PATOLOJK PSKOLOJ Do. Dr.

Emine Gl Kap

Dersin Tanm Patolojik psikoloji ya da normal d davranlar psikolojisi alannn temel konularn, kavramlarn ve kuramlarn iermektedir.

Dersin Amac Patolojik psikolojinin tarihsel geliimi, normal-d davranlarn temel zellikleri, normal d davranlarda tan ve snflandrma, psikolojik deerlendirme yntemleri, aratrma yntemleri, biyo-medikal, sosyal renme, bilisel ve insancl kuramlar tantlmas ve aratrma bulgularn nda tartlmas amalanmtr.

Dersin erii Psikopatolojiye giri Psikopotalojinin tarihesi Ruh sal, psikolojik iyi-olu ve normallik Temel kavramlar Tan ve snflandrma Psikolojik deerlendirme yntemleri Aratrma yntemleri Biyolojik kuramlar Psikodinamik kuramlar ve Freud Davranlk ve sosyal renme kuramlar Bilisel kuramlar nsancl kuramlar

Psikopatolojiye Giri Ruh Sal Nedir? 1

Dnya Ruh Sal Dernei: Kiinin kendisinden ve dierlerinden honut olmas ve yaamn getirdii sorumluluklar karlamas Dnya Salk rgt: Bedensel, ruhsal ve sosyal adan tam iyilik hali Amerika Psikoloji Dernei: Davransal, bilisel, duygusal ya da fiziksel belirtilerin bir rnt oluturmas ruhsal bozukluun varlna iaret eder S. Freud: almak ve sevmek

Psikopotalojinin tarihesi Normal-normal-d ltleri statistiksel normal ve normal-d: Seyrek grlen davranlar; normal-dalm erisi; kiilik zellikleri, davran biimleri. Zeka < 70 normal-alt, sadece halsnasyon, ar depresyon gibi belli alanlarda yardmc Dezavantaj:Spor, sanat yetenei gibi alanlarda sorun. Seyrek grlen davranlarn hepsi anormal deil ancak anormal davranlarn hepsi seyrek Kiisel stres: Kiinin davranlar kiiye ac, yorgunluk, keder, stres veriyorsa. Moral bozukluu varsa (aresizlik, umutsuzluk, beklentileri karlayamama). Jerome Franka gre moralin dzelmesi psikoterapide de ok nemli. Dezavantaj: Sosyopatlar ac-sululuk gibi duygular yaamyor; znel-kiiye gre ekilen ile- deiebilir Sosyal normlardan sapma: Antisosyallar, manik ya da izofrenilerdeki kimi davranlar, alkolizm, cinsel taciz, kapsyor Dezavantaj: a) Sulular ya da fahieleri kapsamyor. b) Normal-d kapsamnda yer alan ar kaygl bir birey de farkedilmeyebilir (hem geni-hem de dar bir lt) c) kltrel grecelilik: bir toplumda normal olan baka birinde olmayabilir

Psikososyal normal-d: Uyum salamayan davran normal-ddr, yani evrenin taleplerine etkin yant verememe ve istendik hedeflere ulaamama. Dezavantaj: Kii yaamnn belli alanlarnda uyumsuz davran sergilese de dier alanlarnda ok baarl olabilir. rn: Abraham Lincoln, Prenses Diana Zeka-sosyal etkilik ilikisi: Zeka yksek, sosyal etkilik dk ise, ya da u anda llen zeka dk ama kiinin gemite yapt iler yksek olmas gerektii sonucunu douruyorsa duygusal-davransal problemlerin varlna iaret edebilir.

Gereklikle temas: a) Halsnasyonlar: Normal-d alglar (belli bir d uyarann yokluunda) 2

b) Delzyon (Varsan): Tersi kantlarn varlna ramen yanl/gerek d inanlar. Byklk: kiinin gcn, nemini abartmas; Kontrol: dnce, davranalarnn d gler tarafndan kontrol edilmesi, Referans: Dierlerinin davranlar kendisine ynelik; Paranoid: Dierlerinin davranlarndan sphelenme bu duruma genellikle yakalanma ya da zarar grme delzyonu elik eder c) Ynelim: Zaman, kii ya da yer olarak gerei deerlendirememe d) Uygunsuz fiziksel etkinlik: Euphoriaden iddete ya da hi bir davranta bulunmamadan ar hareketlilie kadar deiebilir

Tan ve Snflandrma Tan: Bir bozukluu dierlerinden ayrtetme ve bozukluun doasn belirleme sanat ve bilimidir Tannn Amalar: a) Bozukluun etiyolojisini (nedenlerini) aklamaya yardmc olacak bilgilerin elde edilmesi b) Bozukluun gidiat (prognoz) hakknda tahminde bulunma c) Bozukluu ortadan kaldrmaya ynelik yntem ve planlamann yaplmas (tedavi)

Tannn Dezavantajlar Kiinin varolan zenginliini ya da biricikliini yanstmaz nsan anlamaya ynelik insani abalar engelleyebilir Kendini dorulayan kehanet Tan konduktan sonra silinmesi g.. Tanya katkda bulunan sosyal etmenlere deil, tanyaetikete younlar Tan konan kii ile dierleri arasnda (terapist de dahil) bir engel/duvar oluturur ve kiinin davranlar bu duvarn ardndan yorumlanr. Kii, depresif, izofren v.b. Olarak grlr Sosyal dlama Tan tedaviye yardm etmez (Ayn tan, farkl neden, farkl tedavi Snflandrma Snflandrmann Tarihesi Hipokrat: Rnesans: 19. ve 20. yy: Snflandrmann Avantajlar Uzmanlar-aras iletiim Dezavantajlarndan kanmak mmkn 3

Yasal olanaklar: Sigorta, izin gibi Semptom (Belirti): Danann / hastann ikayetleri ve genel grnmnden elde edilen bilgiler (kkn, enerjik gibi) Sendrom: Belirti rnts Nozoloji: Normal-d davran ve deneyimleri snflandrma bilimi Epidemioloji Koruyucu Faktrler---Diren/Ylmazlk Yatknlk Faktrleri---Risk Eson oklu-son Ektan/Etan

Klinik Psikolojide Tan ve Deerlendirme DSM-IV-TR BTA= Baka Trl Adlandrlamayan bozukluklar. Tan ltleri o srada karlanyorsa, belirtiler Hafif, Orta derecede ve Ar Tan ltleri artk karlanmyarsa, aagdaki belirleyicilerden biri kullanlabilir. Ksmi Remisyonda Tam Remisyonda Gemi yk

DSM-IV-TR MENTAL RETARDASYON (Not: Bunlar Eksen II'de kodlanr) Hafif Mental Retardasyon Orta Derecede Mental Retardasyon Ar Mental Retardasyon Ileri Derecede Ar Mental Retardasyon Mental Retardasyon, iddeti Belirlenmemi RENME BOZUKLUKLARI Okuma Bozukluu Matematik Bozukluu 4

Yazl Anlatm Bozukluu BTA renme Bozukluu DEVNSEL (MOTOR) BECERILER BOZUKLUU Geliimsel Egdm (Koordinasyon) Bozukluu ILETIIM BOZUKLUKLARI Szel Anlatm Bozukluu Kark, Dili Alglama-Szel Anlatm Bozukluu Fonolojik Bozukluk Kekeleme BTA Iletiim Bozukluu YAYGIN GELMSEL BOZUKLUKLAR Otistik Bozukluk Rett Bozukluu ocukluun Tmleik Olmayan (Dezintegratif) Asperger Bozukluu BTA Yaygn Geliimsel Bozukluk DIKKAT EKSKL VE YIKICI DAVRANI BOZUKLUKLARI Dikkat Eksiklii/Hiperaktivite Bozukluu Bileik Tip Dikkatsizliin nde Geldii Tip Hiperaktivite-impulsivitenin nde Geldii Tip BTA Dikkat Eksiklii/Hiperaktivite Bozukluu Davranm Bozukluu ocuklukta Balayan Tip Ergenlikte Balayan Tip Balangc Belirsiz Kart Olma-Kar Gelme Bozukluu BTA Ykc Davran Bozukluu BEBEK YA DA KK OCUKLARIN BESLENME VE YEME BOZUKLUKLARI Pika Gevi Getirme (Ruminasyon) Bozukluu Bebeklerde ya da Kk ocuklarda Beslenme Bozukluu TK BOZUKLUKLARI Tourette Bozuklu~u 5 Bozukluu

Kronik Devinsel ya da Sesle lgili Tik Bozukluu Gelip Geici Tik Bozukluu BTA Tik Bozukluu DIA ATIM BOZUKLUKLARI Enkoprezis Konstipasyon ve Tama tnkontinans ile Giden Konstipasyon ve Tama tnkontinans ile Gitmeyen Enrezis (Genel Tbbi Bir Duruma Bal Olmayan).Tipini belirtiniz: Sadece Noktrna / Sadece Dillmal/Noktrnal ve Dillmal

BEBEKLK, OCUKLUK YA DA ERGENLN DER BOZUKLUKLARI Ayrlma Anksiyetesi Bozukluu Seici Konumamazlk Bebeklik ya da Kk ocukluk Dneminin Tepkisel Balanma Bozukluu Basmakalp Davran Bozukluu BTA Bebeklik. ocukluk ya da Ergenlik Bozukluu

DELRUM DEMANS AMNESTIK BOZUKLUKlAR DIER KOGNITIF BOZUKLUKlAR ALKOLLE LKL BOZUKLUKLAR Alkol Kullanm Bozukluklar Alkol Bagmll Alkol Ktye kuIlanml Alkoln Yol At Bozukluklar Alkol Entoksikasyonu Alkol Yoksunlugu Varsa belirtiniz: AIg BozukIukIanyla Giden Alkol Entoksikasyonu De!iriumu Alkol YoksunIuu Deliriumu Alkoln Yol At Kalc Demans 6

Alkoln Yol At Kalc Amnestik Bozukluk Alkoln Yol At Psikotik Bozukluk Hezeyanlarla Giden HaIlsinasyonlarla Giden Alkoln Yol At Duygudurum Bozukluu Alkoln Yol Atg Anksiyete Bozuklugu Alkoln Yol Atg Cinsel Ilev Bozuklugu Alkoln Yol Atg Uyku Bozuklugu BTA AlkoIle Ilikili Bozukluk AMFETAMIN (YA DA AMFETAMIN BENZER MADDELERLE) ILiKILI BOZUKLUKLAR KAFEiNLE ILIKILI BOZUKLUKlAR KANNABISLE ILiKILi BOZUKLUKlAR KoKAiNLE iLiKiL BOZUKLUKlAR HALLSiNOJENLE iLiKL BOZUKLUKLAR INHALAMA ILIKILI BOZUKLUKlAR NIKOTNLE ILIKILI BOZUKLUKlAR

