir.
- 218-
Men seildikten sonra karmza komutlar penceresi gelecektir. Bunlar u ekilde kullanabiliriz: Men seimi yapldktan sonra kullanacaksak, kullanacamz komutu belirledikten sonra ya sol yannda belirtilen rakama/harfe basarak seeriz ya da kl gsterge ile birlikte beliren gen biimindeki imleci ok tular ile seeceimiz komutun zerine getirerek Enter tuuna basarz. Menye gemeden de baz komutlar kullanabiliriz. Bu ekilde kullanabileceimiz komutlarn salarnda belirtilen tulara bastmzda, men seimi yapmadan ksa yoldan istediimiz komutu vermi oluruz. Bu ekilde kullanlan tulara kolay tuu adn veriyoruz. Bir rnei birlikte yapalm: Bir szc kaln yazdrmay deneyelim. mleci koyulatrmak istediiniz herhangi bir szcn zerine getirin. Sonra F3 tuuna basarak Edit Mensn seelim. Bu mende grdnz 7. seenekde Boldface Word, szck koyulatrmak iindir. imdi klavyedeki 7 tuuna basalm. Grdnz gibi szck koyulat. Ayn eyi bir kez daha baka yoldan yapalm. Yine imleci herhangi bir szcn zerine getirelim ve F3 tuuna basalm. 7'yi semek iin kl gstergeyi aa ok tuu ile 7. seenein zerine getirelim ve Enter tuuna basalm. Grdnz gibi szck yine koyulat. Szck koyulatrma iini bu kez de daha ksa yoldan yapalm. F3 mensn setiimizde 7. Boldface Word seeneinin karsnda Ctrl-B tu kullanm yazyordu. mleci yine bir szcn zerine getirelim ve menye gemeden Ctrl+B tularna birlikte basalm. Yine belirlediimiz szck koyulat. Bu rneimize dayanarak bundan sonraki menlerin anlamlarn rendikten sonra, artk kolayca kullanabiliriz.
- 219-
H. DOSYA ve BASKI LEMLER F2 File/Print

F2 Alt Mens, F2 tuuna basarak seilir. F2 Alt Mens, dosya ve bask ilemleri iin kullanlr.
Yukarda grdmz F2 Alt Mens ekrannda grlen komutlarn anlamlar yledir:
1. DOSYA AIRMA Get file (Ctrl-G)
Filename: arlacak dosyann src ve yol belirtilerek arlmasn salar. Yanna src, dizin ve dosya ad yazlr.
- 220-
Diskte/diskette olan bir dosyay armak iin kullanlr. Dosyay armak istediimizde yeni bir ekran gelir. Bu ekranda Filename: Src:\ ve setup'da yol belirtmisek yol ad kar. Buraya armak istediimiz dosya adn yazarak arabiliriz. rnek: A:\PW\SINAV C:\PW\DATA\ALACAK.DAT eklinde yazarak, A srcsndeki PW dizininde bulunan SINAV adl dosyay arabiliriz. eklinde yazarak, C srcsndeki PW dizininin alt dizini olan DATA dizininde bulunan ALACAK.DAT adl dosyay arabiliriz.
Bir baka yol da, dosya ad yazmadan Enter tuu ile bo geerek yeni bir ekrann gelmesini salayp burada grlen dosyalardan birini kl gsterge aracl ile seerek arabiliriz. Eer dosyalar ok ve bir ekrana smyorsa Page Up/Page Down tuuna basarak nceki/sonraki sayfalar grerek seim yapabiliriz.
F8: Dosya adlarn sort eder. Harf srasna gre dizer. F9: Dkman aramak iin kullanlr. Eer ardmz dosya daha nce PW ile yazlmamsa bizden dosya arma srasnda dosyann hangi editrle ya da hangi formatta yazld sorulur. Bunu belirleyip ona gre seim yapmamz gerekir. Deilse bizim yaz dilinde kullanmadmz karakterle karlarz. aracamz dosya bir ASCII dosya ise bunu belirterek semeliyiz vb. Bir dosyay arrken eer bellekte bir almamz varsa bunu kayt etmemisek PW tarafndan uyarlacaktr.
- 221-
Bu uyar mesaj, bellekte bir dosya var iken yeni bir dosya arldnda, daha nceki dosyann kaydedilmedii durumlarda kar. Eer kayt etmek iin geri dneceksek Esc tuuna basarz. Kaydetmeyeceksek, Enter tuuna basarak istediimiz dosyann bellee yklenmesini salarz.
2. DOSYA KAYDETME Save working copy (Ctrl-S)

PW ile yazdmz dkmanlar geici olarak bellektedir. Bu dkmanlar daha sonra kullanabilmemiz iin evre bellek birimlerinden birine kayt etmemiz gerekir. Yazdmz dkman disk/diskete kayt etmek istediimizde kullanlr. Belirli aralklarla kayt etmemiz, dkmanmz elektrik kesilmeleri vb. durumlardan korumak asndan yararldr. Kayt seiminden sonra ekrana gelen tablo bize kayt aralarn ve biimini belirlememizi salar.
Bu seeneklere gemek iin Tab tuu kullanlr.
- 222-
Tabloda geen terimlerin anlamlar: Filename: Kayt edilecek dosyann src ve yol belitilerek kayt edilmesini ve dosyaya bir ad vermemizi salar. Yeni yazdmz bir dosya ise bir ad veririz. Eer dosyamz eski ise zaten burada ad olduundan gerek kalmayacaktr. stersek burada yeni bir src, yol ve dosya ad vererek kayt yapabiliriz. Description: Dkmanla ilgili tanmlama yaplr. En ok 40 karakter olabilir. File type (Normal/ASCII/Encrypt/Other): Dosyann kayt biimini belirler. mleci buraya tayarak, kayt biimi iin seimimizi kayt seeneklerinin ilk harflerini kullanarak yaparz. Kayt seenekleri Normal (N) Bu kayt biimini semek iin N yazlr. PW edittnn kendi kayt biimidir. Kayt srasnda PW editrnn kontrol karakterleri ile kayt edileceinden, dkmanmza verdiimiz biim bozulmadan korunacaktr. ASCII (A) ASCII kayt etmeyi salar. A harfi seilmelidir. Bu kayt biimini setiimizde PW editrnde hazrladmz biim kaybolur. Encrypt (E) Kayt edilecek dosyann ifreli kayt edilmesi iindir. Tekrar ulamak istediimizde ifreyi doru yazmamz gerekir. Dosyay baka bir yazlma aktaracaksak bu kayt biimini kullanrz. Other (O) Bu seimden sonra yeni bir tablo gelir ve bize hangi yazlma uygun kayt edileceini belirlememizi ister. Esc - Cansel Kayt ileminden geriye dn iin Esc tuuna basarz. Daha nce kaydettiimiz bir dosya var ve ayn adla yeni bir kayt yapacaksak PW bizi aadaki mesajla uyarr:
- 223-
3. DOSYA SLME Delete file

Disk/diskete kayt ettiimiz dosyalar silerken kullanlr. Bu seimden sonra karmza gelen tabloda, Filename:'in karsna silmek istediimiz dosyann srcs, yolu ve ad belirtilir. Ya da Enter tuuna baslarak dosya listelerini grerek buradan da seim yapabiliriz. rnek: A:\PW\BORC.DAT C:\PW\DATA\MEKTUP Yazarak, A srcsndeki PW dizini ierisinde bulunan BORC.DAT adl dosyay siler. Yazarsak, C srcsndeki PW dizininin alt dizini olan DATA dizini ierisinde bulunan MEKTUP adl dosyay siler.
Dosya silme srasnda, yazlm tarafndan silmek isteyip istemeyeceimiz uyarlacaktr. Burada aadaki mesaj kar:
4. DOSYA EKLEME Insert file

Yazdmz dkmana, daha nce yazdmz bir dkman eklemek istediimizde kullanlr. Eklemek istediimiz dkman, zerinde altmz dkmann neresine ekleyeceksek imleci oraya getirip Insert file' seeriz. Enter tuuna bastktan sonra karmza gelen tabloda Filename:'in karsna eklemek istediimiz dosyann srcsn, yolunu ve adn belirterek Enter tuuna basacamz gibi, Enter'le bo geerek dosya listesini grerek de seim yapabiliriz.
- 224-
5. YAZICIYA YAZDIRMA Print working copy (Ctrl-O)

Dkmanmzn tamamn ya da belirlenen bir blmn yazcya yazdrmak istediimizde kullanlr. Print working copy seeneini setiimizde karmza gelen men yazcya aktarma biimini belirlememizi salar.
Bu men Print Options olarak adlandrlr. Yapmak istediimiz deiiklikler iin Tab tuunu kullanrz. Shift+Tab tular ile geriye doru gider. Bu mendeki terimlerin anlamlar yledir: Number of copies Starting page Ending page Pause between page (Y/N) Yazlacak dkmann, yazcdan ka kopya alnaca saysal olarak girip belirlenir. Yazlacak dkmann kanc sayfadan balayaca belirtilir. Yazlacak dkmann kanc sayfada son bulaca belirtilir. Dkmann yazm srasnda sayfa bitiminde bekleme yaplp yaplmayaca belirtilir. Y girilirse bekleme yaplr, N girilirse bekleme yaplmaz.
- 225-
Document or envelope (D/E) Data file to merge Indent Print style
Yazlacak dkman kada yazlacaksa D, zarf zeri ise E seilir. Data dosyas ile birletirilir. Yazclar genellikle hemen soldan yazmaya balar. Ka karakter ieriden yazlaca burada belirtilir. Yazlacak dkmann, yazm modunu belirler. Aadaki seimlerden ayn anda birden fazlasn da seebiliriz. Bunun iin aralarna (,) virgl koyamamz gerekir. 2,3 gibi... Burada yapacamz seimlerin anlamlar yledir:
1. Normal 2. Justified 3. Compressed 4. Letter-quality 5. Font format Print to F8
Normal yazm modu. Yazlan dkmann sola ve saa bloklanmasn salar. Yazm sktrlm modda yaplr. Mektup kalitesinde yazm yapmay salar. Yaznn zerinden iki defa geerek, daha net kt alnr. Yazcnn font destei varsa, belirtilen fontta yazar. Ana Men'de yaptmz printer seimlerinden hangisine gnderilecei belirtilir. Setiimiz yazcya uyan font listesini verir. Buradan font seimi yaplarak, yazcdan istenilen fontta kt alnabilir. Bask nizleme. Yazlacak dkmann yazcdan nasl kacan ekranda gsterir.
Ctrl PrtSc-Preview
Bu seimler yapldktan sonra Enter tuuna basarak yazcya gnderilir.
- 226-
6. BASKI NZLEME Print prewiew (Ctrl-Prt Scr)

Bu blmde belgelerin kada nasl kaca ekranda gsterilir. F2 alt mensnden 6. Print preview seenei seilir ya da Ctrl+PrtScr tularna baslr. Aadaki ekran gelir:
Grld gibi, yazcdan kada nasl aktarlaca ekranda kar. Ekrann st ksmnda fonksiyon tularna eitli grevler yklenmitir. Bu grevleri srasyla grelim:
a. F1-Help
Blmle ilgili yardm verir. Burada da bulunduunuz blmde iken bastnzda size o konuyla ilgili yardm verecektir.
b. F2-Options
Bask nizleme opsiyonlar bu blmdedir. Buradan ekran bytrebilir, yaz stili seebelir ve kat boyunu ayarlayabilirsiniz. F2 seildiinde aadaki men seimi gelir:
- 227-
1. Change view Alt V: Grntnn ekrana sdrlmas salanr. Aadaki grnt gelir:
2. Set print styles Alt S: Yaz stili seimini salar. Aadaki pencere gelir:
Seim iin ya ok tularndan yararlanrz, ya da sol tarafndaki rakamlara basarz.
- 228-
3. Change paper size Alt P: Kat seimi yaplr. stenilen boyutta kat semek iin, ok tular ile zerine gelinir ve Enter tuuna ya da sol tarafndaki rakam tuuna baslr. aadaki ekran gelir:
c. F3-Fonts
Font seimi mensdr. Aadaki ekranda grlen seenekleri sunar:
1. Change a font Alt F: Font deitirmek ve boylarn ayarlamak iin bu seenek kullanlr, aadaki ekranda grld gibi font listesi gelir:
stenilen font iin ok tular ile zerine gelinir Enter tuuna baslarak seim yaplr. Seim sonras deitirmenin yaplp yaplmayaca aadaki ekranla uyarlr:
- 229-
2. List fonts in document Alt D: Dkman iinde kullanlan fontlarn listesini verir. Aadaki ekran gelir:
3. List available fonts Alt A: Yazcnn destekledii fontlarn listesini verir. Aadaki ekran gelir:
d. F4-Return
k ve geri dn iin seim penceresi aadaki biimde gelir:
1. Return to current position Esc: Geici olarak geri dnmek iin. 2. Return to starting position Alt X: Yeniden balamak iin geri dner.
- 230-
7. BELLE SLME Erase working copy

Yeni bir dkman yazmak istediimizde bellei silmek iin kullanlr. Ekranda yaz varsa ve kayt etmemisek, dkmann saklanmad iin WARNING mesaj ile uyarlr.
Tekrar Enter tuuna basarsak temizlenir. Vazgemek iin Esc tuuna basmalyz.
8. MAKRO KULLANIMI Use macros (Alt-0)

Yazm srasnda sk sk yinelenen ilemleri, yeniden yapmak yerine makro kullanm ile tanmlayarak daha ksa srede yapmamz salar. Alt-0 tuuna basarak da geilir. Seim sonras aadaki pencere kar:
Makro kullanm seildiinde ekranda yer alan seeneklerin anlamlar syledir: 1. List macros Daha nce yaplan makrolarn listesini verir.
- 231-
Liste seimini, daha nce yaptmz makronun adn ve hangi tulara kayt ettiimizi anmsamak iin kullanabileceimiz gibi, kl gstergeyi ok tular ile istediimiz makronun zerine getirip Enter tuuna basarak da, ilgili makroyu yazdrabiliriz.
2. Record a macro
Makro yapmna geilir.
Yeni bir makro yaparken seeriz. Makroya baladmz bir pencere aracl ile belirtilir.
Enter tuuna basarak makroyu yapmaya balayabiliriz. Makro yapm srasnda alt ksmda eritli bir yaz ile Recording mesaj, makro yaptmz belirtir. Makro bitiminde Alt-0 tularna basarak yeni bir pencerenin gelmesi salanr. Gelen pencerede u seenekler vardr:
- 232-
1. Pause the macro for your input 2. End and save recorded keystrokes
Macroyu balatma, ara verme ve durdurma. Makro bitiminde bu seenekle makroyu kayt etmeyi salarz. Bu seimden sonra karmza Alt tular ile hangi tuu kullanarak makroyu kullanacamz sorulacaktr. Bunlardan birini seer ve buna bir isim vererek makro kaydn yapm oluruz. Makro yapmaktan vazgetiimizde bu seenei kullanrz. O an bellekte yaptmz makro silinir.
3. Quit en erase recorded keystrokes
Bellekte makro yaparken, makro yapmndan 3. seenei seip silerek vazgemek istersek aadaki mesaj ile uyarlrz:
Yapmakta olduumuz makroyu silmek istersek Enter tuuna, vazgemek iin Esc tuuna basarz. 3. Erase a macro Daha nce yaplan makrolarn silinmesi.
Bir makroyu birlikte aama aama yapalm. Admz soyadmz yazdralm:
- 233-
1. 2. 3. 4. 5.
6. 7.
8.
F2 mensnden 8. seenei ya da direk Alt+0 tularna basalm. Gelen ekrandan ikinci seenek olan Record a macro seeneini seelim. Bir ekran gelerek makroya balandn belirtecektir.Enter tuuna basalm. Yazm alanna geeriz. Admz soyadmz yazalm. Makroda yazmak istediklerimiz bitti. Alt+0 tularna basalm. Makro listesinin olduu pencere gelecektir. Biz rnek olarak makromuzu Alt-D tularna atayalm. Bunun iin Alt-D tuunun olduu yere gelelim. Makromuza burada bir ad verelim. ADI diyelim. Enter tuuna basalm. Yeni bir pencere gelecektir. Buradan 2. seenek olan End and save recorded keystrokes seeneini seelim ve Enter tuuna basalm. Artk makromuz kaydedilmitir. imdi yazm alannda iken istediiniz yerde Alt+D tularna basn adnz soyadnz kacaktr.
I. DZELTME F3 Edit
Dzeltme mensdr. alma alannda satr, szck ve belirlenen bir blok zerinde silme, kopyalama ve deitirme gibi dzenleme ilemleri bu blm aracl ile yaplr. Bu men ile almalarmz istediimiz dzende yapabiliriz. PW menleri, dkmanlarmz kullanrken bize eitli kolaylklar salar. Bunlar srasyla greceiz. F3 tuuna basldnda ekrana aadaki men gelir:
- 234-
1. SATIR EKLEME Insert blank line (Ctrl-I)

Araya satr eklemek iin kullanlr. Bulunulan satrn zerinde iken F3 mensnden ya da Ctrl-I tularna birlikte basldnda yeni bir satr aarak, imlecin hizasndaki satr aaya kaydrr.
2. SZCK SLME Delete word (Ctrl-W)

Szck silmek iin kullanlr. Silinecek szcn zerine imle getirilerek F3 mensnden seilir ya da Ctrl-W tularna baslr. Bylece zerindeki szc silerek sandaki yazlar kendine doru ekecektir.
3. SATIR SLME Delete line (Ctrl-L)

Satr silmek iin kullanlr. mle silinecek satr zerine getirilir ve F3 mensnden seilerek ya da Ctrl-L tularna baslarak satr silinir. mlecin zerindeki satr silerken aadaki satrlar kendine doru eker.
4. BLOK ARETLEME Mark text (Ctrl-T)

Bir satr ya da bir szc deil de daha byk bir blm ile ilgili yaplacak ilemler iin seilen blme blok dendiini daha nce sylemitik. te byle bir bloun iaretlenmesi gerekmektedir. aretlemek istenen bloun bana imleci getiriniz ve F3 mensnden 4. seenei seerek ya da menye girmeden Ctrl-T tularna basarak blok ban iaretleyiniz. Bu srada durum cetvelinin altnda F10 tuu ile ilgili bir mesaj kacaktr. Ok tular ile bloklamak istediiniz yere kadar imleci saa/aa gtrnz. Bu ilemi yaparken, iaretlediiniz yerlerin parlak olduunu greceksiniz. aretlenen bloun sonuna gelince F10 tuuna basnz. Karnza yeni bir pencere alacaktr. Burada blok iin yapmak istediiniz ilemlerden birini seiniz. Sonuta dkmann tamamnn deil yalnzca iaretlediiniz bloun yaptnz ilemin sonucuna gre deitiini greceksiniz.
- 235-
Yukardaki rnekte grdnz gibi, bloklanan alan beyaz bir erit ierisinde grnmektedir. Bunu nasl yaptk aklayalm: iim szcnn ilk harfi olan i harfinin zerine imleci getirip, Ctrl-T tuuna bastk. Sonra imleci saa ve aa istediimiz kadar kaydrarak, setiimiz drtl bloklam olduk. Dikkat ederseniz ekrann altnda bloklamadan sonra F10 tuuna baslmas gerektii mesaj verilmektedir. F10 tuuna basnca aadaki ekran gelir:
- 236-
F10 Tuuna bastktan sonra karmza kacak ilemlerin anlamlar yledir: 1. Cut (Del) 2. Copy (Ctrl-C) 3. Change style Bloklanan alan silerek bellee alr. Bloklanan alan silmeden bellee alr. Bloklanan alann yazm eklini deitirir.
Alt seenekler unlardr:
1. Boldface (Ctrl-B) 2. Underline (Ctrl-U) 3. Italic 4. Superscript
Bloklanan salanr.
blmn
yazcdan
koyu
kmas
Bloklanan blmn yazcdan altizgili kmas salanr. Italik yaz (Eik yaz). Bloklanan blmn yazcdan eik yaz eklinde kmas salanr. Bloklanan blmn yazcdan yarm aralk stte kmasn salar. s iaretleri iin kullanlr. X2 gibi... Bloklanan blmn yazcdan yarm aralk altta kmasn salar. Alt yazmlar iin kulanlr. H2SO4 gibi... aretlenen blmn normal yazmda olmasn salar.
5. Subscript
6. Normal
- 237-
AIKLAMALI, UYGULAMA RNEKL BLGSAYAR Bloklanan deitirir. blmn yaz
fontlarn
4. Change font or size 5. Change left/right margins ( Ctrl-[ ) 6. Change tabs ( Ctrl-K ) 7. Change indentation
Bloklanan alann sol ve sa marj ayarlarn deitirir. Bloklanan alann Tab ayarlarn deitirir. Bloklanan alann satr ban kaydrr. Satr ban kaydrmak iin seim yapldktan sonra imle ok tular ile satr bann alnmas istenen yere getirilir Enter tuuna baslr. Satr aralarnn boluksuz olmasn salar. Satr aralarnda boluk verir. ki aralkl yazm salar.
8. Single space 9. Double space
Bloklanan blm yeni bir isimle ayr bir dosya olarak disk/diskete kaydeder. Bloklanan alann yazcdan kmasn salar. B. Print C. Calculate Bloklanan alandaki saysal deerler iin hesaplar yapar. A. Save Bloklamann aamalar: 1. 2. 3. 4. mle bloklanacak yerin bana getirilir. Ctrl+T tularna baslr. Ok tular yardm ile bloklanacak yerin sonuna kadar parlak ekilde iaretlenir. F10 tuuna baslarak blok iin yaplmas istenen seilir ve Enter tuuna baslr.
5. STUN BLOKLAMA Mark rectangle (Ctrl-R)

PW ile stun bloklama yaplabilmektedir. Bu tip bloklama yapmak iin 5. mark rectangle seenei seilerek ya da Ctrl-R tularna basarak stun bloklamas yaplabilmektedir. Blok ba iaretinden sonra ok tular ile saa stun boyunca gidin ve stun sonunda aa ok tuu ile istenen yere kadar gelin. Artk bundan sonra normal bloklama ile yaptnz ilemleri, blokladnz stun iin de yapabilirsiniz. Aadaki ekranda stun bloklamasna rnek verilmitir: Not: Bu seenek PWnin eski versiyonunda yoktur.
- 238-
6. BLOK YAPITIRMA Paste (Ctrl-P)

Ctrl-T ya da Ctrl-R ile iaretlenen bloun, Del ya da Ctrl-C ile bellee alnan kopyalarn istenilen yere yaptrr. Bir blm Ctrl-T tularna basarak iaretleyin ve ok tular ile istediiniz yere kadar olan blmn parlak olmasn salayn, sonra del tuuna basarak iaretlenen blm silin bellee aln ya da Ctrl-C ile silmeden bellee aln. Bu ilemi F10 tuuna bastktan sonra oradan seim yaparak da yapabilirsiniz. Daha sonra imleci iaretlediiniz blou kopyalayacanz yere aln. Ctrl-P tularna birlikte basn. Bulunduunuz yere bloklanan blmn yaptrldn greceksiniz.
7. SZCK KOYULATIRMA Boldface word (Ctrl-B)

Dkman ierisinda istenen szck ya da szck gruplarnn yazcdan normal yaz yerine koyu yazlmasn salar. Ctrl-B tular da kullanlabilir. stediiniz bir szcn zerine imleci getirin ve Ctrl-B tularna birlikte basn, imlecin bir sonraki szce gittiini ve nceki szcn ekrann durumuna gre deitiini greceksiniz. te bu iaretlenen blmler yazcdan koyu olarak kacaktr.
- 239-
8. ALT ZGL YAZDIRMA Underline word (Ctrl-U)

stenilen szck ya da szck gruplarnn yazcdan alt izili kmas salanr. Kullanl koyu yazmada olduu gibi alt izilecek szcn zerine getirilerek Ctrl-U tularna baslarak gerekletirilir. Koyu yazma ve alt izme ileminin ikisini birlikte ayn szce uygulayarak, hem koyu hem de alt izili olmasn salayabilirsiniz.
9. ZG ZME Draw lines (Ctrl-Y)

Yazm modundan izgi moduna gemeyi salar. izim modu ile dkmannzda izim yaparak, tablolarnz ereve iine alarak daha gzel bir grnm salayabilirsiniz. izgi izme moduna gemek iin F3 mensnden 9. Draw Lines seeneini sein. Yeni bir pencere alarak karmza iki seenek kacaktr.
1. Turn drawing on/off Ctrl-Y Bu seenek, daha nce seilmi bulunan izim karakteri ile izim yapmanz salar. 2. Select drawing style Bu seenein seilmesinden sonra karmza 4 yeni seenek daha kacaktr. Buradan hangi izim karakterini seeceksek o izim karakteri ile izim yapmamz salar.
- 240-
Burada bulunan 4. seenek olan Other seenei, dier izim karakteri dnda bizim belirleyebileceimiz bir karakter ile izim yaplmas salanr.
Selection: iletisinin karsna bilgisayarda bulunan karakterlerden birini yazarak artk bu karakterle izim yapabilirsiniz. rnek verecek olursak * iaretini yazarsanz, * ile izim yaparsnz. izgi izme modunun kolay tuu Ctrl-Y tulardr. Bu tulara ilk basta izgi izme moduna geilir. izime ara verilmek istendiinde tekrar Ctrl-Y tularna basarak yazm moduna geilebilir.
10. BUL ve DETR A. Find & Replace (Ctrl-F)

Dkman ierisinde bir szcn aranp bulunmasn ya da baka bir szckle deitirilmesini salar. Ctrl-F tularna bastnzda karnza yeni bir pencere gelecektir, burada gerekli verileri girerek ileminizi yapabilirsiniz.
Find and Replace penceresinde bulunan giri yerlerinin kullanmlar yledir: Find: Aranacak szck yazlmaldr.
- 241-
Replace with: Aranan szcn yerine gelecek szck yazlmaldr. (Bu blm bo geilirse deitirme yaplma yerine yalnzca szck bulma salanr.) Ignore case (Y/N): Byk, kk harf ayrm yaplp yaplmayaca belirtilir. Manual or automatic (M/A): Buraya M ya da A harfleri yazlr. M yazldnda szckler bulunarak size bulunan szcn deitirilip deitirilmeyeci sorulacaktr. A seiminde ise size sorulmadan dkman ierisinde bulunan btn szckler deitirilecektir. Yalnzca arama yapldnda manual seimde, aranan szcn zerinde durur. Automatic seiminde ise aranlan karakter dizisinin dkman ierisinde ka kez tekrar edildii yazlr. Deitirme ileminde manual seiminde aranan karakter dizisi bulunduunda pencere alarak deitirme yaplp yaplmayaca sorulur. Automatic seiminde ise ka szcn deitirildii saysal olarak verilir. Aranan karakter grubu dkman ierisinde bulunamazsa bir mesajla iletilir. Manual seimi yapldnda aranan szck bulunur, ekranda yeni bir pencere belirir. Burada karmza iki seenek kar:
1. Replace word and continue : Bulunan szck deitirilir ve aramaya devam edilir. 2. Continue without replacing : Bulunan szck deitirilmeden geilir ve arama srer.
11. HESAP YAPMA Calcute (Ctrl-M)

Hesaplama ilerinde kullanlr, kolay tuu Ctrl-M'dir.
- 242-
Gelecek pencerede Calculation: iletisinin karsna rakam ve ilemler yazlr. F9 tuu ile sonu hesaplatlr. Enter tuuna bastnzda ilemin sonucu dkman iinde imlecin bulunduu yere yazlacaktr. F8 sonucu yuvarlayarak verir. Not: Bu blm PWnin eski versiyonlarnda yoktur.
J. BMLEME MENS F4-Format

F4 alt mens dzen, ekil mensdr. Burada sayfa dzenleme komutlar bulunur. Bunlar: Sol-sa marj ayarlar, tab ayar, kada yazm srasnda her sayfada kacak balk ve dipnotlarn dzenlenmesi, sola dayal yazm, saa dayal yazm, satra ortalama gibi dzenleme komutlardr. F4 tuuna basldnda karmza u men gelir:
- 243-
1. SOL/SA MARJ AYARI Set left/right marjins

Yazm alannda soldan ve sadan braklacak boluk says ayarlanr. Bu seimi yaptmzda karmza iki yeni seenek kar:
1. Insert new margins: Marjlar yeniden ayarlamak iindir. Seim sonras sol ve sa marj belirlememiz iin aadaki pencere kar:
Left marjin : Right margin
10 :
70
eklinde giri yaplr.
Left margin'in karsna girilecek say, sol taraftan ka karakter boluk braklacan belirtir. Right margin'in karsna girilecek say, sa tarafn kanc stunda biteceini belirtir. 2. Change margins of the current block Ctrl-[ : Bloklanan bir alann marjlarn deitirir. Kolay tuu Ctrl-[ tulardr.
- 244-
2. ST/ALT BOLUK & SAYFA SATIR AYARI Set top/bottom margins & length
stten ve alttan ka satr boluk braklaca ve bir sayfaya ka satr yaz yazlaca ayarlanr. Bu seimden sonra yeni bir pencere alr:
Top margin: st satrda ka satr boluk braklaca belirtilir. Bottom margin: Alt strda ka satr boluk braklaca belirtilir. Page length: Bir sayfaya ka satr yazlaca belirtilir. (PW'nin eski uyarlamalarnda Sol/sa marj ayarlar ile st/alt boluk ayarlar ayn seenek ierisindedir.)
3. DURAK YAPMA Set tabs

Dkman ierisinde yaplacak tab (durak) ayarlar burada yaplr. Bir izelge hazrlarken bu duraklardan yararlanarak, izelgeyi daha abuk ve dzenli hazrlayabiliriz. Bu seimden sonra aadaki pencere kar:
- 245-
1. Insert new tabs: Tablar yeniden ayarlamak iindir. 2. Change tabs of the current block Ctrl-K : Bloklanan bir alann tablarn deitirir. Kolay tuu Ctrl-Kdir. Bu seimlerin ikisinden sonra ekrann altnda u yaz kar: Type T or D at each tab location Sol/sa ok tular ile imle istenilen yere hareket ettirilir. Tab noktas belirlendikten sonra T ya da D tularna baslarak tab yaplm olur. Enter tuuna baslarak tab ayarndan klr. Artk klavyede bulunan tab tuuna her basta bir sonraki tab noktasna, Shift ile birlikte tab tuuna baslrsa bir nceki tab noktasna geilir. Eski tab noktalarn silmek iin ise; tab ayar seilir, sol/sa ok tular ile silinmek istenen tab noktasnn zerine gidilir ve aralk ubuuna baslr. Saysal ilemler iin D ile tab yaplabilir. D ile tab yapldnda binler hanesini (,) virgl ile ayrr. Kurular da nokta ile ayrr. Saysal tab olduu iin saylar saa dayal yazar. 123,456.00 12,345.50 1,234,567.00
eklinde yazar.
Stun bloklamada verdiimiz ekrana bakarsanz, saylar D ile tab yaplarak yazlmtr.
- 246-
4. SAYFA ZER, BALIK YAZIMI Set header

Kada dkm yapldnda sayfalarn st ksmnda kmas istenen aklamalar ve sayfa numaras vermek iin kullanlr.
Burada ilk iki satra yazlmas istenen aklamalar yazlabilir. Eer dkmanmza sayfa numaras vereceksek kanc satrda olmasn istiyorsak o satra gelip * iareti ierisine rakam yazmamz gerekir. *1* gibi... dier sayfalar PW kendisi numaralandracaktr. Line 1: Birinci satra yazlmas istenen aklama ya da sayfa numaras. Line 2: kinci satra yazlmas istenen aklama ya da sayfa numaras. Position (Center/Left/Right): Aklamamann satrn neresine yazlmas gerektii. Center ise C seilir ortaya yazar, Left ise L seilir sola yazar, Right ise R seilir sa tarafa yazar. Style (Normal, Boldface, Underline, Italics): Aklama ve sayfa numarasnn yaz stili belirtilir. N normal yaz, B koyu yaz, U alt izgili yaz, I italik yaz eklinde yazlmasn salar. Hem koyu, hem alt izgili yazdrmak iin B,U eklinde yazabiliriz. Left margin: Solda kalacak boluk. Right margin: Sa tarafn kanc stunda bitecei. First Page: Kanc sayfadan balayarak yazlacan belirtir. F8 Change Font: Bu blmn hangi fontta yazlaca seilir.
- 247-
5. SAYFA ALTI, DPNOT YAZIMI Set footer

Kada dkm yapldnda sayfalarn alt ksmnda kmas istenen aklamalar ve sayfa numaras iin kullanlr.
Burada sayfann altndaki ilk iki satra yazlmas istenen aklamalar yazlabilir. Karmza gelen pencere ile Set header'da yaptmz gibi ayn seimleri bu kez sayfann altnda kacan dnerek yapabiliriz.
6. SATIR BAINI GEC OLARAK DETRME Turn indent on/off (Ctrl-N)

Yazm srasnda satr bann geici olarak deitirilmesi istendiinde buradan seim yaplr ya da kolay tuu Ctrl-N kullanlr. Satr ba yaplacak yere imle getirilir, Ctrl-N tularna baslr. Alttaki stun cetvelinde > iareti kar. Satr ba artk geici olarak buraya alnmtr. Tekrar Ctrl-N tularna basarak satr ban kaldrabiliriz.
7. SATIR ARALIINI K YA DA TEK YAPMA Turn double spacing on/of (Ctrl-D)

Satr aral normal yazmda bir'dir. Satr aralarnn ift olmasn istediimiz zaman buradan seim yaparz ya da kolay tular Ctrl-D ile ayarlayabiliriz. Ctrl-D tularna ilk basta iki ara, ikinci basta yine normal ara yazma geer.
- 248-
8. YAZIYI SATIRA ORTALAMA Center line (Ctrl-X)

Yazm srasnda, yazlan balk vb. yazlar satra ortalar. Balk olarak belirlediiniz bir satra imleci getirin ve Ctrl-X tularna basn. Yaznn satra ortalandn greceksiniz.
9. SATIRI SOLA YASLAMA Left justify line

Dkman iinde istenilen satr sola dayal olarak yazdrr. mleci istediiniz bir satra getirip F4 mensnden 9. Left justify line seeneini setiinizde satrn sola dayal yazldn greceksiniz.
10 SATIRI SAA YASLAMA A. Right justify line

stenilen satrlarn saa dayal olarak yazlmas salanr. mleci istediiniz bir satra getirip F4 mensnden A. Right justify line seeneini setiinizde satrn saa dayal yazldn greceksiniz.
- 249-
K. YAZIM KLAVUZU F5-Dictionary

Bu blmde yazm iinde yanl yazmlarn PW tarafndan bulunarak dzeltilmesi, szcklerin ve e anlaml szcklerin bulunmas salanr. PW'nin kendi iinde barndrd szlk ngilizce olduu iin, ngilizce'ye gre tarama yapacaktr.
1. Szck Kontrol Proof word (Ctrl-A)

mlecin zerinde durduu szc kontrol eder. Szlnden bakarak olup, olmad ya da yanl olup olmadn kontrol eder. Seim sonucu u pencere gelir:
- 250-
1. Word okay, continue: Szckleri deitirmeden devam eder. 2. Add word to dictionary: aretlenen szc, szlne ekler. 3. Type a correction: Szc verilen szck ile deitirir. 4. Select a suggested spelling: Szcn doru yazln gsterir.
2. Yanl Szckleri Bulma Proof document (Ctrl-V)

mlecin bulunduu yerden balayarak tm dkman arar ve yanl szckleri bulur. Bu blmn seimi sonrasda 1. Proof word mens altnda kan seenekler burada da kar. Kullanm ayndr.
3. Eanlamllar Bulma Find synonyms

Szcn eanlamllarn gstererek, bunlardan birini sememizi salar.
L. ADRES MENS F6/Addresses

Bu men ile adres dosyasna girerek, yeni adres girme, kayt dzeltme, kayt arama ve eski adreslerin kullanmn salar.
- 251-
1. Select address book: Bu seenekle istenilen adres dosyas seimi salanr ya da F7 ile yeni bir adres dosyas oluturulur.
2. Add an address: Adres dosyasna yeni adreslerin girilmesi yaplr. F10 tuu ile disk/diskete kayt edilir.
Adres mensndeki terimlerin anlamlar: Title First name Last name Position Company Address City State Work phone Comment : nvan : lk Ad : Soyad : Pozisyonu : irket : Adres : ehri : lke : Telefonu : Dnceler, not
Zip Home phone
: Posta Kodu : Ev Telefonu
- 252-
3. Find an address: stenilen bir adresi bulmak, bu adres zerinde dzeltme yapmak, silmek iin kullanlr.
F8 F9 F10
PW iinde zerinde altmz dkmana, seilen adresi kopyalar. Seilen adresi siler. Bir sonraki kayd arar.
4. Specify copy format: Adresin dkmana yazm ekli belirlenir.
Bu blmde adres zarfnn ya da dkmnn nasl olaca belirtilir. Yukardaki rnei dikkate alacak olursak, kt aadaki gibi olur:
- 253-
nvan lk Ad Soyad Pozisyonu irket Adres ehir lke Posta Kodu eklinde olacaktr. Kolay Tular Listesi: Tu Ctrl-A Ctrl-B Ctrl-C Ctrl-D Ctrl-F Ctrl-G Ctrl-I Ctrl-K Ctrl-L Ctrl-M Ctrl-N Ctrl-O Ctrl-P Ctrl-R Ctrl-S Ctrl-T Ctrl-U Ctrl-V Ctrl-W Ctrl-X Ctrl-Y Ctrl-[ Ctrl-PrtSc Alt-0
rnek: r.Gr. Gven Tan Akdeniz niversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yksekokulu Antalya Trkiye 07150
Grevi Szck Kontrol. Szck koyulatrma. Bloklanan alan kopyalama. ift ara, tek ara yapma. Szck bulma, deitirme. Disketten dosya arma. Satr aralama. Bloklanan alann tablarn deitirme. Satr silme. Hesap yapma. Satr ban geici olarak deitirme. Yazcya yazdrma. Blok yaptrma. Stun bloklama. Dosyay diske kayt etme. Blok yapma. Szck alt izdirme. Yanl szckleri bulma. Szck silme. Yazy satra ortalama. izim moduna geme. Bloklanan alann marjlarn deitirme. Bask nizleme. Makro yapma.
Getii Sayfa 230 219 217 228 221 200 215 226 215 222 228 205 219 218 202 215 220 231 315 229 220 218, 224 207 211
- 254-
SORULAR
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Kelime lem (Editr) nedir? Bloklama ve yaptrma nedir? Kelime ilem programlarnda format ne anlama gelir? Setup Mennn grevi nedir? Makro yapma nedir? Hangi durumlarda yaplmas gerekir? Bir paragrafn bloklanp kesilerek, baka bir yere tanmasn aama aama anlatnz. Makro yapmay aama aama anlatnz. Aadaki ikili tu kullanmlarnn grevleri nelerdir? a. b. c. d. e. f. g. h. i. l. k. m. Ctrl-C Ctrl-B Ctrl-U Ctrl-X Ctrl-L Ctrl-I Ctrl-T Ctrl-G Ctrl-S Ctrl-R Ctrl-W Alt-0
- 255-
BLM VII. SAYI SSTEMLER

Nesnelerin miktarn belirleyen sembollere say denir. Bu saylarn bir araya getirilerek dizi oluturulmasna da say sistemi denir. Biz gnlk yaantmzda bu trden ilerimizi onluk sisteme gre yapyoruz. Yani 0,1,2,3,4,5,6,7,8,9 sembollerini kullanyoruz. Bilgisayarlar da ikili, sekizli, onaltlk say sistemi ile alrlar. Bilgisayar, program derledikten sonra, kendi anlayaca dil olan sisteme evirir. Bu ii bilgisayar, kendiliinden yapar. Bilgisayarlar, daha ok ikili say sistemini kullanlrlar.
A. KL SAYI SSTEM (BINARY NUMBER SYSTEM)

Bu sistemdeki semboller 0 ve 1 saylarndan oluur. Taban 2'dir. Yani basamaklar ikinin kuvvetlerinden oluur. Onluk sistemde saylarn basamaklar 10 tabanna gre oluur. 3597 saysn buna gre inceleyelim: 3 10
3
+ + +
5 10
2
+ + +
9 10
1
+ + +
7 10 7
0
kuvvetleri kuvvetleri karlklar =3597 sonu
(1000*3) 3000
+ (100*5) 500
+ (10*9) 90
+ (1*7)
Ya da, u ekilde de aklayabiliriz:
kili sistemde de 2 tabanna gre oluurlar: 20 , 21 , 22 , 23 ..... 2n gibi...
- 256-
kili say sisteminde, basamaklar u ekilde olur: (1101 kili Says) 1 2

3
1 + + + 2
2
0 + + + 2
1
1 + + + 20 (1*1 ) 1 =13
(8*1) 8
(4*1) 4
(2*0) 0
Bu ilemi aacak olursak;
Not: 0 (Sfr) dndaki herhangi bir saynn 0'nc kuvveti 1'dir. Bu ilemi u biimde de yapmak olanakldr: Basamaklarn karsna gelen saylar arparak toplayabiliriz. Ya da karsna 1 rakam gelenleri var, 0 rakam gelenleri yok sayarak eldekileri toplayarak da buluruz. 1 8ler bas. 8*1 8 1 4ler bas. 4*1 4 0 2ler bas. 2*0 0 1 1ler bas. 1*1 1
+ +
+ +
+ +
=13
imdi, yukarda yaptmz rnekleri inceleyerek, 10'luk ve 2'lik sistemdeki benzerlikleri grnz ve hangi yol size kolay geliyorsa o yolu izleyiniz.
1. KL SAYI SSTEMNDE DRT LEM TOPLAMA

kili say sisteminde toplama yaparken, aadaki kurallar geerlidir. 0 + 0 = 0 0 + 1 = 0 1 + 0 = 1 1 + 1 = 0 elde 1 kalr
- 257-
Onluk sistemde yaptmz gibi toplam 1+1=2 ise ikili say sisteminde 2 olmad iin 0 yazlp elde kalan 1 ikinci haneye eklenir.
IKARMA
karma ileminde aadaki kurallara uyulur: 0 1 1 0 0 1 0 1 = = = = 0 0 1 1
Sol basamaktan bir dn almak kouluyla 1 kalr. Sol basamaktan alnan 1 says saa 2 olarak geer.
ARPMA
kili sistemde arpma ilemi aadaki ekilde yaplr: 1 1 0 0 * * * * 1 0 0 1 = = = = 1 0 0 0
- 258-
BLME
Blme ilemini 10'luk sistemdeki gibi yaparz.
- 259-
2. KL SSTEMDEN ONLUK SSTEME GE

Daha nce 10'luk sistemde basamaklarn 10'un kuvvetleri, 2'lik sistemde basamaklarn 2'nin kuvvetleri olduunu sylemitik. Buna gre, 2'lik sistemde yazlan bir say, 10'luk sisteme yle evrilir: 101001011 ikili saysn onluk sayya evirelim: 1 2
8
0 + 2
7
1
6
0
5
0
4
1
3
0
2
1
1
+ 2 + 2 + 2
+ 2 + 2 + 2 + 20 Kuvveti
256 + 128 + 64 + 32 + 16 + 8 + 4 + 2 + 1 Karl Bu kuvvetlerin karlna gelen saylarla arpm toplanarak 10'luk sistemdeki karl bulunur.
256x1 + 128x0 + 64x1 + 32x0 + 16x0 + 8x1 + 4x0 + 2x1 + 1x1 256 + 0 + 64 + 0 + 0 + 8 + 0 + 2 + 1 = 331
Ya da;
Buraya kadar rendiklerimizden unu kartabiliriz: Kuvvet karlklar, karsna gelen saylarla arplyordu. Bu sistemde 0'la arpma da olduundan, bu ilemleri daha ksa yoldan yapabiliriz. 0'la arplacak saylar izerek kalanlar topladmzda ayn sonucu daha ksa yoldan elde etmi oluruz. 1 32x1 32 0 + 16x0 + 0 1 + 8x1 + 8 1 + 4x1 + 4 + + 0 2x0 0 + + 1 1x1 1
= 45
- 260-
3. ONLUK SSTEMDEN KL SSTEME GE

Onluk sistemde yazlan bir sayy ikili sayya evirmek iin, say srekli 2'ye blnr. Burada dikkat edeceimiz nokta, kan sonularn tam olmasdr.
Bu ilemden sonra kalanlar, sadan itibaren teker teker alnarak, soldan saa doru yanyana yazlr. (162)10 = (10100010)2 sonucunu buluruz. Onluk 162 saysnn, ikili sistemdeki karl 10100010 saysdr.
kan sonucu yine sadan sola doru yanyana yazdmzda, 1111111 ikili saysn buluruz. Bu ilemi u ekilde de yapabiliriz: Saylar alt alta inerken srekli yine ikiye bleriz. Bu blmlerde saylar tekli ise kalan 1 sa tarafa yazlr. Kalan yoksa 0 says yine yazlr. Sonuta saylar bu kez alttan balayarak, yukarya doru yazlnca ikili karl bulunur. 1111001 says 121 saysnn 2'lik karldr.
- 261-
67 tek say olduu iin 1 yazlp 66 says 2'ye blnr.16 ift olduundan 0 yazlr. 67 onluk saysnn ikili karl 1000011'dir.
B. ONALTILIK SAYI SSTEM (HEXADECIMAL NUMBER SYSTEM)

kili sistemde program yazmak olduka gtr. Bu trden saylar girerken hata yapma olasl oktur. Bu nedenle 16'lk say sistemi ile bilgisayara giri yapmak daha kolay olduundan bu sistem yelenir. Onaltlk sistemde saylar, 16'nn kuvvetlerinden olumutur. Bu sistemde 0'dan 9'a kadar rakamlarn kullanlmasnn yansra, ngiliz alfabesindeki ilk 6 harf kullanlmtr. A, B, C, D, E ve F harfleri eklenmitir. Aadaki tablo bu karlklar vermektedir: Onluk Saylar Onaltlk Saylar 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 A B C D E F
Onaltlk sistemde saylar 16'nn kuvvetlerinden oluur. 160 , 161 , 162 , 163 ...... 16n
1. ONALTILIK SAYI SSTEMNDE DRT LEM TOPLAMA

