Professional Documents
Culture Documents
Yapsal Reformlarn Tamamlanamamas Dzeltici Devalasyon Yaplmamas Yksek Tketim Eiliminin Dikkate Alnmamas Ksa Dnemli Sermaye Girilerine Kar nlem Alnmamas Programn Banda Bankaclk Sektrnde Reform Yaplmamas
TRKYE EKONOMS: YENTRK VE KAYALICA
2
VE 2001 KRZ
Bankaclk sektrnn varolan krlgan yaps programn uyguland ilk 11 ay boyunca srd. ngrlen bankaclk reformlarnn da yaplmam olmas nedeniyle Kasm ay ncesinde ciddi bir krlganlk art ortaya kmaya balad. zelikle sermaye yaps yetersiz olan, bilanolarnn aktifinde yksek devlet tahvili tutan ve yetersiz dvizi olan bankalarda nemli bir faiz ve kur riski olutu.
Dier hedefler:
Reformlar dnda program hedeflerine ve politikalarna uyulmutur. r.:
konsolide btede faiz d fazla verilmi MB para yaratma konusunda programn gereklerini yerine getirmi ve net i varlk art kriz ncesine kadar yaplmamtr. Dier yandan programn dviz kuru hedeflerine de uyulmutur
ancak dviz kurunun ar deerlenmesi ve balangta dzeltici devalasyonun yaplmam olmas sonucu programda konulan hedefin ok zerinde bir cari ak
Bankaclk ve dier nemli yapsal reformlarn savsaklanmas, siyasi iktidarn bu konudaki kararszlklar cari an ok bymesi ve tketimin ok artmas Kasm 2000de programn srdrlemeyecei kanaatinin IMFde domasna yol amtr.
ksa dnemli borlar/uluslararas rezervler oran Kasmn ikinci yarsnda ksa dnemli sermaye k yaanm MBnn net d varlklar 4 katrilyon gerilemitir.
TRKYE EKONOMS: YENTRK VE KAYALICA
7
22 Kasmda balayarak, bankaclk kesiminde bir likidite talebi domutur. Programa uygun olarak, Merkez Bankas piyasaya likid srememi ve Aralk 2000: faiz oranlar % 2000lere devalasyon beklentisini getirmitir. Sonra MB piyasaya likidite vermek iin net i varlklarn ykseltmek zorunda kalm, yani programn net i varlk snrlamas terk edilmitir.
TRKYE EKONOMS: YENTRK VE KAYALICA
8
3800 3300 2800 2300 1800 1300 800 300 -200 -700 -1200 -1700 -2200
07.01.00 21.01.00 04.02.00 18.02.00 03.03.00 15.03.00 31.03.00 14.04.00 28.04.00 12.05.00 26.05.00 09.06.00 23.06.00 07.07.00 21.07.00 04.08.00 18.08.00 01.09.00 15.09.00 29.09.00 13.10.00 27.10.00 10.11.00 24.11.00 08.12.00 22.12.00 05.01.01 19.01.01 02.02.01 16.02.01 02.03.01 16.03.01
22 kasm 2000 ylnda ekonomide ortaya kan likidite sorununu IMF dviz ata olarak niteledi. Halbuki aralk ay ak pozisyon kapama ve bilano dzeltme ay olduu iin bankaclk kesiminin olaan saylabilecek bir talebiydi. Eer likidite ata olarak kabul edilseydi piyasaya TL fon srerek bu sknt ksmen alabilirdi.
IMF dviz ata diye niteledi ve fon verdi. i, esnaf ve ievreleri para talep etti. Ecevit kaynak aryoruz diye aklama yapt. Bu aklama ile birlikte programdan vaz geildii intiba uyand.
11
4 aralk 2000de IMF programdan vaz geilmesi iin talepte bulundu. IMF dviz ata olduu iin rezervlerin tm tkenebilir kansna kaplmt. Hazine ve TCMB yetkilileri programdan vaz geilmesi durumunda istifa edeceklerini akladlar. Ecevit program durdurmaktan vaz geti.
12
18 ubat tarihinde, tasarruf mevduat Sigorta fonu ynetim kurulu karar ile Egebank, Yurtbank, Ttncler bank, Yaarbank, Bank kapitalin Smerbank bnyesinde birletirilerek kapatlmalarna karar verildi.
13
19 ubat 2001: Ecevit ve Sezerin arasnda kan siyasi gerginlikten sonra ubat aynda ikinci bir kriz yaand ve ekonomiden ok miktarda sermaye yurt dna kt.
