Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi 26 / 2011

Levi-Stratuss Yapsalcl

Levi-Strausss Structuralism

Ahmet KOYUNCU*
ZET Bu almada, sosyal bilimlerde 1950li yllardan balayarak dilbilimden sosyolojiye, psikolojiden etnolojiye kadar birok alanda kendinden sz ettiren yapsalclk ve yapsalcln en nemli isimlerinden biri olan Levi-Straussun yaklam incelenmitir. Yan sra Levi-Straussun bu yaklam benimsemesinde etkin olan temel dnme biimi de ele alnmaktadr. Bu balamda, yapsalcln ne olduu, kkenin nereye dayand, tanm sorunu, temelleri eski Yunana kadar giden yap kavram ile 20. yzylda bilimsel ve felsefi almalarn ekseni durumuna gelen Yapsalclkn ilikisi Levi-Strauss zelinde yapsal yaklamn benimsedii ncller, kavram ve tanmlar, kendi iindeki kulland dil, dnemin bilimsel ve felsefi konumu da gz nnde bulundurularak ortaya konmutur. Anahtar Kelimeler: Yap, yapsalclk, dizge, sz, yaz, anlam, bilin, mit almann Tr: Olgu Sunumu ABSTRACT In this study we discuss the structuralist approach popularity of which grew in a diverse range of fields, including linguistics, sociology, psychology and ethnography in social sciences starting from the 1950s and one of the most fundamental members of sructuralist movement, Levi-Strauss and the reasons his thought is based on this concept. In this context the term of structuralist approach, the origin of structuralism, the difficulty of its definition as a movement, the concept of structure whose origins can be traced back to ancient Greek and the structuralist mode of reasoning which became the focus of philosophical and scientific studies in 20th century, its founder members, concepts and definitions, the language it uses within itself, are introduced regarding the scientific and philosophical condition of the era. Claude Levi-Strauss in the 1950s, analyzed cultural phenomena including mythology, kinship (the Alliance theory and the incest taboo), and food preparation. In addition to these studies, he produced more linguistically-focused writings where he applied Saussure's distinction between langue and parole in his search for the fundamental mental structures of the human mind, arguing that the structures that form the "deep grammar" of society originate in the mind and operate in us unconsciously. LeviStrauss was inspired by information theory and mathematics. In the very beginning of anthropology, the theorists believed Levi-Strauss analyzes cultural phenomena such as languages, myths and kinship systems to discover what ordered patterns, or structures, they seemed to display. These, he suggested, could reveal the structure of the human mind. He reasoned that behind the surface of individual cultures there must exist natural properties (universals) common to us all. Levi-Strauss focused his attention on the patterns or structures existing beneath the customs and beliefs of all cultures. Although structuralism searches universal laws of human mind but the inquiry and its analysis is fundamentally distinctive from the evolutionary point of view. He believed in mental structure on the basis of universal mental thought process, emphasizing on the perception, 'mental thought process is universal and innate'. Levi-Strauss an interpretation provided new impetus to the understanding of human mind as well as the cultural world that diffused beyond the frontier of contemporary anthropology. Levi-Strauss derived structuralism from a school of linguistics whose focus was not on the meaning of the word, but the patterns that the words form. Levi-Strauss's contribution gave us a theory of how the human mind works. Man passes from a natural to a cultural state as he uses language, learns to cook, etc... Structuralism considers that in the passage from natural to cultural, man obeys laws he does not invent it's a mechanism of the human brain. Levi-Strauss views man not as a privileged inhabitant of the universe, but as a passing species which will leave only a few faint traces of its passage when it becomes extinct. Levi-Strauss's contribution to structuralist thought is that he provides a scientific account which shows the world as a world of meanings; he believes that structuralism can be used to reveal the unity of all cultures. Levi-Strauss is interested in the structural pattern which gives the myth its meaning. Through his examination of myths from all over the world, he has identified that myths are organised in binary oppositions (for example, good/evil) just like the basic linguistic units. Myths can be broken down into individual units (mythemes) which, like the basic sound units of language (phonemes) acquire meaning only when combined together in particular ways. Levi-Strauss is then interested in the structural pattern which gives the myth its meaning. He believes this linguistic model will uncover the basic structure of the human mind, that is, the structure which governs the way human beings shape all their institutions, artefacts and their forms of knowledge. The rules which governed these combinations could be seen as a kind of grammar, a set of relations beneath the surface of the narrative which constituted the myth's true meaning. Further, modern structuralist analysis of narrative (known as narratology) began with Levi-Strauss's pioneering work on myth. Levi-Strauss and his type of structuralism are no longer fashionable as a theoretical approach or method, and has since been taken over by post-structuralists such as Derrida. However, it is important to remember that Levi-Strauss and his structuralism provided an important contribution for debating the nature of meaning. As a conclusion we can say that Levi-Strausss aim is to find unconscious quality of collective events and unchangeable structures related to the human mind. In spite of his important place in contemporary thinking, preoccupying many sociologists and also richness of his thoughts and results that he came through he could not make a certain and consistent comment on his method. Also the plentifulness of unclear and inconsistent points, is an another criticism about his writings. Thus his methods
*

Ar. Gr., Nevehir niversitesi

Levi-Stratuss Yapsalcl structure was disrupted by post-structualist approach (especially by Derrida) which emerged in structuralist mediocrity. As a conclusion about structuralism, particularly about Levi Strausss structuralism we can say that although it is criticized as being a spiritual fashion or as a new cult etc. with its rejection of conceptualization of humanist, historic and empiric knowledge of method in social sciences and its claim about basic aim of human sciences which is not to form a person but just the opposite, it can be called as original and alternative approach. Key words: Structure, structuralism, system, speech, writing, meaning, conscience, myth The type of research: Conceptual presentation

