Page 1 of 70

uha iei Civanperemi Altnbaak Ebegmeci Sabal Adaay

Ginseng

Ceviz Yapra

Eki Yonca

Koyun Otu

Karnyarkotu

Atkuyruu

Sar Kantaron

ksrk Otu

banotu

obanantas

Atkestanesi

Aysarmsa

Isrgan Otu

Sar Ballbaba

Brokoli

Sinirli Ot

Ananas

Aynsafa

FALI BTKLER

6/18/2012

Page 2 of 70

Arslanpenesi

Kara Hindiba

Vebaotu

kseotu

Defne

Eir Kk

Papatya

Al

Kekik

Msr

Gotukola

Krlang Otu

Sarmsak

Kurtpenesi

Yakotu

Yourtotu

Goraka

Ekinezya

FALI BTKLER

6/18/2012

Page 3 of 70

Hayt

Yabanmersini

Papaya

Damiana

Gurmar

Kediotu

FALI BTKLERN TOPLANMASI Yanllkla zehirli bir bitki toplamamak iin, toplanmadan nce, sz konusu bitkinin kesin olarak tehis edilmesi gerekir! rnein maydanozgiller ailesine ait bitkilerin arasnda zehirli trler de vardr. Bu yzden, ok dikkatli olmak gerekir. Bitkiler hakknda verilen ayrntl bilgiler ve resimler bu konuda aydnlatc olacaktr. Bitkiler, hibir zaman, yamurlu, sisli ve rutubetli havalarda toplanmamaldr! toplama iin en uygun saat ise, 10-16 arasdr. Bu saate kadar gne ykselmi ve sabah kras ile nemlenmi olan bitkileri kurutmu olacaktr. Yalnzca temiz ve lekesiz olan bitkiler kullanlmaldr.
FALI BTKLER 6/18/2012

Page 4 of 70

Kurutulmak zere toplanan bitkiler, kkler hari, kesinlikle ykanmamaldr! Bitki toplanan yerlerin, evre kirlilii etkisine girmemi olmas gerekir. ifal bitkiler, otoyol kylarndan kesinlikle toplanmamaldr. Bu bitkiler, motor egzostlarndan kan dumanlarn ierdii kurunla kirlenmi olduklarndan, zehirli saylmaldr! Bitki toplanan bahelerin, tarlalarn, ayrlarn yaknnda veya uzanda haerata kar ilalama yaplmam olmas gerekir, nk rzgar o zehirli ilalar evreye tayabilir. Bitki yapraklar gen, ama tam gelimi olduklarnda, iekler ise tam olarak atklarnda, gen ve tazeyken toplanmaldr. Topran stndeki bitkinin tm, ieklenme aamasnda, meyveler ise tam olgunlatklarnda toplanr. Kkler, ancak gelimelerini tamamladklarnda, genellikle ilkbaharda ve sonbaharda toplanmaldr. Aa kabuklar ilkbaharda, gen dallardan soyulmaldr. Dallar bu mevsimde henz kurumam olduu iin, kabuklar daldan kolayca ayrlacaktr. ifal bitkilerin kurutulmas, ierdikleri etkin maddelerin deiime uramasn veya yok olmasn nler. Ayrca, mantarlarn ve bakterilerin yaam alanlar da bylece
FALI BTKLER

kurutulmu olur. Bitkilerin kurutulmasnn, konserve etmek anlamnda alglanlmas gerekir ve toplamann hemen ardndan gerekletirilmelidir. Kurutma iin en uygun ortam, havadar ve glgeli bir yer olacaktr. Gne altnda kurutulmak istenen bitkiler, iek, yaprak ve meyvelerinde bulunan uucu yalar yitirirler. En ideali, bitkilerin bycek bir elek stne yaylarak veya demet halinde saplarndan balanp, yksek bir yere aslarak kurutulmasdr. Bitkilerin tam anlamyla kurumasna ok dikkat edilmelidir. Kuruma aamas sona erdiinde, bitkiler ince ince kylarak, hava almayan kaplarda, kullanma hazr biimde saklanmaldr. Bitkiler yapay sda da kurutulabilir, ama s derecesine dikkat etmek gerekir. Aromatik kokulu bitkilerin tm, uucu ya ierdikleri iin, ancak 35 dereceye kadar dayanabilirler. teki bitkilerin genelde 60 dereceye kadar dayanabildikleri sylenebilir. Ama, fermantasyon olumamas iin, hava akm yaratlmas arttr. ok ince olmayan kkler, fralanarak iyice ykandktan sonra, havadar bir ortamda kurutulmaldr. Bitki organlar tam anlamyla kuruduktan sonra, nem ve ktan korunacaklar, hava almayan kaplara doldurulur. Saydam cam kaplar k
6/18/2012

Page 5 of 70

geirecei iin, lo ortamda saklanmaldr. Bitkilerin sakland kaplarn stne, toplama tarihi ve ierik hakknda bilgi veren etiketler yaptrlmaldr. nk bitkiler, kuruyup ince kyldktan sonra, birbirlerinden kolayca ayrt edilemezler. Bitkilerin saklanmas iin, teneke veya tahta kutular, renkli cam kavanozlar kullanlabillir. ifal Bitkiler Toplama Kurallar : ifal bitkileri doadan kendisi toplamak isteyen kiinin, en azndan temel botanik bilgilerine sahip olmas gerekir. Bu bilgilere sahip olup olmadn kiinin kendisi de saptayabilir. Bunun iin kendine u sorular sormaldr : - Aradm bitkiyi doada, hibir soru iaretine yer brakmayacak kesinlikle bulabilir miyim? - Baz bitkilerin zehirli ikizleri olduunu biliyor muyum? - Zehirli olduklar iin lm tehlikesine yol aabilecek bitkilerle kendimi tedavi etmeye kalkmamam gerektiini biliyor muyum? - Hangi ortamlardan bitki toplayabileceime, hangi ayrlarn, tarlalarn, orman kylarnn
FALI BTKLER

evre kirliliinden etkilenip etkilenmediine karar verebilir miyim? - Etkin maddelerinin en youn olduu zamanda toplayarak, bitkilerin ifal gcnden en fazla yarar salayabilmek iin, onlar hangi mevsimde, ve gnn hangi saatlerinde toplamam gerektiini biliyor muyum? - ay hazrlayabilmek iin bitkinin hangi organnn drog hazrlamaya elverili olduunu(iek, meyve, tohum, kk, kabuk veya bitkinin tm) biliyor muyum? ifal bitkileri toplama srasnda genel olarak zen gsterilmesi gereken konularn banda, doay koruma kavram yer almaldr. Bitkileri planl bir biimde toplaynz. Rastladnz bir bitki kmesinin tmn toplamaynz ki, bir sonraki mevsimde orada ayn bitkileri yine bulabilesiniz. ieklerini, yapraklarn veya meyvelerini topladnz aalar veya al tr bodur bitkileri hrpalamaynz, dallarn krmaynz. ayrlara, imenliklere, ineyip ezmeden, dikkatle girin. htiyacnzdan fazla bitkiyi toplamamaya zen gsterin. Drog olarak kknden yararlanlan bitkilerin soylarnn kurutulmasna katkda bulunabileceinizi hibir zaman unutmaynz.
6/18/2012

Page 6 of 70

ifal bitkileri kendisi toplamak isteyen kii, bilgisizlik veya yanllkla zehirli bitki kullanarak byk bir sorumluluk altna girebileceinin bilincinde olmaldr. Bitki toplamaya yardm eden ocuklarn srekli kontrol altnda tutulmalar gerekir. Kesin olarak tehis

edemediiniz bitkileri toplamaynz. Onlar, eer rastlayabilirseniz, gvenebileceiniz bir ifal bitki satcsndan, belki de kullanma ok daha elverili durumda satn alabilirsiniz

FALI BTKLER

6/18/2012

Page 7 of 70

A
ACI BAKLA:( Lupine / Lupin / Lupine) 10-100 cm yksekliginde, sik tyl, bir senelik bitkiler. Yapraklar el seklinde parali, uzun sapli, 5-9 yaprakiklidir. iekleri dik salkim durumunda, beyaz veya mavimsi renkli, iek ta yapragi kelebek seklindedir. Yahudi baklasi diye de taninir. Trkiyede yetistigi yerler: Akdeniz blgesi, Bursa, Antalya ve Konya evreleridir. Memleketimizde tr bulunmaktadir. Beyaz yahudi baklasi: Beyaz ieklidir. 120 cm kadar ykseklikte, bir yillik bir bitkidir. Sari iekli yahudi baklasi: Vatani, Orta ve Gney Avrupadir. Mavi iekli yahudi baklasi: Vatani, Akdeniz evresi memleketleridir. Kullanildigi yerler: Tohumlarinin idrar sktrc, kan temizleyici ve kurt dsrc tesiri vardir. Bazi trlerinin kavrulmus tohumlari sebze kahvesi ismiyle kahve yerine kullanilmaktadir. Fakat alkaloid tasiyan trlerinin bu sekilde kullanilmasi tehlikelidir. Acigdem: ( Herbstzeitlose / Krokus / Colchique / Colchicum / Autumn crocuses) Boyu 10-30 cm ykseklige ulasan, otsu ve yumrulu bir bitki. Sonbaharda morumsu pembe renkli, 6 parali iekler aar. Yaprak ve meyvalari ise ilkbaharda ortaya ikar. Sonbaharda iek atigindan dolayi halk arasinda gz igdemi olarak da bilinir. Trkiyede yetistigi yerler: Trkiyede pek bulunmaz. Avrupanin sulak ayirlarinda bol miktarda yetisir. Kullanildigi yerler: Tibbi nemi haiz bir bitkidir. Kullanilan kismi yumru ve tohumlaridir. Tohum ve yumrularin idrar arttirici, terletici, mshil ve romatizma agrilarini dindirici
FALI BTKLER

etkisi vardir. Alkaloitlerin ok yksek zehirleyici zelligi oldugundan, bu droglar, dahilen ancak hekim kontrolnde kullanilabilir. Eskiden halk arasinda romatizma agrilarini dindirmek iin haricen kullanilirdi. Bunun iin bir tutam aci igdem tohumu, 2-3 dis sarmisak ile havanda iyice dvlr. Elde edilen sulu kisim da bir tlbente emdirilip, agriyan kisma sarilir. Bu pansuman birka gn arka arkaya tekrarlanir Adamotu: (Alraunwurzel / Mandragore / Mandrake) Mavimsimor renkli iekler aan, rozet yaprakli ve kazik kkl ok yillik otsu bir bitki. Kkleri insana benzedigi iin, bu isim verilmistir. Trkiyede yetistigi yerler: Bati ve Gney Anadolu. Kullanildigi yerler: Kkleri % 0,3 oraninda Hiyosiyaminlerle Skopolamin alkaloitlerini tasir. Bundan dolayi zehirli bir bitkidir. Agri kesici, yatistirici, cinsel gc arttirici etkileri vardir. Halen tedavide esitli preparatlarin terkibinde kullanilmaktadir. Rastgele kullanildiginda zararli olur Adasoan:(Scille / Scillae bulbus / Sea onion / Urginea maritima) Zambakgillerden bir esit bitkidir. Yapraklari uzun serit seklindedir. iekleri yesil ve beyaz damarlidir. 2 kilogram kadar olan sogan kismi, yapraklarinin altindadir. Aci ve zehirlidir. 7,5 gram adasogani, bir insani rahata ldrebilir.Tazeyken kullanilmaz. Aksi halde zehirlenme ve kusmalara yol aar. Soganin etli olan orta kismi, dilimlenerek kurutulur. Sonra dvlp toz haline getirilir. ok iyi bilmeden kullanilmamalidir. Kullanildigi yerler:Idrar sktrr. Kalp hastalarinda vcudda biriken suyu bosaltir. Azotemiyi azaltir. Bbrek hastalari kullanmamalidir Ahlat: (Yabanarmudu / Piraster / Pirus elaegrifolia / Wild pear-tree / Poirier sauvage) Glgillerden, kendi kendine

6/18/2012

Page 8 of 70 yetisen ve zerine armut asilanan bir agatir. Yemisi iyice olgunlastiktan sonra yenir. Kullanildigi yerler: Meyveleri ishal keser. Zehirli hayvan sokmalarinda, filizi ezilip yaraya srlr Ahududu: (Himbeere / Framboise Common / Rasberry bush) Aga ilegi ve sultan bgrtleni olarak taninir. Hazirantemmuz aylari arasinda beyazimtrak renkli iekler aan, 30150 cm boyunda, ok senelik, dikenli, ali grnsnde bir bitkidir. Daglik mintikalarin orman ve korularinda tesadf edilir. Gvdesi dalli, dikenli ve yatiktir. Yapraklari 3-5 parali, sivri ulu, yaprak sapi kivrik dikenlidir. iekler ekseriya dallarin ucunda 5-10 iekli salkim halindedirler. Meyvesi etli ve birok eriksi tipli meyvelerin biraraya gelmesi ile meydana gelmis, kre biiminde, kirmizi renkli ve gzel kokuludur. Meyveleri temmuz ve agustos aylarinda olgunlasir. ogu esitleri bahelerde yetistirilir. Umumiyetle sonbaharda 1-1,5 m aralik birakilmak suretiyle dikilir. Ahudutlari her 6-7 senede bir yenilenmelidir. Trkiyede yetistigi yerler: Ege, Marmara, Karadeniz blgeleri. Kullanildigi yerler: Kullanilan kismi, meyve, iek ve yapraklaridir. Meyveler tamamen olgunlastiklari zaman toplanir. Yapraklarinda tanen, meyvelerinde ise organik asitler (malik asit, sitrik asit vs.) seker, pektin, uucu ve sabit yaglar bulunmaktadir. Yapraklari bogaz hastaliklarinda gargara iin kullanilir. ieklerinden romatizma ve nikris (gut) hastaliklarinda faydalanilir. Taze olarak, seker ve bbrek hastaliklarinda perhiz yiyecegi olarak istifade edilir. Halk arasinda ishal ve atesli hastaliklara karsi tavsiye edilir. Akdiken: (Gemeiner Kreuzdorn / Nerprun Alaterne / Common Buckthorn) Mayis-haziran aylarinda, sari-yesil renkli, kk iekler aan bodur bir aga. Orman ve koru kenarlarinda
FALI BTKLER

bulunur. Dallari karsilikli, ulari diken halindedir. Yapraklari karsilikli ve saplidir. iekler kk demetler halinde bir araya toplanmistir. Kre seklinde ve bezelye byklgndeki meyvasi evvela yesil, olgunlukta morumsu-siyah renk alir. Trkiyede yetistigi yerler: Bolu ve Trabzon civari. Kullanildigi yerler: Bitkinin kullanilan kismi taze meyvalaridir. Meyvelerinde yag, renkli maddeler, seker ve glikoz vardir. Iyi bir mshildir. Surubu yapilir. Mshil ilaci olarak kullanilir. Bunlardan baska meyvelerinen yesil bir boya da hazirlanir. Memleketimizde yetismekte olan bir Akdiken esidi de Cehri adiyla anilir. Bu cins sadece memleketimizde yetisir. Anason: (Anis / Anis / Anise) Haziran-agustos aylarinda, beyaz renkli iekler aan, 50-60 cm yksekliginde, bir senelik bitki. Gvde dik, silindir biiminde, ii bos, ok dalli, tyl ve st izgilidir. Alt yapraklari uzun sapli, oval veya kalb biimindedir. iekler bilesik semsiyelerde toplanmislardir. Meyveleri armut seklinde kk, zeri tyl, yesilimsi sari renklidir.Basta Ege blgesi olmak zere btn Anadoluda bahelerde yetistirilir. Kltr anasonunun vataninin Anadolu oldugu tahmin edilmektedir.Meyvalarinda nisasta, msilaj, sabit ve uucu yag bulunmaktadir. Uucu yag miktarlari bitkinin cinsine ve yetistigi yerin sartlarina baglidir. Uucu yagin % 80-90i anetoldr. Anetol, zehir etkili fakat bu etkisi ok olmayan bir maddedir. Meyvelerinden su buhari distilasyonu ile elde edilen anason yagi, hemen hemen renksiz ve karakteristik kokuludur. Anason tipta midevi, bagirsak gazlarinin tesekkln nleyici, hazmi kolaylastirici ve ggs yumusatici olarak kullanilir. Ayrica nefes darligi, ksrk ve kalb arpintisi rahatsizliklarinda da etkilidir. Anason yksek dozda alindiginda bas agrisi, uyusukluk, grme zorlugu yapar. Daimi kullananlarda anisizm hastaligina sebeb olur. Bilhassa ocuklara uyku vermede, midede tesekkl eden gazlari gidermede ok faydalidir. Bebekler iin bir ay kasigi tohum bir bardak suya olmak zere ay olarak hazirlanir. Yemeklerden nce veya ste
6/18/2012

Page 9 of 70 katilarak bir ka ay kasigi verilir. Bykler % 1-2lik ayini gnde 2-3 bardak alabilir. Trkiyede yetistigi yerler: Btn Anadolu Kullanildigi yerler: Kullanilan kismi, meyvalari ve yapraklaridir. Meyveleri tamamen olgunlastiktan sonra toplanir ve glgede kurutulur. Hazmi kolaylastirir. Istahsizligi giderir. Mide ve barsak gazlarini sktrr. Idrar artirir. Migren agrilarini keser. Astim, nefes darligi ve bronsitte grlen sikayetleri giderir. Andzotu: (Atgz / Kizilaga / Inula / Inula helenium / Annue inule) Bilesikgillerden, menli yerlerde yetisen, 1 metre kadar sapi olan bir esit ottur. Yapraklari byk, yumusak ve yuvarlaktir. iekleri sari renkte olup, aci ve kokuludur. Kk kalindir. Meyveleri kk, fistik kozalagina benzer. Kullanildigi yerler: Mideyi kuvvetlendirir. Balgam sker. Mikroplari ldrr. Vcudda biriken tuzu atar. remi, nefrit, sistit, Idrar yollari hastaliklarinda faydalidir. Nefes darligini giderir. Karaciger hastaliklarini tedavi eder. Kasintilari keser. Fazla kullanildigi zaman, mide bulantisi yapar. Ararot:(Maranta nisastasi / Arrow-root) Sicak iklimlerde yetisen "Maranta" adli kamistan veya ona benzer baska bitkilerin kklerinden ikarilan beyaz bir tozdur. Nisastadan daha incedir. Kokusu ve tadi yoktur. Kullanildigi yerler: ocuk mamasi yapiminda kullanilir. St ocuklarina ve nekahat dnemindeki hastalara verilir. Hastaliklardan sonra grlen halsizlikleri giderir Ard:(Wacholder / Genivre / Juniper) Kisin yapraklarini dkmeyen daimi yesil agalardan. Yapraklari kk pulsu
FALI BTKLER 6/18/2012

veya igne seklinde olup 1-2 cm uzunlugundadir. Bir evcikli veya iki evcikli bitkilerdir. Ardi yemisi diye anilan kozalaklari disi agalar zerinde bulunur. Ardi trleri kozalaklarinin byklgne, rengine ve zellikle her kozalagin iinde bulunan tohumlarinin sayisina gre birbirinden ayirt edilir. esitleri ve kullanildigi yerler: Sicak iklimlerde ve korunmus alanlarda aga gibi bymesine karsilik, soguk blgelerde ali manzarasindadirlar. Genel olarak odunu yumusak ve dayaniklidir. Kursun kalem yapilir. Kerestesi de demiryolu traversi olarak kullanilir. Btn Kuzey Yarimkrede yetisen 60 tr vardir. Memleketimizde 8 ardi tr yetismekte olup nemlileri sunlardir: Katran ardici (Juniperus oxycedrus): Trakya ve Anadoluda yaygindir. ali veya kk bir aga seklindedir. Yapraklari l ve baticidir. Kozalaklari kirmizimsi olup iki tohumludur. Dallarindan elde edilen katrani cilt hastaliklarinda kullanilir. Adi ardi (Juniperus communis): Memleketimizde Trakya blgesinde tesadf edilen alimsi veya kk agalardandir, yapraklari baticidir. Kozalaklari mavimsi siyah renkli, tohumludur. Idrar sktrc olarak kullanilir. Bodur ardi (Juniperus nana): Memleketimiz daglarinda, zellikle Kuzey Anadolu daglarinda genis topluluklar meydana getirir. Kozalaklari mavimsi siyah renklidir. Yenir ve idrar sktrc zelliktedir. Kokar ardi (Juniperus foetidissima): Dogu Akdeniz Blgesi agacidir. Memleketimizin daglik yerlerinde yetisir. Srgnleri drt kseli, kozalaklari mavimsi siyah renkli, 1-2 tohumludur. Yapraklar ezildigi zaman fena kokular ikarir.

Page 10 of 70 Yksek ardi (Juniperus excelsa): Memleketimizin daglik blgelerinde yetisir. Srgnleri drt kseli degildir. Kozalaklari mavimsi siyah renkli, 4-6 tohumludur. Finike ardici (Juniperus phoenicea): Bati ve Gney Anadoluda yetisen alimsi, bodur agalardandir. Kozalaklari kizilimsi kahverengi, 4-9 tohumludur. Aslanaaz:(Kurtagazi / Tavsandudagi / Anthirinum / Linaire / Muflier) Trl renklerde yetisen gzel grnml bir bitkidir. Kokusuzdur. Daha ziyade ss bitkisi olarak kullanilir. Kullanildigi yerler: Balgam sktrr. Bronsitte rahatlik verir Aslandii: (Yabani acimarul / Karahindiba / Taraxacum officinalis / Dent de lion / Dandelion) Bilesikgiller familyasindan, yol kenarlarinda, ayir ve hendeklerde yetisen bir esit bitkidir. Yapraklari rozet seklindedir. iekleri saridir. Taze yapraklari salata olarak yenilebilir. Kknde, Teraxacin, Levulin, Inulin ve seker vardir. Yapraklari ilkbahar, kkleri ise sonbahar aylarinda toplanip kurutulur. Kullanildigi yerler: Idrar sktrr. Mesane ve kalinbagirsak iltihaplarini giderir. Ggs yumusatir, ksrg keser. Balgamli ishalleri keser. Karaciger siskinligini indirir. Bbrek ve safra taslarini dsrr. Sarilikta faydalidir. Anne stn artirir. Taze filizleri kirildigi zaman akan st de disleri temizler. gtlen kk, kahveye de katilir Ayrkotu:(Gemeine Qecke / Chiendent commun / Common Couch Grass / Scutch / Twitch) Temmuz-agustos aylari arasinda yesil veya morumsu-yesil renkli basaklar veren, 30100 cm boyunda, ok senelik otsu bir bitki. Toprak altinda ok fazla yayilmis olan ana kkleri bulunur. Bilhassa kumlu topraklari sever. Gvdeleri dik, tysz ve ii bostur. Yapraklari dar, uzun, ince, paralel damarli, sivri ulu, koyu yesil renklidir. iekler gvdenin ucunda ve yassi bir basak
FALI BTKLER

durumunda toplanmislardir. Meyve sarimsi renkli uzuncadir. Bitkinin etli kkleri ok eskiden beri riner hastaliklarda kullanilan nemli bir halk ilacidir. Kkler mesane ve bbrek iltihaplari dahil, mesanedeki tas ve kumlari dsrmek iin kullanilan iyi bir idrar sktrcdr. Idrar arttirici olarak misir pskl, arpa ile beraber kaynatilarak kullanilir. Hatta kpekler bile agiz ve barsaklarini temizlemek iin bitkinin yapraklarini byk bir zevkle yedikleri iin bitki "kpekimeni" olarak da bilinir. Tarlalarda belirtilen trden baska, buna ok benzeyen byk ayrikotu (cynadan dactylon) olarak bilinen esidinin daha kalin kkleri olup, nisasta da tasimasiyla ayrilir ve digeri gibi kullanilir. Trkiyede yetistigi yerler: Istanbul, Trakya, Mugla, Anadolu. Kullanildigi yerler: Kullanilan kisimlari kkleridir. Kklerinde triticin, uucu yag, msilaj ve potasyum bulunur

B
Badem: (Echte Mandel / Amandie / Almond tree) Mart ve Nisan aylari arasinda beyaz veya pembe renkli iekler aan, 5-12 m yksekliginde bir aga. Birok esitleri varsa da, tibbi bakimdan ikisi mhimdir: Amygdalus communis varyete dulcis (tatli badem), Amygdalus communis varyete amara (aci badem). Tohumun lezzeti birincisinde tatli, ikincisinde ise acidir. Yapraklari sapli, parlak, yesil renkli, kenarlari dislidir. iekleri yapraklarin gelismesinden nce aar ve kisa saplidir. anak yapraklari yesilimsi sari renkli gen seklinde, 5 birlesik parali, ta yapraklari beyaz veya pembe renkli 5 serbest paralidir. Meyveleri oval sekilli, yesil tyl genellikle bir, bazan iki tohumludur. Kullanildigi yerler: Aci ve tatli badem tohumlarindan tazyik usul ile yag elde edilir. Badem tohumlarinda yag, albuminli maddeler, E vitamini; sekerler ve emulsin isimli enzim vardir. Aci badem tohumlari uucu yag tasirlar ve ayrica
6/18/2012

Page 11 of 70 siyanogenetik bir glikoz olan amygdalin maddesi ihtiva ederler. Aci bademin uucu yagi, iyi bir koku ve tat giderici (balik yagina ilave edilir) ve hafif bir dezenfektandir. Badem tohumlari, badem surubu hazirlanmasinda kullanilir. ocuklar iin iyi bir mshildir. Kremlerin terkibine girer. Meyve kabugu halk arasinda bogaz agrilarina karsi kullanilmaktadir. Baldiran: (Aguotu / Conium maculatum / Ciques / Hemlock) Nemli yerlerde yetisen, 1-2 metre boyunda zehirli bir bitkidir. Gvdesi kalindir. Saplarinin alt kismi erguvani renktedir. Yapraklari byk, iekleri yayvan ve kktr. Ev ilalarinda kullanilmaz. Kullanildigi yerler: Tipta, zellikle disilik alaninda kullanilir. Agri kesici, spazm giderici ve siyatik, tetanoz ile epilepsi hastaliklarinin tedavisinde kullanilir Baldirikara: (Venushaar / Frauenhaar / Capillaire / Maidenhair) Rutubetli ve serin yerlerde, akarsu kenarlarinda, kuyu duvarlarinda ve magara agizlarinda tesadf edilen 2040 cm yksekliginde otsu bir bitki. Venssai da denilmektedir. Yapraklari uzun, ince, parlak, siyah veya kirmizimtrak-siyah saplidir. Yaprak paralari aik yesil renkli ve bbrek seklinde olup, u taraflari loplara ayrilmistir. Trkiyede yetistigi yerler: Marmara blgesi, Karadeniz, Ege, Akdeniz blgelerinde yetisir. Kullanildigi yerler: Bitkinin kullanilan kisimlari yapraklaridir. Yapraklar btn yaz esnasinda toplanir, taze olarak veya glgede kurutulduktan sonra kullanilir. Tipta ok eskiden beri yumusatici ve balgam sktrc zelliginden dolayi ksrk ve bronsitlerde kullanilir. Baldirikara surubu da yapilir. Surup, balgam sktrc olarak faydalidir. Kabiz edici etkisi de vardir Ballibaba: (Lamium / Lamier / Dead-nettle / Laminum) Ballibabagiller familyasindan mor iekli, pembe, krem veya beyaz renkli bir bitki. Memleketimizde 27 tr tesbit edilmistir. ogu trleri, Bati ve Gney Anadoluda yaygindir. Bunun yaninda diger blgelerde de yer yer rastlanmaktadir. En ok bilinen ve kullanilan trleri sunlardir: Beyaz ballibaba (Lamium album): Trkiye'de yetistigi yerler: Trabzon civari, Bayburt (Kop Dagi), Erzurum, Bingl daglari ve Rizedir. Mayis, eyll aylari arasinda beyaz renkli iekler aan, 20-30 cm boyunda, ok senelik bir bitkidir. itler, koru kenarlari ve rutubetli yerlerde, ekseriya isirgan otlari ile beraber bulunur. Gvdeleri drt kseli, dik, tyl ve ii bostur. Yapraklari sapli ve tyldr. iekleri tpl ve iki dudaklidir. st dudak migfer seklinde, alt dudak lopludur. Sari ballibaba (Lamium galeobdolon): iekleri sari renktedir. Istanbul ve evresinde bulunur. Benekli ballibaba (Lamium maculatun): iekleri kirmizi renkli, yapraklar beyaz ve siyah beneklidir. Kastamonu (Gavurdagi)da bulunur. Kirmizi ballibaba (Lamium purpureum): 10-30 cm boyunda otsu bir bitkidir. iekleri pembe renkli ve kktr. Kabiz ve yaralari iyi edici zellikleri vardir. Nezleye karsi iyi gelir. Memleketimizde ok yayilmistir. Kullanildigi yerler: Bitkinin kullanilan kisimlari iekleri ve iekli dallaridir. iekler ailmaya basladiklari esnada toplanir ve glgede kurutulur. Hafif kabiz ve kan kesici zelligi vardir. Idrar yollari hastaliklarinda da kullanilmaktadir. Btn ballibaba ieklerinden Anadoluda ayni sekilde istifade edilmektedir. Bamya:(Okra / Ocker / Bamia / Gombo / Bamias / Okra / Gumbo) Mutedil iklimlerde yillik, sicak iklimlerde ise, bir ka defa yetistirilebilen, boyu 1-2 metreye kadar uzayan,
6/18/2012

FALI BTKLER

Page 12 of 70 yapraklari asma yapragina benzeyen, meyvesi bes blmeli, tohumlari yuvarlak ve yesilimtrak gri renkte bir sebze. Trkiyede yetistigi yerler: Memleketimizde sebze olarak hemen her yerde yetistirilmektedir. Akdeniz evresi, en msait ve nemli yetisme blgesidir. Trkiyenin Erzurum, Kars gibi soguk ve yksek yerleri hari, hemen hemen her yerinde yetistirilebilmektedir. En ok Akdeniz ve Ege blgesindeki ovalar ile Amasyada ziraati yapilir. Memleketimizde, Sultani, Amasya ve Balikesir bamya esitleri taninmistir. Kullanildigi yerler: Faydali bir sebzedir. Yas veya kuru olarak sarf edilir. Konserveleri de yapilir. Meyveleri msilajlidir. Kabizlik tedavisi ve barsaklarin dzenli alismasi iin faydalidir Banotu:(Bilsenkraut / Jusquame / Herbane / Konca / Bangootu / Hyoscyamus niger) Yumusak tyl, otsu bir bitki. Gavurhashasi adiyla da anilmaktadir. Yapraklari yumusak, sapli veya sapsizdir. iekleri sapsiz veya kisa saplidir. Ta yapraklari alt tarafta tp seklinde, st tarafta biraz egri olarak genislemis ve yayilmis olup, tepede bes lopludur. Meyve ok tohumlu ve bir kapakla ailip tohumlarini saan bir kapsldr. Memleketimizde alti banotu tr bilinmekle beraber, bu trlerden yalniz Hyoscyamus niger (Siyah banotu) ile H.muticus (Misir banotu) tedavi sahasinda kullanilmaktadir. Misir banotu memleketimizde Malatya civarinda bulunmaktadir. Bilhassa alkaloit endstrisi iin nemlidir. Siyah banotu hemen hemen btn Anadolu ve Trakyada bulunur. Tibbi maksatlar iin kullanilir. Hyoscyamus niger (Siyah banotu): Mayis-eyll aylari arasinda sarimsi renkli iekler aan, 30-80 cm boylarinda, 2 senelik, otsu ve zel kokulu bir bitkidir. Gvdeleri dik, basit veya dallanmis ve yapiskan tyldr. Yapraklari, donuk yesil
FALI BTKLER

renkli, kenarlari girintilidir. iekler ok kisa saplidir. anak yapraklari tp seklinde, zeri damarlidir. Ta yapraklari huni seklinde, bes parali, kirli sari renkli ve mor damarlidir. Meyvalari anak yapraklar tarafindan sarilan, kapak ile ailan bir kapsldr. Bu kapsl iinde gri esmer renkli, oval veya bbrek seklinde, zerinde kk ukurcuklar bulunan ok miktarda tohum bulunur. Trkiyede yetistigi yerler: Memleketimizde alti tr vardir.Hemen hemen her tarafta, tarla ve yol kenarlarinda tesadf edilir. Kullanildigi yerler: Bitkinin kullanilan kismi; yapraklari, kk ve tohumlaridir. Yapraklar, bitki iekli iken toplanir ve kurutulur. Tohumlar tamamen olgunlastiktan sonra alinir, gneste veya daha iyisi 40-50 derecelik firinlarda kurutulur. Yaprak, tohum ve bilhassa kklerde alkaloitler bulunmaktadir. Kuvvetli bir uyusturucu ve agri kesicidir. Bazi mshillerin tesir edebilmesini kolaylastirir. esitli merhemlerin terkibinde kullanilmaktadir. Bilmeden kullanildiginda sik sik zehirlenmelere sebeb olan bir bitkidir. Behmen: (Kavzakk / Centaurea behen / Parsnip / Panais) Turpa benzer otsu bir bitkidir. 20 Ocak ile 20 Subat arasinda iek aar. ieginin rengine gre, Kizilbehmen ve Akbehmen adlarinda iki tr vardir. Kullanildigi yerler: Basur memelerinden dogan sikayetleri giderir Bergamot: (Bergamot Orange / Bergamote / Bergamot / Citrus Bergamia) Ortalama 4 m boyunda bir aga. Esas vatani Bati Hindistandir. Yapraklari uzun ve koyu yesildir. iekleri beyaz renkli ve kk olup, meyveleri kre veya armut biiminde, 5-7 cm apinda etli kismi eksi lezzetli, kabuk kismi limonsarisi renklidir. Eskiden Antalya blgesinde genis apta yetistirilmekteydi. Zamanla bu blgede Bergamotun yerini diger turungiller aldi. Bununla beraber
6/18/2012

Page 13 of 70 halen Antalya civarinda bu tr az miktarda bulunmakta ve meyvelerinden reel yapilmaktadir. Bergamot esansinin sanayideki nemi sebebiyle yer yer tekrar yetistirilmeye baslanmistir. Trkiyede yetistigi yerler: Antalya blgesi. Kullanildigi yerler: Meyve kabuklarindan sikma usul ile Bergamot esansi elde edilmektedir. Yesilimtrak sari renkli, hos kokulu ve aci lezzetli bir sividir. Parfmeri (itriyat) sanayinde kullanilmaktadir. Usaresinden kalsiyum sitrat ve sitrik asit elde edilir. Koku vermesi iin bazen aylara da karistirilir. Ayrica esitli yrelerimizde reeli yapilarak kisin yenilir Biberiye: (Rosmarin / Romarin / Rosemary / Kusdili otu / Rosmarinus officinalis) Btn ilkbahar ve yaz boyunca solukmavi renkli iekler aan, 1-2 m yksekliginde, kisin yapraklarini dkmeyen bir bitki. Gvdeleri dik ve ok dallidir. Yapraklari mizrak gibi, etli ve yesil renklidir. iekleri dallarin ularinda, yapraklarin tabanlarinda bulunur. Meyveleri esmer renkli ve findiksidir. Kusdili olarak da bilinir. Trkiyede yetistigi yerler: Istanbul, Ege ve Akdeniz blgelerinde bahelerde ss bitkisi olarak yetistirilir. Kullandigi yerler: Yapraklari ile bundan elde edilen yagi kullanilir. Yapraklari ve iekli dallar yaz mevsiminde toplanir ve aik havada kurutulur. Yapraklar ve ieklerinden uucu yag, tanen, aci maddeler, organik asitler ve glikozit elde edilir. Mide ve barsak uyaricisi, idrar sktrc ve safra artirici etkisi vardir. Uucu yag, uyarici olarak haricen kullanilir. Birok preparatlarin terkibine girer. Ayrica hazimsizligi gideririr. arpintilari keser. Yarimbas agrilarini (migren) keser. Idrar ve adet sktrr. Bgrtlen: (Brombeerstrauch, Brombeere, Mure sauvage, muron, Ing. Bramble, blackberry) Haziran-eyll aylari
FALI BTKLER

arasinda, beyazimsi veya pembemsi renkli iekler aan, yksek boylu, ok senelik, dikenli ve ali grnmnde bir bitki. Ekilmemis yerlerde, it, yol ve hendek kenarlarinda ok bulunur. Gvdeleri silindir sekilli, ii dolu, odunlu ve dikenli dallar, nce dik, sonra asagi dogru kivrik. Yapraklar sapli, kenarlari disli, alt yzeyleri tyldr. Yaprak sapinda, ulari geriye dogru kivrik dikenler bulunur. iekler dallarin ucunda toplanmistir. Meyve; birok kismi, meyvelerin biraraya gelmesiyle meydana gelmis kre biiminde bir birlesik meyvedir. Rengi nce yesil, sonra kirmizi ve daha sonra olgunlukta siyahimtraktir. Trkiye'de yetistigi yerler: Marmara blgesi-Bati Anadolu ve Dogu Karadeniz. Kullanildigi yerler: Kullanilan kisimlari yapraklari ve iek tomurcuklaridir. Yapraklar bitki iek amadan toplanir ve glgede kurutulur. Yapraklarda tanen ve organik asitler ihtiva eder. Hafif kabiz edici zelligi olmakla beraber; dis etleri, bademcik ve bogaz iltihaplarinda, ishal ve basurda kullanilmaktadir. Bgrtlenin 70 kadar tr vardir. Trkiye'nin esitli blgelerinde yetisen trlerine Rubus tomentosus, R. discolor misal verilebilir.

