Iklimlendirme Genel

T.C.
MLL ETM BAKANLII

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES
PROJES
TESSAT TEKNOLOJS VE
KLMLENDRME
HAVALANDIRMA TESSAT ELEMANLARI
ANKARA 2008
Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller;
- Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl
Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda
kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim
programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik
gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr).
- Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye
rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm,
denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve
Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr.
- Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii
kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve
yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir.
- rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki
yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden
ulaabilirler.
- Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak
datlr.
- Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda
satlamaz.
i
AIKLAMALAR ................................................................................................................... iv
GR ....................................................................................................................................... 1
RENME FAALYET1 .................................................................................................... 3
1. FAN SEM ....................................................................................................................... 3
1.1. Fan ve Kullanm Alanlar.............................................................................................. 3
1.1.1. Emme Fan............................................................................................................. 3
1.1.2. Egzoz Fan ............................................................................................................. 3
1.1.3. Basma (Besleme ) Fan.......................................................................................... 4
1.2. Fan eitleri .................................................................................................................. 4
1.2.1. Aksiyal (Eksenel) Tip Fanlar................................................................................. 4
1.2.2. Radyal Tip Fanlar .................................................................................................. 5
1.3. Kapasitelerine Gre Fan eitleri ................................................................................. 6
1.3.1. Blowerlar............................................................................................................. 6
1.3.2. Krkler................................................................................................................. 6
1.3.3. Yksek Basnl Fanlar.......................................................................................... 7
1.3.4. Orta Basnl Fanlar............................................................................................... 7
1.3.5. Alak basnl fanlar .............................................................................................. 7
1.4. Fan Seiminde Kullanlan Gerekli l Deerleri ....................................................... 7
1.4.1. Mutlak Basn........................................................................................................ 8
1.4.2. Basma Ykseklii.................................................................................................. 9
1.4.3. Fan Gc ve Verimi............................................................................................... 9
1.4.4. Debi ....................................................................................................................... 9
1.5. Fan Seimi................................................................................................................... 10
1.6. Fan Devir Kontrol ..................................................................................................... 10
1.7. Fan Bakm .................................................................................................................. 10
UYGULAMA FAALYET............................................................................................... 11
LME VE DEERLENDRME..................................................................................... 12
RENME FAALYET2 .................................................................................................. 13
2. MENFEZ VE DAMPERLERN SEM.......................................................................... 13
2.1. Hava Ak Ynnn Tayini......................................................................................... 13
2.1.1. Menfez ve Difzrler (Anemostat)...................................................................... 13
2.1.2. Difzrler (Anemostat)........................................................................................ 14
2.1.3. Menfez ve Difzr Seimi................................................................................... 16
2.2. Damperler.................................................................................................................... 19
2.2.1. D Hava Giri-k ve Karm Damperleri...................................................... 19
2.2.2. Yzey ve By-Pass Damperleri............................................................................. 20
2.2.3. Yangn Damperleri .............................................................................................. 20
RENME FAALYET3 .................................................................................................. 24
3. FLTRE, SERPANTN VE NEMLENDRCLERN SEM ........................................ 24
3.1. Filtreler........................................................................................................................ 24
3.1.1. Hava Filtresi eitleri .......................................................................................... 25
3.1.2. Filtre Seimi ........................................................................................................ 28
3.2. Serpantinler ................................................................................................................. 29
NDEKLER
ii
3.2.1. Serpantin eitleri ............................................................................................... 29
3.2.2. Serpantin Seimi .................................................................................................. 32
3.3. Nemlendiriciler ........................................................................................................... 33
3.3.1. Nemlendirici eitleri.......................................................................................... 34
3.3.2. Nemlendirici Tipi ve Kapasite Belirleme Seim Kriterleri ................................. 37
RENME FAALYET4 .................................................................................................. 40
4. SUSTURUCU VE TTREM KESCLERN SEM .................................................. 40
4.1. Susturucular................................................................................................................. 40
4.1.1. Ses ve Grlt Kirlilii........................................................................................ 40
4.1.2. Ses Snmleyici(Susturucu) Seimi le Grltnn Azaltlmas........................ 44
4.2. Titreim Kesiciler........................................................................................................ 46
4.2.1. Titreimler ........................................................................................................... 46
4.2.2. Titreim Alclar .................................................................................................. 46
4.2.3. Titreim Alclar Seilirken Dikkat Edilmesi Gereken Kurallar.......................... 47
RENME FAALYET5 .................................................................................................. 50
5. HAVA KANALI YALITIM MALZEMELER................................................................. 50
5.1. Is Yaltm .................................................................................................................. 50
5.1.1. Is yaltm malzemelerinin snflandrlmas....................................................... 52
5.1.2. Yaltm Malzemelerinin Seimi........................................................................... 52
5.2. Titreim Yaltm ......................................................................................................... 54
5.2.1. eitli Titreim Kesiciler..................................................................................... 54
5.2.2. Titreim Alclar Seilirken Dikkat Edilmesi Gereken Kurallar.......................... 55
5.3. Sismik Koruma Yaltm ............................................................................................. 55
5.3.1. Sismik Koruma Yapmak iin Bilinmesi Gerekenler ........................................... 58
5.4. Ses Yaltm ................................................................................................................. 58
5.4.1. Ses Yaltm Yaplrken Kullanlan Malzeme ve Yntemler............................... 59
RENME FAALYET6 .................................................................................................. 63
6. HAVA KANALLARINA UYGUN TESPT VE BALAMA ELEMANLARI SEM 63
6.1. Galvaniz Rot (Tij) eitleri......................................................................................... 63
6.2. akmal Dbel ............................................................................................................ 64
6.3. ekmeli Dbel ............................................................................................................ 64
6.4. Sac Gmlekli Dbel .................................................................................................... 65
6.5. Cvatal Borulu Dbel ................................................................................................. 65
6.6. Galvaniz Perfore L ve U Profil ................................................................................... 66
6.7. Uzatma Somunu.......................................................................................................... 67
6.8. Kanal Flan ................................................................................................................ 67
6.9. Kanal Ke Paras...................................................................................................... 68
6.10. Kanal Montaj Malzemeleri........................................................................................ 68
MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 72
iii
CEVAP ANAHTARI ............................................................................................................. 73
KAYNAKA......................................................................................................................... 75
iv
AIKLAMALAR
KOD 522EE0200
ALAN Tesisat Teknolojisi ve klimlendirme
DAL/MESLEK Alan Ortak
MODLN ADI Havalandrma Tesisat Elemanlar
MODLN TANIMI
Havalandrma tesisat elemanlarnn tantld ve ortama
uygun havalandrma tesisatlarnda kullanlan elemanlarn
seimini yapabilmek iin, gerekli bilgi ve becerilerin
kazandrld bir renme materyalidir.
SRE 40/24
N KOUL
YETERLK
Havalandrma tesisatnda kullanlan alet ve
avadanlklarn zelliklerini bilmek, kullanlacak tesisat
elemanlarnn seimini yapabilmek.
MODLN AMACI
Genel Ama
Gerekli uygun ortam salandnda havalandrma tesisat
elemanlarnn seimini yapabileceksiniz.
Amalar
1.Fan seimini yapabileceksiniz.
2.Menfez ve damperlerin seimini yapabileceksiniz.
3.Filtre, serpantin ve nemlendiricilerin seimini
yapabileceksiniz.
4.Susturucu ve titreim kesicilerin seimini
yapabileceksiniz.
5.Yaltm malzemelerinin seimini yapabileceksiniz.
6.Havalandrma tesisat kanallarnn tespit ve balama
elemanlarnn seimini yapabileceksiniz.
ETM RETM
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI
Ortam
Atlye, snf, laboratuvar, ktphane, nternet ortam
(Bilgi teknolojileri ortam), iletme, ev vb. kendi
kendinize veya grupla alabileceiniz tm ortamlar.
Donanm
Byk ekran televizyon, snf veya blm
kitapl, VCD veya DVD alar, tepegz, projeksiyon,
bilgisayar ve donanmlar, Internet balants, retim
materyalleri vb.
Atlye ve fabrika ortam vb.
LME VE
DEERLENDRME
Modl ierisindeki her bir renme faaliyetinden sonra
belirtilen lme aralar ile kendinizi
deerlendireceksiniz.
Modln sonunda ise, kazanm olduunuz bilgi, beceri
ve tavrlarnz retmen tarafndan hazrlanacak lme
aralar ile deerlendirilecektir.
AIKLAMALAR
1
GR
Sevgili renci,
Bilindii gibi tarih boyunca insanlar yaayabilecekleri ortamlar oluturarak ferdi ya da
toplu olarak yaamlardr.
nsanlar toplu ve ayn meknlarda yaamaya balaynca ortamda bulunan havann bir
ekilde temizlenmesi gerei ortaya kmtr. Bu ilemi insanlar zaman ve teknolojik
gelimelerin nda gerekletirerek gnmze kadar gelmitir.
Bir havalandrma sisteminin temel amac ; insanlarn daha rahat (konforlu) bir ortam
ierisinde yaamalarn salamak, bir rnn saklanmas veya endstriyel ilem iin gerekli
ortam oluturmaktr. Bu ama dorultusunda;
Bu sistemin gerekletirilebilmesi iin, kurulum aamasnda uygun kapasitede, uygun
donanml, verimli ve kontroll almay salayacak ve gerektiinde yeniliklere cevap
verecek bir sistem tasarm yaplmaldr.
Teknolojideki ba dndrc gelimeleri yakndan takip etmek gerekir. Tm dnyada
kresel snmadan sz edildii srada gelecek asrn meslei olan havalandrma tesisatlna
gereken nem gsterilmelidir.
nsanlarn setikleri meslekleri benimsemeleri ve ilerini severek yapmalar, baarnn
temel artdr. Bu dal tercih eden renci, nasl bir meslek sahibi olacan bilmelidir. Bu
onun okul ve okul sonras yaantsn dorudan etkiler. Mesleini severek ve benimseyerek
renim gren rencinin daha baarl olaca unutulmamaldr.
Mesleinizde baarl olmanz dileiyle
GR
2
3
RENME FAALYET1
Bu faaliyetteki bilgi ve becerileri kazandnzda, havalandrma tesisatnda kullanlan
fanlar tanyacak, tekniine ve standardna uygun olarak seimlerini yapabileceksiniz.
Havalandrma tesisat bulunan tesisleri dolaarak fanlarn kullanld yerler
hakknda aratrma yapnz.
Fanlarla ilgili sektrde faaliyet gsteren firmalar dolaarak bilgi toplaynz.
Topladnz bilgileri rapor haline getirerek arkadalarnzla paylanz.
1. FAN SEM
1.1. Fan ve Kullanm Alanlar
Bir basn fark oluturarak havann akn salayan cihazlara fan denir. Fann
hareketli eleman olan kanatlar hava zerinde i yapar ve ona statik ve kinetik enerji
kazandrr. Havaya kazandrlan bu statik ve kinetik enerjilerin birbirine oran, fann
zelliklerine baldr.
Kullanm yerine gre fanlar;
Emme (dn ) fan
Egzoz fan
Basma (besleme )fan
1.1.1. Emme Fan
Emme fanlar altklar ortamlarn basncn drerek grev yapar. klmlendirmede
i-d hava karm ile alan sistemlerde gereklidir. Bu fanlar, iklimlendirilen ortamdaki
havann uygun miktarda dnmesini salar. Art basn oluturulan sistemlerde emme fanlar,
basma fanlarndan daha kk debi ile alr.
1.1.2. Egzoz Fan
-d hava karm ile alan, ancak emi fan kullanlmayan sistemlerde bulunur ve
alnan hava kadar dn havasnn egzoz edilmesini salar.
Bu sistemlerde basma fan, d hava alnmayan durumda, sistemde oluan statik
basnc karlayacak ekilde seilmelidir. D hava alnan durumda ise, egzoz fan, alnan
havadan biraz daha dk miktarda dn havasn darya atarak mahal iinde bir art
basn olumasn salar.
RENME FAALYET1
AMA
ARATIRMA
4
1.1.3. Basma (Besleme ) Fan
Bir hava kanalna balanan fan kanal ierisinde art basn oluturur ve havann
hareketini salar. Bu tip fanlar basma fandr.
1.2. Fan eitleri
Fanlar genelde havann ark zerinden ak dorultusuna bal olarak aksiyal
(eksenel) ve radyal tip olarak snflandrlr.
1.2.1. Aksiyal (Eksenel) Tip Fanlar
Aksiyal tip fanlarda basn fark oluturularak meydana gelen havann hareketi
eksenel yndedir.
Aadaki resimlerde eitli aksiyal tip fanlar gsterilmitir. Aksiyal tip fanlar pervane
kanatl tip, silindir kanat tip ve klavuzlu silindir tip olmak zere ksma ayrlr.
Resim 1.1: Aksiyal tip fanlar
ekil 1.1: Aksiyal tip fan ksmlar
5
Pervane kanatl tip: Alak, orta ve yksek basnl genel stma, havalandrma
ve klima uygulamalarnda kullanlr.
Silindir kanat tip: Alak ve orta basnl sistemlerde, kurutma ve boyama
kabinlerinin egzozlarnda kullanlr.
Klavuzlu silindir tip: Alak statik basnl, byk hava debileri iin kullanlr.
a.) Pervane kanatl tip b.) Silindir kanat tip c.) Klavuzlu silindir tip
ekil 1.2: Radyal tip fan eitleri
1.2.2. Radyal Tip Fanlar
Radyal tip fanlarda basn fark oluturularak meydana gelen havann hareketi eksenel
ynde olmayp santrifj (merkezka) kuvveti dorultusundadr. Aadaki ekilde eitli
radyal tip fanlar gsterilmitir. Radyal tip fanlar radyal (eimsiz) tip, ne eimli kanatl tip,
geriye eimli kanatl tip ve aerodinamik kanatl tip olmak zere drt ksma ayrlr.
Resim 1.2: Radyal tip (santrifj) fanlar
ekil 1.3: Radyal tip (santrifj) fan paralar
6
Radyal (eimsiz) tip: Endstriyel tesislerde malzeme nakli iin veya yksek
basnl klima tesislerinde kullanlr.
ne eimli kanatl tip: Alak basnl havalandrma sistemlerinde, paket klima
cihazlar, ev tipi scak hava apareyleri ve fanl serpantinlerde kullanlr.
