T.C.

MERSN
LZELDARES

KANALZASYONPROJESVE
PAKETARITMASSTEMLER
HZMETETMSEMNER
(Belediyesnrlardndakiyerleimyerleriiinuygulamalar)

YlmazKLM

1122.10.2010
MERSN

NDEKLER

EVREKRLENMES.............................................................................................................................................1
SULARINKRLENMES.........................................................................................................................................2
KRLENMEMBRSUYUNFZKSELVEKMYASALYAPISI........................................................................................................4
KRLETCLERNETKLER..................................................................................................................................................4
ZEHRLKRLETCLER......................................................................................................................................................6
KATIMADDELER...........................................................................................................................................................6
ORGANKMADDELER.....................................................................................................................................................6
SICAKLIKKRLENMES.....................................................................................................................................................8
YALAR.......................................................................................................................................................................8
BESMADDELER(NUTRENTLER).....................................................................................................................................9
ORGANZMALARINKRLENMEZERNEETKS.....................................................................................................................9
KRLETCPARAMETRELERNZELLKLER...........................................................................................................9
BYOKMYASALOKSJENHTYACI(BO).............................................................................................................................9
KMYASALOKSJENHTYACI(KO).................................................................................................................................10
TOPLAMAZOT............................................................................................................................................................11
RNEKALMAVESAKLAMAYNTEMLER.........................................................................................................11
RNEKTOPLAMAYNTEMLER......................................................................................................................................12
RNENSAKLANMASI.................................................................................................................................................13
YASALVETEKNKDZENLEMELER....................................................................................................................16
2872SAYILIEVREKANUNU........................................................................................................................................16
3202SAYILIKYEYNELKHZMETLERHAKKINDAKANUNU...............................................................................................16
5302SAYILILZELDARESKANUNU............................................................................................................................16
SUKRLLKONTROLYNETMEL.............................................................................................................................16
KENTSELATIKSUARITIMIYNETMEL...........................................................................................................................18
SUKRLLKONTROLYNETMELHAVZALARDAZELHKMLERBELRLEMEALIMALARINALKNUSULVEESASLARTEBL18
SUKRLLKONTROLYNETMELDARUSULLERTEBL.............................................................................................18
SUKRLLKONTROLYNETMELNUMUNEALMAVEANALZMETODLARITEBL............................................................18
ATIKSUARITMATESSLERTEKNKUSULLERTEBL...........................................................................................................19
KANALZASYONPROJELERTEKNKUYGULAMAARTNAMES................................................................................................19
SUKRLLKONTROL...................................................................................................................................19
SUTEMN.................................................................................................................................................................20
KULLANILMISULARINMEYDANAGEL.........................................................................................................................20
KULLANILMISULARINUZAKLATIRILMASI........................................................................................................................20
KANALZASYONTESSLER.................................................................................................................................21
BRLEKSSTEM..........................................................................................................................................................21
BirleikSisteminAvantajlarveDezavantajlar:................................................................................................22
AYRIKSSTEM.............................................................................................................................................................22
AyrkSisteminAvantajlarveDezavantajlar:....................................................................................................23
KISMENAYRIKSSTEM..................................................................................................................................................23
HDROLKHESAP..............................................................................................................................................23
ATIKSUMKTARI.........................................................................................................................................................23
NFUSHESABI...........................................................................................................................................................24
KANALLARAGELENKULLANILMISUDEBLER..................................................................................................................24
KANALLARDAMAKSMUMVEMNMUMHIZLAR...............................................................................................................24
KANALLARDAMAKSMUMVEMNMUMEMLER............................................................................................................25
SokakEimi,MinimumKanalEimindenKkse(J
s
<J
k
)..................................................................................25
SokakEimi,MinimumveMaksimumKanalEimiArasndaysa(minJ
k
<J
s
<maxJ
k
).....................................26
SokakEimi,KanalEimindenBykse(J
s
>J
k
)...................................................................................................26

DOLULUKORANLARI....................................................................................................................................................26
KANALLARINMNMUMBOYUTLARI................................................................................................................................26
MNMUMVEMAKSMUMKANALDERNLKLER...............................................................................................................26
MUAYENEBACASIARALIKLARI.......................................................................................................................................27
TERSSFONLAR...........................................................................................................................................................27
BORUAPISEM......................................................................................................................................................27
KANALZASYONZELYAPILARI.........................................................................................................................37
BACALAR(MENHOL)....................................................................................................................................................37
MuayeneBacalar..............................................................................................................................................37
tlBacalar(DBacalar)............................................................................................................................37
YkamaBacalar.................................................................................................................................................37
PARSELBACASI...........................................................................................................................................................42
KANALZASYONPROJELERNPLANRNE..................................................................................................45
KANALZASYONPROJELERNBOYKESTRNE...........................................................................................46
KANALZASYONTESSLERNDEKULLANILACAKZMESASLARI.........................................................................47
ATIKSUKANALLARINININENKESTEKLLER....................................................................................................48
DAREKESTLKANALLAR..............................................................................................................................................48
YUMURTAKESTLKANALLAR.........................................................................................................................................48
AIKKESTLKANALLAR................................................................................................................................................48
BASIKPROFLLKANALLAR.............................................................................................................................................48
BETONBORULAR..............................................................................................................................................49
PLASTK(KORGEKORUGE)BORULAR...............................................................................................................51
KANALLARAGELENYKLER..............................................................................................................................52
KAZIDOLGUHESAPLARI...................................................................................................................................58
ATIKSUARITMAYNTEMLER..........................................................................................................................60
STABLZASYONHAVUZLARI...........................................................................................................................................61
AKTFAMUR.............................................................................................................................................................62
DAMLATMALIFLTRE....................................................................................................................................................63
DNENBYOLOJKREAKTRLER(BYODSK)......................................................................................................................64
PAKET(PREENGNEERED)SSTEMLER.............................................................................................................................65
ATIKSUARITMATESSLERNNALIMAVERMVEEKONOMS :.......................................................................................69
naatMaliyetleri...............................................................................................................................................69
YllkletmeveBakmMaliyetleri.....................................................................................................................69
DOALARITMA................................................................................................................................................70
DOALARITMAYNTEMLER........................................................................................................................................70
StabilizasyonHavuzlar......................................................................................................................................72
ArazideArtmaSistemleri..................................................................................................................................75
SulakalanSistemleri...........................................................................................................................................78
YapaySulakalanlardaKirleticiGiderimMekanizmalar.....................................................................................79
KirleticilerinGiderimi.........................................................................................................................................81
YapaySulakalanlarnDnyadakiUygulamalar.................................................................................................84
KAYNAKLAR.....................................................................................................................................................86




GR
l zel idaresinin kuruluunu, organlarn, ynetimini, grev, yetki ve sorumluluklar
ile alma usul ve esaslarn dzenleyen 5302 sayl l zel daresi Kanunu 22/02/2005
tarihinde yaynlanarak yrrle girmitir. Kanunla birlikte 13 Mart 1329 tarihli l zel
daresi Kanunu ile bu Kanunun ek ve deiiklikleri yrrlkten kaldrlmtr. Kanunun 6.
Maddesi gereince il zel idaresi, belediye snrlar dndaki kanalizasyon hizmetlerini
yapmakla grevli ve yetkilidir.
nceki yllarda ise bu hizmetler 09/05/1985 tarihli ve 3202 sayl Ky Hizmetleri
Genel Mdrl Tekilat ve Grevleri Hakknda Kanun gereince Ky Hizmetleri Genel
Mdrl ve tara tekilat ile yerine getirilmekteydi. 13/01/2005 tarihli ve 5286 sayl Ky
Hizmetleri Genel Mdrlnn Kaldrlmas ve Baz Kanunlarda Deiiklik Yaplmas
Hakknda Kanun ile ky ve bal yerleim birimlerinin kanalizasyon tesislerinin inaat
Kye Ynelik Hizmetler Hakknda Kanun olarak ad deitirilen Kanun kapsamnda
kalmtr.
Ky Hizmetleri Genel Mdrl dneminde ebekeli imesuyu hizmetine kavuan
kylerde atksu sorunu ortaya km ve kanalizasyon hizmetleri yaplmaya balanmtr.
Bu seminer notu Ky Hizmetleri Genel Mdrl'nn son yllar olan 2002, 2003 ve 2004
yllarnda gerekletirilen Kanalizasyon Projesi Hazrlama ve Doal Artma Projesi hizmet
ii eitim seminerleri kapsamnda hazrlanan notlardan gncellenerek hazrlanmtr. Bu
dnemde Trkiye'de ebekeli imesuyuna sahip kylerin nfusunun toplam ky nfusuna
oran yaklak %60 civarndayd. Buna karlk kanalizasyon ebesine sahip kylerin
nfusunun toplam ky nfusuna oran ise sadece % 14 civarndayd.
Krsal alanda kanalizasyon hizmeti yerleim alanlarnda genelde ihmal edilen bir
konu olmakla birlikte toplum sal iin ok nemlidir. Dier taraftan kanalizasyon
hizmetlerinin artma tesisleri ile sonlanmamas ise ciddi cevre sorunlarna yol amaktadr.
Dnyada modern anlamda ilk atksu tesisinin 1842 ylnda Hamburgda ina
edildiini ve 1855de Chicagoda ilk kanalizasyonun yapmna baland, artma
tesislerinin yapmnn ise 1870 ylna kadar uzadn dnrsek bu konuda zellikle
belediye snrlar dnda kalan yerleim yerlerinin an gerisinde kaldn syleyebiliriz.
Mersin l zel daresi gerek Ky Hizmetleri'nden gelen tecrbesi ve zellikle evre
mhendisi personeli ile sahip olduu potansiyelini etkin ve verimli olarak kanalizasyon
hizmetlerine ynlendirilmesiyle bu konuda en baarl iller arasnda yer alacandan
phem yok.
Meslektalarma bu konuda yrekten gveniyor, baarlar diliyorum.

Ylmaz KLM
evre Yksek Mhendisi






1
EVRE KRLENMES
Canl varlklara tesir eden d etkilerin tmne evre ad verilir. Hava, su, toprak,
bitki rts, hayvanlar ve yaadmz gezegen zerinde veya dnda olan, insanlar
etkileyen her trl nesne evre kavramnn iine dhildir. evre iin kesin bir snr izmek
ok zordur. Bunun yannda evre denildiinde biyosfer kavram da kullanlr. Biyosfer, yer
krenin yzeyi ve onu evreleyen atmosferden oluur.
Btn insanlarn kirlenmemi, temiz bir ortamda yaama arzular doutan
getirdikleri bir zelliktir. Topluluklarn bu arzular dorultusunda temiz bir evrede faaliyet
gstermeleri en tabii haklardr ve hi kimsenin dikkatsizlik, ihmal veya kastl olarak bu
ortam bozmasna izin verilmemelidir.
2872 sayl evre Kanununda da evre: Canllarn yaamlar boyunca ilikilerini
srdrdkleri ve karlkl olarak etkileim iinde bulunduklar biyolojik, fiziksel, sosyal,
ekonomik ve kltrel ortam ifa eder eklinde yer bulmutur.
Kirlenmenin tamamen ortadan kaldrlmas gnmzn modern medeniyetinin
elimine edilmesi demektir. Hi kimse modern teknolojinin salad konfordan vazgemek
istemediinden de bu mmkn olamamaktadr.
Ekolojistler ise geni bir gr asyla, sistemin dengesini bozan her eye kirletici
gz ile bakmlardr: su ortamnda yaayan canl trlerinde azalma meydana getiren ve
baz trlerin kaybolmas ile sistemin dengesini bozan her ey veya bir su yatandaki
organizmalara kt ynde tesir eden herhangi bir maddenin bu su yatana girmesi
eklinde su kirliliini tarif etmilerdir. Eer insanlar, uzun vadede gnmz medeniyetinin
ekolojik denge zerindeki kt etkilerini azaltp eko-sistem ile badatramazlarsa
mcadelenin insanlar aleyhine kaybedilecei aktr.
Mhendisler ise ekolojistlerin aksine, herhangi bir ortama verilen maddenin, ortama
girer girmez kt bir tesir meydana getirmesi halinde kirlenmenin olduunu kabul
etmektedirler. Mhendisler tarafndan verilen btn tarifler, insanlar sosyal, salk ve
ekonomik olarak en uygun seviyede tutmak zne sahip olmaktadr. Bu bakmdan
mhendisler, kirlenmeyi insanlarn sebep olduu kalite deimeleri ile, suyun bugnk
veya gelecekteki faydal maksatlar iin kullanlabilirliine zarar verilmesi olarak tarif
etmektedirler.
Baz mhendisler, kirlenme kontrolnn de bir maliyeti olduu iin, temiz bir
evreden temin edilebilecek faydann, yol ve hastane yapm vb.lerin yaplacak harcamalar
gibi dnlmesini teklif etmilerdir. Bu dncede, yine insanlara olan fayda zerinde
durulmu ve kirlenme kontrol fayda/maliyet (F/M) oranna balanmtr. F/M>1 ise kontrol
almalar kabul edilir. F/M<1 ise proje kabul edilmez. Ancak evre kirlenmesinin
nlenmesi ile elde edilecek faydann llmesi son derece gtr. nsan salnn ve
hayatnn para ile llmesi mmkn deildir.
Mhendisler tarafndan herhangi bir kaynan faydal kullanlabilirliine yaplan
makul ller dndaki mdahale eklinde verilmi olan kirlenme tarifi byk lde
benimsenmitir. Bu tarife gre bir su yatann, atk sularn verildii bir alc ortam olarak
kullanlmas en byk fayday temin ediyorsa, byle bir kaynan balklk veya su sporlar
gibi baka maksatlar iin kullanlmak istenmesi makul saylmayacaktr. Bunun iin
herhangi bir ekilde karara varabilmek iin su, toprak ve atmosferin ne maksatlar iin
kullanlacann bilinmesi ve kaynaklarnn snflandrlmas gereklidir.
evre kirlenmesinde, zerinde mnakaa edilen bir baka husus da kirletilmi
kaynaklardan yeni kullanclarn istifade etmek istemeleri halinde ortaya kan durumdur.
Snrl bulunan bir kaynan yeni kimselere tarafndan kullanlmas ilave masraf
gerektirecek veya daha nce kullananlar tarafndan fazla kirletildii iin belki de hi
kullanlamayacaktr.
16. yzyla kadar insanlar, gerek gda maddeleri ve dier ihtiya maddelerinin
retiminde ve gerekse hastalklarn kontrol edilmesinde kullanlacak bilgi ve imkanlara


2
sahip deildi; bunun iin salgn hastalklar ve byk ktlklar nfus artn snrlandryordu.
Fakat sanayi devrimi ve yeni ilalarn icadyla birlikte dnya nfusu hzl bir ekilde
artmaya balad. Aadaki grafikte dnya nfusunun art grlmektedir. Bunun
sonucunda ise insan faaliyetleri sonucu ortaya kan kirleticilerin cins ve miktarlar artarak
eitli ekillerde evreye verilmeye baland. Bu kirleticiler, evrenin doal yapsn ve
ekolojik dengeyi bozdu veya deitirdi. Bununla beraber dnya nfusundaki art
evredeki bozulmann tek sorumlusu deildir. Ekonomik bakmdan gelimi lkelerde son
20-30 senelik zaman zarfnda gerek mamul maddelerin ve gerekse de doal varlklarn
kullanm son derece artmtr. Bir bakma bugn, pek ok lkedeki evre kirlenmesi ar
tketimden kaynaklanmaktadr. Nfus artnn evre kirlenmesi ve kaynak tketimindeki
pay sadece %10 mertebesindedir. Dnya gelirinin %80inin dnya nfusunun %15i
tarafndan kullanlmakta olduu dnlrse, evre kirlenmesinin nfus artndan ziyade
tketimin artmasndan kaynakland sylenebilir.


ekil: Dnya nfusundaki art.

Tketimdeki bu arlk, kaynaklarn bitiriliine kadar son bulmayacaa
benzemektedir. Ancak bunun kabul edilmesi de mmkn deildir. Bir are olarak
tketimdeki alkanlklarn deitirilmesi teklif edilebilir. Bugne kadar doal varlklarn
kullanlmasna bir snr konmamtr ve tketimde dolay da kimse bir ey dememektedir.
Dolaysyla buna bir zm aranmaldr.
evre kirlenmesinin tarifinin zor olmasna ramen yaadmz evreyi srekli
olarak bozma yolunda faaliyet gsterdiimiz apak ortadadr. Bunun iin tketim
alkanlklarnn deimesi ve ar tketimin kontrol altna alnmas, kaynaklarn daha iyi
ve tekrar kullanma imkanlarnn gelitirilmesi gerekmektedir. Btn insanlarn, dnyamz
tamamen elden kmadan, evreyi temiz tutma ve koruma ilkesi etrafnda birlemeleri
gereklidir.
SULARIN KRLENMES
Yakn zamana kadar su kirlenmesinin incelenmesi salk asndan ele alnmtr.
Gelimekte olan ve az gelimi lkeler iin bu fikir tazeliini korumaktadr. Her eyden
nce toplumlarn ihtiyac olan salkl, en azndan sala zarar vermeyecek ime ve
kullanma suyunun temin edilmesi gerekir. Nitekim gelimekte olan lkelerde ortaya kan
hastalklarn % 80i yeterli ime ve kullanma suyunun mevcut olmayndan
kaynaklanmaktadr. Bunu, kullanlm sularn uygun bir ekilde uzaklatrlmas ve dier
evre problemlerinin zm takip eder. Bugn, su kirlenmesi sadece salk tesirleri


3
ynnden deil, doal varlklarn korunmas ve en uygun bir ekilde kullanlmasnn temini
yollarnn aratrlmas ynyle de ele alnmaktadr.
Hidrosferde mevcut suyun kaynaklara gre dalm yledir:
Okyanus ve denizler %97
Gller, akarsular ve yeralt suyu %2
Buzul ve kar eklinde %1


Atmosfer Buharlama
suyuna c)Yeralt
yzeyine b)Zemin
denizler) gller, , (Akarsular
sularna a)Yzey
Ya
Yamur) (Kar,
Atmosfer
(
(
(
(

ekil: Hidrolojik evrimin ematik gsterimi.
Atmosfer
Okyanus
Buz ve Kar Nehirler Yer alt Suyu
Zemin Yzeyi, Gller
Sv
Buhar


4
Kar
Szlme
Y
e
ra
lt
S
u
y
u
S
e
v
iy
e
s
i
S
z
m
a
Yzey
Ak
Pnar
Nehir
Gl
Yeralt Suyu
Bataklk
Deniz
Bitkilerin Terlemesi
Buharlama
Bulut Teekkl
Yamur Bulutlar
Yamur


ekil: Hidrolojik evrim.

Kirlenmemi Bir Suyun Fiziksel ve Kimyasal Yaps
Suyun maksimum birim hacim arl +4 C dedir. Suyun bu zellii donma sonucu
kayalarn ayrmasn, gllerin tabakalamasn ve souk mevsimlerde derin sularda su
canllarnn korunmasn temin eder.
Suyun vizkositesi yksektir. Bu zellik sspansiyon halindeki kat maddelerin
tanmasna ve kelme sonucunda siltli ve killi topraklarn olumasna neden olur.
Suyun kimyasal aktivitesi eitli metal tuzlarnn ve gazlarn znmesine
elverilidir. znm haldeki besi maddelerini bitki ve hayvanlara tarlar.
Kirlenmemi bir su yata;
1. Dinlenme ve elenme iin doal bir ortamdr (rekreasyon),
2. Su canllar iin yaama evresidir (su bitkileri, zooplanktonlar, balklar vb.),
3. Kontrol edilmesi gereken bir g kaynadr,
4. Atklarn doal tasfiyesini temin eden bir alc ortamdr,
5. nsanlar iin bir besin kaynadr.
Su ortamnn bu zelliklerini koruyabilmek iin kirletilmelerini nlemek gerekir.

Kirleticilerin Etkileri
Su kirlenmesinin balca kaynaklar; evlerden gelen kullanlm sular ile sanayi
kurulular tarafndan su yataklarna verilen sv atklardr. Bunlarn dnda, hidrolojik
havzadaki tarm alanlarndan tanan azot ve fosfor bileikleri bakmndan zengin sulama
suyu szntlar, erozyon topraklar tayan ya sular, gemi skm tesisleri, sahil
doldurmalar ve kat atk boaltlmas gibi kirletici kaynaklar da saylabilir.



5
Tablo: Kirletici Kaynaklar
Kirletici Kaynan Tipi Kirleticinin Cinsi
1) Doal Kaynaklar Atmosfer kaynakl kirleticiler
znm mineraller
rm bitkiler
Ya sular
Su ortamndaki canllarn ar bymesi veya oalmas
2) Tarmsal Kaynaklar Toprak erozyonu
Hayvansal atklar
Gbreler
Zirai mcadele ilalar (pestisitler)
3) Kullanlm Sular Kanalizasyon sular
Yerleim yerlerinden gelen yamur sular
Endstriyel atksular
Gemi atksular
4) Biriktirme Yaplar kelen katlarn srklenmesi
Oksijen yetersizlii
5) Dier Kaynaklar Maden iletmeleri
p dkme yerleri

NSAN
Ziraat, Madencilik, Sanayi,
ehirleme ve dier faaliyetler
Sv Atklar
Kat Atklar Gaz Atklar
Su Ortamndaki
Kirleticiler
Zamanla
rme Yok
Elde Edilen
Su Kalitesi
Zamanla
rme
KTSAD ETKLER
1. Balk miktarnda
azalma
2. Tarm rnlerinde
azalma
3. Turizm potansiyelinin
azalmas
4. Denizcilik kayplar
5. Arazi kymetinin
d
6. trofikasyon ve su
imkanlarndaki kayp
7. me ve kullanma suyu
artm maliyetinde
art.
Alglerde, su
bitkilerinde,
ekinlerde sabit
maddelerin
biyolojik
birikimi
Ot Yiyenler
Et Yiyenler
nsan besini
konsantrasyonundaki
art
SALIA ETKLER
(Alnan toplam kirleticilere bal)
H
a
v
a

Y
o
l
u
y
l
a
D
o

r
u
d
a
n

A
l

n
a
n

S
u

Y
o
l
u
y
l
a
B
e
s
i
n
l
e
r


Y
o
l
u
y
l
a

ekil: nsan ve Su evresi.

Su ortamndaki hayat, ortamdaki scakln, znm oksijen konsantrasyonunun,
pH deerinin, suyun renginin, askdaki ve toplam kat madde konsantrasyonunun, toplam
alkalinitenin, besi maddesi konsantrasyonlarnn, metal bileiklerinin ve dier fiziksel,
kimyasal ve biyolojik zelliklerinin etkisi altndadr.


6
Bu parametrelerin st snrlar ve baz durumlarda da alt eik deerleri baz
organizmalar iin uygun olmayan evre artlarn ortaya karr. Bu zelliklere gre
ortamdaki organizmalarn trleri ve trlerdeki saylar azalp oalabilir.
Herhangi bir kirleticinin belirli bir evrede meydana getirecei etki byk lde,
kirleticinin iinde bulunduu kullanlm suyun miktar ve zellikleri ile boaltld alc su
ortamnn hacim ve dier karakteristiklerine baldr. Kirleticiler, alc su ortamnda estetik
kirlenmeye, zehirleyici bir reaksiyona veya su canllarnn yaama artlarn bozan taban
birikimine; biyolojik olarak ayrarak veya ryerek ar oksijen tketimine ve bylece de
su evresinden faydalanan insan gruplar ve dier canl hayat iin tehlikeli durumlarn
domasna neden olur.

Zehirli Kirleticiler
Ar metaller veya dier zehirli maddelerden bir veya birkan ihtiva eden
kullanlm sularn alc sulara verilmesi, bu ortamdaki organizmalar iin zehirleyici etki
yapar ve ortamdaki canl hayatn tehlikeye sokar. Kitle halindeki balk lmleri ou
zaman zehirli maddelerin su yataklarna verilmesi neticesinde ortaya kmaktadr. Had
safhadaki zehirlenmeler, zehirleyici tesiri yksek olan maddelerin dk
konsantrasyonlarnda veya zehirleyici etkisi az olan maddelerin yksek
konsantrasyonlarnda meydana gelebilir. Zehirleyici etkiler ayn zamanda kirleticilerle canl
organizmalarn temas sresine de baldr.

