T.C.

MLL ETM BAKANLII

EVRE KORUMA KATI ATIK TOPLAMA

ANKARA - 2009

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulalabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.

NDEKLER
AIKLAMALAR GR RENME FAALYET - 1 1. KATI ATIKLARIN TANIMI VE SINIFLANDIRILMASI 1.1. Kat Atklarn Tanm 1.2. Kat Atklarn Snflandrlmas 1.2.1. Evsel Atklar ve Kaynaklar 1.2.2. Endstriyel Atklar ve Kaynaklar 1.2.3. Tehlikeli Atklar ve Kaynaklar 1.2.4. Tbbi Atklar ve Kaynaklar 1.2.5. zel Atklar ve Kaynaklar 1.3. Kat Atklarn zellikleri 1.3.1. Fiziksel zellikleri 1.3.2. Kimyasal zellikleri 1.4. Kat Atklarn retim Hz 1.4.1. Kat Atk retim Hzn Etkileyen Faktrler 1.4.2. Kat Atk retim Hznn Belirlenmesi LME VE DEERLENDRME RENME FAALYET - 2 2. KATI ATIKLARIN TOPLAMA VE TAINMASI 2.1. Kat Atklarn Geici Olarak Depolanmas 2.1.1. Geici Depolama in Gz nne Alnacak Esaslar 2.1.2. Konut ve Yerleri in Geici Depolama Sistemleri 2.2. Kat Atklarn Toplanmas 2.2.1. Toplama Aracnn Sahip Olmas Gereken zellikler 2.2.2. Kat Atk Toplama Sistemleri 2.2.2.1.Hareketli Konteynr Sistemleri (HKS) 2.2.2.2.Sabit Konteynr Sistemi (SKS) 3 8 9 11 11 11 12 13 14 15 16 17 17 18 20 22 23 24 25 27 27 27 27 29 29 30 32 32 33

2.2.3. Toplama Rotalar 2.2.3.1.Toplama Rotalarnn Belirlenmesi 2.3. Kat Atklarn Tanmas 2.3.1. Kamyon veya Treylerle Tama 2.3.2. Demir Yolu le Tama 2.3.3. Suyolu le Tama 2.3.4. Kat Atklarn Boru iinde Tanmas 2.4. Aktarma (Transfer) stasyonlar 2.4.1. Aktarma stasyonu Tipleri 2.4.2. Aktarma stasyonu Sistem Seimi 2.4.3. Aktarma stasyonu zellikleri 2.4.4. Aktarma stasyonu Yer Seimi LME VE DEERLENDRME RENME FAALYET - 3 3. TIBBATIKLARIN TOPLANMASI VE TAINMASI 3.1. Tbbi Atklarn Toplanmas 3.2. Tbbi Atklarn Tanmas 3.3. Tbbi Atklarn Toplanmas, Tanmas ve Geici Depolanmasnda
Dikkat Edilmesi Gereken Faktrler

33 34 34 34 35 35 35 36 37 39 39 39 40 42 42 43 44

45 47 49 49 50 50 52 52 52 52 53

LME VE DEERLENDRME RENME FAALYET - 4 4. KATI ATIKLARDA GER KAZANMA VE GER DNM 4.1. Geri Kazanlabilir Maddeler 4.1.1. Kat / Karton 4.1.2. Cam 4.1.3. Plastik 4.1.4. Metal 4.2. Ambalaj Atklarnn evre Kirliliine Etkileri 4.3. Geri Kazanlabilir Atklarn Ayrm ve Toplanmas

4.4. Trkiye de Geri kazanm almalar LME VE DEERLENDRME RENME FAALYET - 5 5. KATI ATIK BERTARAF YNTEMLER 5.1. Dzenli Depolama 5.1.1. Dzenli Depolama Sahas Yer Seimi 5.1.2. Dzenli Depolama Tesisinin Genel zellikleri ve Kabul Edilmeyecek Atklar 5.1.3. Dzenli Depo Sahas Tabannn Oluturulmas 5.1.4. Drenaj Tabakasnn Oluturulmas 5.1.5. Depo Gaz Oluumu ve Gaz Toplama Sistemleri 5.1.6. Atklarn Doldurulmas ve eitli Doldurma Metotlar 5.1.7. Atklarn rtlmesi ve rtnn Faydalar 5.1.8. Dzenli Deponun Dolmasndan Sonra Yaplacak lemler 5.2. Kompostlatrma 5.2.1. Kompostlatrmaya Tesir Eden Faktrler 5.2.2. Kompostlatrma Prosesinin Aamalar 5.2.3. Kompostun Kullanld Yerler 5.2.4. lkemiz Atklarnn Kompostlatrlabilirlii 5.3. Yakma 5.3.1. Yaklacak Kat Atn zellikleri 5.3.2. Yakma Tesislerinde Yaklmas Yasak Olan Atklar 5.3.3. Yakma Tesisinin Temel Birimleri 5.3.4. Yakma Prosesi Aamalar 5.3.5. Yakmann Avantaj ve Dezavantajlar 5.3.6. Yakma leminin lkemizdeki Durumu 5.4. Piroliz 5.4.1. Piroliz Sreci 5.4.2. Pirolizin Avantajlar 5.4.3. Yakma ve Piroliz Arasndaki Farklar 5

54 56 58 58 61 62

63 64 66 67 69 70 70 71 72 73 74 75 75 75 76 77 77 79 79 80 81 81 81

LME VE DEERLENDRME 5.5. P KAMYONLARI SIKITIRMA NTES KULLANMA VE NME BNME TALMATLARI 5.5.1. Ara Tantm 5.5.1.1. Gvde 5.5.1.2. Sktrma Perdesi 5.5.1.3. Arka Kapak 5.5.1.4. Konteyner Kaldrma Dzeni (opsiyon) 5.5.1.5. Hidrolik Tesisat 5.5.2. Aracn Kullanm 5.5.2.1. Kabin Kontrolleri ve Kullanm 5.5.2.2. Arka Manuel Kumanda Kollar 5.5.2.3. n Manuel Kumanda Kollar 5.5.2.4. Kumanda Kutusu 5.5.2.5. n Dmeler 5.5.2.6. Arka Kapak Kontrol Kutusu (opsiyonel) 5.5.2.7. Perde By- Pass Valf 5.5.3. Kullanm Talimatlar 5.5.3.1. lk altrma ncesi Kontrol 5.5.3.2. Herhangi Bir altrma ncesi Kontrol 5.5.3.3. Hidrolik Pompay altrmak 5.5.3.4. pn Yklenmesi 5.5.3.5. pn Sktrlmas 5.5.3.6. pn Tanmas 5.5.3.7. pn Boaltlmas 5.5.4. Genel Gvenlik 5.5.4.1. Kiilere Ynelik Gvenlik Gereksinimleri 5.5.4.2. Ekipmana Ynelik Gvenlik Gereksinimleri 5.5.4.3. Gvenlik iaret ve etiketleri 5.5.4.4. Kullanmla ilgili Gvenlik Gereksinimleri 6

87

85 85 85 85 85 86 86 86 87 87 88 88 89 89 89 89 89 89 90 90 90 91 91 92 92 92 92 92

5.5.4.5. Gvenlik Cihaz 5.5.5. Tehlikeli Durumlar KAYNAKLAR

92 93 94

AIKLAMALAR

KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK

---evre Koruma p Toplama Personeli Kat Atk Toplama Kat atklar toplama usul ve metodlar 40/24 Yok ----

Genel Ama Bu modl ile Kat atk toplama ile ilgili kurallar uygulayabileceksiniz. Amalar MODLN Kat Atklar ayrabileceksiniz. AMACI Atklarn zelliklerini tanyabileceksiniz. p toplama kamyonlar sktrma nitesini kullanabileceksiniz. p kamyonun arkasnda ara stnde seyahat edebileceksiniz. Atk trlerinin sizlere verecei muhtemel zararlar bileceksiniz. Ortam Atlyeler, snf, iletmeler, ktphane, ev, bilgi teknolojileri ortam ETM RETM vb. kendi kendinize veya grupla alabileceiniz tm ortamlar. ORTAMLARI VE Donanm DONANIMLARI Duvarlardaki asl gvenlik kurallar, levhalar, projeksiyon, tepegz, bilgisayar, televizyon ve vcd dijital kayt cihaz, retim materyalleri. Modln iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra, verilen lme sorular ile kendi kendinizi LME VE deerlendirebileceksiniz. DEERLENDRME retmen, modl sonunda size lme teknikleri uygulayarak kazandnz bilgi ve becerileri lerek deerlendirecektir.

GR

Teknolojik gelimeler, hzl nfus art, tketim alkanlklarnn deimesi ve buna benzer bir ok nedenden dolay doal kaynaklar hzla azalmaktadr. Doal kaynaklardaki bu azalmaya karn doaya braklan atk miktar da hzla artmaktadr. Bu atklarn nemli bir ksmn da kat atklar oluturmaktadr. Atklarn artmas, zelliklerinin deimesi, tabiatta uzun sreler bozulmadan kalabilen atklarn oalmas gibi birok etken evre adn verdiimiz ortamn kullanm amalarnn dna kmasna yani evre kirlenmesine sebep olmutur. Kirletilmemi bir ortamda (evrede) yaama hakk insanlarn doutan elde ettii temel bir haktr. Bu hakkn korunmas ve gelecek nesillerin de kirletilmemi bir evrede yaayabilmesi iin kirlenmenin azaltlmas, engellenmesi, nihayetinde de yok edilmesi gerekir. Bu faaliyetlerin tamamna evre kirlenmesi kontrol denir. Kirlenme kontrol ise kirleticilerin kaynanda azaltlmasndan, zararsz hale getirilip yok edilmesine kadar bir dizi idari ve teknik almadan oluur. Mevcut kirleticiler ierisinde kat atklar, gerek zellikleri gerekse kaynaklar asndan insanlarn kolay fark edebildii atklardr. Bu sebeple bertaraf edilmedikleri taktirde, insanlarn dorudan karlatklar kirleticiler olmas nedeniyle halkn dikkatini daha abuk ekmektedir. Kat atklarn, gzden uzak yerlere tanmalar ile bu rahatszlk azalmaktadr. Ancak gzden uzaklatrlan fakat usulne uygun bertaraf edilmeyen atklarn evremizde meydana getirdii zararlar kontrol edilemez ve geri dnlemez boyutlara varabilmektedir. Bu sebeple kat atklarn evreye ve insan salna zarar vermeyecek ekilde toplanp bertaraf edilmeleri gerekir. Bu faaliyetlerin tmne birden kat atk ynetimi ad verilmektedir. Kat atk ynetimi, kat atklarn retiminden balamak zere geici olarak depolanmalar, geri dnm ve geri kazanm gibi deerlendirme imkanlarnn aratrlp, uygulanmas, toplanp tanmalar, evreye zarar vermeden ve evrede en az olumsuz etki oluturacak ekilde depolanmas yada dntrlmesi ilemlerinden oluur. 2002 yl Trk statistik Kurumu verilerine gre lkemizde; Kii bana retilen gnlk atk miktar : 1,31 kg/kii/gn Gnlk retilen toplam atk miktar Yllk retilen toplam atk miktar Geri kazanlabilir atk miktar : 88000 ton/gn : 32 milyonton/ yl : 3,8 4 milyonton / yl

Olarak verilmektedir. Artan nfusa ve gelien teknoloji ile her geen yl retilen kat atk miktar artmakta buna bal olarak da sebep olduu problemler oalmaktadr. Atklardan kaynaklanan sorunlarn en aza indirilmesi ve atklarn tmnn kontrol altna alnmas iin iyi bir kat atk ynetimi arttr. Atk ynetiminin temel ilkeleri : 9

Mmkn olduunca az atk retilmesi retilen bu atklarn en yksek oranda geri kazanlmas Geri kazanlmas mmkn olmayan atklarn ise evreye zarar vermeden bertaraf edilmesinden ibarettir.

Etkili bir kat atk ynetimi Atk oluumu Kaynakta snflandrma, biriktirme, ayklama ve ileme Toplama Tama ve transfer Ayklama, ileme ve dntrme Nihai bertaraf olmak zere balca 6 unsuru ierir. Hazrlam olduumuz bu notlar Kat atk ynetiminin herhangi bir aamasnda grev alacak alanlarn altklar sektr ve evreye olan etkileri hakknda asgari bilgi seviyesine ulamalarn salayacaktr.

10

RENME FAALYET - 1
AMA
Kat atklar tanmlayp snflandrabileceksiniz. Ayn zamanda deneysel almalar iin kat atklardan rnek alabileceksiniz.

ARATIRMA nternetten ve ktphaneden kat atklar zellikleri ve tanm ile ilgili aratrma yapnz. Yaadnz yerde kat atk ynetiminden sorumlu olan belediye veya bal kurulua giderek kat atk zellikleri hakknda bilgi alnz. Yapm olduunuz aratrmaya ilikin dokman ve sunu hazrlayarak, snf ortamnda sununuz. Kat atk zelliklerini ve snflandrlmasn snf ortamnda tartnz.

1. KATI ATIKLARIN TANIMI VE SINIFLANDIRILMASI 1.1 Kat Atklarn Tanm nsanlarn sosyal ve ekonomik faaliyetleri sonucunda ie yaramaz hale gelen ve akc olabilecek kadar sv iermeyen her tr madde ve malzemeyi kat atk olarak tanmlamak mmkndr. Ynetmelie gre kat atklar; reticisi tarafndan atlmak istenen ve toplumun huzuru ile zellikle evrenin korunmas bakmndan, dzenli bir ekilde bertaraf edilmesi gereken kat maddeler ve artma amuru olarak tanmlanmaktadr.

11

ekil 2.1 Araziye terk edilmi kat atklar 1.2 Kat Atklarn Snflandrlmas Kat atklarn kaynana, bileimine ve zelliklerine gre snflandrlmas; toplama, tama ve bertaraf sistemlerinin tasarm, tesisi ve iletilmesi, geri kazanlabilir maddelerin ekonomiye kazandrlmas ve bu atklardan enerji retimi asndan son derece nemlidir. Snflandrma ileminde deiik yaklamlar olmasna karn genellikle kat atklar; Bileimine ve zelliklerine gre kat atklar Kaynaklarna gre kat atklar olarak iki ekilde snflandrabilir.

Bileimine Gre Kat Atklar Organik 1: kompostlanabilir ve yanabilir organikler (bitkisel, hayvansal, kat, tekstil atklar...) Organik 2: biyokimyasal ayrmas imkanz yada ok yava olan organikler (odun, kat, deri, lastik, kemik, plastik atklar) nert maddeler: yanmayan maddelerdir.(cam, porselen, ta, kil atklar)

Kaynaklarna Gre Kat Atklar 1) Evsel nitelikli atk 2) Endstriyel atklar

12

3) Tehlikeli atklar 4) Tbbi atklar 5) zel atklar

1.2.1 Evsel Atklar ve Kaynaklar Evsel atklar, evlerden atlan mutfak pleri, park, bahe gibi alanlardan gelen, tehlikeli atk olmayan normal, belediye hizmeti ile toplanp tanan p depolama sahalarnda bertaraf edilebilen, ayrma yolu ile geri kazanlabilen kompost yaplabilen veya yaklabilen evsel veya endstri kkenli atklardr. Gnlk faaliyetler sonucu ev ortamnda oluabilecek tehlikeli ve zararl atk snfna girmeyen her trl kat atk evsel kat atk snfna girer. Tablo 1.1 Evsel Kat Atklarn Genel Kaynaklar Kaynak Evsel yerleim Ticari yerleimler Ak alanlar Artma tesisi alanlar Aktiviteler Kk ve kalabalk aileler, az veya ok katl apartmanlar Dkknlar, restoranlar, marketler, i hanlar, oteller Sokaklar, parklar, oyun yerleri, kumsallar, geitler oto yollar Su, atk su endstriyel atksu artma tesisleri Kat atk trleri Yemek atklar, dknt, kl, zel atklar Yemek atklar, dknt, kl, moloz ve inaat atklar zel atklar, dknt Artma tesisi atklar, artma amurlar

Evsel atklarn miktar ve zellikleri, yaanlan yerin sosyo-ekonomik seviyesine beslenme alkanlna, kullanlan yakt cinsine v.b. faktrlere bal olarak deimektedir. Evsel atk ierisinde bulunan yiyecek atklar organik yapda olduklarndan kolayca ayrabilir zellie sahiptir. Bu zellikleri ve koku oluturmalar kat atk toplama sisteminin tasarm ve iletimini nemli lde etkiler. Tablo 1.2 Baz lkelerde Ev plerinin bileimi Kat Atk Bileimi Kl Kat Organik madde Metal Cam dierleri Belika 48 21 23 2 3 3 Almanya 30 19 21 5 10 15 13 Fransa 24 30 24 4 4 14 stanbul 45 10 36 1 1.5 6.5 sve 0 55 12 6 15 12 ABD 10 42 23 8 6 11

lkemizde yaplan bir almaya gre ise evsel nitelikli kat atk kompozisyonu aadaki tabloda verildii gibidir. Tablo 1.3 Baz lkelerde Ev plerinin bileimi Atk Bileeni Organik atk Kl-curuf Geri Kazanlabilir Atk % 65.45 19.50 15.05

Evsel kat atklar yakma, dzenli depolama, kompost yapma ve geri kazanm gibi ilemlere tabi tutularak bertaraf edilirler.

1.2.2 Endstriyel Atklar ve Kaynaklar Her trl endstri tesislerinde aa kan istenmeyen nitelikteki kat madde ve artma amurlar endstriyel kat atk kapsamna girmektedir. Bu tr atklar kaynaklarna gre iki grup altnda toplanabilir. Endstriyel birim, ilem ve srelerden kaynaklanmayan atklar Endstriyel ilemler sonucu ortaya kan atklar

Genelde cam, kt, tahta ve metal gibi eitli ambalaj atklaryla inaat ve moloz atklar birinci gruba dhildir. Endstriyel ilem veya sreler sonucunda oluan ve amur niteliinde olan kat atklar ise zararl atklar olarak tanmlanmaktadr. Tehlike yaratabilecek zellikler tayan her trl biyolojik, kimyasal, toksik, yanc, patlayc ve radyoaktif kat atklar ile kirletici ihtiva eden baz kller bu snfa girmektedir. Su ve atk su artma tesislerinde bulunan eitli artm nitelerinden deiik zelliklerde amurlar kmaktadr. zellikle, biyolojik tasfiye yntemleri kullanlan evsel atk su artma tesislerinde nemli miktarda birincil ve ikincil artma amurlar retilmektedir. Bu amurlar belediye atklar ile birlikte bertaraf edilebilir. Ancak, endstriyel atk su artmnda ortaya kanlar bata olmak zere baz amurlarn zararl atklar kapsamnda dnlmesi gereklidir. Devlet istatistik enstits nn 1996 ylnda yapt imalat sanayi atk envanterine gre 10 kii ve daha fazla alan olan 3073 i yerinde endstriyel kat atk miktar 14 milyon ton dur .malat sanayinden kaynaklanan kat atklarn geri kazanlan ve yeniden kullanlan miktar 1.4 milyon ton, satlan ve yeniden kullanlan miktar 5.2 milyon ton ve bertaraf edilen miktar ise 7.4 milyon tondur.

