_______________________Milli Kitabxana______________________

_______________________Milli Kitabxana______________________

_______________________Milli Kitabxana______________________

ALMAS LDIRIM

S LM S RL R

ND R N R YYAT BAKI2004

_______________________Milli Kitabxana______________________
Bu kitab Almas Yldrm. Qara dastan. rl r v pmalar (Bak, Az rbaycan n riyyat, 1994) n ri sasnda t krar n r hazrlanmdr

Tplayan, t rtib d ni v n szn m llifi:

Maarif Tymur

Rdaktru:

Nikpur Cabbarl

894.3611 - dc 21 AZE Almas ldrm. Silmi s rl ri. Bak, nd r n riyyat, 2004, 160 s h. Almas ldrmn silmi s rl rind n ibar t lan bu kitabna m llifin milli istiqlal, azadlq, mst qillik urunda mbariz y h sr lunmu irl ri tplanmdr. irl rd V t n h sr ti, tarii kmiimizl bal ptik dnc l r z parlaq ksini tapmdr.

ISBN 9952-416-03-1

ND R N R YYAT, 2004

_______________________Milli Kitabxana______________________

_______________________Milli Kitabxana______________________
ALMAS LDIRIMIN H YATI, MH T , S YY T

Az rbaycan d biyyat tariin Almas ldrm kimi dail lmu airin sil ad bdlh s ndir. Lakin uaqlqdan nu babasnn ad il Almas ararmlar. irl rini Almas ldrm imzasyla d rc tdirdiyind n bu adla da tannm v m hurlamdr. Almas ldrm 1907-ci il mart aynn 24-d Bak yanlndak Qala k ndind anadan lmudur. kini lan atas Hac bdlm h mm d kiinin Qala k ndind kiik trpaq sah si, l p dy nd is bir-iki balq qay vard ki, bunlardan ld tdiyi qazancla ail sinin dlanacan, tinlikl d lsa, t min d bilirdi. Anas Nis anm vdarlqla m ul lmu, uaqlarn h min qazancla bydrd. 1913-c ild Almas alt yanda ik n ail l ri v lana, 1920-ci ild is mb r k nd kr. Kiik Almas 1914-1915-ci t dris ilind n balayaraq, C nubi Az rbaycandan Bak Nft m d nl rind il m y g lmi f hl l rin uaqlar n Iran hkum ti t r find n alm ttihad m kt bind t hsil almaa balayr. Bu m kt bd d rsl r Az rbaycan dilind t dris dilirdi, yni zamanda fars dili f nnin d gni yr vrilirdi. dur ki, A. ldrm Ittihad m kt bini bitir rk n fars dilind mk mm l yaz v danq t crb si qazanmd. 1925-ci ild Ittihad m kt bini bitir n n s kkiz yal Almas t hsilini Abdulla aiqin nmun m kt bind davam tdirm y balayr. Bu m kt bd d rs dy n A.aiq, S.Hsyn, Q. f ndiyv (Qant mir) kimi grk mli ziyallarla nsiyy t, g nc Almasn intllktual inkiafnda, b dii yaradclq istdadnn parlamasnda n mli rl ynayr. A.aiqin nmun m kt bind Almas ldrmla birg umu v dstluq tmi buzvnal Abbasqulu lihsyn lu Abdullayv (Nafi) (1905-1993) atir l rind gst rir ki, t l b l rimiz arasndak dstluq, s mimiyy t v mhribanlqdan b hs tm k lazm g ls , Almas ldrmn ad susi qyd lunmaldr. , ar t bi tli, t vazkar bir siyy t idi. M lliml rind n S.Hsyn v A.aiql daha nsiyy td lard. T bii ki, A. ldrmn m kt b m lliml rind n bu iki tannm yaz il daha nsiyy td lmas znn d d bi f aliyy t ba-

_______________________Milli Kitabxana______________________
lamas il laq dar idi. G nc A. ldrm Ittihad m kt binin sn sinifl rind artq ir yazr v h l zaman ciddi mvzular s bilir v bu mvzularn b dii ifad sind rin tnikasna ya b l d lduunu nmayi tdirirdi. A.aiqin nmun m kt bind uduu ill rd A. ldrm H.Cavid, .Cavad, C.Cabbarl kimi grk mli dibl rl d tan lur, nlarn s rl rini mtali dir. Bu s n tkarlar i risind g nc Almasn ruhunu n ayan v na yan lan hm d Cavad idi. .Cavadn inc ruhu, h ssas q lbi, alic nab davran g nc airin diqq tini daha c lb dirdi. l buna gr d znd airlik yans hiss tdiyi gnd n .Cavad zn ustad bilmidi. slind ill rd t kc A. ldrm dyil, btn milliyy ti Az rbaycan g ncliyi Gy gl m llifin hyran idi. .Cavad zaman ynic t kil lunmu d biyyat c miyy ti- nin m sul katibi idi. Az rbaycan d biyyatnn yni quruluun t l bl rin uyun inkiafn t min tm yi qarsna balca m qs d qyan bu c miyy tin sas f aliyy t istiqam tl rind n biri d g nc d bi qvv l r km k tm k idi. C miyy tin f aliyy tind tannm s n tkarlarla yana, g nc air v yazlar da yandan itirak dir, yni s rl rini uyur, mzakir l rd dirdil r. G nc A. ldrmn .Cavad s n tin v siyy tin byk r b t v m h bb ti nu bu c miyy tin sralarna g tirir. 1926-c ild d biyyat c miyy ti f aliyy tini dayandrr. Buna s b b, c miyy td yni qurulula ayaqlaa bilm y n ( slind bunu h arzulamayan) C.M mm dquluzad , .Haqvrdiyv, S.S.Aundv v s. qcaman yazlarn nfuzunun artmas idi. d biyyat c miyy ti z iini Qzl q l ml r ittifaqna t hvil vrir. d biyyat c miyy ti nd aq-saq milli fikirli g nc air A. ldrm yni quruluun (svt quruluunun) ayq-sayq kikil rini d rhal duyuq salr. Az snra Az rbaycan Prltar Yazlar C miyy tinin s dri Mustafa Quliyv yazrd: Yazlar arasnda musavatlara aiq v Trkiy avularnn h qiqi agirdi bulunan Almas ldrm yr alm lduu mydana maqdadr. Bunlar hm d Cavad v Hsyn Cavidl rin ylusudurlar. Milli d biyyat yaratmaq m qs dil q mli m rsiy l r yazan bu kimi g nc airl rd n d biyyatmz t mizl m liyik. Bu t mizlik, yuarda qyd tdiyimiz kimi, m hz 1926-c ild f aliyy t balayan Qzl q l ml r ittifaqnn bnvr si qyulur. A. ldrm d bi f aliyy tini bu ittifaqn zv kimi d davam tdirm y balayr. 1926-c ild h min ittifaqn n r tdirdiyi G nc qzl q l ml r m cmu sind nun alt ri (Hindli qz, rq , Yarn, y Hindistan, N riman, Q rb ) d rc dilir. 1927-ci ild indiki Bak Dvl t Univrsittinin rqnaslq faklt sin dail lan A. ldrm az snra bu t hsil candan aric lunur.

_______________________Milli Kitabxana______________________
S b b kimi guya nun tacir ail sinin vlad lmas gst rilir. slind is , Almasn atas bdlm h mm d kii mb r k ndd rda alvril m ul lurdu ki, bundan da ld lunan qazanc nun ail sinin n z ruri htiyaclarn zrla d yirdi. A. ldrmn univrsittd n aric lunduu dvr artq milli dnc li ziyallarn t qibl rinin gcl ndiyi, milli m nlik urunun izl ndiyi ill r idi. Blvik rjiminin zn dm n sayd ssial zmr l ri tacirl ri, s nayil ri, kmi dvl t m murlarn, milli rdu zabitl rini, k nd mlk darlarn, habl nlarn ail zvl rini izl m y , birinci m qamdaca m hv tm y balamd. Ynic mst qil h yata q d m qyan, lm, t hsil t n li A. ldrm, univrsittd n aric dilm sind n h dd n ziyad mt ssir lur, bir mdd t gcl ruh dknly v ziyy tind yaayr. Bir q d r q ddini dz ltdikd n snra d bi istdadn, bilik v bacarn gr kl dirm k n mnasib mhit atarmaa balayr. Adn tibarsz adamlar siyahsndan sildirm k n, knlsz d lsa yni h yat t r nnm d n irl r yazmaa balayr. Yn d daili yansn bruz vrm d n r h sr lunmu yncaqlarda, mzakir l rd dirdi. Bu vqat A. ldrm 1928-ci ild yni t sis lunmu Az rbaycan Prltar Yazlar c miyy tin g tirib arr. Az rbaycan mhacir t d biyyatnaslnn grk mli nmay nd si bdlvahab Yurdsv r (1898-1976) Prltar Yazlar C miyy tinin mahiyy tini bl aqlayr: Kmmunist Partiyas t r find n qurulan bu c miyy tin qay si - svt rjimin krkran idm t d c k, szd dibl r ytidirm kdi. Kmmunist sralarnda qvv tli v istdadl s n t rbab p k bulunmad n bu kimil r ks r n partiyaszlar arasnda aranmaqdadr. Bu m qs dl , sil kmmunist dibl rin yan-banda bir d crda yazarlar zmr si ihdas dilmidir. Crda yazar, kmmunist grn gr , svt rjimin prinsip tibaril malif lmayb nunla d bi sah d ibirliyi yapmaa amad bulunan q l m sahibi dm kdir. Byl bir partiyasz d bi zmr nin ihdas h m kmmunistl rin, h m d milliyy til rin iin g liyrdu. Kmmunistl r bu sr tl qurulan mt r k alma mhitind b zi istdadl g ncl ri partiya lhin qazana bil c kl rin mid dirdil r. Milliyy ti airl r is baqa h bir al mi alma sah si bulamadqlar n bu c miyy t girm k sur tiyl fikirl rini bir para yrtm k v irl rini alqa duyurmaq frs tini ld d bil c kl rini uluyarlard. Byl c , c miyy t iind iki mt lif v h tta bir-birin dm n zmr qar-qarya g lmi lurdu. Almas ldrm da m hz crda yazarlardan saylrd. Akadmik B kir N biyvin bl bir mlahiz si il biz d tamamil razyq ki, 20 ya t z tamam lan bir g nc istdadn C.M mm dquluzad , H.Cavid, A.aiq kimi qcaman, khn s n tkarlarla birlikd crda katqriyasna salnmas bir t r fd n nun ictimai m n yi il (tacir lu) laq dar idis , biri t r fd n A. ldrmn stanbulda ap lunmu irl rinin h l d unudulmamas il bal idi. Burada izahat n qyd d k ki, 1926-c ild Istanbulda an H yat d rgisind A. ldrmn A dalar, Svdiyim v s. irl ri ap lunmudu.

_______________________Milli Kitabxana______________________
G nc airin crdalar siyahsna salnmasnn dig r bir s b bi is mt lif d bim d ni t dbirl rd , yncaqlarda dvrn, c miyy td ki hakim idlgiyann t l bl rin uyun g lm y n lar tm si idi. Almas ldrmn Az rbaycan Prltar Yazlar C miyy tind ki f aliyy ti bar d zamann dvri m tbuatnda m lumat azdr. Artq siyy t kimi k skin, milli v dny vi mvzularda yazan A. ldrm aqcasna t qib dilir, dnc l rini zrla svt idlgiyas bamndan gnahlandrrdlar. H m d A. ldrm g nc, yniytm lsa da, Az rbaycan alq Cmhuriyy tinin yarann duymu v nun squtunun acsn mr byu unutmamd. S.Mmtaz adna Az rbaycan Rspublikas Dvl t d biyyat v Inc s n t Arivind mhafiz lunan s n d v matriallarda da A. ldrmn h min c miyy td ki f aliyy tin dair h miyy tli m nb l r rast g lm dik. Yalnz 1980-ci ill rin snu, 1990-c ill rin vv ll rind rspublika m tbuatnda d rc lunmu b zi yazlarda 1920-1930-cu ill rin d bi-m d ni mhiti, h minin Az rbaycan Prltar Yazlar C miyy tind ki abhavann h qiqi m nz r sini canlandrmaa yn ldilmi c hdl rin ahidi luruq. Bu bamdan vatil h min c miyy tin r hb rl rind n lmu (m sul katib) alq airi Slyman Rst min d biyyat v inc s n t q ztinin 22 yanvar 1988-ci il tarili saynda Zamann sas myar s rlvh si altnda d rc lunmu atir -msahib sind vrilmi fikirl r maraq durur. S.Rst m bu msahib sind Az rbaycan Prltar Yazlar C miyy tinin bir g nc zvl rinin hval-ruhiyy si haqqnda m lumat vrm kl yana, dstu A. ldrmn da bu c miyy td ki mvqyind n shb t ar: Biz, Az rbaycan Prltar Yazlar C miyy tinin g nc zvl ri ist yirdi ki, ham bizim kimi yazsn, bizim kimi dnsn, inqilab t limi qavrasn Biz yal n sil zaman g nc s n tkarlarn yaradcln b z n dzgn qiym tl ndirmirdik. Zaman qarq idi. B zil ri gizli f aliyy t gst r n Msavat Partiyasnn t siri altna dd. B zil ri is haqsz t nqidl r davam g tirm di. Bunun n tic sind bir n air lk mizi t rk tdi. nlarn h biri, dvrn t l bi il ds k, n burjua yazs idi, n d b y-an vladlar. Aralarnda A. ldrm kimi gcl v istdadl airl r d vard. Az rbaycan Rspublikasnn m kdar m llimi, vat il Az rbaycan Prltar Yazlar C miyy tinin zv lmu Humay H s nzad nin (qyd d k ki, Humay anm h min c miyy t q bul dil n ilk air qz idi M.T.) hazrda S.Mmtaz adna Az rbaycan Rspublikas Dvl t d biyyat v Inc s n t Arivind qrunan atir l ri d , A. ldrmn siyy ti, araktri haqqnda mvcud t s vvrmz bir q d r d dlunladrr. Humay anmn had tin gr , A. ldrm rta bylu, sad v s liq li gyin n, asta yrili bir g nc imi. Bakda zamanlar ppulyar lan M. .Sabir adna kitabanada Kitab dstlar c miyy tinin t kil tdiyi yncaqlarda itirak d r, irl rini uyarm. R smi idlgiya il st-st dm y n bir sra larna gr , A. ldrm rda burjua yazs kimi, h d yirli aqib t v d tm y n bir dama da qazanm imi. T bii ki, bl bir dama sahibi lan g nc airin t qibl r m ruz qalmas labd idi. H tta yni ictimai-siyasi mnasib tl ri t r nnm d n Hindli qz, rq , Yarn, Q rb , Krmda aamlar kimi irl r yazb ap tdirm si d nu bu t qibl rd n qruya bilmir.

_______________________Milli Kitabxana______________________
Ba Siyasi dar (QPU) airi n zar t gtrr v h r addmn izl m y balayr. stanbulda H yat d rgisind ap lunmu A dalar ri Prltar Yazlar C miyy tind , daha snra is G nc qzl q l ml r ittifaqnda mzakir dilir. Prltar Yazlar C miyy tinin s dri, dvrn nfuzlu t nqidil rind n saylan kb r Ruhi, Mustafa Quliyv A. ldrm milli d biyyat p rd si altnda m rsiy l r, svgi q z ll ri yazmaqda ittiham dir, nu msavatlarn aiqi, Trkiy qvularnn h qiqi agirdi adlandrr, artq buna mydan vrm y c yik kimi h d l rl airi addm-addm izl yirdil r. Q lbi, r yi, V t n qi il dyn n A. ldrm g r kmid n vaz k rs , sad c szd dyil, id d biziml larsa, baqa m s l , ysa bizim hcumlarmza sin g rm lidir kimi fikirl blvik m tbuatnda dirl r. H tta 1930-cu ill rin vv ll rind n, Aqabadda an Z hm t q ztind (1932-ci il, 10 avqust) uyuruq: Almas ldrm idljimiz (svt idlgiyas M.T.) n z r rli bir insandr. Biz inanmaq rtiyl aramzda qalmaq dil yind is , bu arzusunu m tbuat vasit si il bildirm lidir. nu hm d Cavad v Hsyn Cavid kimi airl rin ylunu davam tdirm kd gnahlandrr, bu kimi yazarlardan prltar d biyyatn t mizl m k lzumunu k skin kild qyd dirdil r. Vulqar ssilji t nqidin nmay nd l rind n lan s d yyubi is btn laqi nrmalar unudaraq yazrd ki, Almas kimil rin balar svt kici il zilm lidir. Bl likl , h yat mydanna partlayl gnl rd atlan v svt istilasndan qaaraq, A. ldrm bir siyy t kimi V t n ballq hissini siyy ti il birl dirir. Amansz t qibl r m ruz qalan air Az rbaycan Prltar Yazlar C miyy tind n aric lunur v Dastana srgn dilir. A. ldrmn Dastanda k n iki illik srgn h yat burada d bi mhitin qaynar dvrn t sadf dir. air bir t r fd n pdaqji f aliyy t gst rir, yni zamanda Dastan fq ras q ztind yni irl rini d rc tdirir. Bu irl r Dastanda yaayan az rbaycanllar, l zgil r, nl r v baqa alqlarn nmay nd l ri i risind gni yaylr, svil -svil unur. Srgn dvrnd A. ldrm h minin Dastan Prltar Yazlar C miyy tinin t kilatlanmasnda, bu c miyy tin D rb nd z yinin yaradlmasnda yandan itirak dir, mzakir l rd f allq gst rir, yni irl rini uyur. Az bir zamanda g nc air Dastan ziyallar, t l b , g ncl r v z hm tk alq i risind byk nfuz qazanr. T bii ki, bu hal Dastanda srgn h yat yaayan A. ldrmn h r bir addmn izl y n siyasi idar m kdalarn narahat tm y bilm zdi. nlar A. ldrmn bundan snra da Dastanda qalmasn milliyy tilik, istiqlal idyalarnn daha da qvv tl nm sinin t kanvrici amili kimi qiym tl ndirir v bu mvcud siyasi rjim n byk t hlk sayrdlar. airin Dastandak d bi, pdaqji, ictimai f aliyy tinin milliyy ti, istiqlal fikirl rinin gni vs ti Ba Siyasi dar ni air qar yni q ddar t dbirl r grm y svq dir. nun 1930-cu ild Bakda Az rn r t r find n ap dilmi Dalar s sl nirk n kitab ssializm quruluunu, f hl -k ndli hkum ti lyhin t bliat m qs di gd n ziyanl d biyyat kimi qsa bir zamanda maazalardan, kitabanalardan ydrlr. 1930cu ilin vv ll rind is A. ldrm Dastandan Trkm nistana srgn dilir. Dastanda balad pdaqji f aliyy tini air Trkm nistanda da davam tdirir. Aqabadda Irandan v Qafqazdan krlm trk ail l rinin uaqlar n t kil dilmi m kt bd d rs dyir. yni zamanda trkm n dibl ri, aliml ri, ziyallar il s laq l r

10

_______________________Milli Kitabxana______________________
qurur. Yrli q ztl rl , Aqabad radisu il s m kdalq dir, qarda trkm n alqnn h yat il yandan tan lur v lb tt ki, ir yaradcln davam tdirir. , burada jurnalistlik f aliyy ti il intnsiv m ul lur, Z hm t q ztnd yli ir v m qal l ri d rc dilir. 1932-ci ilin vv lind air amadan ail si il birg Trkm nistana srgn dilmi, sl n. Az rbaycann c nubundan T brird n lan Ziv r adl bir qzla ail h yat qurur. Bu izdivacdan dnyaya g l n ilk luna air Az r adn vrir. l burada yniytm , srgn h yat yaayan, millilik ruhu il yrulmu air Almas ldrmn ilk vladna Az r ad vrm si M. .R sulzad nin srimizin S yavuu adl s rind ki aadak fikri bir daha yada salr: , p ri kimi bir ul ddu ki, hr si Az r hyk lin b nz yirdi. Buradan, bu adqymadan aydn lur ki, Almas ldrm bir siyy t kimi dvrnn acsn, irinini dadm, znd n vv lki s n tkarlarn s rl rini d rind n mtali tmi, bu qca v s rt dnyann ad ti bl dir ki, gah insan y h rin blind , gah da y h ri insann blind g zdirir k lam il barmal lmudur. Lakin tal Trkm nistanda da A. ldrmn zn glmr. nu burada da rahat buramrlar. air daim t qib lunur, izl nilir v nun tutduu millilik ylundan sapndrmaa alrlar. Z hm t q ztinin 27 aprl 1932-ci il tarili saynda d rc lunmu z haqqmda adl m qal sind n m lum lur ki, v t nind d airin lyhin kmpaniya davam tdirilir, na mt lif damalar vururdulur. H tta airin srgnd ki f aliyy tin n zar t tm k n, Az rbaycan SSR Ba Siyasi Idar si susi nmay nd sini Aqabada zam dir. Bu agnt z b dah v zif sini iki istiqam td yrin ytirirdi: bir t r fd n airin h r bir addmn izl y r k z idar si n dns hazrlayr, dig r t r fd n is trkm nl r v rspublikadak az rbaycanllar arasnda nu gzd n salmaq n m qal l r yazb n r dirdi. A. ldrm ya blvik rjiminin t klifini q bul dib, h min idljinin c bh sin km li, ya da milli idala sadiq qalaraq istiqlal mcadil sini davam tdirm li idi. Hysiyy tini, r f v l yaq tini h r yd n stn tutan air, t bii ki, ikinci ylu mcadil ylunu intiab dir. Artq Trkm nistanda qalmaq z v ail si n t hlk li lduundan mhacir h yatn, y ni aric gtm k ylunu sir. 1933-c ilin iyununda h yat ylda Ziv r anm v aylq krp lu Az ri d gtrb, lv ti laraq rana dru istiqam t alan qaaqmal d v karvanna qatlr. Uzun yl q t d r k, qaaqmallardan ayrlb da v t p l r , ayaqlar da v tikanlardan yaral, zl ri ac v susuz, zlm halda Iran s rh din yanlarlar. S rh d m nt q sind Almas ldrm d rhal h bs dir, 24 saat syuq suda salayrlar. Iran s rh dil ri airi blvik agnti z nn d r k, na 25 gn mt lif ig nc l r vrir, sin sin q d r syuq suyun i risind sual-cavaba tuturlar. Btn bu ig nc l r A. ldrmn s hh tin m nfi t sir gst rir v , byr k st liyin tutulur. N hay t, Thran r smil rinin gst rii il air azad dilib, ail si il birlikd M h d gnd rilir. Bl likl , Almas ldrmn h yatnn v d bi f aliyy tinin mhacir t dvr balanr. Qyd d k ki, mhacir airimizin yaradclnda idlji-siyasi ruhla, kulturlji, tarii m zmun qvuuundan, nun siyy tinin yr nilm si t hlil mtdundan ir li g lir. Bu da h d mhacir d biyyat yaradan siyy tin siyas t tab tdirilmi m ni dyil, milli idlgiya (Az rbaycann istiqlal, azadl v mst qilliyi) urunda dy n

