N.

Kalyoncu / Eitim Fakltesi Dergisi XVIII (2), 2005, 309-322

Eitim Fakltesi Dergisi

http://kutuphane. uludag. edu. tr/Univder/uufader. htm

Alla Turca Stiline Genel Bir Bak*

Nesrin Kalyoncu
Abant zzet Baysal niversitesi, Gzel Sanatlar Eitimi Blm kalyona@gmx.net

zet. Trk Geleneksel Askeri Mzii Mehter, Osmanl mparatorluunun Avrupadaki genileme hareketleri esnasnda, eitli faktrler vastasyla bat mzik kltrne girmitir. Mehter Mzii, Trk vurma alglarnn alnmasyla ilk nce bat askeri mzik topluluklarnda kabul grmtr. Ardndan da, Mehter gelerinin Avrupa Sanat Mziinde ilenmesiyle Alla Turca stili doar. Bu almada sz konusu sluba genel bir bak oluturmak amalanmtr. Bu balamda, Alla Turcann geliim artlar, karakteristik zellikleri ve eserleri ana hatlaryla incelenmektedir. Anahtar Kelimeler: Trk Geleneksel Askeri Mzii, Mehter Mzii, Yenieri Mzii, Alla Turca Stili.

Zusammenfassung. Die trkische traditionelle Militrmusik Mehter fand ihren Eingang in die westliche Musikkultur mittels verschiedener Faktoren whrend der Expansionsbewegungen des Osmanischen Reiches in Europa. Mehter-Musik wurde zunchst durch den Einsatz der trkischen Schlaginstrumente in den europischen Militrmusikkapellen rezipiert. Anschlieend entstand der Alla Turca-Stil durch die Bearbeitung von Mehter-Elemente in der europischen Kunstmusik. In der vorliegenden 309

www.muzikegitimcileri.net

N. Kalyoncu / Eitim Fakltesi Dergisi XVIII (2), 2005, 309-322

Arbeit werden grundlegende Eigenschaften dieses Stils betrachtet. Die Entstehungsbedingungen von Alla Turca, dessen stilistischen Eigenschaften und einige Alla Turca-Werke werden im berblick dargestellt. Stichwrter: Die trkische traditionelle Militrmusik, Mehter-Musik, Janitscharenmusik, Alla Turca-Stil.

1. Giri Kltrler aras ilikiler ve etkileim insanlk tarihinin nemli olgularndan birisidir. G, ticaret ve ticaret yollar, sava, hkmranlk, koloniler, kltr emperyalizmi, misyonerlik gibi deiik faktrler, farkl kltrlerin ya da kltrel unsurlarn karlamasnda ereve artlar oluturmulardr. Karlamann younluu ve ilikilerin biimi kltrlerin birbirlerini etkileme derecesini belirlemi, birok toplumda belli gelerin bir kltrden dierine entegrasyonu, baskn bir kltr erevesinde asimilasyonu ya da segregasyonu, kltrleme ve benzeri ekillerde nitelendirilebilecek eitli sonular dourmutur. Kltrn vazgeilmez bileenlerinden olan mzik de, bu tr sre ve oluumlarn dnda kalmamtr. Doudan batya, kuzeyden gneye eitli ynlerde mziksel iletiim ve etkileimler tarih boyunca sregelmi ve gnmzde de devam etmektedir (Rsing 1998, 289ss.). rnein in ve Japonyada batllama hareketlerinin bir sonucu olarak Avrupa Sanat Mzii yaygnlarken, Uzakdou mzikleri de Avrupada 20. yy. bandaki egzotik araylarda kullanlmlardr. Amerikann baz lkelerinde yaayan Afro-Amerikan ve Hispo-Amerikan mzik trleri de, farkl kltrel karlamalarn rnlerindendir. Bat Mzii, lkemizdeki cumhuriyet reformlarnda deiimin taycs ve gstergelerinden birisi olarak addedilirken, bugn Trk Mzii World Music akmnn nemli kaynaklarndan birisi haline gelmektedir. Yine, Geleneksel Trk Askeri Mzii Mehterin Avrupa mzik kltrne girii ve dourgular da, nemli mziksel etkileim rneklerinden bir tanesidir. Bu mzik, Avrupa Sanat Mziini etkileyip, 17. yzyldan 19. yzyla uzanan bir biem yaratarak kar karmza: Alla Turca. Bu makalede, Avrupada Trk modas olarak da bilinen ve en tannm rnekleri W. A. Mozartn (1756-1791) adyla neredeyse zdeleen Alla Turca akmna genel bir bak oluturmak amalanmtr. Bu erevede slubun geliimini hazrlayan artlar, temel stil zellikleri ve temsil edildii eserler ana hatlaryla ele alnacaktr. alma bir yandan tarihsel aratrmalar 310