OPYATLA ILIKILI BOZUKLUKlAR Opiyatn Yol At Bozukluklar FENSIKLIDIN (YA DA FENSIKLlDIN BENZERi MADDELERLE) ILIKILI BOZUKLUKlAR SEDATF, HPNOTK YA DA ANKSYOLTKLERLE LKL BOZUKLUKlAR OUL MADDE KULlANIMI LE iLIKiLi BOZUKLUK ZOFREN VE DER PSKOTK BOZUKLUKLAR izofreni

Paranoid Tip Darmadan (Dezorganize) Tip Kaslakalm (Katatonik) Tip Ayrm Gstermeyen (Farkllamam) Tip Ardakalan (Rezidel) Tip izofreniform bozukluk

izoaffektif Bozukluk Tipini belirtiniz: Bipolar TipIDepresif Tip

Hezeyanl Bozukluk Erotomanik Tip/Grandiz TipIKskanlk Tipi/Persektuar/Somatik TipIMikst tipIBelirlenmemi Tip Ksa Psikotik Bozukluk Varsa belirtiniz: Belirgin Stres EtkenOer)i OlanlBelirgin Stres EtkenOer)i Olmayan Paylalm Psikotik Bozukluk Genel Tbbi Durumu 'e Bal Psikotik Bozukluk Hezeyanlarla Giden Hallsinasyonlarla Giden DEPRESIF BOZUKLUKlAR Majr Depresif Bozukluk, Tek Epizod Rekrran Distimik Bozukluk BiPOLAR BOZUKLUKLAR

Klinik Deerlendirme Yntemleri 1. Klinik Grme: Dier aratrma grmelerinden ya da sohbetlerden farkldr. Danman, danann nasl yantladna ya da neden yantlamadna odaklanr. Danmann izledii akm sorular belirler. rnein, kaygl bir bireyde psikoanalist ocuklua odaklanrken, davran gncel yaam deiikliklerine odaklanr. Danman-danan arasndaki gven nemlidir. Dananlar, bazen kendilerini rahatsz eden eyi bilemeyebilirler. Dananlarn nemli bir blm de (%70) gerek sorunlarn grmeye getirmiyorlar.

Klinik Grme a) Yaplandrlm: sk ve belli kurallar vardr; nceden belirlenmi sorular sorulur; sorularn sorulu biimi ve sras bellidir; genellikle iki farkl danman ayn sonuca ular. Avantajlar: Daha objektif bilgi; gzlemciler-aras gvenirlik yksek b) Yar-yaplandrlm: kurallar yerine neriler; ne sorulacana danman karar verir; danman olas sorun alanlar konusunda nerilerde bulunabilir; Avantajlar: Yaplandrlm grmelerde genellikle- ortaya kmayacak bilgiler

Genellikle grmenin balangcnda yaplandrlm, daha sonra yar-yaplandrlm biimde grme srdrlr.

Yaplandrlm ya da Yar-Yaplandrlm Grme rnekleri Yaplandrlm Klinik Grme - DSM (The Structured Clinical Interview for DSM-IV; SCID-Spitzer ve Williams): DSM tansnn uygunluunu deerlendirmek zere kullanlmaktadr. Grmeciye ne zaman hangi soruda ayrntya geilmesini gerektii, ne zaman bir baka tan iin baka bir soruya geilmesi gerektii bilgisini verir. Belirtiler derecelendirilerek tan konur. Birinci rnekte, (OKB) eer yant 1 olarak derecelendi ise kompulsiyonlarla ilgili sorulara geilir. Yine 1 olarak derecelndirildiinde yaygn kayg bozukluu ile ilgili sorulara geilir. Eer yant 3 ise, obsesyonlarla ilgili dier sorular sorulur ve bu deerlendirme sonucunda tan konur. SCIDin gzlemciler-aras gvenirlii artrd grlmtr. lkemizde kullanlmaktadr.

Obsesif-Kompulsif Bozukluk lt Dier rnekler imdiki Durum Deerlendirmesi (1974): 145 belirti var ya da yok olarak iaretlenir. Belirtinin derecesi de iaretlenir. Belirtiler sendroma dntrlelerek deerlendirme yaplabilir. Sendromlar, Uluslararas Hastalk Snflandrma Sistemine (International Classification of Diseases ICD) uygun olarak deerlendirmek mmkndr (yetikinler) The Kiddies-SADS: ocuklar ve ergenler iin gelitirilmitir. Yar-yaplandrlm bir grme yntemidir. Ayrlk kaygs, fobiler, OKB gibi. Grmeci yalnzca ocuk deil, ebeveyni hakknda da bilgi edinir. Trkiyede de uygulanmaktadr.

Bilgisayar Grmesi: Olduka yaplandrlm, belli sorular. Kiilerin zelliklerine gre deitirilemiyor. Ancak, intihar riski, depresyon, OKB, madde ktye kullanm gibi alanlarda zellikle uzman yardm alamayacak dananlara bilgi verici/eitici olabiliyor

Klinik Psikolojide Kullanlan Testler Zeka Testleri-Kullanm Amalar /Alanlar 9

Zekann deerlendirilmesi zellikle zihinsel engel tansnn konmasnda olduka nemlidir. Standart grmelerle bireysel olarak uygulanr. Kiinin test performans ile eitim, i, nceki baarlar arasndaki uurum duygusal problemlerin varlna iaret eder. Zihinsel engel tansnn konmas iin, bilisel becerilerdeki yetersizliklerin erken yalardan itibaren grlmesi gerekir. Eitim programlarnn hazrlanmasnda yararlanlr Alt-test puanlar arasndaki farkllklar, dnme ya da davran biimlerindeki uyumsuzlua iaret eden bilgiler salar; rn: beyin hasar gibi rnein, psikozda olduu gibi kiinin belli alanlarda m, yoksa zekann tm alanlarnda m d olduu saptanabilir Problem zme alt testlerinde dk, szel alt testlerde normal ranjlardaki puanlar kaygya iaret edebilir eitli, alanalardaki problem zme becerisi hakknda bilgi verir Kiinin bir probleme nasl yaklat konusunda bilgi verir

Zeka Testleri lk zeka testi 19. yyda Galton (1883) ve Cattell (1890)tarafndan gelitirilmitir. Duyusal uyaranlarn ayrdedilmesi ve bunlarn hznn deerlendirilmesine bal bir laboratuvar testidir. Spearman, (1904) bu testlerin korelasyon gsterdiini ve ocuklarn okul baarlarn ngrdn ve kendisinin nerdii genel g faktr ile tutarl olduunu belirtmitir Pratik ilk zeka testi Alfred Binet ve Theophile Simon (1905) tarafndan gelitirilmitir. Bu kiilerin yola k amalar zihinsel engelli ocuklar normal geliim gsteren ocuklardan ayrt etmek ve onlara zel eitim olana salamaktadr. Amerikal Lewis Terman, 1916da testi revize etmi ve Stanford-Binet olarak o dnemden itibaren eitli versiyonlar kullanlmaya balamtr. Bu testin evirisi ayn yllarda lkemizde de yaplm ve kullanlmtr (1915). Stern-Terman, zeka blm kavramn getirmitir, eer kiinin kronolojik ya ile zeka ya ayn ise, zeka blm 100dr (ortalama zeka). Zeka Blm (IQ)= 100 x ZY / Kronolojik Ya Deneme: 10 yanda ZY 16 ve 16 yanda ZY 16 kan bir gencin IQ puan ne olur?

Klinik Psikolojide Kullanlan Testler Kiilik Testleri

10

Kiiyi dierlerinden ayran ve greceli olarak kalc zelliklere kiilik zellikleri denir. Gven gibi olduka geni, ya da gnlk alkanlklar gibi ok dar zellikleri kapsar (Guilford) Ruh sal alannda alanlar ok eitli kiilik testleri (KT) /envanterlerinden yararlanrlar Kiisel bildirimlere dayanan KTleri kiiden davran ya da duygularn deerlendiren ifadelere evet-hayr, uygun-uygun deil gibi ikili ya da kesinlikle katlmyorum-kesinlikle katlyoruma deien oklu deerlendirmeler yapmas beklenir. Kimi KT kayg gibi tek boyutu, kimileri ise birden fazla boyutu deerlendirir. Kimileri normal-d davranlar, kimileri ise greceli olarak normal ortamlar ve davranlar deerlendirir. rn: eitsel rehberlik ve danma, rgtsel ya da endstride karlalan problemler gibi KTlerinde gvenirlik sorun olmazken, bilind atmalar deerlendirme gibi alanlar geerlik asndan hala tartmaldr.

Klinik Psikolojide Kullanlan Testler Minnesota ok-Boyutlu Kiilik Envanteri- MMPI (Minnesota Multiphasic Personality Inventory Hathaway ve Mckinley tarafndan 1943te zgn form gelitirilmi ve daha sonra gzden geirilmi formlar gelitirilmitir. Bir dizi psikiyatrik problemi saptamada yararlanlmaktadr

Minnesota ok-Boyutlu Kiilik EnvanteriMMPI (Minnesota Multiphasic Personality Inventory Minnesota ok-Boyutlu Kiilik Envanteri-rnek Profil Cinsiyet: Kadn Ya: 40

Profil Geerlii: Geerli bir MMPI profilidir. Danann MMPI maddelerine verdii yantlar, ibirlii yaptna iaret etmektedir Belirti rnts: Bu profilde olan kiiler uyumsuzdur. Narsistik, baml ve dierlerinin ilgisini talep etmektedir. Dierlerine kar dmanca olma eiliminde ve abuk ksebilmektedir. fkesini gstermekte glk yaamakta ve fkesini pasif-agrasif biimde gstermektedir. Gemiteki cinsel yaamnda problemleri olabilir. Problemleri iin bakalarn sulamakta ve problemlerini zme sorumluluunu almamaktadr. 11

