You are on page 1of 86

Page 1 of 71 Merhaba rktnz oldu mu?

Fatih Bayhan:Tabii Latife Hanm konusu korkulacak bir konu deil ama sorumluluu yksek bir konu Ona da katlyorum Bu kitab yazarken zorlandm ok nokta oldu nk sorumluluu yksek bir meseleyi kaleme alyorsunuz herkesin gz bu konu da Ve yapabileceiniz en kk hata bile tartmalara neden olabilecek bir konu o yzden ok titizlikle altm Taraf almadm bir defa Yani ailenin taraf veya dier taraf Byle bir kaygm yok Ben olan vermeye fotoraf vermeye altm Kitab okuyanlarn grlerinden de bu konuda baarl olduuma artk inanyorum Soru: Peki kitap ktktan sonra ailenin tepkisi nasl oldu ne dndler kitapla ilgili olarak? Pegasus Yaynlar'ndan kan 'Latife Hanm'n Ktlar' isimli derleme alma, gndeme getirdii iddialarla ok konuulacak te kitaptan bir ka soru ve cevab Fatih Bayhan: Kitapla ilgili almadan dolay teekkr ettiler sa olsunlar Sayn Mehmet Sadk ke Bey bize ulat (Latife Hanm'n yeeni) Ben yayndan nce hi grmedim kendileriyle nk aile zaten konumuyordu Hi bir yere rportaj vermiyordu Latife Hanm da hi konumam Daha nce yaplan mlakatlar vard Onlarn tm zaten bu almada benim bavuru kaynam olarak masamda duruyordu Soru: Sizin sayenizde suskunluklarn bozmu oldular sanrm Geende bir televizyon progra mina katldlar Fatih Bayhan: Biraz yle oldu Yani inann bu ailenin ilk katld bir canl yaynd Ben de ok ardm yani iin dorusu hi beklemiyordum (Haber7'de yaynlanan "Ak ehir" program) Soru: Latife Hanm ve Atatrk ilikisinde en kilit diyebileceimiz noktalar nasl sralarsnz? Balklar halinde? Fatih Bayhan:: Bu evlilikte ak var myd diye girmek lazm Bu evliliin en kilit
7/3/2012

Atatrk'n Latife Hanm'a hediye ettii Kur'an- Kerim nerede? Latife Hanm ankaya'da neden ban rtt? Latife Hanm'la Atatrk'n boanmasnn perde arkasnda stiklal Mahkemeleri'nde bu lkenin z evlatlarn idam etmekten ekinmeyen Kl Ali mi var ? Yakacak kmr ihtiyac neden karlanmad? Latife Hanm'n cenazesine devlet erkan neden katlmad? Cevaplar Fatih Bayhan "Latife Hanm'n Katlar" isim kitabnda aklyor Tadmlk sylei iin buyrun Soru: Latife Hanm herkesin konutuu merak ettii gizemli bir kadn ncelikle unu merak ediyorum Latife Hanm' yazmak cesaret isteyen bir ura bu sorumluluktan
C:\Users\eackman\Documents\Latife.docx

Page 2 of 71 noktas ak olup olmad nk ok tartmal Latife Hanm m ok seviyor? Atatrk m ok seviyor? kisi mi seviyor? Soru: Ya da Babas, Latife Hanm'n Muammer Bey ok nemli bir tccar ve o ilikiyi ok destekliyor Bu da evlilik sebebi olabilir mi? Fatih Bayhan: Aslnda nce desteklemiyor Karar Latife Hanm'a brakyorlar Bakn ok demokratik ve entelektel bir aile Gerekten bugn bile aile fertleriyle grtnz zaman o asalet onlarn ifadelerine, kltrlerine, giyimlerine yansm durumda O dnemde de bile bu asalet var Varlkl, kltrl bir aile Evde Latife Hanm'n 8-9 yabanc dil bildiini dnn Fransz Edebiyatn, ngiliz Edebiyatn, Rus Edebiyatn Mesela Atatrk'le ayrldktan sonra, Rusa renmeye ve Rus Edebiyatna balad Bu evde yetien ocuklarn tm entelektel deeri ok yksek ocuklar Soru: Tam anlamyla netletirmek iin soruyorum Bu iliki nerede ve nasl balad? Fatih Bayhan: Bu iliki zmir'de balyor Atatrk 10 Eyll'de zmir'e Vali Konana geliyor Byk maheri bir gn herkesin gzlerinde lt var Trk bayra dalgalanyor ve gklere ekilmi Halk merak ve bekleyi ierisinde Ama en nemli hadise Atatrk'n nerede konaklayaca Salih Bozok bir gn nceden gelmi Atatrk'n konaklamas iin Vali Bey ile birlikte bir yer hazrlyorlar Atatrk orada bir gn kalyor Fakat ehrin grlts yanlarndan akan denizin kokusu ok rahatsz ediyor Bunun zerine baka bir yere bakn diyor Salih Bozok araytayken Latife Hanm ok gariptir Atatrk'n kald yere girmek istiyor Atatrk' davet etmek istiyor Bir trl ieri almyorlar bunun zerine o kapdaki erlerin bir anlk dalgnlndan faydalanp Atatrk'n odasna giriyor Atatrk aryor karsnda gen bir kz arafyla "Paam!" diyor elini pyor "Ben Uakizadeler'in kz Latife sizi konamzda
C:\Users\eackman\Documents\Latife.docx

misafir etmek erefini bizden esirgemeyin ehir sizi rahatsz edebilir Bizim konamz daha rahat" diyor ve Atatrk' davet ediyor zmir igal edildiinde Latife Hanm ailesiyle birlikte Paris'e gitmiti Latife Hanm Trkiye'deki gelimeleri gazete okuyarak takip ediyordu Gazetede Mustafa Kemal Atatrk'n resmini gryor te Trkiye'den haberler meclis kurulmu yeni bir parlamento var Latife Hanm o resmi kesiyor ve boynunda ki kalpli madalyonun iine koyuyor Soru: Buradan unu anlayabilir miyiz? Latife Hanm henz Atatrk'le karlamadan ondan holanyordu Fatih Bayhan: Holanyor ve ilgisini ekiyor Paa nde gidiyor zaten Atatrk ad yava yava duyuluyor Tm gen kzlar ona hayran o dnemde Onu da Halide Edip'in hatralarnda reniyoruz nk Latife Hanm, Atatrk'n odasna girince byle apar topar kolyeyi de gsteriyor "Paam biz sizi seviyoruz" diyor Atatrk Halide Edip'le aralarnda geen bir konumada kahkaha atarak "Halide kzn boynunda bir kolye vard ve o kolyenin iinde resmimi saklamt" diyor Bundan ok etkilenmi Atatrk bu davet teklifini alyor ve ertesi gn Salih Bozok ile birlikte konaa gidiyorlar Kona beeniyorlar fakat kalmak istemiyorlar nk birka rivayet var ama en nemlisi bana gre Latife Hanm gen bir kz Yannda sadece ninesi var ve birde bakclar var 3 kiiler Gen bir kzn oluu bir konakta kalmay doru bulmuyor Soru : O zaman unu anlyoruz Latife Hanm nceden holanyordu ama Atatrk bu gelien srete Latife Hanm'la ilgilenmeye balad Fatih Bayhan: Bu gelien srete holanma var sevme var ama Atatrk'te ak yok Manta nem veriyor Atatrk Atatrk'n kafasnda rnek bir kadn modeli var ve Latife Hanm da bu modele ok uyuyor
7/3/2012

Page 3 of 71 ncelikle entelektel bir kadn 1922'nin 10 Eyll'nde tanyorlar Latife Hanm Atatrk' konakta 3 hafta arlyor her sabah zmir'e o dnemde gelen Yunan, Fransz gazetelerini alyor sabahn erkenin de Trkeye eviriyor Blmyle ilgili yorumunu yapyor ve her gn Atatrk'e kahvesini gtrnce bana oturuyor "Paam bugnn basn zetleri bu " diyor Bir nevi basn danmanl yapyor Atatrk bundan etkileniyor tabi Mesela ngiliz gemileri limanndan ayrlmamlar nota gnderecek ngilizce bir nota yazlmas lazm yazp getirin diyor Atatrk okuyor yrtyor okuyor yrtyor Latife Hanm'a sen yaz diyor ve onun yazd metni gnderiyor Soru: Latife Hanm'la ilgili olarak son zamanlarda akllara gelen baka bir konu var Atatrk ile Latife Hanm'n evlilii dardan m planland? Fatih Bayhan: Evet, planland eklindeki iddialar var Fakat byle bir ey yok Bu kitab hazrlarken de sk sk beni taraf olmaya iten olaylar oldu ama srarla kandm nk bir gazeteci taraf olmamal Haber yazarken de kitap yazarken de Taraf olduunuz zaman o haberi ileyemezsiniz krpma ihtiyac duyarsnz Taraf olduunuz zaman sansr girer Latife Hanm ile evliliinin dardan planlanm olduunu syleyenler bunu daha ok Atatrk'e yaranmak adna yapyorlar Bir de ok byk bir tehlikedir Latife Hanm'a gerekten byk bir hakszlktr Bakn aile sandukay neden amyor? Aile ok byk bir eyi grd Benimsedii ey u; Latife Hanm'n Atatrk'e yazd notlarda gnlklerde Atatrk ile ilgili deil ama insanlarla ilgili ok zel bilgiler var Mesela Nuri Conker Atatrk Latife Hanm'dan ayrlm iki sefer kalp krizi geirmi Atatrk ile ilgilemek yerine "Paam bo verin kadehlerimizi kaldralm "diyor Bu tip isimlerle ilgili ok zel bilgiler var Bu isimlerin ocuklar torunlar aileleri hala
C:\Users\eackman\Documents\Latife.docx

yayor Bir takm skntlar olabilir dncesiyle kendileri birok ey olabilir dncesiyle bu sandukay saklyorlar Sakl kalmasnda birde Latife Hanm ile Atatrk'n birbirlerine verdikleri asker sz var Soru: Atatrk Latife Hanm'dan ilikileriyle ilgili hi bir eyin konuulmamasn istediini bunun iinde ona asker sz vermesini istediini sylyor le deil mi? Fatih Bayhan: Latife Hanm da kendisinden istiyor "Peki Paam asker sz Ayn hassasiyeti sizden de beklerim" diyor Atatrk de "Peki Latife" diyor Ve karlkl anlayorlar 1 yl sonra Atatrk rportaj veriyor Orada niye ayrldklarn anlatyor Soru: Yani ayn hassasiyeti gstermiyor Peki, evlilikleri srecinde neler yaand ve bitmesine sebep olan etkenler nelerdi? Fatih Bayhan: Evlilik srecinde Latife Hanm'n yklendii bir misyon var Atatrk kafasnda Trk kadnna bir rol buluyor ve Latife Hanm da bu role ok uygun Onunla evlenme fikriyle zmir'den ayrlyor Ankara'ya gidiyor Daha sonra Salih Bozok 'a "Benim azmdan Latife Hanm' ho tutacak mektuplar yaz " diyor Hatta Latife Hanm Atatrk zmir'den ayrlrken "Paam beni de Ankara'ya alr msn? Size yakn olaym tercmanlnz yaparm" diyor Paa da "Hibir yere ayrlma benden haber bekle " diyor Bu sze Latife Hanm ok balanyor Hatta aileden gelen baz rivayetlere gre Atatrk'n Latife Hanm'a zmir'de kald 3 hafta boyunca 3 defa evlenme teklifi ettii syleniyor Ve daha sonra Atatrk Ankara'da Latife Hanm' ok beeniyor Dnte etrafndakilere Latife Hanm'dan bahsediyor "Latife Hanm' nasl buldunuz diye tek tek soruyor ankaya'da Atatrk Latife Hanmdan holanyor deniliyor Bunun zerine teden beri mrvvetini greyim diyen annesi "Sayn Paam! Makbule evlendi seninde mrvvetini greyim" diyor Rahatszlannca srarla zmir'e gidip kz grmek istiyor Bu maksatla zmir'e geliyor Latife Hanm ile karlayor 20- 25 gn
7/3/2012

Page 4 of 71 arlyor Zbeyde Hanm' Soru: Zbeyde Hanm, Latife Hanm'dan holanmyor sanrm Fatih Bayhan: Zbeyde Hanm mesela Fikriye Hanm'nda Atatrk'e kar hisleri olduu farknda hatta onu evden uzak tutmaya alyor Yani Zbeyde Hanm Atatrk'n hayatnda ok belirleyici Tam bir Osmanl kadn Zaten Fikriye Hanm'a onay verseydi Atatrk belki de Fikriye Hanmla evlenecekti Ama Fikriye Hanm'a onay vermedi Zbeyde Hanm "Olmaz bu i Salih Paa'ya bildir " diyor Tabi birka gn sonra vefat ediyor Salih Bozok Atatrk'n Latife Hanm ile evlenmesini istiyor Ve Atatrk'e "Zbeyde Hanm Latife Hanm' beenmitir" diyor Tabi burada aileden aldm ok zel bir bilgi var Zbeyde Hanm vefat etmeden nce Latife Hanm'dan bir sz istiyor "Bana Atatrk'n salyla ilgileneceine dair sz ver" diyor Yani Latife Hanm'n Mustafa Kemal'in ikisine yapt mdahaleler annesine verdii szden kaynaklanyor Soru: Bu yzden de ok tartyorlar zaten tartmalarn ilk balama nedeni de iki deil mi? Fatih Bayhan: Tabi iki ok etkiliyor 29 Ocak 1923 de evleniyorlar 3- 4 gn sonra zel trenle Edremit ve Balkesir'e gidiyorlar Yolda hatralarn anlatyor Latife Hanm Odada tek kalyor Atatrk arkadalaryla poker oynuyor O zamanlar evliliklerine fazla ses karmyor Zaten olduka gen 24 yanda biri Evlendiklerinde Atatrk 41 yanda Bir sre sonra sal bozulunca Atatrk kalp krizi geiriyor Doktorlar iki ve sigaray azaltmasn hatta hi kullanmamas gerektiini sylyorlar Latife Hanm, Atatrk' alp zmir'e getiriyor Onunla ok yakndan ilgileniyor ve sal dzeliyor Baz yerlerde Atatrk Latife Hanm'dan ayrlmasayd daha uzun mrl olurdu bile deniliyor Soru: Atatrk ve Latife Hanm balayna ktklarnda belki de ilk tartmalarn yayorlar Latife Hanm makam aracnn soluna oturuyor Paa da bu ie ok bozuluyor yle deil mi? Fatih Bayhan: Adana gezisinde oluyor bu Latife Hanm zgveni ok yksek bir hanmefendi Fotoraflara dikkatli bakarsanz Paa'nn yannda ayak ayakstne atan bir hanm Bazen erkeklerin ierisinde onun koluna giriyor Bu tavr eletiri konusu da oluyor Kadnn ne ii var diyorlar 1923 1924 yllarnn toplumunu dnrseniz o zamana kadar hibir sultan trene binip Anadolu'ya almam Atatrk bu konuda da bir ilki gerekletiriyor Seyahatlere hanmyla birlikte kyor Latife Hanm'dan ayrldktan sonra onun boluunu Afet nan, Sabiha Gken doldurmutu Mutlaka bir hanm vard Burada Ata'nn ok farkl niyetleri var Gittii vilayetlerde organizasyonlara kadnlarda katlsn istiyor o yzden kendide mutlaka bir eiyle katlyor Kadn erkek ayrm ile ilgili kafasndaki o deiiklik oturtmaya balam oluyor Adana gezisinde giderken yolda Latife Hanm ok kzgn nk yine odada tek kalm Ata br vagonda arkadalaryla poker oynuyor Adana'ya indiklerine makam aracnn soluna oturtuyor Gezileri yapyorlar Latife Hanm kplere binmi vaziyette Atatrk'e milletin yannda bir ey diyemiyor nk birka yerde mesela Konya duranda Kemal! diye sesleniyor Atatrk ok rahatsz oluyor "Bana milletin yannda ismimle hitap etme" diyor Trk toplumunda biliyorsunuz hanmlar elerine isimleriyle hitap etmezler O akam Adana'da Suphi Paa Kona'nda ok ciddi bir tartma yaanyor Soru: Tartmalarndan bahsettik, Latife Hanm'n inat bir kadn olduundan bahsettik, ikiyi syledik Tm bunlarn dnda baka bir sylenti daha var Latife Hanm'n Paa'y kaldramad, nasl birisiyle evlendiinin farknda olmad Ben buna inanmak istemiyorum Bu kadar kltrl ve entelektel bir kadn nerde nasl davranacan da biliyordur herhalde yle
7/3/2012

C:\Users\eackman\Documents\Latife.docx

Page 5 of 71 deil mi? Fatih Bayhan: Tabi bu toplumda yaygn bir eletiri bir kanaat ama Latife Hanm' yakndan tanynca bu eletirinin aksi olduunu gryorsunuz Latife Hanm, kiminle evli olduunun farknda Ama 1952'de kendisiyle yaplan bir mlakatta "ocukluk ettim biraz martmay bilebilseydim" szleriyle pimanln da belirtiyor ok zeki bir kadn latife hanm Soru: Boanmadan hemen nce sorulan bir soruya yle bir cevap veriyor "Kocam bensiz yaamaya ikna edildi " Bu aslnda ok byk bir aklama Birok eyi akla getirebilecek bir ifade Fatih Bayhan: Bu mlakat zmir'de New York Times gazetesine veriyor Kocam bensiz yaamaya ikna edildi diyor Yani yaanan hadiselerden sonra Atatrk'e Latife Hanm ile yapamayaca telkinleri yaplyor Yakn evreden bu konuda Kl Ali ok sulanr Kl Ali'nin bu evlilii bitiren insan olduu sylenir Soru: Latife Hanm ayrldktan sonra neden hi konumad? Bu da bir sr dedikoduya sebep oldu Mektuplar en azndan bunlara bir son vermek iin de olsa alamaz m? Fatih Bayhan: Tabii Ailenin yetkisinde bir konu bu Aile bu konuda ok titiz davranyor Ve byle davranarak birok eyi gslemi oluyor Soru: Alma sresi dolmasna ramen ailenin amak istemedii sandukada neler var? Fatih Bayhan: Sandukada Latife Hanmn tuttuu gnlkler var 5 cilt civarnda ok ili bir kadn Yaad mutluluklar, aclar ktlara dken bir kadn Zaten kitabn adn da Latife Hanmn Ktlar koydum Yazd tm mektuplar var Mektup konusu Latife Hanm iin ok enteresan bir konu Kader izgisinde Mesela, Yunan galinde zmire geliyor
C:\Users\eackman\Documents\Latife.docx

Valiye Valim ben inandm Mustafa Kemal ve ordusu zmire gelecek diye bir mektup yazyor Bu mektup valiye ulaacana Yunanl komutanlarn eline geiyor Bu sefer Latife Hanm ablukaya alyorlar Mektup konusu genliinden bu yana Latife Hanmda hep kaderini belirleyici bir etki yaratm Mesela, Atatrk ile sokakta kavga ediyorlar Ertesi gn Atatrk Latife Hanm Ankaraya gnderiyor Kayseriye varmadan nce Latife Hanm yolda bir mektup kaleme alyor ok ili, yaanan tartmalardan dolay zr dileyen bir mektup Bu mektubu Kayseride Garnizon komutanna veriyor; Bunu paaya ulatrn diyor Paa Kayseriye gelmeden nce mektup eline ulayor Mektubu okuyunca duygulanyor O keskin Mustafa Kemal gidiyor yerine yumuam Mustafa Kemal geliyor Bu mektup sayesinde yeniden birleiyorlar Yani mektupla Latife Hanmn kesitii birok nokta oluyor Soru: Ben baka bir soruya geleceim Fikriye Hanm, Atatrk'n kadnlar arasnda en ok merak edilen isimlerden biri Onunla ilgili de ok fazla ey bilmiyoruz Ama ok zc bir sylenti var Meseleyi aydnlatmak adna soruyorum Fikriye Hanm'n lmnde Latife Hanm'n etkisi oldu mu? Fatih Bayhan: Tabii Latife Hanm kkn yeni hanmefendisi olarak Ankara'ya geliyor Fikriye Hanm, Almanya Mnih'te verem tedavisi gryor Ve Atatrk'n evlendiini smet Paa'nn telgrafyla reniyor ok ierliyor nk baz rivayetlere gre Mustafa Kemal Fikriye Hanmla gizli bir evlilik yapyor ahitleri var bu evliliin fakat annesinin rzas olmadan bunun duyulmasn istemiyor Mustafa Kemal'in yapt bu evlilik gizli kalyor Soru: Yani Fikriye Hanmla evlendi mi? Fatih Bayhan: Evlendiklerine dair belgeler var, bilgiler var Fikriye Hanm'n akrabalaryla grmelerimiz oldu Yaplan mlakatlarda da ortaya kyor Tabii, Fikriye Hanm'la ayrlkta veremin ok etkisi var
7/3/2012

Page 6 of 71 Atatrk'n doktoru "Ayn bardaktan bile imemeniz gerekiyor Paam" diyor Fikriye Hanm Almanya'ya tedavi iin istemeyerekte olsa gnderiliyor Evlilii duyunca Mnih'ten kayor stanbul'a geliyor stanbul valisine geldiini bildirince, Vali Bey hemen acele bir telgrafla Mustafa Kemal'e bilgi veriyor "Paam Fikriye Hanm Ankara'ya gelmek istiyor" diyor Paa bunun zerine cevap olarak telgraf yolluyor "Ankara'ya gelmesine engel olunuz" diyor Tabi Fikriye Hanm'a zabt tutuluyor gitmesin diye Soru: Latife Hanm'n bu olaydan haberi oluyor mu? Fatih Bayhan: : Latife Hanm'n bu olaydan haberi yok Bunlar hep gizli telgraflar Elimde var hepsi Fakat Fikriye Hanm evinde misafir kald bir ailenin kznn kimlii ile trene bilet alyor ve Ankara'ya geliyor Aslnda Latife Hanm Fikriye'nin durumuna ok zlyor Soru: nk Latife Hanm da az ok ayn eyleri yaam ve Atatrk'e k olmu bir kadn Fikriye Hanm gibi Fatih Bayhan: : Evet, bir kadn olarak onun yaadklarna zlyor Aslnda tepkisi de biraz ondan Onun lme ya da ldrlmesi hadisesinde dorudan veya dolayl olarak etkisi olmayan birisi Soru: Atatrk'le Latife Hanm boandklarnda basn bu konuya hibir ekilde yer vermedi Sizce basn, Atatrk tarafndan m susturuldu? Fatih Bayhan: : Atatrkn buna mdahale ettiini sanmyorum ama sanrm basn biraz bu haberleri ilemek istememi Mesela evlendiklerinde ok gzel haber yapan Vakit gazetesi var Mesela u olay basn ok fazla iliyor Evlendikten 1 ay sonra Atatrk byk nutkunu hazrlnda Latife Hanmn ok byk bir katks oluyor Latife Hanm
C:\Users\eackman\Documents\Latife.docx

alma bittiinde; Paam bu nutku mecliste dinlemek isterim diyor Bunun zerine Paa Latife bana ok gzel bir ey hatrlattn Zaten bunu yapacaktm Yarn sende meclise geleceksin Ancak bunu hi kimseye syleme diyor Bir kadn ilk defa devletin idare edildii bir mekna gelecek Bugne kadar yle bir ey olmamt Atatrk ertesi gn sabah erkenden meclise gidiyor Bir kadn meclise getirme eletirilerini gslemek iin Bursa eski mftlerinden Servet Efendi Bursa milletvekili onun davetiyle daha diplomatik blme Latife Hanm davet ediyor Bylece eletirileri yok etmi oluyor Servet Efendi davet etti havas esiyor Tabii, Latife Hanm meclise girince herkes ok oluyor aryor Btn yerli yabanc basn orada Ertesi gn ki Vakit gazetesi de bunu manet yapmtr Latife Hanm ile Atatrkn meclisin kapsnda verdikleri poz (Elindeki fotoraf gsteriyor ) Soru: imdi baka bir fotorafa geeceiz Latife Hanm'n zel ektirdii bir fotoraf var sizinde kitabnza kapak olan fotoraf Bu fotoraf evlenmeden nce ekiliyor Evlendikten sonra Latife Hanm kapanyor Boandnda ise tekrar alyor Fatih Bayhan: : Evet Soru: Barts meselesi her ktnda tekrar tekrar Latife Hanm'n bartsn tartyoruz Bir de sizden dinleyelim Latife Hanm akt neden kapand? Yoksa kapanmasn Atatrk m istedi? Fatih Bayhan: : Latife Hanm ok entelektel bir kadn Toplumun deerlerini biliyor Bakn Pariste okurken ba ak bir hanmefendi Aile de kendi ierisinde evin, kkn ierisinde ba ak bir aile ama sokaa karken daha farkllar O dnemde de bu dnemlerde olduu gibi byk ehirlerdeki dini sosyal yaamla ehir ve kylerdeki sosyal ve dini yaam ok farkl Mesela, bugn Erzurumun kylerine ve merkezine gidin sosyal yaam daha farkl
7/3/2012

Page 7 of 71 ama Ankaraya geldiinizde daha farkl O dnemlerde de yle Byk ehirlerde yaayan hanmlar sosyal hayatta kyde yaayan hanmlardan biraz daha ndeler Sosyal hayata katlyorlar Latife Hanm ninesiyle zmire Yunan igali srasnda geldiinde kapalyd Ama kke ktnda kkn hanmefendisi olduunda hi ak poz vermemitir Kapanmay kendisi istiyor toplumun deerleriyle atmamak adna, Atatrke laf getirtmemek adna yapyor bunu Soru: Atatrk'n Latife Hanm'a verdii bir hediye var ok anlaml bir hediye Nikhta veriyor sanrm Deil mi? Fatih Bayhan: : Nikhlar kylyor zmirde Tabi orda ok ho bir an yaanyor Biliyorsunuz nikh srasnda mehir veriliyor Atatrke eyh-l slam Efendi Paam mehir olarak ne vereceksiniz diyor Atatrk 10 dirhen gm veriyor 10 dirhen gm o zamanlarda fakirlerin nikhlarnda kullanlan bir rakam ok dk bir rakam Kazm Karabekir aryor Paam ucuza kapattnz diyor Orada sava srasnda srekli kendi boynunda bulunan kk bir Kuran- Kerimi var Onu karp Latife Hanma dn hediyesi olarak veriyor Onun boynuna takyor Bir ey rendim ve ok zldm Aile mensuplaryla birlikteydik 2004 ylnda bir hrszlk yaanyor zmirde Atatrkn Latife Hanma hediye ettii Kuran- Kerim alnyor Enteresandr sadece onu alyorlar Soru: Kitapta baka aklarda var Bu iliki ile ilgisi olduu dnlen ilikiler var Atatrk bizzat Vahdettin paann kz Sabiha Sultana evlilik teklifi ediyor Bu teklifi ve o srete yaananlar anlatr msnz bize? Fatih Bayhan: : Atatrk'n hayatnda evlilik teklif ettii birka kii olmu Genlik yllarnda Hatice Hanm ocukluk yllarnda bir komu kz Soru: Hatice Hanm meselesine de gelelim Ama nce Sabiha Sultan nk Vahdettin
C:\Users\eackman\Documents\Latife.docx

tartlan bir padiah Atatrk'n kzna evlenme teklifini etmi olmas olay daha da enteresanlatryor Fatih Bayhan: : ncelikle Sabiha Sultan bu evlilii istemiyor Vahdettin Paa ile Atatrkn daha nce tanmlklar var Birlikte Almanyaya gidiyorlar Vahdettin yolculuk esnasnda Atatrk ile ba baa ok zel eyler konuuyor Bunlar artk tarihi kaytlarda da yer alyor Orada Mustafa Kemal Sultanm Anadolu kt durumda bu Almanlar bizim gzmz boyamasnlar Sizden ricam udur; Genel Kurmay Bakanln kendinize balayn beni de yannza komutannz yapn diyor Vahdettin nce scak bakyor Enver Paa, Talat Paa Mustafa Kemali sevmiyorlar Mustafa Kemalin ok talepleri oluyor Ve syledikleri de kyor Zaten Samsuna gitmeden yaplan son grmede bunlar sylyor padiah Kznn istemesinde de padiah, kz Sabiha Sultan Enver Paann saraya damat olmasndan rahatsz nk iplikler bozuluyor Sknt var Dardan yeni bir damat gelsin istemiyor Soru: Birde bu dardan gelen damat Mustafa Kemal olunca! Fatih Bayhan: : Tabii istemiyor Ama bakn sonra ne oluyor Biliyorsunuz 3 Mart 1924 ylnda Osman oullar yurt dna gnderilince Sabiha Sultan var bunlarn ilerinde Vahdettin de var Vahdettin bu gidii kolay hazmedemiyor Ve Sabiha Sultana bir ricada bulunuyor; "O seni severdi sen ricac olursan bizim baz taleplerimizi yerine getirir" diyor Sabiha Sultan ricac oluyor Byle olaylar geliiyor sonraki zamanlarda Soru: Gelelim Hatice Hanm meselesine Fatih Bayhan: : Evet, genlik yllarnda da Hatice Hanm var Bir ksmn yazdm ama bu rportajda tarihi bir belge kalsn diye anlatma ihtiyac hissediyorum Atatrk birka sefer Hatice Hanm istetiyor Fakat aile vermiyor Niye vermiyor? nk Mustafa
7/3/2012

Page 8 of 71 Kemal o yllarda padiaha kar oluan hareketlilik ierisinde Hatice Hanmn ailesinden bir kiide sarayda alyor Bu Mustafa Kemal kimdir aratrn diyorlar Saraydaki adam; Ben sarayda komutanlar konuurken duydum Bu adam padiaha kar bir adamdr ve bu muhtemelen srecek Sakn bu adama kznz vermeyin diyor Bunun zerine aile Hatice Hanm Atatrke vermiyor ve g ediyorlar 56 yl sonra Mustafa Kemal yeni Trk Cumhuriyetinin kurucusu oluyor Atatrk, 1934 ylnda kadnlara seme ve seilme hakkn verilen ilk seimde 17 kadn seiyor Bu 17 kadnn iinde ankaya milletvekili olarak Hatice Hanm yer alyor Soru: ok ho bir tevafuk olmu Kitap bu kadar siyasi olayn glgesinde hazin bir ak anlatyor Fatih Bayhan: : Kesinlikle Soru: Peki siz neden einize ithaf ettiniz? Fatih Bayhan: : Tabii Latife Hanm Trk kadnnn modernleme tarihinin balangcdr ok iddial bir sz ama yledir Bugn baz insanlar baz yerlere ho grnme amacyla Latife Hanm sulayabilirler ama bu olayda ok tabi ve insani olarak yorumluyorum Atatrk de nihayetinde bir insand Bu evliliinde ne kadar insani olduunu gryoruz Bakn ok enteresan bir ey syleyeyim Latife Hanm ile evlenmiler, evliliklerinin drdnc aynda Konya, Adana, Mersin gezisine kyorlar lk defa devletin bandaki bir insan Anadoluya iniyor ve yannda ei de var Anadoluda ki valiler ne yapacaklarn nasl karlayacaklarn aryorlar Mersine vardklarnda belediye reisi byk bir krs yaptrm, krsde iki sandalye var biri Atatrk biri Latife Hanm iin Oraya kp hakla konusunlar diye meydann ortasna byk bir krs yaptrmlar Atatrk oraya varnca O ne? Padiah m geldi sandnz? diyor Halk iin ayrlan saman sandalyelere oturuyorlar Latife Hanm ile Bunu niye
C:\Users\eackman\Documents\Latife.docx

sylyorum biliyor musunuz? Bu anlamda bugn ki siyasetilere ders veriyor Halka tepeden bakmayn, halkn iinde olun, kadnlara saygl olun diyor Bunlar ok nemli Atatrk Latife Hanmdan ayrldktan sonra Gksu Parknda karlayorlar Birbirlerine hite kt bakmyorlar Arkalarndan konumuyorlar Soru: Ama Atatrk ben bu evlilii baaramadm demekten de geri kalmyor Fatih Bayhan: : Onu kzgnlk annda sylyor Kzdmzda hepimiz bir eyler sylyoruz Bende sylyorum Kzgnlk annda sylenenler saylmaz Yani o sz Tokat'ta ki tartmada sylyor Milletvekili var Vali var Akam yemek yiyorlar Latife Hanm'n derdi Atatrk ' fazla imeden yukarya karmak ki de bir "Hadi Kemal kalkalm" diyor ayaa kalkyor Soru: Latife Hanm bir nevi dadlk yapyor Paa'ya Fatih Bayhan: : Yani ok koruyucu, sahiplenici normal yani bir kadnn ei iin bu tavrlar normal Latife Hanm kalkyor Mustafa Kemalde ses yok Bir sre sonra Latife Hanm kalkp gidiyor Yukar kyor ayaklarn vurarak Ahap ev olduu iin ok ciddi sesler kyor Tabi, Latife Hanmn yapt da belli Atatrk Salih Bozok a git bak bakalm hangi hizmeti yapyor bu terbiyesizliidiyor Misafirlerine mahcup olmamak iin hizmeti yapyor demeye getiriyor Ama herkes biliyor tabi Latife Hanmn yaptn Salih Bozok kyor Bir sre sonra ayaklar yorulunca kesiyor tabii te orada Ordular idare ettim ama bir kadn idare edemedim diyor Soru: Ali avu'un hatratlarnda ok kritik bir sz var: "Biz kkn hanmn Fikriye Hanm bilirdik" diyor Fatih Bayhan: : Evet bunu sylyor Ali emir eri "Fikriye Hanm' kkn hanmefendisi bilirdik" diyor nk Fikriye Hanm vard
7/3/2012

Page 9 of 71 Soru: Bir de sanrm Atatrk'n evresindekiler Fikriye'ciler ve Latife'ciler olarak ikiye ayrlyorlar Doru mu bu? Fatih Bayhan: : Biraz yle nk emir eri Fikriye Hanm' istiyor Salih Bozok Latife Hanm Kke Latife Hanm gelince emir eri Paaya kyor beni baka yere tayin edin deyip gidiyor Soru: Kyaslama yaparsak Fikriye Hanm ok gzel bir kadn Latife Hanm iin ayn eyi pek syleyemeyiz Fatih Bayhan: : Atatrk Latife hanm iin "Gzel olsayd evlenmezdim zaten" diyor Az nce de syledim Atatrk'n kafasnda bir Trk kadn modeli var Latife Hanm bu modele uyuyor k olduu iin deil, yannda kltrl biri olsun istedii iin evleniyor nk bakn yabanc lkelere verdii mesajda Latife Hanm'n ok byk etkisi var Latife Hanm'n 6-7 dil bilmesi yabanc basnda byk yank yapyor Hatta Atatrk kalp krizi geirdiinde stanbul gazetelerinde Atatrk rahatsz Reis-i Cumhurlua Latife Hanm gesin diye yazlar yazlyor Bundan da Atatrk'n yanndaki baz insanlar rahatsz oluyor Soru: Atatrk'n rahatszlndan bahsetmiken Atatrk vefat ettiinde Latife Hanm Antkabir'e bir ey gnderiyor Nedir bu? Fatih Bayhan: : Antkabir'e bir gl gnderiyor Ve bu gln kimden geldiini syleme onlara diyor Soru: Latife Hanm ldnde ise devlet erkn trene katlmyor Fatih Bayhan: : Evet, bakn bugn hala Latife Hanm konusu aldnda yetkililer ya konumazlar ya baka eyler sylerler Soru: Biliyorsunuz Latife Hanm'n mezar Edirnekap'da mezar grevlisi sadece iki kiinin ziyarete geldiini sylyor Ve mezar
C:\Users\eackman\Documents\Latife.docx

tanda Latife Uaki yazyor Atatrk'n eski ei olduu belirtilmiyor Kimse tarafndan bilinmiyor Latife Hanm'n mezar gizli mi tutuluyor? Fatih Bayhan: : Gizli tutma yok Bakn 1970 ylnda Trkiyede ok ciddi bir kuraklk yaand biliyorsunuz Kmr, ya karneyle verildi O dnemde Latife Hanmn kknde kmr bitiyor Latife Hanm kmr talebinde bulunuyor Ve Atatrkn eski ei olduuna dair bir evrak gsteriyor Oradaki yetkili Atatrkn eski ei olduundan bana ne diyor Ve bunun zerine Latife Hanm 1970 de kkten ayrlyor Harbiyede ki eve gidiyor ok nemli bir ey sylyorum Buna ok ierliyorlar Bir vurdumduymazlk bir nemsememelik var Aile bu durumdan ok muzdarip Herkes yz evirince bunu kaldramyorlar ve stanbula g ediyor Uaki soyadnn da ayr bir hikyesi var Latife hanm, Latife Gazi Mustafa Kemal adn kullanyor ve son yazd mektupta da bu ad var Bu mektuplara hi cevap gelmiyor Ve Atatrkn Latife hanmdan zel bir ricas var Mustafa Kemal soyadn kullanma diyor Ailenin soyad olan Uaki soyadn kullanmasn istiyor Uaki Arapa da klar anla mina gelmektedir ouldur Ve aile de o ifadeyi kullanyor Rportaj: Seda ennik

Gazi'nin hayatndaki kadn Atatrk' ok seven kadn ve yaamlarnn Atatrk'e bakan yz Lideri lider yapan kadn Sargl'den gelen Yrk kz, kk elmack kemikleri, mavi ve ate gibi yanan gzleriyle Altaylar'n izlerini tayordu yznde. Altaylar'dan gelen Zbeyde'nin ailesi Selanik yaknlarndaki Langaza Kasabas'na yerlemi, hayatlarn burada srdrmeye balamt. Zbeyde, 1871 ylnda Konya ve Aydn'dan Makedonya'ya yerlemi Kocack Yrklerinden Ali Rza Efendi ile evlenmiti. Zbeyde'nin Ali Rza Efendi ile kurduu yuva,
7/3/2012