www.muzikegitimcileri.net

N. Kalyoncu / Eitim Fakltesi Dergisi XVIII (2), 2005, 309-322

grubuna dahil olurken, dier yandan, bu konuda yaplacak kapsaml ve detayl almalar iin giri bilgileri nitelii tadndan temel aratrmalar grubuna da girmektedir. Veriler literatr tarama, dokman ve eser incelemesi yoluyla elde edilmi ve nitel olarak ilenip betimlenmitir. 2. Temel Kavramlar Bu almada ska karlalacak temel kavramlardan ilki Yenieri Mziidir. Mehter Mzii, bat mzik literatrnde genellikle Yenieri Mzii (alm. Janitscharenmusik; ing. janissary/janizary music; it. banda turca; pln. Janczarska Kapela) olarak adlandrlr (Gazimihal 1955, 33; Gurlitt/Eggebrecht 1996, 423; Kwiatkowski 1989, 159). Bununla birlikte, yer yer tr olarak ayrtrlmakszn Trk Mzii ile e anlaml olarak da kullanlmaktadr (rnein fr. musique turque). Yenieri Mzii kavram Avrupallar iin, yenierilerin yapm olduu meydan mziini, dar anlamda ise, kullanm olduklar grlt/[lt] ve ritim enstrmanlarn (Gurlitt/Eggebrecht 1996, 423) iaret eder. Makalenin konusunu tekil eden Alla Turca ise, talyanca olup Trk slubuna gre/Trk slubunda (Kwiatkowski 1989, 21) anlamn tamaktadr. Bu terim bat mzik kltrnde, Mehter Mzii ya da Yenieri Mziinden alnan baz elementlerin, Avrupa Sanat Mziinde ilenmesi ve zmsenmesiyle ortaya kan bir slubu veya akm temsil etmektedir. 3. Alla Turca Stilini Hazrlayan artlar Batllarn Trk Geleneksel Askeri Mzii Mehter ile Hal seferleri esnasnda karlatklar, sonrasnda da dolayl olarak gezginlerin seyahat notlar araclyla tantklar bilinmektedir. Levanten G. A. M. Genovesenin 1551, S. Schweiggerin 1600 ve Kont L. F. Marsiglinin 1670 dolaylarnda aktardklar gzlemler bunlara rnek olarak verilebilir (Aksoy 1994, 23s., 39; Fonton/Behar 1987, 23). Bununla birlikte, bat mziinin Mehter ile etkileiminde belirleyici olan Osmanl mparatorluunun Balkanlar ve Avrupada genileme politikas kapsamndaki iliki, etki ya da izlenimlerdir. Ayrca, Avrupada Mehter Mzii ve bazen de Alla Turca iin Yenieri Mzii nitelemesinin kullanlmas da, bu dnemdeki karlamalarn belirleyici olduuna dair kantlardan bir tanesidir (Gazimihal 1955, 33). Kanuni Sultan Sleyman (1495-1566) idaresinde Belgratn fethi (1521) ile balayp, 1529 I. Viyana Kuatmas zerinden 1699 Karlofa Antlamasna uzanan sre bu adan 311

www.muzikegitimcileri.net

N. Kalyoncu / Eitim Fakltesi Dergisi XVIII (2), 2005, 309-322

zel nem tar.1 Bu dnemde Avrupa kltr evresinde, bata Avusturya, Macaristan ve Almanya olmak zere, Mehter Mzii ile ska karlalmtr. 1535de Fransaya kapitlasyonlarn verilmesiyle, bu lkeyle olan ilikiler de younluk kazanr. Trk modasnn olumasnda, eli kiiliklerinin de baz katklar olmutur. Ivanoff, Turquerienin yaygnlamasnda Fransaya 1721 ve 1742de gnderilen Osmanl elilerinin de etkilerinin olduunu belirtmektedir (2003). Kaynaklardan, 1720 ylnda gnderilen elinin Yirmisekiz elebi Mehmet Efendi olduu tespit edilmektedir (Unat 1987, 53). Mehmet Efendi, Fransada byk ilgi ve sempatiyle yaklalan bir Trk elisidir ve dnemin kral XV. Louis tarafndan dostlukla arlanmtr. Olduka ilgin bulunan elilik heyeti, yemek yemeden dinsel ibadet biimlerine kadar deiik konularda merak uyandrm, ve pek ok Fransz tarafndan seyredilmitir (Yirmisekiz elebi Mehmet Efendi/Rado 1970, 34s.).2 Askeri ya da diplomatik ilikiler balamnda ve sava arac olarak gerekleen mziksel etkinlikler, halkn Mehter Mziini yakndan tanmasn salamtr. Bu mzik, kuatmalarda dman ruhsal adan ypratmak ve askere manevi destek salamann yan sra, sustuunda geri ekilme gibi baz habercilik ilevlerini de yerine getirmektedir. Ayrca Mehter, seferde ve bar dnemlerinde de rutin olarak icra edilmektedir ve Osmanl diplomatik protokollerinin de ayrlmaz bir parasdr. Avrupaya gnderilen elilerin heyetlerinde her zaman bir mehter takm hazr bulunmu, ncelikle snr ve saraylarda yaplan trenlerde belli roller oynamtr (Unat 1987, 33s., 38ss.; Yirmisekiz elebi Mehmet Efendi/Rado 1970, 22). Scholzun bildirdiine gre, Osmanl Devletinin Viyana Saray katndaki elilikleri her zaman nemli bir askeri ya da siyas kiinin bakanlnda bulunuyordu. Bu elinin rtbesine uygun olarak yan sra getirdii Mehter takm, Trk Ordusunun en sekin birlikleri olan Yenierileri seferde ve savata ald havalarla evklendiren stn nitelikteki bir asker orkestra idi. Bu Yenieri musikisi Viyanada zaman zaman halka dinletiliyordu (1969, 69). Uzunca sre Trk Mzii ile edeer olarak da alglanan Mehter Mzii, Avrupallarn yaamna giri bulmasna ramen, onlarn mzik beenisiyle rtmez. Bu mzik 17. yzyln sonlarna dein genel bir kabul grmemi, olumsuz sfatlarla nitelendirilmi ve bunlar, Trklerin mzikten anlamad
1