Geriye eimli kanatl tip: Genel havalandrma sistemlerinde kullanlr.
Aerodinamik kanatl tip: Genel havalandrma sistemlerinde, zellikle byk
hava debilerinde kullanlr.
ekil 1.4: Radyal (eimsiz) tip ekil 1.5: ne eimli kanatl tip
ekil 1.6: Geriye eimli kanatl tip ekil 1.7: Aerodinamik kanatl tip
1.3. Kapasitelerine Gre Fan eitleri
Blowerlar
Krkler
Yksek basnl fanlar
Orta basnl fanlar
Alak basnl fanlar
1.3.1. Blowerlar
4 000-1 700 000 m/h ve 1 300-27 000 Pa kapasitelerinde profil kanatl, tek veya ift
emili olarak retilir. imento fabrikalar, kurutma, eitli kimyasal prosesler gibi
endstrilerde, byk miktarlardaki hava ve gaz aklarn salamada ve pnomatik toz ve
malzeme tamada kullanlr.
1.3.2. Krkler
120-4 800 m/h ve 1 500-20 000 Pa kapasitelerinde geriye eik kanatl merkezka
fanlardr. Yakt yakclara birinci (primer) hava gndermek iin tasarlanr. Yksek basnl
hava gerektiren dier uygulamalarda da kullanlabilir.
7
1.3.3. Yksek Basnl Fanlar
400-80 000 m/h ve 500-10 000 Pa kapasitelerinde geriye eik kanatl merkezka
fanlardr. Endstriyel egzoz ve toz toplama sistemlerinde, pnomatik tamada, scak gaz
naklinde ve yakt yakclarda kullanlr.
1.3.4. Orta Basnl Fanlar
500-150 000 m/h ve 400-5 000 Pa kapasitelerinde geriye eik kanatl merkezka
fanlardr. Yukardakilere benzer endstriyel uygulamalarda kullanlr.
1.3.5. Alak basnl fanlar
400-250 000 m/h ve 100-2 400 Pa kapasitelerinde merkezka ve eksenel (aksial)
trlerde olabilir. klimlendirme, havalandrma ve gaz nakli ilemlerinde kullanlr.
1.4. Fan Seiminde Kullanlan Gerekli l Deerleri
Dinamik olarak benzer olan fanlar iin, karakteristik deikenler arasndaki ilikileri
veren denklemler, fan kanunlar olarak adlandrlr.
1. Kanun: Benzer fanlarn debi oranlar, devir oranlarna eittir.
1 1
2 2
Q n
Q n
=
2. Kanun: Benzer fanlarn basn oranlar, devir oranlarnn karesine eittir.
2
1 1
2
2 2
( )
( )
P n
P n
=
3. Kanun: Benzer fanlarn g oranlar, devir oranlarnn kp ile doru
orantldr.
3
1 1
3
2 2
( )
( )
N n
N n
=
rnek : Debisi 10300 m
3
/h, statik basnc 25 mmSS, devir says 1687 d/dk. ve gc
3.08 BG olan bir fann yeni debisi 15000 m
3
/h kartlrsa yeni karakteristikleri ne olur?
1 1
2 2
Q n
Q n
=
2
10300 1687
15000 n
=
2
15000
1687.
10300
n =
2
2457 / n d dk =
8
2
1 1
2
2 2
( )
( )
P n
P n
=
2
2
25 1687
2457 P
| |
=
|
\ .
2
2
2457
25.
1687
P
| |
=
|
\ .
2
53 P mmSS =
3
1 1
3
2 2
( )
( )
N n
N n
=
3
2
3, 08 1687
2457 N
| |
=
|
\ .
3
2
2457
3,08.
1687
N
| |
=
|
\ .
2
9, 51 N BG =
bulunur.
1.4.1. Mutlak Basn
Mutlak basn iki bileenden oluur. Bunlar atmosferik basn ve etkin (efektif)
basntr.
atm
P P Pe = +
Atmosferik basn (Patm), sz konusu yerin zerindeki atmosfer kalnlndaki hava
tabakas arl tarafndan oluturulur (1 Atm=101,325 kPa). Etkin basn ise, zaten
atmosferik basn etkisinde olan akkana, bir baka d kuvvet uygulanarak oluturulur.
Bir U borulu manometrenin, iinden geen gaz ak olan bir kanala balan ekline
gre, kanalda hkm sren deiik basn okunabilir.
ekil 1.8. inde ak olan bir kanaldaki statik, dinamik ve toplam basn
9
t st d
P P P = +
2
. ( )
2
d h
V
P Pascal =
Toplam basn
st
P =
Statik basn
d
P =Dinamik basn
h
=
Havann younluu (1,2 kg/s) V = Havann hz (m/s)
1.4.2. Basma Ykseklii
Bazen basnlarn Pa (Pascal) birimi yerine mmSS (milimetre su stunu) birimi ile
verilmesi tercih edilir. Bu durumda, herhangi bir sistemin iki noktas (1 ve 2) arasndaki
basn farkna kar gelen ykseklie basma ykseklii denir.
. .
( )
1000
su
st d z
g H
P P P Pa
=A +A +A
H = Basma ykseklii (mmSS)
su
= Suyun younluu (998,3 kg/m

3
)
g = Yer ekimi ivmesi (9,81 m/s
2
)
1.4.3. Fan Gc ve Verimi
Bir fann teorik gc aadaki bant ile hesaplanr. Hava kaaklar, mil srtnmesi
kayplar ve ak srtnmesi direnleri nedeniyle bir g kayb olur ve fan verimi terimi
ortaya kar.
. ( )
t
N Q P kW = A
Q= Havann hacimsel debisi (m
3
/s)
t
P A =
Fann giri ve k arasndaki toplam basn fark (Pa)
1.4.4. Debi
Debi, birim zamanda geen hava miktardr.
3
. ( / ) Q V A m s =
V= Hz (m/s)
A= Kesit alan (m
2
)
10
1.5. Fan Seimi
Belirli bir hava datm sisteminde fan seimi yaplmas iin;
Sistemin tamamen tasarlanm olmas, tm elemanlarnn ve boyutlarnn
belirlenmi olmas gereklidir.
Hava miktar (debisi) deerleri tespit edilmelidir.
Kanal, menfez, panjur, damper, hava ykaycs, filtre, stc ve soutucu
serpantin gibi ksmlardaki basn kayplar toplanarak statik basn tayin
edilmelidir.
Bulunan bu karakteristiklere gre fan seimi tercih edilen firma kataloglarndan
yaplr.
1.6. Fan Devir Kontrol
ou havalandrma iklimlendirme sistemlerinde, fann bast hava miktar, ksa veya
uzun sreli olarak deiir. Hava debisindeki bu deiim aadaki yntemlerden birisi ile
salanabilir.
Fan hzn deitirerek
Fan kanatlarnn eimini deitirerek (kanal tipi eksenel fanlarda)
Fan giriini, ayarlanabilir ve kontrol edilebilir kanatlarla ksarak
Fan kn ayarlanabilir damperler ile ksarak
1.7. Fan Bakm
Kaylar kontrol edilir.
Fan yataklarnn yalar kontrol edilir. Eksik ise yalanr.
Fan arklarndaki toz, kir ve pislikler temizlenir.
11
UYGULAMA FAALYET
UYGUN FAN SEIMI
lem Basamaklar neriler
Kullanlacak yerin zelliklerine
uygun fanlar tespit ediniz.
Edindiimiz bilgilere gre uygulamayla ilgili
bilgiler dorultusunda hareket ediniz.
Yksek, orta ve alak basn fan
seimini yapnz.
Kullanlacaklar yerin zelliklerine uygun
fanlar belirleyiniz.
Fan seimini yaparken basn ihtiyacna
cevap verebilecek zelliklerde olmasna
dikkat ediniz.
Montaj yaparken kullanm ve bakm
srasnda kolaylk salayacak yerler olmasna
dikkat ediniz.
Tip, ark, gvde ve tasarm
zelliklerine gre seim yapnz.
Fan yapsna gre grev yapacaklar yere
uygun tercihte bulunmalsnz.
Fan erileri izelgesine ve etkinlik
deerlerine gre seim yapnz.
Firmalarn fann erileri izelge deerlerine
uygun seim yapnz.
Her fan etken deerlerinin farkl olduunu
gz nnde bulundurarak kullanlacak
yerlerle uygun seimler yapmalsnz.
Zaman iyi kullanarak i disiplinine uygun
almak baary getirir, unutmaynz.
UYGULAMA FAALYET
12
LME VE DEERLENDRME
Aada verilen sorular size en uygun gelen seenei iaretleyerek cevaplaynz.
1. Bir basn fark oluturarak havann akn salayan cihazlara ne ad verilir?
A)Fan B) Menfez C) Filtre D) Serpantin
2. Alnan hava kadar dn havasnn egzoz edilmesini salayan cihazlara ne denir?
A) Radyal fan B) Serpantin C) Aksiyal fan D) Egzoz fan
3. Endstriyel tesislerde malzeme nakli iin veya yksek basnl klima tesislerinde hangi
fan kullanlr?
A) Aksiyal fan B) Egzoz fan C) Radyal (eimsiz) fan D) Eksenel fan
4. Basn fark oluturularak meydana gelen havann hareketini eksenel ynde salayan
fan hangisidir?
a) Radyal fan b) Aksiyal fan c) Egzoz fan d) Besleme fan
5. Atmosferik ve etkin (efektif) basnlarn toplamna ne denir?
A) Mutlak basn B) Debi C) Yksek basn D) Ak hava basnc
6. Bir kanaldan birim zamanda geen hava miktarna ne denir?
A) Hz B) Basn C) Debi D) Hava cereyan
DEERLENDRME
Cevaplarnz, modl sonunda verilen cevap anahtar yardmyla kontrol ediniz. Yanl
cevap verdiiniz ya da cevap verirken kararsz kaldnz sorular iin faaliyetin ilgili
blmne geri dnerek konuyu tekrar inceleyiniz. Yanl cevaplarnz doru cevaplarnzdan
fazla ise bu faaliyeti yeniden yapmanz tavsiye ederiz.
LME VE DEERLENDRME
13
Resim 2.1: Datc menfez
RENME FAALYET2
Bu faaliyetteki bilgi ve becerileri kazandnzda ve uygun ortam salandnda,
gerekli donanm kullanarak havalandrma tesisatnda kullanlan menfez ve damperleri
tanyacak, tekniine ve standardna uygun olarak seimlerini yapabileceksiniz.
Havalandrma tesisat bulunan tesisleri dolaarak aratrma yapnz.
Menfez ve damperlerle ilgili sektrde faaliyet gsteren firmalar dolaarak bilgi
toplaynz. Topladnz bilgileri rapor haline getirerek arkadalarnzla
paylanz.
2. MENFEZ VE DAMPERLERN SEM
2.1. Hava Ak Ynnn Tayini
Hava ak ynn, giri veya k (basma, emme) hava yn olarak snflandrabiliriz.
Bu balamda kullanlan u elemanlarn aadaki gibi inceleriz.
2.1.1. Menfez ve Difzrler (Anemostat)
Bir havalandrma sisteminin en son unsurudur. Bulunduu mahal iine gelen besleme
ya da kullanlan havann toplanmasn salayan elemanlara denir. Menfezlerden genel olarak
beklenenler unlardr:
Gerekli hava debisini vermesi,
Havann mahal iinde yaylmasn salamas,
Rahatsz edici hava akmlar oluturmamas,
Havay dorudan toplayc menfezlere gndermesi,
Grlt oluturmamas,
Mimari tasarmnn ve estetiinin uygun olmas.
Menfezler havann ak ynne gre u
ekilde snflandrlabilir.
Datc menfezler: Genellikle
artlanm havay mahal iine veren
menfezlerdir. Deiik tip ve ebatlarda
ihtiyaca uygun imal edilir.
ARATIRMA
RENME FAALYET2
AMA
14
Toplayc menfezler: Genellikle mahal havasn veya mahal havasnn ok kirli
ve scak bir blmn mahalden emen menfezlerdir.
Resim 2.2: Toplayc menfez
Transfer menfezleri: Genellikle duvarlara ve kaplara konulan ve havann art
basnl bir mahalden komu mahale gemesini salayan menfezlerdir.
Resim 2.3: Transfer menfezi
Lineer menfezler: nce ve uzun menfez tiplerine verilen isimdir. zellikle fan-
coil stlerinde, bilgisayar odalarndaki ykseltilmi tabanlarda, konferans
salonu, bekleme salonu gibi geni mahallerde havalandrma menfezi olarak,
yzme havuzu kenarlarnda zgara olarak ve daha birok amala kullanlr.
Lineer grnm istenen ortamlar iin birok elemann birlemesiyle metrelerce
uzunlukta menfez elde edilebilmektedir.
Resim 2.4: Lineer menfez
2.1.2. Difzrler (Anemostat)
Besleme havasn farkl ynlerde ve dzlemlerde datan hava k elemanlarna
difzr denir. Aadaki ekilde snflandrlabilir.
Kare tavan difzrleri: Teknik zellikleri bakmndan haddelenmi
alminyum profilden imal edilir. 1, 2, 3 ve 4 ynl, kare veya dikdrtgen
yaplabilir. Dampersiz ve zt alr damperli yaplr. Standart imalat, doal
renkte eloksalldr. stendiinde anolog renklendirme, sellozik veya sentetik
frn boya yaplmaktadr.
15
ekil 2.1: Kare tavan difzrleri
Yuvarlak tavan difzrleri: Yuvarlak tavan difzrleri ok miktarda hava
flemeye elverilidir. Havann en iyi ekilde yaylmasn salar. Hava k sesi
ve direnci dier tiplere gre daha azdr.
Resim 2.5: Yuvarlak tavan difzr
Gemi difzrleri: Genellikle gemilerde tercih edildiinden bu adla anlr.
Resim 2.6: Gemi difzr
Lineer difzrler: Ynlendirici kanatlarla, dey veya yatay hava ak
salanabilir. Hava miktarnn ayar, hava akn dorultan damperle
yaplmaktadr. ok blmeli difzrlerde, her blm ayr olarak ayarlanabilir.
stenildiinde; yan kapaklar ile (montajl veya ayr) bir de plenum kutusu ile
verilmelidir.