Page 10 of 71 Osmanl Trk'nn yoksullua dm halinden nasibini alsa da onurlu bir hayatn izlerini tayordu. Zbeyde, Mustafa doduunda neredeyse otuz yandayd; renim grmemi olmasna ramen ailede hakim rol stlenmiti. Uzun boyu, gl gvdesiyle ve lepiska gibi sar salaryla, grbz bir bedenin haysiyetine sahipti. inden km olduu verimli topraklar gibi salam ve verimli bir hayat anlay vard. Keskin bir zekaya ve muhakeme gcne sahip olan Zbeyde Hanm, ayn zamanda vatanperver ve dindard. Btn Trk kadnlar gibi o da bir erkek ocuk istiyordu. Mustafa doduunda ok sevinmiti. Mustafa byrken srekli onu okar ve martrd. Mustafa, okul ana geldiinde babas onun tccar olmasn, Zbeyde Hanm ise din adam olarak yetimesini istiyordu. Bu sralarda Ali Rza Efendi anszn ld. Onun lm aileyi be kurusuz brakmt. Bu yzden Zbeyde Hanm evini kapatp, Selanik yaknlarndaki Lazasan adl kyde iftilik yapan erkek kardeinin yanna gitti. Olunun eitimi onu ok ilgilendiriyordu; fakat onu okutacak maddi gc yoktu. Bu yzden Zbeyde Hanm kz kardelerinden birini olunun okul masraflarn karlamas konusunda ikna etti. Mustafa ileriki yllarda annesi istemese de, daysnn da destei ile askeri mektebe gitti. Yllar ilerliyordu. Mustafa askeri hayata atlmt ve ok da baarlyd. Bu sralarda Zbeyde Hanm ikinci evliliini yapmt ve maddi durumu da hayli iyiydi. lke kzmaya balamt. Zbeyde'nin Mustafa's cepheden cepheye kouyordu. Zbeyde Hanm ikinci eini de kaybetmiti. Yalanmt artk. Mustafa, stanbul'dan bir ev kiralayarak annesini ve kzkardei Makbule'yi stanbul'a getirtti. Zbeyde Hanm altmn zerindeydi. Geen yllarda imanlam, gzleri neredeyse tamamen kr olmutu. Mustafa, bu youn ilerinin arasnda yine de annesini ziyaret ediyor, onun elini pp duasn alyordu. Zbeyde de olunun yzn yal elleriyle okuyor ve alyordu. Olunun baarlar bir anne olarak onu ok bahtiyar ediyordu.
C:\Users\eackman\Documents\Latife.docx

Olunun kendisini stanbul'a getirmesine sessizce raz oldu; ama orada hi huzur bulamad. Selanik'te akrabalar katledilmiti, evi elinden gitmi, sahip olduu her eyi yitirmiti. leriki yllarda Mustafa, ankaya'ya yerletiinde Zbeyde Hanm da stanbul'dan Ankara'ya olunun yanna yerlemiti. Ankara'da btn gn boyunca kedeki divana bada kurup oturuyor, Mustafa'nn ocukluunu, Selanik'teki gnleri dnyordu. Bir gn Mustafa cepheden dndnde Zbeyde Hanm oluna "Mustafam, evlen artk." diye devaml srara balamt. nk lmeden nce Mustafa'snn mrvvetini grmek istiyordu. Mustafa annesinin, evlenmeyi dnd kz olan Latife Hanm'la tanmasn istiyordu. Bu yzden annesinin hem Latife Hanm'la grmesi, hem de iyilemesi iin zmir'e gnderdi. Anne Zbeyde, zmir'e vardnda Latife'ye olundan selam, bir de Sakarya isimli at hediye getirmiti. Latife, Zbeyde Hanm'a ok iyi ve ok kibar davranyordu; ama bir trl Zbeyde Hanm'n gzne giremiyordu. Zbeyde, Latife'nin olunu rtbesi iin sevdiini dnyordu ve kendi kendisine soruyordu: Acaba Mustafa's sradan bir asker olsayd, Latife, oluna ayn ilgiyi gsterir miydi? Zbeyde olu iin ne Fikriye gibi sklm pklm bir gelin, ne de Latife gibi yapmack hareket eden birini istiyordu. Zbeyde Hanm olu gibi marur, onun gibi tek, onu gerekten seven bir gelin istiyordu. Latife hakkndaki olumsuz izlenimlerini Bayaver Salim Bey'e iletti. Ancak oluna iletmeye mr yetmedi. Hayatta btn kadnlar, annesi Zbeyde Hanm haricinde, Mustafa'y hep makam, rtbesi ve liderlii iin sevmiti. Mustafa'y, Mustafa olduu iin seven, ruhunun derinliine inebilen yalnz annesi Zbeyde Hanm'd. Mustafa Kemal, annesinin lm zerine zmir'e geldi. Cenazeden birka gn sonra da Latife Hanm'la evlendi. Kaynaklar: 1- Bozkurt-H.C.Armstrong 2- Atatrk'le 1000 Gn, Nezihe Araz lk ve son e: Latife
7/3/2012

Page 11 of 71 Latife Hanm. Nam- dier Uakizade Latife. Bilinen ilk ve en nemli zellii Gazi Mustafa Kemal'in nikahl ei oluu. Sadece iki yl sren ve Gazi'yi bir hayli ypratt sylenen bu evlilikle ilgili pek fazla kaynak bulunmuyor. Yaynlanacak baz yaz ve makalelere ise Latife Hanm "Benim zel hayatmdr "diyerek birok yayna engel olur; ancak ilk kez smet Bozda, "Biz sizin hayatnz deil; Atatrk'n evlilik hikayesini yazdk ve yaynladk."diyerek yayn srdrr. Ardndan Halit Refi'in ayn ierikli senaryo tarznda eseri gelir. Latife Hanm'n halk arasnda bilinen en belirgin zellii kskan ve hrsl oluu. zmir'in nl ailelerinden Uakizadeler'in byk kz Latife Halit Ziya Uaklgil'in de yeenidir. Yurt dnda eitim grm, birden fazla yabanc dil bilen ateli bir bamszlk taraftardr. lkenin bamszln kazand gnlerde ailesiyle birlikte Fransa'da bulunurken yaad cokunun etkisiyle tek bana zmir'e dnebilmi, yaananlara ahit olmak istemitir. Kklerinin 20 gn Gazi'nin karargah olarak kullanlmasna imkan tanmtr. Dzenli, tertipli ve displinli kiiliiyle ilk anda Gazi'nin dikkatini ekmitir. Gazi'yle evlilii dleyen Latife, Gazi'nin annesinin salk problemi yznden zmir'e ve zellikle de kke gndermesiyle karlmayacak bir frsat yakalar. Zbeyde Hanm' ok iyi arlayp, her isteini yerine getirince lunun kendisiyle evliliini onaylayacan dnr. Gazi'nin zihninde de evlenme fikri domutur. Annesini zmir'e gnderi gayesi de budur; ancak daha dne kadar kendi konumundaki biri iin evliliin uygun olmadn dnen Paa iin deien nedir? Evet "Gazi artk olumakta olan yeni bir devletin bandadr. Yaplmas gerekli pek ok ileri vardr. Kadn toplum hayatna, i hayatna, sokmann sosyal ve ekonomik, yararlarn, daha Sofya'dayken savunmutur. Kadn, erkein yardmcs yapacaksa , nce kendi karsn buna altrmaldr. Ayrca 42 yandan sonra kendisinin de dzenli bir hayata ihtiyac olacaktr." Ancak Zbeyde Hanm, Latife'yi yardmseverlii, saygl oluu, gzellii gibi
C:\Users\eackman\Documents\Latife.docx

birok ynyle beense de ksa srede bu kzn oluna deil; onun rtbesine ak olduunu anlar. Latife, byk hanmefendi olmak istemektedir. Kendisi de gerekte kimi ve niye istediinin farknda deildir. Zbeyde Hanm bu dncelerini Bayaver Salih'e (Bozok) aar; ancak bu dncelerini oluna syleyemeden hayata gzlerini yumar. Salih ise bandan beri evlilikle sonulanmasn istedii bu konuda Zbeyde Hanm'n dncelerini Gazinin de dikkate almayacan dnerek bu srr gizli tutar. O Artk "Latife Gazi Mustafa Kemal"dir Ve beklenen evlilik gerekleir; ancak bu evlilikte kylan nikah ilk kez hoca tarafndan deil, kad tarafndan kylr. Gazi'nin bundaki gayesi Medeni Kanun'a girecek olan nikah biimini balatmak ve nikah dini formdan karp hukuki forma sokmaktr. lk dnemler mutluluk iinde yzen ift, yurt gezilerine birlikte kar. Latife, grd youn ilgiden hayli memnundur. Ancak kadnlarn ve kzlarn Gazi'ye gsterdikleri yaknlktan hayli mustariptir. Zaman zaman bu konuda problemler yaanr. Latife, Meclis almalaryla da yakndan ilgilenr. Meclis'te dinleyici olarak girme iznini alr Paa'dan. Bu, onun iin muhteem bir zaferdir. Meclis'e giren ilk Trk kadndr artk o. Orada grd ilgi de onu ok onurlandrr. Ancak hzn alamaz vekil deiimi gndeme gelince vekillie adayln koymak ister. Gazi buna kar kar, onu evinde istediini belirterek "Meclis'e kadn vekil bulunur; ama bana senin gibi bir latif (ona bu ekilde hitabederdi) bulunmaz."der. Evlilik atrdamaya balar Yurt gezileri ve buralardaki kadnlarn Gazi'ye olan ilgisi, artk Gazi'nin ona kar ilgisizlii, memleketle ilgili ald kararlardan bahsetmemesi, Gazi'nin adeta tutkunu olan Fikriye'nin evlerine gelii Latife'yi ileden karan, mutsuz klan eylerdir. O, bir devlet adamyla evli olmann ne kadar zor bir i olduunun farkndadr; ama bir kenara sinip oturacak karakterde de deildir. Ne olursa olsun onu arkadalarnn ve ilerinin arasndan ekip alacaktr. Bu dnceyle yapt davranlar Gazi'yi rahatsz eder. zellikle gittikleri yurt gezilerinde ve kke gelen misafirlerle toplantdayken Latife'nin
7/3/2012

Page 12 of 71 st katta topuklaryla yere vurarak sabote etmesi Gazi'yi ileden karrken, arkadalar arasnda "topuk senfonisi" adn almtr. Gazi kendisini uyarr ve vazgeirmek iin boanma tehdidinde bile bulunur; ancak ilk kzgnlktan sonra saman alevi misali snen Latife piman olur. Ayn davranlar tekrarlayan Latife tta Gazi'nin ark harekatndan dnen askerlerle bahede konumasna dayanamaz ve herkesin iinde "ki arkadalarnla yarenlik bitti, imdi askerlerle mi ili dl oluyorsun? Koskoca adamsn ayp."diye kocasna barr. Barda taran bu son damla onun son szl tepkisi olur. Bylece 29 Ocak 1923'te yaplan Gazi-Latife evlilii 5 Austos 1925'te sona erer, dillere destan bir ak bylece snp gider. Kaynaklar: 1- Gazi ve Latife- smet Bozda 2- Gazi ile Latife-Halit Refi Glge gibi yaad, sr olarak ld Fikriye, Paa'sna adad hayatn, onun glgesinde sessiz sedasz yaad. lm ise nereden geldii sr olan kurun sesinin lmcl elinden oldu. O ki ankaya Kk'nn ilk ev sahibesiydi. Kurtulu Sava'nn gnll bir neferi... Hikayesi ise oka hznl... nce ruhlu, duygulu bir kz Fikriye Hanm, Mustafa Kemal'in vey babasnn yeenidir... 1897'de Selanik'te dodu. Babas 4 ocuuyla birlikte onu Bat kltryle yetitirdi. nce ruhlu ve duygulu bir yapya sahip olan Fikriye, Mustafa Kemal'le tant andan itibaren, bu gsterili askere hayranlk duydu. Kendisinden 16 ya byk olan Mustafa Kemal'e o gnlerde 'aabey' diye hitap eden Fikriye, vey babasnn lmnn ardndan ailesiyle birlikte stanbul'a geldi. Uzunca boylu, gzel, endaml gzleri ve baklar etkili, zarif, kumral gzeli bu gen kz, Zbeyde Hanm'n en byk yardmcs oldu. Fikriye, 16 yana geldiinde 'Aabeyi' Mustafa Kemal, Sofya'ya atae militer olarak gnderildi. Ayrlk yllarndan sonra Fikriye de Mustafa Kemal de ok deimiti. 1920 ylnn yaz aylarnda Mustafa Kemal, Ziraat Mektebi'nden ayrlarak Ankara Gar'ndaki Direksiyon binasna tanr. Yeni
C:\Users\eackman\Documents\Latife.docx

konut yokluk ve yoksunluk iindedir. stelik Mustafa Kemal, Ankara'ya gelen yabanc temsilcileri protokole uygun ekilde arlayacak hi kimsenin olmamasndan da yaknr. Fikriye Hanm'n daysnn olu Fuat, Paa'ya yardmc olarak, Franszca ve Rumca bilen titiz ve becerikli Fikriye Hanm' nerir. Mustafa Kemal bu neriye scak bakar; artk Fikriye'nin sevincine diyecek yoktur. Kk'n ilk first lady'si Fikriye Hanm, Paa'nn emektar iki grevlisiyle el ele vererek nce btn konutu elden geirir. Bina plaktr. Diki makinesi de olmad iin gnler ve geceler boyunca uraarak elleriyle perdeleri diker. Evin her tarafn ieklerle donatr. Her gn Paa'nn alma masasn dzenler, elbise ve amarlarn kolalayp kopuk dmelerini diker, mendillerini tler. Bir sre sona ankaya'ya tanrlar. Fikriye Hanm, daha sonra Cumhuriyet'in en yksek tepesi olacak bu mekann 'first lady'sidir artk... Paa'nn da houna gidecek ekilde bu yeni yeri smscak bir yuvaya dntrmek iin elinden geleni yapar. Paa da hayatndan memnun, youn geen gnlerin akamnda Fikriye'nin piyano bana geip syledii Rumeli trkleriyle iini str. Sevecen yapsyla Fikriye Hanm, yalnz Mustafa Kemal Paa'nn deil, btn Kk personelinin sevgilisidir. Zorunlu srgn 1921 ylnn ilk aylarnda Mustafa Kemal cepheden cepheye koarken geride brakt Fikriye Hanm, Ankara'nn souu ve yorgunluktan hasta der. Fikriye Hanm sayesinde Kk'te iler dzene girince Mustafa Kemal, bir sredir rahatsz olan annesini de Ankara'ya alr. Fikriye, yengesi Zbeyde Hanm'n etrafnda pervane gibi dner.; ancak Zbeyde Hanm, Fikriye'ye Selanik yllarndaki kadar yakn davranmaz. Bunda Fikriye'nin Ankara'ya kendinden nce arlm olmasnn rol vardr. Mustafa Kemal, cepheden dndnde Zbeyde Hanm oluna 'Mustafam evlen artk' diye devaml srarlara balar. Nedense Fikriye Hanm'dan hi bahsetmez. Fikriye'nin ne kadar belli etmese de her gn biraz daha
7/3/2012

Page 13 of 71 znts artar. Kk'n zerinde Fikriye Hanm'n saadetini glgeleyecek kara bulutlar dolamaya balamtr. Byk Taarruz'da zmir'e gelen Mustafa Kemal, varlkl bir iadamnn kz Latife'yle tanr. Artk hibir eyin eskisi gibi olamayacan sezen Fikriye'yi, Paa'syla arasna giren bu soukluk kahreder. Zaten zayf olan bnyesi buna daha fazla dayanamaz ve yataa der. Tam da bu srada Paa, gen kadn iin sonun balangc olacak karar verir; onu tedavi iin yurtdna gnderir. 'Zorunlu srgn' bylece balamtr. 'ld m , ldrld m' dedikodusu? 29 Ocak 1923 gn Mustafa Kemal'in Latife Hanm'la yapt evlilik, Mnih'te bir hastane kesinde kalbini Paa'snn yannda brakm Fikriye Hanm'a da ular. Hastaneden gizlice kap Trkiye'ye gelir; Mustafa Kemal haberi alnca Fikriye'nin Ankara'ya gemesinin nlenmesi talimatn verir. Ancak btn nlemlere ramen Fikriye, engelleri ap Ankara'ya ulamay baarr. Kk'e ulatnda elleriyle oluturduu bu binann yepyeni bir ehresi ve yepyeni bir 'first lady'si olduunu grr ve yklr. O, bir misafirdir artk... ki kadn arasnda yaanan gerilim zerine Mustafa Kemal; Fikriye'yi baka bir eve yerletirmeye karar verir. stanbul'a dnen Fikriye, uzunca bir sre burada kaldktan sonra bir gn yanlarnda alan Emine Hanm'n nfus kadn kullanarak kimseye haber vermeden Ankara'ya geer ve bir fayton kiralayarak ankaya srtlarna trmanr. Kk'n kapsna gelince kendisini karlayan yaverlerin deitiini grr. Tam bu srada Latife Hanm , Kk'n bayaverine 'kovun gitsin' emrini verir. Fikriye Hanm, kapda kendisini bekleyen faytona biner ve az sonra ankaya semalarnda tek el silah sesi duyulur. Fikriye Hanm, kanlar iinde beklettii faytona ylr. Fikriye Hanm'n Paa'sna getirdii tabancadan kan tek kurun, tam yreine saplanmtr. Ankara uzunca bir sre 'ld m ldrld m' dedikodularyla alkalanr. Kaynak: Glgedekiler , Fikriye-Can Dndar Mustafa Kemal Ve Latife Kitabnn zeti KTABIN YAZARI : smet BOZDA KTABIN ZET 12 Eyll gn zmir, bir sava sonras karklna yuvarlanr. Mustafa Kemal Atatrkn kararghnn da bulunduu Kordonboyuna doru ayn anda balayan yangn ve patlamalar hzla ilerlemektedir. Bu nedenle Fevzi ve smet Paalar Gztepede ailece Avrupada olan zmirin sayl zenginlerinden Uaklzadelerin kkn karargh olarak tayin ederler. Ev batan aa yenilenir ve Atatrkn ziyaretine hazr hale getirtilir. Evde kendisine misafirden ok ev sahibi gibi davranlr. Atatrkn hayatnda bir ok kadn olmutur. Ancak O, Latifede Karinin yararl olma hevesini, Mittinin sevecenliini, Marann anlayn ve Fikriyenin byk saygsndan bir eyler var olduunu dnr. Gnler abuk geer ve Atatrk Ankaraya oradan da Bursaya hareket eder. Ancak Latife midini yitirmez ve peinden sayfalarca mektup yazar ve cevap olarak sadece nceden kararlatrlm olan Atatrkn Bursada gerekletirlecek olan kurtulu enliklerine kendisinin davetinin iptali olmutur. Bu onda byk hayal krklklar yaratr ama ksa zamanda yeniden toparlanr nk Atatrk Ona zmirde beklemesini emretmitir. Tek sorun vardr, o da neyi bekleyeceidir. Bu arada tberkloz tehii konan Fikriye, svirede tedavi grmeyi, daha nce Bursada Gaziye elik etme artyla ancak kabul etmitir. Bu nedenle Latifenin daveti iptal edilir ve Refet Bey, akrabalar ile vedalamak isteyen Fikriyeyi Bursadan stanbula gtrmekle ykml klnr. Bunun yanda annesi Zbeyde Hanm da olunun mrvvetini grmek iin acele etmektedir. Atatrkn ise kafas ok meguldr, sonuta yeni kurulmu bir devletin bakandr. Yaplmas gereken bir ok i vardr. Lozan Bar Konferansnda Ankarada saltanat ve seim yasas alanlarnda yaplan deiiklikler tartlrken, Mustafa Kemalin zel yaam ile ilgilenecek fazla zaman yoktur. Latife ile evlenmek istediini kantlamak ve gen kz daha fazla bekletmek istemedii n, her zaman olduu gibi yine stratejik kararlar
7/3/2012

C:\Users\eackman\Documents\Latife.docx

Page 14 of 71 almaktan vazgemez ve kendine iki hedef belirler. iddetli artrit arlari eken annesini sicak ve kuru Akdeniz ikliminin hkm srd zmire yollar. Uygun hava artlar hem yal kadnn salna iyi gelecek, hem de Zbeyde Hanm, Latifenin ailesnin evine konuk gidip, olunun yapaca bu evlilie olumlu baktn gstermi olacaktr. Konua armaan olarak sunulan Sakarya isimli siyah cins at Zbeyde Hanm pek fazla memnun etmez nk Latifenin de ok iyi anlad gibi, at kabullenmekle, gelini esasl bir ekilde tanmadan nce bu evlii onaylam grnmekten kuku duyuyordur. Kendisini karlamak zere kompartmanna kadar gelen Latife Hanm ile Zbeyde Hanmn aralarndaki tezatn tek nedeni salt ya fark olamaz. Yaam deneyimine kar eitim,kadercilie kar kaderini kendi belirleme istei ve youn bir duyarlla kar souk br mantk. Bu gen bayan, Zbeyde Hanma daha ilk andan itibaren itici gelir; kendisine elik eden Mustafa Kemalin Yaveri Ali Beye itiraf ettii gibi, kendisine gelin olarak Latifenin yerine kardeini tercih eder. eitli olaylarla dolu krk yl boyunca oluna yakn kadn olma zelliinden kaynaklanan anaca bir kskanln da bunda nemli bir pay olabilir. Yine de gerek duygularn saklar. Ankaradan tand ve gvendii Yaver Aliye yalnzca bir kez u soruyu sorar: Bu gen hanmn Mustafam mutlu edeceine inanyor musun? Zbeyde Hamnn sal zmire geldiinin ilk on gun iinde ne gariptir ki ktye gider. Ankaraya geri dnmeyi ok ister ama doktor tren yolculuunu kendisine kesinlikle yasaklanmtr. Yaamnn sonuna geldiini belki de hissettii iin ve olunu bir kez daha gremeyeceinden korkarak Yavere Latife Hanmn Atatrkle evliliine onay vermadiini syler. Ona gre Latife Hanm iyi bir kz dan ok iyi grnmeye alan bir kz rolndendir. Ancak Zbeyde Hanmn vefatndan sonra olaylar beklendii gibi olmaz . Latife Hanm Yaverin kanna oktan girmitir. Atatrkn zmiri ziyareti srasnda bu evlilie onay kt bildirilir. Atatrkte bunu vasiyet kabul ederek Latife Hanmla 29 Ocak 1923 tarihinde evlenir.
C:\Users\eackman\Documents\Latife.docx

Evlilik gn aile iinde yenen bir yemekle sona erer. Herkes gittikten sonra Mustafa Kemal, Karabekir ve Fevzi Paalarla masa sohbeti biraz daha srdrlr ve Kurtulu Savann en zor gnleri hep birlikte yadedilir. Latife Hanm o gece, damadn kendisine bitii rol aka mahiyetinde dier Paalara da aktarmasna hi ses karmaz. Ama ift 20 ubatta Ankaraya dndkten sonra ise, bulunduklar mertebeye layk bir evlilik yaam konusundaki fikirlerini gerekletirmek zere harekete geer. Fikriyenin izlerini hala tayan ankayadaki evin sadelii karsnda byk dkrklna urayan Latife Hanm, i dekorasyonu yeniletir, erkek hizmetlilerden yemek servisi srasnda beyaz eldiven takmalarn ister ve yaverlere, Gazinin yatak odasna yalnzca kendi izni ile girebileceklerini belirtir. Biraz daha zaman geince Mustafa Kemalin nl sofra sohbetlerine ne denli kar olduunu ve sinirlendiini gstererek - bir keresinde akam yemei boyunca yaplan konumalar fazla uzaynca yemek salonunun stndeki kendi odasnda topuklarn yere vura vura yryp, protestosunu belli etmitir hayatnn ve vatann Kahraman olan bu erkein zel yaam biimine ne denli uyumsuz kald iyice belirgin hale gelir. Gazi de bu konuda eine herhangi br ayrcalk tanmayaca yolunda tavrn koyunca, kiisel ihtirasn ikinci derecede rol oynad, modern ve vatanperverlik duygularnn ar bast bu evliliin yolunda gitmemesi kanlmaz olur. ankayadaki ev hayat, Latifenin varl ile ylesine byk bir deiiklie uramtr ki, Nuri (Conker) ve Salih (Bozok) Beyler gibi ok eski arkadalar bile ok ender olarak gelip gitmeye balarlar. Latife yalnzca odalarn dekorasyonunu deitirmekle kalmaz, babasnn evinde alt zere kendi aile hayatna da toplumsal bir ereveden bakmaya balar. Kocasnn kiisel zelliklerini ve alkanlklarn asla dikkate almadan, tpk sert bir asker gibi resmi etikete ve seremoni yn ar basan davranlara byk nem verir. Kendi grne gre iine dt bu kemeketen, mazbut bir insana yakan medeni bir yuva yaratma abasndadr. Verdii akam davetlerine can her isteyen gelemez, davetli saysn yalnzca o belirler,
7/3/2012

Page 15 of 71 istediini arr, holanmad kimseleri ise asla armaz ve beylerden, eleri ile birlikte bu davetlere katlmalarn ister. Ayn oranda inat ve egzantrik olan bu ikilinin ilikisi, Fikriyenin geri dnmesi ile birlikte daha da zor bir dneme girer. svirede grd tedaviden sonra hastal bir lde iyilemi olan Fikriye, Paasnn Latife Hanm ile yapt evlilii Mnihte renir vebir trenle stanbul stnden Ankaraya gelir. Gelir gelmez de doru ankayaya gider. Latife, Yaver Aliden Fikriye Hanmn geldiini renince, soluu derhal ehirden eve yeni dnm olan Mustafa Kemal Atatrk de yanna alr. Fikriye, kar kocay karsnda grnce bir heykel gibi donup kalr. O andan itibaren ryalarnn erkei olan bu adamn yannda artk geri plana itilmi olmas ona ok ac gelir ve bir leden sonra tek kurunla hayatna son verir. Bu trajik olaydan sonra Mustafa Kemal kendine ayrabildii kstl saatleri, Ankaraya geliinin ilk aylarnda genelkurmaylk olarak kulland tarm okulunun evresinde geirmeye balar. Bu Onu biraz olsun rahatlatmaktadr. Ancak bu sayede evde esen souk rzgarlardan kedisini uzak tutabilmektedir. Kendisini devlet ilerine verir. Latife Hanma krgndr ancak bunu Ona gstermek istemez. Ksa bir zaman sonra da Mustafa Kemal devrimlerini halka tantmak amacyla Latife Hanm ile birlikte gnlk bir yurt gezisine kar. Ama Latife Hanm ile Gazi arasnda yolculuk boyunca tartma ve atmalar hi eksik olmaz nk halk her yerde Gazi Paasna byk sevgi gsterilerinde bulunur, Latife Hanm ise bu durum karsnda geri planda kaldn ve ihmal edildiini dnerek trl huysuzluklar yapar. Evliliinin bitmesinde barda taran son damla ise Mustafa Kemalin muhafz alayndan askerlerle her akam yapmay adet edindii minik sohbetine Latife Hanmn gereksiz yere karmasdr. Gnmze dein lkede her yl eitli turnuvalar yaplan ve o yllarda ankayadaki muhafzlar arasnda da ok tutulan ata sporu grei, Gazi de tpk dier Trk erkekleri gibi ok sever. Atatrk, bu msabakalardan birini, eref konuu
C:\Users\eackman\Documents\Latife.docx

olarak ilgi ile izlerken Latife Hanm derhal duruma el koyar, ona Kemale derhal eve girmesini ve askerlere yaknlk gstererek, kendi aile durumunu bu denli kk drmekten vazgemesini syler. Mustafa Kemal ayn akam smet nnye telefonda evliliini artk bitireceini aklar ve bu haberin gazetelere bildirilmesi talimatn verir. 1926 ylnn ubat ayna dek Trkiyede geerli olan eski slam hukukuna gre bir erkein karsna kez bo ol demesi ve onu babasnn evine geri gndermesi boanma iin yeterlidir. Mustafa Kemalin bu treyi uygulamaktan kanm olduu kesindir. Ama ertesi gn, 5 Austos 1925 tarihinde sabahn erken saatlerinde ata binmek zere evden karken yaverlerinden birini, Latife Hanmn bavullarnn toplanmas ve zmire ailesinin yanna dnmesinin salanmas ile grevlendirdii bilinen bir gerektir. Latife, Gazinin emrine derhal uyar ve ne gariptir ki, o gnden sonra ne Gazinin eski ei olarak, ne de kendi adna toplumun karsna bir daha asla kmaz. stanbulda Japon konsolosluunun yaknlarnda, Taksim ile Boazii arasndaki eski ve gzel Trk konaklarndan birinde oturur, biyograflarn ve gazetecilerin evlilii ya da Gazi hakkndaki konuma isteklerini kesinlikle geri evirir. Yalnz ne zaman Ankaradan bir ziyaretisi gelse, u soruyu sormadan yapamaz: Paa nasl? Ve her zaman da ayn yant alrd: Her zamanki gibi, Latife, her zamanki gibi 1975 ylnda ldnde evi, yannda tam bir Avrupal kadna, yokluunda ise tam bir Doulu kadna has yaam srd hayatnn erkeinin resimleri ve fotoraflar ile dopdoludur. KTABIN ANA FKR Mustafa Kemal, normal bir aile yaantsna eilim gstererek, kendi asndan bilinli, eitim alm ve politik gr sahibi bir kadnla evlenerek, devrimlerini hayata geirmek iin yapt sistematik almalarn bir paras olan resmi nikh ve kadn zgrl hareketine de iyi bir rnek oluturabilecei kanaatini tayordu. Latife Hanm bu pozisyon iin aranan modeldi.. Mustafa Kemal ile Latife Hanm arasndaki ilikinin zel bir boyuta sramas
7/3/2012

Page 16 of 71 memnuniyet verici bir olaydr. Ama ne o, ne de Gazinin dier yakn arkadalar sabahlara dek sren ve rak ile zenginletirilen sofra sohbetlerine kurallarla dzenlenmi bir zel yaamn bile engel olamayacann bilincindedirler. te Latife Hanm, bunu kabullenmek istememektedir. Onun iin her ne kadar o rak sofralarnda devlet meselelerinin konuulsada sonuta Oda Mustafa Kemalin eidir ve gereinde kendisiyle de ilgilenilmesini ister. Kitapta da getii gibi Latife Hanm, yeri geldiinde Atatrkten halk dahi kskanmtr. Latife Hanm, kocasnn kiisel zelliklerini ve alkanlklarn asla dikkate almadan, tpk sert bir asker gibi resmi etikete ve seremoni yn ar basan davranlara byk nem verir. Kendi grne gre iine dt bu kemeketen, mazbut bir insana yakan medeni bir yuva yaratma abasndadr. Ama Atatrk bu konulardan fersah fersah uzaktr, olmakta zorundadr bakar msnz? Latifenin kafasndan bin bir ey geiyordu, ama ii bir trl zemiyordu. Mustafa Kemalin el yazsn grr grmez tand. Yazy ilk bata gremediine hayfland. Sen bu resme bak Ve hala hayr diyorsan Bir daha teklif etmeyeceim. Ben Latifeyi fazla gzel bulmadm iin evlenmeyi dnyorum. Bir ressamn portresinde bile bir anlam, bir derinlik varsa onu tutuyoruz. Latifede bir anlam bir derinlik sezmekteyim. Eer sonradan deimezse bugnk ereve iinde- evlenme iin ideal bir portre. demiti bir akam arkadalarna. .. Latifenin kz kardeleri, terzi Eleni, hala ve teyzeleri onun odasndaydlar. Nikah gn giyecei elbisenin provas yaplyordu. Duvara dayanm bir boy aynasnda, Eleni Latifenin stndeki elbiseyi prova ediyor, bu hanmlar da, anlayl gzlerle onu izliyorlard. Eleni elinin altndaki kuma okayarak:

Mustafa Kemal ile Latife evleniyor Bir sabah evden karken Mustafa Kemal beklenmedik bir ricada bulunmutu. - Latifeciim bugn odam siz toplayabilir misiniz? - Elbette Paam. Mustafa Kemalin odasna girdiinde Allah Allah diye mrldand. Niyeodam topla dedi ki. nk yatak yaplmt, her ey yerli yerine konulmutu. Yerinde olmayan tek ey Mustafa Kemalin duvardaki resmiydi. Nedense yatan zerine braklmt.Latife resmi aklna bir ey gelmeden yeniden yerine ast. Ertesi gn sofraya oturduklarnda Mustafa Kemal: -Latif odam toplarken dikkatinizi eken bir ey olmad m? - Yatan zerinde bir resim vard, alp duvara astm. - Ltfen odaya gidip, o duvara astnz resmi getirir misiniz? Muzip bir hali vard, Latife bir anlam veremedi. Ama hemen gitti ve resmi ivisinden karp getirdi. - Ltfen arkasna
C:\Users\eackman\Documents\Latife.docx

- Mateminiz olmasayd, beyaz bir fistan dikecektim. Gelinlik beyaz olmal. Kuma gzel, harikulade. Lakin renk fme? Nasl bir gelinlik olacak bilemiyorum. - Uzatma Eleni, baka aremiz yok, beyaz giyemem. Vaktimiz de yok, keyfimiz de! Havay yumuatmak yine her zaman olduu gibi kz kardelerden Vecihe Hanma dt: - Abla, fmeye pembe ok ho gider. Pembe saten iskarpinler giy, mor ve pembe iki renk mslinle de ban bala, bir de pembe gl. Latife btn bu ayrntlar dnecek durumda deildi:
7/3/2012

Page 17 of 71 - Of kzlar ok konutunuz, diye sylendi. Ben de ok ge kaldm. Paa aada yalnz, ne yapyor acaba? Vecihe sordu: - Bil bakalm abla, ne yapyor? - Ne bileyim ben, ne yapyor? - Bilemezsin tabii. Koltuun iine bada kurup oturmu, kitap okuyor. Peki ne okuyor, bari onu bil. - Aa. Falc mym ben? Nereden bilecekmiim? - Ama abla bilmelisin! alkuu. Evet, Reat Nurinin alkuunu okuyor. . Sonunda Mustafa Kemal ve Latife Hanm el ele ieklerle dolu nikah odasna geldiler. Rahmetullah Efendi onlar hazrlanm bir masann nnde bekliyordu. Gazi heyecanla, sapsar bir yzle Mftnn nnde durdu ve usul usul: - Efendi Hazretleri, dedi, biz Latife Hanmla evlenmeye karar verdik, ltfen gereken muameleyi hemen yapar msnz? . Aslnda Mustafa Kemal bu treni baka trl yapmak istiyordu. Latifeyi bir ata bindirecektim, ben de bir ata binecektim. Ben haydi deyince, atlarmz mahmuzlayp karacaktm onu. Ama galiba sava bizi ihtiyarlatt, beceremem diye korktum diyordu Fevzi Paa ile Albay Asma. Ve sonra ekliyordu: nallah zaman olur, ada bir biimde bu nikah trenini valiler balar, onlar nikah kyar. . Aslnda, bu nikah treninin her eye ramen topluma getirdii baz yenilikler vard. Eski tarz nikahlarda gelin, nikah kyan yetkilinin nne kmaz, onu vekil olarak temsil eden erkek, gelin yerine sorular cevaplandrrd. Mft Efendinin karsna Latife Hanm oturmutu. Sana ve soluna da Abdlhalik Bey ve Asm Bey. Mustafa Kemalin iki yanna ise Fevzi Paa ve Kazm Paa. Bylece vekiller, ahitler, mft, gelin ve damat bir masann evresine toplanmlard. Nikah gn de bir yenilikti. nk eskiden nikah yalnzca Perembe gnleri kylrd. Oysa gnlerden Pazartesiydi. Latife Hanmn yz kapal deildi. Ve Mft soruyordu Latifeye: - Siz Muammer kz Latife Hanm. Bu meclis ve ahitlerimiz huzurunda Gazi Mustafa Kemal Paa Hazretleri ile evlenmeyi kabul ediyor musunuz? Ne diyordu zmir Mfts? Ne demekti kabul etmek? Latife uuyordu. Muradna ermiti. Mustafa Kemalin eiydi, karsyd, sevgilisiydi. . Nezihe Arazn Mustafa Kemalle 1000 Gn ile pek allarn Latife Hanm adl yaptlarndan aktardm sahneler sonras 29 Ocak 1923 tarihinde balayan bu evlilik ne yazk ki iki taraf iin beklentilerin karlanamad bir srecin sonunda 5 Austos 1925 tarihinde sona ermiti. Latife Hanm iyi eitim grm, dil bilen, zeki bir kadnd. Paris Sorbonne niversitesindeki hukuk renimini yarda brakarak yurda dnmt. Mustafa Kemal ile, zmire girdikten sonra byk bir cesaretle karargahna giderek tanm ve ondan sonra da ondan vazgeemez olmutu. Onunla evlenmek istemi ve evlendikten sonra da o gne kadar yaad hayat, babasnn evinde grdklerini, rahatl aynen srdrebileceini dnmt. Bir kadn olarak, kocasn tamamen kendine ait grmek istiyordu. Belki haklyd ama yle bir sorun vard ki onlar her hangi bir ift deillerdi, biri Gazi Mustafa Kemal dieri de Latife Uakizade idi ve aralarnda koca bir millet vard. Latife Hanm evlenmeden nce yaplan tm uyarlara karn dncesinden vazgememi, hep Mustafa Kemali deitirebileceine inanmt. Latife Hanm ada Trk kadnnn bir temsilcisi olarak, Cumhurbakan ei olarak grevini baaryla yapmt. Mustafa Kemalin sava yllarnda balayan dzensiz yaamn biraz dengeye getirmeyi baarm, salna dikkat etmesini bir lde salamt. Ancak kadnlk gdleri devreye girdiinde, eini ar sahiplenme, kskanlk ve benzeri davranlar sergilediinde, Mustafa Kemale evlenmekle hata yapt dncesinin yerlemesine neden olmutu. Sonunda, Latife Hanmn hi bitmeyeceine inand bir beraberlik bitivermiti. Bir gece aralarnda yle bir konuma gemiti:
7/3/2012

C:\Users\eackman\Documents\Latife.docx

Page 18 of 71 - Ne kadar kzarsanz kzn Paam, beni boayamazsnz. - Nedenmi o? -nk siz Mustafa Kemalsiniz. Cumhurbakansnz. Trklerin sembol adamsnz. rneksiniz. - Gene de yapabilirim. nk sen saymadn ama btn saydklarndan daha nemli bir ey var; ben nce insanm. Yani ben de hata yapm olabilirim. Bir hata yapm, evlenmi olabilirim. u an dnmyorum ama bir gn ayrlmaya karar verirsem, u dmeye basarm. tesini biliyorsun. Hepsi bu. - Bu kadar basit mi? - Evet, i oraya kadar gelmise bu kadar basit. Evlilii bittikten sonra bir adan yok saylan, Mustafa Kemalin lmnden sonra ise siyasete girer dncesiyle ekinilen Latife Hanm yaplan tm tekliflere karn evlilik ve zel yaam hakknda aklama yapmamt. Bir daha evlenmemiti. Yalnz ama huzurlu olduu bilinen yaam 12 Temmuz 1975 tarihinde sona ermiti. Atatrk ldnde kasasndaki zel eyalarnn arasnda nikah yz kmt. Ayn ekilde Latife Hanmn kasasndan da tlbent bir kesede saklanan nikah yz kmt. Nikahlar kylrken yzkleri yoktu ve smet Paa daha sonra Lozandan getirmiti bu yzkleri. Ve smet Paann armaan ettii yzkleri ikisi de mrlerinin sonuna kadar saklamlard. * Demek hatralarm satn almak istiyorlar! * Evet efendim, artlarnz ne olursa olsun, kabul ediyorlar. Patronlarmz yle dediler. -Her eyin parayla satn alnabileceini sanyorlar demek ki.. Peki sen ne dnyorsun? * Ne diyebilirim ki efendim, patron onlar.. * Ne diyebilirsin ki? Onlar gibi ok patron grdm. Ben bir gerei sana sylemek istiyorum. Osmanl hanedannda hibir hkmdar kars, ne sebeple olursa olsun, kocasndan ayr dt zaman, hi kimseye evlilii veya evlendii kimse hakknda hibir ey sylemedi, yazmad, konumad. Demek ki bu bizim tremizde var. imdi ben bu hakl ve gzel treyi bozup bana verecekleri be kuru iin, O'na ait hatralarm satacak mym? Satabilir miyim, syle ltfen? BZM SZMZ VAR' *zr dilerim efendim! Bunlar aynen onlara syleyeceim. Ama izin verirseniz bir ey sormak istiyorum. Efendim, ciddi bir aratrma yaplsa, Mustafa Kemal'le geirdiiniz iki buuk yln ya da o bin gnn izlenimleri yazlsa, izin verir miydiniz? Ya da zlr mydnz? * Doru, tarafsz ve olayn ciddiyetine, onun kiiliine yakr biimde mi? Hatralarm satlk m zannediyorlar? Ayazpaa Kk'nde yalnzlyla ba baa olan Latife Hanm, patronlarnn 'Latife Hanm'n hatralarn satn al' teklifini iletmeye gelen gazeteci Nezihe Araz'a 'mterek alnan sz'den bahsetmiti Gazeteci Nezihe Araz, 1958 ylnda Ayazpaa Kk'ndeki oturma odasnda Latife Hanm'la kar karyayd... Latife Hanm'la rportaj yapmaya ve Mustafa Kemal'le yla yakn sren evliliine dair hatratn, -ki yazdysa eer-, gazete yneticilerinin satn almaya hazr olduunu sylemeye gelmiti. O gn aralarnda yle bir konuma geecekti * Evet, efendim. * Neden kzaym, ama bizim birbirimize verilmi bir szmz var. Onun hatralar, onun haysiyeti benim iin her zaman ok nemli ve mukaddestir. Bu szn dna kamam, ltfen bunu hi unutmayn." O gnden geriye, Gazi ile Latife'nin 1000 gn'n, yani evlilikten boanmaya kadar olan dnemi ieren, tanklklara dayandrlan ama iinde ne yazk ki Latife Hanm'la yaplm bir rportaja yer verilemeyen bir kitap kalacakt yadigar..

