3.

HESAPLAMALAR


Byk silindir iin basnl akkann (yan) neden olduu eksenel gerilme hesab
yaplr. Basnl ya silindirde yrtlmaya sebep olmamal ve gvenli bir alma
salanmaldr.
F = m . g
F = 2500 kg = 2500 x 9,81 = 24525 N
F = P x A
A =
2
4
D t

i
D = 30 mm
P =
2
24525 4
30 x t

= 34,6957 MPa iletme basnc.

3.1 Byk Silindir Et Kalnl

Silindir malzemesi St-37 olarak seilmitir. Emniyet says S = 2 olarak kabul
edilirse;
S
Ak
em
o
= o

2
/ 235 mm N
Ak
= o



Pistonun maruz kald i basn iletme basncna eittir.
o =
( )
2 2
1 2
2 2
2 1
i
P r r
r r
+

o =
em
o = 117,5 MPa
2
r = 20,33 mm ~ 21 mm alnr.
Buradan
2
D = 42 mm, et kalnl ise 6 mm olarak bulunur.

3.2 Byk Silindir iin Burkulma Hesab

Strok boyu : 280 mm = 28 cm ise
Euler blgesinde elastik burkulma
2
2
K
BK
s
EI
F
t
= formlnden hesaplanabilir. Ancak
ncelikle burkulma blgesi belirlenmelidir.

Burkulmaya alan ubuklarda Mafsal ekline Bal Olarak Burkulma Boyu
snin serbest uzunluk l cinsinden deerleri

Burkulma blgemizi tayin etmek iin (Euler veya Tetmajer blge) narinlik derecesi
hesap edilmelidir.

i
s
= ; s => ubuk serbest burkulma uzunluu, i => Atalet yarap
Atalet yarap;
i =
A
I
min
;
I => ubuun en kk eksenel atalet momenti [mm ] ,
A => Alan [mm ]
64
) (
4 4
i d d d
I

=
t
=
4 4
(42 30 )
64
d i
t
= 112984,238
4
mm
2
2
( )
4
d i
d d
A
t
=

2
2
(42 30 )
4
A
t
= = 678,584
2
mm
i =
A
I
min
=
112984, 238
678, 584
= 12,903 mm
Burkulmann elastik olup olmayaca konusunda fikir sahibi olmak iin narinlik
derecesi ( ) hesaplanmaldr. Bunun iin burkulma boyu tablosundaki drdnc
eklin sistemimize uygun olduu grlr. Yani;
s = Serbest burkulma boyu (cm) = 0,5 x l (tek taraftan mesnetli olduu iin) alnr.
l = 280 mm
s = 0,5 x 280 = 140 mm
i
s
= = 10,85
Elastik blgede
o
> olduundan blgemiz elastik burkulma blgesi (Euler) deil,
elastik olmayan burkulma (Tetmajer) blgesidir.

o
> olan ubuklarda bas gerilmesinden dolay burkulma olursa ubuk bas
kuvveti ortadan kalktktan sonra da eski haline dnemez, nk burkulma elastik
deildir. Elastik olmayan burkulmada burkulmaya neden olacak gerilme deneylerle
elde edilmi deerlere gre hesaplanr.
Not: St 37 iin narinlik derecesi
o
tablodan baklr ve 100 olarak bulunur.
elik (St 37 ve St 60 malzemesi) iin Tetmajer blgesinde burkulma gerilmesi
forml;
) 14 , 1 ( 310 o =
BK
[ N/mm ]
310 (1,14 10, 85)
BK
o =
297, 631
BK
o = MPa

BK
F = A
BK
. o
BK
F = 297,631 x 678,584 = 201967,634 N
F = 24525 Newton idi.
BK
F > F olduundan dolay byk silindir burkulmaya kar emniyetlidir.

3.3 Piston iin Burkulma Hesab

Pistonun ap 30 mm idi.
Piston boyu 385 mm olarak tasarlanmtr.
Burkulma blgemizi tayin etmek iin (Euler veya Tetmajer blge) narinlik derecesi
hesap edilmelidir.

