Akcier kanseri Vikipedi, zgr ansiklopedi

Bu maddede yazlanlar yalnzca bilgi verme amaldr. Yazlanlar, doktor uyars ya da nerisi deildir. Akcier kanseri Snflandrma ve d kaynaklar

n-arka (sagital) eksende ekilmi bir gs grafisinde, hastann sol akcierindeki olas bir akcier kanserine ait oluum kalp glgesinin sol stnde izleniyor. Hastalk Veri Taban ICD-10 kodu ICD-9 kodu MedlinePlus eMedicine C.c-C34 162 007194 med/1333 7616

med/1336 emerg/335 radio/807 radio/405 radio/406 MeSH D002283 Akcier kanseri, akcier dokularndaki hcrelerin kontrolsz oald bir hastalktr. Bu kontrolsz oalma, hcrelerin evredeki dokular istila etmeleri veya akcier dndaki organlara yaylmalar ile (metastaz) sonulanabilir. Dnya Salk rgt'nn (WHO) raporuna gre akcier kanseri tm dnyada kanser trleri arasnda, erkeklerde en sk lme neden olan birinci, kadnlarda ise ikinci kanser trdr[1], ve tm dnyada her yl yaklak 1,3 milyon lme neden olmaktadr[2]. lm oran (mortalitesi) olduka yksek olan bu kanser trnde dnya genelinde sigara ime alkanlklarndaki deimeye bal olarak alttiplerinde ve kadnlarda grlme oranlarnda deiimler olmutur[3]. Akcier kanserinin en sk nedeni uzun sreli olarak ttn dumanna maruz kalmak olmakla beraber[4], tm akcier kanserli hastalarn %15'e ulaan bir oran sigara imeyenlerden olumaktadr[5]. Akcier kanseri birok faktre bal olarak ortaya kan bir hastalktr. Bu nedenler arasnda; genetik faktrler[6][7], radon gaz[8], asbest[9] ve hava kirlilii[10][11][12] gibi faktrler sorumlu tutulmaktadr. Akcier kanserinin belirtileri hastaln nerede baladna, nasl yaylm olduuna, ve vcudun hastala tepkilerinin varlna bal olarak farkedebilir[13]. En sk grlen belirtileri, nefes darl (dispne), ksrme (kanl ksrme da dahil) ve kilo kaybdr[14]. Bu belirtiler sadece akcier kanserine zg olmadklarndan hastalarn tan almalar gecikebilir. Akcier kanseri, gs rntgeni ve

bilgisayarl tomografi (BT) ile grlebilir. Kesin tan, biyopsi ile konmaktadr. Biyopsi genelde bronkoskopi veya BT-yardml biyopsi ile yaplr. Tedavi ve prognozu belirleyen faktrler; kanserin histolojik tipi, kanserin evresi, ve hastann genel performans durumudur. Akcier kanserinin birok histolojik alttipi olmasna karn, klinikte genellikle kk hcreli ve kk hcreli d akcier kanseri olmak zere iki balkta incelenir, nk tedavide izlenecek yolu bu gruplandrma belirler. Kk hcreli akcier kanseri tedavisinde kemoterapi ve radyoterapi tercih edilirken, kk hcreli d kanserlerde ilk tercih cerrahidir.[15] Akcier kanserinin grlme oran yala artar, genelde 50-70 yalarnda grlr[16]. Akcier kanserinin erken evrelerde be yllk sakalm %60-70 iken, ileri evre olgularda bu oran %5'in altna dmektedir. Tm alttipler ve evreler gz nne alndnda, tedavi ile be yllk sakalm oran %14'tr[14]. Konu balklar [gizle] 1 Sklk ve yaygnlk 2 Belirti ve bulgular 2.1 Semptomlar 2.2 Paraneoplastik sendrom 2.3 Fiziki bulgular 3 Nedenleri 3.1 Sigara 3.2 Endstriyel ve evresel maruziyet 3.2.1 Meslek 3.2.2 Radon 3.2.3 Dier evresel faktrler 3.3 Virsler 3.4 Skar geliimi Fibrozis 3.5 Beslenme 3.6 Genetik yatknlk 4 Molekler genetik ve patogenez 5 Tan 6 Evrelendirme 7 Histopatolojik snflama

7.1 Bronkojenik karsinom 7.2 Nroendokrin tmrler 7.3 Dier ve mezenkimal tmrler 7.4 Metastatik tmrler 8 nleme 9 Tedavi 9.1 Histopatolojik evrelendirmeye gre tedavi 9.1.1 Kk hcreli d akcier kanseri tedavisi 9.1.2 Kk hcreli akcier kanseri tedavisi 9.2 Tedavi yntemleri 9.2.1 Cerrahi 9.2.2 Kemoterapi 9.2.2.1 KHDAK'de adjuvan kemoterapi 9.2.3 Radyoterapi 9.2.4 Giriimsel radyoloji 9.2.5 Hedefe ynelik kanser tedavisi 10 Gidi ve sonlan 11 Tarihe 12 Ayrca baknz 13 Kaynaklar 14 D balantlar Sklk ve yaygnlk [deitir]

Tm kanser trleri arasnda en lmcl kanser tr olan akcier kanseri tm dnyada kanser trleri arasnda, erkeklerde en sk lme neden olan birinci, kadnlarda ise ikinci kanser trdr[1], ve tm dnyada her yl yaklak 1.3 milyon lme neden olmaktadr[2]. Bununla beraber ABD'de hem kadn hem de erkeklerde lme sebep olan kanser trleri arasnda 1. sradadr[17]. Gnmzde akcier kanseri, ABD'de kadnlarda lme sebebiyet veren kanser trleri arasnda en nde gelenidir ve meme kanseri, yumurtalk ve yumurtalk tp kanserleri toplamndan daha yaygndr[18]. Ancak ABD'de sigara iiminin azalmas ile akcier kanseri skl da azalmaya balamtr. Buna karlk Trkiye'de

sigara iimi artt iin artmaya devam etmektedir. Ancak, baka ynlerden salkl olan ve hayat boyunca sigara kullanmam olan insanlar da akcier kanserine yakalanabilmektedir.

ABD'de erkeklerde akcier kanseri ve sigara arasndaki korelasyon. Grafik, 20 yllk sre aralnda artna sigara ime oranlar ve artan akcier kanseri insidansn gsteriyor.[19] Bytmek iin resme tklaynz. Akcier kanseri, 20. yzyln balarnda nadir bir hastalk iken, bugn her iki cinsiyette de kanserden lmlerinin banda yer almaktadr. Mortalitesi olduka yksek olan bu kanser trnde dnya genelinde sigara ime alkanlklarndaki deimeye bal olarak histolojik alttiplerinin orannda deiiklik yaanm ve kadnlar sigara kullanmnn zamanla artmasnn sonucunda kadnlarda grlme sklnda artma gzlenmitir[3]. Tarihsel olarak ounlukla erkeklerde grlen bu kanser tr zaman iinde meydana gelen sosyolojik deiiklikler sonucunda, kadnlarn da sigara kullanma alkanlklarnn artmas sonucunda kadnlarda bu kanser trnn grlme skl artmtr[18]. Akcier kanserinin kresel insidans art hz ylda %0,5 iken, zellikle kadnlarda her yl %4,1 art sz konusudur. Gelimi lkelerde nceleri kanserden lmlerin %34'nden akcier kanserleri sorumlu iken, gnmzde %28'inden sorumludur. Bu azalmalarn nedeni gelimi lkelerde sigara kullanmnda belirgin azalma ve sigara ieriinde yaplan deiikliklere balanmaktadr. Ancak gelimekte olan lkelerde sigara kullanmnda azalma olmamas bilakis artmas sonucunda hem erkeklerde hem de kadnlarda tm kanser lmleri iinde nemli yerini korumakta ve belirgin art gzlenmektedir[20]. Trkiye'de de akcier kanserine sk rastlanmaktadr. Ancak Trkiye'de kanserli hasta verilerinin toplanmasndaki sorunlar sebebiyle, bu konuda istatistik sonularnn gvenilirlii azdr. Verilerin yetersizlii, eitli aratrmalarda elikili sonular bulunmasna sebep olmakta bu da akcier kanserinin skl ve yaygnl konusunda salkl bilgi edinmeyi engellemektedir. rnein, Salk Bakanl Kanser Kontrol ve Kanser statistii Kurumu'nun verilerine gre, 1999 yl akcier kanseri insidans sadece 14,2/100.000'dir (erkeklerde 7,8/100.000, kadnlarda 1,2/100.000). Bu verilere gre, akcier kanseri erkeklerde en sk grlen kanser tryken, kadnlarda 6. srada yer almtr. Bununla beraber zmir'de 1993-94 yllarn kapsayan bir aratrmada, akcier kanseri insidans 61,6/100.000 bulunmutur. Bu sonuca gre Trkiye, dnyada akcier kanseri insidans en yksek lke olarak kabul edilebilir[3]. T.C. Salk Bakanl verilerine gre 1983-89 yllar arasnda Trkiye'de kanser insidans 32/100.000 olarak hesaplanm, bunun %26'lk blm ise ayn zamanda en sk grlen kanser tr olan akcier kanseri vakalar oluturmaktadr. 1991-1992 verilerine gre solunum sistemi kanserlerinin oran, tm kanserler iinde %43 olarak bulunmutur. Yine ayn verilere gre yaplan tahminlerde, Trkiye'de gerek kanser insidansnn 120-130/100.000 civarnda olduu dnlmektedir. Trkiye'de akcier kanserinin blgelere gre grlme skl srayla; Akdeniz Blgesi %41, Ege Blgesi %39,5, Marmara Blgesi %26,9, Anadolu Blgesi %23, Dou Anadolu Blgesi %21, Gneydou Anadolu Blgesi %18,2 oranndadr. Trkiye'de, akcier kanserinden lm orann da kesin olarak bilinmemekle

beraber, her yl ttn ile ilgili hastalklardan 35.000 kiinin kaybedildii dnlrse, yaklak 25.000 kiinin akcier kanserinden ld tahmin edilmektedir[21]. Belirti ve bulgular [deitir]

Akcier ve bron sisteminin ar duyusu iermemesi ve ilk semptom olan ksrn sigara ienler tarafndan bir hastalk belirtisi olarak deerlendirilmemesi nedeniyle, akcier kanseri vakalarnn tans ounlukla ileri evrelerde konulmaktadr. Semptomlar tmrn lokal bymesine bal olabilecei gibi metastatik hastala veya metastatik olmayan kanserli hcrelerin vcudun dier dokularna dolayl etkilerine (paraneoplastik sendromlara) bal olabilir[22]. Semptomlar [deitir] Akcier kanserinin semptomlar birincil (primer) tmr tipine, tmrn gs kafesi iinde (intratorasik) dalmna yaylmna, metastazlara veya paraneoplastik sendromlara bal olarak ortaya kar[13][23]. American Thoracic Society (ATS) ve European Respiratory Society'nin (ERS), eitli aratrmalarn verilerine gre yapt ortak aratrmalarn sonucunda; ksrk %8-75, kilo kayb %0-68, nefes darl (dispne) %3-60, gs ars %20-49 ve ksrkle kan tkrme (hemoptizi) %6-35 oranlarnda grlebilmektedir[13]. Tan konan hastalarn %10[23] ile 25'e[24] varan oranlarda asemptomatiktir yani herhangi bir semptom gstermez. Byle hastalarda kanser tans, tesadfen ekilen akcier rntgeni veya bilgisayarl tomografide saptanan soliter pulmoner nodllerin incelenmesiyle tan konmaktadr. Kanserin bymesi ve akcier dokusuna yaylmas sonucunda ksrk, nefes darl, hltl solunum (wheezing), gs ars, hemoptizi semptomlar grlr. Akcier kanserinin metastazlar ise yaylm gsterdii organa bal olarak bulgu verir. Bu kanserin, beyine yapt metastaz nrolojik semptomlara neden olurken, kemie metastazyla ar ikayetleri grlr. Tmr hcrelerinden salnan hormonlara dolayl olarak paraneoplastik sendromlar geliebilir. eitli hormonlarn salnm sonucunda, salnan hormona bal olarak eitli bulgular grlebilir. Ayrca akcier kanserli hastalarn ounda kilo kayb, halsizlik, yorgunluk gibi nonspesifik (zgl olmayan) semptomlar bulunabilir[23][24]. Semptomlar, primer tmrlerin lokalizasyonuna gre deiebilir. Bron ii (endobronial) merkezi tmrlerde daha ok ksrk, nefes darl, hemoptizi; evresel olanlarda ise sklkla plevra kaynakl gs ars ve dispne gibi semptomlar grlr. Bununla beraber hastalarn %5-10'nda hi semptom olmayabilir[25]. Akcier kanserine bal ortaya kan semptomlar primer tmrn yerleimi ve bykl, tmrn yaylm yeri ve yaylma derecesi gibi parametrelere gre eitlilik gsterebilir. Nefes darl genellikle merkez yerleimli tmrlerin, bron ii havayolu tkanmas ile akcier hacimlerinin azalmasna; gs ars ise akcier evresi tmrlerde plevra veya gs duvarnn istilas, brakial pleksusa szma ve tmral kitlenin bymesine baldr. ksrk merkez yerleimli olan tmrlerde evresel olanlara gre daha sktr ve havayollarnn tkanmas, skmas, tmrn iine szmas ve enfeksiyonlarna baldr. Hrtl solunum (wheezing) veya stridor hava yolu (trakea veya ana bron) ksm tkanmas ile meydana gelir. Ses kskl, zellikle merkezi tmrlerde rekrren larengeal sinir tutulumu ile ilgili; yutma gl (disfaji) ise, zefagus skmas ile ilgili olarak ortaya kar. Ayrca akcier kanserinde