14

1.2.3 Tehlikeli Atklar ve Kaynaklar Kat Atklarn Kontrol Ynetmelii; zararl ve tehlikeli at patlayc, parlayc, kendiliinden yanmaya msait, suyla temas halinde patlayc gazlar karan, oksitleyici organik peroksit ierikli, zehirli korozif,, hava ve suyla temasnda toksik gaz brakan, toksik ve ekotoksik gaz tayan ve bakanlka tehlikeli ve zararl atk olduu onaylanan atklar olarak tanmlanmtr. Tehlikeli atklar ounlukla sanayi kurulular, aratrma merkezleri, hastaneler,ksmen konutlar v benzeri yerlerden kaynaklanmaktadr. Evlerden gelen basnl kaplar, sanayi atklar ierisindeki birok kimyasallar, hastanelerden kaynaklanan radyoaktif atklar hep tehlikeli atk snfna girerler. Yaplan bir almaya gre 2005 yl iin Trkiye de toplam tehlikeli atk retimi yaklak 1.3 milyon ton/yl olarak tespit edilmitir. Trkiye 1994 ylnda Basel Szlemesine taraf olmutur. Basel Szlemesinin amac; Tehlikeli ve dier atklarn snr tesi hareketlerini azaltmak, tehlikeli ve dier atklarn olutuklar yere en yakn olacak ekilde evreyle uyumlu olarak slah ve bertaraf edilmesini salamak, tehlikeli ve dier atklarn oluumunu minimize etmektir. Bu Szleme ve evre Kanununa dayanarak Tehlikeli Atklarn Kontrol Ynetmelii hazrlanm ve 1995de yrrle girmitir. TAKY ile lkemize olan her trl atk ithalat yasaklanmtr. Tehlikeli Atklarn Kontrol Ynetmelii ile tehlikeli atklara ilikin zel kurallar belirlenmitir. Ynetmelikte tehlikeli atklarn zellikleri, bertaraf ekilleri, bertaraf kriterleri ve ilemleri verilmektedir. Tehlikeli Atklar da kendi ierisinde snflandrlrlar, bunlar; Radyoaktif Atklar Aratrma, tp ve teknoloji uygulamalarndan radyoaktivite zellik tayan atklardr. Nkleer santraller ve nkleer silahlarla ilgili almalardan kan atklar yksek radyoaktiviteli atklardr. Kimyasal Atklar Korozif, toksik ve reaktif atklar kapsamakla birlikte, tehlikeli biyolojik atklar hastanelerden ve biyolojik aratrma merkezlerinden kaynaklanr. Boya ve vernik kalntlar , asbest ieren maddeler, atk veya sresi gemi ilalar, fotoraflk malzemeleri, metal ieren boya gibi maddelerdir. Biyolojik Atklar Sentetik organik maddelerin (rnek DDT) retimi yapan merkezlerin atklar ile gbre atklar saylabilir. Alev Alabilir Atklar Oksitleyici, parlama noktas 50C den az olan, srtnme, nemi absorblayarak veya kendiliinden kimyasal deiimlere urayarak alev alabilen maddelerdir. rein; etil alkol, aseton, klorlu zcler.

15

Patlayabilir Atklar Yanmaya meyilli yada dier maddelerin yanmasna neden olan atklardr. rnein, eski piller akler ve floresan lambalar.

1.2.4 Tbbi Atklar ve Kaynaklar Hastane p olarak adlandrlan ve hastane veya benzeri salk kurulularndan kaynaklanan tbbi atklar iki ana gruba ayrlabilir: Normal kat atklar Enfekte ve tehlikeli atklar

ekil 1.2 Tipik Tbbi atn grnm Mutfak ve bahe artklar normal kat atklar kapsamna girmektedir. Hastalar veya hastalk yapc mikroplar ile dorudan temas etmi olan atklar; toksik, korozif, radyoaktif veya yanc maddeler ile her trl kesici, delici vb. zelliklere sahip aletler ise enfekte ve tehlikeli atklar kapsamndadr Tbbi atk tehdidinin nlenmesi amacyla, evre ve Orman Bakanl tarafndan 22 Temmuz 2005 tarih ve 25883 sayl Tbbi Atklarn Kontrol Ynetmelii kartlmtr. Bu ynetmelie gre; tbbi atklarn dier atklardan ayr toplanmas ve geici depolanmas salk kurulularnn, depolardan alnarak tanmas ve imha edilmesi Belediyelerin, denetimi ise evre Bakanlnn sorumluudur.

16

Devlet statistik Enstits 1995 yl verilerine gre lkemizde salk kurulularndan kaynaklanan tbbi atk miktar ylda 90.750 ton , gnlk yatak bana ortalama miktar ise 2kg.dr. Bu tr atklarn sahip olduklar tehlikeli zellikler nedeni ile evre ve insan sal asndan riskler oluturduundan dier atk trlerine gre daha sk standartlarla ynetilmesi gerekir. Tbbi atklar evsel atklardan ayr olarak ilem grmelidir. Tbbi atklarn bertaraf, yakma ve dzenli depolama olmak zere iki ekilde yaplmaktadr. Tbbi atklarn yakma yntemi ile bertaraf edilmelerine imkn olmad hallerde ise sz konusu atklarn; tehlikeli atk depolama alanlarnn zel bir blmnde, evsel atklarn bertaraf alanlarnn tbbi atklar iin yaplm zel bir blmnde veya sadece tbbi atklar iin yaplm zel bir bertaraf alannda depolanmalar gerekmektedir. Dnya da daha ok tbbi atk bertaraf iin yakma yntemi kullanlmaktadr Devlet statistik Enstits verilerine gre lkemizde 2001 ylnda tbbi atklar ayr toplanp, tanp, bertaraf edilen belediye says 432, toplanan tbbi atk miktar ise 71 bin ton dur. Toplanan tbbi atklarn %18i dzenli depolama sahalarnda, %15i yakma tesislerinde bertaraf edilmektedir

1.2.5 zel Atklar ve Kaynaklar Kat atk kategorisinde dnda kalan ve farkl yntemlerle toplanmas, tanmas, bertaraf edilmesi gereken atklardr. Bu atklar; atk yalar, jips, yakma frn klleridir. zellikle atk yalar son yllarda hem miktar hem de kullanm asnda sklkla gndeme gelmektedir. Atk bitkisel yalar biyodizel retiminde kullanlmakta, madeni yalar ise bir takm artma ilemlerinden geirildikten sonra sanayide tekrar kullanlabilmektedir. Tehlikeli atklarn kontrol ynetmeliinde zel ileme tabi atklar listesinde yer alrlar.

1.3 Kat Atklarn zellikleri Kentlerde yerleim alanndan kaynaklanan kat atklarn bileimi srekli deimektedir. Ayn ehirde veya sokakta bile aydan aya bileimde deiimler gzlenmektedir. Bu yzden bir ehirde belli snrlar iinde bir bileimden sz edilmelidir. Tablo1.4 Kentsel Kat Atklarn Tipik Bileimleri Bileenler Yemek atklar Kat Mukavva Plastik Tekstil Lastik Ktlesel oran Snr deerler Ortalama 6-26 14 15-45 34 3-15 7 2-8 5 0-4 2 0-2 0.5 17

Deri Bahe ss Odun eitli organikler Cam Teneke kutu Demir iermeyen metaller Demir ieren metaller Toz, kl, tula vb.

0-2 0-20 1-4 0-5 4-16 2-8 0-1 1-4 0-10

0.5 12 2 2 8 6 1 2 4

Kat atk ynetiminde bileenleri ve oranlarn btn mevsimleri, hatta mmknse aylar da kapsayacak ekilde aratrmak gerekir. Kat atk bileenlerinin bilinmesi halinde pten nasl yararlanlaca ve en uygun nasl bertaraf edilecei anlalr. Salkl bir bileim oranlar tespiti iin bunlarn yan sra numune alnacak blgeler rasgele seilmeli ve veriler istatistiksel analize tabi tutulmaldr. Numune almada izlenecek yntem yle olmaldr: Numune yn drt eit paraya blnr. Paralardan birisi tekrar drt eit paraya blnr. Bu yeni drt eit paradan birisi seilir. Analizlenecek parann toplam arl 80 kg. civarnda olmaldr. Analizlenecek parann ayrmaya ve rmeye uramamasna dikkat edilmelidir. Parann tm bileenleri iermesine dikkat edilmelidir

1.3.1 Fiziksel zellikleri Kat atklarn fiziksel zellii, partikl boyutu, nem ierii ve kat atk younluu gibi zelliklerinden olumaktadr. Partikl Boyutu Kat atk ierisindeki materyal boyutu yada bykl Kat atklarn elek ve manyetik ayklayclar ile ayklanmasnda nem tamaktadr. zellikle geri kazanlabilen atklarn tane byklkleri ayklama ilemlerinde kullanlacak elek ve benzeri materyallerin seiminde nemlidir. Kompostlatrma ileminde olduu gibi bertaraf yntemlerinde de tane boyutu nemlidir. Nem erii Kat atklarn nem ierii kat atklarn birim arlklar ierisindeki su miktar olarak da ifade edilebilir.Nem orannn llmesinde belirli miktarlardaki kat atn ya ve kuru arlk farklarndan faydalanlr. 18

Tablo 1.5 Kentsel kat atk bileenlerinin nem ierii zerine tipik veriler Bileenler Yemek atklar Kat Mukavva Plastik Tekstil Lastik Deri Bahe ss Odun eitli organikler Cam Teneke kutu Demir iermeyen metaller Demir ieren metaller Toz, kl, tula vb. Evsel kat atk Nem ierii(%) Snr Deerleri 50-80 4-10 4-8 1-4 6-15 1-4 8-12 30-80 15-40 10-60 1-4 2-4 2-4 2-6 6-12 15-40 Ortalama 70 6 5 2 10 2 10 60 20 25 2 3 2 3 8 20

Kuru ktleyi elde etmek iin kat atk maddesi 24 saat sreyle 77 0C nin zerinde kurutulmaldr. Bu scaklk ve zaman maddeyi kurutmak ve uucu maddenin buharlamasn snrlandrmak iin kullanlr. Kat atklarn nem ieriinin bilinmesi zellikle yakma tesislerinin tasarm ve iletilmesi iin son derece nemli bir fiziksel parametredir. Ayn zamanda tama ilemlerinde de nem oran nemli bir parametredir. Blgesel zelliklere ve sosyo-ekonomik yapya bal olarak olduka geni bir arala sahip olan nem ieriinin tipik deeri %20 olarak verilmektedir. Younluk Kat atklarn younluklar corafik koruma, mevsime ve depolama sresinin uzunluuna bal olarak deiir, bu nedenle dikkat edilmelidir.

19

Dikkat edilmesi gereken konu kat atn sktrlp sktrlmaddr. Kat atklarn younluklar sktrma ilemi sonunda 180 ile 450 kg/m3 arasndadr. Tipik deer 300 kg/m3 olarak verilmektedir. Sktrlmam kentsel kat atn younluklar 90180 kg/m3 tr. Tipik deer ise 130 kg/m3 olarak verilmektedir. Kamyonda sktrlm kat atklarn younluklar 40180 kg/m3 arasndadr ve tipik deer 300 kg/m3 tr.

Tablo1.6 Kat atk bileimleri ve karmlar iin tipik younluk deerleri Bileenler Yemek atklar Kat Plastikler Tekstil Lastik Deri Cam Demir iermeyen metaller Demir ieren metaller Toz, kl, tula vb. Youn olmayan Kentsel kat atk Youn olan Kentsel kat atk Younluk (kg/m3) Oran 120-480 30-130 30-130 30-100 90-200 90-260 160-480 60-240 120-1200 320-960 90-180 180-450 Ortalama Deer 290 85 65 65 130 160 195 160 320 480 130 130

1.3.2 Kimyasal zellikleri Kimyasal kompozisyon, kat atklardan enerji elde edilmesinde, geri dnmnde, yaklmasnda ve baz bertaraf ilemlerinde nemli bir parametredir.

20

Tablo 1.7. Kentsel kat atklarn kimyasal zellikleri Parametre Nem ierii Uucu madde Sabit karbon Yanamayan madde Yanan madde C H O N S Kl Bulunma oran(%arlk) Aralk 15-40 40-60 5-12 15-30 40-60 4-8 30-50 0.2-1 0.05-0.3 1-10 Tipik deer 20 53 7 20 47 6 40 0.8 0.2 6

Isl Deer Kat atklarn sl deeri, brakaca kalnt ve enerji ieriklerine gre belirlenir. Baka bir ifade ile birim kat atk miktarnn yaklmas neticesinde elde edilen enerji olarak da ifade edilebilir. Yakma sistemlerinin tasarmnda kullanlan olduka nemli bir parametredir. Bir kat atn kendi kendine yanabilmesi iin sl deeri 1500-2000 kcal/kg, ilave bir yaktla yanabilmesi iin gereken alt sl deer 950-1300kcal/kg olmaldr. Isl deerin 1200 kcal/kgn altna dmesi atn ekonomik olarak yanmayacan gsterir. Ekonomik olarak yaklamayan kat atklarn yakma yntemi ile bertaraf edilmesi zorlamaktadr. Eer kat atklar mecburen yaklmak zorunda kalnr ise bu durumda yksek iletme maliyetleri ortaya kacaktr. Tablo 1.8 Kentsel kat atklarn sl ierikleri Bileen Yiyecek Kat Karton Isl deer (103kj/kg) 4,65 16,75 16,30

21

Plastik Tekstil Lastik Deri Bahe atklar Ahap Cam Al-kutu Metal Fe-metal Kl ve cruf

32,60 17,45 23,25 17,45 6,5 18,6 0,15 0,70 0,70 7

1.4 Kat Atklarn retim Hz Gnmze nfus art, gelien endstriyel faaliyetler, teknolojik gelimeler ve tketim atklarnn deimesi ile atk miktar artmakta ve atn nitelii de deimektedir. Bir kiinin bir gnde rettii kat atk miktarna kat atk retim hz denir. statistiksel verilere gre insanlar her yl bir nceki yla gre %25 orannda daha fazla p oluturmaktadr. Sanayileme ve ekonomik byme, yalnzca p miktarn arttrmakla kalmam beraberinde doal kaynak azalm, ham madde ve enerji israf gibi problemleri de ortaya karmtr. Atk miktarnn artmas ile evre ve halk sal ile ilgili rahatszlklar artmaya balamtr. p retimi lkeden lkeye deitii gibi, ayn lkede blgeden blgeye ve ayn ehirde semtten semte deimektedir.rnein Devlet statistik Enstits verilerine gre l baznda bakldnda Artvin ilinin p retim hz 1 kg/kii.gn iken, Ankara ilinin 1,6 kg/kii. gn dr. Blge baznda bakldnda dou Karadeniz blgesi p retim hz 1 kg/kii. gn iken, bat Marmara blgesinin 1.9 kg/kii.gn dr. Trk istatistik kurumu 2004 yl verilerine gre lkemizde kii ba gnlk ortalama kat atk miktar, yaz mevsimi iin 1,34 kg, k mevsimi iin 1,33 kg, yllk ortalama ise 1,34 kg olarak hesaplanmtr. Tablo1.9 Baz lkelerdeki kat atk ierii ve atk oluum hz lke ABD Almanya ngiltere Atk oluumu (kg/kii/yl) 720 350 348 Madde gruplar(%) Kat 35,6 17,9 34,8 22 Cam 8,4 9,2 9,1 Metal 8,9 3,2 7,3 Plastik 7,3 5,4 11,3 Organik 29 44 19,8

talya Hollanda Trkiye Yunanistan

348 497 353 296

23 24,7 37 22

6 5 9 3,5

3 3,7 7 4,2

7 8,1 10 10,5

47 51,9 19 48,5

Tablo 1.10 Tipik ticari ve endstriyel birimlerdeki atk retim oranlar Kaynak Bro inaatlar Restoranlar Konserve ve dondurulmu gda Yaz ve yayn rnleri Otomotiv Petrol rafineleri Lastik Birim kg/ii.gn kg/mteri.gn Ton/ham retim miktar Ton/ara rnleri Ton/ii.gn Ton/yeni lastik retimi Aralk 0,5-1,1 0,2-0,8 0,04-0,06 0,08-0,10 0,6-0,8 0,04-0,05 0,01-0,3

1.4.1.Kat Atk retim Hzn Etkileyen Faktrler Ortaya kan p miktarn ve p retim hzn etkileyen birok faktr vardr. Bunlarn bazlarn yle sralayabiliriz; Corafi konum Mevsim Toplama skl Mutfak tclerinin kullanm Toplumun sosyal ve ekonomik zellikleri Geri kazanm almalar Yasa ve ynetmeliklerin uygulanabilirlii Eitim ve bilgilendirme programlar Blgede bulunan iyeri sanayi ve kamu kurumlarnn trleri, saylar Corafik konum: Corafik konum iklimi belirler. Ilman iklime sahip blgelerin park ve bahelerinden kaynaklanan atklar fazladr. lkemizde lman ve karasal iklim yaanmaktadr. Bu iki ayr iklim trnn sebep olaca atk, atk miktar ve oluum dnemi farkl olacaktr. Sebze ve meyve tketimi de daha fazladr.

23

 Mevsim: Genelde kn oluan p miktar yazn oluan p miktarndan fazladr. Turistik blgelerde yazn p miktar fazla olabilir. Kn p miktarnn fazla oluu kalorifer crufu ve soba klleri yzndendir. Toplama skl: Toplama skl fazla ise oluan atk miktar fazla olur. Gereinden daha sk toplama ilemi yapld takdirde toplumda atma istei hzlanmakta dolaysyla da retim hz artmaktadr. Mutfak tclerinin kullanlp kullanlmad: Evde kullanlan tc ile yiyecek at azalacaktr. Bu p retim hzn azaltrken kanalizasyona ulaan tlm p organik yk arttndan evsel atk su artmnda dezavantaja sebep olmaktadr. Toplumun Sosyo -Ekonomik yaps: Nfus art deien tketim alkanlklar, teknolojik geliim ile p retimi artar. Byk kentlerdeki p retiminin krsal alanlardan fazla oluu bu sebeptendir. Toplumun gelir dzeyi, sosyal yaants, beslenme alkanlklar deitike kat atk retim hz da deiir. Belediyelerin geri evirim uygulamalar: Belediyeler tarafndan geri evirim uygulanyorsa toplanan atk miktar azalacaktr. Kanun ve ynetmelikler: zellikle ambalaj malzemeleri ile ilgili olanlar atk miktarn etkiler. Eitim programlar: Halkn atk oluturma alkanlnda etkilidir.

1.4.2 Kat Atk retim Hznn Belirlenmesi retilen atk miktarnn ve genel kompozisyonunun belirlenmesi kritik bir konudur ve verilerin temini zordur. nk lmler toplanan alana boaltlan atklarn zerinde yaplmaktadr. Yk saym analizleri Atklarn biriktirildii alana veya transfer istasyonuna boaltlan her ykn genel kompozisyon ve hacim tahminleri kaydedilir. Ktle Hacim analizleri Yukardaki veriler her ykn ktlesinin de kaydedilerek eklenmesi ile elde edilir. Hacimsel tanmlama yanltc sonular verebilir. Eer hacimsel bazda tanmlama yaplacak ise, sktrma oran mutlaka belirtilmelidir. Kat atklarn miktar mutlaka arlk baznda tanmlanmaldr. lkemizde 2002 ylnda yaplan bir aratrmaya gre 1974 belediyenin sadece %3 nde toplanan p miktar kantarlarda tartlarak belirlenirken, dier belediyelerde p miktar, sefer says ve tahmine gre belirlenir. Bu da retim hznn tespit edilmesini zorlatrmaktadr. 24

LME VE DEERLENDRME
Bu faaliyet kapsamnda hangi bilgileri kazandnz, aadaki sorular cevaplayarak belirtiniz. LME SORULARI 1. Kat atklarn snflandrlmas aadaki faaliyetlerin hangisi iin nemli deildir? A) Toplama tama B) Bertaraf Yntemi seimi C) Geri kazanm D) Kat atk ynetimi E) Kat atklarn tanm 2. Evsel kat atklar ounlukla aadaki bertaraf yntemi ile bertaraf edilirler. A) Toplama tama B) Dzenli depolama C) Gmme D) Araziye uygulama E) Dezenfeksiyon 3. Aadakilerden hangisi kat atklarn fiziksel zelliklerindendir? A) Isl deer B) Uucu madde oran C) Younluk D) Organik madde ierii E) Yanabilir maddeler 4. Aadakilerden hangisi kat atk retim hzn etkileyen faktrlerden deildir? A) Bertaraf yntemi B) Geri kazanm almalar C) Corafi konum D) Mevsim 25

E) Toplama skl 5. Kat atklardan nasl yararlanlaca veya nasl bertaraf edileceine karar verirken aadakilerden hangisinden faydalanlmaz? A) Kat atk retim hz B) Kat atk bileimi C) Kat atk snf D) Kat atk ynetimi E) Kat atn fiziksel zellikleri

26

RENME FAALYET - 2
AMA
Kat atklarn toplama ve tama ilemlerini renip bu ilemlerde grev alabileceksiniz. ARATIRMA nternetten ve ktphaneden kat atklarn toplanmas tanmas ve biriktirilmesi ile ilgili aratrma yapnz. Yaadnz yerde kat atklarn toplanmas ve tanmas ilemlerinin nasl yapld hakknda aratrmalar yapnz. Yapm olduunuz aratrmaya ilikin dokman ve sunu hazrlayarak, snf ortamnda sununuz. Kat atklarn toplama ve tanma yntemlerini snf ortamnda karlatrarak tartnz.