C
Centiyane: (LCentiyana / Yilanotu / Esekturpu / Gentina lutea / Gentina radix) Dogu Karadeniz Blgesi ve uludag'da yetisen, 1 metre kadar yksekliginde, genis yaprakli, kalin kkl bir bitkidir. Kk acidir. Ii sari, disi esmerdir. Kk sifalidir. Sari ve mavi tr vardir. Trkiyede yetistigi yerler: Dogu Karadeniz Blgesi ve Uludag.
6/18/2012

Page 14 of 70 Kullanildigi yerler: Istah artirir, hazmi kolaylastirir. Atesi dsrr. Vcuda kuvvet verir. Mide zafiyeti ve eksimelerini giderir. Kansizliktada faydalidir. Cierotu: (Pulmonaria officinalis) Hodangiller familyasindan, 10-15 cm boyunda, uzun mrl otsu bur bitkidir. iekleri nce kirmizimtiraktir. Sonra mor v emavimsi bir renk alir. Gvdesi dik ve tyldr. Tanen, msilaj, sekerler, reine ve sabit yag ierir. Tedavi iin yapraklari kullanilir. Kullanildigi yerler: Ggs yumsatir. ksrg keser. Akciger hastaliklarinda faydalidir. Idrar sktrr Civanperemi: (Binbiryaprak otu / Kandiliegi / Schafgarbe / Milliefeuille / Herbeaux charpentiers / Yarrow) Haziran-eyll aylarinda, beyaz veya pembemsi renkli iekler aan, yol kenarlarinda, tarlalarda ve kurak topraklarda yetisen 20-100 cm yksekliginde, kokulu, ok senelik ve otsu bir bitki. Binbiryaprak otu veya kandiliegi olarak da anilmaktadir. Gvdeleri dik, dalsiz ve yumusak tyldr. Yapraklari sapsiz ve koyu yesil renklidir. iekleri, kk tepecik (kapitulum) halinde bir araya toplanmis olup, yalanci bir semsiye durumunu meydana getirirler. Bu kapitilumun dis tarafinda 5-6 tane dil seklinde beyaz renkli disi iekleri, orta kisminda ise tp seklinde, kirli-beyaz renkli erdisi iekleri vardir. Meyveleri gri renkli ve tyszdr. Trkiyede yetistigi yerler: Kuzey ve Dogu Anadolu. Kullanildigi yerler: Bitkinin kullanilan kismi, yaprakli ve iekli dallaridir. Dallar ve iekler henz tamamen ailmadan toplanir ve glgede kurutulur. Bitkinin bu kisimlari uucu yag, sabit yag ve aci glikozit maddelerini ihtiva ederler. Kuvvet verici, uyarici, idrar ve gaz sktrcdr. Ierisindeki Sincolden dolayi antiseptik, balgam sktrc ve midevidir. Yara iyi edici bir zelligi vardir. Basurda sulu hulasasi fitil
FALI BTKLER

halinde verilir. Memleketimizde 20 kadar binbiryaprak otu tr tespit edilmistir. Bunlarin ekserisi halk arasinda yukaridaki tr gibi kullanilmaktadir. akalerigi:(Pflaume / Prune / Plum) Glgillerden, Nisanmayis aylari arasinda, beyaz renkli iekler aan, 1-3 m yksekliginde, dikenli bir agatir. Ormanlarda, it kenarlarinda ve kirlarda rastlanir. Gvdeleri silindirik, kabugu koyu gri renkli ve ok sik dallidir. Kk dallarin ucu dikenlidir. iekleri beyaz renklidir. Meyveleri sonbahar veya kisa dogru olgunlasan mvimsi siyah renkli, kremsi sekilli ve eksi lezzetlidir. Trkiyede yetistigi yerler: Marmara, Ege ve Karadeniz blgesi. Kullanildigi yerler: Bitkinin kullanilan kismi, iekleri ve kurutulmus meyveleridir. iekler kuru bir havada toplanir ve derhal kurutulur. iekleri hafif mleyyin ve kan temizleyicidir. Meyvelerinde sekerler ve organik asitler vardir. Ishali keser. Mide ve barsaklarin dzenli alismasini saglar. Terletir ve vcudda biriken zararli maddelerin atilmasini saglar. Bogaz ve bademcik iltihabini giderir. Anne stn artirir. amfstg: (Pinus pinea) am kozalaklarinin iinden ikartilir. Kuvvetli bir besindir. Gnde 2 orba kasigindan fazla yenmemelidir. Kullanildigi yerler: Bronsit verem ve akciger hastaliklarinin abuk isilesmesine yardimci olur. Afrodizyak (Cinsel istekleri artirici) zelligi vardir emen: (Wrmflasche / Fenugrec / Fenugreek / Buy otu) Nisan-haziran aylarinda, sarimsi-beyaz renkli iekler aan 20-40 cm yksekliginde, bir senelik, otsu bir bitki. Buy otu, hulbe otu olarak da bilinmektedir. Gvdeleri dik, silindir biiminde, ii bos ve olduka dallidir. yapraklari sapli ve 3
6/18/2012

Page 15 of 70 yaprakiklidir. iekler teker teker veya 2 tnesi bir arada olmak zere bir yapragin koltugundan ikar. Meyveleri dz veya az ok kivrilmis olup, fasulye meyvesine benzer. Iinde esmer-sari veya kirmizimsi 6-20 tohum tasir. Trkiyede yetistigi yerler: Trakya, Marmara, Orta, Gney ve Gneydogu Anadolu. Kullanildigi yerler: Kullanilan kisimlari tohumlaridir. Olgun meyveler toplanir, gneste kurutulduktan sonra, sopa ile dvlerek tohumlar meyvelerden disari ikarilir. Tohumlarinda msilaj, uucu yag ve sbit yag, alkaloit, kolin, rutin gibi maddeler vardir. Eski devirlerde Asya memleketlerinde sehvet arttirici ve harplerde cesret verici olarak ok kullanilirdi. Bugn tasidigi msilajdan dolayi, yumusatici ve balgam sktrc olarak kullanilmaktadir. Kuvvet verici ve istah aici olarak, rasitizm, diabet, tberkloz ve kansizliklarda da kullanilmaktadir. Unu, pastirmanin zerini rten ve "emen" ismi verilen karisimi (Bu karisim sarimsak, kirmizi biber ve emen tohumu unundan ibrettir.) hazirlamak iin kullanilir ifitotu: (Kokar sedef otu / Sezab / Rue) Sedefotugillerden, ayirlarda ve hendek kenarlarinda yetisen, zehirli bir bitkidir. Yapraklari genis, iekleri kk ve sari renklidir. iekleri dallarin disina tasmis demetler halindedir. Keskin bir kokusu vardir. Kullanirken kesinlikle tavsiye edilen doz asilmamalidir. Kullanildigi yerler: Kalp arpintilarini giderir. Mide agrilarini dindirir. Zeytinyagi ile kavrulduktan sonra ibanin zerine konulursa, ibani olgunlastirir. idem: (Krokus / Colchique / Crocus / Lahlah / Mahmuriegi / Colchicum) Toprak altinda, zeri ince veya zarimsi birka pul ile rtl, bir yumru tasiyan ok senelik bir bitki. Yapraklari imen yapragina benzer. iekler genellikle 1-3 tne veya trne gre daha fazla olup, mor, beyazpembe sarimtrak renklerdedir. iek ta yapraklari tps
FALI BTKLER

olup, u kisminda huni seklinde genislemis ve 6 paralidir. Meyveleri ok tohumludur. Avrupa ve Akdeniz blgesine yayilmis, 40 civrinda tr vardir. Bunun da 20 kadari Trkiyede bulunur. Genel olarak zehirli alkaloitler tasiyan bitkilerdir. igdem trlerinin bir kismi ilkbaharda, diger bir kismi ise sonbaharda iek amaktadir. ok gzel olan ieklerinden dolayi da bir ss bitkisidirler. Daha ok kullanilani ve tibb olarak bilineni sonbahar veya gz igdemi (Colchicum autumnale)dir. Bu da agustos-ekim aylari arasinda iek aan yumrulu bir bitkidir. Yapraklari ilkbaharda meydana gelir. iekleri ise sonbaharda olup, pembemsi-mor veya beyazdir. Trkiyede yetistigi yerler: Farkli trlerde Trkiyenin hemen hemen her tarafinda. Kullanildigi yerler: Bitkinin kullanilan kismi tohumlari ve yumrusudur. Tohumlarinda sbit yag, sakkaroz ve kolsisin isimli bir alkaloit bulunur. Yumrularinda da kolsisin, inulin, yag, nisasta, sakkaroz bulunmaktadir. Idrar sktrr, Kabizligi giderir. Kesinlikle tavsiye edilen miktardan fazla kullanilmamalidir. igdem tohumu ve yumrusundan hazirlanan preparatlar uzun zamandan beri damla hastaligina karsi kullanilmaktadir. Kolsisin bir ara kansere karsi kullanilmissa da, hayvansal hcreler iin ok zehirli oldugundan hlen terk edilmistir. Kolsisinin hcre blnmesini durdurmasi etkisinden faydalanilarak, poliploit mutasyonlar elde etmek iin ziratte kullanilmaktadir. Poliploit organizmalar genellikle normalden daha fazla olan byklkleri ile gze arparlar. Bu metod syesinde ekonomik deger tasiyan bu bitkilerin yaprak veya meyve rnlerini arttirmak mmkn olmaktadir. ilek: (Kocayemis / Fragaria / Strawberry / Fraisier / Erdbeere / Fraise) Glgillerden, saplari srnge, iekleri beyaz bir bitkidir. Yemisi (ilek) ilk zamanlar pembe olup, gelistike koyu bir renk ve gzel kokulu bir hal alir.

6/18/2012

Page 16 of 70 Trkiyede yetistigi blgeler: Ege, Marmara, Karadeniz blgesi. Kullanildigi yerler: Vcudu kuvvetlendirir. Hasta olmayi nler. Idrar sktrr. Bbrek ve mesane hastaliklariin iyilesmesine yardimci olur. Mide ve barsak tembelligini giderir. Sinirleri kuvvetlendirir. Hasta olmayi nler. Barsak kurtlarini dker. Atesi dsrr. Cilde tazelik ve gzellik verir. Distaslarini eritir. Midesi zayif olanlar suyunu imelidir. Bazi kimselerde allerji yapabilir. itlembik:(Maranta nisastasi / Arrow-root) Sicak iklimlerde yetisen "Maranta" adli kamistan veya ona benzer baska bitkilerin kklerinden ikarilan beyaz bir tozdur. Nisastadan daha incedir. Kokusu ve tadi yoktur. Kullanildigi yerler: ocuk mamasi yapiminda kullanilir. St ocuklarina ve nekahat dnemindeki hastalara verilir. Hastaliklardan sonra grlen halsizlikleri giderir obanantas:(obankesesi / obantorbasi / Capsella bursa pastoris) Turpgillerden bir esit yaban bitkisidir. Meyveleri torbaya benzer. Yapraklari rozet seklinde olup, demet grnmndedir.iekleri beyazdir. Yaz aylarinda toplanip kurutulur. Kullanildigi yerler: Bbrek ve kum taslarinin dsrlmesine yardimci olur. Agrilari giderip, vcuda rahatlik verir. Burun kanamalarini durdurur. obanpskl:(Stechpalme / Houx / Holly / Houx commun / Ilex aquifolium) ogunlukla ali, bzan da, 10-15 metreye kadar boyu uzayabilen bir aga. Yapraklar kalici, derimsi, oval, kenarlari genis disli ve dislerin tepesi dikenlidir. iekler iki evcikli olup, kurullar hlinde bulunur. Meyvesi yuvarlak ve parlak kirmizidir. Kuzey Afrika, Bati ve Gney Avrupa ve Bati Asyadan ine kadar olan blgelerde yetisir. Trkiyede yetistigi yerler: Trakya ve Kuzey Anadolu. Kullanildigi yerler: Atesi dsrr, terletir ve vcuda rahatlik verir. Meyvenin i kabugu kse yapiminda kullanilir. Odunu ok sert, agir ve koyu renktedir. ok iyi cil tutar. Tornacilikta, kaplamacilikta, ark disi yapiminda kullanilir. Krpe dallari kami sapi yapmaya yarar. Ss bitkisi olarak da yetistirilir. rekotu: ( (reotu / Siyah susam / Sevkerak / Nigella / Schwarz-kemmel / Nigelle / Black cumin) Haziran-temmuz aylari arasinda yesille karisik aik mvi renkli iekler aan, 20-40 cm boyunda bir senelik, otsu bir bitki. Yol kenarlari ve bilhassa ekin tarlalari iinde bulunur. Gvde dik ve kisa tyldr. Yapraklarin alttakileri sapli, sttekileri sapsizdir. iekler uzun sapli ve tek tektir. Ta yapraklari iki loplu ve bal z bezleri tasiyan 8 tne kk para hlindedir. Meyveleri ok tohumlu olup, tohumlar siyah renkli ve oval sekillidir. Gney Avrupa, Balkan memleketleri, Kuzey Afrika, Trkiye ve Hindistanda yetistirilmektedir. Sam rekotu (Nigella damascena): Yapraklari paralidir. iekleri tek ve st yapraklar tarafindan rtlms durumdadir. Parlak mvi ieklidir. Kir rek otu (Nigella arvensis): 10-30 cm yksekliginde mvi ieklidir. Yapraklari sivri paralidir. Tohumlari kurt dsrc olarak da kullanilir. Trkiyede yetistigi yerler: Trakya ve Anadolu. Kullanildigi yerler: Bitkinin kullanilan kisimlari tohumlaridir. Tohumlari tammen olgunlastiktan sonra toplanir ve gneste kurutulur. rekotu tohumlarinda uucu ve sabit yag, tanen, sekerler, glikozit bnyeli bir saponin ve alkaloitler bulunmustur. Tohumlari gaz sktrc, uyarici ve idrar sktrc olarak kullanilmaktadir. Gzel kokusu sebebiyle mshil illarinin iine ilve edilen iyi bir lezzet ve koku
6/18/2012

FALI BTKLER

Page 17 of 70 degistiricidir. rekotunun Anadoluda bulunan ve ayni sekilde kullanilan diger trleri sunlardir: ven:(Gipskrau / Gypsophile / Gypsophila / Sabunotu / Helvacikk / Saponaia officinalis) Haziran-temmuz aylarinda beyaz iekler aan, 50-60 cm yksekliginde ok dalli, ok senelik, kazik kkl, otsu bir bitki. Yapraklari sapsiz, soluk yesil renklidir. iekler kk pembe ve beyaz renklidir. Tohumlar kk, hemen hemen bbrek seklinde esmer renkli ve zeri prtkldr. Kklerinin dvlmesinden ven elde edilir. Memleketimizde 27 kadar tr bulunur. Trkiyede yetistigi yerler: Orta ve Dogu Anadolu Kullanildigi yerler: Bitkinin kullanilan kisimlari kkleridir. Konya ve Beysehir havlisinde bu bitkiye disi ven ismi verilmektedir. Idrar sktrr. Terletir. Vcuda rahatlik verir. Kusturur ve balgam sktrr. ven kklerinde saponin, reine ve seker vardir. Eskiden beri temizleyici olarak, lekeleri ikarmak iin kullanilir. Memleketimizde ve Yakin Doguda tahin helvasi yapiminda da kullanildigi iin buna, helvaci veni ismi de verilmektedir. Bzi yrelerimizde ve Kibrista, pisirilerek salamura edilen hellim tipi peynirin bozulmamasi iin suyuna ven kk birakilir. Trakya blgesinde ven otundan kpk helvasi ismiyle beyaz, kpks helva yapilir. tabaninda gruplar teskil ederler. Pembemsi renkteki iekler tp seklindedir. Dalakotunun tyl olani Teucrium polium mayasil otu olarak taninmaktadir. Bitki, zerini tammen kaplamis olan tylerden dolayi beyaz-gri renktedir. Yapraklarin kenarlari bilhassa uca dogru disli ve ie dogru kivriktir. iekleri beyaz renkli olup oval durumlarda toplanmistir. Anadoluda ogu yerde yaygindir. Ayni dalak otu gibi kullanilmaktadir. Trkiyede yetistigi yerler: Marmara, Karadeniz, Orta Anadolu ve Akdeniz blgesi. Kullanildigi yerler: Bitkinin kullanilan kismi, toprak st kisimlari, yni iekli bitkidir. iek ama mevsiminde iekli dallar toplanir, demet yapilip havadar bir yerde kurutulur. Istah aici, uyarici, yaralari iyi edici ve ates dsrc olarak kullanilir. Bitki uucu yag, aci maddeler, tanen, glikozit ve saponinler tasir Damkorugu: (Dach-Hauwurz / Orpin / brlant / Joubarbe / Des toits / Wallpepper / creeping jack / Kulokotu / Saksigzeli / Sedum / Sempervium) Etli yapraklari olan, bir veya ok iekli bir bitkidir. Beyaz-sari-pembe renkli olan iekleri, krevi veya salkim durumunda bulunurlar. ogunlugu kuzey yarimkrede bulunan 600 tr vardir. Trkiyede 35 tr bulunur. Tek veya ok yillik bitkilerdir. Yapraklari tabanda rozetler meydana getirirler. Trkiyede yetistigi yerler: Trakya ve Anadolu. Kullanildigi yerler: Basir memelerini gidermek ve nasir tedavisi iin kullanilir Defne: (Lorbeer / Laurier / Sweet bay laurel / Laurus nobilis ) 6-18 m yksekliginde, yuvarlak tepeli ve sik dalli bir aga veya agaiktir. Almasik sapin iki yaninda karsilikli degil de aralikli olarak bir sagda, bir solda bitmis yapraklar seklinde dizilmis, 7.5-10 cm uzunlugundaki yapraklar oval biimli,
6/18/2012

D
Dalakotu: ( Gemeiner / Gamander / Germander / Kurtluca / Duvarsedefi / Teucrium chamaedrys / Yermesesi ) Haziraneyll aylari arasinda pembe veya beyazimsi renkli iekler aan, 10-30 cm boyunda, ok senelik, otsu bir bitki. Kisamahmuz, yer mesesi ve yer palamudu gibi adlarla da taninir. Orman altlari ile kurak ayirlarda rastlanir. Gvdeleri yatik, gvdeden ikan dallar ise dik, alt kisimlari yuvarlak st kisimlari ise drt kseli ve tyldr. iekler yapraklarin
FALI BTKLER

Page 18 of 70 donuk renkli derimsi ve sert kenarlari da genellikle dalgalidir. Bitkinin sarimsi veya yesilimsi beyaz renkte kk iekleri, olgunlastiginda rengi koyu mora dnen tek tohumlu, etli meyveleri vardir. Trkiyede yetistigi yerler: Btn Akdeniz evresi, zellikle nemli bogazlar. Vatani Anadoludur. Kullanildigi yerler: Bitkinin kullanilan kismi yaprak ve meyveleridir. Yapraklari uucu yag ynnden zengindir. Yapraklar baharat olarak da kullanilir. Defne meyvelerinde de uucu yag ve diger yaglar bulunur. Meyve ve yapraklarndan elde edilen ya defne sabunu yapmnda kullanlr. Bu sabun cilt ve sa iin son derece faydaldr. Demirhindi:(Tamarindearinde / Tamarinier / Tamarind / Tamarin / Tamarindus indica / Pulpa tamarindorum cruda ) Hindistan ve tropikal blgelerde yetisen, yayik dalli boyu 2025 metreye ulasan sicak iklim agacidir. Anayurdunun Habesistan oldugu tahmin edilmekte ise de bugn btn tropikal blgelerde yetismektedir. iek atigi zaman ok gzel bir grnm oldugundan yetistigi blgelerde, yol kenarlarina park ve bahelere dikilir. iekleri sari veya kirmizi renkte olup, dallarin ucunda salkim seklinde bulunurlar. Meyveleri 20 cm civarinda, kahverengi, ok tohumlu olup, olgunlasinca ailmazlar. Gvde kismi tahta isleri ve oymacilikta kullanilir. Trkiyede yetistigi yerler: Gney blgelerde yetisir. Kullanildigi yerler: Yapraklari kaynatilarak elde edilen suyu solucan dsrmede il olarak kullanilir. Meyvelerinden ise il yapiminda istifde edilir. Meyvenin bilesiminde elma asidi, sitrik asit, asetik asit, seker ve pektin bulunur. Tibb kullanilmasinin disinda seker ve tatlicilikta ve vcuda serinlik ve rahatlik verdigi iin serbet olarak kullanilir. Ayrica, susuzlugu giderici, ve mshil etkileri de bilinmektedir Deniz kadayifi: (Alaria esculenta / Carrageen ) Esmer su yosunlarindan bir esit deniz bitkisidir. Kullanildigi yerler: Solunum ve hazim sistemi nezlelerini giderir. Vcudu besleyici olarak kullanilir Deniz zm: (Meertrrubchen / Ephdre / Sand Cherry / Sea Grape / Ephedra campylopoda) Dnyanin kurak yerlerinde yetisen bir bitkidir. Yesil ve ok dalli olan srgnlerinde pul seklinde karsilikli iki yaprak bulunur. Yapraklar terlemeyi azaltmak maksadiyla ok klms ve pul seklini almistir. Bu sebeple dallar zmleme vazifesini zerine almis ve yesillenmistir. Bu dallar dgm ve dgmler arasi kisimlara ayrilmislardir. Ephedralar normal olarak iki evciklidir. Fakat bir evcikli hatta erdisi iekli olanlar da vardir. Ephedra cinsinin orta Asyadan Akdeniz evresi memleketlerine kadar olan blgede, Orta Avrupada Kuzeybati Amerika, Meksika ve G.Amerika And Daglarinda yetisen 40 kadar tr, memleketimizde yetisen tr vardir. Ephedra campylopoda (Sarkik denizzm): Akdeniz ikliminin bulundugu kiyi blgelerimizde, mese ve ardi trleri zerinde sarilici olarak yetisir. Dallari 1-4 mm apinda, silindir seklinde, iplak, boyuna hafif izgilidir. Meyveleri ekim ayinda olgunlasan, ates kirmizisi renkli, iki tohumlu, 8-10 mm apinda yalanci zms bir meyvedir. Ephedra major (Dik denizzm, dagburugu): I Anadoluda zellikle tasli ve akilli yamalarda yetisir. 0.3-2 m boyunda, ali grnsnde, odunlu bir bitki. Dallar sik, 1-1.5 mm apinda, koyu yesil renkli ve iplaktir. Yapraklar derimsi ve kk, meyve kirmizi, ndiren sari renkli, kre seklide ve zmsdr. Ephedra distachya: Vatani Akdeniz evresi memleketleridir. Memleketimizde Kars, Kayseri, anakkale evresinde yetismektedir.
6/18/2012

FALI BTKLER

Page 19 of 70 Ephedra sinica: inde 5000 yildan beri taninan ve halk tibbinda kullanilan nemli bir bitkidir. Bu bitki zellikle Gney inde deniz kenarina yakin yerlerde yetisir. Bugn KuzeyBati Hindistan ve Bati Pakistanda yetismektedir. Bitki 60-90 cm yksekliktedir. Trkiyede yetistigi yerler: Marmara, Ege, Akdeniz ve I Anadolu. Kullanildigi yerler: Bitkinin kullanilan kismi kuru dallaridir. Bilesiminde, Ephedrin alkaolidi ve tanen vardir. Ephedrin astima karsi kullanilir. Eski devirlerden beri inde ve Orta Asyada terletici, ates dsrc, romatizma agrilarini ve astim nbetlerini dindirici olarak kullanilmistir. Fakat bugn ogunlukla astim nbetlerini dindirici ve yksek atese karsi kullanilmaktadir Dereotu: (Dill / Aneth / Anet / Tereotu / Anethum / Anethum graveolens / Peucedanum graveolens) Nisan-haziran aylari arasinda, sarimtrak renkli iekler aan 30-70 cm boyunda, gzel kokulu, bir senelik otsu bir bitkidir. Dereotu, durakotu olarak da bilinir. Rutubetli, sulak ve glgeli yerleri sever. Gvdesi dik, dalli, tysz, st izgili ve ii bostur. Yapraklar ince ve dar parali, koyu yesil renkli ve etlidir. Yaprak sapinin alt kisminda gvdeyi saran genis bir yaprakik bulunur. Alt yapraklari sapli, st yapraklar sapsizdir. iekler bilesik semsiye durumunda toplanmislardir. Trkiyede yetistigi yerler: Marmara, Ege, Akdeniz blgelerinde bahelerde yetistirilir. Yetistirilmesi: Dereotu ekilecek yer, ilkbaharda bellenir ve yanmis gbre ile gbrelenir. Hazirlanan yere serpmek sretiyle tohum ekilir. Bir tahta yardimiyla bastirilarak, tohumlarin toprakla temasi saglanir. Ekilen tohumlar, 3-4 hafta getikten sonra imlenir. Yabanci otlar grldg zamanlarda elle yolunarak temizlenir, sulamalar yapilir.
FALI BTKLER

Hasadi, yapraklari kesmek suretiyle olur ve yikanip demet hline getirilerek pazara sevk edilir. Kullanildigi yerler: Bitkinin kullanilan kismi meyveleridir. Meyveler eyll sonunda toplanir ve glgede kurutulur. Meyvelerinde sbit ve uucu yag, pektin ve azotlu bilesikler vardir. Meyveler yatistirici, mide ve bagirsak gazlarini nleyici olarak kullanilir. Hazimsizlik ve hikiriga da tesiri iyidir. Yapraklari da yemek ve salatalarda kullanilir. Devedikeni: (Circium arvense / Chardon / Yabani enginar) Bilesikgillerden, tarlada yetisen 1 metre kadar boyunda bir bitkidir. Ince ve engelli bir yapiya sahiptir. Yasken gzel koku verir. Kuruyunca kokusunu kaybeder. Kullanildigi yerler: Atesdsrc, terletici ve vcda rahatlik verici olarak kullanilir. Dolamaotu: (Pronychia serpilifolia) Karanfilgiller familyasindan, yesil ve beyaz renkte kk iekleri bulunan bir bitkidir. Yapraklari beyazimtirak yasil renklidir. Kklerinden faydalanilir. Kullanildigi yerler: Dolama ve iban tedavisinde kullanilir Dulaptalotu:(Daphne mezereum) iekleri gzel kokulu olan bir agaiktir. Yksek yerlerde yetisir. Meyveleri kirmizimtirak, yapraklaaik yesildir. Kabuklari kullanilir. Kullanildigi yerler: Zona (arpacik) tedavisinde kullanilir Dgniegi:(Hahnenfuss / Rnoncule / Buttercup ranunculus / Giritlalesi / Sekayiklalesi / Turnaayagi / Kurbagaotu / Stlceotu) Nisan-temmuz aylari arasinda, ekseriya parlak sari, ndiren beyaz renkli iekler aan bir veya ok senelik otsu bitkilerdir. iekleri ekseriya tek baslarina 5 veya daha ok paralidirlar. Ta yapraklari

6/18/2012

Page 20 of 70 genellikle parlak sari renktedir. Yapraklar elsi dilimli veya tam kenarlidir. Memleketimizde 78 tr bulunmaktadir. Kullanildigi yerler: Dgniegi (Ranunculus) trleri yakici, tahris edici, kizartici ve zehirli bitkiler olarak taninmislardir. Tedvi sahasinda ndiren kullanilir. Tedvi maksadiyla kullanilmakta olan trler sunlardir: Yakici dgniegi (R. acer), yumrulu dgniegi (R. bulbosus), bsurotu (R. icaria) bataklik dgniegi (R. scelerotus). Bsurotu ortaagdan beri bsura karsi kullanilmaktadir. Saponin, glikozit ve yakici bir uucu yag tasir. Kavak merhemi ile birlikte hricen basura karsi verilmektedir. Bataklik dgniegi ise zehirli olarak taninmis bir trdr. Hricen kizartici ve kan toplayici olarak kullanilir Eir otu: (Azakyeri / Acarus calamus / Sweet sedge / Hazenbel) Yilanyastigi giller familyasindan, akarsu kiyilari ve batakliklarda yetisen 60-70 cm boyunda otsu bir bitkidir. Meyveleri yesilimsi, iekleri, sihaya yakin erguvani rektedir. Tadi mayhostur. Kullanildigi yerler: Istah aar, Mide ve barsak gazlarini giderir. Mide eksimesini geirir. Idrar ve adet sktrr. Dis etlerini kuvvetlendirir. Ter sktrr, atesi dsrr ve agrilari dindirir. Sinirleri yatistirir. Sarlk tedavisinde de kullanildigi bilinmektedir Erelti otu: (Farn / Farnkraut / Fougre / Fern Nepkrodium filixmas / Dryopteris filis mas / Fougere male / Filicis rhizoma) Bu sinifta bulunan 170 cins, 9000 tr bitki yaklasik olarak dnyanin her tarafina yayilmistir. Trlerinin ogunlugu tropik blgelerde yetismektedir. Egreltiotlarinin birka santimetre byklkte olanlardan, aga sekline kadar esitleri vardir. Bugn yasayanlarin ogunlugu, ok yillik otsu bitkilerdir. Bunlarin topragin yzeyine yakin, ona paralel byyen srnc veya yukari ynelen kkkleri vardir. Hemen btn egreltiotlarinda, yapraklar tomurcuktayken ie dogru kivrilmistir. Kartal egreltisi, Vens sai, erkek egreltiotu, geyik dili, kaya egreltisi memleketimizde bulunan egrelti esitleridir. Bu egrelti esitlerinden erkek egreltiotu tipta kullanilir. Erkek Egrelti otu (Dryopteris filixmas): Mutedil blgelerin rutubetli yerlerinde, orman altlarinda, kayalar arasinda yetisen 50-70 cm boylarinda, ok senelik, otsu zehirli bir bitkidir. Toprak alti gvdesi 10-40 cm uzunlugunda olup, dis kismi eski yaprak izleri veya kideleri ile kaplidir. Alt tarafinda siyah renkli, ince kkler tasir. Ilkbaharda rizom gvdesinin ucundan kendi zerine sarilmis olan gen yapraklar ikar. Yapraklar gelisince ailir. Yapraklar uzun sapli olup sapin kidesi siskindir. Yapraklarin alt yzlerinde spor keseleri vardir. Mutedil blgelerin rutubetli yerlerinde, orman altlarinda, kayalar arasinda yetisen 50-70 cm
6/18/2012

E
Ebegmeci: (Hubbaz / Malva silvestris / Feuille de mauve / Mallow) iekleri sifali olan, yapraklari da sebze olarak yenilen, kendi kendine yetisen bir ottur. 20-70 cm boyundadir. Yapraklari sarmaldir. Mayis-Agustos aylari arasinda iek aar. Yaprak ve ieklerinde fazla miktarda "msilaj" vardir. Yaprak ve iekleri taze iken kullanilir. Kullanildigi yerler: Ggs yumusatir, ksrg keser. Mide ve barsaklarin dzenli alismasini saglar, kabizligi giderir. Atesi dsrp, vcuda rahatlik verir. Bogaz ve bademcik iltihablarini giderir. Lapasi, ibanrlarin olgunlasmasini saglar. Burun kanamasini durdurur. Dis eti hastaliklarini tedavi eder, mide agrisini keser.