11

_______________________Milli Kitabxana______________________
yaradc siyy tini m yy nl dir n amildir. M hz bu amil idm t d n airin ruhunu amayan ran h yatn M h dd , Thranda v T brizd ysul kir n grrk. kdiyi bu iztirablar irl rinin birind bl ifad dir: H sr t qalb dma yurdun nazl, mfiq qucana, Gzl r yal, byun bkk v t nsizmi l c y m? Gz dik r k yad ll rin fa vrm z cana, Byl q rib bir paracq, k f nsizmi l c y m? ir parasndan grndy kimi air randa, C nubi Az rbaycanda bl zn yad v kims siz hiss dir, q f sd ki qu kimi rpnr. N hay t, Iran da t rk tm k q rarna g lir. Buna s b b is , q ddarlv amanszl il Svt Ittifaqndak blvik rjimind n h n il f rql nm y n, ran ahlq rjimi idi. A. ldrm zaman trk dnyasnn ygan mst qil v dmkratik lk si lan Trkiy Cmhuriyy tin p nah aparr. 1933-c ild Trkiy y gd n A. ldrm, bu lk nin simasnda zn ikinci v t n tapr. Dili, dini, kltr bir qarda-baclarna qvuur. airin V t n h sr til t n lan q lbi, az da lsa, rahatlq tapr. Burada m nzil v il t min lunur, ail sinin gz ran m yy n q d r yalar. yni zamanda yrulmadan b dii yaradclqla m ul lur, irl r yazr. Trkiy d yaad t qrib n 17 illik mhacirlik h yat dvrnd A. ldrmn inaralt, Gybru, Bz qurd, rkun, zl yi, Kmmunizml mcadil kimi trklk fikrini yayan m cmu l rd , Van v Malatya yal tl rind , h minin Brlind n r lunan Qurtulu mhacir t d rgisind irl ri yaymlanr. Az rbaycann mst qillik idyas h sr tl birl r k, Almas ldrmn lirik irl rind qvuur v nun siyy tinin tam almas aydnlar. Milliyy tiliyin h zm lunmas il bal lirik fikirl r, A. ldrm daha maraqlandrr v v t ni Az rbaycann, SSRI-d ki hal nu incidir. Mahiyy t tibar il air siyy ti, V t n h sr ti il tam ular. 1936-c ild btn bu fikirl r r vril r k, stanbulda Bulmayan bir s s ad il iq z grr. Bu kitabdak irl rl air mhacirlik h yatnn ilk ill rind qarsndak v zif l rd n birini nda grr ki, Az rbaycan bar d Trkiy ictimaiyy tind yaradlm yaln t ssrat datsn, v zind is gr kliyi ks tdir n byktiv r y frmaladrsn 1936-c ild A. ldrmn kiz lanlar dnyaya g lir. air lanlarndan birin ld g z, dig rin Yurdavar ad qyur. Akadmik B kir N biyvin qyd tdiyi kimi, ata z
vladlarna vrdiyi bu nadir adlarla nlara znn n byk taprn t min tm k ist midi: y ni nlar, vladlar mtl q yurda, V t n varmal, ld , bada g zm lidirl r! T ssf ki, airin bir arzular kimi, bu arzusu da r yind qalr. kizl r ar st l nir v bir gnd dulduqlar kimi, bir gnd d dnyalarn d yiirl r. Bu faci d n d rin sarsnt kir n A. ldrm kdiyi iztirablar Bir gnd l n kizl r rind bl ifad dir: M n dyirdim ki, bir gn varb ana yurduna, p rsiniz anamn tz basan m zarn... zl diyim gnd m n lm lsam, bl Siz m nsiz g z rsiniz Baknn z rini...

12

_______________________Milli Kitabxana______________________
L n t lsun m n yar lmayan bu f l y , Dm n k sildi m nd yaayan h r dil y . 1934-1935-ci ill rd A. ldrm pdaqji f aliyy tini mhacir td d davam tdirir. Bir mdd t Plu ilq sinin Qaraa buca ibtidai m kt bl rind m llimlik tmi, 1936-c ild n mrnn snuna q d r rqi Anadlunun mt lif yal t h rl rind kargzar, katib il midir. , 1936-c ild laziq nsan m murluunda, 1937-1939-cu ill rd K bin v Plu t hqiqat katiblikl rind , 19391951-ci ill rd is Qarab an, An, ank ndi, Bal b y v Muan bucaq b l diyy l rind , 1951-ci il iyul ayndan dkabr aynad k Tunalinin r si bucaq b l diyy sind almdr. lmnd n bir ay vv l, 1951-ci ilin dkabrnda is air Malatyann Qala q s b b l diyy sind i kirilmidi. l bu v zif d il diyi zaman, 1952-ci il yanvarn 14-d , bazar rt si gn mhacir air gzl rini b di laraq yummudur. Bu bar d Trkiy d ap dil n bir n q ztd cml d n Az rbaycan d rgisind bir s hif m lumat vrilmidir. A. ldrmn h yat ziyy t v m qq tli lmu, buna bamayaraq, nun dma Az rbaycana m h bb ti snm mi v , ana V t ninin istiqbalna, mst qilliyin d rin bir mid b sl midir. Bu fikirl ri , znn m lliml ri C.Cabbarl, H.Cavid, .Cavad kimi siyy tl rin yaradclnda da atarmdr. slind simvlizm mraci t tdikd d A. ldrm yaradclnn v siyy tinin mahiyy ti tam alr. M s l n, dalara mraci ti, Amud rya il shb ti, z rin simvlu lan Glckl d rdl m sind rus-svt snzurasndan yaasn qurtarmaq y, nlarn m krliyini, milli m nlik haqqnda dn nl rin balarna adqlar f lak ti t svir dir. Qafqaz dalarna mraci ti bu fikrimizi tam aydnladrr. Btn bu fikirl rl rus istilasn, tariin d rin qatlarndan analgiya tapmaqla simvlladran air Az rbaycann yaralarna sanki m lh m atarr. air bu m lh mi irl rind tapr v V t nin mst qil, azad, hrr yaamasna btn varl il inanr: S n aldrma iimd n yaralyam, yaral, Bura ksin g nc mrm frtnal, bral. M n bilir m, snunda mam z qaral, Yurdumun g ncl rin midim, imanm var. Maarif Tymur

13

_______________________Milli Kitabxana______________________

M N M NC M N randan, n Hindd n, n fqandan, n ind n, M n bir inci tapmdm Qafqaslarn* iind n, ynadark n, limd n dd trpaa incim, Nrd m nim g ncliyim, nrd m nim svincim? Duymadm, udu gtdi m nd n uzaa, Talh quum bandan nib dd tuzaa. zamandan ki, m nim z incimi aldlar, Sanasan ki, qimi, svincimi aldlar... lunca z yurdundan, trpandan, dandan, G nc bir air n anlar, baharndan, qndan? Nyl yim m n ruhumu ist y n gn i, Harda m nim ilahm, harda knlmn i, M n n d m gn in dub ta batdn, nm z h r saan bir gn yaratn, M n gnd n n svinc, n bir h v s bilir m, Yaban mahnlarla alayram, glr m!..

M llifin imlas imkan dailind qrunmudur. Tuzaq t l , tr. kiz, b rab r, tay-tu, ylda, yar.

14

_______________________Milli Kitabxana______________________
ARKADAIM NAFIY * BIR XATIR OLMAQ N EIRL RIMD N BIR PARASINI YAZIRAM S nd n ayrlal tutuldum yasa, Bu x st knlmd nal l r qald. Gzl rim yaard buludlar kimi, Sarn hr md jal l r qald. F l k varlm g nc ik n zdi, Q lbimd l ml r, aclar g zdi, m l qn sini yad ll r zd, Yerind ypranm lal l r qald. Birlikd bir zaman sevim zmidik? Knld n n kes blm zmidik? z-z dayanb glm zmidik? ndi aramizda hal l r qald... 1925, Bak

Nafi Almas ldrmla Ittilhad m kt bind oxumu Abbasqulu lihseyn olu Abdullayevin t x llsdr. ldrmn Az rbaycandak ygan avtoqrafini uzun ill r boyu xatir albomunda qoruyub saxlayan Nafi, 1993-c ilin iyununda 86 yanda Buzovnada v fat edib.

15

_______________________Milli Kitabxana______________________
N R MAN N riman N rimanovun v fat mnasib til yazlmdr rq bir s ad t aradn gn N riman, yr yin paralandm? Gz qapaqlarn yumark n o gn Dodaqlarn qoca rqi andm? fqd n axdnm, s n d sndnm? Sard olm r ngi dodaqlarn N riman, lrk n he dndnm rqin issz* qalan bucaqlarn? Ah, imdi ayrldn, qaldn uzaqda, K sdi aramiz lm p rd si. Syl , g liyormu s n torpaqda Viran rq elinin yanql s si... nmz k s n d r mi, dam? Uurumlar bizi qorxudacaqm? trafmz olsa zalmlar dlu. Yen izl yiriz etdiyin yolu.

ssz bo, kims siz.

16

_______________________Milli Kitabxana______________________
DALAR p rk n alnndan fsunlu bir yaz, Ayor dnd n sell r, a dalar! Yail, zmrd gzl yamaclarnda Alr lal l r, ll r, a dalar!.. Tarid namnn silinm z an, Karvanlar boynunun qzl m rcan, Sin nd k s rl r ell r qurban, Kir rk n ar ill r, a dalar!.. Trpan c vahir, dalarn almas, amlqlar* geyinmi ip kd n libas, B z n bilm m nein salayrsan yas, Quzundan s rk n yell r, a dalar?.. kilmi q lbin skid n min da, Titr yir eqini anan h r dodaq, Yaylr ik st s sl ri da-da, N syl r bu q rib dill r, a dalar?.. Zirv nd oynayan ruzgarlar ac, Ill rl grnm z bann tac, Anlat ki, d rdinin n dir ilac, N dir bu dumandan tll r, a dalar? Boynunda qzlardan r ngin bir d st , Lal l r dalm yollarn st , S n g l bu lk d n min qurban ist S nd n sirg m z yollar, a dalar!.. 1927, Bak ________________

amlqlar am me l ri. Quzun z r d nizinin khn ad.

17

_______________________Milli Kitabxana______________________
DALARA V DA z ld n can dey r k bu sevdal lk y , H r qadasn aldm sana yan, a dalar. Oark n h r d rdini sz verdim lm dy , Onunun bu kdiyim d rd bipayan, a dalar. Doma yurdu t rk edib atldm diyar-diyar, Grm dim g nc mrmd yaanacaq bir bahar. Dnd h p dm n oldu dost deyil n h r n var, Bar s n dostluunda mhk m dayan, a dalar. Qf, Bak... Bu ayrlq mana lmd n ar, Al m bahar g ldi, s n yamur, qar yar, Gndzl rin dumanl, gec l r dilsiz, sar*, Bu boulan s simi varm duyan, a dalar. Hicrin tab ed rs m, dalar d l c y m, Bir qanl Sezar kimi m n yen g l c y m, Bir gn Eld giz kimi hayqra bil c y m, Artq oyan, a dalar, artq yan, a dalar... Bir gn g l r qaraq yurdumun harayna, M n at ed c y m dm nin sarayna, N d r yurdu batm bir igidin payna? Ya r fli istiqlal, ya qzl qan, a dalar... 1927, Qzlburun

Sar kar

18

_______________________Milli Kitabxana______________________
ARX MED V M N Arximed deyir: Gzl rim boluqda Bir nqt , bir istinadgah grls , Bir d mirl evir rdim dnyan... M n dyir m: Bu g nclikd , bu yalqda d g mir n g nclik mana vrils Bir vuruda dvir rdim dnyan. 1927, Bak QORK Y S n, daqn d nizl rin qayalarla arpan, Y ldrmlar sndr n dalasndan yarandn. ahlarin hkm etdiyi yoxsullar lk sind Ac, lpaq Analarn q m, yasndan yarandn. lk d qan sark n knyazlarn qfrmanc, Sana dm n k sildi Romanovlarn tac, Onunun dnb oldu szl rin, adn Ac Yurdsuzlar oxadn, kims sizl r yandn. z ld n inqilabn s n ayrlmaz eis n, Boz d nizl rd sz n frtnalar quusan, S n bu gn milyonlarn tannm yoldasan, Dnm z mbariz kimi z sznd dayandn...

19

_______________________Milli Kitabxana______________________
O M N MDIR Z LD N sm , ey sabah yeli, byl malif sm , Tll rini pzduun o sevdal yar m nim. Sz vrdim g l c y m, g l d , yolumu k sm , O gy d niz, yal da, o gll diyar m nim. Knlm alov saark n vulkan kimi d rind n, N qrxum bir yolsuzun, imanszn birind n. Bir ah ks m alxanar, dalar qopar yerind n, Taril rd n n alm bir hr tim var m nim. Kim k r dnyalar m st ed n o gz ld n? M n nun z yaryam, m nimdir z ld n, Yolunda dyr m, vaz kem m bu m ld n, Ya o m nim olacaq, ya qanl m zar m nim.

20

_______________________Milli Kitabxana______________________
QAFQAZ DALARINA lkdam* Leylaya Qanadm yox, uub g ls m yaxana, Sin nd ki ahinl r e olsam. Ya da m rur bir qartalin qonduu Kksnd bir sirdid da olsam... Gy bir bulud lub s nd g rils m, Torpaq olub ayana s rils m, Bir gl olub s nin n d rils m, Ya vunun ikar bir qu olsam... Bab dursam uzaq-uzaq izl r , Qulaq vers m s ni anan szl r , H sr tinl buludlanan gzl r , S nd n axan bir damlacq ya olsam...

lkda m sl kda

21

_______________________Milli Kitabxana______________________
B RL N K N HR Tarix boyu axd yerd n alb izini, Qmu d li Quzuna Kr alaya-alaya. Grnc ba ucunda d rdli Trkm n qzn, Araz da d rd g lmi yas balaya-balaya. Qucaqlam o yerd , birl mi iki bac, Biri eqim, varlm, biri bamn tac... Birind Qafgas qz yxam gur san, Ylunda qurban etmi m nim kimi qan*. Biri bulmaz, tks gizli-gizli iini, Yanarm z d rdin q lb dalaya-dalaya... Buluduqlar torpaq yerd c nn tin ei, Biri q lbimd ki qan, biri gzmn ya... Biri toplar suyunu min d r d n, min gld n, Birinin bar yanq, uzaqdan g l n seld n, Biri m nim z dilim, biri anlamaz dild n, Yanaram arxasndan, m n alaya-alaya... Biri m n doma yurd, biri girdiyim qucaq, Bir m nim, biri d ... O da m nim olacaq!..

Qan-ne sini

22

_______________________Milli Kitabxana______________________
O GZ L Xatrlarmsan ki, rda bir zaman S ninl dil y erdim*, gz lim... S n m nd n yadigar bir ey ist din, Qparb q lbimi verdim, gz lim. M ni q br q d r gtrsn dy , Z h rmi qatmdn sunduun mey ? M n l n t oxudum s nsiz h r ey , M n h r eyd s ni grdm, gz lim... Muan yaylasnda, gy Mil dznd , Axd qanm damla-damla izind , G l v fa ql, s n d bir dur sznd , M n szm stnd durdum, gz lim... K b m oldun, mhrabna diz qoydum, Xzrm oldun, d rgahna gz qoydum, Q rib ddm, torpana z qoydum, Bir sormadn n dir d rdim, gz lim? Hara gets m arxamda bir ahm var, Varb ba qoymaa bir d rgahm var, lb t ki, m nim d bir Allahm var, Gn g lir hrr olur yurdum, gz lim

Erdim yetdim. Sunduun uzatdn, t klif etdiyin.

23

_______________________Milli Kitabxana______________________
A DALAR i kli qoynunda bir baa tikdim, Suvara-suvara gz ya tkdm, Gec -gndz m yini m n kdim, Yldu meyv sini yell r, a dalar!.. N d n kskn yaxandak blbll r, Harda mana layla alan o dill r?.. M n s sl ns m: ell r, ell r, ay ell r, ksi-s da g lir: ell r..., a dalar!.. Syl , n d n s s vrm yir X z rim, M n ki, onun h r d rdini yazarm, Srgn olub urunda h p g z rim, Qism tim bu uzun yollar, a dalar... Syl n d n d li Krm alamaz, d n coub z gnn alamaz, Gy Muanm n d n yal balamaz, D rdlimidir o Gy gll r, a dalar?.. Syl , ahdalarm n d n yasldr? Kksnd ki qlnc, qalxan pasldr? airl rin n d n h zin s slidir, Q rib sazda qrq tell r, a dalar?.. A dalar, a dalar, syl , a dalar, Olurmu analq byl , a dalar?.. Yaman gnm yax eyl , a dalar, Sana qurban bu knll r, a dalar...

24

_______________________Milli Kitabxana______________________
MRM XARAB OLDU HEY... Kim dedi sana ki, xb yoluma, G nc yamda gnd r s n lm , Adn kim qazd bilm m knlm , G l ki, s nsiz mrm xarab oldu hy... S n gtdin, ardnca boynum bkld, Axd, axd gz yalarm tkld, Ell r, dostlar, bir r-bir r kildi, H md mim bir q d h rab oldu hey... Dmuk n Slyman taxtna Gn , N bir Mfiq h md m, n Cavad bir e. N dir bu iimd snm y n at ? Knlmd midl r s rab oldu, hy... M n bezgin m s nsiz h r bir gnmd n, Knl asi* b xt lan kinimd n. Kedim ugrunda Tanrmdan, dinimd n Basdn yer mana mehrab oldu, hey!..

Asi syankar

25

_______________________Milli Kitabxana______________________
NE N?.. M n artq n yazm yurduma dair, Dm n z h r sar, dostlar gizl nir. Bilm m z yurdunu sev n bir air N n bir cani kimi izl nir? Gizli yol k sm dim, qaaq olmadm, Sakit bir h yat pzmadm m n ki, He kim qanl bir baq lmadm, He bir q tl f rman yazmadm m n ki... B s nein q rib m bu doma eld , M hb smi drd yanm, m n ki buldum... M lun bir zamanda, m hkum bir ild Allahm, m n nein air douldum?.. 1927

26

_______________________Milli Kitabxana______________________
DURNACIQ* Bu gnl r m nim d rdim badan aqnd yn , Diqq t ets niz g r siz hr min r ngin , n ar bir k d rin duyacaqsz izini, D rdim g tirir cua q lbimin d nizini. Iimd ki tufanlar, frtnalar, boralar. H r bir anda knlm gah z r, gah yaralar. H r baxdan q lbim saplanar d rin bir ox, Heyhat, yetim q lbimin he bir t s llisi yox Bu getdiyim yollarn ucu yx, buca yox, B lal ba qoymaa bir ann quca yox... Durna, g l q bul et, s n bu arpaq yunu, T n li sz nnd bkm z rif boynunu. Ksm , sevdal durnam, h r d rdimiz b lli, g l, G l birlikd bulalm ba-baa t s lli, g l. etm durnam, getm , dur, ax yollar dolaq, Bir dinl , bax n diyor ba b lal aq...

lk d f ap olunan Durnacq eri bu ill r rzind hafiz sind yaayrd.

m kdar m llim Humay H s nzad nin

27

_______________________Milli Kitabxana______________________
DURNALAR Uursunuz aln aq, z a, Barm atlar sizd n almasam soraq. Yorulanda olur siz oturaq Gl k nar yail m n, durnalar. Qaqqldan, qy yatanlar aylsn, zil nl r qalxb adam saylsn, hr tiniz bu ell r yaylsn, Ey ba vurub gld im n, durnalar. Arzum budur k silsin gz yanz, H r b ladan uzaq lsun banz, i kl nsin torpanz, danz, Toxunmasn siz dm n, durnalar. M n zm sizi sirda sanram, Arzunuzu dnr m, qanram, Halnza od tuturam, yanram, D rdinizi g l bl k t n, durnalar.