2. KATI ATIKLARIN TOPLAMA VE TAINMASI

2.1 Kat Atklarn Geici Olarak Depolanmas Kat atklarn oluumundan, toplanp ilem grecei yere veya son depolama yerine tanmasna kadar geen sre iinde, uygun yerlerde ve artlarda geici olarak depolanp bekletilmesi gerekir. Burada bahsedilen dzenli depolama ile kartrlmamaldr. Etkin bir kat atk ynetimi almas iin geici depolama da geri kazanmaya dikkat edilmelidir. Mesela kt ve kartonlarn mutfak p ile kartrlmadan, paketlenmi olarak ayrca biriktirilmesi gerekir. Plastik ve cam malzemelerde ayr torbalarda toplanlmaldr. Bylece geri kazanm almalarndan maksimum verim alnacak ve geri kazanlacak atn kalitesi ykselecektir. 2.1.1 Geici Depolama in Gz nne Alnacak Esaslar Toplama ileminin ekonomik ve kolay olmas salanmaldr. Kt kokulara engel olunmaldr. p kab ve torbalarn az kapatlmaldr. Kat atklar fare, sinek vb. iin bir beslenme ve reme ortam olmamaldr. Bu amala gerekli nlem alnmaldr. Etrafa dklp salmamal, ho olmayacak grntlere engel olunmaldr. p kab says ve hacmi yeterli olmaldr.

27

Genel olarak evsel atklar, bina iinde ve etrafnda belirli noktalarda bulunan byk konteynrlara yerletirilmelidirler. Evsel nitelikte olmayan kat atklarn toplanmasnda ve retilen tesis iinde biriktirilmesinde, evre ve insan salna zarar vermemek, evrenin grntsn bozmamak, evreye koku ve toz yaymamak kaydyla istenilen hacim ve ekilde kap veya tank kullanlabilecei Kat Atklarn Kontrol ynetmeliinde belirtilmitir. Ticari ve endstriyel binalarda veya i alanlarnda retilen kat atklar byk konteynrlarda toplanr.

ekil 2.1 Kat atklarn toplanmasnda kullanlan tipik bir koteyner

ekil 2.2 Kat atklarn ayr toplanmasnda kullanlabilecek kaplar 28

Kat atklarn yerinde depolanmasnda o Kullanlan konteynrn tipleri o Konteynrlarn yerleri o Halk sal ve estetik o Kullanlan toplama yntemi faktrleri gz nne alnmaldr.

2.1.2.Konut Ve Yerleri in Geici Depolama Sistemleri Konut ve iyerlerinden kat atklar vakum veya basnl hava ile boru iinde kat atklarn lme merkezine veya bertaraf etme tesisine tanabilir. Ancak yayg olan uygulama kat atklarn bir kap (p kaplar) ierisinde toplama ilemine ulatrlmasdr. Evler de 35 70 lt gibi kk hacimli, caddelerde ise 0,4 5,5 m3 gibi byk hacimli p kaplar kullanlmaktadr. Kk hacimli olanlar plastik, elik veya inko kapl elikten veya CTP den (Cam takviyeli plastik, fiberglas) byk hacimli olanlar metal veya CTP den yaplmaktadr. p kaplarnn metalden yaplanlar korozyona kar plastik emaye ve inko ile kaplanmaktadr. Konutlar ve iyerlerinde kabn kirlenmesini nlemek iin kk kaplar iine polietilen (naylon ) ve kraft kdndan torba yerletirilir. Gnmzde pler yaygn olarak polietilen torbalar iinde geici depolanr. p kaplar her boaltmdan sonra 45 0C scak su ve sabunla temizlenmelidir. Hastane ve okullarda bu ileme ilaveten dezenfeksiyon eklenmelidir. p kabnn konaca, ykanaca, kaplanaca materyal nceden dnlmelidir. Belediyelerin otomatik p kab ykama arac kullanmalar gerekmektedir. Konteynrlarn tipleri ve kapasiteleri, toplanacak atn zelliklerine toplama sklna ve konteynrlarn yerletirilecei uygun alana baldr. Daha ok kullanlan, mafsall kaldrma mekanizmasna sahip aralara boaltlabilinen konteynrlardr.

2.2 Kat Atklarn Toplanmas Kat atklarn toplama ilemleri dikkatli bir ekilde planlanmaldr. nk kat atk ynetiminde plerin tanmas en byk masrafa neden olmaktadr. Dzenli depolama yntemlerinde tama gideri tm harcamalarn % 90 95 ini, kompost tesisi kullanlmas durumunda tm harcamalarn % 85 ini, yakma tesisleri kullanlyor ise % 60 65 ini oluturur.

29

Toplama ileminin, evreyi kirletmeyecek, mmkn olduka kaplar kapal tutarak pleri etrafa dkp, yaymadan gerekletirilmesi gerekir. Kat atklarn gerek sokak, cadde ve meydanlardan, gerekse konut ve iyerlerinden toplanlarak tand gn ve saatler her belediyenin bu hizmete ayrabilecekleri personel gc ile kullanabilecekleri mevcut ara ve gerelerin miktarna gre deimektedir. lkemizde kat atklarnn toplanmas, tanmas ve insan salna zarar vermeden bertarafna ilikin ykmllk yetki ve sorumluluklar 1580 ve 3030 sayl kanunlarn ilgili maddeleri gereince belediyeler ile Bykehir belediyelerine verilmitir.

ekil 2.3 Kat atk toplama ve tama ileminin ematik ifadesi

2.2.1.Toplama Aracnn Sahip Olmas Gereken zellikler Boaltmadan dolay toz olumamal, p kamyonu kabn dkld blgede oluan tozlar emip uzaklatran bir vakum cihaz ile donatlmal. Boaltma sahanl alak olmal Boaltma yerine dklen pler mekanik veya hidrolik olarak uzaklatrlmal Ykleme blgesi ve ara ii kolayca ykanp dezenfekte edilmeli Aralar sktrmal olmal, bylece daha byk miktarda p tanabilmelidir. Toplama aralar plerden kan svy damlatmamaldr. 30

 Ara hizmet verecei sokak ve caddelere uygun ve kapasitesi yksek olmal Yaygn sndrme cihazlar mutlaka bulunmal Aralarn faydal hacmi ile n ve arka dingilleri arasndaki mesafe toplamann yaplaca blgenin sokaklarna ve sokak dnlerine uygun olmal ve ara rahat manevra yapabilmelidir.

Kullanlan p toplama kamyonlar 3 20 m3 veya 5 20 ton kapasiteye sahiptir. Bunun yannda aktarma istasyonlarnda 60 m3 lk kamyonlar kullanlabilmektedir. Ayrca, toplama ekibindeki personel says kaplarn bina civarndaki konu yerlerine, binann yola olan mesafelerine, kaplarn standart olup olmamasna baldr. Son senelerde mekanik toplama ve atalla p kabn kaldrma yaygn hale gelmitir. Bu husus personel saysn azaltmtr. Yaygn uygulamada ekip ofr dnda iki kiiden olumaktadr

31

ekil 2.4 Kat atk toplama aralar

2.2.2 Kat Atk Toplama Sistemleri Kentsel kat atklarn toplama yntemleri iletme biimine, kullanlan ara zelliklerine ve kat atk tipine gre deiik ekillerde snflandrlmaktadr. Yaygn kullanlan snflama aada verilmitir.

2.2.2.1 Hareketli Konteynr Sistemleri (HKS) Bu sistemde bo konteynr belirli bir yere braklr kat atk dolduktan sonra arkas bo olan kamyondaki kaldrma dzenei ile kamyonun arkasna yklenir ve bertaraf nitesine tanr. Bo konteynr yine ayn noktaya getirilir, indirilir ve yeniden kullanm salanr. Yksek retim hzna sahip atklarn toplanmasnda avantajldr. HKS toplama hattnda bir konteynr iin bir kamyon ve bir src gereklidir. Toplama hatt bir gidi ve bir dn gzergahn kapsar. Bu nedenle toplamada kullanlan konteynr bykl ve kullanm kolayl ekonomik neme sahiptir. HKS nin iki tipi vardr: Damperli konteynr Sprnt rmorku Tanabilen byk hacimler nedeni ile damperli konteynr sisteminin kullanm yaygnlamtr. zellikle endstrinin hesabna alan zel toplama servisleri tarafndan kullanlr. Sprnt rmorklar kum, kereste ve metal krntlar, inaat alanlarndaki yknt atklar gibi ar atklarn toplanmas iin daha uygundur. 32

2.2.2.2 Sabit Konteynr Sistemi (SKS)

Kk p kaplar veya bidonlar ya el ile yada mekanik olarak araca sabit olan konteynra boaltlr. Kamyonun kasas dolunca toplama ilemi braklr ve kat atklar bertaraf nitesine tanr. Kamyon geri dner ve kald yerden toplamaya devam eder. SKS ar endstriyel atklar iin, hafriyat atklarnn toplanmas iin uygun deildir. Yksek retim hzna sahip atklar ok sayda kap gerektirdiinden HKS iin daha uygundur. SKS sistemi bir src ve en az bir ykleyici olmak zere iki personel gereklidir.

Tablo 2.1 eitli toplama sistemlerinde kullanlan aralar ve konteynrlar ile ilgili ortalama deerler Konteynr Kapasitelerinin Ara Konteynr Tipi Ort. Aral, m3 Hareketli Konteynr Sistemi Sabit Kompaktrle birlikte 8-40 Damperli kullanlanlar Self ierikli kompaksiyon 15-30 mekanizmas ile donatlm Tepesi ak sprnt Kamyon- Traktr 10-30 rmorku Self ierikli kompaksiyon mekanizmas ile donatlm 15-30 kapatlm romork-monteli konteynrlar Sabit konteynr sistemleri Mekanik olarak yklenmi Tepesi ak vetepesi kapal 0.6-8 kompaktr ve yan- yklemeli Kk plastik veya galvanize metal Elle yklenmi kompaktr 75-200 konteynrlar, atlabilir kat ve poet antalar

2.2.3 Toplama Rotalar Toplama rotalar ekipman ve i gc gereksinimleri belirlendikten sonra belirlenmelidir. Raporlar hazrlanrken baz faktrler gz nnde alnmaldr. Bunlar; Toplama noktas ve toplama frekans ile ilgili mevcut irket / belediye politikalar ve kurallar tanmlanmal ve yasal mevzuatlar gz nnde bulundurulmal Atk lleri ve ara tipleri gibi mevcut sistem durumlar koordine edilmeli

33

 Yerleim arasndaki trafikte oluan pler sabah mmkn olduu kadar abuk toplanmal ncelikli olarak byk miktarda atk reten kaynaklar gzden geirilmeli Serpitirilmi az miktarda kat atk reten noktalar eer ayn toplama frekans ierisinde yer alyorsa mmknse ayn gn iinde bir kerede toplanmal.

2.2.3.1 Toplama Rotalarnn Belirlenmesi Toplama rotalarnn belirlenmesi 4 admdan oluur.

lk olarak yerleim yeri haritas hazrlanr. Bu harita zerinde her kat atk toplama noktalar iin u bilgiler iaretlenmelidir. Yerleim, tayc says, toplama frekans ve eer kendinden yklemeli sabit tayc kullanlyorsa her toplama noktasnda toplanlaca tahmin edilen atk miktar. kinci olarak bilgilerin zeti karlr, Toplama noktalarnda gnlk toplanacak atk miktar tahmin edilir. Sabit tayc sistemi kullanlan yerlerde her toplama dngsnde hizmet verilecek yerleim says belirlenmeli. nc olarak, ilk toplama rotalar veya datm istasyonlarndan yada toplama aralarnn park ettii yerden balayarak hazrlanmaldr. Bir rota emasnda her toplama gnnde toplama yaplan tm toplama noktalar birletirilmelidir. Rotalarda toplama yaplacak son nokta datm blgesine en yakn nokta olur. Drdnc olarak dengelenmi rotalar gelitirilir. n toplama rotalar hazrlandktan sonra her rotann toplam mesafesi hesaplanmaldr. Daha sonra, gnlk ihtiya duyulan i gc tanmlanr ve mevcut kullanlabilir i gc durumuna ve seyahat edilen mesafeye gre toplama rotasnda ayarlamalar yaplmaldr Sonunda harita zerinde rotalar izilmelidir.

2.3 Kat Atklarn Tanmas Kat atklarn tanmas iin aada deiik alternatifler belirtilmitir. Bu alternatiflerden blge iin en uygunu seilmelidir. 2.3.1 Kamyon veya Treylerle Tama Toplanm kat atklar p toplama kamyonlarna veya treyler tipi byk hacimli aralarla tanr. Bertaraf etme tesisine olan mesafe az ise ( 15 km ) toplama aralar tama ilemini yerine getirirler. Ancak mesafe bertaraf etme tesisine uzak ise ( 20 km ve byk ) bir aktarma merkezine aktarlmas ve tanmas sz konusu olur.

34

Tat kullanm aadaki ihtiyalar salamaldr: Tatlar atklar en az maliyette tamal Atklar tama sistemine kadar rtlmeli Tatlar anayol trafiine gre tasarlanmal Tat kapasitesi izin verilebilir arlk limitlerini amamal Boaltm iin kullanlan metotlar basit ve gvenilir olmal

2.3.2 Demir Yolu ile Tama zel elik kasal vagonlar kullanlr. Hollanda da 23 ton kapasiteli stten ve alttan boaltmal vagonlar kullanlmaktadr. Byyen ehirlerin yanndaki araziler konut olarak kullanldka kat atklarn ok daha uzaklara tanmas gerekmekte, bu durum demir yolunu ekonomik klmaktadr. Sktrlmal vagonlarn kullanlmas tamay ekonomik klmaktadr. Yaplan aratrmalara gre aadaki artlar iin demir yolu ile tama kara yoluna gre daha ekonomik olmaktadr. zellikle anayoldan ulam zor ve demir yollarnn olduu blgeler iin geerlidir. Gidi geli mesafesi 80 km den fazla ise Gnde en az 1000 ton p tanyorsa Aktarma istasyonlarnda sktrma yaplyorsa Vagonlar sadece p iin kullanlyorsa.

2.3.3 Suyolu ile Tama Bu yntem stanbul Adalar Belediyesi, Venedik, Londra ve New York ta kullanlmaktadr. Suyolu ile tama kara yolu ile tamaya gre daha ekonomiktir. Londra da Thomas nehri zerinde plerin 1 / 4 mavnalarla 40 60 km uzaa tanmaktadr.

2.3.4 Kat Atklarn Boru iinde Tanmas Bu sistemde bir boruya atlan pler vakumla veya basnl hava ile merkezi bir toplama sisteminde yada kat atk bertaraf etme tesisine iletilmektedir. Borudaki hava akm hz 20 25 m/sn dir. Boru ap ara borularda 60 cm dir. lk uygulama Stockholm da bir toplu konut alannda yaplmtr.

35

Kat atklarn kaynanda madde gruplarna ayrlarak toplanmasn bu sistemde salamak mmkndr. En byk hava basnl sistem Amerika da Wolt Disney Dnyas Elence Parknda kullanlmaktadr.

2.4 Aktarma (Transfer) stasyonlar Kat atklar toplandktan sonra ya dorudan ya da aktarma istasyonlar ile bertaraf etme yerine iletilirler. Aktarma istasyonlarnda kk ve orta byklkte p toplama aralar ile iletilen kat atklar burada byk hacimli aralara genellikle sktrlarak aktarlr ve nihai bertaraf etme yerine sevk edilirler. Tama karadan kamyon veya demir yolu ile deniz nehir veya kanal yoluyla mavnalarla yaplr. Kat atklarn toplanp zararsz hale getirilmesi ve dier temizlik ileri belediye btelerinin nemli bir paynn bu ie ayrlmasn gerektirmektedir. Kat atk ynetimi iin harcanan parann % 85 i tama ilerine gitmektedir. stanbul Bykehir Belediyesi Avrupa Yakasndaki Kemerburgaz dzenli depolama tesisi yaklak olarak Avclar a 55 km, Saryer e 20 km, iliye 30 km uzaklktadr. Bu yzden toplama aralarndaki kat atklarn aktarma merkezlerine treyler tipi byk hacimli kaplara sahip aralarn aktarlmas ve bunlara kat atklarn ileme ve depolama yerlerine tanmas ekonomik olmaktadr. Dier yandan kapasitesi az olan ok sayda ara trafik tkanklna neden olmaktadr. Bu nedenle aktarma merkezleri ina edilir, aktarma merkezlerine gelen p toplama aralar burada pleri treyler tipi byk hacimli p tama aralarna aktarrlar. pler ya dorudan treylere veya nce bir depoya daha sonra depodan treylere yklenir. Treylere ykleme srasnda sktrma yaplr.

ekil 2.5 Aktarma istasyonu ve alma ekli 36

Aktarma istasyonlarnn faydalar Tama ekonomisi Personel ekonomisi Gerekli ara saysnn azalmas Trafik younluunun azalmas Dzenli depolama alanna giden ara saysnn azalmas

2.4.1 Aktarma stasyonu Tipleri Kat atk transfer sistemlerini inceleme ilemi iki aamada ele alnmaldr. lk aamada kat atn toplama aracndan boaltlmasndan ykleme aracna ulaana kadarki dnemle ilgilidir. kinci aama kat atn treylere girmesinden sonraki dnemle ilgilidir. lk aama iin 3 temel dzenleme vardr. Dorudan boalma Alan ukuru tme ukuru kinci aama iin 3 temel dzenleme vardr. Sabit sktrc Kendinden sktrcl treyler Sktrmayan treyler

Herhangi bir ilk aama seenei ile, herhangi bir ikinci aama seenei atk transfer sistemi yapmak iin birletirilebilir. Bunlardan bazlar; Sktrlamayan treylere dorudan boalma Kendinden sktrmal treylere dorudan boalma Sabit sktrmal alan ukuru ile boalma Depolama ukuru hidrolik kavrama ile ykleme Depolama ukuru 3 seviyeli sistem Kendinden sktrmal treylere dorudan boaltma

37

Ara, rampa zerinden direk boaltma yapar. Ancak atklar konteynr iinde bulunan sktrma mekanizmas ile preslenir ve daha fazla atk almas salanr. Bu arada bir konteynrn dolma sresi yaklak 45 ile 60 dakikadr. Bu uzun sreden dolay toplama aralar tesis iinde kuyruklar oluturur. Bu sistemde kullanlan aralarn mekanik aksamnn (piston, pompa gibi) arza yapma oran ok yksek olmakta ve devaml bakm gerektirmektedir. Bu sistem dk bir kapasite ile belli bir yreye ve daha az yer igal ederek hizmet verebilir. Sktrmayan treylere dorudan boaltma Aralar pleri bir rampann zerinden transfer treylerine boaltmaktadrlar. Kat atklarda herhangi bir sktra veya hacim ilemi uygulanmaz. Toplama aralar sra ile tek tek boaltma yapabilir. Ayn anda birden fazla boaltma yaplmas sz konusu deildir. Sabit sktrcl sistem Atklar, toplama aracndan transfer istasyonu ierisine yerletirilmi sabit sktrcnn alc blmndeki rampaya itilir. Alma blm dolduunda, sabit sktrc at sktrr. Treyler dolduunda, sktrcdan ayrlr, kaps kapanr ve tr vastasyla bertaraf alanna tanr. Depolama ukurlu hidrolik kavrama ile ykleme Kat atklar bir depolama ukuruna boaltlr, buradan hidrolik kavramal(ahtapot) bir i makinesi ile alnp treylere ykleme yaplr. Atk zerinde hibir sktrma ve hacim kltme ilemi uygulanmaz. makinesinin atklar kavrayabilme mekanizmasnn snrl olmas nedeniyle atk toplama ukurunun boyutlar da kk olmak durumundadr. Buda atklarn youn olarak geldii saatlerde pik ykleri alma kapasitesinin dk olmasna neden olmaktadr. Atklarn treylere yklenme sresi yaklak 20 dk.dr. Depolama ukurlu seviyeli Bu sistem ana blmden olumaktadr. Atk kabul blm Toplama ukuru Atk ykleme blm

Ortalama bir veya iki gnlk at tutabilecek kapasitede bir depolama ukuru mevcuttur. Ayn anda 8 toplama arac atklarn bu ukura 5 dk. iinde boaltp tesisten ayrlp ve tekrar ehirde ki atk toplama iine geri dnebilmektedir. Depolama ukuru iinde iki adet i makinesi almaktadr. Gelen atklarn ukur ierisinde ki hacmi yaklak olarak %50 azaltlr ve sonra treylere ykleme yaplr. Treylerin dolma sresi yaklak 5 dk.dr.