FALI BTKLER

Page 21 of 70 boylarinda, ok senelik, otsu zehirli bir bitkidir. Toprak alti gvdesi 10-40 cm uzunlugunda olup, dis kismi eski yaprak izleri veya kideleri ile kaplidir. Alt tarafinda siyah renkli, ince kkler tasir. Ilkbaharda rizom gvdesinin ucundan kendi zerine sarilmis olan gen yapraklar ikar. Yapraklar gelisince ailir. Yapraklar uzun sapli olup sapin kidesi siskindir. Yapraklarin alt yzlerinde spor keseleri vardir. Kullanildigi yerler: Bitkinin kullanilan kismi kkleri ve yapraklaridir. Kkleri sonbaharda toplanip, birka gn, havada sonra hafif isida kurutulur. Kkleri kalin, disi siyah, ii beyazdir. zel bir kokusu, tatlimsi ve kekremsi bir tadi vardir. Bilesiminde uucu ve sbit yaglarla, reine, nisasta ve etkin madde filisin vardir. Barsak parazitlerine karsi ok eski trihlerden beri kullanilmaktadir. Toz veya hulasa hlinde alinir. Mshil olarak yagi illarla verilmemelidir. Zr yaglar, iltaki toksin maddelerin yayilmasini kolaylastirarak siddetli zehirlenmelere sebeb olabilir. Tavsiye edilen miktarin disina ikmamalidir. Ekmek agaci:(Brotfruchtbaum / Bread tree / breadfruit tree / Artocarpus incisia / Jaquier) Kalin gvdeli, 15-20 m boyunda, byk meyveli, tek evcikli bir agatir. Tropik, Asya adalarinda (Sunda adalarinda) yetisir. Ana vatani da Pasifik adalaridir. Yapraklari kk ve dz kenarlidir. Ananasa benzeyen meyveleri 1-2 kg agirlikta olabilir. Yenen kisim, iek ekseni ve iek rt yapraklaridir. Mnferit meyveler findiksidir. Fakat ekirdek tesekkl etmez. remeleri vegetatiftir. Tohumla reme olmaz. Her mevsimde mahsul verir. Kullanildigi yerler: Ekmek agaci meyvesi nisasta bakimindan zengindir. Meyveleri beyaz etli ve biraz unludur. Haslanarak ve pisirilerek yenilebildigi gibi ekmek yapmak iin de kullanilir. Bu bakimdan tropik blgeler iin nemli bir bitkidir Enginar: (Artischocke / Artichaut / Artichoke / Cynara scolymus / Cynara / Artichaut cynaria scolymus) HaziranFALI BTKLER

temmuz aylari arasinda, mavi-mor renkli iekler aan, 50150 cm boyunda ok senelik otsu bir bitkidir. Killi, kumlu ve rutubetli topraklarda yetistirilir. Gvdeleri dik, kuvvetli, sert ve boyuna olukludur. Yapraklari sapsiz, byk, uzun-oval ve paralidir. iekler st yapraklarin koltugundan ikan, uzun saplarin ucunda byk basiklar halinde toplanmistir. iek tablasi etlidir. Hepsi tp seklinde olan iekleri ve bunlarin aralarinda bulunan tyleri tasir. Trkiyede yetistigi yerler: Marmara ve Ege blgesinde bahelerde yetistirilir. Kullanildigi yerler: Bitkinin sebze olarak kullanilan kismi, iek tablasi ile tze dip yapraklari ve kkleridir. Yapraklar ve kkte eynarin isimli aci bir madde, inulin, tanen ve filavon bnyesinde bir glikozit vardir. Tze yaprak ve kklerinden yapilan hulsa ve tze yapraklardan hazirlanan ay, safra ogaltici ve idrar arttirici olarak karaciger hastaliklarinda kullanilir. Kanda kolesterini azaltir. Ates dsrc ve istah aici tesirleri vardir. Ayrica, idrar sktrr, bedeni ve ruhi bitkinligi giderir, romatizma ve seker hastaliklari iin faydalidir Ergesakali: (Erkesakali / ayirmelikesi / Spirea / Flipendula ulmaria) Glgillerden, dallari saglam, sert ve kirmizimtirak bir bitkidir. iekleri kar taneleri gibidir ve dallarin ucunda toplanmistir. Yaz aylarinda toplanip kurutulur. Bu bitkinin her yeri kullanilmaktadir. Kullanildigi yerler: Idrar sktrr, vcutta biriken zararli maddelerin atilmasini saglar. Bbrek, mesane ve idrar yollarindaki iltihaplari giderir. Kani temizler. Sinirleri yatistirir. Nefes darligi ve astimda faydalidir. Diseti ve bogaz iltihaplarini giderir. Esekkulagi: (Karakafes / Mayasilotu / Aguga raptans / Symphytum/ Consoude) Sigirdiligillerden, iekleri beyaz
6/18/2012

Page 22 of 70 veya menekseye alan renklerde, yapraklari nester seklinde bir bitkidir. Mart-Temmuz aylari arasinda toplanip kurutulur. Kullanildigi yerler: Mzmin ishali keser. Nefes darligini giderir. Ggs yumusatir. ksrg keser. Agiz, dil ve bogaz iltihaplarini giderir Baharat olarak salata ve orbalarda kullanilir. Ete, baliga ve sosise konur. Ste ve hardala karistirilir.Anadoluda aroma vermesi iin pekmez yapilirken iine konulur. Uucu yagi parfmeride de kullanilir. Ayrica ksrg kesici, hazimsizligi ve bas dnmeleri giderici zelligi de bilinir. ari sokmalarina karsi da faydalidir Fndk: (Haselnuss / Noisetier / Hazel-tree / Corylus avellana / Cobnut / Noisetier) Kuzey yarimkrenin iliman blgelerinde yetisen, alimsi veya alak boylu, tek evcikli, erkek ve disi iek ayri agata, ayri yerlerde olan bitkiler. Findigin erkek iekleri tirtilsidir. Disi iekler ayri agata ve tomurcuk hlinde kktr. Genel olarak iekler yapraklardan nce aarlar. Yapraklari yuvarlak, oval veya yrek biiminde, tyl, yaprak kenarlari dislidir. Disi ieklerin anak yapraklarindan olgunlasan findiklarin toplanmasi temmuz ve agustos aylarindadir. Findik agaci trlere bagli olarak ali formunda oldugu gibi, 15-20 mye kadar da boylanir. Kltr esitlerinin ogu 3-4 m boyundadirlar. Bununla beraber bazi memleketlerdeki tek gvdeli aga seklinde yetistirilir. Findiklar, meyvelerin iriliklerine ve sekillerine gre isimlendirilir. Yurdumuzda yetistirilen baslica kltr esitleri; tombul findik, sivri findik, badem findik, kan findigi ve fosa findigidir. Trkiyede yetistigi yerler: Dogu Karadeniz blgesi (Ordu, Trabzon, Giresun); Zonguldak, Bolu. Kullanildigi yerler: I findigin bilesiminde ortalama olarak % 4 su, % 65,4 yag, % 15,6 protein, % 2,6 selloz, % 0,98 azotsuz ekstrak maddeler ve % 1,55 kl vardir.Yag ve proteinler bakimindan nemli bir besin maddesidir. Findik, vitamin bakimindan da iyi bir kaynaktir. En fazla Bvitamini bulunur. 100 gram i findikta 0,54 mg B vitamini, ayrica az miktarda A ve C vitaminleri de vardir. Klnde % 0,29 Ca, %35 P ve % 0,0041 Fe bulunur. Zengin bir besin maddesi olan findigin 1000 grami 725 kalori saglar. Bu zellikleriyle
6/18/2012

F
Feslegen: (Basilienkraut / Basilic / Sweetbasil / Reyhanotu / Ocimum basilicum ) Haziran-eyll aylari arasinda, pembemsi veya sarimsi-beyaz renkli iekler aan, 20-40 cm yksekliginde, ok senelik, kuvvetli kokulu, otsu bir bitkidir. Reyhan otu olarak da bilinir. Vatani Iran ve Hindistandir. Gvdeleri dik, tysz veya hafife tyl, ok dalli ve yapraklidir.Yapraklar karsilikli ve uzunca sapli olup, hos kokuludur. iekler st yapraklarin koltugunda ekseriya 6 iekli durumlar hlinde toplanmistir.anak ve ta yapraklari tp seklinde ve 2 dudaklidir.Meyveleri oval sekilli, kk ve parlak siyah renklidir. Trkiyede yetistigi yerler: Yerli degildir. Ss bitkisi olarak yetistirilir. Kullanildigi yerler: Bitkinin kullanilan kisimlari, tze iekli dallari ve tohumlaridir. Uucu yag tasimaktadir. Bu yag iinde estragol,linalol, cineol ve pinen vardir. Feslegen midev, yatistirici ve barsaklarda gaz tesekklne mni olucu zelliklerinden dolayi % 1-2 lik ay hlinde kullanilir. Uucu yagda da ayni hassalar vardir.Idrar yollari hastaliklarina karsi tesirlidir. Tohumlarindan ksrk kesici olarak istifade edilir.
FALI BTKLER

Page 23 of 70 findik, bedeni ve zihni yorgunluklari giderir. Vcuda kuvvet verir. Hamilelik ve variste de tavsiye edilir. Findik yagi: Bbrek agrilarini giderir. Kum ve tas dsrlmesine yardimci olur. Barsak solucanlarini dsrr. Mideleri rahatsiz olanlar, damar sertligi olanlar veya yksek tansiyondan sikayet edenler, ok az yemelidir. Filiskin: (Yarpuz / Mentha pulegium) Akdeniz blgesinde yetisen, zeri tyl, 10-15 cm boyunda kuvvetli kokusu olan bir bitkidir. Yapraklari kisa sapli olup, oval seklindedir. iekleri morumsu pembedir. Terkibinde uucu yag (Pulegon) vardir. Kullanildigi yerler: Mide agrilarini keser. Kusma ve bulantiyi nler. Iktidarsizligi giderir. Vcudun din kalmasini saglar Frenk maydanozu: (Caerefolium / Chervil / Carfeuil) Maydanozgillerden, itirli bir bitkidir. Birok esidi vardir. Kullanildigi yerler: Idrar ve aybasi kani sktrr. Basur memelerinin verdigi sikayetleri giderir. Suyuyla kirpiklere kompres yapilirsa, uzamalarini saglar Frenkzm: : (Stachelbeere / Groseille / Currant / Ribes rubrum / Currant / Groseille) ogunlugu kisin yapragini dken, bzilari da her zaman yesilligini muhafaza eden bodur alilardir. Kkleri saak seklinde olup, fazla derine inmezler. Dallari zayiftir. Her sene dipten yeni srgnler meydana getirir. Meyveleri kk salkimlar hlindedir. Salkimlar zerinde tneler yuvarlak ve ok parlak renklidir. Kabuk yari saydam oldugundan, tnenin ierisindeki ekirdek fark olunabilir. Meyveler mayhos ve tatlidir. Frenkzm mahsln dima gen srgnler zerinde verir (budamada bu hususa dikkat etmelidir). Yapraklari el biimindedir. Frenkzm en iyi sekilde mutedil iklimlerde yetisir. Fazla rutbetli ve fazla kuru topraklari sevmez. Ilkbaharda erken uyandiklari iin, dikimi sonbaharda yapmak iyi netice verir.
FALI BTKLER

Bahe ziratinda frenkzm, 1,20x1,40 m aralik ve mesfeyle dikilmelidir. Budanmayan frenk zmleri iyi mahsul vermezler. Onun iin yasli dallari budanir. Gen srgnleri yerlerinde birakarak iyi bir aralama yapmak gerekir. Kklerden sren pileri kesip atmali, ortada olanlarindan bir veya iki tnesini birakmalidir. Birakilan bu srgnler fidani genlestirir. Baslica drt esit taninmis frenkzm vardir: 1) Kk kirmizi frenkzm, 2) Byk kirmizi frenkzm, 3) Siyah frenkzm, 4) Sari frenkzm. Bunlardan en makbul byk tneli kirmizi frenkzmdr. Bu zm esidi tesirlidir ve suyu oktur. Surup yapmaya elverislidir. Frenkzmlerini iyice olgunlastirdiktan sonra toplamalidir. Trkiye'de yetistigi yerler: Hemen hemen btn blgelerde. Kullanildigi yerler: Istah aar, hazmi kolaylastirir. Idrar sktrr. Vcda rahatlik verir. Bbreklerdeki taslarin dsrlmesine yardimci olur. Karinda toplanan suyu sker. Karaciger sisligini indirir. Surubu ok besleyicidir. Funda: (Sprgeotu / Erika / Bruyre / Heath / Erica / Galluna vulgaris / Buruyere ) Fundagiller familyasindan, alak boylu, yaprak dkmeyen 500 kadar ali trnn ortak adi. Trlerinin bzilari ss bitkisi olarak kullanildigi halde, bzilari da orman alti zararli florasindandir. Gk funda (Erica cinerea) adli tr, evcil hayvanlar iin altlik olarak kullanilir. 1-3 m boyunda, beyaz renkli gzel kokulu iekleri vardir.

6/18/2012

Page 24 of 70 Erica scoporia isimli zel bir tr olan funda, yesilimsi ieklidir. 2-3 m boylu olup, sprge yapiminda kullanilir. Trkiyede yetistigi yerler: Trakya, Marmara ile Anadolunun hemen btn shil blgelerinde yetisir. Kullanildigi yerler: Bzi trlerinin dallari ipek bcekiliginde aski olarak kullanilir. Cezayirde yetisen bir trnn kklerinden dnyca meshur Bruyere pipolari yapilir. Dallari ali sprgesi yapiminda, ayrica yakacak olarak kullanilir. Ihtiv ettigi ericolin isimli bir glikozit maddesi, idrar yollari taslarina karsi idrar sktrc olarak, sulu hls halinde kullanilir. Funda ayrica, ishal ve bbrek taslari tedavisinde kullanilir. Zeytinyagi ile hazirlanan merhemi iban ve egzamada faydalidir. Zayiflamak iin de kullanildigi bilinmektedir hlinde verilir. Uykusuzlugu giderir. Yaniklari iyilestirir. iekleri su iinde siselerde gneste bekletilerek serbeti ikarilir. Iine limon tuzu konursa rengi abuk ve daha gzel ikar. Yazin serbet olarak iilir. Gzlkotu: (Gzotu / Euphraia rostkovina ) Kirlarda kendiliginden yetisen bir esit bitkidir. iekleri, ufak, beyazimtirak mavi ve kirmizi benekli olup, yapraklarinin ortasindadir. iekleri yaz aylarinda toplanip kurutulur. Kullanildigi yerler: Gz nezlesi ve gz iltihaplarinda kullanilir. Mide ve barsak gazlarina faydalidir Greyfurt: (Vatani in ve Hindistan olan, fakat bugn birok esit ve kltr formlariyla btn subtropikal memleketlerde yetistirilen, yaprak dkmeyen, uucu yag tasiyan kk agalar. Yapraklari derimsidir.iekler, beyazimsi renkli, meyveleri byk, toparlak yassi, aik sari renkli, ince kabuklu, bol usrelidir.Meyvelerinin ekirdekli ve ekirdeksiz cinsleri bulunur. Meyve dilimlerinin kabuklari soyulunca acilik kalmaz, rahatlikla yenebilir.Kizmemesi veya altintop gibi isimlerle de taninir. Trkiyede yetistigi yerler: Gney, Gneybati, Kuzeydogu Anadoluda yetistirilir. Kullanildigi yerler: C vitamini bakimindan zengindir. Meyve kabuklarindan marmelat yapilir. Karacigerin normal alismasini saglar. Hazmi kolaylastirir. Vcudda biriken suyu ve zehirli atiklari atar. Kani temizler. Bedeni ve zihni yorgunluklari giderir. Akciger ve ggs hastaliklarinda faydalidir Gl: (Rosa / Damaszener Rose / Hundsrose / Rose / Damask rose / Dorgrose herbrose / Rosaceae / Rosier) Mayis-haziran aylari arasinda, pembe, beyazimsi, sari, kirmizi renkli iekler aan, gzel kokulu ok senelik, alimsi ve dikenli bir bitki. Gvdeleri silindir biimli, yesilimsi, esmer renkli, ok
6/18/2012

G
Gelincik: (Mayis-agustos aylari arasinda, kirmizi renkli iekler aan, 20-30 cm boyunda bir veya bzan ok senelik otsu ve beyaz stl bir bitki. Bugday tarlalarinda, ekilmemis yerlerde ok rastlanir. Gvdeleri dik ve tyldr. iekler dallarin ularinda bulunur. anak yapraklari iek ama esnsinda dklr. iekleri de abuk dklr. Meyveleri sarimsi esmer renkli olup, deliklidir ve bu deliklerden tohumlar sailir. Trkiyede yetistigi yerler: Hemen hemen her yerde yetismektedir. Kullanildigi yerler: Kullanilan kisimlari iekleridir. iekler gneste ve mmkn oldugu kadar abuk kurutulur. Bilesiminde zamk, seker, msilaj ve ok az miktarda alkaloit bulunur. Hafif yumusatici ve uyusturucu bir tesiri vardir. ksrk ve nezle gibi hastaliklarda yumusatici olarak surup
FALI BTKLER

Page 25 of 70 dalli ve dallar sik dikenlidir. Dikenlerin ulari kivrik ve genellikle kirmizi renktedir. Yapraklar sapli ve kulakikli, 5-7 yaprakiklidir. iekler dallarinda tek tek veya kmeler hlinde bulunur. anak yapraklari 5 parali, ta yapraklari ise ok paralidir. Deniz seviyesinden tibren, 3500 m ykseklige kadar, kfi derecede rutbetli ve geirgen topraklarda yetisir. Trkiyede yabn olarak yetisen 23 tr bulunmaktadir. ok eski bir kltr bitkisidir. Mensei kesin olarak bilinmemekle birlikte, ogu gl esitlerinin menseinin Asyanin mutedil blgeleri oldugu kabul edilmektedir. ieklerine gre: Yalin kanat, yarim katmerli ve katmerli gller. Boylarina gre: Bodur, yksek ve sarilici gller. ieklenme zamanina gre: Yilda bir iek aanlar, yilda birden fazla iek aanlar ve yediveren gller diye siniflandirilmaktadirlar. Isparta gl (Rosa damascena): ok eski bir kltr bitkisi oldugu iin mensei belli degildir. Halen Isparta evresinde bol miktarda yetistirilmektedir. Isparta veya yag gl, Isparta evresinde, 1,5-2 m aralikla siralar hlinde ekilmektedir. retilmesi elikle yapilir. elikler de kasim ve aralik aylarinda ekilir. rn ikinci yildan tibren alinmaya baslar. nc ve drdnc yaslarda verim en fazladir. Daha sonra bu yasli gller kesilerek genlestirme yoluna gidilir. Gl bahelerinden genlestirme sretiyle 15-20 sene faydalanilabilir. Yabn gl (Rosa canina): Memleketimizde olduka yaygin bir gl esididir. 2-3 m yksekliginde, pembe veya beyaz iekli bir agaiktir. Meyveleri parlak kirmizi renktedir. Bu gln olgun meyvelerini saran, baslangita agizi dar bir bardak seklinde olan iek ekseni, iek tablasi olgunlasinca etlenip, kirmizi bir renk alir. Bu meyvelere kusburnu adi verilir.
FALI BTKLER

Bilesiminde tanen, pektin, vitamin C, sekerler ve organik asitler vardir. Kabiz edici, idrar sktrc olarak, bbrek ve safra taslarina karsi, C vitamini ynnden zengin oldugu iin de bzi blgelerde marmelt yapiminda kullanilir. Trkiyede yetistigi yerler: Anadolu ve Trakya. Kullanilan kisimlari: Gln kullanilan kisimlari iegi, ieklerinden elde edilen glyagi ve glsuyudur. iekler sabahin erken saatlerinden gnes dogmadan toplanip glgede kurutulur. Su buhari ile distilasyona tbi tutulur. Elde edilen kismin st tarafinda gl yagi toplanir. Alttaki sulu kisim ise gl suyunu teskil eder. Genellikle 3000-3500 kg iekten, 1 kg glyagi, 500 kg gl suyu elde edilmektedir. Kullanildigi yerler: Gl ieginin ta yapraklarinda uucu yag, tanen, gallik asit, kuarsitrin, siyanin, seker ve mum vardir. Glyagi tibb bir tesire shib olmamakla berber, bilhassa parfmeri ve kozmetik sanyiinde bzi pomatlar ile galenik preparatlarin kokusunu degistirmede ok kullanilir. Antiseptik (mikrop ldrc) etkisi vardir. Bogaz ve bademcik iltihaplarini giderir. Gz kanlanmalari ve gz nezlesinde etkilidir. Dhilen ise hafif mshil etkilidir. Glsuyu, gl reelleri halk arasinda yaygin olarak kullanilir. Glhatmi: (Althaea rosa / Hubbaze) Ebegmecigillerden, yapraklari genis ve yuvarlak, iekleri byk ve trl renklerde olan bir ss bitkisidir. Kullanildigi yerler: Balgam sktrr. Vcuda rahatlik verir. Nezle ve ksrkten kaynaklanan sikayetleri giderir. Bogaz, bademcik ve dis eti iltihaplarinda kullanilir. Barsak iltihaplarinda etkilidir Gnlk: (Buhur / Boswellia / Styrax / Frankincense / Encens /) Tropik blgelerde yetisen "Sigala (Amber) Agaci"ndan elde edilen yagdir. Sigala yaginin mart ayindan itibaren sekiz ay sre ile retimi yapilmaktadir. Bu yag agacin salgi
6/18/2012

Page 26 of 70 hcrelerinde meydana gelir. Salgi hcreleri bitkide tabii olarak fakat az miktarda bulunmaktadir. Agalarda yaralama sonucu balsam meydana gelir ve bu yaralama sirasinda salgi hcrelerinin sayisi da artar. Yaralama kepe gibi biaklarla yapilmaktadir. Yara yeri 15-20 gnde bir derinlestirilmektedir. 3-4 yaralamadan sonra balsam tesekkl eder. Agacin kabuk kismi, odun kismina kadar siyrilmak sretiyle balsam toplanir. Bir kazanda yarim ile bir saat kaynatilir. Bylece kabuklardan ayrilan balsam, dibe ker, kabuklar suyun zerinde kalir. Bu kabuklar yabalarla alinarak bir preste sikilir ve akan balsam ile su havuzlarda toplanir. Bir sre dinlendirilince, balsamin bir kismi dipte, bir kismi suyun stnde olmak zere toplanarak sudan ayrilir. Kazanin dibinde kalan balsam ile havuzlarda biriken balsam birlestirilir. Kalan yongalar kurutulduktan sonra buhur veya gnlk adi altinda satilmaktadir. Kullanildigi yerler: Nefes darligini giderir. Tts olark kullanilir. Gvercinkk: (Jatrorrhiza palmata / Racine de colombo) "Jatrorrhiza palmata" Adli bitkinin kkdr. Terkibinde "kolombin" ve "Barberin" denilen maddeler vardir. Tadi acidir. Kullanildigi yerler: Ishali keser. Istahi aar. Mideyi kuvvetlendirir. Fazla kullanildigi takdirde, mide ve barsaklara zarar verir. Gveyfeneri: (Gelinfeneri / Feneriegi / Gelinotu / Askelmasi / Kis kirazi / Physalis alkakengi / Winter cherry / Lanterne) Patlicangillerden, kireli topraklarda yetisen bir esit bitkidir. iekleri pembe-beyaz renklerdedir. Yemisleri kiraz ya da kk domateslere benzer. C vitamini ierir. Lezzeti acimtiraktir. Meyveleri Eyll-Ekim aylarinda toplanip kurutulur. Kullanildigi yerler: Idarar ve ter sktrr. Karinda toplanan suyu bosaltir. Bbrek taslarinin dsrlmesine yardimci olur. Sarilikta da faydalidir Gzelavratotu: (Belladon / Atropa belladonna / Deadly nightshade) Patlicangillerden, kireli topraklarda yetisen 180 cm kadar boyunda birka sene yasayan nahos kokulu bir bitkidir. Meyveleri kiraz gibi yuvarlak ve siyah renktedir. iekleri boru seklinde, koyu kirmizimsi veya sarimtiraktir. Terkibinde bir esit zehir olan "Atropin" vardir. Sadece tibbi maksatla kullanilir. Bir hekim tavsiyesi olmadan kesinlikle kullanilmamalidir. Kullanildigi yerler: Agri kesici ila yapiminda kullanilir. Ayrica, mide, barsak, astim, kalp, sinir ve beyin hastaliklarinin tedavisi iin yapilan ilalarda du kullanilmaktadir

H
Hanmeli: (Geissblatt / Jelngerjelieber / Chevrefeuillie / Honeysuckle / Lonicera caprifolium / Honey-suckle) Mayis ve temmuz aylarinda pembemsi beyazimtrak-sari renkli iekler aan, 1-3 m ykseklikte, tysz veya az tyl tirmanici bir bitkidir. Yapraklar gvde zerinde karsilikli-apraz, derimsi, tysz ve alt yz az tyldr. Asagidaki yapraklar kisa sapli ve yumurtamsi sekilde olup, yukardakiler ise gvdeyi saracak sekilde tabanlariyla birlesmis durumdadir. Gzel kokulu olan iekler, tepedeki yapraklarin koltugunda, genellikle demet hlinde, olduka uzun sapli, basik tipinde iek yaparlar. iekler uzun tps ve sarkik dudaklidir. Olgunlukta kirmizi renkli zms meyveler verir. Trkiyede yetistigi yerler: Marmara, Bati ve Gney Anadolu, Karadeniz, Dogu Anadolu.

FALI BTKLER

6/18/2012

Page 27 of 70 Kullanildigi yerler: Tipta yapraklari gargara yapmak iin, iekleri antispazmodik olarak, meyveleri de idrar sktrc ve kusturucu olarak kullanilir. Hardal: (Bakiniz "Baharat Dnyasi", Hardal ) Kullanildigi yerler: Siyah hardal tohumundan tipta, bronsit ve zatrreden kaynaklanan sikayetleri gidermek iin haricen kullanilan ilalar yapilir. Sofra hardali ise hazmi kolaylastirip, kabiz olmayi nler. Hashas: (Schlafmohn / Poppy / Papaver / Papaveraceae / Papaver somniferum glabrum / Oplum poppy) Yzyillardan beri ekilmekte olan bir kltr bitkisidir. Hashas ziraatinin ilk defa nerede baslamis oldugu kesin olarak belli degildir. Bzi yazarlara gre Akdeniz havzasi, Anadolu ve Mezopotamyadir. Trklerin eski anayurtlari olan Orta Asyada hashas ziraatini yapmakta olduklari ve gler ile bu kltr etrafa yaydiklari dsnlmektedir. Etiler zamaninda Anadoluda hashas ekimi yapildigi arkeolojik kazilarla ortaya ikmistir. Anadolu birok cografik ve ekolojik hashas gruplarinin toplandigi bir yerdir. Bu sebeple Anadoluda ok esitli hashas gruplarina rastlanir. Memleketimizde yetistirilen hashas iki alt tre ayrilmaktadir: 1) Papaver somniferum alt tr anatolicum (Krhashas): Bitki 50-120 cm boyunda, az veya orta dalli, kapslleri byk (5 cm apli), kalin kabuklu, konik, yuvarlak, olgunlasinca delikleri ailmayan trdr. Bu alt trn de beyaz ve mor iekli olan varyeteleri (esit) vardir. Varyete albescens (Akhashas): iekler saf beyaz, tohumlar beyaz veya devety renklidir. Ekilmekte olan hashaslarin % 60-70ini bu varyete teskil etmektedir. Bilhassa soft blgede (Amasya, Tokat, orum, Malatya) ekilmektedir. Varyete violascens (Karahashas, Gkhashas): iekler aik veya koyu mor, tohumlar gri veya kahverengidir. Yukaridaki varyeteye gre daha az ve genellikle onunla birlikte ekilmektedir. 2) Papaver somniferum alttr spontaneum (Aikhashas): Bitki 60-100 cm boyunda, kapslleri kk (2,5 cm apli), ok ve nadiren orta dalli, ince kabuklu olup olgunlasinca kapsl meyvede delikler ailir. Bu alt trn de varyeteleri vardir. Ekimi krhashas alt trnn varyetelerine gre az olmakla beraber Bilecik, Ktahya, Usak, Afyon, Burdur, Isparta, Denizli ve hashas zirati yapilan hemen her mintikada bulunur. Varyete violaceumun iekleri aik mordan koyu mora kadar degisen renkli, dip kisimlari koyu mor renklidir. Tohumlar mavimsi-gri veya kahverengidir. Anadoluda aik hashasin enok rastlanan varyetesidir. Trkiyede yetistigi yerler: Anadolu. Kullanildigi yerler: Bitkinin kullanilan kisimlari ham meyvelerinin izilmesi ile elde edilen afyon, kurutulmus ham meyveler, yapraklar, tohumlari ve tohumlarindan elde edilen yagidir. Hashas yapragi elde edildigi alt tre ve gvdedeki yerine gre sekli az ok degisir. Bilhassa hricen kullanilan bzi merhemlerin bilesimine girer ve agri dindiricidir. Hashasbasi, hashasin olgunlasmasindan, stlyken toplanan ve kurutulan, tohumlari ikarilan kapsl meyveleridir. Bilesiminde toplanma zamanina gre degisen afyon alkoloitleri vardir. Harici agri dindirici olarak, zellikle dis hekimliginde kullanilir. Tohumlarinin yagi ise, tohumlari sogukta tazyik edilmesi sretiyle elde edilen yagdir. Sogukta elde edilen yagin bilesiminde asitler az, sicakta elde edilen yagin ise asitleri fazladir. Sogukta elde edilen yag, bzi merhemlerin bilesimine girer. Sicakta elde edilen yag, yemek yagi ve sanayide sabun yapiminda kullanilir. Ierdigi zehirli maddele dolayisiyla, hekim kontrol ve tavsiyesi olmadan kesinlikle kullanilmamalidir.
6/18/2012

FALI BTKLER

Page 28 of 70 muz-agustos aylarinda, pembemsi-beyaz renkli iekler aan, 50-150 cm yksekliginde, ok senelik, otsu ve tibb bir bitkidir. Sulak ayirlar ve dere kenarlarinda bulunur. Gvdeleri dik ve tyldr. Yapraklari sapli ve ok tyldr. iekler, dallarin ucundaki yapraklarin koltugunda tek tek veya gruplar hlinde bulunur. Trkiyede yetistigi yerler: Akdeniz blgesi. Kullanildigi yerler: Bitkinin kullanilan kisimlari yapraklari, iekleri ve kkdr. Yapraklari bitki iekliyken ve iekler tammen amadan toplanir ve glgede kurutulur. Kkler ise yasli bitkilerden sonbaharda alinir, kabuklari soyularak glgede kurutulur. Btn bitki fazla miktarda msilaj tasir. Bundan baska nisasta, sakkaroz, galaktoz, pektin, yag, tanen ve asparagin tasir. Yaprak, iek veya kkleri haricen ve dahilen ggs yumusatici olarak kullanilir. iekleri glgede kurutulup ay gibi demlenince ggs yumusatir ve ksrge iyi gelir. Dvlms hatmi taneleri vcuda srlrse, sinek ve bcek isirmailarini nler. Ayni sekilde kullanilan diger trler sunlardir: Gl hatmi (Althaea rosea): 1-2 m yksekliginde, beyaz, sarikirmizi ve siyahimsi- kirmizi renkli ok senelik bir bitkidir. Meyvelerinin zeri tyldr. Ss bitkisi olarak yetistirilir. Diger hatmi gibi kullanilir. Killi hatmi (Althaeae hirsuta): 10-40 cm yksekliginde, dik ve tyl, eflatun renginde iekleri olan bir bitkidir. Tibb hatmi gibi kullanilir. Havlican: (Galgant / Alpinia / Galingale / Alpinia officinarum) Bir enekliler sinifinin Zencefilgiller familyasindan gzel iekli, itirli, ok yillik, otsu bitkidir. Diger ismi galangal veya in zencefilidir. Toprak st saplari ok fazla dallanmis rizomlardan (kk saplarindan) ikar, ilve saplari da olabilir.
FALI BTKLER

Bir metreden fazla yksekligi vardir. Kirmizi izgili, iekleri beyaz yapraklari bulunur. Havlican ok cazip ieklerinin ve kokusunun gzelligi sebebiyle aranan bir bitkidir. Kullanildigi yerler: Kurutulmus rizomlari hamur islerinde kullanilir. Bu rizomlardan elde edilen yag sari sividir. Serinletici olup, kfur benzeri kokuya shiptir. Kurutulmus rizomlari ve trevleri acimtrak aromalidir. Havlican kk, mesrubatlarda, dondurma, sekerlemeler, tarim rnleri, ikolata esitlerinde kullanilabilir. Rizomlari ayrica zencefil gibi baharat olarak da kullanilir. Tibb faydasinin ok oldugu bilinmektedir. Kaynatilan suyu bir miktar iilirse mde agrilarina, romatizma ve kulunca iyi gelir. Bel gevsekligi, ocuklarin yatagi kirletmesini nler. Balgam sktrr, tkrk ifrztini arttirir. Agiz kokusunu giderir. Mafsal agrilarina ve mde eksimesine iyi gelir. Havu: (Mohrrbe / Carotte / Carrot / Daucus corota ) Kkleri sebze olarak yenen iki yillik bir kltr bitkisidir. Havucun vatani Orta Avrupadir. Yabn olarak Avrupa, Kuzey Afrika ve Asyada rastlanir. Memleketimizde de rastlanmaktaysa da kltr havucu zelliginde degildir. Bitki 1-1,5 m kadar boylarinda, az dalli, parali yapraklidir. iekleri yazin aan kk, beyazimsi renkli semsiye durumunda toplanmislardir. Elverisli topraklarda ana kk bir metre kadar derine inebilmektedir. Havucun kazik seklindeki etli kkleri kltr syesinde meydana gelmistir. Havucun aik sari-turuncu renkteki dis kismi kabuk kismidir. Kk meyveleri farkli trleri sebebiyle esitli sekil ve byklktedir. Koyu sarimsi-turuncu renkte olan i kismi odun dokusuna tekbl etmekle birlikte genellikle parankimatik hcrelerden yapilmistir. Trkiyede yetistigi yerler: Dogu Anadolu hri btn Anadolu. Kullanildigi yerler: Bitkinin tohumlari ve kazik kkleri (havu) kullanilir. Tohumlar eterik yag ihtiva eder ki, bu da geraniol
6/18/2012

Page 29 of 70 elde etmekte kullanilabilir. Ayrica konserve ve parfmeri sanyiinde kullanilir. Kltr kk meyveler likopin, karotin provitamin A, B1, B2, C vitaminleri, % 7 oraninda seker, % 29 kadar fosfor ve mden tuzlar ihtiva eder. Bu kk meyveler ham madde olarak karotin elde etmede, gida olarak tze ve tursu hlinde kullanilir. Provitamin A, vcutta vitamin A hline geer. Vitamin A, hastaliklara karsi mukvemet kazandiran, gz ve cilt hastaliklarini nleyen ok faydali bir maddedir. Tze havu, gnes yaniklari vakalarinda lapa hlinde kullanilir. Havu unu ve suyu ocuklarin beslenmesinde ok faydalidir. Hayit: (Ayit / Vitex agnus-castus / Agnus castus / Petit poivre) Mineiegigiller familyasindan, Bati ve Gney Anadolu'da yasayan bir agaiktir. Temmuz aylarinda mor renkli iekleri aar. Dallari ve yapraklarinda, uucu ve sabit yag, tanen, sineol, sekerler, kristalize maddeler ve glikozit vardir. Kullanildigi yerler: Idrar sktrr. Sancilari keser. Aybasi kanamalarini dzenler. Anne stn artirir. Hazimsizligi giderir. Karin agrisi ve ishali keser. Ayak sislerini indirir. Akrep ve ari sokmalarinda kullanilir. Helvackabag: (Kestanekabagi / Cucubirta maxima / Winter squesh / Potiron) Gvdeleri silindir biiminde, yapraklari bbrek seklinde ve tyldr. Meyveleri basik kremsi, sapli, ince kabukludur. Pisirildiginde kabuklari yumusar ve zar gibi soyulur. Kirmizi etli kisminda sekerli ve nisastali maddeler vardir. Yemegi ve tatlisi yapilir. Kullanildigi yerler: Her iki trn tibb olarak kurutulmus tohumlari kullanilir. Tohumlarinda sbit yag ve peporesin vardir. Tohumlari (ekirdekleri) tenya ve kurt dsrc olarak bilhassa ocuklarda kullanilmaktadir. Tohumlar dis kabuklarindan ayrilarak dvlr, sekerle karistirilarak verilebilir. Ortalama doz ocuklarda 40 gr byklerde takriben 100 grdir. Kabak ok besleyici zelliktedir C ve B1
FALI BTKLER

vitamini ihtiva eder. Pisirilen etli kismi yiyecekten baska iban ve sis yerlere lapa olarak da tatbik edilir. Hiyarsenbe: (Hind hiyari / Hiyarsember / Casse / Cassia fistula) Baklagilerden, "Leguminoseae" denilen bir agacin meyveleridir. Dogu Hind, antil ve Brezilya'da yetisir. Meyvesi silindirik ve siyahtir. Terkibinde, seker, pektin, zamk, tanen ve esans vardir. Kullanildigi yerler: Kabizligi nler. Fazlasi mshildir. Hindistancevizi: (Bakiniz "Baharat Dnyasi", Hindistancevizi) Kullanildigi yerler: Idrar sktrr. Bbreklerdeki kum ve taslarin dsrlmesine yardimci olur. Mide agrilarini giderir. Hodan:(Borretsch / Gurkenkraut / Bourrache / Borrego officinalis / Borage) Mayis-eyll aylari arasinda mavi renkte iek aan, sert tyl, 15-60 cm yksekliginde, bir yillik otsu bir bitkidir. Sigirdili olarak da bilinir. Daha ok rutubetli yerleri sever. Yapraklari burusuk, sert tyl, oval sekilli, alttakiler sapli, stekiler sapsizdir. iekler uzun saplidir. Trkiyede yetistigi yerler: Marmara, Kuzey ve Bati Anadolu. Kullanildigi yerler: Bitkinin iekleri ve yapraklari kullanilir. Fazla miktarda msilaj, reine, mden tuzlar tasir. Yapraklar ve iekler ter verici, idrar ve balgam sktrcdr. Bogaz agrilarina ve ksrge karsi kullanilir. Hurma: (Dattelpalme / Dattier / Date palm / Phoneix dactyfera / Datte) Insanoglunun yetistirdigi en eski bitki esitlerinden biridir. Bbilin en eski yerlileri Smerler hurmayi en azindan 5000 sene nce ilk def yetistirmislerdir. Kuzey Afrika ve Orta Dogu blgelerinin ekonomisinde ok eskiden beri byk bir rol oynar. Amerikaya Ispanyollar tarafindan 19. yzyilin baslarinda getirilmis ve Meksika civrinda yetistirilmistir. Ilk def Basra Krfezinde
6/18/2012

Page 30 of 70 yetistirildigi tahmin edilen hurma bitkisi yaklasik 18-24 m boyundadir. Yapraklarinin bir kismi yere dogru sarkar ve bir kismi da yukari dogrudur. Yapraklarinin uzunluklari 6 m civrindadir. Gvdeleri diktir. Tabanindan birok srgn verir. Yelpze olan yapraklarinin bykleri tepede toplanmistir. iekleri ekseriy tek cinslidir. Basak tipindeki iekleri spata adi verilen byk yapraklarla evrelenmistir. Gvdesinde yapraklar genellikle toplu olarak bulunur. Kk sari iekleri toplu hlde aarlar. Farkli cinsiyetli iekler ayri agalarda yetisir. Disi iekler zamanla tek tohumlu meyvelere dnsrler. Meyveleri sarimsi kahve renkli, dis kabuk sarimsidir. Orta kisim etli ve seker bakimindan zengindir. Tohum silindirik, sert ve bir yz boyuncaderin olukludur. Trkiyede yetistigi yerler: Memleketimizde Phoenix dectylifera tr rnekleri azdir. Buna karsilik Phoenix canariensis daha ok yetistirilmektedir. Gvde tabaninda srgnler vermesi ve tohumlarin daha kisa ve siskin olusu ile ayirt edilir. Bati ve Gney Anadolu ve Akdeniz blgesinde yetistirilmektedir. Memleketimizde yetisenlerin hurma meyvelerinin gid bakimindan nemi yoktur, daha ok glge verici olarak kullanilir. Kullanildigi yerler: Hurmanin meyvesi tatli ve besleyicidir. Yaklasik % 20 nem ihtiv eden tze hurmalarda % 60-65 seker ve % 2 protein vardir. Kurumus hurmalarda seker orani % 75-85 civrindadir. Bir diger hurma esidi olan Phoemx sylvestristen hurma sekeri elde edilir. Ayrica, bedeni ve zihni gelismeyi saglar. Kansere karsi koruyucu oldugu bilinir. Bogaz agrisini keser. Bronsit, ksrk ve soguk alginligi sikayetlerini giderir. Kemik hastaliklarinda faydalidir. Hnnap: ( (Jujube / Jujubier / Jujube / igde / Zizyphus juiba / Zizyphus vulgaris / Chinese date / Jujuba) Nisanmayis aylari arasinda, sari renkli iekler aan, hos kokulu, 4-5 m yksekliginde dikenli bir agacin, kirmizi kabuklu, sert
FALI BTKLER

ekirdekli, iri zeytin biiminde ve byklgnde bir yemisidir. En dis eperi derimsi ve ince, pulpasi (yumusak kisim) sari renkli ve tatli lezzetlidir nnap da denilir. Bahelerde yetistirildigi gibi yabn olarak da bulunur. Asil vatani Suriyedir. Agacinin gvdeleri silindir biiminde, esmer kabuklu, ok dallidir.Yapraklar karsilikli 2 sira hlinde, kisa sapli, diken seklinde 2 kk yaprakiklidir.iekler 3-6 tnesi bir arada ve olduka kktr.anak yapraklari 5 parali ve yesil renklidir. Ta yapraklari sari renkli, kivrik olup 5 paralidir. Trkiyede yetistigi yerler:Yerli degildir. Marmara, Bati ve Gney Anadoluda yetistirilir. Kullanildigi yerler: Meyveleri tammen olgunlastiktan sonra toplanir ve gneste kurutulur. Meyvelerinde seker, tanin ve msilajli maddeler bulunmaktadir.ok eskiden beri yumusatici, balgam ve idrar sktrc ve kabiz edici olarak kullanilmaktadir. Hsnyusuf:(Guguiegi / Dianthus barbatus / Iychinide / Bunch pink / Yalinkat karanfil) Karanfilgiller familyasindan bir esit ss bitkisidir. Kullanildigi yerler: Mide stmesinden dogan sikayetleri giderir. Iktidarsizlikta da faydalidir.