nonspesifik bir bulgu olan ate; obstrktif (tkanmal) pnmoni ve karacier metastazlar ile ilgili olup, sklkla prlan (irinli) balgam ve hemoptizi ile birliktedir[20][25]. Grlen belirtiler sklkla birincil tmrn sebep olduu belirtilerdir. Birincil tmre bal belirtilere; gs ars, ksrk, dispne, hemoptizi rnek verilebilir. Bununla beraber hastalarn %40'nda gs kafesi ii (intratorasik) yaylma bal semptomlar grlr. ntratorasik yaylma bal olarak bas yapt yerlere gre deiik semptomlara sebep olabilir. Boyundaki sempatik sinirlere bas yaptnda horner sendromu; plevraya doru yaylm gsterdiinde plevral efzyon; zafagusa bas yaptnda zafagiyal belirtiler; superior vena cava tkanmas sonucunda superior vena cava sendromu gibi eitli klinik bulgulara neden olabilir. Gs kafesi d (ekstratorasik) yaylmda ise metastaz yaplan organa gre belirtiler ortaya kar. Hastalarn yaklak 1/3'nde ekstratorasik yaylma bal belirtiler grlr. Bunlar arasnda; kemik ars, krklar, akl bulankl (konfzyon), kiilik deimesi, alkalin fosfataz seviyelerinde ykselme, snrl konumlu (fokal) nrolojik hasar, ba ars, bulant, kusma, ele gelen lenfadenopati, zayflk, halsizlik, baylmalar gibi belirtiler bulunmaktadr. Yaklak %10 hastada ise paraneoplastik sendrom grlr[23]. Kronik ksrk veya olaan ksrk eklinde deiiklik Nefes darl ve nefes almada zorlanma Kanl balgam karma ve kan tkrme Egzersiz yapmada zorlanma Gs ars Ses kskl Kol ve omuz ars Yutarken zorlanma ve taknt hissi Kemik ars Anemi (kanszlk) Dzensiz kalp atmlar Lenfadenopati Ba ars Sarlk Cilt ve ciltalt nodlleri tahszlk, halsizlik ve kilo kayb Hltl solunum (Wheezing) Sk tekrarlayan zatrreler

Yutma gl Yzde dolgunluk ve kzarma Gs kafesi iinde lenf svs birikimi Ate arpnt ve baylma (senkop) Omuz ve kol ars Gz kapanda dme, gzn iine kmesi vb. Paraneoplastik sendrom [deitir] Ayrca baknz: Paraneoplastik sendrom Paraneoplastik Sendrom, bir tmr veya tmrn metastazlar ile dorudan ilgili olmayan, ancak tmrn varlna bal olan ve dolays ile tmrn karlmasndan sonra gerileyebilen belirtilerdir[25]. Tmr hcrelerinin biyolojik olarak aktif bileenler salglamas sonucu meydan gelir. Salglanan etmenlere (hormon gibi) gre eitli belirtilere yol aabilirler. Bunlar arasnda; kan sodyum miktarnn azl (hiponatremi), Cushing sendromu, normalin stnde kan kalsiyumu (hiperkalsemi), erkek gsnde normalden fazla byme (jinekomasti) saylabilir. Paraneoplastik sendromlar, kk hcreli akcier kanserlerinde genellikle daha fazla grlr. Kk hcreli d akcier kanserlerinde daha sk grlen paraneoplastik sendromlar arasnda, hiperkalsemi ve hipertrofik osteoartropati saylabilir. Hipertrofik osteoartropati, en sk akcier adenokarsinomlarna elik eder. Fiziki bulgular [deitir] n situ tmr aamasnda fizik bulgu yoktur, tmr bydke lokal ve genel bulgular ortaya kmaktadr. Kronik obstrktif akcier hastal (KOAH) ile birlikte ise fizik muayenede hltl solunum (wheezing), her iki akcierde dank ronksler ve ekspiryum uzamas gibi bulgular bulunabilir. Herhangi bir lenf bezini tutacak ekilde tmr yaylm ise tutulan lenf bezleri muayenede elle hissedilebilir. Lenf bezlerine metastaz oranlar; hiler %90, bronial %40-60, skalen %85, supraklavikler %15-20 ve hiler-mediastinal %50'dir. Muayenede nadir olarak karina dzeyinde ana bronlarn daralmasna ikincil stridor, daha derindeki hava yollarnda yerlemi tmrlerde ise hltl solunum (wheezing) ve yerellemi ronks duyulur. Radyolojik tetkiklerde tek tarafl atelektazi, pnmoni ve plrezi grlebilir, fizik muayenede de bu patolojilere bal bulgular saptanabilir. Bu bulgular, muayenede gsn yarsndaki solunum hareketlerinde kstllk, solunum srasnda gsteki titreimlerde artma veya azalma, perksyonda tok ses, stetoskopla dinlemede (oskltasyonda) solunum seslerinde azalma ve hrlt (ral) duyulmas gibi bulgulardr. Karacier metastaz halinde karacier bymesi (hepatomegali) grlebilir. Serebral yaylm varsa, seyrek olarak vcudun tek tarafnda duyu azalmas (hemiparezi) veya hareketsizlik hemipleji, veya nropatiye neden olabilir. Vena cava superior sendromu, Horner sendromu bulgular, omak parmak ve cilt altnda nodller saptanabilir[20]. Nedenleri [deitir]

Ttn rnleri, endstriyel rnler (uranyum, radyasyon, asbest), hava kirlilii, beslenme eksiklikleri kanserin olumasnda rol alan faktrlerdendir. Son aratrmalarn nda, akcier kanseri riskini artran en nemli faktr kanserojen maddelerin uzun sre boyunca solunumundan kaynaklanmaktadr. Akcier kanserinin oluumunda u faktrler yer alr: Ttn rnleri (sigara v.b.) kullanm (% 90'dan daha fazla) Radon (% 10-15) Asbest Akcierde skar, fibrozis Kronik ntertisyel Pnmonitis Halojen eterler (klorometileter) norganik arsenik Radyoizotoplar Hava kirlilii Ar metaller Krom Nikel Hardal gaz Vitamin A ve E eksiklii Sigara [deitir]

Akcier kanseri tans alm hastada akcierin grnm. st lobdaki beyaz blge kanserlemi dokuyu, siyahlam ksmlarsa hastann sigara kullandn gstermekte Sigara kullanm, akcier kanserinin en sk grlen nedenidir. Bununla beraber akcier kanseri, sigara imeyenlerde de grlebilmektedir. Akcier kanserli erkeklerin %10 ve kadnlarn ise %20-25'sinde gelien kanser sigara ile ilikili deildir[26]. Gelimi lkelerde akcier kanserinden lmlerin erkeklerde %92-94'nn, kadnlarda ise %78-80'inin sigaraya bal olduu bildirilmitir. lkelerin tkettikleri sigara miktar ile akcier kanseri mortalitesi arasnda dorusal bir korelasyon vardr. Bu durum son yllarda ttn tketiminin artt gelimekte olan lkelerde belirgin bir ekilde izlenmektedir. Trkiye'de yaplan almalarda akcier kanserli

kadnlarn %17'sinin, erkeklerin ise %94'nn sigara itikleri bildirilmitir[20]. Pasif sigara iicilii (sigara iilen ortamda bulunularak sigara dumanna maruz kalma) de sigara kullanmak gibi akcier kanseri asndan risk faktrdr. Kanser gelime riski; sigara ime sresi, gnde iilen sigara says, erken balama ya, derin ekme (inhalasyon), katran ("tar") miktar ile artar, kullanm kesme sresi ile azalr[20][22]. Sigara kullanm zellikle ylda 20 paketi getikten sonra greceli risk belirgin olarak art gsterir. Sigara miktar arttka risk katlanarak artmakta, ancak sigaray braktktan sonra risk giderek azalmaktadr. Sigara dnda puro ienlerde risk 3 kat, pipo kullananlarda ise 8 kat artmaktadr. Filtreli ya da dk katran ieren "light" sigaralar ienlerde kanser riski azalmamaktadr[22]. Sigara ve dier ttn rnlerinin kullanm miktar ve sresi arttka akcier kanseri (ve baka kanserlerin) gelime ihtimali artmakta, braklmas durumunda da zamanla azalmaktadr. Akcier kanseri gelime riski sigaray brakmay takiben 10-20 yl iinde hi imeyenlerin dzeyine yaklamaktadr[20]. Endstriyel ve evresel maruziyet [deitir] Meslek [deitir] Belirli mesleklerde (gemi yapm, yap malzemeleri, anak-mlek, matbaa...) alanlarda akcier kanseri daha sk grlmektedir. Balca mesleki karsinojenler arasnda; Asbest, arsenik, alminyum, bis-klorometil eter, krom, hidrokarbonlar (polisiklik aromatik hidrokarbon gibi), hardal gaz, nikel ve nikel bileenleri, radyasyon, radon, vinil klorid, berilyum, kadmiyum ve formaldehit saylabilir[20][22]. Sigara duman kanser oluumu srecinde evre kirlilii maddeleri ile etkilemektedir. Bu durum sigara ien uranyum ve asbest iilerinde arpc bir ekilde izlenir. yleki; akcier kanseri riski, sigara ien asbest iilerinde 92 kat, sigara imeyen asbest iilerinde sadece 5 kat fazladr[20]. Radon [deitir] Radon gaz, Amerika Birleik Devletleri'nde akcier kanserinin ikinci en sk (%10) nedenidir ve her yl 6.000-360.000 akcier kanserli kiinin lmnden sorumludur. Radon, kimyasal inert bir gaz olup uranyumun paralanma rndr. Solukla alndnda radon gaz akcier epiteli veya dier hcreleri ile etkileip kansere neden olur. Toprakta doal olarak bulunur ve iyi havalandrlmayan ev ve iyerlerinin altndaki topraktaki miktarna bal olarak kapal mekandaki havadaki radon miktar yksek olabilir. st snr 4 pCi/L olup 8 pCi/L'nin stne ktnda kanser riski artmaktadr. Sigara ile radonun etkileimi sinerjiktir ve kanser riski 1,3-1,8 oranndadr. Zemin kat eski binalarda yaayanlarda sktr, bu nedenle metro ve tnel iileri gibi meslek gruplarda risk tar[20]. Dier evresel faktrler [deitir]

Akcier kanserinden alnan srnt rneinin sitolojik incelenmesinde asbestos paracklar ve ayrca neoplastik hcreler grlmekte