i
s
= ; s => ubuk serbest burkulma uzunluu, i => Atalet yarap
Atalet yarap;
i =
A
I
min
;
I => ubuun en kk eksenel atalet momenti [mm ] ,
A => Alan [mm ]
Buradan pistonun alan A =
2
4
D t
= 706,858
2
mm olur.
I =
4
64
D t
=
4
30
64
t
= 39760,782
4
mm
i =
A
I
min
=
39760, 782
706,858
= 7,5
Burkulmann elastik olup olmayaca konusunda fikir sahibi olmak iin narinlik
derecesi ( ) hesaplanmaldr. Bunun iin burkulma boyu tablosundaki drdnc
eklin sistemimize uygun olduu grlr. Yani;
s = Serbest burkulma boyu (cm) = 0,5 x l (tek taraftan mesnetli olduu iin) alnr.
l = 385 mm
s = 0,5 x 385 = 192,5 mm
i
s
= = 25,666
Elastik blgede
o
> olduundan blgemiz elastik burkulma blgesi (Euler) deil,
elastik olmayan burkulma (Tetmajer) blgesidir.

o
> olan ubuklarda bas gerilmesinden dolay burkulma olursa ubuk bas
kuvveti ortadan kalktktan sonra da eski haline dnemez, nk burkulma elastik
deildir. Elastik olmayan burkulmada burkulmaya neden olacak gerilme deneylerle
elde edilmi deerlere gre hesaplanr.
Not: St 37 iin narinlik derecesi
o
tablodan baklr ve 100 olarak bulunur.
elik (St 37 ve St 60 malzemesi) iin Tetmajer blgesinde burkulma gerilmesi
forml;
) 14 , 1 ( 310 o =
BK
[ N/mm ]
BK
o = 280,74 MPa
BK
F = A
BK
. o
BK
F = 280,74 x 706,858
BK
F = 198443,315 Newton
F = 24525 Newton idi.
BK
F > F olduundan dolay byk silindir burkulmaya kar emniyetlidir.
3.4 Manivela Kolu

Manivela kolu uzunluu 450 mm olarak tasarlanmtr. Svlarn basnc her yne
kayp olmakszn iletme zelliklerinden tr byk silindiri hesaplarken
bulduumuz iletme basnc, manivelann altnda bulunan ve grevi rezervuardaki
ya byk silindire aktarmak olan kk silindir iin de geerlidir. Yani bu hidrolik
sistemde iletme basnc hem kk silindir hem de byk silindir iin ayndr. Bunu
gz nnde bulundurarak, kk silindir iin ap hesab bir insann tekrarl
salayabildii gce ve kk silindirin hacminin byk silindirin hacmine oranna
bal olarak optimize edilir.

3.5 Kk Silindir

Basit kaldra iin moment dengesinden yararlanlarak
1
M =
2
M eitliinden
insann uygulayabilecei kuvveti 25 kg olarak kabul edip kk pistonun alan
hesaplanr. Bu 25 kglk kuvvet iki kola blnecei iin bir kola gelen kuvvet 12,5
kg olacaktr.
F
1
x l
1
= F
2
x l
2
(Mesnetli manivela kolu iin bu eitlik uygulanr)

l
2
= 450 mm ; l
1
= 5 mm ; F = 245,25 N

450 x 12,5 x 9.81 = 5.F
2


F
2
= 11036,25 N

F = P x A

A = F/P => A =
11036, 25
34, 6957
= 318,086
2
mm
A =
4
) (
2
di t


di =20,124 mm
3.6 Kk Silindir Et Kalnl

Silindir malzemesi olarak St37 kullanlmtr. Emniyet katsays S = 2 kabul edilirse;

S
Ak
em
o
= o


2
/ 235 mm N
Ak
= o



Pistonun maruz kald i basn iletme basncna eittir.
o =
( )
2 2
1 2
2 2
2 1
i
P r r
r r
+

o =
em
o = 117,5 MPa
2 2
1 2
2 2
2 1
34, 6957( ) 235
2
r r
r r
+
s

2
r = 13,641mm ~ 14 mm alnr.
Deerler
1
D =21mm,
2
D =28mm olarak alnr.



3.7 Kk Silindir iin Burkulma Hesab

Strok boyu : 25 mm = 2,5 cm ise Euler blgesinde elastik burkulma
2
2
K
BK
s
EI
F
t
=
formlnden hesaplanabilir. Ancak piston boyumuz iin ncelikle burkulma blgesi
belirlenmelidir.
Burkulma blgemizi tayin etmek iin (Euler veya Tetmajer blge) narinlik derecesi
hesap edilmelidir.
i
s
= ;
s => ubuk serbest burkulma uzunluu, i => Atalet yarap

Atalet yarap;

i =
A
I
min
;
I => ubuun en kk eksenel atalet momenti [mm
4
] ,
A => Alan [mm
2
]