Ihlamur: (Linde / Tilleul / Linden tree / Linder tree / Tilia / Tilia silvestris / Linden) Haziran-agustos aylari arasinda beyazimsi-sari renkli, hos kokulu iekler aan, yksek boylu agatir. Genellikle ormanlarda tabi olarak bulunursa da, ss agaci olarak park ve bahelerde de yetistirilmektedir. Yapraklari sapli, ucu sivri, kenarlari disli, taban kisimlari kalp biiminde, st yz yesil, alt yz beyazimsi yesil ve tyldr. iekler, en az bir arada olmak zere sarkik durumlar teskil eder. iek rts kayik seklinde, sarimsi6/18/2012

Page 31 of 70 yesil renktedir. Meyveleri kre sekilli ve tek tohumludur.Ihlamur agaci filizden iyi byr. Azami bir sene yasar. Ihlamurun, kis ihlamuru (T. cordata), yaz ihlamuru (T. platyphyllos), kirmizi ihlamur (T. rubra) ve gms ihlamur (T. tomentosa) gibi trleri bulunmaktadir. Trkiyede yetistigi yerler: Marmara ve Karadeniz blgesi. Kullanildigi yerler: Gzel kokulu ieklerinden dolayi ve bir glge agaci olarak yetistirilir. Ihlamur iegi yatistirici, idrar verici, ggs yumusatici ve balgam sktrc olarak ay halinde kullanilir.Ihlamur iegi banyosunun da yatistirici bir zelligi vardir. Balla karistirilip iilirse mide lserine faydalidir. Kan dolasimini dzenler. Isrgan: (Brennessel / Ortie / Nettle / Urtica membranacca / Urtica urenus / Urtica diocia) Mayis-agustos aylari arasinda iek aan, 20-100 cm boyunda, virnelik, yol kenarlari ve duvar diplerinde bulunan bir senelik tek evcikli otsu bir bitkidir.Gvdeleri dik, 4 ksemsi, basit veya tabandan tibren dallanmistir. zerinde yakici tyleri bulunur.Yapraklar sapli, oval sekilli ve disli kenarli, st tarafi koyu yesil renkli ve parlak olup, yakici tylerle kaplidir. Erkek ve disi iekler bir arada olmak zere yapraklarin koltugunda uzunca sapli kk durumlar teskil ederler.iek rts 4 paralidir.Meyveleri esmer renkte ve findiksidir.Tohum, yag ihtiva eden bir besi dokuya sahiptir. Trkiyede yetistigi yerler: Hemen hemen btn Anadolu. Kullanildigi yerler:Tze ve gneste kurutulmus dallari kullanilir.Yapraklarinda formik asit ve nitratlar bulunmaktadir. Bu bitkinin yakici tylerinde formik asit bulundugu birok yerlerde kayitli ise de tylerin tasidigi usarede asetilkolin ve histamin vardir. Eskiden romatizma ve siyatikte kullanilirdi. Yapraklarindan hazirlanan infzyon sa
FALI BTKLER

dklmesine karsi tatbik edilir. Kklerinden sari renkli boya elde edilmektedir. Ayrica, aybasi kanamalarini dzenler, balgam sktrr. Burun kanamasini keser. Haricen tatbik edilirse, ibanlarda faydali oldugu bilinmektedir. Ispanak: (Spinat / Spinach / Spinacia oleracea) Kis sebzesi olarak yetistirilen, iki evcikli, kazik kkl, otsu bir bitkidir. Mutedil, serin rutubetli havalardan hoslanir. -5 dereceden sonra zarar grmeye baslar. Kurak ve sicaklik ise yapraklarini sertlestirip tohuma kalkmasini tesvik eder. Bu sebeble ziraati sonbahar ile ilkbahar arasinda yapilir. Bir sap zerinde salkim durumunda sarimsi renkte iekler aar. ieklerin ta yapraklari yoktur. Erkek ve disi iekler ayri ayri bitkilerde bulunur. Syet ispanak zamaninda toplanmazsa tohuma kaar ve kartlasir. Memleketimizde sonbaharda ekimi yapilir. Iki- ay ierisinde rn alinir. Kumlu-killi ve gbreli topraklarda iyi rn alinabilir. Dikenli ve dikensiz tohumlu iki esidi vardir. Dikenli ispanak: Tohumlari kseli ve dikenli, yapraklari yirtmali, ulari ise mizrak gibidir. Kisa dayanikli (-8, -10 dereceye dayanir), lezzetlidir. Dikensiz ispanak: Tohumlari dikensiz, yuvarlaka, yapraklari genis ve yirtmasiz ince naziktir. En fazla ekilen bu esittir. Trkiyede yetistigi yerler: Sebze olarak heryerde yetistirilir. Anavatani Kafkasya ve Afganistandir. Kullanildigi yerler: Iinde A,B,C,D vitaminleri vardir. Proteince de zengindir. Daha ok sebze olarak, pisirilerek veya salata hlinde yenilir. C vitamini ve demirce zengin bir kis sebzesidir. Vcudun dayanikliligini artirir. Agiz, bogaz ve ggs hastaliklarinda faydalidir. Hamilelerde zellikle tavsiye edilir. Kansizligi giderir ve ruhi knty azaltir. Itr:: (obanignesi / Turnagagasi / Pelargonium odoratissimum / Geranium) Sardunyagillerden, yapraklari
6/18/2012

Page 32 of 70 gzel kokulu, iekleri trl renklerde bir ss bitkisidir. Kumlu topraklarda yetisir. Yesil kisimlari tyl ve oyalidir. ogunun iekleri pembe veya beyaz renktedir. Losyon yapiminda kullanilir. Kullanildigi yerler: Cildi gzellestirir. Ishali keser. Bogaz agrilarini giderir. Mide ve barsak gazlarini sktrr. Igde: (lweide / Olivier / Sauvage / Oleaster / Elaeagnus /) Kisin yapraklarini dken veya dim yesil kalan, ali veya aga hlinde olan, ok dallanmis, dikenli veya dikensiz odunsu bitkilerin meyvesine denir. Agacinin, srgnleri ogunlukla dikenlidir. Tomurcuklari kk, kisa saplidir. Yapraklar dar, serit hlinde ve tam kenarlidir. Yapraklar ve srgnler gms renkli tylerle rtlmstr. Haziranda aan iekler kisa salkimlar halinde srgnlerin asagi kisminda kmeler hlinde yer alir. ieklerin dis tarafi gms beyaz, i tarafi sari renkte olup, ok hos kokuludur. Igdenin vatani Akdeniz blgesidir. Kus igdesi adi verilen Eleognus angustifolia, Anadolunun hemen hemen her tarafinda yetisir. Bag ve bahe kenarlarinda it bitkisi olarak da kullanilir. 7-8 m boylanabilir ve baygin kokuludur. Bu trn meyvesi makbul olmayip, kltre alinmis olan esidine, E. angustifolia varyete orientalis denir. Kullanildigi yerler: Anadoluda bag ve bahelerde tatli meyvelerinden dolayi meyve agaci olarak yetistirilmektedir. Meyveleri zeytin meyvesi byklgnde ve sarimsi-kahve renginde olup yenilebilir. Bagirsak bozukluklarini ve agiz pasini gidermek iin kullanilir. Inciriegi: (Mayisani / Mge / Convallaria majalis / Muguet) Zambakgillerden, ok biimindeki yapraklari arasinda, ince bir sap zerinde kk an biiminde beyaz iekler aan bir ss bitkisidir. Boyu 20 cm kadardir. iekleri beyaz ve zm salkimi seklindedir. Yemisleri kk ve kirmizidir. Kokusu ok gzeldir. Kullanildigi yerler: Hekimlikte kalp arpintilari iin kullanilir. Ev ilalarinda kesinlikle kullanilmaz. Incir: (Feigenbaum / Figuier / Fig tree / Yemis / Ficus caria / Figue) Mart-nisan aylarinda iek aan, 1,5-6 m yksekliginde, st tasiyan iki evcikli bir agatir. Yaban olarak bulunursa da, daha ok yetistirilir. Yemis olarak da bilinir. Erkek bitkiler Ficus carica varyete caprificus (baba incir), disi bitkiler Ficus carica varyete domestica (yenen incir) ismini alirlar. iekler, ukurlasarak armut biimini almis ve etlenmis olan iek tablasinin i eperinde toplu bir hlde iek durumlarini teskil ederler. Baba incirin iek durumunda iek tablasinin agiza yakin kisimda erkek iekler, daha asagi kisimlarinda ise mazi iegi denilen verimsiz disi iekler bulunmaktadir. Yenilmekte olan incirin tozlasmasi mazi bcekleri (Blastophaga grossorum) tarafindan yapilmaktadir. Bcekler yumurtalarini mazi ieklerinin yumurtaliklarina birakirlar. Gen bcekler iek tablasini terk ederken, iek tablasinin agiz kismina yakin bulunan olgun erkek organ basiklarina srndklerinden, zerlerindeki iek tozlari ile gitmis olduklari disi bir bitkinin disi iegini dlleyebilirler. Olgunlasma esnsinda iek tablasinin eperiyle, iegin ta yapraklari etlenip tatlilasarak incir denen yalanci meyve hsil ederler. Asil meyveler esmer renkli olan sert ekirdegimsi kisimlardir. Yurdumuzda incir en ok Izmir-Aydin yresinde yetistirilmektedir. En meshur ve en lezzetli incir de Izmir inciridir. Izmir incirinin disinda seker inciri, mor incir, Sultan Selim inciri, yediveren inciri, kavak inciri ve patlican inciri gibi esitleri de vardir. Sultan Selim ve kavak inciri Istanbul ve evresinde yetistirilen mor renkli ve tatli bir incirdir. Incirin kurutulmusu da ok degerli olup, iyi bir besin kaynagidir. Kuru incirlerin de ince kabuklu ve ok tatli olan sari lop ve kalin kabuklu hafif yesilimsi gk lop gibi esitleri vardir. Trkiyede yetistigi yerler: Ege veAkdeniz blgesi.

FALI BTKLER

6/18/2012

Page 33 of 70 Kullanildigi yerler: Incir meyvelerinde seker, organik asitler, sbit yag ve vitaminler (A,B,C) vardir. Meyveleri gerek yas olarak gerek kuru olarak yenmektedir. Kuru meyveler balgam sktrc olarak, yumusatici olarak kullanilir. Halk arasinda stle kaynatilan incir ses kisikligina karsi kullanilir. Incir, kalbe ferahlik verir. Kuluncu ve sindirim organi sancilarini giderir. Ayrica, yas dallari kirildiginda akan stms beyaz sivi, nasir ve sigillere srlrse tedavi eder. Itzm: (Kpekzm / Yandiran / Solanum nigrum / Black nightshade / Morelle noire) Patlicangillerden, ormanlarda yetisen bir bitkidir. iekleri beyaz, meyveleri parlak beyazdir. Meyvesi, yapraklari ve iekleri kullanilir. Bir uzman tavsiyesi olmadan, ev ilalarinda kullanilmamasi gerekir. Bir uzman tavsiyesi olmadan, ev ilalarinda kullanilmamasi gerekir. Tibbi tedavide sik kullanilan ve fazla alindigi zaman ldrc bir zehir olan atropin maddesi ierir. Kullanildigi yerler: Romatizmal ve mafsal agrilarini keser. Aybasi dzensizligini ve rahim hastaliklarini giderir. Izlanda Likeni: (Izlanda yosunu / Lichen d'Islande / Lichen Islandicus) Parmeliaceae adi verilen bir esit yosundur. Daglarda ve ormanlardaki kayalarin zerinde bulunur. Zeytinyesili renginde, dantel gibi tirtili paralar halindedir. Yaz aylarinda toplanip kurutulur. Msilajli ila yapiminda kullanilir. Terkibinde "Lichenin" "Dekstrolikenin" ve "Cetrarin" vardir. Kullanildigi yerler: Ggs yumusatir, ksrg keser. Barsak bozukluklarini giderir. Kabak: (Kerbis / Courge / Gourd / Cucurbita / ) Bir yillik, srnc otsu bir bitki. Gvdeleri tyl srnc olup, silindir biimindedir. Kkleri uzun ve ig seklindedir. Yapraklar tyl, byk, bbrek veya kalp seklinde, bes parali, uzun saplidir. iekler tek eseylidir. Erkek iekler sarimsi renkte byk, disi iekler daha kktr. Meyveleri esidine gre kremsi, silindir veya yumurtamsi sekillerde ve saplidir. Meyve kabugu ince veya kalin, yumusak veya serttir. Meyveleri ok tohumludur. Kabak, bir sicak ve mutedil blge bitkisidir. Memleketimizde birok kabak tr ve bunlarin varyeteleri ekilmektedir. Bilhassa sakiz kabagi (Cucurbita pepo) ve kestane kabagi (C. maxima) veya helvaci kabagi nemli olup tibb olarak da kullanilmaktadir. Trkiyede yetistigi yerler: Memleketimizde kltr olarak yetistirilir. Sakiz kabagi (C. pepo): Gvdeleri boyunca keskin izgili, yapraklari bes sivri paralidir. Meyveleri silindir veya yumurtamsi olup, kalin ve sert kabukludur. Beyaz etli, makbul bir kabaktir. 20-30 cm kadar uzunluktadir. Kestane kabagi-Helvaci kabagi (C. maxima): Gvdeleri silindir biiminde, yapraklari bbrek seklinde ve tyldr. Meyveleri basik kremsi, sapli, ince kabukludur. Pisirildiginde kabuklari yumusar ve zar gibi soyulur. Kirmizi etli kisminda sekerli ve nisastali maddeler vardir. Yemegi ve tatlisi yapilir. Kullanildigi yerler: Her iki trn tibb olarak kurutulmus tohumlari kullanilir. Tohumlarinda sbit yag ve peporesin vardir. Tohumlari (ekirdekleri) tenya ve kurt dsrc olarak bilhassa ocuklarda kullanilmaktadir. Tohumlar dis kabuklarindan ayrilarak dvlr, sekerle karistirilarak verilebilir. Ortalama doz ocuklarda 40 gr byklerde takriben 100 grdir. Kabak ok besleyici zelliktedir C ve B1 vitamini ihtiva eder. Pisirilen etli kismi yiyecekten baska iban ve sis yerlere lapa olarak da tatbik edilir.

K
FALI BTKLER

6/18/2012

Page 34 of 70 Diger kabak esitleri sunlardir: Bal kabagi: Kestane kabaginin bir cinsidir. Eti saridir. Lif kabagi (Luffa cylindrica): Meyvelerinin iletim demetleri sik bir ag teskil eder. Bu sebeke, meyve soyulup kurutulduktan sonra, snger gibi kullanilir. Su kabagi (Lagerneria vulgaris): Meyvelerinin yarisi siskin, yarisi dardir. Bu sebepten su kabi olarak veya ortadan boyuna kesilip kurutulduktan sonra masrapa seklinde kullanilmaktadir. Dikenli kabak (Sechium edule): Vatani Orta Amerika olan, memleketimizin gney blgesinde yetistirilen ok yillik bir bitkidir. Meyveleri etli ve byk bir armut seklinde, bes dilimlidir. Iinde bir byk tohum vardir. Meyveleri pisirildikten sonra sebze olarak yenir. Kabakkulakotu: (Lohusaotu / Vensiegi / Aristolochia) Ikieneklilerden, 70-80 cm boyunda, ince sapli tirmanici bir bitkidir. iekleri koyukahverengidir. Kt bir kokusu vardir. Kullanildigi yerler: Idrar sktrr. Aybasi (adet) kanamalarinin dzenli olmasini saglar. Kafur: (Kafur / Camphree / Camphora) Tabiatta birok bitkide bulunur. Tipta kullanilan kafuru, "Cinnamomum camphorea" agacinin odunu, su buhariyla distile edilerek elde edilir. Kafuru, renksiz, seffaf, billuri yapili gevrek paralardir. Kokusu hususi ve keskin, lezzeti sonradan serinlik veren, aci ve yakicidir. 204 santigrat derecede kaynar. Oda sicakliginda uar. Suda ok az erir. Alkol, eter ve kloroform benzeri maddelerde daha ok erir. Kullanildigi yerler: Kan dolasimini kuvvetlendirir. Beyni ve sinirleri uyarir. Solunum sistemini uyarir. Bronslarin ifrazatini
FALI BTKLER

artirir. Ispirto ile karistirilmis kafuru sata kepek olusumunu keser. Akciger hastaliklarinda faydalidir. Kahkahaiegi: (Sahilkahkahasi / itsarmasigi / Gndzsafasi / Convolvulus persicum / Liseron / Bindweed) itsarmasigigiller familyasindan, ulari mavi izgili beyaz iekler aan bir esit sarmasiktir. Kullanildigi yerler: Kabizligi giderir, hazmi kolaylastirir. Kahve: (Coffea / Kaffee / Caf / Coffee ) Vatani Afrika olan fakat bugn tropikal blgelerde yetistirilen kk boylu aga ve agaiklar. Kisin yapraklarini dkmez, iekleri beyaz, meyveleri 1-2 tohumlu olup kirmizidir. Yabn olarak yetisen kahve agalarinin boylari 5-7 m oldugu hlde kltr olarak yetistirilenlerin boylari 2-3 metreyi gemez. Kahve agalarinin en iyisi Arabistanda yetisenidir. Kahve, insanlar tarafindan ilk olarak Habesistanda 3. yzyilda yetistirilmeye ve kullanilmaya baslanmistir. On sekizinci yzyilda Mekkeye hacca giden Habesistanlilar, kahveyi Arabistana ve btn Mslman lemine tanitmislardir. Bylece Mslmanlar tarafindan bilinen ve kullanilan kahve, Osmanlilar zamninda Avrupada grevli eliler yoluyla nce Venedik, Ingiltere, Fransaya daha sonra da, btn bati devletlerine tanitilmistir. Kahve, en ok Habesistan, Libya, Brezilya, Meksika, Hindistan, Arabistan ve Orta Amerikada yetistirilir. Trkiyede yetistigi yerler: Tabi olarak yetismez. Kltr yer yer yapilir. Kullanildigi yerler: Kahve ekirdeklerinin kavrulup dglmesinden ve sicak suyla kaynatilmasindan meydana gelen iecek kahve olarak bilinir. Kahvenin bilesiminde en nemli olarak kafein alkoloidi vardir. Kafeinin az miktarinin damarlari genisletmek sretiyle uyarici etkisi vardir.Kalbi kuvvetlendirir, sindirimi kolaylastirir, bbrek damarlarini genisleterek idrari ogaltir, solunumu hizlandirir. Kani beyne ekerek, beynin faaliyetini arttirir ve narkotiklerle
6/18/2012

Page 35 of 70 zehirlenmelere karsi kullanilir. Fazla miktarda alindiginda uyarici etki fazlalasir, kalbin arpintisini arttirir, kulaklarin uguldamasina sebeb olur. ok fazla alinirsa lmle sonulanir. Kahvede az miktarda protein, yag ve sakkaroz bulunur. Kahve, ya ekirdek olarak veya ekilmis olarak (kavrulup-gtlms) olarak satilir. Kavrulup gtlms kahve abuk bayatladigindan, daha ok ekirdek kahve tercih edilir. Kahvenin iimi: Kahvenin iecek olarak hazirlanmasinda her memleketin kendine gre uslleri vardir.Memleketimizde Trk kahvesi veya alaturka kahve diye meshur olan kahve syle hazirlanir: Tze olarak kavrulmus ve ekilmis kahve kullanilir.Trk kahvesinde en nemli zellik bol kpkl olmasi ve cezvelerde pisirilmesidir. Cezveye nce kahve ve istege gre (az-orta-sekerli) seker konulur. Sonra soguk su ilve edilir, iyice karistirilip kaynatilir, kpg tasmadan fincanlara servisi yapilir. Alafranga veya memleketimizde neskafe olarak bilinen kahveler ise, birtakim islemlerden geirilir. Iri veya ince ekilmis kahve tnelerinin zerinden kaynar su geirilir. Sonradan iersine st, krema gibi bzi maddeler ilve edilir. Suyu uurulur. Ticrette kavanozlar ierisinde toz olarak, piyasaya sevk edilir. Iilirken de zerine sicak su, st, seker ilve edilerek iilebilir. Kahve ihtiyatan fazla alinirsa insanda uykusuzluk, arpinti, asiri decede sinirlilik meydana getirir. Kakao: (Kakaobaum / Cacaoyer / Cacao tree / Hindbademi / Theobroma cacao) Vatani tropik Amerika ve Bati Afrika olan, kavliflor bir bitki. (ieklerin yasli dal ve gvdelerden ikmasi olayina kavliflor denir.) Kakao, theobroma denilen bir bitki trnn kurutulmus tohumlaridir.Kahve gibi iilmede kullanilir. 10-15 m boyunda bir agatir. iek ve meyveler ana gvde zerinde bulunur. Bitkinin ancak 5-6 yasindan sonra meyvelerinden istifde edilir. Meyveler kavun seklinde,
FALI BTKLER

kk bir hiyar byklgnde ucu sivri, tzeyken limon sarisi-kirmizi renkte, kuruduktan sonra daha koyu olan ve ailmayan bir kapsldr. Meyveleri ok tohumludur. Beyaz veya aik mor renkteki ve bdem seklindeki tohumlari kakao tnelerini teskil eder. Meyveler ierisinden ikarilan kakao tohumlari ya hemen veya bir sre fermantasyona terk edildikten sonra kurutulur. Fermantasyon sonucu aci lezzet kaybolur ve aromatik bir koku meydana gelir. 50 meyveden takriben bir kg, tohum elde edilir. Tneler kavrulur, kizilimsi kahverengi un hline getirilir ve yagi ikarilir. Yag iktiktan sonra katilasan kakao, yeniden gtlerek ok ince toz hline getirilir ki, bu toz, kakao tozunu teskil eder. Kullanildigi yerler: Kakaonun bilesiminde teobromin, kafein, kakao sbit yagi vardir. Bol kalorili bir besindir. Ayrica %40 karbonhidrat, % 18 protein vardir. Kafeinden dolayi kahvede oldugu gibi yatistirici ve uyarici etkisi vardir. Az miktari kalbi kuvvetlendirir, sindirimi kolaylastirir, idrar sktrr. Fazla miktari zararlidir. Kakao kahve gibi ayrica st ilvesi ile de iilebilir. Kakao yagi ikarilmadan, ikolata mlinde kullanilir. Kakao yagi seker yapiminda oldugu gibi, pomatlarda da kullanilir. Kakule: (Kardamom / Ingver / Cardamome / Cardamom / Elettaria cardamomum ) Bati ve Gney Hindistan, Gneydogu Asyanin sicak blgelerinde yetisir. 4-5 m boyunda, byk yaprakli ok yillik bir bitkidir. zellikle Gney Hindistanin bataklik ormanlarinda yabn olarak yetisir. Kakulenin meyveleri 1-2 cm uzunlukta, sarimsi yesil ve kirli beyazimsi renktedir. Tohumlari mercimek seklinde ve byklgnde, kirmizimsi esmer renkte olup, keskin kokuludur. Kakule yetistigi yere gre isim alir. Seyhan kakulesi, Malabar kakulesi, Siyam kakulesi gibi Kullanildigi yerler: Kakule tohumlari rezin, nisasta ve uucu yaglar tasir. Hos lezzeti ve kokusundan dolayi baharat olarak kullanilir. Ayrica istah aici, mdev ve gaz sktrc etkilere shiptir
6/18/2012

Page 36 of 70 Kanaryaotu: (Kreuzkraut / Seneon / Groundsel / Senecio) Senenin ogunu iekli olarak geiren, yol kenarlari ve bahelerde grlen, 10-60 cm yksekliginde, bir veya iki yillik otsu bir bitki. Gvdeleri dik, dali, tyl veya tysz, seyrek yapraklidir. Yapraklar derin parali lobludur. iekler kk silindir seklindeki kapitilum adi verilen basiklarda toplanmistir. ieklerin hepsi tp seklinde ve sari renklidir. Meyveleri siyahimsi renkli ve zeri kisa ve sik tylerle kaplidir. Otuz kadar tr vardir. Trkiyede yetistigi yerler: Trkiyenin ogu yerinde farkli trleri ok yaygindir. Kullanildigi yerler: Bitkinin toprak st kisimlari toplanir. Uucu yag, tanen, reine, inulin ve alkaloit tasir. Yumusatici, kurt dsrc, yara iyi edici, det agrilarini hafifletici olarak kullanilir. Alkaloit tasidiklarindan dikkatli kullanilmalidir. Kantaron: (Sar kantaron , binbirdelik otu , kan otu , kl otu , koyunkran , mayasl otu , yara otu , Tausendguedenkrauf / Centaure / Centaury / Erythraea centaurium / Kantariyyon / Erythroea / Gentiana lutea) Haziran, eyll aylari arasinda pembemsi, beyaz renkli iekler aan, nemli ayir ve orman kenarlarinda rastlanan 15-50 cm boyunda, iki yillik otsu bir bitki. Kk kantaron veya kirmizi kantaron olarak da bilinir. Bitkinin gvdeleri tysz ve diktir. Yapraklar sapsiz ve karsilikli, oval sekilli ve ulari sivridir. Pembemsi iekler dallarin ucunda durumlar yapar ve iekler genellikle saplidir. iekler bes sivri disli ve tpsdr. Meyveleri silindir seklinde bir kapsldr. ok fazla sarimsi-esmer renkli tohumlari vardir. Trkiyede yetistigi yerler: Trakya ve Anadolu. Kullanildigi yerler: iekli bitki iek ama zamaninda toplanir, demetler halinde baglanip glgede kurutulur. Bitkide sekerler, reine ve aci maddeler vardir. ayi kuvvet verici,
FALI BTKLER

istah aici ates dsrc ve hazmi kolaylastirici olarak verilir. Ayrica Astim ve mide agrilarinda da faydali oldugu bilinir. Karabasotu: (Lavandula stoechas / French lavander / Lavande) Ballibabagiller familyasindan, bir veya ok yillik otsu bir bitkidir. Ezildigi zaman ok kuvvetli ve hos olmayan bir koku ikartir. iekleri mavi veya menekse rengindedir. Bir trnden, "Karabas yagi" denilen bir yag ikartilir. Yurdumuzda alak maki gruplariyla birlikte yetisir. Kullanildigi yerler: Agrilari dindirir. Kalbe kuvvet verir. Balgam sker. Uyusukluk giderir, zindelik verir. Karabiber:(Dar-i flfl / Black pepper / Poivre noire / Pipper nigrum) Bakiniz "Baharat Dnyasi", Karabiber Kullanildigi yerler: Mideyi isitir. istah aar. Hazmi kolaylastirir. Mide ve barsaklardaki mikroplari ldrr. Enerji verir. Afrodizyak zelligi vardir (Cinsel istekleri kamilar.) Karamuk:(Agrostemma githago / Corn-cockle / ) Karanfilgiller familyasindan, yurdumuzda hububat yetistirilen tarlalarda grlen, ogu zaman bugdayla karisik olan biten, 30-100 cm yksekliginde, tohumlari zehirli bir bitkidir. zeri tycklerle kaplidir. iekleri byk ve gzel, morumsu pembe ve ender olarak da beyazdir. Kullanildigi yerler: Sogukalginligini giderir. Kardeskani: ( (Ejderkani / Ejderagaci / Drecaena dreco / Sanguis draconis) Birenekliler sinifinin, zambakgiller familyasindan, Kanarya adalarinda yetisen bir aga ya da agaiktir. Gvdesi kalindir. Yapraklari sert ve kili seklindedir. Dallarinin ucunda demet seklinde toplanmistir. Yasli gvdelerden, boyacilikta kullanilan reinemsi kirmizimtirak bir z su akar.

6/18/2012

Page 37 of 70 Kullanildigi yerler: Yaralari tedavi eder, dis kanamalari tedavi eder. Karnabahar:(Blumenkohl / Chou-fleur / Cauliflower / Karnabit / Brassica oleracea var / Bortytis / Cauliflower) Lahananin bir esidi. Lahanada yapraklar sebze olarak kullanildigi halde, karnabaharda yenilen kisim gen iek tomurcuklari ile iek durumu eksenidir. Karnabahar beyaz renkte bir sebzedir. Bunun sebebi de iek durumunun byk rt yapraklari ile kapali kalmasindandir. Fosfor ve vitamin bakimindan zengindir. Trkiyede yetistigi yerler: Ege, Akdeniz, Marmara blgelerinde sebze olarak yetistirilir. Kullanildigi yerler: Zihin yorgunlugunu giderir. Afrodizyak zelligi vardir. Cinsel gc artirir. Sinirleri kuvvetlendirir. Idrar sktrr. Dalak hastaliklarina iyi gelir. Seker hastalarina faydali oldugu bilinir. Karpuz: (Harbuz / Citrullus vulgaris / Watermelon / Pasteque / Wassermelone) Pulpasi sulu ve lezzetli olan ve memleketimizde meyve olarak ok yetistirilen, alaca yesil, sert kabuklu byk meyveler veren, bir yillik otsu bir bitkidir. Daha ok Akdeniz blgesi lkelerinde yetisen bir bitkidir. Anavatani Afrikadir. Eski Misirlilar zamaninda karpuzun yetistirildigi tesbit edilmistir. Karpuz, mutedil iklimlerden hoslanir, kumlu-killi, derin ve serin topraklari sever. Olgun karpuzlar tin-tin eder, kurumus sapi kolayca kopar, agirlika hafiftir. Karpuzlar renk, sekil ve yetistigi yere gre isim alirlar: 1. Yeni dny karpuzu: Marmara blgesinde ok ekilir. Aik yesil renkte ince kabuklu, koyu kirmizi, gevrek, tatli ve etlidir. ekirdekleri beyaz ve kktr. 2. Alacali karpuz: Aik yesil kabuk zerinde muntazam koyu lekeler vardir. Kabugu gevrektir. Eti pembe kirmizi, ekirdekleri siyahtir. 3. Kara karpuz: Kalin, koyu yesil kabuklu, ok sekerli ve lezzetli, etinin orta kismi buzlu gibi grldgnden karabuz karpuzu da denir. ekirdekleri kk ve kirmizi renklidir. Siyah olanlari da vardir. 4. Glle karpuzu: Ge yetisen, kislik bir esittir. Koyu yesil renkte ve glle seklindedir. 5. Vasinkton karpuzu: Erken yetisen tatli, kabugu ince bir karpuz esidi. 6. Diyarbakir karpuzu: Alaca yesil, ok kalin kabuklu, yuvarlak ve sb biiminde, ortalama 20-30 kg gelebilen iriliktedir. 50-60 kg gelenleri de vardir. Fazla sekerli sayilmaz, eti de posalidir. Trkiyede yetistigi yerler: Hemen hemen her yerde. Kullanildigi yerler: Tatli, sulu, sifali, ferahlatici bir meyve olan karpuz, vcuttaki toksinleri temizler ve bbrekteki kumlari eriterek sihhat ve zindelik kazandirir. Karpuzun keleklerinden tursu yapilir. Ayrica kemik gelisimine de yardimci olur. Kaskotu: (Fitikotu / Dagayi / Kizilyaprak / Koyunotu /Herniaria glabra / Agrimonia eupatorium) Karanfilgiller familyasindan, Avrupa, asya ve yurdumuzun esitli blgelerinde yetisen, bir veya ok yillik bitkilerdir. Yapraklari kk ve kmeler halindedir. Hekimlikte topragin stnde kalan kisimlari kullanilir. Kullanildigi yerler: Bbrek ve mesane rahatsizliklarini giderir. Fitikta faydalidir. Idrar sktrr. Vcdu rahatlatir. Bademcik iltihablarina iyi gelir.