Tarihi olaylar hakknda detayl bilgi iin bkz. Joseph von Hammer-Purgstall: Geschichte des Osmanischen Reiches. Cilt: 3-6, Pesth: 1828-1830. Yirmisekiz elebi Mehmet Efendi, tasvirleriyle Osmanl`ya opera ile ilgili ilk detayl bilgileri aktarm olan kiidir. Bkz. Yirmisekiz elebi Mehmet Efendi/ Rado, .: Fransa Sefaretnamesi 1721. stanbul 1970, s. 51ss.

312

www.muzikegitimcileri.net

N. Kalyoncu / Eitim Fakltesi Dergisi XVIII (2), 2005, 309-322

eklindeki beyanlara kadar gitmitir (Aksoy 1994, 34; Stroh 2003). Durum 1683deki II. Viyana Kuatmas esnasnda daha da ktlemi, Yenieri Mzii Viyanallar tarafndan dmanca ve tehdit edici olarak alglanmtr (Merkt 1983, 63). 1871 ylnda bir Alplinin Mehter takmnn taklidi olan yerel alg topluluundan duyduu rahatszl belirten szleri, halk arasnda 19. yzylda bile Mehter Mziine ynelik olumsuz tutumlara rastlanldn gstermektedir (Wagner 2003). Avrupa sanat evresinde ise buna zt yndeki eilimleri tespit etmek mmkndr. Trkler ve braktklar izlenimler zaman iinde kmsenmeyecek derecede ilgi ekmitir. 18. yzylda Aydnlanma felsefesinin de etkisiyle doulular ve Trklere sempatiyle yaklalmaya balanmtr. Onlara zg baz alkanlklar benimsenmi, zellikle de saray evrelerinde yaygn hale gelmitir. Giyim, beslenme ve elence kltrnn yan sra, eitli sanat dallarnda da bir Trk modas gndemdedir. Dnemin ruhu olarak niteleyebileceimiz Trk modas (Turquerie/Turkomanie), mimarlk, resim, edebiyat, sahne sanatlar ve mzik alannda geni bir rabet grmtr (Altar 1981, 14ss.; Gost 1993, 24ss.). Mehteran deyimiyle ok katl ve farkl oturtumlarda kullanlan alglarn tns ve mziin ritmik canll, Avrupallar bir yandan rktrken dier yandan da hayran brakr. Yenieri Mzii, II. Viyana Kuatmasnn ardndan ona olan ilginin artmasyla, Avrupa askeri mzik topluluklarnn bir ounda yer edinir. 18. yzylda ise, bata Gneydou ve Orta Avrupa olmak zere bat saraylarnn byk blmne yaylmtr. Bununla birlikte, kurulan topluluklarn gerek mehter takmlaryla kyaslanamayaca, onlarn taklitleri olduu bugn artk bilinmektedir. Ayrca o dnemde, Avusturya ve Prusyadaki bandolarda Trk mzisyenler ve tutsaklar da greve alnmlardr (Gazimihal 1955, 37; Gedikli 1999, 137). Mehter Mziinin Bat Askeri Mziine girmesi ncelikle alg boyutunda olmutur. Bu genellikle, belli enstrmanlarn alnmas, oturtumlarnn taklit edilmesi ya da orijinal mehter takmlarnn kurulmas eklinde kendini gsterir. Geiin arlkl olarak alglara odaklanmasnn balca sebepleri ise, Trk ezgilerinin kuruluu, perde dzenindeki ayrlk [...] eitli ritim kurulularnn/[asimetrik ve karma llerin] askerlerin yryne uygun dmemesi (Scholz 1969, 70) eklinde aklanabilir. Davul, zil, aana ile birlikte, Sofyan gibi baz temel ritimler/usuller alnm, topluluklarda Trk marlar yaygnlamaya balamtr. Avrupa bandolarna bu balamda giren aana, uzunca yllar sancak gibi kullanlm ve birok toplulukta -rnein Almanyada- gnmze kadar tanmtr. Ayrca Scholz, baz takmlarda mzisyenlerin dou stilinde giysiler tadklarn da bildirmekte, fakat buna somut bir rnek vermemektedir (1969, 70). 313