Kat Maddeler
eitli faaliyetlerle meydana gelen kat maddelerin su ortamna tanmas sonucunda:
1. Baraj gllerinde birikerek su depolama kapasitesi der,
2. Gl ve gletler dolar,
3. Su kanallar tkanr,
4. Canllarn su ortam bozulur,
5. Bulankllk artar, su yatann rekreasyon amal kullanm ve fotosentetik aktivitesi
azalr,
6. Suyun faydal kullanma imkanlar azalr,
7. Su artma maliyeti artar,
8. Su yaplar, isale ve ebeke sistemleri zarar grr,
9. Pestisit, ar metaller, zirai mcadele ilalar gibi kirleticiler kat maddeler ile su
yatana tanr,
10. Hastalk yapan bakteri ve virsler de ayn ekilde su ortamna tanm olur.
kebilen kat maddeler yksek akla uzun mesafelere tanabilir. Ancak sonunda
nehir yataklarnda, gletlerde, baraj glleri veya tabii gllerde kelerek birikir. kebilen
kat maddelere yer deitiren toprak veya ana kitleden ayrlm zerrecikler gzyle
baklabilir. Bu itibarla st tabakadaki verimli topraklardan kopan paralar ok kk olup
uzun mesafelere tanabildii gibi su ierisinde uzun sre asl halde kalabilir.
Askdaki kat maddeler suyun bulanklln artrdndan gne nlarnn su
bitkilerine ulamasn engeller. Bu olay sudaki znm oksijenin azalmasna sebep olur.
Ayrca topraktaki mikroskopik maddeleri beraberinde tar. Bu maddeler N, P, gbre
kalntlar, pestisitler ve ar metaller olabilir. Bu olay eitli ynlerden su kalitesini bozar ve
halk saln tehdit eder.

Organik Maddeler
Organik veya biyolojik olarak ayrabilen atklar su yatana girer girmez bakterilerin
hcumuna urarlar. Organik maddelerin ayrmalar srasnda, sudaki hayat iin ok byk
neme sahip olan znm oksijen kullanlr ve ortamn znm oksijen
konsantrasyonu azalm olur. Ekonomik deeri olan su rnleri ve sudaki arzu edilen
mikrobiyolojik hayatn byk bir ksm oksijene ihtiya gsterir. Su yatana giren organik


7
maddelerin ok fazla olmas halinde mevcut znm oksijenin tamam kullanlarak
ortam anaerobik bir durum alabilir. Bu durumda sistemin ekolojik dengesi bozulur ve su
ortamndaki hayat byk lde etkilenir.
Organik maddelerin biyolojik ayrmalar:
Bitkilerin bymesi ve fotosentezin basit ifadesi,
2 2 2
O it) (Formaldeh HCOH
Maddesi Besin
I Gne
O H CO + +
eklindedir.


Fotosentez ve solunumun ematik gsterimi ise aadaki gibidir.


Fotosentezin daha karmak ifadesi ise u ekildedir.
2 1 16 110 263 106 2 4 3 2
O 138 P N O H C
S
F
Enerji Elementler z H 18 O H 122 HPO NO 16 CO 106 + + + + + + +
Su yataklarna giren organik kirleticilerin biyolojik olarak ayrmas birbirinden farkl
iki tipten biri ile meydana gelmektedir:
1- Oksijenli (aerobik) ayrma; burada sudaki znm oksijen kullanlr.


CO
2
ve su daima oksijenli ayrmann son rndr. kisi de kararl ve dk enerji
seviyesine sahiptir ve fotosentezde kullanlrlar. Ortamda kkrtl bileiklerin reaksiyona
girmeleri halinde en kararl son rn SO
4
iyonudur. Benzer ekilde fosforlu maddelerin
ayrmas sonucu PO
4
meydana gelir. Azotlu bileiklerin ayrmas dierlerine nazaran
biraz farkldr. Kararll gittike artan seri bileikler yaparak neticede NO
3
meydana gelir.

(Nitrat) NO (Nitrit) NO (Amonyum) NH Azot Organik
3 2 4



CO
2
+
Su
+
Gne Enerjisi
+
norganik Besin
Maddeleri (N,P vb.)
Fotosentez
(zmleme)
Karbonhidratlar
+
Mikroorganizmalar
+
Oksijen
Karbonhidratlar
+
Oksijen
Solunum
Oksitlenme
CO
2
+
Su
+
norganik Tuzlar
Organik Madde + Bakteri + O
2

CO
2
+ NH
3
+ H
2
O + Kararl Son rnler
Yeni Hcreler


8
Azot bu farkl zelliinden dolay baz hallerde kirlenme indikatr olarak kullanlr.

2- Oksijensiz (anaerobik) ayrma;



Byle bir reaksiyonla ortaya kan son rnlerin pek ou biyolojik olarak karaszdr.
Mesela CH
4
gaz fiziksel olarak kararl olmakla beraber biyolojik olarak ayrabilir.

Scaklk Kirlenmesi
Scaklk, bir katalizr, bir msekkin, bir hzlandrc, bir kstlayc, bir tahrik edici
veya bir ldrc olarak su ortamndaki biyolojik hayat etkileyen en nemli bir
parametredir. Su yataklarndaki scaklk, bata termik elektrik santralleri olmak zere
muhtelif sanayi tesislerinin soutma sularnn dearj ile ykselir. Scakln deimesi alc
su ortamnn ekolojisini byk lde etkiler. Her mikroorganizmann normal hayat
faaliyetlerini srdrebildii, gelime ve bymesini yapabildii bir scaklk aral vardr. Bu
alt ve st eiklerin almas veya ok ani scaklk deimeleri organizmalar iin ok tehlikeli
olur.
Scaklk, su ortamndaki doal srelerin en nemli dzenleyicisidir. Organizmalarn
fizyolojik faaliyetleri ve dier su zelliklerine kar tavrlar scakln deimesinden
etkilenir. Su ortamndaki kimyasal reaksiyon hzlar, enzimlerle ilgili faaliyetler, molekllerin
hareketi ve canl organlar ile fizyolojik sistemler arasnda bulunan membranlardaki
molekller hareketler scakln birer fonksiyonudur.
Kimyasal reaksiyon hzlar scaklkla deiir ve genel olarak scaklkla artar.
Gazlarn sudaki znebilirlii scaklkla deiir. znm oksijen konsantrasyonu
organik maddelerin ayrmasyla azalr; ayrma hz ise scakln ykselmesi ile artar ve
30 C de maksimum olur. Dier evre artlarnn uygun olmas halinde scakln
artmasyla bakterilerin oalma hzlar da artar.

Yalar
1- Serbest ya ve emlsiyonlar alglerin ve fitoplanktonlarn zerine svanarak onlar
tahrip ederler,
2- Yalarn bir tabaka halinde suyun yzeyini kaplamas su ortamna havadan oksijen
girmesini nler,
3- Yalarn bir ksm dorudan zehirleyici zellie sahiptir (fenoller gibi) ve
organizmalar zehirleyerek tahrip eder,
4- Yal sularda balklarn solungalar ve vcutlar yaa bulanarak soluk almalar
gleir ve neticede lme gidebilir.
5- Byle sularda yaayan balk ve midyeler lmeseler bile yan kokusunu ve tadn
adsorbe ettikleri iin etlerinin kalitesi bozulur ve uzun sre yenmeleri mmkn
olmaz.

CH
4
+H
2
S+NH
3
+CO
2
+H
2
+Kararl
Son rn
Yeni Hcreler
Alkol ve Asitler
+
Bakteriler
Organik Madde
+
Bakteri
Yeni Hcreler


9
Besi Maddeleri (Nutrientler)
Canllarn organizmalarn yenilemeleri ve metabolizma faaliyetlerini devam
ettirebilmeleri iin gerekli kimyasal maddelere besi maddesi (nutrient) ad verilir. Bu
maddeler, yeil bitkiler (algler) tarafndan evreden temin edilir ve besi zincirinden geerek
tekrar ortama braklr. Yzey sularndaki mikroskobik bitkiler iin gerekli olan besi
maddeleri:
1- Hcre tekili ve enerji temini iin gerekli olan canl yapsnn esasn tekil eden
biyojenik maddeler (fosfor, azot, karbon vb.)
2- Canl organizma ve faaliyetleri iin gerekli olan eser halindeki maddeler.
olmak zere iki grupta toplanabilir.
trofikasyon, gerek doal sreler ve gerekse insan faaliyetleri sonucu, su
yataklarndaki mikroorganizmalar yemlemeye yarayan besi maddelerinin artmas
manasnda kullanlmaktadr. Ancak doal srelerle meydana gelen beslenme son derece
yava cereyan ederken insan faaliyetleri sonucu ortaya kan yemleme bazen son derece
hzl olmaktadr. Mevcut bilgilere gre olduka hzl akan akarsularn dndaki su
yataklarnda zellikle gl ve halilerde trofikasyona neden olan iki temel besi maddesi
azot ve fosfor bileikleridir. Kullanlm sularn su yataklarna boaltlmas, alglerin
gelimesi iin esas besin olan bu maddelerin bol miktarda ortama verilmesi demektir.
Bunun sonucu su ortamndaki algler ve dier mikroorganizmalar arzu edilmeyecek
miktarda oalarak suyun kalitesini bozarlar. Suyun tad, kokusu ve rengi deiir. Su alma
yaplar, artma tesisleri ve sulama cihazlar tkanarak tam verimli alamazlar. Algler
lmeye balaynca, ayrma iin ortamdaki oksijen kullanlr. Dier organizma ve
kirleticilerle birlikte len alg hcrelerinin abuk ayrmas, koku ve H
2
s gaznn ortaya
kmasna neden olur. Byle bir su yata sahili yaama ortam bakmndan da uygun
deildir. Byel sahillerde yaayanlarda beyaz benekler halinde cilt hastalklarnn
grld de bilinmektedir.
Organizmalarn Kirlenme zerine Etkisi
Su evresindeki kirlenmenin ortamdaki organizmalar zerindeki etkisine karlk,
organizmalarn da kirlenme zerine etkileri vardr. Organik atklar zellikle besin maddesi
salayarak, baz organizmalarn kirlenmemi su evrelerine nazaran ok fazla artmasna
neden olur. Bu organik atklar organizmalar tarafndan paralanarak kararl bir duruma
getirilir.
KRLETC PARAMETRELERN ZELLKLER
Alc ortamda ve atksularda kirletici parametrelerin hassas bir ekilde tayin
edilmesi;
1- Atksuyun evreye etkilerinin tespiti,
2- Artmada uygulanacak yntemin seimi,
3- Artma tesisinin veriminin tayin edilmesi ve
4- Su kirlilii kontrol
in ok nemlidir.
Tm kirletici zelliklerini incelemek bu almann amac dnda olduu iin gerekli
kirletici parametrelerinin tanmlanmas ve numune alma ve muhafaza yntemleri hakknda
zet bilgi hazrlanmtr. Sz konusu kirletici parametrelerin tayini Standart Methods of the
Examination of Water and Wastewater (APHA, AWWA, WPCF) adl kitaptan temin
edilebilir.

Biyokimyasal Oksijen htiyac (BO)
Biyokimyasal Oksijen htiyac ayrabilen organik maddelerin aerobik artlar altnda
bakteriler tarafndan ayrp sabit hale gelmeleri srecinde bakteriler tarafndan kullanlan
oksijendir. Dier bir deyile, kullanlan oksijen miktar, kullanlan maddelerin miktar ile


10
orantl olduundan BO organik maddeler miktarnn tayini iin kullanlan dolayl bir yol
saylabilir. Aerobik ayrm gsteren biyokimyasal reaksiyon u ekilde yazlabilir.

Madde Sabit izma Mikroorgan Fazla Daha O H CO izma Mikroorgan O Madde Organik
2 2 2
+ + + + +

BO genellikle iki kademeye ayrlmaktadr. Birinci kademeli BO, karbon kkenli BO
olarak bilinir. Zamanla deiimi aadaki balant ile hesaplanabilir.
) ( L y
kt
= 10 1
0 1

Burada,
y
1
= t anna kadar grnen birinci kademeli BO deeri
L
0
= toplam karbon kkenli BO
k= ayrma katsays
t= zaman
olarak gsterilmitir.

Atklar alc ortamda 10-15 gnden fazla kald zaman ikinci kademeli BO
grlmeye balar. Azot kkenli BO olarak da bilinen bu kademede su iindeki NH
3
zel
bakterilerce NO
2
ve NO
3
e dntrlerek nemli derecede oksijen sarfna yol aarlar.
kinci dereceli BO srasnda yer alan reaksiyonlar u ekilde gsterilebilir.

+
+
+ + +
3 2 2
2 2 2 2
2
1
2 2 2 3
NO O NO
O H H NO O NH
r Nitrobakte
as Nitrosomon

kinci dereceli BOnin zamanla deiimi
) ( L y
t k
n
n

= 10 1
2

denklemi ile ifade edilebilir. Burada;
y
2
= t anna kadar grlen ikinci kademeli BO
L
n
= toplam azot kkenli BO
k
n
= ikinci kademeli ayrma katsays
t= zaman
olarak gsterilmitir.
Toplam biyokimyasal oksijen ihtiac ise
y=y
1
+y
2
olarak hesaplanabilir.
BO deeri yukardaki denklemlerden grld gibi zaman gre deimektedir.
Ancak bundan baka scaklk ve dier baz parametreler de BO deerini etkilemketdir. Bu
nedenle BO deerinin laboratuarda tayini standart artlar saylan ve 20 C scaklkta
yaplr.

Kimyasal Oksijen htiyac (KO)
Kimyasal oksijen ihtiyac organik maddelerin dolayl bir ekilde tayini iin kullanlan
bir yntemdir. Bu parametre ile organik maddeler, kimyasal stabilizasyonu iin gerekli
oksijen miktar cinsinden belirlenirler. Kimyasal stabilizasyon iin ykseltgen olarak
potasyum dikromat, katalist olarak ise civa slfat kullanlmaktadr. Okside olabilen organik
maddelerin miktar reaksiyona giren potasyum dikromata orantl olduu iin organik
madde miktar kolaylkla tayin edilebilir. Bu ilem srasnda aadaki reaksiyon meydana
gelir.
O H CO Cr
katalist
s
O Cr O H C
2 2
3 2
7 2 2 y x
+ + +
+

(organik madde) (civa slfat)


11

KOnin BOye nazaran en nemli stnl ksa bir srede tayin edilebilmesidir.
BO iin 5 gn gerekmesine karlk KO deneyi 3 saatte tamamlanabilir. Ancak KO
deneyinde biyolojik yollarla ayrabilen ve ayramayan maddelerin ayrt edilmesinin
olanakszl bu parametrenin en byk dezavantajdr.

Toplam Azot
nemli bir besi maddesi olan azotun konsantrasyonu flora ve faunann cins ve
miktarn nemli bir ekilde etkilemektedir. Sahillere artlmadan aktlan atksular daha
ziyade akntlarn az olduu blgelerde denizdeki azot miktarn artrmakta, bu ise denizin
prodktivitesini etkilemektedir. Bunun sonucunda denizin k geirgenlii azalmakta ve
estetik adan olumsuz etkileri olmaktadr. Hatta baz yerlerde trofik artlar dahi meydana
gelebilmektedir. Atksularn artlmadan aktld dearj noktalarnda genel olarak yosunlar
artmakta, midye yataklar meydana gelmektedir. Bylece bu alanlar yzmek amacyla
fazla kullanlamamaktadr.
Atksuda bulunan azot miktar biyolojik artmay etkileyen nemli bir parametredir.
Yokluu halinde artmay salayan bakterilerin remesi gereklemeyecei iin zel olarak
azot eklenmesi sz konusu olmaktadr.

Toplam Fosfor
nemli bir dier besi maddesi olan fosfor bileikleri de azot bileikleri gibi yukarda
bahsedilen etkilere sahiptir.
RNEK ALMA VE SAKLAMA YNTEMLER
Bir rnein analizinde deney sonularnn doruluu kadar rnein de doru
yntemlerle alnp saklanmas nemlidir. rnekler ok deiik maksatlar iin toplandnda
rnek toplama yntemleri de ok farkldr.
rnek hacmi btn deneylerin yaplabilmesi iin gereken miktarda olmaldr. Bu
hacmin rnein laboratuara kolay tanabilmesi iin mmkn olduu nispette az olmasna,
fakat rnein, rnek alnan ortamn tipik karakteristiklerini tamasna dikkat edilmelidir.
Ayn zamanda rnein alnmasndan deneylerin yaplmasna balanana kadar rnein
karakteristiinde deiik olmamasna zen gsterilmelidir.
Su ve atksu almalarndan genellikle rnek alma yntemi laboratuar
elemanlarnca tespit edilir. Yukarda da bahsedildii gibi rnek, rnek alnan ortamn tm
zelliklerini gereki bir biimde yanstmaldr. Fakat unu da unutmamak gerekir ki rnek
alnan ortam karakteristii zaman, alan, derinlik ve bazen ak hz ile deimektedir.
rnek laboratuarca tespit edilen yntemle alnmal ve bozulup kirlenmeden
laboratuara getirilmelidir. rnek alnacak ie rnek suyu ile 2-3 kez alkalanmaldr. Baz
ortamlarda rnek alnaca zaman rnein ortamn btn karakteristiklerini tayabilmesi
iin belirli aralklarla deiik noktalardan alnarak kompozit rnek hazrlanmas
gerekmektedir. rnek toplama yntemleri lokal artlara ve aranacak parametrelere bal
olarak ok deitiinden her ortama tatbik edilebilecek genel bir yntemin detayl olarak
verilmesi mmkn deildir. Bazen tek bir kompozit rnein analizini yapmaktansa, deiik
zamanlarda deiik noktalardan rneklerin analizini yapmak daha doru sonular
vermektedir.
rnek alnan yerin btn zellikleri saptanmal ve mmknse rnek alma noktalar
harita zerinde iyice belirlenmelidir. rnek alnan yerin aadaki zelliklerinin saptanarak
rnek iesinin zerine yaptrlacak etiketi yazlmas ve ayrca baka bir yere
kaydedilmesi gereklidir.
a) rnek alnan yerin ad,
b) rnek alnan yerin mevkii,
c) rnek alma noktas,


12
d) rnek alma tarihi ve saati,
e) Su scakl,
f) Dearj veya dier bir karm yerinden alnyorsa zellikleri,
g) Akm durumu,
h) Hava koullar,
i) rnek alma yeri civarndaki su kalitesinde etkili olabilecek endstriyel tesisler vs.,
j) rnei alan kii.

rnek Toplama Yntemleri
a) Anlk rnek
Belli bir yerden bir rnek alnd zaman rnek sadece o yerin o andaki
kompozisyonunu belirtir. Bununla beraber ortam byk bir su ktlesi ve zamanla deiken
olmayp, olduka uzun bir sre iin sabitse bu rnein daha uzun bir zaman iin daha
byk bir su ktlesini temsil ettii sylenebilir. Bu durumlarda ortamdan sadece bir tane
anlk rnek almak yeterlidir. Baz yzeysel sular ve atksu dearjlar bu tip ortama rnek
olarak gsterilebilir.
Ortamn sabit olmayp, zamanla deiken olduu durumlarda ise belirli aralklarla
anlk rnek alnr ve her bir rnek ayr ayr analiz edilir. Bu durumda ortamn ne kadar
deiken olduu da anlalabilir. rnek alma skl ortamn deikenliine gre 5
dakikadan birka saate kadar deiebilir.
Ortamn karakteristii zamanla deil de mekanla deiiklik gsteriyorsa, rnekleri
deiik noktalardan almak gerekmektedir.
Atksu amurlarndan, amur seddelerinden ve amurdan rnek alnrken dikkatli
olunmaldr. Belirli bir yntem nerilmemekle beraber alnan rnein tipik olmasna zen
gsterilmelidir.

b) Kompozit rnek
Kompozit rnek dediimiz zaman genellikle ayn noktadan deiik zamanlarda
alnan anlk rneklerin debilerine orantl olarak kartrlp hazrlanan rnekler
anlalmaktadr. Bu tip hazrlanan rnekte parametrelerin ortalama konsantrasyonu
kolayca izlenebilir ve bu ortalama konsantrasyon bir atksu artma tesisinin verimini
hesaplamakta kullanlr. Bu ekilde laboratuarlarda ok sayda rnek analizi yaplarak
toplam ve ortalama sonularn hesaplanmasna gerek kalmam olur.
rnein bekleme sresi iinde deimeye urayabilecek olan parametrelerin
tayininde kompozit rnekler kullanlmamal, bu parametreler rnek toplanr toplanmaz,
eer mmknse rnein alnd yerde tayin edilmelidir. znm gazlar, bakiye klor,
znebilen slfit, scaklk ve pH hemen tayini yaplmas gereken parametrelerden
birkadr. znm oksijen pH, scaklk gibi parametrelerin deimesi demir, mangan,
alkalinite veya sertlik gibi parametrelerin de deimesine neden olur. Ayn noktadan
deiik zamanlarda alnarak hazrlanan karmlarda sadece rnein bekletilmesiyle
deimeyen parametrelerin tayini yaplmaldr.
Toplanan rneklerin ak hzna orantl hacimlerinde hazrlanmas tercih edildii gibi
bazen de bu arttr. Kanalizasyon, k sular ve atksularn analizi iin 2-3 litrelik rnek
yeterlidir.
Srekli rnek almak iin otomatik rnek alma gerelerinin de mevcut olmasna
ramen rnek aada anlatlan ekilde saklanmadka kullanlmamaldr. rnek alacak
gere ve ieler hergn iyice temizlenmelidir.

c) Entegre rnekler
Bazen ayn anda veya birbirine ok yakn zamanlarda deiik noktalardan anlk
rnekler alnr ve bunlardan karmlar hazrlanr. Genilik ve derinlikle karakteristiinde
deiiklik gsteren nehirlerden bu tip rnek almak gereklidir. Burada ortalama


13
kompozisyonu bulmak iin birok noktalardan alnan rnekler ak hzlarna (debilerine)
orantl olarak kartrlarak kompozit rnek hazrlanr. Birok atksu birletirilerek tek bir
artma sistemine tutulacaksa yine bu tip rnek hazrlamak gerekmektedir. Bu tip hazrlanan
rnein analizinden ok faydal bilgiler elde etmek mmkndr.

rnein Saklanmas
Evsel atklar, endstriyel atklar ve tabii sular hibir deiiklie uramadan
saklamak, rnein ierii ne olursa olsun, onun iindeki btn maddelerin deiiklie
uratmadan saklamak mmkn deildir. rneklerde baz saklama teknikleri uygulanarak
rnein toplanmasndan sonra oluacak biyolojik ve kimyasal deiiklikler yavalatlabilir.
Bu bekleme srasnda rnekteki baz elementler dierlerinden daha fazla etkilenir,
deiiklie urarlar. Baz katyonlar cam eyann cidarnda adsorpsiyonlanarak
kaybolabilirler. Alminyum, kadmiyum, krom, bakr, demir, kurun, manganez, gm ve
inko bunlardan bazlardr. Bu nedenle metallerin analizi iin rnekler ayr bir temiz ieye
alnmal ve nitrik asitle pH 2.0nin altna drlerek metallerin cam kabn cidarlarna
yapmas ve kelmesi minimuma indirilmelidir.
rnein scakl ve pH ok abuk olduka nemli miktarda deiebilir, znm
gazlar (oksijen, karbondioksit) ise hemen hemen tamamen kaybolur. Scaklk, Ph ve
znm gazlar hemen sahada tayin edilmelidir. pH-alkalinite-karbondioksit dengesindeki
deime ile kalsiyum karbonat kelmekte, bunun sonucu olarak da kalsiyum ve toplam
sertlik deerleri dk kmaldr.
Demir ve manganez dk valansl durumlarnda kolayca znebilmekte, buna
karn yksek valansl durumlarnda ise olduka sabittirler. Bundan dolay bu katyonlar
kelirler ve znrler. Mikrobiyolojik faaliyetler ise rnein birok parametresinin
deimesine sebep olurlar. Bunlar nitrat-nitrit-amonyak miktarnn deimesi, fenol ve BO
miktarnn dmesi, slfatn slfite indirgenmesi gibi deiikliklerdir. Slfit, demir (II), iyot
ve siyanr oksidasyon sonucu kaybolur. Renk, koku ve bulanklk parametreleri bekleme
esnasnda deiiklie urarlar. Sodyum, boron, silisyumdioksit (SiO
2
), cam kaptan
etkilenirler. Krom (Cr
+6
) kromik iyonuna indirgenir.
rnekte oluan biyolojik deimeler ise elementlerin oksidasyon durumlarn
etkilerler. Herkese bilinen azot ve fosfat dngleri, rnek ierisindeki biyolojik
deimelerden dolay oluan bir durumdur.
rnein koruma ve saklama artlarn btn deimeleri nleyecek ekilde kesin
olarak belirlemek imkanszdr. Bu nlemler daha ziyade analistin tecrbesine
braklmaldr.

a) rnek topland andan analizin yaplmasna kadar geen zaman
rnek toplamasndan analizin yaplmasna balanana kadar geen zaman ne kadar
ksa olursa, analiz sonular o kadar fazla gvenilir olmaktadr. Baz parametrelerle fiziki
deerler iin analizin hemen yaplmas gereklidir.
rnek topland andan analizin yaplaca ana kadar rnein ne kadar zaman
bekletilebileceini kesin olarak sylemek imkanszdr. Bu rnein karakterine, tayin
edilecek parametrelere ve rnei saklama artlarna baldr. Mikroorganizmalarn
teekkl edip bymesi ile rnekte meydana gelen deiiklikler rnek karanlkta ve dk
scaklkta saklanarak nlenmektedir. Analiz sonular rapor edilirken rnein ne kadar
bekletildii ve eer koruyucu kullanld ise hangi koruyucunun kullanld rapora
yazlmaldr.

b) rnei koruma yntemleri
rneklerin korunmas olduka zordur, nk rnein ieriini korumak iin
kullanlan koruyucu maddeler ne olursa olsun baz deneyleri ters etkilemektedir. Bu
nedenle en ideali, rnein alnr alnmaz analizinin yaplmasdr. Analizin hemen


14
yaplmad durumlarda rnein bir sonraki gne kadar dk scaklkta (+4 C)
saklanmas beklide en iyi yntemdir. Ancak yaplacak deneye ters bir etkisi olmayacaksa
kimyasal koruyucu maddeler de kullanlr. Bu maddeler kullanlacaksa, koruyucu rnek
alnr alnmaz, direkt olarak rnek iesine konulmaldr ki toplanm olan rnein hepsi
toplanr toplanmaz muhafaza edilmeye balanm olsun. Ayn kimyasal madde btn
parametrelerin saklanmas, muhafaza edilmesi iin kullanlamaz; bu nedenle hangi
deneyler yaplacaksa o parametrenin muhafaza edilmesi iin gerekli olan kimyasal madde
kullanlmaldr. rnekteki askdaki maddeleri tam olarak muhafaza edecek herhangi bir
kimyasal madde veya yntem yoktur. Koruyucu olarak birok deneye ters etkisi
olduundan formaldehit kesinlikle kullanlmamaldr.
Saklama yntemleri olduka kstl olup, genellikle biyolojik faaliyeti, kimyasal
bileiklerin faaliyetini durdurmak, ve elementlerin buharlaamasn nlemek iin
kullanlmaktadr.
pH kontrol edebilmek ve kimyasal faaliyetleri durdurmak iin soukta muhafaza
etmek ve dondurmak gibi saklama yntemleri kullanlmaktadr. Saklama yntemleri detayl
olarak tabloda verilmektedir.