FALI BTKLER

6/18/2012

Page 38 of 70 Kasmpat:(Chrysanthemun / Chrysantheme / Chrysanthme / Chrysanthemum / Krizantem / Margarit) Vatani in, Japonya olan park ve bahelerde yetistirilen gzel iekleri olan ss bitkileri. Sonbahardan kisa kadar iek aar. Saridan kirmiziya kadar esitli renklerde iri ve katmerli iekleri vardir. Byklkleri ve sekilleri trlerine gre farklidir. Trkiyede yetistigi yerler: Ege, Akdeniz, Marmara blgesi. Kullanildigi yerler: Balkanlarda yetisen ve Chrysanthemum cinerariae folium adi verilen trndan, bcek ldrc ila yapilir. Kasu: (Cacho / Catechu / Cachou / Katechusaft) Kasu Akasyasi (Acacia catechu) nin odunundan elde edilen bir maddedir. Kahverengi, kokusuz bir ktledir. Soguk suda kismen, sicak suda ve alkolde tamamen zlr. Kullanildigi yerler: Ishali keser, vcuda kuvvet verir. Katrtrnag:(Geniste luncea / Spartium / Genet) Baklagiller familyasindan, dik duran ali halinde, her zaman yesil olan, odunsu bir bitkidir. Gen srgnleri narin yapilidir. zerinde ok sayida yaprak bulunur, ya da yapraksizdir. iekleri saridir. Kullanildigi yerler: Idrar ve balgam sktrr. Hazmi kolaylastirir. Bbrek ve safrakesesi taslarinin dsrlmesine yardim eder. Mesane hastaliklarini tedavi eder. Romatizmada faydalidir. Kabizligi giderir. Kalp hastaliklarinda kullanilir. bbrek seklinde, 3-5 loblu, byk ve tyldr. iekleri, bir eseyli ve bir evcikli olup yapraklarin koltugundan ikarlar. Meyveleri esitli sekil ve renklerde (genellikle sari) dir. ekirdekleri uzun, elipsoidik veya oval sekildedir. Kavunun ana yurdu Orta Asyadir. Dnynin tropik ve iliman blgelerinde kltr olarak zirati yapilmaktadir. Dnyca meshur kantalup kavununun esas vatani Van ve Diyarbakir blgesidir. Ancak 16. yzyilda Italyada grlms olan bu kavun esidi Roma yakinindaki Cantalupada yetistirildigi iin batida kantalup kavunu olarak anilmaktadir. Avrupada en ok tutulan bir kavundur. Memleketimizde de bir hayli kavun esidinin zirati yapilmaktadir. Trakya ve Istanbul blgesinde yetistirilen topatan kavunu, ince ve sari kabuklu olup dayaniksizdir. Bu blgede yetistirilen itli denilen kavun kisa dayaniklidir. Ege blgesinde bilhassa Manisa ve havlisinde kirkaga kavunu zirati olduka yaygindir. Dayanikli ve ok leziz olan bu kavunlar ayni zamanda ihra da edilebilmektedir. Kirkaaga kavunundan retilen esitleri hasanbey, altinbas, dilimli ve halla gibi mahall isimler almaktadir. Olgunlasmadan koparilan kavuna kelek adi verilmektedir. Daha ok tursu yapiminda faydalanilir. Trkiyede yetistigi yerler: Trkiyenin hemen hemen her yerinde kltr olarak yetistirilir. Kullanildigi yerler: Kavun meyve olarak ok yenildigi gibi tohumlari (ekirdekleri) de tibb olarak kullanilmaktadir. Olgun kavunlarin ekirdekleri kurutulur. ekirdekler halk tabbetinde ksrge karsi (ekirdekleri suda, suyu yariya ininceye kadar kaynatilip iilmesiyle) kullanilir. Ayrica kavun, sinirleri yatistirir, bbreklerdeki kani temizler, taslarin dsrlmesine yardimci olur. Barsaklarda lser ya da iltihab olanlarla, seker hastalari ve yksek tansuyonu olanlar yememelidir. Kayarkorugu: (Kulakotu / Saksigzeli / Naserotu / Sempervivum / Joubarde) Damkorugugiller familyasindan,

Kavun:(Zuckermelone / Melon / Muskmelon / Cucumis melo) Ilkbaharda kk sari iekler aan, yillik, srnc, otsu bir yaz meyvesidir. Slkleri dallanmistir. Yapraklari kalp ve
FALI BTKLER

6/18/2012

Page 39 of 70 etli yaprakli, odunsu veya otsu bir bitkidir. iekleri salkim biimindedir. Yesil kisimlari acidir. Kullanildigi yerler: Yesil kisimlari, zeytinyagi ile karistirilip merhem yapilir. Cilt iltihaplarinda, egzama ve nasir tedavisinde kullanilir. Kayskran:(Esekotu / Seytantaburesi / Ononis spinosa / Restharrow / Burgrane / Arrete-boeuf) Baklagiller familyasindan, bos arazilerde ve kurak yerlerde yetisen, 3060 cm yksekliginde ok yillik dikenli bir bitkidir. Yapraklari kisa saplidir. iekleri mepbe, meyveleri kktr. Kklerinde, (Radix Ononidis); tanen, sakkaroz, zamk, uucu ve sabit yag, spinosin ve ononin vardir. Kkleri kullanilir. Kullanildigi yerler: Kklerinin kaynatilmasi sonucu elde edilen ay, terletir ve idrar sktrr. Vcuda rahatlik verir. Bbrek taslarinin dsrlmesine yardim eder. Bbrek ve mesane iltihaplarini giderir. Bogaz agrilarini geirir. Kayn Agac: (Akgrgen / Kizilaga / Fagus / Beech / Hetre / Buche / Htre / Beech) Kisin yapragini dken iekleri bir cinsli orman agalari. Yapraklarinin kenarlari girintili, ince tyl ve ulari sivridir. iek durumlari kedicik seklindedir. Meyvelerinin dip kisimlarinda kupula adi verilen kadeh seklinde bir anak bulunur. Glgede yetisen agalardandir. Kkleri orta derinlige kadar iner. Azam 700-800 sene yasayabilir. Sah ve filizden byyebilir. Kayin agacinin gvdesi ince, atlaksiz ve kiril renkli bir kabukla sarilmis silindir biimindedir. Kayin agacinin 10 kadar tr vardir. Memleketimizde Dogu kayini(Fagus orientalis) yayilmistir. Trkiyede yetistigi yerler: Marmara, Ege, Karadeniz blgesi. Kullanildigi yerler: Avrupa kayini (Fagus silvatica)nin tohumlarindan elde edilen yag, yemek yagi olarak margarin endstrisinde kullanilir. Kayin katraninin distilasyonundan antiseptik olarak kullanilan kreozot elde edilir. Bu da distan romatizma ve deri hastaliklarina karsi kullanilir. Kabuklarinin suda kaynatilmasiyla elde edilen su yz lekeleri ve illeri giderir. Kays: (Aprikosenbaum (m), Fr. Abricotier (m), Ing. Apricot tree) Mensei in olarak bilinen, 2-10 m yksekliginde, dikensi ve tysz bir aga. Yapraklar uzunca ve mizraksi, kenarlari disli, ucu sivri veya kttr. iekler beyaz veya pembe renkli olup, yapraklardan daha nce meydana gelirler. Meyvelerin zeri tyl olup, sarimsi-turuncu renkte eriksidir. Zerdali olarak da bilinir. Trkiyede yetistigi yerler: Malatya, Erzincan, Bursa, Amasya, orum, Nigde, Kayseri. Baslica kayisi esitleri sunlardir: Sekerpare, Turfanda, Imrahor, Sam, Kurukabuk, loglu vs. Kullanildigi Yerler: Meyveleri, ekirdekleri ve yapraklari kullanilir. ekirdeklerinden yag elde edilir. Etli meyvesi seker, organik asitler ve C vitamini ihtiv etmesi bakimindan nemlidir. ekirdek iinden elde edilen yag badem yagi yerine, yapraklari derelerde baliklari sersemleterek tutmak iin kullanilir. Burada yapraklarda bulunan amygdalin maddesinin rol nemlidir. Kaynanadili: (Kakts / Opuntia / Cactus / Cactus opuntia) Atlasiegigiller familyasindan bir esit bitkidir. En nemli tr Hind inciri (Opuntia leucotricha) dir. "Nopal zamki" elde edilir. Kullanildigi yerler: Dizanteri ve ishali giderir. Kazayag: (Kenopodyum / Chenopodium anthelminthicum) Ispanakgiller familyasindan, yapraklari kaz ayagina benzer,
6/18/2012

FALI BTKLER

Page 40 of 70 Kuzey Amerikanin Dogu blgelerinde ve lkemizde de Akdeniz blgesinde grlen kokulu bir bitkidir. Toprak stndeki kisimlarindan, su buhari distilasyonu ile elde edilen uucu yaga (Oleum chenopodili) "Kazayagi esansi" denilir. Kullanildigi yerler: Barsak solucanlarini dsrmekte faydalanilir. Kebabe:(Kbbabe / Helile / Hindistanerigi / Kebabiyye / Kuyruklubiber / Cubbebe / Cubeb / Cubebae fructus / Piper cubeba) Cava, Sumatra ve Borneo'da yetisen Piperaceae'nin kurumus meyvesidir. Kullanildigi yerler: Mide ve idrar yolu hastaliklarinda kullanilir. Kebere otu: (Gebreotu / Kedi tirnagi / Caper berry / Capre / Capparis spinosa) Bir esit alidir. Fransa'da ve lkemizin Akdeniz blgesinde yetisir. Yemisi nohuttan byktr. Tursusu yapilir. Kknn kabuklari kullanilir. Kullanildigi yerler: Idrar sktrr. Vcudu rahatlatir. Istah aar. Keiboynuzu:(Karobbaum / Jahonnisbrotbaum / Caroubier / Carob / Carob tree / Harnup / Ceratonia siliqua / Caroube) Temmuz-agustos aylarinda, yesilimsi renkli, ok kk iekler aan, 3-10 m boyunda aga veya agaiklar.Yapraklari 5-11 yaprakikli, derimsi, st taraflari parlak, alt yzleri donuk yesil renklidir. iekleri poligamdir, yni ayni agata erdisi, disi ve erkek iekler bulunmaktadir. Yasli gvde ve dallardan ikan ok sayidaki yesil iekleri salkim veya kedicik durumundadir. anak yapraklari kk, ta yapraklari yoktur. Meyveleri 10-20 cm uzunlukta fasulye meyvesine benzer. Meyvelerinde sert, esmer renkli ve oval sekilli tohum tasir. Meyveler bir sene sonra olgunlasir. Trkiyede yetistigi yerler:Akdeniz blgesi.
FALI BTKLER

Kullanildigi yerler:Meyvelerinde yag, sekerler, selloz ve azotlu bilesikler vardir.Olgun meyveleri gida olarak kullanilir. Kuru meyvelerin temizlenmis unu bilhassa st ocuklarinin mide ve barsak bozukluklarinda kullanilir. Ayrica ggs yumusatir ve balgam sker. Sigara tiryakileri iin faydalidir. Kei sedefotu:(Keisedefi / Galega officinalis / Goat's rue / Galega) Baklagiller familyasindan, Haziran - Agustos aylari arasinda, aik mor renkli iekler aan, 50 - 100 cm boyunda ok yilik otsu bir bitkidir. Yapraklari koyu yesildir. iekleri, gvde ve salkimlar ucunda salkimlar seklindedir. Meyvesi esmer, kirmizimtirak renkli, tysz ve ok tohumludur. Toprak stndeki kisimlarinin terkibinde, "Tanen" ve "Galegin" adli alkaloid ve aci maddeler vardir. Bitkinin tamami toplanip kurutulur. Kullanildigi yerler: Anne stn artirir. Az miktarda verildigi takdirde, kandaki seker miktarini dsrr. Fazla kullanilmamalidir. Kediotu: (Baldrian / Valriane / Valerian / Valeriana officinalis / Herbe aux chats) Mayis ve agustos aylari arasinda beyaz ve pembe renkli iekler aan 60-150 cm boylarinda, nemli yerlerde yetisen ok yillik otsu bir bitkidir. Gvdeleri silindir seklinde olup, ii bos ve zerleri izgilidir. Yapraklar karsilikli ve kisa saplidir. iekler dallarin ularinda semsiyemsi durumlar meydana getirirler. anak yapraklari tys, ta yapraklari ise tbsdr. Trkiyede yetistigi yerler: Marmara, Orta ve Kuzey Dogu Anadolu blgesi. (Memleketimizde 10 kadar tr bulunmaktadir.) Kullanildigi yerler: Bitkinin kullanilan kisimlari kkleridir. Kediotu kk olarak taninir. zel bir kokusu ve bilesiminde valerian asidi esterleri vardir. Eskiden ayi yara tedvisinde kullanilirdi. Sinirleri teskin edici, yatistirici etkisinden dolayi
6/18/2012

Page 41 of 70 nemlidir. Histeri ve nevrasteniye iyi gelir. Kediotu kknden kediotu esansi elde edilir. Galenik preparatlarin terkibine girer. Fazla miktarda alinmasi basagrisi, halsizlik ve hazimsizliga sebep olur. Kekik: (Thymus vulgaris / Thymus / Thym) Bakiniz "Baharat Dnyasi", Kekik Kullanildigi yerler: Bedeni kuvvetlendirir. Hazmi kolaylastirir. Istahsizligi giderir. Kalp arpintilarini keser. Yemeklerin bozulmasini nler. Barsak iltihaplarini iyilestirir. Salgi bezlerini dzenler. Aybasi kanamalarinin dzenli olmasini saglar. Bbrek ve mesanedeki mikroplari ldrr. Afrodizyak etkisi vardir. (Cinselligi kamilar.) Tansiyonu geici olarak ykseltir. Hastaliklara karsi diren verir. ksrk, bronsit ve astimda faydalidir. Kekik suyu ile banyo, romatizma agrilarini dindirir. Kandaki seker miktarini azaltir. Kekik ay ve yan, dkleri kolaylatrabilecei iin hamilelerin, kekik yan ise guatiri olanlarn kullanmamas tavsiye edilmektedir. Kenevir:(Henf / Chanvre / Hemp plant / Kendir / Kentir / Kannabis / Cannabis sativa / Hemp / Chanvre) Mutedil iklimlerde yetistirilen, temmuz-agustos aylarinda soluk yesilimsi renkli iekler aan, kltr yapilan ve yabn olarak da yol kenarlarinda, ekilmemis alanlarda rastlanan, 50 cm-3 m boylarinda, bir senelik, iki evcikli ve otsu bir bitki. Esrar otu olarak da bilinir. Gvdeleri dik ve ii bos olup zerleri dikenimsi tylerden dolayi prtkldr. Yapraklari uzun sapli, karsilikli ve el seklindedir. Erkek ve disi iekler ayri ayri bitkilerdedir. Erkek iekler yapraklarin koltugunda salkim durumunda toplanmislardir. Disi iekler kk yapraklarin koltuklarinda olup hemen hemen sapsizdirlar. Meyve 3-5 mm boyunda, mercimek seklinde, grimsi veya yesilimsi esmer renklidir. Kenevirin anavatani Orta Asyadir. Mutedil iklimlerde de yetistirilir. Yeryznde ip yapmakta kullanilan ilk bitkidir. M.. 3000 yillarinda inliler kumas yapmakta kullanmislardir. Bitkinin ieklenme sresi, dallanma sekli, tyleri ve yaprak byklklerinin esitliligi
FALI BTKLER

dolayisiyla farkli tipte kendire rastlanmaktadir. Liflerinden faydalanilacak kenevirler dogrudan dogruya tohumu topraga serpmek suretiyle ekilir. Tohum keneviri ise ailan zel ukurlara atilir, stleri toprak ile doldurulur. Trkiyede yetistigi yerler: Kastamonu, Samsun, Amasya, Kayseri, Sivas, Izmir, Ktahya. Kullanildigi yerler: Bitkinin disi iekli dal ulari, meyveleri yagi ve lifleri kullanilmaktadir. Kendir lifleri, ok saglam ve dayanikli oldugu iin bilhassa uval, halat yapiminda kullanildigi gibi, hali ipi yelken bezi vs. yapiminda da kullanilir. Bitkinin bilhassa iekli dal ulari organik eriticilerde eriyen bir reine ile bir uucu yag ihtiva eder. Reinede cannabinol, cannabidiol ve tetrahidrocannabinol bulunmaktadir. Iyi kalite reine elde edilmesi iklim ve topraga baglidir. Bu reine fizyolojik bir tesire sahiptir. Merkez sinir sistemine etki eder, yatistirici ve uyusturucudur. Hazim sistemine pek tesiri yoktur. Fakat ok abuk aliskanlik yaptigindan ogu memleketlerde oldugu gibi memleketimizde de kullanilisi yasaktir. Kenevir bitkisinin disi iek durumlarindan elde edilen bu esmer renkli ktle esrar olarak bilinmektedir. Keyif verici olarak Asya ve Afrikada ok kullanilmaktadir. Esrar, ttn, tmbeki, sigara, ve nargile hlinde iilebilmektedir. Bazen bal, reel veya lokum iine konularak yutulur. Eskiden nargile, tmbeki ile veya serbet ile iilirdi. Herhangi bir nmunenin kenevir reinesi (esrar) ihtiv edip etmedigi adl ve pratik bakimdan nemlidir. Bu kontrol beyaz fareler zerinde biyolojik olarak yapilabildigi gibi, bazi kimyev renk reaksiyonlari (Beam reaksiyonu) ile de yapilabilmektedir. Memleketimizde esrar veren bitkilerin yetistirilmesi ve esrar imli 1932de 2313 sayili knunla yasak edilmistir.

6/18/2012

Page 42 of 70 Kenevir tohumlarindan yag ikartilir ve yesilimsi renkli bu yag bilhassa sabun mlinde kullanilmaktadir. Keraviye: (Keraviya / Karaman kimyonu / Frenk kimyonu / Carum carvi / Caraway / Carvi) Maydanozgiller familyasindan, 2 yillik otsu bitkidir. iekleri beyaz renklidir. Mayis - Temmuz aylari arasinda aar. 30-90 cm boyundadir. Kazik kkldr. Meyvesi esmerdir. Terkibinde, tanen, reine, sabit ve uucu yaglar vardir. Trkiyede yetistigi yerler: Dogu Anadolu blgemizde yetisir. L Labada: (Gartenampfer / Patience / Patience dock / Rumex patientia ) Haziran-eyll aylari arasinda, yesilimtrak renkli kk iekler aan, 50 cm-1,5 m boylarinda ok yillik otsu bir bitki. Daha ok ayirlik yerlerde, harbelerde, yol kenarlarinda, meskn daglik blgelerde yayilis gsterirler. Gvdeleri dik, silindirik kirmizimsi, kkler kalin ve sarimsi renklidir. Yapraklari byk, sapli ve sapin tabani oluk gibi ukurlasmistir. iekler, gvdenin ucunda toplanmislardir. iek organlari 6 paralidir. Meyveleri kanatlidir. Trkiyede yetistigi yerler: Btn Anadolu. Kullanildigi yerler: Bitkinin kkleri ve saplari kullanilir. Kkler temizlenip, kalin dilimlere blnr ve kurutularak saklanir. Labada kklerinde nisasta, seker, yag ve reine vardir. Ayrica C vitamini ihtiva eder. Hricen, bazi deri hastaliklarina karsi, haslama olarak kullanilir. ayi da istah aici, kuvvet verici ve mshil olarak kullanilabilir. Krpe yapraklari da yiyecek olarak kullanilir. Bu bitkinin Anadoluda bulunan diger trleri pazi, kuzukulagi gibi esitli isimler altinda bilinir ve istifade edilir.

L
Lahana: (Kopfkohl / Chou / Cabbage / Brassica oleracea / Chou commun) Sari veya beyaz iekli, yillik, iki yillik ve ok yillik, ogu Akdeniz evresi memleketlerinde yetisen ve yetistirilen bir kis sebzesi. Mutedil-serin, sisli, yagisli, rutubetli iklimleri sever. Fazla sicak ve kuraklik, lahananin gbek baglamasini glestirir, yapraklari sertlestirir. Killi, derin, serin ve kuvvetli toprak ister. Azotlu gbrelere ihtiyci fazladir. Kolay gbek baglamasi kisa daha iyi dayanabilmesi, kendine has tadi olmasi iin, fazla miktarda potasa ihtiya duyar. Lahana, ogu Avrupa lkelerinde yaygin olarak yetistirilir. Eskiden beri, kisin sebze olarak yenilir. Kis soguklarina olduka iyi dayanabilen bir bitkidir. Lahana cinslerini syle siralayabiliriz: 1. Kelle (bas) lahana: 2-6 kg agirligi olan, en ok yetistirilen bir esittir. 2. Kantar lahana: Orta, Gney ve Gneydogu Anadolunun bzi yerlerinde ekilir. Tnesi 15-30 kg gelebilir. 3. Brksel lahanasi: Uzun gvdesine siralanmis olan yapraklarinin diplerinde bir findik veya ceviz byklgnde gbek baglamis yumrulardan istifade edilir. 4. Kara lahana: Karadeniz sahilinde pek fazla yetistirilir. Gbek baglamaz, krpe yapraklari ok lezzetli, baharli, istah aici, siflidir. 5. Kirmizi lahana: Yapraklari kirmizi renktedir. Fazla iri olmaz. Siki gbek baglar.

FALI BTKLER

6/18/2012

Page 43 of 70 6. Karnabahar: Lahananin bir esidi sayilabilir. Lahananin yapraklarindan, karnabaharlarin ieklerinden faydalanilir. Karnabahar daha lezzetli, besince daha kuvvetlidir. Trkiyede yetistigi yerler: Yabn olarak Akdeniz blgesidir. Kltr her yerde genis apta yapilmaktadir. Kullanildigi yerler: Lahananin esitli tipleri pisirilerek yenildigi gibi pisirilmeden salata yerine yahut tursusu yapilarak yenir. Kalori bakimindan pek zengin olmamakla beraber, vitamince zengindir. A,B,C vitaminleri bol bulunur. Lahana tohumlari kurt dsrc ve idrar sktrc olarak kullanilir. Tohumlarindan kolzayagi elde edilir. Ayrica, haslanarak yenilirse mide ve barsak yaralarini yumusatir. Vcudu hastaliklara ve zellikle kansere karsi korur. Ses kisikligini giderir. Guatr olanlar yememelidir. lavanta: (Lavendel / Lavande / Lavender / Lavandula ) Haziran-agustos aylari arasinda mvi veya mor renkli iekler aan, 20-60 cm boylarinda, aromatik kokulu, ok yillik, otsu veya alimsi bitkiler. Daha ok deniz ikliminin bulundugu bati blgelerimizde yaygin olan lavantanin, Trkiyede yetisen iki tr vardir. Bunlar, Lavandula stoechas ve L. angustifoliadir. Ayrica daha ziyde kltr yapilan, Ingiliz lavanta iegi (L. spica) olarak bilinen tr de bulunur. Ingiliz lavanta iegi (L. spica): Haziran-agustos aylari arasinda mvi renkli iekler aan, 20-50 cm boylarinda ok yillik otsu bir bitki. Gvdeleri dik ve odunludur. Dallar, yalniz alt kisimlarinda yaprak tasir. Yapraklar kisa sapli, dar ve uzunca, tyl, beyazimsi-grimsi-yesil renklerdedir. iekler dallarin ucunda, uzun saplar zerinde toplanmisladir. iekler kk ve ok kisa saplidir. anak ve ta yapraklari tp seklindedir. Meyveleri parlak siyah renklidir. Trkiyede yetistigi yerler: Kuzeybati-bati ve gneybati Anadolu. Kullanildigi yerler: iekleri kullanilir. iekleri amadan toplanir ve su buhari ile distile edilerek, hemen uucu yag elde edilir. Uucu yaginda organik asitler, pinen, kfur, camphen vs. gibi maddeler bulunur. Lavanta iegi, kuvvet verici, idrar sktrc ve romatizmaya karsi ay hlinde kullanilir. ok iyi bir koku vericidir. Hricen yatistirici olarak da kullanilir. Parfmeri sanyiinde kullanilan nemli bir bitkidir. Lavanta ieginin bir tr olan Lavandula stoechas, Karabas olarak bilinir. Limon: (Zitronenbaum / Limonier citronnier / Lemon tree / Lemon / Citron) Mart-ekim aylari arasinda beyazimsi-pembe renkli, gzel kokulu iekler aan, 3-5 m boylarinda, kisin yapraklarini dkmeyen kk boylu agalar. Vatani in olup, Akdeniz blgesinde genis apta yetistirilir. Onuncu asirda Araplar tarafindan Avrupaya getirilmistir. Yapraklari oval, tysz, parlak yesil renklidir. ieklerin ta ve anak yapraklari beser paralidir. Meyveleri oval sekilli, aik sari renkli, zeri parlak ve kabarcikli, zel salgi cepleri olup, asitli bir zsuyu vardir. Tohumlari oval sekilli, sarimsi renkli ve aci lezzetlidir. Trkiyede yetistigi yerler: Akdeniz blgesi ve Dogu Karadeniz. Kullanildigi yerler: Limonun meyve kabugu, limon esansi ve usaresi kullanilir. Limon kabugunda uucu yag, hesperidin aci madde ve tanenli maddeler vardir. Kabugun iindeki beyaz kisma albeda adi verilir. Bundan petkin elde edilir. Istah aici ve sindirim kolaylastirici olarak kullanilir. Tze meyve kabuklarini sikmak sretiyle limon esansi elde edilir. 15003000 limondan 1 kg kadar esans elde edilir. Yesil olanlar sari ve olgun olanlarindan daha fazla esans verir. Bilesiminde uucu yag vardir. Limonata yapiminda, besin endstrisinde, pasta ve sekercilikte, parfmeri ve sabun yapiminda koku ve lezzet vermek zere bazi preparatlarin bilesimine girer. Limonun pulpa kismi (i kismi) sekerler, vitamin C ve sitrik asitler ihtiv etmektedir. Limon suyu, atesi ve tansiyonu
6/18/2012

FALI BTKLER

Page 44 of 70 dsrr. Kani temizler. Susuzlugu giderir. Damar sertligi ve romatizmada faydalidir. Cildi gzellestirir. Disleri beyazlatir ve disetlerini kuvvetlendirir. Bogaz ve bademcik iltihaplarini giderir. Bas ve vcut agrilarini keser. ipliksi gvdeye shiptir. Mantar ipliklerine hif, bu hiflerin teskil ettigi topluluga da misel veya miselyum denir. Metabolizma: Mantarlar saprofit (rkl) veya parazit olarak yasayan heterotrof (dis beslek) organizmalardir. Yedek besin olarak glikojen ve yag meydana gelir, nisasta yoktur. Yayilislari: Mantarlar tabiatta ok yaygin bulunurlar. Dny zerinde 60.000 kadar mantar esidi vardir. Tatli sularda ve karada, ndiren denizlerde yasarlar. Bir kismi insan, hayvan ve bitkiler zerinde parazit olarak yasayip hastalik meydana getirirler. Toprakta bulunan diger bir kisim mantarlar da organik maddelerin paralanmasinda rol oynayarak bitkilerin beslenmesine yardim ederler. Bunun yaninda birok besinin bozulmasina da sebep olurlar. Karada yasayan yksek mantarlarin ogu mantar adi altinda bilinir, sapkali olan bir kismi yenir, bir kismi ise zehirli olup, nemli zehirlenmelere yol aar. Bzi mantarlar da mavi-yesil veya yesil suyosunlari ile birlikte likenleri meydana getirirler. reme: Mantarlar sporlanma ile eseysiz veya eseyli olarak reyebilirler. Mantar miselleri uygun evre sartlarinda esitli sekillerde sporlari meydana getirirler. Olgunlasan sporlar fertten ayrilarak serbest hle geer ve imlenerek kendi trne has mantari meydana getirir. Mantar sporlari, degisen evre sartlarina karsi ok dayaniklidirlar. Bu sebeple tabiatta uzun sre canli kalabilirler. Mantarlarin sekil ve byklkleri trlere gre degisir. Esemli remeleri, farkli esemlere it sporlarin birlesmesi ile olur. Bazidli mantarlar: Bu sinifta da bitkilerde hastalik meydana getiren mantarlarla, yenebilen ve insanlar iin ok zehirli olan mantarlar bulunmaktadir. Mantar miselleri ok hcreli olup, tomurcuklanma sretiyle spor meydana getirirler. Bugdaygillerde karapas, rastik, srme gibi hastalik yapan mantarlar bu sinifta olup, bitkileri tahrip ederler. Bu grubun en nemli mantarlari karada ve bilhassa ormanlarda yasayan
6/18/2012

M
Mandalina:(Mandarin / Tangerine / Mandarine) Partakaldan daha kk, toparlak veya yassi, sari-turuncu renkli, usaresi tatli, hos kokulu bir meyvedir. Mandalina kabuklari portakaldan ince olup, daha kolay soyulabilir, fakat az dayanir. Memleketimizde Alanya-Antalya-Mersin-Iskenderun (Drtyol) ve Rize blgesinde yetistirilir. Fakat, Bodrum ve Mersin mandalinasi meshurdur. Trkiyede yetistigi yerler: Akdeniz blgesi, Dogu Karadeniz blgesi. Kullanildigi yerler: Meyveleri seker, organik asitler ve C vitamini ihtiv eder. Kani temizler, sinirleri yatistirir, damarsertligi grip ve felte faydalidir. Mantarlar: (Pilz / Champignons / Fungi-mushrooms / Ftr / Fungus) Boy, biim ve blge bakimindan byk degisiklikler gsteren, yzbin kadar esidi olan bir bitkidir. Karada ve tatli sularda yasarlar. Genel yapilari: Mantarlar genel olarak klorofilsiz ve renksiz organizmalardir. Yksek mantarlar bzi renk maddelerini ihtiv edebilirler. Sekil bakimindan en ilkelleri iplak ve amipsidir. Digerlerinde kitinden yapilmis bir eper vardir ve esitli sekiller gsterirler. Bir kismi tek hcrelidir. Bir kismi ise tek veya ok hcreden yapilmis basit veya dallanmis

FALI BTKLER

Page 45 of 70 sapkali mantarlardir. Sampiyon, kuzu kulagi gibi mantarlar, yenebilen kiymetli mantarlardir. Sinek mantari(Amanita muscaria) gibi bir kisim mantarlar ise ok zehirlidir. Mesel sinek mantari zehirli alkaloitler tasir. Mantar yendikten bir ka dakika veya bir ka saat sonra zehirlenme belirtileri grlr. Mantarda bulunan alkaloitler sinir sistemine etki yaptigindan, hastanin kalp hareketleri, nabzi yavaslar, bulanti, kusma, terleme, salya akmasi ve gzyasi, sulu ishal ve delilige yakin bir sarhosluk grlr. Hasta deli gibi her seyi syler. Mde, barsak, karaciger ve bbrekler ok zarar grr. Hastada su ve elektrolit dengesi bozulur, idrar ok azalir. Eger mantar ok yenmisse hasta zamanla agirlasir ve lr. Eger zehirlenme erken anlasilirsa, ilk yardim olarak ilik tuzlu su iirilir, kusturulur ve birka def tekrarla mdesi yikanirsa hasta kurtulabilir. Ilk yardimdan sonra hastneye kaldirilip atropin tedvsi yapilir, serum verilir. Hastaya aktif kmr, toz kahve, ay ve bir prgatif verilir. Ilk gnlerde karbonhidrata zengin, proteince fakir yiyecekler verilir. Hastaya hibir zaman alkol verilmez. Bzan 1-2 mantar ergin bir insani bir gnde ldrmeye yeterli olabilir. Her yil mantar zehirlenmesinden olan lmlerin byk bir kismi bu amanita grubu mantarlardan ileri gelir. Zehir maddeleri, mantari kurutmak, kaynatmak ve kizartmakla kaybolmaz. Zehirli ve yenen mantar arasindaki ayrintiyi kesin olarak kolayca ayirt edebilecek bir metod yoktur. Kirdan toplanan mantarlarin yenebilmesi iin mantarin ok iyi taninmasi gerekir. Aksi hlde yenmemelidir. Kltr mantarlari tercih edilmelidir. Mantar toplamak, yetistirmek zel bilgi ve tecrbeyi gerektirir. nk zehirsizler yanindaki tek zehirli mantarin birlikte pismesi, hepsine bulasmasi demek olacagindan ok dikkatli davranilmalidir. Halk arasindaki yaygin olan, zehirli mantarin herhangi bir gms esyyi kararttigi grs tammen yanlistir. Zehirli mantarlar genellikle renk ve sekil bakimindan ok ilgi ekici olurlar. Mantarlarin zehirli olup, olmadiklarini bzi belirtilerinden anlama imkni varsa da toplarken ok dikkatli davranmak gerekmektedir. Zr bir anlik dalginlik, yiyen kimsenin zehirlenmesi demektir. Mantarlarin garip dnylari henz ilm aiklik
FALI BTKLER

kazanamamistir. Mesel; bzi mantarlar, hemen hemen alti metre apinda el ile dikilmis grnmn uyandiran bir dire iinde yetismektedir. Bir esit mantar da bitkileri bir yzk gibi sararak buralarin yirtilip, kalbur gibi delinmesine ve sanki ilerinde isik yaniyor seklini vermesine sebep olmaktadir. Coprinus mantarinin olgunlastiktan sonra renginin siyaha dndg ve sulanarak mrekkep hlini aldigi sylenmekte, bir esit yuvarlak iplik gibi uzun Myclia mantarinin da ona hafife dokunan bir solucani bir uzanti ile hemen yakalayarak iinde hazmetmesi, enteresan olaylar arasinda yer almaktadir. Bzi tr mantarlar insanlarda garip tesirler yapar. Mesel; Meksikanin islak otlu kesimlerinde yetisen Pslocybe mantari, yenildiginde insanin garip seyler grmesine sebep olur. Bilhassa kizilderililer, dn yinlerinde bundan yiyerek gzellik, tazelik ve bilginin sirlarina ship olacaklarina inanirlar. Mantarin pekok esitleri olmasina ragmen, bunlarin arasindan ancak bir iki tnesi yenmektedir. Dnynin en ok mantar yiyen lkesi, Fransadir. Kisi basina dsen yillik mantar orani 16 kgi bulmaktadir. ABD ve Avrupada en ok yenen Agaricus bisporus, Gney Asyada Volvariella volvacea, Japonyada ve inde Lentinus edodes baslica yenen mantar esitleridir. Yurdumuzdaki bzi mantarlar: ayir mantari: Zehirli tr de olan bu mantara dikkat etmek gerekir. Semsiye seklinde, kir ve ayirlarda yetisen bu mantar, aik kahverenklidir. Seytan mantari: Kesildiginde nce kirmizi, sonra mvi olan bu mantar olduka zehirli bir trdr. Sapi karinli ve saridir. Altinda koyu kirmizi karisik izgiler vardir. Kuzu mantari: ogunlukla zehirsizler sinifina giren kuzu mantari, uzun klah biimli, sari ve koyu renklidir.

