Professional Documents
Culture Documents
MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)
MAKNE TEKNOLOJS
ANKARA 2007
Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulalabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr.
NDEKLER
AIKLAMALAR ................................................................................................. iii GR .................................................................................................................... 1 RENME FAALYET-1 ................................................................................... 3 1. KROK ZMEK............................................................................................... 3 1.1. Krokinin Tanm ve nemi.......................................................................... 3 1.2. Kroki eitleri............................................................................................. 3 1.3. Kroki iziminde Kullanlan Gereler .......................................................... 4 1.4. Krokide lek ............................................................................................. 5 1.5. Kroki almasnda Kullanlan izginin zellikleri .................................... 5 1.6. Kroki izim Yntemleri .............................................................................. 6 1.6.1. Dz izgi izim Yntemi..................................................................... 6 1.6.2. Daire izim Yntemleri........................................................................ 6 1.6.2.1. Kare Yntemiyle Daire izimi....................................................... 6 1.6.2.2. Eksen izgileri Yntemiyle Daire izimi ...................................... 7 1.6.2.3. Kat Yntemiyle Daire izimi...................................................... 7 1.6.3. Yay izim Yntemleri (Radslerin izilmesi) .................................. 7 1.6.3.1. Kare Yntemiyle Yay izimi ......................................................... 7 1.6.3.2. Dik Dorular Yntemiyle Yay izimi............................................ 8 1.6.3.3. A Yntemiyle Yay izimi........................................................... 8 1.6.4. Elips izim Yntemleri ........................................................................ 8 1.6.4.1. Eksen izgileri Yntemiyle Elips izimi ....................................... 8 1.6.4.2. Dikdrtgen Yntemiyle Elips izimi ............................................. 8 1.6.4.3. Paralel Kenar Yntemiyle Elips izimi.......................................... 9 1.7. Kroki iziminde lem Sras................................................................... 9 1.7.1. Dik zdm Krokisi in lem Sras .................................................. 9 1.7.2. Perspektif ( Boyutlu) Grn Krokisi in lem Sras ................. 11 UYGULAMA FAALYET ............................................................................. 13 LME VE DEERLENDRME ................................................................... 15 PERFORMANS DEERLENDRME ............................................................. 17 RENME FAALYET-2 ................................................................................. 19 2. PERSPEKTF RESM ZMEK...................................................................... 19 2.1. Perspektif Resmin Tanm ve nemi ......................................................... 19 2.2. Perspektif Resmin eitleri ....................................................................... 19 2.2.1 Aksonometrik Perspektif ..................................................................... 20 2.2.1.1. zometrik Perspektif.................................................................... 20 2.2.1.2. zometrik Perspektif Resim izim Kurallar................................ 21 2.2.1.3. Dimetrik Perspektif...................................................................... 24 2.2.1.4. Dimetrik Perspektif Resim izim Kurallar.................................. 24 2.2.2. Eik Perspektif ................................................................................... 27 2.2.2.1. Kavaliyer Perspektif..................................................................... 27 2.2.2.2. Kabinet Perspektif........................................................................ 27 i
ii
2.2.2.3. Kavaliyer ve Kabinet Perspektif Resim izim Kurallar............... 27 2.2.2.4. Ku Bak (Planometrik) Perspektif ............................................ 29 2.2.3. Merkezi (Konik) Perspektif ................................................................ 29 2.2.3.1. Bir Noktal Konik Perspektif........................................................ 31 2.2.3.2 ki Noktal Konik Perspektif ......................................................... 31 2.2.3.3. Noktal Konik Perspektif ........................................................ 32 UYGULAMA FAALYET ............................................................................. 34 LME VE DEERLENDRME ................................................................... 36 PERFORMANS DEERLENDRME ............................................................. 38 RENME FAALYET-3 ................................................................................. 40 3. YAPIM RESM ZMEK................................................................................ 40 3.1. Yapm Resminin Tanm ve nemi ........................................................... 40 3.2. Yapm Resminde Olmas Gereken zellikler............................................. 40 3.2.1. Grnler.......................................................................................... 41 3.2.2. Kesitler............................................................................................... 42 3.2.3. ller ve Toleranslar ........................................................................ 42 3.2.4. Yzey Kaliteleri ................................................................................. 42 3.2.5. Ek Aklamalar................................................................................... 43 3.3.Yapm Resmi Antedinin Hazrlanmas ve Doldurulmas ............................. 43 UYGULAMA FAALYET ............................................................................. 49 LME VE DEERLENDRME ................................................................... 51 PERFORMANS DEERLENDRME ............................................................. 53 CEVAP ANAHTARLARI ................................................................................... 56 MODL DEERLENDRME............................................................................. 57 MODL DEERLENDRME............................................................................. 60 KAYNAKLAR .................................................................................................... 61
ii
iii
AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK DERS MODLN ADI MODLN TANIMI
520TC0007
Makine Teknolojisi Bilgisayar Destekli Makine Ressaml, Makine malatl, Endstriyel Kalplk ve Bilgisayar Destekli Endstriyel Modelleme Temel Teknik Resim Kroki, Perspektif ve Yapm Resmi Makine Teknolojisi alannda kroki, perspektif ve yapm resmi izmek konularn uygulamal olarak reten eitim aracdr. 40/32 Temel Teknik Resim dersinin 3 numaral llendirme ve Yzey lemleri modln alm olmak. Kroki, perspektif ve yapm resmi izmek. Genel Ama Gerekli ortam saladnda bu modl ile kroki, perspektif izimler ve imalat para yapm resimlerini tekniine uygun izebileceksiniz. Amalar 1- Tekniine uygun olarak kroki izebileceksiniz. 2- Tekniine uygun perspektif resim izebileceksiniz. 3- Teknik resim kural ve standartlarna uygun olarak imalat para yapm resmi izebileceksiniz. Teknik resim izim ortam, resim masas, rnek model paralar, izim ara ve gereleri, kroki izimi iin kareli katlar, lme ve kontrol ara-gereleri, bilgisayar donanm, projeksiyon veya tepegz Modln iinde yer alan her faaliyetten sonra, verilen lme aralaryla kazandnz bilgi ve becerileri lerek kendi kendinizi deerlendireceksiniz. retmen; modl sonunda sizin zerinizde lme arac uygulayacak, modl ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek, deerlendirecektir.
MODLN AMACI
LME VE DEERLENDRME
iii
iv
iv
GR GR
Sevgili renci, Gnmzde yaplan iler iin canllara ait kas gc yerine insanlarn rettii makineler kullanlmaktadr. Makineler insan hayatn kolaylatrarak zaman ve ekonomiden tasarruf edilmesini salamaktadr. Bylece yeni aratrma-gelitirme faaliyetleri iin daha ok kaynak ayrlmaktadr. Makinelerin insan hayatna sunulabilmesi iin eitli aamalardan gemesi gerekir. Tasarlama, retim ve kalite kontrol bu aamalardan en nemlileridir. Tasarlama aamasnda ilk olarak kroki izme yntemine bavurulur. Modln birinci blmnde dnlen makinenin, sistemin veya i parasnn leksiz ve izim ara gereci kullanmadan krokisini izebilecek, llendirebilecek, yzey kalitelerini ve toleranslarn gsterebilecek, antede ait bilgileri yazabileceksiniz. Modln ikinci blmnde makine paralarnn grnlerinden ve llerinden yararlanarak boyutlu (perspektif) resimlerini, doru bir teknikle izim ara-gereleri kullanarak izebileceksiniz. nc ve son blmde, makine paralarnn retilmesi iin grnlerinin, llerinin, yzey kalite iaretlerinin, toleranslarnn ve antetlerinin eksiksiz olduu hazrland resimleri uygun ara-gerelerle izebileceksiniz. Bu modl baaryla tamamladnzda Makine Teknolojisi alanna ait retim yapan iletmelerde makine paralarn iki ve boyutlu dnp yorumlayarak, serbest elle veya izim ara-gereleri kullanarak izebileceksiniz.
ARATIRMA
Kroki konusunda ktphanelerden, internetten ve makine retimi yapan iletmelerden bilgi alnz. Topladnz bilgileri teknik resim izim ortamnda arkadalarnzla tartnz. Ayrca evinizdeki eyalarn (bardak, sandalye, tencere, televizyon, masa, buzdolab vb.) krokilerini izmeye alnz.