Bu sistemde de, onluk ve ikili sistemde olduu gibi toplama yaplr. Dikkat edeceimiz nokta: Tabann 16 olduu ve toplanan saylar 16 ve 16'nn kat ise elde var ileminin yaplacadr.
- 262-
Sol tarafta yaptmz toplamann aklamasn yapalm: C(12) ve B(11) toplanr 23 elde edilir. 16 eldeye alnr, 7 kalr. kinci basamaktaki A(10) ve D(13) toplanr, 23 yapar. Elde bir eklendiinde 24 olur. 16 eldeye alnr. 8 kalr. Elde 1 sol baa yazlr ve 187 onaltlk says bulunur.
IKARMA
karma ileminde de kurallarmz ayndr. Unutmayacamz ey basamaklarn 16 tabanna gre olduudur.
C(12)'den, C(12) knca 0 (Sfr) kalr. 1'den B(11) kmayacandan soldan bir 16'lk alnr. 16+1=17 olur. 17'den B(11) knca 6 kalr. Solda A(10)'dan bir almtk, geriye 9 kald. Bunu aaya alrz. Sonu 960 olur.
ARPMA
kili sistemdeki gibi 16 ve 16'nn katlar sol tarafa yazlr.
Solda yaptmz rnein aklamas: B(11) ile D(13)'n arpm 143 yapar. 143'te 8 kez vardr. 8 adet onaltlk sayy eldeye atarsak, F(15) kalr. 2 ile B(11)'i arptmzda 22 eder. Elde kalan 8'i de eklersek 30 eder. 30'da 16, 1 kez var. Bunu eldeye atarsak, geriye E(14) kalr. B(11) ile B(11)'yi arparsak 121 yapar. Elde 1 kalmt bunu da eklersek 122 eder. 122'de 16, 7 kez var. Bunlar atarsak geriye A(10) kalr. A'y aaya yazarz. Elde 7 kalmt bunu da sol tarafa yazarz, sonu 7AEF olur.
- 263-
Bir rnek de salamasyla birlikte yapalm:
Sadan sola doru alrsak 14E06 onaltlk says kar.
BLME
Blme ileminde de ayn kurallar gznnde bulundurmamz gerekmektedir.
C (12)'de B(11), 1 kez var. 1*B=B yapar. C(12)'den B(11) knca 1 kalr. Yukardan D(13)'yi aaya alrz. 1D olur. 1D'de B(11), 2 kez var. 2*B=16 yapar. 1D'den 16 knca 7 kalr. 3' aaya ineriz. 73(115) olur. 73'te B(11), A(10) kez var. B*A=6E yapar. 73-6E=5 kalr. Sonu 12A'dr.
- 264-
2. ONALTILIK SSTEMDEN ONLUK SSTEME GE
3. ONLUK SSTEMDEN ONALTILIK SSTEME GE

Onluk sayy, onaltlk sayya evirmek iin ikili sistemde yaptmz gibi say btn olarak alnr ve srekli 16'ya blnr. Sonra kalanlar sadan itibaren tek tek alnarak soldan saa doru yanyana yazlr.
36C Onaltlk saysn buluruz.
Aklamasn yapalm: 876 saysn 16'ya bldmzde tam olarak 54 kez vardr. 54*16=864 olur. 876'dan 864' kartrsak C(12) kalr. Kalan 54' 16'ya blnce 3 kez vardr. 3*16=48 eder. 54'ten 48'i kartrsak 6 kalr. Son kalan da 3'tr. Kalanlar sadan sola doru alacak olursak 36C onaltlk saysn elde ederiz.
5C6EC onaltlk saysn elde ederiz.
- 265-
4. ONALTILIK SSTEMDEN KL SSTEME GE

Onaltlk say sisteminden ikili say sistemine gemek iin, 16'lk saynn her basama ayr ayr ikili sisteme evrilir, sonra bunlar birletirilir. kilik dzene evirirken her 16'lk saynn basama drt basamakl ikili saydan oluacandan, basamak saysn 4'e karmak iin sol tarafa gereken kadar 0 eklenir. Ama unutmayalm ki bu 0'larn deeri yoktur. 7 7 0111 C 12 1100 E 14 1110 16'lk say Basamaklarn 10'luk karl Basamaklarn 2'lik karl
11111001110 ikili says elde edilir. 2 2 0010 A 10 1010 6 6 0110 D 13 1101 4 4 0100
101010011011010100 ikili saysn elde ederiz.
5. KL SSTEMDEN ONALTILIK SSTEME GE

kilik say sisteminden, onaltlk say sistemine geerken; ikili sistemde yazlan say sadan itibaren drder ayrlr. Kalanlara sfr eklenir. Bundan sonra elde edilenler onaltlk sayya evrilir. 101100111111101 ikili saysn, onaltlk sayya evirelim. 0101 5 1001 9 1111 15 (F) 1101 13 (D)
101100111111101 ikili saysnn onaltlk karl 59FD'dir. 10111011011011 ikili saysn evirelim: 0010 2 1110 14 (E) 1101 13 (D) 1011 11 (B)
10111011011011 ikili saysnn onaltlk karl 2EDB'dir.
- 266-
SORULAR
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 7864 onluk saysn ikili sayya eviriniz? 1101101 ve 10110 ikili saylarn toplaynz? kan sonucu onluk sayya eviriniz. 101110110 ikili saysn onluk sayya eviriniz. 101101111011 ikili saysn onaltlk sayya eviriniz. AC8E onlatlk saysn onluk sayya eviriniz. F8CA onaltlk saysndan A2 onaltlk saysn karnz. 101101111 ikili saysn onluk sayya eviriniz. 1011100110 ikili saysn onluk sayya eviriniz. F3AD onaltlk saysn onluk sayya eviriniz. 1000100001011101 ikili saysn onaltlk sayya eviriniz.
- 267-
BLM VIII. PROGRAMLAMAYA GR

A. OPERATRLER 1. Aritmetik lem Operatrleri
Aritmetik ilem operatrleri, gnlk yaamdaki ilem mant ile ayndr. Yazl biimi ile baz deiiklikler vardr. Bunlar yledir: Cebirsel ve matematiksel ifadelerin bilgisayarda yazm:
Cebirsel fade
x-y z xy z x+y z (x)2 xy
z y
Bilgisayar Yazm
(x-y)/z x*y/z (x+y)/z (x^2)^y x^(y^z) x*(-y) 3*7+12 2*y+5*z (15+4)/(27-10)
x(-y) 3.7+12 2y+5z 15+4 27-10 (15 )x a+b 3.x (x)3.5 -5x+4y x.(-2y)
3
(15^x)^3 (a+b)/(3*x) x^(3*5) (-5*x)+(4*y) x*(-2*y)
- 268-
2. Mantk lemleri ve Operatrleri

aret AND OR NOT XOR IMP EQV Anlam Ve Veya Deil Deil veya Dahil etme Eitlik
3. lem ncelik Sralar ve Parantezli lemler

Matematikte olduu gibi ayn sray takip eder.
Sembol
^ veya ** * / + -
Anlam
s (Kuvvet) arpma Blme Toplama karma
rnek
7^3 veya 7*7*7 5*8 30/6 20+8 10-5
Yukardaki tabloda verilen sra geerlidir. Ancak arpmann, blmeye; toplamann karmaya ncelii yoktur. Bu trden ncelikleri ayarlamak iin, ncelii olan ilem parantez iine alnr. ie parantezlerde, en iteki parantezin ncelii vardr. ncelii ayn olan ilemler, soldan saa doru yaplr. Aadaki rnei dikkatle inceleyecek olursak parantezin yerinin nemini, kan sonucun nasl deitiini grerek kavrayabiliriz. 2*3+4*5 (2*3)+(4*5) (2*3+4)*5 2*(3+4)*5 6+20 6+20 (6+4)*5 2*7*5 26 26 50 70
4. Karlatrma Sembolleri:
Sembol = <> < > <= veya =< >= veya => Anlam Eit Eit Deil den kk den byk den kk veya eit den byk veya eit rnek A=B A<>B A<B A>B A<=B veya A=<B A>=B veya A=>B - 269-
Karlatrma operatrleri koul srmede kullanlrlar. Birka rnek yapalm: IF A>=0 AND A<=20 THEN GOTO 130 IF A=1 OR A=5 THEN GOTO 400 IF NOT A=0 THEN GOTO 200 gibi...
B. PROGRAMLAMA LE LGL GENEL BLGLER

Bu blmde programlama ile ilgili bilgileri reneceiz. unu hi bir zaman unutmamalyz. Btn programlarn mant ayndr. Yalnzca kodlama sistemi deiiktir. Bir programlama dilini bilen kii dier programlama dillerini renmekte zorlanmaz. Her ne kadar biz burada BASIC reneceksek de, konularn anlatm programlamann mantn kavrama asndan ele alnmtr. Yani burada yalnz BASIC renmeyeceiz, programlamann mantn da kapacaz.
1. PROGRAM, PROGRAMCI ve ANALST

Bilgisayarda bir sonu elde etmek amac ile, bilgisayara verilen bilgilerin ilenmesi iin belli bir manta dayal olarak verilen komutlar dizisine, program denir. Yksek dzeyli dillerden biri ile, o dilin ve bilgisayarn mantna dayal olarak yaplan programn bilgisayara verilmesi ve altrlmasna programlama, bu ii yapan kiiye de programc, denir. Analist: zm gerekli problemler iin gerekli aratrmay yapp, o problemle ilgili bilgileri sraya koyan, dzenleyen kiidir.
2. PROGRAMLAMA SAFHALARI
Bir program yaparken ve bunun sonucunu alrken izlememiz gereken bir yol vardr. Burada nasl bir yol izlememiz ve ne yapmamz gerektiini greceiz:
a. Problemi Tanma
Yaplacak problem hakknda, geni bilgi sahibi olmamz gerekir. Program yapmak iin, programc olmak veya programlamay bilmek yetmez; zlecek problem konusunda iyi bir bilgi sahibi olmamz gerekir. Bir programc ilk i olarak problemi iyi tanmaldr.
- 270-
b. zm Yollarn Tasarlama
Bir problemi iyice tandktan, konu zerinde yeterince hakim olduktan sonra, problemi nasl, hangi yntemle zeceimizi tasarlamamz gerekir. Bunun iin de bir yol belirlemeliyiz. Bu yol hakknda bir karara vardktan sonra, dier aamaya gemeliyiz.
c. Program Kodlama
Buraya kadar elde ettiimiz bilgiler nda, zm iin yksek dzeyli dillerden biri ile, o dilin kurallarna uyarak kodlamalyz.
d. Program Test Etme

Kodlama iini bitirdikten sonra, program altrlr, yazm ve mantk hatalar varsa bunlar dzeltilir ve kesin bir sonuca ulalr.
e. Program Belgeleme
Programdan istenilen sonu alndktan sonra evre, bellek birimlerinden birine kayt edilerek, program saklanr ve belgelenir. Ya da yazcdan programn listesi alnr.
3. ALGORTMA a. Algoritmann Tanm ve Kurallar

Algoritma: Bir problemin zm iin takip edilecek yolun belirlenmesine, algoritma denir. Bir problemin zmnde deiik kiiler, deiik yntemler izleyebilirler: nemli olan gidilen yolun doru ve istenilen sonuca ulalmasdr. Bu da deiik kiilerin, deiik algoritma hazrlayaca anlamna gelir. Ksaca, gnlk yaantmzda yaptmz, yapacamz btn ilerin, ister istemez kafamzda algoritmasn yaparz. Burada bir problemin zm iin, adm adm takip edilecek yolu belirlemee ve hazrlanan bir eit taslaa gereksinmemiz olacaktr. Bu da algoritma diye tanmlanr.
- 271-
Algoritmada uyulmas gereken kurallar unlardr: 1. BALA komutu ile balanmaldr. 2. Verilen komutlar ksa, z ve emir cmlecikleri eklinde olmaldr. 3. Her satra, bir satr numaras verilmelidir. Satr numaralar kkten bye doru gitmelidir. 1 2 3 4 5 10 20 30 40 50 5 10 12 13 18
gibi...
4. Kullanlan deiken adlar ksa, net ve tannabilir olmaldr. 5. Algoritmada baz satrlarn ilem grmeden atlanmasn ve ileme dier satrdan balamasn istiyorsak GT komutu ile gidecei satr numarasna gnderilir ve ilem ak o satrdan itibaren srer. 6. Programn sonuna (son satrna) bittiini belirtmek iin DUR komutu verilmelidir.
b.Algoritma rnekleri
rnek 1: Dviz hesab yapan programn algoritmas. 1- Bala. 2- Dviz miktarn gir. 3- Gnlk kuru gir. 4- TL deerini hesapla. 5- Sonucu yaz. 6- Dur. DM GK TL=DM*GK TL=?
rnek 2: Yl iinde yaplan yazlnn ortalamasn bulan programn algoritmas. 1- Bala. 2- 1. Yazly gir. 3- 2. Yazly gir. 4- 3. Yazly gir. 5- Ortalamay hesapla. 6- Ortalamay yaz. 7- Dur. - 272Y1 Y2 Y3 ORT=(Y1+Y2+Y3)/3 ORT=?
rnek 3: Faiz hesabnn algoritmas. 1- Bala. 2- Kapitali oku. 3- Sreyi oku. 4- Faiz fiyatn oku. 5- Faizi hesapla. 6- Faizi yaz. 7- Dur.
K N T F=(K*N*T)/1200 F=?
rnek 4: Yamuun alann hesaplayan programn algoritmas. 1- Bala. C 2- Ksa kenar gir. A 3- Uzun kenar gir. H 4- Ykseklii gir. ALAN=(A+C)*H/2 5- Alan hesapla. ALAN=? 6- Alan yaz. 7- Dur. rnek 5: cret hesabnn algoritmas. 1- Bala. 2- Gnlk creti gir. 3- alt gn gir. 4- Brt creti hesapla. 5- Sigorta primini hesapla. 6- zel indirimi hesapla. 7- Damga vergisini hesapla. 8- Gelir vergisi matrahn hesapla. 9- Gelir vergisini hesapla. 10- Net creti hesapla. 11- Sonular yaz. 12- Dur.
GU CG BU=GU*CG SP=BU*0.14 OZIND=CG*3000 DV=BU*0.004 GVM=BU-(SP+GV+DV) GV=GVM*0.25 NU=BU-(SP+GV+DV) BU,SP,GV,DV,NU
rnek 6: Klavyeden M girilince MERHABA, G girilince GNAYDIN, baka bir harf girilince yanl giri yaptnz yazp baa dnen progra-mn algoritmas. 1- Bala. HARF 2- Bir harf gir. 3- Eer HARF=M ise 6. satra git. 4- Eer HARF=G ise 7. satra git. 5- YANLI GR YAPTINIZ yaz. Baa dn. 6- MERHABA yaz. Dur. 7- GNAYDIN yaz. Dur.
- 273-
rnek 7: Birden 100'e kadar saylar toplayan programn algoritmas. 1- Bala. 2- SAYI=0 deerini al. 3- Saylar bir artr. 4- Saylar topla. 5- Eer SAYI=100 ise 7. satra git. 6- 3. satra git. 7- Sonucu yaz. 8- Dur. rnek 8:
SAYI=SAYI+1 TOPLAM=TOPLAM+SAYI TOPLAM=?
stenilen sayda girilen kiilerin ya ortalamasn bulan programn algoritmas. S=0 YAS=? S=S+1 YTOP=YTOP+YAS ORT=YTOP/S ORT=?
1- Bala. 2- Saya balat. 3- Ya gir. 4- Eer YAS=0 ise 8. satra git. 5- Sayac 1 artr. 6- Yalar topla. 7- 3. satra git. 8- Ortalamay hesapla. 9- Ya ortalamasn yaz. 10- Dur. rnek 9:
Bilgi yarmasna katlan 5 renciden, birirnci olan rencinin puann ve adn yazan programn algoritmas. S=0 ENB=0 AD$=? PUAN=? S=S+1 AAD$=AD$ AAD$=? ENB=?
1- Bala. 2- Sayac sfrla. 3- En byk deikeni sfrla. 4- Ad Soyad gir. 5- Puan gir. 6- Saya artr. 7- Eer puan en bykten bykse, en by puana eitle. Koul tutuyorsa, Adn yeni bir deikene ata. 8- Girilen renci says 5 ise, 10. satra git. 9- Yeni giri iin 4. satra git. 10- Birinci gelen rencinin adn yaz. 11- Puann yaz. 12- Dur.
- 274-
4. AKI EMALARI (DYAGRAMLARI) a. Ak emasnn Tanm

Problem zmnde izlenecek yolun belirlenmesi iin yaplacak algoritmann ekillerle gsterilmesine ak emas denir. Ak emalarn, izmek iin aadaki ekil ve semboller kullanlr:
b. Ak emas Sembolleri
BALAMA - DURMA
LEM GR - IKI X=G KLAVYEDEN BLG GRME OKUMA X= EKRANA MESAJ YAZMA
KOULLU DNG
KARILATIRMA - KARAR VERME
AKI YNLER
AKI BALANTISI
- 275-
SAYFA BALANTISI
YAZICI IKII
DSKE KAYIT
DOSYA BALANTISI
c. Ak emas rnekleri
rnek 1: Klavyeden DVZ MKTARI ve GNLK KUR girildiinde cebimizdeki dvizi TL'ye eviren programn ak emas.
- 276-
rnek 2: Yamuun alann hesaplayan programn ak emas.
rnek 3: Faiz hesabnn ak emas.
rnek 4: 1den 100e kadar saylar toplayan programn ak emas.
rnek 5: Klavyeden M girilince MERHABA, G girilince GNAYDIN yazan programn ak emas.
- 277-
rnek 6:
Bir iyerinde ie alnacaklarda aranan koul erkek olmak ve 30 yandan byk olmamaktr. Buna gre yaplacak programn ak emas.
- 278-
rnek 7: Ekrana 10 kez BLGSAYAR yazdran programn ak emas.
- 279-
rnek 8:
Bir okulun 3 snfnda 25'er renci bulunmaktadr. Bu rencilerin ADI SOYADI, NO, DOUM TARH'ni ekran ve yazcya aktaran programn ak emas.
- 280-
5. BLGSAYARA DEERLERN TANITIMI a. Sabitler

Programn almas srasnda deerleri deimeyen, deer ve ifadelerdir. kiye ayrlrlar: 1) Saysal Sabitler: Yalnzca saylar ifade eder. i. Tam Say Sabitler: -32768 ile +32767 saylar arasndaki saylardr. ii. Sabit Noktal Saylar (Reel Saylar): inde ondalk nokta bulunan saylardr. 0.75 25.5 -11.675 gibi.
iii. Kayan Noktal Saylar (sl Saylar): Exponansiyonel Saylar da denir. E harfi ile tanmlanrlar. Pozitif ve negatif sl saylar kapsar. Bu tip saylarda E harfinden nceki saylar Mantis ksmn, E harfinden sonraki saylar da s's gsterir. E'nin yannda bulunan say noktann ne kadar saa veya sola kayacan belirtir. Bu saynn nndeki iaret (+) ise nokta saa, (-) ise nokta sola, o say kadar kayacak demektir. rnek: 52.45E+5'in matematiksel karl, nokta saa 5 kayacandan 5245000'dir 52.45E-5'in matematiksel karl, nokta sola 5 kayacandan 0.0005245'dir. 25.05E+3=25050 25.05E-3=0.02505 3.5E+4=35000 3.5E-4=0.00035
2) Alfasaysal Sabitler: Katar veya String de denir. Saysal ve alfabetik karakterlerden oluur. "..." (ift Trnak) iinde yazlrlar. "HSEYN UYSAL" "5 HAZRAN 1986" gibi.
- 281-
b. Deikenler
Programn almas srasnda, deiebilen deer ve ifadelerin adlandrlmasdr. Ya da bu bilgilerin depolanaca adres de diyebiliriz. Bir deer ya da ifadeyi program ierisinde depolamak iin, deer ve ifadenin depolanaca deikenlere ad verilir. Bu verilen adlar dorultusunda deerler depolanr. Deiken Ad Verirken Dikkat Edilecek Noktalar: Deiken ad olarak BASIC deyimleri kullanlamaz. GOTO, ON, OR, IF gibi. Deiken ad verirken zel karakterler kullanlmaz. #, @, &, ? gibi. Deiken ad verirken Trke karakterler (,,,, gibi...) kullanmamakta yarar vardr. Bu karakterler bilgisayar iin zel karakterlerdir. Deiken adnda boluk kullanlmaz. AD SOY$ yerine ADSOY$ yazlmaldr. Deiken ad verirken, depolanmak istenen deer ya da ifadenin ksaltmasnn verilmesi karkl nlemek ve kolay anmsamak asndan uygundur. Deiken ad verirken rakamla balamamaldr. 1AD$ yerine AD1$ yazlmaldr. 1) Saysal Deikenler: Saysal deerlerin depolanaca ya da atanaca deiebilen saysal deerlerin adlandrlmalardr. Saysal deikenlerin sonuna saynn durumuna gre %, !, # iaretlerinden biri konur. Bu iaretler konmad takdirde, tek duyarlkl saysal deiken olarak kabul grr.
% ! #
Tam say deikenler iin. SAYI%, FIYAT%, TUTAR% gibi. Tek duyarlkl say deikenler iin. SAYI!, FIYAT!, TUTAR! gibi. ift duyarlkl say deikenler iin. SAYI#, FIYAT#, TUTAR# gibi.
2) Alfasaysal Deikenler: Alfabetik ve saysal karakterlerden oluan, deien ifadeleri adreslemek iin yaplan adlandrmadr. Bu tr deikenlerin sonuna, saysal olmadn belirtmek ve bilgisayarn, o deikenin alfasaysal bir deiken olduunu anlamas iin $ iareti konur. Bu deikenlere depolanan ifadeler "...." iinde yazlrlar. DTARIH$="9 MART 1961", AD$="GVEN TANI" gibi.
- 282-
C. PROGRAMLAMA DLLER
Bilgisayarlar, ikili sayl dzenine gre alrlar. Bilgisayarlarn merkezi ilem biriminin kullanabilecei biimde, ikili say sistemindeki komut kodlarnn amaca gre sralanmas gerekir. Buna makine dili ad verilir. Kullanlmas, yazlmas ve hata olduunda bu hatann bulunmas ve dzeltilmesi ok gtr. Bilgisayarn problemi zebilmesi iin onun anlayaca bir dille program yapmak gerekir. Yukarda anlattmz, makine dilinin bu gl nedeniyle daha kolay, kolaylkla anlalabilen diller domutur. Bu diller Alak Dzeyli ve Yksek Dzeyli olmak zere ikiye ayrlr.
1. Alak Dzeyli Diller

Bu tr dillerde komutlar ikilik say sistemi ile verilir. Bildiimiz gibi ikili say say sistemi 0 ve 1 rakamlarndan oluuyordu. Bu nedenle yalnzca iki simge ile program yapmak zordur ve yanl yapldnda, yanl bulmas da ayn derecede gtr. Bu dile rnek olarak ASSEMBLY dilini verebiliriz.
2. Yksek Dzeyli Diller

Bu diller, makinenin yapsndan tamamen bamszdrlar. Konuma diline yakn olmalarndan dolay program yapmak kolaydr. Bu dillerle yaplan programlarda hata oran az ve hatay bulmak kolay olduundan programclar arasnda daha ok ilgi grrler ve kullanlrlar.
Balca Yksek Dzeyli Diller:

FORTRAN: Formula Translate szcklerinden olumutur. Forml evirici anlamndadr. Daha ok matematiksel hesaplamalarda ve mhendislik alanlarnda kullanlr. lk resmi versiyonu 1957 ylnda gerekletirilmitir. 1977 ylnda ANSI tarafndan son deiikleri yaplarak standart ve esneklie kavumutur. (ANSI=Amerikan Standartlar Enstits) COBOL: Common Business-Oriented Language szcklerinden olumutur. Bu dil daha ok ticari amal programlar iin kullanlr. Dnya apnda kabul edilmi bir dildir. Bu dil yaratlrken amalanan, komutlarn ngilizce'ye yakn olmasdr. Kaynak program yazldktan sonra COBOL derleyicisi tarafndan derlenir.
- 283-
PL/1: Programming Language-1 szcklerinden olumutur. Matematiksel ve bilimsel amal programlar iin kullanlr. PASCAL: Fransz matematiki Blaise Pascal'n adn tar. lk versiyonu 1968 ylnda ortaya km, svire'li Niklaus Wirth tarafndan gelitirilmitir. Matematiksel almalar iin gerekletirilmitir. PL/1 ve FORTRAN'n zelliklerini tar. Yapsal bir dildir. Program dzenlemesi ve formatnda belli kurallar vardr. ok gelimi bir dildir. RPG: Report Program Generator szcklerinden olumutur. Rapor vb. dkmanlar ve ticari tablolarn hazrlanmasnda kullanlr. Matematiksel ve grafik izimi iin elverili deildir. LOGO: Grafik izimi iin kullanlr. Daha ok eitim amal programlarn hazrlanmas iin gerekletirilmitir. BASIC: Beginner's All-purpose Symbolic Intruction Code szcklerinin ilk harflerinden olumutur. Programlamaya yeni balayanlar iin gelitirilmitir. Kolay renilen ve yaygn kullanm olan bir dildir. C: En son gelitirilen dillerden biridir. Dosya ilemleri ve matematiksel ilemlerle ilgili fonksiyonlar ierir. Yapsal ve genel amal bir dildir. 1972 ylnda Dennis Ritchie tarafndan XENIX iletim sistemi iin gelitirilmitir. UNIX iletim sistemi ve C derleyicisi, C diliyle yazlmtr. ADA: Saysal ve sistem programclnda kullanlan bir programlama dilidir. Genel amal bir dildir. Yukardaki dillerin dnda APL (1968), ALGOL (1959), PROLOG (1972) gibi... yksek dzeyli diller bulunmaktadr.
- 284-
SORULAR
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. Program nedir? Programlama, Programc ve Analistin tanmn yapnz. Algoritma nedir? Uyulmas gereken kurallar nelerdir? Programlama safhalarn saynz. Ak emalarnda Bala, Karlatrma ve Ekrana yazma sembolleri nelerdir? Bir maln sat ve maliyet fiyat verildiinde, kar hesaplayan programn algoritmasn ve ak emasn yapnz. Verilen drt saynn ortalamasn alan programn algoritmasn ve emasn yapnz. Bir iyerinde bulunan iilerin cretlerini hesaplayan programn ritmasn ve ak emasn yapnz. ak algo-
Yamuun alann hesaplayan programn algoritmasn ve ak emasn yapnz. Sabit ve Deiken nedir? Aralarndaki farklar aklaynz. Deiken ad verirken uyulmas gereken kurallar nelerdir?
- 285-
BLM IX. BASIC PROGRAMLAMA DL

A. BASIC DLNE GR 1. Basic Dilinde Program Yazm in Gerekli n Bilgiler:
a. Karakterler: Basic programlama dilinde kullanlan balca karakterler unlardr: 1) Harfler: (A....Z) byk harfler , (a....z)'ye kadar btn kk harfler. 2) Saylar: 0'dan 9'a kadar btn saylar. 3) zel Karakterler: Yazm dilinde kullanlan karakterlerin dndaki karakterlerdir. Bunlarn hepsinin basic dili iin zel bir anlam vardr. = + * / ( ) ! $ # ^ % . , ; : " @ & ? \ < > ENTER Boluk Eit areti Art areti Eksi areti arp areti Bl areti Ama Ayrac (Parantez) Kapama Ayrac nlem areti Dolar areti Say (Number) areti st areti Yzde areti Nokta areti Virgl areti Noktal Virgl areti st ste ki Nokta areti ift Trnak areti Kesme (Tek Trnak) areti Yer areti Birleme (Ampersand) areti Soru areti Ters Blme (Sla) Kktr areti Byktr areti Terminalden giri
- 286-
2. ZEL KARAKTERLERN AIKLAMALARI

Yukarda verdiimiz iaretlerin bazlarnn, BASIC'te gnlk yaamda kullandmz ilevlerinden farkl ilevleri vardr. Bu iaretler ve kullanllar yledir:
(Nokta)
Cmle bitimlerinde kullanld gibi, kesirli saylar ayrmada da kullanlr.
Gnlk Yaamda
5,25 0,15 75,5
BASIC'te
5.25 0.15 75.5 ktlarn yanyana yazlmas iin kullanlr.
; (Noktal Virgl) : Yazl:
10 PRINT "BIR";"IKI";""; 20 PRINT 10;45;-18
BIRIKI 10 45-18
kts:
, (Virgl)
Noktalama iareti olarak ve ktlar aralkl yazmak iin kullanlr. Ekran 16 karakterlik blmlere ayrarak yazdrr.
Yazl: 10 PRINT "BIR","IKI","" 20 PRINT 10,45,18 kts: BIR 10 16 Karakter IKI 45 16 Karakter 18 16 Karakter
"
(ift Trnak) :
Alfasaysal bilgilerin yazlmas iin kullanlr.
rnek: "ALI BAKI USTA" "GRELE, GIRESUN" "23 HAZIRAN 1990" gibi.
$ (Dolar areti) :
rnek: AD$="SELUK AKATA"
Alfasaysal deikenlerin tanmlanmasnda kullanlr. TARIH$="19 MAYIS 1919"
- 287-
: (st ste ki Nokta):
Bir program satrna, birden ok komut ve deyim yazmak iin kullanlr.
10 CLS:KEY OFF:CLEAR 20 LOCATE 3,20:PRINT "ENVER KOYUNCU"
? (Soru areti) :
PRINT komutu yerine kullanlr. INPUT komutunun bulunduu satrda ? iareti, giri belirtmek amacyla karmza kar. 10 CLS:KEY OFF:CLEAR 20 LOCATE 3,20:PRINT "ENVER KOYUNCU"
10 20 30 40 50
CLS KEY OFF CLEAR LOCATE 3,20 PRINT "ENVER KOYUNCU"
yerine
Bu program altrdmzda, biz ? iareti koymadmz halde karmza, kendiliinden kacaktr. 10. satrda INPUT komutunu kullandmz iin bizden bilgi girmemiz istenmektedir. 20. satrda ise PRINT yerine soru iaretini kullanarak ksa yoldan yazmak istedik. Tekrar programn listesini alacak olursak 20. satrdaki ? iaretinin yerine PRINT komutunun geldiini grrz. RUN ADINIZI GIRINIZ? NALAN TANI NALAN TANI Ok
' (Tek Trnak areti) :

yerine, yazlabilir.
REM komutu yerine kullanlr.
10 REM BU PROGRAM 30 TEMMUZ 1990 TARIHINDE HAZIRLANMITIR. 10 ' BU PROGRAM 30 TEMMUZ 1990 TARIHINDE HAZIRLANMITIR.
= (Eittir areti) :
A=25
Deikenlere deer atamada kullanlr.
CINS$="KITAP" gibi. Bilgisayarda tam saylar iin kullanlan deikenleri tanmlamada ve PRINT USING komutuyla kullanlr. Bilgisayar dilinde Tam Saylar'n deerleri -32768 ile +32767 arasndaki saylardr. gibi.
% (Yzde areti) :
A%=4587
S%=24500
- 288-
! (nlem areti) :
Tek duyarlkl saylar iin kullanlan deikenleri tanmlamada ve PRINT USING ile birlikte kullanlr. Tek Duyarlkl Saylar 7 hane'yi gemeyen reel saydr. gibi.
A!=35888
S!=456982
Program ierisinde tek duyarlkl saylarda bu tanmlamay yapmazsak ve say +32767'yi geiyorsa, bilgisayar otomatik olarak nlem iaretini koyar. A=35888 eklinde yazdmzda bu A=35888! ekline dnr.
# (Say areti) :
ift duyarlkl saylar ieren deikenleri tanmlarken ve PRINT USING deyimiyle birlikte kullanlr. ift Duyarlkl Saylar 7 hane'den ok 17 haneden az olan saylardr.
leyii ! iareti gibidir. # iareti konulmazsa bilgisayar kendiliinden bu iareti koyar. A#=267482353 S#=8743754573467 gibi.
B. BLGSAYARI AMA ve BASIC ORTAMINA GE

Bilgisayarmza MS-DOS iletim sistemini takar ve bilgisayar aarz. Bundan sonra, kullanacamz BASIC yorumlaycs alma disketimizde yoksa, disketimize ilk olarak BASIC yorumlaycsn yklemeliyiz. BASIC yorumlaycsn ykledikten sonra, artk BASIC programlama yapabiliriz. letim sisteminden BASIC ortamna gemek iin, almak istediimiz BASIC yorumlaycsnn adn, gerekiyorsa anahtarlarn girerek BASIC ortamna geebiliriz. Piyasada deiik adlarla eitli BASIC yorumlayc ve derleyicileri bulunmaktadr. TURBO BASIC, QUICK BASIC, QBASIC gibi yorumlayc ve derleyiciler, grecemz Basic'le biraz farkldr, mantk olarak ayndr. Bizim konumuzu ilgilendiren Basic Yorumlayclar unlardr: BASIC, BASICA, GWBASIC. Yazl: A:\>BASIC Ya da A:\>BASIC [Dosya Ad] [/F:Dosya Says] [/S:Tampon Bellek Bykl] Yazp ekrann deimesini bekleriz. BASIC ortamna geince ekran deiirek aadaki ekli alr:
- 289-
Aadaki anahtarlar da gerektii durumlarda kullanmamz gerekir.
Basic Anahtarlar:
/F:Dosya Says: Kullanlacak basic programnn altrlmas srasnda alabilecek en ok dosya saysn belirler. Bu anahtar belirtilmezse, kullanlacak dosya says 3 kabul edilir. /S:Tampon Bellek Bykl: Dosya organizasyonunda kullanlacak tampon bellek bykln belirler. Data dosyalarnda OPEN deyimiyle belirtilen dosya uzunluu bu deeri gememelidir. Bu anahtar kullanlmazsa deer 128 kabul edilir. GWBASIC kullanyorsak gemek u ekilde yazarz: A>GWBASIC
- 290-
C. BASICDE KLAVYE KULLANIMI

letim sistemi konusunda klavyenin kullanmn grmtk. Ama bu MS-DOS iin geerli idi. Klavyede baz tularn programn zelliine gre tanmlanabileceini, bu tr deiikliklerin kullanm kolaylatrdn da sylemitik. Bu sylediklerimiz ou editrler iin de geerlidir. Bu nedenle BASIC programlama iinde alrken, BASIC yorumlaycsn (Interpreter) yklediimizde de program yazmak iin, klavye kullanm kolaylklar salanmtr. imdi bunlar greceiz: Bu komutlar grmek iin aadaki basic programn, basic ortamna geerek yaznz. Yazarken bir alt satra gemek ve satr bellee gndermek iin her satrn sonunda Enter tuuna basnz. 10 CLS 20 FOR S=1 TO 20 30 TOPLAM=TOPLAM+S 40 PRINT S, TOPLAM 50 NEXT S 60 STOP 70 PRINT 80 PRINT 90 PRINT 100 PRINT 110 PRINT "PROGRAMI HAZIRLAYAN: GVEN TANI" 120 PRINT "BU PROGRAM KLAVYE KULLANIMINA RNEKTIR." 130 FOR A=1 TO 5 140 PRINT A 150 NEXT A 160 PRINT "TEEKKR EDERIM" 170 END Bu program yazdktan sonra klavye kullanmna geebiliriz.
- 291-
1. FONKSYON TULARI
BASIC programlamada, alma kolayl salayan bu tularn bazlar yalnzca tua basmakla, bazlar da tuun ardndan ENTER'e baslmasyla iler. Ekrann altnda fonksiyon tularnn hangi amala kullanlacan grebilirsiniz. Eer komuttan sonra iareti varsa direk alan tutur.
LIST
Program listesini almak iin kullanlr. Liste akn durdurmak gerektiinde Ctrl+Num Lock tularna ya da Pause tuuna basmamz gerekir. Tekrar devam etmesi iin herhangi bir tua basmamz yeterlidir. Eer liste akn kesmek istiyorsak, bunu da Ctrl+Break tularna birlikte basarak yapabiliriz. imdi F1 tuuna basarak veya klavyeden LIST yazalm ve Enter tuuna basalm. Az nce yazm olduumuz programn listesinin ekrana yeniden geldiini greceiz. LIST komutunun eitli kullanm biimlerini grelim. Aadaki liste alma rneklerini tek tek deneyiniz ve sonucunu grnz. LIST LIST LIST LIST LIST 100 -80 80-120 120 Programn tamamn listeler. Yalnzca 100. satr gsterir. Programn bandan 80. satra kadar listeler. 80. ve 100. satrlar da dahil arasn listeler. 120. satrdan sonuna kadar listeler.
Programn listesini Yazc'dan almak istersek LIST komutunun bana L harfini yazarak, LLIST eklinde yukardaki kurallar dorultusunda listeyi yazcdan alabiliriz. Ya da LIST ile birlikte LPT'yi kullanarak yazcdan listeyi yine alabiliriz. LIST 80-120 "LPT:" gibi. NOT: iaretleri ENTER tuuna baslacan gsterir.
- 292-
RUN
RUN komutu tek bana yazldnda bellekte ykl program altrr. Yazl: RUN [Satr No] RUN <"Dosya Ad">[,R] Bir program altrmak iin, o programn bellekte olmas gerekir. Yeni yazdmz bir program altracaksak, programmz bellekte olacandan direk alr. Daha nce yazm ve diskete kaydetmi isek, bu program bellee yklememiz gerekir. Programmz bellekte olduu iin, F2 tuuna basalm. Programn altn ve 1'den 20'ye kadar saylarn toplamn vererek, Break in 60 yazarak bittiini greceiz. F2 tuuna bastmzda Enter'e basmadan program alt. Ekrann altnda F2'nin yannda RUN iaretini grrz. Bu Enter'a basmadan bu komutun alacan gsterir. F2 yerine klavyeden RUN yazp Enter tuuna basarak da program altrabiliriz. Komuttan sonra, satr no verilirse, program belirtilen satr no'dan itibaren almaya balar. Bu kez aadaki ekilde yazarak altralm: RUN 110
Programn 110. satrdan sonra altn grecez. Programda belirtildii gibi 1'den 5'e kadar saylar yazacak ve Ok yazp duracaktr. Dosya adndan sonra, R modunu yazarsak o anda OPEN ile alm btn dosyalar kapatr.
SAVE"
Program yazldktan sonra diskete kayt edilmek istendiinde, SAVE komutuyla kayt edilir. Burada bu komutun grevi F4'e yklenmitir. Yazdmz program kayt etmek istiyorsak, 8 karakteri gemeyen bir ad vererek kayt edebiliriz. SAVE" komutunu karrz. Yanna program adn yazar ve " trna kapatp Enter'e basarz. Biz programmzn adn DENEME koyalm.
- 293-
SAVE"DENEME" yaptmzda programmz diskete kayt edilecek ve kendiliinden .BAS uzantsn alarak, bir BASIC program olduunu belli edecektir. Ayn program bir baka adla yeniden kaydedelim. Bu kez F4'e basmadan klavyeden SAVE"ORNEK" yazp Enter tuuna basalm. Bu ekilde ierii ayn olan iki deiik adda, iki adet programmz oldu.
LOAD"
Diskette kaytl bulunan bir BASIC program alma dosyasn disketten arr. Programn uzants .BAS ise uzanty yazmaya gerek yoktur. Deilse BASIC program olduundan eminsek, program adn uzants ile birlikte yazmalyz. Bu komutun kullanmn grmek iin bellei temizleyelim. mleci sol tarafa alarak NEW yazp Enter tuuna basalm. Karmza Ok mesaj kar. Bu ilemden sonra bellekte hibir ey kalmamtr. Denemek iin LIST ya da RUN komutunu kullannz. Hibir ey kmadn greceksiniz. Az nce yaptmz program diskete kaydetmitik. Bu program aralm: F3 tuuna basarak LOAD" mesajn alalm. Yanna ORNEK yazp " iareti ile kapatarak Enter'e basalm. Yani LOAD"ORNEK" yazp Enter'e basacaz. Ok mesajn aldktan sonra, programn bellee yklendiini anlarz. Artk programmz zerinde istediimiz almay yapabiliriz.
CONT
Ctrl+Break veya STOP komutuyla durdurulmu program, kald yerden itibaren altrr. Programmz bellekte ise RUN yapp altralm. 1'den 20'ye kadar saylar topladktan sonra Break in 60 mesajn yazp duracaktr. imdi F5 tuuna basarak ya da klavyeden CONT deyimini girerek Enter tuuna basalm. Programn kald yerden almaya devam ettiini ve 1'den 5'e kadar saylar yazdn greceiz. Ayn ilemi program altrdktan sonra Ctrl+Break ile durdurarak, sonra kald yerden tekrar CONT deyimiyle srdrmeyi deneyiniz.
- 294-
,"LPT1:"
Bu komut baka bir komutla birlikte kullanlr. 1 nolu yazcya aktarm salar. LIST ,"LPT1:" programn listesini yazcdan verir.
TRON
Programn almasn satr satr takip ederek, alan satrn numarasn ekranda gsterir. Programmz bellekte iken F7 tuuna basarak veya klavyeden TRON komutunu girdikten sonra altrnz. Programn almas srasnda alan satrn da ekranda ktn greceksiniz. [20][30] [40] [50][60][70][120] [40][50]
gibi...
TROFF
Bilgisayar TRON modundan kararak normal konumuna getirir. TRON komutunu kullandktan sonra programlarmz her altrdmzda, alan satrn numarasnn ekrana yansdn greceiz. TRON modundan kmak, normal alma ortamna dnmek iin F8 tuuna basn ya da klavyeden TROFF deyimini girin. Bundan sonra programmz altrldnda, satr numaralar ekranda grnmeyecektir.
KEY
KEY (Tu), anahtar anlamndadr. Fonksiyon tularndan herhangi birine bir karakter dizisini yklemek iin kullanlr. KEY 6,"FILES" 6 numaral fonksiyon tuuna FILES dosyalarn adlarn verir. komutu yklenir. Diskette ykl bulunan
- 295-
KEY
5,"SYSTEM"+CHR$(13)
5 numaral tua basnca SYSTEM komutu ENTER'e basmakszn alr. BASIC'ten DOS'a dner. KEY LIST Fonksiyon tularnn listesini ve grevlerini ekrana verir.
KEY LIST F1 LIST F2 RUN F3 LOAD" F4 SAVE" F5 CONT F6 "LPT1:" F7 TRON F8 TROFF F9 KEY F10 SCREEN 0,0,0 KEY OFF KEY ON En alt satrda bulunan fonksiyon tularnn grevlerinin ekranda gsterimi kalkar. O satr da kullanma alr. Fonksiyon tularnn en alt satrda grntlenmesi yeniden salanm olur.
SCREEN 0,0,0
SCREEN (Ekran) komutu, grafik modundan yaz moduna gei iin.
2. EDT TULARI
HOME (Yuva) tuuna bastmzda imle, sol st keye gider. Ctrl tuu ile birlikte basacak olursak, ekran silinir ve imle sol st keye gider.
End: mleci, o anda ekranda bulunan yazlarn son karakterine gtrr.
- 296-
DEL (Silme) tuuna bastmzda, imlecin o an zerinde bulunduu karakter silinecek ve sanda bulunan btn karakterleri kendine doru ekecektir. BLGLKSAYAR Yazdmz varsayalm. Dorusu BLGSAYAR olacakt. Buradaki dzeltmeyi yapalm. mleci ok tularyla L harfinin zerine getirelim aadaki durumu alsn. BLGLKSAYAR eklinde iken Del tuuna 3 kez basalm ve istediimiz dzeltmeyi yapalm. mlecin zerinde bulunduu harfi silerken sandaki karakterleri kendine doru ektiini grrz.
Insert: Araya sokma modu iin bu tua bastmzda, imlecin izgi imle ise yarm bydn, btn imle ise yarm kldn grrz. mlecin zerinde bulunduu yerden sonraki karakterleri saa kaydrrken, yazdmz karakterleri araya sktrr. kinci basta imle eski konumuna gelir. BLGYAR yazdmz varsayalm. Burada 'den sonra SA harfleri eksik. mleci ok tularyla Y harfinin zerine getirelim. Ins tuuna basalm mlecin yarm bydn ve araya sokma moduna geildiini greceiz. BLGYAR ekildeki gibi, olduktan sonra Ins tuuna ve arkasndan SA harflerine basalm. Araya SA harflerinin girdiini, sandaki harflerin saa doru kaydn greceiz. imdi Ins tuuna yeniden basalm ve imleci eski durumuna getirelim.
Alt tuu ile birlikte saysal klavye blmnden, karakterlerin karl girilirse, klavyede bulunmayan, bilgisayarda bulunan karakterlerin yazldn grrz. Alt+154 Alt+148 Alt+141 Alt+64 harfini iaretini harfini @ iaretini verir. - 297-
Alternatif tuu, baka tularla birlikte kullanlr. Bu tula birlikte alfabetik tulara basarsak baz BASIC komutlarnn yazln hazr olarak bulabiliriz. TU A B C D E F G H I KOMUT AUTO BSAVE COLOR DELETE ELSE FOR GOTO HEX$ INPUT TU J K L M N O P Q R KOMUT Bo KEY LOCATE MOTOR NEXT OPEN PRINT Bo RUN TU S T U V W X Y Z KOMUT SCREEN THEN USING VAL WIDTH XOR Bo Bo
Tab: Tablatr tuuna her basta imle 8 karakter saa kayar.
NumLock: Saysal klavyeyi kontrol modundan kartarak, hesap moduna evirir. Bu tuun zerinde kl bir gsterge vardr. Bastmzda bu kl gsterge yanar. Hesap moduna geilir. Bir kez daha basarsak kl gsterge snerek kontrol moduna geilir.
- 298-
Ctrl tuu dier tularla birlikte kullanlr. ^ iareti ile tanmlanr. ^C, ^H gibi... Dier tularla birlikte grevleri aada verilmitir:
TU
^B ^C ^E ^F ^G ^H ^I ^K ^L ^N ^R ^T ^Y
GREV
Bir nceki szce geilir. Programn almasn durdurur. Satr sonuna kadar siler. Bir sonraki szce geilir. Bip sesi verir. Bir harf siler. Tab yapar. (8 karakter ileri) mleci sayfa bana getirir. Ekran temizler. mleci satr sonuna gtrr. Satr iinde, araya karakter sokma moduna geilir. Fonksiyon tularnn durumlarn ekrann altnda gsterir. Bulunduumuz satrdan bir nceki satr gsterir.
Escape: Kullanlan programa gre deiiklik gsterir. Daha ok geri dn ve klar iin programlanr.
SORULAR
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Tam Say nedir? Tek Duyarlkl Say nedir? ift Duyarlkl Say nedir? Alt tuunun ilevleri nelerdir? Ctrl tuunun ilevleri nelerdir? Hangi tularla birlikte nasl alr? Fonksiyon tularnn genel amac nedir? BASICe geerken kullanlan anahtarlarn grevleri nelerdir? (,) virgl (;) noktal virgl, (:) iki nokta iaretinin BASICdeki anlam nedir. 16.02E+4 sl saysnn matematiksel karl nedir? lem ncelik sralarn saynz.
- 299-
BLM X. BASICN TEMEL YAPISI

A. KOMUT TRLER
BASIC dilinde kullanlan komut trleri aadadr: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Ekran silme, altrma, aklama ve sona erdirme komutlar. Atama ve Giri/k komutlar. Ekran dzenleme komutlar. Sistem komutlar. Disk/Disket komutlar. Kontrol komutlar. Dng komutlar. Dizinli deiken komutlar. Hazr fonksiyon komutlar. Dosya dzenleme komutlar.
B. SATIR NUMARASI VERME

BASIC yorumlaycs iki modda alr: 1. Direkt Mod 2. Endirekt Mod Direkt Mod: Bu modda alrken, klavye yardmyla komut ve istenenler girilir ve ENTER'e bastmzda sonu hemen karmza kar. rnek: PRINT 20*5 100 PRINT "BILGISAYAR" BILGISAYAR gibi.
Ne var ki, bir program, birden ok satrla oluturulur. Bunun iin de bir sra takip etmek gerekir. Bu nedenle program yazm satr numaralar ile yaplr. Endirekt Mod: Satr numaralaryla yaplan programlamadr. Yukarda da belirttiimiz gibi, bundan sonra btn programlarmz satr numaralar vererek yapacaz.
- 300-
Satr numaralar 0-65529 arasndaki saylardan oluur. 1,2,3,.....n eklinde gidecei gibi, 100,200,300,400,.....n veya 10,23,25,30,34,....n eklinde de gidebilir. Ancak biz satr numaralarn 10'dan baslatp 10'ar artrarak yrtmeyi alkanlk haline getireceiz. Bunu yapmamzn nedeni, programn ileri bir aamasnda aralara satr eklemek iindir. nemli olan satrlarn artarak deer almasdr. Bir dzen iinde gitmesi nemli deildir. Bir kez daha yinelemekte yarar var; satr numaralarn 10'ar artrarak yrteceiz.
C. BR ALT SATIRA GEME