C:\Users\eackman\Documents\Latife.docx

7/3/2012

Page 19 of 71 bilen kz Latife. 'Erkek'se, ahir mr cephelerde gemi sava yorgunu bir bakumandan, Mustafa Kemal. Kadn, atm tesini alevlerin sard kumandanlk karargahna varabilmek iin kalabal yara yara, yaverleri atlata atlata ilerlemektedir. Ve nihayet kapdan seslenir odaya "Sizi ve karargahnz Gztepe'deki konamzda arlamaktan eref duyarm Paam.." GZEL OLMASIN ZATEN' armtr Mustafa Kemal. Ksa bir sohbet sonrasnda cretkar, zeki, bilgili ve farkl bulduu bu gen kadndan gelen teklifi kabul edecektir. Artk kumandanlk, zmir Gztepe'deki Uaki Kk'ndedir. Ailesi yurt dnda bulunduundan kkn sahibeliini Latife yapacaktr. Ksa bir zaman sonra da Mustafa Kemal'in kannn kaynayaca ve "ocuk", "bizim yaver", "Latif" diye ses verecei kadndr artk Latife.. Mustafa Kemal'in bir bana kald anlarda, 'bir eyler var onda, evet evet, farkl bir durum var' dedii, etkilendii bir kadn.. Gzel mi diye soranlara, "Baknca bir daha bakmak isteyecein kadar ok gzel bir hanm deil, zaten ben kskan bir erkeim, gzel olsa cesaret edemezdim" diye tarif ettii kadn...Ve 29 Ocak 1925'te, Uakizade Kk'nn bahesinde, zmir Mfts'nn yar Avrupai, yar slami kyd bir nikhla evlendii gelin... Ve ankaya'nn resmi ilk sahibesi, yurt gezilerinde, meclis allarnda, cumhuriyetin geleceine ilikin kararlarn verildii toplantlarda, dost ve kurmay sofralarnda, yabanc misyona verilen resmi yemeklerde hep yanbanda duran bir first leydi... Ama daha evliliinin ilk gnlerinde "paa"sn kimseyle, hatta memleket meselelerinin tartld toplantlarla dahi paylamayan, Kk'e ge gelmelere, yalnz braklm zamanlara, kendisinin dahil olmad tempolu toplantlara fkesini en sert biimde dile getirmekten ekinmeyen, bazen de kalabalklar nnde "Kemal" diye yksek sesle haykrp fkesini aa vuran kzgn bir e. Ve "Gazi'nin Fikriye"sine, yllar yl kendisine tutkuyla sevdal, annesi Zbeyde Hanm'n evlatl da olan Fikriye'sine..
7/3/2012

Gazetecinin ad, Mete Akyol'du.. Yl 1970'ti.. Latife Hanm'n Ayazpaa'dan tanp yerletii Harbiye'deki evinin kapsna dayand.. Evet Harbiye'de, Safir Apartman'nn sekizinci katndaki daire, Latife Hanm'a gre, Gazi'ye en ok benzeyen heykeline bakyordu ve yaknlarnn ifadesiyle Latife Hanm bilinli olarak semiti bu evi. Akyol, "Tanr misafiri" ansn deneyerek Latife Hanm'n dairesinin kapsn ald. Ancak bu davetsiz misafire sinirlenen Latife Hanm, Akyol'un karsna dikildi ve olduka sert bir slupla, "Sen gazetene beni yazacana, Taksim Meydan'na git de Taksim ant nnde namaz klnyor artk bu lkede. Git de onlar yaz" dedi ve kapy, Akyol'un yzne kapad. O, ksack andan geriye "Latife Hanm'la 30 saniye" balkl bir an-yaz kalmt.. SZNE HEP SADIKTI Evet... Latife Hanm, ite bylesine hep ketum kalm ve kendi iine, "Srlar Odas"na kapanmt tam elli yl boyunca... Austos 1925'te boanm, Temmuz 1975'te bu dnyadan gp gidene dein o 'mterek alnan sz' sahiden hep tutmutu. 'Hatrat tccarlar'nn bolca olduu, bir dnyada, o hep kulan ve azn kapam, nev -i ahsna mnhasr bir kiilik olarak yaayp gitmiti. Gazi ile Latife'nin bin gn Eyll 1922, zmir.. Bir kadn ve bir erkek, zmir'in yangn yerine dnd gnlerde karlar. Kadn, zmirli tacirlerden Uakizade Muammer Bey'in Sorbon'da hukuk eitimi grm, pek ok dili ok iyi derecede
C:\Users\eackman\Documents\Latife.docx

Page 20 of 71 Kk'te kaldklar birka gn boyunca kskanln dibine kadar gsteren bir ankaya sahibesi.. O Fikriye ki, yine bir baka zaman, bir fayton kiralayp, Kk'e girmek istediinde ieri alnmayan ve o hzn ve krklkla kapda kendisini bekleyen faytona yeniden binip, bir el silah sesi sonrasnda kanlar iinde ylan... Ertesi gnse, "Ankara'da bir intihar" balkl bir gazete haberine konu olan kurban ya da maktl.. Evet, Latife Hanm'n, Mustafa Kemal'le, 1000 gn sren ve gelgitleri, cokular, ayrlklaryla gelip geen izdivac, Austos 1925'te son bulur... TEK TARAFLI BOANMA Yine sert geen bir atmann sonrasnda, Mustafa Kemal yaverlerine emreder "Hanmefendi'nin kendine yakr biimde zmir'e gnderilmesini salayn!" Ve Latife Uaki, bu emirle birlikte, ankaya Kk'nden, Beyaz Kk'e, yani ocukluunun ve ilk genlik zamanlarnn getii zmir'deki Uakizade Kk'ne gnderilir. Ve o zor, kritik gnlerde olduka sayg gsterdii Yaver Salih Bozok'a bir mektup yazar.. "Salih Bey, Artk bir teessr yn gibi, her tesadf ettii koltua ken bir annem ve ihtiyar halinde benim yzmden fena bir muameleye duar olmu olan bir bykannem var.. kszm, kimsem yok.. Git Paa'yla gr, ben kocamdan eminim, nk kadirinastr, yksek ruhludur. nsandr. Aramzdaki gerginlie nihayet vermesini kuvvetle rica et. Bir haftadr uykusuz, gdasz, idama mahkumum.. Sebebi ocukluk! Halbuki ocuklar ar cezadan muaftr.. Salihsin, slh ve sulh getireceine eminim.. Latife Gazi Mustafa Kemal." Ama sulh olmaz ne yazk ki... Birka gn sonra Anadolu Ajans'ndan, resmen boandklarna dair bir haber geilir.. Latife Hanm, artk Paa'syla hibir zaman gremeyecektir.. Latife Hanm ile Mustafa Kemal'in srr 29 Mar 2011 17:24 Samanyolu Haber Latife Hanm-Mustafa Kemal evliliinin gergin anlarndan biri...
C:\Users\eackman\Documents\Latife.docx

Sinirini yelpazesini avucuna vurarak gidermeye alan Latife Hanm , elini kanatr. Atatrk , tokat atmaya yeltenir. Fakat Latife Hanm kendini mdafaa iin elini siper etmeye kalknca kanl parmaklar Atatrk'n yzne isabet eder... Mustafa Kemal Atatrk'n hayatna giren btn kadnlar zerinden hep bir tartma yaanmtr. Annesi, kardei, din nikhl ei olduu sylenen Fikriye ile resm ei Latife Hanm'n Atatrk ile ilikisi hep merak konusu oldu. zellikle Latife Hanm konusunda saysz kitap ve makale yazld. Dorusu birbiriyle elien bilgiler merakllarn kafasn iyice kartrd. Latife konusunda alma yapan nemli isimlerden biri de gen aratrmac Fatih Bayhan. Aratrmac bu kez kaynaklar tarayp bir de aile fertlerinden Mehmet Sadk ke ile teyzesi Latife Hanm' konumu. Geni kapsaml sylei nmzdeki gnlerde kitap hlinde piyasada olacak. Bu syleide Latife Hanm'n hayatna dair yeni bilgiler reniyoruz. Sr gibi saklanan Latife'nin zel hayatna dair 85 yl aradan sonra ilk kez aileden birinin konuuyor olmas tarihe not dlmesi asnda ok manidar. Latife Hanm ile Mustafa Kemal 1923'te evlenip 1925'te boanyor. Atatrk, 1938 ylnda, Latife Hanm ise 1975'te vefat ediyor. Aralarnda 20 ya fark var. Ancak Latife ile Atatrk arasndaki konumama' ahdi hlen geerliliini koruyor. nk Latife, Atatrk ile ilikisine dair neredeyse hi
7/3/2012

Page 21 of 71 konumam. lk kez yeeni teyzesini, annesinden ve byklerinden dinledii bilgiler ve ailedeki evraklardan yola karak ksmen anlatyor. Uakizadelerden Latife Hanm ayn zamanda Ak- Memnu romannn yazar Halit Ziya Uaklgil ile akraba. ngilizce, Franszca, Almanca, Farsa, Arapa ve Rumcay iyi biliyor. Usta bir piyanist olduunu da yeeninden reniyoruz. Atatrk ile olan resm ilikisi ksa srse de aslnda lmne kadar devam ediyor te yeeninin anlatmlaryla Latife'nin hayatndan ve Atatrk ile olan ilikisinden yeni ve arpc bilgiler. Latife, 17 Haziran 1899 (1900 doumlu olarak bilinir) ylnda dnyaya geliyor. Domadan nce onun erkek olacana o kadar inanm ki ailesi, kz dounca bunu zarif bir aka olarak grm. Zira Latif, zarif olan demek; Latife de zarif bir aka. Bunun iin Latife adn vermiler. Ama asl ismi Fatma-tz Zehra Latife. Doarken Fatmatz Zehra ismi kaytlara giriyor. Boandktan sonra yurt dna ktnda, bir fenalk ile karlamamak iin Fatma Sadk adn kullanyor. Ancak Latife onun zerine yapan tek isim oluyor zamanla. Babas Muammer Bey masondur. Ancak iddia edildii gibi Sabetayist deil. Mehmet Sadk ke bu konuda Soner Yaln'a kzyor: Kitabn tekzip edebilirdik. yle byk bir hata var ki, Serasker Rza Paa'nn karsnn adnn da Adeviye olmasndan dolay yazarn kafas karm. Kitabn iinde aynen u cmle geiyor: Vecihe Hanm ile Hayri Bey kuzendi. Bu ok yanl, yok byle bir ey. Latife Hanm, Fransa'da eitim aldktan sonra zmir'e dnmtr. Atatrk zmir'e girince kalacak bir yer arar. Latifelerin evi en uygun mekn seilir. Gztepe'deki bu evden btn zmir grnr. Atatrk buray karargha dntrrken Latife evde yoktur. Eve dnen Latife'yi muhafzlar durdurur. Ancak orada oturduunu syleyince ieri alnr. Atatrk ile ilk kez burada karlarlar. Mustafa Kemal kkte 16 gn kalr. Ancak burada hem Latife ile aralarnda bir ak balar hem de ilk kalp spazmn geirir. Hemen Muammer Bey'in doktoru getirtilir. Mustafa Kemal
C:\Users\eackman\Documents\Latife.docx

muayeneden geirilir. Doktor kahve, sigara ve ikinin azaltlmas hatta kesilmesi gerektiini syler. Bunun zerine Latife Hanm ikileri dolaba kaldrp kilitler. Latife ile Mustafa Kemal 4 gece boyunca ba baa kalarak saatlerce konuur. Olayn detayn Mehmet Sadk ke yle anlatyor: Gerek Lord Kinross'un, gerek daha baka yazarlarn belirttii gibi; Mustafa Kemal, Beyaz Kk'te Latife Hanm'dan o kadar etkileniyor ki, beraber olmak istiyor. Ancak Latife Hanm tabii ki asla kabul edebilecek yapda biri deil. Hikyeyi geni anlatmak gerekirse; bu konumalar esnasnda bir gece birbirlerine ilgilerini ifade ediyorlar. lk nce Latife Hanm ilgisini sylyor. Paa'nn, yaveri Salih Bey'e ertesi sabah ifade ettii gibi, Devir deiti Salih. Artk kadnlar aklarn nce sylyor.' Ancak Armstrong'un ve Lord Kinross'un da kitaplarnda belirttii gibi, Latife Hanm onunla evlenebilirdi ama metresi olamazd. Anneannemin 1984 ylnda Yaln Peken'e verdii rportajda, Bizim aile yle bir aileydi ki evlilik ba dnda hibir ekilde birlikte olamazlard.' eklinde anlatt zere baka trl bir birliktelik imknszd. Mustafa Kemal Paa birliktelik teklifini bir adm ileri gtrmeye karar vererek, gece vakti zmir sokaklarna kp bir mft bularak imam nikh ile evlenmeyi teklif etmi. Ancak Latife teyzem babas olmad bir ortamda gerek kendisinin, gerekse Paa'nn onuru asndan bunu kabul etmemi. zmirliler, Trkiye ve dnyann gz nnde bunun yakk almayacak bir hareket olduunu belirtiyor. Kendisinin slam dinine gre reit olup istedii kii ile evlenme hakkn haiz olmasna ramen, babasnn ve ailesinin onay olmadan bunu yapmayacan ve gizli tutulacak bir imam nikhn kabul edemeyeceini aka sylemi. Paa ikinci defa srar ederek, aknn ne kadar derin ve gerek olduunu gstermek iin Latife Hanm' pmek zere eilmi. Bunun zerine Latife Hanm, terastaki byk mermer masann zerinde duran esir komutan Trikopis'in beylik tabancasn kaparak havaya el ate etmi ve Paa'ya, eer devam ederse drdnc kurunla kendisini vuracan, zira Paa'nn bu memlekete
7/3/2012

Page 22 of 71 elzem, kendisininse nemsiz olduunu sylemi. Bu srada koup gelen korumalar ve yaverlere Paa, ata binen, fayton kullanan Latife Hanm'n iyi bir silah atcs olduunu sylemesi zerine iddiaya girdiklerini sylemi. Deneme yaptklarn ve zmir'de byle iyi silah kullanan hanmlar varken, Yunanllarn zaten sava kaybedeceklerinden emin olduunu syleyerek hem espri yapm, hem Latife Hanm' onurlandrm ve gelenleri geri gndermi. Paa hayranlk ve aknlk iinde, Bunu gerekten yapar msnz? diye sorunca, Siz savalar kazanm bir komutansnz, saldrmay da, ricat da ne zaman yapacanz bilirsiniz. Siz durabilirsiniz ama ben sadece gen bir kzm, siz durmazsanz ben de duramayabilirim. diyerek konumasn yle srdrr Latife: O zaman siz de ben de iinden klmaz bir duruma deriz. Ben Latife Uaki'yim, yle ya da byle canma kymak pahasna da olsa sizi durdururum ama size kyamam. Latife Hanm'n bilgisine, terbiyesine zaten hayran olan Paa bu cevap zerine kendisine meftun olarak, Sana inanyorum Latif dedikten sonra (ilk olarak burada Latif demi) ciddileerek O zaman Kk Hanm, zmir'in kurtuluunun simgesi olan bu tabancay cesaretinizin bir nianesi olarak size hediye ediyorum. Zat linize bir kast olduunda kullanrsnz. Ancak bir daha benden size bir kast gelirse rica ederim kendinizi deil beni vurunuz. Zira sizin gzelliinizin ve memlekete ileride ok faydal olacana inandm zeknzn ve bilginizin bu dnyadan ayrlmasna gnlm raz olmaz. Ben ahrete gidebilirim ama gittiim her yere senin sevgini ve kara gzlerini, kara kalbinle beraber (evlilik teklifini reddetmesini kastederek) gtrrm. demi. Latife bu romantik laflar zerine yumuam ve kendisinin de onu sevdiini ama bu ekilde olmasnn imknsz olduunu sylemi. Latife zmir'de kald srece Atatrk'e birok konuda yardm etmi. zelikle gelen yabanc evraklarn tercmeleri onun elinden geer. Dileri Bakan Yusuf Ke-mal Bey (Tengirenk) artk zmir bir Trk kenti
C:\Users\eackman\Documents\Latife.docx

olduu, tamamen ele getii iin ngiliz ve Fransz donanmasnn krfezden gitmesini istiyor. Fakat buna mukabil ngiliz ve Fransz donanmas gitmiyor. O srada Mustafa Kemal ok kzyor. Bir trl istedii ltimatom yazlamyor. Tabii diplomasiyi dnrsek Yusuf Kemal Bey ngilizlerle sava istemedii iin biraz daha yumuak bir nota yazyor. Fakat Latife bunun zerine Mustafa Kemal'in ok sinirlendiini anlaynca, Eer izin buyurursanz ben yazaym, Paam. diyor. Siz mi yazacaksnz? Evet Paam. ngilizce mi? Evet Paam. Buyurun yazn, Kk Hanm. Bunun zerine Latife Hanm notay yazyor: 24 saat iinde zmir Liman'n terk etmezseniz, sizi batrrm. Bu kadar basit ama son derece sert. Yazldktan sonra Mustafa Kemal notay okuyor ve soruyor: Bu kalemle mi yazdnz, Kk Hanm? Evet Paam. diyor. Paa, Verin onu bana. diyerek kalemi alyor, pyor ve ok teekkr ederim Kk Hanm. deyip Latife Hanm'a geri veriyor. ke, teyzesinin mrnn sonunu kadar bu kalemi yazhanesinde sakladn aktaryor: nemli eyleri her zaman bu kalemle yazmtr. Tabii bu meyanda Kk'te olaylar meydana geliyor. O gnlerin en nemli olaylarndan biri buydu. Bu olaydan sonra da ona ilk defa, Sen yaversin. diyor. Ona yaver demesinin sebebi budur. Latife teyzeme Yaver' diye hitap ederdi. O zamandan itibaren de, Sen Latife deil, Latif'sin. diyerek artk bir daha Kk Hanm' demiyor. Bu latifliin de ok nemli bir zellii var. Latife, kk, tatl aka demek. Latif ise erkek ismi olarak deil, Paa'nn kulland manada Allah'n isimlerinden biri. Ltfeden, ltuf eyleyenden geliyor. Mehmet Sadk ke Zbeyde Hanm'n vefatndan ksa sre sonra Atatrk ile
7/3/2012

Page 23 of 71 teyzesinin evlenmesini ise bir annenin acil vasiyeti olarak yorumluyor: Zbeyde Hanm parmandaki yz karp Bu da Mustafa'mn olsun, Makbule'ye verme.' diyor Latife teyzeme. Ben hep merak ederdim. Nianlandnda onu niin Latife teyzeme vermedi diye. Ama Mustafa Kemal'in daha sonra yz Latife teyzeme, gelinine vermesi iin onu Mustafa Kemal'e vermesini istiyor. Bu da pek sylenmez, anlatlmaz. Diyeceklerdir ki, Afak sylyor. Desinler, herhlde Mustafa Kemal elmas yz takmayacana gre mstakbel karsna vermesi amacyla verilen bir yzktr ki, zaten yle oluyor. Zaten teyzem lene kadar parmandan bu yz hi karmam. Yzk u anda ailemizde. Tartlan konulardan biri de Latife ile Atatrk'n anlamazl ve boanma konusudur. Bu konuda da aslnda yeni bilgiler ve nemli ayrntlar Fatih Bayhan'n sorduu sorulara verilen cevaplarda bulabiliyoruz. Latife'yi en ok kzdran konu Atatrk'n iki masalar. nk sal asndan ikiden uzak durmas gerektiini Latife her seferinde Paa'ya hatrlatyordu. ke, teyzesinin ikyetini aktarrken anneannesinin anlattklarn hatrlatyor: Teyzem annesine dert yanyormu Hep yanndalar, hi yalnz brakmyorlar. Biz hi yalnz kalamyoruz, o saatten sonra o kadar ikiyle bize paylaacak bir ey kalmyor. Hatta Mehmet Sadk ke, Paa'nn konuma metinlerini, ilk nutuklarn Latife Hanm'n kaleme aldn, birlikte dzeltmeler yaptklarn da anlatyor. ATATRK LE LATFE BOANDI MI? Ortaya kan ilgin bir ayrnt ise Latife Hanm'n milletvekili olma abas. Bunu hem Atatrk hem de kendisi istiyor. Ancak kadnlarn seilme hakk olmad iin (1934'te geliyor) Latife Hanm vekil seilip Meclis'e gidemiyor. Hatta Konya'da Latife Hanm adna oy pusulalar bile kyor. Latife Hanm'n Kars Trk Oca'na ye yaplmasnn en byk sebebi, bir sonraki seimde Kars'tan milletvekili aday olarak gsterilmesinin altyapsn hazrlamak olduu
C:\Users\eackman\Documents\Latife.docx

belirtiliyor. Eer boanma olmasayd, Latife ya Van ya da Kars'tan milletvekili aday olacakt. Atatrk'le Latife'nin boanp boanmad konusu da hl muallk. Mehmet Sadk ke bunun ok nemli bir durum olduunu sylyor. nk Enver Paa'nn kmasna n ayak olduu 1917 tarihli Aile Hukuku Kararnamesi' var. Bu kararnameye gre, o dnemde kadn boanmay kabul etmezse ve mcbir (zorunlu) bir sebep yoksa kad boanmay onaylayamaz. O sralar Trkiye Cumhuriyeti kurulmasna ramen yeni kanun henz kmamtr. Bununla ilgili bir baka kanun olmad ve boanma bu kanuna gre yaplmad iin, Latife ve Atatrk evli saylr. ke durumu yle anlatyor: Bu boanma eklen bu kararnameye uygun ama z itibariyle uygun deildir. nk Latife Hanm boanmak istememitir. Oysa Mustafa Kemal, Biz Latife Hanm ile beraber ayrlmaya karar verdik.' diyor. Bunu kararnameye uygun olabilmesi iin sylyor. Bazlar diyebilir ki, stiklal Sava srasnda bu kararname askya alnd veya iptal edildi. Oysa bu kararname sadece stanbul'da askya alnd zira Ankara Hkmeti, stanbul Hkmeti'ni tanmadn ilan etmiti. Bu durumda bahsedilen aile hukuku kararnamesinin stanbul Hkmeti'nin bir tasarrufu olarak askya alnmasnn da hukuki bir geerlilii yoktu. Mustafa Kemal'in var olan kararnameden daha geri bir usulle boanmas yakk alr bir hareket olmayacakt. Yani bir taraf kabul etmiyorsa, son aile kararnamesi de bu ynde olduuna gre ondan daha gerideki bir yntemle, yani kez bo ol' demekle boanmas mmkn deil. Teknik olarak Latife ve Atatrk hlen evlidir. Ama ikisi de birbirlerine olan sevgilerinden dolay konuyu hi gndeme getirmedi. Mustafa Kemal Paa, Biz Latife Hanm ile boanmaya karar verdik. diyor, ancak yaznn altnda tek imza var. fade oul; ama imza tek. Paa, kars adna karar daha dorusu kendi kararn deklare ediyor. Latife'nin annesi; Alafranga evlendiler, alaturka boandlar. diyerek ince bir
7/3/2012

Page 24 of 71 sitemde bulunur. TOKAT VE KANLI YELPAZE Mehmet Sadk ke belki bundan sonra byk bir tartmaya yol aacak ilgin bir olay anlatyor. Latife ile Atatrk arasnda geen olay u ekilde geliir: O akam Kk'te bir resm davet var. Mareal Fevzi akmak, smet Paa, Amerikan ve Avusturya maslahatgzarlar, Latife teyzemin kardei Paris sefareti nc ktibi smail Bey ve ei Melahat Hanm da davetlilerden birka. Kalabalk bir davet ve bunaltc derecede scak bir akam. Paa, her zaman olduu gibi Latife Hanm'a, Piyano al. demi. Biliyorsunuz nce iir okutur, ondan sonra piyano aldrrd. Latife Hanm da yle demi: imdi alamam, buradakilerin hibiri dinlemiyor, yorgunum. Bunun zerine Mustafa Kemal ok kzar. Aslnda ilk kvlcmn kopmasna sebep olan bu kadar basit bir ey ama bir noktada gerginlik arttka biliyorsunuz her ey artk rahatszlk veriyor. Bunun zerine Vedat piyano alar. Buradan da ikinci bir gerginlik domaya balar. Vedat eseri bitirince Paa gidip alnndan perek teekkr eder. O andan itibaren ikisi birbirine biraz sert davranmaya balyor. Sen benim yerime Vedat'a aldryorsun, niye aldryorsun, aldrma. Zaten buradakilerin hibiri dinlemiyor. Hatal ald, iyi almad, bak kimse anlamad. diyor. Bunun zerine Mustafa Kemal, Hanmefendi buradakilerin hepsi anlyor ama siz anlamyorsunuz. deyince Latife Hanm elindeki yelpazeyi hzla avucunun iine vuruyor ve elini kesiyor. Buna ok sinirlenen Mustafa Kemal tokat atmak zere elini kaldrm. Latife teyzem de gayr-i ihtiyari elini yzne siper etmek iin kaldrnca eli Paa'nn yanana arpyor ve elindeki kan onun yanana bulayor. Yana da biraz iziliyor ama Latife Hanm'n elindeki kan bulat iin, Mustafa Kemal'in yznde byk bir yara var gibi gzkyor. Bu olay komutanlarn ve diplomatik erknn nnde meydana geliyor. Bunun zerine Avusturya ve Amerikan maslahatgzarlar Komutanlarn nnde karsndan tokat yedi. Trkiye Cumhuriyeti liderinin karizmas
C:\Users\eackman\Documents\Latife.docx

izildi. Her an bir darbe beklenebilir. diye lkelerine kripto yazm. Bu olay karkocann ilikilerinin hangi noktaya geldiini gsteriyor. Sadk ke bu olay anlatrken ikili arasndaki ilikinin artk bittiinin da altn iziyor: Latife teyzemin herkesin ortasnda kocasna, erkeine tokat vurabilecek, el kaldrabilecek karakterde bir yaps yok. Teyzem, kocas elini kaldrnca kendini korumak amacyla elini yzne siper etmek iin kaldryor ve onun eline arpyor. Fakat o srada Latife teyzemin trna yzne geliyor, yzn kesiyor. Bana bunu da m yapacaktn Kemal!' diyor, Elini de mi kaldrac aktn bir kadna? ' Zira babas en sert kavgala rda bile annesin e barm ayan bir insan. Ailesind e kadna el kaldrld n, tokat atldn grme mi. Bu, son noktay koyan olaydr. Fakat Trkiye'de ok kii bunu baka trl alglad. O gecenin sabahnda durumu dzeltmek iin Latife Hanm'n yanna
7/3/2012

Page 25 of 71 gelmiyor Mustafa Kemal. Sabaha kadar darda askerlerle konuuyor. Belki onun da kafasn sakinletirmeye ihtiyac var, sonuta o da 44 yanda bir erkek. Hibir zaman bir kadn hkimiyetine girmemi. Evlilik benim tabiatmda yoktu, ama bir rnek tekil etmek iin yaptm.' diye sylemi. HAM SYLEMEZ AKSYON hisseden bir Mustafa Kemali anlattna tanklk edeceksiniz. Musikili akam toplantlarnda sylenen arklar onun hislerine tercman oluyor. Kimi arklar ard arda defalarca syletiyor ve syleyenlere elik ediyor, kimilerini sadece kendisi sylemek istiyor, kimilerini sonuna kadar dinleyemiyor, kimisinde de dans ediyor. Baz arklar dinlediinde ise gzyalarna hakim olamyor. Kitaba ismini veren Gel Gitme Kadnda Mustafa Kemalin ok sevdii ve hatta kimi zaman alad bir Selehattin Pnar bestesidir. Gel gitme kadn, ruhumu hicranna yakma, nlet beni, ldr beni, ayare brakma, Karnda esirim, bana dman gibi bakma. nlet beni, ldr beni, ayare brakma.