Resim 2.6: Lineer difzr
16
2.1.3. Menfez ve Difzr Seimi
Havalandrma tekniinde kullanlan menfez ve difzrler iin baz nemli terimler
vardr.
ekil 2.2: Menfezin hava at uzakl ve dmesi
At uzakl (Difzyon yarap): Hava jetinin ortalama hznn belirli bir Vu
hzna kadar dt nokta ile menfez arasndaki yatay uzunluktur.
Dme: Belirli bir at uzaklnda, jet merkezi ile menfez yatay ekseni arasndaki
dey uzaklktr.
k hz: Jetin menfezden kndaki hava hzdr.
U hz: Jetin ucundaki hava hz (Vu=0,15.1,0 m/s)
Menfez seimi ve yerleimi iin aadaki yol izlenebilir:
Her hacme flenecek hava miktar belirlenir.
Her hacme konulacak menfez says ve tipi belirlenir. Bunun iin gerekli hava
miktar, at iin kullanlacak mesafe, dme mesafesi, yapnn karakteristikleri
ve mimari yap gz nnde tutulur.
Menfezler oda iinde havay mmkn olduunca homojen ve dzgn olarak
databilecek bir biimde yerletirilir.
retici kataloglarndan hava miktar, k hz, datm biimi ve ses dzeyi
gibi performans bilgileri kontrol edilerek uygun boyutta menfez seilir.
rnek: Bir ortamdaki hava debisi 5000 m
3
/h ve 10 adet datc kullanlacaktr.
Menfez boyutlarn seiniz.
zm: Her bir menfezde 5000/10=500 m
3
/h hava debisi der. izelge 2.1den buna
en yakn deer 510 m
3
/h debili, 15 30 cm
2
lik bir menfez seilebilir.
17
Tablo 2.1: Bir firmaya ait toplayc menfez seim deerleri
HAVA HIZLARI m/s
LLER
cm
FAYDALI
ALAN
cm 1 1.53 2 2.54 3 3,55 4
10x20 140 51 77 102 128 153 179 204
10x25 186 68 102 136 170 204 238 272
15x25 280 102 153 204 255 306 357 408
20x25 390 143 214 286 357 428 500 571
10x30 242 88 133 146 221 265 309 354
15x30 344 126 189 252 315 377 440 503
20x30 484 177 265 354 442 530 619 707
30x30 763 279 418 558 697 836 978 1115
15x35 400 146 219 292 366 439 512 585
20x35 567 207 311 415 519 622 726 830
20x40 660 241 362 483 604 724 845 966
25x40 856 313 469 626 782 938 1095 1251
30x40 1042 381 571 762 952 1142 1333 1523
40x40 1432 524 785 1047 1309 1571 1833 2094
20x45 774 272 408 544 680 816 952 1088
30x45 1181 432 648 864 1080 1295 1511 1727
45x45 1842 673 1010 1346 1683 2020 2356 2693
15x50 605 221 332 442 553 633 774 884
20x50 837 306 459 612 765 918 1071 1224
30x50 1321 483 724 966 1207 1446 1690 1931
15x60 726 265 398 530 663 796 928 1061
30x60 1609 588 382 1176 1471 1765 2059 2353
45x60 2493 911 1367 1822 2278 2734 3189 3645
60x60 3389 123 1856 2475 3094 3713 4332 4950
HIZ m/s 1 1,53 2 2,54 3 3,55 4
STATK BASIN
mmSS
0,10 0,23 0,37 0,60 0,85 1,12 1,47
18
rnek: Bir ortamdaki hava debisi 6000 m
3
/h ve bu ortam iin 8 adet yuvarlak
anemostat kullanlacaktr. Anemostat boyutlarn seiniz.
zm: Bir anemostat iin 6000/8=750 m
3
/h debi bulunur. izelge 2.2den en yakn
deer 720 m
3
/h debi ile ereve ap 500 mm ve hava k hz 4 m/s olan anemostat seilir.
rnekte kan deerleri aadaki izelgeden iaretlediimiz gibi tespit ederiz.
Tablo 2.2: Bir firmaya ait yuvarlak anemostat seim deerleri
YUVARLAK TAVAN DFZRLERNN SEM TABLOSU
B
o
a
z
a
p
e
r
e
v
e
l
e
r
Hava k
hz (m/s)
1 2 3 4 5 6 7 8 9
Hava miktar
(m/h)
28 56 84 112 140 168 196 224 252
0,23 0,6 0,7 0,9 1,0 1,15 1,3 1,5 1,7
At mesafesi
min.
(m)
max.
0,4 0,8 1,2 1,55 1,9 2,3 2,7 3,1 3,5
Statik basn
(mmSS)
0,2 0,4 1,0 1,6 2,5 3,8 5,5 7,5 9,5
1
0
0
(
0
,
0
0
7
8
5
m
)
3
0
0
(
m
m
)
Hava sesi (
dBA )
18 21 23 25 28 30 33 35 40
Hava miktar
(m/h)
70 140 210 280 350 420 480 560 630
0,4 0,8 1,0 1,3 1,6 1,9 2,1 2,4 2,7
At mesafesi
min.
(m)
max.
0,7 1,3 2,0 2,6 3,1 3,7 4,4 5,0 5,6
Statik basn
(mmSS)
0,2 0,4 1,0 1,7 2,6 3,8 5,6 7,5 9,6
1
5
0
(
0
,
0
1
7
5
6
m
)
4
0
0
(
m
m
)
Hava sesi (
dBA )
19 22 25 28 31 33 36 39 42
Hava miktar
(m/h)
180 360 540 720 900 1060 1260 1440 1620
0,55 1,1 1,45 1,9 2,3 2,7 3,1 3,5 3,9
At mesafesi
min.
(m)
max.
1,0 2,0 2,9 3,8 4,4 5,5 6,5 7,0 8,0
Statik basn
(mmSS)
0,3 0,5 1,1 1,9 3,0 4,0 5,7 7,6 9,8
2
5
0
(
0
,
0
4
9
m
)
5
0
0
(
m
m
)
Hava sesi (
dBA )
21 24 27 31 34 37 41 44 47
Hava miktar
(m/h)
350 700 1050 1400 1750 2100 2450 2900 3150
0,8 1,5 1,95 2,55 3,1 3,6 4,1 4,7 5,15
At mesafesi
min.
(m)
max.
1,5 2,7 4,0 5,2 6,3 7,5 8,55 9,5 10,5
Statik basn
(mmSS)
0,3 0,5 1,1 2,0 3,0 4,1 5,7 8,0 10,0
3
5
0
(
0
,
0
9
6
2
m
)
6
0
0
(
m
m
)
Hava sesi (
dBA )
22 26 31 33 38 40 45 49 51
19
2.2. Damperler
Ak yollar zerinde (kanal kesitinde) yerletirilen damperler siteme giren ve kan
hava aklarn dzenleyerek (ak kesitlerini ksmen ap kapayarak) yksek kontrol ve
konfor salar. Aadaki ekilde snflandrlrlar.
D hava giri-k ve karm damperleri
Yzey ve bay-pass damperleri
Yangn damperleri
2.2.1. D Hava Giri-k ve Karm Damperleri
D hava girileri zerinde oluan diren, konstrksiyona bal olarak deiir. Bunun
iin tercihen kk diren kaypl ve yamur suyunun ieri tanmasna izin vermeyen,
szdrmazl iyi olan damperler seilmelidir.
Minimum d hava giri ve k iin ayr damper blm kullanlmas iyi olur.
Maksimum d hava miktar ve ara miktarlarn ayar iin ise tm d hava damper alan
kullanlr.
Egzoz klar d hava girilerine benzer olarak dzenlenir. Yksek rzgar basnc ile
geri ak engellemek iin mutlaka geri-ak damperleri konulmaldr. Egzoz klar, dar
atlan kirli havann, temiz d hava giriine kamasn engelleyecek ekilde yaplmaldr.
-d hava karm kullanlan sistemlerde, egzoz damperlerinin, maksimum d hava
damperleri ile ayn hava hznda seilmesi kontrol kolaylatrarak verimi artrr.
Resim 2.7: Hava damperi
ekil 2.3: Hava damperi grnleri
20
Resim 2.8: Yangn damperleri
ekil 2.4: Hacim damperleri
2.2.2. Yzey ve By-Pass Damperleri
Sistem ierisinden geen hava miktarn kontrol etme esasna gre alr. Sistemdeki
kan hava ile yzey damperleri kslrken by-pass damperleri alarak gerekli ayarlama
yaplr. rnein; eanjrlerdeki buzun defrostu (eritilmesi) gibi.
ekil 2.5: Yzey ve by-pass damperleri
2.2.3. Yangn Damperleri
Klima ve havalandrma sistemlerinde, komu duvar geitlerinde kolon ayrmlarnda ve
yangn riski tayan santral giri ve klarnda, yal egzoz dumannn olduu kanallarda;
yangn ve dumann yaylmasn engellemek iin kullanlr.
Bina iinde herhangi bir mahalde kan yangnn komu mahallere sramasn ve
mevcut havalandrma sisteminde hava sirklasyonunu kapatarak yangnn krklenmesini
nler. Yangna kar dayankl malzemeden retilir. stee gre, uyar anahtar ilavesiyle
havalandrma fanlarnn durdurulmas yaplabilir.
21
UYGULAMA FAALYET
Projeye uygun kapasitede menfez ve damperler retici firma kataloglarndan seimleri
yaplr.
Aadaki uygulamalar 2.1 ve 2.2 nu.l izelgelerden faydalanarak anemostat ve
menfez boyutlarn bulunuz. Bulduunuz sonular arkadalarnzla deerlendiriniz.
Uygulama-1: Bir ortamdaki hava debisi 8000 m
3
3
3
3
UYGULAMA FAALYET
22
UYGUN MENFEZ SEIMI
Havann ak ynne uygun
menfez zelliklerini tespit
ediniz.
Veri menfez,
fleyici menfez,
Besleme menfez,
Toplayc menfez seimini
yapnz.
Uygulamayla ilgili edindiimiz bilgiler
dorultusunda hareket ediniz.
Menfezleri kullanlacaklar yerin zelliklerine
uygun olarak belirleyiniz.
Menfez seimini yaparken kullanm amacna
uygun zellikte olmasna dikkat etmelisiniz.
Montaj yaparken montaj yerinin; kullanmda,
verimli ve bakm srasnda kolaylk salayacak
yerler olmasna dikkat ediniz.
Bulunduu yere gre menfez
seimi, tasarm zelliklerine
gre yaplr.
Menfezleri seerken grev yapacaklar yerin
zelliklerine uygun tercihte bulunmalsnz.
Tavan, duvar, sprgelik st ve deme gibi
kullanm yerlerine uygun menfez semelisiniz.
Damper seimini yapnz.
Firmalarn kataloglarndan uygun seim yapnz.
Her damper zelliklerinin farkl olduunu gz
nnde bulundurarak kullanlacak yerlere uygun
seimler yapmalsnz.
Zaman iyi kullannz. disiplinine uygun
almann baary getirdiini unutmaynz.
23
LME VE DEERLENDRME
1. Bulunduu mahal iine gelen besleme ya da kullanlan havann toplanmasn salayan
eleman aadakilerden hangisidir?
A) Menfez B) Fan C) Serpantin D) Damper
2. artlanm havay mahal iine veren elemanlarn genel ismi nedir?
A) Fan B) Serpantin C) Datc menfez D) Lineer menfez
3. Mahal havasn veya mahal havasnn ok kirli ve scak bir blmn mahalden emen
menfezlere ne denir?
A) Datc menfez B) Transfer menfezi C) Lineer menfez D) Toplama menfezi
4. Besleme havasn farkl ynlerde ve dzlemlerde datan hava k elemanlarna ne
ad verilir?
A) Fan B) Difzr C) Damper D) Menfez
5. Ak yollar zerine (kanal kesitinde) yerletirilen ve sisteme giren kan hava akn
dzenleyerek (ak kesitlerini ksmen ap kapayarak) yksek kontrol ve konfor
salayan paralara ne denir?
A) Damper B) Menfez C) Fan D) Anemostat
DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
24
RENME FAALYET3
gerekli donanm kullanarak havalandrma tesisatnda kullanlan filtre, serpantin ve
nemlendiricileri tanyacak, tekniine ve standardna uygun olarak seimlerini
yapabileceksiniz.
Havalandrma tesisat bulunan tesisleri dolaarak konu ile ilgili aratrma
yapnz.
Filtre, serpantin ve nemlendiricilerle ilgili sektrde faaliyet gsteren firmalar
dolaarak bilgi toplaynz. Topladnz bilgileri rapor haline getirerek
arkadalarnzla paylanz.
3. FLTRE, SERPANTN VE
NEMLENDRCLERN SEM
3.1. Filtreler
Havada bulunan istenmeyen gaz, buhar ya da baka partiklleri ayrtrmaya yarayan
cihaz ya da elemanlara filtre denir.
Bir iklimlendirme santralinin temel elemanlarndandr. En nemli ilevleri,
nsan sal ve konfor asndan solunan havadaki kt tanecikleri szer.
Is deitiricilerinin kirlenmesini nler.
Hava emi panjurlarnn, duvar ve tavanlarn kirlenmelerini en aza indirir.
Kt kokular engeller.
Btn filtreler, en ufak bir szdrmaya izin vermeyecek ekilde imal edilir. stenilen
hava kalitesine ulamak iin kademeli filtrelendirme sistemi kullanlr.
Klima uygulamalarnda hava temizlii, insan sal ynnden olduu kadar
endstriyel ilemlerin gerei olarak da nemlidir. Bu uygulamalarda genellikle havadaki toz
miktar 0,2 mg/m seviyesinde olur. En fazla 2 mg/m olabilir. Halbuki endstriyel egzoz
sistemlerinde, atlan havadaki toz miktar 200-40 000 mg/m gibi yksek deerlere ular ki,
bu tr tozlarn filtrelenmesi buradaki konumuzun dndadr.
ARATIRMA
RENME FAALYET3
AMA
25
Hangi tip filtre kullanlacann seimine yardmc olmak iin hava filtrelerinin
verimleri tespit edilmitir. Dier yandan havada bulunan zerrelerin byklklerine gre
snflandrlmas yaplmtr. Uygulamann zelliklerine gre havadaki zerrelerin cinsleri
tespit edilip bunlarn ne seviyede temizlenmesi isteniyorsa ona gre filtre cinsi seilir.
Bir hava filtresinin seiminde 3 unsur etken olacaktr.