Tablo: Atksu rneklerinin Saklanmas


llecek
Parametre
Minimum
rnek
Hacmi
(ml)

Maksimum
Saklama
Sresi



Koruyucu


Saklama
Scakl

rnek
Toplama
Kabnn Cinsi



Dier Bilgiler
Azot
Amonyak
Azotu

500

Mmkn
olan en ksa
zamanda

0.8 ml
H
2
SO
4
/litre
rnek

4 C

Polietilen veya
cam

Analizden nce NaOH veya KOH ile
ntrletirilmesi
Nitrat 100 Mmkn
olan en ksa
zamanda
0.8 ml
H
2
SO
4
/litre
rnek
Donma
noktasnn
hemen stnde
Polietilen veya
cam
Analizden nce pH=7ye ayarlanmal
Nitrit 100 Mmkn
olan en ksa
zamanda
a) 40 mg
HgCl
2
/litre
rnek
b) -
4 C


-20 C
Polietilen veya
cam
Koruyucu olarak asit kesinlikle
kullanlmamal
BO 1000 24 saat (6
saati
gememesi
tercih edilir.)
- 4 C Polietilen veya
cam
rnek alma ieleri azna kadar
tamamen doldurulmal ve az skca
kapatlmal
Fosfor 100 rnek alnr
alnmaz
szlmeli
40 mg
HgCl
2
/litre
rnek
-10 C HNO
3
veya
scak seyreltik
HCl ile
ykanm cam
Cam eya, iinde slfat bulunan
deterjanla ykanmal.
znm fosfatlar szlerek hemen
ayrtrlr.
Kat Madde 100 - - - Polietilen veya
borosilikatl
cam
-
KO 100 Mmkn
olan en ksa
zamanda
H
2
SO
4
ile
pH2ye
ayarlanmal
- Polietilen veya
cam
rnek alma ieleri azna kadar
tamamen doldurularak az skca
kapatlmal
pH - Hemen - - Polietilen veya
borosilikat cam
-


16
YASAL VE TEKNK DZENLEMELER
Belediye snrlar dndaki yerleim yerleri iin kanalizasyon hizmetlerinin
yrtlmesinde uyulmas gereken baz yasal ve teknik dzenlemeler bulunmaktadr.
Burada belediye snrlar dndaki yerleim yerleri iin birok idari ve teknik
dzenlemelerden sz etmek yerine dorudan kanalizasyon ve atksu artma konusuna
yer veren dzenlemeler ele alnacaktr.

2872 Sayl evre Kanunu
11/8/1983 tarihli ve 18132 sayl Resmi Gazetede yaynlanarak yrrle giren
2872 sayl evre Kanunu son olarak 13/5/2006 tarih ve 26267 sayl Resmi Gazetede
yaynlanan 5491 sayl evre Kanununda Deiiklik Yaplmasna Dair Kanun ile
deiiklie uramtr.
Kanunun 9 uncu maddesinde evrenin korunmas amacyla; Alc su ortamlarna
atksu dearjlarna ilikin usl ve esaslar Bakanlka karlacak ynetmelikle belirlenir.
hkmne yer verilmitir. Ayrca 11 inci maddede Atksular toplayan kanalizasyon
sistemi ile atksularn artld ve artlm atksularn bertarafnn saland atksu
altyap sistemlerinin kurulmas, bakm, onarm, slah ve iletilmesinden; belediye ve
mcavir alan snrlar dnda iskna konu her trl kullanm alannda valiliin
denetiminde bu alanlar kullananlar sorumludur. hkm yer alr.

3202 Sayl Kye Ynelik Hizmetler Hakknda Kanunu
22/5/1985 tarih ve 18761 sayl Resmi Gazetede yaynlanan 3202 sayl Ky
Hizmetleri Genel Mdrl Tekilat ve Grevleri Hakknda Kanunun ad 5286 sayl
Kanun ile Kye Ynelik Hizmetler Hakknda Kanun olarak deitirilmi, Kanunda birok
deiiklik yaplarak Ky Hizmetleri Genel Mdrlnn faaliyetlerine son verilmitir.
3202 sayl Kye Ynelik Hizmetler Hakknda Kanununun 2-d maddesinde Ky
ve bal yerleim birimlerinin yol, su, elektrik, kanalizasyon tesislerinin inaat, bakm,
onarm, gelitirme ve iletme hizmetlerini dzenlemek zere gerekli tedbirleri almak,
bakm, onarm, iletme ve gelitirme hizmetlerine ait esaslar tespit etmek ve yrtmek
kye ynelik hizmetler arasnda saylmtr.
Kanunda yer alan Ek Madde 2 Bu Kanunda belirtilen hizmetler, stanbul ve
Kocaeli illeri dnda il zel idarelerince, stanbul ve Kocaeli illerinde ise il snrlar
dahilinde yaplmak zere bykehir belediyelerince yerine getirilir. demektedir.

5302 Sayl l zel daresi Kanunu
5302 sayl l zel daresi Kanunu 4/3/2005 tarihli ve 25745 sayl Resmi
Gazetede yaynlanarak yrrle girmitir. Kanun 13 Mart 1329 tarihli l zel daresi
Kanunu ile ek ve deiikliklerini yrrlkten kaldrmtr.
Kanunun 6-b maddesi belediye snrlar dnda kanalizasyon hizmetlerini il zel
idaresinin grev ve sorumluluklar arasnda saymtr. Bu hizmetleri yapmakla grevli ve
yetkili ilan etmitir.

Su Kirlilii Kontrol Ynetmelii
Su ortamlarnn kalite snflandrmalar ve kullanm amalarn, su kalitesinin
korunmasna ilikin planlama esaslar ve yasaklarn, atksularn boaltm ilkelerini ve
boaltm izni esaslarn, atksu altyap tesisleri ile ilgili esaslar ve su kirliliinin
nlenmesi amacyla yaplacak izleme ve denetleme usul ve esaslarn kapsayan Su
Kirlilii Kontrol Ynetmelii 31/12/2004 tarih ve 25687 sayl Resmi Gazetede
yaynlanmtr. Bu Ynetmelik ile daha nce yrrlkte olan 4/9/1988 tarihli ve 19919
sayl Resmi Gazetede yaymlanan Su Kirlilii Kontrol Ynetmelii yrrlkten
kaldrlmtr.


17
Ynetmeliin 4 nc maddesinde;
a) Su kirlilii kontrolu asndan her tr kirletici kaynan bir izin belgesine balanmas,
b) Evsel kaynakl atksular iin, konuta giren temiz su miktarnn atksuya eit olmas,
c) Kta ii yzeysel sularn, yeralt sularnn ve deniz sularnn eitli kullanm
amalarna gre snflandrlmasn salayacak su kalite kriterleri erevesinde su
kirliliinin en youn olduu blgelerin saptanmas, su kaynaklarnn en uygun
kullanmlarnn salanmas almalarn yapmak/yaptrmak ve alnacak tedbirlerin
nceliklerinin belirlenmesi,
d) Atksu miktarn ve atk sudaki atk konsantrasyonunu en aza indirerek kirlilii
kaynanda nleyecek teknoloji ile retim yaplmas,
e) Atk su artmnda teknik ve ekonomik adan uygun artma yntemlerinin seilmesi,
f) Benzer nitelikte atksu reten endstriler ve yerleimler iin ortak atksu artma tesisi
kurulmas,
g) trofik olduu belirlenen veya trofikasyon riski olan doal ve yapay gl, glet, koy,
krfez gibi hassas su alanlarna yaplacak dearjlarda azot ve/veya fosfor gideriminin
yaplmas,
h) Su rnleri istihsal alanlarnn korunmas iin gerekli tedbirlerin alnmas,
) Bu Ynetmelikte tanm yaplm olan zel evre koruma blgeleri iin standart
listelerinde ayrca alc ortam standard verilmemi olmakla beraber; Ynetmelikte
verilmi olan su ortamlar kalite snflandrma listelerinde her grup iin ayr ayr olmak
zere en yksek kaliteli sulara ait kalite parametrelerine uyulmas ve zel tedbirler
alnmas,
j) Atk sularn artlmadan alc ortama verilmesi yasak olup, artlm atk suyun
verilecei alc ortam iin belirlenmi kalite standartlarnn olumsuz ynde
etkilenmemesini esasa balar.

Ynetmelikte evsel nitelikli atksular iin dearj standartlar 32 nci maddede
dzenlenmitir. 32 nci maddede evsel nitelikli atksu kaynaklarndan dorudan ve/veya
kentsel artma tesislerinden artlm olarak kan sularn alc ortama dearjnda istenen
standart deerlerin Ynetmeliin ekinde yer alan Tablo 21de olduunu, nfusu
2000den az olan yerleim yerlerinin evsel nitelikli atksular iin, yerleim yerinin l
evre ve Orman Mdrlnce uygun grlecek artma ve/veya bertaraf yntemleri
uygulanacan belirtir.
Ynetmelik eklerinde yer alan Tablo 21deki dearj standarlar ise yledir:

TABLO 21: EVSEL NTELKL ATIK SULARIN ALICI ORTAMA DEARJ STANDARTLARI
(Deiik:RG-13/2/2008-26786)
Tablo 21.1: Sektr: Evsel Nitelikli Atksular*
(Snf 1: Kirlilik Yk Ham BO Olarak 5-120 Kg/Gn Arasnda, Nfus =84- 2000)

PARAMETRE

BRM
KOMPOZT
NUMUNE
2 SAATLK
KOMPOZT
NUMUNE
24
SAATLK
BYOKMYASAL OKSJEN
HTYACI (BO
5
)
(mg/L) 50 45
KMYASAL OKSJEN
HTYACI (KO)
(mg/L) 180 120
ASKIDA KATI MADDE
(AKM)
(mg/L) 70 45
pH - 6-9 6-9
* Kyler iin tabloda verilen dearj limitleri yada parametreler iin en az %60 artma verimi
uygulanacaktr




18
(Deiik:RG-13/2/2008-26786)
Tablo 21.2: Sektr: Evsel Nitelikli Atksular
(Snf 2: Kirlilik Yk Ham BO Olarak 120-600 Kg/Gn, Nfus = 2000-10000)

PARAMETRE

BRM
KOMPOZT
NUMUNE
2 SAATLK
KOMPOZT
NUMUNE
24 SAATLK
BYOKMYASAL OKSJEN
HTYACI (BO
5
)
(mg/L) 50 45
KMYASAL OKSJEN HTYACI
(KO)
(mg/L) 160 110
ASKIDA KATI MADDE (AKM) (mg/L) 60 30
pH - 6-9 6-9

Kentsel Atksu Artm Ynetmelii
Kentsel atksularn toplanmas, artlmas ve dearj ile belirli endstriyel
sektrlerden kaynaklanan atksu dearjnn olumsuz etkilerine kar evreyi korumak
amacyla 8/1/2006 tarih ve 26047 sayl Resmi Gazetede yaynlanmtr.
Ynetmelik, kanalizasyon sistemlerine boaltlan kentsel ve belirli endstriyel
atksularn toplanmas, artlmas ve dearj, atksu dearjnn izlenmesi, raporlanmas
ve denetlenmesi ile ilgili teknik ve idari esaslar kapsamaktadr.
Ynetmeliin 7 nci maddesi kanalizasyon sisteminin tasarmnn, inasnn ve
bakmnn kentsel atksu hacmi ve karakterizasyonunu dikkate alacak, topraa
olabilecek szntlar, infiltrasyonu nleyecek ve sel suyuna bal kirlenmeyi snrlayacak
ekilde ilave masraflar gerektirmeyen en iyi teknik bilgi ve birikimler ile yaplmasn
esasa balamaktadr.

Su Kirlilii Kontrol Ynetmelii Havzalarda zel Hkmler Belirleme
almalarna likin Usul ve Esaslar Teblii
Su Kirlilii Kontrol Ynetmeliinin 16 nc maddesi hkm erevesinde,
havzann fiziki ve teknik zelliklerinin bilimsel almalar ile deerlendirilmesi, koruma
alanlar ve koruma esaslarnn belirlenmesine ynelik yaplacak olan almay ve bu
almaya ilikin usul ve esaslar dzenleyen Tebli 30/6/2009 tarih ve 27274 sayl
Resmi Gazetede yaynlanmtr.

Su Kirlilii Kontrol Ynetmelii dari Usuller Teblii
Su Kirlilii Kontrol Ynetmeliinin ngrd sorumluluk, izin alma esaslar ile
ilgili idari usul ve uygulamalar dzenlemek amacyla 10/10/2009 tarih ve 27372 sayl
Resmi Gazetede yaynlanan Tebli alc ortama her trl kentsel, evsel ve/veya
endstriyel nitelikli atksularn dorudan dearj iin izin alma esaslarn kapsamaktadr.

Su Kirlilii Kontrol Ynetmelii Numune Alma ve Analiz Metodlar Teblii
Su ortamnda kalitenin belirlenmesine, evsel ve endstriyel atk sularn atk su
altyap tesislerine boaltmnda veya alc ortamlara dearjda atk sulardan ve/veya su
ortamlarndan srekli ya da aralkl olarak su numunelerinin alnmasna ve 31/12/2004
tarihli ve 25687 sayl Resm Gazetede yaymlanan Su Kirlilii Kontrol Ynetmelii ilgili
hkmleri gereince denetimi ngrlen kalite parametrelerinin lm/analiz
metodlarna ilikin usul ve esaslar belirlemek amacyla 10/10/2009 tarih ve 27372 sayl
Resmi Gazetede yaynlanan Tebli, numune alma ve saklama ilkelerini, numune
koruma tekniklerini, numune saklama metodlarn, atksu analizleri iin numune alma
esaslarn, yzeysel ve yer alt sular ile denizlerden numune alma ve gemilerin sebep
olduu kirliliin tespiti iin denizden ve gemilerden alnan numunelerin analiz esaslarn
kapsamaktadr.


19

Atksu Artma Tesisleri Teknik Usuller Teblii
Bu Tebli, yerleim birimlerinden kaynaklanan atksularn artlmas ile ilgili atksu
artma tesislerinin teknoloji seimi, tasarm kriterleri, artlm atksularn
dezenfeksiyonu, yeniden kullanm ve derin deniz dearj ile artma faaliyetleri
esnasnda ortaya kan amurun bertaraf iin kullanlacak temel teknik usul ve
uygulamalar dzenlemek amac ile hazrlanm, 20/03/2010 tarihli ve 27527 sayl
Resmi Gazetede yaynlanmtr.
Tebli, atksu artm iin uygulanabilir olduu genelde kabul edilmi metodlar,
atksu artma tesisi kapasitesinin belirlenmesi ve projelendirilmesine esas tekil edecek
bilgileri, atksu toplama sistemi bulunmayan yerleim yerlerinin atksu uzaklatrmada
uygulayaca teknik esaslar, atksu toplama sistemi bulunan yerleim yerlerinde ise
deiik nfus aralklarna gre uygulanabilecek teknik esaslar, dezenfeksiyon
yntemlerini, derin deniz dearj sistemlerini, artma amurlarnn ilenmesi ve bertaraf
ile artlm atksularn geri kazanm ve yeniden kullanm ile ilgili teknik esaslarn
iermektedir.

Kanalizasyon Projeleri Teknik Uygulama artnamesi
Mersin l zel daresi Kye Ynelik Hizmetler Daire Bakanl tarafndan
hazrlanan Kanalizasyon Projeleri Teknik Uygulama artnamesi 2007 ylnda
hazrlanm olup halen yrrlktedir. Hazrlanacak kanalizasyon projelerinde artname
esaslarna gre hareket etmek gerekmektedir.
SU KRLL KONTROL
Su kaynaklarnn korunmas ve kirlenmesinin kontrol edilmesinde evre
mhendisine ilk den i, toplumun ime ve kullanma suyu ihtiyacnn karlanmasdr.
Yakn zamana kadar su kolera, tifo ve dizanteri gibi salgn hastalklarn en byk
taycs olarak bilinirdi. Yerleim yerlerine artlm ve standartlara uygun yeteri kadar
ime ve kullanma suyunun temin edilmi olmas bu tip hastalklar sonucunda meydana
gelen lm saysn byk lde azaltmtr.
Toplumun su ihtiyacn temin etmek iin yaplacak almalar kaynak seimi ile
balar. Su kaynann seiminde gz nnde bulundurulmas gereken ana faktr:
1- Kalite
2- Miktar
3- Maliyet
Alternatif su kaynaklar bu faktrler dorultusunda deerlendirilerek en uygun
olan seilir. lkemizde ime ve kullanma suyu standard TS 266 ile belirlenmi
durumdadr. Sular-nsani Tketim Amal Sular baln tar. Ayrca Salk Bakanl
tarafndan 17.02.2005 tarih ve 25730 sayl Resmi Gazete'de yaynlanan nsani Tketim
Amal Sular Hakknda Ynetmelik insani tketim amal sularn teknik ve hijyenik
artlarda uygunluu ile sularn kalite standartlarnn salanmas, kaynak sular ve ime
sularnn ambalajlanmas, etiketlenmesi, sat, denetlenmesi ile ilgili usul ve esaslar
dzenlemeyi amalamaktadr.



20

Su Temini



Kullanlm Sularn Meydana Gelii
Atksu, binalarda ve sanayide kullanldktan sonra fiziksel, kimyasal ve biyolojik
zellikleri deiiklie uram, serbest akla hareket eden veya yalar sonucu
evreye (at, sokak, vs.) derek kirlenen evre ve insan salna zarar vermeden
kanalizasyon sistemine ulatrlmas gereken sudur. Kaynaklarna gre atksular evsel
ve endstriyel atksu olarak tanmlanr.
Kullanlm su miktar, genellikle yerleim alanna getirilmi su miktarnn %
70ine karlk gelmektedir. Ancak, deiik miktarda yeralt suyu ve yzeysel sular da
kanalizasyon sistemine karabildiinden bu miktar farkllk gsterebilir.

Kullanlm Sularn Uzaklatrlmas
Atksular zelliklerine ve meydana geli ekillerine gre kabaca iki ekilde
deerlendirilirler: Atksu karakteristikleri debi ve atksu zellikleri ile ilgilidir. Bu
karakteristikler, yerleim yerinde kullanlan su miktar ile endstriyel ve ticari faaliyetlere
sk skya baldr. Yal havalarda nemli miktarda drenaj ve sznt sular kanallara
girer. Bu durum atksuyun karakteristiklerini nemli derecede deitirir.
1- Evsel nitelikli atksular
2- Endstriyel nitelikli atksular
sale Hatt
Yzeysel
Su Kayna
Pompa
Kimyasal
Madde
Hzl Kartrc
Terfi Hatt
Floklasyon
krtme Havuzu
Kum Filtresi
Klorlama Depo
ebeke


21
Evsel atksularda insan dklar, sabun, kir, yiyecek atklar gibi saysz maddeler
vardr. Bunlardan bir ksm suda asl halde, dierleri ise suda znm veya koloidal
durumlarda bulunur.
Atksularn uzaklatrlmas iin
A- Kullanlm sular toplayan tesisler,
B- Artma tesisleri,
C- Kullanlm sular uzaklatran tesislerin inas ve iletilmesi
gerekir ve bu yaplar meydana getiren sisteme de KANALZASYON sistemi denir.
KANALZASYON TESSLER
Eer kullanlm sular toplayan tesisler; evsel atksular, endstriyel atklar ve
yamurlardan meydana gelen akm birlikte bir mecradan aktyorsa BRLEK sistem
mecralar denir. Eer evsel pis sular endstri artklarn ayr bir mecradan, yamur
sularn da ayr bir mecradan aktyorsa buna da AYRIK kanalizasyon sistemi denir.

Birleik Sistem
Yerleim yerlerinde yamur suyu atksuya nazaran ok fazladr. Evsel atksu 1
birim ise, yamur suyu 40-800 birim kadardr. Atksu mecralar aslnda kktr; fakat
saanak yamurlarndan sonra mecra fazla ykleneceinden, kanal enkesitleri ok ksa
bir srede byk aplara ular. Bu ise ekonomik olmad gibi, kurak havalarda ak
hznn dk olmasna sebep olur ve keltiler meydana gelir. Kuru hava ak atksu
ve yeralt suyundan oluur. Kark sistemlerde kanal enkesitini uygun bir deerde
tutabilmek iin dolu savaklar ina edilir.





Baca
Ana mecra
Esas mecra
Esas mecra
Baca kapa
Fosseptik veya
artma tesisi
C paras
Evlerden
Yan mecra
Ana mecra
Yan veya tali
mecra
C paras
Temizleme
kapa


22

ekil: Birleik Sistem

Birleik Sistemin Avantajlar ve Dezavantajlar:
Yollarda yalnz bir kanal hatt denir.
Evlerden yalnz bir balant hatt gelir.
iddetli yamur esnasnda caddelerdeki toz ve pislikler kanalizasyonla artma
tesisine gider. Ayrk sistemde ise bunlar nehirlere verilir.
Ayrk sistemde, evlerden gelen kanallar bazen bilerek bazen bilmeyerek yanl
kanala balanr, birleik sistemde byle bir problem yoktur.
letme ve bakm kolay ve gerekli kanal uzunluu ayrk sisteme gre daha azdr.
Birleik sistemlerde bakm ileri fazla zorluk karmaz. Yamurla birlikte
kanallarda ken atklar sk sk temizlenir.
Ayrk sistemde pis su kanalnn bakm daha zordur; suni olarak temizlenmesi
gerekir.
Dar sokaklarda trafii aksatmamak iin birleik sistemin denmesi daha
uygundur .
Birleik sistemlerde aleyhte en byk faktr dolu savaklardr. Dolu savaklar
vastasyla kanaldaki atklar akarsuya tanr.