14
Bankalarn ak pozisyonlarn kapama istei nedeniyle dviz talebi artt ve likidite skkl ortaya kt.
Faiz oranlar ykseldi.
Uluslararas rezervlerin yksek olmasna ramen ciddi bir kayp ile karlamamak iin TCMB dviz satmad.
TRKYE EKONOMS: YENTRK VE KAYALICA
15
Ortalama Vade
22 ubatta 7 saat sren bir bakanlar kurulu toplants ile kur dalgalanmaya brakld. Ecevit devalasyon yapmam dedi. Bunu 1980 ncesi davran biimi. Kur piyasaya dalgalanmaya brakld. (en nemli fiyat speklasyona brakld ) 900.000-1.100.000-1.400.000 gibi hzla ykselen kurun piyasa alveri hacmi ok dk dzeylerde seyretti.
kinci bir kur piyasas dodu ve alveriler bu kur zerinden yapld. nk piyasa kuru speklatrlerin eline dmt. TL ar deer kaybna uramt. ubat 2001: Acil nlemler Paketi (bkz. Ek1) 2000 yl sresince karlmas taahht edilen 16 kanun 2001 ylnan banda byk bir hzla karld. Haziran 2001de Gl Ekonomiye Gei program yrrle girdi.
2000 Gerekleme 33,756 26,514 7,242 46,603 26,163 9,982 3,611 2,472 886 9,211 20,440 -12,846 7,594
19
Hkmet, TLyi dalgalanmaya brakrken ne Malezya tipi bir sermaye kontrol getirdi, ne de Rusya gibi bor moratoryumunda bulundu. Merkez Bankasnn dviz rezervi tkenmeden TL dalgalanmaya brakld: Trkiyede rezerv durumu iyiydi Tayland, Kore (1997), Meksika (1998)de dviz mdahalesi ve rezerv tkenii olmutu Dier lkelerde dviz kuru dalgalanmadan sonra fazla ykselip sonra 2-3 ay iinde stabilize oluyor. Stabilize olmadan bir defa daha k grlyor: Trkiyede ne olacak ?
TRKYE EKONOMS: YENTRK VE KAYALICA
20
Rusya 13,2 70,7 149,5 Brezilya 7,6 56,4 0,8 Meksika 8,4 90,1 18,4 Tayland 1,7 23,8 31,9 Gney Kore 18,3 47,3 -15,2 * Rusya=1998, Brezilya=1999, Gney Kore=1998, Tayland=1997, Meksika=1995 Kaynak: ABN AMRO
22
23
kamu bankalarn mali sistem iinde bir istikrarszlk unsuru olmaktan karmak, mali sistemin istikrar ve kamu maliyesine getirdikleri ykn azaltlmas bakmndan TMSF bnyesindeki bankalarn sorunlarn en ksa srede zme kavuturmak ve yaanan krizlerden olumsuz ynde etkilenen baz zel bankalarn salkl bir yapya kavumalarn salayacak dzenlemeleri gerekletirmektir
TRKYE EKONOMS: YENTRK VE KAYALICA
24
Sorunlar:
grev zararlarnn yksek olmas, kullandrdklar kredilerin topladklar mevduattan olduka yksek olmas, nakit a ve gecelik borlanma ihtiyacnn ok yksek olmasdr.
Program:
Hazine tarafndan kamu bankalarna grev zarar alacaklar karl olarak deiken faizli menkul kymet verilmitir. Sermayelerini artrabilmeleri iin ek kaynak aktarlmaktadr. Emlak Bankas tasfiye edilerek baz ykmllklerinin Ziraat Bankasna devredilmesi; Vakflar Bankasnn zelletirilmesi, dier kamu bankalarnn verimsiz ubeleri kapatlacak ve personel saysn azaltmak iin emeklilik tevik edilmesi gibi uygulamalar iermektedir.
TRKYE EKONOMS: YENTRK VE KAYALICA
25
gecelik borlanma ihtiyalarnn azaltlmasna ve dviz ak pozisyonlarnn drlmesi; ube ve personel says azaltlmas, iletme ve personel giderlerinde tasarruf salanmas vb. birleme ve sat almalar
TRKYE EKONOMS: YENTRK VE KAYALICA
26
Kamu ve TMSF bankalarnn yeniden yaplandrlmas ile birlikte Trk Liras fonlar zerindeki bask orta vadede nemli oranda azalacaktr.