28

_______________________Milli Kitabxana______________________
MAYIS GZ L N Yeni prletar d biyyatmzn pioneri Sleyman Rst mzad y Banda ip kd n bir qzl rp k, Dnd lal l r, gll rl g lir. Bir bahar gl m nims y r k, Lental, qvrcq tell rl g lir. Qarya xanlar dalr dz , k r mjd il r nnd diz , Verm y bir x b r gn d n biz , N li, seydal dill rl g lir. Gl simasnda pozulmaz bir an, Gr nl r hsnn verm d min can, Qulanda sra, boynunda m rcan, Ell r nianls ell rl g lir. ll rl ksl q lbi acdan, Ell r sevinc umar qoyduu tacdan, i kli d r d n, zmrd yamacdan Daln, ab coan sell rl g lir.

29

_______________________Milli Kitabxana______________________
B R L AIININ DD KL R (Qubada bir gn) Gn szgn tll rini ynca dalar ard, B nz di bir yanq q lb , aar sular qarald. Brnd bir yas tln m n, ayr, da, d r , Qanad arpan h r ytim qu kildi nginl r . Dilb r kyl* qzlarnn yas brrk n zn, Bir hqrq tutdu aan pnarlarn gzn. Qara gzl g nc qzlara qay vr n bir aam b rini vrdi gyd ilk laraq yanan am. Balarnda drd yz illik bir kl lik klg si, Aln aq itiyarlar qa ataraq ngin , Bayrlar fql rin qan l k li r ngin . G nc igidl r at ynatmaz, qyb tmil r svinci, Ah bu dilb r balarn harda gmld dinci? Uzun yldan yrun-arn, b t-b nizi bulaq, lind bir tlli saz g ldi bir qca aq. Grnc h r g nc, itiyar ayana vardlar, Grn n bir zr kimi trafn sardlar. G l, g l aq Nrd n byl ? Uzaqm g ldiyin yl? G l ruhumuz acqldr, bar biz n bul!.. Aq gld ac-ac: N mi? M n grm dim, Bu yllarda mr vrdim, bir svinc rm dim. N harda, b kl nirmi c h nn md bir bahar? B s saznn tll rind ?.. Iniltil r, hicranlar Biz q mliyik, n l ndir, M n dyil, saza sr Saz bu lin q lbi, ruhu, h lmurmu na zr?

Ky k nd. Pnar - bulaq.

30

_______________________Milli Kitabxana______________________
S nin knln n ist rs Y barmaqlarda bir i, Yalnz d rdli tll rindir h r n m , h r syl yi Aq bir az rahatland, tpland ky bana, Anlad ki, l mnt zir dilsiz yldana. Bir ah kib ald l , gz dik r k dalara, At li bir qma qndu titr k ddaqlara: Durnam udu gtdi uzaq ll r , Gtdi, bilm m harda qald, g lm di yalvardm ab-daan sll r Uca dalar duman ald, g lm di Durnan udu, m nim bynum bkld, zan g ldi, gy yarpaqlar tkld, Lal sldu, yazn bar skld, Blbl ld, gl sarald, g lm di Durnam udu uzaq dalar ardna, Uradm bilm m imal qurduna? ll r bir bahar, m n frtna, Gn snd, qa qarald, g lm di ks dinc bu rqi qarya qrq-qrq Hamnn gzl rind titr di bir ayrlq. Bir aam q ribliyi sin rk n aullara, Dald kskn balar duman k n yllara. Bir y amil hidd ti qnunca ddaqlara, tiyarlar qa atb dadlar ah dalara

31

_______________________Milli Kitabxana______________________
H NDL QIZI Yn Yn Pr Bir y srdum gz l qzcaz, hicran nu sarm ddil r. z nmi* yazq mrnd yaz, qin mat m lmu ddil r

Szlayrm yn q lbind sit m, rpnrm yn d rd il l m, nu p k alatyrmu ac q m, Inc cik q lbini yrmu ddil r Qucuyrk n qara sis ll rini, Uzadn rq kiik ll rini. Pzuyrk n ac yl tll rini, Qaynab d rdi carm ddil r rpalark n nu h r qanl bir l, nl yirmi siyah sal gz l, arr: Az ri qz, q, bana g l. Gz bir nuru ararm ddil r sluq yavrunu nl ndir c k, Q mli, glm z z h p gldr c k, aan yalar bir an sil c k nqilab rdusu varm ddil r

Pr z nmi payzla dlu

32

_______________________Milli Kitabxana______________________
H NDISTANDA FIRTINA* Drl r uzaq Hindistann gl sin sind , Z ncirl n n dma ll r qan qusar, alar. Qca Hindin bir hqrq varm s sind , fql rd s sl nirk n yanan dalar. nginl ri t n qara gzl buludlar, Ab gd n d rdi Qanda ikay t yl r. lk baharn duunu grm y n tlar, Q rbin ac ruzgarndan hkay t yl r. rda lpaq ann l rin sin sind ac Yavrularn yapraq kimi slmada mr. Sarlark n kl l rin mzuna qrbac, Trpaqlar yn y r k kirir mri. rda qca Hind d nizi s bi, qaynar, Sahill rin q lbi qrq qasralardan. aylarnda ab gd n myitl r ynar, d nizin udduu qan, svurduu qan Frtna var, Frtna var, Paraland gy fql rin y ldrmlar dldu q lbin , Qpacaqd frtnalar, d yand gy, Bu qudurmiu qasralar n ist yir, n ? nland yr, nland gy, atlad dalar Buludlarn z-gznd t la var, t la,

M nb l rd bu rin S.R hmanla birg yazld iddia dilir. muz iyin

33

_______________________Milli Kitabxana______________________
Qpdu byk bir z lz l , Partlad dalar v r stin ciy rind n qpdu byk da Frtna var, Frtna var, Kprd aylar, Bir sl ad myitl rd n mmana dru. San yrind n dvril c k qanl saraylar, Qca hindin atlad ba, atlad bar. Kinli Bmby, ski Qanqn, qanl Dhli Bir h zz ald frtnadan, qzd syan, sirl rl z ncirli bir lk nin hli, Gndzl r sad alv, gc l r qan Qpdu ln frtnalar Cdu anlar d g tir n gc l rin q lbi qudurdu, Quldu bu frtnaya uzaq, yanlar, Ingilisl r btn ylu balad, durdu Hind bizimdi! k lini! Dalaland s s, bizimdir, Qr z nciri, Gtr k m ndi!.. S s vrdi bu daln s s h r inl y n k s, Sard qanl bir syan h r h ri, k ndi. Qpdu Q rbin lm saan qanl ruzgar, Qan damlad frtnann dlu gznd n, syan d n hindlil rin k skin balar, Ad Qanqn qan l k li cun znd n. Frtnann q lbi quduz, durmaz, inl yir, Qvv t alr syan dlu qasralardan. Hind bizimdir!.. Yalnz bunu, bunu dinl yir, Yan, y m lun Britaniya, qrl, tkl, yan!

34

_______________________Milli Kitabxana______________________
Savrlark n trpaq st anaq-anaq qan, Yanr, dlu Hindistann q lbi yanr, ba! Syl igid Hindirsna ynm sin . Hindi alm diin bir kinli frtna Qanadlanb syanlarn minmi srtna, l azn bir syan ki, dasa d nizl r, Yn byk m qs dini durmadan izl r, l ln bir syan ki, Qr s n zn d , Partlamasn Lndurann m lun gznd Ya azadlq v ya lm Hayqran syan, Hind bizimdir, k lini Dy n zrlu fil Tapdanda srkl n n bir aciz dyil, Bir gn g l r q z bl nib tutacaq s ni, rtumunda mmanlara atacaq s ni. Frs t ik n y l ni, ban al, qa, kl lik z ncirini Hindistandan a! Ysa lm aman vrm z, yar tatn, Ba nsuz da uursuzluq sarm batn. Yan, y m lun Britaniya, qrl, tkl, yan. Hind qurtulur, Yarn lur. Azad Hindistan.

35

_______________________Milli Kitabxana______________________
Q RB Yn qanla dlmu afaqn, Canavar gzl rind kin parlar. ti caynaql qanl p nc d , Didil n, p k alayanlar var. y siyah zl v hi friyy t, N gz l, kirli hr tin vardr. Varlndan usand bir ilq t, Hakimin qan i n krallardr. krallar, kinli c lladlar Hkm d n farsda, ind , h r yrd . Qpuyr lk l rd f ryadlar, Nrd vicdan, dal tin nrd ? Varln h r d mirl , dalarla, Paralansn da qanl yalarla, N dyim, ah, gzl rin batsn. S ni, y Q rb, f l kl r alatmaz, Bir q d r b kl s n d , s n d bir az, S ni yalnz bir aladan lacaq da lb t, qzl, qzl bayraq.

36

_______________________Milli Kitabxana______________________
PAR S TAB y quduz atlaslarn yaasnda qvrlan, Alvlu Fransann damarlarn sran, Mhitl r qan saan m d niyy t ca, Taril rd n byk faci l r quca. Sin nd ki tufanlar, frtnalar, bralar, Ba m nim d q lbimi zaman-zaman yaralar. v hi gb yind qanlarn alad, Kksnd kl l rin inl yib alad, Milynlarla ac, lpaq srn n insanlarn Yr altnda gizlic bduu gz yalar, Altun dy zvq n k sil n qurbanlarn Gc l ri Snaya frladlan balar, Haqqm dy syanlar, t till rl qaynaan, lm dy acql talyil ynaan, Acizl rl yl nm k, glm k asan dyildir, nlarn d mir qlu dik balar yildir. Qr ki, salnlarnda iil n qanl rab M nim ydm arn idiyin dnm sin. Mht m saraylarn dnb lmasn arab, Dnyaya kin pskr n tacn yr nm sin.

37

_______________________Milli Kitabxana______________________
SN* ALAR Paris kmmunasna M n mrmd Parisin grm mi m zn, nm mi m v hi, ln antanlarna. Qucmama, ac gzl q hb l rin dizini, Bamamam sarayda vuran fantanlarna. rda ki, sin sind sd m r dilsiz cuq, Ac v lpaq ann l r skaklara atlar. rda ki, altun dy g nc qzlar qvrlaraq, Bir saatlq zvq n kabaklarda satlar. rda ki, ab-daan d li, quduz Sn alar, ks d r q hq h si hqran gc l r , D rdini bl n dilsiz qara dalar, trpaqlar Cavab vrm z srduu gizli bilm c l r . rda ki, Napalnlar at sab durmudu, virmidi dnyan acizl rin bana, Ldvikl r hkmn qan stnd qurmudu, Byanmd zlmd n trpaqlar gz yana. yrd ki, hala Sn qan ikisiyl yn , Sularnda bulmu myitl rl ynar, rda b r namin , m d niyy t namin Dnyadak n irkin r zal tl r qaynar. rda lli dqquz il bundan z l irmaqlar, Cun bir inqilabn mahnsn dinl di, srl r byu glm z sar, slun ddaqlar urk n mahnn p k d rind n inl di.

Sn Sna ay

38

_______________________Milli Kitabxana______________________
rda yalnz bir bahar i k ad, yaz ldu, Dnd ancaq bir yazlq tar gc l r gndz . Alayanlar gl rk n gz yalar az ldu, H r k s inand durdu syl n n irin sz . lk laraq kl l r z ncirl ri aaraq, Mht m saraylarn qrdlar qapsn. lk laraq Parisin qapsnda al bayraq Qurdular ll r std qurbanlar yapsn. Ald bir gn yn frtnann qanad, Qara qanl fql r brnd bir arafa, Snann d li q lbi yn cdu, qanad Atlark n barna minl rc qanl qafa H ft l rl Parisin skaklarnda qanl z syann qaldran lpaq ll r uzand. nunun Gz l Paris dill r dd anl, Taril rd n silinm z iyr nc bir ad qazand. zamandan barnda frtnalar, bralar, Qudurduqca dalar, trpaqlar inl yir, Bu d rd nun q lbini h r gn bir az yaralar, D li, cun atlaslar mahnsn dinl yir.

39

_______________________Milli Kitabxana______________________
RQ Ann , artq bu gn s n alama, gl nki qynunda ynaan blbl Caraq inc bir t r nnml , S n bir ba n sylyr, dinl Bu gn urunda arpan, vuruan Yavrular, qn l r, gz l qzlar, H r bir y ldrm, yanar vulkan Kimi gurlar, car, aar, qaynar. D r l r, dalar, lk l r ayr, Bir yn dlu yavrular quyr. Quyr inl y n f ryada, Quyr h psi, h psi imdada. Sis, dumandan silindi, ba yllar, G liyr h p d mir qran qllar, Bir c sur qz lind bir bayraq, Gurlu bir s sl daim hayqraraq. Syl yir: Durma, qa, kil, dm n Ba nasl titriyr s fil dm n! Titriyr rda qracaqlar t k, Qamaq ist r r zil qaaqlar t k. Qayr b lk , durmadan qayr, Sanki dalarda bir duman uuyr. Ann Ann yt r bab durma, dlu bir q lbi g l yab durma. Yt r artq v r ml ll din, Bitdi h r y h p ayrlq, hicran, S nd var imdi lm, haqq, rfan N q d r ba bu gn gz ll din.

40

_______________________Milli Kitabxana______________________
ANANIN QIZINA y skid n b ri yasa brn n, r fli anamn glzl qz, Al f ql r ir indi grn n rq fql rinin p nb yldz. Bir zaman yurdumun qaranlq qalan Bucaqlarnda s n alamazmdn? Hrriyy t qil cub rpnan Anamn r yin dalamazmdn? F q t indi harda d rin-d rin H zin nal l rin, iniltil rin? Syl , a gnl r dnm bur gn? Zlmn hyk lini ydnm bu gn?..

41

_______________________Milli Kitabxana______________________
MST ML K LMU RQ Qanl p nc l rd gz ya tkm , y siyah rtkl g lini rqin! Zalim yalvarma, bynunu bkm , Azca ama daha lini rqin. kds rtaya hicran, alama, ldusa ll rin viran, alama, Vrdins s n bir qurban, alama, B yazlatma siyah tlini rqin. imdi inl y n naadlarnla, q lbind n qpan f ryadlarnla, igid hr ri vladlarnla, Parala, ya qara tln rqin. Ba yn cuyr aan aylarn, Qal dy s sl yir Himalaylarn. nan ki, qynunda syandr yarn, Aydn t syanla ylunu rqin. Silkin, ta qrlsn d mir q f sin, S rv tin il tsin haqq dy n s sin, Zalim dm nl ri yasn n f sin, Qaldr yks kl r ylunu rqin. y paralanm rq, y gz l ana, B nz d nizl rd qpan tufana, Aciz y, c sur l, hayqr dmana, zm sin inl y n lini rqin!

42

_______________________Milli Kitabxana______________________
YARIN* ( rq n) zan p nc sind saralan gll r, bh siz, nl nib gl c k yarn. H sr tl rpnan st knll r, P k dadl n l r sr c k yarn. Qrlacaq kirli, d mir q f sl r, Daha g lm y c k yanq s sl r, Qaranlqlardak inl y n k sl r Yal gzl rini sil c k yarn. rq hkm d rk n qabarl ll r, Qn l r vr c k sluq m ll r. Bir nlik grm y n issz ll r S ad t n imi, bil c k yarn.

Yarn sabah

43

_______________________Milli Kitabxana______________________
LV DA, BAKI! (Trkstana gd rk n) lvida, y mfiq ana, lvida Bu anda q lbimd n d rin q m var, imd bir sizi, gzmd n m var, lvida, y mfiq ana, lvida S nd kib gtdi iyirmi drd yam, Bir zaman b ladan mad bam, S n ldun h md mim, d rdli yldam, Laylalar syl din mana, lvida M n sana yad dyil, dma uldum, z qanndan gl yaanda duldum, Gnahm, can ddim sana, qvuldum, Acmadn bu qurbana, lvida Y ldu mb r k ndi* gzl rd n, Batb gtdi Pirv nz li* izl rd n, Kim n anlar bu arpaq szl rd n, Bunlar bir atirat mana, lvida Bir zaman qynunda m n d yaadm, Skakdan-skaka s sl ndi adm, Bilm m sn c kmi s nd ki yadm? B lk d dn m m sana, lvida Ba n dyir yn bu cun z r, Qynunda imaldan g l n yad g z r, Bu bir d rd ki, m ni mrmc z r, Salr m ni haldan-hala, lvida

mb r k nd, Pirv nz li Bak m h ll l ri Skak k

44

_______________________Milli Kitabxana______________________
Uzaqda qaralr Qzlar qalas Syl r ki, bamn dur b las, Nrd z ulu, igid balas, Acsn ddy da, lvida M nim gnahm y, m ni bala, arpdm, ddm tufanla, qla, B z n salam gnd r s n d bir qula Gtdiyim yr Trkstana lvida lvida, y gz l Bak, lvida! Salqla qal, sn szm bu, lvida!..

45

_______________________Milli Kitabxana______________________
G CG N I M n Krmn sahilini G zib-g zib dladm. Yal, dilb r t p l rd n, Uca dalardan adm. Yal byu Qara d niz Dalalanb kpyr. Sahild ki Gicgin nin t yind n pyr. G tir rk n sular dil Sahild ki dalar, Gicgin nin gzl rind Sallanr gz yalar. Gicgin , mac ralar Yavrusunun biyi, Qara d niz sahilind Tuqay anm ky. Khn saray Livadiya Sa byrnd tikili. Ba banda sandalyann Q rib bynu bkl. Sl byrnd uub gd n Bir frlanqc yuvas. K n srin kib gd n Gz yal durnas. Gicgin , dilb r qzn Adlad t p l r, Mahnsn dinl r imi, D rdin bil n l p l r.

46

_______________________Milli Kitabxana______________________
Tuqay, yal bynunda bir Byk tacir sanlr. H r yanda ad qazanmdr, H r t r fd anlr. nu b lk impratr Byk bilir, tanrd. tanda silsil l r, lraqlar yanrd. Adl anlar, b yzad l r, Knyazlardan qna. Hkmnd ydi dalardak Qaaqlarn yna. Qz salnu ssl nirdi sir d n qzlara. Saf altunlar s sl nirdi Kis l rd yzl r . rq lind n g l n qzlar, Satlrd b yl r . ks dirdi gz yalar Ulduzlara, aylara. Zvq n btn qullar S rf dirdi mrn. Trpaqlar yn d r k, Kirirdi mrini. Qara d niz, Qara d niz Kprrd, curdu. G mil rl g l nl rin mdadna qurdu.

47

_______________________Milli Kitabxana______________________
G l n qullar bynu bkk Salamlark n sahili, ml vv s* gc l rin Kilidl nirdi dili. II Gicgin sahil byunda Bir balqnn qzyd, Gzl ri gy d niz r ngi, Yanaqlar qrmzyd. h r gn aam anda ard sahil dzn , Gy d nizd n s n ruzgar Tk rdi san zn . nda bir tatar qznn M hzun, dilb r z vard, Gizli svgi ulduzunun Gzl rind izi vard. B z n srar dalgalardan Svdiyinin duran. Dalacqlar g lib dil , Vrm d ydi sran: asay, asay, igid asay D nizl rin lisidir. G lm y c k s n bu ay, Uzun yllar ylusudur.

Ml vv s l k l nmi, murdarlanm.

48

_______________________Milli Kitabxana______________________
asay ysul bir tatard, Srm midi g nc mrn. muzunda dayrd Tuqay ann h r mrini. G mid bir muzdur kimi apalayb durard . B z n cun dalalardan Gicgin ni srard . Titr k, durun gzl rind n Scaq incil r damard. Svdiyini salb yada Sahill ri salamlard zamanlar Qara d niz Frtnal, bralyd. Sular cun, s biydi, Daqn q lbi yaralyd. z rind s n yll r Kprrd tufann. G mid hqran qullar Cdururdu syann. Sahild s rt qayalar Kknd n ymaq ist rdi. Qan l k li bu yallar syanla bmaq ist rdi. III Yn ylk nli bir g mi, Yanlard krpy . sir l r g ldi dy , Gyl rin artrd q mi.