Ayrk Sistem
Atksu kanal aada, yamur suyu kanal ise daha yukarda bulunur. Bunun
ekonomik ekli yamur suyunun yeryznden serbest olarak akmasdr. Bu durumda
kanala gerek duyulmaz. Sadece atksu iin kanal yaplr. Yamur suyu kanal ile atksu
kanal arasnda en az 30 cmlik bir mesafe olmas gerekir. Yamur sularnda minimum
ap 30 cm, atksu kanallarnda minimum ap 20 cmdir.



23

ekil: Ayrk Sistem

Ayrk Sistemin Avantajlar ve Dezavantajlar:
Artma tesisi her zaman ayn ekilde yklenir.
Bu sistemde dolu savak ve ihtiyat (dengeleme) havuzlar yoktur.
Pompa istasyonlarnn kapasitesi kk olur.
Nehirlere evsel atksular gelmez (Dolu savak olmad iin).
Endstriye ait soutma sular bu sistemle kanallara verilebilir.
Atksu kanalnn boyutu birleik sisteme nazaran daha kktr. Kk olduu
iin ak hz byk olur ve kelme az olur.
Ayrk sistemde yamur suyu kanallar iin eimler elverili olduundan enkesitler
kk olur ve genellikle kanallar ucuza mal olur ve hzlar yksek olduundan
kanal temizlii iin az su kullanlr.

Ksmen Ayrk Sistem
Ksmen ayrk sistemde iki kanal ann sular byk su yataklarnda birbiriyle
kartrlr. Bu sular alan kanal yataklarnda pislikler toplanr, yatan st ksmnda
olduka temiz sular dolu savaklar vastasyla hemen doal su yataklarna verilir. Bazen
ehrin tenha yerlerinde ya sularnn debilerinin artt yerlerde bu sular atksu
kanallarna da verilirler.

HDROLK HESAP
Atksu Miktar
Su sarfiyatlar ile kanallarda akan debiler arasnda dorudan bir iliki vardr.
nk kullanlan su neticede atksu haline gelmektedir. Genel olarak atksu miktar,
ehir ime suyu tesisleri iin elde edilen debi gidi grafiinden elde edilir. Su
sarfiyatnda saatlik, gnlk ve mevsimlik deimeler olur. Atksu sarfiyat ime ve
kullanma suyu ihtiyacnn %60 ile %130u arasnda deiir. Bununla beraber projelerde
genelde ikisi birbirine eit alnr.



24
ller Bankas tarafndan verilen kii bana gnlk su tketimi deerleri:
Gelecekteki nfusu; 3000'e kadar olan yerlerde gnde : 60 lt.
3000-5000 olan yerlerde gnde : 60-80 lt.
5000-10 000 olan yerlerde gnde : 70-80 lt.
10 000-30 000 olan yerlerde gnde : 80-100 lt.
30000-50000 olan yerlerde gnde : 100-120 lt.
50 000-100 000 olan yerlerde gnde: 120-170 lt. dir.
Ancak nfusu 100 000den byk olan yerlerde idare ile mutabakata varlarak bir deer
kabul edilecektir.

Nfus Hesab
Kanalizasyon tesisleri yirmi, otuz, hatta elli senelik srelere gre planlanr. Yani
bir yerleim yerinin bu andaki nfusuna. gre deil de otuz sene sonraki nfusa gre
hesap yaplr. Gelecek senelere bal olarak yaplan bu hesaplarn nfusla ilgili forml,

100 1
|
|
.
|

\
|
= a
e
y
N
N
P
Burada,
P : oalma katsays
N
y
: Kyn son nfus saym sonucu
N
e
: Kyn nceki yllarda yaplan nfus saym sonucu
a : ki nfus saymn arasndaki fark
Mstakbel Nfus:
n
y n
P
N N
+
+
|
.
|

\
|
+ =
35
35
100
1
n : Son nfus saymndan projenin hazrland tarihe kadar geen yl says.

Kanallara Gelen Kullanlm Su Debileri
a.3600
.N Max.Q
Q
gn
ev
=
Burada,
Q
ev
:

Evlerden gelen kullanlm su debisi (l/sn)
Max.Q
gn
: Nfus bana isabet eden maksimum kullanlm su miktar (l/NG)
N : Kullanlan suyun toplad nfus.
a : Kullanlm suyun kanala intikal sresini (saat) gstermektedir.

a nn deeri nfusa bal olarak aada verilmitir.
Nf us
a (saat)
> 500 000 16
100 000-500 000 14
20 000-100 000 12
5 000-20 000 10
< 5 000 8

Kanallarda Maksimum ve Minimum Hzlar
Kanallarda kat maddelerin kelmesine meydan vermeyen hza minimum hz
denir. 0.5-0.6 m/sn kabul edilebilir.
Kanallarda anmaya yol amayan en byk hza ise maksimum hz denir.
Kullanlm su kanallarnda 2,5-3 m/sn ve yamur suyu kanallar ile birleik sistem
kanallar iin 5 m/sn kabul edilebilir.


25

Anaerobik ortamda kkrt moleklleri H
2
Se indirgenir. Bunu Desulfovibriolar
salar. H
2
Sin aa kmas ile anerobik ortamda Thiobacillus faaliyeti ile H
2
SO
4
e
dntrlr.
Kanalizasyon borularnda H
2
SO
4
kalsiyum ile birleerek kanalizasyon borularnn
anmasna yol aar. H
2
SO
4
oluumunu engellemek iin ncelikle H
2
S oluumu
nlenmelidir. Bu da havalandrma ile salanr. nk Desulfovibrio bakterileri sadece
anaerobik ortamda faaliyet gsterirler.

Kanallarda Maksimum ve Minimum Eimler
Kanalda minimum ak hz meydana getiren eime minimum eim, maksimum
ak hz salayan kanal eimine maksimum eim denir.
Kanal eimleri 1/a eklinde ifade edilir. Minimum eim hzn 0.5-3 m/sn arasnda
ve atksu derinliinin 2 cmden az olmamas esasna gre tespit edilir. Bu artlar altnda
aadaki eimler alnabilir.

Minimum Eim Maksimum Eim stisnai Eim En Msait Eim
Ev Balantlar 15 1/100 1/15 1/7 1/50
20-30 1/300 1/15 1/7 1/50-1/150
35-60 1/500 1/25 1/15 1/100-1/200
65-100 1/1000 1/50 - 1/200-1/500
200-200 1/3000 1/75 - 1/300-1/750

Sokak Eimi, Minimum Kanal Eiminden Kkse (J
s
<J
k
)
J
s
: sokak eimi
J
k
: kanal eimi


Minimum derinlikten kazya balanarak minimum eim verilerek maksimum
derinlie kadar inilir. Buradan terfi yaplarak devam edilir.


26
Sokak Eimi, Minimum ve Maksimum Kanal Eimi Arasndaysa
(min J
k
< J
s
< max J
k
)



Sokak Eimi, Kanal Eiminden Bykse (J
s
>J
k
)



Doluluk Oranlar
Ayrk sistem kullanlm su kanallar ksmen dolu akta ((h/D)=%60 veya
(Q/Q
d
)=%67) gre boyutlandrlr.
Birleik sistem kanallar ile ayrk sistemdeki yamur suyu kanallar tam dolu aka
gre boyutlandrlr.

Kanallarn Minimum Boyutlar
Bina balantlar 15 cmden, ayrk sistem kullanlm su kanallar 20 cmden,
yamur suyu kanallar ile birleik sistem kanallar 30 cmden kk olmamaldr.

Minimum ve Maksimum Kanal Derinlikleri
Kanalizasyon ebekesi tesis maliyeti hendek derinlii ile artar bu bakmdan
mecralar zemin iinde gereinden derine denmemelidir. En dk hendek derinlii;
yrenin don derinlii, mevcut ime suyu ebekesi ve buradan geecek trafik ykne
gre tespit edilir. Bu nedenle yer alt tesisi bulunmayan yerlerde kanalizasyon ebekesi
zerinde 1-1.5 m toprak bulunmas yeterlidir. Bu derinliin tayininde, mevcut su
ebekesinden yandan ve yukardan en az 30 cm daha uzakta olacak ekilde borunun
denmesi gerektii unutulmamaldr.



27


Maksimum derinlikler ekonomik unsurlar gz nnde tutularak tespit edilir. 4.5-
6.0 m arasnda olabilir.
Mecralarn hendek genilikleri yaplacak imalatn zelliklerine gre deiir.
artnamelere gre hendek genilii:
ds 40 cm bz iin kaz genilii d+40 cm
d> 40 cm bz iin kaz genilii d+60 cmdir.

Muayene Bacas Aralklar
Bacalar, kanalizasyon ebekesinde: sokaklarn kavak yerlerinde, kanallarn yn,
eim ve ap deitirdii yerlere konulur, ayrca bzlerin aplarna bal olarak
belirlenmi artname mesafelerini at yerlerde de baca koymak gereklidir. Bu
mesafeler aadaki gibidir:
20-50 cm apl bzler iin baca aral 50 m
60-80 cm apl bzler iin baca aral 70 mdir.

Ters Sifonlar
Kanal gzergah zerinde tnel, alt geit ve benzeri engeller bulunmas halinde
ters sifonlar ina edilir. Ters sifonlarda su hznn 1.0 m/snnin zerinde olmas istenir.
Bu gibi noktalar devaml problem kard iin mecbur kalmadka ina edilmemelidir.

Boru ap Seimi
Atksu kanallarnn hesabnda gerek ak kesitli, gerekse kapal kesitli kanallarda
Q=V x A forml kullanlr.
Burada; Q akan suyun miktar (m
3
/sn)
V ortalama ak hz (m/sn)
A akn en kesit yzeyi (m
2
)
Kapal ve ak mecralarda srtnme kaybnn hesab iin birok ampirik formller
vardr. Bunlar arasnda en ok kullanlanlarndan biri
Chezy'nin hz formldr.
R.J C V = (m/sn) dir.
Kutter tarafndan
R
n
J
0.00155
23 1
n
1
J
0.00155
23
C
|
.
|

\
|
+ +
+ +
= (m
1/2
/s) verilmitir.


28
Bu forml genellikle ak kanallar iin kullanlr.
Bunun ksaltlm ekli ise
R m
R 100.
C
+
= (m
1/2
/s)
Buna kk Kutter Forml denir ve Kapal kanallarn hesabnda kullanlr
P
A
R = | | m
m
m
2
=
|
|
.
|

\
|
Hidrolik yarap.
Burada; A, kesitin slak alan,
P, kesitin slak evresidir.
Kesitin slak alan denince iinde devaml surette akm meydana gelen en kesit
alan anlalr.
Formllerde,
L
h
J = Su yznn hidrolik eimidir (boyutsuz)
L= Kanaln iki ucu arasndaki uzunluk (m)
h= ki utaki kanal tabannn veya su yzeyinin seviye fark (m)
n= Przllk katsays (boyutsuz), beton borular iin 0.015
m= Kanaln i yznn przllk derecesine bal bir deeri gsterir. Beton
kanallar iin m=0.35 alnr.
Buna gre Chezy forml,
R.J
R m
R 100.
V
+
= olur.
Bu formlden baka C katsays iin Manning forml vardr.
6
1
R
n
1
C =
Chezy formlne uygularsak
R.J R
n
1
V
6
1
= , bylece
2
1
3
2
J R
n
1
V = durumunu alr ki bu forml atksu kanallar
hesabna ok elverilidir. Fakat bu formlle daha ok ak kesitler hesaplanr.
Kutter formlnde pratik olarak dolu akan (D) apl daire kesitli pis su
kanallarnda R=D/4 olur ve (C) nin alaca deerler
D= 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.8 1.0 1.6 m iin
C= 39 44 47 50 52 54 56 59 64 olur.
Hali hazrda Trkiye'de ller Bankas tarafndan ngrlen Kutter Forml
kullanlmaktadr.
Yukardaki formller yardmyla belirli olan bir eimde daire kesitli kanalizasyon
borusunun tam dolu olarak tayabilecei maksimum debi ve hz deerleri tespit
edilebilir. Buradan hareketle de eer tanacak atksu debisi ve eimin belli olduu
yerlerde doluluk oran salayacak boru ap seilir ve hesap tablosunda dorulamas
yaplabilir.
Plastik esasl kanalizasyon borular iin ap seiminde retici firmalarin internet
sitelerinde yer alan programlar kullanmak da pratik bir yoldur. rnein
http://hesaplama.firat.com adresinde hesaplamalar yapabilirsiniz.

PE Borularn Kanalizasyon Sistemlerinde Kullanlan Przllk Katsaylar:

Manning katsays (n): 0,009
Kutter katsays (m): 0,11




29
KanalizasyoninBetonveDoluAkanDaireselKesitlerdeHzveDebi
KutterFormlndemdeeri, m= 0,35 200mmiin, C= 38,983
ap Eim Hz Debi

ap Eim Hz Debi
mm Oran(1/a) EitDeer m/sn lt/sn mm Oran(1/a) EitDeer m/sn lt/sn
200 1/7 0,14286 3,295 104 200 1/74 0,01351 1,013 32
200 1/8 0,12500 3,082 97 200 1/75 0,01333 1,007 32
200 1/9 0,11111 2,906 91 200 1/76 0,01316 1,000 31
200 1/10 0,10000 2,757 87 200 1/77 0,01299 0,993 31
200 1/11 0,09091 2,628 83 200 1/78 0,01282 0,987 31
200 1/12 0,08333 2,516 79 200 1/79 0,01266 0,981 31
200 1/13 0,07692 2,418 76 200 1/80 0,01250 0,975 31
200 1/14 0,07143 2,330 73 200 1/81 0,01235 0,969 30
200 1/15 0,06667 2,251 71 200 1/82 0,01220 0,963 30
200 1/16 0,06250 2,179 68 200 1/83 0,01205 0,957 30
200 1/17 0,05882 2,114 66 200 1/84 0,01190 0,951 30
200 1/18 0,05556 2,055 65 200 1/85 0,01176 0,945 30
200 1/19 0,05263 2,000 63 200 1/86 0,01163 0,940 30
200 1/20 0,05000 1,949 61 200 1/87 0,01149 0,935 29
200 1/21 0,04762 1,902 60 200 1/88 0,01136 0,929 29
200 1/22 0,04545 1,858 58 200 1/89 0,01124 0,924 29
200 1/23 0,04348 1,818 57 200 1/90 0,01111 0,919 29
200 1/24 0,04167 1,779 56 200 1/91 0,01099 0,914 29
200 1/25 0,04000 1,743 55 200 1/92 0,01087 0,909 29
200 1/26 0,03846 1,710 54 200 1/93 0,01075 0,904 28
200 1/27 0,03704 1,678 53 200 1/94 0,01064 0,899 28
200 1/28 0,03571 1,647 52 200 1/95 0,01053 0,894 28
200 1/29 0,03448 1,619 51 200 1/96 0,01042 0,890 28
200 1/30 0,03333 1,591 50 200 1/97 0,01031 0,885 28
200 1/31 0,03226 1,566 49 200 1/98 0,01020 0,881 28
200 1/32 0,03125 1,541 48 200 1/99 0,01010 0,876 28
200 1/33 0,03030 1,517 48 200 1/100 0,01000 0,872 27
200 1/34 0,02941 1,495 47 200 1/105 0,00952 0,851 27
200 1/35 0,02857 1,473 46 200 1/110 0,00909 0,831 26
200 1/36 0,02778 1,453 46 200 1/115 0,00870 0,813 26
200 1/37 0,02703 1,433 45 200 1/120 0,00833 0,796 25
200 1/38 0,02632 1,414 44 200 1/125 0,00800 0,780 25
200 1/39 0,02564 1,396 44 200 1/130 0,00769 0,765 24
200 1/40 0,02500 1,378 43 200 1/135 0,00741 0,750 24
200 1/41 0,02439 1,361 43 200 1/140 0,00714 0,737 23
200 1/42 0,02381 1,345 42 200 1/145 0,00690 0,724 23
200 1/43 0,02326 1,329 42 200 1/150 0,00667 0,712 22
200 1/44 0,02273 1,314 41 200 1/155 0,00645 0,700 22
200 1/45 0,02222 1,299 41 200 1/160 0,00625 0,689 22
200 1/46 0,02174 1,285 40 200 1/165 0,00606 0,679 21
200 1/47 0,02128 1,271 40 200 1/170 0,00588 0,669 21
200 1/48 0,02083 1,258 40 200 1/175 0,00571 0,659 21
200 1/49 0,02041 1,245 39 200 1/180 0,00556 0,650 20
200 1/50 0,02000 1,233 39 200 1/185 0,00541 0,641 20
200 1/51 0,01961 1,221 38 200 1/190 0,00526 0,632 20
200 1/52 0,01923 1,209 38 200 1/195 0,00513 0,624 20
200 1/53 0,01887 1,197 38 200 1/200 0,00500 0,616 19
200 1/54 0,01852 1,186 37 200 1/205 0,00488 0,609 19
200 1/55 0,01818 1,175 37 200 1/210 0,00476 0,602 19
200 1/56 0,01786 1,165 37 200 1/215 0,00465 0,594 19
200 1/57 0,01754 1,155 36 200 1/220 0,00455 0,588 18
200 1/58 0,01724 1,145 36 200 1/225 0,00444 0,581 18
200 1/59 0,01695 1,135 36 200 1/230 0,00435 0,575 18
200 1/60 0,01667 1,125 35 200 1/235 0,00426 0,569 18
200 1/61 0,01639 1,116 35 200 1/240 0,00417 0,563 18
200 1/62 0,01613 1,107 35 200 1/245 0,00408 0,557 18
200 1/63 0,01587 1,098 35 200 1/250 0,00400 0,551 17
200 1/64 0,01563 1,090 34 200 1/255 0,00392 0,546 17
200 1/65 0,01538 1,081 34 200 1/260 0,00385 0,541 17
200 1/66 0,01515 1,073 34 200 1/265 0,00377 0,535 17
200 1/67 0,01493 1,065 33 200 1/270 0,00370 0,530 17
200 1/68 0,01471 1,057 33 200 1/275 0,00364 0,526 17
200 1/69 0,01449 1,049 33 200 1/280 0,00357 0,521 16
200 1/70 0,01429 1,042 33 200 1/285 0,00351 0,516 16
200 1/71 0,01408 1,035 33 200 1/290 0,00345 0,512 16
200 1/72 0,01389 1,027 32 200 1/295 0,00339 0,508 16
200 1/73 0,01370 1,020 32 200 1/300 0,00333 0,503 16



30
KanalizasyoninBetonveDoluAkanDaireselKesitlerdeHzveDebi
KutterFormlndemdeeri, m= 0,35 300mmiin, C= 43,898
ap Eim Hz Debi

ap Eim Hz Debi
mm Oran(1/a) EitDeer m/sn lt/sn mm Oran(1/a) EitDeer m/sn lt/sn
300 1/7 0,14286 4,544 321 300 1/74 0,01351 1,398 99
300 1/8 0,12500 4,250 301 300 1/75 0,01333 1,388 98
300 1/9 0,11111 4,007 283 300 1/76 0,01316 1,379 98
300 1/10 0,10000 3,802 269 300 1/77 0,01299 1,370 97
300 1/11 0,09091 3,625 256 300 1/78 0,01282 1,361 96
300 1/12 0,08333 3,470 245 300 1/79 0,01266 1,353 96
300 1/13 0,07692 3,334 236 300 1/80 0,01250 1,344 95
300 1/14 0,07143 3,213 227 300 1/81 0,01235 1,336 94
300 1/15 0,06667 3,104 220 300 1/82 0,01220 1,328 94
300 1/16 0,06250 3,005 213 300 1/83 0,01205 1,320 93
300 1/17 0,05882 2,916 206 300 1/84 0,01190 1,312 93
300 1/18 0,05556 2,834 200 300 1/85 0,01176 1,304 92
300 1/19 0,05263 2,758 195 300 1/86 0,01163 1,296 92
300 1/20 0,05000 2,688 190 300 1/87 0,01149 1,289 91
300 1/21 0,04762 2,623 186 300 1/88 0,01136 1,282 91
300 1/22 0,04545 2,563 181 300 1/89 0,01124 1,274 90
300 1/23 0,04348 2,507 177 300 1/90 0,01111 1,267 90
300 1/24 0,04167 2,454 174 300 1/91 0,01099 1,260 89
300 1/25 0,04000 2,404 170 300 1/92 0,01087 1,253 89
300 1/26 0,03846 2,358 167 300 1/93 0,01075 1,247 88
300 1/27 0,03704 2,314 164 300 1/94 0,01064 1,240 88
300 1/28 0,03571 2,272 161 300 1/95 0,01053 1,233 87
300 1/29 0,03448 2,232 158 300 1/96 0,01042 1,227 87
300 1/30 0,03333 2,195 155 300 1/97 0,01031 1,221 86
300 1/31 0,03226 2,159 153 300 1/98 0,01020 1,214 86
300 1/32 0,03125 2,125 150 300 1/99 0,01010 1,208 85
300 1/33 0,03030 2,093 148 300 1/100 0,01000 1,202 85
300 1/34 0,02941 2,062 146 300 1/105 0,00952 1,173 83
300 1/35 0,02857 2,032 144 300 1/110 0,00909 1,146 81
300 1/36 0,02778 2,004 142 300 1/115 0,00870 1,121 79
300 1/37 0,02703 1,976 140 300 1/120 0,00833 1,097 78
300 1/38 0,02632 1,950 138 300 1/125 0,00800 1,075 76
300 1/39 0,02564 1,925 136 300 1/130 0,00769 1,054 75
300 1/40 0,02500 1,901 134 300 1/135 0,00741 1,035 73
300 1/41 0,02439 1,878 133 300 1/140 0,00714 1,016 72
300 1/42 0,02381 1,855 131 300 1/145 0,00690 0,998 71
300 1/43 0,02326 1,833 130 300 1/150 0,00667 0,982 69
300 1/44 0,02273 1,812 128 300 1/155 0,00645 0,966 68
300 1/45 0,02222 1,792 127 300 1/160 0,00625 0,950 67
300 1/46 0,02174 1,773 125 300 1/165 0,00606 0,936 66
300 1/47 0,02128 1,754 124 300 1/170 0,00588 0,922 65
300 1/48 0,02083 1,735 123 300 1/175 0,00571 0,909 64
300 1/49 0,02041 1,717 121 300 1/180 0,00556 0,896 63
300 1/50 0,02000 1,700 120 300 1/185 0,00541 0,884 63
300 1/51 0,01961 1,683 119 300 1/190 0,00526 0,872 62
300 1/52 0,01923 1,667 118 300 1/195 0,00513 0,861 61
300 1/53 0,01887 1,651 117 300 1/200 0,00500 0,850 60
300 1/54 0,01852 1,636 116 300 1/205 0,00488 0,840 59
300 1/55 0,01818 1,621 115 300 1/210 0,00476 0,830 59
300 1/56 0,01786 1,607 114 300 1/215 0,00465 0,820 58
300 1/57 0,01754 1,592 113 300 1/220 0,00455 0,811 57
300 1/58 0,01724 1,579 112 300 1/225 0,00444 0,801 57
300 1/59 0,01695 1,565 111 300 1/230 0,00435 0,793 56
300 1/60 0,01667 1,552 110 300 1/235 0,00426 0,784 55
300 1/61 0,01639 1,539 109 300 1/240 0,00417 0,776 55
300 1/62 0,01613 1,527 108 300 1/245 0,00408 0,768 54
300 1/63 0,01587 1,515 107 300 1/250 0,00400 0,760 54
300 1/64 0,01563 1,503 106 300 1/255 0,00392 0,753 53
300 1/65 0,01538 1,491 105 300 1/260 0,00385 0,746 53
300 1/66 0,01515 1,480 105 300 1/265 0,00377 0,739 52
300 1/67 0,01493 1,469 104 300 1/270 0,00370 0,732 52
300 1/68 0,01471 1,458 103 300 1/275 0,00364 0,725 51
300 1/69 0,01449 1,447 102 300 1/280 0,00357 0,718 51
300 1/70 0,01429 1,437 102 300 1/285 0,00351 0,712 50
300 1/71 0,01408 1,427 101 300 1/290 0,00345 0,706 50
300 1/72 0,01389 1,417 100 300 1/295 0,00339 0,700 49
300 1/73 0,01370 1,407 99 300 1/300 0,00333 0,694 49