Mustafa Kemal, Fikriye Hanm ve Latife Hanm' kastederek syledii, "Beni iki kadn ok sevdi" szleriyle, onlarn kendi hayat iin tadklar byk nemi ve deeri anlatmaya almtr. Arka Kapak Mustafa Kemal, Fikriye Hanm ve Latife Hanm' kastederek syledii, "Beni iki kadn ok sevdi" szleriyle, onlarn kendi hayat iin tadklar byk nemi ve deeri anlatmaya almtr. Bu derin sevgi her iki kadn iin de, sonu byk ac ile biten bir sevda oldu. Fikriye Hanm, hayatnn baharnda ac bir lmle "Gazi Paa"smdan ayrld. Latife Hanm da, boandktan sonra "Mukaddes Paa"snn lmn grerek, hayatnn sonuna kadar ac bir yalnzlk ve suskunluk iinde yaad. Ankara'dan yel gibi geen bu iki kadn, Mustafa Kemal'in hayatnda olduu kadar, ankaya Kk'nde, Milli Mcadele'de, zafer gnlerinde ve Trk devriminin ilk yllarnda, bugn de yarn da unutulmayacak deerde izler braktlar. Yazar:Ouz Akay Sayfa Says: 792 Dili: Trke Yaynevi: Alfa Yaynclk

Gel Gitme Kadn Mustafa Kemal Atatrkn hayatndaki en nemli birka kadndan, daha dorusu kiiden biridir Latife Hanm. Onun zerinden Trk kadnnn siyasi haklar tartlmaya baland gibi, kadnn sosyal ve i alanndaki zgrlne dair Batllama yolunda atlan nemli admlarn simgesiydi o. Ksa sren evlilikleri 1925 ylnn Temmuz aynda bir akam, ankaya Kknde, birok kiinin gzleri nnde cereyan eden bir kavgann ardndan sona ermiti. Ancak aralarndaki ba asla kopmamt. Atatrkn aile hayat zlemi, Latife Hanmn Paasna duyduu zlemi yllarca dile getirildi. Hatt aralarn yeniden yapmaya alanlar bile olmutu. Ouz Akay, Gel Gitme Kadn isimli son kitabnda ayrlk yllarn anlatyor. Bu iki ismin yaadklar hznn resmini izerken, ayn anda gen Cumhuriyetin panoramasn veriyor bize Akay. ankayadaki gndelik yaamdan balayarak, Ankaradaki balolara, Kastamonu ve zmirde gerekleen devrimlerden Trk medeni kanununa ve kadnlara siyasal zgrle, Boazlar ve Hatay meselesinden kltr ilerine, Atatrk ve Latife Hanmn hayatlarn etkileyen salk sorunlarndan
7/3/2012

Atatrk sevdals usta kalemden Mustafa Kemalin hastalk dnemini anlatan, ok ynlln aa karan yeni bir kitap daha Aratrmac yazarn bu kitapta biten evliliin ardndan ac eken ve yalnzlk
C:\Users\eackman\Documents\Latife.docx

Page 26 of 71 aklarna kadar her eyi belgeler ve tanklarla anlatyor Akay. ankayadan yel gibi geen bir kadnn brakt izleri srerek farkl bir kurulu tarihi. [Gel Gitme Kadn / Ouz Akay / Alfa Yaynlar / Belgesel - Aratrma] kaynak, zengin belge ve bilgi aratrmasnn rn olan bu kitapta, Mustafa Kemal'in, Cumhuriyet'in ilk yllarnda balayan ve sren devrimleri ile hastalk dnemi yannda, birok yn zerinde de duruluyor. Latife Hanm'n kendini nasl tand, nasl anlatt, bir sre evli kald Mustafa Kemal'i nasl anlad ve ona ballnn srr, ilk kez yaymlanan gerek kaynaklara, bilgi ve belgelere dayanarak veriliyor. Ayrca Mustafa Kemal ve Latife Hanm'n ortak dostlarnn onlar tekrar bir araya getirme abalar zerinde de duruluyor. Bu kitapta biten evliliin ardndan ac eken ve yalnzlk hisseden bir Mustafa Kemal bulacaksnz. Musikili akam toplantlarnda sylenen arklar onun hislerine tercman oluyor. Kimi arklar ard arda defalarca syletiyor ve syleyenlere elik ediyor, kimilerini sadece kendisi sylemek istiyor ve sylyor, kimilerini sonuna kadar dinleyemiyor, yarda braktryor arky, kimisinde de dans ediyor. Baz arklar dinlediinde ise gzyalarna hakim olamyor. Kitaba ismini veren Gel Gitme Kadn da Mustafa Kemal'in ok sevdii ve hatta kimi zaman alad bir Selahattin Pnar bestesidir. Gel gitme kadn, ruhumu hicranna yakma, nlet beni, ldr beni, ayare brakma, Karnda esirim, bana dman gibi bakma. nlet beni, ldr beni, ayare brakma. Gel, gel, gel Gel gitme kadn Ruhumu hicranna yakma, hicranna yakma Karnda esirim, bana dman gibi bakma!.. nlet beni, ldr beni, ayare brakma. Arka Kapak " kere ayrlmak isteyen, ikisinde kocasn terk eden bir hanm son seferinde mcevherlerini ve zel eyalarn alp gidiyorsa ve alyansn brakyorsa, o kocasna defa "bo ol" demi saylr. Hanmefendi, siz benden kere ayrlma talebinde bulundunuz zaten. Ben bu talebinizi yerine getiriyorum" Mustafa Kemal
7/3/2012

Atatrk deil, Latife Hanm terk etti! Aratrmac-yazar Ouz Akayn yeni kitab Gel Gitme Kadn Alfa Yaynlarndan kt... Ouz Akay'n yine Alfa Yaynlar'ndan kan Beni ki Kadn ok Sevdi kitab Mustafa Kemal ile Latife Hanm'n ayrl ile son bulmutu. 1925 ylnn Temmuz aynda bir akam, ankaya Kk'nde, Mustafa Kemal ve Latife Hanm'n evliliinin sonunu getiren, birok kiinin de tank olduu byk bir kavga yaanmt. te bu eser, ankaya Kk'nde ayrla yol aan geceden sonra yaanan yllar anlatyor. "Latife Hanm, Ankara'dan ayrlp zmir'e, baba evine gitmi, ancak, sakinleip, yeniden dnnce, Ankara'ya dnme giriiminde bulunmu ise de, Mustafa Kemal, "Siz benden kere ayrlma talebinde bulundunuz zaten. Ben bu talebinizi yerine getiriyorum" demi ve zmir'e boanma mektubunu gndermiti." Uzun ve titiz bir almann, geni bir temel
C:\Users\eackman\Documents\Latife.docx

Page 27 of 71 "Hep anlatlan, Atatrk'n Latife Hanm' kovduudur. Ama Latife Hanm, gnderilen deil giden kadndr." Mehmet Barlas "Mustafa Kemal, Latife Hanm ile birbirlerini sevmelerine ramen bu evlilie devam etmelerinin baz zel sebeplerle mmkn olamadn ve olamayacan dnyordu. Birbirlerini hala sevmelerine ramen ayrlarak daha mutlu olacaklarna inanyordu." Vecihe lmen "Mustafa Kemal, karargahtan ate hattna, ate hattndan karargaha, kladan klaya, btn mr byle gemi bir dahi, kabna smayan bir adam, bir scak aile yuvas yok. Akam evine geldii zaman, yorgunluunu giderecek, mutluluunu veya skntsn paylaacak bir ei, okayacak bir ocuu yok. Bu kii nasl mesut olur?" Burhan Felek "Latife Hanm, Mustafa Kemal ile geirdii mutlu, heyecanl ve hareketli iki buuk yln bir mre bedel olduunu anlam ve kararn vermiti. Gen kadn iin hayat, kocasndan ayrld anda bitecekti ve lmne kadar beraberliklerinin onurunu koruma grevini yklenecekti." Mevhibe nn "Atatrk ile aramzda en ufak bir krgnlk, anlamazlk yoktu, politik saiklerle mecburen ayrldk. Benim Byk Atatrk'e kar duyduum ebedi sevgi ve sayg eskisinden daha ziyade olarak devam etmektedir, son nefesime kadar da byle olacaktr." Latife Uaki Aratrmac, yazar Ouz Akayn, Mustafa Kemal ve Latife Hanmn ayrlk yllarn anlatan Gel Gitme Kadn kitab yaymland. Kitap, 1925 ylnn ankaya Kknde, evliliklerinin sonunu getiren byk kavga sonras yollar ayrlan iki zel insann yalnzlk ve hznle geen hayatlarn anlatyor. Biraya gelmeseler de balarn hi koparmadklar yazarn kaleminden okurlara aktarlrken Latife Hanmn, ak hakkndaki dnceleri ilk kez gn yzne kyor. Latife Hanm, ak yreklere gnderdii ok gibi szlerle ifade ediyor: ki kez grmeyeceinizi sevin! Yani, her dakikay, her saniyeyi sevelim! Ama maalesef! Biz onlar kaybetmeyi baaryoruz, o kymetli dakikalar! Ak, sadece duru ve neeli bir gl olmal. Biz bunu bir hkra evirmeyi baaryoruz. Sevdiimize ikence etmeyi sevdiimizden mi acaba? Gel Gitme Kadn Atatrk alatan Gel Gitme Kadn arks kitaba adn veriyor. Kitapta, Gmrkler Umum Mdr Celadet Barbarosun gftesini yazd, Salahaddin Pnarn besteledii Gel Gitme Kadn arksn ilk dinlediinde Atatrkn gzyalarn tutamad o gecenin tanklarnn tarihe gemi notlarndan aktarlyor. Gel, gel, gel Gel gitme kadn Ruhumu hicranna yakma, hicranna yakma Karnda esirim, bana dman gibi bakma!.. nlet beni, ldr beni, ayare brakma. atife Hanm: Biri fazla verdiini dnr Akayn bilgi ve belgelere yer verdii kitabnda Latife Hanmn akla ilgili dnceleri dikkat ekiyor. Yazar, byk ak iin yle diyor:

Ak neeli bir gl olmal


Latife Hanm'n ak hakkndaki dnceleri neydi? te yakn evresine anlattklar...
C:\Users\eackman\Documents\Latife.docx

7/3/2012

Page 28 of 71 Aile iinde ve aile evresinde anlatldna gre, Mustafa Kemal ve Latife Hanmn ak hi bitmemiti." Latife Hanm, bir k olarak, yaad hayat ve akn nasl anlam ve anlatmt? Yaadklarna ve hissettiklerine dayanarak, ak zerinde duygulu ve derin dnceli grlerini, iirsel bir Franszca ile yaknlarna yle dile getirmiti: Ak, sadece duru ve neeli bir gl olmal. Biz bunu bir hkra evirmeyi baaryoruz. Sevdiimize ikence etmeyi sevdiimizden mi acaba? Biri fazla verdiini dnr, dieri yeterince almadn. Serzeniler balar. Aslnda, budalalkla, her zaman her eyi aklamak isteriz. Duygularmz tahlil etmeye alyoruz, ancak onlar sadece karmak hale getiriyor, olduklarndan baka hallere sokuyoruz. lk tazeliklerini, canl renklerini ve yumuak kokularn kaybediyorlar. Bir davran, sadece hesapland zaman, bilinli olduu zaman, raz olunduu zaman deer tar. Bir zveriden piman olmak, o zverinin deerini ve gzelliini yok eder. Eer istersek, duygularmzdan phe duyabiliriz: Ama hibir ey bize bakalarnn samimiyetinden phe duyma iznini vermez: Hayr hibir ey, hibir ey, bu olsa olsa kendi samimiyetsizliimizdir. ki kez grmeyeceinizi sevin! Yani, her dakikay, her saniyeyi sevelim! Ama maalesef! Biz onlar kaybetmeyi baaryoruz, o kymetli dakikalar! Daha sonra, ok daha sonra, bu dakikalar iyice uzaklarda olduu zaman ve biz de iyice yalnz olduumuz zaman, lgnca alayacaz, bu canice savurganlktan dolay. Yani hayat, bize mutlu olmak iin her tr frsat veriyor, biz o nadir sunulanlar nemsemezken.
C:\Users\eackman\Documents\Latife.docx

Kalpten kalbe yol vardr 1930 ylnda yakn evrelerin Mustafa Kemal ve Latife Hanm yeniden bir araya getirme abalar olumlu sonu vermiyor. Latife Hanmn hayata yeniden baland, kendisinden 13 ya kk ocuk felci geiren kardei Mnciye dknl dikkat ekiyor. Latife Hanm, Ankarada eitim gren kardeine yazd mektuplarda Mustafa Kemalle ilgili duygularn yazyor. 26 Kasm 1931 tarihli, Canm Mnci diye balayan, Trke ve Franszca kark bir mektubun banda Latife Hanm unlar yazyor: Bu akamki neemi tasavvur edemezsin. Surprisein pek ho oldu. Ksalna ramen ok uzun gelen bu ayrlktan seni sevenlerin hepsi mteki, fakat, en mutazarrr olan ablan nk tamamen yalnz kald. Mamafih, senin istikbalin iin lzumlu bir tecrbe devresi olan bu hayat beraber setik. Senden midim var. Kendine gzel ve mstakil bir hayat yolu yapacana eminim. Sabr ve bilgi uurla (conseience) sarf edilince, muvaffakyet bir emri tabiidir. Telefonda sesini zevkle dinledim. Bir saatten beri tandrmn banda seni ve kendimi dndm. Aklmdan geenleri sana ancak hissimle isal edebilirim. Kalpten kalbe yol vardr Asla piman deilim Latife Hanm, mektubunda Mustafa Kemale ait duygularn, dncelerini de Franszca olarak yle dile getirmiti: Sana syleyeyim asla piman deilim, kzgnlk da yok, krgnlk da yok, ac da yok, hibir ey yok, piman da deilim, ama bunlarn hibirini de hissetmiyorum. O blm, benim iin kapanmtr.

7/3/2012

Page 29 of 71 Fazla sze lzum yok. Sen anlarsn. Esasen bizi bu derece birletiren, kandan ziyade his ve fikir kardeliidir... Mustafa Kemalin yzn grmek iin Gel Gitme Kadn kitabnda Latife Hanmn, lene kadar hayatn bask tavanl at katndaki Harbiyede Safir Apartmanyla ilgili arpc bilgilere yer veriliyor. Latife Hanm, babas Muammer Beyin 22 Ocak 1951de ve annesi Adeviye Hanmn da 23 Austos 1956da vefatlarnn ardndan koca Ayaspaa Kknde yalnz kalyor. Istma sorunu da ortaya knca Latife Hanm, 1965 yl sonunda, Harbiyedeki Safir Apartmannda bir daireye tanyor. Boazn grlmedii bu apartmanda, Latife Hanm iin, anlaml manzaras var. Yazar, Sevgili Paasnn heykeli tam kardan kendisine bakmaktayd! Vecihe lmen, Latife Hanm, Safir Apartmanna tanma nedenini yle anlatyor: Harbiyede bir apartmanda oturdu. Harbiye Binasnn karsnda. Orada bir heykeli vardr Atatrkn. Ordular, ilk hedefiniz Akdenizdir! derken. Yine onu, oradan seyretmeye gitti. Onu ruhundan, kafasndan atamad. Latife Hanm: Heykel de olsa Onun yz Latife Hanm, Harbiyede Cumhuriyet Caddesindeki 311 numaral Safir Apartmanna tanmasnn nedenini, Vecihe lmenin torunu Muammer Erboya ziyaretlerinin birinde anlatyor. Muammer Erboy, bir gn, Sklmyor musun, teyze, hep burada aaya bakmaktan? Neden burada oturuyorsun ki? Latife Hanm, dnyor ve Gel, sen de bak aaya, dedi, sabrla. Ne gryorsun?, Harbiye binasn dedim. Baka dedi. Baka ne gryorsun?' Nizamiyede bir Atatrk heykeli var, tm hameti ile ayakta. Belki de tm zamanlarn tek ayakta Atatrk heykeli bu.
C:\Users\eackman\Documents\Latife.docx 7/3/2012

Altn prltlar sayor heykel. Bak dedi. Buraya tanmadan tm stanbulu gezdim. Bu heykelden daha fazla yz Kemalime benzeyeni yok. Ondan ktphanemi ikiye kestirttim, bu alak tavanl yere ssn, diye. Zor bela ancak birka eyam ile yerletim buraya. Onu grebilmek iin, btn bunlar, heykel de olsa yine de onun yz, dedi. Hlya Karabal/ T24

Paam - Mustafa Kemal'e Gnl Veren Cesur ki Kadn Yazar:Ouz Akay

Page 30 of 71 birlikte, cesur, zeki, kltrl, ada bir Trk kadndr. Trk kadnnn sosyallemesinde model olmu, dnemin tm gen kadnlar ona imrenip onun gibi olmaya almlardr. "Mukaddes Paa"sndan ayrldktan sonra, hayatnn sonuna kadar ac bir yalnzlk ve suskunluk iinde yaamtr. Fikriye Hanm ve Latife Hanm', Gazi Paa'nn evresinin her trl yargsndan uzak, yapc ve saygn bir bakla yaplan deerlendirmelere gre anlatmak, bylece o gnk olaylar, bugn de ayn samimi heyecanla yaatmak gerekir. Cumhuriyet tarihinin bu iki nemli kiisini bir veya birka kiinin gzyle anlatmak bizi affedilmez hatalara gtrr. ok kiinin gzlemlerini ve anlarn, erkek ve kadn bak alarndan dikkate alarak ve dnemin yaam ve kltr artlarn da gz nnde tutarak kullanmak gerekir. Aksi halde Trk tarihine, Mustafa Kemal iin zel yere sahip olan bu iki deerli kadna ve onlarn mensup olduu topluma, hem byk bir saygszlk, hem de hakszlk yaplm olur. Gvenilir kaynaklara dayanarak, ilk kaynaklardan an, bilgi, haberleri deerlendirerek, Fikriye Hanm ve Latife Hanm' gerek deerleriyle anlatan Paam, bu hedefte bir eserdir. Yazar:Ouz Akay Sayfa Says: 225 Dili: Trke Yaynevi: Alfa Yaynclk Bu Sofrada Ben Varm Yazar:Ouz Akay

Mustafa Kemal'in "Sakarya" atna binip ankaya srtlarnda dolaan bu iki gl kadn, Trkiye'nin kurtulu ve kurulu gnlerinde, kadnlar iin cesaretin sembol olmulardr. ankaya Kk'nde, Milli Mcadele'de, zafer gnlerinde ve Trk devriminin ilk yllarnda unutulmaz izler brakmlardr. Fikriye Hanm, Kurtulu yllarnda cephe gerisinde hizmet alm ve bir kadn nefer gibi karargah hizmetlerinde bulunmu uysal, fedakar ve rnek bir Trk kadndr. "Aka mauk sorulmaz" dercesine, "Gazi Paa "sini delice sevmi ve bu sevda yznden gen yanda hayata veda etmitir. Latife Hanm, szn ve gzn budaktan esirgemeyen, biraz sert ve hrn olmakla
C:\Users\eackman\Documents\Latife.docx

7/3/2012

Page 31 of 71 nsanlk taraf da ok stn olan Atatrk'n sofras, byk devrimci, byk devlet kurucusu Atatrk'n askerlikten siyasete ve kltre kadar her alanda bir danma, tartma ve alma sofras idi. Ve bu sofra, Trk milletinin uygarlk dzeyi stne kmas hedefine ulama almalarnn ana merkezi idi. Yeni Trk devletinin kurulu dncesi bu sofrada ortaya kondu, tartld. Trk yurdunun savunulmas ve Trk milletinin kurtarlmas almalar burada biimlendi ve uygulamaya kondu. Milli egemenlik ve onun en belirgin biimi olan Cumhuriyet'in demokratik bir Cumhuriyet olmas da bu sofrada ele alnp tartld. Yurdun kalknmas sofrann balca konularndan oldu. Trkiye Cumhuriyeti'nin btn kurumlar ile modern bir devlet haline gelmesi ve Trk milletinin de btn alanlarda ada uygarlk dzeyinin stne karlmas yine bu sofrada hedef olarak ele alnd. Trk milletinin tarihinin aydnlatlmas ve ykseltilmesi, Trk dilinin sadeletirilmesi, zenginletirilmesi ve kamuoyuna bunlarn belirtilmesi, Trk kltrnn gelitirilmesi bu sofrada konuuldu. "Bu Sofrada Ben Varm", Atatrk sofrasnn 1899-1938 yllar arasnda tam krk yl sren nl sofra geleneini ve bu sofrada yaanan anlar kapsamakta ve sofrada beliren ve biimlenen Atatrk felsefesini vermeyi amalamaktadr. Atatrk'n sofra hayat zerine imdiye kadar ok konuuldu. Bu sofrann manevi gdas ile filizlenen, beslenen, Atatrk'n i dnyasna nfuz edip, onun ruhi tepkilerini yakndan izleyen insanlarn gzlem, deerlendirme ve anlatmlarnn da nne geerek, hatta bu sofrann felsefesini ve ilevini anlamadan, olaylarn getii dne gre deil, bugne gre eletirenler, tartanlar bile oldu, oluyor. Atatrk'n sofras gerekte, Atatrk'n felsefesini de yanstan, Trk bamszlk ve devrim tarihinin genel bir portresi idi. Bu sofra, bir yeme, ime ve elenme sofras deil; bir iradenin ve bir devrimin sofras idi.
C:\Users\eackman\Documents\Latife.docx

Yazar:Ouz Akay Sayfa Says: 716 Dili: Trke Yaynevi: Alfa Yaynclk Yavuz Donat Perde aralanrken ubat gndeminin "scak konusu" imdiden belli: "Latife Hanm... Atatrk'e mektuplar... Anlar."
7/3/2012

Page 32 of 71 Bayramda "eski bir kitab", bir kez daha okuduk. "Atatrk'n annesi Zbeyde Hanm... Yazan Cemil Snmez... Atatrk Aratrma Merkezi Yayn." Kitapta anlatlanlar hep "tankl, belgeli." Atatrk'le Latife Hanm'n ve Latife Hanm'la Zbeyde Hanm'n ilikileri "roman gibi." Madem "bunlar" ubatta (Latife Hanm'n mektuplar zerindeki ambargonun kalkmasyla) ok konuulacak... yleyse bugn "perdeyi biraz aralayalm" dedik. Enite ile Bayaver'in azndan.. Atatrk'n enitesi Mustafa Mecdi (Makbule Hanm'n ei) anlatyor... Gazi, Byk Zafer'den sonra zmir'dedir. Gazi zmir'deyken annesi Zbeyde Hanm, kz kardei Makbule Hanm ve enitesi Mustafa Mecdi, Ankara'dadrlar. ankaya Kk'nde. Zbeyde Hanm kalbinden rahatszdr. Atatrk, zmir'den dner. Ve Zbeyde Hanm'n odasna girer: - Mustafacm, ho geldin. - Anneciim, stn bana helal ettin mi? - Helal olsun yavrum. Zira Gazi, zmir'deyken "Latife Hanm'la tanmtr."

Atatrk'n Bayaveri Salih Bey (Bozok) anlatyor... - ...... Atatrk, zmir'den dndkten sonra annesi Zbeyde ve kz kardei Makbule Hanmlar'a sk sk Latife'den bahsederdi... Annesine, Latife Hanm' methettiini ka kereler duydum. - Grsen anne... Sen de beeneceksin... ok anlayl kz. - Mustafacm... Ben... u Latife'yi mutlaka grmeliyim. Zbeyde... Latife... lk karlama Atatrk'n Bayaveri Salih Bey (Bozok) anlatyor... Atatrk'n annesi Zbeyde Hanm'a, Ankara'nn havas yaramyor. Doktorlar "daha yumuak bir iklim" neriyorlar. Karar "zmir." Atatrk'ten, Bayaveri'ne: - Salih, zmir'e git... Anneme, uygun bir ev aratr. - Emredersiniz.

Salih Bey, zmir'de trenden inince, Latife Hanm'n emektar aas Ahmet'i karsnda bulur: - Latife Hanm adna geliyorum... Sizi onlarn evine gtrmeye mecburum.

Sohbetin bir yerinde, Zbeyde Hanm, Gazi'yi yanna oturtur: - Olum artk sen de muradna erdin, biz de, millet de... Ama benim bir muradm daha var........ Bak hastaym... lmeden nce elimle... Anladn ya... Bagz etmek isterim... Yoksa gzm arkada kalr.

Atatrk'n annesine verdii yantn "son cmlesi" yle: - .... Merak etme bu muradna yaknda ereceksin.
C:\Users\eackman\Documents\Latife.docx

Salih Bey evde "zmir'e geli nedenini" anlatr: - Zbeyde Hanm hasta... zmir'de istirahat edecekleri bir ev arayacam. Latife Hanm'n tepkisi: - Kendilerini Karyaka'daki evimizde misafir etmek bizim iin mstesna bir zevk olacaktr. Salih Bey "durumu" zmir Valisi Abdlhalik Renda ile grr. Sonra da Atatrk'e "arz eder." Atatrk'n yant: - "Olur." Bu "olur" zerine Latife Hanm "ocuklar gibi sevinir." Ve her gn Gztepe'den, Karyaka'ya gider,
7/3/2012

Page 33 of 71 "Zbeyde Hanm'n kalaca evdeki hazrlklara nezaret eder." bir ey var. Latife'yi elinden tutup, bir kenara gtrr: - Mutabkz deil mi?.. Evleniyoruz. - Ne zaman. - Hemen. - Biraz izin..... - Hayr, izin yok... Hazrlan. Araya anne ve kardeler girer. Nikah 2 gn ertelenir.

Atatrk, annesini Ankara Gar'nda bizzat uurlar. Ana ile oul bir daha birbirlerini grmeyeceklerdir. Tren, zmir'e gelir. Latife Hanm ile babas Karyaka Gar'nda "nemli misafiri" beklemektedirler.

Zbeyde Hanm 77 yanda, beyaz arafl ama peesizdir. Doruca Karyaka'daki kke gidilir. Atatrk annesiyle zmir'e, ok sevdii "Sakarya" adl at da yollamtr. Latife Hanm, Sakarya'y ok sever. Artk "Ata'nn yaamnda nemli yeri olan iki kadn... Annesi ve yakn gelecekteki ei" ba baadrlar. Anlaml hesaplama ve nikh Atatrk, annesinin lmnden 12 gn sonra zmir'dedir. Karyaka Gar'nda karlayanlar arasnda Latife Hanm'n babas da vardr. Atatrk, trenden inmeden, Bayaveri Salih Bey'i arr: - Ben onunla (Latife ile) evlenmeye karar verdim... Git, babasn bu kararmdan haberdar et... Fakat kimseye bundan bahsetmesin.

Ve nikah gn... 29 Ocak 1923. Latife Hanm'n banda mor rt, ellerinde mor eldivenler, elinde bir beyaz gl, zarif bir koyu gri tuvalet. Atatrk, sivil, lacivert takm elbiseli. Latife Hanm' elinden tutarak, zmir Kads'nn nne getirir: - Efendi hazretleri... Latife Hanm'la evlenmeye karar verdik... Ltfen gereken muameleyi yerine getirir misiniz?

Bu Trkiye'de ilk kez kadnla erkein "birlikte ve el ele olduu" bir nikah. Eski nikahta "kadn grnmyor, sorular onun yerine vekili cevaplandryordu." Gelini ilk kutlayan zmir Valisi'dir. Gelinin elini perken, yle der: - Tebrik ederim hanmefendi... zmir'in fatihini fethettiniz.

Atatrk, istasyondan doruca annesinin mezarna gider. Herkesi gzyana boan bir konuma yapar. Ayrlrken Vali Bey'e sorar: - Programda imdi ne var? - Biz vefat dolaysyla hibir ey koymadk efendim... Emirlerinizi bekliyoruz. - yleyse Latife Hanm'larn evine gidelim.

Nezihe Araz "Atatrk'n, annesinin lmnden hemen sonra evlenmesini" yle yorumluyor: - ....... Mustafa Kemal annesinin mezarnda anlaml bir hesaplama yaparak, Zbeyde Hanm'n lmn kabul etmiti... Gazi deil ama Zbeyde Hanm'n olu Mustafa o doldurulmaz boluu Latife Hanm'la telafi etmek istiyordu. lm Allah'n emri Zbeyde Hanm'n zmir gnleri ve Latife Hanm'la ilikilerini, Nezihe Araz anlatyor: - Olaylar her zaman akl
7/3/2012

Btn aile bahe kapsnda Atatrk' beklemektedir. Atatrk "Anneme gsterdiiniz ilgiye teekkr ederim" der. Eve girilir... Kahveler iilir. Atatrk, Latife Hanm'n babas Muammer Bey'e dner: - zin verirseniz kznza sylemek istediim
C:\Users\eackman\Documents\Latife.docx

Page 34 of 71 gcyle yorumlayan Zbeyde Hanm, Latife Hanm'n Mustafa'sna ak olmaktan daha ok, lkenin kurtarcsna gnl kaptrd kararna varmt... Oysa o, sevgili oluyla sregelen uzun ve cefal ilikisini baka bir kadnla paylamaya asla eilimli deildi. lm srasnda zmir'dedir. Asm Gndz anlatyor... Zbeyde Hanm son saatlerini Latife Hanm'n yannda geirir. Vasiyetini yazdrr. Latife Hanm, lm haberini nce zmir Valisi'ne bildirir. Latife Hanm ilk gece 33 hafz arr, sabaha kadar hatim duas yaptrr. Hatim duas 3 gn srer. Latife Hanm, cenaze alayna da katlmak ister. Fakat ailesi ve din adamlar "kadn cenazeye katlmaz" diye engel olurlar. O da faytona binerek cenazeyi takip eder. Mezarda sadaka datr. Krknda mevlit okutur. 52'sinde aure yapar, fakir fukaraya verir, hatimler indirtir. ki ayrnt "Atatrk'n annesi Zbeyde Hanm" kitabnda pek ok "ayrnt" var. Sadece "iki ayrntdan" bahsedelim. Birincisi Zbeyde Hanm'n vasiyeti. Sanki "brakt mirasn hesabn verir gibi." "effaf bir servet beyann" andryor. Zbeyde Hanm, mirasn 3'e blm. Birinci ncelik: "...... Fakir fukara... Yahudi'den dnme Hayriye Hanm'a 10 lira... Manevi evladm yerindeki Aye'ye eyiz paras 100 lira... Yetim Abdrrahim'e 20 lira... Her zaman akacak bir eme iin 475 lira......" kinci ncelik: "...Kzm Makbule'ye..." nc srada ise: "Mustafa Kemal Paa'ya..." teki ayrnt... Atatrk'n Genel Sekreteri Hasan Rza Soyak anlatyor: - Atatrk, annesi iin tahminime gre Latife Hanmefendi tarafndan yaptrlan mezarn fotorafn grm ve beenmemiti. Zira... Mezar tanda "TBMM Bakan Mustafa Kemal Paa Hazretleri'nin saygdeer anneleri Zbeyde Hanmefendi'nin......" diye balayan uzun bir yaz vardr. Ata'nn, Genel Sekreter'e talimat: - lk frsatta zmir'e git... Bu kitabeyi kaldr... Dadan 2 byk ta getirt... Birini ylece koydur... Dierini mezarn ba tarafna diktir... Tan bir yerini biraz dzelttir... Ve unu yazsnlar: Atatrk'n anas Zbeyde burada gmldr.
7/3/2012

Nezihe Araz anlatmaya devam ediyor: - (Zbeyde Hanm) kendine hizmet edenlere baz baz (Latife'yi kastederek) "hibir gzellii yok, ok ksa boylu" gibi olumsuz fikirlerini aklyordu.

Bir gn Latife Hanm, annesi Adviye Hanm, konuklar Seher Hanm salonda konumaktadrlar. Fuat Bey'in (Bulca) ei, Latife Hanm'a unlar sylemektedir: - Latifeciim, sen onun (Atatrk'n) annesinin gzne girmeye bak... Annesi diretirse bu i olmaz. Zbeyde Hanm o anda salonun kapsndadr. Konumalar duyar. Ama hi renk vermez. Ama o srada zmir'de olan ve ok gvendii "Atatrk'n emir avuu Ali'ye" sorar: - Sence bu kadn Mustafam' mutlu edebilir mi?

Atatrk uzun sreli bir gezi iin Ankara'dan trene biner. Sabaha kar emir avuunu arr: - Bir haber var m? - Telgraf geldi... Ama ifre henz zlmedi. - Annemin ldn biliyorum... Bir rya grdm... Yeil tarlalarda annemle dolayordum... Birden bir frtna kt... Anam alp, gtrd. Telgraf deifre edilir. Zbeyde Hanm 15 Ocak 1923 akam vefat etmitir. Annesinin lm haberini bir tren kompartmannda alan Atatrk'n gzyalar, telgrafn zerine damlar.

Atatrk'n snf arkada, Kurtulu Sava'nda Bat Cephesi Kurmay Bakan Orgeneral Asm Gndz, Zbeyde Hanm'n
C:\Users\eackman\Documents\Latife.docx

Page 35 of 71 Glmser ke, Mehmet Kemal Aksel, Hatice Fisun can; Bir "anne" ki... Cenazesinin kalkmas "kimseye yk olmasn diye" 450 lira ayryor. Ve bir "oul" ki... zmir Belediye Meclisi'nin "Annenize grkemli bir mezar yapacaz" diye hazrlad projeyi elinin tersiyle itiyor... Nur iinde yatsnlar. Latife UAK'nin terekesinde meydana kan ve stanbul 13. Sulh Hukuk Hakimlii'nin 1975/125 Sayl tereke dosyasnda tespiti yaplan ve yine stanbul 13. Sulh Hukuk Mahkemesi'nin 1976/299 sayl karar ile mhrlenerek yeddi emin olarak Trk Tarih Kurumu'na teslim edilen belgelerle ilgili olarak aile meclisinde yaptmz grme neticesinde ittifakla u karar alm bulunmaktayz. Basnda kan ve yukarda anlan belgelerin yaynlanmas veya yaynlanmamas veya ksmen yaynlanmas yolundaki grler, nihayetinde aile bymz olan Latife Uaki'nin hatrasn ve saygn kiiliini direkt ilgilendirdii iin bu konuda yeddi emin olarak bu belgeleri (25) senedir muhafaza eden Kurumunuza kar net bir beyanda bulunmak zorunluluu hasl olmutur. Aile bymz Latife Uaki, ei Mustafa Kemal Atatrk'ten boandktan sonra inzivaya ekilerek, d dnyaya kapal bir yaam srm ve Mustafa Kemal Atatrk ile yapm bulunduu evlilik yaamyla ilgili olarak kendisine iyi niyetle de olsa ynetilen grme taleplerinin hepsini reddetmitir. Bizler Latife Uaki'nin varisleri olarak, mahremiyete bu denli nem vermi bir kimsenin lmnden sonra da kendisinin zel eyalar arasnda saylan anlarn ihtiva eden gnlkleri, ahsi mektuplar, zel notlar, telgraflar velhasl halen Kurumunuz nezdinde bulunan tm ahsi evraklar ile ilgili olarak, murisimiz Latife Uaki'nin bu mahremiyet arzusuna sayg gsterilmesi gerektiine inanyoruz. Latife Uaki'nin lmnden sonra baz belgeler aile efrad tarafndan grlm olup her ne kadar belgelerin bazlar tarihi ahsiyetler tarafndan gnderilmi veya bu kiilere Latife Hanm tarafndan gnderilmi olsalar da, bu belgelerde kamuoyunu ilgilendiren ve tarihe k tutabilecek hibir husus bulunmamaktadr. Dolays ile ailemizin anlan belgelerin
7/3/2012

Taze gelin Latife Hanm Neticede bizim iin "Atatrk" olan bu kii, Fransa ve ngiltere'de hukuk eitimi alan, ok varlkl Uakizadeler'in kz 24 - 25 yandaki taze gelin Latife'nin, yeni evlendii "koca"syd. Latife Hanm'n sr mektuplar

Trk Tarih Kurumu Bakan Prof. Dr. Yusuf Halaolu, Atatrk'n boand ei Latife Hanm'n zel evraknn aklanmayacan bildirdi. Aralarnda Mustafa Kemal Paa'nn yazd ve boanmann gerekelerini anlatan mektubun da bulunduu "Latife Uaklgil Belgeleri" veya arivi 1980 ylnda "25 yl gizli tutulacaktr" damgas ile Trk Tarih Kurumu'na teslim edilmiti. Yayn yasa ubat aynda bitiyordu. Latife Hanm'n belgeleri gizli kalacak Yusuf Halaolu yapt basn toplantsnda, Latife Hanm'n ailesinin bir blmnn kendilerine bir yaz gnderip, "zel evrakn aklanmamas ve bundan byle de TTK'da saklanmas'' talebinde bulunduunu ve bu istee uyacaklarn syledi. TTK'ya aile tarafndan gnderilen mektup Latife Uaki miraslarndan, aada imzalar olan bizler, Makbule Meral Bebe, Fatma Canan Kepenek, Nihal Aksel, Aye
C:\Users\eackman\Documents\Latife.docx

Page 36 of 71 herhangi bir suretle yaynlanmalarna veya baka bir Kuruma incelenmek iin de olsa tevdiine bu sebeplerle muvafakati bulunmamaktadr. Murisimiz Latife Hanm'n mahremiyet arzusuna rza gsterilmesinin, Kurumunuza bu belgeleri yeddi emin olarak brakan Biz miraslarnn en doal ve yasal hakk olduu dncesindeyiz. Yukarda aklanan ve Kurumunuzca da anlayla karlanacan mit ettiimiz nedenlerle, bugne dek Kurumunuzda mhrlenerek saklanan ve Latife Uaki'ye ait tm belgelerin Kurumunuz nezdinde saklanmaya devam edilmesini ve bu belgelerin ksmen de olsa basna veya sair mercilere verilmemesini sayg ile arz ederiz. 'Konu kapanmtr' Bugne kadar yaptklar btn aklamalarda, zel evrakn aklanmasndan nce Latife Hanm'n ailesinin grlerini alacaklarn sylediklerini hatrlatan Halaolu, "Ailesi tarafndan bize aklanmamas ve TTK'da muhafaza edilmesiyle ilgili bir yaz geldi. Bu yaz erevesinde artk bu konu sona erdi. Bizim artk aklamamz sz konusu deil" dedi. Halaolu, evrakn zel bir kasada saklanmaya devam edileceini belirterek, "Mahkeme karar veya bir yere nakli sz konusu olmadan, evrakn baka yerde saklanmas mmkn. Nasl 25 yl burada saklanmsa, bundan sonra da saklanmaya devam edecek" dedi. Latife Hanm uzun sre boanmay kabullenmedi Aralarndaki gerginliklerden sonra Atatrk iki kez Latife Hanm'dan ayrlmaya teebbs etmi, ama sonra ortam yumuatlm, evlilik devam etmitir En son kavga 1925'in yaz akam patlaynca bu evlilik Atatrk tarafndan bitirilmi ve Latife Hanm geri dnmemek zere zmir'e gnderilmitir. Latife Hanm, Atatrk'le barp yeniden
C:\Users\eackman\Documents\Latife.docx

beraber olmay herhalde mit etmi ve Ankara'dan haber gelmesini galiba beklemitir.. nk daha nce de aralarndaki iddetli gerginliklerden sonra, Atatrk iki kez ayrlmaya teebbs etmitir. kisinde de, Atatrk'n yakn olan Salih Bozok boanmay hazrlamakla grevlendirilmitir. Ama daha sonra ortalk yumuatlm ve evlilik devam etmitir. BTMEYEN KAVGALAR S. Eri lger'in "Latife Gazi Mustafa Kemal" kitabna (nkilap Kitabevi) gre, Atatrk'n ilk kez kalp krizi geirdii 10 Kasm 1923'te, Latife Hanm Ankara'da deil stanbul'dadr. Salih Bozok, bir kavga sonrasnda Atatrk'ten ald talimat zerine Latife Hanm' stanbul'a gtrm ve o srada stanbul'da bulunan anne ve babasna teslim etmitir. Atatrk'n ikinci ve ciddi kalp krizi ertesinde, Latife Hanm gerekirse zorla ve tek bana Ankara'ya dneceini syler. Salih Bozok bunu Atatrk'e duyurunca, o da itiraz etmez. Bylece bu kavga geride kalr ve Latife Hanm, doktorlarn kesin istirahat verdii kocasna bir hemire gibi bakar. Daha nce de, denizden Hamidiye zrhls ile balayp, sonra Samsun'da karaya klan Karadeniz-Dou Anadolu gezisi de byk bir kavga ile ve Atatrk'n ayrlma karar ile bitmitir. Tokat, Svas ve Erzurum illerinin her birinde, Latife Hanm'n Atatrk'e "Kemal" diye balayan barmalar duyulmu ve sonunda Atatrk seyahate devam ederken Latife Hanm, Salih Bozok eliinde Ankara'ya geri gnderilmek zere yola karlmtr.. Salih Bey'in yannda smet nn'ye verilmek zere yazlm ve Latife Hanm'n zmir'e gnderilme eklinin bulunmasn isteyen mektup bulunmaktadr. MZASINI DETRMED Ama sonunda Atatrk'n fkesi geer ve Latife Hanm Kayseri'de durdurulur. Barrlar ve Svas, Yozgat, Krehir ziyaretlerini birlikte yaparlar. Ankara'ya dnnce evlilik devam eder. Sonra 1925'in ocak aynda Konya zerinden Adana, Tarsus ve Mersin'e uzanan gezide yine iddetli kavgalar olmu ve Atatrk Latife Hanm' Mersin'de brakp Silifke ve Taucu'na yalnz gitmitir. Ve en
7/3/2012