49

_______________________Milli Kitabxana______________________
Tuqay ann gzl rind Sar altun parlts, G l nl rin zl rind Hicran ya, l m ya. Z ncirl nib aparld Tuqay ann sarayna. Gy s rvl r s s vrdil r Z ncirl rin harayna. Qz salnu dldu yn rqin ytim qzlaryla. nl y r k satldlar, D llallarn szl riyl . IV Bir gn yn Gicgin nin D rdl ri cdu, alad, d qaln rmanla Gizli alad, alad. Bir aralq Tuqay ann Qz vlayan vusu, Qar d Gicgin y ldu nun alcs. Qz rpnb qar durdu, yalvard, alad. F q t Tuqay ann qurdu Tutdu qllarn balad. Qamaq n ylu bal, Ytm zdil r harayna. Dd li, qlu bal Tuqay ann sarayna.

50

_______________________Milli Kitabxana______________________
svdal Krm qz Dd qzlar salnuna. D rdli gc l r ulduzu Brnd q md n dnuna. Bad ba ucunda duran Tuqay ann gzl rin . D li, ln m clis quran Knyazlarn zl rin . Bir yanda qul sir l r, B d nl ri btn lpaq. Bir unun muzunda Qamlarn qyduu da, Qvrlblar ilan kimi, At d qvrlan kimi. sir d n Gicgin nin Saray dland bana. Hyran-hyran bab durdu Tutuldu h p gz yana. r yind svdiyinin Gnahsz qi canland. Atasn salb yada, Qvrld, qvrld, yand. imdi bir l kimi Zavall, bynu bkl. Yrun p rian tll ri Aq muza tkl. Bayr bir durna kimi Gzl rind parltlar. ks d m z qulana Saraydak gurultular.

51

_______________________Milli Kitabxana______________________
Tuqay ann damarnda htiras cdu, qaynad, Bab dilb r Gicgin y Zvq yrind n ynad. mr l di duran qula Aparlsn tana. h r zaman hazrlanm sir l r yatana. Knyazlarn lind my ynadaraq gldl r. Snra durub z ncirl n n Gz ll ri bldl r. lan kimi qvrlaraq H r kildi bir yana. Ddaqlar kinli, mht ris, Damarlar g ldi h ycana. H r bucaqda, h r gu d Yks ldi nal , hqrq. t ign y n dil rind n zl r ldu qrq-qrq. V Tuqay h l girm midi z ncirli taa. Gicgin bir sla bad, Bir d qanl yataa. P nc r y yanlab, Bad sahil byuna. Ay nurunu s pirdi Gy d nizin suyuna.

52

_______________________Milli Kitabxana______________________
Gc l rin d rdli yli fif- fif sirdi. Gicgin nin ir qyb li midini k sirdi. Dalalarn iniltisi Ulduzlarn at i, Svdiyini atrlatd Ayn slun ba. bir h ft bundan vv l Mavi gzl dilb r Bir gc d d dl irdi Svdiyil b rab r. atir l r yal kimi G lib kdi gznd n. , ayrlmaq ist mirdi Svdiyinin izind n. Q lbind ki qrq-tkk m ll ri dirilirdi. z ncirli h yat na Bir c h nn m grnrd. B lk daha sn laraq mid na glm z idi. B lk daha asayc nu gr bilm z idi. yaamaq ist r idi, yaamaq ist yirdi. Tal na sn laraq Qanl bir yl gst rirdi.

53

_______________________Milli Kitabxana______________________
Ddaqlarn yn y r k Ac-ac dnrd. anda bir gm nc r Gzl rin iliirdi. Alb bad, h nuz qan Silinm mi dururdu. Tuqay nu sir l r Sin sind n vururdu. an idi yan taqdan Bir sir inl di. Qalb-n n n f sini Dilsiz gc dinl di. an idi Tuqay ann Gurlu s si yalar, gnahsz qzcazn Sn n f si balar. Btn mr gmlsnm Cavan ik n trpaa? Ya dnsnm yataqlarda ign n n bir yaraa? Ya dn r k bir igid na qar dursunmu? Qan damlayan pladc Sin sind n vursunmu? Q rar vrdi, gzl rind Qan izl ri ynad. r yind quduz kimi Bir intiqam qaynad. Qan l k li pladc Basd yumaq qynuna Salarn dadaraq Dzd b yaz bynuna.

54

_______________________Milli Kitabxana______________________
Tuqay girdi, gzl rind V hi zvqn n si, Gicgin nin iv l rl Byalyd hr si. Qarlayb Tuqay an Srkl di yataa, Bu anda bir d li f ryad ks yl di taa. Bir ah kib dd yr nl y r k Tuqay an, Ad b yaz yatana Kin pskr n qzl qan. Vurulmudur Tuqay, dy S s-ky dd saraya. Btn qullar, sir l r Qulmular haraya. Gicgin nin q lbi quduz, Qan kmd gzn . D li kimi bamadayd G l nl rin zn . lind ki nc rind n Damlayrd qzl qan, Ysullarn gz yandan Latalanm r zil qan. Zat n byk paalarn, Knyazlarn, b yl rin, Zat n btn trpaqlarn D nizl rin gyl rin. Taril rl savrd Qan gz ya dyilmi? Sultanlarn idiyi my Haqszlarn al qan

55

_______________________Milli Kitabxana______________________
Kl l rin gz yadr sirl rin f an. Tuqay an h p bulam Grnc al qanna, Btn s r knyazlarn Qru dd canna. sir l r, btn qullar Saraya kin sadlar. kl lik z ncirini Qllarndan adlar. zamandan Tuqay ann Qz salnu b qald yzl rc qz gn n n V hi saray l qald. Gnl r kdi, aylar td, Bir ill r dland. Qara d niz sahill ri Qzl qanla buland. Bir gn d li bir z lz l Qpdu, yrl r sld, mht m n saraylar, qaplar yld. zamandan yrl r Dalalar ba yirl r. Yava-yava Gicgin nin Sahilin d yirl r. zamandan sarayda Gicgin nin yad var. Gicgin y, yalnz nun n dill rd ad var

56

_______________________Milli Kitabxana______________________
PTYMK N (Tarii pmadan bir para) Qara d niz qara gzl r kimi daln, qaynar, z rind s n ln ruzgarlarla ynar. fq qara dumanlardan bir adraya brnm, Gy znd n ab gd n svdal, gm Ay sularn gy barna slun bir nur s piyr, Dalacqlar ynadqca, Qara d niz kpyr. Bir frtna mjd si var fql rin gznd , Qasralar r qs tm d gy d nizin znd . Ptymkinin plad d a kpkl r saaraq, Ir ll yir gy sularn barnda yl aaraq Ir ll yir S sl n rk n sular na qzyr. Ir ll yir Dalalarn hcumunu pzuyr, Ir ll yir Gv n r k iind ki syana, Dy g rmi plad dl r frtnaya, tufana Iind ki b hriyunlar and i r k d rind n, Qparmlar dik bal lytnant yrind n, Alm l Ptymkinin skann syankar B hriyunlar ilk laraq yrtc, canavar Lytnanta qzn hcum at ini amlar, Qara d niz sularnda d li bir kin samlar. syankar Ptymkinin ilk ad al bayraq, Ilk laraq aha syan tll rini vuran , Ilk laraq v hiliy kks g rib duran , Q hr man Patymkinin lik q lbi dynr, Qara d niz nun lm z qruruyla ynr, Alm nu kpk saan d li m rur qynuna, Salm nu qasralar, frtnalar ynuna. Burad qara, qaln dumanlardan yas damlar, Al bayra p n yll r sahill ri salamlar...

57

_______________________Milli Kitabxana______________________
S L M AN (Tarii pmadan paralar) nli .P-y yalmda yr tmi, tiyar dalarnz S ninl g zdiyim , B tiyar dalarmz Giri zaman ki, Qafqazn itiyar dalarna fql rd a bal qara duman kyr, zaman ki, buludlar im kl p r k, Ab gd n Aruna gz yan tkyr, zaman ki, gzn qrparaq nazl gn , Yaslanr yava-yava qca dalar ardna, zaman ki, qanadn arparaq h r ytim qu kilir rmanla, gy budaqlar ardna, zaman ki, glzl dilb r n qzlar, Dn rl r addm-addm bulaqlarn bandan, Kpkl rl qaynayan irmaqlarn bandan, Ddaqlarnda nlar dlu n mahns. n mahns Aylay-la-yalay-aylay-la-valay Yalay-la-aylay-valay-la-aylay Ddaqlarnda nlar dlu n mahns. zaman ki, q hr man, igid n ll ri Dma yurdun svimli trpanda srnd, nda d mir hasarl Vdnlun yllar ar gnd r n a atl kazaklarla brnd. gnd ki c llad plkvnikin km si D ydi bizim nin trpana, dana. zamandan S lim an dma yurddan ayrlb,

58

_______________________Milli Kitabxana______________________
Drmand vqarl, qca dalar bana. nun yumaq yata qara dad, trpaqd, Tk yast ktkl r, mavi gyl r yran. Acanda yn diyi sar, slun yarpaqd, diyi su ll rin yamur gzl duman. zaman ki, dumanlar tklrd dalara, Yks lirdi d r d n ac qurdlarn s sl ri. iynind tf ngi kilirdi dalara, Buramazd yana na d n k sl ri. gnral, plkvnik dd nun izin , mr l di S lim an yuvasnda tutulsun, Lakin r yini alaraq z diin Kims ni buramazd z rin atlsn. zaman ki, talanm, m m r dnlu bas Zalmlarn lind n gizli-gizli yanard, nda bizim S lim an qaaqlarn babas Ba qarl dalarn zirv sin qnard. Aylay-la-valay-Alay-la-valay Dinl rk n bu mahnn, badm, n dalar Qafqaslarn pzulmaz qruruna brnd. M n n ql d r kimi titr y n ddaqlar, Gzl rimd S lim an yapncda grnd. b z n Vdnlun yllarnda at std D r l rd n adlayb, t p l r drmanr, B z n d qartal kimi s n iki qanad std ahinl rin qnduu zirv l r dayanr. Gc l r gzl rin uyu girm mi drl r, Saatlarca barm k ndi dma yurduna. Uzaqm raydan nun g zdiyi yrl r, Vr rmi arasn qarl dalar ardna. M n grm dim bunlar, m nimin bir itiyar Titr k ddaqlaryla syl midi nd , S lim an tanyan, ist y n h r b tiyar Srsun daa, trpaa raydan k nd Bir gn yn riyakar, uzun dilli bir n

59

_______________________Milli Kitabxana______________________
ain dilin uzadb yaltaqland marala, Ddi: Yatma bu gc , dalardadr, S lim an Yn bir tr quruldu nli qartala. alnd tunc, baraban rdu dnd d niz , Z ncir kimi sardlar drd t r fi, drd yan. S lim ann papa grnd da banda Maral az kpkl, grnc S lim an Dur! Ddi, qaamazsan, qmldanma, t slim l. Y s n artq aman, hn rin var, z . S ni yndyn, durduun dik qayadan Bir qartal kimi alb frladaram d niz . S lim an glms di: Hayd, qaq maralm, Al rdunu, kil gt, can-ban szlamadan. S n zn qr, yatdn qara gc l rd Ba yastn altna, ymu rda S lim an. Igid maral, rmanda qurbanlar grm m. Ki, nlar yalnz bir qurd balas hrkdr. unu gz anca dik alnndan vurmuam, Bu bamda grdyn igid n brkdr. Amaq d li ahdr ki, s ni qymu hakim Haqszca hkm tm y bu n ll rind . Hayd bala, baalm, qraq kimdir, qaq kim? Hn rlis n, s n dayan durduun yrind alnd tunc, baraban, hcum mri vrildi. S s dd dumanl, qca, k skin dalara, H r k s sand ki, artq igid qartal vuruldu, S lim ansa gv nib uca, k skin dalara, Nian ald maraln d li m rur ban, Vuru daha tutmad, s rildi maral yr , A atl kazaklara d dd bird n-bir , nda n dalar atd g rgin qan, S lim an glms yib yapncya brnd, Atd d mir iynin can ylda tf ngi. Knyazlara d saan nistan qaa Uca, qarl dalarn dik banda grnd

60

_______________________Milli Kitabxana______________________
aray aray, aray, dilb r aray, Qaaq S lim ann dma yuvas. Dalarn barnda atm gy by, gid nl rin yal bas. traf dumanl dalarla mhat* stnd buludlar qanadl bir at, Duman umadadr dik zirv l r , Bir yan balar dnd r n d r . D r nin q lbind gz ya alar Qayalardan szan s rin bulaqlar. Qafqasn n gz l, dilb r gr, Bu qca dalar ki, rdu yr Kimi dzlmdr ara-araya. Urumun banda duran h r qaya M rur bir grk m brnb durur, Trpanda qrur, danda qrur, Badqca insann q lbi dynr. Dnyaya iv l r salan dalarla ynr bu qca Qafqas, ynr. arayda S lim n cib v ysul Bir g nc tanlrd, gr nl r dy r, mrnd vrm mi haqszla yl, Kims d n m rh m t ummaz, ba ym z, rl r m clisind zn ym z. Atlm z hm t n drd yanda, Bir byk ail vard banda. qca babas sa-saqqal a, S limi zn sanrd dayaq. lind dsan b illik bir sa, H r aam gzl rdi nun ylunu, Tarladan dndy bir az gc lsa, Titr k ll rini qaldrb gy , gid n v sin dua urdu,

Mhat hat lunmu

61

_______________________Milli Kitabxana______________________
Qalarn atb yla bard. h r aam bulaq st k nd , Gz l qzlar na qa-gz atard. zn svdirm k n nd Gz ll rd byl bir ad t vard. Bir u r kd n na m ftundu, Btn g nclik na b lk m dyundu* S lim an, S lim an iyid bir ul Grm k istm zdi nlini qul. Zvqn ard h r tt n baca. Anas altm yal bir qca, S lim anla h r gn ld b rab r Gah tum s p rdi, gah umlard yr. Bacs Fatim h r gn gnrta lind duz, r k, ya v yumurta, Yaln crlardan kib taya, Aparrd nlar n tarlaya. T rli svincl rl , n gll rl Hams birlikd d rdi nahar. Byl likl h r il g lib k rdi Dalarn q lbind aan bir bahar Srgn Bir gn ardan mr lundu A atl bir qazaa, b r vrin, n yurdu Krlsn uzaa! Yaylark n aullara Kin dlusu bu b r, atb durdu qalarn H r nli igid r.

M dyun brclu

62

_______________________Milli Kitabxana______________________
Q lbi qrq ann l rin Dldu yalar gzn , tiyarlar bab durdu gidl rin zn . Nasl ldu ar namin Byl mr vrildi? nl rin srgnly N d n r va grld? Bir qanunmu dma yurdu T rk l sin nli? Tanr biz mu grd Bu trpa, bu li? Biz kmrk uzaqlara, M sk nimiz bu bizim. Yr vrm rik kazaklara, Trpaq bizim, su bizim b r atd plkvnik mr qar mdan. Bir az kdi atl Kazak ndi yudan. Bu nli ain zabit, Bayqu kimi uursuz. Hayqrnca susdu btn luq, cuq, g lin, qz. Qurnaz zabit lind ki K skin mri udu, Ann l rin a tlin Qara l k tudu.

63

_______________________Milli Kitabxana______________________
arn mri budur ddi: Haydut n rl ri, Alb pzun ann l ri T rk tsin bu yrl ri! Yt r artq bu lk nin Var, yu taland Yt r artq nlil r Quldurluqla dland! Bizmi quldur? h, yaramaz! S nd n qan y! Bu t hqir dayanlmaz! Zlm vinin snu y! Bizmi apdq bu lk ni, Yaud kazaklar, ruslar? Bu bhtana dayanrm Kazbkl r, lbruslar? Btn bir k nd dalaland D niz kimi dadlar, mr lundu kazaklara H psi at adlar. Qpdu qanl bir frtna, lm hkm vrildi. Qar duran igid g ncl r Bir-bir yr s rildi. Ann l rin kks aq Qan l k si dnd , Tutulmu bir hqra l nl rin banda.

64

_______________________Milli Kitabxana______________________
tiyarlar sin sind yz illik dlu da. Salar qanl, gn tm d ydi lvida Aam kd, mavi gyl r P rd kdi zn , Bir hqrq qndu aan Pnarlarn gzn . K d nl r yava-yava, Yl stn dlar. Yal, dma yurdlarna Sn bala badlar. tiyarlar dd n , luq-cuq h p yaya. Qz, g linl r dn -dn Bardlar araya Yl aldlar nginl r Bu dalm d st l r. Yllarda can vr -vr , Gz yumurdu st l r. Dul qalanlar gz yal Salamlard dalar. Andlar h p bayqulara Buralan balar. Bir itiyar b bad Bir t p d n griy , Grd yanr d iind Gy riy - riy .

65

_______________________Milli Kitabxana______________________
Sn laraq yanan yurdu, H sr tl salamlad, Gzl rind n iki damla d damcs damlad. arn mri buymu ddi Dma yurdu bura, gt Nrn lsa bl artq, Yaamaz bu s lt n t Dy gzd n qyb laraq, Tz iind itdil r. Tal n fnl ri Dlaaraq gtdil r *** ray, ray, dilb r ray, Igid nl rin dma yuvas, Dalarn qynunda atm gy by, Z hm t sv nl rin yal bas traf dumanl dalarla mhat, stnd buludlar qanadl bir at. Duman umadadr dik zirv l r , Bir yan balar dnd r n d r . D r nin qynunda gz ya alar Qayadan fqran buzlu bulaqlar. Qafqasn n gz l, dilb r gr, Bu qca dalardr rdu yr. Kimi dzlmdr ara-araya. Uurum banda duran h r qaya, M rur bir grk m brnb durur,

66

_______________________Milli Kitabxana______________________
Trpanda qrur, danda qrur. Badqca insann q lbi dynr, i kli dalarla, qarl dalarla ynb bu qca Qafqas, ynr. A sa bir itiyar n cib v ysul, mrnd vrm mi haqszla yl, Kims d n m rh m t ummaz, ba ym z, rl r m clisind zn ym z. Atlm z hm t cavan yanda, Bir byk ail vard banda. z z hm tiyl dlanrd S limi zn dayaq sanrd. ndan kiik lu Sultan Muradd, ullar ul y, alvdu, ddu. S liman, S liman igid bir ul, Grm k istm zdi nlini qul. da ccuqluqdan dalara m ftun, lin m rh m t, fq t dil rdi. nu s sl yirdi kpkl Arun, Haqszla qar susmaz bir rdi. Grnc yurdunu dlar iind Q lbi ldrrd, curdu qan, Qalrk n Vdn yadlar iind Damarrnda ar-dard qan aq grrd nd h r gn Ysul k ndlil rin talandn, Duyard, at std k nd h r gn Gyl rin bana dlandn. B z n Vdnya d nd ylu, Gzl rind n nifr t du yard. Talanm gr rk n sa v slu H sr tl dalara dru bard.

67

_______________________Milli Kitabxana______________________
zaman Vdn mhk m bir qala, rda plkvnik lurdu sakin. Dalar ba yirk n a qartala n lk sin salrd bir kin. rda h yat vard: duan, rstran, S r zabitl rin ll rind qan, Qan dlu q d hl r s sl nirdil r. n qan srub b sl nirdil r. rda fahi l r, ansntkalar aln duanlarda qiyam t qpar. rda rkstr, klub, kazin, yl nc l r yurdu, sisli Vdn, H r gn zvq iind atlard h p. rda plkvnikin bsat vard. C nn t ar bir h yat vard. rda kazaklarn qurduu m clis, ar sldatlarnn srduu m clis. rda nl rin alnm haqq Quldurlar liyl alnm haqq rda Niklayn buyruu vard, Kin saan d li bir quyruu vard. Hkmnd ydi btn n yurdlar, Yaraq bana b yaz qurdlar, d li qartaln v hi qurban Talayrd btn li, ban. rada nl r alar dururdu, D r l r s sl nib, dalar dururdu. Dumanlar acql, yll r acql, Trkd quduran sll r acql! D r l r qrulu, fql r qanl, ngind qa atan dalar dumanl. San bir frtnaya tutulacaqd, lml qvuya atlacaqd

68

_______________________Milli Kitabxana______________________

SRGND

YARIMIQ QALMI R... zamanlar cuq idim, t bi tin qynunda Tam asud yaar idim, tanmazdm istibdad. Frlanardm daim knlm slmayan yrl rd , Adm Almas, qru bilm z, ca tli bir vlad. szl rl atam, anam vd m n h r zaman H psind n n n m, babam, n sih tl r d rdi. Damdabaca bir div imi s kkiz bal, qcaman, H r bir k s ki, dindar lmaz, nu yy r, dy rdi. Gy guruldar, im k aar ifrit l r yrind , Ac yalquzaq gz sanki qaranlqda gy rmi. Azanda, div ld qalan cuqlar bazlar, Tanr bilm z, rahat durmaz insanlar yy rmi...