Dierlerinin yannda kendini kt hissetmekte ve bunun iin dierlerini sulamaktadr. Dnyay tehditkar bir yer olarak grmekte, hakettiklerini alamadn, haketmedii davranlara maruz kaldn dnmektedir. Dnme biiminde de karklklar ve tuhaflklar grlmektedir. Bakalarnn kendisini anlamadn ve kontrol etmeye altn dnmektedir. Fantazi dnyasna gmlm grnmektedir. Kiileraras likiler: Sosyal yaamnda nemli glkler yaamaktadr, bakalarnn kendisini anlamadn ve iyi davranmadn dnmektedir. Souk, verici olmayan, ve dn vermeyen bir davran sergilemekte, bakalarn gzard ederek kendini n-planda tutmaktadr. Bakalarna gvenmemesi, scak ve yakn ilikiler kurmasn engelliyor olabilir. Davransal Kararllk: Bu profilde, uzun zamandr devam eden uyumsuzluk yanstlmaktadr. Kiinin fkesi, uzun sreli kiisel iliki glkleri yaamasna neden olabilir. Tan Hakknda: Byle bir profildeki kiiler genllikle kiilik bozukluu iierisinde deerlendirilirler. Pasif-agresif, paranoid kiilik bozukluu gibi. Paranoid bozukluk olasl da dikkate alnmaldr. Tedavi Hakknda: Bu profildeki kiiler, psikoloji tedaviye kendi istekleri ile gelmezler, psikoterapiye scak bakmayabilirler. Psikolojik yorumlara diren gsterir, tartr, rasyonalize eder ve kendi problemleri iin bakalarn sulama eilimi gsterirler. Psikoterapiyi erkendnmde brakrlar. Not: Bu MMPI yorumu hasta hakknda yararl hipotezler kurulmasna yardmc olabilecek bir kaynaktr. Objektif puanlardan elde edilen profile dayanarak yorumlar yaplmtr. Buradaki bilgiler dier kaynakarla da desteklenmelidir. Buradaki bilgiler eitimli-sertifikal test uzman tarafndan deerlendirilmelidir. Bu rapordaki bilgiler gizlidir. Projektif Testler Kiisel bildirime dayal testler (lekler, envanterler) kiilerin duygularn, dncelerini , problemlerini ve kiiliklerinin dier ynlerini objektif olarak deerlendirebildikleri bilgisine dayanr. Ancak insanlarn ou kendilerini ok iyi tanmayabilirler ya da eitli nedenlerden tr kendileri hakknda bilgi vermek istemeyebilirler. Bu nedenle bir grup psikolog kiisel bildirime dayal olmayan testlere gereksinim olduunu belirtmilerdir. Bu nedenle, kiilik zelliklerini ve bunlarla ilgili psikolojik problemleri dolayl olarak len testlerin gelitirilmesine kaynaklk etmilerdir. leklerden farkl olarak, projektif testlerin mulak bir yaps vardr. rn: Dananlardan, bir mrekkep lekesinde ne grdkleri ya da sosyal bir durumu gsteren bir resim hakknda hikaye anlatmalar istenir. Bu nedenle bir projektif teste pek ok yant gelebilir. 12

Projektif testlerin altnda yatan varsaym, kiiler mulak bir uyarana tepki verirken bilincinde/farknda olmadklar kiilik karakteristiklerini bu uyarana yanstarak ortaya dkerler; sonuta daha derinde bulunan kiilik rntlerinin ortaya kt savunulmaktadr. Projektif Testler Rorschach Mrekkep lekeleri testi Mrekkep lekeleri kiilii deerlendiren ilk projektif testlerdendir. Kiilere bir dizi mrekkep lekesi gsterilir ve herbirinde ne grd sorulur. Bu teknik svireli psikiyatrist Hermann Rorschach tarafndan (1921) gelitirilmitir. Sylentiye gre, ocuklaryla dolarken bulutlarda ne grdklerini sorduunda, kiilklerinin eitli boyutlarn yansttklarn grmtr. Rorscach Testine benzer mrekkep testi rnekleri

Rorschach Testi Test 4 renkli, 6 siyah-beyaz karttan olumutur. Testin ilk aamasnda lekelerin neye benzedii sorulur. kinci aamasnda, neden byle bir benzetme yapt sorulur. Verilen yantlar blge, form ve ierik asndan deerlendirilir. Blge: Kiinin lekenin btnn m ya da hangi blgesini tanmladna baklr. Bunlarn, organize etme ve kavramlar ilikilendirme, somut dnmeyi ifade ettii dnlmektedir. Form: Biim ve renk aklamalar deerlendirilir. Kiinin evresini ne kadar gereki biimde deerlendirdiine baklr. rn: Psikotik dnme. erik: insan figrleri, bedenin blmleri, hayvan ya da nesneler puanlanr. Sradan yantlar evreyi yaratc biimde alglamadn, sra d yantlar gereklerle balantszlk olarak yorumlanabilir.

Mrekkep lekeleri Rorschachn en nemli dezavantaj puanlama ve yorumlamann zorluu ve uygulamaclararas gvenirliin dk olmasdr. Bu dezavantaj gidermek iin, Holtzman (1961) 45 karttan oluan baka bir mrekkep lekeleri testi gelitirmitir. Ancak, normal-d davranlarn tanlanmasnda ok yararl olmad grlmtr. Son yllarda, Rorschach gelitirmeye ynelik almalar yaplmtr. Kiinin yaam, gdlenmesi, meguliyeti (preoccupations), baetme biimleri ve kiilik yapsnn kararl gibi konularda bilgi vermektedir. Tematik Alg Testi (Thematic Apperception Test; Murray, 1940)

13

TAT TATndeki resimler gsterilerek kiiden her resim iin ba, ortas ve sonu olan ve bu duruma bir hikaye anlatmas istenir. Hikayenin sonunda bu duruma neyin neden olduu ve nasl sonlanaca da sorulur. Resimler mulaktr ve her eit hikaye anlatlabilecek niteliktedir. Resimlerdeki kiiler, yalnz, ikiliya da grupla eitli ortamlarda olabilir. Danana resimdeki kiilerin dnceleri ve duygular da sorulur. Kimi resimler erkekler, kimileri kadnlar kimileri de her iki cinsiyete de gsterilir. Bir oturumda en fazla 20 resim sunulur. ocuklar, yallar ve farkl rktan kiiler iin gelitirilen formlar da vardr. Genellikle aadaki sorulara yant aranr: Hikalerde ortaya kan kiiler-aras ilikilerin doas; Kiminle zdeim kurduu; Karakterlerin niyeti ve Yaama genel olarak bak nasldr?

Deerlendirme Gvenirlik ve geerlikleri dk, ancak kimi klinisyenler, projektif testlerin kiisel bildirim testleri gibi deerlendirilemeyeceini ve kiinin znel dnyas hakknda nemli bilgiler verdiini savunmaktadrlar.

Nropsikolojik Testler Ruhsal bozukluklarn deerlendirilmesinde karlalan glklerden biri beyin hasar ve bununla ilgili bozuklara tan konmasdr. Kimi testler merkezi sinir sistemindeki patolojiyi gsterebilmektedir, Rorschach ve WAIS gibi. Ancak nropsikolojik problemler ounlukla bu amala gelitirilen testlerle deerlendirilmektedir. Bender-Getalt Testi: Olas bir beyin hasarn deerlendiren testlerden biridir. zerinde geometrik ekiller olan kartlar kiiden kopyalamas istenir. Kopyalar, beyin hasar olan ve olmayan kiilerin kopyalar ile karlatrlr. Bu test ayn zamanda ocuklarda alg-hareket geliimini deerlendirmede kullanlr.

Halstead-Reitan Bataryas Beyin hasar ve ilgili nropsikolojik bozukluklar deerlendirmek amacyla gelitirilmitir. Beyin hasarnn belirlenmesinde %70-%90 isabetlidir. Beynin hangi blgesinin etkilendiini belirleyebilmektedir

14

Dezavantaj: Olduka uzun (6-8 saat), beyin hasarnn nedenini belirleyememesi ve genel hafza ilevlerini deerlendirememesi

Halstead-Reitan Bataryas Alt-Testler Dokunsal performans testi: Kii gzleri kapal iken eitli kpleri bir tahtaya hem sa hem de sol eli yerletirir. Kiiden daha sonra bu nesneleri bir kada resmetmesi istenir. Hedef, kiinin tanmad nesnelere ilikin hareket hz ve dokunsal ve kinestetik ipularn kullanarak renme yeterliini deerlendirmektir.

zleme Testi: Parmak Salnm (Titreimi) Testi: Kiiden iaret parma ile olabildiince hzla bir tua basmas istenir Snflandrma Testi: Bir ekranda imge grnr ve kiiden 1-4 arasnda bir rakama benzetmesi ve o tua basmas istenir. Yanl yantta zzzzzzz sesi gelir. Kiiden doru yanta gtren kural zihninde tutup ona gre yant vermesi beklenir. Afazi (konuma yetisinin yitimi) Testi: Dil ve konuma ilgili yeterliklerin snand bir testtir. Kiiden nesnelerin adn sylemesi, harf ve rakamlar tanmas, okuma-yazma ve aritmetik, bedenin blmlerini tanmas, basit pandomimleri tekrarlamas gibi Testte gsterilen performans, beynin belli blmleri ile davran arasndaki iliki biiminde yorumlanr. rn: Parmak salnm testinde, parmakla izlemenin beynin n lobutarafndan kontrol edildii, dil ve konuma bozukluklarnn ise sol loblorla balantl olduu dnlmektedir.

Luria-Nebraska Bataryas Rus nropsikolog Alexander Luria (1902-1977) tarafndan gelitirlmitir. ocuklara ve yetikinlere uygulanmaktadr. Halstead-Reitan bataryas gibi bir dizi ilevi deerlendirmektedir Bunlar: temel ve st dzey hareket becerileri, ritmik, akustik, dokunsal, grsel, alc dil, ifade etme, okuma, yazma, aritmetik, hafza ve problem zme. Beyin hasar olan ve olmayan kiileri ayrtedebilmektedir. Beyin hasarnn bykl ve yeri hakknda bilgi vermektedir. Hangi ilevlerin kaybedildiini ya da zarar grdn bildirir.

15

Sonuta rehabilitasyon hakknda bilgi verir: Hangi beceriler etkilenmitir, hangi beceriler yeniden kazanlabilir ya da dierleriyle ikame edilebilir. Bu testin gvenirlii ve geerlii konusundaki bilgiler artmaktadr 269 madde ve 11 alt-testten oluan test yaklak 2-2,5 saatte tamamlanabilmektedir

DAVRANI DEERLENDRMES Bir dizi yntemle davran deerlenirilmektedir: Doal ya da yaplandrlm ortamlarda gzlem, grmeler, bildirime dayal lmler, bilisel deerlendirme ve fizyolojik lmler

DAVRANI DEERLENDRMES Gzlem Doal Gzlem: Genellikle Uyaran-kii-tepki-sonu drtlsne baklr. Deimesi gereken hedef davrann belirlenmesine yardmc olur. Szel ve szel olmayan davranlar gzlenir: Evde, klinikte, okulda, parkta gibi Benzetiim (Analogue) Gzlemi: Anne-ocuk ilikisi, klinikte gzlenebilir ya da bir alkolizm sorununda klinikte yapay bir iki mekan yaratlarak davranlar gzlenebilir. Bilisel Deerlendirme: leklerle ya da grmelerde sorulan sorularla ilgili bilgiler elde edilir. rnein, levsel Olmayan Dnceler lei ya da grmede Biri sizi eletirdiinde aklnzdan ne geer gibi. Kendimize sylediimiz cmleler, kendimizi nasl dllendirdiimiz gibi. Sadece gzlenen davralar deil, aklmzdan geen dnceler gibi isel srelerin de nemli olduu bilinmektedir. Fizyolojik lmler: Davrann fiziksel boyutlaryla ilgili olarak da lmler yaplmaktadr. rn, psikolojik ya da fiziksel stres annda deride deiimler, nabz, kas gerginlii, kan ak hz ve beyin dalgalar Bu deiimlerin korku, keder, uykusuzluk, hayal kurma, problem zme gibi durumarda farkllatn biliyoruz. Yksek tansiyonu nleme gibi almalarda yararlanlmaktadr

Klinik Psikolojide Aratrma yntemleri Bilim sistematik yollarla (yani, yntem)elde edilen bilginin olgular aklama yoludur. Bilim yoluyla elde edilen ve yorumlanan bilgilerin bir ynteminin bulunmas gerekir.