38

2.4.2 Aktarma stasyonu Sistem Seimi Transfer istasyonu tipini seerken; Transfer edilecek atn tahmini Atn yaps Pik saatler sresince ve uygun bekleme zaman boyunca boalma yapacak aralarn says Transfer istasyonunda geri kazanlacak istenmediine dikkat edilmelidir. materyallerin ayrlmasnn istenip

2.4.3 Aktarma stasyonu zellikleri Transfer istasyonu kapasitesi, toplama aralarnn boaltm iin ok uzun sre beklemeyecei kadar olmaldr. stasyon tipi ne olursa olsun dizayn ve yaps p veya dalmasn engelleyecek ekilde olmaldr. ou byk modern transfer istasyonlar evreden uzak ina edilmitir. Bakmlar ve temizlii kolay olan malzemeden yaplmtr. Transfer istasyonlar yerleim alanlarndan ve konutlardan uzak yerlere ulam kolay ana ve tali yollara balants bulunan alanlara tesis edilmelidir. Hakim rzgar durumu, ortalama rzgar hz gz nne alnmaldr. Bu durum koku ve salma ynnden nemlidir.

2.4.4 Aktarma stasyonu Yer Seimi Transfer istasyonlar mmkn olduka; plerin retim yerlerine yakn olmaldr. Ana yol ve tali yollara ulam kolay olmaldr. nsanlardan ve evreden transfer ilemine itiraz olan olmamal Dizayn ve ilem en ekonomik olacak ekilde yerletirilmelidir. Ek olarak materyallerin geri dnm ve enerji retimi iin transfer istasyon blgesi kullanlrsa bu ilemler iin doacak ihtiyalarda dnlmelidir.

39

LME VE DEERLENDRME
Bu faaliyet kapsamnda hangi bilgileri kazandnz, aadaki sorular cevaplayarak belirtiniz. LME SORULARI 1. Kat atklarn geici depolanmasnda aadaki faktrlerden hangisine dikkat edilmemelidir? A) Toplama ileminin ekonomik ve kolay olmas salanmaldr. B) Kt kokulara engel olunmaldr. C) Etrafa dklp salmamal, ho olmayacak grntlere engel olunmaldr. D) Kat atk retim hz artrlmaldr. E) p kab says ve hacmi yeterli olmaldr. 2. Kat atklarn toplama ve tama ilemlerinin toplam kat atk ynetimi ierisindeki nemi iin aadaki ifadelerden hangisi daha dorudur? A) Toplama tama ilemleri kat atk ynetiminin en yksek maliyetli aamasdr. B) Toplama ilemleri kat atk ynetiminin en kolay aamasdr. C) Toplama ilemleri kat atk ynetiminin temel amacdr D) Toplama ilemleri kat atk ynetiminin tamamn oluturur E) Toplama ilemleri kat atk ynetiminden ayr deerlendirilmelidir. 3. Aadakilerden hangisi toplama aracnn sahip olmas gereken zelliklerden deildir? A) Boaltm blmesi yeterince alak olmal B) Boaltm blmesine dklen pler mekanik uzaklatrlmal ve sktrlabilmeli C) Toplama sresinin azaltlmas iin yksek hz yapabilmelidir D) Sznt sularn biriktirebilmelidir E) Ara toplama blgesine uygun ve kapasitesi yksek olmaldr 4. Sabit konteyner sistemi hangi atklarn tanmas iin uygundur? A) Evsel nitelikli atklar B) Ar endstri atklar C) Tehlikeli atklar 40

D) Hafriyat atklar E) Yksek retim hzna sahip atklar 5. Aadakilerden hangisi transfer istasyonunun faydalarndan deildir? A) Tama mesafesini azaltr B) Tamann ekonomik olmasn salar C) Personel ihtiyacn azaltr D) Ara saysn azaltr E) Trafikte ekstra yk oluturmaz

41

RENME FAALYET - 3
AMA
Tbbi atklarn toplama ve tama ilemlerini renip bu ilemlerde grev alabileceksiniz. ARATIRMA nternetten ve ktphaneden tbbi atklarn toplanmas tanmas ve biriktirilmesi ile ilgili aratrma yapnz. Yaadnz yerde tbbi atklarn toplanmas ve tanmas ilemlerinin nasl yapld hakknda aratrmalar yapnz. Yapm olduunuz aratrmaya ilikin dokman ve sunu hazrlayarak, snf ortamnda sununuz. tbbi atklarn toplama ve tanmasnda dikkat edilmesigereken faktrleri snf ortamnda tartnz.

3. TIBBATIKLARIN TOPLANMASI VE TAINMASI Tbbi atklar zellikleri gerei dier atklardan ayr olarak toplanp tanmal ve ayr bertaraf edilmelidir. Aksi takdirde, birok bulac ve tehlikeli hastaln toplum ierisinde yaylp oalma riski artacaktr. Ynetmelik gerei byk ehirlerde byk ehir belediyeleri, byk ehir belediyesi olmayan yerlerde ise belediyeler tbbi atklarn atk ynetim plan oluturmakla ykmldr. Bu plan oluturulurken; Tbbi atk aralarnn gzergahlar, Kaza annda alnacak nlemler ve yaplacak iler Ara temizleme ve dezenfeksiyonu Personelin kullanaca ekipmanlar Tbbi atklarn bertaraf bata olmak zere detayl bilgiler iermesine dikkat edilmelidir. Tbbi atk tehdidinin nlenmesi amacyla, evre Bakanl tarafndan 20 Mays 1993 tarih ve 21586 sayl Tbbi Atklarn Kontrol Ynetmelii kartlm ve 22.07.2005 tarih ve 25883 sayl Resim gazete ile yeniden dzenlenmitir. Bu Ynetmelie gre; tbbi atklarn dier atklardan ayr toplanmas ve geici depolanmas Salk Kurulularnn, depolardan alnarak tanmas ve imha edilmesi Belediyelerin, denetim ise evre Bakanlnn sorumluluundadr.
Tbbi atklarn toplanmas, tanmas ve bertaraf edilmesi ilemlerinde grev alan personelin periyodik olarak salk kontrollerinden geirilmesi, zel olarak eitilmesi ve zel kyafetler kullanmas gerekir. Bu personelin Giysileri; zel olarak retilmi elbise, batma ve kesme

42

sonucu yaralanmalara kar elik tabanl izmeler, solunum ve bulama yoluyla meydana gelecek zararlara kar gzlk, maske, bone ve eldivenlerden oluur.

ekil 3.1 Toplama tama personelinin kulland kyafet rnekleri

3.1 Tbbi Atklarn Toplanmas Salk Kurulularnda oluan atklar, birbirinden kolayca ayrt edilebilen ayr renkteki torbalarda toplanr. Evsel atklar siyah, Ambalaj, ila ve serum iesi gibi cam atklar ise mavi, torbada toplanr. Tbbi atklar; nitelerden kaynaklanan patolojik ve patolojik olmayan, enfekte, kimyasal ve farmasotik atklar ile kesici delici malzemeler ile Enfekte atklar; hastalk etkenleri bulam veya bulamas muhtemel her trl; insan doku ve organlar, idrar kaplar, kan veya plasenta bulam atklar, bakteri kltrleri, intaniye ve acil servis atklar, bakteri ve virs tutucu hava filtreleri, kanl sarg bezleri ve pamuklu bezler ile dier pansuman ve ameliyat atklar, ila kutular, dk ve bunlara bulam eyalar, aratrma amacyla kullanlan deney hayvanlarnn leleri, karantinadaki hastalarn atklar, KIRMIZI torbada toplanr. Krmz torbalar, 100 mikron kalnlnda(ift kat), 50cm.(en) x 80cm.(boy) ebadnda, szdrmaya dayankl, nem geirmeyen, normal artlarda yrtlma ve patlamaya kar direnli ve orta younluklu polietilen malzemeden yaplmtr. zerinde Uluslararas Klinik Atklar Amblemi ve Tbbi Atk ibaresi bulunur... zerinde bulunan iaretli yere kadar doldurulan torbalarn azlar skca balanmaldr.
Torba ebatlarnn eni 50cm., boyu ise 80cm.dir. ine gibi kesici delici atklar ise sar renkli Enfekte Atk Kovasna yerletirilip az kapatldktan sonra krmz torbaya konulur.

Tbbi atklar, salk kurulularnca, Ynetmelik tarafndan geici depolama yeri olarak ngrlen, iki gnlk atk kapasiteli, haere olumas, bakteri remesi ve koku dalmasn nleyici zelliklerde, kaps da doru alan ve zerinde Tbbi Atk Deposu ibaresi olan depo, yada bunun zelliklerine sahip konteynerlerde depolanr.

43

ekil 3.2 Hastanelerde tbbi atklarn ayr toplanlmas Salk kurulularndaki servislerde oluan tbbi atklar, tamamen kapal arabalarla toplanarak, geici atk deposunda, tbbi atk toplama ekipleri tarafndan alnmak zere, dzenli bir biimde biriktirilmelidir.

3.2 Tbbi Atklarn Tanmas

Tbbi atklarn geici atk depolar ve konteynerler ile ynetmelikte belirtilen dier nitelerden alnarak bertaraf tesisine tanmasndan byk ehirlerde byk ehir belediyeleri, dier yerlerde ise belediyeler ile yetkilerini devrettii kurum ve kurulular sorumludur. Bu kurum ve kurulular, tbbi atklarn tanmas ile grevli personeli periyodik olarak eitmek, salk kontrolnden geirmek ve dier koruyucu tedbirleri almakla ykmldrler.

Tbbi atklarn; Emniyetli bir ekilde, etrafa yaylmadan ve sznt sular aktlmadan nihai bertaraf sahasna getirilmesi, Tanmas srasnda transfer istasyonlarnn kullanlmamas, Tama aralarnn gnde en az bir kere temizlenmesi ve dezenfekte edilmesi, Konulduu krmz torbalarn patlamas veya baka bir nedenle etrafa yaylmas durumlarnda derhal temizlenmesi ve dezenfekte edilmesi, Toplanmas ve tanmas iin kullanlan aralarn baka ilerde kullanlmamas, zorunludur. Tbbi atk torbalar dorudan tbbi atk tama aracna yklenebilecei gibi, tekerlekli plastik veya metal konteynerler iinde de atk tama aracna yklenebilirler. Tamann bu ekilde yaplmas durumunda konteynerler de gnde en az bir kez temizlenir ve dezenfekte edilir.

44

Tbbi atk tanmasnda kullanlan aralar; Tbbi Atk Arac; tamamen kapal, ii paslanmaz malzemelerle kapl, kolaylkla temizlenebilir, dzgn yzeyli, szdrmazlk zelliine sahip olmal, D yzeyleri turuncu renge boyanm, zerlerinde kolayca alglanabilecek ekilde tbbi atk tama arac olduunu gsteren yaz ve amblemler bulunan, bu grev iin hazrlanm aralardr.

ekil 3.3 Tbbi atk aracnn d grnm

ekil 3.4 Tbbi atk aracnn i ksmnn grnm 3.3 Tbbi Atklarn Toplanmas, Tanmas ve Geici Depolanmasnda Dikkat edilmesi gereken Faktrler
zerinde amblem ve tbbi atk uyars bulunmayan dayanksz ve tek kat kalnl 100 mikron kalnlndan az olan torbalar kullanlmamaldr. Torba ebatlarnn en fazla, eni 50cm. boyu ise 80 cm. olmaldr. Dayanksz olan bu torbalar geici atk depolarna getirilirken, geici depolama yerinde, araca atlrken ve ara seyir halindeyken en kk bir darbede patlamakta, akan kanlar etrafa ve aracn iine yaylmaktadr. zerinde belirtilen izgiye kadar doldurulan torbalar, gerektii biimde, azlar skca balanmaldr. Torbalarn ar doldurulmas nedeniyle, torbalar yakma frnn azndan smamakta ve araca atm srasnda personele bel ars gibi eitli salk problemleri ortaya karmaktadr.

45

 Tbbi atk torbalarnn iine yemek, moloz v.s. atklar atlmamaldr. Tbbi atklar siyah ve mavi torbalara deil, yalnzca krmz torbalara atlmaldr. Tbbi atk torba ve kovas tek kullanmlk olup geri kazanlamaz. Tbbi atk torbalar, evsel-cam atk mahalline veya aa atlmamal, yalnzca tbbi atk depo / konteynerlerine braklmaldr. Mavi torbalar tbbi atk deposunda deil, evsel atk deposunda toplanmaldr. Siyah torbalar tbbi atk deposunda deil, iindeki cam atklar, cam kumbaralarnda toplanmaldr. ne gibi kesici-deliciler, zel kovalara konmadan dorudan krmz torbaya atlmamaldr. Tbbi atklar iine, Radyoaktif ve Tehlikeli Kimyasal ila at gibi tehlikeli atklar kartrlmamaldr. Tbbi atklarda alan aralar, personel, ekipman, malzeme ve alma artlar Ynetmelie uygun olmas gerekir. Tbbi atk torbalar hastane iinde ve deiik yerlerde bekletilmeden geici tbbi atk depolama yerine getirilmelidir. Tbbi atk geici depolama yerleri ilgili ynetmelie uygun olarak yaplmal ve iki gnlk at alabilecek kapasitede olmaldr. Toplanan tbbi atklar, dzenli olarak depolardan alnarak yakma tesisine getirilmesi ve beklemeden dolay kokumaya mahal verilmemesi gerekir. Tbbi atk depo / konteynerlerin ietilmesi ve kontrol iin devaml olarak grevliler bulundurulmaldr. Buradaki personel eitimden geirilmeli, gerekli olan elbise ve ekipman salanmaldr. Tbbi atk depo / konteynerlerin ii ve evresinde yrtc ve dier hayvanlarn olmamasna dikkat edilmeli, bu hayvanlar yoluyla mikroplarn etrafa ve insanlara tanmas nlenmelidir. Tbbi atk depo / konteynerler, evsel atk depolama yerlerinden ayr olmaldr. Salk Kuruluu tarafndan, tbbi atklarn alndna dair Ynetmelikteki takip formlar tutulmal, Belediye takip formlarna da Kurulu sorumlular tarafndan imza atlmaldr. Serum ieleri, serum takmlarndan ayrlmadan siyah torbalara atlmamal, ayrlan serum takmlar, krmz tbbi atk torbalarna atlmaldr. Serum ve dier cam atklar krmz torbaya atlmamaldr.

46

LME VE DEERLENDRME
Bu faaliyet kapsamnda hangi bilgileri kazandnz, aadaki sorular cevaplayarak belirtiniz. LME SORULARI 1. Tbbi atklarn geici depolanmasnda aadaki faktrlerden hangisine dikkat edilmemelidir? A) Toplama torbalar kolay ayrt edilebilen farkl renklerde olmaldr. B) Evsel nitelikli atklar siyah torbalara konulmaldr. C) Cam atklar mavi torbalara konulmaldr. D) Tbbi atklar krmz torbalara konulmaldr. E) Kesici ve delici atklar direkt torbalara konulmaldr. 2. Aadakilerden hangisi tbbi atklarn tamasnda kullanlan ara zelliklerinden deildir ? A) Aralar tamamen kapal olmaldr. B) ksmlar paslanmaz malzeme ile kapl olmaldr. C) Szdrmazlk zelliine sahip olmaldr. D) Sktrma zellii olmaldr. E) Przsz kolay temizlenebilir olmaldr. 3. Hangisi tbbi atk torbas zelliklerinden deildir.? A) ift kat ve 100 mikron kalnlnda olmaldr. B) Geri dnml olmaldr. C) Yrtlma ve patlamaya direnli olmaldr. D) Szdrmaya kar dayankl olmaldr. E) zerinde iaretler olmaldr. 4. Tbbi atk ynetim plan oluturulurken aadakilerden hangisine dikkat edilmez? A) alacak personeli kimlerin seecei B) Tbbi atk gzergahlar belirlenmeli C) Kaza annda alnacak nlem ve yaplacak iler belirlenmeli. 47

D) Personelin kullanlaca ekipman. E) Ara temizlii ve dezenfeksiyonu. 5. Tbbi atk toplama ve tama ile ilgili aadakilerden hangisi dorudur? A) Mavi torbalar tbbi atk deposunda toplanmaldr. B) Tbbi atklarla beraber ila atklar da toplanabilir. C) Tbbi atk deposu bir haftalk ihtiyac karlayacak kapasitede olmaldr. D) Tbbi atklar ile evsel atklar ayn depoda biriktirilebilir. E) Tbbi atklar bekletilmeden geici depolama yerine getirilmelidir.

48

RENME FAALYET - 4
AMA
Kat atklarn geri kazanmn renip bu ilemlerin yrtlmesinde grev alabileceksiniz. ARATIRMA nternetten ve ktphaneden geri kazanm ve geri kazanlabilen atklar ile ilgili aratrmalar yapnz. Yaadnz yerde kat atk geri kazanm ile ilgili hangi almalar yapld hakknda aratrmalar yapnz. Yapm olduunuz aratrmaya ilikin dokman ve sunu hazrlayarak, snf ortamnda sununuz. Geri kazanlabilir atklar ve kat atk ynetimindeki nemini tartnz

4. KATI ATIKLARDA GER KAZANMA VE GER DNM Kat atklarn fiziksel ve / veya kimyasal ilemlerden geirildikten sonra ikincil ham madde olarak retimi srecine sokulmasna Geri Dnm denir. Kat atklarn toplama ve temizleme dnda her bir ileme tabi tutulmadan ayn ekli ile ekonomik mr doluncaya kadar defalarca kullanlmasna Tekrar Kullanm denir. Tekrar kullanm ve geri dnm kavramlarn da kapsayan atklarn zelliklerinden yararlanlarak iindeki bileimlerinin fiziksel, kimyasal ve biyokimyasal yntemlerle baka rnlere veya enerjiye evrilmesine Geri Kazanma denir. Trkiye de kat atk kompozisyonu iinde geri kazanlabilir atk(plastik, cam, metal, kt) miktar %12,07 dir.Yllk toplam atk iinde kompost hari retilen ambalaj at miktar 3milyon tondur. Atklarn geri kazanlmas ile lkeler ekonomik kar salar ve ayn zamanda kat atklar azalr, ham madde israfn da nlemi olurlar. Geri kazanm ileminin nem ve gerei aadakileri sylemek mmkndr. Kat atk miktarn ve hacmini azaltr. Depolama sahalarnn kullanm mr uzar. Ham maddeden tasarruf salanr. Doal kaynaklar korunur. Enerjiden tasarruf salanr. evre duyarll artar. 49

ekil 4.1 Geri kazanm almalar akm emas 4.1 Geri Kazanlabilir Maddeler 4.1.1 Kat / Karton Geri kazanlan maddelerin banda kat karton ve benzerleri gelmektedir lkelerin kat tketim miktarlar gelir seviyeleri ile deimektedir. Baz lkelerdeki kat tketim hzlar kii bana yllk miktar olarak tablo 3.1de verilmitir. Tablo 4.1 eitli lkelerin kii bana kt tketimi
LKELER KAIT TKETM (Kg/kii/yl)

ABD ALMANYA JAPONYA HOLLANDA NGLTERE A.B TOPLULUU LKELER DER BATI LKELER ASYA LKELER AFRKA LKELER DNYA ORTALAMASI TRKYE ORTALAMASI STANBUL 50

332 187.7 239 203.2 163.5 190 203 26 5.5 50.4 42.0 53.0

Trkiye, 1999 yl verilerine gre kat karton retiminde dnya sralamasnda 28 inci, kat-karton tketiminde 23 srada, kii bana kat-karton tketiminde ise 57inci sradadr. Tablo 4.2 eitli lkelerde atk kat toplama ve tekrar kullanma oran lkeler Kullanma (%) Geri Kazanma (%) ALMANYA 60 71 HONG KONG 100 61 SVE 17 52 A.B.D 39 45 KANADA 24 43 NGLTERE 69 40 FNLANDYA 6 34 ARJANTN 44 31 N 37 28 SRAL 78 24

Geri kazanma orannn en yksek olduu lkeler Almanya, Avusturya, Norve, Finlandiya ve svetir. Geri kazanlm katlar tekrar kullanma orannn en dk olduu lkeler, orman alan bol olan; sve, Finlandiya, Norvetir. stanbulda zellikle konutlarda oluan evsel karakterli kat atklarda 2003 ylnda Devlet statistik Enstits tarafndan yaplan bir alma da kurutulmam kat atk ierisinde %9,71 (kurutulmu atk da %4,47) kat karton olduu tespit edilmitir. Geri kazanmn daha kolay anlalabilmesi iin u rnek ok arpcdr. 1 ton kullanlm kat pe atlmayp geri kazanld ve kat retiminde tekrar kullanld zaman; 17 adet yetimi am aacnn kesilmesi engellenecek 36 ton sera gaz CO2 atmosfere atlmayacak 4100 kWh elektrik enerjisi tasarrufu salanacak 267 kg kirletici gazn atmosfere atlmas nlenecek 1750 litre fuel-oilin yaklmas nlenecek 3-4 m3 depolama alan tasarruf edilecek 85 m2 ormanlk alann tahrip edilmesi nlenecek 38,8 ton suyun israf edilmesi engellenecektir. Beyaz kadn retiminde, eski kadn %40 orannda kullanlmas ile temiz su sarfiyatnda %80, enerjide %50, atksu kirliliinde %90 oranlarnda azalma salanabilmektedir.