Bir satra en ok 255 karakter yaz yazabiliriz. Yazmak istediimiz komut ya da ilemleri yazdktan sonra, bir alt satra gemek veya bellee gndermek iin mutlaka ENTER tuuna basmalyz. Satr bittikten sonra, ENTER'e baslnca imle bir alt satra geecek ve yazdmz satr bellee gnderecektir.
D. SATIR EKLEME
Program yazm srasnda veya bitirilip test edildikten sonra almazsa, dzeltme yoluna gidilir. Bazen yle bir durum olur ki, satr zerindeki dzeltme yetmeyebilir. Bu durumda araya eksik olan yeri, yeni bir satrla ekleriz. imdi aadaki program bilgisayara yazalm. 10 20 30 40 50 60 rnek: CLS REM DIKDRTGENIN ALANINI HESAPLAYAN PROGRAM INPUT "KISA KENARI GIRINIZ";KK INPUT "UZUN KENARI GIRINIZ";UK PRINT "DIKDRTGENIN ALANI";ALAN;"METREKAREDIR" END
(Satr sonlarnda bir alt satra gemek ve satr bellee gndermek iin ENTER tuuna basnz.) Bu program yazp altrdktan sonra hangi verileri girerseniz girin, sonu 0 kacaktr. nk programda yanllk, -daha dorusu eksiklik- vardr. Biz bu programda alan hesaplamasn yapmay unuttuk. imdi bu eksiklii ekleyelim. Bu durumda hemen alt kmda bir yerde, girmek istediimiz satrlarn arasnda, yeni bir satr numaras verilir. Bu programda alan hesabn 40. ve 50. satrlarn arasna eklememiz gerekmektedir. 45 ALAN=KK*UK Yeniden liste istediimizde 45 numaral satrn 40. ve 50. satrlar arasnda yerini aldn grrz. Artk altrdmzda istediimiz sonucu verecektir.
- 301-
E. SATIR SLME DELETE

Program yapm srasnda bazen gereksiz yazlan satrlar da olabilir. Bu satrlar DELETE komutuyla sileriz. Direkt Modda yazlr. DELETE DELETE DELETE DELETE 50 -80 100-140 170 Yalnz 50. satr silinir. Batan 80. satra kadar silinir. 100 ve 140. satrlar aras silinir. 170. satrdan sona kadar silinir.
NOT: iaretleri ENTER tuuna baslacan gsterir. Yalnzca bir satr sileceksek, satr numarasn yazdktan sonra ENTER'le bo geersek o satr silinir. 80 80. satr silinir.
F. PROGRAMI LSTELEME LIST

Bir programn ieriini (Listesini) grmek istediimiz zaman LIST komutu kullanlr. Bu komut bu durumda, Direkt Mod'da yazlr. LIST komutu: Bir programn listesini grmek iin kullanlr. eitli kullanm biimlerini grelim: LIST LIST LIST LIST LIST 100 -80 80-120 120 Programn tamamn listeler. Yalnzca 100. satr gsterir. Programn bandan 80. satra kadar listeler. 80. ve 120. satrlar da dahil arasn listeler. 120. satrdan sonuna kadar listeler.
Programn listesini Yazc'dan almak istersek LIST komutunun bana L harfini yazarak, LLIST eklinde yukardaki kurallar dorultusunda listeyi yazcdan alabiliriz. Ya da LIST ile birlikte LPT'yi kullanarak yazcdan listeyi yine alabiliriz. LIST 80-120 "LPT:" gibi.
- 302-
G. PROGRAMI DSKE KAYIT ETME SAVE

Program yazdktan sonra diskete kayt ederiz. Bunu SAVE komutuyla yaparz. Yazdmz programa, 8 karakteri gemeyen bir ad vererek kayt edebiliriz. F4 tuuna bu komut yklenmitir. Yazl: SAVE <"Dosya Ad">,[,A,P] SAVE SAVE SAVE SAVE "BORDRO" "B:BORDRO" "BORDRO",A "BORDRO",P BORDRO.BAS kayt edilir. B srcsne kayt edilir. ASCII kodda kayt edilir. Korumal (Protect) kayt edilir. Program kilitlenir. Bu ekilde kayt ettiimizde programn listesini bir daha alamayz. C srcsnde bulunan BASIC BORDRO adl program kayt eder. dizinine
SAVE"C:\BASIC\BORDRO"
H. YEN BR PROGRAM YAPMAYA GEME NEW

Bir program bitirdikten veya disketten ardmz programla iimiz bittikten sonra yeni bir program yapacaksak, bellei mutlaka temizlememiz gerekir. Eer bellei temizlemezsek, eski programla yeni programn satr numaralar birbirine karr. Eski programda olup da yeni programda, olmayan satr numaralar varsa, bunlar yeni programa geer. Bu nedenlerle, her yeni program yapmaya geite bellei NEW komutuyla temizlememiz gerekir. Anlam yenidir. Direkt modda yazmalyz. NEW Ok
eklinde yazdmzda, Ok mesajyla bellein temizlendiini bildirir. Artk yeni bir program yapmaya geebiliriz.
- 303-
I. DSKETTEN PROGRAM AIRMA LOAD

Bir program bellee yklemek iin LOAD komutunu kullanrz. Bunu da direkt modda yaparz. LOAD komutundan sonra "...." iinde, armak istediimiz programn adn yazarz ve ENTER'e basarz. Yazl: LOAD "Dosya Ad"[,R] LOAD "BORDRO" LOAD "BORDRO LOAD "BORDRO",R LOAD "B:BORDRO" LOAD "C:\BASIC\BORDRO"
BORDRO adl program disketten bellee ykler (arr.) BORDRO adl program disketten arr ve program otomatik olarak alr. B srcsndeki BORDRO adl program arr. C Srcsnde, BASIC dizini iindeki BORDRO adl porgram arr.
LOAD "Dosya Ad"
Eer programmz kaydederken uzant vermeden kaydetmi isek, otomatik olarak, BASIC program olduu iin .BAS uzantsn alacaktr. Bu durumda LOAD komutu ile program arrken uzantsn yazmaya gerek yoktur. Ama kaydederken deiik bir uzant vermi isek uzanty yazmamz gerekir. UCRET.BAS ve VERGI.IAD adl programlar disketten aralm: LOAD "UCRET" LOAD "VERGI.IAD"
Program bellee yklendikten sonra, karmza Ok eklinde, Tamam anlamnda mesaj kar. Bu Okey szcnn ksaltlmdr. Bu durumda programmz bellekte demektir. Eer, bu adla bir program diskette yoksa Bad file name mesaj karak, byle bir dosya olmadn belirtecektir. Program bellee aldktan sonra, direkt mod'da RUN komutu ile altrabiliriz.
- 304-
J. PROGRAMI ALITIRMA RUN

Yaptmz bir program altrmak iin RUN komutu kullanlr. Bir program altrabilmek iin o programn bellekte bulunmas gerekir. Eer program yeni yaptysak, program bellektedir. Ama daha nce yapp diskete kaydettiimiz bir program altrabilmek iin o program bellee yklememiz gerekir.
K. DOSYA LSTESN GRME FILES

Basic'le alrken, diskette kaytl dosyalarn listesini grmek istersek bunu FILES komutuyla yaparz. Bu komut, MS-DOS'daki DIR komutunun karldr. Direkt modda yazlr. FILES FILES FILES FILES FILES "B: "*.BAS "M*.* "C:\BASIC\ Bulunduumuz srcdeki dosyalarn adlarn verir. B srcsndeki dosyalarn adlarn listeler. BAS uzantl dosyalar listeler. M harfi ile balayan dosyalarn listesini verir. C srcsndeki BASIC dizininde bulunan dosyalar listeler.
L. DOSYA ADI DETRME NAME ... AS

Diskete kaydettiimiz herhangi bir doyann adn deitirmek istediimizde NAME "Eski Ad.Uzant" AS "Yeni Ad.Uzant" eklinde yazarak programn adn deitirebiliriz. Daha nce diskette ORNEK.BAS ad ile kaydettiimiz programn adn ORNEK2.BAS olarak deitirelim: NAME "ORNEK.BAS" AS "ORNEK2.BAS"
FILES komutu ile disketteki dosyalarn adn yeniden grmek istersek ORNEK.BAS programnn ORNEK2.BAS olarak deitiini grrz.
- 305-
M. DSKETTEN DOSYA SLME KILL

Basic ortamnda alrken disketten herhangi bir dosyay silmek istediimizde KILL (ldr) komutunu kullanrz. Bir rnek yaparak bunun almasn grelim: Daha nce diskete kaydettiimiz DENEME adl program silelim. Biz bu programa anmsayacamz zere uzant vermemitik. Bu nedenle bu programn uzants .BAS oldu. Bunu grmek iin FILES komutunu kullanabiliriz. KILL"DENEME.BAS"
Tekrar FILES yaparsak, DENEME adl programn disketten silindiini grrz.
N. BASIC ORTAMINDAN DOSA DN (IKI) SYSTEM

Basic ortamnda almamz bittikten sonra ya da herhangi bir nedenle DOS'a dnmek istersek SYSTEM komutu ile dneriz. SYSTEM
Yaptktan sonra karmza iletim sisteminin promtu kar.
SORULAR
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. Komut trlerini saynz. Direkt ve endirekt mod nedir? Satr silme yntemleri nelerdir? Araya satr ekleme nasl yaplr? BASICde dosya listesini nasl grrz? Yeni bir program yapmaya nasl geilir? Dosya ad nasl deitirilir? Program disketten nasl arlr? Program nasl altrlr? Program diskete nasl kaydedilir? BASICten kp DOSa nasl dnlr?
- 306-
BLM XI. BASIC PROGRAMLAMA DL KOMUT ve DEYMLER

Program yapmaya gemeden nce, komutlar Trke olsayd bir program nasl yapardk? Sorusunun cevabn arayalm, sonra da program yapmak iin gerekli komutlar grelim: Komutlarn Trke olduunu varsayarak iki sayy toplayan program yapalm: 10 EKRANI TEMIZLE 20 GIR "BIRINCI SAYI";A 30 GIR "IKINCI SAYI";B 40 HESAPLA TOPLAM=A+B 50 YAZ "IKI SAYININ TOPLAMI";TOPLAM;"DIR" 60 BITIR 10 20 30 40 50 60 imdi ayn program BASIC diliyle kodlayalm ve benzerliini grelim: CLS INPUT "BIRINCI SAYI";A INPUT "IKINCI SAYI";B LET TOPLAM=A+B PRINT "IKI SAYININ TOPLAMI";TOPLAM;"DIR" END
A. EKRAN SLME, ALITIRMA, AIKLAMA VE SONA ERDRME KOMUTLARI 1. EKRANI SLME CLS
Yazl: CLS CLS komutu ekran silmeye yarar. Bu komutu kullandmzda ekrandaki grntler silinir. Yalnz bellekteki bilgilerin silinmeyeceini unutmayalm; yalnzca ekran temizlenecektir. CLS'nin kullanld satrda ekrandaki grntler silinerek, ekran istediimiz biimde kullanabileceiz; bundan sonra ekranda yeni verdiimiz grntler yeralacaktr. (Bir kez daha yinelemekte yarar var: Ekrandaki grntler silindii halde, bellekteki bilgiler silinmez.)
- 307-
2. PROGRAMI ALITIRMA RUN

Yaptmz bir program altrmak iin RUN komutu kullanlr. Bir program altrabilmek iin o programn bellekte bulunmas gerekir. Eer program yeni yaptysak, program bellektedir. Ama daha nce yapp diskete kaydettiimiz bir program altrabilmek iin o program bellee yklememiz gerekir.
3. AIKLAMA YAZMA REM

Program satrlarna aklama yazmak iin kullanlr. REM satrlar programn almas srasnda, almay etkilemez ve ilem grmezler. Programn listesi alndnda bilgi olmas amacyla grnrler. REM yerine ' (Tek Trnak) iareti de REM deyiminin grevini stlenir. 10 REM FAIZI HESAPLAYAN PROGRAM 20 REM HAZIRLAYAN: GVEN TANI 30 INPUT "KAPITALI GIRINIZ";K 40 INPUT "SREYI GIRINIZ";N 50 INPUT "FAIZ FIYATINI GIRINIZ";T 60 ' K ILE KAPITAL, N ILE SRE, F ILE FAIZ FIYATI TANIMLANMI TIR. 70 F=(K*N*T)/1200 : ' FAIZ HESAPLANIYOR. 80 PRINT "PARANIZIN FAIZI";F;"LIRADIR" ' SONU YAZDIRILIYOR Yukardaki programda REM komutunun birka yazl biimini gryorsunuz. Program altrdmzda 30 nolu satrdan almaya balayacaktr. 60 nolu satr REM satr olduu iin alma srasnda yine gznne alnmayacaktr. 70. 80. ve 90. satrlardan sonra ' iareti yine aklama yazmak iin REM yerine kullanldndan almay etkilemeyecektir.
4. PROGRAMI SONA ERDRME END

Yazl: END imdiye kadar yaptmz programlarmz altrdmzda, program sona erdikten sonra Ok mesaj yerine Break in X (X son satrn numaras) mesajyla karlatk. Program sonlarnda bu nedenle END komutunu kullanarak program bitireceiz.
- 308-
10 PRINT "BILGISAYAR" 20 PRINT "RENIYORUM" 30 END Artk altrdmzda Ok mesaj kacaktr. RUN BILGISAYAR RENIYORUM Ok
5. PROGRAMI DURDURMA STOP

Programn almasn durdurur. alma srasnda STOP yazan satra geldiinde program durur ve kanc satrda durduunu belirtir. Break in 120 eklinde, 120. satrdaym anlamnda mesaj verir. Programn kald yerden devam etmesi iin CONT deyimi veya tuu kullanlr. 10 20 30 40 50 60 CLS PRINT "EN BYK KIM?" PRINT "renmek iin F5 tuuna basnz veya CONT yaznz." STOP PRINT "GALATASARAY" END Program altralm: Ekran temizlenir ve; RUN EN BYK KIM? renmek iin F5 tuuna basnz veya CONT yaznz. Break in 40 Yazar ve bekler. Devam etmesi iin CONT yazalm veya F5 tuuna basalm. GALATASARAY Ok Yazarak program sona erer. Bu program basit bir aka gibi arkadalarnza altrtabilirsiniz.
- 309-
B. ATAMA ve GR/IKI KOMUTLARI 1. EKRANA ve YAZICIYA YAZDIRMA a. PRINT

Yazl: PRINT "Mesaj";[Deiken Ad] ya da PRINT [Deiken Ad] Ekranda grntlenmesini istediimiz mesaj ya da deikenleri yazmada kullanlr. PRINT "BILGISAYAR" BILGISAYAR Ok
Yukarda PRINT komutuyla Ekrana Yaz anlamnda komut verdik. BLGSAYAR szc Alfasaysal olduu iin "..." (ift Trnak) ierisinde yazdk. Bilgisayar, bizim verdiimiz komutu yerine getirerek ekrana BLGSAYAR szcn yazd ve TAMAM anlamnda Ok (Okey) yazarak ilemi yerine getirdiini bildirdi. PRINT 3584 3584 Ok PRINT (25*6)/2 75 Ok
Saysal deerlerin yazlnda " iareti kullanlmaz. Birinci rneimizde 3584 saysn, ikinci rneimizde 25'le 6'y arpmasn ve 2'ye blmesini istedik bunu yerine getirdi. Burada dikkat edeceimiz nemli bir konu da saylarn, bir karakter ieriden yazlmasdr. Bunun nedeni, saynn (-) olmas durumunda bu iaretin grntlenmesi iindir. Aynen matematikte olduu gibi; say (+) ise nne hibir iaret konmaz. Burada kullandmz yazm ekline Direkt Mod adn veriyoruz. imdi PRINT komutu ile kullanlan iaretlerin, hangi durumlarda nasl kullanlp yazldn grelim. PRINT "MERHABA! BILGISAYAR DERSINE HO GELDINIZ." MERHABA! BILGISAYAR DERSINE HO GELDINIZ.
- 310-
Bir szck grubunu (String, Katar) yazmak istediimizde, kmasn istediimiz ekilde "...." iinde PRINT komutunun yanna yazarz. Yukardaki rnekte bu yazm biimi gsterilmitir. Dikkat ettiyseniz, szckler arasndaki boluklar da string ifadeye dahil ettik. Aada vereceimiz rneklerdeki yazlmlar bize yazmak istediimiz deer ve ifadelerin nasl yazldn gsterecektir. PRINT 15;20;-35;40;120;210 15 20-35 40 120 210 Ok
Daha nce de belirttiimiz gibi saylar ".." iinde yazmyoruz. Burada aralarna ; (Noktal Virgl) koyarak, saylarn yanyana yazlmas iin komut verdik. stediklerimiz say olduu iin - ya da + olaca dnlerek ararnda birer karakterlik boluk verdi. PRINT "YANYANA";"YAZMAYA";"RNEKTIR" YANYANAYAZMAYARNEKTIR Ok
Burada da alfasaysal ifadelerin yanyana yazlmasn istediimizden, szckler arasnda hi ara vermeden yazd. Bu szcklerin byle bir yazlmda nasl ayrlacan ileride greceiz. PRINT "ARALIKLI","YAZMAK","IIN","RNEKTIR" ARALIKLI YAZMAK IIN Ok RNEKTIR
Burada ifadeler arasna, yani "..." iinde yazlan alfasaysal ifadeler arasna , (Virgl) koyarak aralkl yazmasn istedik. Bu szckler arasnda 16'ar karakterlik bir ara vardr. PRINT 15,20,130,210 15 20 Ok 130 210
Bu rneimizde de saylar aralkl yazmasn istedik. Yine 16'ar karakterlik ara vererek yazd. PRINT "ERELI","KONYA" ERELI KONYA Ok <Enter>
- 311-
Yine bu rneimizde EREL ve KONYA szcklerinin aralarna , (Virgl) iaretini koyduk ve aralkl yazd. Aada vereceimiz rnekte de virgln yerini deitirelim, sonucu grelim: PRINT "ERELI, KONYA" ERELI, KONYA Ok
Dikkat ettiyseniz Virgl' burada "..." iine yazdk. Bu nedenle ktda virgl iareti de mesaja dahil olduu iin, virgl de yazd. ki rneimizi inceleyecek olursak, birincisinde virgl iaretini "..." dna yazdmzdan aralkl yaz anlamnda komut durumundayd. kincisinde ise virgl' "....." ierisinde yazarak virgln de alfasaysal ifadeye dahil olduunu belirttik ve onu da yazmasn istedik. Bu nedenle virgl iaretini de ktda yazm oldu. PRINT "19 MAYIS 1919" 19 MAYIS 1919 Ok
Burada hem saysal hem de alfabetik deer ve ifadeleri yazmasn istedik. Bunlarn ikisini de "...." iinde yazdmzdan alfasaysal bir ifade olduu iin kts "....." iinde yazdmz ekilde oldu. Ayn yazy bu kez de baka biimde yazalm ve aralarndaki fark grelim. PRINT 19;"MAYIS";1919 19 MAYIS 1919 Ok
Burada da saysal deerleri "..." dnda yazdk. Alfasaysal ifadeleri "...." iinde yazdk. Ama aralarna ; (Noktal Virgl) koyarak yanyana yazmasn istedik. Buraya kadar yaptmz rnekler Direkt Mod'da yaplmt. Bu yntemle PRINT komutunun eitli yazl ve kullanl biimlerini grdk. Bundan sonra Endirekt Mod dediimiz, satrlara numara vererek yazmay grelim. nk bir program birden ok satrdan oluur. Bilgisayar yaptmz program altrdmzda her satr tek tek okuyarak, verilen emirleri yerine getirir. Yukarda yaptmz btn rnekleri bu kez de, satr numaralar vererek tek bir program ierisinde toplayalm ve sonucunu grelim:
- 312-
10 20 30 40 50 60 70 80 90 PRINT PRINT PRINT PRINT PRINT PRINT PRINT PRINT PRINT
AIKLAMALI, UYGULAMA RNEKL BLGSAYAR 15;20;-35;40;120;58 "YANYANA";"YAZMAYA";"RNEKTIR" "ARALIKLI","YAZMAK","IIN","RNEKTIR" 15,20,-60,120 "19 MAYIS 1919" 19;"MAYIS";1919 "ERELI", "KONYA" "ERELI, KONYA" "BU SATIR NORMAL YAZIM IIN RNEKTIR"
NOT: Program yazarken, bir alt satra gemek veya satr bellee gndermek iin (ENTER veya RETURN) tuuna mutlaka basnz. Bu program altrdmzda: RUN 15 20-35 40 120 58 YANYANAYAZMAYARNEKTIR ARALIKLI YAZMAK IIN 15 20 -60 19 MAYIS 1919 19 MAYIS 1919 ERELI KONYA ERELI, KONYA BU SATIR NORMAL YAZIM IIN RNEKTIR"
RNEKTIR 120
Bu kez de deiik satrlarda yazdmz halde kts yanyana ve aralkl olan bir rnek program yapalm. 10 PRINT "GVEN", 20 PRINT "TANI" Program altralm: RUN GVEN Ok TANI
Bunu nasl yaptmz aklayalm: Dikkat ettiyseniz 10. satrn sonunda , (virgl) iaretini yazdk. Bunun anlam, bundan sonra gelecek yazm aralkl olarak yaz olduundan virglden sonra gelen mesaj aralkl olarak yazd.
- 313-
PRINT komutundan sonra hibir ey yazmazsak, bir satr bo brakr. Aynen daktiloda bir satr ara vermek iin bir kol attmz gibi, bir satr bo brakacaktr. Bo geilmesi istenen satr kadar PRINT komutu kullanlr. 10 20 30 40 50 60 70 PRINT PRINT PRINT PRINT PRINT PRINT PRINT "1. SATIR" "2. SATIR" "3. SATIR"
"7. SATIR"
Program altralm: RUN 1. SATIR 2. SATIR 3. SATIR
7. SATIR Grdmz gibi 1. 2. ve 3. satrdan sonra 3 Satr bo brakarak 7. SATIR' yazd. PRINT komutunun yerine ? Soru areti'ni de kullanabiliriz. 10 ? "FIKRET" 20 ? "TANI" gibi. PRINT komutu bu ekliyle de istediimiz bilgileri ekrana verir. Eer tekrar LIST yapacak olursak ? iaretlerinin yerine PRINT geldiini grrz. rnek: Ekrann ortasna CLSyi de kullanarak MUSTAFA KEMAL ATATRK yazdralm: Ekrann 24 satr, 80 karakterden (Stun) olutuunu dnrsek, ekrann ortas 12. satrdr. Buna gre:
- 314-
5 CLS 10 PRINT 20 PRINT 30 PRINT 40 PRINT

" " " "
120 PRINT "
MUSTAFA KEMAL ATATRK"
Program altrdmzda 11 satr boluk brakarak, 12. satrda ift trnaktan sonraki boluklar da gznne alarak MUSTAFA KEMAL ATATRK ekrann ortasnda yer alacaktr.
b. LPRINT
Bilgisayarda, yazdmz bilgileri ekran yerine yazcdan almak istediimizde kullanlr. Girdiimiz verileri ve sonular istediimiz formatta kada bu komutla aktarabiliriz. PRINT yerine LPRINT yazdmz satrlarn yazcdan alnmasn salam oluruz. Yazl: LPRINT <Kod>;"Mesaj";<Deiken>,<Deiken>,... 10 LPRINT "YAZICIDAN IKTI ALMAYA RNEKTIR." Bu mesajmz ekran yerine yazcdan kacaktr. Aada deiik karakterler yazdrabilmek iin parametler verilmitir: Karakter Kodu CHR$(27)+"W1" CHR$(27)+"W0" CHR$(27)+CHR$(15) CHR$(27)+CHR$(18) CHR$(27)+"4" CHR$(27)+"5" CHR$(27)+"E" CHR$(27)+"F" CHR$(27)+"-1" CHR$(27)+"-0" CHR$(27)+"W";CHR$(1) CHR$(27)+"W";CHR$(0) CHR$(27)+"G" Grevi Bytlm yaz Bytlm yaz iptali Kltlm yaz Normal yaz talik yaz talik yaz iptali Koyu yaz Koyu yaz iptali Alt izgili yaz Alt izgi iptali Geni yaz Geni yaz iptali ift baskl yaz - 315-
AIKLAMALI, UYGULAMA RNEKL BLGSAYAR ift bask iptali st indis st indis iptali Alt indis Alt indis iptali
CHR$(27)+"F" CHR$(27)+"S";CHR$(1) CHR$(27)+"T";CHR$(0) CHR$(27)+"S";CHR$(0) CHR$(27)+"T";CHR$(0)
10 CLS 20 W$=CHR$(27) 30 LPRINT W$+"W1";"Bytlm yaz" 40 LPRINT W$+"W0";"Bytlm yaz iptali" 50 LPRINT W$+CHR$(15);"Kltlm yaz" 60 LPRINT W$+CHR$(18);"Normal yaz" 70 LPRINT W$+"4";"Italik yaz" 80 LPRINT W$+"5";"Italik yaz iptali" 90 LPRINT W$+"E";"Koyu yaz" 100 LPRINT W$+"F";"Koyu yaz iptali" 110 LPRINT W$+"-1";"Alt izgili yaz" 120 LPRINT W$+"-0";"Alt izgi iptali" 130 LPRINT W$+"W";CHR$(1);"Geni yaz" 140 LPRINT W$+"W";CHR$(0);"Geni yaz iptali" 150 LPRINT W$+"G";"ift baskl yaz" 160 LPRINT W$+"F";"ift bask iptali" 170 LPRINT W$+"S";CHR$(1);"st indis" 180 LPRINT W$+"T";CHR$(0);"st indis iptali" 190 LPRINT W$+"S";CHR$(0);"Alt indis" 200 LPRINT W$+"T";CHR$(0);"Alt indis iptali" 210 END
- 316-
c. WRITE
Ekrana mesaj yazdrmak iin kullanlan bir baka komuttur. PRINTten fark mesajlar (ift trnak) ierisinde yazdrr ve aralarna , (Virgl) koyar. Yazl: WRITE mesaj;Deiken Aadaki rneimizde PRINT ve WRITE birlikte kullanlmtr. Aralarndaki fark grebilirsiniz: 10 20 30 40 50 60 PRINT WRITE PRINT WRITE PRINT WRITE "GVEN","TANI" "GVEN","TANI" "9 MART 1961" "9 MART 1961" "KONYA, ERELI";"TRKIYE" "KONYA, ERELI";"TRKIYE"
RUN GVEN TANI "GVEN","TANI" 9 MART 1961 "9 MART 1961" KONYA, ERELITRKIYE "KONYA, ERELI","TRKIYE" Ok
2. DEER YA DA FADE ATAMA LET

Yazl: [LET] <Deiken>=<Ifade> Bilgileri deikenlere atamak iin kullanlr. LET deyimi eitliin sandaki ifadeyi, solundaki deikene (adrese) depolar. LET A = 100 100 saysnn A'ya depolanmas iindir. Bundan sonra A'nn deeri 100 olacaktr.
- 317-
LET AD$="FIKRET" FKRET szcn AD$ alfasaysal deikenine depolar. AD$ bundan byle FKRET olur. 10 LET A=50 20 LET B=70 30 LET C=A+B Burada A'ya 50, B'ye 70 deerini verdik. C'ye ise A+B deerini yani, A ve B deerinin toplamn depolam olduk. Bylece C'nin deeri 120 olacaktr. Bu program altrdmzda ekranda herhangi bir ey gremeyiz. Eer sonucu grmek istersek yeni bir satr ekleyerek ekrana yazmasn isteriz. 40 PRINT C Satrn ekleyerek sonucu grm oluruz. Ekranda 120 says grlecektir. Alfasaysal ifadeleri depolamak istediimizde, yine PRINT'te olduu gibi "..." ierisinde yazyoruz. 10 20 30 40 50 LET A$="BILGISAYAR" LET B$="DERSINI" LET C$="SEVIYORUM" LET D$=A$+B$+C$ PRINT D$
Program altrdmzda: RUN BILGISAYARDERSINISEVIYORUM ktsn alrz. Burada (+) iareti ata anlamndadr. Matematiksel toplama anlamnda deildir. Programda A$, B$, C$ deikenlerine teker teker BLGSAYAR, DERSN, SEVYORUM szckleri depolanm, bunlar da D$'a aktarlmtr.
- 318-
LET DEYMNN ZELLKLER

1) Saysal deerler, saysal deikenlere; alfasaysal ifadeler, alfasaysal deikenlere atanmaldr. LET A=100 LET A$="KAMURAN" gibi.
2) Eitliin sol tarafndaki deiken, son atanan deeri alr. 10 LET A=5 20 LET B=8 30 LET A=A*B/2 . . . 130 LET C=A+B Burada 30. satrdan sonra A'nn deeri 20'dir. 130. satra kadar da byle gidecektir. lk satrda A=5 deerini ald. 30. satrda A'ya yeni bir deer verildi. 130. satrda C'nin deeri 20+8=28 olacaktr. 3) Eitliin solunda hibir matematiksel ilem yaplmaz. LET A+B=C yazlmas yanltr. LET C=A+B olmaldr. 4) Eitliin sa tarafnda deiken kullanlyorsa, daha nceden mutlaka bu deikenlere deer atanmas gerekir. 10 LET A=B+C yazm, ilk satr veya daha nce deer verilmemi ise yanltr. 10 LET B=25 20 LET C=30 30 LET A=B+C
olmaldr.
5) LET yazmadan deikenlere deer atanabilir. 10 LET A=20 20 LET A$="BELMA" yerine yerine 10 A=20 20 A$="BELMA" gibi.
Buraya kadar grdmz iki komutla basit programlar yapalm. 50000 TL'nin %50'den 6 ay sonra getirecei faizi hesaplayan ve sonucu yazan program yapalm:
- 319-
10 20 30 40 50
LET K=50000 LET N=6 LET T=50 LET F=(K*N*T)/1200 PRINT F
imdi yaptmz rnei inceleyecek olursak, insan zekas ile bilgisayarn ayn yolu izlediini grrz. Bu yorum bundan sonra yapacamz btn programlar iin geerlidir. nsan zekasnn bir problemi zmek iin izledii yolu burada da uygulayacaz. 10, 20 ve 30 no'lu satrlarda deikenlere verilen deerleri atadk. 40 no'lu satrda problemin zm iin gerekli forml yazarak, ilemini elde etmi olduk. Dikkat ederseniz burada F deikeni "..." dndadr. Bu nedenle oraya F'nin ald deer yazlacaktr. rnek: Kenar 50, ykseklii 30 cm olan genin alann hesaplayan program yapalm: 10 20 30 40 LET A=50 LET H=30 LET ALAN=A*H/2 PRINT "GENIN ALANI";ALAN;"SANTIMETRE KAREDIR"
Program altrdmzda; RUN GENIN ALANI 750 SANTIMETRE KAREDIR sonucu kacaktr.
3. KLAVYEDEN BLG GRME INPUT

Yazl: INPUT ["Aklama Dizisi";] <Deiken> rnek: INPUT "ADINIZI SOYADINIZI GIRINIZ";AD$ Program iinde kullanlan deikenlerin, deerlerinin klavyeden girilmesi iin kullanlr. INPUTtan hemen sonra ; (noktal virgl) konursa giriten sonra ayn satrda kalmamz salar. INPUT; Mesaj;Deiken biiminde. Deikenden nce ; (virgl) yerine , (virgl) konursa soru iareti grntlenmez. INPUT Mesaj,Deiken biiminde.
- 320-
imdiye kadar yaptmz programlarda, deikenlerin deerlerini program ierisinden atadk. Byle olunca, yeni bir problem zebilmek iin, yeniden program yapmak zorunda kalyoruz. INPUT komutu bu sorunumuzu zmleyecek, yaptmz bir programla istediimiz kadar problemi zebileceiz. INPUT komutundan sonra, bir deiken ad belirlenir. Program alrken INPUT deyiminin bulunduu satra geldiinde ? (Soru areti) belirir. Bunun anlam klavye yardm ile deikene ilikin bir ifade girilecek demektir. Programda belirtilen deiken saysal ise, ? iaretinin yanna saysal bir deer, alfasaysal ise alfasaysal bir ifade girilmelidir. Deikenden nce ; yerine , iareti konursa ? iareti grntlenmez. 10 INPUT A 20 INPUT AB$ Program altrdmzda, karmza ? iareti kacaktr. lk ? iaretinin bir saysal deer girilmelidir. Sonra girdiimiz bilgiyi bellee gndermek iin tuuna basarz. Bundan sonra karmza ikinci bir ? iareti kacaktr. Bu satrda iin $ iareti kullandmzdan, alfasaysal bir deiken olduu iin alfasaysal girmemiz gerekmektedir. karsna ENTER deiken bir ifade
imdi genin Alann hesaplayan program INPUT ile yazalm ve zelim: 10 20 30 40 50 INPUT A INPUT H LET ALAN=A*H/2 PRINT ALAN END
Program altrdmzda, karmza ? iareti kacaktr. Bizden kenar girmemizi istemektedir. 60 saysn girelim ve ENTER'e basalm. Yeniden soru iareti kar. imdi de ykseklii 40 olarak girelim ve ENTER'e basalm. 120 saysn sonu olarak grrz. Aada iki rnek daha yapalm: RUN ? 20 ? 10 100 Ok RUN ? 50 ? 20 500 Ok
Sonular ile karlarz. Grld gibi INPUT ile yaptmz programlarla istediimiz kadar soruyu zebiliyoruz.
- 321-
Yukarda yaptmz programlarda girilecek ifadelerin ne olduu bilinmemektedir. Bu nedenle INPUT deyiminden sonra "..." iinde belirtilen deikenlerin ne olduunu, ne girileceini belirtebiliriz. Bylece PRINT deyiminde olduu gibi "..." iinde verilen mesajlar olduu gibi grntlenir. Program bu kez, bu ekilde yapalm: 10 20 30 40 50 INPUT "KENARI GIRINIZ";A INPUT "YKSEKLII GIRINIZ";H LET ALAN=A*H/2 PRINT "GENIN ALANI";ALAN;"METREKAREDIR." END
Program altralm: RUN KENARI GIRINIZ ? 40 YKSEKLII GIRINIZ ? 20 GENIN ALANI 400 METREKAREDIR. Ok Grdmz gibi, program altrdmzda bize ne girileceini sordu. Biz de soruya gerekeni girdik ve sonucu da anlaml bir biimde aldk. Aklayacak olursak; program altrdktan sonra karmza KENARI GRNZ ? mesaj, biz koymadmz halde ? iareti ile birlikte kt. Biz de deer olarak 40 saysn girdik ve ENTER'e bastk. YKSEKL GRNZ ? sorusunun karsna da 20 saysn girdik. GENN ALANI 400 METREKAREDR. ktsn aldk. Bu kez de Faiz Problemini yeni grdmz komutlarla ve yanyana girile zelim: 10 20 30 40 INPUT K,N,T LET F=(K*N*T)/1200 PRINT F END
Program altrdmzda, ekranda ? iareti belirir ve gerekli deerler, aralarna (,) virgl konularak ard ardna girilir. RUN ? 25000,4,50 4166.66 Ok
- 322-
Bu program daha ak ekilde yapalm: Not: Bundan sonraki programlarmz LET komutunu yazmadan yapacaz. 10 20 30 40 50 60 INPUT "KAPITALI GIRINIZ";K INPUT "SREYI GIRINIZ (AY)";N INPUT "FAIZ FIYATINI GIRINIZ";T F=(K*N*T)/1200 PRINT "PARANIZIN GETIRECEI FAIZ";F;"LIRADIR." END
Program altralm: RUN KAPITALI GIRINIZ ? 50000 SREYI GIRINIZ (AY) ? 6 FAIZ FIYATINI GIRINIZ ? 50 PARANIZIN GETIRECEI FAIZ 12500 LIRADIR. Program altrdmzda, KAPTAL GRNZ ? sorusuyla karlatk. 50000 deerini girdik, ENTER'e bastk. Bu kez SREY GRNZ (AY) ? sorusuna 6 deerini girdik, ENTER'e bastk. FAZ FYATINI GRNZ ? sorusuna da 50 deerini girdik, ENTER'e bastk. PARANIZIN GETRECE FAZ 12500 LRADIR. sonucunu aldk. Bu kez de, basit bir cret hesaplamas yapan program yapalm: 10 CLS 20 INPUT "ADI SOYADI";AS$ 30 INPUT "GNLK CRET";GU 40 INPUT "ALITII GN";CG 50 BU=CG*GU Brt cret Hesaplanyor 60 SP=BU*.14 Sigorta Primi Hesaplanyor 70 OIND=CG*3000 zel ndirim Hesaplanyor 80 DV=BU*.004 Damga Vergisi Hesaplanyor 90 GVM=BU-(SP+OIND) 'Gelir Vergisi Matrah Hesaplanyor 100 GV=GVM*.25 Gelir Vergisi Hesaplanyor 110 VER=DV+GV Vergiler Toplam Alnyor 120 NU=BU-(SP+VER) Net cret Hesaplanyor 130 PRINT "ADI SOYADI","BRT CRET","S.S.K.P.","VERGILER","NE T CRET" 140 PRINT "==========","==========","========","========","== =======" 160 END
- 323-
Program altralm ve ADI SOYADI'na FKRET TANI, GNLK CRET'ine 150000, ALITII GN'e 24 girelim. Sonu aadaki gibi olacaktr. RUN ADI SOYADI BRT UCRET S.S.K.P. VERGILER NET CRET ========== ========== ======== ======== ========= FIKRET TANI 3600000 504000 770400 2325600 Ok Bu program her altrdmzda, istediimiz kadar iinin cretini hesaplayabiliriz. 10 20 30 40 50 60 70 80 REM BILEIK FAIZ INPUT "MEVDUAT MIKTARI";K# INPUT "FAIZ";F INPUT "SRE";N B#=K#*(1+F/100)^N PRINT :PRINT :PRINT PRINT "SRE SONU MEBLA= ";B# END
4. PROGRAM ERSNDEN VERLER LEME READ-DATA

Yazl: READ <Deikenler>,... " " " DATA <Deer ya da Ifadeler>,... Program ierisinden verileri ilemek ve programda kullanlan deikenlere deer ve ifadeleri atamak iin kullanlr. READ deikeni ile ayn LET deyiminde olduu gibi DATA satrndaki deer ve ifadeleri okutarak program ierisinden verileri ileyebiliriz. Bu deyimin, program ierisinden verileri ileme asndan LET deyimine gre olumlu yanlar daha oktur. Bu nedenle, verileri program ierisinden ileme srasnda daha ok tercih edilir ve kullanlrlar. READ deikenleri, DATA deerlerini okur ve o READ deikeni DATA'daki deeri alr.
- 324-
10 20 30 40 READ A DATA 809 PRINT A END
'DATA deyimindeki 809 says A'ya aktarld.
Bu programda READ deikeni, DATA'daki deeri okuyarak A'nn deeri 809 oldu. 10 READ A,B,C,K$,M$
... ... ...
80 DATA 5,72,685,"GMLEK","ORAP" Burada ilk READ deikeni ilk DATA deerini alarak ileme koyacaktr. Bu program LET deyimi ile yapsaydk yle olacakt: 10 20 30 40 50 LET LET LET LET LET A=5 B=72 C=685 K$="GMLEK" M$="ORAP"
imdi, iki program inceleyecek olursak, birinci programda READ deikenleri ve DATA deerleri tek satrda yanyana atanabildi. kinci programda ise LET deyimiyle bu ii daha da uzatarak yaptk.
READ-DATA DEYMLERNN ZELLKLER

1. Program ierisinde READ ve DATA deyimlerinin satr numaralarnn nemi yoktur. lk DATA deeri, ilk READ deikenine atanr. 10 20 30 40 50 60 70 80 DATA 5,72 READ A READ B,C READ K$,M$ PRINT A,B,C,K$,M$ DATA 685 END DATA "GMLEK","ORAP"
Burada A=5, B=72, C=685, K$="GMLEK", M$="ORAP" deer ve ifadelerini alacaktr.
- 325-
2. DATA deyimindeki veri says READ deyimindeki deiken says kadar olmaldr. DATA deerleri fazla olursa, bu fazlalk gznne alnmaz. DATA deerleri eksik olursa program almaz ve hata mesaj verir. 10 READ A,B ... ... 120 DATA 25,46,57 57 says okunmaz 10 READ A,B,C ... ... 120 DATA 25,46 Hata mesaj verir
Soldaki rneimizde DATA satrndaki nc say olan 57 says dikkate alnmayacaktr. Program alr, hata mesaj da vermez; ama byle durumlarda istediimiz sonucu alamayabiliriz. Sadaki rneimizde ise READ satrndaki C deikeni, DATA satrndan deer alamayarak almayacak ve hata mesaj verecektir. 3. READ'in deiken trne gre DATA verisi ayn olmaldr. READ deikeni saysal ise DATA verisi de saysal olmal, READ deikeni alfasaysal ise DATA verisi de alfasaysal olmaldr. READ deikenleri ile DATA verileri, arasna virgl konularak ayrlr. 10 READ A,B,AD$,SOY$
... ...
90 DATA 5,66,"RIDVAN","TANI" READ satrndaki deikenlerle, DATA satrndaki veriler birbirine uyuyor. A ve B deikenleri saysal, buna karlk 5 ve 66 verisi de saydr. AD$ ve SOY$ deikenleri alfasaysal RIDVAN ve TANI verileri de alfasaysaldr. Saysal bir deikene alfasaysal bir veri, alfasaysal bir deikene de saysal bir veri verilseydi program yanl olurdu. 4. DATA komutunun bulunduu satra baka bir komut yazlmaz. 80 DATA "ISMAIL TANI","RETMEN",234,45:PRINT AD$ Yazlmas yanltr. Herhangi bir komutun yazlmas gerekiyorsa ayr bir satra yazlmaldr.
- 326-
RESTORE
Programda, DATA'daki veriler birden fazla deikene atanmak istendiinde RESTORE deyimi kullanlr. RESTORE deyimi tarafndan DATA'daki veriler yeniden okutulur. Yazl: RESTORE <Satr No> Bu ekilde yazlmda RESTORE deyiminden sonra verilen satrdaki DATA deyimi esas alnarak READ deikenine aktarlr. kinci bir kullanm biimi de tekrar okutulmak istenilen READ deikeninin bir st satrna RESTORE deyimi yalnz bana yazlarak, DATA verileri yeni deikenler iin tekrar okutulur. 10 20 30 40 50 60 70 80 CLS READ A,B,AD$ RESTORE READ K,M,AS$ PRINT A,B,AD$ PRINT K,M,AS$ DATA 55,120,"ZLEM" END
Burada READ deyimiyle A'ya 55, B'ye 120, AD$'a ZLEM szckleri atanmtr. 30. satrdaki RESTORE deyimiyle 40. satrdaki READ deikenlerine de ayn deerler atanarak K=55, M=120, ve AS$=ZLEM olmutur. 10 CLS 20 READ A,B 30 RESTORE 70 40 READ K,L 50 DATA 10,20 60 DATA 30,40 70 DATA 50,60 80 PRINT A,B 90 PRINT K,L 100 END Burada ilk olarak A'ya 10, B'ye 20 deerleri atanmtr. 30. satrdaki RESTORE 70 yazlmyla programn ak 70 nolu DATA satrna gnderilmi ve K'ya 50, L'ye 60 deerleri atanmtr. 30. satrdaki RESTORE 70 yazlmndan 70'i kaldrrsak K'ya 10, L'ye 20 deerlerini yeniden atam oluruz.
- 327-
C. EKRAN DZENLEME KOMUTLARI 1 STUN BELRTEREK YAZDIRMA TAB

Yazlmas istenen deer ve szcklerin satrn istenilen yerine (stuna) yazlmasn salar. PRINT veya LPRINT ile birlikte kullanlr. Yazl: PRINT TAB(X); Ekrann veya kadn istenilen stunundan balayarak, X ile verilen deerden balayarak yazlmasn salar. Deeri 1 ile 255 arasnda bir saydr. 10 CLS 20 INPUT "ADI SOYADI";AD$ 30 INPUT "OKUL NO";OK$ 'Okul numaras saysal olduu halde $ iareti ile 40 INPUT "DOUM YERI";DY$ 'alfasaysal gibi tanmladk. nk bu 50 INPUT "DOUM TARIHI";DT$ 'say bir ileme tabi tutulmayacaktr. 60 PRINT TAB(5);"ADI SOYADI";TAB(25);"OKUL NO";TAB(40);"DOUM YERI";TAB(57);"DOUM TARIHI" 70 PRINT TAB(5)AD$;TAB(25)OK$;TAB(40)DY$;TAB(57)DT$ 80 END
1234567890123456789012345678901234567890123456789012345678901234567012345678 90 ADI SOYADI OKUL NO DOUM YERI DOUM TARIHI 5. stun 25. stun 40. stun 57. stun
5 ' ORTALAMA KAR HADDINI HESAPLAYAN PROGRAM 10 INPUT "DNEM BAI STOK";DBS# 20 INPUT "ALILAR";A# 30 INPUT "SATILAR";S# 40 INPUT "ORT. KAR HADDI";OKH 50 SMM#=(S#/(100+OKH))*100 60 DSS#=SMM#-(DBS#+A#) 70 PRINT :PRINT :PRINT 80 PRINT TAB(5);"S. M. MALIYETI";TAB(30);"DN. SONU STOK" 90 PRINT TAB(5);"==============";TAB(30);"==============" 100 PRINT TAB(8);:PRINT USING "###,###,###.##";SMM#;:PRINT TAB(33);:PRINT USING "###,###,###.##";DSS#
- 328-
2. SATIR ve STUN BELRTEREK YAZDIRMA LOCATE

Bu deyim yazlmas istenen deer ve szckleri, satr ve stun belirterek ekrann istenilen yerine yazdrmaya yarar. Yazl: LOCATE <Satr no>,<Stun no> LOCATE 10,20 demek ekrann 10. satr 20. stunu demektir. Ekran bir koordinat sistemine benzeterek dnrsek komutu ve ilevini daha iyi anlayabiliriz. Aada bir ema ile aklayacak olursak:
Yukarda da grdmz gibi ekrann sol st kesi (1,1) ile tanmlanyor. Sa st ke (1,80), orta noktas (12,40), sol alt ke (24,1), sa alt ke (24,80)'dir. Bunlar gznnde bulundurarak basit bir program oluturalm: PRINT komutunda ekrann ortasna MUSTAFA KEMAL ATATRK yazdrmay grmtk. Yeni rendiimiz komutla bunu daha ksa yoldan yapalm: - 329-
10 20 30 40
CLS LOCATE 12,30 PRINT "MUSTAFA KEMAL ATATRK" END
Bu program altrdmzda ekrann ortasna MUSTAFA KEMAL ATATRK yazacaktr. Ekran tanmlamaya yarayan bir rnek daha yapalm: 10 20 30 40 50 60 70 80 90 Ok CLS:KEY OFF ' Alt ksmdaki dmeler kapatlyor. LOCATE 1,1:PRINT "SOL ST KE" LOCATE 1,65:PRINT "SA ST KE" LOCATE 12,35:PRINT "ORTA NOKTA" LOCATE 23,1:PRINT "SOL ALT KE" LOCATE 23,65:PRINT "SOL ST KE" LOCATE 24,30:INPUT "GRNZ VE BIR TUA BASINIZ";Y$ IF Y$="0" THEN 90 END
Not: 10. satrda KEY OFF komutu ile fonksiyon tularn gsteren anahtarlarn kapatlmasn saladk.
3. SAYISAL DEERLER STENEN KALIPTA YAZDIRMA PRINT USING