1. KROK ZMEK
1.1. Krokinin Tanm ve nemi
Trk Dil Kurumu tarafndan yaynlanan Okul Szlnde krokinin genel tanm: Bir konu veya nesnenin balca zelliklerini yanstacak biimde hazrlanm tasla olarak verilmitir. Teknik anlam ise, dnlen veya mevcut bir cismin (eya, makine vb.) teknik izim aletleri kullanmadan, elle veya serbeste izilen resmidir. Makine parasnn eksii olmadan retilebilmesi iin ncelikle izilen krokinin tam ve ierdii bilgilerin yeterli olmas gerekir. Bunun iin krokide grnlerin, llendirmenin, yzey kalitelerinin, toleranslarn ve antet bilgilerinin eksiksiz olmas gerekir. Teknik broda alan makine ressam, krokiden yararlanarak izdii lekli yapm resmini makine imalatsna verir. Bylece i parasnn retimini yaptrabilir. Ayrca Teknik Resim derslerindeki resim okuma, problem zme gibi almalarda kroki resim ok kullanlr.
zometrik perspektif resimlerinin kroki olarak izimini kolaylatrmak iin izometrik kareli katlar da bulunmaktadr. Kurun kalemin yumuak ulu olan tercih edilmelidir. Beyaz ve yumuak silgi, yaplan hatalarn iz braklmadan yok edilmesine yardmc olacaktr. Makine parasnn krokisini llendirmek iin lme ve kontrol aletleriyle boyutlarn tespit etmek gerekir. elik cetvel, kumpas (ekil 1.3), mikrometre, kavis mastarlar, mihengir, pleyt gibi l aletleri lme ileminde kullanlr.
a) Teknik Resim dersi Geometrik izimler modlnde aklanan ve TS 88 de belirtilen izgi eitleri kroki iziminde de kullanlmaktadr (ekil 1.4). b) Kroki izilirken eklin ana hatlarn oluturmak iin konstrksiyon izgisi denilen izgi tipi kullanlmaktadr. c) Krokide izilen izgiler izim ara gereleriyle izilmi izgiler kadar dzgn olmayabilir.
1.6.2. Daire izim Yntemleri Dairelerin izimi iin kare, eksen ve kattan yararlanlabilinir. 1.6.2.1. Kare Yntemiyle Daire izimi Bir kenar, krokisi izilecek dairenin apna tahmini eit uzunlukta olacak ekilde kare izilir. Karenin kegenleri karlkl olarak birletirilir. Kare kenarlarnn orta noktalar ile kegenler zerinde yarap mesafeleri tahmini olarak iaretlenir. aretli noktalardan geecek ekilde yaylar izilerek daire tamamlanr (ekil 1.6).
1.6.2.2. Eksen izgileri Yntemiyle Daire izimi Birbirine dik olacak ekilde yatay ve dey eksenler ile 45 lik a ortaylar izilir. Tahmini yarap uzunluu izilen eksen izgileri zerine iaretlenir. aretli noktalardan geecek ekilde yaylar izilerek daire tamamlanr (ekil 1.7). 1.6.2.3. Kat Yntemiyle Daire izimi Byk apl daire izmek iin erit halindeki kat zerinde, yarap uzunluunun balang ve biti noktalar tahmini olarak iaretlenir. Kroki izilecek kada nce eksen izgileri izilerek merkez iaretlenir (ekil 1.8.a). Merkez noktas zerine yarap balang noktas aktrlr. Yarap biti noktas iaretli erit halindeki kat 360 dndrlrken noktalar iaretlenir (ekil 1.8.b). Bu noktalar birletirilerek daire izimi tamamlanr (ekil 1.8.c).
a)
c)
1.6.3. Yay izim Yntemleri (Radslerin izilmesi) Yaylarn izimi iin kare, dik dorular ve alardan yararlanlabilinir. 1.6.3.1. Kare Yntemiyle Yay izimi Bir kenar, krokisi izilecek yayn yarapna tahmini eit uzunlukta olacak ekilde kare izilir. Merkez belirlenen nokta dikkate alnarak karenin iki kegeni aras yay ile birletirilir (ekil 1.9).
1.6.3.2. Dik Dorular Yntemiyle Yay izimi Birbirine dik olacak ekilde yatay ve dey dorular izilip kesitirilir. Tahmini yarap uzunluu izilen dorular zerinde iaretlenir. aretlenen bu noktalardan geecek ekilde yay izilir (ekil 1.10). 1.6.3.3. A Yntemiyle Yay izimi Krokisi izilecek i parasnn ekline gre dar veya geni a izilir. Tahmini yarap uzunluu dikkate alnarak a kollarna dikler izilir. Dik izilen izgilerin a kollarn kestii yerler yayn teet noktalardr. Bu noktalar yay ile birletirerek ilemimizi tamamlarz (ekil 1.11.a ve b).
1.6.4. Elips izim Yntemleri Aksonometrik ve eik izdm krokilerinde daireler genellikle elips olarak izilir. Elipsi izebilmek iin eksen izgileri, dikdrtgen veya paralel kenar yntemlerinden yararlanlr. 1.6.4.1. Eksen izgileri Yntemiyle Elips izimi Birbirine dik olacak ekilde yatay ve dey eksenler izilir. Eksenler zerinde elipse ait byk ve kk yay uzunluklar iaretlenir. aretlenen bu noktalardan geecek ekilde elipse ait yaylar izilerek birletirilir (ekil 1.12).
1.6.4.2. Dikdrtgen Yntemiyle Elips izimi Elipsin byk ve kk eksen llerine gre dikdrtgen izilir. Dikdrtgenin kenarlarna ait orta noktalar iaretlenerek birbirine dik yatay ve dey eksenler izilir. Eksenlerin dikdrtgeni kestii yerler teet noktalardr. Bu noktalardan geecek ekilde uygun yaylar izilerek elips tamamlanm olur (ekil 1.13).
1.6.4.3. Paralel Kenar Yntemiyle Elips izimi Bir kenar, krokisi izilecek dairenin apna tahmini eit uzunlukta olacak ekilde paralel kenar izilir. Paralel kenarn ayrtlarnn orta noktalarndan geecek ekilde birbirine dik eksenler izilir (ekil 1.14.a). Eksenlerin kenarlar kestii yerler teet noktalardr. Paralel kenarn kegenleri karlkl olarak birletirilir (ekil 1.14.b). Teet noktalardan geecek ekilde uygun yaylar izilerek elips tamamlanr (ekil 1.14.c).
1.7. Kroki iziminde lem Sras Makine paralarnn yapm resminin izilmesinden nce yaplan kroki almasnda en ok dik izdm krokisi tercih edilir. Kroki iziminde ilem sras izdm eidine gre belirlenir. Aada dik izdm ve perspektif grn krokileri iin ilem sralar verilmitir. 1.7.1. Dik zdm Krokisi in lem Sras Krokisi izilecek makine parasnn ekli, nerede kullanlaca ve ne i yapt aratrlr. Krokinin hangi eitte izileceine karar verilir. (ekil 1.15) Kat ls ve makine parasnn boyutu dikkate alnarak yerleim plan yaplr. parasn en iyi anlatabilecek n grn iin bak yn seilir (ekil 1.15.a). Perspektife bak ynne gre grnlerin ana boyutlar drtgen bloklar halinde ince izgilerle izilir (ekil 1.15.b). paras zerinde bulunan delik, kavis ve simetri ekiller iin eksen izgileri izilir. Girinti ve kntlarn yeri drtgen bloklar ierisinde iaretlenerek belirlenir (ekil 1.15.c). Fazla izgiler silinerek krokiye ait grnler taslak olarak elde edilir. Grnen kenarlar koyulatrlr. Eksenler ve grnmeyen kenarlar ince izgi olarak braklr (ekil 1.15.d). Krokide grnmeyen ayrtlar ve yzeyler iin gerektiinde eitli kesitler alnabilir. Makine parasna ait ller, yzey kaliteleri, toleranslar ve dier bilgiler (para ad, gereci, says, izen, tarih, firma vb.) kroki zerine aktarlr. Bylece i parasnn yapm resminin izimi iin gerekli bilgiler krokide belirtilmi olur (ekil 1.15.e).
10
a)
b)
c)
d)
10
11
1.7.2. Perspektif ( Boyutlu) Grn Krokisi in lem Sras Krokisi izilecek makine parasnn ekli, nerede kullanlaca ve ne i yapt aratrlr. Krokinin hangi eitte izileceine karar verilir. (ekil 1.16) Kat ls ve makine parasnn boyutu dikkate alnarak yerleim plan yaplr. Grnleri verilen i parasnn (ekil 1.16.a), seilen perspektif eidine gre, ana boyutunu kapsayan prizma izilir. Parada bulunan girinti ve kntlar prizma zerinde iaretlenir (ekil1.16.b).
11
12
Krokilerin perspektif olarak izimi hakknda daha geni bilgi edinmek iin bu modln 2. renme faaliyeti olan Perspektif Resim izmek konusuna baknz.