51

4.1.2 Cam Tketilen camlar, kalitesini kaybetmeden geri dnerek %100 orannda yeniden retime girebilmektedir. Hurda camdan cam retimi ile yaklak olarak %33 enerji tasarrufu salanmaktadr. Cam ambalajlarn geri dnm ksaca yle olmaktadr. Tketici Ayr toplama Ayklama (renk) Ykama tme Cam fabrikas Yeni rn 1987 ylnda stanbul'a yerletirilen 50 kumbara ile balayan kumbara sistemi 2002 ylnda bata stanbul, Ankara, zmir, Bursa, Adana, Mersin, Antalya, zmit, Eskiehir ve Konya olmak zere yurt apndaki 10 byk ehir, 10 il, 106 ile ve 50 beldeyi kapsayan 176 belediyede 4000 adet kumbara ile devam etmektedir. 1995 ylnda geri dnm miktar 30 bin ton iken,2003 yl sonuna kadar geen srede kumbaralarla geri kazanlan cam ambalaj at miktar 65 bin tonun zerindedir.

4.1.3 Plastik En yaygn olarak kullanlan plastik trleri HDPE (yksek younluklu polietilen), LDEP(dk younluklu poli etilen) , polistren, polipropilen ve PVC dir. Bu rnler granl hale getirilip veya ulalacak rnn kalitesine gre katk maddesi ile yeniden retime sokulur.

4.1.4 Metal Teneke (kalay) ve alminyum, ambalajlarda yaygn olarak kullanlmaktadr. Bu metallerin kullanldktan sonra atk olarak kalmas hem evre kirliliine neden olmakta hem doal kaynaklarn tkenmesine neden olmaktadr. Merubat, konserve kutular ve ya tenekeleri metal ambalaj malzemelerine rnektir. Trkiye de metal % 25 orannda Belika da %80, Kanada da %50 orannda geri kazanlmaktadr Metallerin geri dnm ksaca yledir. Tketici Ayr toplama Manyetik ayklama Fabrikada ergitme Geri dntrlm metal Yeni metal rn.

4.2 Ambalaj Atklarnn evre Kirliliine Etkileri Ambalaj, rnleri bozulmadan uzun sreler salkl bir ortam iinde korumak, tama ve kullanmada kolaylk ve ekonomi salamak, iinde bulundurduu rn tantmak amacyla kullanlan ve ounlukla geri kazanabilir nitelikteki bir malzemedir. 52

evre kirliliine etkileri; Geri dnm olmayan ambalaj pe girer ve evreyi kirletir. pn hacimsel olarak yaklak 1 / 3 n ambalajlar oluturur. Kolay bozunmaya uramadan uzun yllar doada kalrlar. rnein bir cam ie doada 4000 yl, plastik 1000 ylda yok olmaktadr. Toplanmayan ambalaj atklar grnt kirlilii yaratr. Ambalajlarn evreye zarar vermeyecek biimde retilmesi, ambalaj atklarnn tekrar kullanm, geri kazanm ve geri dnm amacyla 30.07.2004 tarih ve 25538 sayl resmi gazetede Ambalaj ve Ambalaj Atklarnn Kontrol Ynetmelii yaynlanarak yrtmeye girmitir. Bu ynetmeliin uygulamaya girdii tarihten itibaren on yl iinde, sorumlu ekonomik iletmeler ambalaj atklarnn arlk itibari ile en az % 60 n geri kazanmakla ykmldrler. 4.3 Geri Kazanlabilir Atklarn Ayrm ve Toplanmas Atn olutuu yer olan kaynakta, transfer istasyonunda, bertaraf sahasnda ayrm sz konusudur. Kaynakta ayrm en iyi yoldur. nk kaynakta ayrm sonucu alnan materyalin yenilenmesi ve tekrar kullanm daha baarldr. Dier yandan temiz ve fazla atk elde edilmi olur. Yada normal atklardan ayrlan geri kazanlabilir atklarn bir toplama merkezinde ayklanmas da atk kalitesini ykseltir.

ekil 4.2 mekanlarda kullanlan geri kazanlabilir atk kaplar

53

ekil 4.3 D mekanlarda kullanlan geri kazanlabilir atk kaplar Geri kazanlan atklarn ayrm konusunda; Tketici, kaynandan ayr biriktirmekle Bertaraf, bu atklar pten ayr ve temiz bir biimde ayrmakla Sanayi, toplanan bu atklar yeniden ilemekle sorumludur. Aksi takdirde geri kazanlan atk kalitesi decek ayn zamanda da dnm maliyeti ykselecektir.

4.4 Trkiye de Geri kazanm almalar Trkiye de oluan kat atklar kaynandan, nihai bertarafa kadar geen srede eitli ayrma tabi kalrlar. Bunlar; Apartman kapclar p konteynrlarn kartrp ie yarar olanlar kullanan yada biriktirip bir sanayiye satan gelir seviyesi dk kiiler, Gndzleri sokaklarda arabalar ile hurda satn alanlar p toplama aralarnda grevli iilerdir.

Esasnda kat atklar Trkiye deki ev veya i yerindeki p kabndan p dkme veya depolama yerine kadar giden gzerghn zerinde muhtelif kiiler tarafndan belli noktalarda ayklama ve ayrmaya tabii tutularak geri kazanlmaktadr.

54

 Gndzleri 3 tekerlekli arabalaryla hurda satn alanlar, p toplama aralarnda grevli iiler, geri kazanmada etkili ve faydal olurlar. Bu yzden p kutularna ulaan kat atklarda geri kazanlabilir maddelerin bir ksm ayklanm durumdadr. Btn lkelerde pten km hurdalara dayal aktif bir piyasa bulunmaktadr. Elle p kaplarn ayklayanlar, sokaklarda dolanp eski gazete ve hurda satn alanlar ve mahalle aralarnda bulunan hurdac iyerleri, salk problemleri dnda ekonomiye katkda bulunup hurda piyasasnn ilk admn oluturmaktadr. Dikkat edilecek husus insanlarn hastalklara herhangi bir nlem almadan bu ii yapmalardr. Geri kazanm yaplabilen madde miktarnn byk bir ksm p dkme sahalarndan ve sokaklardan ilkel ve salksz koullarda toplanmaktadr. Ancak bu ekilde toplanan atklarn bir ksm ya ple kart iin deerlendirilememektedir. Daha salkl ve verimli bir geri kazanm sistemi oluturmann temel koulu geri kazanlabilir atklarn kaynanda yani konutlarda, iyerlerinde, okullarda, otel ve tatil kylerinde pten ayr toplanmasdr

Tablo 4.3 Geri kazanlabilir atk kompozisyonu (ierii) Geri kazanlabilir atk kompozisyonu Kat karton 45.48 Metal 8.62 Cam 18.46 PET,PVC 6.15 Lastik, Kauuk 3.30 tekstil 4.8 Plastik 13.19

Geri kazanlabilir atk kompozisyonu iinde kat karton ve cam at yzdesinin fazla olduu grlmektedir.

55

LME VE DEERLENDRME

Bu faaliyet kapsamnda hangi bilgileri kazandnz, aadaki sorular cevaplayarak belirtiniz.

LME SORULARI 1. Geri kazanmn faydas ve nemi ile ilgili aadakilerden hangisi sylenemez? A) Kat atk miktarn azaltr. B) Kat atk ynetimini kolaylatrr. C) Depolama sahasnn mrn uzatr. D) Hammadde tasarrufu salar. E) Enerji tasarrufu salar. 2. Aadakilerden hangisinde camn geri kazanm ilem sras dorudur ? A) Tketici- Ayr toplama- Ayklama- tme- Cam fabrikas- Ykama- Yeni rn. B) Ayr toplama- Ayklama- Ykama- Cam fabrikas- tme- Yeni rn- Tketici. C) Tketici- Ayklama- Ayr toplama- Ykama- Cam fabrikas- tme- Yeni rn. D) Tketici- Ayr toplama- Ayklama- Ykama- tme- Cam fabrikas- Yeni rn. E) Tketici-Ayr toplama-Ayklama-Ykama- Cam fabrikas- tme-Yeni rn. 3. Aadakilerden hangisi geri kazanlabilen maddelerdendir? A) Kat/Karton B) Cam C) Plastik D) Metal E) Hepsi 4. Aadakilerden hangisi ambalaj atklarnn evreye etkilerinden deildir? A) Kresel snmaya sebep olur B) Geri dnm olmaz ise kat atk miktarn artrr C) Kat atklarn yaklal 1/3 ini olutururlar 56

D) Kolay bozunmadklar iin tabiatta birikirler E) Toplanmadklar taktirde grnt kirlilii olutururlar 5. Hangisi geri kazanlabilen atklarn kaynakta ayr toplanmasnn faydalarndan deildir? A) Geri kazanlabilen atk kalitesi ykselir. B) Geri kazanmda alanlar iin salk riski olumaz C) Geri kazanmda alan says azalr D) Geri kazanm daha ucuz ve kolay olur E) Geri kazanlan madde miktar artar

57

RENME FAALYET - 5
AMA
Kat atk bertaraf yntemlerini renip bu ilemlerin yrtlmesinde grev alabileceksiniz. ARATIRMA nternetten ve ktphaneden kat atk bertaraf yntemleri ile ilgili aratrmalar yapnz. Yaadnz yerde kat atk bertaraf yntemleri uygulanmakta mdr? Bu konuda hangi almalar yapld hakknda aratrmalar yapnz. Yapm olduunuz aratrmaya ilikin dokman ve sunu hazrlayarak, snf ortamnda sununuz. Kat atk bertaraf yntemlerini arkadalarnzla tartnz.

5. KATI ATIK BERTARAF YNTEMLER Kat atklar genellikle insan saln, faydal bitki ve hayvan trlerinin yaamn tehlikeye sokmamak, hava, su ve topra kirletmemek ve bu atklardaki hammadde ve enerji potansiyelini kullanabilmek amacyla eitli bertaraf ilemlerine tabi tutulmaktadr. Mevcut ve kullanlmakta olan teknolojilere gre kat atk bertaraf yntemleri aada verilen drt yntemden olumaktadr. Dzenli depolama Kompostlatrma Yakma Piroliz Atklar btnyle yok etmek atklardan kurtulmak ktlenin korunumu prensibine gre mmkn deildir. leriki blmlerde aklanan bertaraf yntemlerinin amac, atklar evreye ve insanlara zararsz hale getirme almalarndan ibarettir. Kat atk ynetiminin en zor aamas nihai bertaraf yolunun seilmesidir. Bir yerleim yerinin atklarnn bertaraf yntemlerinden hangisi ile bertaraf edilecei ayrntl bir mhendislik almas ile ve evresel etkileri de dikkate alnarak aratrlp tespit edilmelidir. Kat atklarn toplanmasnda, deerlendirilmesinde ve bertarafnda kullanlacak yntemleri salkl bir ekilde seebilmek iin atklarn zelliklerini iyi bilmek gerekir. Atklarn bertarafnda birden fazla yntem uygulanlabilir.

58

lkemizde 2007 yl TUK verilerine gre nfus saym sonular 70.586.256 kiidir. lkemiz de gnde yaklak 1,34 kg/kii p retilmektedir. Bu deer gnlk 94.585 ton, yllk ise 34 milyon tonu bulmaktadr. Bu atklarn evre ve insan salna zarar vermeden bertaraf edilmesi gerekmektedir. Trk statistik Kurumu (TUK) 2004 yl verilerine gre Trkiye de 24,24 milyon ton p toplanmtr. 2004 yl Belediye Kat Atk statistikleri Anketi sonularna gre 1911 belediyenin 1889'unda kat atk hizmeti verildii tespit edilmitir. Kat atk hizmeti verilen belediyelerden, 2004 yl yaz mevsiminde 12,38 milyon ton, k mevsiminde 11,86 milyon ton ve yllk toplam 24,24 milyon ton kat atk topland belirlenmitir. Bu sonulara gre kii ba gnlk ortalama kat atk miktar, yaz mevsimi iin 1,34 kg, k mevsimi iin 1,33 kg, yllk ortalama ise 1,34 kg olarak hesaplanmtr. Toplam kat atk miktarnn %30,3 bertaraf tesislerinde bertaraf edilmitir. 2004 ylnda kat atk toplama ve tama hizmeti veren belediyelerden toplanan 24,24 milyon ton kat atn,; %46,7'si belediye plnde, %28,9'u dzenli depolama sahalarnda, %15,6's byk ehir belediyesi plnde, %3' baka belediye plnde, %1,6's gmlerek, %1,4' kompost tesislerinde, %0,4' dereye ve gle dklerek, %0,3' akta yaklarak bertaraf edilmitir.

Ayr toplanan tbbi atk miktar 70 bin tondur. Tbbi at ayr toplanan 495 belediyede toplanan 70 bin ton tbbi atn; %27'si belediye plnde, %22,8'i dzenli depolama sahalarnda, %20si yakma tesisinde, %15,6's byk ehir belediyesi plnde,

59

%10'u gmlerek, %4,2'si akta yaklarak, %0,4' ise baka belediye plnde bertaraf edilmitir. 2005 ylnda belediyeler tarafndan yada belediyeler adna iletilen, 18 dzenli depolama tesisi, 3 yakma tesisi ve 4 kompost tesisi olmak zere toplam 25 atk bertaraf ve geri kazanm tesisinde yaplan almaya gre; Dzenli depolama tesislerinde 7,1 milyon ton atk bertaraf edilmitir. 2005 ylnda 18 dzenli depolama tesisinin toplam kapasitesinin 309,5 milyon ton olduu ve 39 130 ton tehlikeli, 7 096 932 ton tehlikesiz olmak zere toplam 7 136 062 ton atk geldii belirlenmitir. Dzenli depolama yntemi ile bertaraf edilen atk miktar ise 7.078.179 tondur. Tablo 5.1 Bertaraf ve geri kazanm tesisleri temel evre gstergeleri Dzenli depolama tesisi Says Kapasitesi (bin ton) Gelen atk miktar (bin ton) Tehlikeli atk miktar (bin ton) Tehlikesiz atk miktar (bin ton) Dzenli depolama yntemiyle bertaraf edilen toplam atk miktar (bin ton) Tehlikeli atk miktar (bin ton) Tehlikesiz atk miktar (bin ton) Yakma tesisi Says Kapasitesi (bin ton/yl) Gelen atk miktar (bin ton) Yakma yntemiyle bertaraf edilen toplam atk miktar (bin ton) Tesisten kan kl ve cruf miktar (bin ton) Enerji geri kazanml tesis says retilen elektrik miktar (MWh) Kompost tesisi Says Kapasitesi (bin ton/yl) Gelen atk miktar (bin ton) Kompostlanan atk miktar (bin ton) retilen kompost miktar (bin ton) p sznt suyu miktar (bin m3) Tesis bnyesinde artlarak dearj edilen p sznt suyu miktar (bin m3) Tesis bnyesinde artlmadan dearj edilen p sznt suyu miktar (bin m3) 18 309 513 7 136 39 7 097 7 078 38 7 040 3 44 31 30 6 2 11 212 4 606 339 165 29 1 584 1 347 237

Yakma tesislerinde 30 bin ton tehlikeli atk bertaraf edilmi olup 1104 ton atn ise dzenli depolama tesisine transfer edildii belirlenmitir. 60

Ayrca yakma tesislerinden kan 5 586 ton kl ve cruf dzenli depolama tesislerinde bertaraf edilmektedir. kisi enerji geri kazanml olan tesislerde 11.212 MWh elektrik retilmitir. 2005 ylnda toplam kapasitesi 606 bin ton/yl olan 4 kompost tesisine 339 114 ton atk gelmitir. Ayrtrma ileminden sonra 165 351 ton atk kompostlama nitesine girmi ve 29 256 ton kompost retilmitir. Kompostlanabilir nitelikte olmayan 160 086 ton atk ise dzenli depolama tesislerine transfer edilmitir. Trkiyede 2005 ylnda 13 bertaraf ve geri kazanm tesisinde toplanan 1 583 519 m3 p sznt suyunun %85i tesis bnyesindeki sznt suyu artma tesislerinde artlarak, %15i ise artlmadan ehir kanalizasyonuna dearj edilmektedir. 8 tesiste toplanan sznt suyu plerin zerine geri pompalanmakta, 2 tesiste buharlatrlmakta, 2 yakma tesisinde ise sznt suyu toplama sistemi bulunmamaktadr. lkemizdeki durumu bu ekilde zetledikten sonra zetle unlar sylemek mmkndr. Kat atk yntemlerinin 3 temel ilkesi vardr. Bunlar; Az atk retilmesi Atklarn geri kazanlmas Atklarn evreye zarar vermeden bertaraf edilmesidir. Bu nedenle atklarn bertarafndan nce kat atk retiminin azaltlmas ve geri kazanm dnlmelidir.

5.1 Dzenli Depolama Kat atklarn evreye zarar vermeyecek ve insan saln riske sokmayacak ekilde araziye kontroll bir ekilde depolanmas aktivitesidir. Dzenli depolama ilemi uygun arazi seildikten sonra depo zemininin hazrlanmas, oluacak sznt sularnn toplanmas atklarn serilmesi sktrlmas, dolan sahann rtlmesi, oluan gazn uzaklatrlmas gibi ilemleri kapsar. Yntemin avantaj ve dezavantajlarn u ekilde ifade edebiliriz. Dzenli depolama ynteminin avantajlar; Uygun arazi bulunduunda ekonomik bir yntemdir. n yatrm en az olan yntemdir. Nihai imha metodudur. Esnek bir metottur. Kat atk miktarna gre kapasite kolaylkla arttrlr. Kullanlp kapatlan arazilerde regresyon amac ile istifade edilebilir.

61

Dzenli depolama ynteminin dezavantajlar; Kalabalk yrelerde ekonomik tama mesafesi ierisinde uygun yer bulmak gtr. Yerleim yerlerine yakn deponi alanlar iin halkn tepkisi ile karlalabilir. Tamamlanmam deponi alanlarda gk ve yerel kmeler olacandan devaml bakm gerekmektedir. Sv ve gaz szntlar kontrol edilmezse sakncal durumlar ortaya kabilir.

ekil 5.1 Dzenli depolama kesiti

5.1.1 Dzenli Depolama Sahas Yer Seimi Uygun yer seimi, ina edilecek dzenli depolama tesisinin evreye zarar vermeden iletilmesinin en nemli artdr. Dzenli Depolama in Uygun Araziler Kurak, tuzlu, susuz, orak ve verimi dk araziler ok az rn veren topraklar inde su olmayan maden, ta, kum, akl ve kil oraklar Yamalar (eim 1/3 ten fazla olmaldr) 62

 Byk ulam yollarnn birleimi arasnda kalan bo alanlar Yeralt suyunu kirletme asndan tehdit etmeyen yerler Takn sahalar dndaki yerler Konutlara 1 km, hava alanlarna 3km mesafede ve daha uzakta bulunan yerler.

5.1.2 Dzenli Depolama Tesisinin Genel zellikleri ve Kabul Edilmeyecek Atklar Kapasite: tesisin, gnlk, aylk ve yllk kapasitesi belirlenir. Evsel kat atk depo tesislerinin kapasiteleri, nfusu 10000 ve kk olan yerleim birimlerinde en az 10 yllk depolama ihtiyacn karlayacak ekilde planlanmaldr. Kii bana retilen p miktar, sahann hacmi, p derinlii gibi konular gz nnde bulundurulur. Trafik: depo tesisine ulam ve depo alan i yollarnda gei, her trl hava artlarnda mmkn olmaldr. Tel it: kontrolsz girilerin, evcil ve yabani hayvanlarn depo sahasna girmelerini nlemek amacyla depo tesisinin etraf 2 m yksekliinde bir it ile evrilmelidir. baz durumlarda ilave olarak tel rgnn dnda, 23 sra, blgenin iklimine uygun olarak aalandrma yaplr. Lastik Ykama: depolama sahasnda kirlenen araba tekerleklerinin, yollar kirletmemesi ve evreye zarar vermemesi iin tekerlek lastiklerini ykayc bir sistem kurulur veya aralarn hzl gidebilecei en az 300 m. Uzunluunda bir hat yaplr. Kantar Binas: tercihen kantar binas bulunmaldr. Kat atk retim hz ile ilgili almalarda veri oluumu iin kantar nemlidir. Ayrca geri kazanlan atklarn depolanabilecei alanlar bulunmaldr. Dzenli depolama tesisinde depolanmas sakncal olan atklar ise unlardr. Radyoaktif atklar Tbbi atklar Ayrma sonucu klor ve benzeri gazlar karanlar Patlayc maddeler Deriik baz ve asitler Sodyum klorr gibi kolay znr tuzlar Yalar ve yal kat atklar zcler Hayvan leleri 63

 Otomobil ve benzeri ara lastikleri Her eit svlar Suyu alnmam artma amurlar.