Filtre verimi
Hava verimi
Filtrenin mr veya toz tutma kapasitesi
Bunlardan filtre verimi, deiik metotlarla hesaplanmakta olup aadakiler srayla en
ok kullanlanlardr.
Tutulan toz arlna gre deerlendirme: Belirli oranlarda deiik zerrelerden
oluan tozlu havann filtreden geirilmesinde birim zamanda tutulan tozun
arl.
Tozlu ve filtrelenmi havadan belirli zaman aralklarnda rnek olarak verim
tespiti.
Toz tutma kapasitesi tespitiyle deerlendirme.
DOP (DI-Octyy Phthalate) nfuz etmesine gre deerlendirme: Daha ziyade
yksek verimli, filtrelerin verimlerinin tespitinde kullanlr.
Dier testler: Szdrma testi, zerre bykl verimi testi, muhit artlarna uygunluk
testi gibi testlerdir.
3.1.1. Hava Filtresi eitleri
3.1.1.1. Panel Tip Filtreler
Kaba liflerden yaplm ve yksek boluk oranna sahip filtrelerdir. Bu filtreler dk
maliyetli olmasna karlk, yksek hava hznda dk performans sergiler. Daha ok
yksek verimli filtrelerden nce n filtre olarak kullanlr. Filtrelime ortam, taneciklerin
yapmasn kolaylatrmak iin, ya gibi viskoz bir madde ile kaplanmtr.
Filtreler yapkan madde kapl tip ve kuru tip olmak zere 2 ksma ayrlr. Yapkan
madde elyafl tip filtrelerin dzenleme ekilleri ise;
Dz levha tipi (hava akmna dik) ,
Kvrml tip (zikzakl),
Skl gittike artan levha tip filtrelerdir.
26
Levha tipi, Kvrml Tip, Skl Artan Tip Filtreler
ekil 3.1: Yapkan madde elyafl tip filtreler
Filtre elyaflarn levha eklinde tutmak zere iki yzeyine tel rgl muhafaza ile d
kenarlarn ieren metal ereve konulan uygulamalar olduu gibi kvrml veya zikzakl bir
tel kafes zerine gergin ekilde tespit edilmi filtre yorgan uygulamalar da sk sk grlr.
Zikzak ve kvrmlarn sebebi, filtre yzeyini artrmak ve hava gei hzn drmektir.
ekil 3.2: Kuru tip elyafl filtreler
3.1.1.2. Filtre Eleman Tazelenebilir (Yenilenen) Tip Filtreler
Filtrenin uzun bir alma mrne sahip olmas istendiinde kullanlr, az bakm
gerektirir. Filtre elyaf bir rulo zerine sarldr. Basn dm, fark basnc alteri
zerindeki nceden ayarlanan deere gelince rulo otomatik olarak dner ve hava yeni
alm olan temiz filtre elyafndan gemeye balar.
27
Resim 3.1. Torba filtre
Resim 3.2: Hepa filtre
a) Atlr tip b) Temizlenir tip
ekil 3.3: Eleman devaml tazelenir tip filtreler
3.1.1.3. Filtre Eleman Deiebilir Tip Paket Filtreler
Torbal filtreler
Torbal filtreler mekanik olarak salam ve gl,
yksek kaliteli sentetik filtrelime ortamndan yaplmtr.
Bunlar, yksek toz tutma ve hava temizleme kapasitesi
gerektiren uygulamalarda yksek performans
gstermeleriyle nldr.
Gl, salam malzemelerden yaplm olan bu
filtreler mkemmel bir anma dayanmna sahiptir.% 100'e
varan bal nem, yksek debi ve ar toz yk koullarnda
gayet iyi bir performansa sahiptir.
Piyasaya kmalarndan beri, bu filtreler konfor, ila,
gda ileme ve otomotiv sanayilerinde ok byk baarlara
imza atmtr.
Hepa filtreler
Hijyenik ortamlar iin kullanlr. Verimleri ok
yksektir. Ameliyathaneler, elektronik ve kimya
endstrisi en yaygn kullanm alanlardr.
Hepa filtreler, yzey hznn fonksiyonu olan,
direnli tasarmlarndan dolay mkemmel bir hava
temizleme verimine sahiptir. Yksek kaliteli MDF
hcre eperleri geirimsiz bir yap salar. Termoplastik
separatrleri olan mini kvrml ortam paketi, mmkn
en dk direnle, yksek oranda hava paracklarn
28
Resim 3.3: Turbo kompresr ve
gaz filtresi
filtrelime verimi salar. Hepa filtreler, EN 1822'ye gre H13 ve H14 snfndadr.
Turbo kompresr ve gaz filtreleri
Enerji verimi, eitli iletim koullarnda
yksek verimli hava filtrelemesini salamak iin
kullanlr. Filtre deiimleri arasnda uzun srelerin
gemesinin gerektii durumlarda, bu filtrenin yksek
toz tutma kapasitesi, dier dner makine bariyer
filtrelerininkinden daha uzun bir filtre hizmet mr
salar.
Dk iletme basnc ana sorun olduunda, bu
filtreler daha dk bir ortalama basn dyle
alacaktr. Dk iletim basnc d, kullanc
asndan yakt tasarrufu anlamna gelir. Hava
debisinin deiime urad uygulamalarda, bu
filtreler hala yksek toz tutma kapasitesi ve yksek
verim salayarak 4250 m
3
/saate varan hava debilerini
ileyebilmektedir.
Kompakt tip filtreler
Kompakt filtreler, snai ve ticari HVAC
tesislerinde kullanlan hafif filtreler ailesindendir.
EN779 snflandrmasnn F6-F9 aralnda
bulunur. Bu filtreler, rijit (kat) tasarmlar ve
termoplastik separatrleri olan kvrml ortam
paketleriyle, deiken hava hacimli sistemlerde
kullanlr. Yinelenen fan durmalarna, yksek
bal neme ve kesintili olarak suya maruz
kaldklarnda istenen hava kalitesini salar. Bu
filtrelerin dier zellikleri unlardr:
- Hafif ve montaj kolaydr.
- Snflandrma aralklar F6, F7 ve F9dur.
- Yksek debi 5000 m/saaate kadardr.
- Zor alma artlarnda mkemmel sonu verir.
- Yksek toz tutma kapasitesi vardr.
3.1.2. Filtre Seimi
Bir hava filtresinin seiminde, temizlenmi havann karakteristikleri, kirli havadaki toz
ve yabanc maddelerin cins ve miktar, havadan alnan toz vs. maddelerin filtreden
uzaklatrlma ekli gibi etkenler ve ller rol oynayacaktr.
Dier nemli olan zellikler unlardr:
Filtre edilecek havann debisine gre yeterli filtre boyutlar kullanlmaldr.
Filtre tipi alma artlarna uygun olmaldr.
- Gelen havadaki tozun cins ve miktar,
Resim 3.4: Kompakt tip filtreler
29
- Temizlenmi havadaki msaade edilebilir toz ve dier maddelerin
maksimum snr,
- Ykleme durumu (hafif, orta, ar gibi),
- Msaade edilebilir hava basn dm,
- alma scaklk seviyeleri,
- Bakm-servis imknlar gibi.
Kullanld zel uygulama iin seilen filtre tipi en ekonomik filtre olmaldr.
Merkezi hava sistemleri iin aadaki hususlar nerilmektedir.
Filtreye hava kanal balants hafif deiimlerle yaplmal ve hava filtre
yzeyine eit ekilde dalmaldr.
Filtrenin n ve arka tarafnda servis,bakm ve tamir iin yeterli mesafe
braklmaldr.
Filtreye ulamak iin kontrol kapak veya kaps braklmaldr.
Temiz hava tarafndaki ekler hava szdrmaz ekilde olmaldr. Filtre
paralarnn ek yerleri daha szdrmaz olmaldr. Bilhassa yksek verimli
filtrelerde bu husus ok nemlidir. Kirli d havann iteki havaya karmas
nlenmelidir.
D hava emi azlarna yakn olan filtrelerde iyi dizayn edilmi panjurlar ( tel
kafesli) kullanlmaldr.
Elektrostatik hava temizleyicilerde yksek voltajn kaybolduunu veya ksa
devreyi gsteren bir alarm veya gsterici tertibat bulunmaldr.
3.2. Serpantinler
klimlendirme santrallerinde, havay stmak, soutmak veya nemini almak iin
kullanlan kanatl boru trnden bataryalara (s deitiricilere) serpantin denir. Santralde
seilen kapasiteye uygun olarak ok sayda soutma ve stma serpantinleri seri ya da paralel
balanabilir.
3.2.1. Serpantin eitleri
3.2.1.1. Yapm ekline Gre
ekil-3.4: Ters akml 4 devreli 4 geili sulu serpantin alma emas
30
Resim.3.5: Evaparatr ve kondenser tipi serpantin
Evaparatr ve kondenser tip serpantinlerin kullanld yerler:
Kompresr hava soutucular,
Hava soutucular ve stclar,
Souk oda evaporatr ve kondenserleri,
Klima evaporatr ve kondenserleri,
Su soutucular,
Ya soutucular,
Kullanlan akkan cinsleri: Hava, su, ya, buhar, soutma gazlar
Resim.3.6: ki borulu serpantin
ki borulu tip serpantinlerin kullanld yerler:
Tekstil makineleri hava stclar,
Kurutma makineleri hava stclar,
Hava soutucular, (Gemi motorlar hava soutucularnda)
Ya soutucular,
Su soutucular,
Kullanlan akkan cinsleri : Hava, su, deniz suyu, ya, kzgn ya, buhar
31
Resim 3.7: Borulu serpantin
ekil 3.5: ki borulu serpantin i kesit resmi
3.2.1.2. Kullanm Yerlerine Gre Serpantinler
Istma serpantinleri; klimlendirme havasn stmak iin kullanlan stma
serpantinleri buharl, scak sulu ve elektrikli tip olarak yere uygun
kullanlmaktadr. Serpantin ile stma eit yaplr.
- n stma serpantini; Nem alma serpantininden nceye konulur ve
havann giriteki buzlanma scaklnn stne karmak veya nem alc
kndaki hava scakln kontrol etmek iin kullanlr.
- Genel stc serpantin; Santraldeki havay oda scaklnda veya biraz
zerinde starak zonlara gnderir.
- Son stma serpantini; Zonlardaki zel artlara cevap vermek iin,
zonlara giden kanallara ayr, zel son stc serpantinler yerletirilir.
Soutma serpantinleri; klimlendirme havasnn soutulmas ve neminin
alnmas ilevini gerekletirir. Bu ilemler iin kullanlan soutma serpantinleri
sulu ve dorudan genlemeli tip olarak kapasite ve kullanm yeri artlarna
uygun retilir.
3.2.1.3. inde Kullanlan Akkan Cinsine Gre Serpantinler
Sulu serpantinler ve zellikleri
- yi ve verimli alr.
- erisindeki dolaan suyun yabanc maddelerden iyi arndrlm olmas
gerekir,
- Terazisinde taklmas gerekir. Bu ekilde akkann serpantin iinde her
noktada eit oranda dolamasyla salanr.
- Datma ve toplama kasalarnda hava alma tertibat ve filtreleme mutlaka
yaplmaldr.
32
- Boru i yzeylerinde tortulama var ise mutlaka sklebilir tip ve
hesaplanandan bir byk ap tercih edilmelidir.
- Kn donmalara kar suyuna antifriz katlmaldr.
Dorudan genlemeli serpantinler ve zellikleri
Bu tr serpantinler byk akkan hacimli ve dorudan genlemeli trden sistemlerde
kullanlr. Serpantinde halokarbon soutucu akkan kullanlr. Hava ile soutucu akkan
arasnda kk scaklk fark istenen uygulamalarda tercih edilir.
Soutucu akkann, youturucudan buharlatrc serpantine geerken genilemesi,
klcal boru veya termostatik genleme valfi ile gerekletirilir. Kapiler borulu sistemler daha
ok kk pencere ve oda tipi kk nitelerde kullanlr. Termostatik genleme valfli
sistemler ise, merkezi klima santrallerinde ve byk paket tip hermetik iklimlendirme
cihazlarnda kullanlr.
3.2.2. Serpantin Seimi
Soutma serpantini seim parametreleri:
- Yk gereksinimleri; soutma, nem alma ve dier sistem bileenleri
dengeli alma iin gerekli kapasite,
- Giren havann kuru ve ya termometre scaklklar.
- Soutucu akkan ve scaklklar.
- Hava ve soutucu akkan tarafndan, izin verilebilir basn dmleri.
- Hava ve soutucu akkan debileri.
- Serpantinde kullanlacak devre seenekleri.
- Kullanlacak otomatik kontroln tr, korozitif ortamlarn varl, tasarm
basnlar, boru, kanat ve gvde malzemelerinin mr gibi zel tasarm
etkenleri.
Istma serpantin seim parametreleri
Gerekli olan stma kapasitesi.
Havann serpantine giri scakl, debisi ve hz.
Istc akkan ve zellikleri.
Hava ve stc akkan tarafndan, izin verilebilir basn dmleri.
Boyut snrlamalar.
Kontrol tr gibi dier tesisat bileenleri ile etkileimler.
zel tasarm istekleri ve ekonomi.
33
3.3. Nemlendiriciler
Farkl sanayilerde, i kollarnda ve hatta gnlk hayatmzda nemli yer tutan birok
maddenin (higroskopik) suyu emici zellii vardr. Her birinin s ve nem oran iin denge
noktas farkl olan bu maddelerin hayatiyetini ve zelliini korumas, ortamdaki hava
artlarnn o madde iin en uygun duruma sabitlenmesi ile mmkn olur.
Bu zellii salamak iin sistem santrifj prensibi ile alp suyu 10-30 m.lik
partikllere blerek ideal bir nemlendirme ve serinlik salar.
Resim 3.8: Endstriyel alanlarda nemlendirme
Kullanm alanlar
Boyahaneler, iplik, dokuma ve rme tesisleri evaporatif soutma, tavuk iftlikleri,
kulukahaneler, bldrcn, hindi iftlikleri, mantar retim sahalar, seralar, iekler, souk
muhafaza depolar, narenciye, meyve muhafaza depolar, hayvan barnaklar, tarmsal rn
depolar, kt, ttn, ay depolar vb. yerleri sralamamz mmkndr.
Nemlendirici nozul sistemi, kontrol edilen, sabit nemin gerekli olduu her endstriyel
uygulamada kullanlacak nemlendirme sistemidir.