12
13
lem Basamaklar
Uygun kat seiniz.
neriler
nl giyiniz. gvenlii kurallarna uyunuz. Krokilerin iziminde kolaylk olmas iin kareli kat kullannz (ekil 1.2)
izim ara ve gereleri (kalem, silgi, Bu modln Kroki iziminde Kullanlan kat) kullannz. Gereler konusuna baknz. ekil 1.5 ve 1.8i inceleyiniz. Makine parasnn yeterli Temel Teknik Resim dersi Grn karma grnn veya grnlerini serbest modlne baknz. elle iziniz. Bu modln Kroki eitleri konusuna baknz. ekil 1.15 ve 1.16y inceleyiniz ekil 1.2yi ve bu modln Kroki almasnda Kullanlan izginin zellikleri konusunu inceleyiniz. izeceiniz i parasnn ekline ve alma konumuna uygun bak yn ve kroki eidi belirleyiniz (ekil 1.1). Setiiniz bak yn ve kroki eidine gre grn saysn tespit ediniz. Setiiniz bak yn ve kroki eidine gre grn veya grnleri serbest elle iziniz. Kesit grlere gerek varsa serbest Temel Teknik Resim dersi Grn karma elle iziniz. modl -Kesit Grn izmek- renme faaliyetine baknz. Grnlerde aklama ve llendirme gereken ksmlar iin kesit dzlemi belirleyiniz. Belirlediiniz kesit dzlemine gre TS 88de verilen kurallara uygun olarak serbest elle kesit grn iziniz. izdiiniz kesit grn standartlara uygun olarak serbest elle taraynz. izilmi resimleri llendiriniz. Temel Teknik Resim dersi llendirme ve Yzey lemleri modl -izilen Resmi llendirmek- renme faaliyetine baknz. Temel malat lemleri dersi Temel El lemleri modl -lme Yapmak- renme faaliyetine baknz.
13
14
ekil 1.15.a ve e yi inceleyiniz. izdiiniz kroki grnleri TS 11397 ve TS 11398 standartlarna uygun olarak llendiriniz.. Yzey ileme iaretlerini serbest elle Temel Teknik Resim dersi llendirme ve iziniz. Yzey lemleri modl -Yzey Kalite aretlerini izmek- renme faaliyetine baknz. Yzey kalite deerlerini TS 2040 ISO 1302 standardndan seiniz. Kroki grnler zerine yzey kalite sembollerini TS 11397 ve TS 11398 standardna uygun olarak iziniz. ekil 1.15.e yi inceleyiniz. Bu modln Yapm Resmi izmek renme faaliyetine baknz. Kroki resim zerine tolerans sembol parasnn takld yerdeki altrma ve deerlerini yaznz. eidine, boyutuna, ekline ve konumuna uygun toleranslar belirleyiniz. TS 1845e gre belirlediiniz altrma ve boyut toleranslarn izdiiniz krokinin ilgili yerlerinde gsteriniz. Belirlediiniz ekil ve konum toleranslarn, izdiiniz krokinin ilgili yerlerinde TS 1304e gre izerek gsteriniz. Temel Teknik Resim dersi llendirme ve Yzey lemleri modl -Toleranslar Belirlemek ve Yazmak- renme faaliyetine baknz. Bu modln Yapm Resmi izmek renme faaliyetine baknz Yapm resmi antedi iziniz. Bu modln Yapm Resmi Antedinin Hazrlanmas ve Doldurulmas konusuna baknz. izdiiniz krokiye uygun tek para yapm resmi antedini ekil 3.3den seiniz. Setiiniz antedi krokinin erevesinin alt izgisine bitiik olacak ekilde iziniz. Serbest elle izdiiniz antedi ekil 3.4 veya 3.5i inceleyerek doldurunuz. Gere seimini izelge 1e veya devamndaki ilgili aklamalara gre yapnz.
14
15
LME SORULARI
S-1) Makine retimi yapan bir fabrikada freze tezgahna ait tabla hareket kolu krlmtr. Bu parann retilebilmesi iin ilk olarak ne izilmelidir? A) Geometrik ekiller B) Yzey ileme iaretleri C) Kroki D) Tolerans sembolleri S-2) Yapm resmi izilecek bir parann hangi izdm krokisini izilmelidir? A) Aksonometrik B) Eik C) Konik D) Dik S-3) Kroki izmek iin neden kareli kat kullanlmaldr? A) Ozalit Kad bulunmad iin B) izimde kolaylk salamas iin C) Aydnger Kad pahal olduu iin D) izgisiz kattan tasarruf etmek iin S-4) Kroki izerken aadaki seeneklerden hangisini uygulanr? A) 5/1 lek kullanr B) 2/1 lek kullanr C) 1/2 lek kullanr D) lek kullanmaz S-5) Silindirik bir parann dik izdm krokisini izecektir. Paradaki dairesel ekillerin iziminde aadaki yntemlerden hangisini kullanmaldr? A) A yntemi B) Dikdrtgen yntemi C) Kare yntemi D) Paralel kenar yntemi
15
16
S-6) Krokisi izilecek i paras zerinde kavisli yzeyler bulunmaktadr.Bu yzeylerin lsn almak iin aadaki lme aletlerinden hangisini kullanmaldr? A) Kavis mastar B) Mikrometre C) elik cetvel D) Kumpas S-7) Kroki iziminde nce sonra ...izgiler izilir. Bu tmcede noktal yerlere aadaki seeneklerden hangisi gelmelidir? A) Eik-apraz B) Yatay-Dey C) Yatay-Eik D) Yatay-apraz S-8) Yatak Gvdesi parasnn krokisinin izilmesi gerekmektedir. Bu ii yapabilmek iin en uygun seenek aadakilerden hangisinde verilmitir? A) TS 88 de belirtilen izgi eitleri kullanlmaldr. B) Dar (nce) noktal kesik izgi kullanlmaldr. C) Dar (nce) iki noktal kesik izgi kullanlmaldr. D) Dar (nce) kesik izgi kullanlmaldr. S-9) Aksonometrik izdm krokisi izilecektir. Bu resimdeki elipsleri izmek iin aadaki yntemlerden hangisini kullanlmaldr? A) A yntemi B) Begen yntemi C) Kare yntemi D) Paralel kenar yntemi
16
17
Sreniz 15 dakikadr.
17
18
TOPLAM: DEERLENDRME Arkadanz kontrol listesindeki davranlar srasyla uygulayabilmelidir. Uygulayamad davrantan dier davrana gemek eksik renmeye neden olacandan faaliyeti tekrar etmesini isteyiniz.
18
19
ARATIRMA
Perspektif resim konusunda ktphanelerden, internetten, makine retimi yapan iletmelerden, reklam ve grafik tasarm yapan firmalardan bilgi alnz. Topladnz bilgileri teknik resim izim ortamnda arkadalarnzla tartnz. Ayrca evinizdeki eyalarn (bardak, sandalye, tencere, televizyon, masa, buzdolab vb.) perspektif resimlerini izmeye alnz.
19
20
2.2.1 Aksonometrik Perspektif Paralel perspektif eitlerinden biridir. Cismin, izdm dzlemine gre dnme miktarna bal olarak, kenar uzunluklarnda ksalmalar ve perspektif ekseninde deiik alar ortaya kar. Bylece aksonometrik perspektif eitleri olan izometrik ve dimetrik perspektifler elde edilmi olur. 2.2.1.1. zometrik Perspektif zometrik perspektif, btn kenarlardaki ksalma oranlarnn ve perspektif ekseni alarnn eit olduu paralel perspektif eididir. zometrik perspektifte, taban kenarlar yatayla 30 a yaptndan % 82 orannda ksalma meydana gelir. izimlerde kolaylk olmas amacyla bu ksalma dikkate alnmadan 1:1 lei kullanlr.
20
21
2.2.1.2. zometrik Perspektif Resim izim Kurallar zometrik perspektif resimler izilirken aadaki kurallara uyulmas iimizi kolaylatracaktr: 1zometrik perspektif resmi istenen i parasnn dik izdmleri (grnleri) incelenerek boyutlar ve ekli hakknda fikir edinilmelidir (ekil 2.2.a). 2T cetveli ve 30 lik gnye yardmyla zometrik perspektif eksenleri izilir. Bu eksenler zerine i parasna ait genilik (A), ykseklik (B) ve derinlik (C) lleri iaretlenir. Bu noktalardan eksenlere paralel dorular (30 lik al dorular) izilerek prizma elde edilir (ekil 2.2.b). 3Grnlerdeki boluklar srayla prizma zerine tanarak perspektife ait resim ortaya karlr (ekil 2.2.c ve d).