31
KanalizasyoninBetonveDoluAkanDaireselKesitlerdeHzveDebi
KutterFormlndemdeeri, m= 0,35 400mmiin, C= 47,465
ap Eim Hz Debi

ap Eim Hz Debi
mm Oran(1/a) EitDeer m/sn lt/sn mm Oran(1/a) EitDeer m/sn lt/sn
400 1/7 0,14286 5,673 713 400 1/74 0,01351 1,745 219
400 1/8 0,12500 5,307 667 400 1/75 0,01333 1,733 218
400 1/9 0,11111 5,003 629 400 1/76 0,01316 1,722 216
400 1/10 0,10000 4,747 597 400 1/77 0,01299 1,711 215
400 1/11 0,09091 4,526 569 400 1/78 0,01282 1,700 214
400 1/12 0,08333 4,333 545 400 1/79 0,01266 1,689 212
400 1/13 0,07692 4,163 523 400 1/80 0,01250 1,678 211
400 1/14 0,07143 4,012 504 400 1/81 0,01235 1,668 210
400 1/15 0,06667 3,876 487 400 1/82 0,01220 1,658 208
400 1/16 0,06250 3,752 472 400 1/83 0,01205 1,648 207
400 1/17 0,05882 3,640 458 400 1/84 0,01190 1,638 206
400 1/18 0,05556 3,538 445 400 1/85 0,01176 1,628 205
400 1/19 0,05263 3,443 433 400 1/86 0,01163 1,619 203
400 1/20 0,05000 3,356 422 400 1/87 0,01149 1,609 202
400 1/21 0,04762 3,275 412 400 1/88 0,01136 1,600 201
400 1/22 0,04545 3,200 402 400 1/89 0,01124 1,591 200
400 1/23 0,04348 3,130 393 400 1/90 0,01111 1,582 199
400 1/24 0,04167 3,064 385 400 1/91 0,01099 1,573 198
400 1/25 0,04000 3,002 377 400 1/92 0,01087 1,565 197
400 1/26 0,03846 2,944 370 400 1/93 0,01075 1,556 196
400 1/27 0,03704 2,889 363 400 1/94 0,01064 1,548 195
400 1/28 0,03571 2,837 357 400 1/95 0,01053 1,540 194
400 1/29 0,03448 2,787 350 400 1/96 0,01042 1,532 193
400 1/30 0,03333 2,740 345 400 1/97 0,01031 1,524 192
400 1/31 0,03226 2,696 339 400 1/98 0,01020 1,516 191
400 1/32 0,03125 2,653 334 400 1/99 0,01010 1,509 190
400 1/33 0,03030 2,613 328 400 1/100 0,01000 1,501 189
400 1/34 0,02941 2,574 324 400 1/105 0,00952 1,465 184
400 1/35 0,02857 2,537 319 400 1/110 0,00909 1,431 180
400 1/36 0,02778 2,502 314 400 1/115 0,00870 1,400 176
400 1/37 0,02703 2,468 310 400 1/120 0,00833 1,370 172
400 1/38 0,02632 2,435 306 400 1/125 0,00800 1,343 169
400 1/39 0,02564 2,403 302 400 1/130 0,00769 1,316 165
400 1/40 0,02500 2,373 298 400 1/135 0,00741 1,292 162
400 1/41 0,02439 2,344 295 400 1/140 0,00714 1,269 159
400 1/42 0,02381 2,316 291 400 1/145 0,00690 1,246 157
400 1/43 0,02326 2,289 288 400 1/150 0,00667 1,226 154
400 1/44 0,02273 2,263 284 400 1/155 0,00645 1,206 152
400 1/45 0,02222 2,238 281 400 1/160 0,00625 1,187 149
400 1/46 0,02174 2,213 278 400 1/165 0,00606 1,169 147
400 1/47 0,02128 2,189 275 400 1/170 0,00588 1,151 145
400 1/48 0,02083 2,166 272 400 1/175 0,00571 1,135 143
400 1/49 0,02041 2,144 270 400 1/180 0,00556 1,119 141
400 1/50 0,02000 2,123 267 400 1/185 0,00541 1,104 139
400 1/51 0,01961 2,102 264 400 1/190 0,00526 1,089 137
400 1/52 0,01923 2,081 262 400 1/195 0,00513 1,075 135
400 1/53 0,01887 2,062 259 400 1/200 0,00500 1,061 133
400 1/54 0,01852 2,043 257 400 1/205 0,00488 1,048 132
400 1/55 0,01818 2,024 254 400 1/210 0,00476 1,036 130
400 1/56 0,01786 2,006 252 400 1/215 0,00465 1,024 129
400 1/57 0,01754 1,988 250 400 1/220 0,00455 1,012 127
400 1/58 0,01724 1,971 248 400 1/225 0,00444 1,001 126
400 1/59 0,01695 1,954 246 400 1/230 0,00435 0,990 124
400 1/60 0,01667 1,938 244 400 1/235 0,00426 0,979 123
400 1/61 0,01639 1,922 242 400 1/240 0,00417 0,969 122
400 1/62 0,01613 1,906 240 400 1/245 0,00408 0,959 121
400 1/63 0,01587 1,891 238 400 1/250 0,00400 0,949 119
400 1/64 0,01563 1,876 236 400 1/255 0,00392 0,940 118
400 1/65 0,01538 1,862 234 400 1/260 0,00385 0,931 117
400 1/66 0,01515 1,848 232 400 1/265 0,00377 0,922 116
400 1/67 0,01493 1,834 231 400 1/270 0,00370 0,913 115
400 1/68 0,01471 1,820 229 400 1/275 0,00364 0,905 114
400 1/69 0,01449 1,807 227 400 1/280 0,00357 0,897 113
400 1/70 0,01429 1,794 226 400 1/285 0,00351 0,889 112
400 1/71 0,01408 1,781 224 400 1/290 0,00345 0,881 111
400 1/72 0,01389 1,769 222 400 1/295 0,00339 0,874 110
400 1/73 0,01370 1,757 221 400 1/300 0,00333 0,867 109



32



Dai r e k esi t l i mec r al ar i i n debi dol ul uk or anl ar na gr e der i nl i k dol ul uk or anl ar (h/D) ve hz or anl ar (V/Vd)
Q/Qd % h/D V/Vd Q/Qd % h/D V/Vd Q/Qd % h/D V/Vd Q/Qd % h/D V/Vd
0,000 0,00 0,00 0,048 14,60 0,53 0,096 20,60 0,65 0,540 52,50 1,02
0,001 2,50 0,15 0,049 14,80 0,53 0,097 20,70 0,65 0,550 53,10 1,02
0,002 3,20 0,21 0,050 14,90 0,54 0,098 20,80 0,65 0,560 53,70 1,02
0,003 3,80 0,24 0,051 15,10 0,54 0,099 21,00 0,65 0,570 54,30 1,03
0,004 4,40 0,26 0,052 15,20 0,54 0,100 21,10 0,65 0,580 55,00 1,03
0,005 4,90 0,28 0,053 15,30 0,55 0,110 22,10 0,67 0,590 55,60 1,03
0,006 5,30 0,29 0,054 15,50 0,55 0,120 23,10 0,69 0,600 56,20 1,04
0,007 5,70 0,30 0,055 15,60 0,55 0,130 24,10 0,70 0,610 56,80 1,04
0,008 6,10 0,32 0,056 15,80 0,55 0,140 25,00 0,72 0,620 57,50 1,04
0,009 6,50 0,33 0,057 15,90 0,56 0,150 25,90 0,73 0,630 58,10 1,05
0,010 6,80 0,34 0,058 16,00 0,56 0,160 26,80 0,74 0,640 58,70 1,05
0,011 7,10 0,35 0,059 16,20 0,56 0,170 27,60 0,76 0,650 59,40 1,05
0,012 7,40 0,36 0,060 16,30 0,57 0,180 28,50 0,77 0,660 60,00 1,05
0,013 7,70 0,36 0,061 16,40 0,57 0,190 29,30 0,78 0,670 60,70 1,06
0,014 8,00 0,37 0,062 16,60 0,57 0,200 30,10 0,79 0,680 61,30 1,06
0,015 8,50 0,38 0,063 16,70 0,57 0,210 30,90 0,80 0,690 62,00 1,06
0,016 8,60 0,39 0,064 16,80 0,58 0,220 31,60 0,81 0,700 62,60 1,06
0,017 8,80 0,39 0,065 17,00 0,58 0,230 32,40 0,82 0,710 63,60 1,06
0,018 9,10 0,40 0,066 17,10 0,58 0,240 33,10 0,83 0,720 64,00 1,07
0,019 9,30 0,41 0,067 17,30 0,58 0,250 33,90 0,84 0,730 64,60 1,07
0,020 9,50 0,41 0,068 17,40 0,59 0,260 34,60 0,85 0,740 65,50 1,07
0,021 9,80 0,42 0,069 17,50 0,59 0,270 35,30 0,86 0,750 66,00 1,07
0,022 10,00 0,42 0,070 17,60 0,59 0,280 36,00 0,86 0,760 66,70 1,07
0,023 10,80 0,43 0,071 17,70 0,59 0,290 36,70 0,87 0,770 67,50 1,07
0,024 10,40 0,43 0,072 17,90 0,59 0,300 37,40 0,88 0,780 68,70 1,07
0,025 10,60 0,44 0,073 18,00 0,60 0,310 38,10 0,89 0,790 68,80 1,07
0,026 10,80 0,45 0,074 18,10 0,60 0,320 38,70 0,89 0,800 69,70 1,07
0,027 11,00 0,45 0,075 18,20 0,60 0,330 39,40 0,90 0,810 70,50 1,08
0,028 11,80 0,45 0,076 18,30 0,60 0,340 40,10 0,91 0,820 71,50 1,08
0,029 11,40 0,46 0,077 18,50 0,61 0,350 40,70 0,92 0,830 72,10 1,08
0,030 11,60 0,46 0,078 18,60 0,61 0,360 41,40 0,92 0,840 72,90 1,07
0,031 11,80 0,47 0,079 18,70 0,61 0,370 42,00 0,93 0,850 73,80 1,07
0,032 12,00 0,47 0,080 18,80 0,61 0,380 42,60 0,93 0,860 74,70 1,07
0,033 12,20 0,48 0,081 18,90 0,62 0,390 43,30 0,94 0,870 75,60 1,07
0,034 12,30 0,48 0,082 19,10 0,62 0,400 43,90 0,95 0,880 76,60 1,07
0,035 12,50 0,48 0,083 19,20 0,62 0,410 44,50 0,95 0,890 77,50 1,07
0,036 12,70 0,49 0,084 19,30 0,62 0,420 45,10 0,96 0,900 78,60 1,07
0,037 12,90 0,49 0,085 19,40 0,62 0,430 45,80 0,96 0,910 79,70 1,07
0,038 13,00 0,50 0,086 19,50 0,63 0,440 46,40 0,97 0,920 80,80 1,06
0,039 13,20 0,50 0,087 19,60 0,63 0,450 47,00 0,97 0,930 82,10 1,06
0,040 13,40 0,50 0,088 19,70 0,63 0,460 47,60 0,98 0,940 83,40 1,05
0,041 13,50 0,51 0,089 19,90 0,63 0,470 48,20 0,99 0,950 84,90 1,05
0,042 13,70 0,51 0,090 20,00 0,64 0,480 48,80 0,99 0,960 86,50 1,04
0,043 13,80 0,51 0,091 20,10 0,64 0,490 49,40 1,00 0,970 88,50 1,04
0,044 14,00 0,52 0,092 20,20 0,64 0,500 50,00 1,00 0,980 90,50 1,03
0,045 14,10 0,52 0,093 20,30 0,64 0,510 50,60 1,00 0,990 95,50 1,02
0,046 14,30 0,52 0,094 20,40 0,64 0,520 51,20 1,01 1,000 100,00 1,00
0,047 14,50 0,53 0,095 20,50 0,64 0,530 51,90 1,01


33


KanalizasyoninKorigeveDoluAkanDaireselKesitlerdeHzveDebi
Eim
200 250 300
Q
d
V
d
Q
d
V
d
Q
d
V
d

Oran(1/a) EitDeer lt/sn m/sn lt/sn m/sn lt/sn m/sn

1/10 0,1000 149,9 4,77 271,7 5,53 441,9 6,25
1/15 0,0667 122,4 3,89 221,9 4,52 360,8 5,10
1/20 0,0500 106,0 3,37 192,2 3,91 312,5 4,42
1/25 0,0400 94,8 3,02 171,9 3,50 279,5 3,95
1/30 0,0333 86,5 2,75 156,9 3,19 255,1 3,61
1/35 0,0286 80,1 2,55 145,3 2,96 236,2 3,34
1/40 0,0250 74,9 2,38 135,9 2,77 220,9 3,12
1/45 0,0222 70,7 2,25 128,1 2,61 208,3 2,95
1/50 0,0200 67,0 2,13 121,5 2,47 197,6 2,79
1/55 0,0182 63,9 2,03 115,9 2,36 188,4 2,66
1/60 0,0167 61,2 1,95 110,9 2,26 180,4 2,55
1/65 0,0154 58,8 1,87 106,6 2,17 173,3 2,45
1/70 0,0143 56,6 1,80 102,7 2,09 167,0 2,36
1/75 0,0133 54,7 1,74 99,2 2,02 161,4 2,28
1/80 0,0125 53,0 1,69 96,1 1,96 156,2 2,21
1/85 0,0118 51,4 1,64 93,2 1,90 151,6 2,14
1/90 0,0111 50,0 1,59 90,6 1,84 147,3 2,08
1/95 0,0105 48,6 1,55 88,2 1,80 143,4 2,03
1/100 0,0100 47,4 1,51 85,9 1,75 139,7 1,98
1/125 0,0080 42,4 1,35 76,9 1,57 125,0 1,77
1/150 0,0067 38,7 1,23 70,2 1,43 114,1 1,61
1/175 0,0057 35,8 1,14 65,0 1,32 105,6 1,49
1/200 0,0050 33,5 1,07 60,8 1,24 98,8 1,40
1/250 0,0040 30,0 0,95 54,3 1,11 88,4 1,25
1/300 0,0033 27,4 0,87 49,6 1,01 80,7 1,14



34






35






S

r
a

N
o
.

Baca
No.
U
z
u
n
l
u
k

(
L
)

K
a
n
a
l
a

B
a

l
a
n
a
n

H
a
n
e

S
a
y

(
H
)

B
u

K
a
n
a
l
a

S
u

V
e
r
e
n

M
e
c
r
a

r
a

N
o
.

Kullanlm
SuDebisi
E
n
d

s
t
r
i

D
e
b
i
s
i

(
Q
E
)

H
e
s
a
p

D
e
b
i
s
i

Q
h
=

H
.
q
+
Q
E

Zemin
Kotu
Mecra
Srt
Kotu
Mecra
Srtnn
Derinlii
Mecra
Taban
Kotu
B
a

t
a

S
o
n
d
a

r
t

K
o
t
l
a
r

F
a
r
k

T
o
p
l
a
m

k
s
e
k
l
i

J
x
L

B
o
r
u

i
m
i

(
J
)

S
e

i
l
e
n

K
e
s
i
t

KanalDolu
ken
D
o
l
u
l
u
k

O
r
a
n

(
h
/
D
)

z
,

S
u

k
s
e
k
l
i

(
h
)

Dn
celer
B
a

t
a

S
o
n
d
a

B
e
h
e
r

H
a
n
e
d
e
n

G
e
l
e
n

(
q
)

H.q H.q
B
a

t
a

S
o
n
d
a

B
a

t
a

S
o
n
d
a

B
a

t
a

S
o
n
d
a

B
a

t
a

S
o
n
d
a

D
e
b
i
,

Q
d

z
,

V
d

m adet lt/sn/H lt/sn lt/sn lt/sn lt/sn m m m m m m m m m m m 1/a mm lt/sn m/sn m/sn cm
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20



37
KANALZASYON ZEL YAPILARI

Bacalar (Menhol)
Bacalar kanalizasyon tesislerinin en nemli elemanlardr. 3 eit baca ekli
vardr.
1) Muayene bacalar
2) tl bacalar (d bacalar)
3) Ykama bacalar

Muayene Bacalar
Sokaklarn kavak yerleri, mecralarn istikamet ve eim deitirdii ve kanaln
dz gittii ksmlarda kanal apna bal olarak 50-150 m arasnda bir baca konur. ki
baca arasndaki mesafe mecra borusu apna bal olarak aadaki deerleri at
taktirde ayrca baca konulur.
ap (cm) Baca aral (m)
20-50 50 m
60-80 70 m
90-140 100 m
140< ise 125 -150 m
Mecralarda eim ve dorultu deise bile iine girilerek temizlik yapma olana
varsa buralara baca koymaya lzum yoktur. Bu bacalar kanallarn havalandrlmasna,
temizlenmesine ve kontrolne yarar.

tl Bacalar (D Bacalar)
Sokak eimlerinin mecra iin kabul edilen eimden fazla olmas halinde t
yaplr. Bir baka deyile kanal eimi tler inas ile istenilen bir deere indirilir. t
yaplan yere muhakkak muayene bacas konur; buna tl baca denir. t ykseklii
2.00 m den fazla alnmaz. stisnai hallerde yerindeki koullar elverili olursa t
ykseklii 4.00 m ye kabilir. Ancak t yksekliinden dolay suyun kazanaca kinetik
enerji dolaysyla tahribat yapmamas iin tedbirler alnmaldr.

Ykama Bacalar
Ykama bacalar, kanallar ykamaya yarayan bacalardr. Mecralarn
temizlenmesi maksadyla ba noktalarna ve dier gerekli yerlere konur. Ykama
tertibatl normal muayene bacalar kanal ebekelerinin temizlenmesi iin her zaman
yeterli olmaz. Bu yzden ayrk sistemde pissu kanallarnn balangcnda, yeterli eim
olmayan yerlerde ken maddelerin ykanmas gerekir. Mecralarn banda ykama,
ykama bacalar ile yaplr. Mecralarn son ksmlarnda ise ykama, iber klapeli bacalar
ile yaplr. iber klapeler hem suyun toplanmasn ve hem bu suyun ani olarak lam
borularna sevki ile borular iinde kuvvetli aknt olmasn salamak iin boru azlarna
konan manevra cihazlardr, Geri tepmemeyi ve gerekse muayyen hacimde suyun
toplanmasn salamak maksadyla her trl ykama bacalarnda dolu savak
bulunmaldr. Hzn 0,50 m/sn ve kanaldaki su yksekliinin 2 cm den kk olduu
hallerde ykama bacas yaplmas gerekir. Ykama bacalar, aplar 500 mm ye kadar
olan kanallar iin tavsiye edilir. Daha byk apl kanallarda yeterli derecede etkili
olmaz.




38



39



40



41



ekil: Dere Geidi (Dz)


42


ekil: Dere Geidi (Ters Sifon)

Parsel Bacas
Genellikle 700x700 mm en kesitinde bina arsas iine o yerin artalarna uygun
biimde ve boyutta tam szdrmaz zellikte kagir veya betonarme olarak ina edilen, pis
su ana borusunun baland kapakl bir tesisat elemandr.
Parselasyonu yaplm sokaklarda, her parsele veya eve bir balant
ngrlecektir. Zorunlu hallerde proje artlarnn elvermesi halinde iki veya daha fazla
evin bir parsel bacasna balants yaplabilir. Parselasyonu yaplmam yerlerde ise bu


43
hususta muhtarlk ile mterek anlaamaya varlarak ve tutulacak protokole gre
hareket edilecektir.
Ana mecra denirken, projesine gre ev balants braklan yerler hendek
kenarna rperlenecektir. Ev balant borularnn ama mecralara balants C paralar
(Beton atal Borular, B) ile yaplacaktr. Evler mecralarn tamamlanmasndan ve
iletmeye almasndan sonra balanacaktr. Ancak, idare inaat bitmi ksmlar iin
ksmi geici kabul yaparak, bu balantlar hemen yaptrmak hakkn muhafaza eder.


ekil: Bina-ebeke Balantlar ve Parsel Bacas




44


ekil: C Paras ve Bina-ebeke Balantlar



KANALZASYON PROJELER N PLAN RNE





KANALZASYON PROJELER N BOYKEST RNE




47
KANALZASYON TESSLERNDE KULLANILACAK ZM
ESASLARI



48
ATIKSU KANALLARINININ EN KEST EKLLER
Seilecek en kesitler hidrolik ynden en uygunu olmaldr. Su debisi, bu kesitlerin
birinin veya dierinin seilmesinde ok nemli rol oynar. Bundan baka inaat
yksekliinin azl veya okluu da kanal en kesit ekilleri seiminde dier nemli bir
husustur.
Kanal profilleri ykseklikleri ile geniliklerinin oranna gre drde ayrlr.

Daire Kesitli Kanallar
En ok kullanlan kanal, dairesel enkesit tipidir. Gerek hidrolik bakmdan, gerekse
ina bakmndan en uygun olandr. Yalnz kark sistemde bilhassa kurak havalarda
tabann eimi az olan yerlerde amur ve buna benzer maddeler kolaylkla dibe ker ve
kalrlar. Elverili olmayan hzlar bu kelti maddelerini srkleyemezler bu nedenle
daire kesitli kanallar genellikle kk kesitler iin ( 500e kadar olanlar) tercih edilir.

Yumurta Kesitli Kanallar
Normal yumurta kesitli kanallar ile kk su debilerinde dier tip profilli kanallara
nazaran daha byk su derinlikleri elde edilir. Bu sebeple kendi kendini ykama zellii
vardr. Buna bal olarak tabanda ynt tehlikesi azdr. Bu tip profiller dierlerine
nazaran daha yksek olduundan daha byk kanal derinliine ihtiya vardr. Bu
nedenle inaatlar pahalya mal olur. Bilhassa zemin sularnn yksek olduu yerlerde
inalar zordur.

Normal yumurta kesitlerde : b=2r, h=3r

olur
h
b
3
2
=

Yksek yumurta kesitlerde: b= 2r, h =3.5r

olur
h
b
5 . 3
2
=

Geni yumurta kesitlerde: b=2r, h=2.5r

olur
h
b
5 . 2
2
=

Ak Kesitli Kanallar
Daha ziyade trapez eklinde yaplrlar. Yamur kanallar, bazen de ehir
dndaki ana kanallar, st ak olarak ina edilirler. Bilhassa heyelan blgelerinde
(maden ocaklarnn ok olduu yerlerde) zemin kitlelerinin kaymas dolaysyla borularn
krlma tehlikesi olan yerlerde ak kanallar, kapal profillere tercih edilirler.

Bask Profilli Kanallar
na ykseklii az olduu hallerde tercih edilirler. En kesitlerinde kk su
ykseklikleri meydana gelmesine ramen byk debiler geirirler. Tam dolu akmadklar
vakit hidrolik bakmdan iyi netice vermezler. Bu sebeple debilerin ok az deiik olduu
yerlerde, bir de hidrojeolojik bakmlardan veya yeralt su seviyeleri yksek olan alak
yerlerdeki kanallar zemin seviyesine yakn geirmek mecburiyeti olan blgelerde
kullanlrlar. Bu bakmdan ya su kanallarna 20 ile 25 cm den daha byk daire
kesitler vermek gerekiyorsa, bu kesitler yerine bask profiller tercih edilir. Bask profilli
kanallarn eitli ekilde olanlar vardr.




b
h


49
BETON BORULAR
Atksular iin en yaygn olarak beton borular kullanlr. Fakat betonu andrc
endstri sular mevcutsa veya yeralt suyu ile zemin agresif zellikte ise beton boru
yerine dierleri tercih edilir. Yamur suyu kanallar iin beton borular ok kullanldr.
Daire kesitli borular ya akuli veya savurma sistemine gre imal edilir. akuli
olarak imal edilenlerde sktrma ii el veya vibrasyonla yaplr. Bu tip borularn
uzunluklar 1 veya 1.5 m yi gemez. Santrifjde savurma yolu ile imal edilenler 2-3 m
boyundadrlar. Betonarme olanlarn boylar 5 m kadar olabilir. Savurma betonuyla imal
edilenler daha salam olurlar. Beton borularn aplar 100 mm den balayarak, 125,
150, 200, 250, 300, 400, 500, 600, 1000'e kadar giderler. 1200-1400 diye artarlar.
Beton borularn d evresi ya dairesel veya altlkl olur. Bunlar gmme geme veya
azlkl (muflu) olarak yaplr.
Beton borular ve boru zel paralarnn imal tarz, l ve tolerans, vasflar,
muayene metotlar ve tanmasnda TS 821in hkmleri ile dier standart ve DIN
normlarnn TS 821e aykr olmayan hkmleri uygulanabilir.
Lamba-zvana, borularn birbirlerine kolayca ve su szdrmaz bir ekilde
birletirilebilmelerini salamak amacyla birleim yerlerinde yaplan ve boru et kalnl
iinde kalan zel profillerdir.
Muf, boru birlemelerinde ayn enkesit, boyut ve biimdeki boru veya zel
parann, dz ucunun girebilecei ekilde boru veya zel parann bir ucunda i ve d
ap geniletilerek yaplm azdr.