Akcier kanseri etyolojisinde rol oynayan nemli karsinojenlerden biri de asbesttir. Gerek endstriyel olarak gemi, izolasyon, otomativ sanayi gibi alanlarda kullanmnn yannda bu minerale evresel (tremolit ieren ak toprak ve zeolit) maruziyet de kanser gelime riskini artrr. Ak toprak olarak da bilinen asbest; Trkiye'nin eitli blgelerinde bulunmakta olup, krsal alanda sva ve boya amacyla kullanlmaktadr. Zeolit ise Kapadokya'da peri bacalarnda yer alan bir mineraldir[22]. Asbest, akcier kanseri de dahil olmak zere eitli akcier hastalklarna neden olabilir. Asbest maruziyeti ve ttn kullanm sinerjist etki gstererek akcier kanseri gelime riskini artrr[9]. ngiltere'de, asbest akcier kanserinde len erkeklerin %2-3'nn sorumlusudur[27]. Asbest ayrca mezotelyoma olarak adlandrlan plevrann kanserine de neden olabilir, mezotelyoma bir akcier kanseri deildir. Hava kirliliinin kanser gelime riskindeki nemi tartmaldr. Bununla birlikte youn evre kirlilii akcier kanseri mortalite istatistiklerine yansmaktadr. Nitekim kentlerde krsal kesimde oturanlara gre akcier kanseri geliimi 1,3-2,3 kat daha fazladr[20]. Virsler [deitir] Hayvanlarda yaplan almalarda virslerin akcier kanserine yol aabildii gsterilmitir,[26][28] son yllarda yaplan almalarda, insanlarda da virslerin akcier kanseri iin bir risk faktr olduu gsterilmitir. nsanlarda risk faktr olduu ileri srlen virsler arasnda; nsan papillomavirs[29], JC virs[30], simian virs 40, BK virs ve sitomegalovirs[31] saylabilir. Skar geliimi Fibrozis [deitir] Silisyum maruziyeti ile ortaya kan silikozis gibi akcier hastalklar ve akcier dokusunda fibrozis ile seyreden hastalklar yara izi (skar) dokusunun kanserojen etkisi nedeniyle malignite insidansn arttrr[22]. Sinirli yerleimli (lokalize) akcier skar alanlarnda ve diffz (yaygn) akcier fibrozisi olan hastalarda akcier kanseri gelitii bildirilmitir. Skar yaknnda mikroskopik olarak epitelyal dokuda ar byme (hiperplazi) saptanmtr. Skar zemininde kanser geliiminin patogenezi henz tam olarak bilinmemektedir. Skar ve fibrozis sonucu gelien damarlama eksiklii (avasklarite) ve dokuda oksijen yetersizlii (anoksi) epitel metaplazisine yol at ve karsinogenezisi hazrlad dnlmektedir. Skar alanlarnda yksek akcier adenokarsinomu insidans bildirilmitir. almalarda akcier kanserinin sarkoidozlu hastalarda 3 kat fazla gelitii, tberklozlu hastalarda st loblarda kanserin de birlikte bulunabildii ve yaklak 8 kat fazla grld, broniolo-alveoler tip kanserlerin aileden gelme (konjenital) kistik akcier hastal ile ilikili olabilecei belirtilmektedir[20]. Beslenme [deitir] Birok epidemiyolojik almada besinle sebze almnn akcier ve dier kanser risklerini orta derecede drd gsterilmitir. Bunlari takip eden aratrmalarda retinol veya vitamin A ieren retinoidlerin ncl (prekrsr) olan beta karotenin akcier kanseri riski dkl ile ilikili olabilecei ne srlmtr. Sigara ienlerde serum beta karoten dzeyleri, imeyenlerden dk bulunmutur. Bu dklk, beta karotenlerin diyetle daha dk almna ve sigarann absorbsiyon ve metabolizma zerindeki etkisine balanmtr. Retinoidlerin bir ok almada antikarsinojenik etkileri gsterilmitir. Ayrca vitamin A eksiklii solunum sistemi epitelinde, skuamz metaplaziye neden

olmaktadr. Yani normaldeki solunum sistemini deyen epitel hcreleri zelliklerini kaybedip yass (skuamz) hcrelere dnr. Vitamin A fakiri diyetle beslenenlerde, vitamin A zengini beslenenlere kyasla akcier kanser riski 4,6 kat daha fazla bulunmutur. Vitamin C ve selenyum eksiklii, siyah ay ve kolesterol de sorumlu tutulmutur. Sigara ien erkeklerde 5-8 yl sre ile vitamin E ve beta karoten verilmesi insidansta azalmaya neden olmamaktadr[20]. Genetik yatknlk [deitir] Akcier kanserinde kaltsal n yatknlk yaratan faktrlerin varl ileri srlmektedir. Birinci derece akrabalarnda akcier kanseri olan kiilerde kanser gelitirme riski 2-4 kat artmaktadr. Ancak bunun tamamen genetik faktrlere bal olmad, akrabalarn ayn ortamda bulunmasnn da etkisi olduu dnlmektedir. Kronik karsinojen maruziyeti sonucunda genetik yapda hasar olumaktadr. Hcreyi kanserlemeye gtren hasarn temelinde hcre oalmasn kontrol eden genlerdeki deiiklik yatar[22]. Aile yksnde akcier kanseri bulunan kadnlarda risk 5-7 kat artmaktadr. Aile yksnde akcier kanseri bulunmasnn yannda sigara ime yks de varsa risk 30 kat artmakta, aile yks olmakszn sadece sigara yks varsa 15 kata kadar artmaktadr[20]. Molekler genetik ve patogenez [deitir]

Solunum yollar mukozasnn karsinojen etkenlerle uzun sre karlamas sonucunda dokularda bir takm deiiklikler olur. Karsinojenler hcre iinde protein, lipid gibi bir ok molekle ve DNA'ya balanr. Kronik karsinojen temas ile genetik malzemede hasar oluur. Bu hasar hcre oalmasndan sorumlu, c-myc, ras gibi onkogenlerin aktivasyonu ve hcre bymesini basklayan Rb, p53 gibi tmr supresr genlerin inaktivasyonuna yol aabilir[20]. Kronik karsinojen maruziyeti sonucunda genetik yapda hasar olumaktadr. Hcre oalmasn kontrol eden genlerdeki hasar, kanser oluumundaki temel unsurdur[22]. Dier kanser trlerine benzer olarak, akcier kanserinde de onkogenlerin aktivasyonu ya da tmr basklayc genlerin inaktivasyonu sonucunda geliir[32]. Son yllarda proto-onkogen olarak adlandrlan normal ve genellikle hcrenin blnmesi ile ilgili ilevlerde rol alan genlerin; belirli karsinojenlerle onkogen haline geerek, karsinogeneziste rol aldklar anlalmtr[20]. Kk hcreli karsinomda genellikle cmyc ve Rb; kk hcreli d karsinomda ise genelde ras ve p16'de sorun vardr. Akcier kanseri ile ilgili etkinlemi onkogenlerin 6 familyas vardr; en nemlileri ras (H-ras, K-ras, Nras) ve myc (N-myc, C-myc, Lmyc)dir[20]. K-ras proto-onkogenindeki mutasyonlar akcier adenokarsinomlarnn %10-30'undan sorumludur[33][34]. Epidermal byme faktr (EGF) reseptrn kodlayan ERBB1 geni ve RAS protoonkogenleri daha ok kk hcreli d akcier kanseri olgularnda izlenen mutasyonlardan sorumludur[22]. Epidermal byme faktr reseptr (EGFR) hcrelerin profilerasyon, apoptoz, anjiogenezis ve tmr invazyonunda rol alr[33]. Tmr supresor genlerin inaktivasyonuna neden olacak kromozomal hasarlar da akcier kanserinde rol alr. nsan kanserlerinde en sk bulunan tmr supresr geni kromozom 17'de bulunan p53 ve

kromozom 13'deki Rb genidir. Rb, hcre siklusu boyunca ilerlemeyi bloke edip, bymeyi kontrol eder. p53 mutasyonlar bymeyi hzlandrarak kanser oluumunda rol oynar. Tm akcier kanserli hastalarn yarsnda bu mutasyonlar gzlemlenmektedir[20]. Basklayc genler iinde en fazla aratrlan p53 geni mutasyonlardr. Bir nkleer fosfoprotein olan p53, zellikle DNA hasarna cevap olarak hcre siklusunu, DNA sentezi ve onarmn, hcre farkllamasn ve apoptozisi kontrol eden genleri dzenler[22]. p53 tmr supresr geninin mutasyonlar akcier kanseri vakalarnn ise %6075'inde grlr[35]. 3p, 5q, 13q, ve 17p konumlarnda meydana gelen kromozom hasarlar, bilhasa kk hcreli akcier kanserleri olmak zere akcier kanserlerinde grlr[35]. Kk hcreli akcier kanseri olgularnn %90'nda ve kk hcreli d akcier kanseri olgularnn ise %50'sinden fazlasnda, 17p konumunda mutasyonlar bulunmutur[22]. Tan [deitir]

Ayrca baknz: Akcier biyopsisi

Toraks BT'sinde kitle grnmekte Soliter pulmoner nodl normal akcier dokusu ile evrili, herhangi bir adenopati ya da atelektazi ile ilikisi olmayan bir akcier radyolojik opasitesidir. Bu opasitenin nedeni, nodl denen, kresel ekilli, nispeten sert, bir hcre kmesine karlk gelir. En az invaziv (giriimsel) yaklamla ktcl nodlleri iyicil nodllerden ayrmak, doru ve zgl tany elde etmek soliter pulmoner nodll bir hastada temel amatr. Soliter pulmoner nodl tansnda ilk adm klinik ve radyolojik deerlendirmedir[36]. Ancak, kanser tansnn kesin olarak konabilmesi iin patolojik inceleme yaplmas gerekir. Biyopsi sonucu olmakszn kanser tans kesinleemez. Lenf bezlerine metastaz phesi olduunda lenf bezlerinden biyopsi almak gerekebilir. Akcier kanserinin tans ve aamasnn saptanmas amacyla, akcier rntgeni, toraks ve batn BT, Manyetik rezonans grntleme, kemik sintigrafisi, beyin BT uygulamalarnn yan sra bronkoskopi ve mediastinoskopi denilen, lenf bezlerinden biyopsi materyali alnmas yntemleri uygulanr[37]. Akcier kanserlerine en sk st loblarda, zellikle de sa st lobda rastlanmaktadr[3]. Bron kanserleri mukozal yerleebilecekleri gibi mukoza alt lenfatiklerde veya bron evresi (peribronial) alanda bulunabilirler. Mukozada eritem, bron dzeninin kayb, bronlarda daralma, tren ray gibi mukozal kalnlama (mukozann demiryolu gibi bir hat zerinde paralel izgiler eklinde kalnlamas), dardan bas ile bronta dzensizlikler, darlklar gibi bulgular grlebilir[25].

Bilgisayarl tomografiyle saptanm bir AC CA olgusu Akcier kanserlerine kesin tan en sk bronkoskopik forseps biyopsilerle konulmaktadr. Son yllarda gelien bron iinden (transbroniyal) ine aspirasyon ve deriden (perktan) biyopsi teknikleriyle hem

merkezi (santral) hem de evre (periferal) tmrlere tan konulma olaslklar artmtr[3]. Forseps biyopsi ile bron iinde yzeye doru byyen (ekzofitik) kitlelerde %55-85, bazen ortalama %90 olan tansal oranlar, submukozal ve peribronial yaylmalarda %55 gibi daha dktr. Bu oranlar bronial lavaj ve bronial fralama ile birlikte %90'n zerindedir. Buna ek olarak; nekrotik tmrlerde byk ve derin biyopsi alnmas, submukozal infiltrasyonlarda transbronial ine aspirasyonu ile beraber %97 gibi yksek tansal oranlar elde edilir. Submukozal tmrlerde transbronial forseps biyopsisi ile %55, periferik lezyonlarda %30-50 endoskopik tan oranlar bildirilmitir[25]. Gs radyogram ve toraks BT tetkikleri ile tmrn lokalizasyonu, bykl, yaylm izlenebilir. Bunlarn yannda, hastann mevcut olan akcier hastalklar (KOAH, amfizem, bronektazi, atelektazi vs.) ve gs duvarndaki yapsal zellikler hakknda bilgi verir[37]. Elik eden akcier hastalklar hastann performansnn deerlendirilmesi asndan nemlidir. Temel radyolojik yntemler arka-n akcier grafisi ve toraks BT incelemesidir. Bu incelemeler ile nodle ait eitli zellikler deerlendirilir. Nodl boyutu, kenar zellikleri, i yaps, byme hz, stabilite sresi ve lokalizasyonu deerlendirilmesi gereken balca zelliklerdir[36]. Pozitron emisyon tomografisi (PET), iyicil ve ktcl soliter akcier nodllerinin tansnda yksek etkinlie sahip bir yntemdir. PET'in ktcl nodller iin; duyarll %96,8, zgll %77,8'dir. yicil nodllerdeki duyarll ise %96 ve zgll %88 olarak bulunmutur[36].