21
22
4- Fazla izgiler silindikten sonra koyulatrma ilemi yaplarak perspektif resim tamamlanr (ekil 2.2.e). 5- zometrik perspektifi izilecek i parasnda al veya eik yzey varsa; ay veya eik yzeyi meydana getiren ke noktalarnn yerletirme lleri (X ls) grn zerinden perspektif resme tanr (ekil 2.3.a, c ve d).
6- izilen izometrik perspektifin llendirilmesi gerekiyorsa Temel Teknik Resim dersinin llendirme ve Yzey lemleri modlnde verilen llendirme kurallar dikkate alnmaldr. llendirme ilemi perspektifin dna gelecek biimde yaplmaldr. l izgisi, llendirilen yzeyin uzants zerine gelecek ekilde izilmelidir (ekil 2.3.b,c,d). 7- zometrik perspektifi izilecek i parasnda dairesel ksm varsa drt merkezli elips yntemi kullanlr. paras zerindeki dairenin merkezlerini belirten eksen izgileri izilir.
22
23
Dairenin apna eit olan karenin izometrik perspektifi (ekenar drtgen) izilir (ekil 2.4.a). Ekenar drtgenin geni a kelerinden kar kenarlara dik izgiler izilir (ekil 2.4.b). Dik izgilerin kesitii noktalar (2 adet) ile geni a keleri (2 adet) izilecek elipsin merkezleridir (ekil 2.4.c). Bu merkezler kullanlarak pergel yardmyla teet yaylar izilip birletirilir (ekil 2.4.d). izilen perspektifte deliklerin ap parann et kalnlndan fazlaysa deliin bittiini gsteren yay ksmnn izilmesi gerekir (ekil 2.6.a ve 2.7.a). 8- zometrik perspektifi izilecek i parasnda ki kavislerin (Radslerin) izimi iin 6. madde de anlattmz drt merkezli elips ynteminden yararlanlr (ekil 2.4. ve 2.5).
ekil 2.5: zometrik Perspektifte Drt Merkezli Elips Yntemiyle Silindirik Parann izimi
23
24
9- izilecek i parasnn i ksmlarnn da gsterilmesi gerekiyorsa izometrik perspektif kesitleri izilir. zometrik perspektifte kenarlar 30 a ile izildiinden tarama izgileri 45 yerine 60 ayla yaplr (ekil 2.6.b). D ksmlarn byk blmn gstermek iin yarm kesit tercih edilir. Yarm kesitlerde kesilen yzeyler birbirlerine dik olduklarndan tarama izgileri 60 ayla ve ters ynde izilir (ekil 2.7.b).
2.2.1.3. Dimetrik Perspektif Bir cisme ait kenarlarn iki farkl a ve lek kullanlarak izildii perspektif resimlerdir. Dimetrik perspektifte, Ykseklik boyutu yataya dik ve 1/1 leinde, Genilik boyutu yatayla 7 a yaparak ve 1/1 leinde, Derinlik boyutu yatayla 42 a yaparak ve 1/2 leinde izilir (ekil 2.8.a). izim kolayl olmas amacyla 7 yerine 7 30 ve 42 yerine 45 alar tercih edilebilir (ekil 2.8.b). 2.2.1.4. Dimetrik Perspektif Resim izim Kurallar Dimetrik perspektif resimler izilirken aadaki kurallara uyulmas iimizi kolaylatracaktr.
24
25
1- Dimetrik perspektif resmi istenen i parasnn dik izdmleri (grnleri) incelenerek boyutlar ve ekli hakknda fikir edinilmelidir (ekil 2.9.a). 2- T cetveli, 45 lik gnye, a ler veya pergel yardmyla dimetrik perspektif eksenleri izilir (ekil 2.9.b). Bu eksenler zerine i parasna ait genilik (50 mm), ykseklik (60 mm) ve derinlik (70 mm) lleri iaretlenir. (Derinlik ls 1/2 lek ile izildiinden 35 mm alnr.) Bu noktalardan eksenlere paralel dorular (730 ve 45 lik al dorular) izilerek prizma elde edilir (ekil 2.9.b). 3- Grnlerdeki boluklar srayla prizma zerine tanarak perspektife ait resim ortaya karlr (ekil 2.9.c). Koyulatrma ilemi yapldktan sonra fazla izgiler silinerek perspektif resim tamamlanr. 4- Dimetrik perspektifi izilecek i parasnda al veya eik yzey varsa, ay veya eik yzeyi meydana getiren ke noktalarnn yerletirme lleri (60 mm, 20 mm, 15 mm ve 30 mm lleri) grn zerinden perspektif resme tanr (ekil 2.9.a, b ve c). 5- izilen dimetrik perspektifin llendirilmesi gerekiyorsa Temel Teknik Resim dersinin llendirme ve Yzey lemleri modlnde verilen llendirme kurallar dikkate alnmaldr. llendirme ilemi perspektifin dna gelecek biimde yaplmaldr. l izgisi, llendirilen yzeyin uzants zerine gelecek ekilde izilmelidir (ekil 2.9.b).
25
26
6- Dimetrik perspektifi izilecek i parasnda delik veya silindirik knt varsa yerletirme lleri yntemi kullanlr. parasnn daire eklindeki grn kare ierisine alnarak 30 ayla eit sayda paralara blnr (ekil 2.10.a). Dimetrik perspektif alarna gre (730 ve 45) eksen izgileri izilir (ekil 2.10.b). Eksen izgilerinin merkez noktalar dikkate alnarak dairenin apna uygun dimetrik kareler (Ykseklik 1/1, derinlik 1/2 lekli) izilir (ekil 2.10.c). Grnte kare ierisine alnm ve eit paralara blnm olan daireye ait noktalar dimetrik kareler ierisine tanr (ekil 2.10.d). Dimetrik kare ierisinde iaretlenen daireye ait noktalar birletirilerek elipsler (dimetrik daireler) elde edilir. Dimetrik perspektifteki elipsler teet birletirilip fazlalklar silinerek ilem tamamlanm olur (ekil 2.10.e).
7- Dimetrik perspektifi izilecek i parasndaki yaylarn (radslerin) izimi iin 6. madde de anlattmz yerletirme lleri ynteminden yararlanlr. 8- parasna ait dimetrik perspektifin i ksmlarnn gsterilmesi gerekiyorsa izometrik perspektif kesit resimleri (ekil 2.6 ve 2.7) incelenmelidir.
26
27
2.2.2. Eik Perspektif Kavaliyer, kabinet ve ku bak (planometrik) olmak zere eittir. 2.2.2.1. Kavaliyer Perspektif Geri eksen asnn 45 ve btn boyutlarnn 1/1 alnd perspektife kavaliyer perspektif denir. Kavaliyer perspektifi izilecek i parasnn grnlerinden herhangi birinde daire veya yay varsa bu grnn n yzeye alnmas gerek llerde izilmesini salar Bu ise izimde byk kolaylk salayacaktr. n yzeye gelmeyen dairesel yzeyleri elips olarak izmek gerekir. ekil 2.11de kavaliyer perspektife ait geri eksen as ve boyutu grlmektedir.
2.2.2.2. Kabinet Perspektif Geri eksen asnn 45 ve derinlik boyutunun 1/2 veya 3/4 lekle izildii perspektife kabinet perspektif denir. Kavaliyer perspektiften fark, sadece derinlik boyutunun 1/2 veya 3/4 lekle izilmesidir. Kavaliyer ve kabinet perspektifin dier zellikleri ise ayndr. Kabinet perspektifte derinlik boyutunun 1/2 lekle izilmesi kavaliyer perspektife gre biraz daha zarif grnmektedir (ekil 2.12). 2.2.2.3. Kavaliyer ve Kabinet Perspektif Resim izim Kurallar Kavaliyer ve kabinet perspektifler sadece derinlik boyutunda farkllk gsterdiinden bunlara ait izim kurallar ortak anlatlacaktr. 1- Kavaliyer veya kabinet perspektif resmi istenen i parasnn dik izdmleri (grnleri) incelenerek boyutlar ve ekli hakknda fikir edinilmelidir (ekil 2.13.a). 2- Dairesel veya yayl ksmlar n cepheye gelecek ekilde perspektif izimine balanr (ekil 2.13.b). 3- Daire veya yayn derinlik boyutuna ait merkez noktalar (B, C, D, E, F) 45 lik geri eksen as zerinde kavaliyer perspektif iin 1/1, kabinet iin 1/2 ya da 3/4 lek dikkate alnarak iaretlenir (ekil 2.13.c). 4- aretlenen merkez noktalara gre (B, C, D, E, F) daireler veya yaylar izilir (ekil 2.13.d).