www.muzikegitimcileri.net

N. Kalyoncu / Eitim Fakltesi Dergisi XVIII (2), 2005, 309-322

Yenieri mziinin bat askeri mzik topluluklarna girii ve etkisi ile ilgili baz nemli tarihsel olaylar unlardr (bkz. Gurlitt/Eggebrecht 1996, 423; Ksemihal 1939, 28ss.; Merkt 1983, 64; Scholz 1969, 70): 1527: Macaristanda (Bratislava) gerek Trk alglarndan kurulan bir takm 1643: Fransz ordusunda obualarn kme halinde kullanlmas 1720: Osmanl padiahnn Polonya Kral II. Augusta bir mehter takm hediye etmesi ve kraln vurma alglar kendi askeri mziklerine aldrmas 1725: Vurma alglarnn Rusya askeri mziinde kullanlmaya balanmas 1741: Mehter Mzii gelerinin Avusturya askeri mziinde ilenmeye balanmas 1750: Mehter Mzii etkilerinin Prusya askeri mziine ve Alman saraylarna girmesi 1770: Mehter Mziinin Fransz bandolarna girmesi Batllarn askeri mzii 1700l yllara kadar arlkl olarak fleme alglarndan oluuyordu. Bundan dolay, Trklerin kulland vurma alglarnn ve baz temel ritimlerin alnmas, Avrupa Sanat Mziinde olduu gibi askeri mzii iin de bir dnm noktas olarak kabul edilir. Avrupa askeri mzik topluluklarnda 1770 dolaylarnda, armonik yapy ne karacak fleme alglarndan oluan yeni bir oturtum kabul edilmitir. Buna gre bandolar, 4 obua, 4 klarnet, 6 trompet ve kornolarla birlikte vurma alglarndan olumaktadr (Scholz 1969, 70). Bylece, vurma alglarnn nemi ve ilevi deil, ama basknlklar ortadan kalkm, onlara arlkl olarak ritmik elik grevi verilmitir. 4. Alla Turca Akmnn Temel Stil zellikleri Sz edilen yeniliklerin askeri mzik topluluklarnda yaygnlamas, mehter gelerinin sanat mziine geii iin de gerekli zemini hazrlamtr. Bandolara giren yeni alglarn orkestraya tanmas, Alla Turca stilinin filizlenmesi ve gelimesinde temel neme sahiptir. lk olarak, birletiklerinde zgn bir tn oluturan zil, byk davul ve elik genin orkestraya 314

www.muzikegitimcileri.net

N. Kalyoncu / Eitim Fakltesi Dergisi XVIII (2), 2005, 309-322

eklendii bilinir (Ivanoff 2003; Scholz 1969, 71). Yine, Mehter Mziinin melodi alglarnn parlak/keskin tnsn taklit etmek iin piccolo flt de orkestrada kullanlmaya balanmtr. Alla Turca modas, enstrman alanndaki deiik denemeler iin de ilham kayna olmutur ve 19. yzyln banda yaplan zel piyanolar bunun en arpc rneini oluturur. Piyanoya eklenen pedallarla ngraklarn ve zillerin; gvdesinin altna yerletirilen bir an tokma araclyla da byk davulun sesi taklit edilmeye allmtr (Gurlitt/Eggebrecht 1996, 423). Mehter Mziinin Bat Sanat Mziine stilistik etkisi, askeri mzikteki etkilerden daha geni apldr. Bandolarda arlkl olarak belli ritmik kalplar ve marlar tercih edilirken, sanat mziindeki kullanm daha eitlidir. Bununla birlikte, Alla Turca, dnemin esas stilinden bamsz olmayan bir alt sluptur. Alla Turca eserlere sk rastlanlan 18. yzyl mziinde, homofonik yaz, senfoni, sonat gibi formlar, periyot yaplar, tematik ya da motifsel ileme ve gelitirme gibi teknikler, metrik deikenlik vb. klasik stilin ne kan zelliklerini olutururlar (Georgiades 1953, 53ss.). Alla Turca eserlerde de formlar, ok seslendirme yntemi, mziksel yap elementleri ve benzeri unsurlar dnemin stilinden keskin izgilerle ayrlmazlar. Burada fark oluturan daha ok, eklenen vurma alglarnn getirdii yeni tn ile ritmik, melodik, armonik yapy zenginletiren egzotik ve oryantal araylardr. Alla Turca stilinin karakteristiini oluturan ve Yenieri Mzii etkilerine dayandrlan balca nitelikler aadaki gibi zetlenebilir (bkz. Gedikli 1999, 140s.; Gurlitt/Eggebrecht 1996, 423; Ivanoff 2003; Mozart 1946, 152ss.; Scholz 1969, 71ss.; Stroh 2003; Weber 1ss.): 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Avrupallara egzotik gelen Trkler ve Trkiye ile ilgili temalar Trk marlar olarak nitelendirilen kompozisyonlar Melodi eliinde nispeten srekli kullanlan vurma alglar Canl, vurgulu ve mar karakterli ritmik yaplar Kk deerli ritmik yaplar (onaltlk ve otuz ikiliklere eilim) kili aralklarla dereceli ilerleyen melodiler Melodilerde sk kullanlan kromatik alterasyonlar Tek sesli melodik yapya dayandrlabilecek unisono pasajlar Artk ikili ve lidyen drtl aralklar ieren melodiler

