Ekonomi Ekonomi, insanlarn snrsz tketim isteklerinin snrl kaynaklarla en iyi nasl tatmin edileceini inceleyen sosyal bir

bilim daldr. Ekonomik kriz (retim fazlal krizi) mal ve hizmet retiminde dnemsel olarak tekrarlanan ani dler veya durular, kitlesel isizlie, cretlerin dmesine, insanlarn yaam dzeylerinde ani dlere neden olan talep ( deme kabiliyetinin) azalmas olarak tanmlanabilir. Psiko-ekonomi ise Ekonomi ve psikoloji bilimlerinin ortak kuram ve kurallar erevesinde ekonomik karar birimlerinin davranlarnn zihinsel / duygusal / aklclk kkenini aratran bir sosyal bilimdir. Psikiyatri ve Psikiyatrist Psikiyatri, ruh sal hastalklar karsnda kullanlan bir tp brandr. Psikiyatrist, 6 yllk bir tp eitiminden sonra 5 yllk bir uzmanlk eitimi sonunda kazanlan ruh sal ve hastalklar uzman nvandr. Ekonomik Krizin Psikolojik Etkileri Sosyal ve ekonomik koullardaki deimeler insann ruh sal zerinde her zaman etkili olmutur. nsan ruhsal dnyas srekli ve dzenli olarak dengede olma abas iindedir. Bu denge aray her zaman ruhsal ve fiziksel dengede olma araydr. Sosyal, kltrel ve ekonomik deimeler insan ruhsal dnyasnda sorunlar aar. Sregelen ekonomik dngde oluan sorunlar demeler dengesini bozarken bir bakasna sz verilen zamanda denmesi gereken rakamlar deyemeyen birey kendini rencide olmu hissedebilir. Bu duygular tayan birey ayn zamanda kendi isel konumalaryla kendini eletirmeye balayabilir. Ekonomik krizi sadece bireyin ruhsal dnyasnda oluan deimeler veya olumsuz etkilenmeler olarak aklamak yetersiz olacaktr. nk insan biyo-psiko-sosyal bir varlktr. Ekonomik krizi dorudan doruya i hayatnda yaayan bireyin ailesine de yansmas kadar

doal bir durum olamaz. Bununla birlikte insan sosyal bir varlktr. Ve onun sosyal ilikilerinin de bozulmasna neden olacaktr. Yine doaldr ki alma yaamnda yaanan bir genel stres durumu bireyin aile hayatn da olumsuz etkileyecektir. alma yaamann da bazlarmz patron bazlarmz ii olarak almaktayz. Krizin etkileri doal olarak bir personele de yansyacaktr. Toplumun hemen her kesimini etkileyen bu durum genel bir toplumsal gerginlik yaratr. Tm bu sorunlara maruz kalan birey kendini gvensiz ve tedirgin durumda hissetmesine neden olur. Her an kt bir durumla karlama beklentisi anksiyete dediimiz kayg haline neden olur. Ekonomik kriz etkilerini srdrrken gelecee kar umutsuz ve mitsiz hissetmesine de neden olur. Bireyin kendisini deersiz, nemsiz ve baarsz hissetmesine yol aar. Kendini eletiren, deersizlik, nemsizlik ve umutsuzluk iinde olduunu hisseden birey depresyon yaayabilir. Depresyondaki kii ise kendini kararsz hisseder. Yine bu durum i kayb, motivasyon eksiklii, dikkat ve konsantrasyon sorunu gibi zihinsel ilevlerinde de gerilik yaratabilir. Bu ve benzer ruh halinde olan bireyler vakit kaybetmeksizin bir destek almallar. Psikolojik adan alnacak bu destek ile birey yeniden karar vermede iyilik hali hisseder. Deerli nemli ve baarl olduuna inanan birey ise alma azim ve kararll iinde krizin etkilerini en az hissederek atlatabilir. Krizin Bireyler zerindeki Etkileri Krizden psikolojik olarak etkilenmeye baladmzda gergin ve kaygl bir ruhsal durum iine gireriz. Kendi geleceimiz ile ilgili kayglanmann tesinde ocuklarmz iin de kayg duymaya balarz. zellikle ocuklarmzn geleceine ynelik kayglarmz karamsar duygular aa karr. Karamsarlmz bu konudaki kayglarmz younlatrr. Yani bir ksrdng aa kar ya da biz byle alglarz diyebiliriz. Yine krizi alglama ekline bal olarak, bireylerin fke ve saldrganlk davranlarnda art sk olarak gzlemlemeye balayabiliriz. Kiiler, kayglarnn younlamasyla, kiilik rntlerine tam olarak uymasa bile agresif davranlar sergilerler. Kiilik rntlerine bal olarak depresif davranlar diye nitelendirebileceimiz, umutsuzluk, ie ynelme, yetersizlik duygular aa kabilir. Ayrca, kiilerin kendini sorgulamas, doru ve geerli kararlar verememe, risk almada glk, hemen her konuda hassasiyetlerin artn da bireyler zerindeki etkilere ekleyebiliriz. 2