27
28
5- izilen daireler veya yaylar teet dorularla birletirilir (ekil 2.13.e). Para ierisinde delik varsa ve bunun ap parann et kalnlndan fazlaysa delie ait biti yaynn izilmesi gerekir (ekil 2.11 ve 2.12). 6- Koyulatrma ilemi yaplarak kavaliyer veya kabinet perspektif tamamlanm olur (ekil 2.13.e).
7- Kavaliyer veya kabinet perspektifi izilecek i parasnda al ya da eik yzey varsa, ay veya eik yzeyi meydana getiren ke noktalarnn yerletirme lleri grn zerinden perspektif resme tanr (ekil 2.13.d, e ve f). 8- izilen kavaliyer ya da kabinet perspektifin llendirilmesi gerekiyorsa Temel Teknik Resim dersinin llendirme ve Yzey lemleri modlnde verilen llendirme kurallar dikkate alnmaldr. Ek olarak, izometrik perspektifte rnek verilen ekiller 2.2.b, c ve d incelenmelidir. 9- parasna ait kavaliyer veya kabinet perspektifin i ksmlarnn gsterilmesi gerekiyorsa izometrik perspektif kesit resimleri (ekil 2.6 ve 2.7) incelenmelidir.
28
29
2.2.2.4. Ku Bak (Planometrik) Perspektif Btn boyutlar 1/1 lekle, yataya gre 30 ve 60 alar kullanlarak izilen perspektiflere ku bak (planometrik) perspektif denir (ekil 2.14). Eik perspektifin bu eidi kavaliyer ve kabinet perspektif kadar tercih edilmez. Ku bak perspektifi izilen paralarn st yzeyindeki dairenin grnts yine daire biimindedir (ekil 2.15). Dier yzeylerdeki dairelerse izometrik perspektifte anlatlan drt merkezli elips yntemiyle izilir.
2.2.3. Merkezi (Konik) Perspektif Cisimleri grdmz ekle yakn grn veren perspektiflere merkezi (konik) perspektif denir. Cisimlerin konik perspektif resimleri paralel perspektiflere gre estetik grnr, fakat izimleri daha zordur. Konik perspektif makine paralarnn resimlerinin iziminde tercih edilmemekle beraber, mimarlar ve yap ressamlar tarafndan daha ok kullanlmaktadr. ekil 2.16 ve 2.17de elektrik direklerine bakldnda meydana gelen grntnn konik perspektif olarak aklamas verilmektedir.
29
30
Konik perspektif iziminde aadaki terimler kullanlmaktadr: Bak noktas (BN): Perspektifi izilecek cisme gre 30 veya daha kk ada alnmaldr. Bak noktasnn cisme olan mesafesi, ykseklik veya genilik lsnn iki katndan az olmamaldr. Cismin yan yzeylerini perspektifte gstermek iin bak noktas, cismin n yzeyine gre sa veya sol tarafnda alnmaldr. Resim dzlemi (RD): Perspektif izimlerinde l almay kolaylatrmak iin, cismin n yzeyi veya dey ayrt resim dzlemine akk alnr. Ufuk izgisi (U): Perspektifi izilecek parann, gsterilmek istenen yzeylerine gre yerletirilir. Makine paralarnn iziminde cismin st tarafnda alnarak st yzeyin de grlmesi salanm olur. Ka noktas (KN): Cisimlerin ufuk izgisi zerinde bir noktaya doru klerek birleiyormu gibi grnd yere ka noktas denir. Konik perspektif snflandrlrken ka noktalarnn says dikkate alnr. Buna gre konik perspektif eitleri: 1- Bir noktal konik perspektif, 2- ki noktal konik perspektif, 3- noktal konik perspektif ekil 2.18 de konik perspektif eitleri grlmektedir.
30
31
2.2.3.1. Bir Noktal Konik Perspektif En kolay izilebilen konik perspektif eididir. Bir tane ka noktas (KN) alnarak perspektif resim izilir.
Bir Noktal Konik Perspektif Resim izim Kurallar 1- Genilik ve ykseklik boyutlarnn resim dzlemine paralel olmas iin cismin n
yz resim dzlemine (RD) paralel alnr. 2- Ka noktas (KN), cismin grnmesi istenen yzeylerine gre ufuk izgisi (U) zerinde alnr. 3- Derinlik boyutu ka noktasna (KN) bal olarak konik izilir (ekil 2.19).
2.2.3.2 ki Noktal Konik Perspektif ki tane ka noktas (KN) alnarak izilen konik perspektif resim eididir. Bir noktal konik perspektife gre daha ho grnr.
31
32
4- Ufuk izgisi (U), izilecek perspektif iin yeterli boluk braklarak RD ye paralel olarak izilir. 5- Cismin n grn ufuk izgisi zerinde ve perspektif iin yeterli boluk braklarak izilir. 6- Bak noktas (BN) RD ye akk kenarn hizasnda ve ufuk izgisinin arka tarafnda alnr. 7- RD ye akk st grnn dey kenaryla BN birletirilir. n grnten ykseklik tanr. KN1 ve KN2den ykseklie nlar gnderilir. Derinlik ve genilik boyutlar KN1 ve KN2lere gre bal olarak konik izilir (ekil 2.20). 2.2.3.3. Noktal Konik Perspektif noktal konik perspektif, ok byk cisimlerin izimleri iin kullanlr. Yksek bir binaya yerden yukar doru baktmzda grdmz ekil noktal konik perspektife rnektir.
32
33
33
34
lem Basamaklar
Yer ekseni izgilerini (X, Y, Z) iziniz.
neriler
nl giyiniz. izim ara ve gerelerinizi eksiksiz hazrlaynz. izim ara - gerelerinizin ve ortamnzn temizliine zen gsteriniz. izeceiniz perspektif eidini belirleyiniz (ekil 2.1). izeceiniz perspektif eidine gre a ler, gnye ve gerekli izim ara gereci kullannz. izeceiniz perspektif resmin kaplayaca alan dikkate alarak kat boyutunu seiniz ve yerleim plan yapnz. X llerini grnler zerinde belirleyiniz ve yer ekseni izgilerinin zerinde iziniz. ekil 2.2.b, 2.2.c, 2.9.b, 2.11, 2.12, 2.14 ve 2.19a baknz. Y llerini grnler zerinde belirleyiniz ve yer ekseni izgilerinin zerinde iziniz. ekil 2.2.b, 2.2.d, 2.9.b, 2.13.f, 2.14, 2.19a baknz. Z llerini grnler zerinde belirleyiniz ve yer ekseni izgilerinin zerinde iziniz. ekil 2.2.b, 2.9.b, 2.14, 2.19a baknz. Perspektife ait X, Y, Z lleri grnlerden tanrken para zerinde bulunan eitli girinti ve kntlara dikkat edilmelidir. Al, delik veya kavisli yzeylerin izimi iin uygun yntemler kullanlmaldr. Deliklerin ap parann et kalnlndan fazlaysa deliin biti yayn iziniz. ekil 2.2.e, 2.5.d, 2.6.b, 2.7.b, 2.10.e,
34
35
2.11, 2.12, 2.13.f, 2.15, 2.19a baknz. Perspektif yapm resmi antedi iziniz. Bu modln Yapm Resmi Antedinin Hazrlanmas ve Doldurulmas konusuna baknz. ekil 3.3 inceleyiniz. Bu modln Yapm Resmi Antedinin Hazrlanmas ve Doldurulmas konusuna baknz. ekil 3.4 veya 3.5i inceleyiniz.