10. Trk ezgilerine zg koloritleri taklit amal yerletirilmi ornamentler 11. Melodik izgide ska kullanlan sekanslar 315

www.muzikegitimcileri.net

N. Kalyoncu / Eitim Fakltesi Dergisi XVIII (2), 2005, 309-322

12. Sk motif tekrarlar 13. Dnemlerine gre nispeten daha ksa melodik frazeler 14. Mehter marlarnn blmleri arasndaki makam farklarnn ya da gekilerin batllarda uyandrd hazrlksz modlasyon hissini ifade eden, majr ve minr arasndaki ani ve sk deiimler 15. Birka derece etrafnda dnen ve abuk deien armoni 16. Farkl tn araylar 17. Arlkl olarak tercih edilen forte dinamik 18. Ztlatrlm dinamikler 5. Alla Turca Eser rnekleri Alla Turca akmna zg stil elementleri, daha nceki dnemlerde de kullanlm olmakla birlikte, 18. yzyl kompozisyonlarnda daha fazla gze arparlar. Bu slup, deiik mzik formlarnda yazlan Trk marlarnda ve birok arkda ska kullanlmaktadr. Viyana Kuatmas esnasnda korkunun etkisiyle ve korkuyla baa kma amacyla yazlan hicivli arklarda, ya da Mozartn C-A-F-F-E-E arks rneinde olduu gibi hmoresk arklarda, hem konu ve mziksel ileme, hem de icra biimi Trk tarzna yaknlatrlmaya veya benzetilmeye allmtr (Stroh 2003). Stilin algsal mzik biimlerinde, bale (J. M. Krausun Soliman II ve Mozartn Saray Kskanlklar baleleri gibi), opera ve dier sahne eserlerinde (L. v. Beethovenin Atina Harabeleri oyunu gibi) ok sayda rnekleri bulunmaktadr.3 Mzik tarihinde Trk operalar olarak da isimlendirilen saysz eserde, Alla Turca stiline zg unsurlar tespit etmek mmkndr. J. B. Lullynin (16321687) Le Bourgeois Gentilhomme/Kibarlk Budalas (1670) isimli komik balesinin ardndan balayp yaygnlat tahmin edilen bu operalarn ounluunda, Trkler ve douya ilikin konular ilenmektedir: sava ve kuatmalar, siyasi ya da tarihsel neme sahip kiilikler, saray ve harem yaam ile ilgili temalar en sk rastlanlanlardr. Sadece Kanuni Sultan Sleyman ile ilgili operalarn says 25in zerindedir (And 1963, 12s.; Ivanoff 2003).

Alla Turca eserlerden bazlarnn orijinal Trk alglaryla birlikte seslendirilmesiyle ilgili olarak bkz. Concerto Kln ve Sarband: Dream of the Orient. Hamburg 2003.

316

www.muzikegitimcileri.net

N. Kalyoncu / Eitim Fakltesi Dergisi XVIII (2), 2005, 309-322

Trk operalarnn bir ou komik opera trne girmektedir. Avrupa tiyatro ve mzikli oyunlarnda 15. yzyldan itibaren Trk figrleri kullanld bilinir (Schuler 2002). Bir yandan eserlere renk katmak iin egzotik Trk tiplemeleri kullanlmakta, dier yandan da bu eserlerde Trkler yerilmekte ve kk drlmeye allmaktadr. Bu yaklam, Schuler (2002) ve Stroh (2003) tarafndan her gn biraz daha fazla yaklaan Osmanl korkusuyla baa kmak iin bulunmu bir yntemdir ve nefretin gstergesidir. Trkleri bu ekilde karakterize etme, 17. yzyln sonu ve 18. yzyln banda bestelenen Alla Turca operalarda da devam etmektedir. Mozartn Saraydan Kz Karma operasnda ise, buna zt bir durum sz konusudur. Bu operadaki toleransl ve lml Selim Bassa, bu zamana kadar yaygn olan kaba ve korkun Trk tiplemesine tezat oluturmaktadr. Altar, Mozartn bu hmanistik tutumunu, dnemin Avusturya mparatoriesi Maria Theresann (1717-1780) Osmanl mparatorluu ile srdrmeye zen gsterdii bar politikalara dayandrmaktadr (1989, 54). Saylar olduka fazla olan Alla Turca operalar, bal bana bir doktora tezi oluturabileceinden, burada baz yaptlarn sralanmasyla yetinilmektedir (bkz. And 1963, 12s.; Gurlitt/Eggebrecht 1996, 423; Ksemihal 1939, 40; Scholz 1969, 71ss.; Schreiber 2003; Stroh 2003). 1686: J. W. Frank (1644-1710), Kara Mustafa 1692: C. F. Pollarolo (1653-1723), Lbraim Sultano 1754: Francois Leo (?-?), l Turca Findo 1764: C. W. Gluck (1714-1787), La rencontre imprvue 1767: M. Haydn (1737-1806), Pietas in hostem 1775: J. Haydn (1732-1809), Lincontro improvviso 1779: C. W. Gluck, Iphignie en Tauride 1779-80: W. A. Mozart (1756-1791), Zaide, KV 344/336b 1782: W. A. Mozart, Entfhrung aus dem Serail, KV 384 1784: J. Becker (?-?), Die Erstrmung von Belgrad 1795: N. Piccini (1728-1800), l finto Turco 1800: F. X. Smayer (1766-1803), Soliman II 1811: C. M. v. Weber (1786-1826), Abu Hasan 1813: G. Rossini (1792-1868), l Turco in Italia 1814: F. P. Schubert (1797-1828), Des Teufels Lustshlo, D. 84 1826: C. M. v. Weber, Oberon 317