Bylece zel bankalarn fonlama maliyetleri , yurtiinden kullanabilecekleri kaynaklar fon ihtiyalarn karlamak iin yurtdndan borlanma oranlar .
TRKYE EKONOMS: YENTRK VE KAYALICA
27
Program bankalarn zvarlklarn ve bilano yaplarn glendirmelerini amalamaktadr. Bu amala, sermaye yeterlilii kriteri de dikkate alnarak, zel bankalardan sermaye artrm veya sermaye benzeri kredi temini ve yeniden yaplanma stratejilerini ieren taahht mektuplar alnmtr.
bankalardan sermaye artrm, sermaye benzeri kredi temini, birleme, ube ve personel saysnn rasyonalize edilmesi, maliyetlerin drlmesi, hisselerin bir ksm ya da tamamnn yabanc ve yerli ortaklara sat gibi nlemlerin belli bir takvim dahilinde yerine getirilmesi istenmektedir. TRKYE EKONOMS: YENTRK VE
KAYALICA
28
Sektr
Ticaret Bankalar Kamu Sermayeli Bankalar zel Sermayeli Bankalar Tas.Mevd.Sig.Fonu.Devr.B. Yabanc Bankalar Kalknma ve Yatrm Bankalar Kamu Sermayeli Bankalar zel Sermayeli Bankalar Yabanc Bankalar Kaynak: Trkiye Bankalar Birlii, www.tbb.org.tr
1990 2,8 2,8 2,2 3,5 3,3 2,0 1,8 2,5 5,3
2000 -3,1 -3,5 -0,6 1,2 -51,3 0,7 5,3 5,3 5,7 4,6
29
30
zel bankalarn kendi kaynaklar ile sermayelerini artrmalar konusunda yeniden yaplanma program erevesinde balatlan uygulama sonucu zel bankalar, 2001-2002 yllarnda toplam 3.289 trilyon tutarnda sermaye art gerekletirmilerdir. Bankalarn Sermeyelerini Glendirme Program balatlmtr.
3 aamal denetim ve bir defalk sermayeye destek (Vakflar Bankas kullanmtr)
stanbul Yaklam erevesinde 6 milyar dolar civarnda bir bor tutar kapsama alnarak bunun 5 milyar iin szleme yaplm ve yeniden yaplandrma gerekletirilmitir.
TRKYE EKONOMS: YENTRK VE KAYALICA
32
Kasm 2000 ylnda zel bankaclk kesiminin 11 milyar dolar ak pozisyonu bulunmaktadr
Haziran 2001 tarihinde gerekletirilen bir i bor takas ile zel sermayeli bankalarn ak pozisyonlar kapatlma yoluna gidilmitir. Bylece kur riski azaltlmtr.
33
zetle:
bankaclk sektrne Hazine, Merkez Bankas ve kamudan aktarlan tm kaynaklar ve yurt dndan kullanlan uluslararas kredilere ramen, 1990l yllar ortaya kan arpklklarn izlerinin hala silinemedii grlmektedir. 2000li yllarn sektr bilanolar aada incelenirken grlecei gibi, sektr temel ilevi olan yatrm ve retim olanaklarnn finansman iin kaynak yaratma ilevini hala tam olarak yerine getirmemektedir. 1990l yllardaki yanl politika ve uygulamalar sonucu yaanan iki byk krizden doan zararlar ve bunlara ek olarak sektrn mali ve operasyonel yapsnn dzeltilmesi iin 2000 ylndan beri harcanan kaynaklarn kamu maliyesi zerinde yaratt yk ve ekonomide yarat ekonomik ve sosyal kayplar ksa dnemde etkisi giderilemeyecek boyuttadr.