35
36
LME SORULARI
S-1) izim ara gereleriyle Dner Puntann boyutlu resmini izilmitir. Bu resmin antedinde para ismi olarak ne yazlmas gerekir? A) Dner Puntann Kroki Resmi B) Dner Puntann Perspektif Resmi C) Dner Puntann Yapm Resmi D) Dner Puntann Grnleri S-2) Aksonometrik Perspektif eidi olarak aadakilerden hangisini izilmelidir? A) Bir noktal B) ki noktal C) noktal D) zometrik S-3) Dairesel yzeyleri n tarafta olan bir parann perspektif resmi izilecektir. Aadaki perspektif eitlerinden hangisinin kullanlmas uygundur? A) Kavaliyer B) Dimetrik C) Aksonometrik D) zometrik S-4) Mutfak tasarm yaplmaktadr.tasarlanan mutfa izerek gstermek iin hangi perspektif eidi kullanlmaldr? A) Eik B) Dimetrik C) Konik (Merkezi) B) zometrik
36
37
S-5) Dimetrik perspektif izerken kullanlan geri eksen alar kaar derece olmaldr? A) 42 ve 30 B) 30 ve 7 30 C) 30 ve 45 D) 7 ve 42 S-6) Derinlik boyutu ok fazla olan bir parann perspektif resmi izilecektir. Aadaki perspektif eitlerinden hangisi kullanldnda bu para gze ho grnr? A) zometrik B) Ku bak (Planometrik) c) Kabinet D) Kavaliyer S-7) zometrik perspektifte izilen kpn yzeylerine daire ekilleri yapmak isteniyor. Bunun iin aadaki yntemlerden hangisi kullanlmaldr? A) Kare yntemi B) Drt merkezli elips yntemi C) Kat yntemi D) A yntemi S-8) Perspektifte iki farkl geri eksen as kullanmtr. Bu perspektif eidi aadakilerden hangisidir? A) Ku bak (Planometrik) B) zometrik C) Kavaliyer D) Kabinet S-9) Konik perspektif eitleri belirlenirken aadaki terimlerden hangisi dikkate alnmtr? A) Resim dzlemi (RD) B) Bak noktas (BN) C) Ufuk izgisi (U) D) Ka noktas (KN)
37
38
Sreniz 80 dakikadr.
38
39
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
TOPLAM: DEERLENDRME Arkadanz kontrol listesindeki davranlar srasyla uygulayabilmelidir. Uygulayamad davrantan dier davrana gemek eksik renmeye neden olacandan faaliyeti tekrar etmesini isteyiniz.
39
40
ARATIRMA
Yapm resmi konusunda ktphanelerden, internetten, makine retimi yapan iletmelerden bilgi alnz. Topladnz bilgileri teknik resim izim ortamnda arkadalarnzla tartnz.
40
41
3.2.1. Grnler ncelikle paray en iyi ifade edebilecek bak dorultusunu ve yeterli grn saysn semeliyiz. Bunun iin parann geometrik yaps (kalnl, dairesel yzeyleri, girinti ve kntlar gibi) dikkate alnmaldr (ekil 3.1) Yapm resmi izilecek makine parasnn boyutlarna gre lek belirlenerek kat ebad seilmelidir. Grnlerin kada en uygun ekilde yerleimi tasarlanmaldr.
41
42
Grnler; TS 88-30 ISO 128-30 ve TS 88-34 ISO 128-34 standartlar esas alnarak dzenlenmelidir. Grnlerle ilgili bilgileri hatrlamanz iin ayrca Teknik Resim dersinin Grn karma modlne baknz. ekil 3.1e baktmzda paray en iyi anlatan T eklinin n grn iin seildiini grmekteyiz. 3.2.2. Kesitler Parada bulunan delik, kanal, boluk vb. ksmlarn daha iyi anlalmas ve llendirilmesi iin tam kesit, yarm kesit veya koparlm (ksmi) kesitleri alnabilir. Kesit grnler, TS 88-40 ISO 128-40, TS 88-44 ISO 128-44 ve TS 88-50 ISO 128-50 standartlarnda verilen kesit kurallarna gre izilip isimlendirilmelidir. Kesit grnlerle ilgili bilgileri hatrlamanz iin Teknik Resim dersinin Grn karma modlne baknz. ekil 3.1i incelediimizde para zerindeki drt delik iin yandan grn A-A tam kesiti alnarak izilmitir. Alt ksmdaki yuvarlaklk iin B-B, st-arkadaki pahlar aklamak iin C-C profil kesit grnleri izilmitir. 3.2.3. ller ve Toleranslar Parann yeterli grnleri izildikten sonra, parann boyutlarn gsteren ller verilmelidir. Yapm resimlerini llendirirken paradaki geometrik elemanlarn grevleri, girinti ve kntlarn durumu, markalama ile imalat ekli dikkate alnmaldr. llendirme yaplrken TS 11397 ve TS 11398 standartlarna uyulmaldr. Teknik olarak hibir lnn ve eklin tam olarak retilemeyecei kabul edilir. Hassas retilmesi istenen i parasnn boyut llerine Boyut Tolerans; geometrik ekillerine ekil ve Konum Toleranslar verilmelidir. Montaj yaplacak makine paralarnn birbirleriyle alan yzeyleri iin de Altrma Tolerans verilmelidir. Tolerans verilirken TS 1980-1 EN ISO 22768-1 standardna uyulmaldr. ller ve toleranslarla ilgili bilgileri hatrlamanz iin Teknik Resim dersinin llendirme ve Yzey lemleri modl -Toleranslar Belirlemek ve Yazmak- faaliyetine baknz. ekil 3.1i incelediimizde parada yeteri kadar byklk ve konum lleri verilmitir. l tekrar yaplmam ve uygun grnlere ller verilmitir. Yapm resminde verilen altrma toleranslaryla ilgili antedin sa st tarafnda tolerans izelgesi yaplmtr. Ayrca parann durumuna gre standarda uygun olarak boyut ile ekil ve konum toleranslar verilmitir. 3.2.4. Yzey Kaliteleri Makine paralar eitli imalat yntemleriyle (dkm, dvme, kesme, tala kaldrma vb.) retilirler. Dolaysyla paraya ait yzeylerin hangi kalitede olduu ve hangi
42
43
yntemlerle retildii yapm resminde belirtilmelidir. Yzey ileme sembolleri TS 2040 ISO 1302 standard kullanlarak gsterilmelidir. Yzey kaliteleriyle ilgili bilgileri hatrlamanz iin Teknik Resim dersinin llendirme ve Yzey lemleri modl Yzey Kalite aretlerini izmek- faaliyetine baknz. ekil 3.1e baktmzda parann zel olarak ilenmesi istenen yzeylerine Ra 0,8 ve Ra 3,2 deerleri verilmitir. Dier yzeylerinse Ra 12,5 kalitesinde retilmesi istenmitir. 3.2.5. Ek Aklamalar Makine parasnn resmi izildikten sonra, retim ncesinde veya sonrasnda yaplacak baz ilemler ya da aklamalar (sertletirme, kaplama vb.), eklin veya kadn uygun bir yerinde gsterilmelidir. ekil 3.1i incelediimizde yan grnteki bir deliin 1 numaral parayla birlikte delinecei, paradaki keskin kelerin yuvarlatlaca ek aklama olarak belirtilmitir.
43
44
ekil 3.3de verilen antet rneklerinde, dev antedi retim amal izilen antettir. Balk ve Para listesi bir btn olarak montaj resimlerinde kullanlan antet eididir. Montaj Resmi Olmayan Tek Para Yapm Resmi Antedi ve Montaj Resmi izilmi Tek Para Yapm Resmi Antedi yapm resminde kullanlr. Yapm resminde verilmi altrma toleranslar varsa bununla ilgili bilgiler yapm resmi antedinin sa st bitiiine izilen Tolerans antedine yazlmaldr (ekil 3.3).
44
45
ekil 3.4de montaj resmi olmayan tek para yapm resmi antedinin doldurulmu rnei verilmitir. Kenarlardaki daireler ierisinde yazan rakamlar antedin o ksmna ait lsdr. Resmi izen kii adn, soyadn, tarihi yazdktan sonra imzasn atmaldr. Resmin hangi lekle izildii, parann ad, resim numaras ve kurumun ad mutlaka belirtilmelidir. izilen parann kullanm yerine gre ka adet yaplmas gerektii say blmne, hangi gereten retilmesi gerektii ise antetteki ilgili yere yazlmaldr. Resim izildikten sonra yetkili kii tarafndan kontrol edilmelidir. Kontrol eden kii adn, soyadn, tarihi yazp imzasn atmaldr.
ekil 3.4: Montaj Resmi Olmayan Tek Para Yapm Resmi Antedinin Doldurulmu rnei
ekil 3.5de montaj resmi izilmi tek para yapm resmi antedi ile tolerans antedinin doldurulmu rnei verilmitir. ekil 3.4 iin yukarda yaplan aklamalar ekil 3.5 iin de geerli olup montaj resmi izilmi olan tek para yapm resimlerinin antetleri montaj antedinden yararlanlarak kolayca doldurulur. Tolerans antedi, yapm resmi antedinin sa st tarafna bitiik izilmelidir. Yapm resmi zerinde hangi lye tolerans verilmise tolerans antedine o l ve iareti yazlmaldr. Tolerans izelgesinden yararlanarak (TS 1845-DIN 7154 T1) l ve iarete gre st ve alt sapma deerleri tespit edilmelidir. Bu deerler milimetre birimine dntrlerek yazlmaldr. Toleranslarla ilgili bilgileri hatrlamanz iin Teknik Resim dersi llendirme ve Yzey lemleri modl Toleranslar Belirlemek ve Yazmakfaaliyetine baknz.
ekil 3.5: Montaj Resmi izilmi Tek Para Yapm Resmi ve Tolerans Antedinin Doldurulmu rnei
45
46
ekil 3.6 da Cam Tencere Kalb Mastr yapm resmi rnek olarak verilmitir. Bu i parasnn yapm resmi montaj resmi olan bir sistemden alnarak izilmitir. Bundan dolay montaj resmi izilmi tek para yapm resmi antedi kullanlmtr. Ayrca bu resimde yapm resminde bulunmas gereken tm bilgiler de eksiksiz olarak verilmitir. Yapm resimlerinin antetlerinde doldurulmas gereken blmlerden biri de Gere ksmdr. Makine Teknolojisi alannda retim yaplrken en ok kullanlan gere tr demir-karbon alam olan metallerdir. izelge 3.1, Trk Standartlarna gre elikler ve sembollerini dikkate alnarak hazrlanmtr.
izelge 3.1: TS 1111- elikler ve Demir-Karbon Dkm Malzemesi Snf ve aretleri
TS NU.