GR 1950li yllarda balayan 1960lar sonu ve 1970lerde sosyal bilimlerin hemen her alannda yansmasn bulan yapsalclk, sosyoloji, sosyal antropoloji, dilbilim, edebiyat, psikanaliz vb. birok disiplinde temsilcileri olan zgn bir kuramsal perspektiftir. Yapsalcln sosyoloji zerindeki etkisi, etnoloji ve antropoloji alanndaki almalar ve kltrel fenomenlerin gstergebilimsel analizi ile Lev-Strauss, fikir tarihi zerine almalar ile Foucault, psikoloji alannda psiik nesnelerinde fiziksel nesneler gibi btnsel bir yap arz ettiini ve bu yapnn kendini meydana getiren paralardan farkl bir bamszl olduunu iddias ile Koffka ve Khler, psikanaliz ile ilgili almalar ile Lacan ve yapsal Marksizmi ile Althusser ilk akla gelen yapsalc isimlerdir. Ayn yllarda Malinovski insanbilim aratrmalarna fonksiyonalist bir yntem getirmitir. Yap kavramnn Yapsalclka dnmesi ise svireli dilbilimci Ferdinand de Saussuren isim babas kendisi olmamasna karn yapsal dilbilimin temellerini atmas ve takipilerinin birok disiplinde bu bilimin kavram ve yntemlerini belirlemeye almas ile gereklemitir. Kkeni Saussuren dilleri inceleme yntemine dayanan yapsalclk, Roland Barthes, Julia Kristeva (semiyotik ve edebiyat kuram), Althusser, Poulantzas (Marxizm ve sosyoloji), Goudelier (iktisat) ve Foucault (felsefe ve bilim tarihi) gibi isimlerin almalar zerine nemli bir etki yapmtr. Bu teorisyenler yapsalcla dair bir gr birlii iinde olmamakla beraber, aralarnda yapsalcln btnler nosyonunu, yapsal dnm fikrini ve zdzenleme kavramn ierdii konusunda genel bir konsenss mevcuttur. Yapsal yaklamn gerek pozitif bilimde gerek dilbilimde benimsedii ncller, kavram ve tanmlar, kendi iinde kulland dil, ksacas bilimsel kipi szlp geldii an bilimsel ve felsefi konumuyla da yakndan ilintilidir. zellikle Levi-Straussla birlikte yeni bir ivme kazanan yapsalclk, bir post-yapsalc olan Derridann ske ske bitiremedii, post-yapsalc eletiriye maruz kalmtr. YAPISALCILIK NEDR? Bir ok tartmaya konu olan yapsalclk en geni/esnek biimiyle szlklerde, zmleme birimi olarak yapy alan ve yapy da onu meydana getiren elerin toplamndan da farkl bir nitelikte kabul eden bir yaklam (Demir&Acar, 1997:236), toplumsal yapya (grnte ya da baka bir ekilde) toplumsal eylem karsnda ncelik veren yaklamlar (Marshall, 1999:807) eklinde tanmlanrken, V. Descombes yapsalcl her ey bir yana, sadece bilimsel bir yntemin addr (1993:81) diyerek snrlandrr. Piagetin yorumu da Descombese yakndr; yapsalclk, esas itibariyle bir yntemdir: bu terim btn ierdikleriyle bir tekniktir (Piaget, 1982:134). Yapsalcl bir bilimsel yntem olarak bile grmeyenlerin olduu da unutulmamaldr. A. Ykselin F. Chateletten yapt alnt buna aklk getirecektir: Yapsalclk, insan bilimlerinde bugnk biimiyle bir reti olmad gibi bir yntem de deildir: bugn iin bir aratrma ynelimidir" (Yksel, 1982:8). Levi-Strauss ise yapsalcl deimez olann ya da yzeysel farkllklar arasndaki deimez elerin aratrlmas olarak tanmlar. Ona gre yapsalclk, yeni bir ey olmad gibi, dilbilim, antropoloji gibi alanlarda, doal bilimlerin her zaman yapa geldiinin belirsiz ve soluk taklidinden baka bir ey deildir. Bilimin, ona gre, sadece iki ilem oyu vardr: ya indirgemecidir ya da yapsalcdr. (Levi-Strauss, 1986:21). Grld zere yapsalcln net bir tanm zerinde uylam salanan temel bir tarifi yoktur. Nitekim bu belirsizlik yapsalcln daha ncesi iinde geerlidir. Ancak yapsalclarn tmnde ortaklaa olan yann, XIX. yzyln mekanist ve btn paralaryla aklamaya ynelik aklama abalarna kar kmak olduu ileri srlebilir. Atomist ya da mekanist aklamay benimseyenlere gre dnya ya da dnyada yer alan olgular ve olaylar, iinde bulunduklar evrenin etkilerine dorudan baml mekanik
Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi 26 / 2011