5.1.3 Dzenli Depo Sahas Tabannn Oluturulmas Kat atk depo alanlarnn evre bakmndan en byk olumsuzluklarndan biri sznt suyu teekkl ve bunun yeraltna szarak su rezervlerini kirletmesidir. Sznt suyunun doygun tabakaya ve yeralt su seviyesinin ulamadan engellenmesi gerekmektedir. Bunu nlemek iin depo sahasnn taban geirimsiz yaplmaktadr. Kat atk depolama sahas dolgu alannn taban ina edilirken geirimsiz zemin oluumu aamalar u ekilde sralanabilir. ncelikle deponi sahas olarak seilen blgedeki st ksmdaki bitkisel toprak syrlarak alnr. Bu tabakann zerine tabi geirimsizlik tabakas olan kil serilerek depo sahasnn tabannda her yer sktrlacaktr. Kil tabakas, kalnl toplam en az 60 cm olacak ekilde 30cm lik 2 tabaka halinde serilerek sktrlacaktr.

ekil 5.2 Kil tabakas ve Geomembran serilmesi me ve kullanma havzalarnn uzun mesafeli koruma alannda ina edilecek dzenli depo sahas tabannda,60cm kil tabakasnn zerine, kalnl 2 8 mm arasnda deien yksek younluklu polietilen folye (HDPE) serilir. 64

HDPE kullanlmas halinde HDPE kaba paralarnn delme etkisinden korunmaldr. Bu koruma ilemi ince kum veya geotekstil ile salanabilmektedir.. nce kum ierisindeki 2 10 mm aras tanelerin %15 ten fazla olmamas gerekmekte olup, bu koruyucu tabakann kalnl en az 10cm olmaldr. Serilecek folyenin younluu 941 965 kg / m3 arasnda olmak zorundadr Hibir ekipman yada alet, tama ve kullanm srasnda, yada baka sebeplerden dolay geomembrana zarar vermemelidir. Geomembran zerinde allrken sigara iilmemeli ve geomembrana zarar verecek ayakkab giyilmemeli ve baka faaliyetlerde bulunulmamaldr. Yrtk yada delikler kaynakla kapatlarak veya yama yaplarak onarlmaldr. Geomembran serim ilemi tamamlandktan sonra kaak (szdrmazlk) kontrol yaplmaldr.

P
20 - 30 cm akl Geomembran 60-100 cm kil

Tabii zemin

a) P
20 - 30 cm akl Geomembran Koruma tabakas Geomembran 60-100 cm kil

Tabii zemin

b)
ekil 5.3 Taban geirimsizlik tabakas oluturulmasnn rnek kesitleri

65

5.1.4 Drenaj Tabakasnn Oluturulmas Drenaj tabakas, sentetik tabakann stne yerletirilir. Drenaj tabakalarnn amac, sznt sularnn birikinti oluturmadan uzaklatrlmas ve buradan da artma tesisine gnderilmesi salamaktr. Sznt sular, depolama sahasnn iletilmesi bittikten sonra da olumaya devam edecei iin, drenaj zeminleri ok uzun mrl olmaldr. Balca u ekilleri vardr; Alan drenaj sistemi: Kum akl 16/32 kum veya krma ta malzemelerinden olabilir. Kalker oran %30 dan daha kk olmaldr. Dere aklda olabilir yuvarlak ve kaygan olmas istenir. Boru Drenaj Sistemi: Sznt suyu borularla toplanmaktadr. Bu sistemde borularn tkanmas sz konusu olur ve temizlenmesi zordur. Birleik drenaj: Alan drenaj ve boru drenaj birlikte uygulanr. Yaygn bir uygulamadr. Drenaj zemini ounlukla akldan yaplr. Kullanlan akllarn, byk taneli ve ince tane oran mmkn olduunca dk tutulmaldr. Bylece. Sznt sularyla birlikte gelen askda kat maddelerin drenaj borularna ulamas salanabilir ve bunlarn drenaj tabakasn tkamas engellenebilir

Sznt suyu dren borularnn yerletirilmesi: Geirimsiz hale getirilen taban zerine dren borular denerek sznt sular bir noktada toplanr. Hidrolik ve statik olarak hesaplanmas gereken dren borularn ap minimum 100mm ve minimum eimi %1 olmaldr. Dren borular, yatayda ve deyde kvrm yapmadan dorusal olarak depo sahas dna karlr. Dren borular evresinde kum ve akl filtre yerletirilmelidir. Bu filtrelerin boru srtndan itibaren ykseklii minimum 30cm olmaldr. Depoya dolgu yaplmas srasnda ilk kat atk tabaka ykseklii 2m olmadan sktrma aralar sahaya girmemelidir. Sznt suyu miktar, sahaya giren su miktaryla doru orantldr. Depolama sahalarnda oluabilecek sznt suyu miktar blgedeki yamurlar ve buharlama miktarna, dolgu srasnda sktrmann ekline bal olarak deiir. Sznt suyunun kayna ncelikle plk zerine yaan yamurdur. Yamurun ksa srede depo gvdesini terk etmesi iin dolgu zerine eim vermek gerekmektedir. Bu eim %3den kk olmaldr. Sahann etrafnda ki yzey sularnn p deposuna girmesi engellenmelidir. Bunun iin saha kenarlarna drenaj hendekleri alr. Burada ki sular plkteki sznt sularna kartrlmadan ayrca drene edilirler. Depo sahas nceden belirlenmi etaplar halinde iletilmeli, her bir etap tamamen doldurulmadan bir sonraki etap balatlmamaldr.

66

ekil 5.4 Drenaj tabakas ve drenaj borularnn yerletirilmesi

5.1.5 Depo Gaz Oluumu ve Gaz Toplama Sistemleri p bileimi iinde bulunan organik maddeler, pn depolanmasndan sonra, depo ktlesi iersinde yeterli oksijen bulunmamas nedeniyle, aneorobik artlarda paralanmaktadr. Oluan aneorobik ortamda organiklerin bozunmas ile metan arlkl bozunma gazlar olumaktadr. Metan havadan hafif olduu iin depo yzeyine doru hareket etmek istemekte, depo yzeyine kma imkn bulamad zaman bulunduu alanda yatay olarak hareket ederek civar alanlarn toprak gaz iinde zenginletirmektedir. Depo gazndaki metan, havann oksijeni % 5 %15 arasnda kartnda patlama olmaktadr. % 15 in zerindeki oranda ise yangn tehlikesi sz konusudur. Oluan bozunma gazlar sonucunda zehirlenme tehlikesi ve depo zerinde ve evresindeki bitkilerin kurumasna yol aar. Yaplan incelemelere gre metan gaz yaklak 1 m p depo derinlii iin yatay olarak 10m mesafeye gidebilmektedir. Buda bitkilerin kklerinin oksijen almalarna engel olarak onlar kurutur. Kontrolsz depolama gaz emisyonlarnn olumsuz etkileri: 67

 Sera etkisi Patlama ve yangn tehlikesi nsan sal iin tehlike Depolama sahasnn zerinde ve yaknndaki tarm rnleri ve dier bitkilere olumsuz etkileri Koku olumas Tablo 5.2 p gaznn temel bileenleri Gaz Metan Karbondioksit Azot Oksijen %hacim(kuru) 45-60 40-60 25 0,1 1 Gaz %hacim(kuru) slfrler 0-1 amonyak 0,1 1 hidrojen 0 0,2 karbondioksit 0 0,2

ekil 5.5 Gaz toplama bacas kesiti Gaz toplama bacalar, depo sahasnda dolgu yaplmadan nce depo taban ve drenaj sistemi temin edildikten sonra ina edilir. Bu bacalarn ap 1m olur. Eer depo sahasnda oluacak 68

gazlar kullanlacak ise bacann ortasna yksek younluklu polietilenden delikli boru yerletirilir. Bu borunun etraf akl yada mcrla doldurulur. Borularn yzey alanlarnn % 15 i delikli olmaldr. Gaz toplama bacalar etraf elik hasrla korunur. Dolum ykseldike ubuk hasr ykselir. p dkm srasnda bu gaz bacalarnn kapanmamasna dikkat edilmelidir. Depo gazlarndan elektrik retimi, tesisteki kapal alanlarn stlmas, buhar retimi gibi amalar iin faydalanlabilir.

5.1.6 Atklarn Doldurulmas ve eitli Doldurma Metotlar Kat atklarn dzenli depolama yoluyla bertarafnda eitli yntemler uygulanmaktadr. Sahann topografyasna, yzey suyu ve yeralt suyu kaynana bal olarak bu yntemlerden biri seilir. Yaygn olarak kullanlan yntemler hendek metodu, alan metodu ve hrce metodudur. Hendek Metodu Yeralt su seviyesinin yksek olduu alanlarda az miktarda atk depolanacandan ve doldurulacak atk hacmi kadar kaz yaplacandan ok ekonomik bir yntem deildir. Kat atklar 40 100 m uzunlukla 1 2 m derinlikte ve 5 8 m geniliinde hendeklere boaltlr. Sreci balatmak iin nce herhangi bir ksm kazlr ve pler buraya boaltlarak ince tabakalar halinde (40 50cm) yaylr ve sktrlr. Dolgu alannn uzunluu, o gnk dklen kapasite deeri ile llr. Dolgu yksekliine gelen 1 gnlk kapasitenin hemen zeri kapatlp rtlr. Daha sonraki hendek kazsnda kan toprak malzeme sktrlm ktlenin zerine serilir ve tekrar sktrlr. Alan Metodu Arazinin hendek kazm iin uygun olmad hallerde uygulanr. Daha ok doal ukurlarda uygulandndan ar miktarda sznt suyu oluturmaktadr. Ayrca iletilmesi esnasnda kontroln ok zor olmas sebebi ile kontrol pek tercih edilmez. pler uzun ve dar eritler (30 60 cm) halinde araziye serilir ve sktrlarak 2 3m ykseklie kadar depo edilir. Gnn sonunda depolanan sktrlm p ynnn stne 20 30 cm kalnlnda toprak tabakas rtlr. Hcre Metodu Hcre metodunda kat atklar daha nceden hazrlanm, alanlarda depo edilir. Son yllarda, ekonomik ve emniyetli olmas sebebi ile hcre metodu kullanm yaygnlamtr. Sktrlan pler 6m geniliinde eritler halinde ykselir. zeri toprakla rtlerek kapanan, sktrlm p ynna Hcre denir. Hcreler st ste ina edilerek planlanan seviyeye ularlar.

69

5.1.7 Atklarn rtlmesi ve rtnn Faydalar Uuabilecek maddelerin rzgar da srklenmesinde, kemirgenlerden, tayc hayvanlardan, haerelerden ve kokudan kaynaklanan sorunlar nlemek iin btn ak atk yzeyleri her gnn sonunda 15 cm kalnlnda bir toprak tabakas ile rtlmelidir. Atklar planlanan hcre yksekliine ulatnda bir ara rt oluturmak iin 15 cm lik ek bir toprak tabakasyla rtlmelidir. Ara rt 30cm olacak ve bir ay zerine atk boaltlmayacak alanlara serilecektir. Gnlk hcrenin bykl belirlenirken, atn kaplad yzey alannn minimum dzeyde olmas gnlk rtnn daha az yaplmasna dolaysyla ekonomik fayda salamasna katkda bulunacaktr. Son rt Atk ykseklii iletme plannda belirtilen maksimum ykseklie ulatnda atn zerine 30 cm daha bir ara rt serilmelidir. Bu tabakann st eimleri %5 ve %15 arasnda olacak ekilde yaplmaldr. Tasarm tesviyesi gerekletiinde, 60cm kalnlnda bir kil tabakas serilir. Kil tabakasnn geirgenlii 1.10-8 m/sn da daha az olmaldr. Kilin stne yeil alanlarn oluturulmasna olanak salayacak kalitede ve yeterli kalnlkta (1,5 2m) bitkisel topraklarla rtlmelidir. rtnn Salad Faydalar Rzgrda uuabilecek atklarn evreye yaylmasnn nlenmesi Kokunun kontrol altna alnarak azaltlmas Tayc hayvanlarn mikrop tamasnn engellenmesi Kontrol d yaplabilecek ayklanmann engellenmesi Sivrisineklerin remesinin azaltlmas Kontrolsz depo gaz szntlarnn engellenmesi Atk tabakalarnn hava ile temas kesilmesi sebebi ile anaerobik faaliyetlerin hzlanmasn ve atklarn ksa srede stabil olmasna katk salamas

5.1.8 Dzenli Deponun Dolmasndan Sonra Yaplacak lemler Depo sahas doldurulduktan ve nihai son rtnn rtlmesinden sonra. Tamamlanm depo kullan maksadna gre hazrlanmaldr. Son kullanm maksad unlar olabilir; Yeil alan; en yaygn kullanm eklidir. Ekilecek bitki tr klime rt toprann cinsine 70

 rt toprann kalnlna gre tespit edilmelidir. Tarm; hayvan yemi olarak kuru ot, arpa buday ve msr ekilebilir. Mesire yeri, park, depo zeri ocuk bahesi, oyun alan ve spor sahas olarak deerlendirilebilir. Mera; genelde kkba hayvan tercih edilir. Bykba eski depolama alanlar iin tercih edilmektedir.

5.2 Kompostlatrma Kompost, organik kkenli kat atklarn oksijenli ve oksijensiz ortamlarda ayrtrlmas suretiyle oluturulan toprak iyiletirici madde demektir. Kompost, gbre deildir. Gbre, topraa bitkilerin gelimesi iin gerekli besin maddesi kazandrrken kompost, topran yapsal dzenini salar. Ancak kompost ierisinde belli oranlarda N,P,K ilavesi ile gbre eldesi mmkn olabilmektedir. Elde edilen bu gbrenin tarm alanlarna yarar, yapay gbrelere oranla fazladr. Kompostlatrma biyolojik bozundurma ile e anlaml kullanlabilir. Kompostlatrma, organik (ya da C ieren) maddelerin mikroorganizmalar tarafndan (ounlukla bakteriler ve mantarlar) koyu kahve ya da siyah renkli ve toprams bir kokusu olan sabit bir humus maddesinin kontroll bir ekilde ayrtrlmas olarak tanmlanmaktadr. Kontroll bir ekilde ayrtrlmasnn amac bozunmay hzlandrmak, verimi en iyi hale getirmek ve ortaya kabilecek potansiyel evre sorunlarn en aza indirmektir. Kompost olabilen atklar Sebze ve meyve atklar im krpntlar Yapraklar ve bahe krpntlar Testere tala Geri dntrlemeyen kat atklar Yn ve pamuktan, eski yada yrtk bez ve kuma paralar ay torbalar, yumurta kabuklar kahve telvesi Kompost olmayan atklar Her trl et ve artklar St ve stten yaplm yiyecekler Kat haldeki yalar 71

 Sv haldeki yalar Hastalkl bitkiler Kemikler

ekil 5.6 Paralanp elenmi kompost artk tarmda kullanma hazrdr.

5.2.1 Kompostlatrmaya Tesir Eden Faktrler Tane ap Kat atn iinde bulunan tanelerin ap 8 mm den az olduu zaman teknolojik imkanlara gre iyi kompost elde edilemedii grlmtr. Karbon/ Azot Oran C/N>45 ise kompost reaksiyonunun optimum artlarda cereyan edebilmesi iin reaktrde komposta azot ilave ederek besleme yaplmaldr. Yaplan aratrma ve analizler pte optimum C/N orannn 20 25, bu deerin rastlanan maximum miktarnn ise 50 olabileceini ortaya koyuyor. Su Muhtevas Mikroorganizmalar oalmalar iin gerekli besini suda znm halde ilerine almaktadrlar. Suyun fazlas havalandrmay engellemekte ve zellikle ortam anaerobik bir hale dntrerek kokulara ve patojen mikroorganizmalarn canl kalmasna neden olmaktadr. Optimum su ihtiyac arlka %45 - %55 dir. 72

Scaklk ve pH Kompostlatrma mezofilik ve termofilik ortamda gereklemektedir. Scakln 55-60 oC civarna ulamas, hatta baz halde 70-75 oCye kmas yznden kompost iinde bulunan patojen mikroorganizmalar, solucan yumurtalar ve bitki tohumlar tahrip edilirler. Kompost bakterileri pH 6 7,5 arasnda faaliyet gsterirler. Mantarlar ise pH 5,5 8 aras faaliyet gsterirler. PH 6 nn altna derse mikroorganizmalar zellikle bakteriler tkenir ve bozunma yavalar. Eer pH 9 a ularsa N, NH3 e dnr ve organizmalar iin kullanlabilir olmaktan kar. Bu da bozundurma ilemini yavalatr. Hava (Oksijen) Oksijenin varl en nemli evresel etkendir. Kompostlarn hzlanmas iin kat ata yeterli oksijen verilmesi gerekir. Aksi halde ortam, anaerobik olur, scaklk der, patojenler lmez, rme sonucu naho kokular kar ve kompostlanma sresi de artar. Zehirli ve zararl kimyasal maddeler Zehirli ve zararl kimyasal maddeler kompostlatrma reaksiyonunu engelleyici etkilerde bulunmaktadrlar. Endstriden gelmi kat atklar ierisinde ki tehlikeli atk kapsamndaki zehirli ve zararl maddeler bulunabilir. Bu maddeler Pb, Cd, Cu, Ni, Hg ve Zn gibi ar metaller kompostlamay engelledikleri gibi daha dk ve belirli konsantrasyonlarda dahi kompost iinde bulunmamalar istenmektedir. Belki konsantrasyonlar iindeki ar metal ierikli kompostun tarm yaplacak topraklara verilmesi halinde ar metallerin bitkiler tarafndan alnmas ve insanlara ulaan besin zincirine katlmalar tehlikesi bulunmaktadr.

5.2.2 Kompostlatrma Prosesinin Aamalar Ayrma Paralama Fermantasyon Olgunlatrma iin depolama Ayrma: Cam, metal, seramik, plastik, ta, kl ve cruf gibi kat atk bileenleri kompost olamadklarndan projenin balangcnda hemen plerden ayrlmaldr. Ayrca sanayi atklarndan ayrlmadan toplanan organik maddeler kullanlarak retilen kompost yksek seviyede ar metal ierebilir. Paralama (tme) : tme ve paralama ayrmay hzlandrr ve atn her tarafnn bakteri ve mantar istilasna uramasna yol aar. tme sonucu elde edilen tanelerin ok kk olmas hava giriini azalttndan arzu edilmez. Bu nedenle paralama sonucu elde

73

edilen tane boyutu 2 5 cm arasnda kalmaldr. Dier yoldan ok ince malzemede 8 mm lik elekten geirilerek ayrlr. Fermantasyon: tmenden hemen sonra yn haline getirilen pler veya bir rtc reaktre konan kat atklarda bakteri faaliyetleri artan bir hzla geliir. Kompostlama iin gerekli sre uygulanan ilemlere ve evresel etkenlere baldr. malatlar 3 6 gnlk bir srenin sz konusu olduunu ancak bunun ardndan 2 haftalk bir olgunlama sresinin de gerekli olduunu belirtmektedirler. Baz deneylerde bahe atklarnn 10 11 gnde, C/N orannn 78 / 1 e eit olduunu, plerde ise yaklak 21 gnde kompostun olutuu gzlenmitir. Kompost haline gelen kat atklarda hacim azalmas bahe atklarnda %60 65 iken ok fazla gazete kad ierenlerde %30 35 e dmektedir. Olgunlama iin Depolama: Taze kompost depolamak iin yeterli olacak kararl halde ise arazi slahnda, dk kaliteli topraklarn tarma elverili hale dntrlmesine kullanlr. Kompost elenebilir, elenen kompost bahe ve iek retiminde kullanlmaktadr. Olgunlam kompost uzun sre depolanabilir. Olgun bir kompastn dokusu tarma uygun bir topran dokusu gibidir.