Yazl: PRINT USING <"Alan Tanmlayc">;<Deikenler> PRINT USING deyimiyle yazlmas istenen deer ve ifadeler istenilen kalpta yazdrlabilir. Dizgisel (String) Karakterler in Kullanlan Alan Tanmlayclar: ! \n Yalnzca ilk karakteri gsterir. n adet boluk \ Alan tanmlaycsndan sonra \ iaretlerinin arasnda braklan boluk saysnn 2 fazlas kadar karakteri grntler. (2+n Karakter) Alann uzunluu kadar karakter grntler.
&
- 330-
10 20 30 40 50 60
X$="BILGI":Z$="SAYAR" PRINT USING "!";X$;Z$ PRINT USING "\ \";X$;Z$ PRINT USING "\ \";X$;Z$;"!!" PRINT USING "!";X$; PRINT USING "&";Z$
RUN BS BILGISAYAR BILGI SAYAR !! BSAYAR Saysal Deerler in Kullanlan Alan Tanmlayclar: # Say iareti olarak tanmladmz bu iaret, yazdrlacak saynn konumunu tanmlar. Bu iaret kullanldnda, belirtilen alan doldurulur. Eer verilen say alandan az ise say, saa dayal olarak yazdrlr.
PRINT USING "##.##";.45;3.45;5.43 0.45 3.45 5.43 PRINT USING "###.##";457.344;457.346 457.34457.35 PRINT USING "##.##";16.4;8.2;75.678;.234 16.40 8.2075.68 0.23 + Alan tanmlaycsnn nne ve arkasna konulabilir. Bylece bu iaretin saynn nne ya da arkasna yazdrlmas salanr. Bu iaret yalnzca - (eksi) deeri olan saylarn sonuna yazlmasn salar.
PRINT USING "+##.## ";-74.67;7.3;86.7;-.8 -74.67 +7.30 +86.70 -0.80 PRINT USING "##.##- ";-73.88;25.778;-8.03 73.88- 25.78 8.03** $$ **$ Alan tanmlaycnn nnde yer alr. Yazlan saysal deerin nnde varsa, kalan boluk kadar * konulmasn salar. ki adet $ iareti, saylarn nne $ iareti konulmasn salar. Bu iaretlerle belirlenen alan tanmlaycsnn nne, saylardan kalan kalan boluk kadar * konularak, $ eklenmesini salar.
- 331-
PRINT USING "**##.# ";26.68;-.6;875.3 **26.68 **-0.60 *875.30 PRINT USING "$$###.##";650.59 $650.59 PRINT USING "**$##.##";4.28 ***$4.28 ^^^^ Saynn sl yazlmasn salar. (Yani sl grntlenmesini salar.) Alan tanmlaycdan sonra kullanlr. E+nn veya D+nn eklinde yazlacan gsterir. Virgl iareti konulursa rakamlar er er (,) virglle ayrr. Nokta ondalk sayy ayrmak iin kullanlr. Bir ifadede birden ok kullanlmaz.
, .
PRINT USING "####.##,";2583.5 2583.50, PRINT USING "####,.##";3896.5 3,896.50 PRINT USING "##.##^^^^";478.87 4.79E+02 PRINT USING ".####^^^^";-747777 %-.7478E+06 PRINT USING "+.##^^^^";374 +.37E+03 PRINT USING "_!##.##_!";37.64 !37.64! PRINT USING "##.##";453.43 %453.43 PRINT USING ".##";.999 %1.00 % areti alan tanmlaycsndan fazla bir say verildiinde kar.
- 332-
D. SSTEM KOMUTLARI 1. SATIRLARDA DZELTME YAPMA EDIT

Dzeltme anlamndadr. Program ierisinde satrlarda ksmen veya tamamen deiiklik yaplmak istendiinde kullanlr. SATIR EDTR ve EKRAN EDTR olmak zere ikiye ayrlr. Yanllar dzeltmek ve ekleme yapmak amacyla kullanlr. Yanl olan satr bu komutla arlarak gerekli dzeltme yaplr. 10 20 30 40 50 60 CLS INPUT "KENARI GIRINIZ;A INPUT "YKSEKLII GIRINIZ";H ALAN=A+H/2 PRINT ALAN END
genin alann hesaplayan, bu program altrdmzda 20. satrda hata mesaj vererek yanln zerinde duracaktr. nk INPUT deyimi ile yazdmz mesajn sonunda " (ift trnak) koymay unuttuk. Bu dzeltmeyi yapabiliriz. Bu satrdan sonra program almasna devam eder. Ama sonu yanl kar. genin alan forml ALAN=(A*H)/2'dir. Yani bizim yaptmz programn 40 nolu satr yanltr. imdi gerekli dzeltmeyi yapalm: EDIT 20
20 INPUT _"KENARI GIRINIZ ;A Yazarak imle yanln zerinde duracaktr. EDIT 40 40 ALAN=A+H/2 Satr karmza gelir. Gerekli edit tularyla gereken dzeltmeyi yapar, ENTER tuuna basarz. Herhangi bir dzeltme veya ekleme durumunda, satr bellee gndermek iin mutlaka ENTER tuuna basmalyz. EDIT komutuyla dzeltme yapmamzn bir yarar da, yaptmz yanl BASIC kurallarna aykr ise imle, yanln zerinde durarak bize yol gsterecektir. - 333-
Yukarda yaptmz ileme satr editi denir. Bilgisayarlarda ekran editr de vardr. Ekran editinde liste ekranda iken, edit tular ile imleci istenen satra gtrerek gereken dzeltme yaplr. Dzeltme yapldktan sonra ENTER tuuna baslarak satrdan klr.
2. SATIR NUMARALARINI YENDEN DZENLEME RENUM

Bellekteki programn satr numaralarn yeniden dzenlemek iin kullanlr. RENUMBER'n ksa yazldr. Yazl: RENUM [Ilk satr no],[Uygulamaya balanacak satr no], [Satr art deeri] rnek: RENUM 100,5,10 ESK SATIR NO 5 10 15 25 30 37 YEN SATIR NO 100 110 120 130 140 150
Eski programn 5. satrnn 100 olmasn ve 10'ar artmasn istedik. Programn yeni satr numaralar 100'den balayarak 10'ar artt. Bellekte u satrlarn ykl olduu bir program istediimiz ekle evirme rneklerini aada grelim: 5,10,12,20,25,30,35,38,40,50,60,65,66,67,80,90 RENUM Programn satr nolarn 10'dan balatr, 10'ar artrr. 10,20,30,40,50,60,70,80,90,100,110,120,130,140,150,160 ekline dnr. RENUM 50,,20 50.'den balar 20'er arttrr.
50,70,90,110,130,150,170,190,210,230,250,270,290,310,330,350
- 334-
AIKLAMALI, UYGULAMA RNEKL BLGSAYAR 50. satr 100 olmak zere 10'ar artar.
RENUM 100,50,10
5,10,12,20,25,30,35,38,40,100,110,120,130,140,150,160,170
3. OTOMATK SATIR NUMARASI VERME AUTO

Program yazm srasnda otomatik olarak satr numaras retir. Program yazmaya balarken direkt mod'da yazlr. Yazl: AUTO AUTO X,Y AUTO 100,20
Satr numaralar 10'dan balar ve 10'ar artar. X ile belirtilen satr no'dan baslayp, Y ile belirtilen deerle artar. 100. satrdan balar, 20'er artarak gider.
Otomatik yazmdan kmak iin Ctrl+C tularna basmamz gerekir.
4. SESL UYARMA BEEP

Program ierisinde ses retmek iin kullanlr. 10 20 30 40 50 60 CLS PRINT "FIKRET TANI" BEEP PRINT "KAMURAN TANI" BEEP END
5. MS-DOSA GEC OLARAK IKMA SHELL

Yazl: SHELL Basic ortamndan sisteme dnerek, DOS komutlarn kullanmay salar. Basic'te alrken SYSTEM komutuyla kma yerine SHELL ile ksa bir sre DOS'a dnlerek ilemlerimizi yrtrz. Basic'e geri dn iin EXIT deyimi kullanlr.
- 335-
Program ierisinde SHELL komutu kullanlmak isteniyorsa, satr numarasndan sonra SHELL "MS-DOS Komutu" eklinde yazldnda, DOS'a geer ve verilen grevi yerine getirdikten sonra kendiliinden BASIC ortamna geer. 40 SHELL "DIR" yazdmzda 40. satrda DOS'a geerek, dosya listelerini verir ve Basic ortamna dner.
6. MS-DOSDAN BASICE GER DN EXIT

Yazl: EXIT SHELL deyimiyle basic ortamndan kldktan sonra DOS'tan tekrar, basic ortamna dndrr. rnein basic ortamnda SHELL yazp Enter'e basalm: SHELL A> promptu kar. Yanna DIR yazarak iletim sisteminde dosya rehberini listeleyelim. letim sisteminde iimiz bittikten sonra EXIT yazp Basic'e dnelim. A>EXIT Ok le tekrar basic ortamna dneriz.
E. KONTROL KOMUTLARI 1. KOULSUZ GNDERME GOTO

Yazl: GOTO <Satr Numaras> rnek: GOTO 140 Bir BASIC programnda, programn ileyiini baka bir satra gndermek gerekir. GOTO komutu program almas srasnda artsz olarak baka bir satra gnderir. GOTO deyiminden sonra programn devam edecei satr numaras yazlr. GOTO 70 gibi. Bu ekilde yazlm programn akn 70. satra gnderir.
- 336-
10 PRINT "BIRINCI SATIR" 20 PRINT "IKINCI SATIR" 30 PRINT "NC SATIR" 40 GOTO 70 50 PRINT "BEINCI SATIR" 60 PRINT "ALTINCI SATIR" 70 PRINT "YEDINCI SATIR" 80 PRINT "SEKIZINCI SATIR" 90 PRINT "DOKUZUNCU SATIR" 100 PRINT "ONUNCU SATIR" 110 END Program altrdmzda aadaki sonucu grrz: RUN BIRINCI SATIR IKINCI SATIR NC SATIR YEDINCI SATIR SEKIZINCI SATIR DOKUZUNCU SATIR ONUNCU SATIR Ok Program ilk satrda istenen yazma grevini yerine getirerek 40. satra geldiinde GOTO 70 deyimiyle 50. ve 60. satrlar atlayarak 70. satra gider; almasna 70. satrdan itibaren devam etmitir. 10 PRINT "PAZARTESI" 20 PRINT "SALI" 30 PRINT "ARAMBA" 40 PRINT "PERSEMBE" 50 PRINT "CUMA" 60 PRINT "CUMARTESI" 70 PRINT "PAZAR" 80 GOTO 130 90 PRINT "ILKBAHAR" 100 PRINT "YAZ" 110 PRINT "SONBAHAR" 120 PRINT "KI" 130 END
- 337-
Yukardaki program alrken, normal olarak 70. satra kadar haftann gnlerini yazacak; 80. satra geldiinde GOTO 130 deyimiyle 130. satra gidecek 130. satrda END deyimi bulunduundan, mevsimleri yazmadan program sona erecektir. 10 PRINT "RNEK" 20 CLS 30 GOTO 10 Bu program altrdmzda 10. satrda RNEK yazacak, 20. satrda ekran temizleyecek, 30. satra geldiinde takrar 10. satra giderek program srecektir. Bu olay o kadar hzl olacaktr ki RNEK szc ekranda yanp snyor gibi grnecektir. Bu program sonsuz dngye girdii iin CONTROL+C veya CONTROL+BREAK ile kmamz gerekecektir. Ayn programda 20. satr silersek, RNEK szcn alt alta sonsuza kadar yazacaktr. Programn sona ermesi iin, yine dardan mdahale edilmesi gerekecektir. READ-DATA deyimleri ile herhangi 10 sayy okutan ve ekrana yazdran program yapalm: 10 20 30 40 50 60 70 CLS READ A IF A=-1 THEN 60 PRINT A GOTO 20 END DATA 8,6,12,4,20,4,16,9,3,19,-1
Burada 30. satr kontrol satrdr. A deikeni -1 deerini ald zaman program sona erecektir. Dikkat ettiyseniz DATA satrnda son olarak -1 verisini verdik. -1 bizim iin burada kullanlmayacak bir say olarak dnld. Ayn program saylarn karelerini alacak ekilde yeniden yapalm: 10 20 30 40 50 60 70 CLS READ A IF A=-1 THEN END KARE=A^2 PRINT A,KARE GOTO 20 DATA 8,6,12,4,20,4,16,9,3,19,-1
- 338-
Bu kez de READ-DATA ile 20 kiilik bir snfta kanc rencinin notu isteniyorsa o rencinin notunu bulan ve yazan program yapalm: 10 20 30 40 50 60 70 80 CLS S=0 INPUT "KAINCI RENCININ NOTU";K S=S+1 READ N IF K=S THEN PRINT K;"INCI RENCININ NOTU";N;"DIR":END GOTO 40 DATA 5,6,7,7,9,3,5,2,8,6,5,5,10,7,8,9,3,4,10,7
2. KOULLU SAPMA IF-THEN-ELSE

Programn akn koullu olarak deitirmeye yarar. Bu deyimle istenen koulun yerine getirilmesi durumunda, koul dorultusunda programn ak srer. Koul yerine getirilmedii takdirde ya istediimiz sonucu alamayz ya da bir alt satra geerek programn ak srer. Bu deyimlerden sonra u karlatrma operatrlerini kullanarak istenilen ilemleri yapmas salanr. ( =,>,<,<=,>=,<> ) Yazl: IF <Deisken>=<Bir Ifade> THEN <Basic Deyimi> ELSE <Basic Deyimi> IF A=0 THEN GOTO 120 Eer A=0 se Git 120 ya da IF A=100 THEN PRINT "MERHABA" ELSE END Eer A=100 se Yaz MERHABA Deilse Bitir Aadaki rnekte bu komutlarla yapacamz programla ileyiini grelim: 5 CLS 10 INPUT "BIR HARF GIRINIZ ";H$ 20 IF H$="M" THEN GOTO 50 30 IF H$="G" THEN GOTO 70 40 PRINT "YANLI GIRI YAPTINIZ":END 50 PRINT "MERHABA" 60 GOTO 10 70 PRINT "GNAYDIN" 80 GOTO 10
- 339-
Bu programa gre kullancdan bir harf girmesi istenmektedir. Girilen harf M ise 20. satr tarafndan koul saland iin 50. satra gnderilecektir. 50. satrda MERHABA szcn yazmasn istediimizden, MERHABA yazarak 60. satr tarafndan tekrar 10. satra gnderilerek, yeniden bir harf girmesi istenecektir. Girilen harfin G olmas durumunda 20. satrda koul yerine getirilmedii iin, bir alt satra yani 30. satra geerek orada istenen koulu dikkate alacaktr. 30. satrda H$'n ifadesi G olduundan koul yerine getirilmi olacak ve satrn gerei olarak 70. satra gidecektir. 70. satrda GNAYDIN yazmas istendiinden, gereini yerine getirerek 80. satr kanalyla tekrar baa dnecektir. Girilen harf M veya G dnda bir harfse, 20. ve 30. satrlarda koul salanmadndan bir alt satra, yani 40. satra geecek YANLI GR YAPTINIZ yazarak program sona erecektir. Buradan unu anlyoruz: Koul srdmz satrda, istenilenler salanyorsa gereken yaplacaktr. Eer koul salanmyorsa, bir alt satr okuyacaktr. Ayn program u ekilde de yapmak mmkndr: 10 20 30 40 INPUT "BIR HARF GIRINIZ";H$ IF H$="M" THEN PRINT "MERHABA":GOTO 10 IF H$="G" THEN PRINT "GNAYDIN":GOTO 10 PRINT "YANLI GIRI YAPTINIZ":END
Bu kez de ayn rnein benzerini saysal deerlerle yapalm: Bu programmz da 1'den 5'e kadar olan saylar yaz ile yazsn. 10 20 30 40 50 60 70 80 90 CLS INPUT "1 ILE 5 ARASINDA BIR SAYI GIRINIZ";S IF S=1 THEN PRINT "BIR" IF S=2 THEN PRINT "IKI" IF S=3 THEN PRINT "" IF S=4 THEN PRINT "DRT" IF S=5 THEN PRINT "BE" IF S>5 THEN PRINT "YANLI GIRI YAPTINIZ":GOTO 20 END
Bu programn almasn inceleyelim ve ikisinin arasndaki farka bakalm: lk programmzda girilen bilgiler alfasaysal olduu iin H$="G" gibi koullar "..." iinde yazdk. kincisinde ise saysal olduu iin ".." iinde yazmadk. Yani S=1 yazdk. Bundan sonraki programlarmzda bu noktalar unutmayalm.
- 340-
10 ' DRT ILEM YAPAN PROGRAM 20 INPUT "BIRINCI SAYIYI GIRINIZ";A 25 IF A=0 THEN END 30 INPUT "ILEMI IARET OLARAK GIRINIZ";C$ 40 INPUT "IKINCI SAYIYI GIRINIZ";B 50 IF C$="+" THEN 90 60 IF C$="-" THEN 120 70 IF C$="/" THEN 150 80 IF C$="*" THEN 180 90 D=A+B 100 PRINT "TOPLAMANIN SONUCU";D 110 GOTO 10 120 D=A-B 130 PRINT "IKARMANIN SONUCU";D 140 GOTO 10 150 D=A/B 160 PRINT "BLMENIN SONUCU";D 170 GOTO 10 180 D=A*B 190 PRINT "ARPMANIN SONUCU";D 200 GOTO 10
3. BASIC DLNDE BALALAR AND-OR-NOT (VE-VEYA-DEL)

Koullu sapma komutlarnda, AND-OR-NOT balalarn kullanarak koullarmz daha net ekilde vermeyi salayabiliriz. Kullanmlar IF-THEN-ELSE komutlaryla birliktedir. Bu komutlarla birlikte kullanarak birden ok olaslklar da gznne alabiliriz. Aadaki tabloda, AND-OR-NOT deyimlerinin alma emasn bulacaksnz. D doruyu, Y yanl gstermektedir.
- 341-
AND deyiminde her iki ifadenin de doru olduu durumda, X ve Y ikiside doru ise sonu doru olur. Aksi durumda yanl olur.
OR deyiminde her iki ifadenin de yanl olduu durumda, X ve Y ikisi de yanl ise sonu yanltr. Aksi durumda dorudur.
IF A>1 AND A<20 THEN GOTO 100 Eer A byk 1 ve A kk 20 ise 100. satra git IF A>1 OR B<=20 THEN GOTO 120 Eer A byk 1 veya B kk eit 20 ise 120. satra git IF NOT A=0 THEN 140 Eer A, Sfra eit deilse 140. satra git IF A=>65 AND A=<74 THEN PRINT "IYI" Eer A Eit 10 ise PEKY yaz IF A>10 OR B>20 THEN C=1 Eer A byk 10 ya da B>20 ise C, 1'e eit olsun IF Y$="E" OR Y$="e" THEN 10 ELSE END Eer Y$, E ya da Y$ e, ise 10 satra git. Deilse program sona erdir. IF Y$="B" AND S=0 THEN INPUT "ADINIZI GIRINIZ";AD$ Eer Y$, B ve S, 0 ise ADINIZI GRNZ giriini yap IF A<>0 AND B<>100 THEN 200 Eer A sfra eit deilse ve B 100e eit deilse 200. satra git IF (A<=6 AND C$="K") OR (A<=7 AND C$="E") THEN 300 Eer A kk eit 6 ve C$=K veya A kk eit 7 ve C$=E ise 300. satra git.
- 342-
Yukarda verdiimiz rnekleri, yapacamz programn akna gre istediimiz kadar oaltabilir ve uyarlayabiliriz. rnek: Bir genlik kulbne girebilmek iin kzlarn yann 18'den, erkeklerin yann 17'den byk olmas ve kulbn parolasn bilmesi gerekmektedir. Bu koullar salanyorsa, ER GREBLRSNZ; salanmyorsa ER GREMEZSNZ yazp tekrar baa dnen program yapalm. Parola GEN KUAK'dr. 10 20 30 40 50 60 70 80 90 INPUT "YAINIZI GIRINIZ:";Y INPUT "CINSIYETINIZI GIRINIZ:";C$ INPUT "PAROLAYI GIRINIZ:";P$ IF C$="K" AND Y>18 AND P$="GEN KUAK" THEN GOTO 80 IF C$="E" AND Y>17 AND P$="GEN KUAK" THEN GOTO 80 PRINT "IERI GIREMEZSINIZ" GOTO 10 PRINT "IERI GIREBILIRSINIZ" GOTO 10
10, 20 ve 30 numaral satrlarda kulbe girmek isteyenlerin ya, cinsiyeti ve parolay girmesi istenmektedir. 40. ve 50. satrlarda koul verilmi ve verilen koullarn yerine getirilmesi durumunda 80. satra gnderilerek ER GREBLRSNZ yazp baa dnecektir. Koullar yerine getirilmedii takdirde 60. satrda ER GREMEZSNZ yazarak yine baa dnerek, yeni girilerin yaplmas gerekletirilecektir. Bu programn 40. ve 50. satrn birletirerek tek bir satr haline getirebiliriz. 40 IF (C$="K" AND Y>18 AND P$="GEN KUAK") OR (C$="E" AND Y>17 AND P$="GEN KUAK") THEN 80 40. satr yukardaki biimde yazp, 50. satr da silersek ayn sonucu elde ederiz. Vergi adesini hesaplayan program. 10 CLS 20 INPUT "ADI SOYADI";AD$ 30 INPUT "MAAI";MAAS# 40 INPUT "TOPLADII FATURA TUTARI";TF# 50 IF TF#>MAAS# THEN TF#=MAAS# 60 IF TF#<=60000 THEN 100 70 IF TF#>60000 AND TF#<=120000 THEN 110 80 IF TF#>120000 AND TF#<=200000 THEN 120 90 IF TF#>200000 THEN 130 100 IADE!=TF#*.10: GOTO 140 110 IADE!=6000+(TF#-60000)*.2:GOTO 140 120 IADE!=18000+(TF#-120000)*.12:GOTO 140 - 343-
130 IADE!=27600+(TF#-200000)*.05:GOTO 140 140 DV=IADE!*.005 150 NETIAD#=IADE!-DV 160 CLS 170 PRINT "ADI SOYADI","MAA","T.FATURA","D.VERGISI", "NET IADE" 180 PRINT "==========","====","========","=========", "========" 190 PRINT AD$,MAAS#,TF#,DV,:PRINT USING "###,###";NETIAD#
4. ALT PROGRAMLAR (SUBROUTINE) a. GOSUB-RETURN

Yazl: GOSUB <Alt Program Satr Numaras> ... ... Alt program ... ... RETURN Program ierisinde gndermeleri, imdiye kadar GOTO deyimiyle yaptk. Ama baz durumlar olur ki, yaptmz bir alt program, sk sk kullanmamz gerekebilir. Bunlar dosya ama, ekran izimi gibi alt programlardr. te byle durumlarda GOSUB-RETURN komutlarndan yararlanrz. Ayn program yeniden, (ayn program iinde yapmak yerine), bir kez yaparak defalarca kullanabiliriz. GOSUB deyimi, GOTO SUBROUTINE deyiminin ksa yazldr. GOSUB deyiminden sonraki Satr No, alt programn satr numarasdr. Bu nedenle programn akn alt programa gtrr. RETURN alt programn son deyimidir. Bu deyim programn akn geldii GOSUB deyiminin bir alt satrna gnderir.
- 344-
10 REM ANA PROGRAM BALANGICI 20 CLS 30 GOSUB 500 40 ... 50 ... 60 ... 70 END ... ... ... 500 REM ALT PROGRAM BALANGICI 510 ... 520 ... 530 ... 540 RETURN Byle bir program almaya baladnda, 30. satrdaki GOSUB 500 deyimiyle 500. satrda bulunan Alt Program'a gider. Program bundan sonra buradan almaya devam eder. RETURN deyimini grene kadar bu ilem srer. RETURN deyimini grdkten sonra geldii yer olan 30. satrn bir altna dner. Bu da 40. satrdr. 10 CLS 20 GOSUB 70 30 GOSUB 100 40 GOSUB 130 50 GOSUB 160 60 END 70 PRINT "BIRINCI ALT PROGRAM" 80 PRINT 90 RETURN 100 PRINT "IKINCI ALT PROGRAM" 110 PRINT 120 RETURN 130 PRINT "NC ALT PROGRAM" 140 PRINT 150 RETURN 160 PRINT "DRDNC ALT PROGRAM" 170 PRINT 180 RETURN
- 345-
RUN BIRINCI ALT PROGRAM IKINCI ALT PROGRAM NC ALT PROGRAM DRDNC ALT PROGRAM Ok Grdmz gibi alt programlara geen program ak, RETURN deyimiyle alt programn bir alt satrna dnd ve tekrar oradan itibaren almaya balad. Orada da yine alt programa gnderme olduundan gnderildii alt programa gitti ve program almasna byle devam etmi oldu.
b. ON...GOTO / ON...GOSUB DEYMLER

Yazl: ON <Ifade> GOTO <SatrNo 1>,<SatrNo 2>,....<SatrNo N> ON <Ifade> GOSUB <SatrNo 1>,<SatrNo 2>,....<SatrNo N> Buradaki ifade saysal ifadedir. Bu ifadenin ald deere gre, belirlenen satr no'ya gider. fade=1 ise programn ak SatrNo 1 ile belirtilen satr numarasna gider, fade=2 ise programn ak SatrNo 2 ile belirtilen satr no'ya gider. 10 PRINT "1- YAZIYLA" 20 PRINT "2- YAZIYLA" 30 PRINT "3- YAZIYLA" 40 PRINT "4- PROGRAMDAN IKI" 50 INPUT "SEIMINIZ";S 60 ON S GOTO 70,80,90,100 70 PRINT "BIR BASTINIZ":GOTO 10 80 PRINT "IKI BASTINIZ":GOTO 10 90 PRINT " BASTINIZ":GOTO 10 100 PRINT "PROGRAMDAN IKTINIZ":END Bu program altrdmzda, karmza bir men kacaktr. Bu mende 4 seenek vardr. Biz bu seceneklerden herhangi birine basarsak, programda yer alan ON S GOTO deyiminden sonra gelen satr numaralar bu deerlere gre program akn ynlendirecektir. Yani 1 bastmzda 80. satra, 2 bastmzda 90. satra gidecektir ve yaz ile bize ka bastmz bildirecektir.
- 346-
Faiz hesabn GOSUB...RETURN ile oluturarak, hesaplamasn istediimiz alt programa gtren, program yapalm: 10 ' ****** ANA MEN EKRAN OLUUMU ******* 20 CLS:KEY OFF ' Aadaki FONKSYON TU'lar kapatlyor. 30 GOSUB 630 ' Bu satrlar EREVE CZM ALT PROGRAMINA gidiyor 40 LOCATE 5,15:COLOR 0,7:PRINT "***** FAIZ HESABI ANA MENS *****":COLOR 7,0 50 LOCATE 8,20:PRINT "1. KAPITAL HESABI" 60 LOCATE 10,20:PRINT "2. VADE HESABI" 70 LOCATE 12,20:PRINT "3. FAIZ FIYATI HESABI" 80 LOCATE 14,20:PRINT "4. FAIZ HESABI" 90 LOCATE 16,20:PRINT "5. PROGRAMDAN IKI" 100 LOCATE 20,25:PRINT "SEENEINIZ...>" 110 LOCATE 20,42:INPUT " ",S ' INPUT komutundan sonra bo trnak 120 IF S<1 OR S>5 THEN 100 ' alr ve VRGL konursa SORU 130 ON S GOTO 140,250,360,470,580 ' ARET (?) grntlenmez 140 GOSUB 630 150 ' ****** KAPITAL HESABI ALT PROGRAMI ****** 160 LOCATE 5,15:COLOR 0,7:PRINT "**** KAPITAL HESABI ****": COLOR 7,0 170 LOCATE 8,20:INPUT "VADEYI GIRINIZ";N 180 LOCATE 10,20:INPUT "FAIZ FIYATINI GIRINIZ";T 190 LOCATE 12,20:INPUT "FAIZI GIRINIZ";F 200 K=(F*1200)/(N*T) 210 LOCATE 16,15:PRINT "BU KOULLARDA KAPITALINIZ";K;"LIRADIR" 220 LOCATE 22,25:COLOR 0,7:PRINT "DEVAM IIN BIR TUA BASINIZ":COLOR 7,0 230 IF INKEY$="" THEN 230 240 GOTO 10 250 GOSUB 630 260 ' ******* VADE HESABI ALT PROGRAMI ******* 270 LOCATE 5,15:COLOR 0,7:PRINT "**** VADE HESABI ****": COLOR 7,0 280 LOCATE 8,20:INPUT "KAPITALI GIRINIZ";K 290 LOCATE 10,20:INPUT "FAIZ FIYATINI GIRINIZ";T 300 LOCATE 12,20:INPUT "FAIZI GIRINIZ";F 310 N=(F*1200)/(K*T) 320 LOCATE 16,15:PRINT "BU KOULLARDA PARANIZ";N;"AY FAIZDE KALMALIDIR" 330 LOCATE 22,25:COLOR 0,7:PRINT "DEVAM IIN BIR TUA BASINIZ":COLOR 7,0 340 IF INKEY$="" THEN 340
- 347-
350 GOTO 10 360 GOSUB 630 370 ' ******* YZDE HESABI ALT PROGRAMI ******* 380 LOCATE 5,15:COLOR 0,7:PRINT "**** YZDE HESABI ****": COLOR 7,0 390 LOCATE 8,20:INPUT "KAPITALI GIRINIZ";K 400 LOCATE 10,20:INPUT "VADEYI GIRINIZ";N 410 LOCATE 12,20:INPUT "FAIZI GIRINIZ";F 420 T=(F*1200)/(K*N) 430 LOCATE 16,15:PRINT "BU KOULLARDA FAIZ FIYATI %";T;"OLMALIDIR" 440 LOCATE 22,25:COLOR 0,7:PRINT "DEVAM IIN BIR TUA BASINIZ":COLOR 7,0 450 IF INKEY$="" THEN 450 460 GOTO 10 470 GOSUB 630 480 ' ****** FAIZ HESABI ALT PROGRAMI ******* 490 LOCATE 5,15:COLOR 0,7:PRINT "**** FAIZ HESABI ****":COLOR 7,0 500 LOCATE 8,20:INPUT "KAPITALI GIRINIZ";K 510 LOCATE 10,20:INPUT "VADEYI GIRINIZ";N 520 LOCATE 12,20:INPUT "FAIZ FIYATINI GIRINIZ";T 530 F=(K*N*T)/1200 540 LOCATE 16,15:PRINT "BU KOULLARDA PARANIZ";F;"LIRA FAIZ GETIRIR" 550 LOCATE 22,25:COLOR 0,7:PRINT "DEVAM IIN BIR TUA BASINIZ":COLOR 7,0 560 IF INKEY$="" THEN 560 570 GOTO 10 580 GOSUB 630 590 ' ******* PROGRAMI SONA ERDIRME ******* 600 FOR SS=1 TO 50:LOCATE 12,30:PRINT "TEEKKR EDERIM": NEXT SS:CLS 610 KEY ON ' FONKSYON TU'lar yeniden alyor. 620 END 630 ' ******* EREVE IZIMI ****** 640 CLS 650 LOCATE 3,5:PRINT CHR$(201) 660 LOCATE 3,6:PRINT STRING$(69,205) 670 LOCATE 3,75:PRINT CHR$(187) 680 FOR I=4 TO 21 690 LOCATE I,5:PRINT CHR$(186):LOCATE I,75:PRINT CHR$(186) 700 NEXT I 710 LOCATE 22,5:PRINT CHR$(200) 720 LOCATE 22,6:PRINT STRING$(69,205) - 348-
730 LOCATE 22,75:PRINT CHR$(188) 740 RETURN
F. SAYA KULLANIMI
X=1 ile balayan X deerini, bir dng ierisine sokarak X=X+1 ifadesiyle her dnnde 1 artrabiliriz. stee gre bu artrma iini X=X+5 eklinde yazarak 5'er de artrabiliriz. Bu yolla say attrma iine Saya adn veriyoruz. Bir rnek programla bunu aklayalm: 1'den balayp 100'e kadar olan saylarn toplamn alp, toplamlar ekrana yazdran program yapalm: 10 20 30 40 50 60 70 CLS S=0 S=S+1 TOPLAM=TOPLAM+S PRINT S,TOPLAM IF S=100 THEN END GOTO 30
Bu program altrdmzda, 1'den 100'e kadar saylarn toplamlarn verecektir. Burada saya grevini S deikeni gryor. Program almaya baladnda S'nin deeri 0'dr. 30. satrda S'ye bir eklenecek ve her geri dnte S'nin deeri 1 artacaktr. 40. satrda S deeri her dnte TOPLAM deikenine eklenecektir. 50. satrda S (Say) ve TOPLAM ekrana yazlacaktr. 60. satr kontrol satrdr. Burada S, 100 deerini aldnda program sona erecektir. 70. satr programn akn 30. satra gnderir. S'nin deeri her dnte artar, TOPLAM deikeninin de deeri buna bal olarak artacaktr. Bu ilemler 60. satrdaki koul salanncaya kadar srecektir. S=100 olduunda program sona erecektir. Bu kez de ekrana 20 kez KAMURAN TANI yazdran program yapalm: 10 20 30 40 50 60 CLS S=0 S=S+1 PRINT "KAMURAN TANI" IF S=20 THEN END GOTO 30
- 349-
Bu programmzda da saya ierisinde 40. satrda KAMURAN TANI' yazmasn istediimiz iin, bunu yerine getirecektir. Bu olay 50. satrdaki kontrol satrnda S deikeninin 20 deerini almasna kadar srecektir. 0'dan, 5'er artarak 100'e kadar giden saylarn karelerini ve kplerini alan program: 10 CLS 20 S=0 30 PRINT "SAYI","KARESI","KP" 40 PRINT "====","======","====" 50 S=S+5 60 KARE=S^2 ya da 60 KARE=S*S 70 KUP=S^3 ya da 70 KUP=S*S*S 80 PRINT S,KARE,KUP 90 IF S=100 THEN END 100 GOTO 50 Bu programmzn st satrnda bir ssleme yaparak, saylarn ne olduunun grlmesini saladk. Yeni bir program yaparak, saylar azaltmay salayalm. 100'den 0'a kadar 10'ar azalarak giden saylarn KAREKK'lerini alan program yapalm: 10 20 30 40 50 60 70 CLS S=100 S=S-10 KAREKOK=S^(1/2) IF S=0 THEN END PRINT S,"KAREKK",KAREKOK GOTO 30 100'den 0'a kadar 10'ar azalan saylarn karekklerini alan program: 10 ' KLAVYEDEN GIRILEN 10 SAYI IINDEN POZITIF 20 ' SAYILARIN ORTALAMASINI BULAN PROGRAM 30 S=0 40 TOP=0:PS=0 50 INPUT "SAYI=";SAYI 60 S=S+1 70 IF SAYI>0 THEN TOP=TOP+SAYI:PS=PS+1 80 IF S<10 THEN 50 90 ORT=TOP/PS 100 PRINT "POZITIF SAYILARIN ORTALAMASI";ORT 110 END
- 350-
10 CLS 20 PRINT "BU PROGRAM " 30 PRINT "ISTENILEN KADAR RENCI'NIN NOTLARININ GIRILMESI IINDIR." 40 PRINT "RENCI SAYISI, ORTALAMA, EN KK VE EN BYK NOTU VERIR." 50 PRINT "GIRILERINIZ BITTIINDE, IKI IIN RENCI NO'YU <ENTER>'LE BO GEINIZ." 60 PRINT:PRINT :PRINT 70 INPUT "R NO:";N 80 IF N=0 THEN 170 90 INPUT "NOT";NN 100 I=I+1 110 TOP=TOP+NN 120 IF I=1 THEN ENB=NN :ENK=NN 130 IF NN>ENB THEN ENB=NN 140 IF NN<ENK THEN ENK=NN 150 ORT=TOP/I 160 GOTO 70 170 CLS 180 PRINT "R.SAYISI:";I 190 PRINT "ORTALAMA..:";ORT 200 PRINT "EN KK..:";ENK 210 PRINT "EN BYK..:";ENB 220 END 10 ' 10 RENCININ YAI KLAVYEDEN GIRILEREK 20 ' BU RENCILERIN YA ORTALAMASINI VE 30 ' EN KK RENCININ YAINI VE ADINI YAZAN PROGRAM 40 S=0 50 ENK=99:TOPY=0 60 INPUT "ADI SOYADI ";AD$ 70 INPUT "YAI ";YAS 80 S=S+1 90 IF YAS<ENK THEN ENK=YAS:AAD$=AD$ 100 TOPY=TOPY+YAS 110 IF S<10 THEN 60 120 YORT=TOPY/S 130 PRINT "YA ORTALAMASI";YORT 140 PRINT "EN KK RENCININ ADI";AAD$ 150 PRINT "YAI";ENK 160 END
- 351-
10 ' BILGI YARIMASINA KATILAN 20 ' 5 RENCIDEN BIRINCI OLAN 30 ' RENCININ PUANINI VE ADINI YAZAR 40 S=0 50 ENB=0 60 INPUT "ADI SOYADI";AD$ 70 INPUT "TOPLAM PUANI";TP 80 S=S+1 90 IF TP>ENB THEN ENB=TP:AAD$=AD$ 100 IF S=5 THEN 120 110 GOTO 60 120 PRINT "1. RENCININ ADI";AAD$ 130 PRINT "TOPLAM PUANI";ENB 140 END
G. DNG KOMUTLARI 1. EVRM VE DNGLER

Buraya kadar grdmz derslerimizde programn akn, GOTO deyimiyle istediimiz satra gnderebiliyorduk. Dng ierisinde belirli sayda ilem yaplaca zaman da, sayala yapyorduk. Bunu yaparken biz bir koul veriyor ve o koul yerine gelince, dngden klyordu.
a. FOR...NEXT DNGS
Yazl: FOR <Deiken>=X TO Y [STEP] Z .... .... .... NEXT <Deiken> Burada nceden belirlenmi sayda dng ile program yapmay greceiz. Bu sorunumuzu FOR ... NEXT ile zmleyebiliriz. FOR....NEXT deyimleri arasna yazlan ilemleri belirlediimiz sayda yaparak bize bu kolayl salar. Dng konusunu daha iyi anlayabilmek ve pekitirmek iin bir ekille aklayalm:
- 352-
Bu yolda seyretmekte olan bir otomobil, trafik kurallarna uymak zorundadr. Bu kurallara uymad takdirde, ya trafik kazas geirecek ya da trafik kurallarna uymad iin cezaya arptrlacaktr. Yoldaki levhada Tur iaretini grnce, src bu dairenin iine girerek tur attktan sonra yoluna devam edebilecektir. Doaldr ki dairenin iinde giderken de uymas gereken kurallar ya da dmen krma, yavalama gibi otomobili kullanmak iin gerekli hareketleri yapmak zorundadr.Bu kurallar yerine getirmeden yola devam edemeyecektir. FOR...NEXT dngsn de bu olaya benzetebiliriz. Daha nce yaptmz 1'den 20'ye kadar saylar toplayan program FOR...NEXT dngsyle yapalm. Ama nce dngnn nasl ilediini ve yazlmn grelim: FOR deyiminden sonra bir deiken belirlememiz gerekir. Sonra bu deikenin ilk deerini vereceiz. Burada X ile gsterilen deer Balang Deeri'dir. TO deyiminden sonra Biti Deeri verilir. STEP deyiminden sonra Art Deeri verilir. Bu ilem belirlendikten sonra dng ierisinde neler yaplmasn istiyorsak bunlar yazarz. Dng NEXT deyimiyle kapatlr. NEXT deyiminden sonra yukarda verdiimiz deikeni yeniden yazarz. 10 FOR I=0 TO 20 STEP 5
... ... ...
90 NEXT I Yukardaki olayn aklamas yledir: 0'dan bala 20'ye kadar 5'er artrarak aradaki ilemleri yap. STEP burada Adm olarak tanmlanr. imdi gelelim daha nce sayala yaptmz, 1'den 20'ye kadar saylar toplayan program, FOR...NEXT dngsyle yapmaya: 10 20 30 40 50 60 CLS FOR S=1 TO 20 TOPLAM=TOPLAM+S PRINT S,TOPLAM NEXT S END
- 353-
Program balarken 1'den balayacak 20'ye kadar aradaki ilemleri yapacaktr. Yani S deeri balangta 1 olacak, TOPLAM'a depolanacak. S (Say) ve TOPLAM yazlacak. NEXT S grndnde tekrar FOR satrna dnecektir. Her geri dnte S'nin deeri bir artacaktr. Bunu u ekilde de tanmlayabiliriz. S deeri 20 olana kadar aradaki ilemleri yap. GOTO deyimiyle dngye bir mesaj soktuumuzda sonsuz dng olmutu. 10 CLS 20 PRINT "KAZIM TANI" 30 GOTO 20 Program sonsuz dngye sokarak KAZIM TANI' sonsuza kadar yazar.
Bunu byle deil de KAZIM TANI' 20 kez yazmasn isteseydik sayala yaptmzda u ekilde yapabilirdik: 10 20 30 40 50 60 70 CLS S=0 S=S+1 PRINT "KAZIM TANI" IF S=20 THEN 70 GOTO 30 END Sayala yaptmz program imdi FOR...NEXT dngsyle yapalm: 10 20 30 40 CLS FOR S=1 TO 20 PRINT "KAZIM TANI" NEXT S
KAZIM TANI' belirttiimiz gibi 20 kez yazarak program bitecektir. S deeri 20 olana kadar NEXT S'yi grnce geri dnecek, aradaki ilemleri yapacaktr. Bu kez 1'den 100'e kadar saylar yazmasn isteyelim: 10 20 30 40 50 CLS FOR S=1 TO 100 PRINT S; NEXT S END
1'den 100'e kadar olan saylar yanyana yazacaktr. PRINT S deyiminden sonra hibir iaret koymasaydk, bu kez alt alta yazacakt. (;) Noktal Virgl yerine (,) Virgl koysaydk aralkl olarak yazacakt.
- 354-
STEP (Adm) deyimiyle bir rnek yapalm: 10 20 30 40 50 CLS FOR I=0 TO 20 STEP 5 PRINT I NEXT I END RUN 0 5 10 15 20 Ok
0'dan 20'ye kadar 5'er atlayarak yazacaktr.
1) FOR/NEXT inde READ/DATA Uygulamalar

5 rencinin adn soyadn, iki yazl ve bir szlsn okutarak, ortalamalarn hesaplayan program: 10 CLS 20 PRINT "ADI SOYADI","YAZILILAR","SZL","ORTALAMA" 30 PRINT "==========","=========","=====","========" 40 FOR I=1 TO 10 50 READ ADI$,YAZL1,YAZL2,SOZL 60 ORT=(YAZL1+YAZL2+SOZL)/3 70 PRINT ADI$,YAZL1;YAZL2,SOZL,ORT 80 NEXT I 90 DATA FILIZ ONACAK,60,50,60 100 DATA FSUN RGER,55,70,60 110 DATA IHSAN INCE,60,80,75 120 DATA NUSRET ELIK,70,60,85 130 DATA ZEKI ATAV,50,70,50 140 DATA HANDAN ILGAZ,45,80,50 150 DATA SEVGI MUTLU,60,75,75 160 DATA EMINE ONACAK,70,60,85 170 DATA TOLGA SEYFELI,75,45,60 180 DATA HASAN YAVUZ,75,40,50 200 END
- 355-
2) ie Dngler
Baz durumlarda, bir programda birden fazla dngye gereksinim duyulabilir. Byle durumlarda dnglerin akmamasna dikkat etmek gerekir. Bu konuda ilke udur: En son alan dng, ilk olarak kapatlr. Bylelikle dngler i ie olur ve akmazlar.
Bu kez daire saysn 2'ye kardk. Aadaki ekil de bunu gsteriyor:
Bu yolda ofr, ilk daireye 3 tur atmak iin girecektir. Daireye girdikten sonra, bir i daire ile karlaacak. Buradaki aret Levhas'nda 4 TUR yazmaktadr. ofr burada 4 tur atacak ve tekrar d daire iine girecektir. Ama daha d daire iin sz konusu olan 3 tur bitmediinden, dairenin iine tekrar girecek ve 2. tur'a balayacaktr. dairedeki 4 tur levhasyla yeniden karlaacandan bu koulu yerine getirecektir. Bu olay byle srp gidecek; koullar yerine gelince yoluna devam edebilecektir. ie FOR...NEXT dngs de bu olayn aynsdr.
- 356-
ie dngye aadaki rnekle girelim: 10 20 30 40 50 60 70 80 CLS FOR A=1 TO PRINT "DI FOR B=1 TO PRINT ,"I NEXT B NEXT A END 3 DAIRE";A;". TUR" 4 DAIRE";B;". TUR"
Program altralm: RUN DI DAIRE 1 . TUR I I I I DI DAIRE 2 . TUR I I I I DI DAIRE 3 . TUR I I I I Ok
DAIRE DAIRE DAIRE DAIRE DAIRE DAIRE DAIRE DAIRE DAIRE DAIRE DAIRE DAIRE
1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4
. . . . . . . . . . . .
TUR TUR TUR TUR TUR TUR TUR TUR TUR TUR TUR TUR
Sfrdan (0) balayp, 100'e kadar 10'ar atlayarak giden saylarn kareleri ve kplerini alan, saylarla birlikte ekrana yazdran program yapalm: 10 20 30 40 50 60 70 80 90 CLS PRINT "SAYI","KARESI","KP" PRINT "====","======","===" FOR S=0 TO 100 STEP 10 KARE=S^2 KUP=S^3 PRINT S,KARE,KUP NEXT S END
- 357-
100'den geriye doru 0'a kadar 10'ar azalarak giden saylarn karekk'lerini hesaplayp yazan program: 10 20 30 40 50 60 70 80 CLS PRINT "SAYI","KAREKK" PRINT "====","=======" FOR S=100 TO 0 STEP -10 KAREKOK=S^(1/2) PRINT S,KAREKOK NEXT S END Bileik faiz hesabn yapan program: 10 20 30 40 50 60 70 INPUT "KAPITALI GIRINIZ";K# INPUT "FAIZ FIYATINI GIRINIZ";T INPUT "KA YIL KALACAK";N FOR S=1 TO N K#=K#+(K#*T/100) PRINT S;"'INCI YIL",K# NEXT S rnek: Belirli sayda iinin cret bordrosunu hesaplayan program: 10 CLS:INPUT "KA ICILIK BORDRO";N:CLS 20 PRINT "ADI SOYADI","BRT CRET","S.S.K.P.","TOP.VERGI", "NET CRET" 30 PRINT "==========","==========","========","=========", "=========" 40 FOR S=1 TO N 50 INPUT "IININ ADI SOYADI";AD$ 60 INPUT "ALITII GN";CG 70 INPUT "GNLK CRET";GU 80 BU=CG*GU 90 SSKP=BU*.14 100 OZIND=3000*CG 110 GVM=BU-(SSKP+OZIND) 120 GV=GVM*.25 130 DV=BU*.004 140 TVERGI=GV+DV 150 NETUCR=BU-(SSKP+TVERGI) 160 PRINT AD$,BU,SSKP,VERGI,NETUCR 170 NEXT S 180 END
- 358-
b. WHILE...WEND DNGS
ne srlen koul salanncaya kadar aradaki ilemlerin yaplmasn salar. Yazl: WHILE <Koul> WEND
... ... ... ...
Kurallar: 1. Koul WHILE deyiminden nce tanmlanmaldr. 2. Koulu yerine getirecek ifade, WHILE...WEND arasnda belirtilmelidir. rnek: 10 20 30 40 50 60 70 80 CLS S=0 WHILE S<>100 S=S+5 KARE=S^2 PRINT "SAYI";S,"SAYININ KARESI";KARE WEND END
Yukardaki programda S sayacna ilk deer olarak 0 atadk. WHILE ile S, 100e eit deilse aradaki ilemleri yapmasn istedik. Syi dng arasnda 5er arttrdak. S, 100 deerini alana kadar aradaki ilemleri yapt.
c. WHILE NOT...WEND
nerilen koulun deilini yapar. Bu kez de ayn ilemi olumsuz koul ne srerek yapalm: 10 20 30 40 50 60 70 80 CLS S=0 WHILE NOT S=100 S=S+5 KARE=S^2 PRINT "SAYI";S,"SAYININ KARESI";KARE WEND END Burada da ayn ilemi, S=100 deilse yap, komutuyla yaptrdk.
- 359-
H. DZNL DEKENLER ve BOYUT KULLANIMI