254

Ahmet KOYUNCU

eler btnnden olumakta ve bu eler ayn evrenin i tepkilerine otomatik olarak yant vermektedirler. Yapsalclk, elerin ve elerden oluan btnn mekanist anlalna kar karak, tm abasn yaplam btnn rgtleni biimi zerine yneltir. Yani yapsalclar, eleri tanyarak btn kavramann olas bulunmadn belirterek paralar arasndaki iliki ile karlkl bamlln ve giderek btnn, dorudan kendini dzenleyebilme yeteneinin kabul edilmesi grn benimserler. BAGLAM ve KKEN Hibir bilim anlay bir alt birikim olmakszn meydana gelmez. Her dncenin, her akmn, her yntemin bir daha ncesi vardr. Dolaysyla yapsalclnda bir temeli, bir k noktas olmaldr. Ancak bu konuda da tpk tanm konusunda olduu gibi farkl bak alar sz konusudur. Bu balamda Tom Bottomore ve Robert Nisbet, insan gzlem ve deneyimlerine ilikin duyu verilerinin atsn oluturacak temel yaplar bulma abas olarak yapsalc yaklamlarn kkenini kadim Yunana kadar gtrrler (1997:555). Her iki bak asnn ortak noktalar ise ilevselselcilik ile yapsalcln farkl olmalar ve genelde yapsalcln zelde Levi-Strauss yapsalclnn temellerinde Saussuren etkisinin bulunduudur. Tahsin Ycel ve . Emre Ik, yapsalcln kklerini bulmak iin tarihsel bir ereve iinde kendimizi snrlamamz gerektiini ve bu anlamda yapsalcln zne inildiinde tek ana kaynan Saussuren Genel Dilbilim Dersleri olduu ve Saussure kadar etkili olmasa da Prag Dil Bilim evresi yelerinin de etkili olduklarn varsayarlar (Ycel, 1999:22; Ik, 2000:56). Genel Dilbilim Dersleri (1976) isimli eserinde Saussure, dizge/ge, dil/sz, ses/anlam, zdelik/kartlk, ezamanllk/ardzamanllk vb. gibi kartlklar irdeleyerek dile ve dilsel olgulara olan bak asna yeni bir soluk getirir. Nitekim smail Tunal ve Arthur Hbsher, Saussuren yapsal dilbilimini, Piagetin psikolojiye, Lacann psikanalize, Althusserin felsefeye, Barthesin edebiyata ve LeviStraussun etnolojiye uyguladn (1994:140) belirterek Saussuren nemini vurgularlar. mer Bozkurt da zellikle son yllarda ivme kazanan bu kavramn, modern sosyolojide dikkatleri yeniden kendi zerine ekmesindeki drt etkiden birinin, Saussurele balayp, Troubetskoy, Chomsky ve Millerin eserleriyle bir devrim gerekletiren yapsal dil bilimin, sosyoloji ve antropolojide kullanlmasyla gerekletiini ve bu etki ile Levi-Strauss temelinde gelien bir akm olarak yapsalclk ile yapsalc antropolojinin hz kazandn vurgulamtr (1972:14). LEV-STRAUSS YAPISALCILII Birok tartmaya konu olan yapsalc yaklam Levi-Strauss yle tanmlar: deimez olann ya da yzeysel farkllklar arasndaki deimez elerin aratrlmasdr. Levi-Straussa gre yapsalclk yeni bir ey olmad gibi, dilbilim, antropoloji gibi alanlarda doal bilimlerin her zaman yapageldiinin belirsiz ve soluk taklidinden baka bir ey deildir. (Levi-Strauss, 1986:21). Ona gre bilimin sadece iki yolu vardr. Bir dzeydeki ok karmak grnglerin bir baka dzeydeki daha basit grnglere indirgenmesi mmkn olduunda bu yaklam indirgemecidir. Daha alt dzeydeki grnglere indirgenmi olan, ok karmak grnglerle karlatmzda ise, onlara ancak aralarndaki balantlarla bakarak, yani ne trden bir zgn sistem oluturduklarn anlamaya alarak yaklaabiliriz. Dolaysyla dilbilimde antropolojide ve daha baka alanlarda yaplmaya allan budur. (Levi-Strauss, 1986:22). Amacnn bir felsefe ya da bir kuram oluturmak olmadn syleyen Levi-Strauss, antropolojiyle ilgilenmediini ve sadece felsefenin dna kma arayndan kaynaklanan bir tesadf olarak bu meslei setiini syler. Levi-Strauss adl eserinde Edmund Leach, (Levi-Strauss balamnda) nedir bu yapsalclk? sorusunu yle yantlar:
Genel izgileriyle Yapsalc sav yledir: D dnya hakkndaki bilgilerimizi duyularmzla ediniriz. Algladmz grngler, duyularmzn ileyii ve insan beyninin ald uyarlar dzenleme ve anlamlatrma biimi yznden bizim bunlara affettiimiz zelliklere sahiptir. Bu dzenleme srecinin ok nemli bir gesi, bizi saran mekan ve zaman srekliliini paralara blerek evremizin ok sayda ayr ayr nesnelerden olutuunu, bunlar belli snflarda toplandn, ilerleyen zamann da ayr ayr olaylarn birbirini izlemesi olduunu dnme eiliminde olmamzdr. Benzer biimde, insan olarak herhangi bir ey, bir yapay nesne yarattmzda trenler

Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi 26 / 2011

255

Levi-Stratuss Yapsalcl

dzenlediimizde, gemii tarih diye yazdmzda Doay kavraymz taklit ederiz: Kltrmzn rnleri de tpk doal olanlarn paralanp dzenlendiini kabul ettiimiz biimde paralanr ve dzenlenir (Leach, 1985:23).

Genel olarak yapsalc bir zmlemenin, tm ihtimalleri ortaya koyarak balamas ve karlatrmal olarak deneysel bulgular inceleyerek yol almas gerekir. Levi-Straussa gre bu yntem u ilemlerden oluur: I. nceleme konusu grngy, gerek ya da varsaylm iki ya da daha fazla terim arasnda bir iliki olarak tanmlayn; II. bu terimler arasndaki karlkl deime olaslklarn gsteren bir tablo yapn; III. bu tabloyu zmlemenin genel nesnesi olarak kabul edin; zmleme ancak bu dzeyde zorunlu balantlar gsterebilir. Balangta ele alnan deneysel grng, olas bileimlerden yalnzca biridir ve olaslklar sisteminin tm nceden kurulmaldr (1964:16). Bu ilemleri yapmaktaki ama, Doada var olan (ve insanlarn zihninde byle anlalan) ilikilerin, ayn ilikileri ieren kltr rnleri oluturmak iin nasl kullanldn kefetmektedir. Doann insan zihninin kavray dnda bir varl olmadn iddia etmez. Nitekim Levi-Straussa gre Doa, bizim dmzda varl olan bir gerekliktir; en azndan bir lde bilimsel aratrmaya ak olan doa yasalaryla ynetilir. Ancak Doann doasn kavrama yetimiz, bu i iin kullandmz aygtn doas tarafnda ciddi anlamda kstlanmaktadr. Bu anlamda Levi-Straussun savunduu, Doay nasl kavradmza dikkat ederek, kullandmz snflandrmalarn niteliklerini ve ortaya kan kategorilerle nasl oynadmz gzleyerek, dnme mekanizmas hakknda ok nemli olgular karsayabileceimizdir. nsanlarn beyni de doal bir nesne olduuna ve tm homo sapiens trnde beynin maddesi ayn olduuna gre, yukarda anlatld biimde kltr rnlerinin oluturulma srecinde insanlara beynin belli evrensel (doal) zelliklerinin verilmesi sz konusudur (Levi-strauss, 1961:62). Bylece, kltrel olaylarn temel yaplarn aratrrken, insann doas hakknda keiflerde bulunabilir. Hznl Dnenceler isimli eserinde bunu yle anlatr: Etnografya bana entelektel bir doyum salyor: nasl tarih bir uta yeryznn, bir uta da benim kiisel tarihime ulayorsa, etnografyada bu ikisine ortak mant ortaya koymaktadr (Levi-Strauss, 2000:60). Burada anlatlmak istenen, her ne kadar yzeyde, kltr rnleri ok eitlilik (farkllk) gsterse de, tm kltrler esas itibariyle insan zihninin rn olduundan yzeyin altnda bir yerlerde tm kltrlerde ortak olarak bulunan gelerin varolmas gerektiidir. Kltrlerin eitlilii insan topluluklarnn birbirinden yaltlmasndan ok, onlar birletiren ilikilere baldr (Levi-Strauss, 1997:54-56). Nitekim Levi-Strauss iki ayr yrede ayn tre nansnn gzlenmesine zel bir anlam vermez. Ona gre, insan kltrndeki evrensel geler yalnzca yap dzeyinde var olmakta, hibir zaman grnr olgu dzeyinde ortaya kmamaktadr. Dolaysyla insan davranlarn birbirine balayan iliki dokulann karlatrmak yararl olsa da, kltrel olgular tek tek ele alp, yaltlm bir biimde yalnzca bunlar karlatrarak hibir ey renemeyiz. Edmund Leache gre tm bunlardan kan anlam udur; Levi-Strauss, anlam bilimsel bir cebirin temellerini atmaya almaktadr. Eer kltrel davrann bilgi iletme gc mevcutsa, o takdirde kltrel bildirilerin anlam bulduu dizgelerinde cebirdekine benzer bir yaps olmaldr. Levi-Strauss bu cebirin nemini biraz abartyor olabilir, fakat bunun kurnazca bir oyun olmad da aka grlmektedir ( 1985:38). Doadan Kltre nsan ve Simgeleri Levi-Straussun dncesinin orta yerinde, filozoflar bata olmak zere, tm insanln her zaman, her yerde akln kurcalayan bir soru yatar. En basit biimiyle sorun udur: nsan nedir? nsan, dnen hayvan, homo sapiens trnn bir yesi, var olmu ve var olan tm canl trlerine uzak akraba olarak tanmlamak yeterli deildir. te bu noktada Levi-Strauss kltr/doa kartlna denk den bu tr bir ayrmn, kelimelerde aka belirtilmese bile her zaman insann geleneksel tutum ve davranlarnn altnda yatmakta olduunu ileri srer (1961:398). Bu balamda LeviStraussun temel ura, kendimizi, insan, tanr-benzeri ve hayvandan farkl olarak ulviletirmemize sebep olan diyalektik srecin nasl olutuunu, nasl biimlendiini ve nasl kendine dndn incelemektir. Kendisine uluslararas n kazandran Hznl Dnenceler (2000) isimli eserini bitirirken, insann doasn kefedebilmek iin izlenecek yolun, insan ile doa arasndaki ilikinin
Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi 26 / 2011