Nozul, vakum (enjktr) prensibi ile alr. Nozula basnl hava beslemesi
yapldnda, ierisinde vakum meydana gelir ve vakum, valf aar, gerekli olan miktar kadar
su nozulun iine girer. Bu emme prensibi bir emniyet ilevidir ve nozula basnl hava
verildii srece su girer. Bylece kontrolsz su basmas ve damlama riski nlenmi olur. Su
ve hava, nozuldan kana kadar birbirine karmaz bylece kire, tortu birikimi ve bakteri
reme riski ortadan kalkar. Sistem direkt olarak mevcut su ebeke sistemine balanabilir.
Nozul sistemi modler paket niteler veya serbest montajl olarak temin edilebilir.
Kullanm Avantajlar:
evreye uyumludur, zarar vermez.
Ekonomik ve dk elektrik tketimi
Otomatik kontrol ve sessiz alma
Hafif kolay tama
Servis, bakm gerektirmez.
Basnl hava gerektirmez.
34
Kolay montaj ve demontaj
Elektrostatik yklenmeyi nler.
Toz bastrma etkisi
Deodorizasyon etkisi
3.3.1. Nemlendirici eitleri
Su pskrtmeli(Atomizerli) nemlendiriciler
Buharl nemlendiriciler
Evaporatif nemlendiriciler
Su pskrtmeli (atomizerli) nemlendiriciler
Tekstil, aa gda, sigara, plastik, deri ve daha birok endstri kollarnda souk su
atomize edilerek ortamn nemlendirilmesi tercih edilmektedir. Tamamen paslanmaz elikten
mamul nozullar, kontrol nitesiyle istenen rutubet artn salarken evaporatif soutma da
salamaktadr.
ok ince sis tabakas halinde havaya nemi verebilen nozullar, direkt olarak mahalle
veya santralde kanal iine monte edilebilmektedir. Gda endstrisi gibi hijyenik ortamlarn
nemlendirilmesinde, sistem iin gerekli nemin, bakteri veya kimyasal partikl iermemesi
gerekir.
Resim 3.9: Nemlendirici
35
ekil 3.6: Su pskrtmeli nemlendirici montaj emas
Avantajlar
- Paslanmaz elik nozul,
- ok ince sis oluumu,
- Enjektr prensibi,
- Dk enerji tketimi,
- Bakteri reme riski yok,
- Kendi kendini temizleme,
- Minimum bakm,
- Montaj kolayl.
Atomizer (plverize) veya slinger (frlatan) nemlendiriciler bir nem hissedicisiyle
veya elle on-off olarak kontrol edilebilir. kapal durumlarnda su buharlamasndan geriye
kalan kire birikintileri hava akntsna toz olarak karr. Youmadan dolay meydana gelen
mineral birikintileri ciddi bir bakm problemidir ki, bunun nlenmesinde Rental iyon
ayrmclar kk tesisatlar iin ok tatmin edicidir.
Buharlamal veya atomizer nemlendiriciler kullanldnda besleme suyu mutlaka
damtlmal veya iyonlarna ayrtrlmaldr.
Buharl nemlendiriciler
Endstriyel uygulamalarda hazr buhar olan fabrika, hastane ve tm tesislerde hazr
buhar nemlendirme amac iin kullanlr. 1000 kg/h 'e kadar kapasiteleri mevcuttur. Hazr
buharn hava kanal iine dalm iin yaplm olan Condair Esco sistemi 0.2 ile 0.4 bar
arasndaki hazr buhar nemlendirme amac ile kullanr. Seramik radyal diski ile mutlak
szdrmazlk salar. Filtre, su seperatr, buhar tutucusu, seramik radyal disk kontrol valfi ve
acil durum fonksiyonlu radyal aktatr ile komple bir nitedir.
36
Buhar datm borular plannza uygun olacak biimde yatay veya dey olarak
ekillendirilir. Mutlak szdrmaz buhar valflar korozyondan dolay biim deiikliine
uramadan mkemmel bir hijyenik ortam salar. Oransal kontrol imkn bulunmaktadr.
Resim.3.9: Buharl nemlendiriciler
ekil 3.7: Kanal tip buharl nemlendiriciler
Buhar nemlendiricileri kullanm kolaylklarndan dolay yaygn olarak kullanlr.
Borularla tanan kk orifisli datc hava kanalnn veya hava toplama kutusunun iinde
bulunur (ekil 3.7). Buhar besleme vanas, mahal veya kanal tipi nem ler vastasyla
kontrol edilir. Zehirli kimyasallarla ileme maruz kalm buhar kullanmndan kanlmaldr.
Mahal tipi nem ler kullanlrsa kanalda youma olumasndan kanmak iin kanal tip
yksek nem limitr kullanlmaldr.
Tablo 3.1: Buhar tipi nemlendiricinin teknik zelliklerine bir rnek
TEKNK ZELLKLER
Max.Kapasite 7 kg/h
Hava Tketimi 18-541/min
Ses Seviyesi 40-55 dB(A)
Elektrik besleme 220V-10A
Evaporatif nemlendiriciler
Evaporatif nemlendiriciler 2 alternatif media pad malzemesi ile kullanlabilir.
HUMI-KOOL pad basit olarak, slanabilirlik ve salamlk salayan kimyasal madde
emdirilmi sellozik kttr.
37
HU-CELL padler, su absorbe eden ve slanmay salayan katk maddeli cam elyaf
levhalardr. Dk basn dmlerinde optimum performans salayan kompakt yapdadr.
HU-CELL pad inorganiktir ve yanmaz yapdadr. Her iki tip pad ykama sistemine haiz elik
kasadan meydana gelir ve nemlendirme nitesine kolayca monte edilebilir.
Buhar datm paneli, ok kk mesafelerde slanma problemi olmadan hzl
absorbsiyon salar. Paneller kanal veya klima santrali iine monte edilebilir.
Resim 3.10: Fanl evaporatif nemlendirici ekil 3.8: Montaj ema ve lleri
LLER mm
HAVA
DEBS
m/h
Tavsiye
Edilen
Basn
Dm
Pa
FAN
MOTOR
GC
kW
Soutma
Kapasitesi
kcal/h
A B C D E
500 150 1,1 4300 885 885 840 330 295
7500 140 1,5 6000 885 885 1090 390 345
10000 170 2,2 8700 1185 1185 1090 475 405
15000 150 2,2 13000 1485 1485 1340 545 485
20000 150 4 17300 1610 1610 1340 605 605
25000 180 5,5 21600 1610 1905 1540 660 695
30000 160 5,5 26000 1610 1905 1675 770 795
45000 160 7,5 38900 2205 2205 1940 890 935
Tablo 3.2: Evaporatif nemlendirici teknik bilgileri
3.3.2. Nemlendirici Tipi ve Kapasite Belirleme Seim Kriterleri
Mahal boyutlar (mt)
Ortam scakl (C)
Mevcut nispi nem (% rH)
stenilen nispi nem (% rH)
Nem tolerans (+/-)
Havalandrma bilgisi (m/h)
Depolanan malzeme cinsi
Malzeme hareketi skl
38
UYGULAMA FAALYET
FLTRE VE NEMLENDRC SEM YAPMAK
Toz tutma kapasitesine, hava akna
direncine gre ve yakalama verimine gre
filtre seimini yapnz.
Edindiimiz bilgilere gre uygulamayla
ilgili bilgiler dorultusunda hareket
ediniz.
Kullanlacaklar yer zelliklerine uygun
filtreleri belirleyiniz.
Filtre seimini yaparken kullanm
amacna uygun zellikte olmasna dikkat
etmelisiniz.
Montaj yaparken kullanmda verimli ve
bakm srasnda kolaylk salayacak
Serpantinlerde;
Kullanlan soutucu akkana,
Yk ihtiyac olan scaklk deerlerine,
Hava ve soutucu akkan debilerine,
Kullanlacak devre eitlerine,
Boyut ve kontrol trne gre serpantin
seimini yapnz.
Serpantinlerde grev yapacaklar yere
Soutucu akkan, yk ihtiyac,
kullanlacak devre eitleri, boyut ve
kontrol trne gre serpantin seimlerini
yapnz.
Evaporatif, pskrtmeli ve buharl
nemlendiricilerin seimini yapnz.
Firmalarn kataloglarndan uygun seim
yapnz.
Her nemlendirici zelliklerinin farkl
olduunu gz nnde bulundurarak
kullanlacak yerlere uygun seimler
yapmalsnz.
Zaman iyi kullanarak i disiplinine
uygun almak baary getirir
unutmaynz.
UYGULAMA FAALYET
39
LME VE DEERLENDRME
1. Havada bulunan istenmeyen gaz, buhar ya da baka partiklleri ayrtrmaya yarayan
cihaz ya da elemanlara ne ad verilir?
A) Menfez B) Filtre C) Anemostat D) Damper
2. Kaba liflerden yaplm ve yksek boluk oranna sahip filtrelere ne ad verilir?
A) Kompakt tip filtre B) Torbal filtre C) Panel tip filtre D) Levha tip filtre
3. Yzey hznn fonksiyonu olarak diren tasarmlar sayesinde mkemmel hava
temizleme verimine sahip filtre hangisidir?
A) Hepa filtre B) Torbal filtre C) Panel tip filtre D) Gaz filtreleri
4. Sanayi ve ticari HVAC tesislerinde kullanlmaya ynelik retilmi hafif, filtre
hangisidir?
A) Bez filtre B) Panel tip filtre C) Hepa filtre D) Kompakt filtre
5. klimlendirme santrallerinde, havay stmak, soutmak veya nemini almak iin
kullanlan kanatl boru trnden bataryalara ve s deitiricilere ne denir?
A) Menfez B) Filtre C) Serpantin D) Damper
DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
40
RENME FAALYET4
gerekli donanm kullanarak havalandrma tesisatnda kullanlan susturucu ve titreim
kesicileri tanyacak, tekniine ve standardna uygun olarak seimlerini yapabileceksiniz.
yapnz.
Susturucu ve titreim kesicilerle ilgili sektrde faaliyet gsteren firmalardan
bilgi toplaynz. Bilgi toplamak iin internet ortamndan yararlanabilirsiniz.
Topladnz bilgileri rapor haline getirerek arkadalarnzla paylanz.
4. SUSTURUCU VE TTREM
KESCLERN SEM
4.1. Susturucular
Klima ve havalandrma sistemlerinde meydana gelen grlty, kabul edilebilir
dzeylere indirmede kullanlr. Susturucu kasas galvanizli elikten imal edilir ve kanal
sistemine montajnn yaplabilmesi iin kasann her iki tarafnda zel flan profilleri
kullanlr. Susturucunun snmleme elemanlarnda yzeyi rmeye ve neme kar dayanm
artrlarak, 50 kg/m younlukta preslenmi cam ynnden imal edilir. 20 m/s hava hzna
kadar yzey anmasn nleyecek ekilde cam lifiyle kaplanr.
4.1.1. Ses ve Grlt Kirlilii
Ses, belli bir frekansta titreim yapan bir kaynaktan yaylan enerjiye sahip dalgalara
denir. Bu dalgalarn iddeti ses kaynann byklne ve titreim saysna baldr.
Ses iddeti, birim zamanda birim yzeye den ses enerjisi olarak tanmlanr.
Byklk olarak ise dB (desibel) ile ifade edilir. Ses seviyesi ile ilgili u rnekleri
verebiliriz:
ARATIRMA
AMA
RENME FAALYET4
41
Tablo 4.1: eitli ses kaynaklar ve ses iddetleri
Ses kayna ve konumu Ses iddeti seviyesi dB (A)
Kalk halindeki uak (25 m mesafede)
Yol kazs (7 m mesafede)
alar saat zili (1 m mesafede)
50 km/h hzla giden otomobilin ii
Normal konuma (1 m mesafede)
Sakin yatak odalar (olmas gereken)
140 dB (A)
90 dB (A)
80 dB (A)
70 dB (A)
50 dB (A)
35 dB (A)
Desibel sesin duyum birimidir. Sfr desibel 10
-12
Watttr.Normal bir kulak iin 1000
Hzlik ses, orta bir sestir. Bu frekanstaki bir sesin iddeti 10
-12
ile 1 W/m
2
arasnda deiir.
Bu ses iddetleri 130 eit paraya ayrlrsa bu paralardan her birine 1 desibellik ses denir ve
dB ile gsterilir.
Hz: Ses dalgalarnn birim zamanda ald yoldur. Atmosferdeki ses hz 340
m/sndir. Kat maddelerde ses hz daha ok artmaktadr.
Frekans: Birim zamanda retilen dalga saysna frekans denir. Hertz (Hz)dr.
Dalga Boyu: Art arda meydana gelen, ayn fazda titreen iki nokta arasndaki uzakla
denir. ile gsterilir. Birimi metre (m)dir.
Periyot: Bir dalga boyu kadar dalgann yol almas iin geen zamana denir. T harfi ile
gsterilir. Birimi saniye sn.dir.
Genlik: Periyodik bir dalgann ulat en byk deere denir.
Ses Ykseklii: Frekansa bal bir zelliktir, sesin frekans byk ise ses ykseklii
de byk demektir.
Ses Enerjisi: Enerji hem genlie, hem de frekansa bal bir zelliktir. Genlik ve
frekansn artmasyla sesin enerji seviyesi de artar.
Grlt: Yksek frekanstaki ses kaynaklarnn oalmas grlt diye tanmladmz
yksek enerjili sesleri oluturur. Bu sesler insan kulak zarna ar ekilde basn yaparak
insan rahatsz eder. Normal bir insan kula 16 ile 20.000 Hz arasndaki sesleri duyabilir.
Hava yolu ve titreim yolu ile olmak zere iki yolla yaylan sesler btnnden oluan
grltnn insan sal zerinde meydana getirdii bozukluklar bilimsel olarak tartlmaz
halde kantlanmtr
Bir mahalde bulunan insanlarn rahatlk durumunu (konfor) belirleyen unsurlardan
birisi de, bulunulan ortamdaki ses seviyesidir. eitli kaynaklardan oluan grlt, bu
kaynaklarn bal olduu bina elemanlarna, hava kanallar ve borular vastasyla da
kullanlan mahallere gemek sureti ile evrede istenmeyen ses kirliliine sebep olur.