5.2.3 Kompostun Kullanld Yerler Arazi slahnda Dk kaliteli topraklarn tarma elverili hale getirilmesinde iek, bahe yapmnda komposttan faydalanlmaktadr. Her yl Dnya da yaklak 3 4 ton biyolojik kat maddenin ve 0,5 milyon ton kompostun tarm veya orman alanlarnda kullanld tahmin edilmektedir. Organik kkenli maddeler topraklarn fiziksel ve kimyasal sorunlarn azaltmaya ynelik olarak uygulanmaktadr. Kompost mevzuatlar uygun olarak, orman yangnlarndan sonra aalandrma faaliyetlerinde, eimli alanlarn bitki rts ile kaplanmasnda kullanlabilir. Ayrca Dnyada ve AB lkelerinde kompostun kirlilik yok etmek amac ile kullanld uygulamalar mevcuttur. rnein gaz fazndaki kirliliin yok edilmesi iin kompost biyofiltreler kullanlmaktadr. Kompostun toprakta kullanlmas iin toprak kirlilii kontrol ynetmeliine gre tamas gereken birka zellik aada belirtilmitir. C/N orannn 5 ten daha byk olmas halinde kompost reaksiyonun optimum artlarda cereyan edebilmesi iin reaktrde komposta azot beslemesi yaplmas Kompostun, organik madde muhtevasnn kuru maddenin en az % 35 i orannda olmas

74

 Piyasaya srlen kompostun su muhtevas orannn % 50 yi gememesi retilen kompostun ar metal muhtevalar an az 6 aylk aralarla, ihtiva ettikleri Kurun, Kadmiyum, Krom, Bakr, Nikel, Civa ve inko ynnden analizlerinin yaplmas zorunludur.

5.2.4 lkemiz Atklarnn Kompostlatrlabilirlii Trkiye de kat atklar yksek organik madde ierdiinden kompostlatrmaya elverilidir. Ancak kompost tesislerinin kurulumundan nce o evredeki atk kompozisyonu salkl bir ekilde belirlenmelidir. Ayn zamanda o blgede kompostun pazarlanabilirlii de iyi ratrlmaldr. 2005 ylnda S.Serkan NAS, Adem BAYRAM, V.Numan BULUT tarafndan yaplan Gmhane (merkez) kat atklarnn kompostlatrlabilirliinin aratrlmas isimli almada yaz aylarnda oluan pn kompost ilemine uygun olmad, k aylarnda oluan pn kompostlatrlabilecei sonucuna ulalmtr. K aylarnda oluan p miktarnn az olduu vurgulanmtr. Kompost tesislerinin lkemizdeki uygulamalar snrl saydadr. Trkiye de Antalya, Giresun, Edirne, stanbul, zmir, Kemer, Mersin, Turgutlu ve Yalova da kurulmu kompost tesisleri vardr. Ancak bu tesislerin pek ou tam kapasite ile altrlmamaktadr. TK (Trkiye statistik Kurumu) verilerine gre (2005) ylnda toplam kapasite 606 bin ton/yl olan 4 kompost tesisine 339114 ton atk getirilmitir. Bunun 29256 tonu kompost haline getirilmitir.

5.3 Yakma Yakma organik maddelerin oksijenle bir kimyasal reaksiyonu olup bunun sonucunda oksitlenmi bileikler ile alev ve s ortaya kmaktadr. Yanma, bileiklerin yanmas veya oksitlenmesi anlamna gelmektedir. Kat atklarn yaklmas, nihai depolama sonrasnda bertaraf gereken atk miktarnn azaltlmas, atklarn hijyenik olarak bertarafnn salanmas amacyla yaplmaktadr. Kat atklarn kontrol ynetmeliine gre ise yakma tesislerinin amac; kat atklar zararsz hale getirmek hacmini azaltmak ve ksmen enerji elde etmek maksadn iermektedir.

5.3.1 Yaklacak Kat Atn zellikleri Literatr bilgilerine gre bir atn kendi kendine ilavesiz olarak yanabilmesi iin kalorifik deerinin 1500 2000 kcal/kg olmas gerekir. Kat atn kalorifik deeri brakaca kalnt 75

ve enerji ieriklerine gre belirlenir. rnein; kl ve cruf %20 orannda kalnt ve 7.10 3 kj/kg s deerine sahiptir. Tekstil at %2,5 inert kalnt ve 17,45x10 3kj/kg s deerine sahiptir. Baz atklarn yaklak sl deeri aada verilmektedir. Tekstil 2,500 kcal/kg

Kt karton 4,000 kcal/kg Deri, lastik Ahap vb. 9,000 kcal/kg 2,000 kcal/kg

Kat atn ilave bir yaktla yanabilmesi iin gereken alt sl deeri 950 1300 kcal/kg olmas gerekir. Eer sl deer 1200 kcal/kg n altnda ise kat atn ekonomik olarak yaklamayaca anlalr. p yakmann gereklemesi iin kat atklarn nem, organik madde ve inorganik madde muhtevalarnn belirli oranlarda olmas gerekir.

Kl ve cruf muhtevas %60 tan az yanabilen organik miktar %25 ten fazla nem oran %50 den az olan kat atklar yanabilir olarak kabul edilir. Nem ierii kurutma sonucunda bir rnekte gerekleen arlk kayb olarak ifade edilir. Atklarn nem ierii ok yksek olduu durumlarda yanmay desteklemek amac ile ilave yakt kullanlmas gerekir. lkemizde oluan kat atklarn nem ierii %60 80 arasnda deiir. Sonu olarak bir kat atk yakt olarak kullanlacaksa aadaki 4 nemli zellii bilinmelidir. n analiz( 1 saat sre ile 105 0Cde kurutma sonucunda nem ierii, 950 C de yakma sonucu uucu madde ierii, yakma sonucunda kalnt kl ve kalan sabit C miktar) Kln balad scaklk C, H, O, N, S kompozisyonu Isl ierik

5.3.2 Yakma Tesislerinde Yaklmas Yasak Olan Atklar Yakma geni bir alandaki atklara uygulanabilir. Kat amur, sv veya gaz atk olabilir. Ancak Kat Atklarn Kontrol Ynetmeliine gre; evsel akt atk, evsel artma amuru ve evsel kat atk benzeri endstriyel kat atklar yakmak maksad ile ina edilen yakma tesislerinde, arlk olarak kat atk toplam miktarnn %1 ini geen organik bal klor veya 1kg atkta 50mg den fazla halojenli organik madde ihtiva eden tehlikeli atklarn yaklmas yasaktr. 76

Ayrca yine Kat Atklarn Kontrol ynetmeliine gre yanma sonucunda kan cruf iinde yanmam atk miktarnn arlk olarak kln %2 sini gememesi ve tesiste artma amuru yaklmas halinde de deerin %3 kadar kabilmesi ngrlmtr.

5.3.3 Yakma Tesisinin Temel Birimleri Bir yakma tesisinin temel birimleri aadaki gibi olmaldr. Atk kabul Ayrma, paralama Temiz hava ilavesi ile kurutma ve frnda yakma, enerji retimi Cruflarn uzaklatrlmas, gerektiinde cruf ykama Cruf artlandrma: Metal giderme, elek ile snflama, kaba fraksiyonun paralanmas Yakma frnnn st ksmnda kullanlm(ikincil) hava ilavesi ile baca gazlarnn ve tozlarnn yaklmas Gaz soutma Baca gaznn artlmas leri gaz temizleme Temizlenmi baca gazlarnn alc ortama (havaya) dearj edilmesi Atk su artma Enerji deerlendirme (elektrik retimi, buhar kullanm)

5.3.4 Yakma Prosesi Aamalar Bir yakma nitesi aadaki be aamadan oluur. Kurutma Aktarma dntrme Ateleme Yakma Yakmay tamamlama

77

Kurutma blgesinde, alevden yansyan s veya nceden stlm havay gndermek sureti ile nem miktar azaltlr. Dntrme ise yaktn gazdan arndrlp uzaklatrlmas ilemidir. Bu blgede pte bulunan yanabilir maddeler uucu ksmlara ve kat karbon ksmna ayrlr. 250 0C de ateleme dntrme blgesi gazlar pten uzaklatrlr. Geriye kalan kat karbonun ateleme scakl ise 600 700 0C arasnda deiir. Kat C, CO e dnr ve CO yanar. Uucu ksmlarn yanmas iin oksijen gereksinimi gnderilen havann iindekinin %50 sidir. Ateleme prosesi gerekletirilirken yanma ilemi yabanc s ilavesinden sonra ek bir sya gerek duymadan ekzoterm olur. Yakma srasnda gaz eklindeki ksmlar yanar ve yana iyice canlandktan sonra ise olaylar iyice birbirine karr. Yanma blgesinde, kuru ve yar kuru kmrleme snma ile balamtr. Kat C nun byk bir ksm yanmaktadr. Yakmay tamamlamada ise geri kalan karbonlu minerallerin yaklmas ilemdir.

ekil 5.7 Yakma tesisi niteleri

78

5.3.5 Yakmann Avantaj ve Dezavantajlar Yakmann Avantajlar Organik maddeleri ksa srede gaz ve kl haline evirir. Atk hacminde ortaya kan azalma %70 80 arlka, %60 -70 orannda olup bu nedenle gerekli dzenli depo hacmi azalmaktadr. Yanma art kl ve cruf biyolojik olarak ayramaz. Yanma tam olmu ise p dezenfekte olmu, mesela tbbi atklar zararsz hale getirilmi olur. Dzenli depolamada salk koruma problemleri ortaya kmaz. p retildii yerde yaklrsa, tanma mesafesi ve dolaysyla tanma masraflar azaltlmtr. Yakma sonucu elde edilen s enerjisinden faydalanlabilir. Kat atklarn yaklmas sonucu elde edilen s enerjisinden, scak su retimi, scak hava retimi ve Buhar retimi yoluyla faydalanlabilir. Yakmann Dezavantajlar Depolanan kl ve cruftaki kolay znr inorganik bileenler yeralt suyunu kirletirler. Crufun su ile soutulmas ve baca gazlarnn su ile ykanmas halinde yaklak olarak 1 ton p iin 1 m3 atk su ortaya kmaktadr Yakma bacasndan 1 ton p iin bunun yaklak %65 i 650 gr kirli madde gaz halinde ve noktasal olarak atmosfere verilmekte, geni bir blgenin kat atklar tek bir noktada bertaraf edilmektedir. yi yaklmayan kat atklar nedeniyle kt kokulu baca gazlar ve kl ile cruf yannda kt kokulu, tam yanmam organik maddeler ortaya kabilir. Yakma tesisi civarnda oturanlar bir ara grlts, toz ve egzoz gazlarndan rahatsz olabilirler. Yakma tesiri, ilk tesis ve ileme masraflar asndan pahaldr. Bir ton p bana bertaraf etme maliyeti, hava kirlilii kontrol donanm dhil, dzenli depolamann yaklak 10 katdr.

5.3.6 Yakma leminin lkemizdeki Durumu Yakma ilemi, artlmam atklarn boaltlmas iin yeterli arazinin bulunmad veya zengin topraklara sahip yerler iin yksek nfus ounluuna sahip alanlarda kullanlabilir bir yntem olabilmektedir. 79

Fakat lkemiz iin yakma ilemi, atk kompozisyonun iindeki organik madde yzdesinin ykseklii, kn artan kl oran, buna bal olarak p(kalorifik deerinin dk olmas 1000kcal/kg) ve ayrca yksek yatrm, iletme maliyetleri nedeni ile uygun bir bertaraf yntemi deildir. lkemize 3 adet yakma tesisi mevcuttur. Toplam kapasite 44000 ton/yl dr. 11000 ton/yl tbbi atk yaklmtr.

5.4 Piroliz Fazla karbon ieren maddelerin yksek scaklklarda oksijensiz ortamda termik paralanma reaksiyonu olarak tanmlanabilir. Bu olay sonucunda kat, sv, gaz rnler elde edilir. Kat rnler; indirgenmi kat kalntlar, karbonca zengin crufu fazla katlar Sv rnler; su, ya, katran, alkol Gaz rnler; CO2, H2, CO, CH4, eter, propan

Piroliz anlalr bir dille; p ynlar iindeki cam ve metallerin ayrlmasndan sonra geriye kalan ve ie yaramaz gibi grnen organik maddelerin; hava kullanlmadan stlarak gaz, sv yakt ve kmre dntrlmesidir. Pirolizde, kat atklarda hem kimyasal hem de fiziksel deimeler meydana gelir. rnein plastikte oluan en nemli deime; yumuama ve sonra tekrar katlamadr. ou zaman piroliz prosesi endotermiktir. Yksek scaklklarda ise ekzotermiktir. Evsel plerin, artma amurlarnn, lastiklerin pirolizinde H2, CO, CnHn ve az miktarda da SO2, HF, NH3 olumaktadr. Yanma olayndakine kyasla termik paralanma ve yeni kimyasal bileenlerin olumas srasnda sadece H2O, CO2 ve CO meydana gelmekte ayrca C, H2, CH4 ve yksek molekll bileikler olumaktadr. Birok gelimi lkede p ynlarn ortadan kaldrmak iin yakma ve gmme ilemleri yerine pn deerlendirildii, atklarn iindeki ie yarar ksmlarn geri kazanld piroliz ilemine bavurulmaktadr. Organik maddeler oksijensiz ortamda stlrsa ortaya kan termal paralanma srecine piroliz ad verilir. Oksijensiz ortamda 500600 C' a kadar yaplan stmada; gaz bileenleri, uucu youabilir maddeler, mangal kmr ve kl aa kar. Yksek scakla ktnda ise gaz bileenleri ve odun gaz aa kar.

80

5.4.1 Piroliz Sreci Piroliz sreci u ekilde gereklemektedir: Piroliz ilemi; demir-elik endstrisi veya kimya endstrisinde kullanlan, yksek scakla, klorit ve slfitler gibi andrc gazlara dayankl bir yapya sahip frnlarda yaplmaktadr. Frnn taban erimeyen bir yapya sahiptir. Atklar frnn st ksmndan frna atlr. Frnn scakl aaya indike artt iin atklar dibe ktke erirler ve atklarn yapsnda bulunan gazlar aa kar. Oluan bu gazlar sndklar iin ykselirler ve frnn st ksmna yakn bir yerden dar karlar. kan gaz klden kurtarmak ve nemini almak iin Gaz Temizleme nitesine gerek vardr. Dier atklar frnn dip ksmnda erimi mucur olarak birikir. Mucur su vastasyla ayrtrma tanklarna gnderilir. Ayrtrma tanknda, metallerden arndrlan mucur yksek vasfl karbon (Kok Kmr) olarak deerlendirilir. Piroliz ilemi sonunda retilen gaz, temizlenmek zere gaz temizleme nitesine geer. Gaz temizleme nitesinde birtakm kimyasal ilemlerden geirilerek ya ve klden arndrlan gazn iinde kalan nem oran kondansatr vastas ile indirgenir. Kondansatrden kan gazn scakl olduka yksektir. Bu gazn scakl s deitiricilerle suya aktarlr ve suyun buharlamas salanr. Tesisin kenarna kurulan buhar trbini vastasyla elektrik enerjisi retilir. Buhar trbininde kullanlan buhar tekrar younlar ve su haline gelir. Bu su daha sonra s deitiricilere geri devir edilir ve tamamen kapal devre olan bir sistemde yeniden kullanlr. Dier yandan ayrtrma tanklarna geen mucur, buradan alndktan sonra yksek vasfl karbon (kok kmr) olarak deer grr. Bu vasfl karbon ise, sanayinin birok dalnda kullanlabilir.

5.4.2 Pirolizin Avantajlar Hava kirliliini nler. lem gren kat atklardan faydal rn elde edilmesi Kat atn hacminin azalp steril rnler olumas depo sahalarnn mrn uzatr. Enerji ihtiyac asndan sistem kendi kendini destekler.

5.4.3 Yakma ve Piroliz Arasndaki Farklar Yakma Havann oksijen ile oksitlenme reaksiyonlardr. Yanma scakl 800 1000 0Cdir. 81

 rnler o Kat; oksitlenmi cruf, o Sv; su, o Gaz;CO2,SOx, NOx vs. Ekzotermik reaksiyonlar gerekleir. pn deien bileimine bal ve sl deerine kar duyarldr. Piroliz Oksijensiz ortamda termik paralanma reaksiyonlardr. Piroliz scakl 500 1000 0Cdir. rnler o Kat; indirgenmi kat kalntlar, kmr, o Sv; su, sv hidrokarbonlar, o Gaz; H2O,CO2,CO,CH4,H2S,NH4,etan, propan nce endotermik sonra ekzotermik reaksiyonlarla olur. pn deien bileimine bal ve sl deerine kar ok az duyarldr.

82

LME VE DEERLENDRME

Bu faaliyet kapsamnda hangi bilgileri kazandnz, aadaki sorular cevaplayarak belirtiniz.

LME SORULARI 1. Aadakilerden hangisi kat atk bertaraf yntemi deildir? A) Vahi depolama B) Dzenli depolama C) Kompostlatrma D) Yakma E) Piroliz 2. Kat atklarn evreye zarar vermeyecek ve insan saln riske sokmayacak ekilde arazide kontroll bir ekilde biriktirilmesi ilemine ne ad verilir? A) Kat atk ynetimi B) Kat atk bertaraf C) Dzenli depolama D) Depolama E) Kat atk depolama 3. Organik kkenli kat atklarn oksijenli ve oksijensiz ortamlarda ayrtrlmas suretiyle oluturulan toprak iyiletirici madde nedir? A) Organik gbre B) Kompost C) Doal gbre D) Humus E) Organik madde 4. Aada numaralandrlm olan yakma ileminin aamalar hangi kta doru ilem sras ile verilmitir? 1-Yakma 2-Kurutma 3-Yakmay tamamlama 4-Aktarma dntrme 5-Ateleme

83

A) 1-2-3-4-5 B) 3-2-1-4-5 C) 4-5-3-1-2 D) 2-4-5-1-3 E) 4-5-2-1-3 5. Aadakilerden hangisi piroliz ileminin avantajlarndan deildir. A) Hava kirliliini nler B) Kat atklardan faydal rn elde edilir C) Kat atn hacminin azalmas depo sahalarnn mrn uzatr D) Enerji ihtiyac asndan sistem kendi kendini destekler E) Geri kazanlan madde miktar artar

84

5.5. P KAMYONLARI SIKITIRMA NTES KULLANMA VE ARA NME BNME TALMATLARI

5.5.1. ARA TANITIMI

Hidrolik Sktrmal p Kasas asi zerine konulan gvde, sktrma mekanizmasna sahip arka kapak, gvde ierisinde sktrma perdesi, konteyner kaldrma dzeni ve hidrolik tesisattan oluur. 5.5.1.1.Gvde Gvde U kesitli dik elik profillerle desteklidir ve aracn asisine esnek balantlarla birletirilir. Gvdenin n alt blmnde pis su haznesi ve boaltma hortumu bulunur. 5.5.1.2.Sktrma Perdesi Teleskopik silindir, sktrma perdesini gvde ierisinde; tabann zerinde, raylar stnde hareket ettirir. Gvde bo olduunda perde arka tarafta bulunur. Arka kapakta p Sktrldnda yk tutma valfi araclyla, perde kendiliinden n tarafa doru hareket eder. Sktrma perdesi, cvata balantl, kolay deitirilebilir polyamid pabulara sahiptir. 5.5.1.3.Arka Kapak Arka kapak gvdenin stnde slotlu mentee ile balanr ve iki hidrolik silindir araclyla yukar doru alr. Kapatldnda kendiliinden kilitlenir. Gvdeden pis su szntsn nleyen zel formlu szdrmazlk eleman bulunur. Anmaya dayankl, yksek karbonlu elikten yaplma hazne ierisinde toplanan pler gvde ierisine sktrma mekanizmas araclyla sktrlr. Drt adet tek kademeli 85

hidrolik silindir tarafndan altrlan sktrma mekanizmas srgnn arka kapak yan duvarlarndaki raylar arasndaki dorusal hareketlerinden ve kepenin srg mafsall radyal hareketlerinden oluur. Arka kapan altnda, gvde ve arka kapak arasndaki bakm-onarmn gvenliini salamak zere kullanlan mafsall emniyet dayamas bulunmaktadr. Ayrca arka kapak ama hidrolik silindirleri zerinde, arka kapan herhangi bir arza halinde -hortum patlamas dahil dmesini engelleyen valfler bulunmaktadr. Arka kapan arkasna bal iki adet kaymaz tip katlanr ii basama vardr. (Opsiyonel) 5.5.1.4. Konteyner Kaldrma Dzeni (opsiyon) Konteyner Kaldrma Dzeni arka arka kapa hem matsal pernolaryla, hem de Konteyner Kaldrma Barasna radyal hareket vererek pn hazneye boaltmasn salayan hidrolik silindirlere baldr. Konteyner Kaldrma Kollar, standartlara uygun konteynerleri kaldrmak iin tasarlanmtr.. Standart Konteyner Kaldrma Dzeninin yan sra, baka opsiyonel tipler de bulunmaktadr. a) Plastik Konteyner Kaldrma Dzeni: Standart konteyner kaldrma dzeninde ayn ilemi gren Konteyner Kaldrma Barasna birleiktir. Plastik konteynerleri kaldrmak iin; kaldrma barasnn radyal hareketi yan sra, konteyner tutma kollarnn da radyal hareketi vardr. b) Hidrolik Kaldrma Sistemi: Geni hacimli (4m3 6m3) konteynerlerdeki p yklemek zere iki hidrolik silindir tarafndan hareket ettirilen iki Hidrolik koldan ve zincirlerden oluur.