Page 37 of 71 son kavga 1925'in yaz akam patlaynca bu evlilik Atatrk tarafndan bitirilmi ve Latife Hanm geri dnmemek zere zmir'e gnderilmitir. Salih Bozok'un anlarnda, Latife Hanm'n boanma ertesinde Bozok'a yazd mektuplardan biri var. 11 Kasm 1925 tarihini tayan ve zmir'den gnderilen bu mektupta, Latife Hanm, hl evliymi gibi "Latife Gazi Mustafa Kemal" imzasn kullanmaktadr. Mektupta Salih Bey'in samimiyeti, ak szll vurgulanmakta ve "Zavall annem mtemadiyen seni sayklyor. nk o kara ruhlu herifin yerinde sen olsaydn, beni cambaz gibi ipte oynatmazdn. Bana hakikati sylerdin" denilmektedir. 'BEN KOCAMDAN EMNM' Latife Hanm'n Salih Bozok'a yazd mektup yle bitmektedir: " O (babas Muammer Bey) imdi Avrupa'da, ilerine mani olmamak iin burada olduumu haber bile vermedim. Artk bir teessr yn gibi her tesadf ettii koltua ken bir annem ve ihtiyar halinde benim yzmden fena bir muameleye duar olan bykannem var. kszm. Kimsem yok. Onun iin ikinci babalk vazifesini deruhte eden ve sznn eri olan Salih bey'e yazyorum. Benkocamdan eminim. nk kadirinastr. Yksek ruhludur. Aramzdaki gerginlie nihayet vermesini, gzel bir mazinin vereceini kuvvetle rica et.. Ben kendisine yazdm mektupta seni refikanla gndermesini rica ettim. Bir haftadr uykusuz, gdasz, idama mahkmum. Esbab ocukluk. Halbuki ocuklar bu ar cezadan muaftr. Salihsin. Salah ve sulh getireceine eminim. Latife Gazi Mustafa Kemal." Grld gibi Latife Hanm, olup bitenleri "ocukluk"a yormakta ve boanmann ok ar bir ceza olduunu
C:\Users\eackman\Documents\Latife.docx

syleyerek, iin dzeltilmesini istemektedir. Bilindii kadaryla Latife Hanm, boandktan sonra Atatrk'e de mektuplar yazm fakat cevap alamamtr. Gemiteki deneyimleri hatrlayan Salih Bozok da, ifti birletirmek iin giriimde bulunamamtr. KARA RUHLU HERF KM? nmzdeki ubatta Trk Tarih Kurumu, belki de Atatrk'n boandktan sonra Latife Hanm'a yazm olduu tek mektubu aklayaca iin, "Latife Hanm'n Katlar"nn ok byk ilgi toplayaca kesindir. Salih Bozok'a yazlan mektuptaki "Kara ruhlu herif" acaba kimdir. Latife Hanm'n mektup yazarak Atatrk'le aralarn yapmalar iin bavurduu ve onu oyalayan isimler acaba kimlerdir? Herhalde bata evlilie kar kan Fethi Okyar'dan veya arasnn hi iyi olmad Nuri Conker'den yardm istemi olamaz. "Latife Hanm'n Katlar" aklannca ona gelen mektuplar da yakn tarihin karanlndan gn na kacak. Bu yaz dizisinde Latife Hanm'n, kendisini Ankara'dan stanbul'a gtren Vasf nar'a yazd ve 21 Austos 1926'da balayan mektuplarn yaynladk. Bu mektuplarda Latife Hanm, iinde bulunduu ruh haletini pek ak ifadelerle anlatmaktadr. Elimizdeki son mektubu, 21 ubat 1927 tarihini tayor. Artk bu mektupta Fatma Saliha imzas yerine Latife'yi kullanmtr. Tatra'daki sanatoryumdan son ayrntl mektubudur bu: LKBAHARDA TALYA'YA "Muhterem, muazzez kardeim, Telefonda vaad ettiiniz habere intizar ettim. Geciktiini grnce yine rahatsz etmeye mecbur oldum. Geldiim gnden beri shhatime, istirahatime ok itina eden doktor Sintag, Mart ve Nisan aylarnn, bu rahatszlk iin pek ziyade tavsiye edilen ve ilkbaharda letafetine doyulmayan Meran'da (talya) geirmekliimi istiyor. Kardan, yeillik ve iek iine gitmek benim de houma gidiyor. Esasen Mart'n 10'undan sonra buras ok ratib (rutubetli) olurmu. Mart'n 5'inde Doktor Sintag'n refikas gelecek. Arzu ettiim takdirde bana
7/3/2012

Page 38 of 71 refakat edeceini syledi. Hakiki bir anne olan yal ve tecrbekr madamn refakatinden istifade etmeyi doru buluyorum. Shhatim ok iyileti.. Drt kilo aldm. Gnete de yattm. Meran'n gzel ilkbahar havasn 6-7 hafta teneffs etmekle, keder hayatna nihayet verebileceimi sylyorlar. Sevgili yurduma avdet edeceim gn yaklayor demektir. Bilseniz nasl seviniyorum. Bazen ocuk gibi alyorum. Artk hastane hayat yaamaktan skldm. Latife." Latife Hanm, Vasf nar'a 1927 Mart'nn banda ok ksa bir mektup daha yazm ve bu ayn 7'sinde Viyana'ya geip, oradan bir sre dinlenecei, talya'nn kuzeyinde ve Alp Dalar'nn eteinde bulunan Meran'a gitmitir. Bu son mektubunda salnn dzeldiini syler ama yaamaktan ikyet eder ve "Hayat hakiki ehresiyle grmek, her zaman nasibimdir. Bu benim talihimin icabatndan" der. 'Nee ve mit dolu gnlerdi' Latife Hanm'n Atatrk'le yapt baarsz evlilii, Trk basnnda saysz defalar dizi yazlara konu oldu. Bunlarda genellikle Latife Hanm'n balatt kavgalar vurgulanr ve bu gen kadnn Atatrk'e uyum gsteremedii yargsna varlr. Hatta "Keke Atatrk kendisine ak ve uysal Fikriye ile evlenip mutlu olsayd" diyenler bile kmtr. 'BANA BAKMAYIN' Ancak Atatrk'n yllar sonraki u deerlendirmesi de hep hatrlanacaktr: Eini mutlu edebilecek herkes evlenmelidir. ocuk sahibi olmaldr. Bana bakmayn, bu meselede rnek smet Paa'dr. Benim hayatm baka trl dzenlenmitir. Buna ramen tecrbesini yaptm. Sonra anladm ki, bu i benim baaracam bir i deildir." Yazy Can Dndar'n almasndan aldmz ve Latife Hanm'n 22 Ekim 1947'de Mevhibe nn'ye yazd mektupla noktalayalm: "Pek muhterem Hanmefendi, Canm
C:\Users\eackman\Documents\Latife.docx

kardeim, Dn akam mer'den beni ok mtehassis eden bir mektup aldm; ve kendi z evladma yazar gibi, derhal cevap verdim. California'nn insanlarn, iklimini ve kendi tehasssatn o kadar gzel anlatm ki, satrlarn zevkle okudum. Sonra uzun uzun dnmee daldm, onun mini mini kundakl hali ve benim onu kalbime bastrrken iimde ilk defa uyanan "annelik" ihtiyac hatramda canland. Onlar nee ve mit dolu gnlerdi. Ksa bir zaman iinde btn emellerim, ihtiyalarm hatta insanlk ve vatandalk haklarm birer birer sararp solup sonbahar yapraklar gibi yerlere sald. Hi kimsenin anlamad nice yoksunluklarla boutuum bu ac gnleri dndm. Ve bu mddet zarfnda sizin samimi efkat ve alakanzn benim biricik desteim olduunu bir kere daha hissettim. Gayri ihtiyari gzlerim yaard. Beni daima olduum gibi gren ve anlayan gzel kardeim. Allah sizden raz olsun. Eminim ki ocuklarnza kar duyduum sevgi ve alakay da tabi bulacaksnz ve olduu gibi anlayacaksnz. Bu birka karde ocuu olmasa, bu ypranm hayatn anlam kalmazd. Latife Uaki." 77 yandaki Latife Hanm 12 Temmuz 1975'de, stanbul'da gs-meme kanserinden ld. Atatrk'le paylat olaylara imdi tarih diyoruz 1923'te balayan evlilik 1925'te bitti. Bu ksack dnem ayn zamanda gen Cumhuriyet'in de en zorlu yllaryd. Latife Hanm nemli kararlarn alnd sofralarda hep yer ald. Cumhuriyet'in ilan, Lozan gibi nemli olaylarn bizzat tan oldu. Latife Hanm ile Mustafa Kemal Paa'nn zmir'de nikahlandklar tarih 29 Ocak 1923, evliliin sona erdii tarih de 5 Austos 1925. Bu 2.5 yllk evlilikte birlikte yaanan mutsuzluklar ar basm olmal ki, evlilik yrmedi ve bitti. Ama birlikte yaanan mutluluklar, nemli olaylar ve bugn
7/3/2012

Page 39 of 71 "Tarih" diye okuduumuz gelimeleri hatrlarsanz, Latife Hanm'n ayrldktan sonra iine dt boluu anlayabilirsiniz. Unutmayn ki Atatrk, eini evde brakp, erkeklerin dnyasnda yaamay tercih eden tipik bir Doulu erkek olmay amalamamaktadr.. Kadnlarla erkeklerin eit olduuna inand kadar, bunu kendi yaamnda da gerekletirmek istemitir. Boand gne kadar ei Latife Hanm her nemli toplantda bulunmu, askeri manevralara ve yurt gezilerine katlm, onun yannda en hayati konular tartlp, en nemli kararlar alnmtr. rnein Atatrk "Yarn Cumhuriyet'i ilan ediyoruz" dedii akam, sofrada Latife Hanm da vardr. sterseniz evlendikleri sadece ilk yl (1923) birlikte yaanan, hepsinde Latife Hanm'n Atatrk'n yannda bulunduu ve bugn "Trkiye Cumhuriyeti'nin Tarihi" diye bilinen baz olaylar hatrlayalm: LOZAN'DA LK KRZ 4 ubat - ki ay sren Lozan Konferans'nn anlamazlk zerine kesilmesi. / 17 ubat zmir ktisat Kongresi. / 21 ubat-6 Mart TBMM'de youn tartmal Lozan oturumlar. / 13 Mart-24 Mart -Atatrk ve Latife Hanm'n Konya, Adana, Mersin, Tarsus, Konya, Afyon, Ktahya gezisinden Ankara'ya dnleri. / 27 Mart - Muhalif Trabzon Milletvekili Ali kr Bey'in, Topal Osman tarafndan ldrlmesi. / 1 Nisan - ok fazla muhalefetin ve Lozan'a kar ok youn eletirilerin seslendirildii 1'inci TBMM'nin, yeni genel seim karar almas./ 2 Nisan ankaya'daki konutu da tehdit eden Topal Osman'n evinde kuatlp ldrlmesi ve cesedinin aslmas. / 15 Nisan - Hyanet-i Vataniye Kanunu'na ek yaplarak, TBMM'nin meruiyetine kar davrananlarn da vatan haini olarak kabul. Lozan'n ikinci dnemine murahhas olarak giden smet Paa'nn (nn) yerine, Babakan Rauf Bey'in Dileri Bakan vekili de olmas. CUMHURYET'N LANI 28 Nisan - Son Padiah Vahdettin'in kendi topraklarna gnderilmesi ngilizler tarafndan istenmeyince, devrik Padiah'n talya'da San Remo'ya gnderilmesi.
C:\Users\eackman\Documents\Latife.docx

(Bilindii gibi 1 Kasm 1922'de saltanat sona erdirilmi ve Vahdettin, 17 Kasm 1922'de Trkiye'yi terk etmiti.) / 24 Mays- 19 Temmuz - Lozan'daki smet Paa'nn Ankara'daki Rauf Bey'le anlamazlklar ve Mustafa Kemal'in defalarca mdahale etmesi. / 24 Temmuz - Lozan'n imzas. / 27 Temmuz-2 Austos - Latife Hanm ile Atatrk'n zmir gezileri. / 4 Austos - Rauf Bey'in hkmetten istifas. / 13 Austos 2'nci Devre TBMM'nin toplanmas./ 14 Austos - Fethi Bey'in Babakan, smet Paa'nn Dileri Bakan olduu yeni hkmetin kuruluu. / 1 Eyll- 2 Ekim - gal kuvvetlerinin stanbul'dan boaltlmalar. / 11 Eyll - Halk Frkas'nn (CHP) kurulmas ve Atatrk'n Genel Bakan seilmesi. / 6 Ekim - kr Naili Paa komutasndaki kuvvetlerimizin stanbul'a girii. / 13 Ekim Ankara'nn bakent olmas. / 25 Ekim - Rauf Bey liderliindeki muhaliflerin Meclis'te ilk klar. / 28 Ekim - Fethi Bey'in Babakanlktan istifas ve muhaliflerin almalar dolaysyla yeni hkmet kurulamamas. O gece Cumhuriyet ilanna karar verilmesi. / 29 Ekim - Cumhuriyet'in ilan ve Atatrk'n Cumhurbakan seilmesi. HLAFET TARTIMALARI 30 Ekim - smet Paa'nn babakanla atanmas. / 1 Kasm - Fethi Bey (Okyar) TBMM Bakan. Rauf Bey'in Cumhuriyet ilann eletiren demecinin Vatan ve Tevhid-i Efkr gazetelerinde yaynlanmas. / 9 Kasm11 Aralk - stanbul'da bir ksm basnn "Hilafet" zerine tartmalar ve baz yazarlarn,mesela Hseyin Cahit'in (Yaln) Tanin'de "Hakiki milliyetiler Hilafet'e drt elle sarlr" diye yazmas. stiklal Mahkemesi'nin stanbul'da da kurulmas, muhalif gazete sahip ve yazarlarnn yarglanmalar. Bu olaylar listesinin, zetin zeti olduu ve listedeki her gelime zerinde imdiye kadar yzlerce kitap ve
7/3/2012

Page 40 of 71 binlerce makale yazld dnlrse, evliliinin henz birinci yldnmn yaamam gen bir gelinin, ne tr bir youn hayatn iinde bulunduu kolayca anlalr. Yorucu ypratc ve bazen rktc bir hayattr bu. Nitekim Atatrk, 1923'n Kasm'nda iki kez kalp krizi geirmitir. Herhangi bir Trk kadnn evliliinin ilk ylnda byle bir olaylar dizisini yeni evlendii, henz tam tanmad ve btn olaylarn merkezinde bulunan ama hayat ok dzensiz olan, salna hi dikkat etmeyen kocasnn yannda geirmilii var mdr? Latife Hanm'n birka aylk kocasnn, ona ne balay yaptracak ve ne de gece gndz eine vakit ayracak durumu vardr. Ona verebilecei tek ey, onu bir fikir ve i arkada gibi her eye ortak etmesidir. ERKEKLER DNYASI Kurtulu Sava'n yapan ve Cumhuriyet'i kuran kadronun kavgalar, yol ayrlklar onlarn nnde cereyan etmekte, bu kadrolarn kaderleri hakkndaki kararlar onlarn evinde, yani ankaya'daki konutta alnmaktadr. Ayrca hayat cepheden cepheye gemi bir subay olan Mustafa Kemal, akas ideal koca tipi ve aile alkanlklar olan bir erkek de deildir. Kadnn sosyal yaamda erkekle eit ve erkein yannda yer almasna inanmaktadr. Ama ayn zamanda askerlerin, emir erlerinin, subay arkadalarnn evreyi oluturduu bir "erkekler dnyas"nn alkanlklar zerinde huylar olumu, emirler zerinden ilikilerin kurulduu bir yaam izgisinin adamdr. Latife Hanm ile evlilik, herhalde O'nun iin yeni bir hayat tarzna duyduu zlemin gereklemesi mididir. Ama ylesine youn yaanan bir kurulu dnemidir ki bu, ne onun zleminin, ne de Latife Hanm'n beklentilerinin gerek olmas mmkndr. Evliliin bozulmasnn zerinden bir yl gemitir ve Latife Hanm bir ay akn sredir, ekoslovakya'nn Tatra blgesindeki sanatoryumda Fatma Saliha takma adyla girdii inzivasndan, geride kalan arkada Vasf Bey'le (nar) mektuplamasn srdrmektedir. Bu Tatra nereden, nasl bulunup seilmitir acaba?.. BR TEK SUYU YDR nn'nn Harbiye'den ve Kurmay Okulu'ndan ok yakn arkada olan rahmetli Orgeneral Ali Fuat Erden'in "smet nn" biyografi almasnda, Tatra'nn adnn getiini grdm. 4'nc Ordu Komutan Cemal Paa'nn Kurmay Bakan olan Ali Fuat Bey, yle anlatr Tatra'ya gidiini ve Tatra'daki sanatoryumu: "Sina Cephesi'nde ak bir tayyare seyahatinde kaptm gs nezlesi, 1918 yaznda eria Cephesi'nde zatlcenbe dnt. stanbul'da Enver Paa'ya svire'ye gnderilmemi istirham ettim. Kabul etmedi. aresiz Tatra'ya gittim. Tatra Karpat dalarnn gneyinde, Macar zenginlerinin yazldr. Fakat iklim itibariyle sanatoryum artlarn haiz deildir.ok rutubetli, yamurlu, rzgrl, frtnalyd. Gnei az, havas kararszd. Bir Macar profesr "Tatra'nn bir tek suyu iyidir" demiti. Bir kasrga sanatoryumlarn etrafnda, uzak mesafelere kadar btn am aalarn krp devirmiti. SMET PAA MI SET? Bu krk ve kuru am paralar uzaktan namtenahi mezar talar gibi grnyor, Tatra byk bir kabristana benziyor. Mtareke olur olmaz Tatra havalisi bamsz ekoslovakya'nn Slovakya's oldu. Dost, mttefik ve karde Macaristan'a bir Trk kolordu komutan olarak gelmitim. imdi dman bir memlekette bir dman subay oldum." Latife Hanm iin Tatra'y belki, burann adn Ali Fuat Erden'den duyan smet Paa semitir. Belki de zmir'in sekin ailelerinden Bedia Hanm ile 1926 banda tanan ve 1927'de evlenecek olan Ali Fuat Bey, mstakbel eine Tatra'dan bahsetmi ve o da Uakizadeler'e bunu nakletmitir. Benim u halimi ince ruhlu insanlar anlamal Fatma Saliha imzasn tayan 4 ubat 1927 tarihli mektupta, Latife Hanm, Vasf Bey'e unlar yazyor Tatra'daki sanatoryumdan. "Muhterem Muazzez Kardeim, Vefa ve samimiyetinizin, size gvenmekte haksz olduumu bana daima ispat edeceini sylyorsunuz. Ben bu ayn sonuna kadar
7/3/2012

C:\Users\eackman\Documents\Latife.docx

Page 41 of 71 buradaym. Kalan alt ayn ayn da , baka bir memlekette sahilde geireceim. Viyana'daki profesrlerle byle grmtk. Benim gibi sonsuz ve mhlik (Helak edici) boluk iinde yuvarlanan felaketzede bir kadn, hayatta yalnz bana mcadele ederken, fazla teessr ve heyecan gsterirse, ince ve asil ruhlu insanlar, onu anlamak mecburiyetindedir. Burada gayet mteessir yayorum. Tatra'nn havas cidden nefis, fakat muhit itibariyle, emsaline nadiren tesadf ettiim bir yer. Fatma Saliha" Trkiye'de bir burjuva snf yaratma abalar Latife Hanm'n ailesi, kzlarnn mutluluu iin Atatrk' kendi yaam tarzlarna, ticaret hayatna ekmek iin giriimde bulundu. Trkiye Bankas Atatrk'e ve Muammer Bey'e ait 250 bin lira sermayeyle kuruldu. Snflar olmayan Trkiye'de ilk burjuva hamlesiydi bu Fakat Atatrk, kaynpederi Uakizade Muammer Bey'i Celal Bayar'a ynlendirdi. Bayar'n kafasnda bir banka kurma fikri vard. Atatrk'n Latife Hanm' boadktan sonra (5 Austos 1925), ona yazd ve ayrlmann gerekelerini aklayan mektubu, Trk Tarih Kurumu tarafndan 2005'in ubat aynda aklanacak. Ancak biliyoruz ki, Atatrk'n bu evliliin yrmeyecei konusunda daha nce verdii kararlar ve hatta mektuplar da var. rnein Atatrk'n arkada ve yaveri Salih Bozok'un Can Dndar tarafndan yayna hazrlanan anlarnda, 9 Ekim 1924 tarihli ve smet Paa'ya (nn) hitaben, Erzurum'dan yazlp, gnderilmi bir mektup (Veya talimat) bulunmakta. EN KESN KARAR Bunu hatrlatalm: -Azizim smet, Latife Hanm tekaddm ederek Ankara'ya geliyor. Beraber seyahate devam mnasip grmedik. nk iki senelik tecrbe beraber yaamak imkan olamayacana kanaat hasl ettirdi. Kararmdan kendisini haberdar ettim. ok meyus ve
C:\Users\eackman\Documents\Latife.docx

mahzundur. Zat- alinizin ve belki Fevzi Paa Hazretleri'nin ihtilaf iin delaletinizi rica edecektir. Kararm katidir. Yalnz kendisinin ve gerek ailesinin eref ve haysiyetini rencide etmek istemiyorum. Kendisine ve ailesine hrmetimi ve hakiki dostluumu muhafaza edeceim. Suret-i infikak (Ayrl biimini) Ankara'da kararlatrnz. Sknetle zmir'e gitmeye muvafakatini temin lazmdr. Gzlerinizden perim. G. Mustafa Kemal. Bu mektuptan anlalaca gibi, Latife Hanm'n ayrlk kararnn resmilemesine kar gsterecei tepki Atatrk' rktmekte ve onu zmir'e baba evine geri gnderme ileminin Babakan smet nn tarafndan yaplmasn istemektedir. DEEMYORDU nk sk sk olduu gibi, Atatrk'n ei ile birlikte kt Dou illeri gezisinde de Latife Hanm, kocasn canndan bezdiren saysz olay kartmtr. Atatrk'n bu ilk ayrlk giriimi, barmayla sonulanmt. Ama Latife Hanm belki deimek istemiyordu, belki de elinden gelmiyordu bu. Atatrk'n evresini saran kadnlar kskanm, Atatrk'n iki imesine ve ge vakitlere kadar alma arkadalaryla beraber olmasna, etraftan duyulacak kadar yksek sesle Atatrk' azarlayarak hatta bararak tepki gstermitir. Aradan geen bunca yldan sonra, olaya yakn tarih sayfalarn kartrarak baktnz zaman "Yanl bir evlilikmi" demeniz kolaydr. Ama zmirli zengin ailenin iyi eitim grm, dikbal, evinde bir dedii iki edilmeyen ve her istediini elde edebileceini zanneden 20'li yalardaki gen kadnn o zamanki ruh haletini dnnce, bu bahtsz kadnn bana gelen felaket insan etkiliyor akas. Babasnn evresinden olan bir i adamyla, bir tccarla evlenseydi, herhalde evinin hakimi ve kocasnn da sahibi olacakt. 'CELAL'E SORUNUZ' Galiba Latife Hanm'n ailesi de bunu hissetmi ve Atatrk' kendi yaam
7/3/2012

Page 42 of 71 biimlerine ekmek iin giriimlerde bulunmulardr. Doan Avcolu'ndan (Trkiye'nin Dzeni) alnt yaparak, Celal Bayar'n "Geit" dergisine anlattklarn hatrlayalm: -mar Vekili bulunuyordum. Bir gn Atatrk'n kaynpederi Uakizade Muammer Bey bana geldi. Gazi'nin ve kendilerinin 250 bin liralarnn bulunduunu, bununla ihracat ve ithalat yapmak istediklerini, fakat gazi Hazretleri'nin kendisine, -Bir kere Celal Bey'e sorunuz, ondan fikir alnz, dediini syledi. LK MLL BANKA thalat ve ihracat ilerinin ok riskli olabileceini dndm. Sonra Gazi'nin bu gibi ilere isminin karmamas gerektiini dndm. Vaktiyle bankada alrken Trk tacirlerinin yabanc bankalardan faydalandklarn grr ve milli bir Trk bankasna daima ihtiya duyardm. Bu 250 bin lira ile 1 milyon sermayeli bir banka kurulmasn, bunun aslnda bir amme hizmeti olacan dndm, bu telkini Muammer Bey'e yaptm. Atatrk bu fikri beenmi. Bir akam sofrada bu konuyu ortaya att. zerinde derinlemesine konutu ve "Ama kim idare edecek bunu? Bunu idare etmek iin Celal Bey gibi bir insan lazm" dedi. Sonuta Celal (Bayar) Bey, mar Bakanl'ndan istifa etmi, Bankas'n 250 bin liras denmi, 1 milyon lira sermaye ile kurup (26 Austos 1924), bana gemitir. Yani Uakizade Muammer Bey'in telkini ile Atatrk i hayatna girmitir. Yine o gnlerin ortamn ve Atatrk'n dncelerini anlamaya alrsak.. Ankara'daki ilk Sovyet Elisi Aralov (Bir Sovyet Diplomatnn Trkiye Hatralar), Atatrk'n kendisine Trkiye'nin sosyal dzenini yle anlattn yazar: EKRDEK KADRO -Trkiye'de snflar yok. Trkiye'de ii snf yok, nk gelimi sanayi yok. Bizim burjuvazimizi ise henz burjuva snf haline getirmek gerekiyor. Ticaretimiz ok clz, nk sermayemiz yok. Neticede Uakizade Muammer Bey'in giriimi ve Celal Bey'in bu giriimi projelendirmesi ile Bankas kurulmutur.
C:\Users\eackman\Documents\Latife.docx

"Burjuva Snf Yaratma" nn ncs Atatrk'tr artk. Bankas'nn kurucu ortaklar listesi, Yeni Trkiye burjuvazisinin ekirdek isimleri olabilir mi? te bu liste: Mahmut Celal (Bayar), Siirt Milletvekili Mahmut, Hseyin Beyzade brahim, Yeniehirlizade Ethem Hasan, Cebelibereket Milletvekili hsan, tccardan Hanifzade Ahmet, Edirneli Emin, eraftan Skkerizade Tevfik Paa, Sreyya Emir Paa, manifatura tccar Hafz Halit, Trabzon Milletvekili Hasan (Saka), Kavalal brahim Paazade Hseyin, Attarzade Rasim, Sivas milletvekili Rasim, negllzade Mehmet Saffet, Uakizade Mahmut Muammer, Tccardan Altaazade Mustafa, ecza-i tbbiye taciri Necip, Yelkencizade Ltfi, Hacebubekirzade Osman, Nemlizade Stk, Ragppaazade akir, Gaziantep Milletvekili Kl Ali, vb. YARDIM STED Cepheden cepheye koan Atatrk ve silah arkadalarnn Kurtulu sava ertesinde bu tr bir eraf-tccar kesimine alp, onlarla ortak bir i giriimini balatmalarnda, herhalde Latife Hanm'n ailesinin, yani Atatrk'n dnrlerinin etkisi byktr. Belki de Latife Hanm, bu bilgilerin nda "Mustafa Kemal de bizlerden biri oluyor" diye dnd ve eini, dier kocalar gibi hkim olunabilecek bir erkek olarak grd. Ya da ailesi yle grd. nk Muammer Bey'in, kz ayrldktan sonra da ilerindeki darboazlarla ilgili olarak Salih Bozok'a yazd ve Atatrk'n yardmn isteyen mektuplar kitaplarda var. Tabii ki bunlar sadece bir yorum. Sonuta Atatrk bir emirle Latife Hanm' boam ve onu baba evine geri gndermitir. Sonrasn biliyoruz. 'Mini mini bir eser hediye edeceim' stanbul'da inzivaya ekilen Latife Hanm, Fatma Saliha takma kimlii ile Avrupa'ya gider ve ekoslovakya'nn Tatra'snda bir sanatoryuma yatar. te oradan Vasf Bey'e (nar) gnderdii 26 Ocak 1927 tarihli mektup:. -Bir haftadan beri yatyorum. Hafif bir
7/3/2012

Page 43 of 71 enflanza (spanyol Nezlesi) geiriyorum. Bu sabah ikinci bir radyografi yapld. Be haftalk ciddi bir tedavi geirdiim iin, mstefid olduumu (stifade ettiimi) temin ediyorlar. imdilik yegane emelim bu muhitten uzaklamaktr. Maarif Vekili Necati Bey'in seyahatini gazetelerden rendim. Eer shhatim avdet ederse, kendilerine uzun zaman alarak vcuda getirdiim ve memleket iin ok mfid (Faydal) olacan zannettiim mini mini bir eser hediye edeceim. Tabii eserim kendim kadar kktr. Fakat yavrularmza, vatan ve millet akn telkin hususunda, mrebbiyelere ok yardm edecektir. Yeter ki Vekalet-i Celile (Herhalde Milli Eitim Bakanl'n ifade ediyor) bizlerin tahasssatndan (Hislerinden) aff ehemmiyet etmeyi faideli bulsun. Fatma Saliha Herhalde ubat 2005'te "Latife Hanm'n Katlar" TTK tarafndan aklandnda, onun Trk eitim sistemine ilikin grlerini ieren bu "Mini mini eser"i de okuyabileceiz. Bu mektup yazld srada Atatrk stanbul'a Cumhuriyet sonrasndaki ilk ziyaretini yapmaktadr. Ve Atatrk geldii srada Latife Hanm stanbul'da yoktur. Oysa Atatrk ve Latife Hanm, yl nce (12 Eyll 1924) Hamidiye Zrhls ile stanbul'da durmadan Boaz' geip Karadeniz'e almlar ve bir eit gecikmeli bu balaynda Samsun'a kp, Erzurum'a kadar gitmilerdi. Kavgalarla ve ayrlma giriimleri ile gese bile, bir eit balayyd bu. O stanbul'da ad her yerde Latife Hanm stanbul Gmsuyu'ndaki konandan hi kamazken gazetelere Fatma Saliha takma ismi altnda tercme yapyor, roman ve ykler yazyordu. yle anlatld yllar sonra: Canlyken mezara gmlm gibiydi. Evde kitap okur, iskambil fal aarm. Kapda bekleyen askerleri tc kadn klnda atlatp gazetelere koarm. imdi de Madam Bauer Ata'nn raksndan ikyet ediyordu Latife Hanm "Cumhurbakanl Konutu"nun dzenini kurmak iin baba evinden a ve bakc getirmi, konutu dayam demi ve bir protokol oluturmutu Latife Hanm stanbul'da inzivada yaarken ankaya'da hayat onun kurduu dzende, ama onun kabullenmedii, sabahlara kadar sren sofralarla devam etmekteydi. Latife Hanm'n Atatrk' canndan bezdiren davranlarn herkes yazmtr. Atatrk'e herkesin ortasnda "Kemal" diye hitap etmesi, ok imemesi iin yksek sesle uyarlarda bulunmas, Atatrk'n yakn evresini kk grdn belli etmesi, bu iftin ayrld 1926'dan beri her evrede konuulur ve tekrarlanr. Nitekim barda tarp Atatrk' boanma kararna gtren bir son damla da, 1926'nn scak bir austos gecesinde olmutur. ankaya'daki Kk'e gece dnen Mustafa Kemal, kap nndeki nbeti erler ve subaylarla itenlik ve samimiyetle sohbet ederken, onu saatlerdir bekleyen Latife Hanm, balkondan olanca sesiyle barmtr: -Kemal... Mahalle arkadalarn yetmiyormu gibi imdi nbetilerle mi ahbaplk ediyorsun? Yeter artk, hemen gel buraya. Bu son olay zerine Mustafa Kemal Paa ertesi gn Kk' terk etmi, Bakanlar Kurulu'na talimat vererek boanma kararn kartm ve Latife Hanm' grmemek iin kendisi Yozgat'a giderken, onun zmir'e geri gnderilmesi iin gereken emirleri vermitir. Latife Hanm'n yaratt bu tr olaylar yaznn banda sylediimiz gibi pek oktur ve hemen her kaynakta bunlar anlatlmtr. Daha da tesi Latife Hanm'n bu tr davranlar, yabanc lke diplomatlarnn kendi lkelerine gnderdikleri ifreli telgraflara kadar girmitir. Bunlarda Latife Hanm'la, ei Trkiye Cumhurbakan Mustafa Kemal'in herkesin nnde sert az dalalar yaptklar nakledilmitir. SALIK SORUNLARI Biz Trkler iin tarihi bir ahsiyet ve kurtarc olan Atatrk'e bir kadnn "Kemal" diye seslenmesi, herkesin ortasnda onu kk
7/3/2012

C:\Users\eackman\Documents\Latife.docx

Page 44 of 71 drecek biimde azarlamas, Atatrk'n yakn evresini aalamas, tabii ki kabul edilecek davranlar deil. Ancak neticede bizim iin "Atatrk" olan bu kii, Fransa ve ngiltere'de hukuk eitimi alan, ok varlkl Uakizadeler'in kz 24-25 yandaki taze gelin Latife'nin, yeni evlendii "koca"syd. stelik salna zen gsterilmesi, iki ve sigaradan uzak tutulmas gereken, cephelerin, 40'l yalarn ve yorgun yllarn ykn bedeninde tayan bir kocayd Mustafa Kemal. rnein 1923 Kasm'nn ilk haftasnda, Atatrk, le yemei srasnda sofrada bir kriz geirmi ve Dr. Refik Saydam ona morfin yapmak zorunda kalmt. ki gn sonra daha hafif bir kalp sknts daha geirdi. stanbul'dan getirtilen Dr. Neet mer, krizlerin nedeninin "ok almaktan ve yorulmaktan ileri gelen asabi bir hal" olduu tehisini koydu.. Dinlenme tavsiye etti, alkol, sigara ve kahvenin azaltlmasn tledi. Unutmayalm ki, henz orta yan en verimli andayken, 57 yanda hayata gzlerini yuman Atatrk ilk krizi 1923 Kasm'nda geirmi, lmne neden olacak hastaln belirtileri olan burun kanamas ve kantlar, 1928 Ocak'nda ortaya kmtr. KK'TE VALS Atatrk, Latife Hanm'n zorla kabul ettirmeye alt "Dzenli Aile Modeli"ne uyum gsterseydi daha fazla yaamaz myd? Bazlar bu konuda "Az yaad ama ok yaayan nice insann hayal bile edemeyecei ileri baard" diyorlar. Daha ok yaayp daha ok i baarsayd kt m olurdu? Mevhibe nn'nn kurduu aile dzenine uyum gsteren smet nn'nn 1960'l yllarn sonuna kadar aktif politik yaam srdrmesi, o kuak insanlar iin daha iyi bir rnek deil midir? Ayrca Latife Hanm, Cumhuriyet'in kalbini oluturan ankaya'da bir "Cumhurbakanl Konutu"nun dzenini kurmutur. ankaya'ya zmir'deki baba evinden a ve bakc getirmi, Konut'u dayam demi ve kendince bir protokol oluturmutur. Latife Hanm'n kurduu ve ancak "Kadn Eli" deince oluturulabilecek dzeni, Atatrk'n de benimsedii, devam ettirmesinden
C:\Users\eackman\Documents\Latife.docx

bellidir. Latife Hanm' boayp zmir'e geri gnderdii 1925'in sonunda, rahmetli Orgeneral Fahrettin Altay' Ankara'da, ankaya'da arlar Atatrk. Altay anlarnda Atatrk'n konuu olarak 22 Ekim-1 Kasm 1925'te yaadklarn anlatr. svire'den Madam Bauer adnda bir kadn getirtilmitir. Atatrk'le Franszca konumaktadr bu kadn. Grevi Altay'n Atatrk'n kzlar" dedii drt manevi evlada Avrupa terbiyesi vermek ve Kk'e Avrupa adabn yerletirmekmi. Fahrettin Paa'nn ankaya'daki ilk gnnn akam yemeine Dileri Bakan Tevfik Rt (Aras) Bey, frak giymi halde, ei ve kz ile, Babakan smet Paa da yalnz gelir. Sofrada Atatrk'n sanda Aras'n ei, solunda Madam Bauer, Bayan Aras'n sanda smet Paa, onun yannda Afet (nan) Hanm, Bauer'in solunda Tevfik Rt Bey ve drt kk kz otururlar. Yemekte arap, sonra da ampanya iilir. orba, klbast, ograten patlcan, krema ve kavun ikram edilir. Yemekten sonra gramofon alnr. Atatrk Madam Bauer'le nce foxtrot, sonra da vals yapar. Fahrettin Paa'y zorla kaldrtp, svireli kadnn ona dans retmesini ister ama Paa zorlanr. Bu arada Atatrk'n gz Tevfik Rt'nn kz Emel'in uzun salarna taklr. Kendi berberi Sabri'yi artr ve ileride Fatin Rt Zorlu'nun ei olacak bu gen kzn salarn ksa kesmesini emreder. Emel'in salar "Modaya uygun" biimde o anda sofra banda kesilir. Vakit ge olunca smet Paa "Yarn ok iim var" diyerek kalkar. 'BEN LM BLRM' Kkteki hayat her akam byledir. Ertesi gece, etei pskll dekolte bir tuvalet giyen Madam Bauer bu defa sofrada Atatrk'n karsnda oturmutur. Afet Hanm siyah ipekli ve ilemeli bir gece elbisesi giymitir. Misafirler Adalet Bakan Mahmut Esat (Bozkurt), ileri Bakan Cemil (Uybadn), Salih (Bozok), Saffet (Arkan) beylerdir. Bu defa canl orkestra vardr. Atatrk, Altay Paa'y zorlayp madamla dans ettirir. svireli kadn, Atatrk'n ok rak itiini syleyip, "Sal bozulacak diye korkuyorum" eklinde dert yanar. Atatrk madam odasna gnderir. Sonra orkestraya
7/3/2012

Page 45 of 71 zeybek havalar aldrtp, kendisi de dizlerini yere vurarak mthi bir gsteri yapar. Sonra ok imesinden bahis ap, "Merak etmeyin, ben lm bilirim" der. Bir kenarda uyuklayan Salih Bozok'u alaya alr. Sonra bir koltukta mahzun oturan Afet nan'n yanna oturup, "Bu da benim hallerime zlyor. Ben kendimden ok misafirlerimin elenmesini istiyorum" diye dert yanar. YAZARLIK DA YAPTI Bir sonraki gecenin eli ve frakl davetlileri arasnda nn de vardr. Rahatsz olduu iin gelemeyecei iletilir. Ama biraz sonra nn yalnz gelir ve einin rahatsz olduunu syler. Sonra yine mzik balar, danslar ve alaturka oyunlarla konuklar neelendirilir (Fahrettin Altay, Grp Geirdiklerim, nsel Yaynlar 1970). Evet "Latife Hanm'sz ankaya"da hayat, onun koyduu dzende ama onun kabul etmek istemedii sabahlara kadar sren sofralarla devam etmektedir. Bu srada Latife Hanm inzivadaki hayatna devam etmekte ve stanbul Gmsuyu'ndaki ahap kkte yaamaktadr. Can Dndar'n "Yzyln Aklar" belgeseline konuan Latife Hanm'n erkek kardei mer Uaki'nin torunu Dilek Bebe, Latife Hanm'n lmne kadar yalnz geirecei yllar yle anlatmt: Canlyken mezara gmlmek gibi... Evde kitap okur, durmadan iskambil fal aarm. Askerler kapsnda bekler, bazen onlar atlatmak iin arafla rtnr, tc kadn klnda dar kaarm. Gazetelere baka isimle tercme yapp romanlar, hikyeler yazp para kazanm. Latife Hanm, Fatma Saliha takma adyla Trkiye dna kmaktadr artk. Atatrk Cumhurbakan olarak ilk kez stanbul'u ziyaret ederken (1 Temmuz 1927), Latife Hanm stanbul'dan ayrlmaktadr. 'Bir an evvel iyilemeye gayret edeceim' Vasf nar'a yazd ikinci mektup 10 Aralk 1926 tarihini tayor. unlar var mektubun
C:\Users\eackman\Documents\Latife.docx

ieriinde: "Bugn karnza kemal-i cesaretle kyorum. nk beni dnenlerin, beni yaatmak isteyenlerin szn dinlemeye, kendimi ciddi surette tedavi ettirmeye karar vermi bulunuyorum. Son zamanlarda fazlaca rahatszdm. Sonunda seyahate kp, darda tedavi olmaya raz oldum. Seyahatimde iz'ac edilmemek iin incognito (gizli kimlikle) kalacam. Mamafih, sizi bizzat haberdar etmekten men-i nefs edemedim. Pazartesi gn hastabakc ile Viyana'ya mteveccihen hareket edeceim. Otel Bristol'e inmeyi dnyorum. Orada azami bir hafta kalacam. Mtehasss profesrlerin fikrini aldktan sonra, bir sanatoryuma ekilip bir an evvel iyilemeye gayret edeceim. Karpatlar'daki mehur Tatra'nn eteinde, son sistem ina edilmi bir messeseyi ok methettiler. Ad Sontag Sanatorium Palace. Benim, sirayet devresine dahil olmu hastalarla bulunmaklm tasvip etmediklerinden, bu sanatoryumu bilhassa tavsiye ediyorlar. Karar Viyana'daki profesrlerindir. Latife" Mrs. Atatrk Latife Hanim Maligned but Not Forgotten Nearly 34 years after her death, she provokes more controversy than ever before: Latife Ussaki, Atatrks wife. But now a book sheds a new light on her: Latife Hanim, by the journalist Ipek Calislar, is a surprising and controversial portrait, presented here by Nimet Seker

Not only does Ipek Calislar describe Latifes political work at Atatrks side, she also
7/3/2012

Page 46 of 71 investigates the question of why she was publicly maligned. When Latife Ussaki entered the box of the Diplomatic Corp of the Turkish Parliament in Ankara in February 1923, heads wearing white turbans, red fezes and dark fur hats turned toward her; a deep silence settled over the gathering. The French and Soviet ambassadors rose from their seats. The wife of Mustafa Kemal had come to hear the speech that she and her husband had written together the evening before. Until that moment it would have been unthinkable for a woman to enter the Parliament. After the speech, one of the MPs said to Latife: In you, Turkish women have experienced a revolution today! A few months later parliamentary elections were held. Latife Ussaki informed Mustafa Kemal that she would like to join Parliament as an MP. At this point in time, the Republic had not yet been proclaimed, nor did women have the right to vote. Latife Ussaki was far ahead of her time. Nonetheless, until the publication of the book Latife Hanim, she was regarded as the rebellious, quarrelsome woman whom Atatrk divorced after two and a half years of marriage. A different picture of Latife Hanim Dissatisfied with this picture, Turkish journalist Ipek Calislar engaged in long and meticulous research to present a surprising portrait of Latife Hanim. This book, which aimed to correct the image of Latife Hanim, caused a sensation when it was published in Turkey in 2006. Not only did it become a bestseller, it prompted a lawsuit against the author.

