Professional Documents
Culture Documents
METALURJ M
03.03.2007
1/56
FZKSEL METALURJ-II
Metallerin katlama hz, sistemin s ak ile kontrol edilir Kat hal dnmlerinin ou difzyon ile kontrol edilir. Tek faz kelmesi, tektoid kelme, Sreksiz kelme
FZKSEL METALURJ-II
Yalanmada: solvs erisi altna su verme + keltme. Bir metalin yava soutulmasnda dengesel kelti oluur ve byr. TSOL. scaklndan TTUT scaklna soutma ve frndan alnp havada soutma , TSOL. TTUT soutulursa ve TTUT. da scaklnda bekletildiinde, kelmeye balar Oluan ferrit tektoid ncesi ferrittir.
TTUT
C1
ekil. C1 kompozisyonundaki bir alamn TSOL. scaklndan farkl tutma, TTUT. scaklklarna soutulmas.
FZKSEL METALURJ-II
ekil. Farkl keltilerin ekilleri; a) Tane snr allotrimorfu (TSA), b) diomorflar ve c) Widmanstatten kenar levhalar.
a)
b)
c)
A. Topaks keltiler 1. Tane Snr Allotrimorfu: keltiler tane snrlarnda topak bloklar eklinde(a) 2. diomorflar: keltiler, tane snr veya topaks ekilde (b) iinde daha e eksenli
B. Levhasal keltiler 1. Widmanstatten Kenar Levhalar: Bir allotrimorftan, snrlarndan direkt byyen sivri ulu keskin ekilde(c).
tane
FZKSEL METALURJ-II
T1
C Z Co A1 A2 L
a)
Co
b)
ekil. (a) Su verme scakl T1 ve kelme kompozisyonunda (Co) faz diyagram, (b) keltisinde kompozisyon profili.
FZKSEL METALURJ-II
Arayzeye ak = VC
Byme hz;
dC Arayzeyden ak = VC D dZ Arayz.
A1 yaklak Z mesafesi kadar byyen dan dar atlan atom ktlesi ile orantldr. D (C Co ) / L Atomlar, A2 = A1 olana kadar hareket V= ederler. A2 alan byrse L de artar.
(C C )
Topaks keltilerin byme kinetii iin uygun sonu karlr; kelti bymesi, uzun mesafeli difzyonladr. L mesafesi mm boyutuna kadar uzanabilir. Kat halde byme uzun mesafeli difzyon ile kontrol edilir ve byme nispeten yavatr. Byme hz ve kelme hz zamana bamldr. Byme hz zamanla srekli azalr.
FZKSEL METALURJ-II
ekil. Uzun reaksiyon srelerinde kelti ekilleri ve scaklk kompozisyon blgeleri (Fe-C alamlar).
FZKSEL METALURJ-II
a)
C Co A1 C A2
b)
c)
ekil. Farkl ekillere sahip olan a keltisi merkezinden geen bir izgi boyunca kompozisyon profili, a) sivri, b)silindirik ve c) topaks keltiler.
FZKSEL METALURJ-II
Co kompozisyonunda levhasnn faz iine bymesi, utan itilen znenlerin ou ince levhann kenarlarna doru difzyona urar. znen atomlarn hepsi ilerleyen ucun ilerisine srayamaz, A1 A2 Levha bymesinde, L levha ucu yarap ile lineer olarak orantl. L = ar iken,
V=
D (C Co ) /(ar ) (C C )
FZKSEL METALURJ-II
Levha bymesinin topaks olmaktan farkllamas (Widmanstatten yapsna kayma) ekilde olur; 1. Levha ucunda erilik yarap, 100-1000 A derecede dk. r << L dir levha byme hz allotrimorf byme hzlarndan ok yksek. 2. ok kk u yarapndan dolay levha bymesi ok ksa mesafelere difzyonla olur. 3. Levha sabit u yarapyla ilerler eriyen zamandan bamszdr, byme kararl hal hz ile byr
FZKSEL METALURJ-II
Erilik, faz diyagramnda likids ve solids erilerini aa drr. lerleyen bir levhasnda, sivri uta, faznda znen konsantrasyonu: Cg dan Cg(r) ye der. Byme hz yava.