50

ekil: Beton Borular








Lamba-Zvanal
Lamba-Zvanal, Tabanl
Muflu
Muflu, Tabanl


51
PLASTK (KORGE-KORUGE) BORULAR
Plastik kanalizasyon borular Poliolefin grubu ierisindeki Polipropilen (PP) ve
Polietilen (PE) hammaddelerinden retilir. 450 mm apa kadar retilebilmektedir. Ayn
et kalnlnda halka mukavemet deeri polipropilende daha yksek ktndan daha
fazla tercih edilmektedir. Sarmal yntemle ise 500 mm ap ve zerindeki borular
retilmektedir.
Bu tip borular fitingler ile birletirildii gibi borunun imalat zelliine gre muflu ve
spigot (erkek) ulu retilebilmekte birletirmelerde fitinge ihtiya gstermeyebilmektedir.
Bu borularn korozyondan etkilenmemesi, anma ve kimyasal dayanmnn
yksek olmas ile 50 yl mr garantisi ile satlmaktadr. Deprem gibi yer sarsntlarndan
esnek yaplari sayesinde etkilenmeden faaliyetlerini yerine getirmektedirler. Szdrmazlk
boru mr boyunca salandndan yer alt sularnn ve topran kirlenmesi nlenir.
Aa kklerinin boru ierisine girerek kapanmas sz konusu deildir. Hafif olmas ile
kk apl borularda (200-250) i makinas ihtiyac olmadan deme yaplabilir.
Borular, iteki boru katman ve dtaki kaburga katman olarak iki katmandan
olumaktadr. teki katman akkan tayan dz sathl borudur. Dtaki katman ise
kaburgal yapdadr. Her iki katman da birbirlerine molekler olarak baldr. Dtaki ii
bo kaburgal yap fizik kurallar gerei dolu yapya yakn yk tayabildii iin
hammadde tasarrufu ve borunun arlnn drlmesi iin tercih edilmektedir.
Avantajlar:
Polietilen ve Polipropilen olmas ile korozyona yksek dayanm gsterir.
D etkilere kar garantili mr en az 50 yl olup 100 yl kullanlabilir.
Plastikler hidrolik przsz olduundan akkana az diren gsterir ve akkan daha
fazla doluluk oran ile akar. Bu ise projede bir alt ap grubunu seilmesi ile proje
maliyetlerini aa eker.
Uygulama esnasnda rn zayiat szkonusu degildir.
Beton ve dkme gre younluu ok dk olduundan i makinas ihtiyac asgari
seviyelere iner.
Anma dayanm yksek olduundan delinerek yer alt sularn ve topran
kirlenmesine izin vermez.
Zemin akll olsa bile ar ykte o blgeden ieri dogru esneyerek krlmay nler.
Aalarn kanala szarak tkamasna izin vermez.
Her trl balant paras, zel rnn proje iin retilebilmesine imkan tanr.
Elektrofzyon ile birletirildiinde 4 bar basnta dahi szdrmaz, yerinden karak
dalmaz.
Depremdeki sarsntlardan etkilenerek krlarak devre d kalmaz.
Nehir, Gl ve deniz geilerinde kullanlabilir.
Artma tesislerinden alnan nartlm suyun deniz akntlarna kadar tahliyesinde
kullanlabilir.







52

KANALLARA GELEN YKLER

Kanallara gelen yk,
2
B C 9.8 W =
ile ifade edilir. Burada dolgu malzemesinin birim hacim arl ve C zemin katsays
olup aadaki ekilden alnr. B ise kanaln geniliidir.

ekilde,
A : Kohezyonsuz daneli malzeme (= 600 kg/m
3
)
B : Kum ve akl (= 1840 kg/m
3
)
C : Nebati toprak (= 1900 kg/m
3
)
D : Adi kil (= 1920 kg/m
3
)
E : Youn kil (=2080 kg/m
3
)
H : Kanal srt derinlii (m)
B : Kanal genilii (m)
: Dolgunun birim hacim arl (kg/m
3
)



53

ekil: Yukardaki eitlie gre ykseklik ve genilik boyutlar belirlenerek kanalizasyon
inaatnda kullanlan hendeklerin kesitleri.
Kohezyonsuz toprakta alm evli hendek.
Sert Killi toprakta alm dik duvarl hendek (evsiz).


ekil: Tekerlek yk ve dier hareketli yklerin derinlikle dalm. Yzeydeki basncn
sadece bir ksm gmlen boruya ular.

(a) (b)
boru
boru
dolgu
dolgu
Bozulmam sert toprak
Tekerlek
Yk
Artan
derinlikle
Yaylan
basn
dalm
rnekleri


54


ekil: Kanalizasyon inaatlarnda kullanlan genel yataklama yntemleri ve ykleme
faktrlerinin karlatrlmas.

(a) D snf yataklama: uygun olmayan (yanl destek), kullanlmamaktadr.
(b) C snf yataklama: kk boru aplarn destekler (ykleme faktr=1.5)
(c) B snf yataklama: sktrlm dolgu (ykleme faktr=1.9)
(d) CS snf yataklama: krma ta ile gmlekleme (ykleme faktr=2.2)
(e) A-1 snf beton kzakla yataklama (ykleme faktr=2.8-takviyesiz,
takviyeli=3.4)

ift lastikli ar vasta ykleri, pimi kilden kullanlm su borular tepe yk ve
borularn snflandrlmas aadaki tablolarda verilmitir.

Tablo: Otoyol Boru Ykleri (kN/m)
(ift Lastikli 2x71.17=142.3 kN aks yk ve 550 kPa lastik banl)
Boru ap Dolgu Ykseklii (H) (m)
(mm) 0.15 0.30 0.46 0.61 0.76 0.91 1.07 1.22 1.52 1.83
305 70.8 39.9 22.5 13.9 8.4 5.3 4.6 3.5 2.5 0.7
381 86.4 48.5 27.3 17.0 10.2 6.4 5.2 4.2 3.0 0.8
457 57.3 32.1 20.0 12.0 7.6 6.6 5.0 3.5 1.0
533 65.7 36.9 23.1 13.9 8.7 7.6 5.7 4.1 1.1
610 41.9 26.1 15.7 9.9 8.6 6.5 4.6 1.3
686 45.2 29.2 17.5 11.1 9.6 7.2 5.2 1.4
762 32.2 19.4 12.2 10.7 8.0 5.7 1.6
838 34.6 21.2 13.4 11.7 8.7 6.2 1.7
914 23.1 14.5 12.7 9.5 6.8 1.9
1067 24.5 16.9 14.7 11.0 7.8 2.1
1219 17.8 16.7 12.5 8.9 2.5
1372 17.3 14.0 10.0 2.7
1524 14.5 11.1 3.0
1676 12.1 3.3
1829 12.5 3.6
1981 3.9
2134 4.0
(a) (b) (c)
(d)
(e)
Sktrlm
Yataklama
Sktrlm
Yataklama
Tokmaklanm
Dolgu
Tokmaklanm
Dolgu
Tokmaklanm
Dolgu
Tokmaklanm
Dolgu
Krlm
Ta
Basit veya
glendirilmi
beton kzak
elik Takviye


55
Tablo: Tepe Yk (kN/m)
(Pimi Kil Kullanlm Su Borusu)
ap
Mm
Standart
Mukavemetli
Borular
Yksek
Mukavemetli
Borular
102 17.5 29.2
152 17.5 29.2
203 20.4 32.1
254 23.4 35.0
305 26.3 37.9
381 29.2 42.3
457 32.1 48.2
533 35.0 56.2
610 37.9 64.2
686 40.9 68.6
762 48.2 73.0
838 52.5 80.3
914 58.4 87.6
991 - 96.3
1067 - 102.2

Tablo: Betonarme Borular in Mukavemet (Newtons/metre/milimetre i ap)

Snf D Yk
(0.25 mm atlak)
D Yk
Gme
Boru Boyutu
(ap) (mm)
Snf I
Beton Mukavemeti 27.6 MPa
Beton Mukavemeti 34.5 MPa
38.3 57.4
1520-2440
2590-2740
Snf II
Beton Mukavemeti 27.6 MPa
Beton Mukavemeti 34.5 MPa
47.9 71.8
310-2440
2590-2740
Snf III
Beton Mukavemeti 27.6 MPa
Beton Mukavemeti 34.5 MPa
64.6 95.8
310-1830
1980-2740
Snf IV
Beton Mukavemeti 27.6 MPa
Beton Mukavemeti 34.5 MPa
95.8 144.0
310-1680
1520-2130
Snf V
Beton Mukavemeti 41.4 MPa
144.0 1800
310-1830

RNEK:
C 200 mm apnda knk (pimi kil) kanalizasyon borusu 5.94 m derinliinde ve
60 cm taban geniliindeki hendee yerletirilmitir. Boru zerinde dolgu malzemesi
olarak kazdan kan adi kil kullanlmtr (=1920 kg/m
3
). Boru mukavemeti ve
yataklama snfn belirleyin. Gvenlik faktr 1.5 olmaldr.
zm:
H= hendek taban derinlii-boru d ap
H= 5.94 0.25 = 5.69 m
9.5
0.60
5.69
B
H
= =
9.5
B
H
= ve D erisi kullanlarak C= 4.0 bulunur


56
W= 9.8 C B
2

W= 9.8 x 4.0 x 1920 kg/m
3
x 0.60 m x 0.60 m = 27 095 N/m
ktr GvenlikFa
mukavemeti dayanma Etkin
mukavemeti dayanma Gvenli =
Gvenli dayanma mukavemetinin dolgu yk (W) ve canl yklerin toplamna eit veya
daha fazla olmas gerekir.
Knk ve basit beton borularda;
Etkin dayanma mukavemeti= krlma mukavemeti x ykleme faktr
Gvenlik faktr= 1.2- 1.5 arasndadr.
Krlma mukavemeti 20 400 N/m olan standart mukavemetli borular dikkate alndnda
ve C snf yataklma yapldnda,
095 27 400 20
1.5
1.5 x 400 20
mukavemeti dayanma Gvenli < = = (uygun deil)
B snf yataklama yapldnda
095 27 840 25
1.5
1.9 x 400 20
mukavemeti dayanma Gvenli < = = (uygun deil)
CS snf yataklama yapldnda
095 27 920 29
1.5
2.2 x 400 20
mukavemeti dayanma Gvenli > = = (uygundur)

Beton Borularn Krlmaya Kar Korunmas in Tavsiyeler:
2. Beton borularn krlmaya kar emniyeti, bu borular beton gmlek iine almak
suretiyle salanr.
3. Borularn krlmasna kar tedbir almaya zaruret olup olmad, bu borularn cins
ve kalitesi ile kanal derinlii ve apna baldr. Bu husus zemin cinsi ile yeralt
suyu ve trafik durumuna da bal bulunmaktadr.
4. Krlma emniyeti, boruyu tamamen veya ksmen beton gmlek iersine almak
suretiyle salanabilir. Krlma emniyeti Madde 2 de bildirilen artlara ve
faraziyelere baldr. Kt zemin cinslerinde ve yeralt suyu iinde her ap ve
derinlikte borunun tamamen beton gmlek iine alnmas tavsiye edilir. Boru
apnn 50 cm. den kk ve derinliin az olmas halinde (boru zerindeki dolgu
ykseklii 1.0 m. den kkse) borunun ksmen beton gmlek iine alnmas
teklif edilmektedir. Yukarda verilenler sadece birer misaldir. Elverili zeminlerde
iyi bir istinat yzeyi ve itina ile sktrlm bir dolgu, baz hallerde beton gmlek
tekiline lzum gstermeyebilir. Bilhassa her eyden nce derinliin fazla olmas
halinde bu ekilde hareket edilir.
5. Tam beton gmlek tekilinde, boru tabannn alt ve evresi, borunun st ksm ile
beraber beton ile kaplanr. Ksmi beton gmlek geirmede ise, boru srtna kadar
betonlama yaplr. Hendek kenar ile 30lik a yapmak zere beton gmlee
mecra srtna kadar at eklinde bir meyil verilecektir.
6. Beton gmlein kusursuz olarak hazrlanabilmesini temin edecek ekilde hendek
kafi bir genilikte almaldr. Hendek genilii ilgili inaat talimatnamelerine
baldr.
7. Beton 20 cm. kalnlkta tabakalar halinde dklmeli ve iyice sktrlmaldr. Bu
esnada borularn yerlerinden oynamamasna dikkat edilecektir.
8. Ambuatmanl borularda, borunun yerine iyice tespit edilebilmesi iin
ambuatmanlarn beton gmlein temel pla iine girmesi lazmdr.



57


ekil: Borularn Krlmaya Kar Korunmas




KAZI-DOLGU HESAPLARI

Hattn proje zerinde grn:


Kaz iinin stten grn:


Geni Derin Kaz= 2.40 x 2.40 x H
Dar Derin Kaz= (L-2.40) x a x h
ort.
= (50.00 2.40) x 0.60 x (h
1
+h
2
)/2= 47.60 x 0.60 x h
ort
(C 200 mm boru iin a=0.60 m)
50 m
Geni-derin Kaz
Dar Derin Kaz
1.00 m
1.40 m
2.40 m
50.00 m
Geni-derin Kaz
1.00 m
1.40 m
2.40 m 50.00-1.20-1.20=50.00-2.40= 47.60
m
20 cm
20 cm
u
E
n

A
z

6
0

c
m





El le Dolgu = a x (u + 0.30) x (L 1.40) Boru Hacmi= 0.60 x 0.55 x 48.60 (48.60 x t x 0.125
2
)
Boru Tabanna Kum akl Serilmesi= a x 0.10 x (L - 1.40)= 0.60 x 0.10 x 48.60
Makine ile Dolgu = Dar Derin Kaz + Geni Derin Kaz Baca Hacmi El le Dolgu Boru Tabanna Kum akl serilmesi - Boru
Hacmi

Baca Hacmi = Baca Tabanna Serilen Kum akl Hacmi + Taban Betonu Hacmi + Gvde Hacmi + Konik Ksm Hacmi + Boyun Ksm Hacmi

Geni-derin Kaz Dar Derin Kaz
1.00 m
1.40 m
2.40 m
50.00 m
Geni-derin Kaz
50.00-1.20-1.20=50.00-2.40= 47.60
m
1.00 m
1.40 m
2.40 m


60
ATIKSU ARITMA YNTEMLER
Belediye snrlar dndaki yerleim birimlerinde halen uygulanmakta olan atksu
uzaklatrma sistemlerinde; yerleim birimlerinden toplanan atksular genellikle bir
fosseptikte toplanmakta, ierdii kat maddelerin kelmesi salanmakta, atksu
kalitesinde bir miktar iyileme hedeflenmektedir. Mmkn olan yerlerde fosseptiklerde
toplanan atksular vidanjrlerle tanarak uygun dearj noktalarna boaltlabildii gibi,
ou zaman savaklanarak alc ortamlara dearj edilmektedir. rtme tip, drt gzl
fosseptiklerde atksuyun ierdii kat maddelerin nemli bir miktar kelmektedir. kelen
kat maddelerin oluturduu amur, fosseptik iindeki su yksekliinin yar seviyesine
ulatktan (2-3 yl) sonra vidanjr ile ekilerek uygun bir alanda bertaraf edilmesi
gerekmektedir.
Yeralt suyunu ve yakn evredeki su kaynaklarnn durumuna bal olarak dearj
ekli kimi zaman yeraltna szdrmak eklinde de olmaktadr. Atksuyun ierdii evsel
nitelikli organik maddelerin doal ortamda bu ekilde bertaraf hedeflenebilecei gibi, ou
zaman fosseptikten kan atksularn dearj edildii alc ortam dere, rmak, gl veya deniz
gibi su ortamlar olmaktadr.

Atksularn yerleim birimlerinden uzaklatrlmas evre ve insan sal asndan
amzda nasl bir ihtiya haline geldiyse, zaman iinde insanolunun yerleim
birimlerinden uzaklatrd atklarnn doaya verdii zarar grmesiyle birlikte evrenin
korunmas da artk zorunlu bir ihtiya haline gelmitir. yle ki, alc su ortamlarna
dorudan verilen atksular, ncelikle bu ortamda yaayan canllar etkilemekte ve
kaynaklar kullanlmaz hale getirmektedir. Doal su kaynaklarnn verimli olarak
kullanlmas gereklilii, insanlar atklarndan sorumlu hale getirmi, evresine kar duyarl
olmaya zorlamtr.
Alc su ortamlarnn ivedikle korunmasnn gerektii hassas blgelerde imkanlar
zorlanarak yaplan artma almalarnda ise iletme maliyetinin yksek oluu nedeniyle
tesislerde istenen verimin elde edilememitir. Aktif amur esasl paket sistem
uygulamasnn yapld birok yerleim yerinde iletme maliyetlerinin yksek oluu
gereke gsterilerek ky muhtarlklar tarafndan tesisler altrlmamaktadr.
Yatrm maliyetinin yannda sistem seiminde nemli bir faktr iletme maliyeti ve
seilen sistemin krsal yerleim birimlerinde uygulanabilirlii byk nem tamaktadr.


61
Bir artma tesisi kurulurken aadaki kriterlerin deerlendirilmesi ve mmkn
olduunca ounluunun salanmas ekonomik ve doru bir artma prosesi ve
teknolojisinin seimini beraberinde getirecektir.
Atksu debi ve karakteri,
Artlm su dearj limitleri,
Yer ihtiyac,
lk yatrm maliyeti,
letme maliyeti, enerji sarfiyat,
letme kolayl,
Bakm, yedek para temini,
Eitim ve iletmeye alndktan sonraki servis imkanlar.

Stabilizasyon Havuzlar
Atksu stabilizasyon havuzlar 3000 yllk gemie sahip olan en eski atksu artma
yntemidir. Bu havuzlar evsel atksularn artmnda kullanlabildii gibi endstriyel
atksularn artmnda da kullanlabilmektedir. Ayn zamanda; tropik iklim kuandan
kutupsal iklim kuana kadar, her trl iklim koullar altnda iletilebilmektedir.
Doal artmn meydana geldii bu havuzlarn ilk yatrm ve iletme masraflar
olduka dktr. zellikle kstl enerji kaynaklarna ve yl boyu lman iklim artlarna
sahip blgeler iin nerilmektedir.
Stabilizasyon havuzlar, atksularn iindeki organik maddelerin ayrtrlp, zararsz
hale getirildii, topraktan yaplm nispeten s havuzlardr. Oksidasyon havuzu terimi de
ayn anlamda kullanlmakla birlikte, daha ok tamamen aerobik artlar altnda bulunan
havuzlara bu isim verilmektedir. Stabilizasyon havuzlarnn, havalandrmal lagnlerden
fark, burada gerekli oksijenin, havuzun yzey ksmnda reyen algler tarafndan doal
olarak salanmasdr. Dolaysyla normal olarak, bir havalandrma tertibatna ihtiya
gstermezler. Ancak, souk iklimlerde, kn organik maddenin kafi derecede ayrmamas
sonucu biriken BOD yknn bir problem olmas bekleniyorsa, yzeysel havalandrclar
kullanlabilir.
Yaygn olarak kullanlan tip atksu stabilizasyon havuzu vardr. Bunlar;
anaerobik, fakltatif ve olgunlatrma havuzlar olarak sralanabilir.
letme ve yatrm maliyetinin dk oluu nedeniyle kk yerleim birimlerinde
bilhassa uygulama alan bulan stabilizasyon havuzlar iin gerekli alann temin edilebilmesi
en byk sorunu oluturmaktadr.

Resim: Stabilizasyon havuzu.



62

ekil: Stabilizasyon havuzlarnn alma ekli.


Aktif amur
Aktif amur yntemi ilk defa 1913-1914 yllarnda Manchesterde uygulanmtr.
Aktif amur prosesi; atksularda koloidal ve znm formlarda bulunan ve kelemeyen
maddeleri kebilen biyolojik yumaklara dntrme ve keltilmi atksuyun
havalandrlmas esasna dayanr. Aktif amur, organik ve inorganik maddeler ieren
atksu ile hem canl hem de l mikroorganizmalar ve onlara yapm asl ve ipliksi
maddelerden meydana gelir.
Aktif amur sreci, mikroorganizmalarn organik maddeyi oksijen kullanarak
ayrtrmalar esasndan yararlanlarak gelitirilen bir aerobik biyolojik artma sistemidir. Bu
sre bir ikincil artm srecidir ve kendinden sonra son keltme havuzu tarafndan izlenir.
Klasik uygulamalarda n keltme havuzu da kullanlmamaktadr.
Yaz mevsiminden k mevsimine ve k mevsiminden yaz mevsimine geite
sistemde nemli scaklk deiimleri olur. Organizmalarn bu deiikliklere adaptasyonu
srasnda sistemde baz uyumsuzluklar meydana gelir. Souk havalarda bakterilerin
faaliyetleri azalr.
lk yatrm ve iletme masraflar olduka yksektir.
Sistemin kendi cazibesi ile alabilmesi iin hafif eimli bir topografya tercih
edilmelidir.



63

ekil: 5000 Kiilik Nfus in Planlanm Bir Aktif amur Tesisinin Ak emas



ekil: 5000 Kiilik Nfus in Planlanm Bir Aktif amur Tesisinin Yerleim Plan.

Damlatmal Filtre
Damlatmal filtreler ilk defa ngilterede 1893, A.B.D.de 1908 ylnda uygulanmtr.
Damlatmal filtreler 0.9-6.3 m. arasnda ykseklie sahip doal veya sentetik malzeme ile
doldurulmu hacimlerdir. Bu filtreler atksularn filtre zerine serpildii datc kollar ve
hem filtrenin havalanmasn hem de filtreden geen suyun drenajn salayan taban drenaj
sistemi ile tehiz edilmitir. Genelde n ve son ktrme havuzlar arasnda bulunur.


64

Filtre iletmeye alndktan sonra, sabit filtre ortamnn yzeyinde, bakteri ve dier
biyotay ieren viskoz, jel yapsnda, yapkan bir tabka oluur. n keltimden geirilen
atksu filtre nitesine alnr ve aaya doru ortamdan gemesi salanr. Organik madde
giderimi adsorbsiyon ve biyota tarafndan asimilasyon ilemleri sonucunda gerekleir.
Organik maddenin aerobik ayrm iin gerekli oksijen, filtre ortamnda gerekleen ve i-
d ortam scaklklarna bal olarak dardan ieriye veya ieriden darya doru oluan
hava sirklasyonu ve atksuyun bnyesinde bulunan znm oksijen ile salanr.
Damlatmal filtreler iletmeye alndktan sonra, sabit filtre ortamnn st ksmlarnda
aerobik, orta tabakada fakltatif ve alt tabakada ise anerobik bakteriler geliir.
Scakln artmas biyolojik aktiviteyi ve dolaysyla oksijen kullanma miktarn
arttrr. Scakln azalmas ise biyolojik aktiviteyi azaltacandan oksijen kullanm da
azalacaktr.
lk yatrm ve iletme masraflar olduka yksektir.



Resimler: Damlatmal filtreler.

Dnen Biyolojik Reaktrler (Biyodisk)
Dnen biyolojik reaktrler A.B.D.de 1969 ylndan beri kullanlmaktadr. Biyodiskler,
bir betonarme veya elik konstrksiyonlu tank ierisinde yer alan, bir yatay afta monte
edilmi byk apl plastik veya dier tr bir malzemeden yaplm dairesel plakalardan
ibarettir. Plakalarn toplam yzey alannn %40 atksuya batk bir ekilde dner.
Yl boyunca souk iklime sahip blgelerde reaktrlerin zeri kaplanmaktadr.
Bylelikle, biyomasn donmas ve artm sonucu aa kan snn kaybolmas
nlenmektedir. Scak iklime sahip blgelerde veya sadece scak aylarda artmn yapld
souk iklime sahip blgelerde zerinin rtlmesinin estetik nedenlerin haricinde bir
sakncas yoktur. Yl boyunca scak iklime sahip blgelerde ki biyodisklerin zerine basit
kostrksiyonlu bir at ina edilebilir.
Bu tip sistemlerin tasarmnda hidrolik ykleme, biyodisklerin yerleimi, dnme hz,
alkonma sresi, scaklk, n artma gereksinimleri, ikincil keltme gereksinimleri nemli
faktrlerdir. Paket sistem almlarnda da bu tasarm kriterlerinin yerine getirilip getirilmedii
detayl olarak sorgulanmaldr.
lk yatrm ve iletme masraflar; aktif amur ve damlatmal filtrelere kyasla daha
dk olmakla beraber stabilizasyon havuzlarna gre daha fazladr.