42
klimlendirme sistemindeki grlt kaynaklar
Elektrik motorlar,
Fanlar,
Pompalar gibi hareketli eleman olan makineler,
Damper ve menfezler,
Vanalar gibi ierisinden akkan geince grlt reten elemanlar.
Bu cihazlardan yaylan grlt ve titreimler (ekil 4.1de) gsterildii gibi, bina
ierisinde yaanlan alanlara yaylr.
Deme zerinden bina yaps ile
Makine dairesi duvarlarn geerek hava ile
Hava besleme kanallarnda hava ile
Dn havas sisteminde hava ile
Kanal cidarlarndan geerek hava ile
ekil 4.1:Grlt sorunlar olan bir iklimlendirme santral odas yerleimi
eitli mahallerde oluan, iklimlendirme sistemi kaynakl oluan grltler iin,
alnmas tavsiye edilen deerler, aadaki tabloda verilmitir.
43
Tablo 4.2: eitli uygulamalar iin tavsiye edilen ses seviyeleri
44
4.1.2. Ses Snmleyici(Susturucu) Seimi le Grltnn Azaltlmas
Bir bina iinde akustik ynden istenen ses seviyelerinin muhafazas iin nce bu ses
seviyelerinin bilinmesi gereklidir. eitli uygulamalar iin tavsiye edilen ses seviyeleri,
yukardaki tabloda verilmitir. Konutlarda bina dna konan cihazlarn maksimum grlt
seviyesi 60 dB olarak tavsiye edilmektedir.
Bina dna konan cihazlarn seiminde ses ve grlt ynnden aadaki zelliklere
dikkat edilmelidir.
Cihazlar mmkn olduu kadar ikayet gelecek yerlerden uzak mesafelere
konulmaldr.
Cihazn yerletirme konumu yle seilmelidir ki, cihazda sesin en ok kt
ksm sesten ikayet gelebilecek yerlerin aksi tarafa ynelsin.
Doal ve yapay ses barikatlar meydana getirilerek sesin zararl olduu yerlere
gitmesi nlenmelidir.
Cihazn kendi bnyesinde ses yutucu konmaldr.
Santral ksmlarna geirilen kaplarda da ses yaltm yaplmas faydal olur.
Kompresr, kondenser, klima santral ve soutma kulesinin balant yerlerine
mutlaka mantar plakalar konmal ve titreimler bina kolonlarna iletilmemelidir.
Havalandrma ve klima kanallarnda ses, zellikle havann ak ynne gre
daha fazla etki yapar. Dolaysyla fleme fanlarnn grlts, kanallar, fleyici
menfezler ve anemostatlar tarafndan ortamlara iletilir. Bu grltleri azaltmak
iin besleme kanalna ve dirseklerine i taraftan ses yutucu sentetik elyaf
yaltm malzemeleri konmaldr.
Byk kapasiteli soutma kompresrlerinin hattna susturucu ve titreim
emiciler mutlaka taklmaldr.
Klima santralleri ve havalandrma sistemlerinde iyi dengelenmi kaliteli fanlar
kullanlmaldr.
ekil 4.2:Grlt sorunlarndan arndrlm bir iklimlendirme santral odas yerleim plan
45
ekil 4.3:Ses snmleyiciler (susturucular)
B( mm ):Genilik
H( mm ):Ykseklik
L( mm ):Boy
d( mm ):Snmleme eleman kalnl
s( mm ):Hava yolu genilii
n ( Ad ):Snmleme eleman says
V( L/s ):Hava debisi
V(m/h):Hava debisi
Vs( m/s ):Hava hz
Vt( m/s ):BxH kesitindeki hava hz Vs=Vt x d+s.
Ap(Pa):Basn kayb
Fm(Hz):Oktav merkez frekans
De(dB) :Absrbe edilen ses iddeti
Lw(dB):Akm kaynakl grltnn iddeti
LwA(dB(A)):Akm kaynakl grltnn A-arlkl ses iddeti
LPA(dB(A)):Akm kaynakl grltnn A-arlkl ses iddeti
Ls dB:B x H = 1 m iin dzeltmeler
A. Hava gei aralnn dar olmas iin ksa boy ve byk kesit seilmelidir.
B. Hava gei aralnn geni olmas iin uzun boy ve kk kesit seilmelidir.
Tablo 4.3: Susturucu teknik zelliine bir rnek
Snmlemesi istenen
Ses seviyesi ( fm=250 Hz ) De=12 dB
Max boy L=1000 mm
Max basn kayb Ap=50 Pa
Hava debisi V=1260 L/s
Hava debisi V=4550 m/h
46
Ses yaltm
Grltnn zararl etkilerinden korunmas gereken alanlarda (konutlar, okul,
hastane, yurt, otel, i yeri vb.)
evreye yaydklar grltnn nlenmesi gereken alanlarda (jeneratr, hidrofor,
kalorifer, yksek ses dzeyine sahip elence yerleri vb.)
Kullanm koulu sese bal alanlarda (sinema, tiyatro, konser ve konferans
salonu, TV ve ses kayt stdyosu vb.) yaplmaldr.
Grltnn zararl etkilerini azaltmak iin ncelikle ses yaltml ortamlar
oluturmal ve yksek grlt dzeyine sahip ortamlarda uzun sre
bulunmamaya zen gstermeliyiz.
4.2. Titreim Kesiciler
4.2.1. Titreimler
Hava yolu ve titreim yolu ile olmak zere iki yolla yaylan sesler btnnden oluan
grltnn, insan sal zerinde meydana getirdii bozukluklar bilimsel olarak tartlmaz
halde kantlanmtr. Engellenmesi iin eitli aparatlar gelitirilmitir.
Titreim, belirli zaman aralklarnda, bir ktlenin belirli bir mesafede yapm olduu
periyodik hareketlere denir. Buradaki mesafeye genlik denir. Bu hareketlerin bir saniyedeki
saysna frekans ad verilir. Frekanslarn birbirine uymasna rezonans denir. Yani cihazn
alma frekans ile titreim alcnn doal frekansnn ayn zaman diliminde ayn deerde
olmas durumudur.
Rezonans oluumunu engellemek iin, cihaz destekleyen yapnn dinamik sertliinin,
titreim alc sistemin kat olmas gerekir.
4.2.2. Titreim Alclar
Titreim kontrolnde en nemli zelliklerden birisi de rezonanstr. Titreim ve darbe
alclardan beklenen grevler:
zerine yerletirilen cihazdan, sabitlendii yapya geen kuvvetlerin etkisini
azaltmak
Sabitlendii yapnn hareketinden sarslarak zarar grmemesi gereken cihazlar
korumak
eitli titreim kesiciler
Neopren pedler: Kullanm alanlar kritik olmayan cihazlar ile bodrum
katlardr.
Neopren ayaklar ve asklar: Yksek hzl kk ekipmanlarn, titreim
yaltmnda, dengesiz kuvvetlerin ok kk olduu, fakat sadece ses ve kk
titreim problemlerinin giderilmesi gerektii yerlerde kullanlr.
47
elik yaylar: Kritik durumlarda kullanm en yaygn titreim alclardr. eitli
tasarm imknlar verir. Kullanld makine ve cihazlar kadar uzun mrldr.
Ek bir nleme gerek kalmadan, kararll salayacak byklkte iyi bir
balant ile ilerini yapar.
Hava yaylar: Titreim alclarn en etkin olandr. 7 bar basnca dayankl
olarak retilmi ve cihaza kararl destek salayan, geni lifli kauuk balondan
oluur. Uygun tasarlanm bir hava yay, elik yayn kmesine e deer bir
kme salar. Hava yaynn cidarlar kauuktan olduu iin, elik yayda oluan
rezonans ve ses kprs oluturmaz.
elik veya beton kaideler: Genellikle ekipman dzenli bir biimde muhafaza
etmek iin kullanlr. elikten yaplmas halinde cihaz tayabilecek kadar rijit
(sert ve salam) tir ve tad cihazn frekansnda rezonansa girmez.
Kauuk genleme paralar: Ses kprs ve borudaki gerilimi azaltmas iin,
kesme vanalarnn cihaz tarafna yerletirilmelidir. Scaklk ve basncn yksek
olduu tesisatlarda kauuk yerine paslanmaz elik veya bronz metalik hortumlar
kullanlr. Cihaz balant noktalarnda esneklik salar. Bu da, flanlardaki
gerilimi azaltr ve titreim yaltm yaplm olan cihaz, elik yay zerinde
serbest hareket eder.
4.2.3. Titreim Alclar Seilirken Dikkat Edilmesi Gereken Kurallar
Titreim yaltm yaplan donanmn tr ve bulunduu yer (ite mi/dta m)
Yaltm yaplacak donanmn arl ve arlk merkezinin yeri
Yaltm yaplacak birimin tm boyutlar
Cihazn en dk alma hz
Her birim iin ka adet titreim snmleyici istendii
Yukarda belirttiimiz kurallar dorultusunda titreim alclar uygun ekilde seilir.
Gerekli olan cihazlarn montajnda kullanlarak titreimden oluan istenmeyen ses ve grlt
giderilir.
48
UYGULAMA FAALYET
SUSTURUCU VE TTREM NLEYC SEM YAPMAK
Ses grlt seviyesine gre susturucu
seimini yapnz.
ilgili bilgiler dorultusunda hareket ediniz.
susturucular belirleyiniz.
Susturucu seimini yaparken kullanm
etmelisiniz.
bakm srasnda kolaylk salayacak yerler
olmasna dikkat ediniz.
Malzemenin cinsine ve boyutlarna
gre susturucu seimini yapnz.
Susturucular grev yapacaklar yere
Demeye, makine dairesi duvarlarna,
hava besleme kanallarna dn havas
sisteminde, kanal cidarlarna uygun
seimler yapmalsnz.
Kullanm yerlerinden sonra da boyutlarna
uygun seim yaplmaldr.
Cihaz ve motor kaideleri, saplama
drenaj deliklerini belirleyiniz.
Firmalarn kataloglarndan uygun seim
yapnz.
Her cihaz ve motorun farkl olduunu gz
nnde bulundurarak montaj yeri
belirlemesi katalog lsne uygun
yaplmaldr.
Yayl ve kauuklu titreim yaltm iin
kullanlacak malzeme seimini yapnz.
Kullanm yerleri ve artlarna uygun
malzeme i zelliine gre tespit edilir.
Zaman iyi kullanarak i disiplinine uygun
almak baary getirir, unutmaynz.
UYGULAMA FAALYET
49
LME VE DEERLENDRME
1. Belli bir frekansta titreim yapan bir kaynaktan yaylan enerjiye sahip dalgalara ne ad
verilir?
A) Hz B) Frekans C) Ses D) Titreim
2. Sesin duyum birimi nedir?
A) Watt B) Amper C) Volt D) Desibel
3. Ses dalgalarnn birim zamanda ald yola ne denir?
A) Hz B) Frekans C) Mesafe D) Saat
4. Birim zamanda retilen dalga saysna ne denir?
A) Debi B) Frekans C) Adet D) Titreim
5. Atmosferde ki ses hz ka m/sn. dir?
A) 340 m/sn. B) 430 m/sn. C) 300 m/sn. D) 330 m/sn.
6. Konutlarda bina dna konan cihazlarn maksimum grlt seviyesi ka dB olarak
tavsiye edilmektedir?
A) 65 B) 55 C) 65 D) 60
7. Belirli zaman aralklarnda, bir ktlenin belirli bir mesafede yapm olduu periyodik
hareketlere ne denir?
A) Atlm B) Titreim C) Frekans D) Zplama
8. Cihazn alma frekans ile titreim frekanslarn birbirine uymasna ne denir?
A) Kontak B) Ksa devre C) Rezonans D) Frekans
9. Kritik durumlarda kullanm en yaygn titreim alcs hangisidir?
A) Hava yay B) Neopren ped C) Kauuk yay D) elik yay
10. Ses kprs ve borudaki gerilimi azaltmas iin, kesme vanalarnn cihaz tarafna ne
yerletirilmelidir?
A) Kauuk genleme paras B) elik yay C) Hava yay D) Neopren ped
DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
50
RENME FAALYET5
gerekli donanm kullanarak havalandrma tesisatnda kanallarn yaltmnda kullanlan
yaltm malzemelerini tanyacak, tekniine ve standardna uygun olarak seimlerini
yapabileceksiniz.
yapnz.
Yaltm malzemeleri ile ilgili sektrde faaliyet gsteren firmalar dolaarak bilgi
paylanz.
5. HAVA KANALI YALITIM
MALZEMELER
5.1. Is Yaltm
Binalarmz kn sour, yazn ise snr.
Kn kmr, doal gaz gibi yaktlar kullanarak
evimizi soumamas iin str, yazn ise fazla
snan evimizi, klimalarla souturuz.
Is yaltm, kn daha verimli snmak,
yazn da serinlemek amacyla, enerji ekonomisi
salamak iin yaptmz uygulamalardan
birisidir. Daha konforlu ve rahat ortamlarda
yaamak amacyla binalarn d cephe
duvarlar, pencereleri, atlar, demeleri ve
tesisatlarnda yaptmz s geiini azaltan
nlemler topluluuna s yaltm denir.
Genel olarak, enerji tasarrufu amacyla,
scaklk farklarndan oluabilecek kayplar
azaltmak iin alnan nlemlerdir.
ARATIRMA
Resim 5.1: Havalandrma kanal yaltm
RENME FAALYET5
AMA
51
Is yaltm malzemelerinin performansn etkileyen faktrler;
Is iletim kat says k (W/mK): Ne kadar kk olursa sy o kadar az geirir.
Buhar geirme direnci () : Buhar geiine direnci yksek olmaldr.
Scakla dayanma: Malzemenin hangi scaklk aralnda kullanlaca
bilinmelidir.
Yangna dayanm: Malzeme yangna ve aleve kar dayankl olmaldr.
Gzenek yaps: Ak veya kapal gzenekli olup olmad belirtilmelidir.
Younluk (kg/m): Kullanm yerine gre olabildiince dk younlukta
olmaldr.
Hacimce su emme: Sudan dorudan etkilenmemeli, slanarak k deeri
ykselmemelidir.
Ekonomiklik: Benzerleriyle karlatrldnda ekonomik olmaldr.
Is yaltm ekillerinden biz burada sadece tesisat yaltmn inceleyeceiz.