64
) (
4 4
i d d d
I

=
t
=
4 4
(28 21 )
64
t
= 6565,234
4
mm

A =
2 2
(28 21 )
4
t
= 269,39
2
mm

i =
A
I
min
=
6565, 234
269, 39
= 4,9366 mm



Burkulmann elastik olup olmayaca konusunda fikir sahibi olmak iin narinlik
derecesi ( ) hesaplanmaldr. Bunun iin burkulma boyu tablosundaki ilk eklin
sistemimize uygun olduu grlr. Yani;

s
K
= Serbest burkulma boyu (cm) = 2 x l (tek taraftan mesnetli olduu iin) alnr.

l = 25 mm

s = x 25 = 50 mm


Narinlik Derecesi :

i
s
= = 50/4,9.66 = 10,128
Elastik blgede
o
> olduundan blgemiz elastik burkulma blgesi (Euler) deil,
elastik olmayan burkulma (Tetmajer) blgesidir.

Not : St 37 iin narinlik derecesi
o
tablodan baklr ve 100 olarak bulunur.

o
< olan ubuklarda bas gerilmesinden dolay burkulma olursa ubuk bas
kuvveti ortadan kalktktan sonra da eski haline dnemez, nk burkulma elastik
deildir. Elastik olmayan burkulmada burkulmaya neden olacak gerilme deneylerle
elde edilmi deerlere gre hesaplanr.








elik (St 37 ve St 60 malzemesi) iin Tetmajer blgesinde burkulma gerilmesi
forml;

) 14 , 1 ( 310 o =
BK
[N/mm
2
]

) 14 , 1 ( 310 o =
BK
= > 310 (1,14 10,128)
BK
o =

298, 453
BK
o = N/mm
2


F
BK
= A
BK
o = 298,453 x 269,39 = 80400,45 Newton

F = 11036 Newton idi.

F
BK
> F olduundan dolay kk silindir burkulmaya kar emniyetlidir.

3.8 Akkan Hz zellikleri

Kk pistonun 1 saniyede aa indirilmesi durumunda, (operatr hzna bal
olarak deiebilir) strok mesafesinin 25 mm olmas halinde;

V = A x h ise;
V = h
d d i d

4
) (
2 2
t

V = 6,734 cm
3


Kk pistondan birim zamanda birim hacimden geen akkan miktar
6,734 cm
3
/sndir. (Q = 6,734 cm
3
/sn )




Akkann ierisinden getii borunun alan
4
5 , 0
2
= t A olduuna gre,
Q = A x u dan, (Q => Hacimsel debi , A => Alan , u => Akkan hz)
A = 0,19634 cm
2

Q = 6,734 cm
3
/sn
u = 34,2959 cm/sn = 0,34296 m/sn

u < 6 m/sn olduundan akkan hz tasarlanan sistem iin uygundur. (Yan
zelliklerine bal olarak alma hz referans alnmtr.)
Borulardan oluan hatlarda; dirsekler ve al balant yerlerinde kayplarn fazla
olmamas, dier taraftan boyutlandrmann makul snrlar iinde kalmas iin aada
verilen ak hzlarnn almamas gerekir:

letme basnc 100 bar a kadar : 4,5 m/s
letme basnc 200 bar a kadar : 5,5 m/s
letme basnc 300 bar a kadar : 6 m/s

Not: Tasarladmz sistem iin iletme basn deerimiz yaklak 300 bardr.

3.9 Deplasman Hesab

Kk silindirde tam strok boyuna ulalp silindirin tamam ya ile doldurulduktan
sonra manivela koluna baslrsa;

V = A x h (Alan x Strok boyu) ;
V
1
= Byk silindir iin strok hacmi
V
2
= Kk silindir iin strok hacmi
k = hacimler oran olarak belirlenir.




V
V
'
= k
V
1
= 190003,52 mm
3
V
2
= 6734,75 mm
3

k = 28,2124 olur

Strok oranlar hacim oranlarna eit olaca iin kk pistonun 25 mm lik tam bir
baslnda, byk piston 0,88613 mm hareket edecektir.

3.10 Eilme Kontrol

Kol ve kiri balants iin eilme kontrol yaplmaldr. Maksimum moment
belirlenmelidir ve bu momente gre kontrol yaplmaldr.
4
P L
M

= = 5000 x 350 / 4 = 437500 kg mm
M y
I
o

=
y = 130 / 2 olduundan 65 mm olarak bulunur.
3
12
b h
I

= =
3
100 130
12

= 18308333,333 mm
4

437500 65
18308333
o

= = 1,553 kg / mm
2
olarak bulunur.

St 37 iin akma snr 24 kg / mm
2
olduuna gre, sistemimiz eilme iin yaklak 15
kat emniyetlidir.