6/18/2012

Page 46 of 70 Mercan mantari: zerlerinde beyaz, sari, pembe tomurcuklari olan bu mantarin parmak biimli ikintilari vardir ve zehirsizdir. Kurt mantari: Zehirli mantarlar sinifindan olan bu tr, beyaz sert dgme grnsnde olup, akarsu ve yol kenarlarinda yetismektedir. Mantar, pisirildigi gn hemen yenilmelidir. Mantari pisirmek iin bilhassa emaye, atese dayanikli cam veya porselen kaplar kullanilmali, mantar kesinlikle alminyum tencerede pisirilmemelidir. Pisirilecek mantarlari ok iyi temizlemek, basindaki yapiskan deriyi ekip ikardiktan sonra sapini keskin biakla kazimak gerekir. Bol suda yikanan mantarlar, bir peete zerine birbirinden ayri duracak sekilde siralanip, iyice szlmesi beklenir. Daha sonra ince ince dograyarak pisirmelidir. Mantari pisirirken tadinin kaybolmamasi iin yalnizca tuz, karabiber ve kiyilmis tze maydanoz konulur. Kullanildigi yerler: Mantar etin yerini tutar. Protegin degeri etten daha fazladir. Yorgunlugu giderir. Dsnme ve grenme yetenegini gelistirir. Kansizligi giderir. Bedenin gelismesine yardimci olur. Romatizma ve remi olanlar yememelidir. Margarit: (ayir kasimpati / kzgz / Chrysanthemum leucantheum) Daglarda ve ayirlarda yetisen, gzel iekli bir bitkidir. Kasimpati'ya benzer. Dallari ufaktir. Yesil yapraklari dantela gibidir. ieklerinin etrafinda beyaz yapraklar vardir. Ortasi altin sarisi renginderir. iekleri yaz aylarinda toplanip kurutulur. Kullanildigi yerler: Idrar sktrr. Terletir. Bbrek taslarinin dsrlmesine yardimci olur. Karaciger hastaliklarinda faydalidir. Egzama gibi deri hastaliklarinda sikayetleri giderir. Marrup: (Marupa / Simarouba) Ikienekliler sinifinin, Simaroubaceae familyasindan, Amerika'da 9 tr olan
FALI BTKLER

bilesik, almasik yaprakli bir agatir. Antillerde yetisen Simarouba amara, 20 metre kadar boyunda bir agatir. Kabugu dz, przsz, grimsi renkte ve ok acidir. Kerestesi kiymetlidir. Kullanildigi yerler: Ates dsrr. Kalp hastaliklarinda faydalidir. Marul: (Lactuca / Lettuce / Laitue / Gartenlattich / Sommerendivie / Kopfsalat / Laitue) 30-100 cm boylarinda, tysz, sari renkli iekler aan, beyaz bir st tasiyan iki yillik otsu bir bitki. Kltr formlari ve degisik varyeteleri, ok eskiden beri yetistirilmektedir. Bostan marulu olarak da bilinir. Trkiyede yetistigi yerler: Anadolunun her yerinde yetistirilmektedir. Kullanildigi yerler: Sebze olarak kullanilir. Tze yapraklari bas agrisina karsi, st arttirici, hafif mshil ve idrar arttirici olarak kullanilir. Marul tohumu da yatistirici, hafif mshil etkiye shiptir. Erkeklerde zellikle ergenlik dneminde olusan asiri cinsel istekleri frenler. Diger bir marul da yabn marul (Lactuca serriola)dir. Aci marul, esek marulu, yag marulu gibi isimlerle de bilinir. Anadoluda yaygindir. Bitkinin iekli dallari idrar arttirici, antispazmodik ve yatistirici etkilere sahiptir. Kurutulmus st de uyusturucu ve uyutucu etkilere shiptir. Anadoluda 10 kadar marul (Lactuca) tr yayilmis bulunmaktadir Maydanoz: (Petersilie / Persil / Parsley / Midenuvaz / Petroselinum sativum) Agustos-eyll aylari arasinda, beyaz renkli iekler aan, kazik kkl, 30-100 cm boylarinda, iki yillik otsu bir bitki. Ilk yil bir yaprak rozeti, ikinci yil ise bir gvde meydana getirir. Rutubetli ve sulak topraklari sever. Gvdeleri dik, tysz, kseli, ii bos ve ok dalli, yapraklari sapli, parali ve koyu yesil renklidir. iekler semsiye
6/18/2012

Page 47 of 70 seklinde toplanmistir. Yapraklari tysz, yesilimsi, esmer renkli, armut seklinde ve zel kokuludur. Kullanildigi yerler: Kk ve yapraklari kullanilir. Yapraklarda uucu yag ve glikozit, kklerinde ise uucu yag, seker, msilaj ve glikozit vardir. Yapraklar vitamin (A,C,K) bakimindan zengindir. Yapraklar idrar sktrc olarak kullanilir. Ayrica, Iltihapli yaralarin iyilesmesine yardim eder. aybasi sancilarini keser. Yksek tansiyonu dsrr. Kansizligi giderir. Mide ve barsaklarda gaz birikmesini nler. Cinsel istekleri artirici (Afrodizyak) zelligi vardir. Grme gcn artirir. Kk de ayni zelliklere shiptir. Tze yapraklar, papagan ve diger kuslar iin tehlikelidir. Maz: (Thuja / Arborvitae / Thuya / Noix da gelle) Servigiller familyasindan, pul yaprakli, daima yesil, aga veya agaik halinde bulunan bir bitki cinsidir. Halk hekimliginde yapraklari ve kozalagi kullanilir. Kullanildigi yerler: Yapraklari sigilleri yok etmekte kullanilir. Kozalagindan barsak kurdu dsrc ila yapilir. Gebe kalmayi nlemek iin kullanilir. Bazi zehirlenmelerde panzehir olarak kullanildigi bilinir. Basur memelerinde de faydalidir. Melissa: (Ogulotu / Melisse / Mlisse / Lemon balm / Melissa officinalis) Haziran-agustos aylari arasinda beyazimsi pembe veya sarimsi renkli iekler aan, yol kenarlarinda ve ekilmemis yerlerde rastlanan, limon kokulu, 30-100 cm boylarinda, ok yillik otsu bitkiler. Gvdeleri drt kseli ve tyl, yapraklari sapli, oval sekilli ve incedir. iekler, birkai birarada, sapli ve evrel durumdadir. Bazi blgelerde Melissa bitkisi, Ogulotu olarak da bilinir. Kullanildigi yerler: Yapraklarinda tanen, reine ve uucu yag vardir. Uucu yaginda sitral, sitronellal, geraniol ve lineol vardir. Yapraklar yatistirici, mdev, gaz sktrc, terletici ve antiseptik etkilere shiptir. Huzursuzluk ve sikintilari giderir. Hafiza zayifligina faydalidir. Basdnmesi ve kulak
FALI BTKLER

inlamasi gibi sikayetleri keser. Hazimsizlik, basagrisi ve migrende de faydalidir. Daha ok ay hlinde kullanilir. Menekse: (Veilchen / Violette / Violet / Benefse) Yapraklari kulakikli ve kulakiklari bitkinin yapraklari seklinde, hatta daha byk olarak gelismis, tek veya ok yillik bitkiler, iekler tek, anak yapraklari arkaya kivrik, alt ta yapragi mahmuzludur. Familya (Violaceae) karakterlerini tasir. Dny zerinde 500 kadar tr bulunur. Trkiyede 21 tr, yaban olarak yetisir. Menekse tibb olarak veya ss bitkisi olarak kullanilir. Memleketimizde en ok taninan, Herca menekse (Viola tricolor) ve kokulu menekse (Viola odorata) dir. Kokulu menekse (V. odorata): Mart-mayis aylari arasinda, koyu mor renkli ve gzel kokulu iekler aan, 10-30 cm yksekliginde, ok yillik otsu bir bitki. Bitkinin yapraklari uzun sapli ve kalp seklindedir. Anadoluda ndir olarak bulunur. Ss bitkisi olarak yetistirilir. Kullanildigi yerler: Kokulu meneksenin ieklerinin terletici ve balgam sktrc etkisi vardir. Yapraklari yumusatici ve idrar sktrc kkleri ise ishal etkilidir. Herca menekse (V.tricolor): Mayis-eyll aylari arasinda, aik sari veya mavimsi renklerde iekler aan, 10-30 cm boylarinda, bir yillik otsu bitkiler. Anadoluda yabn olarak yetistigi gibi ss bitkisi olarak da yetistirilir. Bitkinin iekli dallari idrar sktrc bzi deri hastaliklarinda kan temizleyici olarak ve romatizmaya karsi kullanilir. Mersin: (Myrte / Myrte / Myrtle / As / Asmar / Siankulagi otu / Myrtus) Mayis-haziran aylari arasinda, beyaz renkli iekler aan, 1-3 m boylarinda, kisin yapraklarini dkmeyen, gzel kokulu agaik. Yapraklar kisa sapli ve karsilikli, yesil renkli, derimsi, oval sekilli ve zerinde salgi guddeleri (bezleri) bulunur. iekler uzun sapli olup, tek olarak her bir

6/18/2012

Page 48 of 70 yapragin koltugunda bulunur. Meyveleri nohut byklgnde, morumsu siyah renkte ve ok tohumludur. Trkiyede yetistigi yerler: Karadeniz, Ege ve Akdeniz blgeleri. Kullanildigi yerler: Bitkinin yapraklari, iekli dallari ve yapraklarindan elde edilen uucu yag (Mersin esansi) kullanilir. Yaprak ve meyveler kabiz, mikrop ldrc, istah aici, kan dindirici, antiseptik ve hricen yara iyi edici olarak kullanilir. Tze yapraklarindan, su buhari distilasyonu ile Mersin esansi elde edilir. Bu esans renksiz, akici, zel kokulu ve yakici lezzetlidir. Takriben 100 kg yapraktan 300 gr esans elde edilir. Mirtenol, sineol ve terpenler ihtiv ederler. Gid ve parfmeri sanyiinde kullanilan nemli bir ilkel maddedir. Memleketimizde seker hastaligina karsi da (gnde 10 damla) kullanilir. Mersin meyveleri uucu yag, tanen, sekerler ve organik asitler ihtiv eder. Bu meyveler yemis olarak, kabizlik giderici ve antiseptik olarak kullanilir Mercimek: (Linse / Lentille / Lentil / Lens / Lens esculenta / Ervumlens / Lentille comestible) 20-70 cm boylarinda, yumusak ve ince gvdeli, disk seklinde meyveleri olan, tek yillik otsu bir sebze bitkisi. Mercimegin zayif ve ince bir kk sistemi olup, kk derinlere inmez. Gvdeleri nrin olup, dallanir ve bu dallanma yan dallarda da devam eder. Bundan dolayidir ki ana gvde pek belirgin degildir. Gvdeleri dik olup, tyldr. Yapraklar bilesik yapraklar seklinde olup, yaprak sapinin u kismi incelmis ve slk seklini almistir. Yaprakiklar elips seklinde olup, kenarlari dzgndr. iekler yaprak koltuklarindan ikar. Meyveleri legmen (bakla) tipinde olup, badir adini alan sarimtrak esmer renkteki siskin torbalarda gelisir. Torba iindeki tneler, mercimek adini alir. Sekil tibriyle mercimek tneleri yassi, 0,5 cm apindaki disk biimindedirler. Byklk, sekil ve renklerine gre isim alirlar: Sultan mercimek, yesil mercimek, kirmizi mercimek gibi.
FALI BTKLER

Trkiyede yetistigi yerler: Gney Anadolu, Ege, Marmara blgesinde yetistirilir. Kullanildigi yerler: Terkibinde B vitaminleri ve fosfor vardir. Beden ve zihin gcn artirir. Sinirleri kuvvetlendirir. Barsaklara yumusaklik verir. Sinir zafiyetinde faydalidir. Kan yapar. Anne stn artirir. zellikle kis aylarinda, bol baharatli orba seklinde yenilmesi tavsiye edilir. Meyankk: ( (Sssholz / Rglisse / Licorice / Piyan / Boyan / Glycyrrhiza / Licorice) Haziran-temmuz aylari arasinda sarimavi veya kahverengi iekler aan, 0,4-2 m yksekliginde, ok yillik alimsi bitkilere "meyan" denir. Yapraklari parali, yaprakiklar 4-7 iftlidir. iekler basak seklinde durumlar yapar. Ta ve anak yapraklari iki dudakli olup, st dudak iki kisa disli, alttaki uzun dislidir. Meyveleri dz ve salgi tyldr. Meyan bitkisinin 6 tr Trkiyede yetismektedir. Daha ok Gney, Orta ve Dogu Anadoluda yayginlik gstermektedir. Bir kisminin kkleri tatli, bir kisminin ise acidir. Tatli meyan (Glycyrrhiza glabra): Anadoluda iki varyetesi bulunur. Bu trn iekleri mor ve tys yapraklidir. Meyvelerinin zeri iplaktir veya tyldr. Bzi yerlerde piyan olarak da bilinir. Kullanildigi yerler: Bitkinin kkleri, meyan kk olarak taninmakta ve kullanilmaktadir. Kklerinin kabugu soyulduktan sonra veya soyulmadan gneste kurutularak piyasaya srlr. Bilesiminde nisasta, sekerler, zamk, rezin, glisirrizin vardir. Glisirrizin sekerden daha tatli bir bilesiktir. Kklerdeki miktari, blgeden blgeye degisir ve kklerin de etkili maddesidir. Kkler, ggs yumusatici, balgam sktrc, idrar ogaltici ve tad dzenleyici zellige sahiptir. Eczcilikta toz hlinde, haplarin hazirlanmasinda sekil vermede kullanilir. Sigara ve plastik sanyiinde de kullanilan
6/18/2012

Page 49 of 70 ilkel maddedir. Kola adi altinda hazirlanan ieceklerin terkibine de girer. Ayrica tze veya kuru kklerinin kaynar su ile mumelesi ve sonra alak basinta yogunlastirmak sretiyle meyan bali elde edilir. Ticrette toz veya kaliplar hlinde bulunur. Parlak siyah renkli, tatli lezzetlidir. Suda kolaylikla erir. Meyan balindaki glisirrizin miktari daha fazladir. Memleketimizde de meyan bali elde eden tesisler vardir. Ggs yumusatici, ksrk kesici, yara iyi edici zellikleri vardir. Mde hastaliklarinda (bilhassa gastritte) faydalidir. Meyan kknn su ile tketilmesi sonucunda elde edilen hlasa ise meyan serbeti olarak bilinir. Daha ok Gneydogu Anadolu blgesinde elde edilir ve kullanilir. Meyan serbeti koyu esmer renkli ve tatli lezzetlidir. Ggs yumusatici, balgam sktrc, ksrk kesici ve serinletici zelliktedir. Msr: (Mais / Mais / Corn / Zea mays) Haziran-agustos aylari arasinda iekler aan, 1-2 m yksekliginde, bir yillik, tek evcikli bir kltr ve tahil bitkisi. Gvdeleri sert ve diktir. Yapraklari sapsiz, genis, uzun, st yz tyl, alt yz tysz olup, tabani ile bir kin hlinde gvdeyi sarar. Erkek iekler gvdenin ucunda salkim seklinde dizilmis basakiklarda toplanirlar. iekler kavuz adi verilen yaprakiklarla rtlr. Disi iekler, gvdenin alt ve orta kisimlarindaki yapraklarin koltugundan ikan ve tasiyici yaprakiklarla rtl olan, kalinlasmis, omak seklinde bir eksen zerinde toplanmislardir. Meyve, yni misir tneleri, aik veya koyu sari, esmer veya kirmizimtrak renklerdedir. Belli bali misir esitleri: Sert misir, unlu misir, at disi misir, patlak misir ve kavuzlu misirdir. Trkiyede yetitigi yerler: Anadolu, bilhassa Karadeniz blgesinde yetisir. Kullanildigi yerler: Disi ieklerin gneste kurutulmus stilsleri (misir pskl), tneleri ve tanelerinden elde edilen yag (misir yagi) kullanilir. Misir tanelerinde % 67 nisasta, %
FALI BTKLER

10 azotlu maddeler ve % 8 yag bulunmaktadir. Misir tnelerinden elde edilen yag, yemeklik yag olarak veya kozmetik sanyiinde hammadde olarak kullanilir. Misir yagi, doymus yag asidi miktarinin dsk olmasi sebebiyle damar sertligi olan hastalara yemek yagi olarak tavsiye edilir. Misir pskl ise tedvide kullanilabilmektedir. Pskln bilesiminde karbonhidratlar, potasyum, sodyum ve kalsiyum tuzlari vardir. Idrar sktrc ve tas dsrc olarak kullanilirlar. Misir karasi: Misir koaninda urlar meydana getiren rastik mantari(Ustilago maydis)nin sporlaridir. Sporlar, siyah renkli ve kmr tozu grnsnde olup, misir tneleri yerinde meydana gelen urlarin iinde bulunurlar. Kan dindirici olarak halk arasinda kullanilir. Misir kmr veya misir yanigi olarak da bilinir. Mine iei: (Eisenkraut / Verbene / Verveine / Vervain / Kanotu / Gvercinotu) Temmuz-eyll aylari arasinda leylk renginde iekler aan, yol kenarlari ve bos arzilerde rastlanan, 20-80 cm boyunda, bir veya ok yillik otsu bir bitki. Gvdeleri drt kseli olup, karsilikli dallanma gsterir. Yapraklar sert tylerle rtl ve sapsizdir. iekler dallarin ularinda basak durumlari yaparlar ve tp seklindedirler. Trkiyede yetistigi yerler: Marmara, Karadeniz, Ege, I Anadolu. Kullanildigi yerler: Bitki glikozit, aci maddeler ve tanen ierir. Tibb olarak, kabiz edici, teskin edici etkisi vardir. Bas ve mafsal agrilarini dindirir. Yorgunlugu ve uykusuzlugu giderir. Misvak: (Salvadora persica / Toothbrush tree) Arabistanda bulunan erk agacinin dalindan, bir karis uzunlukta kesilen paradir. Agacin odunu ok liflidir. Erk dali bulunmazsa, zeytin veya baska dallardan da olabilir. Nar ve feslegen dalindan misvak olmaz. Insanin dis sagligina byk bir fayda temin eden misvak, basit bir usl olmakla berber, en iyi dis
6/18/2012

Page 50 of 70 temizleme vsitasidir. Dislerin rmesini nlemek iin misvak kullanmak, btn dis macunlarindan daha faydalidir. Larousse Illustre Medical ismindeki Fransanin kiymetli tip kitabi, agiz temizligi hussunda diyor ki: Btn dis mcunlari ve tozlari ve sulari, dislere zarar verir. En iyi dis temizleme vsitasi, sert bir firadir. nce, disleri kanatirsa da, korkmamalidir. Dis etlerini kuvvetlendirir ve artik kanamaz. Bu sekildeki dis temizligini saglayan en iyi vsita misvaktir. Kullanildigi yerler: Agacin dalindan, bir karis kadar para kesilir. Ucu yeterli miktarda yontulduktan sonra, tuzlu su iinde bekletilir. Belirli bir sre sonra, u kismindaki lifler ailarak, fira grnm alir. ok kart olan dallar iin, bir biak ya da sert bir cisim yardimiyla ailma hizlandirilir. Misvak kullanmak, disleri temizler ve disetlerini kuvvetlendirir. z suyu dogal olarak flrr ierir. Dis rmelerini nler. Musmula: (Nispel / Nfle / Medlar / Besbiyik / Dngel / Izgil / Mespilus / Germanica) 2-3 m yksekliginde bodur boylu dikenli agaiklar. Yalniz yetistirilenleri dikensizdir ve boylari alti metreye kadar ykselebilir. Kisin yapraklarini dker. Yapraklar basit, alt yz tyl, tam veya disli kenarlidir. iekler erdisidir, bes parali ve beyazdir. Yabanci dllenmeye ihtiya gstermez. Meyveleri yuvarlak veya oval sekillerde esmer renkli olup, dip tarafinda bes anak yapragi tasir. Meyveleri genellikle bes ekirdekli, agatan koparildiginda sert ve buruk lezzetlidir. Toplanan meyveler bir sre bekletildikten sonra yumusar ve yenecek olgunluga erisir. Dngel ve besbiyik isimleriyle de bilinir. Trkiyede yetistigi yerler: Kuzey Anadolu ve Marmara blgesinde yetisir. Kullanildigi yerler: Meyvenin bilesimi sekerler, organik asitler ve tanen ihtiv eder. Barsak hastaliklarinda iyi bir kabiz dzenleyicidir. Musmula ekirdegi idrar arttiricidir. Bbrek ve mesane taslarinin dsrlmesinde kullanilir. Muz: (Banane / Banane / Banana / Musa / Bananier) Tropik ve subtropik blgelerde yetisen veya yetistirilen, agaca benzeyen, 2-3 m boyunda, mor iekler aan, meyveleri lezzetli ve nisastaca zengin olan otsu bitkiler. Bitkinin yalanci gvdeleri, yapraklar kidelerinden meydana gelmistir. Genken kapali ve kivrik olan yapraklar ailinca uzarlar ve yirtilirlar. iek durumlari byktr. Taban kisminda disi iekler, daha stte erdisi iekler, tepede erkek iekler bulunur. Ancak tabandaki iekler meyve verir. Muz meyveleri ekirdeksiz zmde oldugu gibi disi ieklerden dllenmeksizin meydana gelir. Meyveleri hevenk adini alan byk salkimlar halindedir. Agalarda bir hevenk zerinde 50-100 kadar meyve bulunabilir. Muzlar olgunlasmadan koparilir. Bylece bir mddet saklanabilmesi mmkn olur. Muz agalari, tropikal blgelerde serin ve rutubetli olan glgeli yerleri severler. Muzun tropik blgelerde yetistirilen esitli trleri vardir. Bunlardan Musa paradisiaca ve Musa textilis en meshurlarindandir. Trkiyede yetistigi yerler: Akdeniz blgesi(Bilhassa Anamur, Alanya). Kullanildigi yerler: Nisasta bakimindan zengin olan meyveleri olgunlastiktan (sarardiktan) sonra ig olarak yenir. Musa paradisiaca trnn meyveleri nisastaca ok zengindir. ig olarak yenmeyen meyveleri, un imlinde kullanilir. Muz ayrica, Kemik gelisimini saglar, sinir zafiyeti ve yorgunlugu giderir. Bbrek ve mafsal iltihabinda, barsak hastaliklarinda faydalidir. Mzmin kabizlik ekenler fazla yememelidir.

FALI BTKLER

6/18/2012

Page 51 of 70

N
Nane: (Minze / Menthe / Mint / Pennroyal / Mentha) 0,5-1 m boylarinda, hos kokulu, otsu ok yillik bitkiler. Gvdeleri drt kseli, yesilimsi veya kirmizimtrak renkli, tyl veya tyszdr. Yapraklari sapli, almasli olarak dizilmis, oval sekilli, kenarlari disli, hafif tyldr. iekler genellikle temmuz-agustos aylari arasinda amakta olup mor, pembe, beyaz veya leylak rengindedir. Trkiyede yetistigi yerler: Anadolunun her yerinde yetisir. Kullanildigi yerler: Kullanilan kisimlari yapraklari, iekli dallari ile yapraklarindan elde edilen uucu yagdir. Yapraklar veya iekli dallar bitki iek amaya basladiginda toplanir ve demetler hlinde glgede kurutulur. Yapraklarda sekerler, reineli maddeler, tanen ve uucu yag vardir. Uucu yagda menthol, sineo, menthol esterleri, bzi organik asitler bulunur. Yapraklari ay hlinde yatistirici, mdev, gaz sktrc, bulantiyi giderici olarak kullanilir. Bunun yaninda esitli illarin terkibinde kullanildigi gibi, yapraklari ig veya kurutulmus olarak yemeklere konur. Nne esansi, ok miktarda zehir etkili olmasina karsilik az miktari mde agrilarina ve bulantilara karsi kullanilabilir. Nne uucu yagi da olduka fazla kullanilan bir yagdir. Nar: (Granatapfelbaum / Granadier / Pomegranate / Rmman / Punica granatum / Pommegranate / Grenadier) Haziran-temmuz aylarinda kirmizi renkli iekler aan, iki ile bes metre boylarinda agaiklar. Gvdeleri gayri muntazamdir. Yapraklar karsilikli, kisa sapli ve kirmizi kenarlidir. iekler kismen sapsiz, tek tek ve birkai birarada bulunur. anak yapraklari kirmizi renkli, dklmeyen ve etlidir. Meyveleri kre seklinde ve portakal byklgnde, nceleri yesil, olgunlukta kirmizimsi renkte, derimsi kabuklu,
FALI BTKLER

ok tohumlu ve etlidir. Meyvenin yenen kismi, tohumlarinin etli ve bol usreli olan kabugudur. Trkiyede yetistigi yerler: Bati ve Gneydogu Anadolu. Kullanildigi yerler: Bitkinin tohumlari meyve olarak yenildigi gibi, gvde-kk ve dal kabuklari ile meyve kabugu da tibb olarak kullanilir. Kk ve gvde kabugu tanen, nisasta ve alkaloitler (pelletierin) tasir. Nar meyvesi kabugu tanen, triterpenler ve az alkaloitler ihtiv eder. Nar agaci kabugu ok eskiden beri bilhassa barsak seritlerine (tenyalara) karsi kullanilir. Yalniz zehirlenmelere yol aabileceginden dikkatli olunmalidir. Nar meyvesi kabugu, ishale karsi (% 15lik) ay hlinde kullanilabilir. Ayrica yn iplikler, sarimsi renklere boyanabilir. Hads-i serfte nar meyvesi medhedilmistir: Her narda bir damla cennet suyu vardir. ve; Nari iindeki zari ile beraber yiyiniz, nk mdeyi temizler. buyrulmaktadir. Nar, arpintiya iyidir. Mdeyi kuvvetlendirir. Et kismi ile sikilip iilirse, safra sker, pekligi giderir. Nergis: (Aynsafa , altnck , l iegi , kzgz , Narciss / Narcisse / Narcissus / calendula officinalis ) 20-60 cm boylarinda, soganli bitkilerdir. Ilkbaharda ok gzel kokulu iekleriyle baharin mjdecisi olarak bilinirler. iekleri kuvvetli kokulu, sari veya beyaz renkli, tek tek veya birkai bir arada bulunurlar. Her bir iegin ortasinda beyaz veya sari renkli bir taci vardir. Organik maddelerce zengin, nemli, kumlu, tinli topraklari sever. Soganlariyle retilir. Nergis trleri daha ok ss bitkisi olarak yetistirilir. Fulya, beyaz nergis, yabn zerren gibi esitleri vardir. Kullanildigi yerler: Bitki, zehirli alkaloitler tasir. Kusturucu ve ishal etkilidir. Kurutulmus iekleri yatistirici, mshil ve ates dsrc olarak (% 1-2lik) ay hlinde kullanilabilir. Nilfer: (Weisse Seerose / Nnuphar / White water lily) Nilfergiller familyasindan, Nymphaea ve Numphar cinsinden su bitkilerine verilen genel addir.
6/18/2012

Page 52 of 70 Beyaz Nilfer (Nymphaea alba): Gllerde, durgun sularda yetisen, rizomlu, ok yillik otsu bir bitki. Yapraklari su zerinde yzc, yuvarlak ve kalp seklinde tabanlidir. iekler, Temmuz-Agustos aylarinda su yzeyinde aar, byk ve beyaz renklidir. Sari Nilfer (Nuphar luteum): beyaz nilferle birlikte yayilis gsterir. Beyaz nilferden, ieklerin sari renkli ve bes parali olmasi ile ayirdedilir. Kullanildigi yerler: Daha ok havuzlarda ss bitkisi olarak yetistirilir. Her iki trn kkleri kabiz edicidir. Beyaz nilferin iekleri, yatistirici ve uyusturucudur. Nohut: (Kichererbse / Pois chiche / Chickpea / Cicer arientinum) Yemeklik baklagillerden bir bitki. Derin bir kazik kke shiptir. Toprak iinde 50-60 cm kadar derine gidebilir. Fazla yankk vardir. Bunlar toprak yzeyine yakin olup, bbrek seklinde nodoziteler (yumrular) ihtiv eder. Gvdenin topraga yakin yaprak koltuklarindan meydana gelen iek saplari, iekleri tasir. iek beslidir ve beyaz, pembe, mavimsi renklerde olabilir. Kendi iek tozlari ile dllenirler. Meyveleri siskin oval biimindedirler. U tarafa dogru sivrilmistir. Ucunda tyler bulunur. Meyve iinde 1-3 tohum bulunabilir. Tohumlar akildak, kapik adini alan torbalarda meydana gelirler. Tohumlar sekil, byklk ve renk bakimindan degisiklik gsterir. Beyaz, krem, sarimsi, kahverengi renklerde olabilirler. Trkiyede yetistigi yerler: Bati, Orta ve Gneydogu Anadolu. Kullanildigi yerler: Meyveleri bol nisastali ve azotlu maddelerce zengindir. Tneleri bitkisel protein, demir, kalsiyum ve fosfor gibi mineralleri de ihtiv eder. Vcudu kuvvetlendirir. Kuru ve tze hlde yenilebilir. Besleyici bir sebzedir. Nohuttan ayrica, leblebi imlinde de faydalanilir.

O
Okalipts: (Eucalyptusbaum / Heberbaum / Eucalyptus / kalipts / Sitma agaci) Haziran-temmuz aylari arasinda, mor renkli iekler aan byk agalardir. Yaprak sekli bitkinin yasina gre degisir. Genlerde sapsiz, oval, aik yesil; yaslilarda ise uzunca sapli, orak seklinde, derimsi ve koyu yesildir. iekler morumsu kirmizi renkte olup, her bir yapragin koltugunda birkai bir arada bulunur. Meyve kk ve ok miktarda tohum tasiyan oval sekilli bir kapsldr. Ana vatani Avustralya olan bu aga, halk arasinda sitma ve kinin agaci olarak da taninmaktadir. Anadoluya ilk def, Mugla vilyetinin Fethiye kazsinda Dalamanda bir iftlik kuran Misir Hidivi Abbas Hilmi Pasa tarafindan, ss agaci olarak sokulmustur. Diger taraftan Mersin-Adana demiryolu ugragindaki istasyonlarda 1886 yilinda Fransizlar tarafindan istasyon agaci olarak kullanilmistir. 1830a dogru Avustralyadan Italyaya getirilen esitli cins kaliptslerin kis olmasi dolayisiyla ogunlugu kurudugundan bu agacin yumusak iklimde yasamadigi kanaatine varildi. 1852de Cezayirde tekrar denendi. Daha sonra da Kuzey Afrika ve Gney Avrupada denenerek sicak mintikalarda yetisecegi anlasilmistir. 1893te, Osmanli Devleti idresinde bulunan Suriyede M.H. Morel, Beyruttaki mliknesinde ok miktarda kaliptus yetistirmis ve bu mliknesine Ltince olarak Vill Eucalypta (kalipts Ksk) adini vermistir. ok miktarda kaliptus bugn Afrika, Avrupa, Asya sicak iklimlerinde yetistirilerek, iktisd, sihh maksatlarla dnynin her kitasinda retilmekte ve gn getike de ragbet bulmaktadir. kaliptus agalari, ok yksek olan kbiliyeti, fazla miktarda toprak suyunu alip havaya vermesi syesinde bataklik yerlerin kurutulmasinda insanliga olan hizmetlerinin taninmasini mteakip, yalniz Avustralyada olan gelisme alani kisa bir zamanda ok genislemistir. Bir kaliptus agacinin yilda ortalama 250 ton
6/18/2012

FALI BTKLER

Page 53 of 70 suyu alip havaya verdigi tecrbelerle anlasilmistir. 1938den beri, yurdumuzun gney batakliklarinda da yetistirilmesine byk nem verildi ve kisa zamanda ok mit verici neticeler alindi. Tarsusun Karabucak batakliginin kurutulmasiyla blgede, sitma hastaliginin yayilmasinda nemli rol oynayan sivrisinegin nesli kesildi. esitleri: Yzden fazla esidi olmakla birlikte, taninmis ve nemli esitlerinden bzilari sunlardir: 1. Eucalyptus alpina 2. Eucalyptus amplifolia 3. Eucalyptus amgydalina 4. Eucalyptus andreana 5. Eucalyptus calophylla 6. Eucalyptus citriodora 7. Eucalyptus coccifra 8. Eucalyptus cordata 9. Eucalyptus cornuta 10. Eucalyptus cosmophylla 11. Eucalyptus diversicolor (Collossea) 12. Eucalyptus globulus 13. Eucalyptus gomphocephala 14. Eucalyptus leucoxilon 15. Eucalyptus robusta 16. Eucalyptus rostrata 17. Eucalyptus viminali 18. Eucalyptus longifolia. Dnynin birok yerinde, bilhassa Brezilyada, Kuzey Afrika veGney Avrupada, Dogu ve Bati Asyada bir zaman sitma saarak insanlari lme srkleyen korkun batakliklar, bugn kaliptus agacinin glgesinde saglik ve varlik kaynagi olmustur. kaliptuslar, batakligi kurutarak etrafini da tarima elverisli hle getirmektedir. kaliptus ormanlari, hava tesirlerini yumusatarak byk rzgrlara mni olurlar, bitkilere zararli olan toz ve dumanlari tutarlar, firtina ve dolu zararlarini kismen nlerler. yasindan byk olan ormanlardaki ayir ve ot miktari da byk lde oldugundan, hayvanlarda verimi arttirmaktadir. Ayrica aricilikta da byk faydalari grlmstr. Ilk yillarda, aralarina misir ekilerek degerlendirilebilir. Yurdun gneyinde kurulan kaliptus ormanlarindan, byk lde yakacak temin edilmektedir. Kullanildigi yerler: Tze yapraklarinin su buhari ile distillenmesi sretiyle elde edilen kaliptus, muhtelif cila, kafuru, am sakizi ve zamk, yine bir nevi vernik olan kokulu reine mlinde kullanilmaktadir. Halk hekimliginde, zellikle solunum yolu hastaliklarinda tercih edilir. ksrg keser, bogaz ve burun iltihaplarini giderir. Idrar yollarini temizler. Hricen deri zerine srlmek sretiyle antiseptik olarak da kullanilir. kaliptus yapraklari dogrudan dogruya kaynatilarak kullanildigi gibi, yaginin tipta da pekok faydalari vardir. Il olarak veya kaynatma ile bugu, koku hlinde de kullanilir. Yapraklar nefes darligi, kabiz, balgam sktrc olarak, hasere sokmalarina, her nev ateslenmeye, nezle, nevralji, bronsit, romatizma, seker, remi gibi hastaliklarda, yag veya eksitilerek sirke, toz sabun, pudra ve
6/18/2012