Tesisat yaltm: Enerji verimlilii iin binadaki stma, soutma veya scak su
hazrlama tesisatlarna mutlaka s yaltm yaplmaldr. Tesisat yaltmnda kullanlabilecek
eitli yaltm malzemeleri bulunmaktadr. Ayrca verimli stma ve soutma sistemleri tercih
edilmeli ve otomatik kontrol teknolojilerinden faydalanlmaldr.
Tesisat yaltmnda kullanlan malzemeler ve bu malzemelerin rn standartlar
aada verilmitir.
Tablo 5.1: Is yaltm malzemeleri ve standartlar
Is yaltm malzemeleri rn standartlar
Cam yn, Pr EN 14303
Ta yn, Pr EN 14303
Elastomerik Kauuk (FEF) Pr EN 14304
Cam Kp (CG) Pr EN 14305
Kalsiyum Silikat (CS) Pr EN 14306
Ekstrde Polistiren (XPS) Pr EN 14307
Poliretan (PUR / PIR) Pr EN 14308
Ekspande Polistiren (EPS), Pr EN 14309
Polietilen Kpk (PEF), Pr EN 14313
Fenolik Kpk Pr EN 14314
Tasarmdan, uygulamaya kadar tm ynleri ile bir uzmanlk dal olan yaltmn ana
unsurlar doru detay , nitelikli malzeme ve salkl uygulama dr.
52
5.1.1. Is yaltm malzemelerinin snflandrlmas
Lifli malzemeler (Cam yn, Ta yn, Seramik yn)
Hcreli kpkler (expanded polistiren (EPS), extruded polistiren(XPS), fenol
kp, poliretan vb.)
Tanecikli kpkler (Flex malzemeler)(Elastomerik kauuk kp, polietilen
kpk)
Cam kp, kalsiyum silikat tr malzemeler
Cam yn: Beyaz olanlar 550Cye kadar ve genellikle sanayi yaltmlarnda
(kazan, tank, boru vb.) kullanlrken, sar olanlar yap sektrnde ve ofben,
frn gibi ev cihazlarnn yaltmnda kullanlr.
Polietilen kpk, Etilen ve propilenden hazrlanan polimerilerden imal edilen,
esnek, yar esnek, gzenekli, plastik esasl malzemelerdir. 45 ila +105C
arasndaki souk ve lk hatlarn yaltmlarnda kullanlr. Dk s
iletkenlikleri, yksek su buhar (difzyon)gei direnci, bnyelerine su almama,
elastiklik ve yksek darbe dayanm gibi zelliklere sahiptir.
Polietilen levhalarn cam yn levhalara gre, soutma hatlarndaki en byk
stnlkleri, yksek su buharna, direnlerinin yksek olmasdr. Szdrmazlk iin metal
film kapl olan levhalar tercih edilmektedir.
5.1.2. Yaltm Malzemelerinin Seimi
Tesisatta s yaltm: Genel olarak scak hatlarda s kaybn, souk hatlarda s
kazancn nlemek iin alnmas gereken tedbirler olarak tanmlanr. Tesisat yaltm ile
enerji kayp veya kazanlar dnda, hatt oluturan borularn youma sebebiyle korozyona
uramas da nlenir.
Tesisattaki s yaltm uygulamalarnda, klima ve boru hattnn iinden geen akkan
dk scaklkta ise d yzey scakl ortam scaklnn altnda olur. Bu scaklk terleme
scaklnn altna derse youmaya neden olur. Bunu nlemek iin mutlaka yaltm
malzemesini standartlara uygun yapmalyz. Yaltm, souk, scak ve lk hatlar olarak ele
alnmaldr.
Tesisatlarda youma:
A. Is yaltm yaplmaz veya yetersiz yaplrsa yzeyde olur.
B. Is yaltm malzemesinin buhar difzyon diren kat saysnn () yetersiz olmas
durumunda nlem alnmaz ise yaltm malzemesinin iinde olur.
Souk hatlarda (<10C) : Polietilen ve kauuk kp
Ilk hatlarda (10-100C) : Polietilen, kauuk kp ve cam yn
Scak hatlarda (>100C) : Cam yn, ta yn ve seramik yn
53
Tablo 5.2: Souk hatlarda kullanlmas gerekli polietilen ve kauuk kp kalnlklar
Boru ap
Polietilen ve kauuk kp
opt. kalnlklar
n mm mm
15 15
20 15
1 25 15
1 32 15
1 40 15
2 50 15
2 65 20
Tablo 5.3: Ilk hatlarda kullanlmas gerekli polietilen, kauuk kp ve cam yn kalnlklar
Boru ap
Polietilen, kauuk kp ve
cam yn opt. kalnlklar
n mm mm
15 20
20 20
1 25 20
1 32 20
1 40 20
2 50 20
2 65 30
Tablo 5.4: Scak hatlarda kullanlmas gerekli cam yn ve ta yn kalnlklar
Boru ap
Cam yn ve Ta yn
opt. kalnlklar
n mm mm
15 25
20 25
1 25 30
1 32 30
1 40 30
2 50 30
2 65 20
klimlendirme kanallarnn yaltmnda levha tipi, folyo kapl polietilen kpk, kauuk
kp ve cam yn kullanlr. Folyo kapl malzemelerin ek yerleri, alminyum bant ile
yaptrlr. Bina dnda olanlara mutlaka galvaniz sac kaplanr. Scak hacimlerden geen
souk hava kanallarndaki youmay nlemek iin, bir yz alminyum folyo kapl
polietilen levha veya kauuk kp ile dtan yaltm yaplr.
54
5.2. Titreim Yaltm
Konu 4.2.1de anlatld gibi titreimlerden oluan grltleri engellemek iin eitli
aparatlar gelitirilerek kullanlmaktadr.
5.2.1. eitli Titreim Kesiciler
Neopren pedler: Kullanm alanlar kritik olmayan cihazlar ile bodrum
katlardr.
Neopren ayaklar ve asklar: Yksek hzl kk ekipmanlarn titreim
yaltmnda, dengesiz kuvvetlerin ok kk olduu, sadece ses probleminin ya
da kk titreim problemlerinin giderilmesi gerektii yerlerde kullanlr.
Resim 5.2: Neopren ayaklar ve asklar
elik yaylar: Kritik durumlarda kullanm en yaygn titreim alclardr.
Kurulumda zengin tasarm imknlar salar. Kullanld makine ve cihazlar
kadar uzun mrldr. Ek bir nleme gerek kalmadan, kararll salayacak
byklkte iyi bir balant ile grevlerini yapar.
Resim 5.3: elik yaylar
Hava yaylar: Titreim alclarn en etkin olandr. 7 Bar basnca dayankl
olarak retilmi ve cihaza kararl destek salayan, geni lifli kauuk balondan
oluur. Uygun tasarlanm bir hava yay, elik yayn kmesine e deer bir
kme salar. Hava yaynn cidarlar kauuktan olduu iin, elik yayda oluan
rezonans ve ses kprsn oluturmaz.
55
elik veya beton kaideler: Genellikle ekipman dzenli bir biimde muhafaza
etmek iin kullanlr. elikten yaplmas halinde cihaz tayabilecek kadar rijit
(sert ve salam) olur ve tad cihazn frekansnda rezonansa girmez.
Resim 5.4: elik kaideler
Kauuk genleme paralar: Ses kprs ve borudaki gerilimi azaltmak iin,
kesme vanalarnn cihaz tarafna yerletirilir. Scaklk ve basncn yksek
olduu tesisatlarda kauuk yerine paslanmaz elik veya bronz metalik hortumlar
kullanlr. Cihaz balant noktalarnda esneklik salar. Bu da, flanlardaki
gerilimi azaltr ve titreim yaltm yaplm olan cihaz, elik yay zerinde
serbest hareket eder.
5.2.2. Titreim Alclar Seilirken Dikkat Edilmesi Gereken Kurallar
Titreim yaltm yaplan donanmn tr ve bulunduu yer (ite mi/dta m),
Yaltm yaplacak donanmn arl ve arlk merkezinin yeri,
Yaltm yaplacak birimin tm boyutlar,
Cihazn en dk alma hz,
Her birim iin ka adet titreim snmleyici istendii.
Yukarda belirttiimiz kurallar dorultusunda titreim alclar uygun ekilde seilir.
Gerekli cihazlarn montajnda kullanlarak sorun giderilir.
5.3. Sismik Koruma Yaltm
Depreme dayankl ina edilmi binalarda, hasar vermeyen depremler sonrasnda, bina
iinde almalarn devam iin, mekanik tesisatn da hasar grmemi ve alyor durumda
olmas gerekir.
Bu korumay salamak iin cihaz balant yerlerinde, zel olarak tasarlanm, ileri
teknoloji ile retilmi ve deprem kuvvetlerine kar koyabilecek birtakm elemanlardan
faydalanlr. Bu elemanlar ve tamalar gereken zellikler aadaki gibidir.
Sismik snrlayc kauuk titreim alc ayak: Her ynden gelen sismik
kuvvetleri tayabilir zellikte, dkme demir gvde ve bu gvde iinde neopren
snmleme eleman bulunan ayaklardr.
56
Snrlandrlm yay zerinden yk kalkt zaman yayn almasn nleyen
snrlama elemanlar vardr. Gvde, btn deprem kuvvetlerine kar direnecek
ekilde tasarlanmtr.
Snrlayc elik halat, eklindeki sismik snrlayclar her ynden gelen sismik
yklere kar koyacak ekilde tasarlanmtr.
ekil 5.2: Sismik snrlayc yayl takoz
ekil 5.1: Sismik snrlayc titreim alc ayak
ekil 5.3: Sismik snrlayc titreim izolatrl elik halat
57
Sismik snrlayc (snubber) sismik snmleyiciler, yksek dayanml ok
yutucu neopren malzeme ve elik balant elemanlarndan oluur.
Dii saplama ankraj dbeli zemine yaplan montaj dbelidir. Dbel
takldktan sonra titreim alc malzemeleri, dbele balayarak cihaz korumaya
alrz.
ekil 5.4: Sismik snrlayc elik balant
Saplama balant ankraj dbeli
Cihaz balant paras
ekil 5.5: Zemine montajl dii saplama ankraj
dbeli
58
Kresel kompanzatr, d yzeyi peroksit ile sertletirilmi kauuk
malzemeden, i yzeyi ise kort bezinden mamul malzemedir. Borularda
meydana gelen genlemeleri ve sismik kuvvetleri kompanze eden esnek
balant parasdr.
5.3.1. Sismik Koruma Yapmak iin Bilinmesi Gerekenler
Bir donanmn sismik korumasnn nasl yaplaca hesaplanrken aadaki
parametreler dikkate alnr.
Donanmn bulunduu yerin, hangi deprem blgesinde olduu,
Donanmn ne tr bir binada olduu,
Donanmn arl, hangi katta olduu,
Depremden kaynaklanan yatay ve dey kuvvetler,
Donanmn monte edildii noktalarn birbirine olan uzaklklar,
Maksimum gerilmenin olduu a, donanmn arlk merkezinin yeri,
Korumay yapan sismik koruyucuya gelecek maksimum kuvvetler,
Asl veya yere monte edilmi olduu.
Cihazlarn sismik korumas, btn veriler dikkate alnarak kurulu aamasnda
yaplmaldr. Maliyetten kanlmamas gerektiini deprem yaaynca grdk, depremin
verdii zararlar gz nnde tutulduunda koruyucular tekniine uygun kullanlmaldr.
5.4. Ses Yaltm
nsan kulanda iitme duyusunu uyaran, titreim yapan bir kaynan hava basncnda
oluturduu dalgalanmalarla meydana gelen fiziksel olaya ses denir. nsan kula 20 Hz
ile 20.000 Hz arasndaki sesleri iitebilir. Sesin iitilebilmesi iin, iddetinin belli bir dzeye
erimesi gerekmektedir. nsan sesleri ise 250-500-1000-2000 Hzlik frekanslarda yer
almaktadr.
ekil 5.6: Kresel kauuk kompanzatr
59
Ses yaltm gelien teknolojiye paralel olarak yap elemanlarnn hafiflemesiyle
grlt sorunlar ortaya kmaktadr. Bu sebeple yap elemanlarnn ses nlar karsndaki
davranlarn iyi bilmek, sonradan meydana gelecek masrafl ve telafisi zor durumlarda
kalmay nleyebilir. Yap elemanlar vastasyla iletilen bu seslerin miktarlarn azaltmak iin
alnan nlemlere Ses Yaltm denir.
Yap elemanlarnda sesin iletimi ve yaylm iki yolla olur :
Hava douumlu sesin bir mekndan dierine iletilmesi
Darbe sesinin alc meknda hava douumlu ses olarak yaylmas ya da
strktr yoluyla uzak mekanlara tanarak hava douumlu ses olarak yaylmas
5.4.1. Ses Yaltm Yaplrken Kullanlan Malzeme ve Yntemler
zellikle konut, okul, hastane gibi grltye duyarl yaplar iin yap elemanlarnn
ses gei kayb deerlerinin belli limitlerde olmas gerekmektedir. Yap akustii asndan en
dorusu mimari tasarm aamasnda grlt kontrolnn yaplmasdr. Meknlarn ilevleri
ve bu meknlar etkileyen grlt kaynaklar gz nne alnarak alnabilecek baz nlemler
u ekildedir:
Yapnn konumu
Yapnn otoyollardaki trafik, demir yolu ve hava yolu tatlarnn
grltlerinden etkilenmemesi iin mmkn olduunca uzaa ina etmek.
Grlt kayna ile seilen yerleim merkezleri arasna doal tepeler, aalar
veya yapay setler oluturmak.
Yansmaya sebep olacak bina ekillerinden (U eklinde, avlu tipi) kanmak.
Mevcut rzgr ve scaklk deiimlerini dikkate almak.
Yapmda kullanlan metot
ift tabakal duvar uygulamas yapmak.
Cam alanlarnda ift cam, lamine cam uygulamas yapmak.
Kaln, ar ve boluksuz kaplar kullanmak kullanlamyorsa nlem almak.
Duvarlar delerek geen havalandrma kanallarndan, borulardan ve etrafndaki
boluklardan ses szntsn nlemek.
Darbe sesine kar yzer deme uygulamalar yapmak (neopren, polietilen, ta
yn deme detaylar), esnek tespitli asma tavan uygulamak.
Ses Yaltmnda Kullanlan Malzemeler
Mineral ynler
Polietilen kauuk kp
Ahap yn
Poliretan
60
Ses yaltm nerelerde yaplmaldr?