16

Bilimsel bilginin ve yorumun en nemli zellii test edilebilmesi ve yanllanabilme zelliine sahip olmasdr. rn, ocuklukta dayak yeme depresyona neden olur demek yeterli deildir. Bu durumun hem test edilebilmesi hem de yanllanabilmesi gerekir. Bilimsel bilginin gvenilir olmas gerekir; benzer durumlarda tekrarlanmas gerekir. Bir grngy ya da olguyu aklamak zere gelitirilen bir dizi varsayma kuram denir. Bilimin amac, kuramlarn geliimi ile bilgiyi aklamak ve mmknse neden-sonu ilikilerini ortaya koyabilmektir. Kuramlarn yeterlii aratrmalarla snanr. Kuramsal kavramlar gzlenebilir durumlardan karlm olsa bile, bunlarn da aklanmas gerekir. rnein, kpek havlamasndan sonra korkular balayan bir ocuu gzleyebiliriz. Zaman ve mekan yaknl bize durumu aklamaz: renilmi korku kavram bu durumu aklayabilir.

Neden Kuramlara Gereksinim Duyulur? Kuramlar birbiriyle ilikili olaylar ya da davran rntlerini aklar Kuramlarn aklad olaylar ya da davran rntleri mantkl, tutarl, ikna edici ve gl olmaldr Psikolojik sreleri aklamada varsaymlara dayanr; varsaymlar kantlamak zere aratrmalr yaplr. Davran rntlerini aklamakla kalmaz, nedenlerine ilikin aklamalarda bulunur.

yi bir kuramn zellikleri nelerdir? Genel ve kapsayc olmas: Herhangi bir davran bozukluunu deil tm davran bozukluklarn aklamaldr. Basitlik: Anlamas ve uygulamasnn basit olmas Grgl geerlik: Bilimsel gzlemlerle elde edilen verilerle rtmelidir (rn: ban ap) -Tutarlk: Kuramn tm paralar birbiri ile rtmeli ve tutarl olmaldr (varsaymlar ve hipotezleri) Test Edilebilirlik ve Yanllanabilirlik: Yararllk: Klinik psikoloji ile ilgili kuramlar davranlar aklamal ve tahmin edebilmelidir. Bylece tedavi ve nleme almalar yaplabilir. Epidemiolojik Aratrmalar Betimsel Aratrmalar Geliimsel Aratrmalar (Geliimsel Psikopatoloji) 17

Deneysel Aratrmalar ve Analok Aratrmalar (Tek-Denekli Aratrmalar ya da gruplarla) Vaka Aratrmalar

Epidemiolojik Aratrmalar Bir hastaln skl, dalm ve ilikili etmenlerle ilgili aratrmalardr. Epidemiolojik aratrmalarla ilgili kavramlar: 1. Yaygnlk Grlme Skl (prevalence): Belli bir zamanda ya da zaman diliminde bir bozukluun grlme oran 2. nsdns (Incidence): Bozukluu gsteren kii saysnda belli bir zaman diliminde (genellikle bir yllk) art / deiim oran 3. Risk Faktr: Belli bir durumun ya da deikenin varlnda bozukluun grlme olaslnn artmas

Vaka Aratrmalar Bir kiinin davranlarnn gzlenmesi ve kaydna dayal aratrmalardr. Kiinin gemiine ilikin tm bilgiler danandan ve ilgili dier tm kiilerden toplanr (Aile, salk, eitim, sosyo-demografik bilgiler, meslek, evlilik, geliim, uyum, kiilik, yaam biimi ve gncel durumu) Klinisyenler ayn zamanda bireyi tedavi etmeye alr. zellikle seyrek grlen, sra-d, nemli durumlarda Mdahale, tan ve tedavi konusunda ayrntl bilgi verilir Genel olarak kabul gren kuramlar yanllamaya ynelik bilgileri ierir Test edilebilecek hipotezler nerir rn: Thigpen ve Cleckley (1954) Eve White oklukiilik: yeni bir kavram ve tedavi yntemi nermilerdir Genellenebilirlii dktr

Deneysel Aratrmalar rn: Hangi psikoterapi kuram daha etkilidir? Deneysel aratrmalar neden-sonu ilikisi hakknda bilgi verir Aratrma hipotezi yer alr 18

Bamsz deikeni ve bamsz deikenin dzeylerini aratrmac kontrol eder Baml deikenin, bamsz deikene bal olarak deitii kabul edilir En azndan bir kontrol grubu yer alr Katlmclar tesadfi yntemle gruplarla atanrlar (her katlmcnn belirlenen gruplara atanma olaslnn ayn olmas Rosenthal etkisi kontrol edilebilir (Aratrmacnn farknda olmadan- katlmclar kendi hipotezini destekler yantlar vermelerine ynlendirmesi). Byle bir yanll ortadan kaldrmak iin ift-kr (double-blind) aratrma desenleri dzenlenir (hem aratrmac hem de katlmc aratrmann hipotezinden haberdar deildir, zellikle ila aratrmalarnda) D geerliin salanmas gerekir

Analok (Benzetme) Aratrmalar Deneysel yntemin avantajlarndan yararlanmak, -zellikle neden-sonu ilikisi- amacyla analok aratrmalar yaplr Analok aratrmalar etik adan yaplmas olanaksz olan aratrmalar etik ihlaline yol amadan- olanakl klar. rnein ocuk istismari, izofreniye kaynaklk edebilecek ebeveyn davranlar gibi Analok aratrmalarnda, gerek yaam olayna benzer bir olay laboratuvar ortamnda yaratlr. rnein, benlik saygsna tehdit depresyon ya da kaygya neden olur mu? Ratlarla aratrma yapp sonular ratlara genellersek, analok aratrmas yaplm olmaz; hayvanlarla yaplan aratrmalarn dourgular karlp insan yaamna genellenebilirlii snanmaldr En nemli dezavantaj d geerlik ve genellemedir Psikopatolojinin doas ve nedenleri hakknda nemli bilgiler salar

Tek-Denekli Deneysel Aratrmalar Klinik psikolojideki deneysel aratrmalar tek bir denek (katlmc) ile de gerekletirilebilir Vaka aratrmalarnda olduu gibi, sonularn karlatrlaca bir kontrol grubu yoktur. Genellenebilirlii ve d-geerlii dktr. Davranlarn bir ynne odaklanarak gl bir aratrma yntemi olarak klinik psikoloji aratrmalarnda kullanlmaktadr. Bu aratrmalarn k noktalar, psikotik ya da otistik ocuklardaki kendini yaralama davranlardr. 19

ABAB desenleri: A= Operant durum (baseline); B= Tedavi (deneysel manipulasyon) A= Operant durumdaki koullar B= Tedavinin yeniden sunulmas (deneysel manipulasyon). Operant durum ile deneysel durum arasnda anlaml bir farkllk olduunda sonucun deneysel manipulasyondan kaynakland sonucuna varlr. oklu Operant Desenleri: A=Operant durumdaki koullarn yeniden uygulanmasnn mmkn olmad ya da etik olmad durumlarda oklu-operant ilemi uygulanmaktadr oklu Operant: rnein, depresif belirtileri olan bir ocuun iki ayr davran gzlenir. Az konuma ve alama gibi. nce ok konutuunda dllendirilir. Bu aamada alama sklna da baklr. Daha sonra alamad zamanlar da dllendirilir. Sonuta, dier deikenlerin etmenlerin- deil dllendirmenin davranlardaki deiime kaynaklk ettii sonucuna varlr.

Karma Desenler Birden fazla etmenin (deikenin) bir baml deikene olan etkisini aratrmak amacyla yaplr. rnein, cinsiyet deikeni (kadn ve erkekler) ile tedavi yntemleri (ila, bilisel ve insancl) iyilemeye olan etkisi.

Klinik Psikoloji Kuramlar Biyo-Tbbi Kuramlar Hazlarmz, neemiz, kahkahalarmz, jestlerimiz, ayrca zntlerimiz, arlarmz, yasmz ve gzyalarmz, beyinden yalnzca beyinden kaynaklanr.... Uykusuzluk, gzden kaan hatalar, amasz kayglar, unutkanlk ve alkanlk d davranlar beyinden kaynaklanr Hipokrat Ruhsal bozukluklarn nedeni bedenimizdeki biyolojik ya da fiziksel bozukluklardr. Beyin ve sinir sistemi almalarn odak noktasdr Sinirbilim: beynin yaps, beyindeki anormalliklerin hangi hastalklara neden olduu, ilalarn beyine etkisi, kimyasal sreler ile beyin ilevleri ile ilikisi, beyin yaplar ve zihinsel ilevler arasndaki ilikisi:hafza, muhakeme, duygu

Fiziksel Hastalk ve Psikopatoloji Geleneksel biyo-tbbi ruhsal bozukluklarla fiziksel- hastalk kavram ile eletirmilerdir. Hastalk: bedenin tmn ya da bir blmn etkileyebilir ve patolojisi bilinebilir ya da bilinmeyebilir.