Krizin Yaamna Etkileri Kriz gibi skntl sreler, hele de uzun saylabilecek bir zamana yaylrsa, bireylerde i yaamnda performans kaygsna, bunun devamnda, performans kaybna neden olur. Yani korkulann gereklemesi sonucunu getirir. ortamnda ortaya kan problemler sadece performans kaybyla snrl kalmaz. Performans kaybnn yan sra, dikkat dankl ve konsantrasyon bozukluu da ortaya kabilir. Bylesine byk risklerin algland, kresel skntlarn yaand sreler, kiilerin kendini risk altnda hissetmesi nedeniyle, i ortamlarnda youn olarak etkili olmaya balar. Bu etkiler farkl ekillerde ortaya kabilir. zellikle, kiiler ilerini kaybedeceklerini dnrler. Bu dnce de kiiler aras rekabetlerin artmasna neden olur. Hatta rekabetin acmasz ynlerinin ve yntemlerinin kullanlmasna neden olabilir. Yaam standartlarnn decei kaygs aa kar. Hi kimse, kurduu yaamn standartlarnn altna dmek istemez. Bu konuda, hep daha iyiyi kendimiz iin, ocuklarmz iin iyi olacan dndmz ynde bir ykselii yaamak isteriz. Bununla ilgili olumsuz gelimeler bizi rahatsz eder. Kayglanmamza, panik yaamamza, demoralize olmamza neden olabilir. Bugne kadar kurduumuz yaam tarzmz sorgulamak zorunda hissederiz kendimizi. O gne kadar bu tr durumlarda kullandmz, bizi olumlu yne evirebileceini dndmz yntemleri tekrar kullanmaya alrz. Bunlarn baarl olmadn dnyorsak, daha etkili olabileceini tahmin ettiimiz yeni yntemler bulmaya alrz. Bu ynde bir aratrmaya gereksinim duyarz. Krizin Bireylerin Duygu-Durumlar zerine Etkileri Zaman zaman yaammzdaki gereksinimlerimizle ilgili sorgulamalar yaparz. Neyi, ne iin olan yaptmz katklarn grmeye anlamaya alrz. alrz. Hedeflerimiz Bunlarn varsa, bunlarn ne kadarn ynelik gerekletirebildiimizi sorgularz. Hedeflerimizin ne kadar isteklerimizle rttn, bize dorultusunda, gelecee gereksinimlerimizi planlama abasna gireriz. te bu noktada, d sebeplerden kaynaklanan 3