Bronkoskopi grnts Bronkoskopinin akcier nodllerinde tansndaki deeri, nodln apna ve lokalizasyonuna gre deiir. Tan deeri santral lezyonlarda %82, periferik lezyonlarda ise %53 olarak bulunmutur[36]. Akcier tmrlerinde bronkoskopi; tmrn lokalizasyonu, tmrn yaygnl, operasyona uygunluu, histolojik tip tayini, tmrn belirti gstermeyen (asemptomatik) hastada tesbiti, tmrn evrelendirilmesi, endobronial tmr tedavisi gibi nemli rollere sahip bir yntemdir[25]. Transtorasik ine aspirasyonunun tan deeri ktcl lezyonlarda %64-100 arasnda olup zgl iyicil tan oran %12-68 arasnda deimektedir[36]. Soliter pulmoner nodl tansnda kullanlan cerrahi yntemler video yardml torakoskopik cerrahi (VATS) ve torakotomidir. VATS, morbidite ve mortalitesi dk, etkinlii yksek bir yntem olduundan dnlen ilk cerrahi yntemdir. Yaplan bir aratrmada VATS'n zgll %100, morbidite oran %9,6 ve mortalite oran %0,5 olarak rapor edilmitir[36]. Torakotomi yntemi, hastada radyolojik bulgular ve mevcut risk faktrleri akcier kanserini dndryor fakat yaplan tetkiklerle kesin tan konamam ise tan koymak amacyla kullanlabilecei gibi, metastaz taramalar negatif olan hastada rezeksiyon amacyla da kullanlabilir. Mediastinoskopi, mediastene alan kk bir insizyon (kesim) ile bu boluktan ieri itilen endoskop aracl ile souk k yardm ile aratrlmasdr. Akcier kanserlerinde olgularn yaklak yarsnda mediastinal lenf bezi invazyonu grlebileceinden mediastinoskopi; trakea, karina, vena kava

superior komuluundaki lezyonlar ve mediastendeki lenf bezlerinden amaliyat ncesi evreleme amacyla yaplmaktadr. Mediasten normal ise yaplmayabilir[25]. Evrelendirme [deitir]

Ana madde: Akcier kanserinde evrelendirme Akcier kanseri tans konduktan sonra, hastann prognozu hakknda salkl bir yaklamda bulunmak, en etkili tedavi yntemini belirleyebilmek ve alnan tedavi sonularnn bilimsel kyaslamasn yapabilmek iin, hastaln anatomik yaygnlnn saptanmas yani evrelendirilmesi gerekir. Akcier kanseri iin birincil tmrn bykl ve yaymna (T), blgesel lenf bezi (nodu) tutulumuna (N), uzak metastaz varlna (M) dayanan TNM evrelendirmesi yaplmtr. Sonraki yllarda daha salkl evrelendirme yapabilmek amacyla TNM sisteminin yeniden gelitirilmesi ile skuamz, byk hcreli ve adenokarsinomlu (Kk hcreli d, Non-small cell, NSCLC) hastalar yaplacak tedavi ve prognoz ynnden Evre IA, IB, IIA, IIB, IIIA, IIIB ve IV eklinde snflandrlmaktadr. Kk hcreli kanserli hastalarda TNM sistemi yerine VALG (Veterans Administration Lung Cancer Group) tarafndan nerilen evreleme sistemi kullanlmaktadr. Buna gre hastaln konumu gs kafesinin yarsnda (bir hemitoraksta) ise "snrl" ve hemitoraksn dnda daha yaygn ise "yaygn" olarak evrelendirilmektedir. Bununla beraber TNM evreleme sistemi kk hcreli hastalarda da kullanlabilmektedir[25]. Akcier kanserlerinde evreler:[25] Evre 1: Tmr, sadece akcierin kk bir blmnde grlme halidir. Evre 1A: Kanser sadece bir akcierdedir. Evre 1B: Kanser ya (a) akcier iinde byr, ya (b) akcierin ana brona yaylr, ya da (c) akcieri kaplayan plevrann i tabakasna yaylr. Evre 2: Hastalk, en yakn lenf bezelerine atlam durumdadr. Evre 2A: Kanser, gste bulunduu taraftaki lenf bezlerine yaylr Evre 2B:Kanser ya Evre 1B'deki gibidir ve ayn taraftaki lenf bezlerine yaylmtr; veya kanser lenf bezlerine yaylmamtr ama unlardan bir veya daha fazlasna yaylmtr: (a) Gs duvarna (b) Diyaframa, veya (c) akcierler arasndaki plevraya, (d) kalbin etrafndaki zara ve/veya (e) ana brona. Evre 3: Tmr, plevra veya iki akcier arasndaki mediasten denen bolua veya buradaki bezelere yaylmsa bu durum 3. evredir. Evre 3A: Kanser kendisiyle ayn taraftaki lenf bezlerine yaylmtr. Ayrca unlardan bir veya daha fazlasna da yaylm olabilir: (a) Gs duvarna (b) Diyaframa, veya (c) akcierler arasndaki plevraya, (d) kalbin etrafndaki zara (perikardiyum) ve/veya (e) ana brona. Evre 3B:Kanser kprck kemiinin stndeki lenf bezlerine veya gsn kar tarafndaki lenf bezlerine yaylmtr ve.veya unlardan biri veya daha fazlasna yaylmtr: (b) kalbe, (c) aa vena

kava ve aorta, (d) gs duvarna, (e) diyaframa, (f) trakeaya, (g) sternum ve yutaa. Kanser ayrca plevra tabakalar arasndak svya da yaylm olabilir. Evre 4: Karacier, kemik, bbrek st bezi gibi uzak organlara yaylm durumudur. Histopatolojik snflama [deitir]

Akcier kanserlerinin byk bir ounluu karsinomdur (epitel hcrelerinden kken alan tmr). Akcier karsinomlarnn iki ana grubu vardr: kk hcreli d (%80,4) ve kk hcreli (%16,8)[38]. Histolojik kriterleri baz alan bu snflama, klinik yaklam ve hastaln prognozu asndan nemlidir. Kk hcreli d akcier karsinomlarnn tek bir grupta toplanmasnn nedeni, bu gruptaki karsinom tiplerinin prognozlar ve tedavi yaklamlarnn benzer olmasdr. Balca alttipi unlardr: Skuamz hcreli karsinom, adenokarsinom ve byk hcreli karsinom. Akcier kanserinin histolojik skl.[38] Histolojik snf Sklk (%) Byk hcreli 80.4 Kk hcreli 16.8 Karsinoid[39] Sarkoma[40] 0.8 0.1 1.9

Snflandrlamayan Akcier kanseri

Birincil (primer) akcier kanserinde tmr tipinin bilinmesi tedavi ynteminin seilmesi ve prognoz asndan nemlidir[41]. Erkeklerde en sk epidermoid kanser (skuamz hcreli karsinom) grlrken, kadnlarda en sk grlen tmr adenokarsinomdur[3]. Adenokarsinom daha ok evresel (periferik) yerleimlidir. Skuamz hcreli karsinom ise tipik olarak santral bron yerleimli olduu iin hilus ve mediasten civarnda izlenir. Byk hcreli karsinom genellikle periferik yerleimlidir. Kk hcreli karsinom, proksimal hava yollarndaki yerleimi ile yine hilus ve mediasten blgesinde yerleir ve olgularn %78'inde santral yerleimli radyolojik lezyon ile karmza kar[13]. Santral tmrler sklkla kk hcreli veya skuamz hcreli, periferik tmrler ise adenokarsinom veya byk hcreli tiptedir[25]. Kk hcreli olmayan akcier kanseri alttiplerinin sigara ien ve imeyenlere gre sklk oranlar[42] Histolojik alttipler Kk hcreli d akcier kanserilerinin skl (%)

Sigara ienler Hi sigara imemi olanlar Skuamz hcreli karsinom 42 33 39 35

AdenokarsinomAdenokasinom (bronkioalveolar olmayan) Bronkioalveolar Karsinom 4 10

Karsinoid Dier 8

7 6

16

Akcier kanser tipleri: Bronkojenik karsinom %90-95 Nroendokrin tmrler %5 Mezenkimal tmrler %2 Metastatik tmrler Bronkojenik karsinom [deitir] Bronkojenik karsinom, bron epitelinden kaynaklanr. Her iki cinste de en lmcl malignitedir. Erkeklerde daha sk grlmektedir. 4 alttipi vardr. Bunlar Skuamz hcreli karsinom, Adenokarsinom, Kk hcreli karsinom ve Byk hcreli karsinom 'dur: Skuamz Hcreli Karsinom: Erkeklerde daha sk grlr. Sigara kullanm ile yakn ilikilidir. Byk boyutta, merkez (santral) yerleimlidir. Metastaz biraz ge olur. Adenokarsinom: Kadnlarda ve sigara imeyenlerde daha sk grlen tiptir. Daha kk boyutta ve periferal yerleimlidir. Spesifiye edilemeyen ve bronkioalveolar alt tipleri vardr. Bronkioalveolar Karsinom: Tmr hcreleri alveolar septay der, temel alveolar yap korunur. Nadir grlen bir tip olup, daha ok sigara imeyenler ve kadnlarda grlr[43].

Bronkoalveolar karsinomun hemotoksilen eozin boyamada mikroskobik grnts Kk Hcreli Karsinom: Bu grup tmr hcrelerinin ou nrosekretuvar granl ierir. En saldrgan gruptur. Bununla beraber kemoterapiye yant iyidir. Kk hcreli akcier kanseri, daha saldrgan seyirli bir tmr olup, uzak metastaz oran daha yksektir. Bu tmr grubu sklkla kemoterapi ve/veya radyoterapi ile tedavi edilir[41]. Byk Hcreli Karsinom: Anaplastiktir. Farkllama (Differansiasyon) yoktur.

Kk hcreli akcier kanserinin, biyopsi materyalinin hemotoksilen eozin boyamada histopatolojik grnts. Nroendokrin tmrler [deitir]

Tmrlet: yicil nroendokrin tmrdr. Endokrin hcrelerin yerleik (lokalize) oalmas veya kk karsinoid kabul edilir. Karsinoid Tmr: Santral, periferal, atipik tipleri vardr. Dier ve mezenkimal tmrler [deitir] Hamartom, inflamatuvar psdotmr, kondrom, lipom, teratom, leyomiyom, endometriozis gibi tmrler rnek verilebilir. Bunlar iyicil tmrlerdir. Metastatik tmrler [deitir] Akcier, klcal damar yata bol olduundan sklkla metastaz olan bir organdr. En sk meme, gastrointestinal, bbrek tmrleri metastaz yapar. Metastatik tmrler genellikle oklu, vcudun iki tarafnda ve keskin snrl olurlar. nleme [deitir]

nleme akcier kanserine kar mcadelenin maliyetine oranla en etkili yntemidir. ou lkede endstriyel ve eve ait karsinojenler tespit edilip yasaklanm olmasna karn, sigara kullanm hl yaygndr. Ttn rnlerinin iilmesinin sona erdirilmesi akcier kanserine kar mcadelenin en bata gelen amacdr, sigaray brakma da bu srete nemli bir koruyucu nlemdir. Genleri hedefleyici koruyucu programlar bu giriimlerde zellikle ok nemlidir[44]. Kamusal mekanlarda (lokanta ve iyerleri gibi) pasif sigara iiciliini azaltmay amalayan politik mdahaleler ou Bat lkelerinde ska uygulanr olmutur. Bu ynde ilk adm 1998'de kamu alanlarnda sigara iimini yasaklayan ABD'de Kaliforniya eyaleti atmtr, AB lkeleri arasnda da 2004 rlanda bu ynde ilk herkete gemitir. Trkiye'de devlet dairelerinde sigara iimi 1997'de yasaklanm, 2008'de ise tm kapal mekanlarda (bar, kahve ve lokantalar iin kanun 2009 Haziran'ndan sonra uygulamaya girecek) ve baz ak mekanlarda (cami ve hastane baheleri, stadyumlar) yasakland. Butan'da 2005 ylndan beri sigara imek tamamen yasaklanmtr[45]. Dnya Salk Tekilat (WHO), genlerin sigaraya balamasnnn nne gemek iin tm lkelerde sigara reklamlarnn yasaklanmas iin arda bulunmutur. WHO, bu tr yasaklamalarn uygulamaya girdii yerlerde ttn kullanmnn %16 azaldn belirlemitir[46]. 1998'de ABD'de 46 eyalet, sigara ien kiilere saladklar salk hizmetlerinin bedelini, drt byk ABD sigara irketlerine detmek iin atklar davann karar aamasndan nce taraflar arasnda anlamaya varld[47]. Anlama sonucunda, sigara irketlerinden ikayeti olunmayacak ve bu irketler gelecekte ttn kullanmndan kaynaklanan tazminat davalarndan muaffiyet elde edeceklerdir. Buna karn sigara irketleri pazarlama etkinliklerini snrlamay kabul ettiler ve bu 46 eyalete yllk bir deme yapmay kabul ettiler. ABD Hastalk Kontrol ve Korunma Merkezleri (Centers for Disease Control and Prevention, CDC) toplanan bu fonlarn %15'inin sigara iimiyle ilikili hastalklara kar koruyucu salk harcamalarna ayrlmasn nermise de, ou eyalet bu orann ok altnda para harcamaktadr[47]. Tedavi [deitir]