FALI BTKLER

Page 54 of 70 mcun seklinde kullanilir. Ayrica kaliptus kabuklarindan, kino reinesi adi verilen ve iinde bol miktarda tanen bulunan bir madde, kuru damitim yoluyla elde edilmektedir. Yine kaliptus odununun kuru damitimiyla elde edilen diger rnler; 100 kilo odundan; 25-27 kilo kmr, 7 kilo asit asetik, 2 kilo alkol metilen, 3 kilo katran elde edilebilir. Oltu otu: (Pyrethrum / Pyrthre / Pyrethrum / Pyrethrum roseum / Chrysanthemum coccineum / Pireotu / Tanacetum coccineum) Nisan-haziran aylari arasinda pembemsi renkte iekler aan, 20-70 cm boylarinda ok yillik, tyl ve otsu bir bitki. Dilsi iekler 20-30 kadar olup pembe renklidir. Kuvvetli kokuludur. Trkiyede yetistigi yerler: Kuzeydogu Anadolu. Kullanildigi yerler: iek durumundayken toplanir, kurutulur ve toz edilir. Ierisinde uucu yag ve bcek ldrc bilesikler (piretrin) bulunur. Bcek ldrc olarak kullanilir. Pireotu ya da toz hali oltu tozu olarak da bilinir. d agac: (Aloe / Alos / Aloe / Aquilaria agollocha / Eagle wood / Calambac) Kurak blgelerde yetisen, ok yillik, yapraklari dikenli, bal zkulu (sukulent) bitkiler. d agaci, sari sabir olarak da bilinir. Daha ok Afrika, Suriye, Arabistan ve Gney Avrupada yayilis gsterir. Buna karsilik iliman blgelerde, park ve bahelerde ss bitkisi olarak yetistirilir. Memleketimizin Gneybati kesiminde de Romalilar dneminde kltrden kalmis, yabanilesmis A. vera tr yetismektedir. Bitkinin yapraklari birer rozet grnmnde, topraktan yayvan bir sekille ikarak yukari dogru bklrler. iek durumu dik ve sik bir salkimdir. iekleri sari veya kirmizidir. Trkiyede yetistigi yerler: Gneybati Anadolu (Demre). Kullanildigi yerler: Bitkinin yapraklarindan ikarilan usare (zsu) nin, gneste veya isitilarak yogunlastirilmasiyla elde
FALI BTKLER

edilen bakiye, siyah parlak ktleler hlinde kalir. Bu madde sari sabir adini alir. Antrasen trevleri tasir. Kalin barsaga etkili bir mshildir. d agaci sivisi, pigment ve haserat illari yapiminda kullanilir. Sari sabir, bali bozar. Memleketimizde ss bitkisi olarak ok yetistirilmektedir. Ayrica agacin odunu ve kabugu yakilinca hos bir koku verir. Tts olarak kullanilir. kzgz: (Dagkestanesi / arnica / Arnique) Bilesikgiller familyasindan, ayir ve ormanlarda yetisen, papatyayi andiran ok yillik bir bitkidir. Kmeleri turuncu ve saridir. iekleri kullanilir. Kullanildigi yerler: Kusturucudur. Sinir sistemini ok siddetli sekilde uyarir. Haricen kullanildigi takdirde romatizma agrilarini dindirir. Yaralari iyilestirir. Fazla kullanilmamalidir. kse otu: (Weisse Mistel / Gui / Mistletoe / Bur / ekem / Viscum) Mart-nisan aylari arasinda, dallarin ucunda sarimsiyesil renkli iekler aan, 20-100 cm boylarinda, kisin yapraklarini dkmeyen, ali tipinde, iki evcikli, yari parazit bitkiler. Halk arasinda bur, eti, ekem, gke, gvelek, yalinkaya gibi isimlerle bilinir. kseotu, havstoryum adi verilen emeleriyle, kendini odunlu bitkilerin dallari zerine tespit ederek yasar. Memleketimizde ok degisik agalar (am, kknar, sgt, kavak, armut, elma, kayisi gibi meyve agalari) zerinde yetisir. Bitkinin dallari ve yapraklari karsiliklidir. Yapraklar sarimsi yesil renkte, sapsiz ve derimsidir. Meyveleri 8-10 cm apinda, kre seklinde toparlak ve beyaz, i kismi yapiskanli olup, yapraklarin veya dallarin arasinda sapsiz olarak birkai birarada bulunur. kseotu, ardi kuslari ile daldan dala ve agatan agaca tasinir. Bu kuslar, meyvanin yapiskan kismini severek yerler ve bu esnda gagalarina yapisan kismi temizlemek iin, gagalarini dallara srterler ve bylece tohumlarini bu kisimlara bulastirirlar. Tohumlar burada imlenir ve gelisirler. Ayrica kuslarin diskilari vsitasiyla disari atilan tohumlarin

6/18/2012

Page 55 of 70 dallar zerinde tutunarak imlenmesiyle gelisirler. Bitkinin meyveleri insanlar iin zehirlidir. Kullanildigi yerler: Bitki rezin, saponinler, alkaloitler tasir. Meyve ve yaprakli dallar kabiz, idrar arttirici, tansiyon dsrc ve kusturucudur. Meyveleri ezilerek, ibanlar zerine konulup, cerahatin disari ikmasini saglar. Romatizma agrilarina karsi da kullanilir. Kulanildigi yerler: Halk hekimliginde kirmizi pancar kullanilir. Karacigerin dzenli alismasini saglar. Kansizligi giderir. Seker hastaligi ve vereme karsi korur. Mide ve barsaklari kuvvetlendirir. Sinirleri yatistirir. Prasa: (Porree / Poireau / Leek / Allium porrum) Kk ve gvdesi toprak altinda bulunan, sarmisaga benzeyen bir kis sebzesidir. Yapraklari serit seklinde ve uzun olup, toprak stnde gelisir. iekler bir sapin tepesinde bulunur. Bitkinin sebze olarak kullanilan kismi, gvdesi ve boru seklindeki yapraklaridir. Pirasanin bilinen ve kullanilan birka esidi vardir. Yreye gre de isim alirlar. En iyi pirasa olarak uzun ve beyaz yaprakli olan kamis pirasasi, Istanbulda Kartal pirasasi adiyla bilinir. Bursa havalisinde de Inegl pirasasi olarak taninir. Her yerde yaygin olarak yetisen kara pirasanin boyu daha kisa ve yapraklari yesildir. Kullanildigi yerler: Sebze olarak yemegi yapilir. Besin degeri sogana gre azdir. Surubu ggs yumusatir, ksrg keser. Mide rahatsizliklarini iyi gelir. remi ve idrar tutuklugunda faydalidir. Sinirleri kuvvetlendirir. Kabizligi giderir. Pirasa suyu, yzdek isivilce ve lekelere faydalidir. Ari sokmasinda da kullanilir. Portakal: (Apfelsine / Orange / Apfelsinenbaum / Orangenbaum / Orangem) Turungillerden bir meyve. Akdeniz evresinde ve sicaklik ortalamasi 23 il -3C arasinda olan yerlerde yetisen agalardir. Bu agalarin meyveleri portakal adini alir. Portakal meyveleri tam yuvarlak veya yumurta seklindedir. Kabuklari sarimsi turuncu renkte, hos kokulu ve suyu mayhos tatlidir. Portakal agaci genellikle 2-3 m boyundadir. Verdigi meyve de 500-600 civrindadir. Yapraklari sert ve dz kenarlidir. Kkleri derine iner. Portakal iekleri beyaz, bes anak ve ta yaprakli olup hos kokuludur. Meyvelerin kabugunun hemen altinda beyazimsi ve acimsi lezzette albedo kismi bulunur. Meyveleri sarimsi-kirmizi renkli ok gzl ve gzleri etli tylerle
6/18/2012

P
Pancar: (Mangold / Zuckerrbe / Betterave / Beet / Beta vulgaris) Dogu Akdeniz shillerinde yabn olarak yetisen, ince kkl, bir veya iki yillik otsu bir bitki. Yapraklari etli, alt kisimlarda sapli ve byk, st kisimlarda ise sapsizdir. Bu bitkiden elde edilmis olan kltr sekilleri sunlardir: Sekerpancari (Beta vulgaris var altissima): Kkleri byk, etli bir yumrudur. % 12-20 oraninda sakkaroz tasir. Memleketimizde kltr yapilarak, seker eldesinde kullanilir. (Bkz. Seker) Kirmizi Pancar (Beta vulgaris var. esculenta): Kkleri yuvarlak bir yumru seklindedir. Antosiyan bakimindan zengindir. Sebze olarak kullanilir. Pazi (Beta vulgaris var. Cicla): Yapraklari byk olan bir sebze bitkisidir. Ayni ispanak gibidir. Sindirimi kolay ve bol vitaminli oldugundan besleyicidir. Yem Pancari (Beta vulgaris var. rapa): Kirmizi pancara benzer. Besin degeri azdir. Daha ok hayvan yemi olarak kullanilir. Trkiyede yetistigi yerler: Anadolu ve Trakyada.
FALI BTKLER

Page 56 of 70 doludur. Meyve kabugu derimsi olup ok sayida salgi cepleri tasirlar. Portakalin ekirdekli ve ekirdeksiz esitleri vardir. ekirdeksiz cins olan Finike, Mersin ve Hatayda yetisen yafa portakali kalin kabuklu ve uzunca meyvelidir. Kabuklarindan reel yapilir. Drtyol portakali ise ekirdeklidir. Ince kabuklu ve suludur. Washington meshur olup ekirdeksizdir. Trkiyede yetistigi yerler: Gney Anadolu ve Dogu Karadeniz (Rize evresi). Kullanildigi yerler: Kabuklarindan portakal esansi elde edilir. Bundan dolayi kabuk, iek ve yapraklarindan parfmeride koku ve lezzet vermekte kullanilan uucu yaglar elde edilir. Organik asitler, sekerler ve C vitamini ynnden zengindir. Ayrica illarin terkibine de girerler. Portakal ieklerinin kaynatilmasindan elde edilen su, spazm giderir. Portakal kabuklarindan yapilan surup ise mide hastaliklarinda kullanilir. Sogukalginligi, grip ve nezlede faydalidir. Atesi dsrr. Seker hastalarina faydalidir. Cildi gzellestirir. Papatya: (Kamillen / Camomille / Camomille / Matricaria chamomilla) Mayis ve agustos aylari arasinda iek aan, 2050 cm boyunda, gzel kokulu bir yillik otsu bitki. Yol kenari, bos alanlarda olduka ok rastlanir. Yapraklari parali ve tyszdr. iekler dallarin ucunda kk basiklar (kapitulum) hlinde bulunurlar. Basiklarin orta kisminda bulunan iekler tp seklinde ve sari renkli hermafrodittir. Kenarlarda ise 15-20 tne dil seklinde, beyaz renkli disi iekler bulunur. Kullanildigi yerler: iek durumu baslari, iek amadan nce toplanarak glgede kurutulur. Bilesiminde uucu yaglar, rezin, aci maddeler ve fenolik bilesikler bulunur. % 1lik ay hlinde sabahlari a karnina bir bardak iilebilir. Idrar ogaltici, istah aici, yatistirici ve gaz sktrc etkilere shiptir. Basur memelerinde agri kesici, tedvi edici etkiye shiptir. Boyar madde olarak da kullanilir. Alman Papatyasi (Anthemis nabilis): Orta Avrupada yetisir ve kltr de yapilir. Disli iekleri beyazimsi renklidir. Memleketimizde 50 kadar Anthemis tr bulunmakta ve Izmir papatyasi, yabn papatya, beyaz papatya gibi isimlerle bilinmektedir. Papatya yagi: Spazm giderir. Agrilari dindirir. Mikroplari ldrr. Sinirleri yatistirir. Patates: (Solanum tuberosum / Boyu 60-80 cmye varan, beyazimsi-pembemsi iekler aan, yumrulari hri zehirli otsu bitkiler. Bitkinin toprak altinda kalan yumrulari patates olarak bilinir. Bu yumrular nisasta bakimindan zengin oldugundan nemli bir besin maddesidir. Bitkinin toprak st kisimlarinda zehirli alkoloitler bulunmasina karsilik yumrulari zehirli degildir. Ancak imlenmis patateslerde de bu alkoloitler tesekkl ettiginden zehirlenmelere sebebiyet vermektedir. Zehirlenme belirtileri sindirim sistemi bozukluklari, bol terleme ve halsizlikle kendini gsterir. Patates yumrularinda bulunan nisasta tneleri yumurta veya armut seklinde olup, 70-100 mikron byklgnde tnelerden ibrettir. Patates, dis kabuk rengine gre sari ile kirmizi, etine gre beyaz ve sari olarak ayrilir. Sari patates makbuldr. Memleketimizde Adapazarinin patatesi meshurdur. Bunun yaninda Nigde, Kayseri ve Ege blgesinde ok yetistirilmektedir. Kullanildigi yerler: Patateste nisastadan baska belli bir oranda protein de vardir. Nisasra % 20, protein % 2, besin degeri 95 kaloridir. Seker hatalarina faydalidir. Susuzlugu giderir. Mide ve onikiparmak barsagi lserinde yararlidir. Karaciger sisligini giderir. Barsak solucanlarinin dsrlmesine yardimci olur. Damar sertliginde faydalidir. Sert bir sey yutuldugu zaman yabanci maddenin vcuda

FALI BTKLER

6/18/2012

Page 57 of 70 zarar vermeden ikartilmasini saglar. Basur memesi, yanik ve ibanlarin agrilarini geirir. Patlcan: (Aubergine / Aubergine / Aubergine / Eggplant / Solanum melongena) Sebze olarak yenilen, mor renkli, uzunca silindirik veya yuvarlak bir yaz sebzesidir. Vatani tropik Hindistandir. Sicak memleketlerde yetistirilir. Orta ve kuzey Avrupada ok az taninmis olmasina ragmen, memleketimizde yazin ok yaygin yenen bir sebzedir. Patlicanin uzunca olanlarina daha ok kemer patlicani, yuvarlak olanina tophne veya bostan patlicani adi verilir. Patlicanin az ekirdekli veya ekirdeksiz ve eti yumusak olani makbuldr. esitli yemekler ve tursusu yapilir. zellikle zeytinyagli yapilarak yenmesi tevsiye edilmektedir. Kullanildigi yerler: Kansizligi giderir. Karaciger ve pankreasin dzenli alismasini saglar. Kilo vermeye yardimci olur. Bbrek yanmalari ve agrilarini keser. Sinirleri yatistirir. Kalp arpintilarini giderir. Cilt hastaliklari, seker, mide, barsak ve karaciger hastaliklari asiri derecede olanlar yememelidir. Paz: (Gartenampfer / Patience / Patience / Rumex patientia / Labada / Kuzukulagi) Haziran-eyll aylari arasinda, yesilimtrak renkli kk iekler aan, 50 cm-1,5 m boylarinda ok yillik otsu bir bitkidir. Daha ok ayirlik yerlerde, harbelerde, yol kenarlarinda, meskn daglik blgelerde yayilis gsterirler. Gvdeleri dik, silindirik kirmizimsi, kkler kalin ve sarimsi renklidir. Yapraklari byk, sapli ve sapin tabani oluk gibi ukurlasmistir. iekler, gvdenin ucunda toplanmislardir. iek organlari 6 paralidir. Meyveleri kanatlidir. Kullanildigi yerler: Bitkinin kkleri ve saplari kullanilir. Kkler temizlenip, kalin dilimlere blnr ve kurutularak saklanir. Labada kklerinde nisasta, seker, yag ve reine vardir. AyricaC vitamini ihtiva eder. Hricen, bazi deri hastaliklarina karsi, haslama olarak kullanilir. ayi da istah aici, kuvvet verici ve mshil olarak kullanilabilir. Krpe yapraklari da yiyecek olarak kullanilir. Bu bitkinin Anadoluda bulunan diger trleri labada, kuzukulagi gibi esitli isimler altinda bilinir ve istifade edilir. Pelin otu: (Wermut / Absinthe / Wormwood / Artemisia absinthium) Temmuz-agustos aylari arasinda sari renkli iekler aan, 40-100 cm boylarinda, az ok tyl, kokulu, ok yillik otsu bir bitkidir. Daha ok kayalik ve kurak yerlerde yetisir. Yapraklari parali, grimsi beyaz renklidir. Basiklar kk, kre seklinde olup salkim hlinde toplanmislardir. Basiklarin kenarlarinda dil seklinde disi iekler, ortada ise tp seklinde hermafrodit iekler bulunur. Trkiyede yetistigi yerler: Kuzey, I ve Gney Anadolu. Kullanildigi yerler: iekli dallari ieklerin ailmasi esnsinda toplanarak glgede kurutulur. Uucu yag ve aci maddeler tasir. Istah aici, kuvvet verici, idrar arttirici, ates dsrc ve kurt dsrc etkileri vardir. Yksek dozlarda zehirlenmeler yapar. Toz olarak gnde (% 1-3lk) 2-3 bardak iilebilir.

R
Ratanaya: (Krameria triandra) Baklagiller familyasindan, Amerika'da yetisen ve birok tr olan bir bitkidir. Kk (Radix ratanhiae) toz haline getirilip kullanilir. iekleri kirmizi, yapraklari uzun, ince ve ulari dilimlidir. Kullanildigi yerler: Surubu ishali keser, barsak iltihaplarini giderir. Basur memelerine karsi pomad olarak kullanilir. Dissularinin bilesimine de girer.

FALI BTKLER

6/18/2012

Page 58 of 70 Ravend: (Rhabarber/ Rhubarbe / Rhubarb / Ravendiyye / Isgin / Rheum ribes) Mayis-haziran aylarinda iek aan, 100-150 cm boyunda, ok yillik, otsu bir dag bitkisi. Yapraklar bitkinin taban kisminda toplanmislardir. Yaprak, kalp veya bbrek seklinde, 30-60 mm ebadinda, kenarlari disli, damarlar alt yzden disari dogru ikiktir. iekleri genis bir bilesik salkim durumunda toplanmistir. anak yapraklari 6 paralidir. Meyveleri 10-15 mm uzunlugunda, kirmizimtrak renkli ve kanatlidir. Toprak altinda etli bir rizomu bulunmaktadir. Trkiyede yetistigi yerler: Orta ve Dogu Anadolu ile Akdeniz blgesi. Kullanildigi yerler: Tze srgn ve yapraklari sebze olarak yenir. Kkleri kabiz edici zelliktedir. Mide ve barsak gazlarini giderir. Rezene: (Gemeiner / Fenchel / Fenouil / Fennel / Raziyane / Tatli anason / Foeniculum vulgare / Fenouil vulgarie) Haziran-agustos aylari arasinda sari renkli iekler aan bir buuk-iki metre boylarinda iki yillik kokulu otsu bitkiler. Yapraklari sapli ve tyszdr. Bitkinin gvdeleri dik, ileri bos silindir seklinde ve tyszdr. iekler uzun sapli ve bilesik semsiye durumundadirlar. Meyveleri silindir seklinde tysz ve yesilimsi esmer renktedir. Tohumlari protein ve yag bakimindan zengin bir besi dokuya shiptir. Birok esidi vardir. Daha ok kayalik ve kurak yerlerde yetisir. Raziyane ismiyle de bilinir. Trkiyede yetistigi yerler: Ege ve Akdeniz blgesi. Kullanildigi yerler: Bitkinin kullanilan kisimlari meyve, kk ve yapraklardir. Rezene meyveleri msilaj, seker, nisasta, tanen, sbit ve uucu yaglar tasir. Midedeki gazi giderici, st ogaltici ve yatistirici (msekkin) olarak ay veya toz hlinde kullanilir. Yapraklari yara iyi edici, kk ise idrar arttiricidir. Bogmaca, dalak hastaliklari ve idrar zorlugunda faydalidir. Kan ibani ve gz zafiyetlerinde de kullanilir. Roka: (Raukenkohl / Roquette / Rocket / Eruca sativa) Bir veya iki yillik otsu bitkiler. Yapraklar toplu, disli kenarli ve tyldr. iekler sarimtrak veya beyazimtrak olup, zerleri morumsu damarlidir. Sebze olarak bahelerde yetistirilir. Sert kokulu ve baharatli bir bitkidir. Kk ve tohumdan retilir. Bol sulak yerlerde yetisir. Kullanildigi yerler: Bitkinin yapraklari yakici, lezzetli bir uucu yag ihtiv eder ve C vitamini tasir. C vitamini miktari olduka yksek olup, 100 gram tze yaprakta takriben 150 mg kadar bulunur. Roka yapraklari daha ok sonbahar ve kis aylarinda salata olarak kullanilir. Istah aici, uyarici, kuvvet verici ve ksrk kesici zelligi vardir. Tohumlari da ayni etkileri gsterir. Afrodizyak (Cinsel gc artirici) zeligi vardir.

S
Safran: (Safran-Krokus / Saffron / Crocus sativus) Eyllekim aylari arasinda, mor renkli ve hos kokulu iekler aan 15-30 cm boylarinda, soganli, otsu bir bitki. Etli ve yuvarlak 2-3 cm apinda bir sogani vardir. retimi de bu soganlarla yapilir. Yapraklar uzun, dar ve ortasi beyaz ieklidir. Yapraklar ieklerden sonra meydana gelir. iekler 6 parali, erkek organlari 3 tne, disi organin kapsl kismi olan stigmalari turuncu renklidir. Safran, Hititler dneminden beri Anadoluda bilinmekte ve il olarak kullanilmaktadir. Grekler dneminde de Bati Anadoluda olduka ticreti yapilmistir. Osmanlilar dneminde de nemini koruyan bir ihra rn olmustur. Daha nceleri Urfa, Mardin, Kastamonu, Ankara, Istanbulda kltr yapilmaktaydi. Fakat bugn sadece Kastamonunun birka kynde retimi yapilabilmektedir.

FALI BTKLER

6/18/2012

Page 59 of 70 Trkiyede yetistigi yerler: Kastamonu-Safranboluda yer yer yetistirilir. Kullanildigi yerler: Kirmizi renkli boya maddeleri, sekerler, uucu ve sbit yaglar ihtiv eder. Sinir sistemini uyarici, istah aici, det sktrc, koku ve renk verici olarak kullanilir. Toz hlinde istah aici ve mdev olarak kullanilabilir. Fazla miktarda kullanilmamalidir. Hamileler kesinlikle kullanmamalidir. Sakz agac: (Mastixpistazie / Lentisque / Mastic tree / Pistacia lentiscus) Nisan-mayis aylari arasinda, yesilimsi renkte iekler aan 1-3 m yksekliginde, sik dalli, ali grnsnde ve kisin yapraklarini dkmeyen agalar. Mezdeki sakizi olarak da bilinir. Gvdeleri dik ve silindir biiminde olup, saglamdir. Kabuklari esmer renkli ve reine kanallari ihtiva eder. Meyveleri ufak, yuvarlak ve kirmizimsi siyah renklidir. Trkiyede yetistigi yerler: Bati ve Gney Anadolu. Kullanildigi yerler: Bitkinin dal ve gvdesinden, mastix adi verilen sakiz elde edilir. Agacin gvdelerine yapilan yaralamalardan bir usare akar. Toplanan bu usare 2-4 haftada katilasir. Soluk sari renkli, kolaylikla kirilabilen para ve damlalar hlindedir. zel bir kokusu ve tadi vardir. Eter ve etonolde znr. Sakiz iinde uucu yag, mastisik asit, mastisin ve aci maddeler bulunmaktadir. Eskiden balgam sktrc olarak kullanilmistir. Dis etlerini kuvvetlendirmek ve agiz kokusunu gidermek iin kullanilir. Salep: (Sahlep / ayirotu / emiegi / Orchis / Tuber salep ) Orchis, Ophyris, Serapias, Platanthera, Dactylorhiza vs. cinslerine it trlerin yumrularina verilen ad. Bu bitkilerin toprak altinda iki yumrusu bulunur. Bunlardan biri ana yumrudur ve o senenin gvdesini verir. Digeriyse gentir (hemsire veya kardes yumru) ve gelecek yilin yumrusunu verir. Salep elde edilen trlerin hepsi yumruludur. Salep daha ok kireli topraklari sever. Ormanlik blgelerde yetisen
FALI BTKLER

saleplerin yumrusu iri olur. ayirlarda yetisen saleplerin yumrusu ise daha zayiftir. Anadoluda salep genellikle Orchis ve Ophyrus trlerinden elde edilir. Salep eldesi: Bitki iekteyken, toprak altindaki yumrulari toplanir. Yalniz yan yumru alinir, gvdeyi tasiyan ana yumru genellikle alinmaz. Fakat her ikisi de kulanilabilir. Yumrular kremsi, yumurta seklinde veya atalsidir. Toplanan yumrular suyla yikanarak temizlenir, ipe dizilir ve su veya stle kaynatilir, sonra aik havada kurutulur. Kurutulan yumrular dvlerek toz edilir. Elde edilen bu toz kullanilacak hle gelmis olan salebi verir. Trkiyede yetistigi yerler: ogunlukla Bati, Gneybati, Gney ve Kuzey Anadolu olmakla beraber Anadolunun birok yerinde yetisir. Kullanildigi yerler: Bilesiminde nisasta, sekerler, musilaj ve azotlu maddeler vardir. Bilhassa ocuklarda ishal kesici, kuvvet verici ve gid olarak kullanilir. Barsak nezlesinde soguk alginliklarinda ve ksrge karsi halk arasinda ok kullanilmaktadir. Afrodizyak (Cinsel gc artirici) etkisi vardir. Sandal aac: (Kalanga / Santalum album / Santalwood / Santal de mysore) Sandalgiller familyasindan, kk boylu bir agatir. Hindistan ve Malakka'nin daglik blgelerinde yetisir. Yaprak dkmez. Yapraklari karsiliklidir. iekleri sarimtirak kirmizidir. Meyveleri kiraz byklgnde olup, siyah renklidir. Odunu (Lignum santali) sarimtirak renktedir ve kokuludur. Bu odundan, uucu bir yag olan, (Oleum santal / Santal esansi) ikartilir. Kullanildigi yerler: Santal esansi, idrar yollarindaki mikroplari giderir. Ayrica, bu agacin odununu, parfm ve tts yapiminda kullanilir.

6/18/2012

Page 60 of 70 Saparna: (Stechwinde / Sarsaparille / Salsepareille / Sarsaparilla / Smilax aspera / Smilax) Agustos-eyll aylari arasinda, beyazimsi-sari renkli iekler aan, tirmanici, dikenli ve iki evcikli bir bitkidir. Yapraklar sapli ve kisin dklmez. Kalb seklinde ve tam kenarlidir. iekler yapraklarin koltugunda kk semsiye durumunda, 5-10 ieklidir. Meyveleri kirmizimsi, yuvarlak, 1 cm kadar apta ve 1-3 tohumludur. z dikeni adiyla bilinir. Trkiyede yetistigi yerler: Marmara, Bati ve Gney Anadolu. Kullanildigi yerler: Kkleri tanen, nisasta, sekerler ve saponin tasir. Terletici ve kan temizleyici zelliktedir. Tohumlarin zerlerindeki zar, gicir adiyla sakizlara katilir. Krpe srgnler sebze olarak haslandiktan sonra yenir. Bati Anadoluda sircan adiyla taninir. Terletir, kani temizler ve cilt hastaliklarinda faydalidir. Sarsabr: (Aloe / Alos / Aloe) Kurak blgelerde yetisen, ok yillik, yapraklari dikenli, bal zkulu (sukulent) bitkilerdir. d agaci olarak da bilinir. Daha ok Afrika, Suriye, Arabistan ve Gney Avrupada yayilis gsterir. Buna karsilik iliman blgelerde, park ve bahelerde ss bitkisi olarak yetistirilir. Memleketimizin Gneybati kesiminde de Romalilar dneminde kltrden kalmis, yabanilesmis tr yetismektedir. Bitkinin yapraklari birer rozet grnmnde, topraktan yayvan bir sekille ikarak yukari dogru bklrler. iek durumu dik ve sik bir salkimdir. iekleri sari veya kirmizidir. Trkiyede yetistigi yerler: Gneybati Anadolu (Demre). Kullanildigi yerler: Bitkinin yapraklarindan ikarilan usare (zsu) nin, gneste veya isitilarak yogunlastirilmasiyla elde edilen bakiye, siyah parlak ktleler hlinde kalir. Bu madde sari sabir adini alir. Antrasen trevleri tasir. Kalin barsaga etkili bir mshildir. Sivisi, pigment ve haserat illari yapiminda kullanilir. Sari sabir, bali bozar. Yaniklarin sebep
FALI BTKLER

oldugu agrilari keser. Sirke ile karistirilip sa diplerine srlrse dklmelerini nler. Sarmsak: (Knoblauch / Ail / Garlic / Tm / Allium sativum) Temmuz-Agustos aylari arasinda beyaz veya pembemsi renkli iekler aan, 20-100 cm boylarinda ok yillik otsu bir bitki. Sarmsak diye de tbir edilir. Vatani Orta Asyadir. Toprak altinda byke bir sogani bulunur. Yapraklari uzun, yassi, bugday yapragi gibidir. iekler, kre seklinde olup, bir semsiyeyi andiran dallar ucunda toplanir. Meyveleri siyah renkli tohumlar tasiyan bir kapsldr. Sarmisak ndiren tohum verir. Bunun iin daha ok soganciklarla (dislerle) retilir. Sarmisagin sogan kismi beyazimsi renkli olup, sogancik veya dislerden meydana gelir. Soganciklarin hepsi bir arada ve bir kabuk tarafindan sarilmistir. Memleketimizde beyaz ve siyah sarmisak yetistirilmektedir. Tipta beyaz sarmisak kullanilir. Kullanildigi yerler: Sarmisagin bilesiminde sekerler, vitaminler (A,B,C), kkrtl bir uucu yag ve ierisinde bol olarak allil slfr bulunur. Sarmisagin zel kokusu ve tadi bundan ileri gelir. ok eski aglardan beri bilinmekte ve tedvide kullanilmaktadir. Eskiden salgin hastaliklarla mcdelede ok kullanilmaktaydi. Antiseptik, istah aici, tansiyon dsrc, solucan dsrc, idrar arttirici, kan temizleyici etkileri vardir. Antiseptik etkisi, iindeki allisinden ileri gelir. Bakteriler zerinde remeyi azaltici ve ldrc etkisi vardir. Eskiden harplerde antibiyotik ve antiseptik olarak ok kullanilmistir. Ayrica, kansere karsi stn bir koruyucu, hemeroide faydali, bronsit, astim, varis, siyatik ve romotizma ilci olan sarmisagin faydalari ve kullanildigi yerler oktur. Semizotu: (Portulak / Pourpier / Purslane / Portulaca oleraceae) ok yaygin ve yabn olarak bag ve bahelerde yetisen, bir yillik otsu bir bitki. Zir nemi pek yoktur. Semizotunun vatani Asyadir. Gvdeleri toprak stnde yatik,
6/18/2012

Page 61 of 70 yapraklari sapsiz ve etli olup, iekler sarimsi renklidir. Meyveleri ok tohumludur. Tohumdan yetistirilebilir. Demir ve C vitamini bakimindan zengindir. Kullanildigi yerler: Yesil yapraklari ve krpe dallari sebze olarak yenir. Mayhos bir tadi vardir. Besleyici bir sebzedir. Mide ve barsak kanamalarinda ve kanli idrarda faydalidir. Kani temizler. Seker hastaliginda susuzlugu giderir. Uykusuzluk, sinir ve zihin yorgunlugunda faydalidir. Sinameki: (Sennakassie / Sn / Cassia) Afrika, Hindistan ve Arabistanin yari l ve daglik blgelerinde yetisen, 50-150 cm boylarinda, sari renkli iekler aan ali tipinde agaiklar. Yapraklar yaprakik seklinde ikiye paralanmistir. Sinamekinin en ok C. acutifolia ve C. angustifolia trleri bilinmekte ve kullanilmaktadir. C.fistulosa tr ise ceviz agacina benzeyen byk agalardir. Meyveleri fasulye meyvesi gibi esmer, yesilimsi veya siyahimsi renklidir. Ilerinde 6-10 kadar tohum bulunur. Kullanildigi yerler: Bitkinin yaprak ve meyveleri antresan trevleri tasir. Bundan dolayi da mshil etkilidirler. Etkileri kalin barsak zerinedir. Toz hlinde 0,5-1 gr (gnde 2-3 def) veya 5-10 gr sinameki yapragi su bardagi su ile kaynatilarak iki def iilir. Memleketimizde ok kullanilan mshil ilcidir. Kolit ve spastik kabizlikta kullanilmaz. Yalanci sinameki (Colutea arborescens) nin de yapraklari mshil etkiye shiptir. Iimi zordur. Tohumlari zehirlidir. Soan: (Zwiebel / Olignon / Onion / Basaliye / Allium cepa) Haziran-agustos aylari arasinda yesilimsi veya pembemsi renkli iekler aan, 30-100 cm boylarinda, ok yillik otsu ve soganli bir bitki. Yapraklar boru seklinde, ii bos, mavimsiyesil renklidir. iekler kre seklindeki baslarda semsiye durumunda toplanmislardir. Tohumlari siyah renkli, kseli ve kktr. Sogan ok eskiden beri bilinen kltr bitkilerinden biridir. Smerler dneminden beri yetistirildigi ve kullanildigi,
FALI BTKLER

trih belgelerden anlasilmaktadir. Sogan, degisik sekilli, zeri zarimsi bir kabukla kapli, yakici lezzetli ve zel kokuludur. Kltr esitlerine gre sekil ve byklkleri degismektedir. Trkiyede sogan retimi yapilan blgelerin basinda Karacabey ve havlisi gelmektedir. Bu blgede zirati yapilan sogan esitleri Kantartopu, Imrali veYalova 12dir. Kantartopu yuvarlak, hafife basik, kirmizi kabuklu ve depolamaya dayaniklidir. Imrali ise uzunca oval, kirmizikahverengi kabuklu, lezzetli ve bu blgede tutulan bir esittir. Yalova 12, sari sogan olarak da adlandirilir ve kantartopu esidinden seleksiyon yoluyla elde edilmis beyaz etli, gbekli bir esittir. Kullanildigi yerler: Sogan ok eski aglardan beri yemeklere esni veren bir sebzedir. Yesil yapraklari ve kuru yumrulari kullanilir. Soganin iinde C vitamini bulunur ve besleyici ve istah aici bir besindir. Iinde bulunan kkrtl bir madde sogana acilik verir, gzleri yakar ve yasartir. Sogan, mikroplara karsi koyma gcn arttirdigindan, bir memlekete gelenin nce biraz ig sogan yemesi sihhati iin iyidir. Sogandan sonra kereviz veya sedefotu yenirse, fena kokusu gider. Sogan, birok faydayi bereberinde getiren bir bitkidir. Idrar sktrr. Idrar tutuklugu ve damar sertliginde faydalidir. Bbreklerdeki kum ve taslarin dsrlmesine yardimci olur. Zihin yorgunlugunu giderir. Iktidarsizlikta faydalidir. Afrodizyak (Cinsel gc artirici) zelligi vardir. ksrk sktrr, bronslari temizler. Akciger hastaliklari, astim nbeti, grip ve soguk alginliginda faydalidir. Soya Faslyesi: (Sojabohne (f), Fr. Soja (m), Ing. Soybean, soya-bean) 1-1,5 m boyunda, kismen sarilici, dallanmis, bir yillik, in ve Japonyada genis lde zirati yapilan, besin degeri bakimindan hayli nemi olan bir bitki. Bitkinin yapraklari yaprakikli, yaprakiklar oval sekilli ve sivri uludur. iekler sarimsi veya menekse renklidir. Meyveleri biraz kivrik, tyl ve 2-5 tohumludur. Tohumlar kre seklinde, beyaz renkli olup, bir yaninda siyah bir leke vardir.