20

Patoloji: Hastaln altnda yatan srelerdir; vcut hcrelerinde ya da dokularndaki deiimler gibi. (psiko: ruhsal, patoloji: hastalk)

Biyo-Tbbi Kuramlar HASTALIK 1. Bulac Hastalk: Bakteri ve virs gibi parazit tr organizmalarn vcudu istila etmesidir. Baklk sisteminde ve a gibi evresel deiikler fark yaratr. Belli psikopatolojiler bulac hastalklardan kaynaklanr. rnein: beyin iltihab dementia belirtilerine neden olur. Hafza, muhakeme ve soyut dnme rnein frengi mikrobunun sinir sistemini istila etmesi: zbakm becerilerini yerine getirememe, byklk sanrlar. Frengi mikrobunun bulunmas, tm psikopatolojinin sonunda bir hastalkla balantsnn kurulaca inancn glendirdi. 2. Sistemik Hastalk: Herhangi bir vcut organnn ya da organ sistemlerinin ilevlerini yerine getirememesi durumu Sistemik hastalklarn nedenleri ksmen bilinebilir. rnein: Diabetin nedeni karbonhidratlarn metabolizma ilevlerindeki bozukluklar ya da yksek tansiyon rnein depresyon ve izofreni aratrmalar. rnein, depresyonda, nropineprin ve serotonin adl nrotransmitterler. Depresyonun nropineprin bozukluundan (deficiency) ya da serotonin yetmezliinden kaynakland nerilmektedir; ya da kaltm 3. Bulac-Olmayan Travma: Ykc evresel koullardan tr bedenin ilevlerini yerine getirememesi. Kafa travmalar, bedensel yaralanmalar, zehirli maddelerin vcuda girmesi gibi durumlarda bedensel ilevler yerine getirilemeyebilir. Hafza, yarglama ilevleri bozulabilir, kii halsnasyonlara kaplabilir,

Dourgular Normald davranlarda organik nedenlere ok fazla nem verilmesi Tedavide yalnzca biyolojik ya da fiziksel yntemlerin kullanlmas Psikoterapi, psikoeitim ya da sosyal evre dzenlemelerinin gzard edilmesi Neden-sonu ilikisinin kurulamamas Psikoaktif ilalarn gelitirilmesi Nedenin vcutta o maddenin eksik olup-olmadna balanamamas: Aspirin gibi 21

Klinik Psikoloji Kuramlar Beden-evre Etkileimi ve Ruhsal Bozukluklar Bireyin evresi ve yapsal zellikleri arasndaki etkileim vurgulanr. Kaltm-davran almalar: Kaltm davrana neden olmaz, kaltm iinde bulunduumuz evreye nasl tepki vereceimizi etkileyebilir. Kaltm uyarana belli bir tepkiyi deil, hangi tepkileri vereceimizin ranjlarn belirler; ya da hangi tepkilerin verilme olaslnn yksek olduu bilgisini verir. Yatknlk-Stres Kuramlar: Ayn biyolojik yatknla sahip iki birey farkl evrelerde yetitiinde stres kaynana farkl tepkiler gelitirebilirler.

Klinik Psikoloji Kuramlar Psikodinamik Kuramlar Psikodinamik yaklamlara gre, ruhsal bozukluun oda bilind drtler ve atmalardr Psikoanaliz, psikodinamik kuram ve uygulamalarn temelidir Psikoanalizin ncs Sigmund Freuddur (1865-1939) Freud erken dnem yazlarnda biyolojik etmenlere deinse bile- temel oda psikolojik olaylarn analizidir Kiilik, davran ve terapi kuram gelitirmitir

Psikoanalitik Kuram (Klasik/Ortodoks Psikoanaliz) Normal-d davranlarn nedeni isel faktrlerdir Bu isel faktrler -isel-psiik- olaylardr ve zihinde (mind) gerekleir Psikodinamik kuramlara ve psikoanalize gre, tm davranlarn bir amac ve motivasyonu vardr nsanlar ounlukla davranlarn ve dncelerini ynlendiren , onlarn altnda yatan gerek motivasyonun farknda deillerdir Motivasyon, dnce ve duygular davranlardan karlr Yalnzca sylenenler deil, sylenmeyenler de davranlarn altndaki motivasyon hakknda ipucu verir 22

Normal-d davranlarn geliimindeki nemli olaylar unutulmakta Bu anlar ok ac verdiinden bastrlr; bilinten bilindna itilir Bilin ve bilind arasnda sreen-birbirine akan bir iliki vardr Bastrlan motifler ve evresindeki anlar bilince karak daha fazla kayg yaratr Kii bu kayglara ya da belirtilere younlatnda bilin ve bilind aras bir durum oluur: bilinncesi Bilinncesi kolaylkla bilind olabilir, ancak bilindn bilince getirmek olduka gtr, belki de hibir zaman bilince kmayabilir

Psikoanalitik Kuram Belirtilere neden olan i-atmalar doutan getirilen, biyolojik- cinsellik ve saldrganlk drtlerinden kaynaklanr Bu biyolojik drtler ounlukla ebeveyn ya da dier otorite figrlerinden edinilen ahlaki standartlarla atr Toplumun ak cinsellik ve saldrganl snrlandrmasndan da bu atmalar kaynaklanr. Bu atma ve kayglar pek ok belirti biiminde ortaya kar Kii bu belirtilerin kaynan bilmez ve daha makul nedenlere ykler Gereki kayg: bilinen ve gerek bir kayg Nevrotik kayg: bilinmeyen bir tehlikeye gsterilen tepki (cinsellik ve saldrganlk drtleri) Ahlaki kayg: ahlaki kurallar ihlal etmemek iin ebeveynin ceza tehditlerinin iselletirilmesi. Bu tehditlerin kayg yaratmasnn nedeni ebeveyn sevgisini kaybetme tehlikesi olarak (ocuklukta) alglanmasdr ocuk, ergenlie ve yetikinlie girdiinde, ne zaman aklaki kurallar ihlal etse ettiini dnse kayglanr Normal ve normal-d ayrm niteliksel deil, nicelikseldir sim ver yer unutmak, dil srmeleri, eyalar krmak ya da kaybetmek bilind atma ve kayglarn ipulardr Motivasyon, atma ve kayg gibi psiik srelerin ilevlerini aklamak zere, zihinsel yaamn acentalar adn verdii kiilik yaplarn nermitir

23

Kiilik ve Normaldnn Yaplar D Psikolojik geliim idle balar. kaltmla gelen, doutan olan, doumda varoaln ve sonuta drtsel olan her ey iddir. Zihnin biyolojik ve ilkel acentasdr d, iki temel drtden oluur. Eros: ak tanrs; ve Tanatos (lm drts) Ers, libido ad verilen zel bir enerji kullanr. Cinsel enerjiden daha fazladr, haz veren davranlarn kaynadr. Eros, haz ilkesine gre alr. Yalnzca hazz deil, yapc tm etkinliklerin kaynadr. Eros ve libido yaam gelitirir, iyiletirir. Kiilik ve Normaldnn Yaplar Tanatosun temel amac, yaayan her eyi yaamayan hale dntrmektir. lm drts yerine saldrganlk terimini tercih etmitir. Saldrganlk d dnyaya ya da kendine ynelebilir. Kii saldrganl bakasna ynlendirmek ister, ancak ahlaki emirlerden tr kendine evirir Eros ve tanatos birlikte de, birbirlerine kar da alabilir. rn: yemek yeme ve cinsel iliki

Kiilik ve Normaldnn Yaplar EGO (BEN) Yaamn ilk yllarnda, idden baka bir zihinsel acenta geliir ben Ben, id ile d dnya arasndadr. Gnll yaplan tm etkinlikleri ben kontrol eder Deneyimleri hafzada tutarak ve d dnyay deitirmeyi renerek d dnyaya tepkide bulunur Hazza hemen kavumaya ya da ertelemeye ben karar verir. (d dnyann koullarn gzetir) Baz durumlarda, idden gelen tm heyecanlar basklamak zorunda kalr ben akl yrtr, eletirir, karar verir, i atmalara ve d tehlikelere kar kendini savunur kiiliin entellektel acentasdr Freud, id ego ilikisini at ve binicisine benzetir d enerjiyi salar, binici amaca karar verir ve hayvann hareketini ynlendirir Ego, d dnyann ve idin taleplerini ki bu talepler ounlukla birbiriyle eliirkarlayacak kadar gl olmaldr

Kiilik ve Normaldnn Yaplar SPEREGO (STBEN) 24

ocukluk sresinde, kiiliin yeni yaps olan stben gelimeye balar stben ahlak/vicdan ve ideallerden oluur Vicdan, idealleri, ahlaki dorular ve yanllar temsil eder. Bunlar ebeveynlerden ve zaman iinde benzeri kiilerden (retmen gibi) alnarak iselletirilir stben, beni gzler, dzeltir, cezalandracam diye tehdit eder, aynen ana-babalar gibi stbenin talepleri yerine getirilmediinde ben sululuk hisseder.

Freuda gre Psikopatoloji Freuda gre ruhsal bozukluk, id, stben ve d-dnyann genellikle birbiriyle elien taleplerini egonun ustalkla karlayamamas, bunlar uzlatramamasndan kaynaklanr Salkl bir birey, gl bir ben ve makul talepleri olan ar cezalandrc olmayan- bir stben gelitirmitir Nevrotik, normal-d kayglar olan bir ben zayftr ve d dnyann taleplerini yerine getiremez, ancak gerekle balantlar kopmamtr (psikotikler gibi) Piskotiklerde, idin talepleri ok youn, stben ise acmasz olduundan benin rgtlenmesi zayftr. Psikotik ego gerekle balantsn kopardndan psikoanalitik tedavi uygun deildir (Freuda gre, dier baz psikoanalistler farkl dnmekte)

Psikocinsel Geliim Psikocinsel geliim kuram ile, gl bir egonun nasl gelitiini anlatr Zayf bir ego travmatik olaylardan ve bulunulan evrenin gereklerini yerine getirememekten kaynaklanr Her bir geliim evresinde, bedene ynelik bir erotik blge vardr: az, anus ve cinsel organlar Cinsel uyaranlara ocuun verdii tepkiler ana-babann tutumlar, kontrolleri ve yasaklarndan etkilenir ocuun grevi, anababann tutumlarndan kaynaklanan kayg ve hayal krklklar ile baetmektir Bir evrede kayg ve hayal krklklar ile nasl baa kld dier evreleri etkiler

Oral Baml Evre Cinsellik doumla birlikte balar Bebein hazza ulaabilmesi bir dier kiiye (genellikle anne ya da anne figrne) baldr 25

Yaamn ilk yln kapsayan bu evrede, bebek cinsel ve bakmla ilgili hazzn bir dier kiiye baml olmakla ilikili olduunu renir Bebein hazza ulamasndaki herhangi bir engel ya da tehdit (annenin uzun sre olmamas gibi) kayg yaratr Eer bu tehdit uzun sreli ve youn olursa, bebek yalnzca annesine deil dierlerine de ar baml olur Ar baml karakter bu tr kiilik rntlerinde kullanlmaktadr Kendine gvenme ve bamllk arasnda bir denge olmas gerekir ve bu kiinin yalnzca cinsel yaamn dier, dier kiileraras ilikilerini de etkiler

Anal-Sadistik Evre ocuk, 1-3 ya arasnda cinsel hazzn anal ilevlerden alnabileceini kefeder Anal hazz saldrganlkla eletirmeye balar Tuvalet eitimi, ana-babay kontrol etme asndan nemli bir olaydr Tutarak ya da brakarak ana-babay mutlu ya da mutsuz etmeyi renir. Bu durum, bamszln ve z-giriim davran geliiminin ilk ilkel- rnekleridir Anal karakter: dzen, temizlik v.b. (zellikle OKB)

Fallik Evre Kzlar ve erkekler farkl bir gzergah izler (3-6 ya) Fallik, Yunanca Phallos (penis) den esinlenilmitir Erkekler penislerinden, kzlar da anatomik olarak penisin edeeri olan klitorisden haz almaya balarlar Bu evrenin en nemli zellii Oedipus ve Elektra karmaasdr Oedipus kavram Yunan mitolojisinde Sofoklesin nl trajedyas Oedipus Rexden alnmtr Penisinden haz almaya baladnda, onu anneye gstermekten keyif alr, ondan gurur duyar. Fiziksel olarak gl ve evde otorite olan babasn kskanr, annesinin ak iin babas ocuun rakibi olur Babasnn yokluunda annesinin yatan her yatnda bu rekabet duygular younlar

Cinsel rakibi olan babasnn erkeksi zellikleri ile zdelemeye / model almaya balar

26

Freuda gre Oidpus karmaas, kanlmaz olarak felaketle sonlanr. ASnne, olunun cinsel hazznn kendisine ynelik olduunu bilir ve bunu uygun bulmaz. Seni babana syleyeceim, penisini kesecek diyerek emrini daha keskin hale getirir. Bu tehdite verilen tepki idi edilme / kastrasyon karmaasdr ocuk bu dnemi bitirir ve latent / rtk evreye geer (6-12 ya).