V=
D C ( r ) Co arC ( r ) C ( r )
Cg(r) Co ye giderken gradyan sfr olacak ve byme duracak. Bu durum iin kritik u yarap =rc
FZKSEL METALURJ-II
FZKSEL METALURJ-II
100 m
FZKSEL METALURJ-II
FZKSEL METALURJ-II
a)
b)
ekil. a) Perlit bymesi srasndaki karbon difzyonu, b) % 0.8 C noktasn gsteren Fe-C faz diyagram. Katlamada dzenli tektik yap, svdan beraber iki kat fazn eli (coupled) bymesi. tektoid dnmde iki kat faz ( ve ), gibi nc bir katdan birlikte oluur.
FZKSEL METALURJ-II
tektik byme benzeri, byyen faz mikroyaps, birbirinin tekrar; ve lamelli levhalar .
FZKSEL METALURJ-II
FZKSEL METALURJ-II
Bilinen en nemli tektoid dnm % 0.8 C ieren elikte, Lamelli yap, ferrit () sementitin (Fe3C) alternatif olarak birbirlerini tekrarlamalar. Yapya denmesinin nedeni, parlatlan ve dalanan yzeyin sedef (pearl) renginde olmas.
Byme Yn
FZKSEL METALURJ-II
Perlitik yap, komu faz tane snrlarnda ekirdeklenip nodl olarak byr. Nodl: Lamellerin paralel olduu birok yapsal birimin birlemesinden ortaya kan birimler perlit kolonileri olarak bilinir
a)
b)
ekil. Perlit nodllerinin tane snrlarndan ostenit tanelerine bydn gsteren temsili ekil, b) farkl koloni ieren tek bir nodl.
FZKSEL METALURJ-II
FZKSEL METALURJ-II
tektoid Yapnn ekirdeklenmesi C1 karbonlu elik, A3, Acm ve A1 faz snr Istma ve T1 scaklna soutma. faz (ostenit), karbona ar doymu. Bu nedenle, Widmanstatten + TSA Acm erisi, tektoid scaklk altnda biraz sementit olur ve perlit reaksiyonu ekirdeklenir. TSA arayzeyinde kompoziyon maksimumdur.
ekil. Fe-C Faz Diyagram
T1* de tanesi tm ve Fe3C e gre ar doymu tektoid st ferrit olumadan hemen perlit oluur. T* altnda tektoid bileim altnda % 100 perlit.
FZKSEL METALURJ-II
ekil. Yava srekli soutma ile AISI 1040 elii. a)Tane iinde perlitte ok sayda Widmanstatten kenar levhalar ve TSA ostenit tane snrlarnda ferrit (x170). b) Widmanstatten kenar levhasna yakn perlit yapsnn SEM fotoraf (x 4300).
Dengesel artlarda % 100 perlit % 0.8 C da. Perlit kompozisyonu ferrit ve sementit levhalarnn relatif boyutlar ile ilgilidir.
FZKSEL METALURJ-II
tektoid st elikte tektoid ncesi sementit perliti ekirdekler. tektoid alt eliklerde tektoid ncesi ferrit perliti ekirdekler. lkin bir film oluur ve baka filmin ilk film zerinde ekirdeklenir. Tekrarl bir ferrit-sementit yaps oluur ve bir kristallografik iliki ortaya kar.
FZKSEL METALURJ-II
Dengesel artlarda yava soutma elde edilen yaplar (x500). a) tektoid alt % 0.45 C ieren elik (beyaz alanlar ferrit siyah blgeler perlit), b) tektoid st % 0.9 C ieren elik (tane snrlarnda ve ebeke iinde kaln beyaz alanlar sementit, siyah blgeler perlit
FZKSEL METALURJ-II
FZKSEL METALURJ-II
Perlit kolonileri
FZKSEL METALURJ-II
TSA
ok ince perlit
a)
b)
c)
d)
ekil: Deiik kelti oluumlarn gsteren iki ostenit tanesi (1 ve 2) arasnda bir tane snr
FZKSEL METALURJ-II
Yanlara byme
ekil: Bir perlit kolonisinde yanlara ve kenarlara byme. Perlit kolonilerinin iki byme metoduyla byr. Kenarlara doru byme (basit bir difzyon prosesi ile) Yanlara doru byme (difzyon + alternatif ekilde ferrit ve sementitin ekirdeklenmesi) Lamelli tektik alamlarda, epitaksiyel iliki var. tektoid mikroyaplarda da var.