6/18/2012

Page 62 of 70 Kullanildigi yerler: inde bes bin seneden beri soya, gerek gid maddesi olarak gerekse esitli rnlerin eldesinde kullanilmaktadir. Gnmzde de basta Amerika olmak zere esitli lkelerde tketilmektedir. Kismen soya unundan yapilmis ekmekle, soya yagindan yapilmis tereyagi birok sofrada kabul grmektedir. Soya filizleriyle sslenmis yesil salata ok miktarda C vitamini ihtiv etmektedir. Bu syede birok memlekette tze sebze ve meyve noksanligindan dolayi meydana ikan Saurvy hastaligini nlemektedir. Soya fasulyesi, B1 ve B2 vitaminleriyle E ve K vitaminlerini ihtiv eder. Bilhassa Pelegra hastaligina karsi Niacin maddesince zengindir. Insan vcdunun hergn sarf etmeye mecbur kaldigi mden tuzlar bakimindan da fevkalde zengin bir giddir. Kemiklerin tesekklnde byk bir rol oynayan kalsiyum soya fasulyesinde ste nispeten iki mislidir. Buna ilveten bol miktarda fosfor, demir, bakir, manganez, potasyum ve sodyum ihtiv eder. Soya fasulyesi, vcdumuzun muhta oldugu protein bakimindan da en zengin ve mkemmel bir gid maddesidir. 453 gramlik soya ununda 31 yumurtanin, 6 byk sise stn veya 900 gramlik kemiksiz etin ihtiv ettigi kadar protein bulundugu laboratuvar deneyleriyle tespit edilmistir. Gelistirilen tekniklerle gnmzde soya fasulyesinden fevkalde nefis, temiz, krem renginde un elde edilmektedir. Bu un bilhassa pasta, biskvi, kurabiye, dondurma, sekerleme mltinda byk miktarda kullanilmakta, bebek mamalarinda da byk ragbet grmektedir. Yari yariya soya unundan yapilmis makarnalar, sehriyeler, hamur tatlilari, esitli lke sofralarini sslemeye devam etmektedir. Soya fasulyesi hem insanlar hem de iftlik hayvanlari iin ok besleyici bir gid maddesidir. Soya yagi birok ilein seve seve salata yagi ve kizartma yagi olarak kullandigi bir madde hlini almistir. Esas tibriyla soya yagi boyacilikta ve cila yapmakta kullanilmaktadir. Soya fasulyesi kirmalari da hayvan gidlari arasinda mhim bir mevki isgal etmektedir. Amerikada bzi niversiteler soya fasulyesinin suyunu bir nevi st gibi kullanmakta, bundan peynir elde etmektedir. Hayvan beslenmesinin g oldugu memleketlerde st yerine bu
FALI BTKLER

fasulye suyunun kullanilmasi tesvik edilmektedir. Hlen retilen soya yaginin yzde 85ini Amerikalilar insan yiyecekleri arasinda kullanmakta, kalanini da boyacilikta, cil yapmakta, sabun mltinda sarf etmektedirler. Sari altin, hatta asrin bitkisi olarak da adlandirilan soyanin pekok kullanma alani vardir. Bunlarin baslicalari; st, yogurt, peynir, dondurma, dondurma klahi, pasta, hayvan yemi, yesil gbre, il, boya, kgit, kemiksiz et, kahve, sala, sabun, plastik maddeler, lastik, alkol, yag, margarin, soya unu, ekmek, makarna, tarhana, leblebi, ocuk mamasi vb.dir. Sumak: (Gerbersumach / Sumac / Sumac / Somak / Rhus / Rhus coriaria / Tekri) 2-3 m boylarinda, kisin yapraklarini dken, ali tipinde agaiklar. Yapraklar 5-10 yaprakiklara ayrilmistir. Bunlar oval sekilli ve sapsiz, tyl ve kenarlari hafif dislidir. iekler yesilimsi renklerde, 20-25 cm konik iek durumlarinda toplanmislardir. Meyveleri olgunlukta esmer-kirmizi renkli, kre sekilli, tyl ve eksi lezzetlidir. Sumagin 150 kadar tr vardir ve birogu zehirlidir. Yurdumuzda Derici Sumagi (Rhus coriaria) ve Boyaci Sumagi (Rhus cotnus) dogal olarak yetisir. Kokulu sumak (Rhus aromaticus)'un tentr halindeki idrar tutamama hastaliginda faydalidir. Trkiyede yetistigi yerler: Ege, Akdeniz blgesi, Dogu Anadolu. Kullanildigi yerler: Yapraklari tanen, sekerler ve sari renkli boya maddeleri tasirlar. Kabiz edici, kan kesici, antiseptik etkili olup, ayrica ynl kumaslarin boyanmasinda kullanilir. Bogaz ve dis etleri hastaliklarinda da gargara hlinde kullanilir. Sumak meyveleri de tanen, uucu yag ve organik asitler ihtiv eder. Baharat olarak ok kullanilir.

6/18/2012

Page 63 of 70 Susam: Kullanildigi yerler: SUsam yagi, safra taslarinin dsrlmesinde faydalidir. Karaciger hastaliklarinda kullanilir. Kabizligi giderir. Afrodizyak (Cinsel gc artirici) zelligi vardir. Nefes darligi ve bronsitte faydalidir. algam: (Brassica rapa var / Brassica napus / Turnip / Navet) Turgiller familyasindan, toprak altinda siskin bir yumru yapan, topa biiminde etli ve tatli yumrusu iki yillik bir bitkidir. Yapraklari parali ve tyl, iekleri saridir. Yurdumuzda yuvarlak ve kk basik olanlar makbuldr. Terkibinde B vitamini ve madeni maddeler vardir. Kullanildigi yerler: Idrar sktrr. Romatizma ve nikriste faydalidir. Mafsal sisliklerini indirir. Bbrek kumu ve tasinin dsrlmesine yardimci olur. Ergenlik sivilcesi ve egzama gibi cilt hastaliklarinda faydalidir. Ggs yumusatir. Akcigerleri temizler. Bogaz iltihabini giderir. Kabizligi giderir. Seker hastalarinin susuzlugunu giderir. ebboy: (Goldlack / Girofle jaune / Wallflower / Bleeding heart / Matthiola / Stock / Cheiranthus cheiri) Sari veya turuncu renkli iekler aan, 50 cm boylarinda ok yillik, otsu bir ss bitkisi. iekler drt parali ve karanfil kokusundadir. Yapraklari dardir. Bahelerde ss bitkisi olarak yetistirilir. Nemli, kumlu-killi ve gbreli topraklarda iyi yetisir. Soguga dayanikli degildir. Bu tre sari sebboy da denilir. Tohumla retilir. Kullanildigi yerler: iekleri uucu yag tasir. Uucu yag parfmeride kullanilir. Tohumlari kalp zerine etkili bilesikler tasir. Ayrica idrar sktrc ve kabizligi giderici etkisi vardir. Bahe sebboyu (Mathiola incana): Mor renkli iekler aan 80 cm kadar boylarinda otsu bir ss bitkisidir. Yapraklari tyldr. iekleri kokusuzdur. Bahelerde ss bitkisi olarak yetistirilir. Tibb bir etkisi yoktur. eftali: (Pfirsichbaum / Pecher / Peach tree / Prunus persica / Peach) 3-5 m boylarinda bir meyve agaci. Bitki, meyveleri iin yetistirilir. Meyveler 5-10 cm aplarinda, yuvarlak tatli sulu ve hos kokuludur. Vatani indir. Irana, sonra da Anadoluya gemistir. Avrupaya da Anadoludan yayilmistir. Akdeniz blgesinde yetistirilen esitleri: Flardasun, early amber, shil seridinin dis kisminda springtime. Ege ve Gney Dogu Anadolu blgesinde yetistirilen esitler: Precocissima, shil seridinde springtime, early red, dixierd, candinal, starking delicious, redhaven (R-1), redglobe, J.H. Hale Rio-oso-gen, Monroe, triogen, laring, glohaven, cresthaven, Marmara Blgesi ve Tokat, Samsun ve Amasya blgesinde yetistirilen esitler: Dixierd, redhaven (R-1), redglobe, laring, glohaven, cresthaven, blaka J.H. Hale Rio-oso-gen, monroe. Kullanildigi yerler: iekleri kabizligi giderir ve barsak solucanlarini dsrr. Meyvesi hazmi kolaylastirir. Idrar yollarini temizler. Bol mimktarda idrar sktrr. Basur memelerinden dogan sikayetleri giderir. Safra kesesi ve bbrekler iin faydalidir. erbeti otu: (Hopfen / Houblon / Hop / merotu / Mayaotu / Humulus lupulus / Huoblon grimpant) Temmuz-eyll aylari arasinda yesilimsi-beyaz renkli iekler aan, 2-5 m yksekliginde, sarilici gvdeli, iki evcikli otsu bir bitki. Bitkinin gvdeleri ince, tirmanici, sarilici ve zeri sert tylerle rtldr. Yapraklar karsilikli, uzun sapli ve yrek seklindedir. Yapraklarin da st yzeyleri sert tyldr. Erkek iekler yesilimsi sari renklerde ve bilesik salkim durumunda, disi ieklerse yuvarlak kozalaklar hlinde toplanmislardir. Disi ieklerin etrfinda brakte ve brakteol denilen genis,
6/18/2012

FALI BTKLER

Page 64 of 70 oval tasiyici yapraklar ve bunlarin zerinde de salgi tyleri bulunur. Hlen memleketimizde, Bilecik-Bursa havlisinde bu disi iek durumlarini elde etmek iin genis apta ekimi srdrlmektedir. Biraiegi, Mayaotu olarak da bilinir. Trkiyede yetistigi yerler: Kuzey Anadolu, Marmara blgesi. Ayrica Bilecik ve havlisinde ekimi yapilir. Kullanildigi yerler: Bitkinin sarimsi-yesil kozalak grnmndeki disi iek durumlari kullanilir. Disi durumlar agustos ayinda toplanir ve glgede kurutulur. Uucu yaglar, aci maddeler, reineler, mum, tanen tasirlar. Az dozlarda istah aici, idrar arttirici, yatistirici etkilere shiptir. Fazla alinirsa bulanti ve kusma yapar. Hlen bira mlinde kullanilmaktadir. Kurutulmus meyvelerinin tohumlariysa seker hastaligina karsi kullanilir. Tze meyveleri tas dsrc olarak da kullanilmaktadir. Tarn: (Dar-i in / Cinnamomum / Cinnamon / Cannelier) Bakiniz Baharat Dnyasi Tarin Kullanildigi yerler: Ruhi sikintilari giderir. Kalbi kuvvetlendirri. Sogumk alginligi ve nezlede faydalidir. Istah aar. Kadinlardaki beyaz akintiyi keser. Afrodizyak (Cinsel istekleri artirici) zelligi vardir Tatula: (Weichhaariger / Stechapfel / Liseron de Provence / Downy thorn-apple / Boru iegi / Seytan elmasi / Esek hiyari / Dikenli elma / Stramoine / Datura) 20-100 cm yksekliginde, dik gvdeli, bir senelik otsu, zehirli bir bitki. Tatula, seytanelmasi olarak da bilinir. Yapraklar sapli, byk, oval, kenarlari tam, az girintili veya sivri lopludur. iekler beyaz ve byktr. anak yaprak uzunsu bir tp seklinde, tepede 5 lopludur. Ta yapraklar uzun bir huni seklindedir. Meyveler 3-4 cm boyunda, zeri dikenli, 4 yarikli olup ok tohumludur. Dnya zerinde tesbit edilmis 10 kadar boruiegi trnden yalniz iki tanesi memleketimizde bulunmaktadir. Datura stramonium ve D. metel. Organik madde bakimindan zengin bos tarlalar, harabeler, hendek ve yol kenarlarinda bulunur. Nadiren iekleri iin bahelerde yetistirilmektedir. Kullanildigi yerler: Halen tedavide D. stranonium ve D. metel trlerinin yapraklari, iekleri ve tohumlari kullanilmaktadir. Yapraklar azami byklklerini aldika alt taraftan baslanarak toplanir. Glgelik ve havadar bir yerde kurutulur. Tohumlu meyveleri olgunlastigi zaman toplanir ve kurutulur. Tatula trlerinde hiyosiyamin ve az miktarda atropin ve skopolamin isimli alkaloitler bulunmaktadir. Iyi bir uyusturucu, antispazmodik (kramp zc), antiasmatik (nefes darligina karsi) tir. Yapraklardan ve bazi ieklerden hazirlanan sigaralar nefes darligina karsi iilir. Yagli merhemi
6/18/2012

T
Taflan: (Kirschlorbeer / Laurier-Cerise / Cherry laure / Grc kirazi / Hind kirazi / Prunus laurocerasus / Mongo / Monguer) Nisan-mayis aylarinda kk ve beyaz renkli iek aan, rutbetli ve glgeli yerlerde yetisen 2-6 m yksekliginde yaprak dkmeyen agalar. Yapraklar ok kisa sapli, derimsi, tysz ve oval sekillidir. iekler 30-35 tnesi bir arada olup, gruplar teskil ederler. Meyveleri 1 cm apinda kiraz grnsnde parlak, koyu kirmizi veya olgunlukta siyah renktedir. Avrupaya Istanbuldan yayilmis olup, ss bitkisi olarak yer yer yetistirilmektedir. Lz kirazi, Grc kirazi ve Karayemis olarak da bilinir. Trkiyede yetistigi yerler: Kuzey Anadolu. Kullanildigi yerler: Bitkinin yapraklari siyah hidrik asit veren bir glikozit tasimasi sebebiyle zehirlidir. Bu yzden yapraklarinin baharat olarak kullanilmasi tehlikelidir. Fakat yapraklardan elde edilen taflan suyu ksrk dindirici olarak kullanilir. Tze meyveleriyse meyve olarak yenilmektedir.
FALI BTKLER

Page 65 of 70 mevzii agrilara karsi haricen ok kullanilir. Zehirli bir bitki oldugu iin hekim tavsiyesi olmadan kullanilmamalidir. Tavsankulag: (Europaisches / Alpenveilchen / Cyclamen / Sowbread / Domuz turpu / Topalak / Akdiken / Yer somunu / Siklamen) Kis sonu veya ilkbaharda iek aan, 5-15 cm yksekliginde toprak altinda yumrulari bulunan ok yillik ot. Topalak ve yersomunu olarak da bilinir. Toprak altinda 1.5-5 cm apinda, yan ve alt kisimlarindan kkler ikan, basik kre sekilli ve az tyl bir yumrusu vardir. Yapraklarin hepsi dipte, uzun sapli, direye yakin bbrek biiminde, st yz yesillibeyazli, alt kismi kirmizi veya morumsu renklidir. iekler tek baslarina, hafif kokulu, pembe veya pembemsi mor renklidir. Ta yapraklari tersine dnms 5 parali tp seklinde, paralar genis-oval sekilli, dip kisimlari lekeli. Tohumlar ok adette esmer renklidir. Memleketimizde 35 kadar tr vardir. Kullanildigi yerler: Bitkinin kullanilan kismi toprak alti kismidir. Yumrularda zamk, pektin, seker ve saponin karakterli glikozit vardir. Yumrularinin suyla kaynatilip szlmesiyle elde edilen sulu kisim bilhassa ttn fidelerine riz olan solucanlarla mcdelede kullanilir. Bu suyla fidelerin sulanmasindan hemen sonra solucanlar topragin stne ikar. Toplanarak yok edilir. Halk arasinda mshil ve kurt dsrc olarak kullanilir. Asbasi kani skmeye yardim eder. Tere: (Gartenkresse / Cresson / Garden cress / Lepidum sativum) 20-50 cm boylarinda, beyaz veya morumsu renkli iekler aan, bir yillik otsu bitkiler. Meyvelerinin tek tohumlu olmasiyla su teresinden ayrilir. Yabn olarak bulunmakla berber, kltr de yapilmaktadir. Kerdeme olarak da bilinir. Su teresi (Nasturtium officinale): Beyaz iekli, parali yaprakli, ok yillik otsu bir bitki. Su kenarlarinda yetisir. zel bir kokusu ve batici bir lezzeti vardir. Kardamot adiyla da bilinir. Kullanildigi yerler: Yapraklari yakici lezzetli, uucu yag tasir. Kkrtl glikozitler, A, C ve D vitaminleriyle uucu yag tasir. Kuvvet verici, vitamin noksanliklarina karsi ve istah aici olarak kullanilir. Afrodizyak (Cinsel istekleri artirici) zelligi vardir. Hastaliklari karsi direnci artirir. Sigaranin zararlarini azaltir. Suyu, sa dklmesi ve kepeklenmeyi nler. Turp: (Rettich / Radieschen / Radis / Radish / Hilb / Raphanus / Raphanus sativus) Sari iekli, kltr yapilan bir yillik bitkiler. Birok esitleri kk veya tohumu iin yetistirilir. Salata olarak yenen bir sebzedir.Bitkinin yenen kismi da etli olan kazik kkleridir. Kullanildigi yerler: Tohumlari % 35-50 yag tasir. Uyarici, istah aici, safra sktrc ve mikroplarin remesini nleyici zelliklere shiptir. Eski trihlerde salgin hastaliklara karsi nleyici olarak turp verildigi bilinmektedir. Kazik kkleri sebze olarak yenir. Memleketimizde birok turp esidi yetistirilmektedir. Karaturp (Raphanus sativus var. niger): Kkleri yumruk byklgnde, zeri siyahimsi kabuklu, ii beyaz renklidir. Hardal esansi ve C vitamini ihtiv eder. Kkleri salata olarak yenir. Istah aici, idrar ve safra sktrc etkileri vardir. Kirmiziturp (Raphanus sativus var. radicula): Bu esidin kkleri ceviz byklgnde zeri parlak kirmizi renklidir. Hardal esansi, C vitamini tasir. Salata olarak yenir. Kuvvet verici, istah aici ve balgam sktrcdr. Yabanturp (Raphanus raphanistrum): 20-50 cm boylarinda, sari iekli, Anadoluda yabn olarak yetisen, tyl ve otsu bir bitkidir. Kk ve yapraklari hardal esansi tasir. Istah aicidir. Turun: (Bigarade / Bigaradier / Bitter orange) 1-6 m boylarinda, kisin yapraklarini dkmeyen, beyaz renkli iekler
6/18/2012

FALI BTKLER

Page 66 of 70 aan agalar. Yapraklar sapli, derimsi, sivri ulu, st yz parlak alt yz mat yesil renklidir. Yaprak saplari kanatlidir. iekler tek tek veya birkai bir arada toplanmis olup, iek durumlari teskil ederler. Meyveleri kre seklinde, sarimsi veya hafif yesilimsi renklerde, 7-15 dilimlidir. Dilimler eksi, acimsidir. Trkiyede yetistigi yerler: Akdeniz blgesi. Kullanildigi yerler: Bitkinin iekleri uucu yag ihtiv eder. Turun esansi elde edilir. Kabuklari da uucu yag, vitamin C, pektin, aci maddeler ihtiv eder. Istah aici, lezzet ve koku verici ve safra sktrc olarak kullanilir. Ayni zamanda kabuklarin beyaz renkli olan albedo kismi ikarildiktan sonra reel yapiminda da kullanilir. kre veya armut seklinde, yesilimsi sari veya kirmizimsiesmer renkli olup, buruk lezzettedir. Trkiyede 11 kadar vez tr bulunur. Sarbus aucuparia tr kus vezi olarak bilinir ve Kuzey Anadoluda yaygindir. Sorbus domestica tr (vez) Karadeniz blgesinde tabi olarak yayilis gsterdigi gibi meyveleri iin birok blgede yetistirilir. Trkiyede yetistigi yerler: Marmara ve Karadeniz blgesi. Kullanildigi yerler: Meyveleri parasorbinik asit, malik asit, sekerler (sorbos) sorbitanik asit, pectin karotensid ve vitamin C ihtiv eder. zellikle bir seker olan sorbos seker hastalari rejimi iin iyi bir tatlandiricidir. Meyveleri ve yapraklari kabiz edicidir. Yine meyveleri idrar sktrc, kadinlarda detleri kolaylastirici etkilere shiptir. Meyveler C vitaminince zengindir. Onlardan surup ve ekstraktlari hazirlanir. Yapraklarinin % 5lik ayi seker hastaligina karsi kan sekerini dsrc olarak kullanilmaktadir. Zararsizdir. zerlik otu: (Syrische / Steppenraute / Hermale / Harmel / Harmal / Peganum harmala / Nazarotu / Peganum / African rue) Mayis-Agustos aylari arasinda yesilimsi-beyaz renkli iekler aan, 30-50 cm boyunda, ok yillik otsu bir step bitkisi. Daha ok kumluk ve taslik yerlerde, mezarliklarda grlr. Gvdeleri yatik ve otsudur. Yapraklar ok paralidir. iekler uzun sapli ve tek tek bulunur. Meyveleri ok tohumlu, toparlak sekilde bir kapsldr. Tohumlari kirmizimsi kahverengidir. Trkiyede yetistigi yerler: Orta Anadolu. Kullanildigi yerler: ogunlukla tohumlari kullanilir. Tohumlarinda hamin, harmalin, peganin gibi alkaloitler vardir. Kurt dsrc ve narkotikdir. Halk arasinda ekzama, basura karsi ve tts olarak kullanilir. zm: (Trauben / Raisin / Grapes / Ineb ) Asmanin meyvelerine verilen isim. zmler genellikle asmada
6/18/2012

U
Uyuz otu: (Skabiose / Scabieuse / Scabious / Scabiosa / Scabiosa maritima) Haziran-ekim aylari arasinda, efltun, mavimsi veya beyaz renkli iekler aan, 50-100 cm boylarinda, dallanmis, bir veya ok yillik otsu bitki. iekler, sivri ulu mizrak seklinde yaprakiklarla rtl, yarim kre seklinde bir arada toplanarak, basik seklinde iek durumlari meydana getirirler. Trkiyede yetistigi yerler: Marmara blgesi. Kullanildigi yerler: Ss bitkisi olarak da yetistirilmektedir. Tipta kan temizleyici, terletici, yara iyi edici olarak kullanilir. vez: (Spierling / Sperberbaum / Cormier / Sorber domestique / Service-tree / Sorbus domestica) 5-10 m yksekliginde, Mayis-Haziran ayinda beyaz renkli iekler aan ve kisin yapragini dken agalar. Yapraklari 7-11 ift yaprakiga paralanmislardir. Meyveleri 10-20 mm apinda,
FALI BTKLER

Page 67 of 70 yetistirilir. Hemen hemen her toprakta yetisir. Fakat bakimi zordur. Aksi halde klleme vs. gibi hastaliklar olur. Verim ve kalite dser. zmn sekli, rengi ve byklg esitlerine gre degisir. ekirdekli veya ekirdeksiz cinsleri vardir. Olgun zm meyveleri yesil, sari veya mor renklerde olabilir. Memleketimizde zm esitlerinin basinda razaki, avus, krt, mskle, misket, kei memesi, ekirdeksiz, yapincak gelir. Bilhassa Trakya, Marmara ve Ege blgeleri zm yetistiriciligi bakimindan olduka nemlidir. Gneydogu Anadolu (G. Antep) blgesinde de zm yetistiriciligi ok ileridir. Dogu Anadolu blgesinde (Elazig, Erzincan, Igdir) iyi cins zmler yetistirilmektedir. Kullanildigi yerler: zm iyi bir gida maddesidir. zm, sekerler, organik asitler, B ve C vitaminleri, tanen tasir. Tipta idrar arttirici, sindirim kolaylastirici, mshil ve kuvvet verici olarak kullanilir. Hamilelerin bulantilarini nler. Kabizligi giderir. Kalbi kuvvetlendirir. Kan temizler. Sismanlikta faydalidir. Cildi gzellestirir. Mide lseri, gastrit, karaciger, dalak hastaliklari, romatizma ve mafsal iltihaplarinda faydalidir. Tze zmn sikilmasiyla elde edilen usareye sira denir. Kuvvet verici ve gid olarak kullanilir. Siranin isitilarak koyulastirilmasiyla pekmez, bunun da yogunlastirilmasiyla bulama elde edilir. arasinda beyaz renkli iekler aan, 2-10 m yksekliginde agalar. Gvdeleri koyu gri renkli ve dallar asagi dogru sarkiktir. Yapraklar kisa sapli, tysz, parlak yesil, kenarlari disli, ucu sivridir. iekler yapraklardan nce aar ve kisa srgnlerin ucunda, semsiyemsi iek durumlari teskil ederler. iek saplari uzun, iek tablasi anak seklindedir. Meyve olgunlukta tek tohum ihtiv eden, kre seklinde koyu kirmizi renkli, eksi lezzetli bir drupa tipidir. Vatani Anadolu ve Balkanlardir. Kullanildigi yerler: Meyvelerinde sekerler, elma ve limon asidi, vitamin A ve C, meyve saplari ve gvde kabugunda tanen ve potasyum tuzlari vardir. Visne agaci kabuklari kabiz edici ve ates dsrc etkiye shiptir. Meyve saplari ise idrar sktrc olarak kullanilir. Meyveleri tze olarak yenebildigi gibi, serbet, surup ve reel imlinde de kullanilir.

Y
Yabani gl: (Memleketimizde olduka yaygin bir gl esididir. 2-3 m yksekliginde, pembe veya beyaz iekli bir agaiktir. Meyveleri parlak kirmizi renktedir. Bu gln olgun meyvelerini saran, baslangita agizi dar bir bardak seklinde olan iek ekseni, iek tablasi olgunlasinca etlenip, kirmizi bir renk alir. Bu meyvelere kusburnu adi verilir. Kullanildigi yerler: Bilesiminde tanen, pektin, vitamin C, sekerler ve organik asitler vardir. Kabiz edici, idrar sktrc olarak, bbrek ve safra taslarina karsi, C vitamini ynnden zengin oldugu iin de bzi blgelerde marmelt yapiminda kullanilir. Yabanmersini: (Ayi zm / Keiyemisi / Vaccinum mytillus / Cranberry / Bilberry / Airelle) Fundagiller familyasindan, 20 50 cm boyunda, ok dalli, odunsu bir bitkidir. Karadeniz blgesinin daglarinda oka bulunur. Meyvelerinde organik asitler, sekerler, pektin, tanen ve mirtilin denilen bir boya
6/18/2012

V
Vanilya: (Vanilla planofolia / Vanilla plant / Vanillier) Bakiniz "Baharat Dnyasi" Vanilya Kullanildigi yerler:Vcudu kuvvetlendirir. Atesi dsrr. Afrodizyak (Cinsel arzulari artirici) zelligi vardir. Sinir bozuklugunu giderir. Hazmi kolaylastirir. Bronslari temizler ve ksrk sktrr. Ruhi bunalimi dindirir. Visne: (Sauerkirschbaum / Griottier / Morello cherry / Eksi kiraz / Prunus cerasus / Sour cherriy) Nisan-Mayis aylari
FALI BTKLER

Page 68 of 70 maddesi ile, A ve C vitaminleri vardir. Yapraklari ve meyveleri kullanilir. Kullanildigi yerler: Yapraklari seker hastaliginda faydalidir. Meyvesi dizanteriye etkilidir. ishali keser. Yabanyasemini: (Bittersss / Douce-amre / Bitter-sweet / Sofur / Solanum dulcamara / Bittersweet / Douceamere) Haziran-Eyll aylari arasinda mor renkli iekler aan, 1-2 m yksekliginde, sarilici, otsu bitkiler. Yapraklar sapli, alt yapraklarinin tabanlari kalp seklinde, st yapraklar ise paralidir. iekler, dallarin ucunda, uzun sapli ve sarkik bilesik salkim durumunda toplanmislardir. Olgun ieklerin ta yapraklari geriye dnktr. Erkek organlari (stamenler) iegin ortasinda sari renkli bir konik durum yaparlar. Meyveleri sarimsi kirmizi renklidir. Bitki rutubetli, nemli ve glgelik yerlerde, dere kenarlarinda ve itlerde yetisir. Trkiyede yetistigi yerler: Daha ok Kuzey Anadoluda olmak zere Anadoluda yaygindir. Kullanildigi yerler: Bitki, gliko-alkaloitler tasir. Yksek dozlarda zehirlidir. Agri kesici, deri hastaliklarinda kan temizleyici, uyutucu, idrar arttirici ve mshil etkilere sahiptir. % 1-3lk ayi gnde bir iki bardak iilebilir. Yak otu: (Weidenrschen / Epilobe / Rose-bay /Meragl / Epilobium / Willow herb) Nemli yerlerde yetisen, pembe veya kirmizi renkli iekler aan bir veya iki yillik otsu bir bitki. iegin ta ve anak yapraklari drt paralidir. Tohumlarin tepesinde tylerden meydana gelen bir kisim vardir. Memleketimizde 21 tr bulunmaktadir. Kullanildigi yerler: Bitki, seker, tanen, yag ve msilajlar tasir. Bitkinin kkleri kabiz edici ve yumusatici olarak gargara hlinde kullanilir. Yapraklari yaralarin zerine konulursa, siskinlik ve iltihaplari dagitir. ay olarak da iilir. Vcudda biriken zehirli maddelerin atilmasini saglar. Yasemin: (Jasmin / Jasmin / Jasmine / Yasemen / Jasminum) Beyaz renkli ve kuvvetli kokulu iekleri olan tirmanici bir bitki. Vatani Himalayalardir. Akdeniz blgesi ikliminde kolayca yetistiginden ss bitkisi olarak yetistirilmektedir. Bitkinin yapraklari karsilikli ve 5-9 yaprakiklidir. Trkiyede yetistigi yerler: Gney Anadolu blgesinde. Kullanildigi yerler: iekleri uucu yag tasir. Uucu yag parfmeri sanyiinde kullanilir. ieklerinden hazirlanan ay (% 5lik) ggs yumusatici ve sinirleri yatistirici olarak kullanilir. Yaseminin dallarindan agizliklar yapilir. Italyan yasemini, sari yasemin veya yaban yasemini (Anadoluda kurt dsrc olarak kullanilan sari iekli ali tipindeki bitkiler), Arap yasemini, Hind yasemini gibi esitleri vardir. Yavsan otu: (Avrupa ayi / Veronica / Water pumpernel / Veronique) Sircagiller familyasindan, iekleri mavi ve beyaz bir renkte olan bir bitkidir. Yuvarlak saplidir. Duvar atlaklarinda yetisir. Taze iken kokusuzdur. Kuruduktan sonra gzel kokar. Kullanildigi yerler: Hazmi kolaylastirir. Bas ve kulun agrilarini keser. ay gibi iilir Yenibahar: (Pimenta officinalis / Pimenta / Piment des Anglais) Bakiniz "Baharat Dnyasi" Yenibahar Kullanildigi yerler: Damarsertligini nler. Hazmi kolaylastirir. Mide ve barsak gazlarini giderir. Unutkanligi nler. Vcudun direncini artirir. Yer elmas: (Topinambur / Erdschocke / Topinambour / Hlianthe tubreux / Jerusalem artichoke / Canada potato)
6/18/2012

FALI BTKLER

Page 69 of 70 Toprak altinda patates gibi yumrulari olan bir sebze bitkisi. Vatani Kuzey Amerika olmakla berber Avrupa ve Trkiyede sebze olarak yetistirilir. Kullanildigi yerler: Besin maddesi olarak inulin ihtiv eder. Besin degeri patatese yakindir. Karbonhidrat miktarinin dsk olmasi sebebiyle seker hastalarinin kullanabilecegi iyi bir besin kaynagidir. St arttirici ve safra sktrc etkisi de vardir. Haslanarak sebze olarak yenir. Bol idrar sktrr. Kabizligi giderir. Anne stn artirir. Ylan yastg: (Dana ayagi / Esek kulagi / Dracunculus vulgaris / Green dragon) Yapraklari byk ve koyu kirmizi olan, mide bulandirici bir koku salan, byk yumrulu bir bitkidir. Istanbul evresinde, Ege ve Akdeniz blgesinde yetisir. Kullanildigi yerler: Atesi dsrr. Terletir, vcuda rahatlik verir. Sinirleri uyarir. Yonca: (Luzerne / Luzerne / Lucerne alfalfa / Medick / Medicago / Luzerne trefle) Yapraklari para olan otsu bitkiler. Meyveleri kk fasulye gibidir veya helezon seklinde kivriktir. Gerek tirfil (Torijolium) trleri gerek Yonca (Medicago) trleri genel olarak yonca adiyla bilinir. Yoncanin hayvan yemi bakimindan nemi olduka byktr. Bu maksatla memleketimizin ogu yerinde ekimi yapilmaktadir. Tibb olan tr kokulu yonca (Melilotus officinalis) olarak bilinir. Bu tr haziran-eyll aylari arasinda gzel kokulu, sari renkli, kk iekler aan 25-100 cm boylarinda tarla ve yol kenarlarinda rastlanan otsu bitkilerdir. iekleri dallarin ucunda, uzunca ve dik salkimlar teskil ederler. Kullanildigi yerler: Kokulu yonca yumusatici olarak, romatizma agrilarini teskin edici ve kabiz edicidir. Su yoncasi (Menyanthes trifoliata): Avrupa ve Kuzey Asyada yetisen ok yillik otsu bir su bitkisidir. Memleketimizde
FALI BTKLER 6/18/2012

Kuzeydogu Anadolu blgesinde grlr. Rizomlari kalin, silindirik ve srnc, yapraklari uzun sapli paralidir. iekler pembemsi beyaz renklidir. Bitki glikozit tasir. Kullanildigi yerler: Yaprak ve kkleri istah aici, kuvvet verici ve ates dsrcdr. Yosun: (Moss / Mousse) ieksiz bitkilerin, sularin yznde veya diplerinde bulunan bir subesidir. Kullanildigi yerler: Haslamasi barsak kurtlarini dkr. Salar yikanirsa kuvvetlendirir. Yulaf: (Hafer / Avoine / Oats / Oat) 50-150 cm boyunda, bir yillik otsu bir tahil bitkisi. Yulafin iek durumu arpa ve bugdaydan ok farklidir. Burada basak yerine bilesik salkim durumu yer alir. Basakiklar 2-3 iekli olup, eksen zerinde salkim seklinde dizilmislerdir. Kilik nispeten kisadir. Kavuzlar tnelere yapisiktir. Tarimda kullanilan tr Avena Sativadir. Kullanildigi yerler: Yulaf tneleri sbit yag, azotlu maddeler ve karbonhidratlar tasir. Ortaaglardan beri gid ve il olarak kullanilir. Hricen yulaf lapasi ibanlari olgunlastirmada kullanilir. Dhilen ise (% 5lik) ayi idrar ogaltici, mshil, kuvvet verici olarak kullanilir. Kk ocuklarda ve hastalik sonlarinda kuvvet verici olarak ok tercih edilir. Yulaf unu bilhassa ocuk mamalarinin yapiminda kullanilir. Kavuzlarindan il sanyiinde faydalanilir. Ayrica, iktidarsizligi giderir. Guatri nler. Mide ve barsak bozukluklarini giderir. Kandaki seker miktarini dsrr.

Page 70 of 70

Z
Zencefil: (Zencebil / Zingiber / Ginger / Gingembre) Bakiniz "Baharat Dnyasi" Zencefil Kullanildigi yerler: Istah aar. Barsak gazi sktrr. Kusmayi nler. Ishali keser. Bedeni ve zihni gc artirir. Afrodizyak (Cinsel istekleri artirici) zelligi vardir. Zerdeal: (Gelbwurzel / Kurkuma / Curcuma / Turmeric / Zerdep / Hindsafrani / Curcuma longa) Sari iekli, byk yaprakli, rizomlu ok yillik otsu bir bitki. Vatani Hindistan olmakla berber ogu tropik blgelerde yetisir. Bitkinin toprak altindaki ana rizomlari yumurta veya armut seklindedir. Yan rizomlari ise parmak seklindedir. Rizomlarin st yz sarimsi, i yz ise sari renklidir. Tadi acimsidir. Kullanildigi yerler: Bilesiminde uucu yaglar, reine ve kurkumin adinda sari renkli boya maddesi vardir. Tedvide mdev ve gaz sktrc etkiye shiptir. http://sifali-bitkilerimiz.blogspot.com

FALI BTKLER

6/18/2012