aksaklklar bizi olumsuz etkiler, hele de kresel kriz gibi tm dnyann etkilenecei olaylar, daha youn bir etki yaratr. nk baa kma konusunda aresizlik duygusu aktif bir ekilde gelecee ynelik planlar yapmay, yeni hedefler oluturmamz etkiler. Krizin Aile indeki letiime Etkileri Btn bir dnyay etkileyen, i dnyasn alt-st eden krizin evlerimize yansmamas, ailelerimiz zerinde etkili olmamas mmkn deildir. Elerin birbirlerinden destek beklentileri artmtr. Ancak bu gergin yaam srecinin aile iindeki iletiimi olumsuz ynde etkilemeye baladn belirtmeliyiz. Olumsuz etkiler, zellikle aile ii iletiim zerinde etkili olmaktadr. Eler arasnda, ebeveyn ocuk ilikilerinde iletiim kanallarnn tkanmasna, duygusal ynden uzaklamalara, tartmalara, karlkl eletirilerin dozunun artmasna neden olmaktadr. Annelerin, ocuklarn geleceklerine ynelik kayglarnn younlatn da sylemekte yarar gryorum. Tabi ki bu konudaki kayglar babalar da ayn oranda yaamaktadr. Kriz ortam nedeniyle ailelerin pek ok gereksinimlerini kstlamaya baladklarn, tasarrufa yneldiklerini syleyebiliriz. Kriz srecini daha kolay aabilmemiz iin, baz nlemler almamz gerekmektedir; Bu sreci aabileceimiz ynnde pozitif bir dnce tarzna sahip olmamz ok nemlidir. Her sorunlu dnemi aabilecek yntemler olduunu aklmzdan karmamalyz. Bu yzden krizi nasl algladmz nemlidir. Bu srete, soukkanl ve temkinli davranmaya aba sarf etmeliyiz. Yani gereksiz harcamalar yapmamal, ancak harcamalarmzda ar bir kstlamaya da gitmemeliyiz. Sonuta sistemin iler durumda olmas kriz srecini amada etkili olacaktr. Aile ierisinde birbirimize zellikle duygusal ynden daha fazla destek vermeliyiz. Bu konuda, annelerin duyarl yapsnn hassasiyetine daha ok gereksinim vardr. Aile iindeki iletiim kanallarnn ak ve iler durumda olmasna her zamankinden daha ok zen gsterilmelidir. Ailemiz iin u anki ve gelecekteki gereksinimleri sorgulayarak, yaadmz

srecide gz nnde tutarak, hedeflerimizi yeniden yaplandrmalyz. Gereksiz riskleri almamaya zen gstermeliyiz. Ekonomik Kriz ve Psikiyatri Klinikleri Her trl stres psikiyatrik sorunlarn artna neden olabilmektedir. zellikle tm toplumu etkileyen stres etmenleri, ciddi halk sal sorunlarna neden olabilmektedir. Bu dnemlerde psikiyatriye bavuranlarn says belirgin olarak artmaktadr. Ancak bu durum herkesin ruh sal bozulacak ve yardm gerekecek anlamna gelmez. Ekonomik kriz nedeniyle iflas eden veya ii bozulan iadamlarnn psikiyatri kliniklerine bavurularnn 2009da 5 kat arttn belirten Psikiyatrist Do. Dr. zgr ztrk, ntihar giriiminde bulunan veya alkolik olan iadamlarnn saysndaki art 2010da da sryor. ou iflasa bal intihar giriiminde bulunmu veya alkol bamll ileri seviyeye ulam iadamlar. flaslar dnda ii ciddi anlamda bozulan, bor batana saplanan iadamlar da intihar, alkol bamll ve ar depresyon vakalar olarak klinie ou zaman aileleri tarafndan getiriliyor flas eden mteahhitler ilk srada; salk sektrne yatrm yapanlar, bankac, tekstilci de ok dedi. Lancet dergisinin 2009 Temmuz saysnda yaynlanan bir aratrma, ekonomik krizle psikiyatrik hastalklar arasndaki ok bilinen ilikiyi, bilimsel yntemle bir kez daha ortaya koydu. Bu almada, Avrupa Birlii yesi 26 lkede son 30 yldaki ekonomik deiikliklerle lm oranlarnn ilikisi incelendi. Sonular, isizlikteki %3lk artn 30-44 ya arasndaki erkeklerde kalp krizi skln %2.7, cinayetleri %2.4 ve 64 yan altndaki insanlarda intihar skln %4.5 arttrdn ortaya koydu. Ayrca alkol ktye kullanm ile ilikili lmler %28 artmt. Aratrmalarn arpc bir sonucu da, i gc iin kii bana yaplan 10 dolarlk fazladan bir katknn isizliin intihar oram zerindeki etkisini %0.038 azaltmasyd, Ekonomik kriz ortamlar isiz kalan, borca giren, deme gl eken insanlarn aresiz hissetmesine neden olmaktadr. Bu aresizlik, mitsizlikle birletiinde depresyon ve intihar eilimine yol aabilir. Geni aile ii yardm ve paylam devreye girerek krizin etkilerini toplum apnda azaltc bir rol oynayabilir. Bat toplumlarnda bireysellik ve rekabet daha n planda olduu iin yalnzlaan insanlar, ekonomik krizlerden de psikolojik olarak daha fazla etkilenmektedir. 5