256

Ahmet KOYUNCU

anlamn bulmaktan getiini syler. Mythologiquesin nc cildinin son paragrafnda da yine ayn konuya dner ve Avrupallara bebekliklerinden itibaren retilenin ben-merkezli bakn ve bireyciliin, kendi dnda kalan yabanc eylerin saf olmayndan korkmak olduu, ve bunun Cehennem tekilerdir. deyiminde anlam bulduunu iddia eder. lkel insanlara ait mitlerin ilettii ahlak anlaynda ise bunun tam tersi olarak Cehennem biz kendimiziz syleminin yer aldn syler (1990:422). Ancak bilmece henz zlmemitir. nsan nedir? Kltr ile doa arasndaki izgi nereden ekilmelidir? Levi-Straussa gre nsan, demek dil demektir, dil demek de toplum demektir (Levi-Strauss, 2000:410). Ancak Levi-Straussun burada ortaya koymak istedii zgn anlam ou zaman gzden karlmtr. Nitekim lkemizdeki baz yazarlar da dahil birok kii, dilbilimcilerin haricindeki tm yapsalclarn toplumun yaps ile dilin yapsnn ayn anlamda ele aldn iddia etmilerdir. Buna karn Levi-Strauss bu yaktrmalar kesinlikle yadsr ve dil ile davranlar arasnda deil, dilsel yap ile toplumsal yapnn trde anlatmlar arasnda bir bant olduunu ileri srer. Bu da toplumu dille zdeletirmek anlamna gelmez. Levi-Straussa gre dil, kltrn bir rn olarak ele alnabilir. Dil kitlenin genel kltrn yanstr. Fakat bir baka adan da dil, kltrn bir parasdr, onun birok gelerinden biridir (Ycel, 1999:58). Ona gre, kltr ne doaldr, ne yapay. Kaltmbilim alanna girmedii gibi, ussal dnce alanna da girmez. nk bulgulanm olmayan ve kendine uyanlarn genellikle ilevini anlamadklar davran kurallarnda meydana gelir. Bir blm geleneklerin kalntlardr. Bir baka blm ise, belli bir ama dorultusunda bilinli olarak benimsenmi ya da deitirilmi kurallardan oluur. Ancak yaamsal kaltmdan gelen igdler ve ussal temelli kurallar arasnda, bilind kurallar btn en nemli ve etkili olandr. nk Durkheim ve Maussun da belirttii gibi, ussalln kendisi de kltrel geliimin nedeni olmaktan ok onun bir rndr. Buradan hareketle tekrar balangtaki soruya dnecek olursak Levi-Straussa gre insan farkl klan, bir dil konuuyor olmasdr. Bu soruda cevabn ipucunu bulduu Rousseau, hayvanlktan insanla, doadan kltre geiin beraberinde getirdii dilin ortaya knn, ayn zamanda duygusallktan mantksalla bir gei olduu iddiasndadr. Rousseauun tezini gelitiren LeviStrauss, insann kendi bilincine varmasnn kendisini bir grubun yesi olarak grebilmesinin ancak bir kartlk kurma ve karlatrma arac olarak eretileme kullanabilmesiyle olanakl olduunu syler. nsan balangta kendisini, kendisine her benzeyenle (hayvanlar dahil) tpatp ayn grd iindir ki, onlar ayrt edebildii gibi kendisini de ayrt etme yetisini edinmi, yani trlerin eitliliini toplumsal farkllama iin kavramsal destek olarak kullanabilmitir. Ancak, dillerin aslna ilikin savla Levi-Straussun insana ilikin evrensellikler aray kartrlmaktadr. Szck kategorileri, evrensel yapsal zellikleri dntren mekanizmay salar. Levi-Strauss insanlarda kategori oluturma srecinin de evrensel doal yoldan gerekletirildii iddiasndadr. Bu, srecin her zaman, her yerde ayn ekilde yaanmasnn zorunlu olduu anlamna gelmez, ancak, insan zihni belirli trden kategorileri belli biimlerde gelitirmeye eilimli bir yapdadr. Bunu yapmann en basit yolu ise, hayvansal dzeydeki kategorileri dntrerek bunlar insanlarn toplumsal snflandrlmasna uygulamaktr. Levi-Straussun klasik antropolojideki totemcilik temasna ilikin ortaya koyduu yapsalc yaklamnn kilit noktas burada yatmaktadr. lkel insanlarn bitki ve hayvan trlerini insan kategorileri iin birer simge olarak kullanma gelenekleri, gerekte bizimkilerden ok farkl ve ok garip deildir. Ancak, teknolojinin snrlad bir ortamda bunlar gze ok daha fazla arpmaktadr. Bu gelenekler ve totemci davran gelerinin gelimi kltrlerde de yer ald balangtan beri kabul edilmitir. Ancak nceki yazarlar bu ayrntlar, ok eski zamanlardan gnmze ulaan eskinin tortular olarak yorumlamladr. Son kertede unu syleyebiliriz ki; Levi-Strauss belli bir toplumsal sistemdeki toplu bilin ile pek ilgilenmemektedir. Onun amac daha ziyade insan zihnindeki ortak bilinsizi kefetmektir ve bu yalnzca bir dili konuanlara deil, tm dillerden herhangi birini konuana uygulanabilmelidir.

Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi 26 / 2011

257

Levi-Stratuss Yapsalcl

Mitin (Sylenin) Yaps Genel tanm itibariyle mitler, kuaktan kuaa aktarlan masals anlatlardr, Schniewindin tarifiyle gzleme ak olaylar araclyla gzlem olana bulunmayan gereklerin ifade ediliidir (1953:47). Mitler, C. Levi-Straussa gre nemli bir ilev yklenirler. Bu ilev, bir elikiyi zmlemek iin mantksal bir ara salamaktr. Levi-Straussun ana temas, bir topluluktaki ortak olaylarn doasndaki bilinsiz birliktir (1963:18). Freud gibi Levi-Strauss da dnce oluumunun her yerde ve herkes iin geerli olabilecek (evrensel) ilkelerini bulmay amalar. Bu evrensel ilkeler bizim beyinlerimiz iin geerli olduu kadar Gney Amerikal Kzlderililerin beyinleri iinde geerlidir. Eer bozulmam ekliyle evrensel olan ilkel mant anlamak istiyorsak, son derece ilkel ve teknolojik adan gelimemi insanlarn (Gney Amerika Yerlileri gibi) dnce srelerini incelememiz gerekir. Farkl kltrler ve farkl zihinsel yaratmlarn rn olan mitlerdeki dzensizliin ardnda bir tr dzen olup olmadn bulmaya alr (Levi-Strauss, 1986:24). Burada dzen sorunu anlam sorunundan daha ncelikli bir yere sahiptir. nk Levi-Straussun vurgulad biimiyle dzen olmakszn anlam kavramak imkn dahilinde deildir. Bu balamda Barthes, yapsalcln temel hedefi szlerin kaynaklandklar ve retilebilecekleri dili betimlemeyi baarmak, denetim altna almak deil midir? diye sorar ve bu snrszlk karsndaki grn yle aklar :
Anlatlarn snrszl ve bu anlatlarn sz edilecei bak alarnn okluu karsnda zmlemeci, dilin karmakln gren ve bir betimleme oda karmaya alan Saussurele aa yukar ayn durumdadr. Gnmzde Rus biimcileri, Propp ve Levi-Strauss, u ikilemin snrlarn rettiler bize: Anlat, ya olaylarn sradan ve anlamsz bir biimde dile getirilmesidir (...); ya da baka anlatlarla ortak olan, zmlemeye ak bir ayp ierir; (...) (Barthes, 1988:9).

Buradan hareketle tekrar baa dnersek, hatrlanaca gibi, Levi-Strauss iin mit bir elikiyi zmlemek inin mantksal bir ara ilevi gryordu. Bu sebeple, her eyden nce doa/kltr, lm/yaam, yer/gk vb. gibi uzlamaz ve zmsz grnen baz kkl kartlklar zerinde durur ve bunlar tedricen uzlatrmaya, bunu gerekletirmek iin de temel kartlklara balanan ikincil karlklardan yararlanmaya alr. Bu bakmndan, mitlerin temel kartlklar ap kargaaya son vererek insan deneyiminin tm ynlerine tutarllk kazandrdklar iddia edilir. Levi-Straussun, ilkel toplumlar incelerken, onlarn mitlerine ayrcalkl bir yer vermesi bundandr. Onlardan evreni alglama ve yorumlama biimlerinin her zaman belirleyici izlerini bulur. Son kertede mitler, dnyann dzeni, gerein nitelii, insann kkeni ya da kaderi konusunda bilgi verebilecek hibir ey sylemezler. Ancak, geldikleri toplumlarn ileyilerinin i nedenleri, inanlar, treleri, ilk bak ta anlalmaz grnen kurumlarn varlk nedenleri ve zellikle de insan dncesinin kimi etkinlik biimlerini belirlememizi salarlar. Bu etkinlik biimleri yzyllardr ylesine deimez kalmtr ki, onlar dncenin temel biimleri sayabilir, baka toplumlarda ve dnsel hayatn baka alanlarnda yeniden bulmaya alabiliriz. Kadn DeiimiEnsest, Tabu ve Evrensellik Tabu nedir? sorusunun yant, konunun kendini ele vermesi, ortaya kmas asndan nemlidir. Tabu (taboos) terimi Polonezya kkenli bir terimdir ve belli eylerin toplu kullanmdan drlmesi anlamna gelir (Freud, 1971:30). Levi-Straussun ensest tabuyu tartrken balang olarak ald nokta, oka tartlan bir ikili kartlk erevesinde geliir. Levi-Straussa gre bu ikili kartln snr asndan hibir ampirik analiz doadan kltrel olgulara gei noktasn belirlemeyecei gibi, bir birleriyle nasl balandklarn da gsteremez. Bu balamda kltrn nerede olduu sorusuna u yant verir; nerede bir kural varsa orada kltrel aamaya ulaldn biliyoruz. Evrensel kurallara doa balamnda ulamak ne kadar kolaysa da, insan doadan farkl klan, kurumlar, teknoloji ve gelenekler asndan bakldnda deimez bir kural, ya da deimezlik bulmak da o kadar zordur (Ik, 2000:78). Levi-Strauss, evrensel kural toplumlarn hepsinde gzlenen ensest tabuda bulur. Bu ya da bu biimde tm toplumlarda grlen bir olgudan, ensestten yola kar. Ensest, tm dier toplumsal
Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi 26 / 2011