Daha nce grdmz konularda deikenlere LET, READ-DATA ve INPUT ile deer atamtk. Ancak bu komutlarla tek deer atanabiliyordu ve yeni bir deer atamasndan sonra eski deer kayboluyordu. Yani girilen en son deer, bir nceki deeri ortadan kaldryordu. Deikenin bir nceki deerinin kullanlmas olanakszlayordu. imdi bunu ortadan kaldracak bir deiken greceiz. Buna Dizinli (ndisli) Deiken ad verilir. ndis numaralar deitirilerek ayn deikene birden ok deer atayabiliriz. Bu durumda indis numaralar deiik olacandan karklk da yaratlmayacaktr. ndisli deikenlerde, deiken numaras deiken adndan sonra ayra (..) iinde verilir. A$(10), A(5) gibi. Bu rneklerde A$ alfasaysal dizi deikenine 10, A saysal dizi deikenine de 5 deiik deer atanabilecei verilmitir.
1. DIM
ndisli deikenler en ok 10 deiik deer alabilirler. Baz bilgisayarlarda bu deer 11'e kadar kabilir. Bu tip bilgisayarlarda dizin 0'dan baladndan bu fark oluur. Bazen bu say yetmemektedir. Artrabilmek iin Dimension deyiminden gelen DIM komutu kullanlr. Yazl: DIM <Deiken> (<X>),... Burada X, o dizinin en ok ka deer alacan belirtir. ok sayda dizi deikeni bir tek DIM ile tanmlamak olanakldr. DIM SAYI(15),AD$(15),MAAS(15) gibi. Tek boyutlu dizilerde her deikene bir gz ayrlr. Deerler bu deikene ait gzde depolanrlar. AD$(10), I(5) her deikene yalnzca bir eit deer verilebilir.
2. OPTION BASE
ndis deerinin sfrdan deil de 1den balamas isteniyorsa OPTION BASE deyimi kullanlr. Yazl: OPTION BASE 1
- 360-
a. TEK BOYUTLU DZLER

Tek boyutlu dizilerde, indisli deikene, yalnzca bir satrlk atama yaplabilir.
1) Saysal Dizi Ama

Saysal dizi amak demek, DIM ile belirlenen boyuta say atamak demektir. DIM MAAS(10),DIM VERGI(10) Aada saysal diziye bir rnek verilmitir: 5 CLS 10 OPTION BASE 1 20 DIM NT(10) 30 FOR N=1 TO 10 40 INPUT "ALDII NOT";NT(N) 50 NEXT N 60 PRINT "SIRA NO","ALDII NOT" 70 PRINT "=======","==========" 80 FOR N=1 TO 10 90 PRINT N,NT(N) 100 NEXT N 110 END Bu program 10 rencinin sra numaras ve ald notunu alt alta yazar. gibi...
2) Alfasaysal Dizi Ama

Saysal deikenli diziler iin verdiimiz zellikler alfasaysal deikenli diziler iin de geerlidir. DIM CINS$(12),AD$(12) gibi...
Burada da tanmladmz boyuta alfasaysal ifade atayabiliriz. Alfasaysal ifade atamak iin deikenin sonuna $ iaretini yazmamz gerekir. 10 20 30 40 50 60 CLS DIM ADI$(5) FOR I=1 TO 5 READ ADI$(I) NEXT I PRINT "ADI"
- 361-
70 PRINT "===" 80 FOR I=1 TO 5 90 PRINT ADI$(I) 100 NEXT I 200 DATA AYE,FATMA,ALI,FILIZ,METIN 10 ' 10 RENCININ ADI SOYADI VE ORTALAMASI 20 ' BIR DIZGI IERISINDE OKUNMAKTA VE 30 ' SINIFI GEENLERIN (50) LISTESINI VERMEKTEDIR 40 DIM AD$(10),ORT(10) 50 FOR S=1 TO 10 60 INPUT "ADI SOYADI";AD$(S) 70 INPUT "ORTALAMA";ORT(S) 80 NEXT S 90 CLS 100 PRINT "SINIFI GEENLERIN LISTESIDIR" 110 PRINT "SIRA NO","ADI SOYADI","NOTU" 120 FOR S=1 TO 10 130 IF ORT(S)>=50 THEN PRINT S,AD$(S),ORT(S) 140 NEXT S 150 END
b. FT BOYUTLU DZLER
Bu dizilerde, daha ok gz aarak, daha ok deer ya da ifadeyi bellekte tutabiliriz. Yani matris kullanm sz konusudur. yle ki; A(10,5) eklinde bir gz atmzda; 10 satr, 5 stunu belirler. Aadaki izelgede bu konuyu daha iyi anlayabileceiz. A(4,3)'n izimini verelim: 1 2 3 4 1 A(1,1) A(2,1) A(3,1) A(4,1) S 2 A(1,2) A(2,2) A(3,2) A(4,2) T U 3 A(1,3) A(2,3) A(3.3) A(4,3) N S A T I R
Bu tabloda da grdmz gibi 12 deiik deeri, ift boyutlu olarak bir diziye depolayabiliyoruz.
- 362-
1) Saysal Dizi Ama

Tek boyutluda olduu gibi, saysal deer atanaca iin saysal deiken kullanlmaldr. Parantez ierisinde boyut belirlenmelidir. DIM SAYI(10,5) gibi...
Aada (3,2) boyutunda saysal rnek verilmitir. 10 CLS 20 DIM S(3,2) 30 FOR K=1 TO 3 40 FOR L=1 TO 2 50 READ S(K,L) 60 NEXT L 70 NEXT K 80 DATA 1991,50,1992,70,1993,45 90 PRINT "YILI","TON" 100 PRINT "====","====" 110 FOR K=1 TO 3 120 FOR L=1 TO 2 130 PRINT S(K,L), 140 NEXT L 150 PRINT 160 NEXT K
2) Alfasaysal Dizi Ama

Alfasasaysal ift boyutlu dizilerde, deikenin sonuna $ iareti konur. Parantez ierisinde boyutlar belirlenir. DIM ADI$(5,4) gibi...
ift boyutlu diziye rnek olarak, (3,2) boyutlarnda bir dizi aarak rencilerin adn soyadn ve notlarn atayan bir program yapalm: 10 20 30 40 50 60 70 CLS DIM A$(3,2) FOR K=1 TO 3 FOR L=1 TO 2 READ A$(K,L) NEXT L NEXT K
- 363-
80 DATA UMUTCAN TANI,50,FILIZ ONACAK,70,AYE ABAT,45 90 PRINT "ADI SOYADI","NOTU" 100 PRINT "==========","====" 110 FOR K=1 TO 3 120 FOR L=1 TO 2 130 PRINT A$(K,L), 140 NEXT L 150 PRINT 160 NEXT K
3. BELLEK ve BOYUT SIFIRLAMA a. CLEAR

Yazl: CLEAR Bu komutla bellekteki tm deikenler sfrlanr. Bir program altrdktan sonra bellekte deikenlerin deerleri kalr. Program kesme, dng vb. durumlarda, yardan altrdmzda deikenler kald deerlerden devam edebilirler. Byle bir programda geri dnlerin olduu satrda CLEAR komutu kullanlrsa, btn deikenlerin deerleri sfrlanacandan yeniden altrma durumunda, istenilmeyen sonularn olumas engellenir. Bu komutla saysal deikenler sfrlanrken, alfasaysal deikenler de boalr.
b. ERASE
Yazl: ERASE ERASE ile DIM kullanrken boyutlara atadmz deerleri sfrlarz.
- 364-
I. HAZIR FONKSYONLAR
Basicde baz ilemlerin yaplabilmesi iin hazr komut ve deyimler vardr. Bu blmde bu komutlar greceiz. Logaritma aldrma, saylar yuvarlama, tarih ve saat yazdrma gibi...
1. MATEMATKSEL FONKSYONLAR a. INT

Yazl: INT(X) X saysndan, kk veya ona en ok eit, en byk tam say deerini bulur. PRINT INT(2.78),INT(2.25) 2 2 PRINT INT(-2.78), INT(-2.25) -3 -3
b. FIX
Yazl: FIX(X) X kesirli saysnn, tam say ksmn verir. Saynn negatif ya da pozitif olmas nemli deildir. Tam sayy yazarak, kalan blm atar. PRINT FIX(3.25),FIX(3.88) 3 3 PRINT FIX(-3.25),FIX(-3.88) -3 -3
c. CINT
Yazl: CINT(X) X saysn tamsayya (integer) evirir. Say -32768 ile +32767 arasnda olmaldr. PRINT CINT(478.75) 479
- 365-
d. LOG
Yazl: LOG(X) Logaritma. X saysnn doal logaritmasn bulur. PRINT LOG(3),LOG(453) 1.098612 6.115892
e. SIN
Yazl: SIN(X) X asnn, Radyan deeri olmak zere Sins'n bulur. PRINT SIN(22) -.7509873
f. COS
Yazl: COS(X) Radyan cinsinden verilmi, X deerinin Kosinsn bulur. PRINT COS(180) -.5984601
g. SQR
Yazl: SQR(X) X deerinin karekkn bulur. PRINT SQR(81),SQR(5) 9 2.236068
- 366-
h. TAN
Yazl: TAN(X) X asnn, Radyan deeri olmak zere Tanjantn bulur. PRINT TAN(2) -2.18504
i. ATN
Yazl: ATN(X) X'in arktanjat deerini bulur. PRINT ATN(234) 1.566523
j. ABS
Yazl: ABS=(X) X deikeninin mutlak deerini verir. 10 PRINT ABS(200-500) 20 PRINT ABS(-1250) RUN 300 1250
lem ve yazdrmalarn mutlak deerlerini verdi.
k. CDBL
Yazl: CDBL(X) X saysn ift duyarlkl sayya evirir. PRINT CDBL(345*3) 1035
- 367-
l. CSNG
Yazl: CSNG(X) X saysn tek duyarlkl sayya evirir. PRINT CSNG(416.48373734#) 416.4837
m. EXP
Yazl: EXP(X) Exponential=stel anlamndadr. E saysnn X. kuvvetini verir. E=2.718281'dir. PRINT EXP(2) 7.389056 PRINT EXP(6) 403.4287
n. SGN
Yazl: SGN(X) X'in ald deere gre 1, 0, -1 elde ederek dner. X>0 X=0 X<0 ise ise ise SGN(X)=1 SGN(X)=0 SGN(X)=-1
olur. -1
PRINT SGN(20),SGN(0),SGN(-20) 1 0
o. RND
Yazl: RND[(X)] RND, 0 ile 1 arasnda rastgele say retir. Bu saylar ayn sray takip ederler. Hep ayn saynn gelmemesi iin RANDOMIZE komutu kullanlr. PRINT RND .1213501
- 368-
10 RANDOMIZE TIMER 20 A=RND*1 30 PRINT A
Burada RANDOMIZE TIMER ile, bilgisayarn belleinde bulunan saate ayarl olarak say retildi.
Rastgele tam say retmek istiyorsak, u ekilde kullanrz. A=INT((RND*n)+1) n yerine yazlacak sayya kadar saylar retir. 30 verecek olursak 1-30 arasnda rastgele say retilir.
2. KARAKTER FONKSYONLAR a. CHR$

Yazl: CHR$(n) ASCII kodu verilen saysal deerin karakter karln verir. n'in deeri 0-255 arasnda bir saydr. PRINT CHR$(65),CHR$(97),CHR$(128),CHR$(40) A a <
b. STRING$
Yazl: STRING$(n,m) veya STRING$(n,X$) Bu deyim n kadar, m ASCII kodunun karakter karln verir. X$ karakter dizisinin ilk karakterini n kadar verir. 10 20 30 40 PRINT PRINT PRINT PRINT STRING$(10,61) STRING$(10,65) STRING$(10,"A") STRING$(10,"=")
RUN ========== AAAAAAAAAA AAAAAAAAAA ==========
Belirtilen say kadar, belirtilen karakteri yazd.
- 369-
c. LEN
Yazl: LEN(X$) X$ deikeninin ka karakter olduunu, yani uzunluunu verir. 10 AD$="ORAL C. SEKENDUR" 20 C=LEN(AD$) 30 PRINT C RUN 16 Yazlan karakter dizisinin uzunluunu verdi.
d. LEFT$
Yazl: LEFT$(X$,n) Bu deyimle X$ deikeninin, soldan itibaren n kadar karakterini alr. 10 X$="BILGISAYAR" 20 C$=LEFT$(X$,5) 30 PRINT C$ RUN BILGI Soldan itibaren BLGSAYAR szcnn ilk 5 karakterini okudu ve bunu yazd.
e. MID$
Yazl: MID$(X$,n[,m]) Bu deyim X$ karakter dizisinin n. karakterinden balayarak, m kadarn alr. 10 X$="BILGISAYAR" 20 C$=MID(X$,2,4) 30 PRINT C$ RUN ILGI BLGSAYAR szcnn 2. karakterinden balayarak 4 karakterini ald.
- 370-
f. RIGHT$
Yazl: RIGHT$(X$,n) X$ deikeninin sadan itibaren, n karakterini alr. 10 X$="BILGISAYAR" 20 Y$=RIGHT$(X$,3) 30 PRINT Y$ RUN YAR BLGSAYAR szcnn sadan itibaren, 3 karakterini ald.
g. SPACE$
Yazl: SPACE$(n) Bu deyim n says kadar boluk verir. 10 A$=SPACE$(10) 20 X$="BLGSAYAR" 30 PRINT A$;X$ RUN BILGISAYAR 10 karakterlik boluk szcn yazd. brakarak BLGSAYAR
h. VAL
Yazl: VAL(X$) X$ alfasaysal deikeninin deerini saysala evirir. STR$ fonksiyonunun kartdr. evrilmek istenen karakter dizinin ilk karakteri say deilse, 0 deeri verilir. 10 PRINT VAL("05/23/1920") 20 PRINT VAL("BILGISAYAR 3 ADET") RUN 5 0
- 371-
Bir rnek daha yapalm: 10 INPUT X$ 20 S=VAL(S$) 30 PRINT S Girilen karakter bilgiyi saysala dntrr.
i. STR$
Yazl: STR$(n) n saysal deerini karakter bilgiye dntrr. VAL fonksiyonunun tersini yapar. 10 N=15765 20 X$=STR$(N) 30 PRINT LEN(X$) RUN 6
j. SWAP
Yazl: SWAP <1. Deiken>,<2. Deiken> Deikenlerin deerlerini birbiri ile deitirir. 10 A=20:B=40 20 SOZ1$="MERHABA":SOZ2$="ARKADAIM" 30 PRINT A,B 40 PRINT SOZ1$,SOZ2$ 50 PRINT "DEIIM==========" 60 SWAP A,B 70 SWAP SOZ1$,SOZ2$ 80 PRINT A,B 90 PRINT SOZ1$,SOZ2$ 100 END
- 372-
RUN 20 40 MERHABA ARKADAIM DEIIM========== 40 20 ARKADAIM MERHABA Ok
k. INSTR
Yazl: INSTR ([n,]X$,Y$) Bu deyim bir karakter dizisinde, bir karakter dizisini aramak ve konumunu gstermek iin kullanlr. 10 20 30 40 50 60 AD$="BILGISAYAR" X$="S" I=INSTR(AD$,X$) PRINT AD$ PRINT "ARADIINIZ HARF:";X$ PRINT "KONUMU:";I
Bu program altrdmzda, 40. satrla karakter dizisini yazacak; 50. satrda aranlan harfi verecek; 60. satrda konumunu verecektir. Bu sonucu 30. satrda INSTR fonksiyonunu kullanarak baardik. AD$ dizisi iinde X$ dizisini (karakterini) aradk. RUN BILGISAYAR ARADIINIZ HARF: S KONUMU: 6
- 373-
l. ASC
Yazl: ASC (X$) Verilen karakterin ASCII kodunu elde etmek iin kullanlr. Eer dizi birden ok karakterli ise verilen dizinin ilk karakterinin, ASCII kodunu verir. Kitabn sonunda karakterlerin ASCII ve KARAKTER kodlar ile HEXADECIMAL karlklar verilmitir. PRINT ASC("A"),ASC("AYHAN"),ASC("a") 65 65 97
m. HEX$
Yazl: HEX$(n) Bu fonksiyon, onlu sistemde verilen bir saynn onaltlk karln verir. PRINT HEX$(188),HEX$(493) BC 1ED
n. OCT$
Yazl: OCT$(n) 10'luk sistemdeki sayy, 8'lik sisteme evirir. 10 X=845 20 Y$=OCT$(X) 30 PRINT Y$ RUN 1515
845 onluk saysn, 8'lik sayya evirdi.
- 374-
3. MLE HAREKET FONKSYONLARI

Bu fonksiyonlar imlein durumunu deitirir, ekrandaki konumunu belirler.
CSRLIN DEKEN ve POS FONKSYONU

Yazl: Y=CSRLIN Z=POS(n) Bu deyimler imlecin yerini (pozisyonunu) belirler. CSRLIN satr, POS(n) o satrda kanc karakterde olduunu belirler. Satr=CSRLIN Stun=POS(0) Bu ekilde kullandmzda, PRINT deyimiyle yazmasn isteseydik, imlecin o anda bulunduu konumu belirleyecekti.
4. KARAKTER VER GR FONKSYONLARI

Karakter girii salayan fonksiyonlardr.
a. INKEY$
Yazl: X$=INKEY$ Bu deyim klavyeden girilen bir karakteri okur ve bellee aktarr. 200 A$=INKEY$:A$="E" THEN 10 Girilen E ise 10. satra gider. veya 320 INKEY$="" THEN 320 Herhangi bir tua dokununcaya kadar 320. satrda bekler.
b. INPUT$
Yazl: INPUT$(X) Klavyeden girilen, X kadar karakteri okur ve bellee aktarr. Okuduu karakterler ekranda grntlenmez. 10 20 30 40 50 CLS PRINT "IFREYI GIRINIZ"; SF$=INPUT$(5) IF SF$="GVEN" THEN 50 ELSE PRINT "BILEMEDINIZ":GOTO 20 PRINT "TEBRIKLER BILDINIZ. DEVAM EDEBILIRSINIZ." - 375-
c. LINE INPUT
Yazl: LINE INPUT <Mesaj>,<Deiken> 255 karaktere kadar olan karakter dizisini, okuyarak tek string gze yerletirir. Daha nce INPUT deyimiyle baz karakterleri giremiyorduk, rnein , (virgl) gibi. Bu deyimle (,) dahil benzer karakterleri girebiliriz. Tek bir satrda birka cmlecii girmek istediimiz zaman kullanlr. LINE INPUT "ADRESI GIR (MAHALLE, CADDE, SOKAK, NO)";ADR$ Bilgiler aralara virgl de konarak girilir.
5. TARH ve SAAT FONKSYONLARI a. DATE$

Yazl: DATE$=X$ Y$=DATE$ Deyim olarak yazl. Deiken olarak yazl.
Bu deyim bilgisayarn belleinde bulunan tarihi okumak ya da deiken olarak tarih atamada kullanlr. AA-GG-YY ya da AA/GG/YY eklinde, yani ay-gn-yl yazlm salar. PRINT DATE$ 03-09-1990 Bilgisayarn belleinde bulunan tarihi grntler.
b. TIME$
Yazl: X$=TIME$ Bilgisayarn belleinde bulunan zaman okutmak ya da belirtilen zaman bir deikene atamak iin kullanlr. SS:DD:SN eklinde giri yaplr. SS=Saat, DD=Dakika, SN=Saniye'yi tanmlar. Yalnzca saati yazacak olursak dier deerler 0 kabul edilir. PRINT TIME$ 18:49:00
- 376-
6. GRAFK FONKSYONLARI a. SCREEN

Yazl: SCREEN [Mod] Deyim olarak veya SCREEN [Satr,Stun] Fonksiyon olarak Birinci yazlta grafik moduna girmek veya kmak iin kullanlr. Mod: 0 ve 1 modu ekrann 40 stunluk olduu durumlar iin, 2 modu ise 80 stunluk durumlar iin geerlidir.
kinci yazlta, fonksiyon olarak kullanlr. Satr: Stun: 1-25 arasnda deerler alr. 1-40 veya 80 arasnda deerler alr.
b. WIDTH
Yazl: WIDTH [Stun No] Daha nce de grdmz bu komutu grafik ve izim srasnda yine ekran blmek iin kullanacaz. Stun No: 1-40 ve 80 aras deerlerdir. WIDTH 40 Ekran 40 stunluk yaz iin ayrr.
c. WIEW
Yazl: WIEW [SCREEN] [(x1,y1)-(x2,y2),[Renk],[Kenar Rengi]] x1,y1 x2,y2 Renk Kenar Rengi: x,y koordinatlarnn sol st noktasn belirtir. x,y koordinatlarnn sa alt noktasn belirtir. Tanmlanan blgenin rengi. Tanmlanan blgenin kenar rengi.
WIEW, SCREEN ile birlikte kullanlrsa mutlak koordinatlara gre izim yaplr. Bu durumda WIEW koordinatlarna gre izim yaplamaz.
- 377-
d. WIEW PRINT
Yazl: WIEW PRINT [Ilk Snr] TO [Son Snr] Belirtilen satr alann kapatarak ekrann kullanlan alann snrlar. WIEW PRINT 8 TO 17 Ekrann 8. satr ile 17. satrlar arasnn kulanmn salar. Dier blgeleri kapatr.
e. WINDOW
Yazl: WINDOW (x1,y1)-(-x2,-y2) Grafik ekrannn koordinat sistemini istediimiz biimde ayarlamaya yarar. WINDOW (100,100)-(-100,-100) Grafik ekrann 100 birimlik llere gre ayarlar. Yani bu durumda x ve y en ok 100 deerini alr.
f. LINE
Yazl: LINE (x1,y1)-(x2,y2),Renk,B[F] Ekrann x1,y1 noktasndan x2,y2 noktasna izgi izdirilir veya bu noktalar arasnda kutu yaplr. (x1,y1)-(x2,y2) noktalarna izgi izilebildii gibi bu koordinatlar bir dikdrtgenin karlkl kelerini tanmlar. Renk: B F izginin rengi Kutu izdirmek iin Kutunun ii doldurulaca zaman, B ile birlikte kullanlr.
- 378-
5 ' LINE iin rnek program 10 CLS:KEY OFF 20 SCREEN 2 30 WINDOW (-100,-100)-(100,100) 40 LINE (-30,-30)-(30,30),7,BF 50 LINE (-75,-75)-(75,75),7,B 60 LINE (-90,-90)-(-60,-50),7,B 70 LINE (-90,90)-(-60,50),7,B 80 LINE (90,90)-(60,50),3,B 90 LINE (90,-90)-(60,-50),1,B 100 LINE (-90,-90)-(90,90),7 110 LINE (-90,90)-(90,-90),7 120 END
g. CIRCLE
Yazl: CIRCLE (x,y),r,Renk,[Balama,Biti] Daire izdirmek iin kulanlr. Belirtilen koordinat merkez olmak ve yarap belirtilmek zere daire izer. x,y r Renk Balama,Biti CIRCLE Dairenin merkez koordinat Dairenin yarap Dairenin rengi izilecek yayn balama ve biti as (Radyan cinsinden)
(0,0),40,7
0,0 orijininden balayan, yarap 40 birim ve 7 renginde daire izer. 5 CLS 10 SCREEN 20 WINDOW 30 CIRCLE 40 CIRCLE 50 CIRCLE 60 END 2 (-100,-100)-(100,100) (0,0),15 (50,50),15 (-50,-50),15
Ekrann ortasna ve apraz iki kesine daire izer.
- 379-
5 CLS:KEY OFF 10 SCREEN 2 20 WINDOW (100,100)-(-100,-100) 30 FOR D=0 TO 360 STEP 10 40 DRAW "TA=D;NU100C14" 45 DRAW "U50R50D50L50" 50 NEXT 55 FOR A=46 TO 75 STEP 7 60 CIRCLE (0,0),A,7 70 NEXT A Ekrana oya biiminde teker izer.
h. DRAW
Yazl: DRAW Dizi/Ifade Bir dizi ierisinde verilen izgileri izer. Dizi ile belirtilen ynde izginin hareketi salanr. Aadaki kurallara gre iler:
Komut
U(n) D(n) L(n) R(n) E(n) F(n) G(n) H(n) B N Mx,y An
Yn
n birim yukar git n birim aa git n birim sola git n birim saa git n birim ste saa git n birim aa saa git n birim aa sola git n birim ste sola git Gidilen yere iz brakmadan gidilmesini salar. Noktann konumunu, ekil yapldktan sonra eski konumuna getirir. x'in nne + ya da - yazlarak, belirtilen noktadan itibaren + ya da -'ye gre hareket salanr. Ekrann dnme asn belirler. 0-3 arasnda deer alr. n=0 ise a 0 derece n=1 ise a 90 derece n=2 ise a 180 derece n=3 ise a 270 derece
- 380-
TAn
n'e a olarak verilecek deere gre dnme salar. -360 ile +360'a kadar deer verilir. n, - ise saat ynnde + ise ters ynde dnme salanr. Renk verme, COLOR deyiminde kulanlan ller geerlidir. 1'den 255'e kadar faktr deeri alr. U,D,L,R,E,F,G,H,M komutlar ile kullanldnda arpm olarak grev yapar. Deer verilmezse n, 4 kabul edilir. n, 4'e blnerek grev yapar. Ardarda karakter bilgilerin uygulanmas. Komutun bir dizisi bir karakter bilgi dizisidir. r snr renginde izilen eklin iini s renginde boyar. s ve r renk iin kodlardr.
Cn Sn
Xs,e Ps,r
rnek: 10 SCREEN 2 20 DRAW "U20R20D20L20" Ekrana bir dikdrtgen izer. 10 30 40 50 60 CLS:KEY OFF SCREEN 2 FOR S=0 TO 360 STEP 60 DRAW "TA=S;U50L50D50" NEXT S
i. PSET
Yazl: PSET [x,y][,Renk] Bir noktann grafik modunda izimini salar. x ve y ekrann znmne gre ve grafik moduna gre deiiklik salar. Renk, 0 ile 3 aras deerdir. Mod SCREEN 1 SCREEN 2 x'in Deeri 0-319 0-639 y'nin Deeri 0-199 0-199
- 381-
5 ' PSET iin rnek program 10 CLS 20 SCREEN 2 30 WINDOW (-150,-150)-(150,150) 40 FOR S=1 TO 120 50 PSET (S,S),5 60 NEXT S 70 FOR S=1 TO 120 80 PSET STEP(-1,-1),0 90 NEXT S
j. PRESET
Yazl: PRESET (x,y)[,Renk] PRESET deyimiyle x ve y koordinatlarnn rengi tanmlanr. 5 'PRESET iin rnek program 10 CLS:KEY OFF 20 SCREEN 2 30 WINDOW (-100,-100)-(100,100) 40 FOR S=0 TO 100 50 PRESET (S,S),7 60 NEXT S 70 FOR S=0 TO 100 80 PRESET STEP (-1,-1) 90 NEXT S
k. COLOR
Yazl: Yazl grafik moduna gre deiiklik salar.
Mod
SCREEN 0 SCREEN 1 SCREEN 7-10 nzemin
Yazl
COLOR [n zemin],[Arka zemin][,Kenar Rengi] COLOR [n zemin],[Palet] COLOR [n zemin],[Arka zemin] 0-31 arasnda ve tam say olmaldr. Renkli ekranlarda 0-15 arasnda bir saydr. Yanp snen bir grnt elde edilmek isteniyorsa 16 eklenmelidir. 0-7 arasnda seilecek renk, tam say olmaldr. Seilecek renk 0-15 arasnda tam say olmaldr.
Arka zemin Kenar Rengi - 382-
l. POINT
Yazl: POINT (x,y) veya POINT (Fonksiyon) Tanmlanan noktann rengine dn salar. 10 SCREEN 2 20 IF POINT (S,S)<>0 THEN PRESET (S,S) ELSE PSET (S,S) 30 PSET (S,S),1-POINT (S,S)
m. PAINT
Yazl: PAINT (x,y)(I Rengi)[,Snr Rengi] Snrlanm bir alan boyar. x,y Rengi Snr Rengi Boyamaya balama pozisyonu Snrlanm eklin iinin rengi eklin snr rengi
n. GET (Grafik)
Yazl: GET (x1,y1)-(x2,y2),Dizi Ad Ekrandan grnt tama grevini yapar. Ekrandaki grnty x1,y1 ve x2,y2 pozisyonlarna tar. GET (x1,y1)-(x2,y2),AD Ekran noktalarn AD dizisine okur.
o. PUT (Grafik)
Yazl: PUT (x,y),Dizi,Pozisyon x,y noktasndan balayan, dizi ile saklanan pozisyon'un rengini verir.
- 383-
7. SES FONKSYONLARI
Basicle program yaparken, ses eklemek ya da mzik yapmak gerekebilir. Bu blmde vereceimiz fonksiyonlar seslendirme fonksiyonladr.
a. PLAY
Yazl: PLAY <"Alfabetik Ifade"> Nota ile tanmlanan alfabetik ifadeye gre mzik retir. Bu deyimle birlikte kullanacamz, sembolleri aada greceiz: Notalar: Nota Do Re Mi Fa Sol La Si Do Karlk Gelen Sembol C D E F G A B C
Notann arkasna # ya da + konursa sert, yani o notann frekans yarm nota kadar ykselir; - konursa perdeli, yani notann frekans yarm nota kadar azalr. Ton: O(n) N(n) Sre: L(n) MN ML MS Nota uzunluu belirtilir. L1 notann kendisi, L4 eyrek notadr. 1-64 arasnda deer alr. Normal mzik retmek iin. Nota uzunluu 7/8'dir. Legato mzik iin. Notalar drt drtlktr. Yani tam uzunluktadr. Staccato mzik iin. Notalar eyrek uzunlukta alnr. Oktav belirler. Geerli oktav 0'dir. 0-6 aras deerler alr. Oktav belirler. n notasn aldrr. 0-84 aras deerler alr. Geerli oktav 7'dir.
- 384-
Tempo: P(n) T(n) Hareket: MF MB
Durak. 1-64 arasnda deer alr. Vuru. Dakikada eyrek notann (L4) vuru says. 32-255 aras deer alr. PLAY ve SOUND nzeminde alar. nzemin mzii. Arkazemin mzii. 32 nota bir zaman aralnda alnabilir.
10 CLS 20 LOCATE 6,35:PRINT "HAVADA BULUT YOK" 30 PLAY"O2L8FL4GAL3AL4AL3AL4AL3GL8GP8L8CL4O3CO2GL8A FAL3GP8" 40 PLAY"O3L8FL4GAL3AL4AL3AL4AL3GL8GP8L8CL4O4CO3GL8A FAL3GP8" 50 PLAY"O2L8AAGGFL4AL8GGP8L8GGFFEL4GL8EFP8L8FFEEDL 4FL8GEDP8L8FFGEFL3DDP8" 60 PLAY"O3L8AAGGFL4AL8GGP8L8GGFFEL4GL8EFP8L8FFEEDL 4FL8GEDP8L8FFGEFL3DDP8" 70 END
b. SOUND
Yazl: SOUND <Frekans>,<Sre> Belirtilen frekans ve srelerde ses retir. Frekans 37-32767 arasndadr. Sre 065536 arasndadr. SOUND 1111,.1 gibi...
8. EKRAN DZENLEME FONKSYONLARI

Daha nceki blmlerde ekran dzenleme komutlarn grmtk. Bu blmde biraz daha detayl bilgiler reneceiz.
a. WIDTH
Yazl: WIDTH [LPRINT] <Tamsay Ifade> WIDTH <"Donanm">,<Karakter Says> WIDTH <Dosya Numaras>,<Karakter Says> - 385-
Ekran veya yazcdaki satra den karakter saysn ayarlamak iin kullanlr. WIDTH 40 WIDTH "LPT1:",132 Ekran 40 karakterlik yapar. Yazcy 132 karakterlik yapar.
10 WIDTH "LPT1:",40 20 LPRINT "YAZICIYI BIR SATIRA EN OK 40 KARAKTER YAZACAK EKILDE AYARLAR" 30 NO$="38746534253641" 40 LPRINT NO$ 50 WIDTH 80:END kt: YAZICIYI BIR SATIRA EN OK 40 KARAKTER Y AZACAK EKILDE AYARLAR 38746534253641 Ok
b. COLOR
Yazl: COLOR [Karakter Rengi No][,Zemin Renk No] [,erceve Rengi No] COLOR deyimiyle, ekrann renk dzenlemesini yapabiliriz. Karakterleri, zemini ve ereve rengini belirleyerek, ekran grnmnn gze daha ho gelmesini ve gzle seimini salayabiliriz. COLOR Deyiminin Renkli Ekran in Renk Parametreleri: RENK NO 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 - 386RENK Siyah Mavi Yeil Gece Mavisi (Sar-Yeil Aras) Krmz Mor Kahverengi Beyaz Gri Ak Mavi Ak Yeil
11 12 13 14 15 16-31
Ak Gece Mavisi Ak Krmz (Pembe) Koyu Krmz (Eflatun) Sar Parlak Beyaz 0-15 aras reklerin, yanp snerek grntlenmesini salar.
Siyah-Beyaz (Monochrome) Ekranlar in Renk Kodlar: RENK NO RENK 0 Siyah 1 Beyaz (Alt izili) 2-7 Yeil veya Amber Kalem Rengi Bu saylara 8 ekleyerek, bu renklerin daha parlan elde edebiliriz. 16 ekleyerek bu renklerin yanp snenlerini elde edebiliriz. Ayn kural Renkli Ekran numaralar iin 0-15 aras renkleri, 16 ekleyerek yanp sner duruma getirmek iin geerlidir. COLOR 7,0 COLOR 0,7 COLOR 15,0 COLOR 1,0 COLOR 0,0 COLOR 31,0 Siyah zemin zerine, beyaz karakter. Beyaz zemin zerine, siyah karakter. Parlak grnt, siyah zemin, beyaz karakter. Alt izili, siyah zerine beyaz. Karakter grlmez, siyah zerine siyah. Yanp snen, parlak beyaz grnt, siyah zemin zerine.
c. LOCATE
Bu deyimi daha nce grmtk, burada daha ileri kullanm zerinde duracaz. Yazl: LOCATE [Satr No][,Stun No][,[Imle] [,Balama No][,Biti No]] Satr No Stun No mle BalamaNo Biti No Daha nce de belirttiimiz gibi 1-25 aras bir numaradr. Kanc satra gidileceini belirtir. Bu deer 1-40 veya 1-80 arasnda olabilir. Satrn kanc karakterinde olduunu belirtmek iin kullanlr. 0 veya 1 deerini alr. 0 verilirse imle ekranda grntlenmez. Verilmezse imle ekranda yanar sner ekildedir. 0-31 deerlerini alr. mlecin yatay ve dsey tarama yapmasn salar. 0-31 deerlerini alr. Tarama snrnn sonunu belirler.
- 387-
8. DOSYA BRLETRME DEYMLER

Program ierisinde ikinci bir programla balanma ya da iki dosyay birletirme gibi durumlarda bu blmde greceimiz deyimlerden yararlanrz.
a. MERGE
Yazl: MERGE <"[Src:]Dosya Ad"> Bu komut, d bellekteki bir program ararak, i bellekteki programla birletirmek iin kullanlr. Bu komutu kullanrken dikkat etmemiz gereken nokta, iki programn satr numaralarnn birbirinin devam olmas gerektiidir. Birletirme yapabilmek iin iki program da ASCII kodlaryla kaydetmemiz gerekir. rnek verecek olursak: BORDRO program ile SICIL programn balayalm. nce bu iki programn satr numaralarn sraya koyalm. Diyelim ki BORDRO program 10'dan balayp 1350'ye kadar gitsin. O zaman SICIL programn da 1400'den balatalm. imdi BORDRO programn ASCII olarak diskete kayt edelim. Ardndan SICIL programn da diskete ASCII olarak kayt edelim. Sonra aadaki ekilde BORDRO programn bellee ykleyelim. MERGE "BORDRO" Sonra SICIL programn yine aadaki ekilde bellee aralm. MERGE "SICIL" imdi programn listesini alacak olursak, iki programn tek bir program haline geldiini grrz. Artk elimizde iki program ieren tek bir program var demektir. Bunu da yeni bir adla, ileride kullanmak zere diskete kayt edebiliriz.
b. CHAIN
Yazl: CHAIN <"[Src:]Program Ad">[,[Satr No][,ALL]] COMMON Deiken Ad [,Deiken Ad]... Bir programda iken baka bir programa balanmak amacyla kullanlr. Satr no istee bal olarak, kanc satrdan sonra balanlacaksa belirtmek iin kullanlr. ALL
- 388-
kullanlrsa, kullandmz programdaki btn deikenlerin dier programa da geeceini belirtir. COMMON komutu da bu komutla balantl olarak, belli birka deikenin gemesi istendii durumlarda kullanlr. 500 CHAIN "ANAMENU",720,ALL Program alsmas srasnda bu satra gelince, o programdan karak, diskette kaytl bulunan ANAMENU adl programa, 720. satrdan itibaren balanacak ve tm deikenleri de beraberinde aktaracaktr. Eer tm deikenleri deil de, deikenlerin yalnzca birkan aktaracak olsaydk, ALL komutunu yazmadan bir st satra COMMON komutunu gemesini istediimiz deikenlerle birlikte kullanacaktk. 495 COMMON AC,D,AD$,SOY$ Bu satr CHAIN komutundan bir satr nce yazdmz varsayarsak, AC, D, AD$, SOY$ deikenleri getiimiz programa da geecektir.
9. DER KOMUT, DEYM ve FONKSYONLAR a. RESET

Yazl: RESET Tm dosyalarn kapatlmasn salar. Dosyalarn i bitiminde kapatlmas gerekmektedir. Bu ekilde dosyalarn bozulmasn nlemi oluruz. Programn k satrna konacak olursa program sona ermeden nce tm ak dosyalar kapatlm olur. 9990 RESET 10000 END
eklinde yazlr.
- 389-
b. MKDIR
Yazl: MKDIR "Dizin Ad" Basic ortamnda dizin (Directory) yaratr. rnein GUNCE adnda bir dizin yaratalm. MKDIR "GUNCE"
c. CHDIR
Yazl: CHDIR "Dizin Ad" Basic ortamnda bir dizin ierisine girmek istersek bu komutu kullanrz. GUNCE dizinine girelim. CHDIR "GUNCE"
Yazarak GUNCE dizinine gireriz. CHDIR "..
Yazarak bulunduumuz dizinden karz.
d. RMDIR
Yazl: RMDIR "Dosya Ad" Bu komutla dizin silinir. Az nce atmz GUNCE dizinini silelim. RMDIR "GUNCE"
eklinde yazarak GUNCE dizinini sileriz. Yalnz unu unutmamalyz. Sileceimiz dizinin bir stunde olmalyz.
- 390-
e. DEF FN
Yazl: DEF FN<Ad> [Deiken Ad],...=<Ifade> Bu deyim fonksiyonu tanmlar. Program ierisinde daha basit ve istediimiz kadar kullanmay salar. Deikenleri ald farkl deerlerde korur. Ad Deiken Ad fade Eitliin sa tarafnda tanmlanan fonksiyona verilen addr. Fonksiyon ierisinde yer alan deikenlerdir. Deikenlerin deerlerinin matematiksel ifadesidir.
f. DEF
Yazl: DEF <Tip> Harf[-Harf]... Deikenin trnn tamsay, tek duyarl say ve ift duyarl say ya da alfasaysal dizgi olmasn tanmlar. DEFINT DEFSNG DEFDBL DEFSTR DEFINT A-F DEFSNG A-D,X-Z DEFDBL A DEFSTR K-P Programdaki deikenleri tam say olarak tanmlar. Programdaki deikenleri tek duyarlkl say olarak tanmlar. Programdaki deikenleri ift duyarlkl say olarak tanmlar. Programdaki deikenleri alfasaysal dizgi olarak tanmlar. A ile F arasndaki harflerle balayan deikenler tam saydr. (A,B,C,D,E,F) A,B,C,D ve X,Y,Z ile balayan deikenler tek duyarlkl saydr. A ile balayan deikenler ift duyarlkl saydr. K,L,M,N,O,P ile balayan deikenler alfasaysaldr.
- 391-
g. ERR ve ERL
Yazl: Y=ERR Z=ERL ERR hata durum kodunu belirtir. ERL hatann bulunduu satr numarasn belirtir.
h. ON ERROR GOTO-RESUME
Yazl: ON ERROR GOTO <Satr Numaras> Bu deyimin, bu ekilde yazlnda programn almas srasnda bir hata olmas durumunda, Satr Numaras belirtilen hata alt programna gider. Satr numaras yerine 0 verilmesi durumunda hata mesaj yazlr ve program durur. Hata alt programnn son deyimi RESUME <Satr No> ile biterse, programn ak verilen satr numarasndan devam ederek dner ve hata yinelenir. RESUME NEXT deyimi kullanlmsa, program kald yerden bir kereye zg olmak zere devam eder. 10 ON ERROR GOTO 70 20 REM BLME PROGRAMI 30 INPUT "BLNEN SAYI.";BS 40 INPUT "BLEN SAYI.";BLS 50 SONUC=BS/BLS 55 PRINT SONU 60 END 70 PRINT "SIFIRA BLME VAR" 80 PRINT "HATA TR";ERR 11 90 PRINT "HATA KODU";ERL 50 100 RESUME NEXT Bu program altrdmzda, sfra blme hatas yapldnda, program hata mesajn ve hatann tr ile kodunu verecektir.
- 392-
i. FRE
Yazl: FRE(X) FRE(X$) BASIC tarafndan bellekte kullanlmayan alan byte olarak verir. X saysal deeri verildiinde bellekte kullanlmayan bo alan verir. X$ karakter dizi eklinde verilirse, bo alan belirtmeden nce bellek temizlenerek kullanlan alanlar sktrlr. PRINT FRE(0) 60362 PRINT FRE(A) 60362
j. PEEK
Yazl: PEEK(n) n ile belirlenen, bellek konumunda depolanan 1 byte'lk bilgiyi okuyarak programa aktarr. Bu deyimin tamamlaycs POKE deyimidir. 10 AS=PEEK(2580) 20 PRINT "AS=";AS 10 DEF SEG=&HB000 20 PRINT PEEK (0) Ekrann sol st kesindeki karakterin, karakter karln yazar. PEEK (1) olursa renk numarasn verir. Grafik kart renkli ise &HB800 adresi kullanlmaldr. gibi...
k. POKE
Yazl: POKE(n,m) Bilgisayarn bellek konumuna, 1 byte'lk bilgi yazar. Bilgisayarn bellek snrlar arasnda bir tam saydr. Bellekte ayrlan n adrestir. n ile tanmlanan konuma yazdrlmak istenen karakterin kodudur. Deeri 0m 255 arasndadr.
- 393-
AIKLAMALI, UYGULAMA RNEKL BLGSAYAR gibi...
10 POKE 98,219 10 DEF SEG=&HB000 20 POKE 0,3
Ekrann sol st kesine bir karakreri yazar. POKE 1,15 olursa sol stteki karakter parlar. PEEK ve POKE komutlar ile bilgisayarn belleinde, eitli oynama ve deiiklikler yapabilirsiniz.
l. KEY
Yazl: KEY <Fonksiyon Tuu No>,<Alfasaysal Ifade> KEY LIST KEY ON KEY OFF Bu deyim, belirli bir fonksiyon tuuna baka bir grev yklemek iin kullanlr. Fonksiyon Tuu No Alfasaysal fade KEY LIST KEY ON KEY OFF Deitirilmek/grev yklenmek istenen tu numaras. Fonksiyon tuuna programlanan komut. Tularn listelenmesini salar. Fonksiyon tularnn grntlenmesini salar. Alt satrda fonksiyon tularnn durumunu gsteren tabloyu silerek, o satrn da kullanc tarafndan kullanlmasn salar.
KEY deyimini aadaki yazl biimiyle program iersinde kullanabiliriz: KEY x,CHR$(y),+CHR$(z) x y z Key numaralar yerine 15'den 20'ye kadar numara Tuun st ksmndaki karakter (shift) yerine Herhangi bir tu numaras
- 394-
m. ON KEY
ON KEY veya KEY (x) ON eklinde kullanllar aadaki biimdedir: x yerine tu numaras belirtilir. 10 CLS 20 KEY (1) ON ' 1 ve 2 numaral fonksiyon tular alyor. 30 KEY (2) ON 40 ON KEY (1) GOSUB 100 ' Fonksiyon tular grev yerlerine gnderiliyor. 50 ON KEY (2) GOSUB 200 60 GOTO 10 .. .. 100 KEY 1,"FILES"+CHR$(13) ' 1 numaral Fonksiyon tuuna FILES grevi 110 RETURN ' ykleniyor ve dn salanyor .. .. 200 KEY 2,"WIDTH 40"+CHR$(13) ' 2 numaral fonksiyon tuuna WIDTH 40 210 KEY (2) OFF ' grevi ykleniyor ve bu grev kapatlyor. 220 RETURN ' Geri dn salanyor. Program altrdktan sonra F1 tuuna basarsak, FILES grevi stlenerek dosya rehberini listeleyecektir. F2 tuuna basarsak WIDTH 40 grevini yklenerek ekran 40 karakterlik duruma getirecek ve sonra bu tuun grevi kapanacaktr.
- 395-
J. DOSYA DZENLEMES
Buraya kadar yaptmz programlarda verileri, ya klavyeden (INPUT) girdik ya da program ierisinden LET, READ-DATA ile atadk. Bu komutlarla ve bugne kadar yaptmz programlarmzda, verileri her defasnda yeniden giriyorduk; bilgisayarmz kapattmz anda ya da program bellekten sildikten sonra veriler, yok oluyordu. Yeni greceimiz dersimizde, girilen veriler diskette gerektiinde kullanlmak zere saklanabilir, sk sk ayn verileri girmekten kurtuluruz; yalnzca deiebilen veriler girilerek zamandan ve emekten kazanrz. Bu ekilde diskette hem daha ok bilgi toplayabiliriz, hem de istediimizde bu bilgilerden yararlanabiliriz. Yukarda belirttiimiz trden dosyalara DATA (bilgi, veri) dosyalar denilir. Bu tr dosyalara eriebilmek iin iyi bir dosya organizasyonu gerekmektedir. DATA dosyalar e ayrlr: 1. Sral Eriimli Dosyalar (Sequantial Access Files) 2. Dorudan Eriimli Dosyalar (Random Access Files) 3. Index Eriimli Dosyalar (Index Sequantial Access Files)
1. SIRALI ERML DOSYALAR a. SIRALI DOSYALARDA KULLANILAN KOMUTLAR