65

Resimler: Dnen Biyolojik Reaktrler (Biyodisk).

Paket (Pre-Engineered) Sistemler
Turistik tesisler, yazlk siteler, fabrikalar, antiye tesisleri, marina ve otel
kompleksleri gibi mnferit tesislerin ve kk yerleim birimlerinin atksularn artmada
paket tesis olarak bilinen, prefabrike artma tesisleri ska kullanlmaktadr. Bu tip tesisler
genellikle 50-1000 m
3
/gn (250-1500 kii) aralndaki atksu debileri iin tahmini kirlilik
ykne gre standart hale getirilmi tesislerdir. 4000 m
3
/gn (5000 kii) zerinde
kapasitelere kadar paket tesisler kullanlabilir. Uygun ekilde boyutlandrlan, iletilen ve
bakm yaplan bu tesisler kk atksu debilerinde genellikle istenilen baary
salamaktadr.



66

Resimler: Paket Atksu Artma Tesisleri.


ekil: Aktif amur Esasl Bir Paket Tesisin Yaps.

Paket tesisler, aktif amur veya biyodisk prosesine gre alan nisbeten ekonomik
ve iletmesi kolay artma tesisleridir. Genellikle elik konstrksiyonlu olarak imal edilen bu
sistemler kompakt olarak tasarlanmlardr ve her bir nite iin (zgara-elek, havalandrma,
ktrme) ayr ayr yere ihtiya duymazlar. almaya hazr durumda teslim edilen
tesislerin yerinde atksu girii, artlm su k ve enerji balantsnn yaplmas yeterlidir.
Biyolojik artma kapsamnda (genellikle, aktif amur proseslerinin baz tipleri)
alan paket tesislerin performansn etkileyen esas tasarm ve iletme konular unlardr:
1. ok hidrolik yklemeler - kk yerleim birimlerinde atksu debisinin ok deiken
olmas, bu nedenle atksu pompalarnn yksek kapasiteli seilmesi.
2. BOD
5
yknde ve debideki ok geni dalgalanma.
3. ok kk debilerin tasarm zorlatrmas.
4. Uzun havalandrmal aktif amur artlarn salamak iin 3:1 oranna kadar
ykselen amur geri devri
5. Ya ve gres giderimi.
6. Denitrifikasyon sonucu ortaya kan kat maddelerin uzaklatrlmas.


67
7. Atk amurun bertarafndaki yanl uygulamar.
8. Havalandrma tankndaki MLSSnin kontrol.
9. Kpk nleme.
10. Hzl scaklk deiimi.
11. Temin edilen hava miktarnn kontrol.
12. Dk artma performanslarna ve kokuya neden olmayacak, organik madde ve kat
madde yklemelerine uygun tasarm.



Resim: Biyodisk Esasl Bir Paket Atksu Artma Tesisi.

Artma tesislerinde kullanlan nitelerinin artma verimleri ve nitelerin kullanm ekilleri
aadaki tablo ve ekil ile izah edilmitir.








Atksu n Artma (Mekanik Artma) Biyolojik Artma leri Artma
Girii Dearj

Izgara ve Ntrolizasyon Yzdrme Aktif amur ve Son ktrme Nitrifikasyon Nehir
Kum Tutucu Deiik Tip. Gl
Kimyasal Mad. ktrme Denitrifikasyon Deniz
Dengeleme ve lavesi Damlatmal
Derin Kuyu
Biriktirme Filtreler Yumaklatrma Arazi
Yumaklatrma ve ktrme
Ya Ayrma Havalandrmal
Lagnler Filtrasyon

Stabilizasyon Karbon
Havuzlar Adsorpsiyonu

Anaerobik yon Deitirici
Lagnler

Biyodiskler




ekil: Atksu Artma Tesisi in Sistem Seiminde Kullanlan niteler.


69
Atksu Artma Tesislerinin alma Verimi ve Ekonomisi :

Tablo: Artma Tesisi nitelerinin Verimleri
Artma Yntemleri
% Verim
BOD Askda Kat Madde Bakteri Says
1- nce Izgara Ve Elek 5-10 5-20 10-20
2- Ham veya keltilmi Suyun
Klorlanmas
15-30 - 90-95
3- ktrme Havuzu 25-40 40-70 25-75
4- Damlatmal Filtre 65-95 65-92 70-95
5- Aktif amur Havuzu 50-95 80-95 70-98
6- Biyodiskler 55-85 40-80
7- Biyolojik Artmadan Sonra
Suyun Klorlanmas
- - 98-99

Atksu artma tesisleri maliyeti sistemin hizmet ettii nfusun byklne ve sistem
seimine gre deimekle birlikte, bir rnek olmak zere 5000 kiilik bir yerleim iin
ortalama maliyetler aadaki gibi verilebilir. Tasarm kriterleri olarak, zgl su kullanm
150 l/kii.gn ve 60 gr BOD
5
/kii.gn alnmtr.

naat Maliyetleri
Yukarda verilen drt farkl artma alternatifi iin maliyet asndan bir karlatrma
yapldnda, atk stabilizasyon havuzlarnn en dk, biyolojik filtrelerin ise en yksek
rakamlara sahip olduu grlmektedir.

Tablo: Atksu Artma Sistemlerinin naat Maliyetleri
SSTEM Maliyetler U$D Olarak Verilmitir ( x1000 )
naat Mekanik Elektrik Toplam
Biyofiltreler 394.0 86.0 130.0 610.0
Biyodiskler 175.5 214.5 10.1 414.1
Stabilizasyon Havuzlar 299.0 66.3 - 305.3
Aktif amur 267.0 55.0 143.0 465.0

Yllk letme ve Bakm Maliyetleri
Yukarda verilen maliyetler ilk yatrm maliyetleridir. Oysa sistem devreye alnp almaya
balandktan sonra da bir takm maliyetler sz konusu olmaktadr. Bu adan olay
incelediimizde, uzun havalandrmal aktif amur sistemleri ile biyofiltrelerin birbirine yakn
yllk giderlerinin olduunu grmekteyiz. Ayrca oksidasyon havuzlarnn yukardaki
sistemlerden olduka az bir iletme ve bakm giderlerine sahip olduu, biyodisklerin ise
biyofiltre ve aktif amur sistemleri iin verilen rakamlarn yaklak te ikisi kadar olduu
grlmektedir. Bununla birlikte biyodisklerde n keltim iin ilave bir bakm maliyetinin
olaca dikkate alnmaldr.
Tablo: Atksu Artma Sistemlerinin Yllk letme ve Bakm Maliyetleri
SSTEM
Maliyetler U$D Olarak Verilmitir ( x1000 )
naat Mekanik Elektrik Toplam
Biyofiltreler 16.9 2.96 10.4 30.3
Biyodiskler 16.1 2.18 0.97 19.8
Aktif amur 14.9 9.75 6.76 30.6
Oksidasyon Havuzlar 1.38 - - 1.38


70
DOAL ARITMA
Doal malzeme ve yntemlerle yaplan artma ileminin genel addr.
Doal artma sistemleri,
Mekanik sistemlerdeki proseleri;
kelme,
adsorpsiyon,
Filtrasyon
Gaz transferi,
iyon deitirme,
biyolojik ayrma,
kimyasal kelme,
oksidasyon-redksiyon vb.
Ayrca kendinelerine zg prosesleri;
fotosentez,
fotooksidasyon
bitkilerle kullanm..
kullanmaktadrlar.

Doal artma sistemlerinde toprak,su, bitkiler, mikroorganizmalar ve atmosfer
fiziksel-kimyasal ve biyolojik olaylarla srekli olarak karlkl etkileim halindedir.

Bu sistemlerin avantaj:
Doal hzlarla ve tek bir ekosistem reaktr ierisinde ezamanl olarak yrtlmesidir.
Mekanik sistemler ise bunun tersine hem ayr reaktrlerde hem de srekli bir enerji
girdisiyle altrldndan daha hzl olarak yrtlmektedir.

Doal Artma Yntemleri
1. Stabilizasyon havuzlar;(Stabilisation ponds)
a) Aerobik hazvular
b) Fakltatif havuzlar
c) Anaerobik havuzlar
d) Olgunlatrma havuzlar
2. Arazide artma sistemleri;
a) Yava infiltrasyon
b) Hzl infiltrasyon
c) Arazi zerinden aktma
3. Sulakalan sistemleri
a) Yzeyalt akl
Yatay akl
Dey akl
b) Serbest yzeyli ak
Kkl bitkiler
Yzc bitkiler (Aquatic ponds)









71






Tablo: Baz Doal Artma Sistemlerinin zellikleri (Reed ve di. 1995)
Sistem
Artma
hedefi
Bekletme sresi,
(gn)
Derinlik,
(m)
Organik yk
(kg/ha.gn)
k kalitesi
(mg/l)
Aerobik
Stabilizasyon
havuzu
kincil 10-40 1-1.5 40-120
BO5: 20-40
AKM: 80-
Fakltatif
Stabilizasyon
Havuz
kincil 25-180 1.5-2.5 22-67
BO5: 30-40
AKM: 40-
Bitkili Stab.
Havuz
(Hyacinth
pond)
kincil 30-50 1.5
<30
BO5: <30
AKM: <30
Bitkili Stab.
Havuz
(Hyacinth
pond)
leri
artma
>6
<1
50
BO5: <10
AKM: <10
TP: <5
TN: <5







ARITMA
SSTEMLER
FZKSEL
ARITMA

LER
ARITMA
KMYASAL
ARITMA
BYOLOJK
ARITMA
Aktif
amur
Damlatmal
Filtreler
Biyodiskler
Doal
Artma


Stabilizasyon
Havuzlar
Arazi zerinde
Aktma
Yeraltnda
Brakma
Yeraltna
Szdrma
Buharlatrma
Havuzlar
Yapay
Sulakalanlar


72

Tablo: Baz Doal Artma Sistemlerinin zellikleri (Reed ve di. 1995)
Sistem
Artma
hedefi
Bekletme
sresi,
(gn)
Derinlik,
(m)
Organik
yk
(kg/ha.gn)
k kalitesi
(mg/l)
Doal sulakalan Cilalama,
ileri
artma
10 0.2-1.0 100 BO5: 5-10
AKM: 5-15
TN: 5-10
Yapay sulakalan
(serbest su yzeyli)
kincil 7-15 0.1-0.6 200 BO5: 5-10
AKM: 5-15
TN: 5-10
Yapay sulakalan
(yzeyalt akl)
kincil 3-14 0.3-0.6 600 BO5: 5-40
AKM: 5-25
TN: 5-10

Tablo: Baz Doal Artma Sistemlerinin zellikleri (Reed ve di. 1995)
Sistem
Artma
hedefi
Bitki var
m?
Alan (ha)
Q=3785
m
3
/gn iin
Hidrolik yk
(m/yl)
k kalitesi
(mg/l)
Dk hzl
szdrma
(sulama)
kincil veya
ileri artma
Evet
23-280 0.5-0.6
BO
5
: <2
AKM:<2
TN: <3
TP<0.1
FC: 0 (#/100 ml)
Hzl
infiltrasyon
kicil, ileri
artma veya
yer alt
suyunu
besleme
Hayr
3-23
6-125
BO
5
: 5
AKM:2
TN: 10
TP: <1.
FC: 10 (#/100 ml)
Yamata
artma
kincil, azot
giderimi
Evet
6-40
3-20
BO
5
: 10
AKM: 10
TN: <10


Stabilizasyon Havuzlar
Atksularn suya veya araziye boaltlmak iin dengeli ve kararl bir hale gelene kadar
bekletildii yapay veya doal bir su ktlesi.
Kendi kendine temizleme olarak bilinmektedir.
Organik maddelerin bakteri faliyetleriyle daha dengeli son rnlere paralanmalar
eitli kimyasal, fiziksel ve biyoljik ilemler yardmyla olmaktadr.
Atksu artma tekniklerinin en basitidir.
Havuz sistemleri tamamen doal koullar altnda herhangi bir ilem hzlandrc
(rnein stma veya mekanik havalandrma ) olmakszn uygulanmaktadr.
Bu sistemlerin avantajlar;
1. Enerji sarfiyatnn olmay,
2. letmelerinin ok basit ,
3. Gvenilirliinin yksek olmas,
4. Tamir ve bakm isteyecek ekipmanlarn olmamasdr.
Ancak doada ilemler yava srd iin,
uzun bekletme srelerine, dolaysyla geni arazilere ihtiya duyulmaktadr. Biyolojik
faaliyet scaklktan nemli derecede etkilenmektedir.


73
Bu nedenle
arazinin ucuz,
iklimin elverili olduu yerlerde,
ve artma donanm ile iletme becerilerine ihtiya gstermeyen bir artma yntemi
istenildiinde
en uygun sistemdir.
Bu sistemlerin maliyetlerinin dklnden dolay performanslarnn da dk
olduunu dnmek yanltr.
Baz durumlarda, uzun vadede bu tr havuzlarn daha gvenilir olduklar
kantlanmtr.
Atksuyun organik madde ieriine ve k suyu kalitesine bal olarak
tasarlanmaktadrlar.
En genel durumda, seri halde kademeden (anaerobik, fakltatif ve olgunlatrma
havuzlar) olumaktadrlar.
Organik madde ierii yksek olan atksular (BO
5
=300-1000 mg/l ) direkt olarak
stabilizasyon havuzlarnn ikinci kademesi olan fakltatif havuzlara dearj edilebilmektedir.


ekil: Stabilizasyon havuz konfigrasyonlar
(AN:anaerobik havuz, F:fakltatif havuz ve M:olgunlatrma havuzu).

Birinci kademedeki anaerobik havuz k sular biyolojik artmn ikinci kademesini
oluturan ikinci fakltatif havuzlara verilmektedir.
Birinci ve ikinci fakltatif havuzlar mtakiben konulan ve nc kademeyi
oluturan olgunlatrma havuzlar ise daha ileri dzeyde patojen giderimi sz konusu
olduunda kullanlmaktadr.

1 1- -A An na ae er ro ob bi ik k h ha av vu uz zl la ar r
Bu havuzlar yksek BO li atksularda olduka etkilidirler.
Tek bir anaerobik havuz 1000 mg BO/L ye kadarki atksular iin yeterli olmaktadr.
Daha yksek kirlilikteki endstriyel atksular iin ise genelde seri halde havuz
kullanlmaktadr.
Her bir havuzdaki bekletme sresi 1 gnn altna drlmemelidir.


74

Bu havuzlarn derinlikleri normalde 2 ile 5 m arasnda deimekte ve atmosfere gaz
salveren ak bir septik tank gibi ilev grmektedir.
iftlik atklarnn artlmas iin uygun bir sistemdir.
Toplam BO giderimi:
10
o
Cnin altnda %40,
20
o
Cnin zerinde %60n zerinde deimektedir.
ou zaman yzeyde bir kpk tabakas olusada nemli bir problem
yaratmamaktadr.
Koku kmas (H
2
S gibi) en nemli dezavantajdr.

2 2- -F Fa ak k l lt ta at ti if f h ha av vu uz zl la ar r
Anaerobik havuz k sular dearj edilmeden yada kullanlmadan nce aerobik
artma ihtiya gsterirler.
Fakltatif havuzlar bu ama iin en uygun bir yoldur.
Bu sistemler gelimekte olan lkelerde ou kez klasik biyolojik artma yntemlerine
tercih edilirler.
Tek kademeli fakltatif havuzlar nisbeten az kirli atksularn artm iin uygundur.
Fakltatif havuz giriindeki katlar ve retilen biyoktle kelerek tabanda bir amur
tabakas oluturur.
Organiklerin anaerobik bozunumuyla hasl olan bentik tabaka anaerobiktir ve
burada aa kan znebilir organik maddeler su tabakasnn yukarsna geerler.
Artma gelen BOnin %30 kadar metan gaz olarak havuzu terk eder.
Su kolonundaki znm organikler ya da askdaki maddeler oksijen kullanan
heterotrofik bakterilerle ayrtrlrlar.
Burada konvansiyonel sistemlerdekinden farkl olarak bakterilerle kullanlan
znm oksijenin yzey havlandrmasndan daha ok mikroalglerle ( fotosentetik)
salanmasdr.
Algler karbondioksitlerini bakteri metabolizmasnn son rnlerinden almaktadr.
Bylece heterotrofik bakterilerle ototrofik algler arasnda bir ortak yaam mevcuttur.



ekil: Fakltatif stabilizasyon havuzlarndaki enerji akmlar

Anaerobik k suyunu alan ikincil fakltatif havuzlarda bu mekanizmalardan ilki
nemli llerde anaerbik havuzda olmaktadr.
BO giderimi %60-80 arasndadr.
Derinlikleri 1-2m arasnda deimektedir.




75
3 3- -O Ol lg gu un nl la a t t r rm ma a h ha av vu uz zl la ar r
Fakltatif stabilizasyon havuzlarndan gelen atksular almaktadr.
Byklkleri ve saylar k suyunda arzu edilen bakteriyolojik kaliteye gre
belirlenmektedir.
Bu havuzlar dierlerine gre biyolojik ve fizikokimyasal adan daha az
tabakalanma gstermektedir ve gn boyunca daha fazla oksijen almaktadr.
Gndzn su klonu aerobik olup pH 9un zerine kadar kmaktadr.
Flamentli mavi-yeil algler ok dk BO konsantrasyonlarnda havuzda baskn
durumdadr. Dk alg konsantrasyonlarnda Daphnia (zooplankton) gibi yksek
organizmalar atksuyun stabilizasyonundan ziyade bakteri ve alglerin sebep olduu
bulankln giderilmesine yardmc olurlar.
Derinlikleri 1-3m arasnda deimektedir.
Havuzlarda fekal bakterilerin uzaklatrlmasn etkileyen belli bal parametreler s,
bekletme sresi ve organik yklemedir. Fekal bakterilerin uzaklatrlmas snn ve
bekletme sresinin ykselmesiyle artmakta fakat organik ykn artmasyla azalmaktadr.
Protozoa kistleri ve barsak solucan yumurtalar kelmeyle uzaklatrlmaktadr.
Bir seri havuzda 20 gn veya daha zeri bekletme srelerinde havuz knda kist ve
yumurtlardan arndrlm olmaktadr (Feachem ve di., 1983).
Kanal sularnn (yada buna edeer nitelikteki ) artlmas iin kullanlan fakltatif
havuz k sularndaki BO ierii yaklak 50 mg /L olacandan bu deerin rnein
25mg/L nin altna drlmesi istenildiinde seri haldeki iki olgunlatrma havuzu (7
gnlk bir bekletme sresiyle ) bu ama iin uygun olacaktr.

Arazide Artma Sistemleri
Bu sistemler son zamanlarda atksuyun bir kaynak olarak avantaj salad Bat-
Birleik Devletlerinde giderek artma eilimi tamtr.
1972 ylnda yeni su yasalarnn kmasyla bu sistemlere olan ilgi suyun,
ntrientlerin ve atksuyun (bitki retimi iin) yeniden kullanmn salad iin giderek daha
da artmtr.

1 1- -Y Ya av va a i in nf fi il lt tr ra as sy yo on n

ekil: Yava infiltrasyon


76

Atksu bitki rtsn ieren araziye verilerek hem bitkilerin bymeleri iin gerekli
ihtiyalar karlanr hem de atksu artm salanr.
Uygulanan su hem buharlamayla tketilir hem de zeminden yatay ya da dey yollarla
szlr.
Tm yzeysel aklar ounlukla drenle toplanarak geri devrettirilir.
Artma ilemi atksuyun zemine szdrlmasyla olmaktadr.
Atksu bitkilere ok deiik pskrtme yada yzeye uygulama teknikleriyle verilir.
Her 4 ile 10 gnde bir kesikli olarak beslenip zemin profilindeki aerobik artlarn
baskn olmas salanr.

Bu tr sistemler tasarlanrken;
Blge ve zemin zellikleri,
bitki topluluklar ve
n artm ekli nem kazanmaktadr.

rnein yksek ntrient kapasitesine ve su tketimine sahip bitkiler seilir.
n artm, arzu duyulan infiltrasyon tipine bal olarak birincilden ileri artma kadar
gerekli olabilir.

2 2- -H H z zl l i in nf fi il lt tr ra as sy yo on n

ekil: Hzl infiltrasyon:hidrolik akm yollar

Temel ama yer alt su kaynaklarnn beslenmesi, yeralt su kaynaklarna tuzlu su
giriini nlemek ve yzey sularnn kirlenmesini nlemektir.
Geirgen zemin kullanld iin daha yksek hidrolik yk ve daha dk bekletme
srelerinin uygulan yznden yava infiltrasyondan daha dk performans
gsterirler.
Zemin durumuna, topografyaya, iklime ve ekonomiye bal olarak su datma yaps
deiir.


77
Hzl infiltrasyondan nce klorlu hidrokarbonlarn olumasn nlemek iin atksuyun
klorlanmamas gerekir.
Bu tr sistemlerde temel azot giderim mekanizmas denitrifikasyon olup zeminin
geirgenliine bal geliir.
Maksimum azot giderimi iin suyun C/N oran en az 2/1 olmaldr.
Organikler zemin profili ierisindeki aerobik mikroorganizmalarla ayrtrlr.
BO yk yksek iken bakteriler film tabakasnda hzl bir ekilde oalabildiklerinden
zeminin gzeneklerini tkayarak hem kuruma sresince zeminin havalanmasn hem de
szlme hzn drebilirler.
Ayrma sresince oksijen tketildiinde gzeneklerin tkanmasyla birlikte uzun sreli
anaerobik artlar oluabilir.
Fosfor giderme mekanizmalar adsorpsiyon ve kimyasal kelmedir.
%80-98 BO, %10-93 TN, %29-99 TP ve %2-6 Fekal koliform giderimleri
gereklemektedir.

3 3- -A Ar ra az zi i z ze er ri in nd de en n a ak k t tm ma a

ekil: Araziden aktma

Mikrobiyolojik faaliyet yzeye yakn cereyan ettiinden prosesin verimi (zellikle azot
giderimi ynnden) iklimden nemli derecede etkilenir.
Kk blgelerinin suyla dolmamas ve szntyla kirleticilerin direkt olarak temasnn
nlenmesi iin yeralt suyuna mesafe an az 0.3-0.6 m olmaldr.
Askdaki maddeler ile kolloidal organikler sedimantasyonla ve bitkilerle organik
tabakalar arasndan filtrasyonla giderilirler.
Toplam azot ve amonyak giderimi hidrolik yk, eim uzunluu ve toprak scaklna
baldr.
Fosfor ve iz elementler topran ierisindeki kil kollloidleriyle tutularak (sorpsiyon)
znemeyen komplexlere dntrlerek (kalsiyum, demir ve alminyom fosfat gibi)
keltilmeyle giderilirler.
Konvansiyonel sistemlerle kyaslandnda patojen giderimi daha iyidir.
Bu tr sistemler genelde ikincil artm ksndaki Azot ve iz metallerin daha ileri
dzeyde artm iin kullanlrlar.







78
Tablo: Arazide artma sistemlerinin k kalitesi asndan karlatrlmas (Metcalf and
Eddy, 1991)
Parametre Dk nfiltrasyon Hzl nfiltrasyon
Arazi zerinden
Aktma
Ortalama
(mg/l)
Maksimum
(mg/l)
Ortalama
(mg/l)
Maksimum
(mg/l)
Ortalama
(mg/l)
Maksimum
(mg/l)
BO <2 <5 2 <5 10 <15
AKM <1 <5 2 <5 15 <25
NH
4
-N <0.5 <2 0.5 <2 1 <3
TN 3 <8 10 <20 5 <8
TP <0.1 <0.3 1 <5 4 <6

Sulakalan Sistemleri
Doal artma teknolojilerindeki en son gelimeler kkl, yzc ve batk bitkilerle
artm yapan yapay sulakalanlarn ynnde olmutur.
Sulakalanlar, ortamdaki gne enerjisini kullanabilme ve kendi kendini
yenileyebilme zelliine sahiptir. Organik ve inorganik kirleticileri,askda kat maddeyi,
toksik maddeleri, ar metalleri ve hastalk yapc mikroorganizmalar giderebilmesinden
dolay yksek miktarda artm kapasitesine sahiptirler.
Balangta yzc bitkiler konvansiyonel lagnlerin ve stabilizasyon havuzlarnn
performansn arttrmak iin kullanlmtr, fakat daha sonra bu sistemler gelitirilerek bir
ok sahada ayr bir artma sistemi olarak kullanlmaya balanmtr.
Sulakalanlarn yaps ierisindeki vejetasyon hem bakteri filmlerinin temas iin bir temas
yzeyi olutururlar hem de atksudaki kirleticilerin filtrasyonunda adsorpsiyonunda rol
oynarlar.
Bitkilerin yapraklaryla kklerine transfer ettikleri oksijen sayesinde bu blgede ve
yakn evresinde ok youn bir mikrobiyolojik faaliyet gereklemektedir.
ok geni bir aralkta aerobik ve fakultatif bakteri gruplar bitki kkleri tarafndan
desteklenmektedir.
Doal ve yapay olmak zere iki farkl sulakalan mevcuttur .