But who was this woman at Atatrks side, that she still exerts such fascination in Turkey? Piece by piece, Calislar draws on her research to puzzle together a nearly complete picture of Latife Hanim, who came from the wealthy merchant family of the Usakizades from Izmir and was then regarded as the richest woman in the country. She was educated in Europe, studying law at the Sorbonne, a highly-educated woman who spoke a number of languages. Courageous, eloquent and strong-willed, she was an extraordinary woman. The two met in 1922 shortly after the liberation of Izmir at the home of the Usakizades, as Mustafa Kemal was turning the villa into his headquarters for the liberation struggle. Latife burned with enthusiasm for Atatrks war of liberation. And Atatrk shared and valued her ideas on modernizing Turkey. Even before their marriage Latife took care of some of his political tasks, such as writing a diplomatic missive to the English navy. An incomparable breach of taboo It soon becomes clear that Latife stood by Atatrk in the politically crucial phase. Even their religious wedding ceremony was an incomparable breach of taboo: contrary to tradition, Latife Hanim, rather than a guardian, sat at the table, and Atatrk paid the negligible sum of ten Dirhems as a bride

C:\Users\eackman\Documents\Latife.docx

7/3/2012

Page 47 of 71 price, symbolizing the equality of men and women. Latifes public appearances with Atatrk also verged on the scandalous: Latife hardly ever wore a veil, sporting breeches in several photos; she spoke about womens rights at public occasions and disregarded the separation of the sexes that was then prevalent even among the political elite. Atatrk and his wife were living examples of the revolution in gender relations. In Atatrks eyes, Latife represented the woman of the future. It is clear that Mustafa Kemal and Latife were in love, but it was more than a marriage for love: I am not getting married in order to get married. In order to create a new family life in our fatherland, I must set a good example myself. Are women to remain eternal servants?, asked Atatrk. Maligned and ostracized But after just two and a half years, Atatrk divorced her, and Latife was forgotten or maligned. Public opinion became dominated by the image of a sharp-tongued, quarrelsome woman who strained Mustafa Kemals nerves. retreating into private life and avoiding publicity. In the 1950s a virtual smear campaign was launched against her, but failed to banish her from memory. Latife Hanim seems to have become deeply embedded in the Turks consciousness. Ipek Calislar is not only interested in the crucial political phase in which Latife stood by Atatrks side; she also researches Latife Hanim life after that. She examines the question of why Latife Hanim was publicly maligned, but refrains from offering definite answers; Calislar is aware that not all the documents are available. Some documents are still held by the Turkish Historical Society and cannot be accessed. Not a word about the statesman Aware that she was suffering from cancer, Latife is believed to have destroyed many private letters and documents before her death. After the divorce she did not say a word about the statesman in public, and did not mention the reasons for the divorce. One reason for the smear campaign is probably envy, as well as a power struggle between Latife and the other political leaders surrounding Atatrk in Ankara: Latife knew a great deal, she was Atatrks confidante and his political comrade-in-arms. Her language skills gave him access to the rest of the world; she had contacts with foreign journalists and summarized the foreign press for Atatrk every day. She also helped shape his ideas, putting pressure on the statesman to allow women to doff their veils. She also supported the development of civil laws that would prohibit polygamy and mens unilateral right to divorce, both of which were permitted under Islamic law. Roses after the divorce Calislar also shows contradictions in Atatrks personality: he saw his wife as a role model for modern Turkish women, but he clearly divorced her according to Islamic law. Thus Calislars Atatrk shows a human side: he is a man who pays no concern to his health, who makes Latife a poetic marriage proposal, who asks his wife to play
7/3/2012

The form of the divorce is interesting: Atatrk divorced her unilaterally, according to Islamic law, with a two-line declaration. The modern divorce laws which Latife had helped initiate had not yet come into effect. After the divorce, Latife was suddenly transformed from a hero into an outcast,
C:\Users\eackman\Documents\Latife.docx

Page 48 of 71 Tschaikovsky at dinner parties. Even after the divorce he continued to send her roses. On the other hand, he had clear authoritarian traits but these can be seen in Latife as well. In Turkey Latife Hanim continues to provoke much speculation and discussion. On the 30th anniversary of Latife Hanims death, just one year before the publication of this book, a heated debate over the personal documents in the archive of the Turkish Historical Society broke out. What did these documents contain? Could they possibly shed a new life on the great statesman, on Latife and the early years of the Republic? After reading the portrait, this much becomes clear: without Latife Hanim at Atatrks side, the initial years of the republic, especially with regard to emancipation and progress in womens rights, would have taken a different course. Even if Calislars exploration seems to go into too much detail and depth in many places, her book is an important contribution toward a realistic picture of Latife Hanim and the initial years of the Republic under Atatrk. Nimet Seker Qantara.de 2009 Ipek Calislar: Mrs. Atatrk. Latife Hanim. Orlanda Verlag, Berlin 2008.The book has originally been published in Turkish in 2006 studied law at the Sorbonne in Paris, and learned English in London. Soon after her return to Turkey, she met Atatrk. The couple married in 1923 and Uaki became the first first lady of Turkey. As an upperclass, well-educated feminist with a keen interest in politics, she aided her husband in multiple ways ranging from the standard diplomatic duties of a first lady to working as his secretary and translator. The marriage, however, did not last long; finding Uaki too rebellious, Atatrk divorced her in 1925. Uaki spent the rest of her life confined to her apartment, with her door guarded by soldiers. Sometimes she could leave her apartment only in disguise with the aid of a black veil. After a life in which she said all her aspirations, needs, and even human and citizenship rights were scattered to the ground like autumn leaves, she died in 1975.1 Today, Uakis archives are undisclosed. In 1976, officials from the Turkish History Institutiona public organization founded in 1930 under the patronage of Atatrk entered her apartment and took her archives, including her diaries and letters, into the institutes possession. In 1980, the archives were marked confidential for twenty-five years. In 2002, President Ahmet Necdet Sezer demanded Uakis archives for the Atatrk Museum that was established by the presidency of Turkey, but he failed to get them.2 Then in January 2005, Yusuf Halaolu, president of the Turkish History Institution, declared that the archives would be disclosed the following month, though he quickly backtracked, claiming Uakis relatives requested that the archives be kept in the institution undisclosed as long as possible.3 Although it is not possible to see the archives, it is still possible to learn from them. The debates around Latife Hanm and her archives tell us a lot about not only Turkeys policies concerning historical documents, but also gender and modern mythmaking in the country. A brief look at the case of the first comprehensive biography of Uaki may provide valuable insights into the case.
7/3/2012

Fear and Loathing in the Republic: The Mystery Around Latife Hanims Archives
Rstem Ertu Altnay From: Journal of Women's History Volume 21, Number 4, Winter 2009 pp. 144-146 | 10.1353/jowh.0.0115 In lieu of an abstract, here is a brief excerpt of the content: Latife Uaki was born into a wealthy and well-connected family in Izmir in 1898. After an impressive education in Turkey, she
C:\Users\eackman\Documents\Latife.docx

Page 49 of 71 In 2006, Latife Hanm, a biography of Uaki, was published by the reknowned journalist pek allar.4 Although the book deviated little from the official narrative of Turkish history, its depictions of Uaki and Atatrk were controversial. In fact, allar was tried on charges of insulting Atatrk; her account of his escape from an assination attempt disguised as a woman in a black veil, while not at odds with the official history, was, construed as especially insulting to the image and memory of Atatrk as a manly hero and a brave savior, a powerful semi-god even. He had accordingly never been an ordinary person, replete with failures and weaknesses, and he would never be one. Therefore, even the slightest implication that Atatrk was a human being had to be punished severely. Though eventually acquitted, allar was charged and faced three years imprisonment for recounting an incident that did not insult Atatrks memory, but posed a threat to his mythical image. Yet the threat identified in allars book is also present in Atatrks own archive; when years after his death Atatrks foster daughter Afet nan published a diary of his, which included details about his private life in Karlsbad during World War I, she censored excerpts that contained details about his nightlife and affairs.5 Atatrks other diaries are kept undisclosed in the Turkish General Staff and Presidential Archives, and in Antkabir Atatrks mausoleum in Ankara. In the official discourse, the biography of the father of the nation has been constructed in a particular way.6 Certain details about his private life as a youth, such as arguments between his parents about the school he would attend or how he would chase crows off his uncles field, are part of the... October 29, 1923 August 5, 1925 Succeeded by Mevhibe nn Personal details Born June 17, 1898 Izmir Died July 12, 1975 (aged 77) Istanbul Nationality Turkish Spouse(s) Mustafa Kemal Pasha (m. 1923) Alma mater University of Paris Law school in London Profession Jurist Religion Islam

Latife Uakizde

Latife Uaki
First Lady of Turkey In office
C:\Users\eackman\Documents\Latife.docx 7/3/2012

Page 50 of 71 as a first lady who was very present in public life which, in Turkey, was a novelty by the standards of her day. She was a very important theme in the reforms which began in Turkey in the 1920s for the so-called emancipation of women. No doubt influenced by her husband's staunch secularism, she discarded her Islamic head covering and urged Turkish women to do the same. However, the relationship between her and her husband was cut short after the summer of 1925. They divorced on August 5, 1925. Ltife Hanm lived the rest of her days in zmir and stanbul, in virtual seclusion, avoiding contacts outside her private circle until her death in 1975. She never remarried, and remained silent about their relationship throughout her life. As late as 2005, her family has rejected proposals to make her diary and letters public. A comprehensive but also controversial biography of Latife Hanm by the veteran Cumhuriyet journalist pek allar was published in 2006.[2]

Mustafa Kemal Pasha and Latife Hanm. Latife Uakizde (later Latife Uaklgil after the Surname Law of 1934; with the honorifics, Latife Hanm)(zmir, 1898 stanbul, 1975) was Mustafa Kemal Pasha's (later Atatrk) wife between 1923 and 1925. She was related from her father's side to Turkish novelist Halit Ziya Uaklgil. She was born in 1898 in zmir to one of the most prominent trading families of the city, with roots in the city of Uak, whence their unofficial family name of Uakizde. She completed her high school studies in zmir and in 1919 she went abroad to study Law in Paris and London. When she came back to Turkey, the Turkish War of Independence was nearing its end without being over yet. On September 11, 1922, upon hearing that Mustafa Kemal Pasha was in zmir after its re-capture by the Turkish army, she went to his headquarters and offered him the opportunity to stay in her family mansion in the Gztepe neighbourhood for security reasons. Atatrk was pleased to accept and their relationship started. They married on January 29, 1923, when Mustafa Kemal Pasha had returned to zmir just after his mother Zbeyde Hanm's death. For two and a half years, Ltife Hanm symbolized the new face of Turkish women
C:\Users\eackman\Documents\Latife.docx

Ataturk diaries to remain secret


Ataturk is an icon in Turkey Turkish officials have decided against making public the letters and diaries of the wife of modern Turkey's revered founding father Mustafa Kemal Ataturk. The issue over Latife Usakligil's documents had been hotly debated in the Turkish media as a 1980 court ban on their publication drew to an end. Some Turks argued that the works would shed a more personal light on Ataturk and his short-lived marriage. But others feared it might tarnish his image as a national hero.

7/3/2012

Page 51 of 71 The head of the Turkish History Foundation said Latife Usakligil's family have demanded that the documents continue to be kept secret. "The issue is over. It is impossible for us now to release them," Yusuf Halacoglu told Anatolia news agency. Much is known about Ataturk's public life how he founded the Turkish Republic in 1923 and drove through an ambitious programme of Westernisation over the next decade. He introduced the modern parliamentary system, made secularism the cornerstone of the Turkish state and gave full political rights to women. Inspiration But relatively little is known about his wife of just two years and their reportedly stormy marriage. Latife Hanim, as she was known, was in her 20s and two decades younger than her husband when she married. Memoirs of some of Ataturk's aides depicted her as an argumentative woman who was exasperated by her husband's drinking habits and would chide him in public. However, her Western education, fluency in several languages and never wearing the veil is believed to have inspired many of Ataturk's reforms. He divorced her in 1925. Although she lived until the 1970s she never spoke publicly about their marriage. Ataturk died of cirrhosis of the liver in 1938. The decision not to release the letters and diaries is a relief to those who feared they would be used to tarnish Ataturk's image. "No-one in this country will have the power to make media monkeys out of Latife and
C:\Users\eackman\Documents\Latife.docx

Mustafa Kemal Ataturk," wrote columnist Emin Colasan in the Hurriyet newspaper.

Turkey in the 21st century: The Legacy Of Mrs Ataturk


Eighty years ago, a bestselling new biography reveals, Turkey's first lady, Latife Ataturk, helped liberate her countrywomen by urging them to cast off their veils. But as her key role in the secularisation of Turkey comes to light, the headscarf is once again stirring passionate debate in Anatolia. Pelin Turgut reports from Istanbul SATURDAY 01 JULY 2006 Deep in the heart of Istanbul's bustling business capital, emerging from the crowd of sharply-dressed female executives, Emine Erdogan, the wife of Turkey's Prime Minister, takes centre stage. Quietly poised and softly spoken, she talks eloquently and passionately to her audience about the need to encourage more young girls to attend school. It is an issue she has made her own. But there is something strikingly different about this particular champion of women's rights. Dressed in a smart beige suit, with a skirt that reaches to her ankles, Mrs Erdogan's earnest face is framed by a matching cream-coloured headscarf. The thrust of her talk is that Turkey's strict ban on headscarves in schools violates gender equality because it means families keep their daughters at home rather than educate them. It has taken some getting used to for the Turks, this leading lady who covers her hair with pride. It is, after all, somewhat different from the turbulent 1920s, when the revolutionary leader Mustafa Kemal Ataturk was placing modern Turkey on the road to Western-style reform. At his side was a woman whose achievement, above all
7/3/2012

Page 52 of 71 others, was to throw off her Islamic-style top-to-toe veil and urge her female counterparts to do the same. Under strict secular laws dating back to Ataturk's reforms, the headscarf is banned from public places such as schools, state-run universities and even the president's palace. But Mrs Erdogan, famously, has yet to attend a reception at the palace - when invited, her husband goes alone, as indeed do many of his MPs for the same reason. For decades, the principle of secularism, the separation of religion and the state, was the guiding force of the modern Turkish republic. Ataturk, with his sweeping reforms and visionary politics, raised his country from the ashes of the Ottoman Empire and recreated it as a modern, dynamic society that was still largely Muslim but embraced Western values. Getting Turkish women out of the kitchen and out from under the veil was central to Ataturk's modernising agenda and, for many Turks, his most enduring legacy. But who was the real modernising force in Ataturk's campaign to build a modern Turkey? Previously unseen documents now reveal the crucial role played by another first lady - Latife Ussaki, Ataturk's wife - in liberating Turkish women. A daring new biography, 25 years in the making, has finally been released in Turkey that challenges the cult of Ataturk and tells the true story of his marriage to the young suffragette who has, until now, remained a footnote in the history of both her husband and her country. Arguably, Latife's most important symbolic step was to shun Islamic attire, donning Western garb instead. She showed her face to the world with a defiance that simultaneously shocked and delighted onlookers. The New York Times reported: "Her clothes are a pledge of reform. Her riding breeches indicate her intention of sweeping away harem conventions." Shortly after their wedding, Ataturk took her on a tour of Anatolia by train to show off his unveiled wife as a role model for modern Turkish women. "It's not just a honeymoon, it's a lesson in reform," one observer wrote. Ironically, more than 80 years later, the way Turkey's prime ministerial spouse dresses is still a subject of national debate. While her husband, Prime Minister Recep Tayyip Erdogan, has been compared in some quarters with Ataturk thanks to his dogged pursuit of Turkish membership of the EU and, Emine Erdogan makes headlines for doing precisely the opposite of her 1920s counterpart. Instead of shunning the headscarf, she wears it with pride. Official history portrays Latife as a rude, shrewish woman whose penchant for stomping downstairs to wrest her husband away from late-night drinking sessions and chastising him in public eventually wrecked their marriage. She is mentioned only in passing in the drama that was Ataturk's premiership. Yet, bizarrely for someone considered apparently so insignificant, Latife's diaries and other papers were for years judged so potentially explosive that they were kept under lock and key in a sealed vault by the Turkish History Institution for 25 years. Her family subsequently refused to make the vault's contents public out of respect, they said, for Ataturk. The author Ipek Calislar, who spent several years researching Latife's life, said: "The biography sheds light on the real Latife, her marriage, her ideas, in a way that official history hasn't. It also lays bare a different side of Mustafa Kemal - as a husband." The book is already a smash hit in Turkey, selling 20,000 copies in two weeks. A veteran journalist, Calislar paints a detailed picture of a feisty young woman who played a far larger role in the radical reform and creation of the modern republic than has been previously thought. Educated abroad, multilingual, charming and confident, Latife fearlessly broke with tradition. At a time when women were consigned to the home and veiled from head to toe outside it, she lobbied for laws, such as the right to vote, that gave Turkish women rights few European countries had at the time. Foreign correspondents wrote that she symbolised "the birth of a new Turkey".
7/3/2012

C:\Users\eackman\Documents\Latife.docx

Page 53 of 71 She even sought to become an MP, but was snubbed by Ataturk. So forceful a character was she, Calislar suggests, that ultimately it was the couple's clash of wills that led to the breakdown of their marriage. After a heated argument one evening in 1925, Ataturk decided to divorce her - by decree - and sent her back to her parental home in Izmir. They never spoke again. Latife went on to live the life of a recluse. She never spoke in public, and died in 1975, thrououghly airbrushed out of Turkish history. Not so her husband. No taboo is greater in Turkey than the inviolability surrounding Ataturk, whose name means literally Father of the Turks and figuratively carries equal significance. His picture stares down from every classroom wall in the country, every office, every shop. Bank-notes carry his portrait, his statue is in every town and his sayings are regarded as sacrosanct. He may have died in 1938, but rather than fading into the background over the past seven decades, Ataturk has attained an almost mythical, omnipresent status that is rivalled by none. Not surprisingly for a man with such godlike credentials, the details of Ataturk's personal life have always been strictly off-limits. Little is known of his existence outside the public arena; the very idea of delving into his romantic life is considered akin to sacrilege. This, coupled with the disappearance of Latife, his wife for a brief two-and-a-half years, from the collective national memory, has fuelled enormous interest in the new biography. Mrs Erdogan's headscarf has now become the central issue in the debate over whether her husband should run for president next year. The presidency is largely ceremonial, but it is the post held by Ataturk and so comes with many symbolic strings attached. Secularists are incensed at the prospect of a veiled woman as first lady because they see it as an affront to the reforms that Ataturk strove to introduce. "Turkey cannot have a president whose wife wears a headscarf," insists Deniz Baykal, leader of the main opposition People's Republican Party (CHP). To hardline
C:\Users\eackman\Documents\Latife.docx

secularists such as Mr Baykal, the headscarf is a symbol of "backwardness". The female deputy leader of the CHP, Canan Aritman, recently wrote and made public a letter to Mrs Erdogan that said: "The way you dress while on trips abroad where you are representing the Republic of Turkey offends Turkish women. I respect your personal preference. But women in the modern Republic of Turkey have accepted a non-veiled, contemporary Western style of dress. If you must go on visits abroad with your husband, be like a contemporary Turkish woman. If you can't be that way then please stay at home." All this outrage over a headscarf might seem bizarre to the outside world. But that small square of cloth has become the arena in which Turkey's secularists - who include the military and the courts - and the ruling, Islamic-rooted Justice and Development Party (AKP) do battle. Secularists argue that it has become a symbol of political Islam and is one step towards a secret agenda that seeks to convert Turkey to Islamic sharia law. Islamists, meanwhile, see the issue as a basic human right. Although the AKP came to power in 2002 by pledging to lift the ban on headscarves in universities and schools, it has not dared defy the military, for whom this is a cornerstone of Turkey's secular identity. The AKP had hoped that Turkey's European Union accession bid and attendant humanrights progress would help them ease restrictions but those hopes were dashed last year when the European Court of Human Rights ruled to uphold the ban and said that it was constitutional. And the fact remains that Turkey's EU membership is looking increasingly unlikely. Only yesterday, the Finnish Prime Minister, Matti Vanhanen, said that the European Union could suspend entry talks with Turkey during his country's presidency if Ankara failed to meet the bloc's requirements. "There is always the possibility to stop the negotiations, I believe Turkey knows that." The future, then, is uncertain, both for Mrs Erdogan and her husband's presidential ambitions, and for Turkey itself. More than
7/3/2012

Page 54 of 71 four decades after Latife made a very public point of removing her veil, the tensions tugging at Turkey's soul are still embodied in the piece of fabric that a woman wears on her head. against the newspaper and allar for insulting Atatrk. The account the reader argued was about an incident where Atatrk had fled a possible assassination disguised as a woman. Latife: Her true story: Both the book itself and its subsequent inauspicious fate in the eyes of the Turkish legal system signify much more than a raised eyebrow by the European Union. Comprehensive biographies (authorized or unauthorized) with extensive research, multiple interviews and an objective tone are very new to Turkish literature. Biographies in Turkey often meant autobiographies of aging celebrities with little literary concern and casual accounts of minimal significance. When allar's biography of more than 500 pages came out, it was no surprise to readers that the book was a product of more than two decades of research. allar's book is an elaborate account of Latife Hanm's life, referring to more than a hundred books, articles, excerpts from newspapers, journals and interviews with various people, including Latife's relatives. Almost every page includes footnotes citing Turkish and non-Turkish sources. A biography of a woman is also very new to Turkish readers. Most previous attempts at chronicling women's lives were of limited research. Although every Turkish citizen knows Atatrk's life by heart and knows all about the men that fought by his side and helped him found modern Turkey, we knew little about Latife. As a persona non grata, Atatrk's wife was only known for her illtemper, her questionable beauty and her dislike of her husband's drinking habit. We never questioned whether smet nn or Kazm Karabekir were handsome. We even learned all about those who only had brief encounters with Atatrk on his way to founding the Turkish Republic. When it came to Latife, she was a caricature of the nagging wife. We knew much more about Eva Peron and Jackie Kennedy.

Atatrk, his wife and her biographer Friday, August 25, 2006 allars book is an elaborate account of Latife Hanms life, referring to more than a hundred books, articles, excerpts from newspapers, journals and interviews with various people, including Latifes relatives. Almost every page includes footnotes citing Turkish and non-Turkish sources. A biography of a woman is also very new to Turkish readers. Most previous attempts at chronicling womens lives exhibit limited research EMRAH GLER ANKARA - TDN Guest Writer Charges against a female biographer who wrote about a woman are the latest in a series of charges against Turkish authors (most of who were subsequently tried in court). pek allar's account of Atatrk's only wife Latife Uaki's life, Latife Hanm, brought the writer a possible imprisonment of up to four-and-a-half years if found guilty. "Latife Hanm" hit the bookstores this June to welcoming Turkish readers. The fact that there is very little information on the very first first-lady of Turkey in history books, good reviews everywhere and word-ofmouth have made "Latife Hanm" into the best-selling book of the summer. However, moving into the uncharted territory of Atatrk's life was a ticking bomb because there is a clause in the Turkish Penal Code can send a person to jail for criticizing the founder of Turkish Republic. We didn't have to wait long. Last week, a reader of the daily Hrriyet initiated charges
C:\Users\eackman\Documents\Latife.docx

7/3/2012

Page 55 of 71 First campaigner for women's rights: allar's biography takes Latife from her one-dimensional image and puts her into her rightful place in the history of modern Turkey. Latife and Atatrk's marriage took place in 1923, the same year the Turkish Republic was founded. The couple had met four months before they married. Latife Hanm was the daughter of one of the wealthiest merchants of zmir. The couple wed in a civil ceremony, the first in Turkey, with Latife's face uncovered. Atatrk divorced Latife two years later. She became a recluse, never talking about her relationship with the founder of modern Turkey, dying eventually in 1975. Latife is almost nonexistent in history books. So it was a surprise for Turkish readers to find out that Latife was educated in the West and had traveled in Europe when she was young. We found out that she spoke many languages and was an active campaigner for women's rights, throwing off the hijab and urging Turkish women to do the same. She also lobbied for women's right to vote. allar's book rewrites conventional history and shows Latife's probable influence on the founding of modern Turkey. As The New York Times put it shortly after their marriage: Her clothes are a pledge of reform. Her riding breeches indicate her intention of sweeping away harem conventions. The legal action cannot merely be labeled as a primitive display of patriotism. Behind this bigotry and a system that allows this kind of bigotry lies a fear of pulling women out of their conventional stereotypes, a fear of depicting a woman in more than one dimension, in all of her human forms. This case seems not to be an expression of respect for Atatrk but rather a desire to maintain the status quo and hence keep women where they belong. Can it be because of what the Chicago Tribune had put so simply more than 80 years ago: Bride of Kemal outshines hero in eyes of Turks? Latife HanIm Atatrk'e Vurdu mu? zerine ok ey yazlp izilen Latife Hanm, ilk kez ailesinden birinin azndan satrlara dkld. Latife Hanm'n kz kardeinin torunu Mehmet ke ve gazeteci Fatih Bayhan'n kitab sr perdesini aralyor. Satr aralarn amaksa bize dyor... imdi sras m? u aralar en ok iittiim sz bu. Yakn tarihimize veya Atatrk'e dair yeni ve arpc hangi bilgiyi anlatmaya kalksam benzer soruyla karlayorum. 'Grmyor musun yaananlar, imdi sras m? Bunu kullanmaya ve arptmaya hazr kesimin neler yapacan tahmin edemiyor musun? Hayr! Bence tam da sras. nk bugn yaadklarmz, gerekleri tam anlamyla bilemediimizden bamza geliyor. Bize sahici bir tarih retilmedii iin bugn olan biteni anlayamyoruz. Canmz ok acsa da bunu yapmalyz. Gerek tarihimizle yzlemeliyiz. Eer srarla ve inatla tarihin derinliklerine inmez ve ocuksu anlatmlarla yetinmeye devam edersek, ne yaadmz devleti ne de ynetenleri tanyabilir ve anlayabiliriz. Hep yazyorum. Atatrk'n hayatn hi ama hi bilmiyoruz diye. Yeni bir kitap yaynland. 'Teyzem Latife - Mehmet ke &Fatih Bayhan/ Pegasus Yaynlar' Kitabn satr aralarna dikkatlice bakarsanz ei Latife Hanm zerinden Atatrk'n hayatna dair yepyeni bilgileri bulacaksnz. Kitabn en ilgin zellii Latife Hanm'n ailesinin ilk kez konuuyor olmas. Mehmet Sadk ke Latife Hanm'n kz kardei Vecihe Hanm'n torunu. Atatrk'n ailesi hakknda yapt almalarla tannan gazeteci Fatih Bayhan'la birlikte bu kitaba imza attlar. Her ikisi de yakn dostum olduu iin kitabn hazrlan yksn biliyorum. Ama ben biraz daha ileri gidip satr aralarn aacam. Ve kitapta olmayan bilgileri de ekleyeceim. Buyurun o halde Cumhuriyetimizin kapal Kutusu Latife Hanm'n yaam hikayesinden satr balarna... u nl boanma hikayesi... Latife Hanm'n Atatrk'ten boanma konusunda deiik eyler yazld. Bakn torun Mehmet ke olay nasl anlatyor. O akam Kk'te bir resmi davet var. Paa,
7/3/2012

C:\Users\eackman\Documents\Latife.docx

Page 56 of 71 her zaman olduu gibi Latife Hanm'a, 'Piyano al,' demi. Biliyorsunuz nce iir okutur, ondan sonra piyano aldrrd. Latife Hanm da yle sylemi, 'imdi alamam, buradakilerin hibiri dinlemiyor, yorgunum.' Bunun zerine Mustafa Kemal ok kzar. Aslnda ilk kvlcmn kopmasna sebep olan bu kadar basit bir ey ama bir noktada gerginlik arttka biliyorsunuz her ey artk batmaya balyor. Bunun zerine Vedat piyano alar. Buradan da ikinci bir gerginlik domaya balar. Vedat eseri bitirince Paa gidip alnndan perek ona teekkr eder. O andan itibaren ikisi birbirine biraz sert davranmaya balyorlar. 'Sen benim yerime Vedat'a aldryorsun, niye aldryorsun, aldrma. Zaten buradakilerin hibiri dinlemiyor. Hatal ald, iyi almad, bak kimse anlamad' diyor. Vedat iyi piyanisttir ama demek ki orada bir ey olmu, eseri kt alm. Bunun zerine Mustafa Kemal, 'Hanmefendi buradakilerin hepsi anlyor ama siz anlamyorsunuz,' deyince Latife Hanm yelpazeyi hzla avucunun iine vuruyor ve elini kesiyor. Buna ok sinirlenen Mustafa Kemal tokat atmak zere elini kaldrm. Latife teyzem de gayri ihtiyari elini yzne siper etmek iin kaldrnca eli Paa'nn yanana arpyor ve elindeki kan onun yanana bulayor. Yana da biraz iziliyor ama Latife Hanm'n elindeki kan bulat iin, Mustafa Kemal'in yznde byk bir yara var gibi gzkyor. 'DARBE BEKLEYN' KRPTOSU Bu olayn kibar versiyonu. Mehmet Bey zorunlu olarak olay biraz yumuatarak anlatyor. Aslnda Latife Hanm sinirine engel olamam ve yelpazeyi Atatrk'n suratna vurmutu. Birka satr sonra kanl yelpazenin srr anlalyor. Bu olay komutanlarn ve diplomatik erkann nnde meydana gelmi. Bunun zerine Avusturya ve Amerikan maslahatgzarlar 'Komutanlarn nnde karsndan tokat yedi. Trkiye Cumhuriyeti liderinin karizmas izildi. Her an bir darbe beklenebilir' diye lkelerine kripto yazmlar. Bu olay karkocann ilikilerinin hangi noktaya geldiini gsteriyor. Peki sadece bir piyano alma meselesi bu
C:\Users\eackman\Documents\Latife.docx

kadar byk bir kavgaya sebep olabilir mi? Altnda baka sebepler olmasn... Geelim... Atatrk ve Latife Hanm bu olaydan sonra boanmaya karar verdiler. Latife Hanm zmir'e dnd. Ama olayn kahraman Vedat Uaklgil (Latife Hanmn kuzeni.) kkte kalmay srdrd. stelik Latife ablasnn 'Beraber dnyoruz' demesine ramen. Bu olay Vedat'n babas Halid Ziya Uaklgil ile Latife Hanm'n babas Muammer Bey'in de arasn at. Bir daha hi konumadlar. Soyad kanunu ktnda ayn aileden olmalarna karn baka soyadlar almay tercih ettiler. Latife ve ailesinin Uaklgillerle barmalar Vedat'n Arnavutluk'ta intiharndan sonra kerhen oldu. ATATRK'E FASULYE AYIKLATTI Peki Latife Hanm bu kadar huysuz muydu? Kitaba bakarsak evet. Hem de Atatrk'e fasulye ayklatacak kadar. 'Bir davet ncesi, mutfaktaki herkesin iinin olduu bir gn Paa'nn can barbunya pilaki istemi. Younlua ramen o kadar srar edince Latife teyzem bir tencere dolusu barbunya fasulyesini nne koymu ve 'Eer yemek istiyorsan, o zaman ayklarsn' demi. Paa da bir yandan glp, bir yandan sylenirmi. 'Cepheden beri ayklamadm. Orada nasl aykladysam, burada da ayklarm,' demi.' Kitapta elenceli anekdotlarda var. Trkiye'nin ilk kadn milletvekili Benal Nevzat Hanm'n aktard bir olay ise ilgin olduu kadar komik de. 'Soyad Kanunu esnasnda Paa (Atatrk), Tarm Bakan'na bir sebepten dolay kzm. O srada da bakan Paa'dan kendisine soyad vermesini istemi. Paa da 'Senin soyadn 'Eek' olsun,' demi. Bakan, 'Aman Paam nasl olur,' deyince, Paa, 'Ee, sen Tarm Bakan deil misin? Topra e, ek,' demi.' Kim bu tarm bakan merak ettiniz deil mi? Syleyeyim. Reat Muhlis Erkmen. Tabi ki Atatrk'n bu akasn atlatp Erkmen soyadn almay becerdi. BTMEYEN SOFRALAR ke &Bayhan'n kitabnda Atatrk'n sofralarna da uzun uzun yer veriliyor. Latife Hanm'n mutat zevat olarak bilinen
7/3/2012

Page 57 of 71 Atatrk'n yakn arkadalar tarafndan zellikle ikiye zorland anlatlyor. Bakn buras ilgin. Mutat zevat Atatrk'n bu zaafndan faydalanp kendilerine kar saladlar m? eitli imtiyazlar arsalar ve devletin eitli imkanlarn kullandlar m? Kimdi peki bu mutat zevat. Kitapta isimler verilmiyor. Ben vereyim. Kl Ali, Nuri Conker, Recep Zht Soyak. (Mutat Zevat'n maceralar bir kitap konusu olabilir. Ama ben yakn bir zamanda bu kede ele almak istiyorum. zellikle bankas hikayelerini) Atatrk'n ktphanesinden ok sz edilir. ke&Bayhan'n kitabndan reniyoruz ki bu kitaplarn byk bir ounluu Latife Hanm'n zmir'den getirdiklerinden oluuyormu. Boandktan sonra Atatrk'n ricasn krmam bunlarn byk bir ounluunu ankaya Kk'nde brakm. Latife Hanm'a ait kitap says tam 636... Evet 600 sayfalk kitaptan birka satr ba byle. Mehmet ke ve Fatih Bayhan cesur bir almaya imza attlar. Yeterli mi? Bence deil. Ama en azndan hakikat kapsn az da olsa araladlar. Gerisi bize kalm. Twitter.com/gurkanhacir SAHTE PASAPORTU NEDEN KULLANDI Peki ya Latife Hanm'n boandktan sonraki gnleri. Kitapta bunlara dair de ipular var. rnein Latife Hanm hayatnn sonuna kadar hep sahte pasaportla yurt dna kt. Kulland isim 'Fatma Sadk' t. Ona sahte pasaport kimin talimatyla verildi? Bunlar yok. Ben bir adm daha ileri gideyim. Acaba sahte pasaportu boandktan sonra ekoslavakya'nn Tatra kasabasna tedaviye giderken kullanm olabilir mi? Ve oradaki hastanede Fatma Sadk sahte ismiyle yatm olabilir mi? NCE SAHLLERNDE DOSTLUK Latife Hanm, Tatra'da tedavi grrken Byk siyonist tarihi Emil Ludwig'le tant. Bu platonik ak vuslata dnt m bilmiyoruz ama Latife Hanm, Fransa'nn Nice ehrindeki villasn Ludwig'e kap komu olanndan seti. Muhtemeldir ki Nice sahillerinde dostluklar oldu! Latife Hanm'n bir dier ak da Reit Saffet Atabinen'di. Reit Bey, Lozan Bar
C:\Users\eackman\Documents\Latife.docx

grmelerindeki heyette yer alan genel sekreterimizdi. ( Kk bir ayrnt: Latife Hanm gen kzlndan beri mavi gzl sar sal erkekleri beeniyordu. Atatrk'n yan sra Reit Saffet Atabinen ve Nazm Hikmet gibi Emil Ludwig de bu zelliklere uyuyordu.) Reit Saffet Bey'in kartt Turing Otomobil Kurumu'nun dergisinde Latife Hanm sk sk yazlar yazd. Latife Hanm'n kk kardei Mnci Bey de Turing derneinde alt. Mnci'nin sonu ise ok trajik oldu. 1932 ylnda Tokatlyan Oteli'nde silahla vurulmu halde l bulundu. Emniyet intihar olduunu aklad. Ama aile buna inanmad. Kitapta bu olaydan bir cmleyle bahsediliyor. Ben biraz aaym. Mnci'nin intihar olarak rtbas edilen lmne sebep bir ak hikayesiydi. Mnci evlerine gelen Alman mrebbiye Hoffa'ya ak olmutu. ankaya'nn 'Mutat Zevat'ndan Recep Zht de bu Alman gzeline vurgundu. Ve Mnci'yi ondan uzaklatrmak iin ldrm olabilirdi. bu phe ailenin iini kemirdi. ama olay hibir zaman akla kavumad.