www.muzikegitimcileri.net

N. Kalyoncu / Eitim Fakltesi Dergisi XVIII (2), 2005, 309-322

Alla Turca stil elementleri, dnemin algsal eserlerinde de ska kullanlmtr. Mozartn KV 331 Piyano Sonatnn son blm bunlar arasnda en ok tannandr ve bu tarzn tipik rneklerinden birisi olarak gsterilir. Dereceli ilerleyen melodi, ileme sesler, Trk mzii taklidi ornamentler, eliklerde ritmik yaps gl, Avrupallarn deyimiyle grltl ve birka derece etrafnda dnen bir armonik yaplanma eserin hemen ne kan zellikleridir (Mozart 1946, 152ss.). Reinhard, Mozartn bu eseriyle Kantemirolunun Eli Perevi arasnda bir etkileim ihtimali zerinde durmaktadr (Reinhard/Reinhard 1984, 174s.). Eli Perevinin o dnemde Avrupadaki Osmanl eliliklerinde ska alndn kaydediyor ve Mozartn Alla Turca kompozisyonlarnda, zellikle de Trk marlarnda bu perevin etkisinin olabileceini belirtiyor.4 Sz konusu algsal eserlerin bir ksmnn bu slup kapsamna dahil edilmesinde, tematik ba deil de, sadece Alla Turca mziksel stil elementlerinin kullanlmas belirleyici olmutur. Bunun en bilinen rneini, Beethovenin Wellingtons Sieg isimli eseri tekil etmektedir. Eser Napolyonun Vittoria Savan ilemesine ramen, vurma alg partileri Alla Turca tarznda kabul edilmektedir. Alla Turca slubu orkestra eserlerinde, zellikle de senfonilerde, bata askeri temalar, sava, cengaver bir ruhu tasvir etmek iin zengin materyaller sunmutur. Ayrca, Beethovenin 9. Senfonisinin finalinde olduu gibi, duygusal taknlk ifadesinde de ara olarak kullanlr. Alla Turca etkilerini tad ileri srlen algsal eserler iin, aada baz rnekler sralanmtr (bkz. Gurlitt/Eggebrecht 1996, 423; Merkt 1983, 68ss.; Mhlbach 1995; Romberg Archiv 2001; Scholz 1969, 72ss.; Stroh 2003). 1701: 1749: (?): (?): 1775:
4

J. J. Fux (1660-1741), Turcaria Senfonisi, K 331 J. Haydn, Askeri Senfoni, Hob. 1/100, 2. blm S. Brossard (1655-1756), Marche des Janissaires/Yenieri Mar J. C. Bach (1735-1782), flemeliler Senfonisi, Nr. 4 W. A. Mozart, 5. Keman Konertosu, KV 219, 3. blm

ki eserin karlatrlmas sonucunda baz benzerlikler ortaya kmaktadr: zellikle biimsel yap, makamsal ve armonik zellikler, figr ve motifler asndan ilgin paralellikler bulunmaktadr. Bu spesifik durumun, genel zellikleri inceleyen bu makale erevesinde tartlmas kapsam ve yntem bakmndan uygun deildir. Bundan dolay, ilgili konu aratrmac tarafndan baka bir yazda ayrca ve detayl olarak ele alnacaktr.