Sral dosyalarda, bilgiye erimek istediimizde, dosya ierisindeki tm bilgiler okunur, taranr. Tarama sonunda, erimek istediimiz bilgi karmza gelir. Sral eriimli dosyalarda aadaki deyimler kullanlr: OPEN CLOSE# LINE INPUT# PRINT#-WRITE# INPUT# EOF LOF LOC Dosya ama deyimi. Dosya kapama deyimi. 254 karaktere kadar bilgi girme. Dosyaya bilgi kayd. Dosyadan bilgi okuma. Dosya sonu kontrol deyimi. Dosyadaki byte saysn verir. Bilginin kayt numarasn verir.
- 396-
1) DOSYA AMA DEYM OPEN

Yazl: OPEN <"Mod">,[#]<Dosya No>,<"[Src:]\dizin Ad\ Dosya Ad">[,Kayt Uzunluu] veya OPEN <"[Src:]\Dizin Ad\Dosya Ad">,FOR<"Mod"> AS [#]<Dosya No>[,LEN=Kayt Uzunluu] OPEN deyimi, dosyadan hangi amala olursa olsun (Kayt, Okuma, Dzeltme) dosyay amak iin kullanlr. Sral eriimli dosyalar tipte alr:
Mod
O (Output) I (Input) A (Append)
Ama
Dosyay bilgi kayd, yaratmak amacyla amak iin. Dosyay bilgi okumak amacyla amak iin. Dosyay bilgi eklemek amacyla amak iin kullanlr.
Not: O modu dosya yaratmak amacyla alr. Program ilk altrdmzda dosya yaratlr. Daha sonra ayn program altrrken O modu ile bir kez daha aarsak daha nce kaydettiimiz bilgiler silinecektir. nk dosya yeniden yaratlacaktr. Src: DATA verilerinin altmz srcye deil de, baka bir srcye kayt edilmesini istiyorsak srcy belirtiriz. Src belirtilmezse, dosya ilemleri o an allmakta olan srcde yrtlecektir. Sral eriimli dosyalarda, kayt uzunluunu belirtmek zorunluluu yoktur. Dosya Ad: Daha nce verdiimiz kurallara uyularak verilir. Uzant verip vermemek istee baldr. Bu tip dosyalarda uzant genelde veri dosyas olduunu belirtmek iin .DAT'tr. Dosya amaya birka rnek yapalm: OPEN "O",#1,"MUSTERI.DAT" OPEN "I",#2,"STOK.DAT" OPEN "A",#3,"SENET" 1 numaral MUSTERI.DAT adl dosyay kayt, yaratmak amacyla atk. 2 numaral STOK.DAT adl dosyay bilgi almak, okumak amacyla atk. 3 numaral SENET adl dosyay bilgi eklemek amacyla atk.
- 397-
2) DOSYA KAPAMA DEYM CLOSE #

Yazl: CLOSE [#]<Dosya No>,... OPEN ile alan bir dosyay kapatmak iin kullanlr. bitiminde ak olan dosya mutlaka kapatlmaldr; altmz dosya ile iimiz bitiyorsa o dosyay kapatmadan, program kesmememiz gerekir. Bunu yapmadmz takdirde DATA dosyas bozulabilir. Bu olay una benzetebiliriz: Bir kutu ya da bir dolaptan herhangi bir ey almak iin nasl kapan ayor ve aldktan sonra tekrar kapatyorsak burada da aynsn yapyoruz. Dosya No verilirse yalnzca numaras verilen dosya kapatlr. Verilmezse ak olan btn dosyalar kapatlr. NEW, LOAD, RUN, ve END komutlarndan sonra ak olan btn dosyalar kapatlr. CLOSE #1 CLOSE #1,#2,#3 CLOSE Yalnzca 1 numaral dosya kapanr. 1, 2 ve 3 numaral dosyalar kapanr. Ak olan btn dosyalar kapatlr.
3) BLG KAYIT DEYM PRINT #

Yazl: PRINT #<Dosya No>,<Deikenler>,... O kayt amacyla ya da A bilgi ekleme amacyla alan dosyaya kayt yapar. PRINT komutu ile ekrana yazdrdmz gibi, bu komutla da bilgileri diskete yazdrrz, kayt ederiz. fadeler ve deikenler arasnda (;) noktal virgl varsa diskete de skk kayt eder, (,) virgl varsa aralkl olarak kayt eder. Bu iaretler ekran kullanmnda olduu gibi diskette de grlmezler. PRINT #1,AD$;SN;GR$ Bir numaral sra eriimli dosyaya AD$, SN ve GR$ deikenlerindeki bilgiler diskete aadaki ekilde kayt edilir. ISMAIL TANI 2344 RETMEN
- 398-
4) BLG KAYIT DEYM WRITE #

Yazl: WRITE #<Dosya No>,<Deikenler>... O kayt (yaratma) veya A ekleme amacyla alm dosyaya ifadeleri "..." ierisinde kayt eder. WRITE #1,AD$;SN;GR$ eklinde yazlr.
Bu deyim ile yaplan kaytlar da: "ISMAIL TANI";"2344";"RETMEN" eklinde diskette yer alr.
5) BLG OKUMA DEYM INPUT #

Yazl: INPUT #<Dosya No>,<Deikenler>,... I tipinde, bilgi okumak amacyla alm dosya iin diskette kaytl bilgileri deikenlere ykleyerek bellee aktarr. INPUT deyiminde olduu gibi soru iareti grntlenmez. INPUT #1,AD$;SR;GR$ eklinde yazlarak, diskette kaytl bilgiler bellee deikenler araclyla aktarlr.
6) DOSYA SONU KONTROL FONKSYONU EOF

Yazl: EOF (<Dosya No>) Bu fonksiyon dosyann sonuna eriilip eriilmediini kontrol eder. EOF fonksiyonunun deeri normal zamanda 0'dr. Dosya sonunda -1 deerini alr. IF EOF (1) THEN 200 1 numaral dosyann sonuna gelince 200. satra gider.
- 399-
7) KAYIT UZUNLUU BELRTME FONKSYONU LOF

Yazl: LOF (<Dosya No>) Dosyadaki kaytlarn byte olarak uzunluklarn verir. Kayt Says=LOF(1)/Kayt Uzunluu forml ile alr. FOR I% = 1 TO LOF(1)/86
8) SON KAYIT BELRTME FONKSYONU LOC

Yazl: LOC (<Dosya No>) Ak olan dosyadaki son kaydn numarasn verir. IF LOC(1)=25 THEN 500 gibi.
9) KARAKTER DZSN KAYIT DEYM LINE INPUT #

Yazl: LINE INPUT #<Dosya No>,<String Deiken> 255 karaktere kadar olan karakter dizisini, okuyarak tek string gze yerletirir. Daha nce INPUT deyimiyle baz karakterleri giremiyorduk, rnein , (virgl) gibi. LINE INPUT ile kaydettiimiz bilgileri LINE INPUT# ile bellee ykleriz. Bu deyimle (,) dahil benzer karakterleri girebiliriz. Tek bir satrda birka cmlecii girmek istediimiz zaman kullanlr. Dosya O modunda ya da A modunda alr: LINE INPUT "ADRESI GIR (MAHALLE,CADDE,SOKAK, NO)";ADR$ Bilgiler aralara virgl de konarak girilir, diskete kayt edilir. Dosya I modunda alr: LINE INPUT #1,ADR$ Bilgiler disketten okunur.
- 400-
b. SIRALI ERML DOSYA UYGULAMALARI

Sral eriimli dosyaya rnek program yapalm: SIRALI ERML DOSYALARDA KAYIT AMACIYLA DOSYA AMA 10 REM BU PROGRAM "KITAP.DAT" ADLI 20 REM DOSYAYI YARATMAK AMACIYLA AAR 30 REM BU PROGRAMI "KAYITS" ADI ILE DISKETE KAYIT EDIN 40 OPEN "O",#1,"KITAP.DAT" 50 CLS:PRINT "IKI IIN SIRA NO'YA (0) GIRINIZ" 60 INPUT "SIRA NO";NO! 70 IF NO!=0 THEN CLOSE #1:END 80 INPUT "KITABIN ADI";KA$ 90 INPUT "KITABIN YAZARI";KY$ 100 INPUT "KITABIN TR";KT$ 110 INPUT "KITABIN FIYATI";KF! 120 PRINT :PRINT 130 INPUT "GIRDIINIZ BILGILER DORU MU? (E/H)";Y$ 140 IF Y$="H" OR Y$="h" THEN PRINT "YENIDEN GIRINIZ":GOTO 50 150 WRITE #1,NO!,KA$,KY$,KT$,KF! 160 GOTO 50 PROGRAMIN SATIR SATIR AIKLAMASI: KITAP.DAT adl dosya kayt ve yaratma amacyla alyor. 40. satr: Sra no girii yaptrlyor. 60. satr: Kontrol satrdr. k iin kontrol ediliyor. Giri sfr ise dosya 70. satr: kapatlp, program sona erdiriliyor. 80-110 satrlar: Klavyeden giri yaplyor. ki satr bo braklyor. 120. satr: Girilen bilgilerin doruluu onaylanyor. 130. satr: Bilgi girii kontrolu yaplyor. Yanl giri varsa yeni giri geri 140. satr: gnderiliyor. Sral eriimli dosyaya girilen bilgiler, deikenler aracl ile 150. satr: kayt ediliyor. Yeni giri iin giri satrna gnderiliyor. 160. satr: Bu yaptmz program, Sral Eriimli Dosya olduunu anlamak iin sonuna S harfini ekleyerek, KAYITS ad ile diskete kayt edelim. altrp birka bilgi girelim. Not: Kayt programn ilk kaytta kullanmalyz. Sonraki kaytlarda ekleme programn kullanmamz gerekir. Eer bilgi giriinden sonra kayt programn yeniden altracak olursak, yeni bir dizi alacandan nceki bilgiler silinecektir. Ksaca buradaki kayt program bir yaratma programdr. - 401-
SIRALI ERML DOSYALARDA BLGYE ERM AMACIYLA DOSYA AMA 10 CLS 20 ' BU PROGRAM SIRALI ERIIMLI DOSYADA 30 ' KAYITLI BILGILERE ERIIMI SALAR 40 ' BU PROGRAMI "ERISIMS" ADI ILE DISKETE KAYIT EDINIZ 50 PRINT "1- KITABIN YAZARINA GRE ERIIM" 60 PRINT "2- KITABIN TRNE GRE ERIIM" 70 PRINT "3- PROGRAMDAN IKI" 80 PRINT :PRINT :PRINT 90 INPUT "SEIMINIZI RAKAM OLARAK GIRINIZ";S 100 IF S<1 OR S>3 THEN BEEP:BEEP:GOTO 90 110 OPEN "I",#1,"KITAP.DAT" 120 ON S GOTO 130,250,370 130 PRINT :PRINT :PRINT 140 INPUT "KITABIN YAZARINI GIRINIZ";KAY$ 150 GOSUB 380 160 WHILE NOT EOF(1) 170 INPUT #1,NO!,KA$,KY$,KT$,KF! 180 IF KY$=KAY$ THEN PRINT NO!,KA$,KY$,KT$,KF! 190 WEND 200 CLOSE #1 210 PRINT :PRINT :PRINT 220 PRINT "DEVAM IIN BIR TUA BASINIZ" 230 IF INKEY$="" THEN 230 240 GOTO 10 250 PRINT :PRINT :PRINT 260 INPUT "KITABIN TRN GIRINIZ";KAT$ 270 GOSUB 380 280 WHILE NOT EOF(1) 290 INPUT #1,NO!,KA$,KY$,KT$,KF! 300 IF KT$=KAT$ THEN PRINT NO!,KA$,KY$,KT$,KF! 310 WEND 320 CLOSE #1 330 PRINT :PRINT :PRINT 340 PRINT "DEVAM IIN BIR TUA BASINIZ" 350 IF INKEY$="" THEN 350 360 GOTO 10 370 CLOSE #1:END 380 PRINT "SIRA NO","KITABIN ADI","YAZARI","TR","FIYATI" 390 PRINT "=======","===========","======","====","======" 400 RETURN
- 402-
PROGRAMIN SATIR SATIR AIKLAMASI: 50-100. satrlar: 110. satr: 120. satr: 140. satr: 150. satr: 160. satr: 170. satr: 180. satr: 190. satr: 200. satr: 210. 230. satrlar: 240. satr: 250-360. satrlar: 370. satr: 380-400. satrlar: Ekran mens ve seenekler oluturuluyor. Dosya I modunda, kayt okumak amacyla alyor. Alt programlara gnderme yaplyor. Aranan kayt girii yaptrlyor. Balk izimi iin alt programa gnderiliyor. WHILE-WEND dngs balatlarak tm dosya ierisinde dng salanyor. Dng dosya sonuna kadar sryor. Dosya ierisindeki veriler okutuluyor. Girilen bilgi ile dosyadaki bilgiler karlatrlyor. Koul yerine geliyorsa ekrana yazdrlyor. Dng kapatlyor. Dosya kapatlyor. Bilgilerin grlmesi iin ekran bekletiliyor. Herhangi bir tua basnca kald yerden devam ediyor. Ekran mensne dnlyor. Baka arama yntemi iin alt program. Yntem ayn. Dosya kapatlmas ve k. Balk alt program
(Bu program diskete ERISIMS ad ile kayt ediniz.) SIRALI ERML DOSYALARDA YEN BLG EKLEMEK N DOSYA AMA 10 CLS 20 ' BU PROGRAM "KITAP.DAT" ADLI DOSYAYA 30 ' BILGI EKLER 40 ' BU PROGRAMI "EKLEMES" ADI ILE DISKETE KAYIT EDINIZ. 50 OPEN "A",#1,"KITAP.DAT" 60 CLS 70 INPUT "SIRA NO";NO! 80 INPUT "KITABIN ADI";KA$ 90 INPUT "KITABIN YAZARI";KY$ 100 INPUT "KITABIN TR";KT$ 110 INPUT "KITABIN FIYATI";KF! 120 INPUT "GIRDIINIZ BILGILER DORU MU? (E/H)...>";YN$ 130 IF YN$="H" OR YN$="h" THEN 60 140 WRITE #1,NO!;KA$;KY$;KT$;KF! 150 INPUT "BAKA GIRI VAR MI (E/H)... ";Y$ 160 IF Y$="E" OR Y$="e" THEN 60 170 CLOSE #1:END
- 403-
PROGRAMIN SATIR SATIR AIKLAMASI: 50. satr: 70. satr: 80-110. satrlar: 120-130. satrlar: 140. satr: 150-160. satrlar: 170. satr: Dosya A modunda bilgi eklemek iin alyor. Sra numaras girii. Bilgi girii iin. Bilgilerin doruluu onaylanyor. Yeni bilgiler diskete kayt ediliyor. Baka giri olup olmad soruluyor. Dosya kapatlyor ve programdan klyor.
(Bu program diskete EKLEMES ad ile kayt ediniz.) Bu programn almas birbiri ile bantldr. KAYITS adl ilk programla kayt girilir. ERISIMS adl programla dosyadaki bilgiler grntlenir. EKLEMES adl programla, KITAP.DAT adl dosyaya yeni bilgiler eklenir. imdi, KAYITS adl program bellee ykleyelim ve birka adet bilgi girelim. Bilgi kayd bitince kmak iin sra no'ya 0 giriniz. Sonra ERISIMS adl program bellee ykleleyelim ve eriimi hangi seenee gre yapacaksak seim numarasn girerek, istediimiz bilgilere erielim. Ekleme yapma gereini duyarsak, EKLEMES adl program bellee ykleyelim ve yeni girilerimizi yapalm. Sral eriimli dosyaya bilgi eklemede ikinci bir yntem de, deiiklik yapmak iin de kullanlan Ana Dosyay okutup, kayt ettikten sonra, yeni bir dosya aarak bu dosyada ilemleri yapmaktr. 10 CLS 20 ' SIRALI DOSYAYA BILGI EKLEME 30 ' "EKLEMES2" ADI ILE DISKETE KAYIT EDINIZ 40 OPEN "I",#1,"KITAP.DAT" 50 OPEN "O",#2,"YENIDOSY" 60 INPUT #1,NO!,KA$,KY$,KT$,KF! 70 WRITE #2,NO!;KA$;KY$;KT$;KF! 80 IF EOF(1) THEN 100 90 GOTO 60 100 CLOSE #1 110 ' YENI BILGILERIN EKLENMESI 120 CLS 130 INPUT "SIRA NO";NO! 140 IF NO!=0 THEN 210 150 INPUT "KITABIN ADI";KA$ 160 INPUT "KITABIN YAZARI";KY$ 170 INPUT "KITABIN TR";KT$
- 404-
180 190 200 210 220 230 240
INPUT "KITABIN FIYATI";KF! WRITE #2,NO!,KA$,KY$,KT$,KF! GOTO 120 CLOSE #2 KILL "KITAP.DAT" NAME "YENIDOSY" AS "KITAP.DAT" END PROGRAMIN SATIR SATIR AIKLAMASI: 40. satr: 50. satr: 60. satr: 70. satr: 80. satr: 90. satr: 100. satr: Ana dosya I modunda alyor. Geici dosya O modunda alyor. Ana dosyada kaytl bilgiler okutuluyor. Ana dosyadaki bilgiler geici dosyaya kayt ediliyor. Dosya sonu kontrol ediliyor. Son ise ana dosyann kapatlaca satra gnderiliyor. Okuma ileminin srdrlmesi iin okuma satrna gnderiliyor. Ana dosya kapatlyor. (110 ve 210. satrlardaki ilemlerde kayt ilemleri geici dosyada srdrlyor.) Sra no girii. Kontrol satr. Bilgi girii. Girilen bilgiler, geici dosyaya kayt ediliyor. Yeni giri iin, giri satrna gnderiliyor. Geici dosya kapatlyor. Ana dosya disketten siliniyor. Geici dosyann ad ana dosya ad ile deitiriliyor. Program sona eriyor.
130. satr: 140. satr: 150-180. satrlar: 190. satr: 200. satr: 210. satr: 220. satr: 230. satr: 240. satr:
Sral dosyada bilgi deiiklii yapacaksak aadaki yntemi uygularz: 10 CLS 20 ' SIRALI DOSYADA BILGI DEIIKLII 30 ' "DEGISIMS" ADI ILE DISKETE KAYIT EDINIZ 40 INPUT "DEITIRILECEK KAYDIN NUMARASINI GIRIN";N! 50 OPEN "I",#1,"KITAP.DAT" 60 OPEN "O",#2,"YENIDOSY" 70 S=0 80 IF EOF(1) THEN 250 90 INPUT #1,NO!,KA$,KY$,KT$,KF! 100 IF NO!<>N! OR S<>0 THEN WRITE #2,NO!,KA$,KY$,KT$,KF!:
- 405-
GOTO 80 110 ' BILGININ DEITIRILMESI 120 PRINT "KITABIN ADI........: ";KA$ 130 PRINT "KITABIN YAZARI.....: ";KY$ 140 PRINT "KITABIN TR.......: ";KT$ 150 PRINT "KITABIN FIYATI.....: ";KF! 160 INPUT "DEITIRILECEK KAYIT BU MU? (E/H)....>";YNT$ 170 IF YNT$="H" OR YNT$="h" THEN 240 180 PRINT :PRINT :PRINT :PRINT 190 INPUT "SIRA NO";NO! 200 INPUT "KITABIN ADI";KA$ 210 INPUT "KITABIN YAZARI";KY$ 220 INPUT "KITABIN TR";KT$ 230 INPUT "KITABIN FIYATI";KF! 240 S=1:WRITE #2,NO!,KA$,KY$,KT$,KF!:GOTO 80 250 IF S=0 THEN PRINT:PRINT :PRINT "BYLE BIR KAYIT YOK" 260 CLOSE 270 KILL "KITAP.DAT" 280 NAME "YENIDOSY" AS "KITAP.DAT" 290 END PROGRAMIN SATIR SATIR AIKLAMASI: 40. satr: 50. satr: 60. satr: 70. satr: 80. satr: 90. satr: 100. satr: Deitirilecek kayt numarasnn girii. Ana dosya I modunda kayt okumak amacyla alyor. Geici dosya, O modunda kayt amacyla alyor. S gz kayt kontrolu iin Sfr olarak alyor. Dosya sonu kontrol satr. Kayt bulunamazsa belirtme satrna gnderiliyor. Ana dosyadaki bilgiler disketten okunuyor. Kontrol ve kayt satr. Sorulan kayt ile disketteki kaytlar karlatrlyor ve S gz sfra eit deil ve kaytlar tutmuyorsa geici dosyaya aktarlyor. Dosya sonu kontrol satrna gnderiliyor. Deitirilecek bilgi ekranda grntleniyor. Doruluk onaylatlyor. Deiiklikler giriliyor. Yeni bilgilerin giriinde S gz 1 deerini alyor. Bylece kaytlar tutsa dahi geici dosyaya kayt yaplyor. Dosyann sonuna kadar taranmas iin, dosya sonu kontrol satrna gnderiliyor. S gz Sfr ise byle bir kayt bulunamadndan, mesaj verdiriliyor.
120-150. satrlar: 160-170. satrlar: 190-230. satrlar: 240. satr:
250. satr:
- 406-
260. satr: 270. satr: 280. satr: 290. satr:
AIKLAMALI, UYGULAMA RNEKL BLGSAYAR Dosyalar kapatlyor. Ana dosya siliniyor. Geici dosyann ad ana dosya ile deitiriliyor. Program sona erdiriliyor.
sterseniz, bu programlar tek program haline getirebilirsiniz. ON...GOTO ile birletirip veya CHAIN ile balayp, daha kullanl bir program elde etmeyi deneyin.
2. DORUDAN (RANDOM) ERML DOSYALAR

Sral eriimli dosyalarda, bilgiye erimek iin tm dosyay taramas gerekiyordu, bu da zaman kaybna yol ayordu. Dorudan eriimli dosyalarda bu sorunu da zmlyoruz, ulamak istediimiz bilginin kayt numarasn girersek annda ulam salam oluruz. RANDOM (Rastgele) dosyalarda, dosya ama modu yalnzca R'dir. Dosyay hangi amala aacak olursak olalm R modunda aarz. Dorudan eriimli dosyalar Buffer kullanrlar. Bu dosyalarda kayt uzunluu belirlenir. Dorudan eriimli dosyalarda, tm bilgiler karakter bilgiye evrilerek kayt edilir. Okumak gerektiinde karakter bilgi olarak kaydettiimiz saysal bilgiler, tekrar saysal bilgiye evrilirler. Dorudan eriimli dosyalarda BASIC ortamnda normal alta kayt uzunluu 128 karakterdir. Dosyamzn kayt uzunluu 128 karakterden ok ise /S anahtarn kullanarak BASIC'i aarz. Bu trden a iin, sistemden BASIC'e geerken kayt uzunluunu vererek gemeliyiz. 150 karakterlik bir kayt alan belirlemi isek, GWBASIC /S:150 yazarak gemeliyiz. Normal olarak bir programda en ok 3 dosya alabilir. Eer dosya says bu baraj ayorsa /F anahtarn kullanrz. 6 dosyal bir programmz varsa, GWBASIC /F:6 eklinde gei yapmalyz. ki anahtar birlikte kullanabiliriz.
a. DORUDAN ERML DOSYALARDA KULLANILAN KOMUTLAR

OPEN FIELD CLOSE # PUT # GET # LSET-RSET MKI$-MKS$-MKD$-STR$ CVI-CVS-CVD-VAL LOC LOF Dosya ama deyimi. R modunda alr. Kayt uzunluu belirtilir. Kullanlan Buffer, deikenlere pay edilir. Dosya kapatma deyimi. Girilen bilgiler diskete kayt edilir. Disketteki kaytl bilgiler, okunur. Bilgiler sola-saa dayal olarak kayt edilir. Saysal bilgiler, karakter bilgiye dntrlr. Diskette kaytl saysal bilgiler, karakter bilgiden tekrar saysal bilgiye evrilir. Kayt numarasn belirtir. Dosyadaki byte saysn verir.
- 407-
Sral eriimli dosyalarda grdmz baz deyimler, dorudan eriimli dosyalarda da kullanlmaktadr. Sral eriimli dosyalarda verdiimiz deyimleri burada bir kez daha yinelemeyeceiz. Yazllar ve kullanl amalar ayndr.
1) DOSYA AMA DEYM OPEN

Yazl: OPEN <"Mod">,#<Dosya No>,<"[Src:]Dosya Ad">, <Kayt Uzunluu> Mod srekli R'dir. Dosyay hangi amala aacak olursak olalm R modunda aarz. Kayt iin, bilgi almak iin ve eklemek iin R modunda alr. Kayt Uzunluu belirtilmezse yorumlayc 128 byte'lk alan ayracaktr. Belirtirsek, verdiimiz alan kadar yer ayrlacaktr. Burada belirttiimiz kayt uzunluu FIELD deyimiyle deikenlere bltrlecektir. OPEN "R",#1,"STOK.DAT",28 1 nolu STOK.DAT adl dosya, dorudan eriimli olarak 28 byte'lk kayt uzunluunda ald.
2) BUFFERI DEKENLERE PAYLATIRMA FIELD

Yazl: FIELD #<Dosya No>,<Deikene Den Alan Uzunluu> AS <Dizi Deiken>,... OPEN ile dosyay atktan sonra, FIELD deyimiyle alan uzunluu deikenlere bltrlr. FIELD #1,15 AS MA$,6 AS SMK$,7 AS F$ 1 nolu dosyadaki kayt uzunluu deikenlere bltrld. Burada dikkat etmemiz gereken nokta, OPEN deyiminde verilen kayt uzunluu ile FIELD deyiminde paylatrlan uzunluklarn toplam birbirine eit olmaldr. MA$=MALIN ADI SMK$=MALIN MKTARI F$=FYATI Toplam - 40815 Karakterlik alan ayrld. 6 Karakterlik alan ayrld. 7 karakterlik alan ayrld. 28 karakterlik alan ayrld.
Burada belirttiimiz alan uzunluunu geen bir bilgi girersek, uzunluktan fazlas dikkate alnmayacaktr. MALIN ADI iin 18 karakterlik bir veri girdiysek, son 3 karakter gznne alnmayacaktr. Dikkat ettiyseniz MALIN MKTARI ve FYATI saysal olduu halde, $ iareti koyduk. Dorudan eriimli dosyalarda, btn bilgilerin karakter bilgiye evrilerek kayt edildiini sylemitik. Bu nedenle saysal bilgileri de karakter bilgiye evirmemiz gerekmektedir. Burada daha balarken, deiken ad tanmlamasnda buna dikkat ediyoruz. Bu dosyalarda bilgiler, daha nceden belirtilen alan uzunluklar ile kayt edileceinden, dezavantaj daha ksa bilgi girildiinde verilen kayt uzunluundan kalan ksmn bo yere igal edilmesidir.
B E L L E K
MALIN ADI DETERJAN 15 Karakter STOK.MKTARI 250 6 Karakter FYATI 85000 7 Karakter
Yukarda bir alann bellee kaydn gryoruz. Bu anlatm bize, dorudan eriimli dosya kaytlarnn diskette nasl yer aldn gsteriyor.
3) KAYIT DEYM PUT #

Yazl: PUT #<Dosya No>[,<Kayt No>] Bu deyim, FIELD deyimiyle daha nceden, tampon bellee aktarlm olan, LSET ya da RSET deyimi ile yerletirilen bilgileri diskete kaydetmek iin kullanlr. PUT #1,K% PUT #1,22 1 numaral dosyada, K% ile belirtilen kayt no'daki bilgiyi diskete kayt eder. 1 numaral dosyaya 22. srada kayt yapar.
4) BLG OKUMA DEYM GET #

Yazl: GET #<Dosya No>,<Kayt No> Bu deyim, daha nceden diskete kaydedilmi bilgileri okumak iin kullanlr. GET #1,18 1 numaral dosyadaki 18. kayda erimek iin. ya da GET #1,K% 1 numaral dosyadaki K% ile belirtilen kayda erimek iin.
- 409-
5) SAYILARI DZENLEME FONKSYONLARI MKI$, MKS$, MKD$

Yazl: MKI$(<Tamsay Ifade>) MKS$(<Tek Duyarlkl Ifade>) MKD$(<ift Duyarlkl Ifade>) STR$(<Rakama Uygun evirme>) Daha nce, dorudan eriimli dosyalarda btn bilgilerin karakter bilgi olarak kaydedildiini sylemitik. Bu fonksiyonlarla, saysal deerler karakter bilgi haline dntrlr ve diskete kayt edilir. LSET ya da RSET ile birlikte kullanlr.
6) BLGLER SOLA-SAA DAYALI KAYIT LSET-RSET

LSET diskete kaydedilen bilgileri sola dayal olarak kaydeder. RSET ise bilgileri saa dayal olarak kaydeder. LSET SM$=MKS$(ADT!) INPUT giriinde ADT! ile tanmlanan, FIELD satrnda SM$ ile tanmlanan, MALIN MKTARI'n karakter bilgiye evirir. Sola dayal olarak kaydeder. FYT# saysal deikenini, F$ karakter bilgiye evirir. (FYAT tanmlanmt) Saa dayal olarak kaydeder.
RSET F$=MKD$(FYT#)
7) KARAKTER BLGY SAYISAL BLGYE DNTRME CVI, CVS, CVD

Yazl: A%=CVI A!=CVS A#=CVD A=VAL (<2 Byte Uzunluunda String Deiken>) (<4 Byte Uzunluunda String Deiken>) (<8 Byte Uzunlu unda String Deiken>) (<Saynn Kaplad Alana Gre>)
Daha nce, karakter bilgi haline dntrlen saysal deerleri, tekrar saysala dntrr. ADT!=CVS(SM$) FYT#=CVD(F$) - 410Karakter bilgi halindeki SM$ stringini, ADT! saysalna evirir. Karakter bilgi halindeki F$ stringini, FYT# saysalna evirir.
8) DOSYA KAPATMA DEYM CLOSE

Program sonunda dosyay kapatrz. CLOSE #1 1 numaral dosya kapanr.
b. DORUDAN ERML DOSYA UYGULAMALARI

Dorudan eriimli dosyalara kayt amacyla bir program aadaki biimde yaplr: 10 REM BU PROGRAM DORUDAN ERIIMLI 20 REM OLARAK KAYIT AMACIYLA DOSYA AAR 30 REM "KAYITR" ADI ALTINDA DISKETE KAYDEDINIZ 40 CLS 50 OPEN "R",#1,"STOK.DAT",29 60 FIELD #1,12 AS MA$,8 AS SM$,9 AS SF$ 70 PRINT :PRINT 80 INPUT "KOD NO";KN% 90 PRINT :PRINT :PRINT 100 IF KN%=0 THEN CLOSE #1:END 110 INPUT "MALIN ADI";MAD$ 120 INPUT "STOK MIKTARI";SMK# 130 INPUT "MALIN FIYATI";MFY! 140 LSET MA$=MAD$ 150 LSET SM$=MKD$(SMK#) 160 LSET SF$=MKS$(MFY!) 170 PUT #1,KN% 180 GOTO 70 PROGRAMIN SATIR SATIR AIKLAMASI: 50. satr: 60. satr: 80. satr: 100. satr: 110-130. satrlar: 140-160. satrlar: 170. satr: 180. satr: Dosya R modunda, 29 byte kayt uzunluunda alyor. Kayt uzunluu deikenlere pay ediliyor. Kod numaras girii yaplyor. Kontrol satr. k durumunda dosya kapatlp, program sona erdiriliyor. Bilgi girii. Girilen bilgiler sola dayal olarak, karakter bilgiye dntrlyor. Bilgiler diskete verilen kod numarasna gre kayt ediliyor. Yeni bilgi girii iin, giri satrna gnderiliyor.
- 411-
Dorudan eriimli dosyalardan veri okumak amacyla bir program aadaki biimde yaplr: 10 REM BU PROGRAM DORUDAN ERIIMLI 20 REM OLARAK ULAMAK AMACIYLA DOSYA AAR 30 REM "ULASIMR" ADI ALTINDA DISKETE KAYDEDINIZ 40 CLS 50 OPEN "R",#1,"STOK.DAT",29 60 FIELD #1,12 AS MA$,8 AS SM$,9 AS SF$ 70 INPUT "KOD NO";KN% 80 IF KN%=0 THEN CLOSE #1:END 90 GET #1,KN% 100 MAD$=MA$ 110 SMK#=CVD(SM$) 120 MFY!=CVS(SF$) 130 PRINT "MALIN ADI",MAD$ 140 PRINT "STOK MIKTARI",SMK# 150 PRINT "MALIN FIYATI",MFY! 160 GOTO 70 PROGRAMIN SATIR SATIR AIKLAMASI: 50. satr: 60. satr: 70. satr: 80. satr: 90. satr: 100-120. satrlar: 130-150. satrlar: 160. satr: Dosya R modunda ve ayn kayt uzunluunda alyor. Kayt alan deikenlere pay ediliyor. Giri, sorma satr. Kontrol satr. k durumunda dosya kapatlyor ve program sona erdiriliyor. Diskette kaytl bilgiler okunuyor. Diskette kaytl karakter bilgiler tekrar saysala evriliyor. Bulunan bilgi ekrana grntleniyor. Yeni giri iin, giri satrna gnderiliyor.
- 412-
Dorudan eriimli olarak bir Mteri Takip programn aada bulacaksnz: 10 ' ******************************************** 20 ' ***** EKRANA BALIK IZDIRILMESI ***** 30 ' ******************************************** 40 CLS 50 KEY OFF 60 CLS 70 LOCATE 4,10:PRINT STRING$(60,219) 80 FOR I=4 TO 23 90 SOUND 1111,.1 100 LOCATE I,10:PRINT CHR$(219) 110 LOCATE I,70:PRINT CHR$(219) 120 NEXT I 130 LOCATE 23,10:PRINT STRING$(60,219) 140 COLOR 0,15:LOCATE 6,21:PRINT "ZGR OFSET MTERI TAKIP PROGRAMI":COLOR 7,0 150 COLOR 15,3:LOCATE 19,23:PRINT " BU PROGRAM MART-1990 TARIHINDE " 160 LOCATE 20,35:COLOR 31,0:PRINT "GVEN TANI":COLOR 7,0 170 COLOR 15,3:LOCATE 21,25:PRINT " TARAFINDAN HAZIRLANMITIR ":COLOR 7,0 180 LOCATE 10,25:PRINT "1. MTERI ILK KAYIT GIRII" 190 LOCATE 11,25:PRINT "2. MTERI LISTESI ALMA" 200 LOCATE 12,25:PRINT "3. MTERI KAYITLARINDA DEIIKLIK" 210 LOCATE 13,25:PRINT "4. PARA ILE ILGILI ILEMLER" 220 LOCATE 14,25:PRINT "5. PROGRAMDAN IKIS' 230 COLOR 0,7:LOCATE 16,35:INPUT " SEIMINIZ...>";S$:COLOR 7,0 240 IF S$="1" THEN 330 250 IF S$="2" THEN 720 260 IF S$="3" THEN 1790 270 IF S$="4" THEN 2290 280 IF S$="5" THEN 2790 290 IF S$<>"" THEN BEEP:GOTO 230 300 FOR I=23 TO 4 STEP -1 310 LOCATE I,1:PRINT STRING$(80," ") 320 NEXT I 330 ' ***************************************************** 340 ' ***** KAYIT GIRII BALII 350 ' ***************************************************** 360 CLS 370 LOCATE 4,10:PRINT CHR$(201):LOCATE 4,70:PRINT CHR$(187) 380 LOCATE 4,11:PRINT STRING$(59,205) 390 FOR A=5 TO 22 - 413-
400 LOCATE A,10:PRINT CHR$(186) 410 LOCATE A,70:PRINT CHR$(186) 420 NEXT A 430 LOCATE 23,11:PRINT STRING$(59,205) 440 LOCATE 23,10:PRINT CHR$(200):LOCATE 23,70:PRINT CHR$(188) 450 ' ******************************************************* 460 ' ***** MTERI KAYIT GIRII 470 ' ******************************************************* 480 GOSUB 2740 490 COLOR 0,3:LOCATE 5,15:PRINT " IKI IIN ";:COLOR 0,7:PRINT " SIFIR ";:COLOR 7,0:COLOR 0,3:PRINT " GIRINIZ ":COLOR 3,0 500 LOCATE 8,15:INPUT "KOD NOSUNU GIRINIZ";KOD% 510 IF KOD%=0 THEN CLOSE #1:GOTO 60 520 LOCATE 9,15:LINE INPUT "ADI SOYADI.............";ADI$ 530 LOCATE 10,15:LINE INPUT "ADRES 1................";ADRES1$ 540 LOCATE 11,15:LINE INPUT "ADRES 2................";ADRES2$ 550 LOCATE 12,15:LINE INPUT "TELEFON................";TEL$ 560 LOCATE 13,15:LINE INPUT "CINSI..................";CINS$ 570 LOCATE 14,15:LINE INPUT "TARIHI................";TAR$ 580 LOCATE 15,15:INPUT "TUTARI................";TUT# 590 LOCATE 16,15:INPUT "DENEN................";ODN# 600 LOCATE 17,15:LINE INPUT "AIKLAMA 1............";ACIK1$ 610 LOCATE 18,15:LINE INPUT "AIKLAMA 2............";ACIK2$ 620 KL#=TUT#-ODN# 630 LSET AD$=ADI$:LSET ADR1$=ADRES1$:LSET ADR2$=ADRES2$:LSET C$=CINS$:LSET T$=TAR$:LSET TU$=MKD$(TUT#) 635 LSET OD$=MKD$(ODN#):LSET K$=MKD$(KL#):LSET AC1$=ACIK1$: LSET AC2$=ACIK2$:LSET TE$=TEL$ 640 COLOR 0,5:LOCATE 20,20:INPUT "GIRDIINIZ BILGILER DORU MU (E/H) ";S$:COLOR 7,0 650 IF S$="H" OR S$="h" THEN 500 660 PUT #1,KOD%:COLOR 0,7:LOCATE 22,20:PRINT "DEVAM IIN BIR TUA BASINIZ":COLOR 7,0 670 IF INKEY$="" THEN 670 680 FOR C=7 TO 22 690 LOCATE C,15:PRINT STRING$(54," ") 700 NEXT C 710 GOTO 490 720 ' ********LISTE ISTEME BALII*************** 730 CLS 740 COLOR 0,1:CLS 750 COLOR 0,7:LOCATE 8,10:PRINT CHR$(201):LOCATE 8,70:PRINT CHR$(187) 760 LOCATE 8,11:PRINT STRING$(59,205) - 414-
770 FOR N=9 TO 20 780 LOCATE N,10:PRINT CHR$(186):LOCATE N,70:PRINT CHR$(186) 790 NEXT N 800 LOCATE 20,10:PRINT CHR$(200):LOCATE 20,70:PRINT CHR$(188) 810 LOCATE 20,11:PRINT STRING$(59,205):COLOR 7,0 820 COLOR 15,3:LOCATE 10,30:PRINT "MTERI LISTESI":COLOR 0,1 830 COLOR 15,3:LOCATE 12,25:PRINT "1. NUMARAYA GRE": COLOR 0,1 840 COLOR 15,3:LOCATE 13,25:PRINT "2. ISME GRE":COLOR 0,1 850 COLOR 15,3:LOCATE 14,25:PRINT "3. ANA MENYE DN":COLOR 0,1 860 COLOR 15,3:LOCATE 20,20:PRINT "LTFEN SEIMINIZI RAKAM OLARAK GIRINIZ":COLOR 0,1 870 COLOR 15,3:LOCATE 16,30:INPUT "SEIMINIZ";S$:COLOR 0,1 880 IF S$="1" THEN 920 890 IF S$="2" THEN 1320 900 IF S$="3" THEN COLOR 7,0:GOTO 10 910 IF S$<>"" THEN BEEP:GOTO 870 920 ' *********** KOD NOYA GRE BALIK *********** 930 CLS 940 COLOR 0,1:CLS 950 COLOR 7,1:LOCATE 4,10:PRINT CHR$(201):LOCATE 4,70:PRINT CHR$(187) 960 LOCATE 4,11:PRINT STRING$(59,205) 970 FOR A=5 TO 22 980 LOCATE A,10:PRINT CHR$(186):LOCATE A,70:PRINT CHR$(186) 990 NEXT A 1000 LOCATE 22,10:PRINT CHR$(200):LOCATE 22,70:PRINT CHR$(188) 1010 LOCATE 22,11:PRINT STRING$(59,205) 1020 ' ************************************************* 1030 ' ***** KAYIT OKUMA 1040 ' ************************************************* 1050 GOSUB 2740 1060 LOCATE 4,15:COLOR 0,7:PRINT " IKI IIN";:COLOR 7,0: COLOR 0,15:PRINT " SIFIR ";:COLOR 15,0:COLOR 0,7:PRINT " GIRINIZ ": COLOR 7,1 1070 LOCATE 6,15:INPUT "KOD NOSUNU GIRINIZ";KOD% 1080 IF KOD%=0 THEN CLOSE #1:GOTO 720 1090 LOCATE 6,15:PRINT STRING$(40," ") 1100 GET #1,KOD% 1110 ADI$=AD$:ADRES1$=ADR1$:ADRES2$=ADR2$:CINS$=C$: TAR$=T$:TUT#=CVD(TU$):ODN#=CVD(OD$):KL#=CVD(K$): ACIK1$=AC1$: ACIK2$=AC2$:TEL$=TE$ 1120 LOCATE 6,15:PRINT "KOD NO................";KOD% - 415-
1130 LOCATE 7,15:PRINT "ADI SOYADI.............";ADI$ 1140 LOCATE 8,15:PRINT "ADRES 1................";ADRES1$ 1150 LOCATE 9,15:PRINT "ADRES 2................";ADRES2$ 1160 LOCATE 10,15:PRINT "TELEFON................";TEL$ 1170 LOCATE 11,15:PRINT "CINSI..................";CINS$ 1180 LOCATE 12,15:PRINT "TARIHI................";TAR$ 1190 LOCATE 13,15:PRINT "TUTARI................";TUT# 1200 LOCATE 14,15:PRINT "DENEN................";ODN# 1210 LOCATE 15,15:PRINT "KALAN.................";KL# 1220 LOCATE 16,15:PRINT "AIKLAMA 1............";ACIK1$ 1230 LOCATE 17,15:PRINT "AIKLAMA 2............";ACIK2$ 1240 COLOR 0,7:LOCATE 20,15:PRINT "DEVAM IIN HERHANGI BIR TUA BASINIZ":COLOR 7,1 1250 COLOR 1,0 1260 CLOSE #1 1270 IF INKEY$="" THEN 1270 1280 FOR A=6 TO 20 STEP 1 1290 COLOR 0,1:LOCATE A,15:PRINT STRING$(50," ") 1300 NEXT A 1310 GOTO 1050 1320 ' *********** ISME GRE ARAMA BALII ************ 1330 COLOR 0,1:CLS 1340 COLOR 7,1:LOCATE 4,10:PRINT CHR$(201):LOCATE 4,70:PRINT CHR$(187) 1350 LOCATE 4,11:PRINT STRING$(59,205) 1360 FOR A=5 TO 22 1370 LOCATE A,10:PRINT CHR$(186):LOCATE A,70:PRINT CHR$(186) 1380 NEXT A 1390 LOCATE 22,10:PRINT CHR$(200):LOCATE 22,70:PRINT CHR$(188) 1400 LOCATE 22,11:PRINT STRING$(59,205) 1410 ' ***************************************************** 1420 ' ***** ISME GRE ARAMA 1430 ' ***************************************************** 1440 GOSUB 2740 1450 COLOR 1,7:LOCATE 4,15:PRINT " IKI IIN 'SIFIR' YAZINIZ ":COLOR 7,1 1460 LOCATE 6,15:INPUT "ADINI SOYADINI GIRINIZ";M$ 1470 LOCATE 6,14:PRINT STRING$(50," ") 1480 IF M$="0" THEN CLOSE #1:GOTO 720 1490 FOR KOD%=1 TO 999 1500 LOCATE 12,15:PRINT "LTFEN BEKLEYINIZ!" 1510 GET #1,KOD% 1520 D=LEN(M$):M$=M$+SPACE$(20-D)
- 416-
1530 ADI$=AD$:ADRES1$=ADR1$:ADRES2$=ADR2$:CINS$=C$: TAR$=T$:TUT#=CVD(TU$):ODN#=CVD(OD$) 1540 KL#=CVD(K$): ACIK1$=AC1$: ACIK2$=AC2$:TEL$=TE$ 1550 IF ADI$=M$ THEN 1570 1560 NEXT KOD% 1570 LOCATE 12,15:PRINT STRING$(45," ") 1580 IF ADI$<>M$ THEN LOCATE 12,15:PRINT "BYLE BIR KAYIT YOK!":LOCATE 13,15:INPUT "LTFEN YENIDEN GIRINIZ..>";M$: LOCATE 12,15:PRINT STRING$(45," "):LOCATE 13,15:PRINT STRING$(45," "):GOTO 1480 1590 LOCATE 6,15:PRINT "KOD NO..................";KOD% 1600 LOCATE 7,15:PRINT "ADI SOYADI.............";ADI$ 1610 LOCATE 8,15:PRINT "ADRES 1................";ADRES1$ 1620 LOCATE 9,15:PRINT "ADRES 2................";ADRES2$ 1630 LOCATE 10,15:PRINT "TELEFON................";TEL$ 1640 LOCATE 11,15:PRINT "CINSI..................";CINS$ 1650 LOCATE 12,15:PRINT "TARIHI................";TAR$ 1660 LOCATE 13,15:PRINT "TUTARI................";TUT# 1670 LOCATE 14,15:PRINT "DENEN................";ODN# 1680 LOCATE 15,15:PRINT "KALAN.................";KL# 1690 LOCATE 16,15:PRINT "AIKLAMA 1............";ACIK1$ 1700 LOCATE 17,15:PRINT "AIKLAMA 2............";ACIK2$ 1710 CLOSE #1 1720 COLOR 1,7:LOCATE 20,15:PRINT " DEVAM IIN HERHANGI BIR TUA BASINIZ ":COLOR 7,1 1730 IF INKEY$="" THEN 1730 1740 FOR A=6 TO 20 STEP 1 1750 LOCATE A,15:PRINT STRING$(50," ") 1760 NEXT A 1770 GOTO 1440 1780 ' ******** DOSYADA DEIIM IIN BALIK**************** 1790 CLS 1800 COLOR 0,1:CLS 1810 COLOR 7,1:LOCATE 4,10:PRINT CHR$(201):LOCATE 4,70:PRINT CHR$(187) 1820 LOCATE 4,11:PRINT STRING$(59,205) 1830 FOR A=5 TO 22 1840 LOCATE A,10:PRINT CHR$(186):LOCATE A,70:PRINT CHR$(186) 1850 NEXT A 1860 LOCATE 22,10:PRINT CHR$(211):LOCATE 22,70:PRINT CHR$(188) 1870 LOCATE 22,11:PRINT STRING$(59,205) 1880 ' ************************************************* 1890 ' ***** MTERI KAYDINDA DEIIKLIK 1900 ' ************************************************* - 417-
1910 GOSUB 2740 1920 COLOR 0,7:LOCATE 6,15:INPUT "DEIIKLIK YAPILACAK MTERININ KOD NUMARASI...>";KOD%:COLOR 7,1 1930 IF KOD%=0 THEN CLOSE #1:COLOR 7,0:GOTO 10 1940 LOCATE 6,15:PRINT STRING$(53," ") 1950 GET #1,KOD% 1960 ADI$=AD$:ADRES1$=ADR1$:ADRES2$=ADR2$:CINS$=C$:TAR$=T$: TUT#=CVD(TU$):ODN#=CVD(OD$) 1965 KL#=CVD(K$):ACIK1$=AC1$: ACIK2$=AC2$:TEL$=TE$ 1970 LOCATE 6,15:PRINT "(1)-KOD NO..................";KOD% 1980 LOCATE 7,15:PRINT "(2)-ADI SOYADI.............";ADI$ 1990 LOCATE 8,15:PRINT "(3)-ADRES 1................";ADRES1$ 2000 LOCATE 9,15:PRINT "(4)-ADRES 2................";ADRES2$ 2010 LOCATE 10,15:PRINT "(5)-TELEFON................";TEL$ 2020 LOCATE 11,15:PRINT "(6)-CINSI..................";CINS$ 2030 LOCATE 12,15:PRINT "(7)-TARIHI................";TAR$ 2040 LOCATE 13,15:PRINT "TUTARI................";TUT# 2050 LOCATE 14,15:PRINT "DENEN................";ODN# 2060 LOCATE 15,15:PRINT "KALAN.................";KL# 2070 LOCATE 16,15:PRINT "(8)-AIKLAMA 1............";ACIK1$ 2080 LOCATE 17,15:PRINT "(9)-AIKLAMA 2............";ACIK2$ 2090 LOCATE 21,15:PRINT " IKI IIN [ SIFIR ] GIRINIZ " 2100 COLOR 0,7:LOCATE 19,15:INPUT "DEIIKLIK YAPACAINIZ YERIN NUMARASINI YAZIN...>";SECIM 2110 ON SECIM GOTO 2160,2170,2180,2190,2200,2210,2220,2230,2240 2120 IF SECIM=0 THEN 2260 2130 FOR A=6 TO 19 STEP 1 2140 LOCATE A,15:PRINT STRING$(50," ") 2150 NEXT A 2160 LOCATE 6,15:INPUT "KOD NO..................";KOD%: GOTO 2250 2170 LOCATE 7,15:LINE INPUT "ADI SOYADI.............";ADI$: GOTO 2250 2180 LOCATE 8,15:LINE INPUT "ADRES 1................"; ADRES1$:GOTO 2250 2190 LOCATE 9,15:LINE INPUT "ADRES 2................"; ADRES2$:GOTO 2250 2200 LOCATE 10,15:LINE INPUT "TELEFON................";TEL$: GOTO 2250 2210 LOCATE 11,15:LINE INPUT "CINSI..................";CINS$: GOTO 2250 2220 LOCATE 12,15:LINE INPUT "TARIHI................";TAR$: GOTO 2250 2230 LOCATE 16,15:LINE INPUT "AIKLAMA 1............";ACIK1$: - 418-
GOTO 2250 2240 LOCATE 17,15:LINE INPUT "AIKLAMA 2............";ACIK2$: GOTO 2250 2250 GOTO 2100 2260 ' 2270 LSET AD$=ADI$:LSET ADR1$=ADRES1$:LSET ADR2$=ADRES2$:LSET C$=CINS$:LSET T$=TAR$:LSET TU$=MKD$(TUT#):LSET OD$=MKD$(ODN#):LSET K$=MKD$(KL#):LSET AC1$=ACIK1$:LSET AC2$=ACIK2$:LSET TE$=TEL$ 2280 PUT#1,KOD%:GOTO 1920 2290 ' ***** HESAP ILERI ******** 2300 CLS 2310 COLOR 0,1 2320 LOCATE 4,10:PRINT CHR$(201):LOCATE 4,70:PRINT CHR$(187) 2330 LOCATE 4,11:PRINT STRING$(59,205) 2340 FOR A=5 TO 22 2350 LOCATE A,10:PRINT CHR$(186) 2360 LOCATE A,70:PRINT CHR$(186) 2370 NEXT A 2380 LOCATE 23,11:PRINT STRING$(59,205) 2390 LOCATE 23,10:PRINT CHR$(200):LOCATE 23,70:PRINT CHR$(188):COLOR 1,0 2400 ' ***** DZELTME ***** 2410 GOSUB 2740 2420 LOCATE 4,15:COLOR 0,2:PRINT " IKI IIN";:COLOR 2,0: COLOR 0,7:PRINT " SIFIR ";:COLOR 7,0:COLOR 0,2:PRINT " GIRINIZ ": COLOR 7,0 2430 LOCATE 6,15:INPUT "KOD NOSUNU GIRINIZ";KOD% 2440 IF KOD%=0 THEN CLOSE #1:GOTO 10 2450 LOCATE 6,15:PRINT STRING$(40," ") 2460 GET #1,KOD% 2470 ADI$=AD$:ADRES1$=ADR1$:ADRES2$=ADR2$:CINS$=C$: TAR$=T$:TUT#=CVD(TU$):ODN#=CVD(OD$):KL#=CVD(K$): ACIK1$=AC1$: ACIK2$=AC2$:TEL$=TE$ 2480 LOCATE 6,15:PRINT "KOD NO................";KOD% 2490 LOCATE 7,15:PRINT "ADI SOYADI.............";ADI$ 2500 LOCATE 8,15:PRINT "ADRES 1................";ADRES1$ 2510 LOCATE 9,15:PRINT "ADRES 2................";ADRES2$ 2520 LOCATE 10,15:PRINT "TELEFON................";TEL$ 2530 LOCATE 11,15:PRINT "CINSI..................";CINS$ 2540 LOCATE 12,15:PRINT "TARIHI................";TAR$ 2550 LOCATE 13,15:PRINT "TUTARI................";TUT# 2560 LOCATE 14,15:PRINT "DENEN................";ODN# 2570 LOCATE 15,15:PRINT "KALAN.................";KL# 2580 LOCATE 16,15:PRINT "AIKLAMA 1............";ACIK1$ - 419-
2590 LOCATE 17,15:PRINT "AIKLAMA 2............";ACIK2$ 2600 LOCATE 19,20:PRINT "MTERININ SON DURUMU" 2610 COLOR 0,7:LOCATE 20,15:INPUT "DENEN MIKTARI YAZINIZ"; ODEN#:COLOR 7,1 2620 KALAN#=KL#-ODEN#:ODENEN#=ODN#+ODEN#:KL#=KALAN#: ODN#=ODENEN# 2630 LSET AD$=ADI$:LSET ADR1$=ADRES1$:LSET ADR2$=ADRES2$:LSET C$=CINS$:LSET T$=TAR$:LSET TU$=MKD$(TUT#):LSET OD$=MKD$(ODN#):LSET K$=MKD$(KL#):LSET AC1$=ACIK1$:LSET AC2$=ACIK2$:LSET TE$=TEL$ 2640 COLOR 0,5:LOCATE 21,20:INPUT "GIRDIINIZ BILGILER DORU MU (E/H) ";S$:COLOR 7,0 2650 LOCATE 21,20:PRINT STRING$(50," ") 2660 IF S$="H" OR S$="h" THEN 2690 2670 PUT #1,KOD%:COLOR 0,7:LOCATE 21,20:PRINT "DEVAM IIN BIR TUA BASINIZ":COLOR 7,0 2680 IF INKEY$="" THEN 2680 2690 FOR C=6 TO 22 2700 LOCATE C,15:PRINT STRING$(54," ") 2710 NEXT C 2720 COLOR 7,0 2730 GOTO 2420 2740 ' ***** DOSYA AMA ***** 2750 ' 2760 OPEN "R",#1,"MUSTERI.DAT",137 2770 FIELD #1,20 AS AD$,15 AS ADR1$,15 AS ADR2$,10 AS C$,10 AS T$,10 AS TU$,10 AS OD$,10 AS K$,15 AS AC1$,15 AS AC2$,7 AS TE$ 2780 RETURN 2790 CLS 2800 LOCATE 4,10:PRINT STRING$(60,219) 2810 FOR I=4 TO 23 2820 SOUND 1111,.1 2830 LOCATE I,10:PRINT CHR$(219) 2840 LOCATE I,70:PRINT CHR$(219) 2850 NEXT I 2860 LOCATE 23,10:PRINT STRING$(60,219) 2870 LOCATE 7,20:PRINT " TEEKKR EDERIM " 2880 LOCATE 15,20:PRINT "HAZIRLAYAN : ";:COLOR 31,2:PRINT " GVEN TANI ":COLOR 7,0 2890 PRINT :PRINT :PRINT :PRINT :PRINT :PRINT :PRINT :PRINT 2900 END
- 420-
K. BASIC PROGRAMLARININ DERLENMES