Halid Ziya Uaklgilin olu Vedad, gen Trkiyenin en baarl diplomatlarndand. Birok dil biliyordu. Gittii her lkede ksa srede tannd ve sevildi. Peki niye 33 yanda intihar semek zorunda kald? Halid Ziya Uaklgilin olu Vedad, gen Trkiyenin en baarl diplomatlarndand. Birok dil biliyordu, ok iyi bir mzisyendi. Gittii her lkede ksa srede tannd ve sevildi. Ancak Atatrkn bu gen diplomata sahip kmas, Ankaradaki kimi isimleri rahatsz etmiti. Bunlar arasnda en bata Latife Hanm ile dnemin dileri bakan Tevfik Rt Aras vard. Birka ay ncesine kadar tm Trkiye, Ak Memnuyla yatp kalkyordu. Behll ile Bihter arasndaki yasak ak, bu akn nasl sonulanaca, dizinin final sahnesi hemen herkesin merak ettii yegane konuydu. Ak Memnu edebiyat Halid Ziya Uaklgilin kaleme ald bir romand. Geen yl Uaklgil ve eseri yazld dnemden ok daha fazla
7/3/2012

Page 58 of 71 popler oldu. Ancak Halid Ziya Uaklgilin her eseri Ak Memnu kadar ansl deil; lk yaynland tarihten sonra bir daha gnyz grmeyen bir kitab da var; Bir Ac Hikaye. Uaklgil bu eserinde gen yata hayata veda eden olu Vedad Uaklgili anlatm. imdilerde artk sahaflarda bile bulunamayan bu kitapta yazlanlardan yola karak Selim leri, Krk Deniz Kabuklar kitabn kaleme alm. Her iki kitaptan da, Vedad Uaklgilin hikayesinden de Yldray Ourun, Tarafta ve Chronicleda kaleme ald bir yaz sayesinde haberdar olduk. Vedad Uaklgil, gen cumhuriyetin gen Hariciyecisiydi. Atatrkn emriyle alt Osmanl Bankasndan Dileri Bakanlna geti. Rumca, ngilizce, Franszca ve Almancay su gibi konuuyordu. Piyanoda virtzd ve mthi bir mzik yetenei vard. Bu sayede Atatrkle tant. Ancak bu tanklk Ona hem ans, hem de ansszlk getirmiti. Bu parlak diplomatla, Ankarada birileri kedinin fareyle oynad gibi oynuyor, hayatn zindan ediyordu. 33 yanda daha fazla dayanamayarak lm seti. Bu srad diplomatn hayatn babas an roman eklinde kaleme ald. Ancak baz konularn kapan hi amad. nk Vedad Uaklgil ecinseldi Sava Yllarnda Avrupada Vedad Uaklgil, Halid Ziya Memnune Uaklgil iftinin ocuu olarak dnyaya geldi. Vedad doduunda takvim yapraklar 1904 yln gsteriyordu. Uaklgil ifti Vedadtan nce doan ocuklarn kaybetmilerdi. Bu yzden Vedadn stne titriyorlard. O kadar ki srf havas daha gzel, daha az nemli diye aile stanbulu terk edip Bykadaya tand. Vedad o gnn artlar iinde en iyi doktorlar tarafndan muayene ediliyor, en iyi dadlarn elinde bytlyordu. Kk Uaklgil iin hayat toz pembeydi. Baba Halid Ziya nce Reji idaresinde, daha sonra da Sultan Reada bakatiplik yapmt. Vedad
C:\Users\eackman\Documents\Latife.docx

Trkeden nce Rumcay rendi. Ailenin Vedada bakmas iin tuttuu dad bir Rumdu ve Vedad daha ilk kelimelerini telaffuz etmeye balad andan itibaren Rumca ile tant. Ardndan Trkeyi rendi. Babas Vedadn zerine titriyor, onu en iyi ekilde yetitirmek iin byk aba sarfediyordu. Vedad srasyla Almanca, Franszca ve ngilizce renmiti. Mzie byk yetenei vard. Piyano dersleri alm, padiahn huzurunda piyano alacak kadar iyi seviyeye ulamt. Sultan Read bu gen yetenei tevik etmek iin Vedada bir piyano hediye etmiti. mparatorluun ykl devri olsa bile Uaklgiller bu dnemi en az sarsnt ile atlamt. zmirli olan aile olduka zengindi. Hatta ailenin bir blmnn New York borsasnda hisseleri vard. Halid Ziya Uaklgil de hibir zaman maddi sknt ekmemiti. Savatan bunalan Uaklgil ailesi soluu Avrupada almt. Baba oul Uaklgiller Avrupann drt bir yann dolatktan sonra svirenin Bern ehrinde karar klmlard. Vedad lise renimine burada balad. Ancak bir sre sonra Vedadda bunalm belirtileri ba gsterdi. 17 18 yalarndaki gen Vedadn durumun renen aile oullarn Parise gnderdi. Daha sonra da Paristeki tandklarnn tevikiyle Vedad stanbula ardlar. LATFE HANIM ENGELLEMEK STED Bu dn Vedadn i hayatna atlmas iin bir sebep oldu. Gen Uaklgil almak istiyordu. Osmanl Bankasnda babasnn yardmyla i buldu. Ancak mzikle uramay kafasna koymutu ve iki arkadayla birlikte bir mzik grubu kurmulard. Bu lnn n o srada bakent olan Ankarada bile duyulmutu. Dnemin Milli Eitim Bakan Hamdullah Suphi Tanrver ly bir konser iin Ankaraya davet etmiti. Vedad iin bu davet hayatnn dnm noktasyd. nk bu sayede Atatrkle tant.
7/3/2012

Page 59 of 71 GZL EL BAINDA Vedad Uaklgilin babas Halid Ziya Uaklgil, Atatrkn ei Latife Hanmn babas Muammer Uaklgil ile karde ocuklaryd. Hem Muammer Uaklgil, hem de Latife Hanm Halid Ziyaya amca diyordu. Latife Hanmn yetimesinde Halid Ziyann byk pay olmutu. Halid Ziya Yeilkydeki kknde Latife Hanm misafir etmi, Avrupa seyahatinin bir blmn birlikte geirmilerdi. En nemlisi Latife Hanm, Vedad kardei gibi seviyordu. Vedad da zaten bu durumdan dolay Latife Hanma abla diyordu. Vedad konser iin Ankaraya gidince Latife Hanmn konuu olarak ankaya Kknde kald. Halkevindeki konserin devam ise ankaya Kknde yapld. Atatrk bu gen yetenei ok beenmiti. Kk bir dil snavndan sonra Vedadn Hariciyeye alnmasn istedi. Atatrkn bu istei ksa srede gerekletirildi. Ancak Vedadn hayatn alt st eden ve intiharyla sonulanan sre de tam bu noktada balad. Vedadn Hariciyeye alnmasn bilinmeyen bir sebeple Latife Hanm engellemeye alt. Vedad ancak Atatrkn zorlamasyla Hariciyeye girebildi. Bu dnemde srekli ankaya Kknn bir mtemilatnda kalyor, akamlar Kkte mzik ziyafetleri veriyordu. Her ey grnte yolunda giderken Atatrk, Latife Hanm ile ayrlmaya karar verdi. kili 20 Temmuzu 21 Temmuz 1925e balayan gece iddetli bir tartma yaamlard. Ertesi gn Atatrk Latife Hanm zmire, ailesinin yanna gnderdi. Latife Hanm, Kkten ayrlrken Vedadn da Kk terk etmesini istemiti. Ancak Vedad bunu kabul etmedi. Hem Vedad, hem de babas Halid Ziya bu ayrlkta Atatrkten yana tavr koymutu. kilinin bu tavr daha sonra birok dedikoduya neden olmutu. Hatta dnemin Avusturya konsolosluunda grevli bir diplomat, Latife Hanm ile Atatrk arasndaki tartmann bir piyano virtz yznden ktn Viyanaya rapor etmiti. Bu ayrln zerinden ok gemeden Vedadn tayini de Londraya kt. Aile bu tayine seviniyordu. nk ocuklar mesleinde ykselmeye balamt. Ancak dedikodulara gre tayin Vedad Ankaradan uzaklatrmak iin bir oyundu. Vedad, kendisi gibi Hariciyeci olan kardei Blendle birlikte Londrada lks bir hayat yaamaktayd. Bir sre sonra iki karde askerliklerini yapmak iin Trkiyeye dnd. Askerliklerinin ardndan Blendin tayini hzla yaplmt. Ancak Vedad iin skntl gnler kapdayd. nce Berline gnderilecei sylenmiti. Ama bu tayin bir trl gereklemedi. Sonra tayinin olamayaca Vedada bildirildi. Ankarada gizli bir el Vedadla uramaktayd. Baba oul bu konuda devrin Dileri Bakan Tevfik Rt Aras suluyordu. Aras tabir yerindeyse Vedada takmt. Uaklgillere gre Arasn arkasndaki asl isim Latife Hanmd. nk Aras zmirli Evliyazadeler ailesi zerinden Latife Hanm ile akrabayd. O yzden Vedadla urayordu. Zaten Latife Hanm Atatrkten ayrldktan sonra hayat boyunca bir daha Vedad ile grmemiti. Abla ile kardein arasna kara kedi girmiti. Uzun uralardan sonra Vedadn tayin sorunu ald. Vedad iin yeni yer Pragd. Fakat gittii her yerde ksa srede ok popler olan, etrafnda dost halkas oluturan Vedad buradan da Ankaraya geri arld. Vedad Uaklgilin artk dayanacak hali kalmamt. Ankara yerine stanbula dnd ve Hukuk Fakltesine kaydn yaptrd. yl boyunca Hariciyenin kapsndan ieriye admn bile atmad. Ancak diplomatl ok sevmekteydi ve bu yzden mesleine geri dnmek istedi. Hariciyenin kapanan kaplar almak bilmeyince tekrar devreye Atatrk girmiti. Mustafa Kemal Paann direktifi ile Vedad tekrar Hariciyeye kabul edildi. Yeni grev yeri Brkseldi. Bir mddet sonra buradaki grev yknden sklan Vedad tayinini

C:\Users\eackman\Documents\Latife.docx

7/3/2012

Page 60 of 71 Arnavutluka Tirana yaptrd. Arkada Ali Trkgeldi Tiranda bykeliydi. Vedad Arnavutlukta ksa srede ok sevildi. Bata Arnavutluk kral Zogo olmak zere st dzey grevlilerin gzdesiydi. Eliliklerde verilen davetlerin aranan konuu olan Vedad hayatnda hi olmad kadar mutludur. Ama bu mutluluu uzun srmedi, Tirana gidiinin beinci aynda buradaki grevinden alnarak Ankaraya geri arld. Vedad iin bu olay barda taran son nokta bu olmutu. Be kiiyi ldrecek kadar uyku ilac ierek intihar etti. Cenazesi Arnavutluktan devlet treni ile Trkiyeye gnderilmiti. stanbulda yaplan trenin ardndan Bakrky Kartaltepeye defnedildi. Ancak trende devleti temsil eden hi kimse yoktu. Vedada dmanlk eden mehul isim burada da i bandayd. Uaklgilin son maana, cenazenin Trkiyeye getirilmesi iin yaplan masraflara karlk olarak el konuldu. Durumu renen Mustafa Kemalin ok iddetli tepkisi zerine Dileri geri adm att ve maa aileye dedi. Batllarn Aznda gm kakla dnyaya gelmi dedii tipte bir aileye mensup Vedad Uaklgil, srlarn da kendisi ile beraber gtrd Trkiye'ye dnerken trenden kendini atarak intihar(!) etmiti... Ya bu Vedat? Bu niye intihar etti genliinin baharnda? Daha ka kii var Sabetayist Atatrk'n etrafndan olup intihar(!) eden ve intihar sebebi bilinemeyen? Vedat' Rza Nur'un hatralarndan da tanyoruz. Bakn ne diyor Rza Nur; "Anlaldna gre boanma vakasndan iki- gn evvel, (M. Kemal'in kars) Latife,(Latife'nin) kardei smail ile haremi Sreyya Paann kz Melahat Ankaraya gitmilerdi. ankayada misafir olmular. O vakit Mustafa Kemalin yannda ktip sfatyla Halit Ziyann olu Vedad vard. Gzel tysz bir ocuk. Bir akam zeri karanlk kerken smail, Melahat balkona kmlar. Bakmlar Vedad, Mustafa Kemali aacn dibinde yapyor. Latifeyi armlar. O da grm. Bir kyamettir kopmu. Latife, Mustafa KemaleHereyini grdm, hepsine tahamml ettim. Artk buna edemem. demi. Gazi(!) susmu, smetin evine gitmi. Bu kary imdi boayacam demi. smet, sabahleyin erken Heyet-i Vekileyi (Bakanlar Kurulunu) toplam. Talaka (boanmaya) karar vermiler(!) Latifeyi smet alp, trene koymu. Trende teselli etmek istemi. Latife ona Sus, sus! smet Paa! smet Paa! Sen ona bir gn dalkavukluk etme seni benden daha rezil eder. Her pisliine aleti sensin demi." Doktor Rza Nur Hayat ve Hatralarm 4. cild, 1357. Sahife Vedat'n en birinci srr Sabetayist gizli bir Yahudi olmasyd. kinci srr ise Ecinsel ve Sabetayist Mustafa Kemal Atatrk'n ona takm olmasyd. ncs o dnemde ok yksek seviyede olan Karaka kolu sabetayclaryla, Kapani kolu sabetayclarnn i ekimlerine de malzeme olmasyd...

Ad Vedat... Soyad Uaklgil... Mehur Sabetayist aile Uakizadelerden... 1934'te soyad kanunu knca, Sabetayist Uakizade ailesi kendisine Uaklgil soyadn alyor... Vedat, Halid Ziya Uaklgil'in olu... Sabetayist Atatrk'n ei Latife Hanmn da amca olu... Her zaman sylediimiz gibi Atatrk'n etraf hep Sabetayist dolu. Ta ki, ankaya kknn alarna, hizmetkarlarna kadar... Atatrk'n sevgilisi Fikriye hanm intihar(!) etti malumunuz... Atatrk'n bir vey evlad(ki metreslerine vey evlat derdi) Zehra Aylin'de Avrupa'dan

C:\Users\eackman\Documents\Latife.docx

7/3/2012

Page 61 of 71 Emine Uaklgil, Trk yazar, gazeteci.Sultan Vahdettin'in torunu Prens Ahmet Rfat brahim'in eski ei. Emine Uaklgil, Halit Ziya Uaklgil'in torunu, Kopenhag, Kahire, Washington ve Paris'te bykelilik yapm Blend Uaklgil'in kz olmasyla tannr. niversite eitiminin ardndan 1975 ylnda bir gazetede gazeteci olarak greve balayan Emine Uaklgil, iki yl sonra torunu olduu Yunus Nadi'nin Cumhuriyet gazetesi'nde yazarlk ve yneticilik yapt. Bir dnem de Yeni Yzyl gazetesinde alan yazar, Ekonomist Asaf Sava Akat'la evlenip, bir sre sonra ayrld. Bir aratrma ve danmanlk irketinde ynetim kurulu yeliinin yan sra NTV'de yazlar yazd. Bir sre film iletmecilii ve datmcl ile ilgilenen Uaklgil, Helsinki Yurttalar Dernei yesidir[1]. Yazarn, 2001 yl basm "Modernleme ve okkltrllk" (ISBN 978-975-470-947-6) adl bir kitab bulunmaktadr. Hasan Cemal 2005in sonunda yaynlad, Cumhuriyet Gazetesindeki i savan perde arkas dedii Cumhuriyeti ok Sevmitim kitabnda Cumhuriyette yaananlar anlatmt. lhan Selukla girilen kavgay ve sonunda gelen yenilgiyi... O kitab okuduumda Emine Uaklgili ok merak etmitim... Bir dedesi, annesinin babas Cumhuriyet gazetesi kurucusu Yunus Nadi, bir dedesi babasnn babas yazar Halit Ziya Uaklgil... Days Nadir Nadinin aslnda sevdii ama sanrm bunu tam gstermedii, yengesi Berin Nadinin aslnda sevdii ama her zaman dman olarak grd bir yeen... Hasan Cemalin genel yayn ynetmenlii dneminde lhan Selukun tutuculuuna kar Hasan Cemal tarafnda yer alan, beraber bir ok iyi i yapan ama Nadir Nadinin lmnden sonra iktidar savalarna gelince i, Hasan Cemalin tam gvenmedii, kitabnda (sayfa 395) Patronlukta ben de varm diyen biri olarak anlatt, Hasan Cemale haber vermeden gazete ynetim emalar yapan, genel mdrlk makam yaratarak Hasan Cemali bir alta indiren, inandcl olmayan, gven vermeyen biri olarak yazd ortak... lhan Selukun ilk gnden beri gazetede olmasna iddetle kar kt kadn... Hasan Cemalin kitabnn bir ok yerinde, lhan Selukun Hasan Cemali, Berin Nadiyi, hatta Nadir Nadiyi srekli fslt halinde bu kadna kar doldurduunu okursunuz. Ve en nemlisi, Avrupada yetimi, cesur, ayplar, gnahlar Trklere benzemeyen, gzel bir kadn. Cumhuriyetin sahipleri Nadi ve Uaklgil ailesindeki her fert ayr ayr roman konusu aslnda...

Emine Uaklgilin azndan Cumhuriyetin perde arkas! Sanem Altan - saltan@gazetevatan.com Bugnden itibaren kitaplarda bulabilirsiniz. Benim Cumhuriyetim. Emine Uaklgilin, dedesi Yunus Nadinin kurduu, days Nadir Nadinin ynettii, kendisinin 18 yl alt, sonunda da 1991-1992de yaananlar yznden lhan Seluka kaptrd Cumhuriyet Gazetesinin yks... Trkiyenin o gnk siyasi gndemi, Nadi ailesinin iindeki ekime ve Cumhuriyetin kendi iindeki sava... Emine Uaklgil birbirine dolanm bu sarmaklar, 20 yl sonra tek tek ayryor bizim iin.

C:\Users\eackman\Documents\Latife.docx

7/3/2012

Page 62 of 71 beenmediinizi, size gre kt olan yanlarn sylemeyi baarmsnz dedim. Glmsedi... Aksi olmas mmkn deil zaten ama o dnemi bilenlere ar gelecektir dedi. Sonra, balad anlatmaya... ***** Aile, Berin Nadiyi kabul etmedi. O da byle intikam ald * Yunus Nadi iyi bir gazeteciydi. Haberciydi. Nadir Nadi yazar gazetesi yapt. * Nadir Nadinin Nazi hayranln desteklemek mmkn deil tabii ama ihtiraslar yoktu. Aslnda gazeteci olan Yunus Nadinin dier olu, Doan daymd. lhan Seluk da hibir zaman haber zerine kurulu bir gazete istemedi. * Aile ii kavgann sebebi bence Berin Nadinin hibir zaman gelin olarak kabul edilmemesi ve onun da bunun intikamn almas. Ald da, Yunus Nadi ve aile efradn Cumhuriyetten sildi. lhan Seluku da ok sevmez, venmez, phe duyard ama ayn uurda ikisi birleti. Hasan Cemalin kitabnn yaynlanmsndan sene sonra, 21 Mart 2008de lhan Seluk Ergenekon davas kapsamnda gzaltna alnnca, ben daha da ok merak etmeye baladm Emine Uaklgili. Ne dnyor tm bu olup bitenlerle ilgili diye... 1.5 sene belki de 2 sene... Srekli aradm, rportaj yapmak istedim. Hi pes etmeden belli aralklarla aradm durdum. Sonunda kitab kt ve biz geen gn bir len vakti bulutuk Emine Hanmla... Kitabn ok sevdiimi syledim. nk ne Hasan Cemale ne lhan Seluka hakaret etmeden, ok kibar bir ekilde onlar
C:\Users\eackman\Documents\Latife.docx

* Ben gazeteye baladmda sol ve demokrasi anlay kendine zg, askeri darbeleri ho bulup destekleyen bir gazete olmutu Cumhuriyet. lhan Seluk tek hakim. lhan Abinin onay olmadan kimse birey yapamyordu. Nadir Nadiyi ho tutuyorlard. Nadir Nadi gten dnce, Berin Nadinin ihtiras ve lhan Selukun planlar birleti. * Berin Nadi hibir zaman Cumhuriyette yaanan bu kte, paralanmada kendine den sorumluluu hissetmedi. Tam aksine kendisini hep gazetenin kurtarcs olarak grd. *** Emine Uaklgilin kitabndan u gnlerde yaadmz medya sorunlarnn aslnda ok eskiye dayandn anladm...
7/3/2012

Page 63 of 71 Cumhuriyet Gazetesi drbnnden gemii... Ve korkarm ki gelecei grdm. ***** Hasan Cemal bu ii beceremedi * Hasan Cemalle konumuyoruz. Hasann kitabn okuduktan sonra ok ardm. Beraber yaadmz ne ok eyi farkl anlatmt. Ayn olay yayorsun, o kadar farkl alglanabilir mi? Ben ve ailem hakkndaki dncelerini kitab okuyunca rendim, ardm. * Hasan Cemal hem gazete yapmay hem gnlk yaz yazmay hem gazetenin i savan ynetmeyi ayn anda beceremedi. Olamazd zaten. Gazeteyi ynetmeyi brakmt, yaz yazyordu. Olmad tabii. * Hasan Cemal, Cumhuriyete ilkeli bir gazetecilik anlay getirmeye alt ama gazetenin izgisi konusunda tutuculuktan syrlamad. Krt meselesini bu erevenin tesine tayamad mesela. lhan Abisiyle denge yapaym derken, olmad tabii. * Hasan Cemal, lhan Seluka kar hibir zaman net tavr alamad, bu monoloun Cumhuriyete maliyeti ok ar oldu. **** Tank Sesiyle Uyanmak bir dedikodu kitab! * Hasan Cemalin Cumhuriyeti ok Sevmitim kitabn dikkatli okuyunca, sorunun aslnda bir kadn patron fikri etrafnda dmlendiini gryorsunuz. lhan Selukla demokrasi anlaylar ayr ama gazete iindeki hakimiyet planlar ayn. Berin Nadinin benimle ilgili kapal kaplar ardnda sylediklerine kar beni uyarmyor Cemal. Emineye gvenmiyoruz teranesi srp gidiyor. * Hasan Cemal gnlk tutard. 12 Eyll gnl Tank Sesiyle Uyanmak kitabnda bir genel yayn ynetmeninden beklenmeyecek kadar dedikodu vardr. Ayak
C:\Users\eackman\Documents\Latife.docx

st sohbetleri bile kitapta kullanm. ardm. * Hasan Cemal beni zayflattka aslnda kendini gszletirdiini anlamad bir trl. Beraber Cumhuriyeti kaybettik. ok iyi bir gazete yapabilirdik oysa. ***** lhan Seluka Niye yaptn bunlar? demek isterdim * Bu kitap sadece lhan Seluk ve Hasan Cemal iin yazlmad. Kitap Cumhuriyeti kuran Yunus Nadinin kim olduunu anlatarak balyor, iinden getii evreleri, ailenin iindeki ekimelerini, sonunda ne olabilecekken Cumhuriyetin ne olduunu sylyor. Sadece benim Cumhuriyetteki alma yllarm anlatmyor yani. * Kitabn ismine bakmayn siz. Gnlerce ad ne olsun diye dndm, bulamadm. Cumhuriyetin cumhuriyeti demek istedim, yaync da beendi ama sonra vazgetim. Bir gn Vivetle (Kanetti) telefonda konuurken Benim Cumhuriyetim de dedi. ok tepki gsterdim, bu beni anlatmyor, hibir zaman yle alglamadm Cumhuriyeti dedim ama sonunda da o oldu. * lhan Selukla grmek isterdim kitab yazarken... Sanrm kabul ederdi de. Ama ge kalmtm artk, ok hasta ve hastanedeydi. Ona sormak isterdim Neden... O yaptklarn neden yaptn? diye. * lhan Seluk Cumhuriyeti bize kaptrmamak iin kavgaya okuru da dahil etmesinin bedelini dedi. Cumhuriyeti ele geirdi ama bir daha asla okuyucuyu geri kazanamad. Cumhuriyetin geldii nokta her zaman iimi actt. Bence hibirimiz kazanmadk, Cumhuriyet kaybetti. * lhan Seluk kimbilir ne ok krlmtr hayata, Yunus Nadinin torunu veya Nadir Nadi nin yeeni deil diye. ok kzmtr bu hakszla.

7/3/2012

Page 64 of 71 * lhan Selukla daha birbirimizi grdmz ilk an kedilerin birbirine tslad gibi tylerimiz diken diken oldu karlkl. * Cumhuriyetin bu geldii noktaya, girdii ilikilere hibir zaman armadm ama hep ok zldm. Emine UAKLIGL - 20 Mart 2011 Nuriye Akman: Ruhen? Emine Uaklgil: Ruhen daha fazla Uaklgil. Nuriye Akman: Kitabnz yle zetleyebiliriz. Cumhuriyetin kurucusu, gazete olarak kurucusu dedeniz Yunus Nadi ttihat ve Terakki geleneinden geliyor, deil mi? Devleti kuran kadronun iinde yer alyor. Sadece gazeteci olarak deil, ayn zamanda Atatrkn alma arkadalarndan birisi ve milletvekili olarak da... Sizin ifadelerinizle zetlemeye alacam. Bu kadro karanlklar iinde kabul edilen bir halk aydnlatmak, toplumu yeniden biimlendirmek zere i bana geliyor. Fakat Trkl esas alyor, Trk milliyetiliini esas alyor. Nfusun dier unsurlarn, etnik ve dini adan farkl unsurlarn dlyor. Bunlarn ok enteresan rneklerini anlatyorsunuz. Ve gerekleri deil, kurgulanm bir tarih anlayn benimsiyor. Darbeleri zorunlu gren bir anlay bu. Sizin ikyeti olduunuz kitapta Elitist, tepeden inme bir anlay. Ve Cumhuriyet Gazetesi de bunun szcs oluyor. Sizin 1977ye kadar gazetede aktif rol almaya balayncaya kadarki o dnemi nasl zetleyebiliriz? Hatta sayfalar boyu anlattnz, okuduumda byle mi olmu diye dehet iinde kaldm pek ok enteresan olay var. Emine Uaklgil: Bu gazete 1924te kuruldu, 7 Mays tarihinde. O tarihten itibaren, darbe taraftar olduunu sylemek ok zor. Fakat gazetenin misyonu Trkiye Cumhuriyetinin kuruluunun hem destekisi olmas, hem de ayn zamanda sesi, o dnemin iktidarnn sesi grevini stlenmesi. ok da byk bir inan sz konusu. Orada Yunus Nadinin hayatna baktnz zaman bunu ok ak bir ekilde gryorsunuz. Onun iin Trakya olaylarn o kadar ilgin buldum ve birok rnek arasnda o rnei setim. Nuriye Akman: Seyircilerimize anlatmakta fayda var. Emine Uaklgil: Trakya olaylar aslnda basn tarafndan Cumhuriyet olarak Edirnede olsun, anakkalede olsun Trakyada yaanan olaylar gazeteler tarafndan ilk balarda Cumhuriyette tabii Nuriye Akman: Hangi olaylar bunun altn izelim. Yahudi vatandalarn dlanmas,

Nuriye Akman: Muhteem bir kitap yazmsnz, 450 sayfa. Zevkle okudum. Sadece Cumhuriyetin yks deil bu. Tarihi yaratan kadrolarn ilikileri. Bunlar son derece enteresan. Ve renmediim pek ok eye ilk kez kitabnzda rastladm. Ak, nefret, intikam, hani derler ya 32 ksm tekmili birden. Nasl yazdnz bu kitab? Ne zaman baladnz, ne kadar zamanda yazdnz? Emine Uaklgil: 92de Cumhuriyetten ayrldktan sonra bu kitab yazmay o dnemde hi dnmemitim. nk bir dnem bitmiti. Yeniden bir hayat kurmak sz konusuydu. Be alt yl nce aa yukar artk bir dnsem de bunu yazsam dedim. Daha irdelemeyi, ciddiye almay bu projeyi projelendirmeyi... Ve unu grdm. Benim yaadm dnem, 32 yl Cumhuriyet Gazetesinde geirmiim. Uzun bir yknn bir paras olduunu grdm. Ve genel olarak anlayabilmek iin baa dnyor olmak gerektiine kanaat getirdim. Gerekten baa Osmanlnn knden itibaren Yunus Nadi Fethiyenin bir kynden kyor ve uzun bir serven sonucunda Nuriye Akman: Ne kadar zamanda yazdnz bu kitab? Emine Uaklgil: 3 buuk yl. Nuriye Akman: O kadar uzun srd. Tabii kaynak taramas yaptnz. Emine Uaklgil: Hem yle, hem de bir hata yaptm. Tamamen kendimi bu kitaba ayramadm iin son yl ancak bunu yapabildim. Nuriye Akman: Sizin bir tarafnz Nadi, bir tarafnz Uaklgil. Kendinizi daha ok, geri Uaklgil soyadn tamakla birlikte Nadi mi sayarsnz, Uaklgil mi? Emine Uaklgil: Kanlmaz olarak ikisi.
C:\Users\eackman\Documents\Latife.docx

7/3/2012

Page 65 of 71 mallarndan mlklerinden el konulmas, hakarete uramalar Emine Uaklgil: Yamalama olaylar yaanyor. O dnemde Cumhuriyette mesela ilk balarda olaylar tamamen yokmuasna ya da o kadar ciddi olmadklar, oysa oradaki birok Trakya ehrinden insanlar kayor, stanbula geliyor. nsanlar dediim Yahudiler kayor. Nuriye Akman: Ve grmezden geliyor Cumhuriyet. Emine Uaklgil: Grmezden geliyor ve bir bakma resmi ideolojinin, o dnemin hkmetinin szcs. Ne zamanki hkmet artk gerekten o olaylar rtbas etmek sz konusu olamayacan grmeye balyor yava yava, o deiimi grmemiz ilgin bir rnek... Nuriye Akman: Kitabn okunmasn iddetle tavsiye ediyorum. Bunun gibi pek ok enteresan rnek var. Biraz aile ilikilerine girelim. Sizin mcadelenizi anlayabilmek iin Yunus Nadinin vefatndan sonra ei Nazime Hanm Cumhuriyete el koyuyor, deil mi? Onun vefatndan sonra sonrada en ziyade msamahaya mazhar grd evlad Nadir Nadi ve onun ei Berin Nadi kanalyla. Fakat Berin Nadiyi aile benimsemiyor. O da bunun intikamn almak iin elinden geleni yapyor. Btn Nadi ailesinin fertlerini gazeteden kovmak iin Emine Uaklgil: O daha sonra oluyor. 45te vefat ediyor Yunus Nadi. Kiilii ok gl olan bir ei var, Nazime Hanm. Kurtulu Sava srasnda eine ok destek olmu. Ailede o konuda efsane olmu, ocuklar zerinde byk bir hkimiyet kurmu. Ei vefat edince beinci bir ocuk ediniyor. O aslnda srayla ilk bata Nadir, ondan sonra gazete, ondan sonra dierleri. Dierleri zaten, Doan erken yata vefat ediyor. 1963te vefat ediyor. Haliyle Nadir Nadi ve iki kz kardei kalm oluyor. Orada 63te aile iinde gazete okuruna pek yansmayan bir srtme yaanyor. O srtme sonucunda bir sre Nadir Nadi gazeteden ayrlyor. O ksa sre ierisinde Doan Nadi gazeteyi yrtyor. O da gazeteci. O da abisi ile beraber alan bir gazeteci. O ksa sryor. Nadir Bey tekrar dnyor. Doan Bey zaten sonra hastalanyor, vefat ediyor. Ve
C:\Users\eackman\Documents\Latife.docx

geliyoruz bu ekilde bir yere kadar. Fakat o arada Berin Hanm, ok ilgin bir yap sz konusu. nk hem Nazime Hanm gzyle bakalm, hem Nadir evleniyor. nceden evli olan ve boanm bir hanm o hanm, Berin Nadi. Teyzem Nilfer de bir avukatla evleniyor. Fakat hibir ekilde aile bu iki ferdi hibir ekilde benimsemiyor. Ve okta ho bakmyorlar onlara kar. Nuriye Akman: Ama siz yle bir anlatyorsunuz, onlar da ok fkeliler, onlarda kumpasa yaknlar, tuzak kurmalar. Emine Uaklgil: Evet, ama onu daha grmyoruz. Onda bir birikim, o birikim byk bir i patlama, 72de yaanyor. kinci byk bir patlama ok daha sonra oluyor. Nuriye Akman: Kitap boyunca gelinNuriye Akman:kaynana, gelin grmce, kz kardeler ve hatta damatlarn da araya girdii bir takm atmalar reniyoruz. Nadi ailesi bireylerinin hem evrelerini, hem de kendilerini bu denli hrpalamalarn kiilik yaplaryla m aklyorsunuz, yoksa ittihat gelenekten gelmenin bir pay var mdr bunda? Emine Uaklgil: Yok, bence kiilik. kiilikler arasndaki srtmeler byk lde. Nuriye Akman: Sizin hayat hikayenizden bir parantez aalm. Fransada dodunuz. Pariste siyasal bilgiler okudunuz. 1966ta Trkiyeye dndnz. Ve hatta Trkeniz krkt, Fransz azyla konuuyordunuz. Ve 1967de ilk kez Cumhuriyette almaya balyorsunuz. D haberlerde. Fakat o arada bir evliliiniz var. Sultan Vahdettinin torunu Hanzade Sultann oluyla evleniyorsunuz, Prens Ahmet ile ve prenses oluyorsunuz. Ve Cumhuriyette almay brakyorsunuz. O zamanlar prensesler gazetede almaz diye mi dnlyordu? Brakmanzda ailenin de etkisi oldu mu? Bu titrin etkisi oldu mu? Emine Uaklgil: Hemen belirteyim. Biz o titri hibir zaman kullanmadk, kullanmay da dnmedik. Kullananlar da yadrgyorduk. Fakat bir sre almak istemedim. Ve sonradan da kimse beni tekrar armaya pek hevesli grnmemiti. Sonra kendimi tesadfler sonucu ksa mrl olarak Ayrntl Haberler Gazetesinde buldum. Sonrada tekrar Nuriye Akman:1977.
7/3/2012