Psikiyatri ve klinik psikolojinin bireylere yardm da bu dnemlerde nem kazanmaktadr. Yaanan stres, insanlarn sinir sisteminin biyolojik dzenini bozmakta; bu da uyku ve itahta deiiklik, konsantrasyon bozukluu, tahammlszlk, isteksizlik, sinirlilik, yaygn arlar gibi bedensel belirtilere yol aabilmektedir. Bu belirtiler insanlarn yaam kalitelerini ve performanslarn bozmakta, dolaysyla da yaadklar stresle ba etmelerini gletirmektedir. Sz gelimi ileri kt gittii iin yukarda saydmz belirtileri yaayan bir esnaf, sabah kalkp dkkann amakta, mterilere gler yz gstermekte, kendini ie verip yeni alm ve zmler retmekte zorlanacaktr. Bu da yaad ekonomik zorluu daha da arttrr. Yaanan stres devam etmesine ramen tedaviyle bu belirtiler azaltlarak kiinin stresle baa kma gc arttrlabilir. Ekonomik krizin getirdii zorluklar amak iin toplum olarak el ele vermeliyiz. Dayanma iinde, sosyal ve psikolojik destek salayarak birbirimize yardmc olmal; stresin bunalma yol at durumlarda da profesyonel yardm almaktan kanmamalyz. sizlik ve intihar Trkiye Psikiyatri Dernei D likiler Sekreteri Uzman Dr. Halis Ula, Trkiye Psikiyatri Dernei D likiler Sekreteri Uzman Dr. Halis Ula, ekonomik krizin, hem iverenlerde hem alanlarda hem de isizlerde ruhsal problemlere yol aabileceini syledi. ntiharlarla ilikili sosyal faktrler arasnda isizlik ve sosyo-ekonomik dzeyin nemli bir yer tuttuunu bildirdi. sizlik ve intihar arasndaki nedensel ilikiyi aratran bir almada, siz olan bir eylerin alanlara gre intihara bal lmlerinin 2-3 kat arttnn tespit edildiini ifade eden Ula, yle devam etti: ntiharn ekonomik krizle ilikisinin ele alnd bir aratrmaya gre, 1997 Gney Dou Asya krizi sonrasnda Korede intihar oranlar yzde 63 orannda artmtr. Ayn almada, intihar oranlarnn sosyo-ekonomik dzeyi dk insanlarda daha fazla grld belirtilmektedir. Benzer ekilde kriz sonras intihar oranlar 1999da Tayvan tarihindeki en yksek orana ulamtr. Yoksulluk ve depresyon

Ula, ruhsal sorunlara sahip olmann, isizlik ve yoksullukla ilikili olduunu vurgulayarak, Dnya Salk rgt 2001 ver ilerine gre Etiyopya, Finlandiya, Almanya, Hollanda, ABD ve Zimbabwede gelir dzeyi dk olan bireylerde yksek gelir dzeyine sahip olanlara gre 1.5-2 kat daha fazla depresyon gzlenmektedir diye konutu. Alkolizm yzde 50 artt Ekonomik krizlerde alkol ve madde bamllnn arttna iaret eden Psikiyatrist Dr. Yasin Gen ise u tespitlerde bulundu: hayatnda oluan boluu alkol veya uyuturucu madde ile doldurmaya alyorlar. ntihar giriiminde bulunan iadam ve buraya ailesi tarafndan getirilenler geen yl 4e katland. Bamllk da bir intihar tr aslnda ama yava yava. Alkolizmde yzde 50, madde bamllnda yzde 30 art var. 2010da toparlanma yok Ekonomik toparlanma yaand sylense de gelen hastalar asndan bir deiiklik gzlemlemediklerini vurgulayan zgr ztrk, Aka bize gelen i nedenli vakalarda bir azalma yok. Biz hangi sektrde sknt olduunu buraya gelen vakalardan nceden grebiliyoruz. Ekonomik kayp babadan btn aileye yayld gibi depresyon da aileyi kaplyor. Depresyon grip gibi bulacdr dedi. Mteahhitler ilk srada Kendilerine gelen iadamlarnn nemli bir ounluunun iflas eden mteahhitlerden olutuunu dile getiren ztrk, i stresinin younluu nedeniyle bankaclk sektrnden de ok hasta geldiini belirtti. ztrk unlar syledi: Tekstil sektrnden de ok hasta var. Hem patron hem alan ok sayda tekstilci. Ekonomik krizler cinsel yaam da etkiliyor Uzman Psikolojik Danman idem Tiryaki, ekonomik krizlerin aile ortamn, cinsel yaam, elerin birbirlerine kar tutum ve davranlarn olumsuz etkilediini belirterek yle konutu: Ekonomik krizlerde toplumsal anlamda genel ve yaygn bir umutsuzluk, ilgi kayb, gelecekle ilgili kayglarn artt gzlenmekte. yaamndaki olumsuzluklar zellikle kadna 7