1 1- -D Do o a al l S Su ul la ak ka al la an nl la ar r
Doal sulakalanlar ou kez alc sularn bir paras olarak kabul edilmektedir.
Doal sulakalanlara atksu dearjndaki maksat mevcut habitatn iyiletirilmesidir. Bu
sebeple de sisteme ikinci yada daha ileri dzeyde artlm atksu dearjlar
verilebilmektedir.
Artm kapasitelerini daha da iyiletirmek iin doal sulakalanlarn modifiye edilmesi
doal ekosisteme zarar verebileceinden mdahaleden kanlmaldr (Qasm, S.R.,
1999).














79
2 2- -Y Ya ap pa ay y S Su ul la ak ka al la an nl la ar r
Yapay sulakalanlar ya serbest yzey akl (SYS) sistemler ya da yzeyalt akl (YAS)
sistemler olarak snflandrlmaktadr.


SYS sistemlerinde su yzeyi atmosferle temas halinde, YAS sistemlerinde ise su bir
dolgu malzemesi arasndan akt iin atmosferle temas halinde deildir.
SYS sistemleri kkl, yzc ve batk trde olan farkl vejatasyonun sistemdeki
basknlna bal olarak farkl alt kategoriye ayrlmaktadr.
Bunlar srayla:
1. kkl bitkilerle artm sistemleri,
2. yzc bitkilerle artm sistemleri ve
3. batk bitkilerle artm sistemleridir.
YAS sistemlerde ise yzc ve batk bitkiler deil tamamen kkl bitkiler
kullanlmakta olup tamamen atksuyun akna bal olarak iki farkl trde incelenmektedir.
1. yatay yzeyalt akl ve
2. dey yzeyalt akl sistemlerdir.


Yapay Sulakalanlarda Kirletici Giderim Mekanizmalar

1-Fiziksel Prosesler:
zellikle tanecikli maddelerin gideriminde nem arz eder. Sulakalanlarda su
hareketi kkl ve yzc bitkilerin salad direnten dolay hem olduka yava hem de
laminerdir (trblanssz). Kkl bitkilerin su hareketini dengelemesiyle yava hareket eden
danecikli kirleticiler yzc bitkilerin saaks kkleri ve dallanan gvdeleriyle askda
kalmalar salanarak biyofilmlerle temas yzeyleri arttrlm olur. Askdaki maddelerin
giderilme verimi genellikle sulakalan uzunluu ve partikllerin kelme hzyla orantldr.
Sedimentasyon (kelme) ve resspansiyon (kelen veya kelmekte olan maddelerin
askda kalmalar) partikllerin giderimde dier iki nemli proses olarak gz nnde
bulundurulur (De Busk, 2002).

2-Kimyasal Prosesler:
Kirleticiler ksa sreli ya da uzun sreli olarak belli bir yzeyde tutularak (sorpsiyon;
+ ve - ykl molekllerin zelti (su) fazndan kat faza transferi) giderilirler.


80
Sorpsiyon gerek anlamda hem adsorpsiyon hem de kelme (precipitation)
reaksiyonlarn bir btndr. Adsorpsiyon ile iyonlar kat partikllere balanarak giderilirler.
Katyon deiimi ile de pozotif ykl iyonlar yzeye fiziksel olarak balanarak giderilirler
(Bu ba kimyasal badan daha zayftr. Zemin dolgu malzemesinde kil ve organik madde
ierii fazlaysa bu katyonlarn tutulma kapasitesi daha yksektir).

3-Biyolojik Prosesler:
Bitkilerin rolleri;Bitkiler NO
3
-N, NH
3
-N, PO
4
-P ve Pb ve Cd gibi baz toksik metalleri
hem kullanabilme hem de dokularnda birikitirebilme (depo) zelliklerine sahiptir. Fakat bu
giderim mikroorganizmalarla giderimin (denitrifikasyon) yannda ok nemsiz kalmaktadr.
Bu kirleticilerin giderimi bitkilerin byme zelliklerine ve dokularndaki konsantrasyon
deerlerine baldr.
Bitkiler ntrientlerin, metallerin ya da dier elementlerin bir ksmn kullanarak
giderebilmektedirler.


Mikroorganizmalarn rolleri;
Mikrobiyolojik srele organik karbon sonuta kararl son rnlere (CO
2
, CH
4
gibi)
dntrlerek giderilmi olur. Sulakalanlardaki en etkin azot giderim mekanizmas ise;
biyolojik nitrifikasyon ve denitrifikasyondur (Reed ve ark., 1989). Amonyak aerobik
blgelerde nitrifikasyon bakterileriyle nitrata oksitlenir ve nitratlar da anoksik blgelerde
denitrifikasyon bakterileriyle azot gazna evrilir. Nitrifikasyon iin ihtiya duyulan oksijen
ya atmosferden ya da bitki kklerinden salanr. Azot ardk reaksiyonlarla NH
3
-N
(amonyaklama), NO
3
-N (nitrifikasyon) ve N
2
gibi son rnlere (denitrifikasyon)
dntrlerek giderilirler.
znebilir organik maddelerin byk ounluu bitkilerin kk ve gvde yzeyleri
ve sediment arayzeyindeki biyofilm bakterileriyle aerobik olarak ayrtrlmaktadr. Fakat
baz durumlarda anaerobik ayrma da n plana kabilmektedir (Moorhead ve ark., 1990).







81
Kirleticilerin Giderimi
AKM giderimi:
Bitkiler su akm bloke edip hzlarn drrken askdaki maddelerin ou kelme
ve filtrasyonla giderilir. Daha byk askdaki maddelerin giderimini salamak ve
sulakalann tkanmasn nlemek iin sulakalan giriine bir sedimentasyon havuzu konur.

BO giderimi:
kelmeden sonra kalan znebilir organik maddeler bitkilerle temas halindeki
bakteriyal biyofilmlerle (konvansiyonel sistemlerdekine benzer) aerobik olarak giderilir.
Bitkilerin bu biyofilm tabakasna kkleri vastastla temin ettikleri oksijen aerobik ayrmaya
yardmc olur. Organik maddelerin anaerobik ayrm ise taban ksmnda olur.

Azot giderimi:
Azot giderimi nitrifikasyon ve denitrifikasyon yoluyla olmaktadr. Nitrosomans lar
vastasyla amonyak aerobik reaksiyonlarla nitrite oksitlenir. Nitrit ise daha sonra
Nitrobakteri (nitrat oluturan) ler vastasyla yine aerobik olarak nitrata oksitlenir. Taban
ksmna geen nitratlar ise burada anaerobik olarak denitrifikasyon baktarileriyle
(Pseudomonas spp. ve dier bakteriler) gazl rnlere (N
2
gibi) dntrlr
Bitkiler biyofilmin olumasn saladklarndan ve bu blgelere oksijen temin
ettiklerinden kk blgesindeki nitrifikasyonla azot gideriminde nemli bir rol oynarlar (Brix,
1987). Bitkiler ayn zamanda giren ntrientlerin yalnzca kk bir ksmn da (<%5)
bnyelerine alarak gidermektedirler. Bitkiler tarafndan kullanlabilen azot formlar NH
4
ve
NO
3
tr. NH
4
ve NO
3
bitki bnyesine asimilasyonla (NO
3
NH
4
NH
2
-R, R:amino asitin
kalan ksm) alnr.
Bitkiler biyofilmin olumasn saladklarndan ve bu blgelere oksijen temin
ettiklerinden kk blgesindeki nitrifikasyonla azot gideriminde nemli bir rol oynarlar (Brix,
1987). Bitkiler ayn zamanda giren ntrientlerin yalnzca kk bir ksmn da (<%5)
bnyelerine alarak gidermektedirler. Bitkiler tarafndan kullanlabilen azot formlar NH
4
ve
NO
3
tr. NH
4
ve NO
3
bitki bnyesine asimilasyonla (NO
3
NH
4
NH
2
-R, R:amino asitin
kalan ksm) alnr.

Fosfor giderimi:
Sulakalanlarda fosforun en temel giderimi; adsorpsiyon, filtrasyon, fiziksel kelme
(yerekimiyle), kimyasal kelme (kompleks oluumuyla) ve bitki bnyesine alnma yollar
iledir.
Yapay sulakalanlardaki fosfor giderimi; genellikle atksudaki fosforun dolgu
materyallerindeki Al, Fe, Ca ve kil mieralleriyle adsorpsiyonu ve kompleks oluumu ile
olmaktadr (Richardson ve ark., 1985). Fosforun bitkilerde kullanm dk alansal
yklemelerde belirgin lde olabilir. PO
4
-P iyonu ayn zamanda kelme prosesiyle
(precipitation) Fe, Al ve Ca-Fosfat lar eklinde ktrlerek giderilirler.
Patojen bakterilerin giderimi: Suyun scaklna kimyasna ve gne na (ultraviyolet)
bal olarak doal yollarla lm, bakteri yiyen mikroorganizmalarn (zooplankton)
bnyesine gemesiyle ve kelmeyle (partikllere temasla) olur. Bir sulakalan
sistemindeki patojen mikroorganizmalar genelde parazitler, bakteriler ve virslerdir.

Toksin giderimi:
Sulakalanlar toksinler iin mkemmel bir tamponlayclardr. Hidrokarbon, fenol, benzen,
toluen ve ham yalarn yapay sulakalanlarda ok yksek verimlerle giderildii
kaydedilmitir (White ve di., 1996).


82


Hydroponik film teknii
Terminolojideki anlam suda zel besinlerle bitki yetitirme metodu olup, geirimsiz
bir yzeyde ince bir film halinde verilen bir atksu ierisinde yetien bitkilerle atksu artma
tekniidir.Geirimsiz bir yzeyde byyen bitki kkleri maddelerin tutulmas ve
biriktirilmesinde muazzam bir rol oynar. Bitkilerin geni yapraklar glge oluturarak hem
alglerin bymesini nler hem de solunumla atksu artmna bir miktar katkda bulunur.
Bitkilerin saa andran ve dallanan kk yaplar ise biriken maddeler iin adeta
canl bir filtrasyon mekanizmalardr. Byk oranda amur birikimleri, anaerobik artlar ve
metallerin kelmesi bu sistemlerdeki temel zelliklerdir.


ekil: Ntrient film teknii (Jevell ve di., 1983).


Kirleticiler
Aer obi k
Topr ak
Kat man
Anaerobik
Toprak
Katman
1.Ykseltgenme 5.
Sedimentasyon
2. Indirgenme 6. keltme
3. Buharlama 7. Bitki Alm
4. Adsorpsiyon 8. Turba
IKI
HAVA
GR
SUYU


83
Byk miktarda BO ve AKM giderimi salanr. Jewell ve arkadalar (1983)
tarafndan gelitirilen pilot lekli tesislerde bu sistemlerin kanal sularnn artmnda bir
alternatif seenek olduu ispatlanmtr.
Bu sistemde kanarya otu (Reed canary grass) kullanlarak 10 cm/gn lk bir
hidrolik ykleme hznda ikincil artmdan daha iyi kalitede k sular elde edilmitir.


ekil: Enerji girdileri asndan doal sistemlerle konvansiyonel sistemlerin
karlatrlmas (Kadlec ve Knight, 1996).



















84

Tablo: Doal atksu artma teknolojilerinin karlatrlmas ( Metcalf and Eddy, 1991).
Tasarm
Param.
Y
a
t

m

M
a
s
r
a
f
l
a
r

letme
ve
Bakm
Masraf.






Artm
Tr





nartm
Talepleri





Artma
gayesi
H
i
d
.
y

k

(
c
m
/
g

n
)

S
p
e
s
i
f
i
k

A
r

m

A
l
a
n

(
h
a
/
1
0
3
m
3
/
g

n
)

Su
Der.

(m)
$
1
,
0
0
0
/
H
A

$
/
m
3
/
g

n






($/m
3
)
Yerinde
nfiltras.
Primer k.
(septik yada
imhof tank)
BOI
5
,TAKM
Giderimi
0.5-4.0 2.5-20 - 1000-3000 0.01-0.10
D.Hzl
nf.
Primer
Yada Sek.
BOI
5
,TAKM,
Nutrient
Gid.
0.15-1.6 6-67 - 60-150 800-2000 0.10-0.20
Y.Hzl
nfiltras.
Primer
Yada Sek.
BOI
5
,TAKM
Giderimi
1.6-25 0.4-6 <1 300-600 450-900 0.05-0.10
Arazi
zerinden
Aktma
Primer
Yada Sek.
BOI
5
,TAKM
Giderimi
1-10 1-10 <0.1 240-400 600-1000 0.08-0.15
Fakltatif
Havuzlar
Primer BOI
5
,TAKM
Giderimi
0.7-3.4 3-14 1.2-2.5 80-160 500-1000 0.07-0.13
Yzc
Aquatik
Bitki Sist.
Primer
Yada Sek.
BOI
5
,TAKM,
Nutrient
Gid.
2-15 0.7-5 0.4-1.8 270 500-1000 0.12-0.14
Sulakalan

Primer.,
Sek, leri
BOI
5
,TAKM
Giderimi
0.4-20 0.5-20 <0.6 25-250 500-1000 0.03-0.09



Yapay Sulakalanlarn Dnyadaki Uygulamalar

A.B.D:
1996da yaplan bir aratrmada ABD ve Kanada da kullanmda olan 176 adet
yapay sulakalan tespit edilmitir. Bunlarn byk bir ounluu (116) tropikal blgelerde
dierleri ise souk bir blge olan Kuzey Dakota da yer almaktadr. Kuzey Amerikann
birok eyaletindeki mevcut sulakalanlarnn says debi (m
3
/gn) aralklarna gre
sralandnda 0-500 aras 48, 500-1000 aras 41 ve 5000> debiyle alanlarn says 42
adettir (Kadlec ve Knight, 1997). Souk blgelerdeki sulakalanlarn ounluunu serbest
yzey akl sistemler oluturmaktadr. Amerika da Washngton Metropolitan Hkmetleri
Konseyi ile Maryland evre Blmnn kendi blgelerinde oluturduklar yamurduyu
sulakalanlar projesi birok lkede bu byk lekli sulakalanlarn uygulanabilirliinde
nemli bir refarans nitelii tamaktadr.

AVRUPA:
Bir Kuzey Avrupa lkesi olan Danimarka yapay sulakalanlarn gelitirilmesinde
nc bir rol stlenmitir. Yzeyalt akl sulakalanlarn ncs olan bu lkede byk
ounluu evsel atksularn artm iin kullanlan yaklak 130 adet sulakalan mevcuttur.
sve ve Norve bu gibi sistemlere daha az ilgi duymulardr. 1996 da sve te ehirsel ve


85
evsel atksularn artmnda kullanlan 6 adet serbest yzey akl ve 8 adet yzeyalt akl
sulakalan tesbit edilmitir.
sveteki sulakalanlarn ou genelde azot giderimi maksadyla planlanmtr.
sve in Oxelsund ehrinde (baltk kysndaki) Baltk Denizini trfikasyon tehlikesinden
korumak iin kurulan byk lekli sulakalan tesisi buna bir rnektir. Bu tesis ayn
zamanda skandinavya daki azot giderimi iin kullanlan ilk gerek lekli uygulama
olmutur. Bu tesis sve in Oxelsund ehrindeki mevcut artma tesisinin (fiziksel ve
kimyasal) yksek maliyetinden (25$/kg azot) dolay tercih edilmi olup kurulan bu tesisle
maliyet yarya (11$/kg azot) drlmtr.
svee kyasla Norve teki sulakalanlar daha fazladr. Norve te yaklak 20 kadar
sulakalan tespit edilmi olup bunlarn ounluunu yzeyalt akl sulakalanlar
oluturmaktadr. Dou Avrupa da ise yapay sulakalanlar en fazla ek Cumhuriyeti nde
uygulanmtr. 1989 ile 1996 yllar arasnda 26 adet sulakalan ina edilmitir. Gnmzde
ek Cumhuriyeti nde 50 nin zerinde yapay sulakalan mevcuttur. Buradaki sistemlerin
byk bir ksm yzeyalt akl olup ounluu mekanik n artm yaplm olan ehirsel
atksularn artmnda kullanlmaktadr.
Macaristan ve Letonya da da yapay sulakalanlar mevcut olup saylar hakknda
kesin bilgi mevcut deildir. Avusturya da 160 n zerinde iletme halinde olan yapay
sulakalanlar tespit edilmi olup ok sayda da inas halen devam etmekte olan tesis
mevcutur (Haberl ve di., 1998).





86
KAYNAKLAR

1- Su Getirme ve Kanalizasyon; Nejat Erdemgil, Mehmet Srma, Muammer Yavuz,
Birsen Kitabevi Yaynlar, Arpaz Matbaaclk, stanbul-1976
2- Su Temini ve Uzaklatrma Esaslar-II Ders Notlar;Recep Durmu, OM, Fen-
Ed. Fak., evre Mh. Blm, Samsun-1990
3- Su Temini ve Atksu Uzaklatrlmas Uygulamalar; Diner Topack, Veysel
Erolu, T Rektrl Say:1518, Dzeltilmi laveli kinci Bask, T naat
Fakltesi Matbaas, stanbul-1993
4- Meskun Blge Drenaj ile lgili Tesisler (Tavsiyeler ve Tip Projeler:A201-234);
Ylmaz Muslu, T Ktphanesi Say:885, T naat Fakltesi Matbaas,
stanbul-1972
5- Kanalizasyon; M. Muzaffer Gizbili, TMMOB, naat Mhendisleri Odas, Ankara
ubesi Yaynlar 1992/2, Ankara-1992
6- Kanalizasyon naatna Ait zel ve Teknik artname (Kanalizasyon lerinin
Planlanmas ve Projelendirilmesine Ait Kriterler), Ky Hizmetleri Genel
Mdrl, Ankara-2000
7- TS 821/Kasm 1985; Beton ve Betonarme Borular ve zel Paralar-Basnsz
Pis Su ve Yamur Suyu in
8- TS 821/Mays 1998; Borular ve Birleim zel Paralar-Beton, Betonarme ve
elik Lif Takviyeli
9- TS 1478/Ocak 1999; Tat ve Yaya Trafiine Maruz Alanlardaki Izgara Takmlar
ve Bakm Rgar Kapama Elemanlar-Tasarm artlar, Tip Deneyleri,
aretleme, Kalite Kontrol
10- TS 1097; ehir i Yollarnda Yer alt Tesisleri (Su, Havagaz, Elektrik, PTT,
Kanalizasyon) ve Bunlarla lgili Yerst Tesislerinin Planlanmas ve
Yerletirilmesi Kurallar
11- Water and Wastewater Technology; Mark J. Hammer, Mark J. Hammer, Jr.,
Prentice-Hall Inc., New Jersey-1996.
12- evre Kirlenmesi ve Kontrolu; Mehmet Karpuzcu, Kubbealt Neriyat:28 (ISBN
975-7663-10-7), Drdnc Bask, stanbul, 1994
13- Atksularn Artlmas; Ylmaz Muslu; stanbul Teknik niversitesi Matbaas,
Gmsuyu-stanbul, 1994.
14- Kirletici Parametrelerin zellikleri; Gnay Kocasoy, Atksu Artma Sistemleri,
TMMOB Kimya Mhendisleri Odas stanbul ubesi, Eyll 1989.
15- evre Kirlilii le lgili almalarda rnek Alma ve Saklama Yntemleri; Gnay
Kocasoy, Atksu Artma Sistemleri, TMMOB Kimya Mhendisleri Odas stanbul
ubesi, Eyll 1989.
16- Ky Hizmetleri Genel Mdrl, Ky i naat Dairesi Bakanl Brifing
Dosyas, 19.11.2001, Ankara.
17- Ky Hizmetleri Genel Mdrl, Ky i naat Dairesi Bakanl Brifing
Dosyas, Nisan-2004, Ankara.
18- Ky Hizmetleri Genel Mdrl Ky i naat Dairesi Bakanl, Kanalizasyon
Projesi Hazrlama Semineri Notlar, Ky Hizmetleri Tarmsal Hidroloji Aratrma
ve Eitim Merkezi Mdrl, 06-17.05.2002 (1. Grup), Menemen/ZMR
19- Ky Hizmetleri Genel Mdrl Ky i naat Dairesi Bakanl, Kanalizasyon
Projesi Hazrlama Semineri Notlar, 17-18.06.2002 (2.Grup), Ky Hizmetleri
Tarmsal Hidroloji Aratrma ve Eitim Merkezi Mdrl, Nenemen/zmir.
20- Ky Hizmetleri Genel Mdrl Ky i naat Dairesi Bakanl, Doal Artma
Projesi Hizmet i Eitim Semineri Notlar, Hazrlayanlar: Ylmaz Kilim-Abdullah
zdemir, 02-06.08.2004, Ankara.


87
21- Ky Hizmetleri Genel Mdrl Ky i naat Dairesi Bakanl, naat
Uygulamalar Semineri (2.Grup), Ky Hizmetleri 8. Blge Mdrl Eitim
Tesisleri, 27-31.05.2002, Diyarbakr.
22- Ky Hizmetleri Genel Mdrl Ky i naat Dairesi Bakanl,
Kanalizasyon-Artma Semineri Notlar, K.H. 18. Blge Mdrl, Eitim
Tesisleri, 08-12.10.2001, STANBUL
23- Su Getirme ve Kanalizasyon; Nejat Erdemgil, Mehmet Srma, Muammer Yavuz,
Birsen Kitabevi Yaynlar, Arpaz Matbaaclk, stanbul-1976
24- Su Temini ve Uzaklatrma Esaslar-II Ders Notlar;Recep Durmu, OM, Fen-
Ed. Fak., evre Mh. Blm, Samsun-1990
25- Su Temini ve Atksu Uzaklatrlmas Uygulamalar; Diner Topack, Veysel
Erolu, T Rektrl Say:1518, Dzeltilmi laveli kinci Bask, T naat
Fakltesi Matbaas, stanbul-1993
26- Meskun Blge Drenaj ile lgili Tesisler (Tavsiyeler ve Tip Projeler:A201-234);
Ylmaz Muslu, T Ktphanesi Say:885, T naat Fakltesi Matbaas,
stanbul-1972
27- Kanalizasyon; M. Muzaffer Gizbili, TMMOB, naat Mhendisleri Odas, Ankara
ubesi Yaynlar 1992/2, Ankara-1992
28- Kanalizasyon naatna Ait zel ve Teknik artname (Kanalizasyon lerinin
Planlanmas ve Projelendirilmesine Ait Kriterler), Ky Hizmetleri Genel
Mdrl, Ankara-2000
29- TS 821/Kasm 1985; Beton ve Betonarme Borular ve zel Paralar-Basnsz
Pis Su ve Yamur Suyu in
30- TS 821/Mays 1998; Borular ve Birleim zel Paralar-Beton, Betonarme ve
elik Lif Takviyeli
31- TS 1478/Ocak 1999; Tat ve Yaya Trafiine Maruz Alanlardaki Izgara Takmlar
ve Bakm Rgar Kapama Elemanlar-Tasarm artlar, Tip Deneyleri,
aretleme, Kalite Kontrol
32- TS 1097; ehir i Yollarnda Yer alt Tesisleri (Su, Havagaz, Elektrik, PTT,
Kanalizasyon) ve Bunlarla lgili Yerst Tesislerinin Planlanmas ve
Yerletirilmesi Kurallar
33- Water and Wastewater Technology; Mark J. Hammer, Mark J. Hammer, Jr.,
Prentice-Hall Inc., New Jersey-1996.