BASIC'te yazdmz programlar derleyerek iletim sisteminde direk alabilir duruma getirebiliriz. Derleme ileminden sonra programn hz artacaktr. Derleme sonucu yazdmz programlar .EXE uzantsn alr. Basic programlarn derleyebilmek iin, bir Basic Derleyicisi bulmamz gerekir. Basic derleyecisinde bulunmas gerekli 5 Dosya vardr. Bunlar unlardr: BASCOM.COM BASCOM.LIB BASRUN.EXE BASRUN.LIB LINK.EXE Derleme olay ise yle yaplr: Basic'le yazdmz BORDRO.BAS adl program derleyelim: Programmz nce ASCII kodda saklamamz gerekmektedir. Basic ortamnda SAVE"BORDRO",A yazarak kayt edelim ve DOS'a geelim. BASCOM BORDRO;
Hata mesaj alnrsa, hatalar dzeltilir. Hata mesaj alnmazsa; LINK BORDRO;
Yaplarak program derlenmi olur. Bu derleme sonucunda ayn adl 3 Dosya oluur. Bunlar: BORDRO.BAS, BORDRO.OBJ, BORDRO.EXE'dir. Dierlerini silerek yalnz BORDRO.EXE programn diskette tutmamz yeterlidir. Ayn disket ierisine BASRUN.EXE'yi de kopyalamamz gerekmektedir. Deilse program almaz. Not: Dosya adlarndan sonra ";" (Noktal Virgl) koyarsak dier sorulara cevap vermemi oluruz. yani derleyici bizden baka bir ey istemez. Eer ";" koymazsak dier sorularda dosya adn deitirebiliriz ya da Enter'le bo geerek ayn adla kabul etmi oluruz. Basc programlarmz ASCII olarak kayt ettikten sonra, QUICK BASIC altna atarak da derleyebiliriz.
- 421-
SORULAR 1. 2. 3. 4. Klavyeden bir maln sat fiyat ve maliyet fiyat girildiinde, bu maln kar tutarn hesaplayan program yapnz. Be iinin cretini hesaplayan program yapnz. 1'den 25'e kadar saylarn karelerini, kplerini ve ortalamalarn bulan program hem saya ile hemde FOR...NEXT ile yapnz. 10 rencinin 3 yazl ve bir szl notunu READ/DATA ile okutarak,rencilerin ADINI SOYADINI, NUMARASINI, NOTLARINI ve ORTALAMALARINI yazan program yapnz. Sral Eriimli Dosyalarda STOK.DAT adl dosyay 3 modda da yalnz OPEN satrn kullanarak anz. Bir mteri takibi iin MUSTERI.DAT adl Sral Eriimli bir dosya aarak mterinin ADI SOYADI, TELEFON NO, ADRES, BORCU hanelerini takip edebilen bir program Yaratmak, Kaydetmek, Okumak ve Deitirmek amac ile yapnz. Dorudan Eriimli Dosyalarda "Kayt Uzunluu 157", "Dosya Says 5" olan bir program altrmak iin BASIC'e nasl geilir? MKI$, MKS$, MKD$ ile CVI, CVS, CVD fonksiyonlarn karlatrnz. Birer rnek vererek deerleri birbirine eviriniz. 2. soruyu Dorudan Eriimli Dosyaya gre yapnz. 2. soruda yaptnz programlar MERGE ile birletirerek tek bir program haline getiriniz. Bir Ana Men oluturarak ON ... GOTO ile bunlar balaynz. Bir programn balangcnda INPUT$ komutunu kullanarak bir ifre veriniz. Bu ifreyi en ok kez bilmesini isteyiniz. ifre bilinirse program alsn, bilinmezse DOS'a dnsn.
5. 6.
7. 8. 9. 10.
11.
- 422-
RNEK PROGRAMLAR
10 ' SAYILARI YAZIYA EVIREN PROGRAM 20 INPUT "SAYI";S# 30 S#=INT(S#) 40 SAY$=STR$(S#) 50 W=LEN(SAY$)-1 60 SAY$=RIGHT$(SAY$,W) 70 PRINT "YALNIZ *** "; 80 IF (LEN(SAY$)-INT(LEN(SAY$)/3)*3)<>0 THEN SAY$="0"+SAY$: GOTO 80 90 M=LEN(SAY$)/3 100 FOR X=M TO 1 STEP -1 110 C$=MID$(SAY$,1+(M-X)*3,3) 120 IF C$="000" THEN GOTO 440 130 IF C$="001" THEN GOTO 400 140 FOR I=1 TO 3 150 S$=MID$(C$,I,1) 160 IF I=2 THEN GOTO 280 170 IF S$="2" THEN PRINT "IKI"; 180 IF S$="3" THEN PRINT ""; 190 IF S$="4" THEN PRINT "DRT"; 200 IF S$="5" THEN PRINT "BE"; 210 IF S$="6" THEN PRINT "ALTI"; 220 IF S$="7" THEN PRINT "YEDI"; 230 IF S$="8" THEN PRINT "SEKIZ"; 240 IF S$="9" THEN PRINT "DOKUZ"; 250 IF I=3 AND S$="1" THEN PRINT "BIR"; 260 IF I=1 AND S$<>"0" THEN PRINT "YZ"; 270 GOTO 370 280 IF S$="1" THEN PRINT "ON"; 290 IF S$="2" THEN PRINT "YIRMI"; 300 IF S$="3" THEN PRINT "OTUZ"; 310 IF S$="4" THEN PRINT "KIRK"; 320 IF S$="5" THEN PRINT "ELLI"; 330 IF S$="6" THEN PRINT "ALTMI"; 340 IF S$="7" THEN PRINT "YETMI"; 350 IF S$="8" THEN PRINT "SEKSEN"; 360 IF S$="9" THEN PRINT "DOKSAN"; 370 NEXT I 380 IF X=1 OR X=2 OR X=3 THEN 420 390 IF X=4 OR X=5 OR X=6 THEN 410 400 IF X<>2 THEN PRINT "BIR"; 410 IF X=4 THEN PRINT "MILYAR";
- 423-
420 430 440 450 460
IF X=3 THEN PRINT "MILYON"; IF X=2 THEN PRINT "BIN"; NEXT X PRINT " ***TL'DIR" END
10 REM ZAR OYUNU 15 CLS 20 RANDOMIZE TIMER 30 PRINT "DEVAM IIN [ENTER] BASINIZ" 40 Z1=INT(RND*6)+1 50 Z2=INT(RND*6)+1 60 PRINT "ZAR=";Z1;".";Z2 70 PRINT "DEVAM MI? " 80 A$=INKEY$:IF A$="" THEN 80 90 IF A$=CHR$(13) THEN 40 100 IF A$=CHR$(27) THEN END
IKI IIN
[ESC]
10 CLS 20 REM RASTGELE SAYI RETME 30 RANDOMIZE TIMER 40 S=INT(RND*100)+1 50 INPUT "TUTTUUM SAYIYI BULUNUZ";SA 60 N=1 70 GOTO 100 80 INPUT "YENIDEN DENEYINIZ";SA 90 N=N+1 100 PRINT :PRINT 110 IF SA>S THEN PRINT "BYK TUTTUNUZ":GOTO 80 120 IF SA<S THEN PRINT "KK TUTTUNUZ":GOTO 80 130 PRINT "AFERIN";N;"KEREDE BILDINIZ" 140 INPUT "YENIDEN OYNAMAK ISTER MISINIZ? (E/H)...>";Y$ 150 IF Y$="E" OR Y$="e" THEN 10 ELSE END 10 20 30 40 50 60 REM :-) Bilgisayar BOOT eden GWBASIC program (c) Mustafa DOAN REM Programn amac bilgisayarn nasl kapatlp alacan gstermek DEF SEG=&HFFFF ' ROM tarafndan kullanlan segment ATLA%=&HFFF0 ' ROM'da BOOT etmek iin gerekli adresin adresinin REM ' sakland adres CALL ATLA% ' QBASIC iin CALL ABSOLUTE(ATLA%) yazlacak
- 424-
10 ' BU PROGRAM DAKTILOGRAFI DERSI 20 ' HIZ TESTINDE NET VURUU HESAPLAR 30 ' VE EKIL TESTI ILE NOT ORTALAMASINI VERIR 40 ' AILI MENSNE DNMEK IIN BRT SZCE 999 GIRINIZ 50 CLS:KEY OFF 60 LOCATE 3,25:COLOR 0,7:PRINT " DAKTILO NOTLARININ HESABI ":COLOR 7,0 70 LOCATE 5,20:PRINT "1- LISE BIRINCI SINIF I. YARIYIL" 80 LOCATE 6,20:PRINT "2- LISE BIRINCI SINIF II. YARIYIL" 90 LOCATE 7,20:PRINT "3- LISE IKINCI SINIF I. YARIYIL" 100 LOCATE 8,20:PRINT "4- LISE IKINCI SINIF II. YARIYIL" 110 LOCATE 9,20:PRINT "5- PROGRAMDAN IKI" 120 LOCATE 14,25:COLOR 0,7:INPUT "SEENEINIZ....> ",S$:COLOR 7,0 130 S=VAL(S$) 140 IF S<1 OR S>5 THEN BEEP:BEEP:GOTO 120 150 ON S GOTO 160,400,630,890,1150 160 CLS 170 PRINT "LISE BIRINCI SINIFLAR DAKTILOGRAFI DERSI I. YARIYIL NOT HESABI" 180 PRINT :PRINT 190 INPUT "BIR YANLI KA DORUYU GTRECEK";G 200 CLS 210 INPUT "BRT SZC GIRINIZ";B 220 IF B=999 THEN 50 230 INPUT "YANLI SAYISINI GIRINIZ";Y 240 NET=B-(Y*G) 250 PRINT "NET VURUU :";NET;" DIR" 260 PRINT "ALDII NOT :"; 270 IF NET<=10 THEN PRINT "1" 280 IF NET>=11 AND NET<=25 THEN PRINT "2" 290 IF NET>=26 AND NET<=40 THEN PRINT "3" 300 IF NET>=41 AND NET<=55 THEN PRINT "4" 310 IF NET>=56 AND NET<=75 THEN PRINT "5" 320 IF NET>=76 AND NET<=85 THEN PRINT "6" 330 IF NET>=86 AND NET<=100 THEN PRINT "7" 340 IF NET>=101 AND NET<=115 THEN PRINT "8" 350 IF NET>=116 AND NET<=120 THEN PRINT "9" 360 IF NET>=121 THEN PRINT "10" 370 PRINT :PRINT :PRINT :PRINT "I BITIMINDE HERHANGI BIR TUA BASINIZ" 380 IF INKEY$="" THEN 380 390 GOTO 200 400 CLS
- 425-
410 PRINT "LISE BIRINCI SINIFLAR DAKTILOGRAFI DERSI II. YARIYIL NOT HESABI" 420 INPUT "BIR YANLI KA DORUYU GTRECEK";G 430 CLS 440 INPUT "BRT SZC GIRINIZ";B 450 IF B=999 THEN 50 460 INPUT "YANLI SAYISINI GIRINIZ";Y 470 NET=B-(Y*G) 480 PRINT "NET VURUU :";NET;" DIR" 490 PRINT "ALDII NOT :"; 500 IF NET<=20 THEN PRINT "1" 510 IF NET>=21 AND NET<=35 THEN PRINT "2" 520 IF NET>=36 AND NET<=50 THEN PRINT "3" 530 IF NET>=51 AND NET<=65 THEN PRINT "4" 540 IF NET>=66 AND NET<=80 THEN PRINT "5" 550 IF NET>=81 AND NET<=95 THEN PRINT "6" 560 IF NET>=96 AND NET<=110 THEN PRINT "7" 570 IF NET>=111 AND NET<=125 THEN PRINT "8" 580 IF NET>=126 AND NET<=140 THEN PRINT "9" 590 IF NET>=141 THEN PRINT "10" 600 PRINT :PRINT :PRINT :PRINT "I BITIMINDE HERHANGI BIR TUA BASINIZ" 610 IF INKEY$="" THEN 610 620 GOTO 430 630 CLS 640 PRINT "LISE IKINCI SINIFLAR DAKTILOGRAFI DERSI I. YARIYIL NOT HASABI" 650 INPUT "BIR YANLI KA DORUYU GTRECEK";G 660 CLS 670 INPUT "BRT SZC GIRINIZ";B 680 IF B=999 THEN 50 690 INPUT "YANLI SAYISINI GIRINIZ";Y 700 INPUT "EKIL NOTU";SN 710 NET=B-(Y*G) 720 PRINT "NET VURUU :";NET;" DIR" 730 IF NET<=25 THEN HN=10 740 IF NET>=26 AND NET<=40 THEN HN=20 750 IF NET>=41 AND NET<=55 THEN HN=30 760 IF NET>=56 AND NET<=70 THEN HN=40 770 IF NET>=71 AND NET<=85 THEN HN=50 780 IF NET>=86 AND NET<=100 THEN HN=60 790 IF NET>=101 AND NET<=115 THEN HN=70 800 IF NET>=116 AND NET<=130 THEN HN=80 810 IF NET>=131 AND NET<=150 THEN HN=90 820 IF NET>=151 THEN HN=100 - 426-
830 ONOT=(HN+SN)/2 840 PRINT "HIZ NOTU :";HN 850 PRINT "ORTALAMA NOTU ";ONOT 860 PRINT :PRINT :PRINT :PRINT "I BITIMINDE HERHANGI BIR TUA BASINIZ" 870 IF INKEY$="" THEN 870 880 GOTO 660 890 CLS 900 PRINT "LISE IKINCI SINIFLAR DAKTILOGRAFI DERSI II. YARIYIL NOT HESABI" 910 INPUT "BIR YANLI KA DORUYU GTRECEK";G 920 CLS 930 INPUT "BRT SZC GIRINIZ";B 940 IF B=999 THEN 50 950 INPUT "YANLI SAYISINI GIRINIZ";Y 960 INPUT "EKIL NOTU";SN 970 NET=B-(Y*G) 980 PRINT "NET VURUU :";NET;" DIR" 990 IF NET<=35 THEN HN=10 1000 IF NET>=36 AND NET<=50 THEN HN=20 1010 IF NET>=51 AND NET<=65 THEN HN=30 1020 IF NET>=66 AND NET<=80 THEN HN=40 1030 IF NET>=81 AND NET<=95 THEN HN=50 1040 IF NET>=96 AND NET<=115 THEN HN=60 1050 IF NET>=116 AND NET<=130 THEN HN=70 1060 IF NET>=131 AND NET<=150 THEN HN=80 1070 IF NET>=151 AND NET<=170 THEN HN=90 1080 IF NET>=171 THEN HN=100 1090 ONOT=(HN+SN)/2 1100 PRINT "HIZ NOTU :";HN 1110 PRINT "ORTALAMA NOTU ";ONOT 1120 PRINT :PRINT :PRINT :PRINT "I BITIMINDE HERHANGI BIR TUA BASINIZ" 1130 IF INKEY$="" THEN 1130 1140 GOTO 920 1150 END
- 427-
10 ' HAZIRLAYAN : GVEN TANI 20 ' BU PROGRAM KOLLU OYUN MAKINESI'DIR. 30 ' EKILLER RASTGELE RETILMEKTEDIR 40 ' AMA AYNI EKILLER YANYANA GELDIINDE KAZANMAKTIR 50 ' &&& EKILLERDEN IKISI YANYANA GELIRSE 2 KATI YANYANA GELIRSE 10 KATI 60 ' %%% EKILLERDEN IKISI YANYANA GELIRSE 4 KATI YANYANA GELIRSE 20 KATI 70 ' ### EKILLERDEN IKISI YANYANA GELIRSE 6 KATI YANYANA GELIRSE 30 KATI 80 ' YANYANA EKIL YOK ISE PARA VERMEZ 90 CLS:CLEAR:RESET:KEY OFF:SCREEN 0,0,0 100 LOCATE 5,30:COLOR 0,7:PRINT " KOLLU OYUN MAKINESI ":COLOR 7,0 110 DEFINT A-Z:RANDOMIZE TIMER 120 'A=100:B=500:C=1000 130 'AB$=STR$(A):BB$=STR$(B):CB$=STR$(C) 140 AB$=" &&& ":BB$=" %%% ":CB$=" ### " 150 TOPP#=50000! 160 LOCATE 8,10:PRINT CHR$(219) 170 LOCATE 8,11:PRINT STRING$(61,219) 180 LOCATE 8,70:PRINT CHR$(219) 190 FOR X=9 TO 18 200 LOCATE X,10:PRINT CHR$(219);CHR$(219):LOCATE X,70:PRINT CHR$(219);CHR$(219) 210 NEXT X 220 LOCATE 19,10:PRINT CHR$(219) 230 LOCATE 19,11:PRINT STRING$(61,219) 240 LOCATE 19,70:PRINT CHR$(219) 250 LOCATE 12,20:PRINT AB$:LOCATE 12,38:PRINT BB$:LOCATE 12,55:PRINT CB$ 260 LOCATE 2,20:PRINT BB$ 270 LOCATE 3,20:PRINT "10 KATI" 280 LOCATE 2,38:PRINT AB$ 290 LOCATE 3,38:PRINT "20 KATI" 300 LOCATE 2,55:PRINT CB$ 310 LOCATE 3,55:PRINT "30 KATI" 320 LOCATE 15,39:PRINT SPACE$(20) 330 LOCATE 18,39:PRINT SPACE$(15) 340 LOCATE 15,20:PRINT "TOPLAM PARANIZ : ";:PRINT USING "###,###,###";TOPP# 350 IF TOPP#>75000000# THEN LOCATE 22,32:COLOR 0,7:PRINT " KASA IFLAS ETTI ! ":COLOR 7,0:END 360 LOCATE 18,25:INPUT "PARA GIRINIZ";A$:QW#=VAL(A$)
- 428-
370 IF QW#<1 THEN BEEP:BEEP:LOCATE 22,20:COLOR 31,0:PRINT " YANLI GIRI YAPTINIZ YENIDEN GIRINIZ ":COLOR 7,0:GOTO 330 380 IF QW#>1E+07 THEN LOCATE 22,20:COLOR 31,0:PRINT " 10.000.000 TL'DAN BYK GIREMEZSINIZ ":COLOR 7,0:GOTO 320 390 IF QW#>TOPP# THEN LOCATE 22,20:COLOR 31,0:PRINT "BU KADAR PARANIZ YOK YENIDEN GIRINIZ":COLOR 7,0:GOTO 320 400 LOCATE 22,20:PRINT SPACE$(40) 410 FOR XC=1 TO 20 420 A=(RND*2)+1 430 B=(RND*2)+1 440 C=(RND*2)+1 450 SOUND 2000,1 460 IF A=1 THEN A1=A:LOCATE 12,20:PRINT AB$ 470 IF A=2 THEN A2=A:LOCATE 12,20:PRINT BB$ 480 IF A=3 THEN A3=A:LOCATE 12,20:PRINT CB$ 490 IF B=1 THEN A4=B:LOCATE 12,38:PRINT AB$ 500 IF B=2 THEN A5=B:LOCATE 12,38:PRINT BB$ 510 IF B=3 THEN A6=B:LOCATE 12,38:PRINT CB$ 520 IF C=1 THEN A7=C:LOCATE 12,55:PRINT AB$ 530 IF C=2 THEN A8=C:LOCATE 12,55:PRINT BB$ 540 IF C=3 THEN A9=C:LOCATE 12,55:PRINT CB$ 550 NEXT XC 560 PARA#=0 570 IF A=2 AND B=2 AND C=2 THEN PARA#=QW#*10:GOTO 660 580 IF A=1 AND B=1 AND C=1 THEN PARA#=QW#*20:GOTO 660 590 IF A=3 AND B=3 AND C=3 THEN PARA#=QW#*30:GOTO 660 600 IF A=2 AND B=2 THEN PARA#=QW#*2:GOTO 660 610 IF A=1 AND B=1 THEN PARA#=QW#*4:GOTO 660 620 IF A=3 AND B=3 THEN PARA#=QW#*6:GOTO 660 630 IF B=2 AND C=2 THEN PARA#=QW#*2:GOTO 660 640 IF B=1 AND C=1 THEN PARA#=QW#*4:GOTO 660 650 IF B=3 AND C=3 THEN PARA#=QW#*6:GOTO 660 660 IF PARA#>0 THEN TOPP#=TOPP#+PARA# 670 IF PARA#=0 THEN TOPP#=TOPP#-QW# 680 LOCATE 15,20:PRINT "TOPLAM PARANIZ : ";:PRINT USING "###,###,###";TOPP# 690 IF TOPP#=0 THEN 730 700 IF PARA#=0 THEN LOCATE 22,20:COLOR 31,0:PRINT "ZGNM KAYBETTINIZ YENIDEN GIRINIZ":COLOR 7,0 710 GOTO 320 720 FOR W=1 TO 100:NEXT W 730 LOCATE 15,35:PRINT SPACE$(20) 740 FOR D=1 TO 50 750 LOCATE 20,20:COLOR 0,15:PRINT " KUMAR OK KT BIR ALIKANLIKTIR ":COLOR 7,0 - 429-
760 LOCATE 23,23:COLOR 31,0:PRINT " BTN PARANIZI KAYBETTINIZ ":COLOR 7,0 770 NEXT D:CLS 780 END 10 REM :-) Ekranda ufak bir gezinti (c) Mustafa DOAN 20 REM Ok tularyla ekranda, ekran silmeden blok gezdirin 30 REM Programn amac hem ok tularn kullanmay, 40 REM hem de ekran adresini direkt kullanmay retmektir. 50 YATAY=35 ' Yatay koordinat ayarlanyor 60 DIKEY=13 ' Dikey koordinat ayarlanyor 70 RENK=&H70 ' Balang rengi siyah zemine beyaz 80 UZUNLUK=10 ' Blokun boyu 90 DEF SEG=&HB000 ' Buras NEML Renkli makinalarda &HB800 olmal 100 OFSET=0 ' Bu satir aslnda olmasa da olur. Ss olsun diye 110 GOSUB 410 ' Ekran iz. 120 REM ************************************************** 130 TUS$=INKEY$:IF TUS$="" THEN 130 ' Tu okuttur 140 IF TUS$=CHR$(27) THEN DEF SEG:END ' Tular deerlendir 150 IF TUS$=CHR$(0)+"H" THEN 210 ' YUKARI ok tuu 160 IF TUS$=CHR$(0)+"K" THEN 260 ' SOL ok tuu 170 IF TUS$=CHR$(0)+"M" THEN 310 ' SA ok tuu 180 IF TUS$=CHR$(0)+"P" THEN 360 ' AAI ok tuu 190 GOTO 130 ' Baa dn 200 REM ************************************************** 210 RENK=7:GOSUB 410 ' Eski bloku sil 220 IF DIKEY>1 THEN DIKEY=DIKEY-1 ' Yeni koordinatlar ayarla 230 RENK=&H70:GOSUB 410 ' Tekrar bloku iz 240 GOTO 130 ' Baa dn 250 REM *************************************************** 260 RENK=7:GOSUB 410 270 IF YATAY>1 THEN YATAY=YATAY-1 280 RENK=&H70:GOSUB 410 290 GOTO 130 300 REM *************************************************** 310 RENK=7:GOSUB 410 320 IF YATAY<81-UZUNLUK THEN YATAY=YATAY+1 330 RENK=&H70:GOSUB 410 340 GOTO 130 350 REM *************************************************** 360 RENK=7:GOSUB 410 370 IF DIKEY<25 THEN DIKEY=DIKEY+1
- 430-
380 390 400 410 420 430 440 450
RENK=&H70:GOSUB 410 GOTO 130 REM *************************************************** OFSET=((DIKEY-1)*80+(YATAY-1))*2 ' Ekrann gerek adresi FOR DONGU=1 TO UZUNLUK*2-1 STEP 2 POKE OFSET+DONGU,RENK ' Bloku adrese yaz NEXT RETURN
10 REM :-) Joystick test program (c) Mustafa DOAN 20 REM Ekranda X ve Y koordinatlaryla ate tularnn durumunu gosterir. 30 CLS 40 STRIG(0) ON ' st ate tuu 50 STRIG(4) ON ' Alt ate tuu 60 WHILE INKEY$="" 70 LOCATE 1,1:PRINT "X=";STICK(0),"Y=";STICK(1)," " 80 PRINT " " 90 PRINT " " 100 ON STRIG(0) GOSUB 130 ' st tu byle kontrol edilir 110 ON STRIG(4) GOSUB 150 ' Alt tu da byle kontrol edilir 120 WEND 130 LOCATE 2,1:PRINT "st Ate tuuna basld " 140 RETURN 150 LOCATE 3,1:PRINT "Alt Ate tuuna basld " 160 RETURN 10 20 30 40 50 60 70 80 REM :-) Deiik bir ses kartma yntemi (c) Mustafa DOAN KONTROL=INP(&H61) ' Hoparlr kontrol eden byte yedekleniyor GONDER=KONTROL FOR DONGU=1 TO 1000 ' Dng GONDER=GONDER XOR 2 ' Hoparlr aksa kapat, kapalysa a OUT &H61,GONDER ' Hoparlre kontrol bytei gnderiliyor NEXT OUT &H61,KONTROL ' Program hoparlr kontrol byte'n geri koyar
- 431-
10 REM :-) Kendi halinde bir diagnostic program (c) Mustafa DOAN 20 REM Program, bilgisayarla ilgili bilgileri ROM BIOS Data Area'dan 30 REM almaktadr. (Bellein ilk 1 KB.'). 40 REM 0:411h adresinde bilgisayarn donanm listesi bulunur. 50 REM Biz de bu adresi kullandk. 60 DEF SEG=0 ' ROM bilgi alanna bakacaz 70 LISTE1=PEEK(&H410) ' Donanm listesinin yarsnn adresi 80 LISTE2=PEEK(&H411) ' Donanm listesinin dier yarsnn adresi 90 CLS 100 PRINT "Bilgisayarnzn iindekilere bir gz atalm:": PRINT 110 PRINT "Bilgisayara bal en az bir src "; 120 IF (LISTE1 AND 1)=1 THEN PRINT "var." ELSE PRINT "bile yok." ' 0. bit 130 PRINT "Matematik yardmc ilemci "; 140 IF (LISTE1 AND 2)=2 THEN PRINT "var." ELSE PRINT "yok." ' 1. bit 150 PRINT "Ekran kart "; ' 2 ve 3. bitler 160 IF (LISTE1 AND 48)=32 THEN PRINT "renkli." ELSE PRINT "siyah-beyaz." 170 IF (LISTE1 AND 192)=0 THEN PRINT "1 " ELSE PRINT "2 "; ' 6 ve 7. bitler 180 PRINT "adet disket srcnz var." 190 IF (LISTE2 AND 14)=2 THEN PRINT "1 "; ' 1, 2, ve 3. bitler 200 IF (LISTE2 AND 14)=4 THEN PRINT "2 "; 210 PRINT "adet seri portunuz var." 220 PRINT "Oyun adaptrnz "; 230 IF (LISTE2 AND 16)=16 THEN PRINT "var." ELSE PRINT "yok." ' 4. bit 240 PRINT "Yazc balamak iin "; 250 IF (LISTE2 AND 192)=64 THEN PRINT "1 " ELSE PRINT "2 "; ' 6 ve 7. bit 260 PRINT "adet paralel portunuz var.":PRINT 10 CLS 20 DEFINT A-Z 30 INPUT "GN-AYI-YILI GIR ";G,A,Y 40 IF A=1 THEN A=11 :Y=Y-1:GOTO 70 50 IF A=2 THEN A=12 :Y=Y-1:GOTO 70 60 A=A-2 70 I=VAL(MID$(STR$(Y),2,2)):S=VAL(MID$(STR$(Y),4,2)) 80 X=INT(A*2.6-.2):Y=INT(S/4):Z=INT(I/4) 90 W=X+Y+Z+G+S-2*I:T=W MOD 7 100 IF T=0 THEN GUN$="PAZAR" - 432-
110 120 130 140 150 160 170
AIKLAMALI, UYGULAMA RNEKL BLGSAYAR GUN$="PAZARTESI" GUN$="SALI" GUN$="ARAMBA" GUN$="PEREMBE" GUN$="CUMA" GUN$="CUMARTESI"
IF T=1 THEN IF T=2 THEN IF T=3 THEN IF T=4 THEN IF T=5 THEN IF T=6 THEN PRINT GUN$
10 REM :-) Zplayan yz program (c) Mustafa DOAN 20 REM Elenceli bir grafik uygulamas. 30 REM Program siyah-beyazdir. Renklendirmeyi deneyin. (ok basittir) 40 REM Eer bunu yapabildinizse birden fazla yz ayn anda zplatn. 50 REM Bu durumda zplayan yzlerin yavalamasi normaldr. 60 REM Program yazarken kendi grafik kartnza gre koordinatlar ayarlayn 70 REM :-< Hercules iin yazld. (720x348 piksel ekran boyutlar iin) 80 REM :-< Dier grafik kartlar iin koordinatlar deitirilmeli. 90 REM :-< GWBASIC Screen 3' desteklemeyebilir. DOS'un QBASIC'i ile RUN 100 SCREEN 3 ' Screen 3 Hercules grnt kartlar iindir. 110 DIM IMAGE%(1000) ' Dier grnt kartlar iin bu modu semeyin 120 RANDOMIZE TIMER 130 MAXX=720 ' Grafik kartnn maximum X koordinat 140 MAXY=348 ' Grafik kartnn maximum Y koordinat 150 POSX1=INT(RND*(MAXX-50))+2 160 POSY1=INT(RND*(MAXY-50))+2 170 CIRCLE (POSX1+22,POSY1+22),20 'Yz iziliyor 180 CIRCLE (POSX1+22,POSY1+22),4 190 CIRCLE (POSX1+22-4,POSY1+22-6),3 200 CIRCLE (POSX1+22+4,POSY1+22-6),3 210 CIRCLE (POSX1+22,POSY1+22),10,,3.1415 'Az iziliyor 220 GET (POSX1,POSY1)-(POSX1+44,POSY1+44),IMAGE% 'Ekrandaki 230 REM grnt bir diziye aktarlyor 240 POSX2=INT(RND*(MAXX-50))+2:IF POSX2<POSX1 THEN YONX=-1 250 POSY2=INT(RND*MAXY-50)+2:IF POSY2<POSY1 THEN YONY=-1 260 LINE (0,0)-(MAXX-1,MAXY-1),,B 270 REM *************************************************** 280 WHILE INKEY$="" 290 IF YONX=1 THEN GOSUB 340 ELSE GOSUB 440'X koordinat ayarlatlyor 300 IF YONY=1 THEN GOSUB 390 ELSE GOSUB 490'Y koordinat ayarlatlyor 310 PUT (POSX1,POSY1),IMAGE%,PSET 320 WEND 330 REM *************************************************** 340 REM **** X koordinati ayarlaniyor 350 IF POSX1<POSX2 THEN POSX1=POSX1+1 ELSE YONX=-1 - 433-
360 370 380 390 400 410 420 430 440 450 460 470 480 490 500 510 520 530
IF POSX1=POSX2 THEN POSX2=INT(RND*(MAXX-50))+2 RETURN REM *************************************************** REM **** Y koordinat ayarlanyor IF POSY1<POSY2 THEN POSY1=POSY1+1 ELSE YONY=-1 IF POSY1=POSY2 THEN POSY2=INT(RND*(MAXY-50))+2 RETURN REM *************************************************** REM **** X koordinat ayarlanyor IF POSX1>POSX2 THEN POSX1=POSX1-1 ELSE YONX=1 IF POSX1=POSX2 THEN POSX2=INT(RND*(MAXX-50))+2 RETURN REM *************************************************** REM **** Y koordinat ayarlanyor IF POSY1>POSY2 THEN POSY1=POSY1-1 ELSE YONY=1 IF POSY1=POSY2 THEN POSY2=INT(RND*(MAXY-50))+2 RETURN END
10 CLS 20 PRINT 30 PRINT 40 PRINT 50 PRINT "PASTA GRAFIK PROGRAMI" 60 PRINT 70 PRINT "HAZIRLAYAN: MURAT YILDIRIMOLU" 80 Y$=INKEY$ 90 IF Y$="" THEN 80 100 CLS 110 PRINT 120 PRINT 130 PRINT "BU PROGRAM EN OK 15 ADET VERI GIRILDIINDE" 140 PRINT "BU VERILERI PASTA GRAFIKLERI EKLINE" 150 PRINT "DNTRR.ALIMAYA BALADIINDA VERILERI TEK TEK" 160 PRINT "GIRINIZ. VERILERIN SONUNU GSTERMEK IIN 0 DEERINI" 170 PRINT "GIRINIZ." 180 PRINT 190 PRINT "HERHANGI BIR TUA BASINIZ." 200 Y$=INKEY$ 210 IF Y$="" THEN 200 220 CLS 230 PRINT 240 PRINT - 434-
250 255 257 258 259 260 270 275 280 290 300 310 320 330 340 350 355 357 358 360 370 375 376 377 380 400 420 440 441 442 444 454 456 458 460 470 475 478 480 500 520 540 560 580 600
DIM VERI(15),AD$(15) I=1:SUM=0 INPUT "TABLO IIN BALIK GIRINIZ ",BAS$ PRINT PRINT INPUT "VERININ ADINI GIRINIZ.";AD$(I) IF AD$(I)="0" THEN 310 INPUT "VERIYI GIRINIZ.";VERI(I) SUM=SUM+VERI(I) I=I+1 GOTO 260 FOR K=1 TO I VERI(K)=VERI(K)/SUM NEXT K CLS SCREEN 2 ARG=0 LINE (360,150)-(510,150) PI=2*3.141592653# FOR K=1 TO I-1 ACI=VERI(K)*PI START=ARG SON=ARG+ACI IF SON>6.28 THEN SON=6.28 FOR H=START TO SON STEP .005 PSET (360+150*COS(H),150-100*SIN(H)) NEXT H LINE (360,150)-(360+150*COS(SON),150-100*SIN(SON)) YARI=(SON-START)/2+START XEL=360+180*COS(YARI) YEL=150-122*SIN(YARI) LINE (360+150*COS(YARI),150-100*SIN(YARI))-(XEL,YEL),10 SAT=80*XEL/720 SUT=25*YEL/340 LOCATE SUT,SAT:PRINT AD$(K) ARG=ARG+ACI IF K<>1 THEN 480 PAINT (360+130*COS(YARI),150-(SIN(YARI)*(130/15))),10 NEXT K LOCATE 1,1 PRINT " ";BAS$ LOCATE 3,1 FOR M=1 TO I-1 PRINT M;AD$(M);"=";100*VERI(M) NEXT M - 435-
10 CLS:KEY OFF 20 CLEAR:SCREEN 0,0 30 F=1:I=1 40 LOCATE 25,25:PRINT "HAZIRLAYAN: GVEN TANI" 50 FOR A=1 TO 10 60 FOR B=1 TO 10 70 C=A*B 80 LOCATE I,F:PRINT A;"*";B;"=";C 90 I=I+1 100 IF B=10 THEN F=F+16 110 IF I=11 THEN I=1 120 IF I=23 THEN I=13 130 IF A=5 AND B=10 THEN PRINT :COLOR 0,7:PRINT "******************************* ARPIM TABLOSU *****************************":COLOR 7,0 140 NEXT B 150 IF A=5 THEN I=13 160 IF A=5 THEN F=1 170 NEXT A 180 END
- 436-
Telefon Rehberi Program: 10 CLS:CLEAR ' Btn deikenler boalyor ve sfrlanyor 20 LOCATE 5,32:PRINT "TELEFON REHBERI" 30 LOCATE 10,25:PRINT "1- AD SOYADA GRE ARAMA" 40 LOCATE 11,25:PRINT "2- TELEFON NUMARASINA GRE ARAMA" 50 LOCATE 12,25:PRINT "3- PROGRAMDAN IKI" 60 LOCATE 14,30:INPUT "SEIMINIZ...>";S 70 IF S<1 OR S>3 THEN BEEP:BEEP:GOTO 60 80 IF S=1 THEN 110 90 IF S=2 THEN 170 100 IF S=3 THEN END 110 CLS 120 INPUT "ARADIINIZ ABONENIN ADINI SOYADINI GIRINIZ";AD$ 130 READ TIS$,TEV$,AK$,ADI$,ADRES$,SEHIR$ 140 IF AD$=ADI$ THEN 230 150 IF AD$="000" OR ADI$="000" THEN LOCATE 12,20:PRINT "BYLE BIR ABONE YOK":GOTO 300 160 GOTO 130 170 CLS 180 INPUT "ARADIINIZ TELEFON NUMARASINI GIRINIZ";TEL$ 190 READ TIS$,TEV$,AK$,ADI$,ADRES$,SEHIR$ 200 IF TIS$=TEL$ OR TEV$=TEL$ THEN 230 210 IF TEL$="000" OR TIS$="000" OR TEV$="000" THEN LOCATE 12,20:PRINT "BOYLE BIR ABONE YOK":GOTO 300 220 GOTO 190 230 CLS 240 LOCATE 5,5:PRINT "ADI SOYADI.............: ";ADI$ 250 LOCATE 7,5:PRINT "TELEFON NUMARASI.[I]..: ";TIS$ 260 LOCATE 9,5:PRINT "TELEFON NUMARASI.[EV]..: ";TEV$ 270 LOCATE 11,5:PRINT "ALAN KODU..............: ";AK$ 280 LOCATE 13,5:PRINT "ADRESI.................: ";ADRES$ 290 LOCATE 15,5:PRINT "EHIR..................: ";SEHIR$ 300 LOCATE 20,20:INPUT "YENIDEN ARAMAK ISTER MISINIZ? (E/H)";Y$ 310 IF Y$="E" OR Y$="e" THEN 10 ELSE END 320 DATA "YOK","7134143","332","GVEN TANI","DALMAZ MAH. FUZULI SO. NO:1/1","ERELI, KONYA" 330 DATA "YOK","3164385","286","ISMAIL EN","SAKARYA MAH. HIZLI GAZETECI SO. 12","BIGA, ANAKKALE" 340 DATA "YOK","4286419","312","MUKADDES PERIN","ALI BABA SO.14/12,","A. AYRANCI, ANKARA" 350 DATA "5134239","5132035","358","DR. GLAY REIS", "CUMHURIYET CAD.","MERZIFON, AMASYA" 360 DATA "YOK","2306146","212","MUAZZEZ MENEMENCIOLU",
- 437-
"KUVAYI MILLIYE CAD.146/8","ILI, ISTANBUL" 370 DATA "YOK","3162869","286","RUHI ZGAN","HAMDI BEY MAH. TEPE SOK. NO 78","BIGA, ANAKKALE" 380 DATA "3162616","3163660","286","HAYRETTIN PIKIN","YENI BELEDIYE PASAJI KAT:2 NO:3-4","BIGA, ANAKKALE" 390 DATA "YOK","7511130","258","HASAN HELVACI","YUKARI SEYIT KY", "AL, DENIZLI" 400 DATA "3161323","3161781","266","FAHRI KARAPINAR", "BELEDIYE PASAJI 19","BIGA, ANAKKALE" 410 DATA "1456","3165975","286","AHMET SAAT","SAKARYA MAH. BAHE SOK. NO:13","BIGA, ANAKKALE" 420 DATA "3161035","3164330","286","RAMAZAN EKER","BIGA TIC.LIS.MD.","BIGA, ANAKKALE" 430 DATA "6612210","6612412","222","IBRAHIM DUMAN", "SARICAKAYA MALMDRL","SARICAKAYA, ESKIEHIR" 1000 DATA "000","000","000","000","000","000" Bu program altrdmzda, DATA'lara sme gre ya da Telefon Numarasna gre eriebiliriz. Ayn zamanda adresleri de buradan bulabiliriz. imdi de rencilerin not durumunu bildiren program yapalm: 10 CLS:CLEAR ' Btn Saysal Deikenler sfrlanyor ve Alfasaysal De. Boalyor. 20 LOCATE 10,15:PRINT "1- NUMARAYA GRE ARAMA" 30 LOCATE 11,15:PRINT "2- LISTE DKM" 40 LOCATE 12,15:PRINT "3- IKI" 50 LOCATE 14,15:COLOR 0,7:INPUT "SEIMINIZ";SC:COLOR 7,0 60 IF SC=1 THEN 90 70 IF SC=2 THEN 250 80 IF SC=3 THEN END 90 CLS 100 INPUT "RENCI NUMARASI";NM$ 110 PRINT "NUMARASI","ADI SOYADI","YAZILILAR","SZL", "ORTALAMA" 120 PRINT "========","==========","=========","=====", "========" 130 PRINT 140 READ NUM$,AD$,Y1,Y2,Y3,SZL 150 IF NM$="000" OR NUM$="000" THEN PRINT "BU NUMARADA BIR RENCI YOK":GOTO 190 160 ORT=(Y1+Y2+Y3+SZL)/4 170 IF NM$=NUM$ THEN 180 ELSE 140 180 PRINT NUM$,AD$,Y1;Y2;Y3,SZL,ORT 190 PRINT :PRINT :PRINT :INPUT "YENIDEN SORACAK MISINIZ?... (E/H) >";Y$
- 438-
200 IF Y$="E" OR Y$="e" THEN 100 ELSE 10 210 CLS 220 PRINT :PRINT :PRINT "GRNZ VE BIR TUA BASINIZ" 230 IF INKEY$="" THEN 230 240 GOTO 10 250 CLS 260 PRINT "NUMARASI","ADI SOYADI","YAZILILAR","SZL", "ORTALAMA" 270 PRINT "========","==========","=========","======", "========" 280 PRINT 290 READ NUM$,AD$,Y1,Y2,Y3,SZL 300 IF NM$="000" OR NUM$="000" THEN 220 310 ORT=(Y1+Y2+Y3+SZL)/4 320 PRINT NUM$,AD$,Y1;Y2;Y3,SZL,ORT 330 GOTO 290 340 DATA "78","CANAN AHIN",4,9,5,7 350 DATA "55","VILDAN TAKIN",4,6,8,5 360 DATA "234","SIBEL ETIN",8,3,7,7 370 DATA "165","KASIM BILIK",6,4,5,8 380 DATA "270","ERIFE KORKMAZ",7,6,8,7 390 DATA "477","ILEM KIZILOK",7,9,8,8 400 DATA "289","ARZU TANI",3,5,3,4 410 DATA "396","M.AKIN ACAR",5,5,8,8 420 DATA "428","NEDIM KORKMAZ",4,6,8,4 430 DATA "218","RIDVAN TANI",6,7,4,9 440 DATA "365","BELMA TANI",8,4,5,7 450 DATA "563","ALI SEVIN",6,7,9,9 460 DATA "376","AYSEL ERKOL",5,4,8,9 1000 DATA "000","AAAA",0,0,0,0 Bu program istee gre rencilerin tamamnn ya da numaras verilen rencinin dkmn yapar.
- 439-
BLM XII. EK BLGLER