Klinik ve tedavi asndan, birincil akcier kanserleri, kk hcreli akcier kanseri (KHAK) ve kk hcreli d akcier kanseri (KHDAK) olmak zere ikiye ayrlmaktadr. Akcier kanserinin hcre tipinin belirlenmesi, tedavi planlanmas ve prognozu asndan nem tamaktadr[48]. Akcier kanserinde erken dnemde hastalkta cerrahi tedavi ile uzun sreli yaam %85 gibi yksek oranlara varmaktadr. Trk Toraks Dernei'nin yapm olduu ok merkezli almada akcier kanserli hastalarn %85'i tan annda evre III ve IV olarak bulunmutur. Akcier kanserinden lmlerin nedeni ounlukla uzak metastazlardr. Bu nedenle erken tan byk neme haizdir[25]. Hastaln evresi ve histolojik tipini belirledikten sonra, hastann ya ve performans durumu da gz nnde tutularak tedavisi planlanmaktadr[49]. Genel kural olarak; tm hastalklarn tedavide yarar/zarar oran yaplmakta ve buna gre karar verilmektedir. Kanser tedavisinde radyoterapi, kemoterapi ve cerrahi yntemler uygulanabilmektedir. Kanser tedavisinde de uygulanan tedavi yntemlerine gre eitli yan etkiler grlmekle birlikte bu genel kural gz nne alnmaktadr. Kanser tadavisinde eitli yan etkiler grlebilmektedir. Bununla beraber bu etkiler eitli faktrlerden etkilenmektedir. Bunlar arasnda; uygulan tedavi yntemine, tedavide uygulanan kemoteraptik ajana, kemoterapi ve/veya radyoterapinin dozu saylabilir. Her eit yan etki btn hastalarda grlmeyecei gibi, baz yan etkileri hasta kendisi fark edemeyebilir. Bu nedenle eitli tetkikler ile ortaya kabilecek yan etkilere kar nlem alnmaya allr. Histopatolojik evrelendirmeye gre tedavi [deitir] Kk hcreli d akcier kanseri tedavisi [deitir] Kk hcreli d akcier kanserinde, metastatik hastalk saptanmayan olgularn byk ounluunda cerrahi tedaviyle ifa (kr) ans salanmaktadr. KHDAK'llarn altgruplar arasnda da, prognoz ve yaylmlar asndan farkllklar vardr. Epidermoid kanserlerin adenokanserlerden daha iyi prognoza sahip olduu bildirilmitir. Adenokanser ve byk hcreli kanserler, epidermoid kanserlere gre daha sk beyin metastaz yapar. Bu nedenle, birok aratrmac da adenokanser ve byk hcreli kanserler iin ameliyat ncesi sistemik taramann rutin olarak yaplmasn nermektedir[48] Hastaln ilk evrelerinde (evre 1, evre 2 ve kimi evre 3 durumlarda) cerrahi mdahale uygulanarak tmrl doku temizlenir. Bu uygulama, tm bir akcier lobunun alnmasna kadar gidebilir. Ameliyat sonras kontroller sonucunda ender olarak radyoterapiye gereksinim duyulduu grlmektedir. 3. evre kanser tanlarnda ameliyatla yokedilme olana bulunmayan tmrler iin radyoterapi (n tedavisi) ya da kemoterapi (ila tedavisi) ngrlr. Bu yntemler srayla ve hekim denetiminde uygulanr. 4. Evre akcier kanserinde kemoterapi, yaam sresini ila alt ay kadar uzatmaktadr. Bu durumda kemoterapinin yan etkileri nedeniyle hasta-aile-hekim kararna gerek duyulur. Kk hcreli akcier kanseri tedavisi [deitir] En saldrgan seyirli akcier kanseri tipi olan kk hcreli akcier kanserinde, tedavi seenei olarak ounlukla kemoterapi kombinasyonlar tercih edilmektedir. Hastalk ok snrl (evre I) ise cerrahi

tedavi uygulanabilmektedir. Vakalarn byk ounluunda kemoterapiye yant iyidir. Bu sayede sakalm sresi uzatlmasna karn, ifa ans olduka dktr[48]. Bu trn tedavisinde hastaln yaylma aamas, verilecek karar etkiler. Az yaylma durumunda kemoterapinin ardndan radyoterapi uygulanr. Beyne yaylmasnn yksek olaslk iermesinden dolay, beyne de radyoterapi yaplr. Ender olarak kk cerrahi mdahaleler gerekebilir. Tmrn yaylm hallerinde ise kemoterapi uygulanmasna karn, tekrarlama riskinin yksek olmasndan dolay radyoterapi yaplabilir. Tedavi yntemleri [deitir] Akcier kanserinin tedavisinde uygulanacak prosedre karar verilirken; kanserin histopatolojik tipi, mevcut evresi ve hastann performans durumu gz nne alnmaktadr. Sklkla uygulanan tedavi yntemleri; cerrahi, kemoterapi ve radyoterapidir[50][51]. Cerrahi [deitir]

Akcier kanseri tans alm hastada, pnmonektomi ile karlan materyalin plak gzle grnm. Akcier kanserinin alttipinin squamz hcreli karsinom olduu tespit edilmi. Yaplan tetkiklerle akcier kanseri tans dorulanmsa; bilgisayarl tomografi ve sklkla pozitron emisyon tomografisi kullanlarak kanserin yerleimine ve cerrahiye uygun olup olmadna veya cerrahi ile tedavi edilemeyecek yerlere yaylp yaylmadna karar vermek amacyla kullanlr. Hastalarn ameliyata uygun olup olmadna karar vermek amacyla ek olarak, kan testleri ve spirometri (akcier fonksiyon testi) de gerekli olan tetkiklerdir. Spirometride solunum kapasitesi az bulunursa (sklkla KOAH nedenli) cerrahi nerilmez. Hastann akcier fonksiyonu ve dier risk faktrlerine bal artp azalmak zere, cerrahi uygulamalarda lm riski yaklak %4,4'dr[52]. Evre IIIA'ya kadar, tek akcierde yerleik kk hcreli d akcier kanserlerinde sklkla cerrahi tercih edilmektedir. Akcier dokusu alndktan sonra akcier fonksiyonlarnda sorun olmamasn salamak iin, ameliyat ncesinde solunum kapasitesi yeterli olmaldr. Cerrahi yntemler unlardr; dilim (wedge) rezeksiyon (bir akcier lobunun bir parasn karma), segmentektomi (akcierin loblarnn anatomik paralar olan segmentlerden birinin karlmas), lobektomi (bir lobun karlmas), bilobektomi (iki lobun karlmas) veya pnmonektomi (bir akcierin tamamen karlmas). Yeterli solunum kapasitesi olan hastalarda, lobektomi tercih edilebilir, bu prosedr ayn yerde kanserin tekrarlama olasln azaltmaktadr. Solunum fonksiyonu yeterli olmayan hastalarda, wedge rezeksiyon uygulanabilir[53]. Yaplan bir almada, ameliyat srasnda brakiterapi uygulamasnn kanserin ayn yerde tekrarlama olasln azaltt gsterilmitir[54]. Kemoterapi [deitir]

Kk hcreli akcier kanseri tedavisinde ilk seenek kemoterapi ve radyoterapidir. Bu hastalarda cerrahinin hayatta kalma sresine etkisi olduu gsterilememitir. Buna ek olarak, kemoterapi metastatik kk hcreli olmayan akcier kanserlerinde de ilk terchtir. Kemoterapide uygulanacak ajanlara, histopatolojik snflamaya gre karar verilir. Kk hcreli d akcier kanserinde sklkla; sisplatin veya karboplatin ve buna ek olarak gemsitabin, paklitaksel, doketaksel, etoposide veya vinoelbine adl kemoteraptiklerden biri kullanlr[55]. Kk hcreli akcier kanserinde, sisplatin ve etoposide en sk kullanlan kombinasyondur[56]. Bununla beraber, sisplatin ile kombinasyon amacyla u ajanlar da kullanlabilir; karboplatin, gemcitabine, paclitaxel, vinorelbine, topotecan ve irinotecan[57]. KHDAK'de adjuvan kemoterapi [deitir] Yardmc (adjuvan) kemoterapi, ameliyat sonrasnda uygulanan kemoterapidir. Ameliyat srasnda, lenf nodlarndan rnek alnr, ayet rneklerde kanser tespit edilirse hasta evre II veya evre III'dedir. Bu durumda, adjuvan kemoterapi uygulamas, hayatta kalma orann %15 artrmaktadr[58][59]. Adjuvan kemoterapide platinum ajanlar (sisplatin veya karboplatin gibi) tercih edilir[60]. Evre IB kanser tans am hastalarda, adjuvan kemoterapi uygulamas tartmaldr. imdiye kadar yaplan klinik aratrmalarda hayatta kalma sresine katks net olarak gsterilememitir[61][62]. Rezeksiyon yaplmaya uygun kk hcreli d akcier kanserlerinde, preoperatif kemotrapi uygulamas (neoadjuvan kemoterapi) tesirsizdir[63]. Radyoterapi [deitir] Radyoterapi; genellikle kemoterapinin yannda verilir ve kk hcreli d akcier kanseri olan ancak cerrahiye uygun olmayan hastalarda iyiletirme amal kullanlabilir. yiletirici amal kullanlan radyoterapi yksek dozda uygulanr, bu uygulama radikal radyoterapi olarak adlandrlr. Bu tekniin gelimi ekli devaml hiperfraksiyone hzlandrlm radyoterapi (CHART) tekniinde, yksek dozda radyoterapinin ksa zaman aralnda verilmektedir[64]. Kk hcreli akcier kanseri vakalar iin iyiletirici potansiyeli vardr, kemoterapiye ek olarak gse radyoterapi uygulanmas sklkla nerilen bir uygulamadr[65]. Kk hcreli akcier kanserinde, iyiletirme amal cerrahi sonras yardmc (adjuvan) torasik radyoterapi uygulamasnn yarar kesin olarak kantlanamamtr ve dolaysyla tartmaldr. Yararlar, sadece mediastinal lenf nodlarna yaylan tmrlerle snrl olabilir[66][67]. Hem kk hcreli hem de kk hcreli olmayan akcier kanseri hastalar iin; gse kk dozlarda radyoterapi uygulamas belirtilerin kontrolnde ie yarayabilir, bu uygulamaya palyatif radyoterapi ad verilir. Dier tedavilerden farkl olarak, akcier kanseri tans histolojik olarak onaylanmadan palyatif radyoterapi uygulanabilir. Eer kanser bronkusun ksa bir ksmn etkilediyse, brakiterapi direkt havayolu iine uygulanabilir[68]. Ayrca ameliyat edilemeyen akcier kanseri byk havayollarnn tkanmasna sebep olduunda uygulanabilir[69]. Erken evre kk hcreli akcier kanserinde genellikle profilaktik kraniyal radyasyon (ng. profilactic cranial radiation; PCI) uygulanr. Bu yntem beyne uygulanan radyoterapi yntemlerinden biridir, metastaz riskini azaltmak amacyla kullanlr[70]. Son yllarda, PCI uygulamasnn yaygn kk hcreli akcier kanserlerinde de yarar salad gsterilmitir. Kanserli hastalarda kemoterapi tedavisini