69

_______________________Milli Kitabxana______________________
BULUDLAR Lrmntvdan iqtibas y laciv rd gyl rin b di ylular, Mirvarid z ncir kimi fql r aarsnz. Sizd mi m nim kimi dma, ziz v t nd n Qvuldunuz, nunun c nuba qarsnz? Kimdir qvan sizl ri, talmi, ya q rarm? V ya gizli bir h sr t, aq bir q r zmi var? Ysa bu gni gyl r g zm y siz darm? Gn mi aamlarda ytanlarn b zmi var? Y, y... Siz bu b hr siz tarlalardan bqdnz, nun n uzun bir ylulua dnz... Yabandr sizl r iztirab v htiras, Siz bluq iind azad dulursunuz. Sizl r ki, m nim kimi duyamazsz k d r, yas N bir v t niniz var, n d qvulursunuz. 1930

70

_______________________Milli Kitabxana______________________
ACI GNL R Ac lpaq iil r btn gnn alr nlarn aln t riyl . zn brc bilmi itin gnn Dyr h y can z rb l riyl . alr, z ac, ail si ac, alr, ald muzdu, haqq n ? atmayr ancaq bir ym k haqqna. Hyf haqq vr n y, f q t n tsin? ikay t tm y kiml r gtsin? Y, nun gc var, qdr ti d var, Ya lm, ya h yat vrsinmi q rar? zaman Rusiya dlar iind Vurular iind alalanrd. Acln kabusu g rmidi qanad. H r yanda f lak t, h r yanda lm, H r yanda kin, z h r saan bir h yat. Ysullar bu zlm yt r dmil r, Srnm k lmd n bt r dmil r. Ya lm, ya h yat budur san dm k ar is saraydan glms y r k, lm mri vrmi, btn bir lk Atlm tufanlar iin b lk . H r yrd iil r dalalanaraq, Z ncirli h yata k silmi asi, h r lmu bir inqilab yuvas, Iil r iind bir h y can var, Qara ktl l rin szn qar Byk milynrl r narahat lmu, Yrind n qpacaq sanki zavdlar, Nk ri grnc zn qar Qzm hidd ti, iki qat lmu, Bir zavdlarda il r qrlr,

71

_______________________Milli Kitabxana______________________
Bir yncaqda mitinq qurulur. Natiql r caraq syl r azadlq, Bir u hayqrr: haqq vrin biz ! yrd iil r dayanr z . Ah, bunu bmaa qan lazmdr, qan, c ba, varmdr byl bir igid Ki tsin bu asi q h ri sakit? Var, v t qdr tli bir Niklay var, Hkmyl talan, mriyl q ddar, btn lk ni bmaa qadir. nunun h rin duanlarndan ru, ba k s nl r ylmlardr. H r gc m h ll , dalanlarnda Yni bir hadis , bir lvh vardr. H r gc quldurlar, d st tutaraq K nar m hl l r hcum d rdi, Qar anlar buramazd san, Btn ail ni syub gd rdi. H r qatil bilirdi, arn qunu Bir c zaya m hkum d m z nu. zaman h r qaaq bir hkmrand, H r qu ayrca bir q hr mand. Byl bir h rd kim ba qaldrr, Plisd n b rsiz bir ba qaldrr. Kim dm z ki, arn valisi ru? Iil r syl rk n: Bumu arn bizl r B tdiyi dal t, kilm z bu r zal t, Bu zlm qar artq Bilinm z n tm li? Milynlarn s siyl Yrl ri titr tm li... nunun tplamal Blvik firq sin ,

72

_______________________Milli Kitabxana______________________
Birlikd s s vrm li R hb rl rin s sin . Bu lmaz h yatdan nlar qurtarar bizi Dru yl budur btn, Zavdlar ymal Btn sahibkarlar, H ycanda buramal. v hi alaqlara n k skin cavab budur. v t, drudur. Y, dyil! Y, drudur! Bir blvik hidd tl Atlb d z Bu trrruluq siz H bir lac vr m z. Sahibkarlar bu id n H bir z r r gr m z. nlar btn z r ri Dvl td n alacaqlar. Ancaq yn ac qalan Iil r lacaqlar... Arkadalar, durunuz, Baszlq tm yiniz. Blvik ylu dru, Baqa yl gtm yiniz. F q t trrristl rin Cduqca cdu qan Zavdlar ymal... S si tutdu h r yan. Baland trrruluq Fabrikada, zavdda, Bir yrl r ald, M hv lub gtdi dda.

73

_______________________Milli Kitabxana______________________
Trrr dy yzl rl Iil ri tutdular. Balayb l-qlunu, M hb sl r atdlar. Milynrl r z r ri Btn dvl td n ald, Yn zlm, t cavz, Aclq yrind qald. Gnl r kdi lk d Asayi ldu b rpa Yn sahibkarlarn vind zvq v s fa. Yn d khn dama, mirl r vuruldu Varllar qalib d, Uduzan ysul ldu...

74

_______________________Milli Kitabxana______________________
M N D ALAMIRAM ... M n ki, hala bir g nc m, midim var, anm var, Damarlarmda can, aan qzl qanm var. Madam ki, kksm d mir, alamaq, nin, n d n? Srnm r m h yatn uurumlarnda m n. Qaldraraq bam indi mhit badm, Badm ki, srnm yin snu ydur, buradm. Qapadm bir m zara kszlyn dan. Gzl rimd n silmi m mirsizlik yan. m ll riml tdim, gz yana lvida, Q lbimd indi mid, bir yks k buludlu da nmd grnm yir n uurum, n qazq, midsizlik iind alayanlara yazq...

75

_______________________Milli Kitabxana______________________
M N Tunma, tunma, d rdlidir bam, Bura, z yarama d rman d m m n. Uzaqda qaldqca trpam, dam, C nn t lsa bu dnyay nd m m n?.. M nim imanm bir, qim, zm bir, Bir m d n adm, qaynar gzm bir, Trk lu Trk m m n, m rd m, szm bir, Yl vr, yl vr, z yurduma gd m m n.

76

_______________________Milli Kitabxana______________________
B R S S G LIR UZAQDAN Bir s s g lir uzaqdan, yarm g ldi dil , Bir b rmi ylland bu yaral blbl ? Blbl, ylun d rs m nim dduum l , Bu yanq iniltimi dalarna sal da g l, Q lbim almaq n qadasn al da g l. M n g l rk n yurdun mvsm sn bahard, Gl nd gl yrin qzl tikanlar vard... Durma, blbl, bu hicran d rdli barm yard, Gt, bir an lsa da, gt, sin sind qal da g l, Knlm salmaq n d rdl rini al da g l. Durma blbl, var da qn qarl dalar bana, Trkm sal yurdun trpana, dana, Al bu gz yan, qat yarn gz yana, Dn rk n salarndan bir-iki tl al da g l, Slun ddaqlarndan gizli bir sz al da g l...

77

_______________________Milli Kitabxana______________________
TAMARA qsiz qalan bir dil kimi gz dik r k ngin , Gizli-gizli h sr t kib alarman, Tamara? Dalb dilib aamlarn yas dursan r ngin , Ab-daan D ryal kimi alarmsan, Tamara? Yadndam bir baharda z-z g ldik v cd , S n m n bir q udun, tdim bu q s cd , S nd n baqa almadm m n ilk bahardan bir mjd , S n knlm z ncirl y n balarmsan, Tamara? Yadndam mana sundun gy Brjmun suyunu, Ilk laraq m n qucmudum yks l n byunu, Bir q hr man amil kimi gds m lm yunu, Mana imanl bir mid balarmsan, Tamara?..

78

_______________________Milli Kitabxana______________________
SARAYLAR YIILIRK N nqilabi air Lahutiy Qasralar, branlar, frtnalar iind Ill rl dinl dik biz acql haraylar, D mir atlar apdq dlarn qucana, Biz ydq, biz dvirdik qanl saraylar. saraylar ki, rda qanl pyman l rd Iildi ysullarn z h rli gz yalar, saraylar ki, r ngi qzl qanla byanm, Insan k ll l rind n yaranmdr dalar. Biz vurark n z rb ni ctbal a qartala, Bir t kanla yld nu b sl y n yuva. M n bilir m, s nin d q lbind bir arzu var, yl ki n gzl rin uzaq bir yurda dalm. Ayrm bir dnyan ikiy , ba bu dalar, Bizd bahar alm, yri bran alm. M n bilir m qynunda qaynar uzaq mman, syanlarn iind k r gnl r v aylar, M n bilir m titr k ddaqlarnda Iran, Var nun da qynunda ylmal saraylar...

79

_______________________Milli Kitabxana______________________
KRIMDA AAMLAR M. Mfiq n rk n qzl gn qca dalar ardna, Baardm hyran-hyran dilb r t p l rd n. By atnca d nizd n nazl ay, svdal ay, San bus l r alrd l p l r l p l rd n. h, aamlar, aamlar, h l dilb r aamlar. Gr nasl bir yrdir ki, ll r rda aamlar. Sahild yks k bir yr, q dimd n qalma saray, Uzaqlardan bamaa g lirl r burda aya, S rvl r arasnda dunca svdal ay, n mqt dir bir r ssam qy g lsin tamaaya. h, m n d saatlarca durdum gz l yrd , Daldm n t bi tin dilrba r ngin . Dndm lim nrd , Krm nrd , m n nrd , yalm udu h m n uzaqlara, ngin ... Ay tkdkc nurunu gy d nizin zn , Sahild ki Gicgin yaldzlara batard. arpdqca dalacqlar Qrlancn dizin , Gz l dilb r uzaqdan min bir iv satard. Livadyada zvq alan bir iinin lind n nlayan qarmn s si ks d rk n gc y . G tirirk n atir bu yrin kmiini, H r k s hyran qalrd bu dadl bilm c y . Bu sarayda bir zaman mht ris knyazlarn lind qan dlusu pyman l r yanard. A qartaln qin s sl nirk n q d hl r Gc l rin q lbin lm z hri sunard.

80

_______________________Milli Kitabxana______________________
Bu sarayda bir zaman... Syl dil r, ddil r. Kinli gnrallarn v hi sin sind , M sum Krm qzlar zvq n dirildil r, Bir hqrq sn rk n bulan n f sind . yala g lirmi h ki, haman bu sarayda, Gy kml kli bir ii g lib d dinc l c k? V ya k ndli bir ysul, ahlarn g zindiyi Gy s rvl r iind yatb s rinl n c k?

81

_______________________Milli Kitabxana______________________
DALAR S SL N RK N y uzaqdan g l n ylu, byl sapqn gtm , dur, ylular sin mizd tdi apqn, gtm dur Bamzdan frtnalar g lib kdi, lm dik, Trpamz qan udaraq dalarmz qzard, Sultanlara yl vrm dik, ahlara yar lmadq, Sin mizd n k n ylu dumanlardan azard... H r gn yni bir rdu Kksmzd yl ad, H r gn yni bir qartal Qanad ad, ql ad. Bir gn biri g ldi M n m bu dnyann aas, Gy yaamz b gn ldu ancaq nun yna, qudurmu rdularn bitm z ldu qvas, Zirv mizd iz burad ahinl rin cayna. H r gn yni bir tanr b grnd gz . amill r cana g ldi, P nah g tirdi biz . zamanlar bamzdan ahin td, sar kdi, hakiml r hkm yl di, ya, yaman bilm di. r b g ldi, bu yrl rd n kazaklarla ar kdi, Lrmntvun hidd tind n yal Qafqas glm di. Bir unun tatna Yllar aan biz lduq. Bir unun batna lm saan biz lduq G l nl r kdi gtdi, trpaq qald, da qald, Qartallar udu gtdi, mydan yn b qald.

82

_______________________Milli Kitabxana______________________
Ba varmdr nlardan z rr nian, bir s r? N qlnc var, n qalan var, n mydan var, n vuru arpan rdularn ynanda yl s r, Gn mydan bizimdir, ba, bsatmz qurulmu. y uzaqdan g l n k s, Qayt gtm bu ylu. S n d tm g l h v s, Q z bimiz qrulu. 1929, D rb nd

83

_______________________Milli Kitabxana______________________
DALARDAN AT R L R M.K. l kb rliy Dn qarmda n vazikar gl r zl r ynad, Q lbimd ki mid yn cdu, cdu, qaynad, trafmda l zgi, qmuq, avar, lak, t r k m , ynaq gzl r, n ddaqlar, h psi yaban q m . Uzaqlardan uca dalar ks d rk n gzl r , dq yal t p l r , m m r dnlu dzl r . Al gyimli qzlarmz h psi vrib ql-qla, i k d rir dzm k n sapmadayd sa-sla. rmanlardan ab g l n, qayalardan szan su, Gy m m rli d r l rin skutunu pzan su, S sl ndikc , q lbimizin rpnard tll ri. svdal al maysn lal l ri, gll ri, Dzld yldzlar kimi siyah, qvrm salara. Balarnda l ngl ri b nz rdi al taclara. Bird n-bir qar d min bir yllq yaplar, Hala aq durmadayd qaln, d mir qaplar. Div gvd li hasarlarn dq skk bana, Bab durduq taril rin trpana, dana, Q lbi qrq rab l r min bir dastan urdu, Kmil ri yad tdir n fsan l r turdu. Bir vat vard zvq alard r zal td n, zlmd n, Indi bu yq stunlar b r vrir lmd n, N anlarn m clisl ri, n d ahlar divan, N d haqqa qar an gnahkarlar divan, N f ryadlar, iniltil r, n z ncirli sirl r, Yalnz alar sin sind lb gd n sirl r G zib, g zib dladq, qzlarmz yruldu. Qar d al l kli bir t p , Gl-i klilir t p ... H psi bird n halqa vurdu. Cun m clis quruldu, al cdu, inc , aqraq l zgink l r vuruldu. ynamaqn inc ubuq ld n- l atld, v , nazlar satld.

84

_______________________Milli Kitabxana______________________
Bir l zgink armaqda l zgil ri Kir d n, Bir l zgink b r vrir asavyurtdan, Suradan. Bir l zgink ynadrd nl rin lini, Bir l zgink qabardinin atrladr dilini Nazl Gn kildikc uzaqlara, ngin , Bylanrd qzl dalar sarmtraq r ngin . Dan zmrd yaasndan baan kiik aullar, Yazn dilb r aamndan inc bir zvq alrlar. Yalnz birc khn qala dnc y dalmad, Yrun, ar addmlarla bizd n uzaq qalmad. Arasndan d rin d r , s rin sular aard, t yind n iki D rb nd bir-birin baard. Da bana anlarn ilidikc gzl ri, Iki hri bir-birind n s bil r zl ri. Gn batark n bulaqlardan s rin sular iirdik, mrmzd n bir gn bl inc , aqraq kirdik. Biz dn rk n aam mavi kml gini gyirdi, Uzaqlardan dalar biz dik ban yirdi

85

_______________________Milli Kitabxana______________________
L ZG LL R ND Gl n n M n mrmd grm midim l zgil rin lini, Durmamdm uca, qarl dalarn dik banda. arabanla km midim cun ayn slini, apmamdm at stnd albuz dan dnd . Dn m n bir qca l zgi bir hkay t syl di, Bu ll rin dil g lm z n h qiqi anndan. Qartallarn lk sind n min bir misal dinl dim, Snm y n bir at duydum cun l zgi qanndan. Khn dnya bu yrl rd n atb gtmi krkn, Bar yanq minar l r sn mahnn b st l r, H tta qca l zgi atm nc rini, brkn, Bu dalardan tb g l r al l kli d st l r. Yalnz m nim svgilimin mahnsn dinl yir, Bu yrl rd khn h yat can kiir, inl yir. Cun atlar ab-dar, trpaqlra qan vrir, Uca dalar diyarna inci s p r, can vrir, Gz l bulaq tl-tl lur gy m nl r iind , Traktrlar b z nirk n yas m nl r iind . Syr dinc da dnd dilrba Atn, Damarnda svdal bir air qan qaynad. M n yrd buldum yalnz q lbimin n batn, G nclik qi canlananda knl tl-tl ynad. Adlaynca d r l rd n, t p l rd n at std , M n gnd n bu yrl rd baqa bir hal grm m. S h r, aam gz ytirib bu itiyar dalara, n, b tiyar dalara, Z ncirl yib r yimi bu ll r vrmi m. nunundur knl svir ab-dab, cma, Qarl dalar ama

86

_______________________Milli Kitabxana______________________
BULMAYAN B R S S Dastandan ann m m ktub Dyirl r m n ki, gn h r aam, titr k ll rin razi-niyazda. Bilir m ylumu gzl diyini, M n g l bilm dim s n bu yaz da Dyirl r h r sabah alnn mhrd , Gn yalvarrsan R sulillaha Bir y ummayb bu dilsiz d hrd , mid balamsan byk Allaha Barsan daima sar gyl r , D rdi d rdin kimi ar gyl r . B z n qulaq vrib zan s sin , D yiir bsbtn b t-b nizin, z tutub m scidin minar sin Khn s cd gahda bklr dizin ks d r mhraba snk bir nida, Can vrib durursan ddgn da. B z n z virib qara K b y , ursan srinin sn duasn. B lk d k n gn dn c k dy , Unutmazsan nun lvidasn. Qalarn altndan bab imala, Alarsan yurdunun ddy hala B z n kipriyind iki damla ya, arsan tzlu yllar stn . Q lbind rpnar gizli bir t la, Drl r ki, bir dua ursan m n , Titr k ddaqlarla m ni anarsan, Yanarsan, yanarsan, ann , yanarsan

87

_______________________Milli Kitabxana______________________
Lakin m nim ddgm frtnalar, branlar, Mhrablarda ks d n dualardan n anlar? srl rl izl n n qaranlq, ski yl, armad bizl ri bir nicata, min l. N d trb sind n tapndn m b din? M n anlamaq ist m m n m zh b, n yl, n din, M nim yalnz midim Trk q lbi, irad si, M nim yalnz tutduum mill timin haqq s si. M n yalnz iman tdim qllarmn zrna, Bu zr m ni qurtarb, aracaq yarna Dalar titr dirk n q lbimin daan kini, h, s n ki bilm zs n bu g nc q lbimd kini M n atmam khn , ski grkm, ann , Dinl s n uzaqdan can trkm, ann ! 1930, amilqala

88

_______________________Milli Kitabxana______________________
M N M TRKM Aiq m, cismim g r buzlu c h nn md yana, Damaz qrulu dalar bu tk nm z yasm Gr m l kl r vr l r c nn ti- layi mana, Syl r m: ist m m l c nn ti, vr Qafqasm! Qafqasn qi btn z r dlu dnyaya d g r, Ds l r yurdu unut, al Yni dnyay* g r, Syl r m, qimi vr, haqqm vr, yurdumu vr, Dinl sin qy btn al m bu bulmaz s simi! 1930, amilqala

Yni dnya ddikd , air kmmunizmi n z rd tutur.

89

_______________________Milli Kitabxana______________________
KPT DALARI* M n sana g lmi m uzaq bir ld n, M ni d sin n al, Kpt dalar! Bu dlu q lbimd daqn arzu var, G l m n bir laylay al, Kpt dalar! H r yann bir m , gy m n, ayr Artq m n n yazm t svir dair G lmi hzuruna sir bir air, Svgimi q lbin sal, Kpt dalar! Bir atirat dy qalsn d rind , Adm ks tdir d r l rind , M n gd r lsam da, s n z yrind srl r byunca qal, Kpt dalar!..

Kpt dalar Aqabad h rinin yanlndadr.

90

_______________________Milli Kitabxana______________________
YARALI LMASAYDI Kim vu niyy tiyl g z rdi bu dalar Sin sind can alan maral lmasayd? Kim air h sr tiyl sz rdi bu dalar, ind n q lbi qrq, yaral lmasayd. f Duman kd yn bu knl dalarna, Kim g tirmi adm slun ddaqlarna? Kim d rdi h yatn grnm z ahlarna, Bu knl knld n aral lmasayd? Kim m ni sald bilm m dayanlmaz bu d rd , Nrd m nim z yuvam, z lim, gnm nrd ? Anam m ni durub yaatmasayd rda, Ya iimd ki blbl ral lmasayd 1931, Aqabad

91

_______________________Milli Kitabxana______________________
AMUD RYA Amud rya, m ni al, c sur dalarn qynuna sal! Amud rya, dinl , M n s nin d rdinl , G nc ik n km d y m hicr il yas, Amud rya, m ni al, barna bas G l vut tyanm, S n duyarsan ki, m nim syanm. M n ddim ki, d li, cun z r , Gt qucaqla v yar l, M n ddim lk l ri Gldr n bir bahar l. Dm dim Buzlu imal ist gin Uyaraq, Bizd n uzaq Bir yr dl. S rti s n qanl imal, S ni d tdimi qul? K s r k yllarn, Balayb qllarn S ni d tdi kl ? Amud rya, niy b s Vrm yirs n m n s s? Ya nin dalalarn g lm yir syanla dil ? Syl gz yalar, qan sll ri bmumu s ni? Qca rq dalar qan udmaa dmumu s ni? Y, y artq dnd r quduz sll rini, Byasn al qana, ya al i y Dma trk ll rini!