A.BASIC PROGRAMLAMA DLNDE EKRANA IKABLECEK HATA MESAJLARI Hata Ad:
* NEXT without FOR * Syntax Error * RETURN without GOSUB * Out of data * Illegal funcsion call * Overflow * Out of memory * Undefined line number * Subscript out of range * Duplicate definition * Division by zero * Illegal direct * Type mismatch * Out of string space * String too long * String formula too complex * CAN't continue * Undefined user function * No resume * Resume without error * Unprintable error * Missing operand * Line buffer overflow * Device time out * Device fault * FOR without NEXT * Out of paper * While without wend * WEND without WHILE * Field overflow * Internal error * Bad file number - 440-
Kodu:
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 29 30 50 51 52
Anlam:
NEXT'in FOR'u yok Yazm hatas RETURN'un GOSUB'u yok Data'lar bitti. Data dna tama hatas Geersiz fonksiyon kullanm Tama var Bellek dna kma var Tanmlanmam satr numaras ndis tanmlanan deerin dna tat ift tanm Sfra blme var Geersiz direct komutu Tip uyumazl String boluu dna tama var String ok uzun Forml ok kark Devam etmek olanaksz Tanmlanmam kullanc fonksiyonu RESUME yok Hata yok ama RESUME var Yazlamayan, mesaj olmayan hata fade eksiklii. Unutulmu operand BUFFER'de tama var Zamanamndan aygt devre d evre nitede aygt hatas FOR'un NEXT'i yok Yazcda kat yok WHILE'n WEND'i yok WEND'in WHILE' yok Alanda tama var hata Geersiz dosya numaras
AIKLAMALI, UYGULAMA RNEKL BLGSAYAR 53 54 55 57 58 61 62 63 64 66 67 68 70 71 72
* File not found * Bad file mode * File already open * Device I/O error * File already exist * Disk full * Input past end * Bad record number * Bad file name * Direct statement in file * Too many files * Device unavailable * Disk write protect * Disk not ready * Disk media error
Dosya bulunamad Geersiz dosya modu Dosya halen ak Aygt giri/k hatas Dosya zaten var Disk dolu Okuma sona erdi Geersiz kayt no Geersiz dosya ad Dosyada direkt komut ok fazla dosya var evre nite uygun deil Disk yazma iin engelli, korumada Disk hazr deil Diskte hata var
- 441-
B. MS-DOS HATA MESAJLARI

Bu blmde MS-DOS iletim sisteminde ekrana kabilecek hata mesajlarndan, en ok karlaabileceimiz mesajlar greceiz. Abort Edit (Y/N)? : Edlin kullanm srasnda, Q komutu kullanldnda MS-DOS tarafndan kar. Edlinden karken Q komutu kayt yapmadan yani deiiklikleri kaydetmeden kar. kmak istiyorsanz Y tuuna, geri dnmek iin N tuuna baslr. Abort, Retry, Fail?- : Byle bir mesaj ktnda disk ya da aygt hatas var demektir. Aada belirtilen tulardan biri ile cevap verilir. A Abort: Son verilen komutu iptal ederek eski konumuna dner. R Retry: Son verilen emri yerine getirmesi iin yeniden zorlar. Emri bir kez daha yerine getirmeye alr. F Fail: Yeni bir bir komut verilmesi iin eski komutu durdurur. Access denied: Yazm korunumlu (Write Portected), yalnzca okunabilir bir dosya zerinde deiiklik yaplmaya kalkldn belirtir. Are you sure (Y/N)? : Bulunduumuz dizindeki btn dosyalar *.* ile silmeye kalktmzda bu mesaj kar. Silmek isteyip istemediimizi bize bir kez daha sorarak bizi uyarr. Y girersek silme olay gerekleir, N girersek vazgeilir. Bad command or file name : Bir komutu doru yazmadmz ya da dosya adn yanl yazdmz zaman kar. Yanl komut ya da yanl dosya anlamndadr. Bad or missing Command Interpreter: Command.com dosyas bulunamyor. Bu Command.com'un kopyalanmas gerekir. disketle bilgisayar aamazsnz.
Bad or missing <Dosya Ad> : Bilgisayar a srasnda kar. Sistem dosyalarnn yanl belirtilmesinden kaynaklanr. Batch file missing : Aranlan batch dosya bulunamamtr.
- 442-
Cannot find System Files : Sistem dosyalarnn bulunmad bir disket ya da dizin kullanmaya alyorsunuz. Cannot load COMMAND, system halted : MS-DOS al bulunamyor. Boot bozulmu sistemi yaniden kopyalaynz. Compare another diskette (Y/N)? : Diskcomp karlatrma ilemi yapldktan sonra kar. Baka karlatrma olup olmadn sorar. Compare O.K. : Diskcomp srasnda kar. Disklerin ayn olduunu belirtir. Copy another diskette (Y/N)? : Diskcopy kullanm sonrasnda kar. Kopyalama ileminin tamamlandn, baka kopyalama olup olmadn sorar. Current date is mm-dd-yy : Date komutu kullanldnda kar. Doru tarih girilip Enter'e baslr. Current time is hh:mm:ss.cc : Time komutu kullanldnda kar. Doru zaman girilip Enter'e baslr. Data error reading drive x: : letim sistemi tarafndan disk okunamamaktadr. Genelde diskin bozuk olduu durumlarda kar. Delete (Y/N)? : Kontrollu olarak silme ilemi yaplrken ortaya kar. Sileyim mi diye sormaktadr. Disk full error writing to BACKUP Log file : Disketin dolu olduunu belirtir. Dosyay yeniden balatmak iin herhangi bir tua ya da Control+Break tularna basn. Disk unsuitable for system disk : Disketi sistemli formatlarken, sistemin yerletirilecei alanlarn bozuk olduunu belirtir. Bu disketi yalnzca bilgi kayd iin kullanabilirsiniz. Duplicate file name or file found : Olan bir ismi yeniden verdiniz. Ya da yeniden adlandrmak istediiniz dosya bulunamad. Entry error : Yazdnz komut hatal yeniden yaznz.
- 443-
Error in .EXE file : altrlmak istenen .EXE dosyas geersiz durumdadr. Muhtemelen kodlama hatas vardr. Error loading operating system : Disk hatas nedeniyle iletim sistemi hard diskten yklenemiyor. Sistem disketinizle ap, yeniden sys.com ile sistem transferi yaparak hard diskinize sistem dosyalarn ykleyin. Error reading directory : Diskteki uygunsuz alanlar nedeniyle dizin okunamyor Error writing directory : Diskteki uygunsuz alanlar nedeniyle dizine bilgi yazlamyor. Expanded Memory not available : Sistemde geniletilmi bellek kartnn olmadn belirtir. File not found : Dosya adnda bir yanllk olduunu belirtir. Format another (Y/N)? : Format ileminin tamamlandn belirtir. Baka formatlanacak disket olup olmadn sorar. Format complete : Formatlama ileminin tamamlandn belirtmektedir. Format failure : Disketin formatlanamadn belirtiyor. Bu mesajla birlikte nedeni de verilir. General failure [writing/reading] error in drive x: Okuma veya yazma yaplamyor. Disketinizi yeniden formatlayn. Incorrect DOS Version : MS-DOS komutlarn kullanrken kar. letim sistemi versiyonunun farkl olduunu belirtir. Incorrect parameter : Parametre hatas. Yanl parametre verdiniz. Insert system diskette in drive x and strike any key when ready : Sistemde aranan io.sys ve msdos.sys adl gizli dosyalar bulunamyor. Sistem transferi yapmanz gerekir ya da sistemli bir disketi srcye takmanz gerekir.
- 444-
Insufficient disk space : Disk dolu olduundan ilem yaplamyor. Insufficient memory : Bilgisayarnzn bellei bu i iin yetersiz kalyor. Invalid directory : Byle bir dizin yok, ya da yanl dizin ismi. Invalid drive in search path : Src mevcut deil. Invalid drive or filename : Geersiz dosya ad ya da src ad. Invalid drive specification : Yanl src ismi. Byle bir src yok. Invalid parameter(s) : Belirlenen anahtar(lar) yanl ya da geersiz. Invalid path : Dizin ya da dosya yolu yanl. Memory allocation error. Cannot load MS-DOS, system halted : MS-DOS'u yeniden altrmay deneyin. Yine almazsa sistem diskinin bir kopyasn aln. --More-- : Devamn grmek iin ara ubuuna basn. No paper error writing device dev : Yazcda kat yok ya da yazc kapal. Non-system disk or disk error Replace and strike any key when ready : Sistem, diski tanyamyor ya da diskte hata var. Diski deitirip herhangi bir tua basn. Parameters not compatible : Birlikte kullanlmayacak parametre kullandnz.
- 445-
Press any key to continue : lemi srdrmek iin herhangi bir tua basn. Printer error : Yazc kapal ya da hazr deil. Program too big to fit in memory : Kullanacanz program bellee smyor. Reading source file(s)... : XCOPY belirlenen dosya(lar) okumaktadr. Strike a key when ready ... : Hazr olunca herhangi bir tua basn. Syntax error : Yanl yazm. Komutu doru yazp yazmadnz kontrol edin. System transfered : Format ya da sys srasnda sistem tansferinin yapldn belirtir. Target diskette bad or incompatible : Hedef disk bozuk ya da tanmlanamayan bir formata sahip. Terminate batch job (Y/N)? : Uzants .BAT olan dosyalar alrken CONTROL+C ya da CONTROL+BREAK kullanldnda ilemi yarda kesip kesmeyeceinizi sorar. Unexpected DOS error n : Belirlenemeyen hata. Hata numaras verilir. Write failure, diskette unusable : Diske yazm yaplrken ilgin bir hata olutu. Disketinizi kontrol edin ya da yeniden formatlayn. Write protect error Format terminated : Formatlamaya allan disk protect (Yazm Korunumlu). Write protect error writing drive x: X srcsndeki disket yazm korunumlu bilgi kaydedemezsiniz.
- 446-
C. ASCII, HEX ve KARAKTER KODLARI LSTES

Karakter karlklarn ilk 32si komut,dierleri karakterdir. Dec 000 001 002 003 004 005 006 007 008 009 010 011 012 013 014 015 016 017 018 019 020 021 022 023 024 025 026 027 028 029 030 031 032 Hex 00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 0A 0B 0C 0D 0E 0F 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 1A 1B 1C 1D 1E 1F 20 Chr NUL SOH STK ETX EOT ENQ ACK BEL BS HT LF VT FF CR SO SI DLE DC1 DC2 DC3 DC4 NAK SYN ETB CAN EM SUB ESC FS GS RS US SPACE Dec 033 034 035 036 037 038 039 040 041 042 043 044 045 046 047 048 049 050 051 052 053 054 055 056 057 058 059 060 061 062 063 064 Hex 21 22 23 24 25 26 27 28 29 2A 2B 2C 2D 2E 2F 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 3A 3B 3C 3D 3E 3F 40 Chr ! " # $ % & ' ( ) * + , . / 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 : ; < = > ? @ Dec 065 066 067 068 069 070 071 072 073 074 075 076 077 078 079 080 081 082 083 084 085 086 087 088 089 090 091 092 093 094 095 096 Hex 41 42 43 44 45 46 47 48 49 4A 4B 4C 4D 4E 4F 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 5A 5B 5C 5D 5E 5F 60 Chr A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z [ \ ] ^ _ ` Dec 097 098 099 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 Hex 61 62 63 64 65 66 67 68 69 6A 6B 6C 6D 6E 6F 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 7A 7B 7C 7D 7E 7F 80 Chr a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z { | } ~
- 447-
Dec 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160
Hex 81 82 83 84 85 86 87 88 89 8A 8B 8C 8D 8E 8F 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 9A 9B 9C 9D 9E 9F A0
Chr
Dec 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192
Hex A1 A2 A3 A4 A5 A6 A7 A8 A9 AA AB AC AD AE AF B0 B1 B2 B3 B4 B5 B6 B7 B8 B9 BA BB BC BD BE BF CO
Chr
Dec 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224
Hex C1 C2 C3 C4 C5 C6 C7 C8 C9 CA CB CC CD CE CF D0 D1 D2 D3 D4 D5 D6 D7 D8 D9 DA DB DC DE DF E0 E1
Chr
Dec 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255
Hex E1 E2 E3 E4 E5 E6 E7 E8 E9 EA EB EC ED EE EF F0 F1 F2 F3 F4 F5 F6 F7 F8 F9 FA FB FC FD FE FF
Chr
- 448-
BLGLEM TERMLER SZL

access...........................erime accessory......................aksesuar adaptor .........................uyarlayc addition........................toplama adressing......................adresleme analysis ........................analiz android.........................erkek robot animation .....................animasyon annotation ....................ak izelgesi append .........................ekleme application ...................uygulama alan archive .........................ariv array.............................dizi array processor.............dizi ilemci assembler .....................evirici availability ...................kullanlrlk binary...........................ikili binary digit ..................ikili say break ............................ara brush ............................fra buffer ...........................tampon cable ............................kablo cache memory..............n bellek cage..............................kafes calculator .....................hesap makinesi calibration....................ayar call ...............................arma, hcre cancel...........................iptal cap ...............................byk harf card ..............................kart cardridge......................kartu centrall/processing unit (CPU) merkezi ilem birimi channel ........................kanal character ......................karakter chip ..............................ip, yonga clearing ........................silme clock ............................saat closed...........................kapal code .............................kod collator ........................birletirici color ............................renk column .........................stun, kolon command .....................komut comments.....................aklama communications...........iletiim compare .......................karlatrma compatibility................uyarlk compatible ...................uyumlu compiler.......................derleyici composite.....................karma computer center ...........bilgisayar merkezi computer game ............bilgisayar oyunu computer network ........bilgisayar a computer system ..........bilgisayar sistemi computer utility............bilgisayar destei computer word ............bilgisayar szc condition......................koul connecting cable ..........kablo balants console.........................konsol continiue ......................devam control key...................kontrol tuu control unit ..................denetim birimi convention ...................gelenek conversion ...................dntrme converter ......................evirici coordinate ....................koordinat copy .............................kopyalama counter .........................saya current..........................akm cursor ...........................imle, kl gsterge cycle.............................dn cylinder ........................silindir data ..............................veri data base ......................veri taban data processing ............bilgi ilem decimal ........................onluk say decode..........................kod zme delete ...........................silme density .........................younluk device...........................aygt diagram ........................diyagram dibit..............................ikili bit dictionary.....................szlk digit..............................say digital cominication .....dijital iletiim
- 449-
digital computer...........saysal bilgisayar dimension ....................boyut direct access.................direkt eriim direct current................direkt akm directory.......................dizin disk access time ...........disk eriim sresi disk copying.................disk kopyalama disk file ........................disk dosyas display .........................grntleme documantion ................dkmantasyon document .....................belge dot matrix printer.........nokta matris yazc double density..............ifte younluk double-sided disk.........ift yzl disk drain.............................izim drive.............................src dynamic .......................dinamik echo .............................eko edit...............................biimlendirmek editr............................biimlendirici effective .......................etkili element ........................eleman embeddet .....................gml emulator.......................uyarlayc, benzetici end-of-file ....................dosya sonu entry.............................giri environment.................evre equality ........................eitlik equation .......................denklem erasable storage............silinebilir bellek erase.............................silme error .............................hata escape key....................kurtulma tuu execution .....................iletim exit...............................k expression....................ifade face ..............................yz factor............................faktr fatal error .....................lmcl hata fault..............................hata feed ..............................besleme feedback.......................geri besleme file................................dosya file organization...........dosya dzenleme file structure.................dosya yaps file transfer...................dosya aktarma filling ...........................doldurma
flat................................bayrak flow..............................ak flow chart.....................ak emas font ..............................yaz karakteri form .............................biim format ..........................biim formula ........................forml function........................fonksiyon fuse ..............................sigorta generator ......................retici graph............................grafik grounding.....................topraklama group............................grup gunched card................delikli kart gynoid..........................dii robot hardware ......................donanm hybrid...........................melez initalize ........................balatmak input.............................girdi insert ............................araya sokma, yerletirme install ...........................kurma integer..........................tamsay inter face ......................ara birim, ara yz interactive ....................etkileim interface .......................ara birim internal clock ...............i saat interpreter ....................yorumlayc interrup ........................kesme invert............................geri alma, ters evirme job................................i joystick ........................kumanda ubuu jump.............................atlama key ...............................anahtar, tu keyboard ......................klavye keyword .......................anahtar szck kill................................silme, karma kilobit ..........................bin bit kilosycle.......................bin devir language.......................dil language processor ......dil ilemci leader ...........................klavuz level .............................dzey library ..........................kitaplk line...............................hat, izgi, satr line printer ...................satr yazc link...............................balant list ................................liste
- 450-
list structure .................liste yaps literal............................sabit load ..............................ykleme local .............................yerel location ........................blge lock ..............................kilit logarithm .....................logaritma logic.............................mantk loop..............................dng macro ...........................makro magnetic disk...............manyetik disk main memory...............ana bellek marker..........................iaretleyici matrix...........................matris matrix printer ...............matris yazc medium........................ortam memory........................bellek memory chip ................bellek ipi memory map ................bellek haritas message........................mesaj microchip.....................mikroip microcomputer.............mikrobilgisayar microprocessor ............mikroilemci module ........................birim monitor .......................ekran morge...........................birletirmek mother board................ana levha mouse...........................fare mouse button ...............fare dmesi move ............................tama multi programming ......oklu programlama multiplex......................ok dzeyli multiplier .....................arpan multiply .......................arpma ilemi network........................a object computer ...........ama bilgisayar object program.............ama program off-line .........................evrim d on-line..........................evrim ii open .............................ama operand ........................bilgi operating system ..........iletim sistemi operator........................ile optical character readeroptik karakter okuyucu optical disk ..................optik disk optical page reader.......optik sayfa okuyucu optical scanner .............optik tarayc
optimum.......................en uygun or..................................veya output...........................kt output area ...................kt alan output device ...............kt aygt owerflow......................tama pack .............................sktrmak package ........................paket package software..........paket yazlm page .............................sayfa page printer..................sayfa yazc parallel printer .............paralel yazc parameter .....................parametre parity............................elik parrallel conversion .....paralel eriim password ......................parola path ..............................yol perform ........................uygulamak performance .................performans personal computing......kisisel bilgisayar pixel .............................eleman, nokta pocket computer ..........cep bilgisayar point.............................nokta port ..............................kap portable computer ........tanabilir bilgisayar power ...........................g power supply ...............g kayna press.............................basmak primitive ......................ilkel print head.....................bask kafas print quality .................bask kalitesi printer ..........................yazc processor......................ilemci programmable..............programlanabilir bellek programmer .................programlamac programming ...............programlama protect..........................koruma prototype......................prototip push .............................itme quality..........................kalite radian ...........................radyan random access..............rastgele eriim read head......................okuma kafas record...........................kayt reduction......................ksaltma relation.........................iliki relative .........................greceli
- 451-
reliability .....................gvenirlilik remainder.....................kalan repeat ...........................tekrar report ...........................rapor reproduse .....................oaltmak resident program..........yerleik program rigger ...........................tetikleme run ...............................yrtmek save..............................kaydetme scan..............................tarama scanner.........................tarayc screen...........................ekran search...........................arama second..........................saniye security ........................gvenlik selection.......................seim sequantial access..........sral eriim sequence ......................sra serial ............................seri set ................................takm setup ............................dzenek shade............................glge shift..............................kaydrma silicon chip ..................silikon ip simlex ..........................tek ynl simulation ....................benzetim, gsterim single density...............tek younluk skip ..............................atlama slot ...............................yark soft copy ......................geici kopya software .......................yazlm sort...............................sralama, dzenleme source ..........................kaynak source disk...................kaynak disk space ............................boluk specification.................belirleme speed............................hz stack.............................yn, kme start bit.........................balang biti state..............................durum statement......................deyim, ifade statistic.........................istatistik step ..............................basamak storage .........................bellek store .............................saklama string............................dizgi stroke ...........................vuru
structute .......................yap sub program .................alt program subdirectory .................alt dizin supercomputer .............sperbilgisayar switch...........................anahtar syntax...........................yazm, sz dizim sysntax error ................yazm hatas system ..........................sistem system analyst..............sistem analisti system programmer......sistem programlaycs system software............sistem yazlm table .............................tablo tape ..............................teyp target............................hedef target disk ....................hedef disk tele communications ....tele komnikasyon template .......................kalp testing ..........................deneme text ...............................metin three .............................aa, dall yap tone ..............................ton trace .............................izleme track .............................iz transfer.........................aktarmak transform......................dntrmek user ..............................kullanc utility ...........................yardm, hizmet value ............................deer variable name...............deiken isim version .........................uyarlama vertical .........................dikey warning message..........uyar mesaj warranty.......................garanti window ........................pancere word.............................szck word processing...........kelime ilemci
- 452-
AIKLAMALI, UYGULUMA RNEKL BLGSAYAR
NDEX BLGSAYARA GR ve MS-DOS

A Alt.................................42 ALT DZN ..................32 Alt Gr ...........................42 ANA DZN .................32 Analog Bilgisayar...........4 ANSI.SYS ..................132 ATTRIB .......................89 AUTOEXEC.BAT .....123 B Back Space...................43 BACKUP .....................84 BATCH ......................122 BELLEK ......................10 Bilgi................................1 Bilgi lem......................1 Bilgisayar .......................1 Bit...................................5 BREAK ......................128 BUFFERS ..................128 Byte ................................5 C CALL .........................125 Caps Lock.....................43 CD ................................66 CD Disk........................21 CGA .............................15 CHDIR .........................66 CHKDSK .....................79 CHOICE.....................126 CLS ..............................65 COMP ..........................89 CONFIG.SYS.............128 COUNTRY ................129 Conventional Memory . 11 COPY .......................... 68 C.P.U ........................... 10 CPS.............................. 17 Ctrl............................... 41 izici ........................... 25 D DATE .......................... 55 DBLSPACE............... 101 DBLSPACE.SYS ...... 132 DEBUG ..................... 121 DEFRAG ................... 102 DEL ............................. 76 Del ............................... 46 Delete........................... 46 DELTREE ................... 77 DEVICE .................... 129 DEVICEHIGH .......... 130 DIR .............................. 59 DIRECTORY .............. 32 DISKCOMP ................ 90 DISKCOPY ................. 74 DISPLAY.SYS .......... 133 D Komut.................... 38 Digital Bilgisayar........... 4 Disket........................... 18 Dizin ............................ 32 DOS ........................... 130 DOSKEY..................... 82 Dosya........................... 34 Donanm ........................ 6 Dot Matrix Printer ....... 16 dpi................................ 17 DRIVE......................... 22 DRIVER.SYS ............ 133 E ECHO......................... 124 EDIT .......................... 114 EGA ............................. 15 Eklenebilir Bellek ........ 11 EKRAN........................ 13 EMM386.EXE ........... 134 EMS ............................. 11 End ............................... 46 Enter............................. 41 EPROM........................ 12 ERASE......................... 76 Esc................................ 43 EXPAND ................... 119 Expanded Memory....... 11 Extended Memory........ 11 F Fare .............................. 23 FDISK........................ 104 FILE ............................. 34 FILES......................... 130 FIND .......................... 108 Floppy .......................... 18 FOR..IN..DO.............. 125 FORMAT..................... 50 Formatlama ............18; 50 G Genileyebilir Bellek ... 11 Giga Byte ....................... 6 GOTO ........................ 125 GRAFTABL .............. 111 GRAPHICS................ 112
453
AIKLAMALI, UYGULUMA RNEKL BLGSAYAR M MD............................... 65 Mega Byte ..................... 6 MEM ........................... 97 MEMMAKER ............. 98 MENUCOLOR.......... 131 M..B. .......................... 10 mili second................... 21 MKDIR........................ 65 MODE ....................... 112 Monitr ........................ 13 Monochrome................ 13 MOVE ......................... 73 MSAV.......................... 92 MSBACKUP ............... 86 MSD .......................... 119 MS-DOS ...................... 30 Mrekkep Pskrtmeli Yazc....................... 17 N Network ....................... 25 NLQ............................. 17 Nokta Vurulu Yazc16 Num Lock .................... 47 NUMLOCK ............... 131 O Ok tular ..................... 45 Oyun ubuu............... 25 P Page Down................... 46 Page Up ....................... 46 PATH..................... 32; 92 Pause............................ 45 PAUSE ...................... 127 Pixel............................. 13 Plotter .......................... 25 Printer .......................... 16
H Hard Disk .....................21 HARDWARE.................6 HIMEM.SYS..............134 High Memory Area ......11 HMA ............................11 Home ............................46 Hybrid ............................5 I IF ................................125 Ink-Jet Printer...............17 Insert.............................45 Ik Kalemi ...................25 Komut.......................38 letim Sistemi..........8; 30 J Joystick.........................25 K KEYB.........................108 Kilo Byte ........................6 Klavye ....................15; 39 Kullanlabilir Bellek.....11 KTK........................34 L LABEL.........................57 LASTDRIVE..............131 Lazer Yazclar .............17 Light Pen ......................25 LH ..............................100 LOADFIX ..................100 LOADHIGH...............100 LQ ................................17
Print Screen.................. 44 PRINTER.SYS .......... 134 PROM .......................... 12 PROMPT ..................... 96 R RAM BELLEK ............ 11 RAMDRIVE.SYS ...... 135 RD................................ 67 REM...................127; 132 REN ............................. 79 RENAME..................... 79 REPLACE.................... 74 RESTORE.................... 85 RETURN ..................... 41 RMDIR ........................ 67 ROM BELLEK ............ 12 ROOT DIRECTORY... 32 S Sabit Disk..................... 21 Satr Yazclar .............. 17 SCANDISK.................. 81 Scanner......................... 23 Scroll Lock................... 45 SECTOR ...................... 18 SETVER .................... 107 SETVER.EXE............ 135 Shift.............................. 41 SHIFT ........................ 127 SOFTWARE .................. 8 SMARTDRV ............. 106 SMARDRV.SYS........ 136 SORT ......................... 110 Space............................ 43 SUB DIRECTORY ...... 32 Src .......................... 22 SYS .............................. 58
454
AIKLAMALI, UYGULUMA RNEKL BLGSAYAR st Bellek .................... 11 V VER ............................. 57 Veri................................ 1 VERIFY..................... 132 VGA ............................ 15 VOL............................. 58 VSAFE ........................ 91 W WINDOWS-NT........... 30 X
T Tab ...............................44 Tarayc ........................23 Tera Byte........................6 Termal Yazclar...........17 Teyp .............................25 TIME............................56 TRACK ........................18 TREE............................63 TYPE............................78 U UNDELETE.................93 UNFORMAT ...............95 UNIX............................30 UMA ............................11 Upper Memory Area ....11
XCOPY........................ 71 XMS............................. 11 Y YAZILIM....................... 8 Yazc ........................... 16 Yksek Bellek.............. 11
455
PCTOOLS
A Attrib ..........................154 B Beginning Men .........139 C cOmp ..........................148 cOmpare .....................169 COPY .........................145 Copy ...................159; 167 create ..........................181 Cut..............................159 D Delete .........................151 Directory maint ..........179 E ENTER.......................142 Esc..............................143 exit..............................143 F Find ....................148; 171 H Help....................165; 185 I Info .............................183 iNitalize......................177 L List .............................163 Locate.........................176 M Map............................ 174 Move.......................... 147 P Park............................ 185 Paste........................... 159 Print ........................... 160 R Rename ...... 151; 171; 180 remove ....................... 181 Replace ...................... 159 S Save ........................... 158 Scroll Lock OFF ........ 141 Scroll Lock ON.......... 142 Search ........................ 158 Select ......................... 159 Sort ............................ 164 U Undelete..................... 181 UNselect .................... 142 V Ver ............................. 152 Verify......................... 172 view/Edit.................... 173 W wiew/Edit................... 153 Wordp........................ 156
456
PW
A Add an address ................................. 232 Add word to dictionary..................... 231 Address............................................. 232 Ana Men......................................... 189 B Bloklama .......................................... 188 Bold.................................................. 198 Boldface word .................................. 219 Bottom margin.................................. 225 C Calculate........................................... 218 Calcute ............................................. 222 Cansel............................................... 188 Center ............................................... 227 Center line ........................................ 229 Change a font ................................... 209 Change Data Directory..................... 192 Change font or size........................... 218 Change indentation........................... 218 Change left/right margins ( Ctrl-[ )... 218 Change margins of the current block 224 Change paper size............................. 209 Change Screen Colors ...................... 193 Change Screen Update Speed........... 194 Change style ..................................... 217 Change tabs ( Ctrl-K ) ...................... 218 Change tabs of the current block ...... 226 Change view..................................... 208 Change Work Drive ......................... 193 Comment .......................................... 232 Compressed ...................................... 206 Continue ........................................... 188 Continue without replacing .............. 222 Copy (Ctrl-C) ................................... 217 Create / Edit ..................................... 189 Ctrl PrtSc-Preview ........................... 206 Cut............................................ 188; 217 D Data file to merge............................. 206 Del.................................................... 217 Delete file......................................... 204 Delete line ........................................ 215 Delete word...................................... 215 Description....................................... 203 Document or envelope (D/E) ........... 206 Double space.................................... 218 Draw lines ........................................ 220 Drawing............................................ 198 Durum Cetveli.................................. 195 E Edit................................................... 188 Editr ............................................... 187 End and save recorded keystrokes ... 213 Ending page ..................................... 205 Erase a macro................................... 213 Erase working copy.......................... 211 Exit........................................... 189; 194 F F1 HELP .......................................... 195 F1-Help ............................................ 207 F2 File/Print ..................................... 200 F2-Options ....................................... 207 F3 Edit ............................................. 214 F3-Fonts ........................................... 209 F4-Format ........................................ 223 F4-Return ......................................... 210 F5-Dictionary................................... 230 F6/Addresses.................................... 231 File type ........................................... 203
- 457 -
Filename................................... 200; 203 Find .......................................... 188; 221 Find & Replace ................................ 221 Find an address................................. 233 Find synonyms.................................. 231 First Page.......................................... 227 Font .................................................. 188 Font format....................................... 206 Format .............................................. 188 G Get.................................................... 188 Get file.............................................. 200 GRAPH ............................................ 197 I Ignore case ....................................... 222 Indent ............................................... 206 Insert......................................... 194; 198 Insert blank line................................ 215 Insert file .......................................... 204 Insert new margins ........................... 224 Insert new tabs.................................. 226 Inserting............................................ 198 Italic ......................................... 198; 217 J Join................................................... 197 Justified ............................................ 206 Justify No ......................................... 197 Justify Yes ........................................ 197 K kelime ilem ..................................... 187 kolay tuu ......................................... 199 L Last name ......................................... 232 Left ................................................... 227 Left justify line ................................. 229 Left margin............................... 224; 227
Letter-quality.................................... 206 List available fonts ........................... 210 List fonts in document...................... 210 List macros....................................... 211 M Main Menu....................................... 189 Manual or automatic ........................ 222 Mark rectangle ................................. 218 Mark text.......................................... 215 N New Page ......................................... 197 Normal ..................................... 206; 217 Normal (N)....................................... 203 Number of copies ............................. 205 O Other (O).......................................... 203 P Page length....................................... 225 Paste......................................... 188; 219 Pause between page (Y/N) ............... 205 Pause the macro for your input ........ 213 Position .................................... 227; 232 Print.................................................. 218 Print prewiew ................................... 207 Print style ......................................... 206 Print to ............................................. 206 Print working copy........................... 205 Printer .............................................. 197 Proof document................................ 231 Proof word ....................................... 230 Q Quit en erase recorded keystrokes.... 213 R Record a macro ................................ 212 Recording 212
- 458 -
Replace............................................. 188 Replace with..................................... 222 Replace word and continue .............. 222 Return to current position................. 210 Return to starting position ................ 210 Right................................................. 227 Right justify line ............................... 229 Right margin............................. 224; 227 S Save.......................................... 188; 218 Save working copy ........................... 202 Select a suggested spelling ............... 231 Select address book .......................... 232 Select drawing style.......................... 220 Select Printer 1 ................................. 191 Select Printer 2 ................................. 192 Selection........................................... 221 Set default to insert/replace .............. 194 Set footer .......................................... 228 Set header ......................................... 227 Set left/right marjins......................... 224 Set print styles .................................. 208 Set tabs ............................................. 225 Set top/bottom margins & length...... 225 Setup......................................... 189; 190 Shift+Tab ......................................... 205 Single space...................................... 218 Specify copy format ......................... 233 Specify Printer Control Codes.......... 192
Starting page .................................... 205 Style ................................................. 227 Subscript .......................................... 217 Superscript ....................................... 217 T Tab ........................................... 202; 205 Title.................................................. 232 Top margin....................................... 225 Turn double spacing on/of ............... 228 Turn drawing on/off ......................... 220 Turn indent on/off ............................ 228 Type a correction ............................. 231 U Under ............................................... 198 Underline (Ctrl-U)............................ 217 Underline word ................................ 220 Use macros....................................... 211 W Word okay, continue ........................ 231 Work phone...................................... 232 WORKING COPY........................... 195 Working Copy.................................. 198 Z Zip.................................................... 232
- 459 -
PROGRAMLAMAYA GR ve BASIC
A ABS...............................347 ADA ..............................264 Ak emas ...................255 Alfasaysal Deikenler.262 Alfasaysal Sabitler........261 Algoritma ......................251 ALL...............................368 Alt..................................277 Analist ...........................250 AND-OR-NOT..............321 Append ..........................377 ASC...............................354 ATN ..............................347 AUTO............................315 B BASIC...........................264 BEEP.............................315 C C ...................................264 CDBL ............................347 CHAIN ..........................368 CHDIR ..........................370 CHR$ ............................349 ift Duyarlkl Say. ......269 C CINT .............................345 CIRCLE.........................359 CLEAR..........................344 CLOSE ..........................391 CLOSE # ...... 376; 378; 387 CLS ...............................287 COBOL .........................263 COLOR................. 362; 366 COMMON............ 368; 369 CONT ................... 274; 289 COS .............................. 346 CSNG ........................... 348 CSRLIN........................ 355 Ctrl................................ 279 CVD.............................. 390 CVI ............................... 390 CVS .............................. 390 D DATA ........................... 376 DATE$ ......................... 356 Deikenler................... 262 DEF .............................. 371 DEF FN ........................ 371 DEL .............................. 277 DELETE ....................... 282 DIM .............................. 340 Direkt Mod ................... 280 DRAW.......................... 360 E EDIT............................. 313 END.............................. 288 End................................ 276 Endirekt Mod................ 280 EOF ...................... 376; 379 ERASE ......................... 344 ERL .............................. 372 ERR .............................. 372 Escape........................... 279 EXIT............................. 316 EXP .............................. 348 F FIELD................... 387; 388 FILES ........................... 285 FIX ................................345 FOR...NEXT .................332 FORTRAN....................263 FRE ...............................373 G GET #....................387; 389 GET (Grafik).................363 GOSUB-RETURN........324 GOTO ...........................316 H HEX$ ............................354 HOME...........................276 I IF-THEN-ELSE ............319 INKEY$ ........................355 INPUT...........................300 INPUT #........................379 INPUT#.........................376 INPUT$.........................355 Input).............................377 Insert .............................277 INSTR...........................353 INT................................345 K Katar .............................261 KEY ......................275; 374 KILL .............................286 L LEFT$...........................350 LEN...............................350 LET ...............................297 LINE .............................358 LINE INPUT.................356 LINE INPUT #......376; 380
- 460 -
AIKLAMALI, UYGULAMA RNEKL BLGSAYAR POKE............................ 373 POS............................... 355 PRESET........................ 362 PRINT .......................... 290 PRINT # ............... 376; 378 PRINT USING ............. 310 Program ........................ 250 Programc ..................... 250 Programlama................. 250 PSET............................. 361 PUT # ................... 387; 389 PUT (Grafik) ................ 363 R RANDOM .................... 387 RANDOMIZE .............. 348 RANDOMIZE TIMER. 349 READ-DATA............... 304 REM ............................. 288 RENUM........................ 314 RESET.......................... 369 RESTORE .................... 307 RESUME...................... 372 RIGHT$........................ 351 RMDIR ......................... 370 RND.............................. 348 RPG .............................. 264 RSET ............................ 390 RUN.............. 273; 285; 288 S Sabitler.......................... 261 SAVE.................... 273; 283 SAYA......................... 329 Saysal Deikenler....... 262 Saysal Sabitler ............. 261 SCREEN....................... 357 SCREEN 0,0,0.............. 276 SGN .............................. 348 SHELL.......................... 315 SIN................................ 346
LIST ..................... 272; 282 LLIST................... 272; 282 LOAD................... 274; 284 LOC.............. 376; 380; 387 LOCATE .............. 309; 367 LOF .............. 376; 380; 387 LOG ..............................346 LOGO............................264 LPRINT.........................295 LSET .............................390 M MERGE.........................368 MID$.............................350 MKD$ ...........................390 MKDIR .........................370 MKI$.............................390 MKS$ ............................390 N NAME ... AS.................285 NEW .............................283 NumLock:......................278 O OCT$.............................354 ON ERROR GOTO.......372 ON KEY........................375 ON...GOSUB ................326 ON...GOTO...................326 OPEN ... 376; 377; 387; 388 OPTION BASE.............340 Output............................377 P PAINT...........................363 PASCAL .......................264 PEEK.............................373 PL/1...............................264 PLAY ............................364 POINT...........................363
SOUND.........................365 SPACE$ ........................351 SQR...............................346 STEP .....................333; 335 STOP.............................289 STR$ .....................352; 390 String.............................261 STRING$ ......................349 SWAP ...........................352 SYSTEM.......................286 T TAB ..............................308 Tab ................................278 Tam Say. ......................268 TAN ..............................347 Tek Duyarlkl Say .......269 TIME$...........................356 TROFF ..........................275 TRON ...........................275 sl Saylar...................261 V VAL ......................351; 390 W WHILE NOT...WEND .339 WHILE...WEND...........339 WIDTH .................357; 365 WIEW ...........................357 WIEW PRINT ..............358 WINDOW.....................358 WRITE..........................297 WRITE #...............376; 379 , ,"LPT1:"........................275
- 461 -
KAYNAKA
BLGSAYAR ANSKLOPEDS, Milliyet Yaynlar. Milliyet Tesisleri, stanbul 1991 BLGSAYAR PAZARI Dergisi, Ankara BLM ve TEKNK DERGS, TBTAK Yaynlar, Ankara BOLU TCARET MESLEK LSES, Hizmet i Eitim Kursu Ders Notlar DOS, Korkmaz, Halim. Ankara 1993 DOS Power User's Guide. GW-BASIC Made Easy. GW-BASIC Reference. LER BASIC ve GWBASIC, Y.Do.Dr. Mazmanolu, Adnan. stanbul, Haziran 1989 MICROSOFT GW-BASIC Interpreter, 1986 MICROSOFT MS - DOS, 1986 PC HELP Dergisi, Ankara PC TOOLS DELUXE MADE EASY, Greg M. Perry, McGraw-Hill PROFESSIONAL WRITE AND FILE MADE EASY, Bryan Pfaffenberger, McGraw-Hill
- 462 -

BASIC Programlama Dili

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

BASIC Programlama Dili

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

AIKLAMALI UYGULAMA RNEKL BiLGiSAYAR

BLGSAYARA GR MS-DOS PCTOOLS PW BASIC

AIKLAMALI, UYGULAMA RNEKL BLGSAYAR

AIKLAMALI, UYGULAMA RNEKL BLGSAYAR

NSZ Annem Kamuran ve Babam Fikrete

AIKLAMALI, UYGULAMA RNEKL BLGSAYAR

Gven Tan P.K. 479 07003 ANTALYA

ISBN 975 - 95337 - 2 - 3

AIKLAMALI, UYGULAMA RNEKL BLGSAYAR

AIKLAMALI, UYGULAMA RNEKL BLGSAYAR

AIKLAMALI, UYGULAMA RNEKL BLGSAYAR

AIKLAMALI, UYGULAMA RNEKL BLGSAYAR

AIKLAMALI, UYGULAMA RNEKL BLGSAYAR

AIKLAMALI, UYGULAMA RNEKL BLGSAYAR

AIKLAMALI, UYGULAMA RNEKL BLGSAYAR

AIKLAMALI, UYGULAMA RNEKL BLGSAYAR

AIKLAMALI, UYGULAMA RNEKL BLGSAYAR

AIKLAMALI, UYGULAMA RNEKL BLGSAYAR

AIKLAMALI, UYGULAMA RNEKL BLGSAYAR

AIKLAMALI, UYGULAMA RNEKL BLGSAYAR

AIKLAMALI, UYGULAMA RNEKL BLGSAYAR

AIKLAMALI, UYGULAMA RNEKL BLGSAYAR

AIKLAMALI, UYGULAMA RNEKL BLGSAYAR

AIKLAMALI, UYGULAMA RNEKL BLGSAYAR

AIKLAMALI, UYGULAMA RNEKL BLGSAYAR

B. BLGSAYARIN TARHSEL GELM

AIKLAMALI, UYGULAMA RNEKL BLGSAYAR

1. BRNC KUAK BLGSAYARLAR.

2. KNC KUAK BLGSAYARLAR. (1957-1964)

AIKLAMALI, UYGULAMA RNEKL BLGSAYAR

3. NC KUAK BLGSAYARLAR. (1965-1970)

4. DRDNC ve BENC KUAK BLGSAYARLAR. ( 1970 ve Sonras)

C. BLGSAYARLARIN KULLANIM ALANLARI

AIKLAMALI, UYGULAMA RNEKL BLGSAYAR

Yukarda sayamadmz daha birok yerde, bilgisayar kullanm yaygndr.

1. almalarna Gre Bilgisayarlar: a. Sayma Tekniine Dayal Bilgisayarlar:

b. lme Tekniine Dayal Bilgisayarlar:

AIKLAMALI, UYGULAMA RNEKL BLGSAYAR

c. Karma Tip Bilgisayarlar:

2. Byklklerine Gre Bilgisayarlar

1. BIT, BYTE, K.BYTE, M.BYTE, G.BYTE, T.BYTE

AIKLAMALI, UYGULAMA RNEKL BLGSAYAR

AIKLAMALI, UYGULAMA RNEKL BLGSAYAR

Donanm birimleri ikiye ayrlr:

AIKLAMALI, UYGULAMA RNEKL BLGSAYAR

AIKLAMALI, UYGULAMA RNEKL BLGSAYAR

AIKLAMALI, UYGULAMA RNEKL BLGSAYAR

BLM II. BLGSAYARIN GENEL YAPISI

B. MERKEZ LEM BRM (M..B.)

1. ARTMETK ve MANTIK BRM

2. KONTROL (DENETM) BRM

AIKLAMALI, UYGULAMA RNEKL BLGSAYAR

AIKLAMALI, UYGULAMA RNEKL BLGSAYAR

Bellein blmlerini aadaki izelgede grelim:

AIKLAMALI, UYGULAMA RNEKL BLGSAYAR

D. YARDIMCI BELLEK BRM

1. EKRAN VE EKRAN ETLER

AIKLAMALI, UYGULAMA RNEKL BLGSAYAR

AIKLAMALI, UYGULAMA RNEKL BLGSAYAR

2. KLAVYE ve KLAVYE ETLER

AIKLAMALI, UYGULAMA RNEKL BLGSAYAR

Trke (F) Klavye

3. YAZICI ve YAZICI ETLER

Nokta Vurulu Yazc

MU. . .BAT MU.D*

BO??.* M?????.DAT MU.?? WIN????.E