takiben PCI uygulamasnn bir yl iinde beyin metastaz olma riskini %40,4 ila %14,6 orannda azaltt gsterilmitir[71]. Hedefleme ve grntlemede son gelimeler, erken evre akcier kanseri tedavisinde ekstrakraniyal stereotaksik radyasyon uygulamasna imkn vermitir. Radyoterapinin bu eidinde, art arda farkl ynlerden verilen radyasyon nlar tmrn bulunduu noktada kesiirler, bylece salkl dokulara olan zarar en azda tutulur, tmrde yksek miktarda radyasyon dozu birikir. Bu tedavi yntemi, kansere ek olarak baka hastalklar nedeniyle cerrahiye uygun olmayan hastalarda ilk tercih edilen yntemdir[72]. Giriimsel radyoloji [deitir] Radyofrekans ablasyon (RFA) bronkojenik kanser tedavisinde kullanlmas gnmzde halen aratrlma aamasnda olan yeni bir yntemdir. Bu yntem, kk bir sondann tmr iine sokularak tmr hcrelerine mikrodalga vererek stma yoluyla ldrlmesi eklinde uygulanr[73]. Hedefe ynelik kanser tedavisi [deitir] Son yllarda ilerlemi akcier kanserlerinin tedavisi iin, eitli molekler dzeyde hedefe ynelik kanser tedavi yntemleri gelitirilmitir. Kk hcreli d akcier kanseri vakalarndan ounda epidermal byme faktr reseptrnn (EGFR) ar ifadesi (ekspresyonu) grlr. Bu nedenle epidermal byme faktr reseptrnde bulunan tirozin kinaz hedefleyen ilalar gelitirilmitir, Gefitinib bu tip ilalardan biridir. zellikle sigara imemi hastalar, kadn hastalar, Asya asll hastalar ve bronkoalveolar tip akcier kanserlerinde daha etkili olan ilalardr[43]. Gefitinib tipi ilalarla, metastatik kk hcreli d akcier kanserli hastalarda sakalm sresinde yarar saland gnmzde bilinmektedir[74]. Erlotinib, bir dier tirozin kinaz inhibitr, akcier kanseri hastalarnda sakalm sresini uzatt gsterilmitir[75]. Bu ila son zamanlarda ileri evre kk hcreli d akcier kanseri tedavisinde kullanlmak zere ABD Gda ve la Kurumu (FDA) tarafndan onaylanmtr. Gefitinibe benzer olarak erlotinibde de, kadnlar, Asya aslllar, sigara imemi hastalar ve bronkoalveolar akcier kanserlerinde etkisi daha fazladr[76]. Anjiogenez inhibitr olan bevacizumab, (paclitaxel ve karboplatin ile kombinasyonda kullanlr), ileri evre kk hcreli d akcier kanseri hastalarnda sakalm srelerini uzatt gsterilmitir[77]. Bununla beraber, -zellikle squamz hcreli karsinom hastalarnda- akcierde kanama riski artar. Sitotoksik ilalar[78], farmakogenetik[79], ve hedefe ynelik ilalardaki[80] ilerlemeler umut vaadetmektedir. Hedefe ynelik ilalarn ou klinik aratrma safhasna ulam olsa da henz klinik aratrmalarn erken safhalarndadr. Bunlardan bazlar; siklo-oksijenaz-2 (COX-2) inhibitrleri[81], apoptozisi tetikleyen ilalar[82], proteazom inhibitrleri[83], beksaroten[84] ve alardr[85]. Dier aratrma alanlar unlardr; ras proto-onkogen inhibisyonu, fosfoinozitid 3-kinaz inhibisyonu, tmr basklayc genleri yerine koyma ve histon deasetilaz inhibisyonu[86]. Gidi ve sonlan [deitir]

Kk hcreli olmayan akcier kanseri iin prognostik faktrler unlardr: pulmoner semptomlarn varl ya da yokluu, tmr bykl, histolojik tipi (hcre tipi), evresi (yaylm derecesi) ve lenf bezlerine metastaz, damarlarn tmr istilas (vaskler invazyon). Cerrahi uygulanmayan hastalarda, %10'dan daha fazla kilo kayb ve performans durumunun kt olmas prognozu kt etkiler[87]. Kk hcreli akcier kanserinde prognostik faktrler ise unlardr: performans durumu, cinsiyet, hastaln evresi, hasta tan aldnda merkez sinir sistemi veya karaciere yaylm olup olmamas[88]. Kk hcreli d kanserlerin prognozu genellikle ktdr. Evre IA safhasndaki hastaln tam cerrahi rezaksiyonu takiben 5-yllk yaam %67'dir; evre IB olan hasta iin ise 5-yllk yaam %57'ye der[89]. Evre IV kk hcreli olmayan akcier kanseri hastasnda 5-yllk sakalm oran yaklak %1'dir [4]. Kk hcreli akcier kanserinin de prognozu ktdr. Tm evreler gz nne alndnda 5-yllk yaam oran ortalama %5 civarndadr[14]. leri evredeki kk hcreli akcier kanserilerinde 5-yllk yaam oran %1'den azdr. Ortalama sakalm zaman ok ilerlememi evrelerde 20 ay olup 5-yllk sakalm ise %20'dir[4]. Amerikan Ulusal Kanser Enstits (National Cancer Institute) verilerine gre, akcier kanseri ortalama tan alma ya 70, lm ya ise 71'dir[90]. Kk hcreli akcier kanseri, daha saldrgan seyirli bir tmr olup, uzak metastaz oran daha yksektir. Bununla beraber kemoterapiye yant iyidir.[41]. KHDAK'llarda ise metastatik hastalk saptanmayan olgularn byk ounluunda cerrahi tedaviyle iyileme ans salanmaktadr. KHDAK'llarn altgruplar arasnda da, prognoz ve yaylmlar asndan farkllklar vardr. Epidermoid kanserlerin adenokanserlerden daha iyi prognoza sahip olduu bildirilmitir. Adenokanser ve byk hcreli kanserler, epidermoid kanserlere gre daha sk beyin metastaz yapar[48]. Tarihe [deitir]

lkelere gre trakeal, bronial ve akcier kanserlerine bal ya gre standardize edilmi lm oranlar (her 100.000 kii bana, 2004 yl verileri)[91] veri yok 5 5-10 10-15 15-20 20-25 25-30

 30-35 35-40 40-45 45-50 50-55 55 1930'lara kadar pek sk grlmeyen primer akcier kanseri, zaman iinde en sk grlen kanser trlerinde balarda yer almaya balamtr. ABD'de 1920'de 956 akcier kanseri vakas bildirilmiken, 1950 ylna gelindiinde artk nemli bir halk sal sorunu olarak kabul edilmeye balanmtr[92]. Gnmzde her iki cinsiyette de kanserden lmlerinin banda yer almaktadr. Akcier kanseri 1930'lu yllarda genellikle erkeklerde grlen bir kanser tr iken; 1960'larda kadnlarda grlme skl artmaya balam, halen de bu artn srdrmektedir. 1980'li yllarda sigara kart kampanyalarn balamasyla -bilhassa gelimi lkelerde- akcier kanseri insidansnda azalma olmutur. zellikle gen nesilde sigara kullanmnn az olmas sayesinde ABD'de 1980'lerde erkeklerde 87/100.000 olan insidans, 1991'de 80/100.000'e dmtr[92]. Ancak gelimekte olan birok lkelerde her ya grubunda akcier kanseri oran artmaya devam etmektedir. Dnyada 1975-1990 yllar arasnda akcier kanseri vakalarnda lm oran erkeklerde %66, kadnlarda %110 artmtr[93]. Bat Avrupa, Kuzey Amerika, Avustralya ve Yeni Zelanda'da erkeklerde kanser insidans 1980'lerde dorua ulam ve o zamandan ber azalmaktadr. Buna karn Dou ve Gney Avrupa lkelerinde, Japonya ve in'de ve ou gelimi lkedeki kadnlarda insidans artmakta veya daha yeni yavalamaktadr. Gelimekte olan lkelere ait veriler seyrek olmakla beraber; Asya, Afrika ve Latin Amerika lkelerinde artmaya devam etmesi beklenmektedir[94]. Sigara iiciliinin yaygnlamasndan nce olduka nadir grlen bir hastalk olan akcier kanseri; 1761 ylna kadar doru drst tannan bir hastalk dahi deildir[95]. 1810'larda akcier kanseri ile ilgili deiik grler ortaya atlmaya balanmtr[96]. 1878 ylnda otopsi materyallerinde yaplan bir almada, tm kanser trleri iinde ktcl (malign) akcier kanseri vakalarn sadece %1'ini oluturmu, fakat 1900'lerin banda %10-15'lere ykselmitir[97]. 1912 ylnda dnya apnda tbbi literatre geen sadece 374 vaka vardr[98][99]. Otopsi raporlarnn derlenmesi yoluyla yaplan bir gzden geirmede akcier kanseri insidans 1852'de %0,3 iken, 1952'de %5,66'e ykseldii gsterilmitir[100]. 1929 ylnda Almanya'da Fritz Lickint adndaki bir hekim, akcier kanseri ve sigara arasnda bir iliki olduunu ilk kez ne srmtr[97]. 1950'lerde yaynlanan ngiliz doktorlarn bir almas ile, akcier kanseri ve sigara arasndaki iliki ilk kez epidemiyolojik verilerle kantlanmtr[101]. Bunlarn sonucunda 1964 ylnda Birleik Devletler Askeri Bahekimi (Surgeon General of the United States) tarafndan sigara iicilerine sigaray brakmalar gerektii nerilmitir[102]. 1470 ylndan beri gm madenleri bulunan, Schneeberg, Saxonya yaknlarndaki Ore Dalar'ndaki madenlerin evresinde ilk kez radon gaz ile akcier kanseri arasndaki iliki farkedilmitir. Buradaki madenler uranyum asndan zengin olmakla beraber radyum ve radon da ihtiva etmektedir. Burada alan madencilerin yksek oranda akcier kanserine yakalanmalar sonucunda, 1870'lerde akcier kanseri ile iliki tanmlanmtr. Emekli maden alanlarndan %75'i akcier kanserinden

lmtr[103]. Bu bilgiye ramen, Sovyetler Birlii'nin uranyum istei nedeniyle, 1950'lere kadar bu maden almaya devam etmitir[104]. Akcier kanseri iin ilk baarl pnmonektomi 1933[105] ylnda gerekletirilmitir, ve pnmonektomi cerrahi tedavi seenei olarak kullanlmaya balanmtr[106]. Bununla beraber kanser evrelendirmesi ve cerrahi tekniklerdeki gelimelerle, lenf nodu diseksiyonu ile beraber lobektomi bugn iin daha iyi bir tedavi seeneidir[107][108]. Palyatif radyoterapi, 1940'lardan beri kullanlmaktadr[106]. Radikal radyoterapi ise 1950'lerden beri kullanlmaktadr. Radikal radyoterapide daha yksek radyasyon dozlar kullanlmakla beraber, bu tedavi greceli olarak daha erken evredeki ve cerrahi iin uygun olmayan hastalarda kullanlan bir tedavi yntemidir[109]. 1997 ylnda, geleneksel radikal radyoterapi yerine CHART (continuous hyperfractionated accelerated radiotherapy) adnda yeni bir yntem gelitirilmitir[110]. Bu yntemde bir gnde verilecek toplam radyasyon gnde doz olarak bltrlr. Kk hcreli akcier kanserli hastalarda, 1960'larda denenen cerrahi rezeksiyon[111] ve radikal radyoterapi[112] baarsz olmutur. 1970'lerde baarl kemoterapi rejimleri gelitirilmesiyle tedavi anslar artmtr[113]. Ayrca baknz [deitir]

Tbbi Onkoloji Dernei Trk Akcier Kanseri Dernei Trk Toraks Dernei Kaynaklar [deitir]

^ a b World Health Organization. (2004) The World Health Report Tam metin ^ a b World Health Organization. (Temmuz 2008) Cancer. Tam metin ^ a b c d e f Kktrk N, Yein D, Ulukavak ifti T, Bilgin Mullaolu S, ztrk C. Akcier Kanserlerinde Epidemiyolojik zellikler Yllar inde Deiim Gsteriyor mu? Trk toraks dergisi, Aralk 2004, Cilt 5, Say 3, Sayfa(lar) 137-142. Tam metin ^ a b c The Merck Manuals. Lung Carcinoma: Tumors of the Lungs Merck Manual Professional Edition, Online edition. Tam metin Retrieved on 2007-08-15. ^ Thun MJ, Hannan LM, Adams-Campbell LL, Boffetta P, Buring JE, Feskanich D, Flanders WD, Jee SH, Katanoda K, Kolonel LN, Lee IM, Marugame T, Palmer JR, Riboli E, Sobue T, Avila-Tang E, Wilkens LR, Samet JM. Lung Cancer Occurrence in Never-Smokers: An Analysis of 13 Cohorts and 22 Cancer Registry Studies. PLoS Med. 2008 Sep 9;5(9):e185. PMID 18788891 ^ Gorlova OY, Weng SF, Zhang Y, Amos CI, Spitz MR. Aggregation of cancer among relatives of neversmoking lung cancer patients. Int J Cancer. 2007 Jul 1;121(1):111-8. PMID 17304511