92

_______________________Milli Kitabxana______________________
Atlb frtnadan-frtnaya. yn z ncirini qr, S n n druca yl, it , budur!.. Daaraq, Qanl at l rl drnaqlaaraq Yaamaq st r is n, al sana haqq! Byl lal ama, skutdan damaz istiqlal! Bu aam ist m m lsun cansz, Bir m l parlayamaz qurbansz, Amud rya, m ni al, c sur dalalarn qynuna sal. Bura, alsn m ni ruzgar lm , Baraq qimi qan, laym m n qurban. V qanmdan qataraq sll rin , A bu trk ll rin B lk bir gn yaayr bir idal, B lk bir gn by atar istiqlal Yn qy hkm l sin trk az, uzun yazd f rman kaz! Amud rya, m ni al, Qpacaq frtnann qynuna sal. S n bura dman girsin qanma, Qana girm k yarar z anma, B s n d n qru duyub, hrkm m n? Atamn lu, igid trk m m n!... 1932, Aqabad

93

_______________________Milli Kitabxana______________________
BYK H D MIZ Mnir Kari n zn bir nur ik n qanl ulduzun Zlm t lduunu qandn ddil r Trk n yaranm bu qca rq , Yni bir gn dar sandn, ddil r. Gz dikib qaralan dalar ardna, Bab q ribs din dma yurduna, r kd n qzaraq imal qurduna Altun rdular andn, ddil r. V t n bir raqd, s n bir p rvan , Dlanb bana qyardn cana, Bilm dinmi d r yurd sv n qana? S n d mill t n yandn, ddil r Qyaraq mill tin q lbini dal, Dzdl r quruna qllar bal, Altay q hr man, Trkstan lu, Dnyaya d y r bir candn, ddil r.

94

_______________________Milli Kitabxana______________________
PRAVDA VSTKAYA Yadndam, n il vv l dulduun zamanlar, zamanlar s nin s sin byl aqraq dyildi. Silindikc fql rd n qara sisl r, dumanlar, Biz qar an dm n qvv tinl yildi. ks tdikc gurlu s sin balara, yurdlara, Dalalanan tarlalarda a qzalar can ald. Amansz bir z rb vurdun sa, sl gd n qurdlara Yayldqca yarpaqlarn ura rqi an ald. n il vv l uduun mahn bizim marmz, Bu mar il n yan svincl tdim tamam. S n g nc rqin gn is n, iqlar qarmz Bitirdiyin n yana Z hm timizd n salam.

95

_______________________Milli Kitabxana______________________
HANI? Aam lur, qular dn r yuvaya M nim dnb qnacam dal* han? Sabah lur ban n r baya M nim qalb-n c yim yl han? Yaz g linc dalar duman quanr, D r l rd n sll r ar, banr, Knlm dyir nsuz nasl yaanr? Syl r m nim dulduum l han? H sr t qalb baharna, qna, Srdum nu uub g l n quuna, Bama, dstum, gzl rimin yana, M ni ndan ayracaq ql han?

Dal - budaq.

96

_______________________Milli Kitabxana______________________
Q R B QUUMA Q rib quum, bu g liin nr d n, Uub g ldin hans dadan, d r d n. M n anlamam kksnd ki yaradan, Bihud dir, m nd m lh m arama, M lh m lsa, qyaram z yarama Hans c llad kksn dil y n, ski bir yaram yl il y n? s s n , iind d rd balayan? Byhud dinl tm mana n van, M n n bilim kiml r yam yuvan Kim dst la, yarana kim ili ? Bir bulsam, bu d rdimi bl . G l aldanma zmd ki gl , Dal ruhuma, kirdiyim an gr, Gir q lbim , id n aan qan gr

97

_______________________Milli Kitabxana______________________

MHAC R TD

y Az ri trk... y v t ndam... S nin qar t lunmu haqqndan dan daqnlna t rcman laym dy ayqrdm... N yazq ki, bu hayqr snunda qrq-tkk an hqrqlarmdan ibar t buq bir s s ldu... Ah... Bu s sd bl s ni, h m s nin qini, h sr tini, q ribliyini azacq da lsa yaada bildims , n mutlu mana!.. Az rbaycanl Almas Yldrm, 1936. RAN QIZI Qrlarda* ny s siyl balayr aam, Dalar mavilikl r saralan ngin. Gz l qz, gl zn n q d r r ngin? h, lsaydm m n d bir n li yyam, lahi bir ql g l r k v cd , d rdim can alan gzl r s cd Parlayr rasann altun qbb si B gnlk mrnz var, san g lir lm. Qaldr znd n qara hicab, glm, Dinl m g l q mli, bulmu s si, buludlar iind n qalma rtl, Slmasn sin nd ki T brizin gl

Qr l, s hra, dz n.

98

_______________________Milli Kitabxana______________________
Aam minar l rd n vrilir zan, Gzl rind parldar mirvari yalar, Syl , nin atlm q l m qalar? Tyan d n d rdini ymudur yazan? Bab daln gzl r dalr huum, Syl , gz l hriyar, n d n s ram? M n ki, dan im dim Qafqaz rab, Ya nin dn r bam, aar gzl rim, S n kdiyin yllara baar gzl rim, araf altndan b z n dib savab, Gst rirs n ay kimi gl zn, Salrsan yalma dlar Qzn. Bir zamanlar m nim d yal Qafqasda S n ar naz nin bir im vard, S sind n Kr card, Araz alard, Drl r ki, indi qalm l md , yasda Baar q ribs y r k dma yurduna, Gnd r salamn s n dalar ardna Yl uzun, m l uzaq, mrmz qsa, Bir gl grdl r biz dnyada, Gz l qz, vr i yim cun bir bad , Kim bilir b lk dnm m bir d Qafqasa, G l s n mana yl bir t skinlik vr ki, uyaym yurduma dair bir trk 1933, M h d

99

_______________________Milli Kitabxana______________________
B R PARA L n t arma, h m szl rim , y v t n, g l d grn gzl rim ! G l grn, dsun h yatmda afaq, M n v t nsizmi duldum? Bu n haqq?.. 1934

100

_______________________Milli Kitabxana______________________
AZ RIN* DUASI H sr t qalb dma yurdun nazl mfiq qucana, Gzl r yal, byun bkk, v t nsizmi l c y m? Gz dik r k yad ll rin fa vrm z cana, Byl q rib, bir paracq k f nsizmi l c y m? Ulu Tanrm Gnahm bu, bahar g ldi, m n aladm Bu bir lin dil yidir, yad bir sz uyduum y. Dnya svdi, m n d svdim, ll r gld, m n aladm. Svdim, amma dizl rin bir d f d ba qyduum y. Tanrm! Mana mu grdn d svuran trpam? C nn t s nin, K b s nin, bir m zarlq yurdumu vr! C h nn md n alsn bura dnya m nim sram, M n yalnz bir iim su, ba qyacaq bir az da yr. 1934, T briz _______________ * airin lunun addr, hal-hazrda Istanbulda yaayr.

airin lunun addr, hal-hazrda stanbulda yaayr.

101

_______________________Milli Kitabxana______________________
GLCKL
*

H SB -HAL

Daln mavi gz kimi d rd andran dalalar, Cduqca knl car, durma, amandr, Glck! dan b ri q lbimin tll ri ynamad, D rdim bamdan aqn, halm yamandr, Glck! A qynunu, uzaqdan g lmi m, yaslyam, li, yurdu alnm bir q rib Qafqaslyam, Z nn tm ki, ysulam, Krly m, Arazlyam, Bakdan ayrlal yan zamandr, Glck! Dlab Trkstan, Iran addm-addm. Q lbimi ayacaq bir bld bulamadm. S nd mi ks d c k bilm m ki, indi yadm, Knl zg bir aqa b lk dmandr, Glck! Ylsuz bir aiq kimi sanma ki, s ni buldum, M n uzaq bir Gygln ylunda byl sldum. Bu drudur, bir dstun urunda qurban ldum, Bu bizim tdiyimiz hdi-pymandr, Glck! h h r bir ainann, h r bir dstun ii bu, Kims d ydur gnah, dnyann gdii bu, M nim d ilk qimin frtnal q bu, Knlmd yalnz qalan k skin imandr, Glck!..

Glck laz ilq sind bir gln addr. alnmam qar t lunmu, urlanm. Bld ( r bc b l d) h r.

102

_______________________Milli Kitabxana______________________
M N M PRTSTM C miyy ti qvama aq m ktub Dinl , s n y haqq dy zlm lan yuva, Bir mill tin f rdiyim, m nim d bir s sim var. Dalar al qanmla byanm bir lk d Anlasan yaamaqn n q d r h v sim var nun rus ddiyi yr trpamdr, damdr, nun bandak tac m nim dvl t quumdur. Jnvd sunduu my, m nim gz yamdr, h, bils ydin bamda n b lam, n yam var. Bak m nim K b m, mhrabm, yurdum, Ylunda qanl ara ill rc qar durdum. Rus z ncirini ilkin m n yn dim, m n qrdm, Dnyaya mjd yazdm: azad bir Qafqasm var Bir gn bir dst grnd, biz bir bad sundu, Sundu da, bamza tlk gtdi, qurd qndu. Yand m lim, qim, v t nim, da yand rtada qan, pt l, at , kl, duman qald. Tfu tari tfu t rsin mi dland? lk miz paraland, barna d qaland, Mill tl rin namin z ngin ll r taland. Dalara ks d n s s: yalnz ah, aman qald Artq nazl ld tt c k bir caq y, Ann l rin gz ya azmayan bir bucaq y, yvah ki, ba qyacaq n bir diz, n qucaq y, Anladq ki, dnyada ya y, yaman qald

103

_______________________Milli Kitabxana______________________
Dinl , s n y dnyann haqq arayan dik ba, bir v hi hkmdar, idigi qan m nimdir. Bir quldur bir z nginin lurmu arada? Sana bir can vrirs , lb t can m nimdir. M nimdir sad altun, para, alnm M clisd haqqm diyr, haqq m nd n alnm, Mskv dyib km yin, ayaqlara salnm, Var-yu talanm Az rbaycan m nimdir. Dnya bilir bu haqq, nin n d n danlr? nun apqn lduu h p iind n tannr. Mill tl rin dm ni bir dvl tmi sanlr? na qar h r zaman k skin syan m nimdi Dinl , s n y cahana haqq gst r n masa, Dastanl, grcl hakim bizik Qafqasa. Al m b r lsun, g r bizim lmasa, Ylunda tkl c k sn damla qan m nimdir. Vrin m n yurdumu lsun c nn t buca, Bir dvl t quraym ki, slhn dma ca. Banda dalalansa byal bayra, zaman z nn d r m btn cahan m nimdir. Buran qca rqi bir az da yaasn hrr, Yt r ki, srl rin altnda ldu sir, Dnya istiqlal dyir, bu nun da haqqdr. Bu uurda ynilm z qvv t, iman m nimdir. Buran paralansn zlmn haqsz yaps, Silinsin yr znd n kmmunizmin kabusu, Mill tl r alsn z yurdumun qaps, nsanlara hrriyy t! Bu dil k, an m nimdir!! 1934, laz

104

_______________________Milli Kitabxana______________________
MURADI K RK N Ayr dalalarn h r d r d n, Bu yr hkmn aldn nr d n? A k f n rtl dalardanm? Sana qan udduracaq v hi ddaqlardanm? Dur, Murad, dur, Yt r adn d lic , n hr nd ki qan? Bir gl uruna bir qi yan, D li bir q lbin bir iv simi? G l Murad, bma m nim gur s simi. Dur, Murad, dur ki, qudurdun, azdn, S n m nim q tlim f rman yazdn. G l Murad, g l d d yidir bu ylu, lma zalim f l yin mrin ram. Bu ylun n snu d h tl , f lak tl dlu, M ni bmaqsa m ram, G l qpar q lbimi vur dalara, vur, Yni qurban sanaraq inl , qudur Lakin fsus, n yazq, kdi k n, Canl bir tl qparb almaq n q lbimd n, imdi y s nd hn r N yazq, kdi k n imdi m n N s nin sandn aciz biriy m, N k r ml r kimi bir s rs riy m. Ki db yalvaraym dizl rin , Y,y, artq riyalar dlu Durun grn n gzl rin . Aldanb girm m, bir qnl tuzaq, N yazq, kdi k n, qaldn uzaq Dur ddim, Durma, s n ist rs qudur Al da bas barna buz ll rini, Tpla g l dalarn a sll rini, Qapla dur sa-slumu;

105

_______________________Milli Kitabxana______________________
N yazq, s n k s m zs n ylumu. N yazq, kdi k n imdi m n, Frtnalardan d li bir zvq dalan, Dalalardan gc alan, Qan, ata, dala, bran yna bir anl quum. Mana qan im yi mr tdi bu gn hayqrm. nki qan im y n haqq almayacaq, Aciz lsam, mana yr qalmayacaq. Bama knlmd bu gn bir sra yaslar yaayr, byk Krl r, Arazlar dayr. Aprl 1935, Karakan

106

_______________________Milli Kitabxana______________________
BATAN GN S n bynimd dan qlcmdan d aldn, y ruhumu, qimi ytim buraan gn , S n gd li mrm frtnalar ldu Nrd , hanki bir fqn d rinligind qaldn, Bu drumu q lbimi dndurdu bir buzlu l, Ya bu n dir knlm saplanb qalan m l?.. Aiql rin bir daha s ni bulmasn dy , Bu drumu kdigin yrl ri yd, yad, Ya bu n , aran sra qanl izl r burad?.. Dyirl r ki, varln qard bir klg y , B s bu n , m hbus kimi iimd rpnan can, S nmis n, q rib V t n, s nmis n Az rbaycan? 1935, Karakan - laz

107

_______________________Milli Kitabxana______________________
QAFQAS Bir zamanlar Pukinin dindirib l mini, na m nfa* yrind gz l bir c nn t ldun. Svincind n az qald qrsn da q l mini, bir hakim rus kimi cdu, s n d rd dldun. Bir zamanlar syl di, qrurla g ldi v cd , Qafqas altmdadr, m n z rind y m ddi. Kazbkin dik bandan sana d r k s cd , Qpardn ahlar bir svincl dinl di. M n n bir Lrmntvam, n bir qadir Pukin m Ki, bir rus q l miyl m dh l y m dan. M n yalnz yaranmam almaq n qadan. Q lbimd v hi dy nl r y kinim, Az ri, grc, dal bir ruh dy anmam, M n yalnz s nin n lm y yaranmam. 1935, Karakan / laz

M nfa srgn.

108

_______________________Milli Kitabxana______________________
SUSUN Ddi-qdu yayanlara Yryrk, ylumuz tikan, ala, da, d r , Q lbimiz alv ald bir snm z htirasdan. Yryrk, bu ylda qurbanlar vr -vr , Varlmz kl ldu ddgmz bu yasdan Susun, siz bar susun, g lsin dil g dalar, Titr sin aclardan z h r sunan ddaqlar. V t n at d , qanda, Araz car, Kr alar, Sizl r utanmadnz talanm Qafqasdan. 1935, laz

109

_______________________Milli Kitabxana______________________
QRB TD M n trpa at l yrulan bir diyarn Ddum yad km l rl yn n n yaasnda. mrn udub k n h r qn, h r baharn ind m n alaram yalnz nun yasnda Basdm h r trpan qy c nn t lsun z, M n nu bir an n tapdayb k c y m. Varsn da buz balasn h r bir m nin gz, M n yn idiyim audan i c y m. Varsn h r i k, mana vrsin bahar mjd , Q lbimd ki dalarn gtm z bandan q. M n d m m qim yad bir m b d s cd , Bura, gtdigim ylun tufanlar lsun i M n qrb td l rs m q lbin salma il *, Syl , dstlar gmm sin n imi trpaqlara. Yaaraq vcudumu kl dib vrin yl , B lk bir z rr alsn ruzgar bizim dalara. Y, m n lm k ist m m, grm d n dma yurdu, M n rda alamam, m n rda gl c y m. Syl , qy svinm sin Krmlin v hi qurdu, M n tufanla duldum, tufanla l c y m!.. 1936, laz

il byk d rd, zab.

110

_______________________Milli Kitabxana______________________
BAKI Bir zamanlar adna q udum ll r , imdi artq q lbimin iind inl , Bak Urunda arpanlar qllar bal gtdi, M n yanaraq kl ldum s nin d rdinl , Bak Bir gn istiqlal ddin, biz atldq qvaya, S n barnda qanl bir yr adn Mskvaya, Kim ddi vril s n l qan bir yuvaya? Kim ddi bir mujikin mrini dinl , Bak? Dnyann at dlu sin si m n m dy , lk laraq at i vrdin Prmty z ncirl ndi Qafa, sana can dy -dy , Gmld knll r qi s ninl , Bak S n zmrd bir tac ik n bizim qca Qafqasa, Dm n svinc vrdin, bizi drdn yasa. qimi qanla bdu, m n dstmu dyim rusa? dlu kksm qabarm daan bir kinl , Bak Yanark n S bayld h r aam yal mayak, Ylumu ill r il gzl y n ann m yaq Taly ba, uzaqlar yan, yanlar uzaq, Uzaq dalar ardndan g l m ni dinl , Bak 25 iyul 1935, laz

111

_______________________Milli Kitabxana______________________
B R GND L N K ZL R Ann l rin ld g z v Yurdavar* n M n dyirdim ki, bir gn varb ana yurduna, p rsiniz anamn tz basan m zarn zl diyim gnd m n lm lsam, bl Siz m nsiz g z rdiniz Baknn z rini L n t lsun m n yar lmayan bir f l ky , Dm n k sildi m nd yti n h r dil y ... M n dyirdim qimin gl amayan bahar, Sizinl fyzl nib, yti c k, gl c k. mrm qarmk n siz glm di bar, Dinin uymadm ylsuz, imansz f l k, Cvrn tab d rs m dalar d l c y m, na bir gn mrimi dinl d bil c y m Artq nlar gmld Alama, yazq ana, Bu bir tal cilv si, km li zabn, Bir gn hsab srark n h r gd n qurbanna, Tanr lsa da, Qaflar kir r q z bini. Alama duyulmasn qrb tin tinliyi, Alama qrlmasn q lbimin m tinliyi. Bir gnd iki qurban z rr c tutmadm yas, M n bu ylsuz hkm d yn s r dinl dim. Ah bir gn dn bils m s n , y nazl Qafqas, M n yalnz s nin qin, h sr tinl inl dim

ld g z v Yurdavar ld g zm d n, yurda varmadan: airin bir gnd l n zavall uaqlardr.

112

_______________________Milli Kitabxana______________________
Bu inl yi dnyada q hrin n imansz, Yalnz bu inl yidir q lbimd aan sz. Baqa bir y dinl m m, mana yurdumdan u, Anlat nun qini, unudaym yasm S n aldrma q lbim saplanan bu cift* u, u mana ruhumu, cismimi, Qafqasm l n ld, lm y n h sr tim rpnan can, u, gzmd tutsun dduum AZ RBAYCAN 1936, K ban laz _______________ * Cift - ct.

Cift - ct.

113

_______________________Milli Kitabxana______________________
M NM ?.. Srmayn kiml rd n m, haralyam, a dstlar, Knld n frtnal, bralyam, a dstlar, Qzl bir qurun aldm, yaralyam a dstlar, Cvrn tab d rs m, dalar d l c y m, Qurban q bul d rs , ylunda l c y m D ym yin, siz d ym yin, ta q lbimd n dalyam, M n dnyaya n* vr n Altaylarn luyam, trpaqda dmuam, trpaa balyam. st m m bir yaban gz diksin bir dana, Yl vr, yl vr qnaym dalarn bana y yllarla uzaqdan h sr tini kdiyim, Urunda gizli-gizli gz yalar tkdym, N bu, dinsiz taly byl byun bkdym? Gzmm kr, qlumda qvv timmi y m nim? Hardasan, y kmiim, g l, q lbim a m nim! M nmiy m Altaylarda ba gyl r d y n? Tarii m nmi yazdm, tarimi m ni y n? M nmiy m indii byl t v kkl ba y n? Hans zalm, m nim qllarm bk c k? Hans qvv t, m ni z ncirl r k c k?

n an, hr t.

114

_______________________Milli Kitabxana______________________
S R AZ RBAYCANIM Nrd m ni gl qynunda duran, mirimi gz yayla yuran, Biyimd layla balam aran, Az rbaycan, m nim batsz anam y, N bir il h sr tinl yanam, y?.. Salam ds m, ruzgar alb gtrs , Ar dadan Alagz trs , Gur s simi gy z r ytirs , z r cub z ncirini qrar y!.. Hkm ts , bu s rs m gdi dursa y!.. b r alsam Muanmdan, Milimd n, Nazl Bakm, nft qan glmd n, Kim dmi ki, dm ad dilimd n, Az rbaycan, m nim siz yurdum y!.. lm z qim, iimd ki d rdim y! Gnlm t k K b yapdm s ni m n, S nsiz nd m qrb t ld gn m n, S nsiz nd m Allah m n, dini m n, Az rbaycan, m nim tacm, tatm y! yanmazm kr las batm y?!