Falik (3-6) ve Latent / rtk evre (6-12 ya) Babayla olan cinsel rekabet grnrde- sonlanr Anneye olan cinsel arzu bastrlr ocuk, babann ahlaki kurallar, idealleri gelien speregosuna alnarak iselletirir Erkeksi karakterin geliiminde fallik ve rtk evre ok nemlidir Erkeksi karakterin geliimi ocuun babasyla zdelemesine baldr Eer babayla cinsel rekabete girimezse, baba ortalkta yoksa ocuk cinsel rekabete girimez ya da erkeksilikle zdelemez. Byle bir durumda stben geliimi zarar grebilir ve erkek ocuk anneyle zdeebilir (u durumlarda homeseksel olarak yetikin cinsel rol edinir) Erkeksilikle zdeleme olsa bile, kastrasyon tehditinin youn olduu durumlarda erkek cinsel rolnden korkabilir ya da kadn olmaktan korkabilir Fallik evre kzlarda farkl bir seyir izler Bir penisi olmadn fark eder ve erkeklere gpta eder /kskanr. Tm geliiminde bundan etkilenir nce erkekleri taklit etmeye alr ancak penisinin olmamasnn bunu engellediini fark eder Cinsel haz almak iin cinsel organlarn kullanmaya alr ama yeterli hazza ulaamaz; penisi olmad iin kendini yetersiz / aa hisseder Neden penisi olmadn aratrmaya balar Kendisini yeterince donatmadan bu dnyaya getiren annesini sular Bu sulamadan sonra, annesinin kadnslk zellikleriyle zdelemeye balar Annesiyle zdeletikten sonra, babasnn ilgisini kazanmak iin imdi annesiyle yarabilir di edilme tehditi erkek ocuklarda oedipu karmaasn sonlandrr; kzlarda ise, penisin olmamas ve erkekleri kskanma elektra karmaasn sonlandrr Elektra karmaas kadns karakter geliiminde nemlidir Kzlar, babasn istemeyi braktnda rtk evreye geer Annesiyle zdeleerek kadnsln ve stbenini glendirir 27

Kzlarda, penis kskanl ve erkek olma isteinin devam etmesi homeseksellikle sonlanabilir Freudun kuramnda en fazla eletirilen nokta penis kskanldr (Anatomi yazgdr)

Genital Evre: Ergenlik ve Yetikinlik Ergenlikte cinsel geliim, dier dnemlerin ne kadar baarl getiine baldr Freudun Psikoanalitik Kuramna Yneltilen Eletiriler Biyolojik drtlere fazla nem verilmesi : bu drtlerin ortaya kt kltrel ortamn dikkate alnmamas Penis kskanl Yetersiz Veri: Freudun verileri retrospektif aklamalara ve klinie bavuran kiilere dayanmakta Zayf Yntem: Gzlemleri kontrol edilmedi; hastalarna ilikin kaytlar saatler sonra yazld sonu ta Freudun kendi hafzasndan etkilenmi olabilir. Pek ok gzlemi tekrarlanamyor Freudun Katklar Determinizm: Davranlarmzn bir nedeni vardr; bu nedenler karmak ve birden fazladr Bilind gd: Farknda olunmasa bile, nceki yaantlar kiinin deneyimlerini, daha sonraki yaantlarn etkiler ocuklarn anne ve babalarn nasl-neden model aldklarna ilikin aklamalar etkilemitir

Ego Psikolojisi ve Savunma Mekanizmalar atma ve kaygyla baetmek iin ben savunma mekanizmalarna bavurur Kii, atma ve kayglarnn gerek nedenlerini arptr hatta inkar eder Savunma mekanizmalar Ego Psikolojisi akmnn temelini oluturur ncleri, Anna Freud, Heinz Hartmann, David Rapaport, Erik Erikson Ego psikologlar, biyolojik drtlerin nemini gzard etmeden, insan davranlarnda vurguyu idden ego ya ynlendirmilerdir Ego psikolojisinin temel ilkesi, ego zerktir.

Ego Psikolojisi ve Savunma Mekanizmalar Hartmanna gre, ego idden trememitir, bamsz bir zihinsel acentadr Sonuta, ego yalnzca idden kaynakl atmalar zmez; ego bir sorun nasl zlr, atma ieren bir karar nasl verilir gibi dorudan egodan kaynakl sorunlarla da ilgilenir 28

Ego, bazen d dnyann somut sorunlar ve sperogonun getirdii snrlamalarla ilgilenir

Savunma Mekanizmalar Bastrma nkar Manta brme Gerileme Kart tepki gelitirme Ters-Yapma: OKB ya da ana-babann peyim gesin gibi davranlar Yer deitirme Yanstma zdeleme

Yeni-Freudcular Erich Fromm, Karen Horney, Harry Stuck Sullivan, Heinz Kohut Ego, sosyal ve kltrel ortam, imdi, d dnyann somut sorunlar, kiileraras ilikiler, gereksinimlerin toplum tarafndan karlanmamas gibi temalar vurgulanmaktadr Freud Dngsnden Syrlan Kuramlar Carl Gustav Jung (Analitik Psikoloji): Ortak bilindna yabanclama psikopatolojiye neden olur Alfred Adler (Bireysel Psikoloji): Bilind aresizlik ve aalk duygular ve bunu dnlemeye alma psikopatolojiye neden olur

Davran Kuramlar Ruh sal alannda alanlar normal-d davran ve deneyimleri anlamak iin renme ilkelerine ynelmilerdir Sosyolog ve antropologlarn almalarndan etkilenmilerdir: Normal-d kltrel norm ve kurallardan sapmadr

Klasik Koullanma Ivan Petrovich Pavlov (1849-1936) Koullanm Duygusal Tepkiler: Pavlov, daire ile yiyecei eletirerek, elips ile yiyecei eletirmeyerek kpei elipse deil- daireye koullamtr. Daha sonra, elipsi yava yava

29

daireye benzetmitir. Kpek artk eklin daire mi yoksa elips mi olduunu ayredemeyecek noktaya geldiinde atma belirtileri gstermeye balamtr. Pavlovun bu almas, zmlenmemi duygusal atmalarn uyumsuz davranlara neden olabilecek yollardan birini gstermitir. Watson ve Rayner (1913): Kk Albert almas. Fobilerin edinilmesi

Operant Koullama B.F. Skinner (1904- ) Olumlu ve Olumsuz pekitirme I. Ve II. Tip ceza Sosyal ve fiziksel evre pek ok uyarandan oluur. Bunlardan hangilerinin pekitirmeye kaynaklk edecei renilir. Normal-d davran gsteren kiiler, hangi ayrdedici uyaranlarn uygun davran pekitirmede ipucu olabileceini renmemilerdir. Terapinin amac, pekitirecin nasl uygun biimde elde edileceinin renilmesidir. Model alma Sistematik duyarszlatrma Flooding: Sel teknii Vicarous pekitirme

nsancl Psikoloji nsancl psikoloji insana ilikin deerleri vurgular nsanlarn gereksinimleri ve amalarn anlamaya alr. Bunlarn potansiyellikleri ve gerekletirilme dzeyi arasndaki fark ciddi psikolojik problemlerin kaynadr. Psikolojideki nc g olarak bilinir. 1961. nsancl Psikoloji Dergisi En nemli liderlerden biri Abraham Maslow dur (1908-1970). Gereksinimler hiyerarisi ve kendini gerekletirme Dieri Carl Rogersdr (1902-1987). Birey-merkezli psikoterapi. nsanlar geleceklerini belirleyecek seimlerde bulunabilirler (zgr seim) nsann en nemli zellii gelimeye ve potansiyelini kullanarak kendini gerekletirmeye ynelik olmasdr

nsancl Psikoloji nsancl psikoloji temel kavramlarn varoluu felsefe ve psikolojiden almtr

30

Bireylerin u andaki varoluu, istei (motives), kendilik algs ve psikolojik problemlerine younlar. Birey isel arzularn veya d glerin kurban deildir (bilindnn varl kabul edilse bile). Biz kendimizden varettiimizden kiiyiz- biz neyi seti isek oyuz (Jean-Paul Sartre; 1905-1980). Rollo May ancak iine doduumuz dnyann snrllklar dahilinde.

Psikoterapi ve Bioterapi Psikoterapi: psikolojik yollarla tedavi demektir. Psikoterapinin z, insan ilikisidir ve amac, insann dncelerinde, duygularnda ve davranlarnda olumlu deiiklikler yapmaktr. Uyumsuz yaama biiminden daha uyumlu yaama biimine gemek Bioterapide ise, hasta (terimi kullanlr) terapistin ynergelerine uymaktadr. Biomedikal ilemler spesifik ve somuttur. Amac belli belirtileri azaltmaktr. Psikoterapinin amalar daha geneldir. Kendini anlama ve kabul edici tutum gelitirme gibi. Sorumlu ve aktif Biomedikal terapi ve psikoterapi birarada olabilir: psikoaktif ilalarla psikoterapinin birarada kullanlmas gibi

Psikoterapi Psikoterapi: Ac ekiyorum diyen insan rahatlatmaktr Szel iletiim ve iliki nemlidir Czdan arkadal (W. Schofield, 1986)

Klasik Psikoanaliz: Yntem ve Ama Bilindna gmlm dnce motifleri bilince getirmek ok nemlidir Nevrotik bireylerin egosu kayg doludur: idin cinsel ve saldrgan drtlerin ifade edilmesini sperego yasaklad iin. atmay zmek ve kaygy kar kendini korumak iin ego bu drtleri bastrr ve bilindna gnderir ya da savunma mekanizmalarn kullanr Temel Kural:Danan aklna gelen her eyi, anlaml-anlamsz sylemelidir. Analist, bu materyali anlamak, yorumlamak ve dananna yorumunu aktarmak durumundadr Temel uygulama yollarndan biri serbest armdr Diren ve Teraptik birlii: Diren, farknda olmadan teraptik sreci sabote etmektir 31