FZKSEL METALURJ-II
Ostenit tane snrnda tektoid ncesi sementitte perlit ekirdeklendii zaman B ilikisi Perlitin temiz ostenit tane snrlarnda ekirdeklenmesi ile A ilikisi. Lameller aras mesafe kendi kendini dzenler. Sopt.(lameller aras mesafe) tesbit edilir. Sopt. = 2 Smin. dir
FZKSEL METALURJ-II
1 S m in . = S o p t . 2
4 S opt . = S f TE
Sf TE = lamelli arayzey iin serbs enerji. Perlit, kendi lameller aras mesafesini, ekil: Optimum ve minimum lameller aras mesafenin grafiksel tanm. So Sopt. = 2 Smin ye dzenler
FZKSEL METALURJ-II
D 1 R =A 2 C C S opt .
Atomlar yer alan, difzyon boluk mekanizmas ile ise faznda difzyon yava. - tektoid arayzeyi uyumsuz bir arayzey, arayzeyde tane snr difzyonu var.
1 Smin R = KD B 1 So So So
Perlit lamelleri aras mesafe lm, zotermal byme ilemi
FZKSEL METALURJ-II
% 0.93 C
(1/S)x10-3cm-1
% 0.8 C
a)
Scaklk, C
b)
ekil a) Al-Zn tektoid alamlarnda scakla karlk lameller aras mesafe ilikisi. b) Hillert tarafndan deiik aratrmaclarn perlit byme hz zerine yapm olduklar almalarn Fe-C alamnda gsterilmesi. eri de farkl aratrmaclar tarafndan elde edilmi ve sonular genelde uyum salamtr.
FZKSEL METALURJ-II
2 R = Be Q/ RT TE
Lameller aras mesafe lm, Bolling ve Richman, kontroll katlama almalarna benzerdir Sabit hzda aa inen 6.4 mm lik bir elik ubuk scak zondan geirilir. Sabit hzda perlit bymeye zorlanr. 2500 C/cm lik bir scaklk gradyant kullanlr. elikte perlit arayer znen atomlar ile vastasyla oluur. Demir d sistemlerde yer alan znen atomlar ile Difzyon katsays dk tane snr difzyonu daha nemli.
FZKSEL METALURJ-II
ekil: a) Deneysel ve teoriye gre lameller aras mesafenin kyaslanmas, b) Perlitin izotermal byme hzna Cr ve Mo empritelerinin etkisi.
FZKSEL METALURJ-II
Soutma ortamnn deimesi veya soutma hznn deimesi lameller aras mesafelerin de deiimine yol aar. Anlam zellikler de nemli oranda deiir. Lameller aras mesafe der ise sertlik ve mukavemet artar
ekil. farkl scaklklara soutulup olarak bekletme ile (izotermal soutma) soutma) ortaya kan perlit mikroyaplar: a) 655 oC, a) 600 oC, c) 534 oC ve d) 487 oC. ki fazl mikroyaplar ayn olmasna ramen ortaya kan farkn bekletme scaklnn dmesi ile lameller aras mesafenin dmesidir.
FZKSEL METALURJ-II
Alam elementleri perlit reaksiyonu geciktirir i) Cr, Mo tektoid scakln ykseltir (Cr ve Mo hem ferrit ve hem sementit tarafndan paylalr) ii) Mn ve Ni tektoid scakl drr (Mn ve Ni paylama yok) i) ve ii) perlit byme hzn drr.
i) etkisi daha fazla. Mn ve Ni, demirde karbonun difzyonunu geciktirir
Dk alam miktar
FZKSEL METALURJ-II
edilir.
Perlit genelde arayzeylerde ekirdeklenir (yksek scaklk istisna) Yksek scaklkta birka perlit nodl oluur (Bir tane iinde)
FZKSEL METALURJ-II
Tablo: Deiik ekirdeklenme yerleri iin Avrami eitlii sabitlerinin hesaplanan deerleri. G= byme hz, A= tane snr alan, L tane kenar uzunluu ve = tane kelerinin says. ekirdekleme Yeri Tane snr Tane kenar Tane kesi k 2AG LG2 4G3/3 n 1 2 3
d = ortalama tane ap, G = ortalama byme hz ise, dnm iin gerekli olan zaman (tf)
0.5d tf = G
FZKSEL METALURJ-II
Soutma hz, soutma ortam, mikroyap ve mekanik zellikler hakknda bilgi verirler. TTT diyagram sl ilemde temel anahtardr. Hemen hemen her eliin TTT diyagram mevcut.