5.5.1.5.Hidrolik Tesisat Hidrolik g vites kutusundaki PTOya taklan hidrolik pompa araclyla edinilir. PTO kabinden kumanda edilir. Hidrolik ya tanknn zerinde 125 emi filtresi, 25 dn filtresi, havalandrmal kapak, seviye ve scaklk gstergesi ve emi hattnda kresel vana bulunmaktadr.

5.5.2. ARACIN KULLANIMI

Kullanm Kstlamalar Aadaki koullarda ekipmann almas yasaktr: Yangna duyarl koullarda (yanc madde sktrma); Korrozif atmosfer; Patlayc atmosferde (patlayc madde sktrma); Kapal alanlarda; Yeraltnda; Zehirli atmosferde (zehirli madde sktrma). Operatr eitimi Ekipmann kullanm iin sadece eitilmi kiiler kullanlmaldr. zel ekipmanlar altrma becerisi ve src belgesi. Eitim ekipman zerinde gerekletirilebilecek her trl operasyonu kapsamaldr. Eitim imalat veya onun yetkili temsilciliinden uzman bir kii tarafndan verilmelidir. Yerel gvenlik standartlarn ok iyi bilmesi. 86

 Ekipmann kullanm kstlamalarn ve uygunsuz kullanmlar bilmesi. Nitelikli bir operatr, operasyon srasnda tepkilerini etkileyecek herhangi bir ila veya alkoll iecek almamaldr. Operatr yasal ilalara gereksinim duyuyorsa, operatrden ekipman gvenliini salayabileceine dair tbbi bir belge almas istenmelidir. 5.5.2.1.Kabin Kontrolleri ve Kullanm Kabin iinde, aracn n panelinde aadaki kontrol anahtarlar bulunur:

Ana devre ve P.T.O. kumanda anahtar, alma alan aydnlatma anahtar, Srcy sesle uyarma dd, Devre sigortas, Dner lamba 5.5.2.2.Arka Manuel Kumanda Kollar Arka kapan sol/ sa tarafnda; srg, kepe ve konteyner kaldrma hareketlerini kontrol etmek iin Manuel Kumanda Kollar bulunur.

1-Srg YUKARI 2-Srg AAI 3- Srg A 4- Srg KAPA

87

5- Konteyner Kaldrma Dzeni YUKARI 6- Konteyner Kaldrma Dzeni AAI 5.5.2.3.n Manuel Kumanda Kollar Gvdenin n solunda, arka kapak ve sktrma-boaltma perdesinin hareketlerini kontrol etmek iin Manuel Kumanda Kollar bulunur.

4 3

1-Arka Kapak KAPA 2-Arka Kapak A 3- Sktrma-Boaltma Perdesi GER 4- Sktrma-Boaltma Perdesi LER 5.5.2.4. Kumanda Kutusu Arka kapan sol/sa tarafnda; sktrma mekanizmasn kontrol etmek iin kontrol kutusu bulunur. ACL DURUM DMES Acil Durum dmesi sktrma ilemini tersine evirmek iin kullanlr: kepe alr ve srg yukar doru hareket hareket eder. Acil Durum dmesi ciddi hasar durumlarnn olumas halinde kullanlmaldr. Acil Durum dmesini tekrar kullanmak iin, dme saat ynnde dndrlmelidir. DNG TEKRAR ANAHTARI Dng Tekrar Anahtar, altrma dmesine basldnda sktrma dngsnn devaml tekrar etmesini veya etmemesini salamak iin kullanlr. ALITIRMA DMES altrma Dmesi sktrma dngsn balatmak iin kullanlr: srg aa doru hareket eder, kepe alr, kepe kapanr, srg yukar doru hareket eder. DURDURMA DMES Durdurma dmesi sktrma dngsn durdurmak iin kullanlr. GAZ VERME DMES Gaz Verme dmesi, ara motor devrini otomatik olarak arttrmak iin kullanlr. SRC UYARI DMES Src Uyar Dmesi, p toplama ilemi bittii zaman srcy uyarmak iin kullanlr.

88

5.5.2.5. n Dmeler Gvdenin n solunda/sanda; sktrma mekanizmasn kontrol eden n Dmeler bulunmaktadr. BOALTMA DMES Boaltma Dmesi, arka kapak akken arka kapak, srg ve kepe arasnda skan pleri boaltacak ekilde sktrma mekanizmasn altrmak iin kullanlr. GAZ VERME DMES Gaz Verme dmesi, ara motor devrini otomatik olarak arttrmak iin kullanlr. 5.5.2.6. Arka Kapak Kontrol Kutusu (opsiyonel) Gvdenin sol/sa arka tarafnda; arka kapak hareketlerini kontrol etmek iin kontrol kutusu bulunur. Kumanda kutusunun her iki yannda yalnzca beraber ayn ayda basldnda arka kapan inmesini/kalkmasn salayan iki dme bulunmaktadr. Kutunun n yznde, dier iki dmeye beraber basldnda oluan hareketi belirleyen Hareket Anahtar bulunmaktadr. Boaltma Dmesi, arka kap akken arka kapak, srg ve kepe arasnda skan pleri boaltacak ekilde sktrma mekanizmasn altrmak iin kullanlr.Gaz verme dmesi, ara motor devrini otomatik olarak arttrmak iin kullanlr. 5.5.2.7. Perde By- Pass Valf Arka kapak kapal konumda iken perde ile sktrma yaplmasn nlemek amacyla kullanlr. Arka kapak alp valfn srgsne bastktan sonra perde silindirine giden yan hatt alr. Bu valf devre d braklr ise, ara garanti d kalr. Gvde, teleskopik silindir ve n dikmede hasar meydana gelebilir.

5.5.3.KULLANIM TALMATLARI
5.5.3.1.lk altrma ncesi kontrol Ekipmanla birlikte aadakilerin olmasna dikkat ediniz Kullanm ve Bakm-Onarm kitap Ekipman Ruhsat (yerel dzenlemelere uygun) alr durumda yangn sndrc lk yardm antas

5.5.3.2.Herhangi bir altrma ncesi kontrol Her gn almaya balamadan nce aadakileri kontrol ediniz; Aracn yakt seviye gstergesini kontrol ediniz. Gerekirse yakt tamamlaynz. Ara ve ekipman da herhangi bir hasar veya bozukluun olup olmadn kontrol edin. Herhangi bir arza varsa, almadan nce tamir edin veya ettirin. 89

Ya kaaklarn kontrol ediniz, varsa almadan nce tamir ediniz veya ettiriniz. Gvenlik iaretleri ve yaptrmalar iyi ekilde olmal ve kolayca okunabilmeli. Herhangi bir gvenlik etiketi hasarl, kayp veya okunamaz durumdayken ekipmann altrlmas kesinlikle yasaktr. Tm alma klarn ve kabin pencerelerini temizleyiniz.

5.5.3.3.Hidrolik Pompay altrmak Motoru altrnz. Debriyaja basp PTO dmesini kumanda ediniz. O anda krmz dme yanacaktr. Ayanz debriyajdan yavaa kaldrnz. Pompa almaya balamtr. PTO devredeyken, arac hareket ettirmeyin.

5.5.3.4.pn Yklenmesi Ara p-toplama alanna geri geri yanaacaksa, arala p arasndaki tehlike alannda kimsenin olmamasn salayacak bir operatr bulunmaldr. Ara geri geri hareket ederken, basamak zerinde operatr bulunmamaldr. p konteyner iinde deilse, mesafe braklarak hazneye frlatlmamal. p torbalar, paketleri vb. hazne yaknndan yklenmeli. Zarar verici malzemeleri kullanmaynz (Tututurucu maddeler, patlayclar, tp gazlar, sprey tpleri ve kimyasal maddeler gibi) Ekipmana zara verebilecek malzemeleri yklemeyiniz. Sktrma mekanizmas aa kkleri, kl, ta ve beton gibi eitli yap malzemeleri ve ayrca makineler, makine paralar ve benzeri ar ve sert cisimler tarafndan bozulabilir. Konteyner kaldrma dzenini kullanmadan nce basamaklar indirin; aksi takdirde konteyner kaldrma dzeni basamaklara arpacaktr. Kaldrma kollarn (veya kancalarn) an ve konteynere takn. Kaldrma kollarn (veya kancalarn), konteyneri skca tutacak ekilde biraz kaldrn. Kaldrma kollarnn konteynere iyi takldndan emin olun. Arka manuel kollarn kullanarak, konteyneri haznenin iine boaltnz. Konteyner_kaldrma dzeni alrken, yaknnda hi kimse bulunmamaldr. Hazneye ayn anda ok fazla miktarda p yklemeyin. Kepenin yukarsna asla p yklemeyin. Aksi takdirde sktrma mekanizmas altnda pler dar dklecektir ve bir kazaya yol aabilecektir. Hazneye yklenmi bir nesnenin zerine dokunmayn.

5.5.3.5. pn Sktrlmas Sktrma mekanizmasn altrmak iin kontrol kutusunu veya arka manel kollarn kullann. Sktrma mekanizmas drt evreyi iermektedir: 1. Evre: Kepe radyal olarak alr. 2.Evre: Srg dorusal olarak aa iner. 90

3.Evre: Kepe radyal olarak kapanr. 4.Evre: Srg dorusal olarak yukar kar. Sktrlm evrimi yaklak olarak 25 - 30 saniye srmektedir. Sktrma evrimini 25 saniyenin altna ayarlamaynz. Sktrlm evrimi motor devri ile yakndan ilikilidir, gaz verme dzenindeki pnmonik silindirin konumu ile ayarlanabilir. Sktrma mekanizmas alrken el veya vcudunuzun herhangi bir blm hazneye yaklatrmaynz. Bir operatr tehlikeli durumlar iin daima kontrol kutusunun (veya acil durum dmesinin) yaknnda bulunmaldr. Basamaklarda, basamak zerine binildiinde sktrma ileminin durmasn salayan limit anahtarlar vardr. (opsiyonel) Sktrma mekanizmas alrken basaman zerine binmeyiniz.

5.5.3.6. pn Tanmas p hazneye ykledikten ve gvdenin ierisine sktrdktan sonra, konteynr kaldrma kollarn kapatn. Haznede p olmamasna dikkat edin. Uzun mesafeler iin, operatrler basamaklarn zerine seyahat etmeyin. Operatrler basamak zerinde seyahat ederken, seyahat hz 20 km/saat in altnda olmaldr. Gvde merdivenleri bakm-onarm atlyesinde bakm-onarm yapmak haricinde yolculuk veya herhangi bir amala kullanlmamaldr. 5.5.3.7. pn Boaltlmas Gvde bir teleskopik silindir tarafndan ittirilen sktrma-boaltma perdesinin yer deitirmesi ile boaltlmaktadr. Arka Kapa sonuna kadar an. p Boaltma Alan dz ve eimsiz bir zemine sahip olmaldr. Aksi takdirde arka kapa amak sakncaldr. Sktrma-boaltma perdesini, iindeki tm p boaltacak ekilde gvdenin en arka noktasna doru hareket ettirin. Kepe, srg ve arka kapak aralarna skan pleri boaltmak iin, n dmeleri kullanarak sktrma mekanizmasn altrn. Sktrma-boaltma perdesinin gvdenin n blmne hareket ettirin. Sktrma-boaltma perdesi gvdenin arkasndayken arka kapa kapatmaynz. p boaltldktan sonra sktrma boaltma perdesinin gvdenin n blmne doru en az
1,5 Metre hareket ettirin.

Arka kapa kapatn. Arka kapan iyice kapandndan emin olunuz. Kilitleme kancalar arka kapa skca tutmaldr. Operatrler arka kapak alrken ve kapanrken tehlike alannda aracn arkasnda bulunmamaldr. Operatrler tehlike alanna kimsenin girmemesini salamaldr.

91

5.5.4.GENEL GVENLK

5.5.4.1.Kiilere ynelik gvenlik gereksinimleri Daima kiisel koruma gerelerinizi taknz. Sadece uygun gereleri giyiniz ( kaymaz tip ayakkab, koruyucu eldiven, yanstan ceket, grev gerektirdiinde hava maskesi, emniyet gzlkleri.) Mevcut gvenlik gereksinimleri ve ilgili gvenlik gereleri iin amirinize bavurunuz. Dnen makineye kolaylkla taklabilen yzk, bileklik, kol saati, bol veya yrtk elbiseleri giymeyiniz. Ekipmann zerinde ilk yardm antas ve yangn sndrc bulundurun. Yangn sndrcnn srekli tamamen dolu olduuna emin olunuz.

5.5.4.2.Ekipmana ynelik gvenlik gereksinimleri Tm basamak ve platformlar kaymaya kar gres, ya veya amurdan uzak tutunuz. 5.5.4.3.Gvenlik iaret ve etiketleri Bu ara; dikkat ekmesi iin farkl ekil ve renkte, bir seri gvenlik etiketine sahiptir. Herhangi bir gvenlik etiketinin uygunsuz kullanm ciddi yaralanmalar sonulanabilir. Gvenlik etiketlerinim hasarl, okunaksz veya eksik olduu durumlarda ekipman altrmak kesinlikle yasaktr. Gvenlik etiketlerinin durumlarn periyodik olarak kontrol edin, hasarl ve okunamaz olanlar orijinal etiketlerle yenileyin. 5.5.4.4.Kullanmla ilgili Gvenlik Gereksinimleri Kapal bir alanda motoru altrmadan nce, alann uygun ekilde hava aldndan emin olun. Kullanmaya balamadan nce, tehlikeli alanda hi kimsenin kalmadna emin olun. Tehlike alanna herhangi biri girdii an hareketi hemen durdurun. Ekipmann alma menzili ile (kaldrma kollar, teleskopik kollar denge ayaklar, konteynr) elektrik hatlar arasnda gvenlik bir mesafe braknz. Yeterli gvenlik mesafesini salayn. Yerel kurallara uyun. Elektrik Direklerindeki Voltaj bilinmiyor veya kukuluysa, en az 5 m mesafe uzak durun. 5.5.4.5.Gvenlik Cihaz Herhangi bir gvenlik cihazn deitirmek veya kaldrmak kesinlikle yasaktr. Ekipman zerinde grlt seviyesine etki edecek herhangi bir deiiklik yapmaynz. Ekipman zerinde alma yapmadan nce gerekli emniyet tedbirlerini aldnzdan emin olun.

92

5.5.5. TEHLKEL DURUMLAR

Hareket eden tm paralar nce emniyet altna aln Banz kolunuzu bacanz parmaklarnz sktrma riski bulunan yerlere asla sokmaynz Gvenlik tavsiyelerine uyulmazsa, kaza oluabilir. Gvenlik tavsiyelerine uyulmazsa, lm veya ciddi yaralanmalar oluacaktr. Yakt doldururken asla sigara imeyin ve yakmayn Tehlike alanna herhangi biri girdii an hareketi hemen durdurun. Ara geri geri hareket ederken, basamak zerinde operatr bulunmamal. Zarar verici malzemeleri kullanmaynz: Tututurucu maddeler, patlayclar, tp gazlar, sprey tpleri ve kimyasal maddeler, vb. Ekipmann alma menzili ile (kaldrma kollar, teleskopik kollar denge ayaklar, konteynr) elektrik hatlar arasnda gvenlik bir mesafe braknz Konteynr kaldrma dzeni alrken, yaknnda hi kimse bulunmamal. Konteynr-kaldrma dzenini kullanmadan nce, basamaklar indirmeyi unutmaynz. Sktrma mekanizmas alrken el veya vcudunuzun herhangi bir blm hazneye yaklatrmaynz. Bir operatr tehlikeli durumlar iin daima kontrol kutusunun (veya acil durum dmesinin) yaknnda bulunmaldr. Sktrma mekanizmas alrken basaman zerine binmeyiniz. Operatrler basamak zerinde seyahat ederken, seyahat hz 20 km/saat in altnda olmaldr. Gvde merdivenleri bakm-onarm atlyesinde bakm-onarm yapmak haricinde yolculuk veya herhangi bir amala kullanlmamaldr. p Boaltma Alan dz ve eimsiz bir zemine sahip olmaldr. Aksi takdirde arka kapa amak sakncaldr. Operatrler arka kapak alrken ve kapanrken tehlike alannda aracn arkasnda bulunmamaldr. Aralarnda emniyet dayanmas olmadan gvde ve arka kapak arasnda asla bulunmayn

93

KAYNAKLAR
1. Arkan O. , zkan D. , Yn S. , ztrk . stanbul Evsel Kat Atklarnn Aerobik Kompostlaabilirlii, Kent Ynetimi nsan ve evre Sorunlar Sempozyumu,1999,stanbul 2. evre Mhendisleri Odas, Kat Atk Ynetimi Semineri, Ekim 1998, Ankara 3. evre ve Orman Bakanl, Ambalaj Atklarnn Kontrol Ynetmelii, 24 Haziran 2007 4. evre ve Orman Bakanl, Atk Pil Ve Akmlatrlerin Kontrol Ynetmelii, 31/08/2004 25569 5. evre ve Orman Bakanl, Kat Atklarn Kontrol Ynetmelii, 14.03.199120814 6. evre ve Orman Bakanl, Tbbi Atklarn Kontrol Ynetmelii, 22/07/200525883 7. Demir A, Tylolu B. Suat, Dzenli Depolama Tesislerinin Tasarm ve letilmesi, Kent Ynetimi nsan ve evre Sorunlar Sempozyumu,1999,stanbul 8. Demir brahim, Armaan B., Gelimekte Olan ehirlerde Kat Atk Bertaraf Metodu olarak Yakmann Deerlendirilmesi, I. Ulusal Kat Atk Kongresi, 2001, zmir 9. Erdem, M., Ercan, E., Ate, E., Erdoan D., AB uyum Srecinde Evsel Kat Atklarn Entegre Ynetimi Kent Ynetimi, nsan ve evre Sorunlar Sempozyumu, 2008, stanbul 10. Gnll M. Talha, Patlama Riski Asndan p Depo Yerleri, Kent Ynetimi nsan ve evre Sorunlar Sempozyumu,1999,stanbul 11. Nas S. Serkan, Bayram Adem, Bulut V.Numan, Gmhane Kat Atklarnn Kompostlanabilirliinin Aratrlmas, III. Ulusal Kat Atk Kongresi, 2005, zmir 12. Nas, S.S., Bayram, A., Bulut, V.N., Gmhane (Merkez) Kat Atklarnn Kompostlanabilirliinin Aratrlmas, III. Ulusal Kat Atk Kongresi, Mays 2005, zmir 13. ztrk zzet, Demir brahim, Altnba M., Kat Atklar in Entegre Ynetim Yaklam, Kent Ynetimi nsan ve evre Sorunlar Sempozyumu,1999,stanbul 14. Pichtel John, Waste Management Practces Municipal, Hazardous, and Industrial by Taylor & Francis Group, Published in 2005 15. Tchobanoglous George, Theisen Hilary, Vigil Samuel,Integrated Solid Waste Management, 1993 by McGraw-Hill

94

16. Toprak Hikmet, Kat Atk Toplama Tama Bertaraf Sistemlerinin Eniyilenmesi ve Ekonomisi, Ocak 1998 D.E.. Mhendislik Fakltesi Basmevi 17. Trk statistik Kurumu, 1993, 1995, 1996, 2001, 2005 Verileri, 18. http://www.cevreorman.gov.tr/yasa/yonetmelik.asp 19. http://www.cevreorman.gov.tr/eKitapKosesi.html 20. http://www.atikyonetimi.cevreorman.gov.tr/yonetmelikler/kaky.doc 21. http://www.istac.com.tr/index.php?categoryid=18&p2_articleid=28 22. http://www.cmo.org.tr/index.php/kitaplar/822-nasl-bir-kent-nasl-bir-cevre-nasl-biryerel-yoenetim 23. http://www.cevremuhendisleri.com/dokuman_arsivi.asp 24. http://web.deu.edu.tr/cevmer/yayinlarimiz.htm

95