Direncin nedeni: bunlarn farkna varmak kayglandrr, semptomlar ac verdii kadar zevk de verebilir, deiimden korkmak Transferans: Analistin, kiinin yaamndaki zel-nemli kiilere transfer edilmesi. Terapinin balangcnda yardmc olacak uzman, sonra nefret edilen-sevilen kii (genellikle ebeveyn) ve en sonunda yeniden yardmc olan uzman Kar-Transferans: Yorumlama: Danann eylemlerinin ve deneyimlerinin bilind anlamlarnn iletiimi
Danann

farkl ortamlardaki davran ayn drt ya da atma erevesinde

anlamlandrlabilir
Gemi Rya

ve gelecek balants: gemi imdi, imdi gemi gibi anlattrlr

sembolleri: zamanlama nemlidir; erken yorum dirence kaynaklk edebilir

Yorumlama

Psikoanalizde Ama Psikoanalizin amac, kiinin rahatszlk duymadan hazz deneyimleyebilmesi ve ayn zamanda d gereklie uyum salamas

Getalt Terapi: Frederick S. Perls (1894-1970) ekil-Zemin ilikisi Beden dili Getaltn tamamlanmas imdi ve burada ift sandalye

Bilisel-Davran Terapi Temel emalar: Sevilme ve yeterlik Bililer duygu ve davranlarn kayna Erken deneyimler emalarn geliiminde nemli ancak tedavi iin erken deneyimlerin ayrntlaryla bilinmesi gerekli deil Tedavinin amac, bililerin/dncelerin deitirilmesi. Gereki deerlendirmelerin yaplmas PSKOPATOLOJNN TARHES

32

1.EYTANCILIK: (DEMANOLOGY) aklanamayan her ey tanrya ykleniyor. Ruh hastal olan kiilerin iine eytan girdii sanlyor. Bu eytan karmak iin ac verici yntemler kullanlyor. 2.SOMATAGENEZ: (HPOKRAT M.. 460 377) ruh sal bozukluklar bedensel sorunlara dayandrlyor. Hipokrat a gre vcudun salglad svlar var.(kara safran, sar safran renksiz safran ve kan) bu svlarn salglanmasndaki deiiklikler ruh hastalklarna yol ayor. (mani, melankoli, ve histeri) bu svlar, gnmzde hormonlara benzetebiliriz. 3.PSKOGENEZ: ruh sal bozukluklar, psikolojik sorunlara dayandrlyor.

16.yy da akl hastas kiilerin byc olduu sanlyor. Hasta haneler alyor ama hastalar zincirlere balanarak, ac veren yntemlere maruz kalyorlar. 17. ve 18. yy da ilk hasta haneler yaplyor(1773) 1780 lerde hastalar delikli bir tabuta konulup, kan kabarcklar ile eytanlarn kt dnlyor. P.PINEL ilk insancl hekimlerden. Hastalarn kt koullarda tedavi edildiini grnce, kendi hasta hanesinde deiiklikler yapyor. Hastalara kk iler vererek rehabilitasyonlarn salyor. Sonuta; hastalarn iyiletiini gzlyor. 18. ve 19. yy da Amerika ve Avrupa da insancl yntemlere dn yaanyor. Bu ynteme moral tedavi yntemi deniliyor. 19. yy a gelindiinde ise, hastalklarn nedeninde yine somatagenez olduu dnlyor. Bu dnemlerde fel yaygnlayor. Felcin nedenleri aratrldnda, felce frengi mikrobunun neden olduu ortaya kyor. 19. yy un sonunda, felce bir mikrop neden oluyorsa, ruh hastalklarna da bir baka mikrop neden olur gr yaygnlayor ve somatagenez dncesi yaygnlayor. 19.yy n sonlarnda bir yandan somatagenez basknken, dier yandan da psikogenez dncesi basknlamaya balyor. psikogenez almalarnn ncs saylan MESMER (arlatan olarak adlandrlm), hipnozu kefediyor ve bilimsel amal olarak kullanyor. Ruhsal bozukluu olan kiileri hipnoz ile tedavi ediyor. (ancak bu yol, nedeni sadece somatik hastalklar olan sorunlarda ie yaryor.) Brever in rencileri, bir hastay hipnoz yntemi ile iyiletiriyor. Kathaksis (travmatik olaylar, da vurulmazsa, bilindna itilerek ortaya kabilir. Bu olay hipnoz ile tekrar yaandnda da vurulur ve boaltlr) PATOLOJK PSKOLOJ 33

Ruh sal yerinde olan birey; Toplumda kabul gren davranlar sergiler. Gereklikle balantl alglamalarda bulunan ve olaylara olumlu yaklaabilir. Toplumdaki ve kendi bedenindeki deiimlere uyum salayabilir.(ekonomik kriz, ergenlik dnemindeki gelimeler) Kiisel stres yoktur.(depresyon, kayg, sreen bir keder.) Ruh sal; Ruh sal yerinde olan kii kendinden honut olan, bakalarndan honut olan ve yaamn getirdii sorumluluklar karlayabilen, onlar kaldrabilen kiidir. Kendi gszlklerini yenmeye alan, deitiremiyorsa, onlar kabullenebilen onlarla yaamay renebilen kiidir. Bakalarndan honut olma: yakn ilikiler kurabilme, sevgi verebilme ve alabilme, bakalarnn sorunlarn paylaabilme ve bakalarndan honut olan kiidir. Freud Un Ruh Sal Tanm: Ruh sal yerinde olan kii, alan ve seven kiidir. Dnya Salk rgtnn Ruh Sal Tanm: bedensel, ruhsal ve sosyal adan tam iyilik halinde olma. Amerikan Psikoloji Dernei Ruh Sal Yerinde Olmayan Kii Tanm: davransal, bilisel, duygusal yada fiziksel belirtilerin belirli bir rnt iinde grlmesi. rnt: belirli llerin bir arada olmas Kii duygusal adan kendini kederli, fiziksel adan yorgun, bilisel adan konsantre olamyor, davransal adan eskiden zevk ald davranlar sergileyemiyor. Bu durumda kiiye depresyon tans konur ve ruh sal yerinde deil denir. ANORMAL DAVRANI LTLER 1. STATSTK: grubun dnda davranlar gsterse bile kii, normal saylabilir. En nemli sorun ulardaki kiilerin davranlarnda normal d olmayabilir. 2. SOSYAL STANDARTLAR: toplumsal davranlarn dndan farkl davranlar gsteren kii, normal d deerlendirilebilir. Alkolizm (bazen byle olmayabiliyor); fahielik 3. KLTREL GRECELK: bir davran belli bir kltrde normal kabul edilebilirken, bir baka kltrde normal kabul edilmez. 4. HALSLASYON: duyumlara ilikin arptmalar. 5. DELZYON: yanl inanlar. Kiinin kendi benliini abartarak anlatmas.(ben son peygamberim) 6. LETMDE BALANTISIZLIK: ayn dili konutuumuz halde, kiinin konu ile hi alakas olmayan eylerden bahsetmesi. Sylediklerinin anlaml bir balantsnn olmamas.

34

7. YNELM BOZUKLUU: (zaman mekan kii) kiinin kim olduu, karsndakinin kim olduu zaman ve mekan hakknda bilginin olmamasdr. (2050 ylnda yayoruz.) 8. UYGUZSUZ FZKSEL ETKNLK: kii uygunsuz fiziksel etkinliklerde bulunuyorsa, anormaldir. (gn boyu srekli yatp uyumak veya hi oturmamak) 9. BEKLENMEDK OLMA: kiinin yaad duygu ve / veya dncelerin beklenmedik olmas anormal olduunun gstergesidir. 10. KSEL STRES: (MELANKOL) bazen fiziksel belirtiler olarak ortaya kar. (mide bulants, ar) bazen de duygusal belirtiler olarak ortaya kar.(kayg, keder iinde olma) TANI VE SINIFLANDIRMA Tan; bir bozukluu dierlerinden ayrt etme ve tann doasn belirleyebilmektir. Tan koyma ileminin temel amac vardr. etioloji: herhangi bir bozukluun nedenlerini aklamaya yarayacak bilgilerin elde edilmesidir. pragnaz: bozukluun gidiat hakknda bilgi edinilmesidir. tedavi: bozukluun ortadan kaldrlabilmesi iin gerekli olan yntem ve planlamann gerekletirilmesidir. Tan ile bilmemiz gereken kavram unlardr. 1.semptom: (belirti) kiinin ikayetler ve dile getiremedii davranlardr. 2.sendrom: belirtilerin bir rnt olacak biimde bir araya gelmesidir. 3.hozoloji: normal d davran ve deneyimleri snflandrma biimidir. Ayn zamanda tan konduunda da kendi iinde bir snflandrma yaplabilen bir kavramdr. Alt dallar olan kavramlar, nozolojiktir. TANI KOYMANIN AVANTAJLARI nlem almada yol gsterir. Uzmanlar aras iletiimi kolaylatrr. Tan ve snflandrma sonucu yasal sorumluluklar belirlenir, devlet destei salanr, sigortadan yararlanlr. TANI KOYMANIN DEZAVANTAJLARI etiketleme sonucu tan konan kii ile tan konmayan kii arasnda bir ayrm oluur. Tan konulan kiiye, bu tan ile yaklalr. Kiinin var olan zenginlii, biriciklii, ok ynlln yanstmyor. nsanlar anlamaya ynelik davranlar engeller. kendini dorulayan kehanet ortaya kabilir. tan bir kez konulduunda onu bir daha ortadan kaldrmak olduka gtr. tan konulduunda, tanya neden olacak sosyal faktrlerde younlamak zorlar. 35

Eysenck: bir sr ruh hastal bozukluu niceliksel bir zellik tar. ( az orta ok ) bunlar iednklk, dadnklk ve nevrotizm eklinde snflandrlr. SINIFLANDIRMANIN TARHES 1889: Paris 1940: WHO normal d davranlar, hastalklar iinde snflandrlmaya baland. 1952: DSM 3 1969: WHO 1968: DSM 2 1980: DSM 3 dikkat eksiklii ve hiperaktivite bozukluu yoktur. sonradan eklendi. 1987: DSM 3 (R) gzden geirilmi hali. 1994: DSM 4 2000: DSM4(R)hareket egdm bozukluu ile adlandrlan bir hastalk var.(sakarlk) DMS: Diaosantic and Statical Manual of Mental Disorders DMS TR: Ruhsal Bozukluklarn Tan Ve statistikleri El Kitab Amerikan psikiyatri derneinin hazrlad bir dkmandr. Ve ilk ciddi snflamadr. Elde edilen yeni bulgulara gre yeni tanlar eklenir ve belli yllarda gmncellenir. Snflama ihtiyac, farkl hastalklarn farkl tedavi yollarnn olabilecei dncesi ile ortaya kmtr. 1889 da ilk almalar yaplyor ve normal d davranlar ayr bir kategori olarak ele alnyor. EPDEMOLOJ: herhangi bir hastalk ya da bozukluun bir grupta grlme skl, nedenleri, belirtileri, hangi gruplarda grld sorulanna yant veren bir disiplindir.