kar iddete, ilikide problemlerin artmasna neden olabiliyor. Anneler de ocuklara kar daha tahammlsz ve agresif davranlar gsterebiliyor. Erkekler iin i dnyasnda baar ve gelirlerinin iyi olmas g-iktidar hissini arttryor. ini kaybetmi, iflas etmi bir erkein depresyon ya da kaygya bal olarak cinsel isteksizlik duymas, cinsel ilev bozukluu yaadn syleyebilirim. KKTC Psikoloji Klinikleri - zel Lefkoa Bakent Hastanesi Psikoloji - Cyprus Life Hospital Klinik psikolojisi - Etik Hastanesi Psikiyatri - LEPM Lefkoa Psikiyatri Merkezi Psikiyatri merkezi

2006

2007

2008

2009

2010

ncelemi olduum hastanelerden ve psikiyatristimizden edindiim bilgilere dayal psikolojik rahatszlklardan dolaya kliniklere bavuran hasta grafii. 2006 ylndan nce hasta saysnn fazla olmas dikkat ekmektedir. Takip eden yllarda 2008 ylna kadar ykselme olmasna karn 2009 ylnda bu oran daha nceki yllarn altna

dmtr fakat 2010 ylnda tekrar ivme kazanmtr. Bu yllarda Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyetinde yaanan ekonomik krizin etkileri aka gzlenmektedir. Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyetinde 2002 - 2009 dneminde inaat sektrnde yaananlar akla durgunluk verecek boyuttadr. naat sektr nce utu, daha sonra hzla yere akld. 2002 ylnda inaat, normal byme trendinde gelime gstermi ve % 6.9 orannda reel ekonomik byme hzna ulamt. Bu sektrn GSYHya katks 2002 ylnda % 4.4 oranndayd. Sektrde istihdam edilen toplam kaytl ii says da 15,786 idi. Hatrlanaca zere, hem Trkiyede hem de KKTCnde, 2000 ve 2001 yllarndaki bankaclk krizi ve ardndan yaanan kur krizi, TLnin ar deer kayb, Sn Kemal Derviin Trkiyede ekonominin bana getirilerek kur pas rejiminden dalgal kur rejimine gei, vb gelimeler KKTCdeki inaat sektrne de darbe vurmutu.Bankalarda paralar batan birok kii, ayaklanarak KKTC Cumhuriyet Meclisini basmt. Mudi durumuna den yaklak 60,000 kii, ev taksitlerini deyemeyince konutzede olmutu, KKTCdeki mteahhitleri de zor durumda brakmt. lerini kaybeden birok Kbrsl Trk, Gney Kbrstaki inaatlarda alp borcunu deyebilme, okuyan ocuunun okul taksitini yatrabilme ve tedavi gren hastasna ila alabilme telana girmiti.