Ses yaltm;
Grltnn zararl etkilerinden korunmas gereken alanlarda (konutlar, okul,
hastane, yurt, otel, i yeri vb.),
evreye yaydklar grltnn nlenmesi gereken alanlarda (jeneratr, hidrofor,
kalorifer, yksek ses dzeyine sahip elence yerleri vb.),
Kullanm koulu sese bal alanlarda (sinema, tiyatro, konser ve konferans
salonu, TV ve ses kayt stdyosu vb.) yaplmaldr.
61
UYGULAMA FAALYET
YALITIM MALZEMES SEM YAPMAK
Is ve buhar yaltm malzemelerinin
seimini yapnz.
ilgili bilgiler dorultusunda hareket
ediniz.
filtreleri belirleyiniz.
Filtre seimini yaparken kullanm
etmelisiniz.
bakm srasnda kolaylk salayacak
Mekanik titreim yaltmnda kullanlan
cihazlarn,
Sismik koruma yapan elemanlarn,
Ses yaltm malzemelerinin seimini
yapnz.
Grev yapacaklar yere uygun tercihte
bulunmalsnz.
Mekanik titreim ihtiyac, kullanlacak
yere gre semelisiniz.
Sismik koruma yaplacak yerlerin
konumuna gre seim yapmalsnz.
Ses yaltm ihtiyac olan yerlerde
mutlaka uygun malzeme ile
yaltlmaldr.
Firmalarn kataloglarndan uygun
seimler yapmalsnz.
Zaman iyi kullanarak i disiplinine
uygun almak baary getirir,
unutmaynz.
UYGULAMA FAALYET
62
LME VE DEERLENDRME
1. Binalarn d cephe duvarlar, cam ve doramalar, atlar, demeleri ve
tesisatlarnda, s geiini azaltan uygulamalara ne denir?
A) Hava yaltm B) Is yaltm C) Ses yaltm D) Grlt yaltm
2. Tesisat yaltm ile enerji kayp veya kazanlar dnda, hatt oluturan borularn
youma sebebiyle ne olumas nlenir?
A) Korozyon B) Ekonomi C) Ses D) Grlt
3. Bina veya tesisattaki scaklk, terleme scaklnn altna derse ne olur?
A) Buharlama B) Souma C) Youma D) Isnma
4. Tesisatlarda youma; s yaltm yaplmaz veya yetersiz yaplrsa nerede olur?
A) eride B) Depoda C) Odada D) Yzeyde
5. Is yaltm malzemesinin buhar difzyon diren katsaysnn () yetersiz olmas
durumunda youma yaltm malzemesinin neresinde olur?
A) inde B) zerinde C) Yannda D) Arkasnda
DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
63
RENME FAALYET6
gerekli donanm kullanarak havalandrma tesisatnda kanallarn tespit ve balama
elemanlarn tanyacak, tekniine ve standardna uygun olarak seimlerini yapabileceksiniz.
Havalandrma tesisat bulunan tesisleri dolaarak konu ile ilgili bilgi toplaynz.
Tespit malzemeleri ile ilgili sektrde faaliyet gsteren firmalar dolaarak bilgi
paylanz.
6. HAVA KANALLARINA UYGUN TESPT
VE BALAMA ELEMANLARI SEM
6.1. Galvaniz Rot (Tij) eitleri
Ask sistemlerinde eitli adaptrler yardmyla kullanlan balant elemandr. Boylar
istenilen lde kesilebilir. Paslanamaya kar 8-12 mikron inko kapl olanlar olduu gibi
siyah elikten olanlar da vardr.
Tablo 6.1: Galvanizli rot lleri
GALVANZ ROT(TJ)ETLER
l M6 M8 M10 M12 M14 M16 M18 M20
Boy(mm) 1000 1000 1000 1000 1000 1000 1000 1000
Boy(mm) 2000 2000 2000 2000 2000 2000 2000 2000
Paket Ad. 100 50 50 25 20 15 15 10
Resim 6.1: Rot (tij)
ARATIRMA
RENME FAALYET6
AMA
64
6.2. akmal Dbel
Beton zeminlerde ksa delik gerektiren yerlerde kullanlan dbel eididir. Montaj
kolaydr. indeki konik bal ekirdei sayesinde dengeli alma yaparak betona daha
gvenli olarak oturur. Beton iinde dnme yapmaz. Paslanmaya kar 8-12 mikron inko
kapldr.
Tablo 6.2: akmal dbel lleri
AKMALI DBEL
l M6 M8 M10 M12 M16 M20
Boy(mm) Q8-30
mm
Q10-32
mm
Q12-40
mm
Q15-50
mm
Q20-60
mm
Q25-80 mm
Paket Ad.
700 400 250 150 75 35
Resim 6.2: akmal dbel
6.3. ekmeli Dbel
Standart cvata ve saplama ile kullanlan dbel eididir. Montaj kolaydr. Beton
iinde alan kulakklar sayesinde dengeli montaj salar ve beton iinde dnme yapmaz.
ekme mukavemeti yksektir. Kullanlacak yere gre cvata boyuna dikkat edilmelidir.
Balant yaplacak malzemenin kalnlna gre somun ve pul kalnlna dikkat edilmelidir.
Paslanmaya kar 8-12 mikron inko kapldr.
Tablo 6.3: ekmeli dbel lleri
EKMEL DBEL
l M6 M8 M10 M12 M16 M20
Boy(mm) Q10-30
mm
Q13-32
mm
Q15-40
mm
Q17-50
mm
Q22-60
mm
Q25-80 mm
Paket Ad. 200 200 200 100 50 25
65
Resim 6.3: ekmeli dbel
6.4. Sac Gmlekli Dbel
Yksek doz betonda ve sert zeminde kullanlan orta yk montaj elemandr. Montaj
kolaydr. Ksa deliklerde etkili balanty mmkn klar. Gvenli tutma ve skma yapar.
Titreimlerden etkilenmez. Paslanmaya kar 8-12 mikron inko kapldr.
Tablo 6.4: Sac gmlekli dbel lleri
SAC GMLEKL DBEL
l M6x45 M6x65 M8x55 M8x75 M10x70 M10x85 M12x90 M12x110
Boy(mm) Q8-30
mm
Q8-45
mm
Q10-
35mm
Q10-
55mm
Q12-
45mm
Q12-
62mm
Q16-
62mm
Q16-
75mm
Paket
Ad.
100 50 50 25 20 15 15 10
Resim 6.4: Sac gmlekli dbel
6.5. Cvatal Borulu Dbel
Standart cvata ve saplamas kendinden ksa mesafeli balant paras olarak
kullanlan dbel eididir. D kovan borudan imal edilmitir. Beton iinde alan
kulakklar sayesinde dengeli montaj salar ve beton iinde dnme yapmaz. Beton ve tasta
en zor artlarda dinamik yklerde tercih edilen, montaj kolay bir dbeldir.
66
Tablo 6.5: Cvatal borulu dbel lleri
CIVATALI BORULU DBEL
l M6x65 M8x75 M10x85 M12x90 M16x120 M20x140
Boy(mm) Q10-45
mm
Q13-45
mm
Q15-50
mm
Q17-60
mm
Q22-75
mm
Q25-90 mm
Paket Ad. 200 200 200 100 50 25
Resim 6.5: Cvatal borulu dbel
6.6. Galvaniz Perfore L ve U Profil
ok amal ve pratik montaj imkn salayan ask ve sabitleme elemandr. Kanal
boylar istenilen lde kullanlabilir. Paslanmaya kar 8-12 mikron inko kapldr.
Emniyetli bir balant salar.
Tablo 6.6: Galvaniz perfore L ve U profil lleri
GALVANZ PERFORE
L PROFL
30x30x3 mm 2000 mm
40x40x3 mm 2000 mm
40x40x4 mm 2000 mm
50x50x4 mm 2000 mm
GALVANZ PERFORE
U PROFL
30x30x30x3 mm 2000 mm
40x40x40x3 mm 2000 mm
40x40x40x4 mm 2000 mm
50x50x50x4 mm 2000 mm
67
Resim 6.6: Galvaniz perfore L ve U profil
6.7. Uzatma Somunu
Delii iine vida ekilmi ve d evresi altgen, drtgen, yuvarlak vb. biimlerde olan
makine elemanlarna somun denir. Rotlarn ya da iki erkek dili parann balantsnda
kullanlr.
Tablo 6.7: Uzatma somunu lleri
UZATMA SOMUNU
l Boy
M8 35 mm
M10 40 mm
M12 40 mm
M16 40 mm
Resim 6.7: Uzatma somunu
6.8. Kanal Flan
Hava kanallar ve kanal flan TSE belgeli galvaniz, paslanmaz veya alminyum levha
ve yksek mukavemetli malzemeden retilir. retimde kullanlan kanal flan zel dizayn
sayesinde yksek szdrmazla sahiptir.
Tablo 6.8: Kanal flan lleri
KANAL FLANI
20 mm
30 mm
40 mm
68
Resim 6.8: Kanal flan
6.9. Kanal Ke Paras
Tablo 6.9: Kanal ke paras lleri
Resim 6.9: Kanal ke paras
6.10. Kanal Montaj Malzemeleri
Hazr kanal montaj iin gerekli malzeme listesi aadaki tabloda verilmitir.
69
Tablo 6.10: Kanal montaj malzemesi eitleri
HAZIR KANAL MONTAJ MALZEMELER
Neopren conta 12x4 mm 1Rulo=10 m
Neopren conta 20x4 mm 1Rulo=10 m
Sktrma klipsi
Cvata (M8x25 mm)
Somun (M8)
Cvata (M10x25)
Somun (M10)
70
UYGULAMA FAALYET
Hava kanallarnn arlna, ilevine,
estetiine ve kanal cinsine uygun
montaj elemann seiniz.
Uygulamayla ilgili bilgiler dorultusunda
hareket ediniz.
Projeye ve hesaplamalara uygun
yerletirilecek kanallar kontrol ediniz.
Projeye gre hazrlanm kanal
zelliklerini tespit ediniz.
Havalandrma kanallarnn yapt ie
uygun tespit elemanlarnn seimini
yapnz.
Uygun aralklarla montaj elemanlarn
kullannz.
DEERLENDRME
Eksiklerinizi grdkten sonra; faaliyete dnerek, aratrarak ya da retmeninizden
yardm alarak tamamlaynz.
UYGULAMA FAALYET
71
LME VE DEERLENDRME
1. Ask sistemlerinde eitli adaptrler yardmyla kullanlan balant elemanlarna ne
denir?
A) Cvata B) Somun C) Rot D) Rondela
2. Beton zeminlerde ksa delik gerektiren yerlerde kullanlan dbel eidi hangisidir?
A) Borulu B) akmal C) ekmeli D) Cvatal
3. Standart cvata ve saplama ile kullanlan dbel eidi hangisidir?
A) Borulu B) Cvatal C) akmal D) ekmeli
4. Yksek doz betonda ve sert zeminde kullanlan orta yk montajnda kullanlan dbel
hangisidir?
A) Sac gmlekli B) akmal C) ekmeli D) Cvatal
5. Standart cvata ve saplamas kendinden ksa mesafeli balant paras olarak
kullanlan dbel hangisidir?
A) Cvatal B) akmal C) ekmeli D) Borulu
DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
72
MODL DEERLENDRME
retmeninizle birlikte belirleyeceiniz uygun bir alana, havalandrma tesisat
uygulamas yapnz. Uygulama yaplan kanala uygun fan, menfez, damper, filtre, serpantin,
nemlendirici susturucu ve titreim nleyiciyi seiniz, uygun montaj elemanlarn kullanarak
monte ediniz, gerekli yaltm yapnz.
PERFORMANS DENETM LSTES
Havalandrma tesisat elemanlarnn seimini yapmak Deerlendirme
Gzlenecek Davranlar Evet Hayr
Fan seimini yaptnz m?
Menfez say ve seimini yaptnz m?
Gerekli olan yere damper koydunuz mu?
Filtre, serpantin ve nemlendirici montajn yaptnz m?
Montaj yaparken susturucu ve titreim nleyicileri monte ettiniz mi?
Uygun montaj elemanlarn seerek montaj gerekletirdiniz mi?
Kanal iin gerekli yaltm yaptnz m?
ve i gvenlii kurallarna uydunuz mu?
Uygun takm kullandnz m?
Tertipli, dzenli ve temiz altnz m?
i verilen srede yapabildiniz mi?
DEERLENDRME
Modl sonunda yeterli bilgi ve becerileri gzlemlediyseniz kendinizi baarl, baarsz
olarak deerlendirebilirsiniz. Hazrlam olduunuz aratrma devini retmenize verebilir,
devi snfta sunabilir ve arkadalarnzla tartarak modl baarnz deerlendirebilirsiniz.
MODL DEERLENDRME
73
CEVAP ANAHTARI
RENME FAALYET-1N CEVAP ANAHTARI
1 A
2 D
3 C
4 B
5 A
6 C
RENME FAALYET-2NN CEVAP ANAHTARI
1 A
2 C
3 D
4 B
5 A
1 B
2 C
3 A
4 D
5 C
CEVAP ANAHTARLARI
74
1 C
2 D
3 A
4 B
5 A
6 D
7 B
8 C
9 D
10 A
1 B
2 A
3 C
4 D
5 A
RENME FAALYET-6NIN CEVAP ANAHTARI
1 C
2 B
3 D
4 A
5 A
75
KAYNAKA
eitli Kataloglar (DEMRDKM,ISISAN,ALFA- LAVAL, ALARKO )
KLMA TESSATI tmmob. Makine Mhendisleri Odas Yaynlar
YILMAZ Mehmet, Osman Nuri ARA(Makine Yksek Mhendisi), Ders
Notlar
ROTHENBERGER, hauptkatalog. www.rothenberger.com, 2003/2004
ETL NTERNET ADRESLER
www.tekfil.com
www.karmasltd. Com
www gvn.com.tr
www.izoder.org .tr
www.Ezgiizolasyon.com
www.filtresanayi.com
www.dipaz.com.tr/
www.Pamsan.com
www.emotesisat.com.tr
www.vivaturka.com
www.havak.com.tr
www.civtas.com
www.serplast.com.tr
www.oparsan.com
www. Deneysan com tr
KAYNAKA

Iklimlendirme Genel

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Iklimlendirme Genel

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

MLL ETM BAKANLII

= Suyun younluu (998,3 kg/m

You might also like