318

www.muzikegitimcileri.net

N. Kalyoncu / Eitim Fakltesi Dergisi XVIII (2), 2005, 309-322

1778: W. A. Mozart, Piyano sonat, KV 331, 3. blm Yaklak 1798: F. X. Smayr, Turchesa Senfonisi, 3. ve 4. Blm 1813: L. v. Beethoven (1770-1827), Wellingtons Sieg-Die Schlacht bei Vittoria/Wellington Zaferi-Vittoria Meydan Muharebesi, op. 91 1821: A. Romberg (1767-1821), 4. Senfoni alla turca, op. 51 1824: L. v. Beethoven, 9. Senfoni, op. 125, final 1880: M. Mussorgsky (1839-1881), Die Einnahme von Kars/Karsn Fethi 6. Sonu Gnmzn souk sava anlaynda rastlamann pek mmkn olmad mzik eliinde savama ve mzik yoluyla savama, Trk mzik tarihinde fenomenal bir yere sahiptir. Avrupallar Trklerin bu gelenei hakknda deiik yollardan bilgi sahibi olsalarda, Mehter Mzii ile somut olarak karlamalar ve etkilenmeleri, Osmanl mparatorluunun Avrupadaki diplomatik, siyasi ve askeri mnasebetleri araclyla gereklemitir. Alla Turca stilinin kayna olan Mehter Mzii, batllar tarafndan yaygn olarak Yenieri Mzii olarak adlandrlmaktadr. Bu kavram, Trklerdeki kkl askeri mzik geleneinin tmyle deil de, onun belli gelimilik dzeyine ulat tarihsel kesitteki durumuyla ilikilidir. Ayrca Yenieri Mzii dar anlamda tanmlanrken, melodi alglar dikkate alnmam, Avrupa Askeri ve Sanat Mzii tarihinde dnm noktasna yol aan vurma alglarna odaklanlmtr. Yenieri Mzii gelerinin Bat Mziine entegrasyonu ilk ve dolaysz olarak askeri mzik alannda olmutur. Bundan dolay vurma alglarnn ve belli ritmik manevralarn dominant bir geii sz konusudur. Ayrca Alla Turca stilinde tipik bir eit olan Trk Marlar da askeri mzie dayanmaktadr. Bilindii gibi, Batnn Osmanldan ald bu etkiler, Avrupai bir tarzda ilenmi ve deimi olarak 19. yzyl batllama hareketleri erevesinde geri dner Trklere. Askeri mzik alannda kabul edilen yeniliklerin Bat Sanat Mziine sramas, tipik bir mziksel etkileim rnei olan Alla Turca tarzn dourmutur. Trk mzik kltrne ait bir tr olmayan Alla Turca, Avrupallarn kendi estetik anlaylarna gre biimlendirdikleri bir sluptur. Bununla birlikte, tamamen bamsz ve bal bana bir slup olmayp, dnemin ana stiline bal bir akmdr, bir modadr. Bu balamda, askeri bandolara alnan alglar ve ritmik gelerin yan sra, melodik zellikler de taklit edilerek stil elementi olarak kullanlmtr. Mehter Mziinin dizileri, 319

www.muzikegitimcileri.net

N. Kalyoncu / Eitim Fakltesi Dergisi XVIII (2), 2005, 309-322

zgn metrik yaps ya da formlar askeri mzikte olduu gibi, sanat mziinde de dikkate deer ve yaygn bir kullanm bulmamtr. Altarn ifade ettii gibi batnn, Trk musikisinden etkilenite karlat yabanc yenilik, teknik unsur deil de sadece etnik ruhtur (1981, 20). Alla Turca etkileri, 17.-19. yzyl arasnda bestelenen deiik mzik trlerinde karmza kmasna ramen, 18. yzyl eserlerinde daha fazla grlmektedir. Bunun nedenleri, byk bir olaslkla Aydnlanma felsefesinin douya baknda yatmaktadr. Ayrca Avusturya, zellikle de Viyana Klasikleri slubun temsil edilmesi ve yaygnlamasnda merkezi bir rol oynamtr. Mzikolojik ve tarihi aratrmalar yoluyla, Alla Turca akmna dahil olabilecek eserler gnmzde de kefedilmeye devam edilmektedir. Bu durum, Alla Turcann geni kabul gren bir moda olduu konusundaki grleri bir kez daha onaylamaktadr. Batllarn kkl bir yazl mzik kltrne sahip olmalar, birok eserin yok olmad taktirde gnmze ulamasn salamaktadr. Dou ve Bat kltrlerinin karlamas igc g, turizm, post-endstri toplumlarnn araylar ya da kreselleme gibi balamlarda, modern biimlerde ve olabildiince hzl devam ediyor. Teknolojik gelimeler ve medya, kltrler arasndaki snrlarn ortadan kalkmasna hizmet etmekte, farkllklarn en yaknmza kadar gelmesini salamaktadr. Bununla birlikte Avrupallar, Mehter Mzii ve etkilerini gemite kalm bir akm gibi alglamayp, gerekli olduka gndemlerine alabilmektedirler. Yenieri Mzii ve Alla Turcaya, son zamanlarda olduka aktel olan kltrler aras mzik eitimi almalarnda da anahtar roller biilmektedir: iki kltr arasnda bir kpr oluturabilmek ya da Trk mzik kltrnn kapsn aralamak, onu anlamak iin kullanlmas gereken aralar arasnda saylmaktadrlar.5 Sahip olduklarn atmadan nce iyice dnen, mevcut birikimlerini koruyan bu batl tutum, bizlerin, geleneksel mzik trlerimiz karsnda sergilenen reddedici ya da etnosantrik banaz tutumlar aklc bir biimde sorgulamas iin bir frsattr.
*

Bu alma, yazarn 23-25 Ekim 2003 tarihleri arasnda Bilkent niversitesi`nde dzenlenen Cumhuriyet Dneminde Askeri Mzik ve Geliimi adl sempozyumda sunduu bildiriden gelitirilmitir.

Bu konuda bkz. rnein Irmgard Merkt: Das Eigene und das Fremde. Zur Entwicklung interkultureller Musikerziehung. Frankfurt am Main 1993, s. 147.