115

_______________________Milli Kitabxana______________________
B LM M K lum Az r Gn g lib ta sn v d l r ytinc , Q hr las bu ayrlq bitinc , Baamzda sar blbl tnc , st kl rim lacaqm, bilm m ki Gn ssl rk n alnndak na, M n ardnca drmanrk n yuu, Dalara saldm zl min* quu, G lib s n atacaqm bilm m ki Qvuark n yurd bayrama, dyn , alanacaq l yn -yn , S n rinc gzl diyim gn , M nim mrm atacaqm, bilm m ki

zl m h sr t. rinc ytinc

116

_______________________Milli Kitabxana______________________
YURD H SR T M n yurdumu andqca d rind n, Q lbim qpuyr sanki yrind n, Yurdum ilahi uca Qafqas, Vrmi m n ilham z ld n. Sundum nun qiyl yr kd n At dlu bir cam z ld n. M n ruh alamam baqa gz ld n, qim!.. ilahi uca Qafqas Qafqas!.. yal sin li dalar, Hicran duyaraq ddy yasdan, Qa yz s n lik mat mi salar, Bir r mz laraq Krd n, Arazdan. Quzun nu h sr tl qucaqlar, D rdiyl can dalalar alar Hyhat N yazq, bir qanadm y, Bir anlq uub dalar asam, T rlan kimi Gy Gld dlasam Azn pusudan bir atlan , Q lbd n vurulub yrl r ds m, Bir l hz trpaqla ps m Trpaq, yal klg li trpaq, Qynunda m zarm da s rinl r. Ruzgarla d n h r sar yarpaq, Ruhumda can arqn dinl r

117

_______________________Milli Kitabxana______________________
RQ t, qumrum, t, s n ki, m nd n b tiyar, H lmazsa, qnacaq bir yuvan var, S nin bu yallq, s nin bu dalar, N bir yurd h sr ti, n sla* d rdi Bunlar kr f l k h p m n vrdi S nin qanadn var, m nd ql qrq, S nd gz l bir s s, m nd hqrq, Sardqca knlm m lun ayrlq Qar dm dalara b nz yir bam, Bir bulud lmayr bl yldam. t, qumrum, t, s n ki, m nd n b tiyar, Qanadn var, hrlyn var, yuvan var, U, m nim yrim dalar sar, S sl n yurda bir n va rqisi, Hrriyy t rqisi, yuva rqisi

Sla v t n.

118

_______________________Milli Kitabxana______________________
QURBANIN LA BILS M Alama, alama, y gzl ri buludtlu yar, Bar uzaqdan lsa, qadan ala bils m Bir t rlan kimi qnsam qar yall dalara, Bir vu vursa, ds m, sin nd qala bils m, Qurbann la bils m Yn yalar grnd daln gzl rind , Bir qurbanm gd n var buz d nizl rind ? Ill r byu bir bahar grm y n dzl rind , Gl kimi alsam da, gl kimi sla bils m, M n s nin la bils m Dn bir yaral durna bir b r vrdi ac, Ddi: Dalarn issz, y qumrusu, turac Bir d rd dms n ki, bulunmazm lac d rdin bir m lh m, dir d rman bula bils m, M n s n g l bils m

119

_______________________Milli Kitabxana______________________
QUZUN N Bir zamanlar v cd g ldim cun s sind n, Dinl dikc d rdl rini sarldm saza. lham alb dalalarn kin m sind n, Diyar-diyar srkl ndim d rd yaza-yaza imd ki d rin sz yadnm, Quzun? Ddamda dnub qalan adnm, Quzun? Syl , s n n d n D li z r dmil r? Kr talyin ld n- l g z r dmil r, S ni sv n z canndan bz r dmil r? Ytm z ldu yllara gz dikdiyim, Quzun, Bitm zmi bu kr f l kd n kdiyim, Quzun? Syl n dir znd ki qzl l k ? Qanm vrdi yarasndan qucduun lk ? yalnm gzl rimd bu mavi klg ? y uzaqdan qadasn aldm Quzun, Gur s sini dst lin saldm Quzun..

120

_______________________Milli Kitabxana______________________
SILAYA* VARACAAM Yl vr, kil nmd n, y ylumu k s n da, Gn g ldi, yt r artq, slaya varacam Al m ni qynuna, y Duya aan irmaq, M n d ab d rdli trpa saracam Yt r artq, ldu qrb t ld qaldm, Ayrlq sit miyl qvrlb bunaldm, , grn gzl rim , y qadasn aldm, F rhad kimi ylunda dalar yaracam Ya ld sanmasn aldm bu yapadan, Min k r byl dm frtnadan, bradan, Gn g l r qaldraraq bu dalar aradan, vr nd ki z nciri yn m n qracaam Kim dy r ki, knld atir n y, yadn y, L n t rim ki, nda s nin adn y, Sanma ki, knll rd q rib bir f ryadn y, M n s n atmaq n s ni aracaam.

Sla - v t n

121

_______________________Milli Kitabxana______________________
B R GN Sanma gtm z bamdan bu k v tli buludlar, im k lub fqd n yn aacaam m n. Gzl ri uzaq ylu b kl y n nianlya Z f rl rd n r ng alan bir gl taacaam m n. Tunma g l bama qnan dvl t quuna, Bura m ni gtrsn bir m l savana, Bir gn b Kazbkin m rur, dik bana, q hr man ll r anla baacaam m n. Syl yiniz yurdumu yn y n amansza, D ym sin tll ri p rian duran qza. Bir gn knl taprb da dvir n bir hza*, Cun n hrl r kimi rda aacaam m n. rdadr h m varlm, biyim, m zarm da, rdadr g ncliyim d , qim d , baharm da, H l titr yir ad slun ddaqlarmda, K ndimi at ind bir gn yaacaam m n

Hz gc, sr t.

122

_______________________Milli Kitabxana______________________
NYL Y M Kdi bahar, bitdi gz*, dalar q ald, Dst lind n bir b r almadm, nyl yim? Bab, bab yllara gzl rimi ya ald, M n lin ylusu lmadm, nyl yim? G zib, g zib dladm, dnyan s r kimi, Y las yad ld h r yr m n b kimi rpnaraq didildim yaral bir qu kimi, Dinc l c k bir yuva bulamadm, nyl yim? Ah, v t n, yurdum siz, c nn t bir lk , nsuz byl yaamaq, m nc , iyr nc bir l k , nsuz din bir fsan , nsuz Tanr bir klg nsuz ilq td n ilham alamadm, nyl yim? Vrin m n yurdumu, qaya lsun, da lsun, Ayaqlarmda z ncir, ddym bir a lsun, M n lrs m ylunda, sv nl ri sa lsun, zm trpana sr m dim, nyl yim? G lib yal qynuna gir m dim, nyl yim?

Gz - payz. A - tr.

123

_______________________Milli Kitabxana______________________
A DST Gl n yapdm, gll rini yl ald, Bir t k qn sini d rm dim, a dst! Bir baa saldrdm, g ldi sl ald, Birc myv sini grm dim, a dst! Dsta bl baladm, tuzaa ddm, Canan can ddim, uzaa ddm, fsunlanm qzl bir aa ddm, Birlik dil yin rm dim, a dst! M n baark n svdiyim Duya*, S n rtaq l bu idiyim auya, rda bir g lin var, qald yaya, nu bir dyunca sarmadm, a dst! Bu arpan q lb nun, bu t k can nun, Damarlarmdak aan qan nun, Knlm cduran bu iman nun, M n zg y knl vrm dim, a dst

Du - rq.

124

_______________________Milli Kitabxana______________________
LM KM , YAAMAQMI? Bir an susmaq s rin trpaq altnda, Qurtulmaq bu ar, snsuz zill td n. Zrmu c b zrayln p nc si, Dasilla* dn n bu gc ill td n?.. Kim dayanar bu iilm z auya, Tanrm nu vrm sin bir yaya?.. V r m lsa, hkmn tz bildirir, c l g lir slun z gldrr, yirmi ildir n bit r, n ldrr, Cig rl rd n qpan ah da qalmad z tutacaq bir d rgah da qalmad S n ist s n yan riy - riy , Bir gl umsan, bahar dn r griy , ll r k r, yl ytim z yarya, Bir sarabm m nim mid sandm, m lin inamyla yandm?.. Zaman qsr, dadsz mr bitmiyr, D v t n lm l gtmiyr, T k bir qurun, ysa nam ytmiyr, lm kmi Ya mid bl balasam, Yurdum n bir az daha alasam?

Dasilla v t n h sr ti.

125

_______________________Milli Kitabxana______________________
*** Drl r rda bir c nn t var, Svda sunar m l kl r, z yurdunu qyb tmi bir air rdan n b kl r? Drl r rda ymu lm Z mz m suyu iinc , Tanrm! M n s n lm vr, Qaf dandan kinc . Drl r rda n bir v t n, N hicran var, n d kam, M n dur qrb t ld V t n hicriyl yansam

126

_______________________Milli Kitabxana______________________
QRB T M KTUBLARI radak H mir m
*

dan ldu almadm, Bacm, s nd n n bir m ktub, n sraq, Bils m n q d r d rind n zl mim, Gzl rimd bils n nc titr yir, sydl, am qulu trpaq. H l bizim vin li baamz, m nim nar aacm, Yrind dururmu, bacm? Han b s, s n bu yaz m n Nianlmn il diyi, Gz yalaryla pb gml diyi, Mavi, ip k bir m ndil yllayacaqdn? gzl dim, yay kdi, Q da bitdi, Bahar g ldi, badamlar i k ad, H l s nd n b r y, Harda m nim ip k, mavi m ndilim? H l g l c k dy , Bynumu y - y Ill rl gz yalarm qurudan, Qrb t qulu m ndilimi qlaram. M nim bircik bacm, Dinl , sana anlataym qrb ti, Q hr las, kilm y n naz var, Qrb t ddikl ri issz bir ada, Drd t r fi ucsuz-bucaqsz d niz, Sahill rind yalnz,

airin bacs Snan ill r nadan bir s, bu satqnn bacsdr dy nian vrmidir. Bu nahaq t n d n sarslan Snann bana hava g lmi, qardann yad gzl rd n s yl qruduu m ktublarn yandrm, uru durulmadan v fat tmidir. M ndil yaylq.

127

_______________________Milli Kitabxana______________________
Qayalara arpan sularn s si, Bir d q rib martlarn* rqisi Burda n ana s si, N d s nin s sin var, N d qara gzl nianlmn n m si, q n , svgi n , Bilm z bu dalar. Bir q ribin zn Bab glm z bu dalar

Mart - qaay.

128

_______________________Milli Kitabxana______________________
L N T A RL Y M Durma, gz l svgilim, a m ni, sv m ni, dan b ridir ki, m n bir gl mhtacm Ddum, dal sard qzl bir alv m ni, Harda yal dil yim, harda m nim amacm*. Nyl yim, f l k m ni m hkum tmi qrb t , L n t lsun sunduu au dlu rb t M n bilir m bu ylun y ucu, y buca, tuz b bahar kdi, tuz b qa ddm, T rk d li dilb r, svdal quca, k nl r bilir ancaq, n zalim i ddm. nsana n mq dd s s ad t, uca dil k, Svgilil r yannda, dduu yrd lm k. Yad yr ancaq q m il r bir aiqin iin , Drd vr gl n lsa, ist m m m n zg yr. Bir dan d gim m Misir , Hind , in , Tanr c nn ti vrs , m n dy r m, nu vr. C h nn m lsa bl , mana z yurdum g r k, Atlaram qynuna svin r k, gl r k. rda bir qaya lsam, yaslansa yar klg m , nsuz burda hr ti, airliyi nd m m n? Ann m m ni dark n qurban dmi lk m , Bura m ni gz l qz, z lim gd m m n! L n t airliyim , rim , h v sim , Hardasan, ay nazl yurd, s s vr m nim s sim !

Amac m qs d. Yaslansa syk ns , z tutsa.

129

_______________________Milli Kitabxana______________________
QAL, SVG L M Qal, svgilim, qal da m ni yla vur, Gc g lins yurd bana k c k M n artq gzl m m gn dsun dy , Kim bu bitm z intizar k c k? Qal ki, yllar uzun, m l uzaqda, Bu uurda lm d var, tuzaq da. Qal svgilim, qal da atm g ml * Scaq bir pl alnm n ml , Yt r, gn kirdim m n bu zl ml . S n aldrma, dalar kid vrm zs , Frtnalar qpub ylumu k ss ! Qal svgilim, qal da, qular tyr, Gzmd bir sava ksi tutuyr, Qal ki, zaman kdi, gnm bitiyr l n dyir, ba bu miskin durua, Qllarnda gc ymu bir vurua? Qal svgilim, vr umu, yaym, k altma khylan taym, Kim m nim inkar d n syumu? Hans qvv t bk n m nim qlumu, M n gd rs m kim k s c k ylumu?

G m - yy n. Khylan t miz qanl (ata iar dir).

130

_______________________Milli Kitabxana______________________
Qal svgilim, qal ta m ni yla vur. Dm n ki, q lbimd ac var, km m diz , vurulmazsam aradan H l m nd Bzqurdumun gc var. S n aldrma, dalar kid vrm zs , Frtnalar qpub ylumu k ss

131

_______________________Milli Kitabxana______________________
QIZIL KL L R DNYASINA Hrr insanlq hayqrd: Q hr lsun zlm, qru, kin. Vrdi milynlar qurban B s yn bu qru n ? Mill tl ri qzl bir raqla bim k n rtlayan barbarln skisind n fark n ? Dnya yn t rsin dn r, s rmu bilm m, Qanl badir l rl * yl nm k mu bilm m, Bunca kilmi m k bihud , bmu bilm m, Mzt rib ddaqlarda bu bitm y n ark n ? Harda t h kkm, zlm, milynluq sir insan, Harda t qibl r, srgn, tp-tf ng, lm v qan? Qaldr d mir p rd ni, hkmn vrsin cahan, L n t qzl dnyann kl l r c nn tin ! A, gst r h r gu ni, h r k si var, k si y, M n bilir m ki, rda uan quun s si y, Hrriyy tmi dyirs n? Yalan nun ksi y, Milynu b paradr rda g migin, tin

Badir gzl nilm z hadis , d rd, q m.

132

_______________________Milli Kitabxana______________________
MQ DD S T LAL* Qaranlqda gzl rim dikilmi fql r , Bir frtna s si var, buludlar gyd dal-dal Am Du barn sk c k f ql r , Qp, y d li frtna, ri ni knlm sal, tilal ist yir m, mq dd s bir itilal Dan gn l qpsun bir an v lv l si, Grnsn qan kpkl qasrann yl si, Bitsin sir trklyn, bitsin artq il si, N z ncirli bir Qafqas, n qan qusan bir Ural, tilal ist yir m, mq dd s bir itilal Svursun mmanlara gvd , bacaq, bil k, ba, Yr girsin, Krmlin qalmasn da std da, Hrr insanlq urunda balasn q tli-sava, Vat g lmidir, y zaman, bir lm rqisi al, tilal ist yir m, mq dd s bir itilal

tilal syan, inqilab. Yl yal, uzun sa.

133

_______________________Milli Kitabxana______________________
B R GN G L C K rda rta Zamann v h tind n yadigar, Qaranlqlar iind qurulmu bir C nn t var. Bir c nn t ki, z yi qanl bir Krmlin Milynla qafa udmu t m lind yks lir. Ruh alb D li Ptr v bir mdhi Ivandan, Dnyan yb yamaq m lind yks lir Krmlin, nu srun tariin yaprana, lm qalasnn nasl qurulduunu N milynun qan il nmi tprana, N milyn gnahsz ban vurulduunu. Krmlin, skid n b ri zlmn qayna, Krmlin, hrriyy tin q brini qazan qala, Krmlin, indi d qrmzlar yna, Nrnlarn Rmas yannda hdir bl rda qurmu yuvan cift bal qartallar, rda v hi arlarn tai z f rl ri var. rda hrr lk l ri saran z ncirin ucu, rda qanl prinsl r v knyazlarn gc, rda Kutuzvlarn, Nvskil rin yad, rda Suvrvlarn, Dnskylarn ad. Qanl d hlizl rind canlanr Kuzma Minin, Divarlarda klg si titr r Krpatkinin. rda D li Ptrnun hirsi var, m li var, rda ssialistl rin ruslaan t m li var. Krmlin, arln qanl tatna yuva, Krmlin, bu gn d rnlaan Mskva Y rda hrriyy tin gzl grn n ksi, B lk var da, bulmu sulu zindanda s si. rda qan l k sidir trpaqda qalan izl r, rta an canls lm qan d hlizl r. rda qrunc gc l r, qanl sabahlar rda, C s dl rl d niz gml n ahlar rda. rda ani vril n m hk m siz f rmanlar rda qurun balarn arsn d rmanlar,

134

_______________________Milli Kitabxana______________________
rda z ncir s sind n nlayan valar var. Yaylr nginl r rda qrbac s sl ri, Yllarda srgnl rin tk n n n f sl ri. rda lm kamplar* ac milynlar b kl r, Gc l r nvb tisi qan iici kp kl r. rda qnar qaralar h r gn minl rc l , Bir lm dnyasdr, Sibirya badan-baa Sibirya bir m zar h r srl n yna, Tanr bl pmandr nu yaratdna. Sibirya, zl ri dnla kavuran buaq, At li knll ri buzla yaan bir qucaq. Ruzgar lm qar, gn i dndurucu, Uzandqca uzanr, n snu var, n ucu. Atlanlar qynuna sakitl ir, uslanr, rda zhinl r durur, rda fikir paslanr. Yalnz qllar alr, k skinl ir drnaqlar, Buz balam trpa qazb, ir drnaqlar, rda bir t s llidir gzl rd gizl n n n m, Alvlu bir c nn tl it buzlu c h nn m. Buzlu c h nn m, dn bir arln t m li, Buzlu c h nn m, bu gn bir varln t m li. Varlq ki, idiyi qan, ydiyi d canl t, Smkl rin stnd yks lir qzl c nn t Dn rda sakin, yal bir Krm vard n rd ? Nrd qca Qafqasn barnda n yurdu? nlar d va arark n ddkl ri d rd , F q t azn Mskva qudurduqca qudurdu. Bir mr, v t, yalnz k skin bir mr Badan, Bir ba ki, vcud ts , q lbi, ciy ri dadan. Bir mr Krm, n, Sibiryaya Bu qadar! Yz ill rl yrd m sk n quran yuvalar. Svruldu yl stn bir vuc trpaq kimi, luq-cuq, g lin, qz quru bir yarpaq kimi

Kamp d rg . Uslanmaq allanmaq (burada isthza il il dilib)

135

_______________________Milli Kitabxana______________________
S pildi Sibiryann syuq sin sin , S s vrdi qrbac s si ac qurdlarn s sin rm k n Zrba f qpqzl m lin , Milyn daha gmrl c nn tin t m lin . Syl , hans tarid , hans dvrd , nrd , Grlm milynlar aan srgn srs? Hans q l m t rcman lmu bu qanl d rd , Ymyamlarn iind varm byl birisi? L N T! HRR BIR AL MD INSAN HRRIY TIN , M LUN BIR QVV T KIMI Z NCIR VURANA L N T!!! Qaplb bir zmr nin zr gd n niyy tin , Mq dd s dil kl r qar durana l n t!!! srl rin iind iyirmincisidir bu, kilirmi arma hr bir dil k, hr duyu? Bir c nn t ki, sad lm, vrdiyi qay, R ngi f qdir, guya, sad qana l n t!! Y, y, bu yl dyildir h yata dad vr c k, Insan hrriyy tin ruh v qanad vr c k. Bir c nn t ki, zlm tin p rd sini hr c k, nu qaranlqlarda yl qurana l n t!! Vrs ydi Tanrm m n kmid n bir anm, Yaaraq bir m l , qurardm bir hr caq, Gtrb insanlqdan ruh alan f rmanm Salardm drd bir yana, nl n rdi h r bucaq Qazardm knll rd yalnz bir t k idal: Insanlara hrriyy t, mill tl r istiqlal! Hardasan, y ilaskar Bzqurdum, yluma, Hardasan, y Tymurun qdr ti, g l qluma, im kl r kimi bir an m n amaq istiyrum. Hrr bir dnya, hrr bir din, hrr bir Tanr, hrr bir yl, Hrr bir h yat, hrr vicdan, hrr bir qafa, hrr bir ql, Hrr bir ir, hrr bir q, hrr bir m sk n, hrr m k. Insan lunun sil hrr c nn ti bu dm k! Indi, byl bir al m, byl bir dnya dy , H r kirli bir bucaa, bir su kimi amal. Kll rini ruzgara vrm k n h diyy Hrr insanlq urunda Krmli yamal.