^ Hackshaw AK, Law MR, Wald NJ. The accumulated evidence on lung cancer and environmental tobacco smoke. BMJ. 1997 Oct 18;315(7114):980-8. PMID 9365295 ^ Catelinois O, Rogel A, Laurier D, Billon S, Hemon D, Verger P, Tirmarche M. Lung cancer attributable to indoor radon exposure in france: impact of the risk models and uncertainty analysis. Environ Health Perspect. 2006 Sep;114(9):1361-6. PMID 16966089 ^ a b O'Reilly KM, Mclaughlin AM, Beckett WS, Sime PJ. Asbestos-related lung disease. Am Fam Physician. 2007 Mar 1;75(5):683-8. PMID 17375514 ^ Kabir Z, Bennett K, Clancy L. Lung cancer and urban air-pollution in Dublin: a temporal association? Ir Med J. 2007 Feb;100(2):367-9. PMID 17432813 ^ Coyle YM, Minahjuddin AT, Hynan LS, Minna JD. An ecological study of the association of metal air pollutants with lung cancer incidence in Texas. J Thorac Oncol. 2006 Sep;1(7):654-61. PMID 17409932 ^ Chiu HF, Cheng MH, Tsai SS, Wu TN, Kuo HW, Yang CY. Outdoor air pollution and female lung cancer in Taiwan. Inhal Toxicol. 2006 Dec;18(13):1025-31. PMID 16966302 ^ a b c d Kktrk N, Ulukavak ifti T, Yein D, Bilgin Mullaolu S, Habeolu MA, ztrk C. Akcier Kanserli Olgularmzda Semptomatolojik, Radyolojik ve Endoskopik Bulgularn Histopatolojik Bulgularla Birlikte Deerlendirilmesi. Trk toraks dergisi, Aralk 2004, Cilt 5, Say 3, Sayfa(lar) 143-147. Tam metin ^ a b c Minna JD (2004). Harrison's Principles of Internal Medicine. McGraw-Hill, 506516. ISBN 0-07139140-1. ^ Vaporciyan AA, Nesbitt JC, Lee JS ve ark. (2000). Cancer Medicine. B C Decker. s. 12271292. ISBN 1-55009-113-1 ^ Bozkurt B, Seluk ZT, Frat P, Kalyoncu AF, Artvinli M. 1972-2002 Dneminde Hacettepe niversitesi Tp Fakltesi Hastanesinde Akcier Kanseri Tans Konulan Hastalarn Histolojik ve Epidemiyolojik Deerlendirmesi. Trk toraks dergisi Aralk 2004, Cilt 5, Say 3, Sayfa(lar) 148-153. Tam metin ^ Jemal A, Tiwari RC, Murray T, Ghafoor A, Samuels A, Ward E, Feuer EJ, Thun MJ; American Cancer Society. Cancer statistics, 2004. CA Cancer J Clin. 2004 Jan-Feb;54(1):8-29. PMID 14974761 ^ a b National Lung Cancer Partnership: Lung Cancer in American Women ^ 20-year Lag Time Between Smoking and Lung Cancer. U.S. National Cance Institute - Science Behind the News. Asl adresinden 2010-12-28 tarihinde arivlendi. 2003-02-17 tarihinde eriildi. ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q Akkolu, Atilla. Akcier kanserleri. Trk Toraks Dernei. Tam metin ^ Hazar, Armaan. Akcier kanserli hastalarda malondialdehit (MDA) ve total antioksidan kapasite (TAOK) dzeyi lm ile oksidan-antioksidan dengenin aratrlmas. Uzmanlk tezi, stanbul 2006. Tam metin ^ a b c d e f g h i j k Gksel, Tuncay. Akcier kanseri. Trk Toraks Dernei yaynlar. Tam metin

^ a b c d Collins LG, Haines C, Perkel R, Enck RE. Lung cancer: diagnosis and management. Am Fam Physician. 2007 Jan 1;75(1):56-63. PMID 17225705 ^ a b Sava , Kaya A. Akcier Kanserlerinde Semptomlar ve Bulgular. Trkiye Klinikleri J Surg Med Sci 2006, 2(12):66-71. ^ a b c d e f g h i j k Akkolu, Atilla. Akcier kanserlerinde tan, evreleme ve tedavi ncesi deerlendirme. Trk Toraks Dernei. Tam metin ^ a b Palmarini M, Fan H. Retrovirus-induced ovine pulmonary adenocarcinoma, an animal model for lung cancer. J Natl Cancer Inst. 2001 Nov 7;93(21):1603-14. PMID 11698564 ^ Darnton AJ, McElvenny DM, Hodgson JT. Estimating the number of asbestos-related lung cancer deaths in Great Britain from 1980 to 2000. Ann Occup Hyg. 2006 Jan;50(1):29-38. Epub 2005 Aug 26. PMID 16126764 ^ Leroux C, Girard N, Cottin V, Greenland T, Mornex JF, Archer F. Jaagsiekte Sheep Retrovirus (JSRV): from virus to lung cancer in sheep. Vet Res. 2007 Mar-Apr;38(2):211-28. Epub 2007 Jan 25. PMID 17257570 ^ Cheng YW, Chiou HL, Sheu GT, Hsieh LL, Chen JT, Chen CY, Su JM, Lee H. The association of human papillomavirus 16/18 infection with lung cancer among nonsmoking Taiwanese women. Cancer Res. 2001 Apr 1;61(7):2799-803. PMID 11306446 ^ Zheng H, Abdel Aziz HO, Nakanishi Y, Masuda S, Saito H, Tsuneyama K, Takano Y. Oncogenic role of JC virus in lung cancer. J Pathol. 2007 Jul;212(3):306-15. PMID 17534844 ^ Giuliani L, Jaxmar T, Casadio C, Gariglio M, Manna A, D'Antonio D, Syrjanen K, Favalli C, Ciotti M. Detection of oncogenic viruses SV40, BKV, JCV, HCMV, HPV and p53 codon 72 polymorphism in lung carcinoma. Lung Cancer. 2007 Sep;57(3):273-81. Epub 2007 Apr 2. PMID 17400331 ^ Fong KM, Sekido Y, Gazdar AF, Minna JD. Lung cancer. 9: Molecular biology of lung cancer: clinical implications. Thorax. 2003 Oct;58(10):892-900. PMID 14514947 ^ a b Herbst RS, Heymach JV, Lippman SM. Lung cancer. N Engl J Med. 2008 Sep 25;359(13):1367-80. PMID 18815398 ^ Aviel-Ronen S, Blackhall FH, Shepherd FA, Tsao MS. K-ras mutations in non-small-cell lung carcinoma: a review. Clin Lung Cancer. 2006 Jul;8(1):30-8. PMID 16870043 ^ a b Giles F. Filley Lecture.Devereux TR, Taylor JA, Barrett JC. Molecular mechanisms of lung cancer. Interaction of environmental and genetic factors. Chest. 1996 Mar;109(3 Suppl):14S-19S. PMID 8598134 ^ a b c d e f Yilmazbayhan A, Damadolu E, Aybatli A. Soliter pulmoner nodle tansal yaklam. Tuberk Toraks. 2005;53(3):307-18. PMID 16258894 ^ a b Inci I, Pabuu E. Akcier kanserinin cerrahi tedavisinde preoperatif deerlendirme. Tuberk Toraks. 2005;53(2):210-20. PMID 16100661

^ a b Travis WD, Travis LB, Devesa SS. Lung cancer. Cancer. 1995 Jan 1;75(1 Suppl):191-202. PMID 8000996 ^ Morandi U, Casali C, Rossi G. Bronchial typical carcinoid tumors. Semin Thorac Cardiovasc Surg. 2006 Fall;18(3):191-8. PMID 17185178 ^ Etienne-Mastroianni B, Falchero L, Chalabreysse L, Loire R, Ranchre D, Souquet PJ, Cordier JF. Primary sarcomas of the lung: a clinicopathologic study of 12 cases. Lung Cancer. 2002 Dec;38(3):283-9. PMID 12445750 ^ a b c Arin S, Saltrk C, Erturul M, Sulu E, Tuncer L, Nergis S, Selvi U. Primer akcier kanserinde bronkoskopik biyopsi ve torakotomi materyalleri arasnda hcre tipi uyumu. Tuberk Toraks. 2007;55(4):378-82. PMID 18224506 ^ Bryant A, Cerfolio RJ. Differences in epidemiology, histology, and survival between cigarette smokers and never-smokers who develop non-small cell lung cancer. Chest. 2007 Jul;132(1):185-92. Epub 2007 Jun 15. PMID 17573517 ^ a b Raz DJ, He B, Rosell R, Jablons DM. Bronchioloalveolar carcinoma: a review. Clin Lung Cancer. 2006 Mar;7(5):313-22. PMID 16640802 ^ Vineis P, Hoek G, Krzyzanowski M, Vigna-Taglianti F, Veglia F, Airoldi L, Overvad K, RaaschouNielsen O, Clavel-Chapelon F, Linseisen J, Boeing H, Trichopoulou A, Palli D, Krogh V, Tumino R, Panico S, Bueno-De-Mesquita HB, Peeters PH, Lund E E, Agudo A, Martinez C, Dorronsoro M, Barricarte A, Cirera L, Quiros JR, Berglund G, Manjer J, Forsberg B, Day NE, Key TJ, Kaaks R, Saracci R, Riboli E. Lung cancers attributable to environmental tobacco smoke and air pollution in non-smokers in different European countries: a prospective study. Environ Health. 2007 Feb 15;6:7. PMID 17302981 ^ Pandey G. Bhutan's smokers face public ban. BBC, February 2005. Tam metin Eriim tarihi 2007-0907. ^ UN health agency calls for total ban on tobacco advertising to protect young. United Nations News service. Tam metin Eriim tarihi 30 May 2008. ^ a b A Decade of Broken Promises: The 1998 State Tobacco Settlement Ten Years Later. Campaign for Tobacco-Free Kids. Tam metin Eriim tarihi 2008-12-03. ^ a b c d etinkaya E, Yldz P, Turna A, Dodurgal R, rer N, Grses A, Ylmaz V. Akcier Tmrlerinde Ameliyat ncesi nvazif Tan Yntemlerinin Hcre Tipini Belirlemedeki Doruluu. Trk Toraks Dergisi. Aralk 2002, Cilt 3, Say 3, Sayfa(lar) 284-288. Tam metin ^ ztuna F, zl T, Blbl Y. Akcier Kanserini Hangi Evrede Yakalyor ve Nasl Tedavi Ediyoruz? Tberkloz ve Toraks Dergisi 2003; 51(2): 152-156. PMID 15143421 ^ Schiller JH, Vidaver RM, Novello S, Brahmer J, Monroe L (2007). Living with a Diagnosis of Lung Cancer, Standard Treatments for Lung Cancer. National Lung Cancer Partnership. Tam metin Son eriim tarihi:2008-12-01.

^ Minna, JD (2004). Harrison's Principles of Internal Medicine. McGraw-Hill. s. 506516. ISBN 0-07139140-1. ^ Strand TE, Rostad H, Damhuis RA, Norstein J. Risk factors for 30-day mortality after resection of lung cancer and prediction of their magnitude. Thorax. 2007 Nov;62(11):991-7. Epub 2007 Jun 15. PMID 17573442 ^ El-Sherif A, Gooding WE, Santos R, Pettiford B, Ferson PF, Fernando HC, Urda SJ, Luketich JD, Landreneau RJ. Outcomes of sublobar resection versus lobectomy for stage I non-small cell lung cancer: a 13-year analysis. Ann Thorac Surg. 2006 Aug;82(2):408-15; discussion 415-6. PMID 16863738 ^ Fernando HC, Santos RS, Benfield JR, Grannis FW, Keenan RJ, Luketich JD, Close JM, Landreneau RJ. Lobar and sublobar resection with and without brachytherapy for small stage IA non-small cell lung cancer. J Thorac Cardiovasc Surg. 2005 Feb;129(2):261-7. PMID 15678034 ^ Clegg A, Scott DA, Hewitson P, Sidhu M, Waugh N. Clinical and cost effectiveness of paclitaxel, docetaxel, gemcitabine, and vinorelbine in non-small cell lung cancer: a systematic review. Thorax. 2002 Jan;57(1):20-8. PMID 11809985 ^ Murray N, Turrisi AT 3rd. A review of first-line treatment for small-cell lung cancer. J Thorac Oncol. 2006 Mar;1(3):270-8. PMID 17409868 ^ Azim HA Jr, Ganti AK. Treatment options for relapsed small-cell lung cancer. Anticancer Drugs. 2007 Mar;18(3):255-61. PMID 17264756 ^ Winton T, Livingston R, Johnson D, Rigas J, Johnston M, Butts C, Cormier Y, Goss G, Inculet R, Vallieres E, Fry W, Bethune D, Ayoub J, Ding K, Seymour L, Graham B, Tsao MS, Gandara D, Kesler K, Demmy T, Shepherd F; National Cancer Institute of Canada Clinical Trials Group; National Cancer Institute of the United States Intergroup JBR.10 Trial Investigators. Vinorelbine plus cisplatin vs. observation in resected non-small-cell lung cancer. N Engl J Med. 2005 Jun 23;352(25):2589-97. PMID 15972865 ^ Douillard JY, Rosell R, De Lena M, Carpagnano F, Ramlau R, Gonzles-Larriba JL, Grodzki T, Pereira JR, Le Groumellec A, Lorusso V, Clary C, Torres AJ, Dahabreh J, Souquet PJ, Astudillo J, Fournel P, Artal-Cortes A, Jassem J, Koubkova L, His P, Riggi M, Hurteloup P. Adjuvant vinorelbine plus cisplatin versus observation in patients with completely resected stage IB-IIIA non-small-cell lung cancer (Adjuvant Navelbine International Trialist Association [ANITA]): a randomised controlled trial. Lancet Oncol. 2006 Sep;7(9):719-27. PMID 16945766 ^ Tsuboi M, Ohira T, Saji H, Miyajima K, Kajiwara N, Uchida O, Usuda J, Kato H. The present status of postoperative adjuvant chemotherapy for completely resected non-small cell lung cancer. Ann Thorac Cardiovasc Surg. 2007 Apr;13(2):73-7. PMID 17505412 ^ Horn L, Sandler AB, Putnam JB Jr, Johnson DH. The rationale for adjuvant chemotherapy in stage I non-small cell lung cancer. J Thorac Oncol. 2007 May;2(5):377-83. PMID 17473651