KORUYUCU FAKTRLER : Herhangi bir hastalk ya da bozukluktaki yatknlk faktr. (RSK) DREN FAKTRLER: Ylmazlk, rahatszlk veya hastala yakalanmama durumu. (DREN) Daha ok psiko sosyal faktrler olarak ele alnmaktadr. (okula devam, yakn iliki, nemli olduunu hissettirme, akraba ilikisi, ilgilenme) Herhangi bir ruhsal bozukluun ortaya kmasnda kiilik psikolojik ve sosyal faktrler ok nemlidir. Yani bireyin yaant rnleri r; st SED de izofreni vakas ok sk grlmez.

36

ABD de yaplan bir aratrmada alt SED de ve zencilerde izofreninin grlme skl daha yksek olarak bulunmutur. Buradan u sonuca ulaabiliriz; ABD alt sosyo ekonomik dzey zenci izofreni risk faktrdr. Genel akraba evlili zeka gerilii risk faktr E SON Farkl risk faktrleri, ayn bozuklua neden olabilmektedir. yapsal faktrler hormonal faktrler genetik faktrler olumsuz yaam olaylar (istismar)

OKLU SON Farkl bozukluklara, farkl kiilerde tek bir risk faktr neden olabilmektedir. r; ocukluunda ihmal ve istismara madur kalan bireylerde; cinsel ilev sorunu, intihar, kayg durumu bozukluklar ve ilikisel sorunlar ortaya kabilir.

E TANI: Herhangi iki tannn bir arada grlmesine e tan / ek tan denir. (comorbity) (kayg bozulluu + depresyon) Yetikinlerde tek bir rahatszln grlme olasl ok dk. Kayg bozukluu ise en sk grleni. Tan konarken ilk nce baskn olan tan belirtilir. 1-kayg bozukluu depresyon ocuklarda en sk grlen ise dikkat eksiklii ve hiperaktivite / renme bozukluudur.

37

DMS IV TR SINIFLANDIRMASI BTA (baka trl adlandrlmayan) Tan ltleri o srada karlanamyorsa, aadaki tan ltleri konulur. Hafif Orta Derece Ar Tan ltleri o srada karlanamyorsa, aadaki belirleyicilerden birisi kullanlr. Ksmi remisyon: (iyileir zellikler gsterme) Tan remisyon: Gemi yk: ( tanya, tan konmayan kadar etkisinde bulunma) ( gemie ilikin bir tan konma durumu)

Bu snflandrmann ocukluk dnemine tanmlandrmalar ok kabataslak ama, 0-3 yaa ilikin ayrntl bir snflandrmas da var. R; otizmde sosyal iletiim en nemli faktrler arasnda yer almaktadr. Genellikle lk Kez Bebeklik,ocukluk,Ergenlik Dnemlerinde Tans Konan Bozukluk Mental retardasyon renme bozukluklar Motor beceri bozukluu letiim bozukluklar Yaygn geliimsel bozukluu Bebek ya da kk ocuklarn beslenme ya da yeme bozukluklar Tik bozukluklar Da atm bozukluklar Dikkat eksiklii ve ykc davran bozukluu

Komorbilite; Ek tan Komorbit; E tan (renme bozukluklar +kiilik bozukluklar)

Bebeklerin ocuklarn Ve Ergenlerin Dier Bozukluklar Ayrlma anksiyatesi Seici konumaclk

Yetikinlik Delirium, demas, amnnestik ve dier kognotif bozukluklar Madde kullanm ile ilikili bozukluklar Amfetamin, kafein, konnasible, kokain, nikotin, inhalan, hallusinojen, opiyat, fensiklidin (ya da benzeri) maddelerin kullanm ile ortaya kan bozukluklar olarak karmza kmaktadr.

38

ZOFREN VE DER PSKOTK BOZUKLUKLAR izofreni A) DUYGU DURUM BOZUKLUKLARI Depresif Bozukluklar: Tek Epizot; yaanlan olay 3-3.5 gn etki gsterir Rekkran; kii 3 gn olay yaar, 10 gn normal yaantsna devam eder ancak kendisini yeniler Distimik Bozukluu: sk olmamakla beraber srekli znt tasa belirtisi. ntihar riski tar B) BPOLAR BOZUKLUKLAR (iki kutupludur) Manik Depresif: uykusuzluk + hareket ( hiperaktif de denilebilir) ( bir dnem manik, bir dnem ise depresif belirtilr gsterme ) Anksiyate Bozukluklar: 11 farkl ekilde grlmektedir. Panik Bozukluk; agorafobi ile elik eden. agorafobi ile elik etmeyen. Agorafobi; panik bozukluk ile ilgisi olmayan (uygunsuz bir davranta bulunabilirim!) zgl Fobi Sosyal Fobi Obsesif Kompulsif Bozukluk; (takntlk kiilik rnts) (obsesif kompulsif ile farkldr!) Travma Sonras Stres Bozukluu (sevdii birisinin zc bir olaya maruz kaldnn bilinmesi durumunda ortaya kar. Ancak sadece olay renmesi yeterlidir. Bu ayn zamanda depresyondan sonra grlen en sk rahatszlktr.) Akut Stres Bozukluu

Kii; manik dzeyi ne kadar youn ise,depresyon belirtisi de o derece youn yaanmaktadr.

TANI VE SINIFLANDIRMANIN GVENRL ve GEERL A) Gvenirlik; Test Tekrar Test Yntemi Gzlem ( farkl kiilerin ayn tany koymas ) B) Geerlilii: Etiyolojik Hlihazr ngr

39

DMS FARKLILIKLARIN NEDENLER 1-DANIANDAN KAYNAKLI 2-DLE GETRLEN KAYETLERE AT FARKLI DOKTORLARCA FARKLIN TANILAR KONMASI 3-DMS DE BELRTLEN LTLERN TAM OLARAK ORTAYA KONMAMASI, O RAJATSIZLIK LE RTEMEMES

SCID: DMS iin yaplandrlm klinik grme. Sadece ve dorudan hastadan alnan bilgilerle yaplan tan koyma biimi. SCID: Structured Clinical Interwiev For SCID

Tan ve snflamada tr geerlilik vardr. Herhangi bir tan / lme ynteminde, neyin llmesini istiyorsak aracn onun llmesidir. Depresyonla ilgili bir lt sadece depresyon belirtileri ile ilgilenmeli. En yaygn geerlilik Etiyolojiktir. (hastalk nedenlerini bilme) Manik Depresip Bi Polar bir hastaln nedeni kaltmsal ise, bu faktrn tedavi srasnda dikkate alnmas gerekmektedir.

Halihazr geerlilik ise; hastaya konan tan ile, o tanya elik eden psiko sosyal ilevlerin ne kadar birlikte grlddr. Geerlilii gsteren bir baka lek ile arasndaki korelsyonun yksek olmasna halihazr geerlilik denir. NGR: (tahmin) bozukluun nasl seyredecei, nasl geliecei ve tedavi snrlar etkilidir. & lityum karbonat; manik depresif bir hastaya iyi gelmekte, ancak bunun sebebi bilinememektedir! Depresyon kiinin aile yaantsn da olumsuz ynde etkilemektedir.

SOMOTOFORM BOZUKLUKLAR Bedensel ve ilevsel bozukluklar anlamn tamaktadr. Konversiyon Bozukluu Ar Bozukluu Hipokandriazis Bozukluk Vcut Disformik Bozukluu 40 Yapay Bozukluk Dissosyafik Bozukluk

CNSEL LEV VE KMLK BOZUKLUKLARI Cinsel stek Bozukluklar Cinsel stekte Azalma / Tiksinti Duyma Cinsel Uyarlma Bozukluk Kadnda ve Erkekte Orgazm Olma le lgili Bozukluklar Kadnda ve Erkekte Prematre Ejalaksiyon Erken Boalma Cinsel Ar Disparoni Tbbi Bir Duruma Bal Olmayan Vajinismus Tbbi Bir Duruma Bal Olan Parofiller Egzibisyonizm Tehircilik / Gstermecilik Fetizm / Prottorizm Srtnmecilik Varyonizm Rntgencilik Cinsel kimlik bozukluu Cinsel kimlik bozukluklar ergenlerde ya da erikinlerde ve ocuklarda olarak snflandrlmaktadr. Yeme bozukluklar Anoreksiya Nevroza Tkanma / kartarak Yeme Bulumia Nevroza Uyku bozukluklar Premier Uyku Bozukluu Dissomnialar Priven mnansiya solunum ile ilgili uyku bozukluklar Baka Bir Yerde Snflandrlmam Drt Denetim Bozukluklar Uyum Bozukluklar Kiilik Bozukluklar Paranoid Antisosyal Narsistlik Obsesif Kompulsif izoid Borderline ekingen BTA (*) izotipal Histirionik Baml kartma Olan Tip / kartma Olmayan Tip

41

SCID OKB KRTERLER TANI YOK OBSESYONLAR Tekrarlayan, sreen, dnceler, drtler, imgeler, istenmeyen ve anlamsz dnceler var m? Birey durumu grmezden alr ya da bu durumu bir ekilde bastrmaya ve dier eylemler ile ntrletirmeye alyor mu? Bu dnceler, kiinin kendi rn olabilir mi? ? 1 2 3 ? 1 2 3 ? ? 1 1 RSKL GRUP 2 2 3 3

1-Sizi rahatsz eden dnceleriniz var m?(tekrarlayan dnceler) dnmek istemediiniz halde aklnza geliyor mu? (panik atak ve gerek tehlikelerden ayrt etmek iin) TANI YOK KOMPULSYONLAR Tekrarlar, belli kurallar ya da sterotipler olan davranlar. Rahatszl nleme ya da geirme iin yaplan, ancak gereki olmayan ve abartl olan ? 1 2 3 ? ? 1 1 RSKL GRUP 2 2 3 3

davranlar. Kendinizi yapmaktan alkoyamadnz herhangi bir davrannz var m?(el ykama, kontrol..) Ne yapyorsunuz? Yapmazsanz ne olacandan korkuyorsunuz? Ka kez yapmak zorundasnz?

42

EKSENLER OK EKSENL DEERLENDRME EKSEN 1 Klinik bozukluk depresyon, izofreni, kayg bozukluu Klinik ilgi oda olabilecek olan durumlar EKSEN 2 Kiilik bozukluklar ve Mental reterdasyon ile ilgili olabilecek tanmlamalar EKSEN 3 EKSEN 4 EKSEN 5 Genel tbbi durum Psiko-sosyal ve evresel sorunlar ile ilgili levselliin genel deerlendirilmesi

43