136

_______________________Milli Kitabxana______________________
ARAZLA D RDL M lum Araz n G lin kimi qurulursan, Ab, ab yrulursan. Gy z rd durulursan Durna gzlm, daqn Araz, N dir s nin aqn Araz?.. lan kimi an var, Cyran kimi ban var, nc szd n an var, Dilb r zlm, tllim Araz, M nim ana llim Araz. Min gll rin qaynandan, Ab yaqut ynandan, pb yarn yanandan, D rdli-d rdli aan Araz, Dst q lbini yaan Araz. rzurumun vasndan, ahinl rin yuvasndan, Ab trkn qvasndan, Knlm kimi can Araz, Gt Quzuna ban, Araz. Bizim bzkrdan k rk n, Birl ib Krd n k rk n, Dduum yrd n k rk n, G l l m nim dilim, Araz, Sr, nc dir Milim, Araz

137

_______________________Milli Kitabxana______________________
Hy arsan, durduun y, Dst halndan srduun y, Yardan b r vrdiyin y, Q lbin dadan s rtmi, Araz? Bu s nd bir d rdmi, Araz?.. Snra n d n dnd yun, Dvran s n qurdu yun, ydin yaya byun, ski qin sldu Araz, Vrdiyin sz nldu, Araz?.. Frtnal, bralsan, ski d rdd n yaralsan, Sran lsa haralsan, Syl trkdr syum, Araz, S n lmaz dyum, Araz

138

_______________________Milli Kitabxana______________________
QAFQAZ DALARINA lkdam lylaya Qanadm y uub g ls m yaana, Sin nd ki ahinl r lsam. Ya da m rur bir qartaln qnduu Kksnd bir sirdid da lsun Gy bir bulud lub s nd g rils m, Trpaq lub ayana s rils m, Bir gl lub s nin n d rils m, Ya vunun ikar bir qu lsam Bab dursam uzaq-uzaq izl r Qulaq vrs m s ni anan szl r , H sr tinl buludlanan gzl r , S nd n aan bir damlacq ya lsam

139

_______________________Milli Kitabxana______________________
M N K M M? Bir zamanlar Altaylardan nib yal dzl r , Asiyann gb yind at yaan m nmiy m? Gy aqanndan salam g tirib d nizl r , Batya cun bir sl kimi aan m nmiy m? M nmiy m qrbaclayan q rbin fql rini? Harda qrbacm m nim, gst r mana yrini? M n kim m, kiml rd n m, harda m nim l-bam? Bu drumu, dyirl r uzmu igid babam, Sarlm ymaqlara vrm k n bir nizam. Min r k im kl r gyd an m nmiy m? Anlat mana Mt kim, Cb kim, Sabutay kim, ingiz, Tymur varmym, Gurad kim, Catay kim? Syl , m nmiy m quran ilk birlik sasn, Syl , m nmiy m yapan trkn t k sasn. M nmiy m imdi tutan tariimin yasn? imdi h sr tl byl dn baan m nmiy m? M nmiy m l, durun bir d niz kimi byl , Syl , y Bzqurdlarn yal diyar, syl !

140

_______________________Milli Kitabxana______________________
KAY T M nim d d rdim var, hakim, dinl s n, mr kitabm qaralanm yaz. Kdi tuz s kkiz ilim h ldu, Q lbimi yz yrd n paralanm, yaz. Yaz, dstlar sar, dvran s r, Yaz, knlnd arpan m ll ri b, Srma nrd n g lmi, nrd vurulmu, Dadan-daa arpm, yaralanm, yaz. Burda bahar, q bir, tikanla bir gl, Uursuz bayqudan f rqsizdir blbl. Bir zaman dalara hkm d n knl ndi bir km g kiralanm*, yaz. Yaz, hakim! N yazsan, m nc , b qyri, Qrq bir qanadn y m n yri, Yaz! Bir ahin dm Qafndan ayr, Harda dmu, indii haralanm, yaz.

km g kiralanm Bir para r y vrilmi, t slim dilmi.

141

_______________________Milli Kitabxana______________________
GZ L YURD Qafqas gz l yurd, m bb d* v t nimdir, M n hrr laraq ddum zmrd yaasnda. Dalar biyim, gydiyi qarlar k f nimdir, Ill rl , srl rl srns m d yasnda, n snda , mtl q ki, m nimdir, m nimdir! Qafqas yal yurd, m bb d v t nimdir Qafqas nu m n grm d n ls m, na dair Q brimd yazlsn iki misra bu kitab : Aiqdi gz l yurduna qrb td d air, yyam nc aiqdis , gl r ngli rab _______________ * M bb d b di.

142

_______________________Milli Kitabxana______________________
KSDYM BAHAR Yn g ldi knlmn ksdy bui lk bahar, Yn ad, rim ruh vrm y n i kl r qi baharda dmu v baharda slan bir air uursuz g l n bu bahardan n b kl r? Bura, ll r svinsin, bu g lid n m n n , mr q k sil n bir aiq ndan n anlar. Yad bir c nn t n vrir z d rdiyl yanana, Q lbimin t s llisi frtnalar, branlar. M n anlamam i kd n, yallqdan, bahardan, Yt r ki, fqi sarsn bir im gin as. M n uzaq yaadqca dulduum diyardan, lk bahar s nin lsun, vr m n qarl q. n s kkiz il vv ldi, nisan* iyirmi yddi, Gl rk n talyimin dnd bahar qa. n s kkiz ild n b ri q lb gn inl di, n s kkiz ildir h sr t qaldm dua. M n nc kksmd yr vr yim bir yad gl , Ba, hala qan szyr q lbimin yarasndan lrs m, q brim st g lirs bir yad bl Anlatsn dlu Yurdun Krnd n, Arasndan. 1938, laz

Nisan aprl (air 1920-ci ilin 27 aprlind Az rbaycan alq Cmhuriyy tinin squtuna iar dir).

143

_______________________Milli Kitabxana______________________
MSKVA rda hrr lk l ri saran z ncirin ucu, rda pu Nrnlarn lm, qan yayan gc. Aldanb tuzana d n h r diyar bilir, ra insan bi r, kici ldrc. Krmlin nu srun tariin yarpana, Qa milyn insan qan il nmi trpana? dikc qan istiyr, idikc quduzlanr Diqq t! Drd bir t r fi hrl insan ana*. rda D li Ptrnun hirsi var, m li var, rda ssialistliyin ruslaan t m li var. Nrd bir canavarlq, bir cinay t arsa, rda barbar, kmmunist Mskvann li var. Mskva, bir c nn t s rs ri bir yna, Krlar ancaq qzl m zh baya sna Sad v h tl rin qurbandr bu kr , Tanr bl pmandr nu yaratdna

Ana truna. D li Ptr I Pytr. M zh ba sallaqana.

144

_______________________Milli Kitabxana______________________
ALLAH NAM N Rma papasna y q lbi Tanrsnn qiyl arpan papas, Bu tanrsz airi dinl m zmis n bir az? Dn tlqraf tll ri b r vrdi d rind n Bu imansz ll r ksb darldn, Kin pskr n gizli bir h rb sarldn drudur, biz atdq tanrlar yrind n, Bizd Allah namin kirli bir y qalmad. M b dl rd n silindi khn allahn ad, m b dl r ki, rda bir zamanlar ahlarn Firnlarn namin r smi kid dzld. m b dl r ki, rda yrd ki allahlarn Bir mril minl rc insan qan szld. rda ki, s nin kimi papaslarn dizin Yzl rl bakir l r gz yalar tkrl r. Mq dd s mhrablarn qan il nmi zn , Allahlarn namin qzlar diz krl r. rda ki, bir zamanlar Allahn lu Isa Mq dd s M ry ml rin k rdi kiyini. Papaslarn blind n g l n bir cuqlar Gz anca ll rd gr rdi biyini. m b dl r ki, indi mhrablar b qalm, Allahlarn yrind tz-trpaq v da qalm. m b dl r ki, artq kims almaz z ngini, Biz nlarn bsbtn d yidirib r ngini Qrmz fralarla byamq qapsn.

145

_______________________Milli Kitabxana______________________
lk d aldrq m d niyy t tapsn. F q t s nin bynind yn Allah namin Dinin qara fitn si varlyla ynar. G l ynid n anlatma biz Tanr n , din n , q hb lik dvrn bizd nifr t qaynar. Biz hala unutmadq milynlarla b rin Byk Allah namin tkdy al qanlar. Biz hala unutmadq h r z ncirli r yin Byk Allah namin vrdiyi qurbanlar. Biz hala unutmadq iki dma qardan Din n bir-birini drayb apdn, Biz hala unutmadq b rin tariind , Atan z luna bir dm n yapdn. B sdir Allah namin gnahszlar buldu, B sdir Allah namin fahi l r duldu. Yt r sar gyl rin hkmranl bitdi. Gtdi artq allahn, py mb rin d gtdi. Z nnimc , papam, s nin mrn d p k az qald. S n zn vicdannla, syl , varmdr Allah? y Rma qzlarnn qynunda yatan papa

146

_______________________Milli Kitabxana______________________
DNK QARDA 1944-c ild Ana yurda* snb, snra dm nl r t slim dil n v ruslar t r find n s rh dd m kin li tf ngl biilib ldrl n 187 az ri qardamn ziz ruhuna Trk dyinc , z, sz m rd lur, Dst dyinc , ayrlmaz bir f rd lur. Qarda dyib dara ds m, snsam, Bundan sra bu mana bir d rd lur M n d dyim bu v fasz dalara, z qarda dnk lan alar a. Trk Altaylarn dnki rimi? Ylunda can qydum, vrdim s rimi. Ddg alardan qurtarsn dy , S rdim ayana dma yrimi. Qarda rm an tkl n qanlar, Mana mkafatm gd n qurbanlar? M n dyirdim Qayandr syumuz, Bir qaynaqdan varlmz, byumuz, Dilim dili, ylum ylu, m l bir, Bir bayraqda ulduzumuz, aymz, Az ri, trk, trkm n varm ayrlq, Hardan ddu bu imansz sayrlq? Alnmzn yazs qaradr, qara, Qaradan bir yaylq ylladm yara, Yl uzun, yar uzaq, ytim z ll r,

Trkiy n z rd gtrlmdr).

tutulur (Bu fakt 1944-c ild

Trkiy d

an rqun d rgisind n

Qayan uz bylarndan birinin ad.

147

_______________________Milli Kitabxana______________________
Trklyn qaynayan q lbini sara F l k qym b sl n n bu dil g , L n t trk nc rl y n bil g ! Bir sumu dm n kks g rdigim? Gnahm Trklg knl vrdigim? Dm nin ad yaradan d rin, Ana yurdda z qardadam grdgm. S sl ns ydim s s ard h r dadan, N b kl rs n sarlaan bir badan? Qadr* li qanl d yunda N bil m q hb lik varm syunda. Girdigim zyurddan dnd ril rk n, Qanmn ad snr byunda, Aan lal l rd n bir l ng hrs m, Trklk dnyasna rm an vrs m

Qadr n dir, n d f dir.

148

_______________________Milli Kitabxana______________________
QARA DASTAN Kims bilm z Tanrdan yasn, Duman alm Altaylarn ban. Uurmudur badan dvl t quunu, S tv tin * z virmi zaman hy Qca Trkn ddy d rd yaman hy Drd bir yana dalm trk sylar, Snm caq, kb gtmi bylar, D rdli-d rdli aar bzkr aylar, Salar id n gizli mid, gman hy Qca Trkn ddy hal yaman hy A alnna qara yaz yazlm, Yaylalarda dgn-d m k pzulmu, G linl rin gur salar zlm, Yada qalm, dil r ld n aman hy Qca Trkn ddy hal yaman hy Dadan-daa arpb gtmi danlar, Qayalara iz buram al qanlar, rdulara buyruq vrm z ilanlar, Harda qalm s dl r yan f rman hy? Qca Trkn ddy d rd yaman hy arab lmu Buaras, Bak ndi, Mat m tutmu S m rq ndi, Dak ndi, K ndi syl r, tk r gzd n ya k ndi, N zan var, n yazan, n aman hy Qca Trkn ddy d rd yaman hy

S tv t qvv t, qdr t

149

_______________________Milli Kitabxana______________________
Qazan, Baqurd batm, Krm srlm, M nim babam, gzl yarm srlm, Qnum-qnum, btn varm srlm, Bulunurmu Sibiryada iman hy Qca Trkn ddy d rd yaman hy Trk ll ri bir-birin yadlanr, Qaza, Qrz, Trkm n, zb k adlanr, Az ri trk yanr, id n dlanr, Ana yurdun id n hal duman hy Qca Trkn ddy d rd yaman hy run alar, yatm ll r aylmaz, Tarm ay dru yla qyulmaz, Hy s sl nir Amud rya duyulmaz Bu d ryada qalmamdr d rman hy, Qca Trkn ddy d rd yaman hy z r car, b r salar Krn , Aar gd r, Kr srn -srn , dil* alar, Altun rdu ydin , Aral k ndi varlndan pman hy Qca Trkn ddy d rd yaman hy Az rbaycan d rd iind bulmu, Sv nl ri diyar-diyar qvulmu, Ala, air, ala, yurdun dalm, Nrd qpuz, nrd qrq kaman hy?.. Nrd byk V t n, nrd Turan hy?..

dil Vlqa.

150

_______________________Milli Kitabxana______________________
G DL R AIRI Trk dstlarma I G lin dstlar, g lin d bir araya, D rman bulun q lbimd ki yaraya, ar n dir bu yazlan qaraya, gidl r, igidl r, daqn igidl r, D rdim bamdan aqn igidl r. Yaral bir blbl, qrq bir daldan*, Qparsa bir f ryad, s n anla haldan Skb iimi qurtaran v baldan, lim, glm, halm yaman igidl r F l k bsatn qurdu qural, mrm kdi frtnal, bral, Yaralyam, dstlar, id n yaral, Igidl r, igidl r, canm igidl r, Qurumu damarda qanm igidl r. II Gn brnm al qana fql r, Gn qru vrir mana fql r, Gb dir tin bir ana fql r, Bu qrunc skutu n dir bacaq? Yksa bir qanl gn mi dacaq? gidl r, qrum var yandan, dstdan, ain bir zr d r igidi pstdan in rp m zmi ln s sd n,

Dal budaq. ** V bal m suliyy t, zab. *** Gb hamil . Pst ad, san, v zif .

151

_______________________Milli Kitabxana______________________
Kimdir c b yn bir qan qusacaq, mu, ysa tariimmi susacaq? Dstlar, diqq t dikil n gzl r , Kim qanacaq z h r saan szl r , Bir lm sunmaqda dvran sizl r , Sip rmi ist rs n, tunc kksn bir da, nanmaq ist rs n, barn sk, ba III Aman, dstum, n d n qalar atld, Ysa gcm yabanam* atld? T miz qana bir afynmu qatld? N d n, byl bu miskinc susduun? N d n, syl kmiin ksdgn. Ba hirsd n atlayr q brind atan, c b rda bir skltmi yatan? Snm byk ruha bu Vatan, Vatan trpaq dyil, damarda qandr, ndan qyri tapacaq yr, yalandr. Hans m lun na uzadacaq l, Knld arpark n bu lm z m l. G l, y kmi, kmid ki anm, g l. Kimdir c b yllarm balayan, Yadnm iimd byl alayan.

Yaban l. Afyn - tiry k.

152

_______________________Milli Kitabxana______________________
IV Bab uca Qafqaslardan uzaa, Kim mydan urdu rusa, kazaa, Salb byk rdular tuzaa, Kimdir yapan drd bucaa anlar, Siz syl yin, siz y biz yanlar. kim, bir vuruda yan h r brc, nnd diz kd rm ni, grc, N r igid qca bir rdunun harc* Syl , dstum, syl , bunlar yalanm? Bir masaldan atir md qalanm? Harda s nin zirhin, lik quan, Qapnda srb, yunan, blqar uan, Syl , indi narahatm d yin? gidim, igidim, miskin igidim, qin , batna ksgn igidim. V gidl r Atln khl n atlara, Sarln likd n gy qanadlara, Qymayn yas k bizim yurdlara, Igidl r, igidl r, yaman igidl r, Yn dalar ba duman igidl r. A, tari syl sin yn bir dastan, Silinsin ski qlnclar pasdan, Yal bzkrlarn syrlsn yasdan, gidl r, igidl r, m tin igidl r, Dm nl dym tin, igidl r

Harc burada rdunun sas, rduya b rab r.

Zirh - zirh. Bzkr l, dz n.

153

_______________________Milli Kitabxana______________________
Silkin, gzm, silkin m nim qam, Yn i kl nsin yurdum, cam, Ylunda ilk qurban m n lacam, gidl r, igidl r, anl igidl r, ntiqam mdhi, qanl igidl r. y gzmd nurum, q lbimd qanm, Tarid szl ri dinim, Quranm, arpdm trpaq, quflu Turanm gidl r, bu yanq k lam, igidl r, Knlmd n sizl r salam, igidl r.

154

_______________________Milli Kitabxana______________________
G NCL R M D M VAR S n ist rs n q lbimi parala, qr, yn , z, M nim yn bu ylda tk nm z bir canm var! S n lm l, bamda h r an dla, h r an g z, M nim yn d bir gn sana bir syanm var. mu g ldi sana bu, bir an n susduum? M ni bu yldan tm z hkmnl qan qusduum. y qynunda dnyaya g lib ayaq basdm, Damarlarmda sana v qf dilmi qanm var. M nim qim, a dstlar, z lidir, z li, Kim salacaq knld n svdal gz li? Y bir qvv t ki, yasn q lbimd ki m li, M nim ki, qurtulu gnn imanm var. S n aldrma, iimd n yaralyam, yaral, Bura, ksin g nc mrm frtnal, bral, M n bilir m, snunda mam z qaral, Yurdumun g ncl rin midim, inamm var!

155

_______________________Milli Kitabxana______________________
N LURDU... N lurdu kr lsaydm, grm s ydim z ld n, Grm s ydim dduum d r l ri, dalar, Almasaydm ilhamm talsiz gz ld n, Gzl rimd qalmasayd gy v lan balar... N lurdu, gz aark n Quzunumun dibind M n k ndim * ysunlanm, dilsiz bir da bulaydm, mayla sr gd n bir bann nnd Yar ylunda k sil c k bir qurbanlq laydm... M n n bilim bu qrb tin kilm y n naz var? Q ml rini yaza-yaza mr kdi, gn bitdi, M n d rdi y d m drk n, d rdim m ni ritdi... Vurma, knl, vurma, lb t bu qn bir yaz var, Bu qara gn kicidir, bir gn bit r, inl m , Baamzda sar blbl yn t r, inl m .

K ndim zm .

156

_______________________Milli Kitabxana______________________
MND R CAT Almas ldrmn h yat, mhiti, siyy ti (M.Tymur) . . . . . . . . . . . .. . . . .4 V t nd M nim incim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .14 Arkadam Nafiy ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .15 N riman . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... 16 Dalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 Dalara vida . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... 18 Arimd v m n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... 19 Qrkiy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 m nimdir z ld n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 20 Qafqaz dalarna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 Birl n iki n hr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . 22 gz l . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . 23 A dalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . 24 mrm arab ldu hy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 N n?.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 Durnacq . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 Durnalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . 28 Mays gz lin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . 29 Bir l ann ddikl ri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 Hindli qz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 Hindistanda frtna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 Q rb . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . 36 Paris itab . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . 37 Sn alar... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 rq . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40 Anann qzna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . 41 Mst ml k lmu rq . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . 42 Yarn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . 43 lvida, Bak! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44 Gicgin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . 46 Ptymkin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57 S lim an . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . 58 Srgnd Yarmq qalm ir... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69 Buludlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70 Ac gnl r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71 M n d alamram . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . 75

157

_______________________Milli Kitabxana______________________
M n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76 Bir s s g lr uzaqdan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . 77 Tamara . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78 Saraylar ylark n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . 79 Krmda aamlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80 Dalar s sl nirk n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .... . . 82 Dalardan atir l r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84 L zgi ll rind . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86 Bulmayan bir s s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . 87 M nim trkm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . 89 Kpt dalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90 Yaral lmasayd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91 Amud rya . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . 92 Byk hidimiz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . 94 Pravda Vstkaya . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . 95 Han? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96 Q rib quuma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97 Mhacir td ran qz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98 Bir para . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . 100 Az rin duas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . 101 Glckl h sbi-hal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . 102 M nim prtstm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . 103 Murad k rk n... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105 Batan gn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . 107 Qafqaz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108 Susun . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . 109 Qrb td . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110 Bak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . 111 Bir gnd l n kizl r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . 112 M nmi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . 114 sir Az rbaycanm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115 Bilm m ki... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .... . . . . . . . 116 Yurd h sr ti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . 117 rqi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . 118 Qurbann la bils m . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . 119 Quzun n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120 Slaya varacaam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121 Bir gn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . 122 Nyl yim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . 123 A dst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . 124 lm kmi, yaamaqm? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . 125

158

_______________________Milli Kitabxana______________________
Drl r rda bir c nn t var . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126 Qrb t m ktublar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . 127 L n t airliyim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . 129 Qal, svgilim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130 Qzl kl l r dnyasna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132 Mq dd s itilal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . 133 Bir gn g l c k . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134 Arazla d rdl m . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137 Qafqaz dalarna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139 M n kim m? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140 ikay t . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . 141 Gz l yurd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142 Ksdym bahar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143 Mskva . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144 Allah namin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145 Dnk qarda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147 Qara dastan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149 Igidl r ar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151 G ncl r midim var . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155

159

_______________________Milli Kitabxana______________________

Burala m sul: Tniki rdaktrlar: T rtibat-r ssam: Kmpyutr s hif l yicisi: Krrktr:

ziz Gl liyv Rv n Aayv N rgiz liyva Alianna Duanina P rinaz S m dva

Ylmaa vrilmidir 24.04.2004. apa imzalanmdr 16.11.2004. Frmat 6090 1/16. Fiziki ap v r qi 10. fst ap sulu. Tiraj 25000. Sifari 175. Kitab rq-Q rb m tb sind ap lunmudur. Bak, Aq l sg r k., 17.

160