^ Wakelee HA, Schiller JH, Gandara DR. Current status of adjuvant chemotherapy for stage IB nonsmall-cell lung cancer: implications for the New Intergroup Trial. Clin Lung Cancer. 2006 Jul;8(1):1821. PMID 16870041 ^ British Medical Journal (December 2005). Clinical Evidence Concise. BMJ Publishing Group. s. 486 488. ISBN 1-905545-00-2 ^ Saunders M, Dische S, Barrett A, Harvey A, Gibson D, Parmar M. Continuous hyperfractionated accelerated radiotherapy (CHART) versus conventional radiotherapy in non-small-cell lung cancer: a randomised multicentre trial. CHART Steering Committee. Lancet. 1997 Jul 19;350(9072):161-5. PMID 9250182 ^ Wagner H Jr. Radiation therapy in the management of limited small cell lung cancer: when, where, and how much? Chest. 1998 Jan;113(1 Suppl):92S-100S. PMID 9438697 ^ PORT Meta-analysis Trialists Group. Postoperative radiotherapy for non-small cell lung cancer. Cochrane Database Syst Rev. 2005 Apr 18;(2):CD002142. PMID 15846628 ^ Lally BE, Zelterman D, Colasanto JM, Haffty BG, Detterbeck FC, Wilson LD. Postoperative radiotherapy for stage II or III non-small-cell lung cancer using the surveillance, epidemiology, and end results database. J Clin Oncol. 2006 Jul 1;24(19):2998-3006. Epub 2006 Jun 12. PMID 16769986 ^ Raben A, Mychalczak B. Brachytherapy for non-small cell lung cancer and selected neoplasms of the chest. Chest. 1997 Oct;112(4 Suppl):276S-286S. PMID 9337304 ^ Celebioglu B, Gurkan OU, Erdogan S, Savas I, Kse K, Kurtman C, Gonullu U. High dose rate endobronchial brachytherapy effectively palliates symptoms due to inoperable lung cancer. Jpn J Clin Oncol. 2002 Nov;32(11):443-8. PMID 12499415 ^ Ng M, Chong J, Milner A, MacManus M, Wheeler G, Wirth A, Michael M, Ganju V, McKendrick J, Ball D. Tolerability of accelerated chest irradiation and impact on survival of prophylactic cranial irradiation in patients with limited-stage small cell lung cancer: review of a single institution's experience. J Thorac Oncol. 2007 Jun;2(6):506-13. PMID 17545845 ^ Slotman B, Faivre-Finn C, Kramer G, Rankin E, Snee M, Hatton M, Postmus P, Collette L, Musat E, Senan S; EORTC Radiation Oncology Group and Lung Cancer Group. Prophylactic cranial irradiation in extensive small-cell lung cancer. N Engl J Med. 2007 Aug 16;357(7):664-72. PMID 17699816 ^ Hof H, Muenter M, Oetzel D, Hoess A, Debus J, Herfarth K. Stereotactic single-dose radiotherapy (radiosurgery) of early stage nonsmall-cell lung cancer (NSCLC). Cancer. 2007 Jul 1;110(1):148-55. PMID 17516437 ^ Simon CJ, Dupuy DE, DiPetrillo TA, Safran HP, Grieco CA, Ng T, Mayo-Smith WW. Pulmonary radiofrequency ablation: long-term safety and efficacy in 153 patients. Radiology. 2007 Apr;243(1):268-75. PMID 17392258 ^ Miyazaki K, Ano T, Nakazawa K, Satoh H, Ohtsuka M. Late fatal recurrence in gefitinib-treated NSCLC patients. Tuberk Toraks. 2007;55(4):400-3. PMID 18224510

^ Feld R, Sridhar SS, Shepherd FA, Mackay JA, Evans WK; Lung Cancer Disease Site Group of Cancer Care Ontario's Program in Evidence-based Care. Use of the epidermal growth factor receptor inhibitors gefitinib and erlotinib in the treatment of non-small cell lung cancer: a systematic review. J Thorac Oncol. 2006 May;1(4):367-76. PMID 17409886 ^ Bencardino K, Manzoni M, Delfanti S, Riccardi A, Danova M, Corazza GR. Epidermal growth factor receptor tyrosine kinase inhibitors for the treatment of non-small-cell lung cancer: results and open issues. Intern Emerg Med. 2007 Mar;2(1):3-12. Epub 2007 Mar 31. PMID 17551677 ^ Sandler A, Gray R, Perry MC, Brahmer J, Schiller JH, Dowlati A, Lilenbaum R, Johnson DH. Paclitaxelcarboplatin alone or with bevacizumab for non-small-cell lung cancer. N Engl J Med. 2006 Dec 14;355(24):2542-50. PMID 17167137 ^ Edelman MJ. Novel cytotoxic agents for non-small cell lung cancer. J Thorac Oncol. 2006 Sep;1(7):752-5. PMID 17409954 ^ Danesi R, Pasqualetti G, Giovannetti E, Del Tacca M. The role of pharmacogenetics in adjuvant treatment of non-small cell lung cancer. J Thorac Oncol. 2007 May;2(5 Suppl):S27-30. PMID 17457227 ^ Blackhall FH, Shepherd FA. Small cell lung cancer and targeted therapies. Curr Opin Oncol. 2007 Mar;19(2):103-8. PMID 17272981 ^ Lee JM, Mao JT, Krysan K, Dubinett SM. Significance of cyclooxygenase-2 in prognosis, targeted therapy and chemoprevention of NSCLC. Future Oncol. 2007 Apr;3(2):149-53. PMID 17381414 ^ Whitehead CM, Earle KA, Fetter J, Xu S, Hartman T, Chan DC, Zhao TL, Piazza G, Klein-Szanto AJ, Pamukcu R, Alila H, Bunn PA Jr, Thompson WJ. Exisulind-induced apoptosis in a non-small cell lung cancer orthotopic lung tumor model augments docetaxel treatment and contributes to increased survival. Mol Cancer Ther. 2003 May;2(5):479-88. PMID 12748310 ^ Scagliotti G. Proteasome inhibitors in lung cancer. Crit Rev Oncol Hematol. 2006 Jun;58(3):177-89. Epub 2006 Jan 19. PMID 16427303 ^ Dragnev KH, Petty WJ, Shah SJ, Lewis LD, Black CC, Memoli V, Nugent WC, Hermann T, Negro-Vilar A, Rigas JR, Dmitrovsky E. A proof-of-principle clinical trial of bexarotene in patients with non-small cell lung cancer. Clin Cancer Res. 2007 Mar 15;13(6):1794-800. PMID 17363535 ^ Albright C, Garst J. Vaccine therapy in non-small-cell lung cancer. Curr Oncol Rep. 2007 Jul;9(4):2416. PMID 17588347 ^ Sun S, Schiller JH, Spinola M, Minna JD. New molecularly targeted therapies for lung cancer. J Clin Invest. 2007 Oct;117(10):2740-50. PMID 17909619 ^ National Cancer Institute. Non-Small Cell Lung Cancer Treatment.Tam metin Son dzenlenme: 08/01/2008. ^ National Cancer Institute. Small Cell Lung Cancer Treatment. Tam metin Son dzenlenme: 05/22/2008.

^ Mountain CF. Revisions in the International System for Staging Lung Cancer. Chest. 1997 Jun;111(6):1710-7. PMID 9187198 ^ National Cancer Institute, SEER. Search Cancer Statistics Review, 1975-2002. Tam metin Retrieved 2007-11-18. ^ World Health Organization. (2009) WHO Disease and injury country estimates. Tam metin Eriim tarihi 11 Kasm 2009. ^ a b Cancer of the Lung (ch.92). Vaporciyan AA, Kies MS, Stevens CW, Komaki R, Jack A. Roth JA., in Cancer Medicine. Kufe, Donald W.; Pollock, Raphael E.; Weichselbaum, Ralph R.; Bast, Robert C., Jr.; Gansler, Ted S.; Holland, James F.; Frei III, Emil, editors. Hamilton (Canada): BC Decker Inc.; c2003. Tam metin ISBN 1-55009-213-8 ^ Notani PN. (2001) Global variation in cancer incidence and mortality . Special section: Cancer. Current Science, vol. 81, No. 5, 10 SEPTEMBER 2001. s.465-474. Tam metin (ngilizce). ^ Youlden DR, Cramb SM, Baade PD. The International Epidemiology of Lung Cancer: geographical distribution and secular trends. J Thorac Oncol. 2008 Aug;3(8):819-31. PMID 18670299 ^ Morgagni GB. (1761). De sedibus et causis morborum per anatomen indagatis. Tam metin ^ Bayle, Gaspard-Laurent (1810). Recherches sur la phtisie pulmonaire. ^ a b Witschi H. A short history of lung cancer. Toxicol Sci. 2001 Nov;64(1):4-6. PMID 11606795 ^ Spiro SG, Silvestri GA. One hundred years of lung cancer. Am J Respir Crit Care Med. 2005 Sep 1;172(5):523-9. Epub 2005 Jun 16. PMID 15961694 ^ Adler, I (1912). Primary Malignant Growths of the Lungs and Bronchi. Longmans, Green, and Company. ^ Grannis FW. History of cigarette smoking and lung cancer. smokinglungs.com. Retrieved on 200708-06. Tam metin ^ Doll R, Hill AB. Lung cancer and other causes of death in relation to smoking; a second report on the mortality of British doctors. Br Med J. 1956 Nov 10;2(5001):1071-81. PMID 13364389 ^ US Department of Health Education and Welfare (1964). Smoking and health: report of the advisory committee to the Surgeon General of the Public Health Service, Washington, DC: US Government Printing Office. ^ Pirozynski M. 100 years of lung cancer. Respir Med. 2006 Dec;100(12):2073-84. Epub 2006 Oct 23. PMID 17056245 ^ Greaves M (2000). Cancer: the Evolutionary Legacy. Oxford University Press, 196197. ISBN 0-19262835-6 ^ Office of the Home Secretary (1976). Biographical Memoirs. National Academy of Sciences. ISBN 0309-02349-1.

^ a b Edwards AT (1946). Carcinoma of the bronchus. Thorax 1: 125. ^ Scott WJ, Howington J, Movsas B; American College of Chest Physicians. Treatment of stage II nonsmall cell lung cancer. Chest. 2003 Jan;123(1 Suppl):188S-201S. PMID 12527579 ^ Smythe WR; American College of Chest Physicians. Treatment of stage I non-small cell lung carcinoma. Chest. 2003 Jan;123(1 Suppl):181S-187S. PMID 12527578 ^ Kabela M. Experience with radical irradiation of bronchial cancer. Cesk Onkol. 1956;3(2):109-15. PMID 13383622 ^ Saunders M, Dische S, Barrett A, Harvey A, Gibson D, Parmar M. Continuous hyperfractionated accelerated radiotherapy (CHART) versus conventional radiotherapy in non-small-cell lung cancer: a randomised multicentre trial. CHART Steering Committee. Lancet. 1997 Jul 19;350(9072):161-5. PMID 9250182 ^ Lennox SC, Flavell G, Pollock DJ, Thompson VC, Wilkins JL. Results of resection for oat-cell carcinoma of the lung. Lancet. 1968 Nov 2;2(7575):925-7. PMID 4176258 ^ Miller AB, Fox W, Tall R. Five-year follow-up of the Medical Research Council comparative trial of surgery and radiotherapy for the primary treatment of small-celled or oat-celled carcinoma of the bronchus. Lancet. 1969 Sep 6;2(7619):501-5. PMID 4184834

^ Cohen MH, Creaven PJ, Fossieck BE Jr, Broder LE, Selawry OS, Johnston AV, Williams CL, Minna JD. Intensive chemotherapy of small cell bronchogenic carcinoma. Cancer Treat Rep. 1977 MayJun;61(3):349-54. PMID 194691 Full Hd Televizyon keyfini ayanza getirdik