ADI
KULLANILDII YERLER
RNEK GSTERL
TS 1909 Perin elikleri TS 2162 Genel yap elikleri TS 2288 Yay elikleri
Scak ve souk perinlerin Fe34, Fe38, Fe44 yapmnda Dayanmn fazla olmas istenen Fe33, sFe37-2, yerlerde Fe44-3, Fe 50-2 38Si6, 50CrV4, Yay ve segman gibi esneyebilen 60SiCr7, makine elemanlarnn yapmnda 60SiMn5 Burulma, krlma ve atlama C5-1, C8-2, C15istenmeyen yerlerde (souk ekme 2 iin) C20-2, C45-2
46
47
TS 2525 Islah elikleri TS 2535 TS 2556 Biimlendirilebilen paslanmaz elikler Nitrrlenebilen elikler
TS 2837
somun
TS 2850
TS 3051 Otomat elikleri Yksek TS 3149 dayankl elikleri Alamsz TS 3186 elikler scakla cvata parlak
olmas C22, Ck45, C60, 28Mn6, 50CrMo4 X7Cr13, Paslanmaya ve kimyasal etkilere X10Cr13 kar dayanm istenen yerlerde X5Cr18Ni12Mo 34CrAlNi7, Nitrrlemeye elverili yerlerde 39CrMoV139 Kaynakl zincir halkalarnn KFe35-2, Fe35-3, yapmnda 23MnNiCrMo64 Fe36, Fe38, Fe44 (Standart Cvata ve somun yapmnda cvatalarda zel semboller kullanlr.) Dayanmn fazla olmas istenen Ck10, 15Cr3, yerlerde 20MnCr4 Hzl ve kolay tala kaldrlmas 9S20, 9SMn36, istenen yerlerde 9SMnPb28 Ck35, 24CrMo5, Yksek scakla dayankl cvata 21CrMoV57, ve somunlarn yapmnda X22CrMoV121 Fe34.2, C10, C15 Parlak elik ubuk yapmnda Ck26, Fe37.2 eliin mekanik zelliklerini uzun yFe35, yFe41, sre korumas gerektii yerlerde yFe45, yFe52
Buhar kazan, basnl kap ve boru 17Mn4, 15;Mo3, Kazanlar iin elik yapmnda 19Mn5, TS 3650 sac ve levhalar 13CrMo44 TS 3703 Yksek hz elikleri TS 3812 Yap elii Alamsz yumuak TS 3813 elikler TS 3920 TS 3921 Scak i elikleri takm Torna ve freze kalemlerinin yapmnda Sac yapmnda Souk haddelenmi elik erit ve saclarn yapmnda Demir d metalleri ilemek iin basn ve pskrtme dkm kalplarnn yapmnda alma srasnda scakl 200C yi gemeyen takmlarn yapmnda Yzeylerin sert ve anmaya kar direnli olmas istenen yerlerde H6-5-3, H7-4-2-5, HC6-5-2 Fe37, Fe42, Fe50 Fe12, Fe13, Fe14 32Cr3Mo3V, 40Cr5Mo1V, 55NiCrMoV6 X210Cr12W, 155CrV3 C60T, C70T, C80T, C105T
47
48
Makine elemanlarnn yapmnda dkm gereler de kullanlmaktadr. Bunlarn sembollerle gsterilmesi rnek olarak yledir: D C35 D60 sembolnde ki D: Dkme elik, C35: %0,35 karbonlu, D60: Gere dayanmn 60 kgf/mm olduunu anlatmaktadr. DDL 20 sembolnde ki DDL: Lamel grafitli dkme demir, 20: Gere dayanmnn 20 kgf/mm olduunu anlatmaktadr. lkemizde Makine Kimya Endstrisi (MKE) tarafndan retilen elikler Amerikan standartlarna (SAE ve AISI) gre numaralandrlmtr. rnek: 1020 : elik, 10: Sade karbonlu elik, 20: %0,20 karbon bulunduunu anlatmaktadr.
48
49
lem Basamaklar
Yeterli ve kesit grnler iziniz.
neriler
nl giyiniz. izim ara ve gerelerinizi eksiksiz hazrlaynz. izim ara - gerelerinizin ve ortamnzn temizliine zen gsteriniz. Temel Teknik Resim dersi Grn karma modlne baknz. izeceiniz i parasnn ekline ve alma konumuna gre bak yn belirleyiniz. Setiiniz bak ynne gre grn saysn tespit ediniz (ekil 3.1). izilecek yapm resminin boyutuna gre standart lek ve kat seiniz. Setiiniz lee gre kat zerine yapm resminin yerleim plann yapnz. Grnlerde, aklama ve llendirme gereken ksmlar iin kesit dzlemi belirleyiniz (ekil 3.1). Belirlediiniz kesit dzlemine gre ve TS 10849 numaral standard dikkate alarak kesit grn iziniz (ekil 3.1). izdiiniz kesit grn standartlara uygun olarak taraynz (ekil 3.6). Temel Teknik Resim dersi llendirme ve Yzey lemleri modl -izilen Resmi llendirmek- faaliyetine baknz. izdiiniz grnleri TS 11398e gre llendiriniz. ekil 3.1 ve 3.6ya baknz. Gerekli yerde yzey ileme iaretinin konulmamas kaliteyi drr. Gereksiz yerde konulmas ise maliyeti artrr. (ekil 3.1 ve 3.6 ya baknz.) Temel Teknik Resim dersi llendirme ve Yzey lemleri modl -Yzey Kalite aretlerini izmek- faaliyetine baknz. retim yntemine gre i parasnn yzeyinde oluan yzey kalitelerini belirleyiniz.
llendirme yapnz.
49
50
Belirlenen yzey kalitelerini TS 2040 ISO 1302 standardndan seiniz. TS 2040 ISO 1302 standardndan seilen yzey kalite deerlerini izdiiniz resimdeki ilgili yerlerde TS 11397 ve TS11398e gre gsteriniz (ekil 3.6). Hibir makine parasnn ideal ekil ve tam lsnde yaplamayacan unutmaynz. Temel Teknik Resim dersi llendirme ve Yzey lemleri modl -Toleranslar Belirlemek ve Yazmak- faaliyetine baknz. parasnn boyut, altrma, ekil ve konumuna uygun tolerans belirleyiniz. TS 1845e gre belirlediiniz boyut ve altrma toleranslarn izdiiniz resmin ilgili yerlerinde gsteriniz. Belirlediiniz ekil ve konum toleranslarn izdiiniz resmin ilgili yerlerinde TS 1304e gre gsteriniz. ekil 3.1 ve 3.6ya baknz Antet bilgilerinin eksik veya yanl olmas retim hatalarna neden olur. izdiiniz yapm resmine uygun tek para yapm resmi antedini ekil 3.3den seiniz. Setiiniz antedi yapm resminin erevesinin alt izgisine bitiik olacak ekilde iziniz. izdiiniz antedi ekil 3.4 veya 3.5 i inceleyerek doldurunuz. Gere seimini izelge 1e veya ilgili aklamalara gre yapnz. Yapm resmini llendirirken gsterdiiniz altrma toleranslarna ait sapmalar TS 1845ten bulunuz. Bulduunuz sapmalar yapm resmi antedinin sa st bitiiine izdiiniz tolerans antedine yaznz (ekil 3.1, 3.5 ve 3.6). Bu modln Yapm Resmi Antedinin Hazrlanmas ve Doldurulmas konusuna baknz.