258

Ahmet KOYUNCU

kurallarn stnde bir kuraldr. Ondan nce bu yasak daha ziyade doal bir olgunun toplum dzenine yansmas eklinde yorumlanmtr. Burada Levi-Straussun hareket noktas, aile biriminden deil, evrensel sayd ensest tabudan kaynaklanr. Bu balamda kendi ile ilevselci ngiliz antropolojisi arasnda bir mesafe koymu olur (Saran, 1993:182-185). Levi-Straussa gre, kimi toplumlar halasnn kzyla evlenmeyi yasaklarken, daysnn kzyla evlenmeyi yasaklamadklarna gre, bunu doal bir olgu olarak deerlendiremeyiz. Yasan yaam bilimsel bir ihtiyatan doduunu iddia etmek de kar yol deildir. nk ou toplumlarn kaltm bilimden habersiz olduklarn sylemek bile abesle itigal olur. Ayn ekilde, her toplum iinde zel bir sebep aramak da tutarl bir yol deildir, nk ensest evrensel bir kuraldr. Bu durumda sz konusu yasan evrensel olduu kadar kltrel bir olgu olarak da deerlendirilmesi gerekir. nk herhangi bir kuralla karlatmz her yerde, kltr dzleminde olduumuzu syleyebiliriz. Bu balamda ensest artk doadan kltre gei durumunu aklamak iin kullanlmaktadr. Byle bir yasak sz konusu olduunda doal zm kadn deiiminden geer. Yani bir yasaklama biimi olmas hasebiyle hep olumsuz tarafyla gndeme gelen bu olguyu, Levi-Strauss olumlu tarafyla deerlendirerek tekilden dizgesele giden sonular karr. nk ensest bir yandan yasaklarken, bir yandan da dzenler. Bylece bir yandan evlilik yapsnn ift yann aydnlatrken, dier yandan da en ilkel toplumlarda bile bakasna (kadn deiimi sonucu) verilen yerin nemini vurgular. Ona gre, insan toplumlarnda erkek deil, kadn alverii yaplr. Her verme eylemi bir beklentiyi ierir. Dolaysyla kadn vermek de bir beklentiyi, kendi tarafna kadn alma beklentisini iermektedir. Ensest tabusundan yola kp evrensel bir yap bulmay amalayan, bu yaklam eletiren Leach (1985: 111112) ensest yasandan balayp evlilii dzenleyen kurallara gitmek ve ilkinin ikincisini belirlediini savunmann tutarl bir taraf olmadn iddia eder. Her ne kadar tartmaya ak olsa da, Levi-Straussun ensest ve onun uzants olarak ortaya kan kadn deiimi kategorileri ve ittifak eitlerine dair tartmalar nemli tanmlar olarak ortaya karlar. Ancak bu savlarn geerlilikleri de muallaktr. zmleyici Akl ve Diyalektik Akl Barbar ve Uygar Levi-Strauss, felsefe okumu ve tesadfler sonucu antropolojinin iine girmitir. Hznl Dnenceler isimli eserinde ele ald bir yazda felsefenin onu uzaklatran snrlamalarn yle sralar; ya felsefe soyutlamalar stne taklp kalmtr, ya ben veya i deneyi stne baka bir biimde taklmtr, ya da nc ve son olarak geni bir insan deneyimi zerine akl yrttn sanan ve bylece onu yaralayan, bozan bir felsefe ynelimidir bu (Levi-Strauss, 1986/2:128-129). Levi-Straussa gre modern bilimin snrlar iinde yitik baz eyler, belki de tekrar kazanlabilir. zellikle 18. yzylda mitsel dnce ile bilim arasnda gerek bir uurum ortaya kmtr. Ona gre, ilkel diye adlandrlan insanlarn, ilkel olarak nitelendirilmesinin nedeninin Batl gibi dnmemekten kaynaklanr ve ilkel sfatnn aslnda ne kadar eletiriye ak bir konumda olduu da ortadadr. Esasen burada temel ama, insan aklnn ileyiinin temel prensiplerini bulmak, bu yolla da ilkelin veya yabanln aslnda Batldan farkl olmadn ortaya karmaktr. Levi-Strauss her uygarln, kendi dncesinin nesnel ynelimini fazlasyla stn tutma eiliminde olduunu belirtir. Ancak Bat merkezci dnce nice zengin kltrler oluturmu bunca toplumunun niteliini yadsmak pahasna kendi kltrel deerlerini evrenselletirmekte direnmektedir. Levi-Straussa gre, bu indirgeyici tutumun en arpc rneklerinden birini de JeanPaul Sartre verir. nsan diyalektikle (eytiimle), diyalektii (eytiimi) de tarihle tanmladktan sonra, neredeyse iki ayr diyalektik biiminin varln kesinlemeye ynelen Sartre, bunlardan birincisinin tarihsel toplumlara zg gerek diyalektik, ikincisinin ise ilkel toplumlara zg olan ve aa yukar o yaamsal dzlemde yer alan yenileyici diyalektik olduunu iddia eder. Ancak LeviStraussa gre byle bir ayrm yapmak tarih iinde ve gnmzde insanln byk bir blmnn gerek dnceden yoksun olduunu kesinlemekte ayn anlama gelir. Bu balamda Levi-Strauss, Yaban Dnce adl, geni lekli mit (sylen) mant tartmasnn son ksmnda ok az noktada hem fikir olduu Sartrein Diyalektik Akln (Usun) Eletirisi adl kitabnda yazdklarnn detayl bir tartmasn yapar. Sartrein syledikleri ona kltc gelmemektedir. Ancak Sartrea gre aa

Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi 26 / 2011

259

Levi-Stratuss Yapsalcl

olan zmleyici us, ona o kadar aa bir konumda gelmez. Bu aamada Levi-Strauss, insan bilimlerinin amacn ortaya koyduu u nl tanmn yapar: insan bilimlerinin son amac insan kurmak deil, eritmektir (Levi-Strauss, 1994:290-291). Bu nedenle esthete tanmna kar olmadn belirtir. Levi-Straussa gre, insann varlnn tmyle tarihsel ya da corafi biimlerinden bir tanesinde var olduunu dnmek fazlasyla benmerkezci, fazlasyla bn olmay gerektirir. Ona gre Sartre Cogitosunun tutsa olmutur. Burada unutulmamas gereken bir dier nokta da tarihin tarihsel olmayan kurgulanndan hareketli tarihiciliin yadsnmasdr. Sz ve Yaz Levi-Strauss, konumay doal, orijinal, kendiliinden, yaratc, zgr, saf ve phesiz iyi olarak nitelerken, yazy baskc, otoriter, zorba olarak niteler. Hznl Dnenceler isimli eserinde Nambikwaralarn yazmay bilmedikleri halde kendisini taklit etmek iin katlara farkl figrler izmeleri ve dahas oba reisinin yoldalarn etkilemek, mallarn onun araclyla el deitirdiini kantlamak, kendini n plana karmak iin (Levi-Strauss, 2000:310) yazy kullanmasndan yola karak yaznn iktidarn, otoriter ynn vurgular. Ona gre, Nambikwaralarn amac, anlk olmaktan sosyolojiktir. Sz konusu olan, anmsamak, anlamak ya da bilmek deil, bir bireyin ya da bir grevin saygnln ve yetkesini, dierleri aleyhine artrmaktr. Yaz gibi anlamaya yarayan nemli bir aracn, anlamasalar bile, baka amalara yarayabileceini sezmilerdir Levi-Straussa gre, yaznn ortaya kna elik eden tek olay, kent devletlerin ve imparatorluklarn kuruluudur, yani ok sayda bireyin bir siyasal sistem dahilinde btnletirilmesi ve onlarn kastlar ve snflar iinde bir sradzene sokulmasdr. Bu anlamda yaz, insanlarn aydnlanmasndan nce, smrlmesini kolaylatrma benzemektedir. Dolaysyla yaz, egemenlikleri glendirmek iin vazgeilmez bir niteliktedir. Nitekim XIX. yzylda gelien, zorunlu eitim, askerlik hizmetinin uzamas ve proterlemeyle beraber yrmtr. Bu sayede okuma seferberlii ile iktidarn yurttalar zerindeki denetimi artmtr. nk iktidarn kanunu bilmemek mazeret saylmaz diyebilmesi iin herkesin okumay bilmesi gerekir. Ayrca bu giriim ulusal dzlemden uluslar aras dzleme tanmtr. Yap ve zne Levi-Strauss, insan aklnn bilinsiz yaplarn ya da evrensel dorularn ortaya koyma abas iindedir. Burada kullanlan metod dilbilim kaynakldr. Levi-Strauss balamnda ele alndnda dilbilimle birlikte Freud, Lacan, Durkheim, Mauss gibi isimlerinde yze ktklar grlr. Gerek Hznl Dnenceler gerekse Yaban Dncede Levi-Straussun belirtii gibi yaklamn etkileyen bir baka isim de Marxtr. Levi-Strauss yle der: Dileimiz, Maxn ancak kaln izgilerle bir taslan izmekle kald... st yaplar kuramna katkda bulunmak. Budunbilim/etnoloji her eyden nce ruhbilim olduu iin, ncelikli kendi alanmza girmeyen gerek alt yaplarn incelenmesini ise... tarihe brakyoruz (Levi-Strauss, 2000: 150). Bu balamda Levi-Strauss, antropolojide kulland dil/sz ayrmndan kaynaklanan birok kartlkla kendi yap kurgusunu ortaya koyar. Dil/sz ayrmnn yerine analizine yap/olay kartln koyan Levi-Strauss iin sosyal bilimler ya yapsalc olacaktr, ya da yok olacaktr. Buna gre yapsalclk sadece dilbilimde deil, daha genel bir dzlemde bilimin tm alanlarnda tek yntem olma iddiasndadr. Tm bu tartmalar gz nne alndnda yapsalclk, idealizm ile maddecilik arasndaki yllanm bir tartmay bir anlam da yeniden ortaya karrken, Akaya gre Hegelci bir grng bilim yerine Kant bir tutum taknmtr (1991:33). nsann temel zellii, onu bir tr yapan sembol retmek ve doay kafasndaki temel bilinsiz yap yoluyla dntrmekse (yap hep ayn kalmak yoluyla), ve artk o, aklyla kuran, gelitiren uygulayan bir ayr tr olarak varsa ve son olarak, biz hepimiz bu deimez ileyile akl tarafndan belirleniyorsak o zaman yle bir soru sorulabilir: Bu deimez yapnn glgesinde znenin konumu ne olacaktr? Bu soru aslnda post-yapsalclk olarak adlandrlan Fransz dncesi iindeki temel sorunlardan biridir. Kanta gre akln kontrol edilmesi gerekir. Bu kontrol de yine akl yapar. Aydnlanma

Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi 26 / 2011

260

Ahmet KOYUNCU

felsefesi ve Kantn nceledii ey akldr (Kant, 2000:1721). Akl kurar, gelitirir, uygular. Eletirilen nesne ile -ki bu akln eletirisidir- zne arasndaki mesafe yok olup gider. znenin burada yapabilecei tek ey nndeki nesnenin tm zelliklerini kendi zellii olarak grmek ve kendini katmaktr. nsan kendine zg bir varlk deil, dzenleyen ve dzenlenmi bir varlktr artk. Belki de burada zne yoktur diyebilirim. Nitekim Levi-Strauss, insan znesini varln merkezi felsefenin mark veledi olarak nitelendirmitir. Buna gre insan bilimlerinin amac insan oluturmak deil, onu zndrmektir. SONU 1950li yllardan balayarak etkin bir konum kazanan yapsalclk, gerek tanm gerekse kkeni konusunda birok tartmaya sebep olmusa da, felsefe, dilbilim, edebiyat eletirisi, etnoloji, psikanaliz gibi alanlarda ve sosyal bilimlerde yeni bir dnsel bak asn temsil etmi ve yaygn bir kabul grmtr. Ancak yapsalclk olarak adlandrlan bu alan ciddi zorluklar iermektedir. Bunun en temel nedenlerinden biride almann banda da deindiimiz gibi bu konuya bir snrlama getirmenin zor oluunda yatmaktadr. Kanaatim odur ki, yapsalcln kkeni bulunmak isteniyorsa tarihsel bir snrlama izilmeli ya da yapsalcl tarihsel sre olarak ele almaldr. Balam ve kken ayrdnda da irdelediimiz bu konuda u aka grlmtr ki, yap kavramn her kullanan yapsalc saymak ve buradan hareketle yapsalcln kkenlerini kadim Yunana kadar uzatmak yanl bir tutumdur. Elbette her dnsel yaklamn kkleri yine gemiin bilgi birikiminde sakldr. Dolaysyla balar noktasnda yap kavramnn nemini yadsyor deilim. Ancak kken asndan yapsalcln Saussuren yapsal dilbilimine dayand dncesindeyim. Nitekim klasik yap kavramna nispetle, amac her yerde ve herkes iin geerli olabilecek ilkeleri, insanln temel dnce, davran ve yaplarn bulmak olan Levi-Strauss bu sona en gzel rneklerden birini tekil etmektedir. almada da aka ortaya koyduumuz zere, Levi-Strauss yapsalclnda deil kadim Yunana Durkheim ve Mauss gibi 20 yzylda byk neme sahip isimlere bile giden dnsel kkleri bulabilmek son derece gtr. Her ne kadar Levi-Strauss Durkheimn kendi zerinde etkin bir rol oynadn vurgulasa da asl amac olduunu iddia ettii kollektif olaylarn bilinsiz niteliini aramas, dolaysyla bireyin zihnine, genelinde zihinsel kategorilere ve toplumsal ncesi dnce kalplarna eilmesi ile toplumsal adan grlebilir olan inceleyen Durkheimdan olduka farkl bir bak as gelitirir. Bununla birlikte ada dncede nemli bir yeri olan ve birok sosyologun zihnini megul eden LeviStrauss, fikirlerinin ve ulat sonularn zenginliine ramen, yntemi zerine tutarl ve kesin bir yorum sunamamtr. Ayrca Levi-Straussun yazlarnda ak olmayan ya da tutarsz taraflarn okluu da bir baka eletiri konusudur. Nitekim yapsalclk vasatnda ortaya km olan Post-yapsalc yaklam tarafndan (bata Derrida olmak zere) yapbozuma uratlmtr. Yapsalclkla zelilikle de Levi-Strauss yapsalcl ile ilgili son olarak unu syleyebiliriz ki, her ne kadar dnsel bir moda, yeni bir klt vb gibi eletirilere urasa da, sosyal bilimlerde hmanist, tarihselci ve ampirik yntem bilgisi kavramsallatrmalarn reddetmesi, insan bilimlerinin asl amacnn insan oluturmak deil, aksine zndrmek olduu iddias ile alternatif ve zgn bir yaklamdr. KAYNAKA AKAY, A., (1991), Tekil Dnce, AFA Yaynlar, stanbul. BARTHES, R., (1988), Anlatlarn Yapsal zmlemesine Giri, ev: N. Riyat, S. Rifat, Gerek Yaynevi, stanbul. BOTTOMORE, T., NSBET, R., (1997), Sosyolojik zmlemenin Tarihi, ev: M. Tuncay, A. Uur, Ayra Yaynlar, Ankara. BOZKURT, ., (1972), Ayrmsal Sosyoloji ve Toplumsal Yap, Trkiye ve Orta Dou Amme idaresi Enstits Yaynlar, no : 127, Ankara. DEMR, ., ACAR, M., (1997), Sosyal Bilimler Szl, Vadi Yaynlar, Ankara. DESCOMBES, V., (1993), Modern Fransz Felsefesi, ev: A. Yardmeli, stanbul. FREUD, S., (1971), Totem ve Tabu, ev: N. Berkes, remzi Kitabevi, stanbul. IIK, .E., (2000), znenin Dili, Balam Yaynlar, stanbul.

Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi 26 / 2011

261

Levi-Stratuss Yapsalcl

KANT, I.., (2000), Aydnlanma Nedir? sorusuna yant (1784) ev: Nejat Bozkurt, Toplumbilim, (Aydnlanma zel Says), Say: 11, Balam Yaynlar, stanbul. LEACH, E., (1985), Levi-Strauss, ev: A. Orta, AFA Yaynlar ada Listeler dizisi 6, stanbul. LEV-STRAUSS, C., (1961), A World on the Wane, Translated by J. Russell, Criterion Books Press, N.Y. LEV-STRAUSS, C., (1963), Structural Anthropology, Translated by Claire Jacobson and Brooke Grundfest Schoepf, Basic Books Press, New York. LEV-STRAUSS, C., (1964), Totemism, Translated by Rodney Needham, Merlin Press, London. LEV-STRAUSS, C., (1986), Mit ve Anlam, ev: . Ser, S. Erkanl, Alan Yaynlar, stanbul. LEV-STRAUSS, C., (1986/2), Filozofun Rol, ev: N. Bozkurt, Felsefe Dergisi, say: 17, Kasm 1986 LEV-STRAUSS, C., (1990), The Origin of Table Manners: Introduction to a Science of Mythology, Volume 3, Translated by J. Weightman and D. Weightman, The University of Chigago Press, Chigago. LEV-STRAUSS, C., (1994), Yaban Dnce, ev: T. Ycel, YKY, stanbul. LEV-STRAUSS, C., (1997), Irk, Tarih ve Kltr, ev: Haldun Bayr, Reha Erdem, Arzu Oyacolu, Ik Ergden, Metis Yaynlar, stanbul. LEV-STRAUSS, C., (2000), Hznl Dnenceler, ev: . Bozkurt, YKY, stanbul. MARSHALL, G., (1999), Sosyoloji Szl, ev: D. Aknbay, D. Kmrc, Bilim Sanat Yay., Ankara. MUTMAN, M., ve YEENEOLU, M., (1992), Bilimlerde ve Toplumda Postmodernite, Birikim Yaynlar, stanbul. PAGET, J., (1982), Yapsalclk, ev: F. Akatl, Dost Kitabevi, Ankara. SARAN, N., (1993), Antropoloji, nklap Kitabevi, stanbul. SAUSSURE, F., (1976), Genel Dilbilim Dersleri, ev: B. Vardar, TDK Yaynlar, Ankara. SCHNEWND, J., (1953), A Reply to Bultmann, Der: H. W. Bartsch, Kerygma and Myth, Londra. TUNALI, ., HBSHER, A., (1994), ada Filozoflar, Altn Kitaplar Yaynlar, stanbul. YCEL, T., (1999), Yapsalclk, YKY, stanbul. YKSEL, A., (1982), Yapsalclk ve Bir Uygulama, Yazko Yaynlar, stanbul.

Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi 26 / 2011

262