TRKYE EKONOMS: YENTRK VE KAYALICA
34
Tablo: VIII.7.Trk Bankaclk Sistemi Bilanosu 2001-2003 2001 2002 VARLIKLAR 100 100 Likidite 22 16 Menkul Deerler Czdan 34 41 Krediler 27 27 Duran Varlklar 9 9 Dier Varlklar 8 7 YKMLLKLER Mevduat Mevduat D zkaynaklar Dier Ykmllkler 100 68 13 10 9 100 67 13 12 8
Kaynak: Trkiye Bankalar Birlii, Trkiye Ekonomisi ve Bankaclk Sistemi, 2002 ve 2003, www.tbb.org.tr
35
2001
Dalgal kur rejimi: ani ve geici dalgalanmalarda ise mdahale Net i varlklar iin tavan ve net uluslararas rezervler iin taban deerler getirilmitir Bankaclk reformlar: (r.sektrn denetlenmesine ynelik reformlar; TMSF kapsamndaki bankalarn tasfiyesi / at)
TRKYE EKONOMS: YENTRK VE KAYALICA
36
2002-2003:
Fiyat istikrar temel hedef Dvize en alt dzeyde mdahale Ters para ikamesi olaslnn rezervleri artracak ekilde kullanlmas Parasal hedefleme ve rtk bir enflasyon hedeflemesi: bunun iin ksa dnemli faizler enflasyona ynelik kullanlacak MBnn Bankalararas Para Piyasas ve Dviz ve Efektif Piyasalarndaki araclk rol aamal olarak sona erdirilecek
TRKYE EKONOMS: YENTRK VE KAYALICA
37
1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
143,9 46,7 46,7 38,7 63,2 42,2 28,9 28,1 66,9 48,3 22,8 60,2 64,6 60,5 169,9 53,5 77,9 86,9 71,7 60,9 48,5 96,5 22,9 -0,8
115,6 33,9 21,9 31,4 48,4 45,0 34,6 38,8 73,7 63,3 60,3 66,0 70,1 66,1 106,3 93,6 80,4 85,7 84,6 65,0 54,6 54,4 44,8 25,3
33,0 35,0 50,0 45,0 45,0 55,0 48,0 58,0 83,9 58,8 59,4 72,7 74,2 74,8 95,6 92,3 93,8 96,6 94,8 46,7 45,6 62,5 48,2 28,6
43,7 50,2 53,6 48,1 64,3 59,8 54,0 80,5 87,7 87,6 164,4 121,9 135,2 127,2 122,5 109,5 38,0 96,2 63,8 45,0
-11,2 9,0 19,1 23,4 10,2 7,8 29,8 12,7 14,0 16,9 -2,2 44,6 32,1 21,5 29,9 30,2 -1,9 -0,2 33,5 46,2
*Scak para getirisi (arbitraj oran) = (1+i/1+e) - 1; i = dnemin en yksek faiz oran; e = devalasyon oran
39
TLnin yeniden deer kazanmas, Enflasyondaki azalma Hazinenin yurt dndan borlanmaya arlk vermesi Kamu hesaplarnn birincil fazla vermesi ve zelletirme gelirlerinin bor stokunu eritmekte kullanlmas faiz orannn dmesinde dier nemli etkenlerdir.
TRKYE EKONOMS: YENTRK VE KAYALICA
40
Yabanc parann daha fazla deer kaybetmeyecei beklentisi ile yerli paraya olan talep ve dviz arz artmtr 2002 ortalarndan itibaren seim tarihinin belirlenmesi, AB uyum yasalarnn kmas yerli paraya olan gveni artrm ve TLnin deerlenmesinde etkili olmutur. 2003 ylnda DTH azalma srerken, enflasyonda yaanan olumlu gelimeler TLnin deerlenme srecini hzlandrmtr. TRKYE EKONOMS: YENTRK VE
KAYALICA
41
42
2001 N YAPISAL REFORM STRATEJS (ubat 2001de aklanan) zelletirme Trk Telekomun %51inin blok olarak, kalan hisselerinin halka arz yntemi ve alanlarna satlmas yoluyla tamamnn zelletirilmesi nc nesil mobil telefon (UMTS) lisansnn satna ilikin hazrlk almalar THY, TEKEL VE eker fabrikalar bata olmak zere zelletirme daresi Bakanlnn mevcut portfynde bulunan kurulularn zelletirilmesi
44
Kamu bankalarnn olumu grev zararlar karlnda piyasa koullarnda Hazine tarafndan DBS ihra edilmesi ve bu katlarn nakde evrilmesi
kamu bankas (Ziraat, Halk ve Emlak) iin ortak bir ynetim kurulu oluturulacak, Emlakbank, Zirrat Bankas ile birletirilecek Kamu bankalarna zarar oluturacak grev verilmeyecek (mevcut grev zararlarna ilikin kanun ve kararnameler iptal edilecek) Kamu bankalar piyasa ve karllk esasna gre alacak
TMSFye devredilen bankalarn likidite ihtiyalar kamu bankalarna benzer yntemle zlecek Sorun yaratan ksa vadeli ykmlkleri, bir plan dahilinde tasfiye TRKYE EKONOMS: YENTRK VE edilecekAma:
KAYALICA 45
46