320

www.muzikegitimcileri.net

N. Kalyoncu / Eitim Fakltesi Dergisi XVIII (2), 2005, 309-322

Kaynaklar
Aksoy, B. Avrupal Gezginlerin Gzyle Osmanllarda Muski. stanbul: Pan Yaynclk, 1994. Altar, C.M. Onbeinci Yzyldan Bu Yana Trk ve Bat Kltrlerinin Karlkl Etkileme Gleri stnde Bir nceleme. Ankara: Kltr Bakanl Yaynlar, 1981. Altar, C. M. Wolfgang Amadeus Mozart im Lichte osmanisch-sterreichischer Beziehungen, Okyay, E. (Ed.) Cevat Memduh Altara Armaan. S. 45-59, Ankara: SCA Mzik Vakf Yaynlar, 1989. And, M. Trkler ve Trkiye zerine Operalar. Opus, Aylk Mzik Dergisi. Ankara: 1963/6, s. 12-13. Fonton, C./Behar, C. 18. Yzylda Trk Mzii. stanbul: Pan Yaynclk, 1987. Gazimihal, M.R. Trk Askeri Muzkalar Tarihi. stanbul: Maarif Basmevi, 1955. Gedikli, N. Trk Musikisinin Bat Musikisine Etkileri. Ayn yazar: Bilimselliin Merceinde Geleneksel Musikilerimiz ve Sorunlar. s. 133-142, zmir: Ege niversitesi Basmevi, 1999. Georgiades, T. Zur Musiksprache der Wiener Klassiker. Internationale Stiftung Mozarteum (Ed.) Mozart Jahrbuch 1951. s. 50-59, Salzburg: IS Mozarteum, 1953. Gost, R. Der Harem. Kln: Dumont Buchverlag, 1993. Gurlitt, W./Eggebrecht, H. H. Riemann Sachlexikon Musik. 12. Bask, Mainz: Schott Musik, 1996. Hammer-Purgstall, J. v. Geschichte des Osmanischen Reiches. Cilt: 3-6. 2. Bask, Pesth: Hartleben, 1828-1830. Ivanoff, V. (26.08.2003). Zu alla turca. <http://www.uni-oldenburg.de> 26.09.2003. Ksemihal [Gazimihal], M. R. Trkiye-Avrupa Musiki Mnasebetleri. stanbul: Nmune Matbaas, 1939. Kwiatkowski, G. (Ed.). Die Musik. Ein Sachlexikon der Musik. 2. Bask, Mannheim: Dudenverlag, 1989. Merkt, I. Deutsch-trkische Musikpdagogik in der Bundesrepublik. Berlin: Express Edition, 1983. Merkt, I. Das Eigene und das Fremde. Zur Entwicklung interkultureller Musikerziehung. Bhle, C. R. (Ed.): Mglichkeiten der Interkulturellen sthetischen Erziehung in Theorie und Praxis. s. 141-151, Frankfurt am Main: IKO-Verlag, 1993. Mhlbach, M. (Ekim 1995). Modest Mussorgsky. <http://www.russischesmusikarchiv.de> 26.09.2003. Reinhard, K./Reinhard U. Musik der Trkei. B.1: Die Kunstmusik. Wilhelmshaven: Heinrichshofen, 1984.

321

www.muzikegitimcileri.net

N. Kalyoncu / Eitim Fakltesi Dergisi XVIII (2), 2005, 309-322

Romberg Archiv (2001). <http://www.musik-und-forschung.de> 23.09.2003. Rsing, H. Interkultureller Musikaustausch. Bruhn, H./Rsing, H. (Ed.): Musikwissenschaft. Ein Grundkurs. s. 289-310, Hamburg: Rowohlt Taschenbuch Verlag, 1998. Scholz, G. Trk Musikisinin Bat Musikisi zerindeki Etkisi. Filarmoni, Aylk Mzik Dergisi, eviren: Gltekin Oransay, Ankara: Trk Filarmoni Dernei Yaynlar, 1969/41, s. 68-74. Schreiber, U. (14.07.2003). Das zu kurz geratene Reformwerk. Zur Problematik von Glucks Iphignie en Tauride. <http://www.festspielfreunde.at> 25.09.2003. Schuler, H. (25.09.2002). Die Trken-Oper im Zeitalter der Aufklrung. <http://www.dtsk.de/de/kultur-gesellschaft-de> 15.03.2005. Stroh, W. M. (26.08.2003). Alla Turca-das Trkenbild der Klassik. <http://www.uni-oldenburg.de> 25.09.2003. Unat, Faik R. Osmanl Sefirleri ve Sefaretnameleri. 2. Bask, Ankara: Trk Tarih Kurumu Basmevi, 1987. Wagner, C. (0cak 2003) Heavy Metal der traditionellen Musik. Comeback der Blasmusik in aller Welt. <http://www.folker.de> 17.09.2003. Yirmisekiz elebi Mehmet Efendi. Fransa Sefaretnamesi. (1721), Gnmz Trkesine eviren: evket Rado, stanbul: Tarih Mecmuas Yaynlar, 1970.

Partisyon ve itsel Kaytlar

Beethoven, L. Van. The Essential Symphonies (CD). Hamburg: Membran International, 2004. Concerto Kln/Sarband. Dream of the Orient (CD). Hamburg: Deutsche Grammophon, 2003. Mozart, W.A. Sonate e Fantasie per pianoforte. Vol. I. Roma: Ricordi, 1946. Weber, C. M. v. Oberon. Ouverture to the Opera. London: Ernst Eulenburg.

322

www.muzikegitimcileri.net