50
51
LME SORULARI
S-1) Mil Yatann retilmesi iin gerekli bilgileri kapsayan teknik resmi izilmitir. Bu resme aadaki seeneklerden hangisi isim olarak verilmelidir? A) Mil Yatann Yapm Resmi B) Mil Yatann Perspektif Resmi C) Mil Yatann Geometrik Resmi D) Mil Yatann Tolerans Resmi S-2) Milin Yapm Resminde aadaki seeneklerden hangisi bulunmaldr? A) Divizr B) Kesici C) Grn D) Rayba S-3) Makarann Yapm Resminde aadaki seeneklerden hangisi bulunmamaldr? A) Kesit B) Kesici C) Grn D) llendirme S-4) Gvde parasnn yapm resmini llendirirken aadaki seeneklerden hangisine uygun davranlmaldr? A) Rasgele yaplmaldr. B) Standartlara uyulmamaldr. C) Her yere tolerans verilmelidir. D) l tekrarndan kanlmaldr. S-5) Kasnak parasnn yapm resminde delikler bulunmaktadr. Bunlarn daha iyi anlalmas ve llendirilmesi iin, ne yaplmas gerekir? A) Kesit alnmaldr. B) Tolerans verilmelidir. C) Yzey kaliteleri belirtilmelidir. D) Yazlar yazlmaldr.
51
52
S-6) Dz Dili ark parasnn yapm resmi antedi en az ka milimetre uzunluunda olmaldr? A) 160 B) 170 C) 200 D) 210 S-7) Milin Yatak parasna sk taklmas gerektiini belirtmesi iin; yapm resminde, ne yaplmaldr? A) Yalnz kesit alnmaldr. B) Grnleri yeterlidir. C) Tolerans verilmelidir. D) Sadece llendirme yaplmaldr. S-8) Gvdenin yapm resmi antedine gere olarak DDL yazlmtr. Bu ksaltmann anm aadaki seeneklerden hangisidir? A) Demir Dkm Listesi B) Lehimli Dkme Demir C) Dkme Demirli L para D) Lamel grafitli Dkme Demir
52
53
53
54
54
55
18 19 20 21 22
Tek para yapm resmi antedinin sa st bitiiine altrma tolerans antedi izdi mi? Yapm resminde verilen altrma toleranslarna ait sapma deerlerini TS 1845e gre buldu mu? Bulunan sapma deerlerini tolerans antedine yazd m? leri tek bana yapabildi mi? i istenen srede bitirebildi mi?
TOPLAM: DNCELER:..
DEERLENDRME Arkadanz kontrol listesindeki davranlar srasyla uygulayabilmelidir. Uygulayamad davrantan dier davrana gemek eksik renmeye neden olacandan faaliyeti tekrar etmesini isteyiniz.
55
56
A D B D A B C D
56
57
57
58
DEERLENDRME LE
Kroki, Perspektif ve Yapm Resmi Gerekli ortam salandnda bu modl ile kroki, perspektif izimler ve imalat para yapm resimlerini tekniine uygun izebileceksiniz. Ad ve Soyad: ... AIKLAMA: Bu faaliyeti gerekletirirken aadaki dereceleme leini retmeniniz dolduracaktr. Sadece ilgili alan doldurunuz. Aada listelenen davranlar rencide gzleyemediyseniz (0), zayf nitelikte gzledinizse (1), orta dzeyde gzlediyseniz (2) ve iyi nitelikte gzledinizse (3) rakamnn altndaki ilgili kutucua X iareti koyunuz. DEER LE DEERLENDRME KRTERLER 0 1 2 3 Modln Ad: Ama: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 nln giyme ve gerekli gvenlik nlemlerini alma Kroki izmek iin gerekli izim ara ve gereleri (kalem, silgi, kareli kat) kullanma parasnn ekline gre bak ynn ve yeterli grn saysn belirleme Seilen bak ynne gre yeterli grn veya grnleri serbest elle izme Krokiyi izerken TS 88 de belirtilen izgi eitlerini kullanma Belirlenen kesit dzlemine ve TS 88 de verilen kurallara gre kesit grn veya grnleri serbest elle izme izilen kesit grn veya grnleri standartlara uygun olarak serbest elle tarama Krokisi izilen i parasn llendirme lme aralaryla i paras zerinden lleri doru alma ve kroki zerine eksiksiz yazma TS 2040 ISO 1302 standardna uygun olarak yzey kalite deerlerini seme Kroki zerine yzey ileme iaretlerini TS 11397 ve TS 11398 standardna uygun olarak izme parasnn boyutuna ve altrmasna uygun toleranslar belirleme ve izilen krokinin ilgili yerlerinde TS 1845e gre gsterme parasnn ekline ve konumuna uygun toleranslar belirleme ve izilen krokinin ilgili yerlerinde TS 1304e gre gsterme Krokiye uygun olan tek para yapm resmi antedi izme ve eksiksiz doldurma Teknik resim izim ortamn ve izim ara gerelerini hazrlama
13 14 15
58
59
16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26
Krokisi izilen parann ekline ve boyutuna uygun lek ve kat seme Kad masaya balama ve izim ara-gereleriyle ereve izme Krokiden yaralanarak izim ara-gereleriyle parann grnlerini kada yerletirme ve izme Krokiden yaralanarak izim ara-gereleriyle parann grnlerini llendirme Krokiden yaralanarak izim ara-gereleriyle yzey kalite deerlerini parann grnleri zerinde gsterme Krokiden yaralanarak altrma ve boyut toleranslarn parann lleri zerinde gsterme Krokiden yaralanarak ekil ve konum toleranslarn parann grnleri zerinde gsterme Krokiden yaralanarak i parasna uygun tek para yapm resmi antedi izim ara-gereleriyle izme ve eksiksiz doldurma Yapm resminde verilen altrma toleranslarna ait sapma deerlerini izelgelerden bulma ve tolerans antedine yazma leri tek bana yapabilme i istenen srede bitirebilme
TOPLAM: DNCELER:..
DEERLENDRME renci derecelendirme lei listesindeki davranlar srasyla uygulayabilmelidir. Hangi davrantan 0 ve 1 deer leini iaretlediyseniz o konuyla ilgili faaliyeti tekrar etmesini isteyiniz.
59
60
MODL DEERLENDRME
Alm olduunuz eitimle kroki, perspektif ve yapm resmi izimi yntemlerini renmi oldunuz. Edindiiniz bu bilgi ve tecrbeleri Makine Teknolojisi alannda retim yapan bir iletmede alarak pekitirebilirsiniz. Size verilen i parasnn krokisini ve yapm resmini izebilmelisiniz. Ayrca i paralarna ait iki boyutlu verilen resimlerden (grnler) boyutlu (perspektif) resimleri dnebilmeli ve izebilmelisiniz. Anlayamadnz bir nokta olursa konuyla ilgili faaliyeti tekrar ediniz. Performans testindeki ilemleri yapabilirseniz bu modl baaryla tamamlarsnz. Bylece bu modlle ilgili tam renmeyi salayarak dier modle geebilirsiniz. Farkl i paralar zerinde modle ait konular ilemeniz bilgilerinizin pekimesini ve baarnzn artmasn salayacaktr. lme sorular ve performans testinden baarl olamazsanz bu modl tekrar etmeniz sizin iin daha yararl olacaktr.
60
61
KAYNAKLAR KAYNAKLAR
BORA Halil ve en, . Zeki, Bilgisayar Destekli izim Uygulama rnekleri. stanbul: Ege Basm, 2004. DEDE Tark, Frn erisinde ve Mutfakta ok Amal Kullanlabilen Cam Kaplarn (Borcam) Kalplarnn retim Aamalar ve Bilgisayar Destekli Tasarm. stanbul: Yksek Lisans Tezi, 1997. EFEOLU Mustafa, Yksel Karata ve Mehmet Konar, Makine Ressaml Atlye ve Teknoloji I Temel Ders Kitab. stanbul: MEB, Birinci Bask, Serler Basm, 2003. GZAYDIN, Prof. Dr. Nevzat, Prof. Dr. smail Parlatr ve Prof. Dr. Hamza Zlfikar. Okul Szl. Ankara: Kltr, Dil ve Tarih Yksek Kurumu Trk Dil Kurumu yaynlar: 603, 1997 ZLNGR Nail ve en, . Zeki Teknik Resim Temel Bilgiler. stanbul: Ege Reklam Basm Sanatlar Tesisleri, 2002. ZLNGR Nail ve en, . Zeki. Temel Teknik Resim. stanbul: Ders kitaplar Anonim irketi, 1994. ZLNGR Nail ve en, . Zeki. Makine Resmi. stanbul: Ege Reklam Basm Sanatlar Tesisleri, 2004. Trk Standartlar Enstitsnn konularla ilgili standartlar.
61