(T-T-T) erisi nasl elde edilir?, 1. Tuz banyosu potalarna soutma 2. Tekrar oda scaklna soutma
FZKSEL METALURJ-II
rnek: 650 C e soutma, -perlit 5 sn gemeyinceye kadar olumaya balamaz. - 17 sn de dnmn % 50 si tamamlanr - Perlit dnmnn tamam 40 sn zaman gemesinden sonra gerekleir. tf = (0.5d/G) den, d = 44 mm,
m a
Scaklk (oC)
Ba l a
t Bi
Kararsz ostenit
Sre (sn)
Byme hz (G) = 6.3 x 10-4 cm/sn Alam elementi varsa bu byme hz der.
ekil: (900 C) de ostenitlenen, ASTM tane numaras 6 olan AISI 1080 eliinin T-T-T diyagram.
FZKSEL METALURJ-II
Ostenit (kararl) tektoid scaklk
Kaba perlit
nce perlit
Dnm durumu
Sre (sn)
FZKSEL METALURJ-II
A: Ostenit B: Beynit M: Martensit P: Perlit
Scaklk oC
Diyagrama gre, T-T-T. diyagramnda 550 C altnda perlit olumaz, kaymal dnm 900 C scaklktan 1 sn zaman iinde 550 oC nin altna inildiinde olumaya balar. % 100 kaymal dnm 230 oC de oluur.
Sre (sn)
FZKSEL METALURJ-II
ekil: T-T-T diyagramnda sabit scaklkta dnm oran ile T-T-T diyagram karlatrlmas.
FZKSEL METALURJ-II
FZKSEL METALURJ-II
Mukavemet
Temp Martensit Beynit nce Perlit Kaba Perlit Kresel sementit Genel Eilimler
Sneklik
Temperleme Istma
Temperlenmi martensit (+ok ince Fe3C partiklleri
FZKSEL METALURJ-II
FZKSEL METALURJ-II
FZKSEL METALURJ-II
TTT diyagramlar yannda ayn diyagram zerinde ferrit + perlitik, beynitik ve martensitik dnm balang ve bitiini gsteren eriler ieren diyagramlar CCT Diyagramlar olarak bilinir Continuously Cooling Transformation (CCT)
Mikro bileenlerin faz dnm ve retimi ZAMAN gerektirir. Scaklk ykselmesi = Zamann dmesi Bir scakla hzla inip tutmak yerine zamann deiimine bal olarak dnm gerekletirilirse bu durumda CCT. rileri elde edilir. Dolaysyla, bir CCT diyagramnn gei (dnm) izgileri TTT diyagramnda farkldr.
FZKSEL METALURJ-II
FZKSEL METALURJ-II
FZKSEL METALURJ-II
FZKSEL METALURJ-II
Kat hal kelme reaksiyonlar; a) srekli ve b) sreksiz modlar Sreksiz kelme = hcresel kelme {iki fazn eli bymesi ile (dubleks yap)}. Sreksiz kelme, srekli kelme reaksiyonuna engel (yalanma sertlemesi) Ynlenmi kompozit malzemeler (ok ince levha boyutu) Sreksiz kelmenin Karakteristii C kompozisyonunda faz T1 scaklna soutma, tane snrnda kk hcresel kelti oluumu matriksinde bu kelti byr. Dubleks kelti ve levha karm. levhalarnn kompozisyonu = C levhalarnn kompozisyonu = C' . C ' > C
FZKSEL METALURJ-II
ekil: a) ve solvs erilerini gsteren faz diyagram. b) ki kelti hcresinin mikroyapsn gsteren sreksiz kelmenin temsili izimi
FZKSEL METALURJ-II
Hcresel kelme, yksek voltajl (1 MeV) TEM ile direkt olarak gzlenebilme rnek; 14 farkl Cu alam:Cu (Mg, -Ti, -Be, -Sb, -Sn, -In, -Cd, -Ag, Si, -P, -Cr, -Fe, -Mn, -Co). lk sekizde sreksiz kelme var
Sreksiz kelimesi = kelti-matriks snrnda faz kompozisyonunun sreksiz bir ekilde deimesi. Genelde, kelti hcresi - ana faz arayzeyi uyumsuza- yzeylerinde kompozisyon ve kristallografik yn sreksizlii. yzeylerinde de ayn uyumsuzluk var.
FZKSEL METALURJ-II
ekil: Sreksiz kelmenin gzlendii iki Cu esasl alamda kelmenin olutuu scaklk aralklar.
FZKSEL METALURJ-II
R=
4 D B Q S2 o
1-Tane iindeki ekirdekleme ile kyaslandnda, tane snrlarnda heterojen ekirdekleme iin yksek bir olaslk. 2-Yksek bir snr difzyon katsays. 3-kelme iin yksek bir itici g.