Page 66 of 71 Emine Uaklgil: O dnemde aslnda Nadir daym beni ard. Nuriye Akman:Ama kerhen. Adeta bakalarnn zoruyla okurken anlyorum. Emine Uaklgil: Muhtemelen. Nuriye Akman: O da zaten einizden ayrlmanzdan sonraya tekabl ediyor. Sadece ondan deil, btn Nadi fertlerinden destek grmediiniz gibi kstek oluyorlar size, deil mi? Kadn olmanzla alakalandryorsunuz bunu. Emine Uaklgil: yle demek belki daha doru olur. lk balarda, dnelim 66ya, o dnemde hepsi kar kyor. ki daym da, zellikle Doan daym kar kyor. Bir ailenin ferdini, gazetecilik yapmas ile badatramadklar iin. Bykannem de kar kyor. Onun neden kar ktn hibir zaman tam anlamta deilim. Nuriye Akman: Bunlar sizi bileyliyor deil mi? Emine Uaklgil: Tabii. Ben kararlydm. Ne olursa olsun devam edecektim. Nuriye Akman: Acaba siz Leyla Uaklgilin kz olmasaydnz, kzn kzsnz. Nadir Beyin ocuklar olmuyor. Onlarn ocuu olsaydnz olaylar farkl m geliirdi? Emine Uaklgil: Bilmiyorum, tahmin etmek o kadar kolay deil. Fakat en azndan anneannemin gznde kzn kz ok makbul bir ey olmad ortada. ok net. Zaten Doan daymn iki kz vard. Onlara daha ilgi gsteriyordu her zaman. Nuriye Akman: yle bir anlatmsnz ki, hem bir aile ii kavga var, bir kuaklar aras kavga var; hem de bir siyasi iktidar sava da var ayn zamanda. yle zetleyebiliriz: Gazetede gelenekilerle yenilikiler arasnda bir mcadele var. Siz tabii ki yenilikilerin saffndasnz. Hasan Cemal de sizinle ayn safta. Fakat kar safn lideri de lhan Seluk. Fakat bu kadar net deil. Zaman zaman gitmeler gelmeler oluyor her iki tarafta da. Ve sonuta lhan Seluk kazanyor. lhan Selukun bu sava kazanmasn, bizden daha zekiydi, o kazand. Byle mi aklyoruz, yoksa gazete dndan baz glerin de bu zaferde pay oldu mu? Emine Uaklgil: Aslnda ekonomik sorunlar yaandnda bu her zaman irketlerde olsun genelde daha fazla sorun yaratabilir ya da krizleri besleyebilen ortamlar yaratr. Ben d
C:\Users\eackman\Documents\Latife.docx

haberlerde alyordum. Fakat bir yandan da gazetenin maddi durumunun hi de iyi olmadn gryordum. 77 filan. Ve unu saptamtm. Ve bence ok haklydm. Bu gazeteye yatrmlar yaplmad takdirde gazete ok ciddi sorunlarla karlaacak, hatta batmakla yz yze kalacak. Nuriye Akman: Nasl kurtarabilirim gibi Emine Uaklgil: O ekilde benim messese mdrlm balad. Daymla konutum. Kendisini herhalde ikna etmi olacam ki, belki de lhanla bir eyler yaplabileceini Nuriye Akman: Buna inanmadn sylyorsunuz, aka ima ediyorsunuz. Emine Uaklgil: Fakat neticede yapld. Son krizler de yaandnda ilhan Seluk tecrbeli. Krizler neden birbirine girdi. O demin sizin Berin Nadi ile ilgili sylediiniz belki burada giriyor. Berin hanm ile muhtemelen yllar boyunca olumu birikimi sz konusu. Aileye kar. eyi hibir zaman affedilmemiti. 72 krizi srasnda ei ayrlyor. O dnemde gerekten tatsz eyler yaanyor aile ierisinde. Niyazi gazetenin ynetimini ele alyor. Aklnza gelebilecek btn tatszlklar yaanyor. Bunu zannedersem hibir zaman affetmedi berin hanm. Bir yandan uzun bir sre kendisini dlam bir aile. Nazime Nadi gibi bir rol model. stne stlk o kriz onu zannedersem ey etti. Nuriye Akman: Ama bu taraflar, bir tarafta lhan Seluk ve arkadalar, bir tarafta siz, Hasan Cemal. Berin Nadiyi kazanmaya mecbursunuz bir yandan da. Ve dolaysyla bir takm gitgeller yayorsunuz. Ayn dnemi Hasan Cemal de Cumhuriyeti ok Sevmitim diye bir kitapta anlatt. Sizin de onlara ok fazla gven vermediinizi anlatyor. Siz de almsnz bu anekdotu. Neden gven vermediinizi dndler? Kh yle, kh byle davranyordu diyor. Emine Uaklgil: O yle anlald ki yle yorumlam. Aslnda benim tavrm ok netti. Ben bir vakfn kurulmasn neren kiiyim. Daymla bunu konumu olan kii benim. Uzun bir sre zaten kendisi buna ak grnd. Bir trl buna karar veremedi. Ve neticede muhtemelen Berin Hanmnda biraz basksyla hisselerini Berrin Hanma verdi. Bu ekilde btn basklardan, karar almak sorumluluundan kurtuldu. Karar
7/3/2012

Page 67 of 71 bakalarna brakt. O oluum ierisinde yava yava eyler oluuyordu. Gazetenin gelecei ile ilgili herkesin ayr ayr dnceleri. Bu dnceler de u ya da bu biimde o kadar uyumlu olmad. Nuriye Akman: Sizin de Hasan Cemal ile ilgili baz eletirileriniz var. Diyorsunuz ki, gnlk yazmaya ok fazla zaman ayrd. Haftann yedi gn yazmak zorunda deildi. Bylece gazeteyi ihmal etti. evet, kariyerine bir art puan geldi. Ama gazetenin batmasnda onun da rol olduunu ima ediyorsunuz. Emine Uaklgil: yle dnn. Gerekten youn bir i. Gerekten de bir krize gebe bir i. Herkes eyi gryordu. Hangi unsurlar, nereye sorunlarnn, ne ekilde bir sorunun kabileceini. Onun stne de eyi ilan ederseniz, tekrar yaanacak Cumhuriyet Gazetesi uzun hayat boyunca ok yaad. Maddi skntlar, o zaman tabii ki kriz ok daha kolay patlak verdi. Btn bu unsurlar varken bir yneticinin bu kadar ok ii stlenmesi yneticilik grevini ister istemez tam yerine getirmesi ok daha zor olur. Nuriye Akman: Nadir Beyin lmnden sonra veliaht olarak sizin adnzn zikredilmesi konusunda srarc olduunuzu sylyor. Bu doru mu? Emine Uaklgil: Vallahi ben hatrlamyorum. Ama u konuda tabii ki ben srarcydm. Srdrlebilir bir yapnn kurulmas. Bu ne demek? Tabii ideal ereveli bir vakf olurdu. Bu vakf iinde de vakfn stats ile geleceinin u ya da bu ekilde gvence altna alnmas Bir alma yaplmt. eitli yurtd rnekleri de getirildi. Avukatlar topland. O konuda alt ama bulamad. ok sonra oldu. Berin Hanm sonra bir vakf kurdu. Nuriye Akman: Gazeteyi ailenin hangi ferdi ynetirse ynetsin tarihe baktmzda lhan Selukun arl hibir zaman deimiyor. Biraz evvel sorduum sorununda tam cevabn alamadm. Sizlerden daha zeki olduu iin mi bu sava kazand demitim. Emine Uaklgil: Daha tecrbeli olduunu sylemek iin saknmamak lazm. Dnn ki 62 ya da 63 ylnda girmi. O dnemin en etkin yazarlarndan biri. br etin Altan olmak zere. Gazetenin iinde arl zaman ierisinde kanlmaz oluyor. Bir bakma
C:\Users\eackman\Documents\Latife.docx

genel yayn mdrlerini belirleyen kii. Yazarlar seen kii. Nadir Beyin en gvendii kii. O zaman da epey bir tecrbe kazandrd kendisine. Nuriye Akman:1992de gazetenin iflas isteniyor. Bu nasl bir zafer olabilir? Bylece bir takm borlar sfrlanyor. Hem borlar sfrlanyor, bata siz olmak zere Nadi ailesinin miraslarndan da kurtulmu oluyor gazete. Gazetenin denmeyen bor miktarn bu kitapta bulamadm. Ama merak ederim, ne kadar ve kimlerin hakk yenmi oldu? Emine Uaklgil: O rakamlar bende de yok ama yle anlatmaya alaym. O byk krlma, gazetenin paralanmas, kadro olarak paralanmas, bir iki ekibin kmas. Okurlara okumama ars yapldktan sonra zaten g durumda olan maddi olarak, gazetenin bu sefer tiraj da dt. ok zor bir durumla karlald. Bu durumda ne yaplabilire bakld. alma yapld. Ve bir konkordato almas yapld. Fakat tam da o srada hissedarlar bir araya geldiler. Genel kurul yaptlar. Ve ayrlan ekibi geri ardlar. Ayrlan ekip iki seenek karsndayd. Ya o korkondatonun srdrlmesi ya da iflas. Nuriye Akman: Merak ettiim, burada hakk yenmi insanlar, borlarn denmemesi konusu.. Emine Uaklgil: Orada benim bildiim kadaryla borlarn byk bir blm, zellikle alanlara dnk borlar dendi. Belli taksitlerle tabii. nk iflas masasnda biliyorsunuz. Mallar mlkleri satar ve neticede alacakllar der. Sanrm ki en byk alacakl o dnemde mar Bankasyd. Ve benim tahminim onun alaca pek kalmad. Nuriye Akman: Kitabnz lhan Selukun lmnden evvel kmasn ve onun okumasn ve eletirmesini ister miydiniz? Bundan kandnz m? Emine Uaklgil: lhan Bey ile konuma noktasna geldiimde hastaland. Konumak isterdim. Zannedersem de grrd. Nuriye Akman: Ne sorardnz? Emine Uaklgil: Her eyi. Sorabileceim her eyi. Fakat hastayd. Haliyle gremedik. Ben talepte bile bulunmadm dorusunu isterseniz. nk hastanedeydi. Rahatsz

7/3/2012

Page 68 of 71 etmem mmkn deildi ve haliyle konuamadk. Nuriye Akman: Kitapta lhan Selukun siyasi anlayn eletiriyorsunuz. Darbe yanll, Osmanl kul anlaynn devam ettirilmesi vesaire. Bugn Cumhuriyetin izgisini nasl buluyorsunuz? lhan Selukun lmnden sonra o izgi nasl etkilendi? Sizin ikyeti olduunuz ulusalc izgiyi nasl etkiledi? Emine Uaklgil: Biraz daha genel bir ereveye ekmek isterim bu soruyu. nk gerekten benim bir hayalim vard. O hayal neydi? Gazete olacak bir gazete. Klasik eyler syleyeceim ama her biri nemli. Habercilii nemseyen, eit mesafeyi tutabilen, aratrmay ey eden Nuriye Akman: Devlete kar bireyi savunan Emine Uaklgil: Aynen. Toplumdaki oluumlar takip eder. Ama ayn zamanda okuru da (o konuda) bilgilendiren. Bir rnek vereceim, Japonyadaki nkleer felaketten sonra. Aslnda bunu ok nceden nkleeri takip edebilen, bu konuda bilgilendirebilen, sadece bir felaket kt zaman bir habercilik deil, belli zaten. nk Trkiye byle bir seenee giriyor. Gerekten baka seenek yok mu, doru teknoloji seiliyor mu? Bunu ok etrafl, usanmadan bu tr haberleri srdren Nuriye Akman: Daha demokrat, daha oulcu.. Emine Uaklgil: Daha demokrat, daha oulcu. Tabii bu hayal. Bir gazete hayali ama ayn zamanda bir Trkiye hayali. O ereveye baktnzda unu dnyorsunuz. Ben dndm daha dorusu. Ve belki bu kitab yazmama da yol aan ana nedenlerinden biridir o. Byle bir gazete bugnn Trkiyesinde nemli bir ilevi olabilirdi. Keke birka yle gazete olabilseydi. Toplum iin daha yararl olurdu. Nuriye Akman: lhan Bey ld. Sonra gazete ne oldu? Onun izgisi devam ediyor mu? Farkllamalar gryor musunuz? Emine Uaklgil: Onu siz okudunuz mu bilmiyorum. Fakat lhan Bey hastayken Hikmet etinkaya kendisiyle rportaj yapyordu. Nuriye Akman:Artk darbe dnemi bitti gibi bir laf..
C:\Users\eackman\Documents\Latife.docx

Emine Uaklgil: Evet. Haliyle zaten kendisi darbe dnemi bitti. Demokratikleme yoluyla bu lke deiecektir. Nuriye Akman: Ama yansyor muydu? O srada gazetenin durumu da bu szlerin aynas gibi miydi? Sizin yorumunuzu merak ediyorum. Emine Uaklgil: Ben izliyorum u anda. Henz yorum yapamayacam. Nuriye Akman: Yorum yapmak istemiyorsunuz. Emine Uaklgil: Yapamayacam. Belki erken ama bu son szleri yansyor gibi biraz. Nuriye Akman: Mesela gen subaylar rahatsz baln okuduunuzda ne hissetmitiniz? Emine Uaklgil: ok armadm. Nuriye Akman: Neden? Emine Uaklgil: Etkisi.. Bunu tabii sadece Cumhuriyet Gazetesine mal etmemek lazm. Nuriye Akman: Konumuz Cumhuriyet. Emine Uaklgil: Ama Cumhuriyeti tamamen basndan, medyadan ayr tutamayz. ou darbede btn gazeteler, Cumhuriyet de dhil buna. Ama btn basn genel olarak bir tutumdu bir bakma. Bu eyi ordu ve kurtulu eyi e tutmak eysi olmasayd belki darbe ya da teebbsleri olmazd. Uzun bir sre. Haliyle belki de Cumhuriyet Gazetesi ve bu belki bir lde tirajlara da yansyor baka nedenlerle belki. Ama belki toplumdaki baz deiimleri takip etmek ya da etmemek gibi bir ey getiriliyor. Ve bu da demin sylediim gazete eyini biraz ayn zamanda geri getiriyor. Nuriye Akman: Kitabnzdaki ifadeleri daha cesur buldum. u anki konumamzda biraz daha yumuak baz konular ele aldnz hissediyorum. Bir yangnn kllerini belki de yeniden alevlendirdi bu kitap. Eer dikkatle okunursa alnacak ok ders var. Cumhuriyetiler nasl karladlar? Bu kitab okuduktan sonra Ali Sirmeni merak ederim, kran Soneri merak ederim, eski o dnemden alan her kim varsa. Ya bak biz bu adan grmemiiz, iyi ki bunlar yazdn dediler mi? Emine Uaklgil: u anda ben Cumhuriyette alan hi kimseden bir tepki almadm. Nuriye Akman: Ama bence okusunlar ve size tepki versinler olumlu ya da olumsuz. Bunlar
7/3/2012

Page 69 of 71 byle hatrlyorsun ama bu olay byle deildi desinler. Yahut bizim de iimizde uhde kalmt, dile getirememitik bunlar desinler. yle deil mi? Emine Uaklgil: Diyecekler belki de. Nuriye Akman: nallah. ok ilgin bir ey. ok az Cumhuriyet okuru yahut seyirci bilir bunu. Kitabnzdan rendiim Baka gazetelerin patronlar da bir dnem destek veriyorlar. lhan Selukun salnda o dnem Sabahn patronu olan Turgay Cinere ortak yaplyor. Hatta gazete bir dnem orada baslyor. Galiba yle bir ey var. Bugn Turgay Cinerin gazete ile ba nedir? Aydn Doan var. Emine Uaklgil: Aydn Doann hissesi yksek deil. yle bir yap sz konusu. Bir Cumhuriyet Vakf var. Cumhuriyet Vakfnn btn irketlerde nk irket sz konusu. Bir altn hissesi sz konusu. Yani klse de hisse, hisse bir altn hissesi. Haliyle karar verici bir hisse. Fakat neticede Cumhuriyet bir holding deil. Ama holding olmayan, irket olan bir holding sz konusu Ve yanlmyorsam Turgay Ciner hem bu irkette ortak, yanlmyorsam yzde 20 sularnda. Bir de fiilen yaync olan Yenign irketi var. Nuriye Akman: Halen devam ediyor. Emine Uaklgil: Tabii. Nuriye Akman: Karamehmet var. Mehmet Emin Karamehmet. Aydn Bey var. Rahmi Ko var. Emine Uaklgil: Ynetim kurulunda Rahmi Ko yok. Nuriye Akman: lk bata var, imdi yok o zaman. Emine Uaklgil: Yok, galiba yok. Nuriye Akman: Ama ben okudum kitabnzda. Emine Uaklgil: Yok, yle okumusunuzdur. Bir vakf sz konusu. sim hakk da vakfta. Yaync bir irket sz konusu. O irket fiilen yayn yapyor. Ve vakfta tabii bir anlama erevesinde. Ayrca bir holding ad altnda olan bir irket var. Yanl bilmiyorsam, fakat benim bildiim Ko Vakfnn, vakfn ynetim kurulunda bir temsilcisi sz konusu. Nuriye Akman: Bylece Cumhuriyet desteklenmesi gereken, ba bo braklamayacak kadar nemli bir gazete. Emine Uaklgil: Doru oras. Ona phe yok.
C:\Users\eackman\Documents\Latife.docx

Nuriye Akman: Bekir Cokunun lhan Selukun kesinde yazmasn nasl deerlendiriyorsunuz? O boluu dolduruyor mu? Emine Uaklgil: Her zaman beendiim bir yazardr. Ve bence iki taraf iin doru bir seim oldu. Nuriye Akman: ki taraf derken? Emine Uaklgil: Hem gazete, hem Bekir Cokun iin. Nuriye Akman: Gazetecilik hikayesinin bir paras da sizin evlilikleriniz. lkini birazck konutuk. kincisi Prens Ahmetten ayrldktan sonra Asaf Sava Akad ile evleniyorsunuz. Bu unun iin nemli. Onun yazlarn Cumhuriyete koymuyorlar. lhan Seluk mu engelliyor, Hasan Cemal mi tam hatrlayamadm. Hatta ailede houna gitmiyor. Emine Uaklgil: Nadir Bey herhalde. Aile orada karmad. Nuriye Akman: Neden byle oldu, neden benimsemediler? Kimi getirirseniz ayn sonula m karlalrd, yoksa Asaf Bey ile ilgili zel bir ey mi vard orada? Emine Uaklgil: Kimi getirirsem muhtemelen. Ben u ya da bu ekilde zel hayatmla ilgili bir eyler soracanz dndm. Dedim ki, elenceli bir cevap ne verebilirim? Aklma u geldi. Dedim ki, dndm ki, ben Elizabeth Taylor gibi bir kadn olsaydm. Her sevgilimle el ele Gazete acaba nasl karrd, yedi ya da sekiz e. Nuriye Akman: Neden? Emine Uaklgil: Bilmiyorum. Onu birlikte dnmemiz lazm. Bunun ardnda u ya da bu ekilde erkeklerin kadnlara bak da yatmyor mu? Nuriye Akman: in u boyutu da ilgin. Diyorsunuz ki, lhan Seluk Kemalizmi Markisizm ile birletirdi ve sanki ayn eymi gibi gsterdi. Ve bu da yaynlara yansd. Asaf Sava Akad o dnem kendini Marksist olarak nitelendiriyor. Kitabnzdan renebildiim kadaryla. Niye doku tutmuyor? Emine Uaklgil: Doku muhtemelen. Asaf, tek bana gelseydi hibir sorun yaamazd. Ve muhtemelen yazlar yaynlanrd diye dnyorum.
7/3/2012

Page 70 of 71 Nuriye Akman: Hasan Cemal de destek olmuyor, deil mi? Emine Uaklgil: Hayr. Hasan Cemal kesinlikle destek olmad. Nuriye Akman: O niye olmad? Emine Uaklgil: O bizi eye gtryor. Eski aile hikyeler, damatlar, bamza bir damat daha geliyor mu korkusu. Onlara sormak lazm. Nuriye Akman: Bir baka damat gelmesin falan gibi mi? Emine Uaklgil: Belki... Aslnda sormak gerekiyor bunu. Akl etmedim bunu sormay. Nuriye Akman: Gelelim son einize. Mutluluu bulduunuz ngiliz David Tongea. Kitapta gryoruz ki onun alnna da ajan etiketi vurmular. Baya da zmler sizi. Emine Uaklgil: Tabii. yle bir ey oldu. Sadece gazete deil. Evvela ngiliz olmas byk bir tepkiye yol ayor. Nuriye Akman: Niye? Emine Uaklgil: Bilmiyorum. ngilizleri Nuriye Akman: Amerikal olsa daha m yumuak karlayacaklar? Emine Uaklgil: Denemedim. Onun iin cevabn veremeyeceim. Ama sanki ngiliz Osmanlnn sonuna, hi bilmiyorum ne kadar. Bana sorarsanz olduka ilkel. Ama tepkisel. Ondan sonra kiiyi tanmak zahmetine de katlanmamak. nk olduka parlak bir gazeteciyi konuuyoruz. Financial Timesin Trkiye temsilcisi olmu, o dnemde ngiltereye dnm. Fakat diplomatik muhabiri, Ecevitin o dnemde dnemin en iyi yabanc gazeteci dedii kiiyi byle ey edilebildi. Nuriye Akman: Ona ynelik olumsuz bir tavr oldu mu? Hissettirdiler mi, yoksa bu sadece sizin hissettiiniz bir ey olarak m kald? Yzne bir ey sylendi mi? Emine Uaklgil: Hayr. Fakat ngilizlii konusunda annemin ok beklenmedik, ok ar tepkileriyle karlatk. Nuriye Akman: Annenizle ilikiniz de biraz yrek burkucu. Aslnda anlattnz olaylarn her birinden ayr bir roman konusu kar. 1992de siz annenizin de sizin aleyhinizde oy kulland bir ynetim kurulu toplantsnda Emine Uaklgil: Genel kurul. Nuriye Akman: Genel kurul. Fiilen, teknik olarak deil ama fiilen kovuluyorsunuz. nsan
C:\Users\eackman\Documents\Latife.docx

her durumda ne olursa olsun, ne yaparsa yapsn annesini her zaman arkasnda ister. Babasn her zaman bulamaz belki ama annesini bulabileceini varsayar. Anneniz anladm kadaryla ocukken de ok efkatli, sarlan bir anne olmam. Sizinle ancak dadlarnz gittii zaman ilgilenirmi. Bu sizi nasl etkiledi? Emine Uaklgil: O blm, ocuklukla ilgili blm olduka anlayla karladm. yle ki, kendisi de aslnda efkat gstermesini bilmeyen, bir annenin ocuu olarak belki de bilmiyordu. Beni seviyordu annem ona phem yok. Fakat neden beni etkilemedi? nk beni ok seven ve benimle ok ilgilenen bir babam vard. Haliyle bir sevgisizlik ailenin iinde sz konusu deildi. Bazen biraz yadrgyordum. Ama annemin sevgisini ok gstermesini bilmediini de Nuriye Akman: Ama btn Nadi kadnlar enteresan bir biimde, trnak iinde bunu sylemek zorundaym, sevgisizler. Sevgilerini ifade etme zorluklar var. Gerilimli kadnlar, hrn kadnlar. Emine Uaklgil: Var biraz. Annem ierisinde hrn bir insan deildi. ok zeki, akll bir insand. Nuriye Akman: Hayr, o da hakknn yendiini dnmesi bakmndan belki Berin Hanm tarafndan, deil mi? Emine Uaklgil: Evet, tabii o da ok ilgin. Ben onu belki kitapta ok iyi anlatamadm. lgin. Aile iinde Nadi ailesini paralayan 72 darbesi diyelim, meselesinden sonra annem zaten hep biat etti abisine. Tamamen biat etti. Nuriye Akman: Ama onu da annesi altrm. Abi bu ailenin asl yneticisidir. Abinize hizmet edin. Emine Uaklgil: Yok. Belki bir yere kadar. Zannetmiyorum. Samimi olarak muhtemelen o eskiden yaanan o krizi bir pimanlk duymu olacak. Ondan sonra hep desteini verdi. Ve ilgintir aabeyside ona hi krgn deildi. yle bir iliki kurdular. Nuriye Akman: Uaklgili konualm. ntihar olaylarnn bu kadar yaygn olduunu Uaklgilde ben bilmiyordum. Halit Ziyann iki amcas deil mi, olu Vedat, onu biliyordum. Torunu Tiraje. Hatta ok iim burkuldu. Zaman zaman acaba benim de
7/3/2012

Page 71 of 76 sonum byle mi olacak gibi o genlik dneminizde endie ediyorsunuz. Uaklgildeki bu intihar eylemini nasl yorumluyorsunuz? Bir tr genetik yatknlk mdr? Emine Uaklgil: Yok, zannetmiyorum. Tabii ok zor bir ey intihar anlamak. Onun iin genetik demek tabii ki eydir. Ama demek ki o insanlar belki daha duyarl, hayatta, hayat zaten biliyorsunuz genelde ok kolay deildir. ok ciddi bir zorlukla karlanca onu yaamak istemeyen Nuriye Akman: Nadiler daha kavgac, hayata aslan tipler grebildiim kadaryla. Uakliller de daha krlgan. Emine Uaklgil: Krlgan, doru kelimeyi bulmusunuz. yle ama mesela halam da hi yle bir insan deildi. Hayat doluydu. Nuriye Akman: Vedat Beyin intiharyla epey bir ilgilendiinizi anlyorum kitab okuyunca. Atatrkn zel ilgisine mazhar olan bir diplomat Vedat Uaklgil Onun intiharyla ilgili epey aratrma yapyorsunuz. Anladm kadaryla gereklere de ok yaklayorsunuz. Ama sadece bir imada bulunuyorsunuz. Bir baronun adn vererek imada bulunuyorsunuz. Baron de Chan. Kimdir bu? Ve ne anlayalm? Emine Uaklgil: Hi bilmiyorum. Aratrdm. Aslnda biliyorsunuz btn bir yky anlatm olan Halit Ziyann kendisi, Bir ac hikye de hem olunun hayat. Ve unu biliyoruz. O iki kiiyi de sa olmad iin, gerei de zaten anlatmazlard diye dnyorum. Fakat bende bulunan kk sandkta eski fotoraflar, eski mektuplar buluyorlar. Babalar, halam, babam... Babalar odaya girdiinde ne yapyorsunuz diye sorduunda eyleri yaktk diyorlar. Bakmadan yaktk diyorlar. Nuriye Akman: nandnz m? Hakikaten bakmadan m yakmlardr? Emine Uaklgil: nanmak biraz zor. Ama u kesim hibir zaman konumadlar. Nuriye Akman: Ne sonuca vardnz? Emine Uaklgil: Herhalde Nuriye Akman: Ak intihar m bu? Emine Uaklgil: Yok, zannetmiyorum. Bilmiyorum. Hayat yksne baktnz zaman srekli bask altnda kalyor. Nuriye Akman: Belki de yapmak istemedii bir meslei yapt iin. Emine Uaklgil: Belki de.

pages 253-254: (After divorcing Latife) .... Then he went back to the long nights in smoke-filled rooms with his drinking friends the "desperadoes" as they were nicknamedhis painted women and the life to which he belonged. After that he became shameless. He drank deeper than ever. He started a number of open affairs with women, and with men. Male youth attracted him. He made advances to the wives and daughters of his supporters. Even important men sent their women-folk away from Angora out of his way. Source: Grey Wolf, Mustafa Kemal, An Intimate Study of a Dictator Author: H.C. Armstrong, 1933

C:\Users\eackman\Documents\Latife.docx

7/3/2012

Page 72 of 76 "Women, for Mustafa, were a means of satisfying masculine appetites, little more; nor, in his zest for experience, would he be inhibited from passing adventures with young boys, if the opportunity offered and the mood, in this bisexual fin de siecle Ottoman age, came upon him." --Quote is from pp.21 as recorded in the biography "Atatrk" by noted Turkologist and Islamic historiographer, John Patrick Balfour aka Lord Kinross.. befitted a Turkish woman of her class. His grandmother was an eccentric autocrat, determined at all costs to maintain her traditional habits.

But the First World War changed everything. Death and financial disaster reigned, the Sultan was overthrown and Turkey became a republic. The family was forced to adapt to an unimaginably impoverished life. Ataturk's biographers, Irfan and Margaret Orga, wrote: He has never loved a woman. He was used to the camaraderie of the Mess, the craze for handsome young men, [and] fleeting contacts with prostitutes, ... His body burned, for a woman or a boy ... Irfan Orga (1908 - 1970) was a Turkish fighter pilot, staff officer, and author, writing in English. He published books on many areas of Turkish life, cookery, and history, as well as a biography of Atatrk, and his own autobiography (Portrait of a Turkish Family, London, New York 1950, reprinted 1988). He also wrote two childrens books. Irfan Orga was born into a prosperous family in the twilight of the Ottoman Empire. His mother was a beauty, married at thirteen, who lived in the seclusion of a harem, as
C:\Users\eackman\Documents\Latife.docx

He was forced out of the army and the country because he defied the authorities to marry a non-Turk. In 1941 Irfan Orga arrived in London, and seven years later he wrote this extraordinary story of his family's survival. He moved to London, where he lived on the edge of poverty with his Irish wife.

Return of the Native BY ATE ORGA When Cornucopia sent Ate Orga to cover the Istanbul Music festival, it was no routine assignment. It was a chance for him to retrace the footsteps of his father, the writer Irfan Orga.

7/3/2012

Page 73 of 76 than timber-boarded, with insulated glazing rather than original windows and pre-cast mouldings in place of carved detail. In a city so many times ravaged by fire, what wooden buildings survive are all too often raggedly inhabited or forlornly dilapidated, some leaning at precarious angles, some sinking towards the water, their structures bared to the frame, every corner a mossy shelter to wraith-like prides of stray cats. Remnants of village charm characterise Beylerbeyi, where I am staying private flower gardens and fountains, shady trees, the fragrant smoke from a wood-burning hamam, an old floodlit mosque, fish restaurants, as well as noisy diesel engines and cracked pavements. On May 15, 1919 a small boy sailed past this point on the ferry from Galata to Cengelkoy, bound for Kuleli, the long, grandly proportioned military school of the Ottomans. He was my father. Once landed, he and his mother and younger brother walked the sea-road, tree-lined and white in the noonday sun. The school loomed up on our right, like a Palace, I thought, so white was it against the cloudless summer sky. I trace his steps. Not as quiet now as then, but the hour as hot, dusty and bright as he would have remembered, gaily painted rowing boats tethered to the shore, young and old alike fishing their silver quarry. Suddenly Kuleli is upon me, more massive close to than from the water, dominated by its Teutonic twin towers, its grey stone steps and great door, its guards beating their watch, its resonant symbols of empire and republic the green-and-gold swirl of the sultans tugra, and the crescent-and-star of the national flag. I find it a forbidding place. How intimidated and cut-off from his home in Beyazit my father must have felt, how far from the imperial mosque where he would pray on Fridays within sight of the last caliph. My eyes roam to the verdant hill behind. Here, as he grew older, my father would climb to a favourite tree to gaze upon the realms he might one day have to defend up to the Black Sea, across to Bebek in all its shimmering morning beauty, down to Dolmabahce, white and artificial as a
7/3/2012

I left Istanbul for London on December 27, 1947, at the age of four, a winter moon on solstice rise. I returned fifty-three years later, a summer sun at solstice rest. I cannot remember much of that childhood flight. But going back, crossing the Rumelian lands of my fathers maternal forebears, swinging out over the Black Sea before banking to sweep in low over ochrous, pantiled houses and heat-baked concrete strips, then out again, this time across the Marmara, before folding back for the approach to the marble and stainless steel splendours of the new Atatrk Airport, was a cocktail of high-adrenaline emotions. Here was a city and its place names I had always known yet never known. Within an hour of landing, Im at the Atatrk Cultural Centre listening to a thirty-year retrospective from the Philip Glass Ensemble a slickly rehearsed fest, breathtakingly attacked, instantly awakening. It jolts me into why I am here: to cover the 28th International Istanbul Music Festival. The following humid, cloudless morning I awake to two facts of Istanbul life. The extraordinary seasonal turquoise that illuminates the Bosphorus from within. And the notion that reproduction equates with restoration. The truly old exists, of course, often poignantly beautiful. But so equally does a great deal of film-set faade. The yalis, the ornate, late nineteenth-century Ottoman houses that crowd the banks of the Bosphorus, may look picturesque, but I soon discover many of them to be fake concrete-framed affairs, plastic-clad rather
C:\Users\eackman\Documents\Latife.docx

Page 74 of 76 wedding cake. This was his Istanbul, jewel of the Bosphorus. Grey it would look from this hill, and the smoke from the boats would lie over it like a soft veil, and tall and tapering are the minarets that enchant the skyline. He told me about it often That afternoon, taking the ferry from Uskudar to Besiktas, watching Leanders Tower and the domed, long-fingered mosques of the Old City and Golden Horn coalesce out of the haze, I head for Aya Sofya, Justinians impassive altar to Christendom. In an adjoining leafy garden, English tea with the violinist Cihat Askin and friends is taken to the unsynchronised antiphony of amplified muezzins calling the faithful to prayer. Nearby is Sultan Ahmets imposing Blue Mosque with its six assertive minarets. Down the hill, a big wooden house, painted white with green shutters and trellised balconies overlooking the Marmara is where my father passed his childhood. That evening theres a concert within the Topkapi grounds, in the echoing space of the Byzantine basilica of Aya Irini, the Church of Divine Peace. This is a magnificent survivor from antiquity, dominated as much by its stone floors, vaulted windows and bare walls as by its spotlit cross of black tesser stretching domewards. Under the elegant and inspirational direction of Grer Aykal, the Borusan Istanbul Philharmonic is the Turkish orchestra to watch these days, its strength and unjaded enthusiasm a tonic to ears tired by the complacency so often encountered west of Vienna. Strengthened with members from Aykals American orchestra, the El Paso Symphony and with two exceptional soloists in Kishna Davis and the theatrically outrageous Lawrence Craig their way with Gershwins Porgy and Bess and Dvoraks New World Symphony could not be more natural and idiomatic. The Turks have always been famous for their hospitality. Minutes after the concert ends, Im being urged to join the orchestra on their tour south. I go with them as far as Ephesus, crossing the Marmara by sea-bus to
C:\Users\eackman\Documents\Latife.docx

Bandirma before setting out by coach to Izmir. Stone-baked, tinder-grassed Ephesus unassuming and scarcely visible from the parched roadside, powerful and astralcharged within is the closest I come this trip to the tourist trail. While our guide goes quaintly through her routine, I make my own acquaintance with the rooms and homes that stood here, with the ghosts who perchance still wander the ruins when the visitors are gone. This Saturday of apricot sunset, though, they have to wait. First for the concert in the amphitheatre, an open-air presentation of the 14th International Izmir Festival. Lawrence Craigs impromptu use of every ancient stone as a theatrical prop sets the press cameras flashing, the Dvorak cor anglais solo touched greatness to the accompaniment of cicadas, and an old dog from the bush padded the tiers, caring for neither minister nor millionaire. Then for a candle-lit reception in the colonnaded remains of the Library, the heat of the night a backcloth to pulse-quickening folk dances, to flirtatious, intoxicated exchanges, to aching romance within the shadows. Then for our long walk out of history down the Marble Way, torch-lit beneath the stars, and back to air-conditioned modernity. In Istanbul, my second week sees a friend from Cambridge, the composer-musicologist Emre Araci, arrive to keep me company. In seventy-two hours we accomplish much. Taking a boat up the Bosphorus, we land at Sariyer, formerly the summer refuge of the Ottoman elite, where as a boy my father would go to his uncles yali, with its rosescented rooms, its magnolia gardens and greenhouses, its grapevines and orchard. As a young Air Force officer he went back, but by then it was tumbled down, vanished like its long-dead owners, its garden choked with weeds. We have less luck, able only to imagine. But we do find the dark, balconied, curvaceously carved, weatherboarded house that had once belonged to Emres family, now padlocked and up for sale, in a bad state of repair. The following day we take a very different journey, across the Bosphorus, then east
7/3/2012

Page 75 of 76 through Izmit to Karamrsel on one of the long blue inlets of the Marmara. This is last years earthquake country. Everyway there is devastation broken houses, cracked walls no more than a brick wide, mound upon mound of rubble, dangerously tottering apartment blocks leering like sightless corpses. No one can sell their property, and the locals tell us that buildings arent being demolished because the authorities are waiting for the next earthquake to finish off the job. Yet old men sit around talking politics, smoking, and drinking tea from delicate glasses. Tanned, short-cropped, barefoot boys play in the dust. Everywhere satellite dishes sprout from unlikely corners. Maybe the taller buildings are no longer habitable, but their ground floors are home to ramshackle open-front shops. Fruit sellers water their produce to keep it fresh. Karamrsel is where Aunt Bedia and Cousin Oya live. I cannot recall ever having met them though they assure me I have. We communicate falteringly, silently. Effectively were strangers known to each other only through dated, faded images. Yet they open their house and arms to me. Here are the foods and smells of my childhood. Photographs from when we were young. A shrine to my fathers books. The telegram I sent thirty years ago telling of his death. Carefully pressed memorabilia of other times, another land. We touch, we sense, we drink the moment. The evening bus comes. My aunt gazes after me, matriarchally impassive but her eyes piercing deep, wanting perhaps to see something again of the men into whose family she had married. My cousin busies herself. Her niece and nephew come to say their goodbyes, pictures of eau-de-cologne grace and modesty. As we pull away I look back, lingering to remember better this spot where the earth gasps and the sea comes so lazily to kiss. Following the path into my past, Emre and I spend an afternoon beyond the old Byzantine city walls, in the Merkezefendi graveyard, a forgotten expanse of cool stillness and smoky sun-beamed shadows. We come across Halide Edips grave, shamefully neglected and uncelebrated for
C:\Users\eackman\Documents\Latife.docx

so famous a mistress of letters. We stumble upon a rusting, long-ruined mausoleum to a dervish cook. We see with disbelief the small, roughly chiselled rock marking the resting place of the painter Ibrahim alli. Suddenly shes there. Sevkiye Orga, my grandmother, 18951940: even shorterlived, it seems, than my father remembered. The rose trees he and his brother planted have gone, the marble headstone is dull, everywhere is a brittle tangle of overgrown weeds. Tidying what I can, I stoop to her memory. Then, following her sons before us, with the sun and the kindly rain and the eternal nights to come, we leave her to her sleep. The Istanbul Festival climaxes with the stunning spectacle of Matthew Bournes gender-controversial Swan Lake, part of this years programme, which included the Kings Consort, Kiri Te Kanawa and Nigel Kennedy. Turkish music was variously represented from the classical vocalist Meral Ugurlu and the period-instrument Bezmr Ensemble, through contemporary song (Mesut Iktu), to the world premiere of Kudsi Ergners Nazim Hikmet: Of Life and Death. Ugurlus phrasing, elegance and artistry were unmistakable but the Turkish weakness for indiscriminate amplification made for an unmusical balance, the voice too much to the fore, the inherant intimacy of the instruments lost. So to my final Saturday, with the soprano Yelda Kodalli for morning coffee and patisseries la parisienne in the Pera Palas Hotel not much reproduction here, just immoderate Orient Express ornament, Art Nouveau wrought-iron, and an overwhelming turquoise-domed ballroom. I ask to try out the pianos, but no one can find the keys to unlock them. My plane back to London is on Monday at sunrise. There is time still to watch the traffic on the Bosphorus, and time to ponder a society of contrasts and paradoxes. Time to recall a landscape where mountains are sliced in half for their marble, where advertising hoardings savage the forest harmony, where flags affirm and reaffirm the national psyche. Time to relive that first
7/3/2012

Page 76 of 76 recognition of Kuleli in the distance of the night, and to remember good companionship by the waters of Beylerbeyi.

C:\Users\eackman\Documents\Latife.docx

7/3/2012

You might also like