Sonu

Ekonomik kriz insanlarn sadece sosyo-ekonomik yapsn etkilemekle kalmyor. Psikolojik yapsn da olumsuz ynde etkiliyor. nsanlarn bu durumdan en az hasarla kurtulmalar gerekir bunun iinde psikiyatri kliniklerine veya psikiyatristlere bavurmalar yani destek almalar gerekmektedir. Ancak ekonomik krizin insan zerinde yaratt rahatszlklar uzun ve devaml bir tedavi sreci gerektirir fakat bu sre maliyetli olduundan psikiyatri kliniklerine veya psikiyatristlere bavuran hasta saylarnda dler yaanmtr. Ekonomik krizin; panik atak, stres, gelecek korkusu, uyku bozukluu, itah deiiklii, konsantrasyon bozukluu, depresyon, intihar eilimi, cinsellik gibi fark edebildiimiz yada fark edemediimiz psikolojik rahatszlklara neden olduu grlmektedir. Ekonomik kriz birok sektrde alan insanlar, yani hem ynetici hem de ynetilen pozisyonda yer alan alanlar etkilemitir. Ancak kriz ncesi durumu iyi ya da geliri yksek olan insanlarn krizlerden daha ok etkilendiini grlmektedir. nk krizden nce sahip olduklar hereyi hemen hemen kaybettikleri iin sosyal alanlarnda ve ihtiyalarnda ani, ciddi kstlamalar iine girerler, daha nce yaptklar sosyal aktiviteleri yapamaz hale gelirler ve bunlara stat kayb da eklenince psikolojik rahatszlarn ya da travmalarn ortaya kmas muhtemel durumlardan biri haline gelir. Ama ekonomik durumu normal olan insanlarn alm gcnde ok fazla deiiklik olmad iin ufak kstlamalarla krizi beklide psikolojik bir rahatszlk ba gstermeden atlatabilirler. Psikolojik sorunlar her zaman d yaayan insanlarda grlmemektedir. yaamaktadr. Ekonomik krizin etkileri yaanlan topluma gre de farkllklar gstermitir. Yaanan krizlerde bat toplumlarnda bireysellik n planda olduu iin ve yalnz yaayan insanlar, toplumun byk ounluun oluturduu iin ekonomik krizden dier toplumlara gre daha fazla etkilenmektedirler. Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyeti ni ele aldmzda toplum birbirine daha fazla bal olduu iin krizin psikolojik etkileri daha az grnmektedir. Geni aile yapsna sahip bireysellikten uzakta yaayan orta dou toplumlarnda ise, krizin etkileri dayanma sayesinde psikolojik sorunlara ya da destee ihtiya duymadan zmlenebilmektedir. Bir anda

sosyal stat ve ekonomik adan ykselme gsteren insanlarda da psikolojik sorunlar

10

Ekonomik krizden en ok etkilenenler erkekler olarak grnmektedir. Ataerkil bir toplumda yaadmz ve geim problemini genelde erkekler salad iin yaanan krizinin sorumlusu olarak kendilerini grmektedirler. Krizden etkilenen bireylerin ou alkol ve madde bamllna ynelmitir ve bu da ekonomik kriz dneminde alkol ve madde bamllnda ki art gzler nne sermektedir. Bu durumda psikolojik olarak ekonomik krizin iinden klmaz bir hale getirmitir. Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyetinde ekonomik krizden en ok inaat sektr etkilenmitir. Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyetinde inaat sektr 2006 ylna kadar hzla bir byme gsterirken 2007 ylnda %2,5 klme grlmtr.

Serhat mer ATALAN 103027006

Kaynaklar http://www.thelancet.com

11

http://www.nirvanapsikiyatri.com http://yedikulepsikiyatri.com http://www.aktuelpsikoloji.com http://www.ekonomy.net http://www.kibrispostasi.com http://www.ekonometre.net http://www.e-psikiyatri.com http://tr.wikipedia.org http://www.kigem.com Do. Dr. Can CMLL (2001), Depresyonda Sosyal ve Kltrel Etmenler, Duygudurum Dizisi Do. Dr. Burhanettin Kaya (2007), Depresyon: Sosyo-ekonomik ve Kltrel Pencereden Bak, Gazi niversitesi Tp Fakltesi Psikiyatri Anabilim Dal, Ankara Ar. Gr. Burcu Kmbl Gler, sizlik ve Yaratt Psiko-Sosyal Sorunlarn renilmi aresizlik Balamnda ncelenmesi rfan Kalayc (2011), Trkiye ve Dnya Balamnda Bireysel Silah(lanma) Sorunu ve Psikoekonomik zmlemesi, nn niversitesi, Malatya

12