GAZ NVERSTES ETM BLMLER ENSTTS DEKORATF RNLER ETM ANASANAT DALI

ANKARA L ANADOLU MEDENYETLER MZESNDEK ESK TUN AI KADIN TAKILARI

YKSEK LSANS TEZ

Hazrlayan FLZ DOAN

ANKARA-2010

GAZ NVERSTES ETM BLMLER ENSTTS DEKORATF RNLER ETM ANASANAT DALI

ANKARA L ANADOLU MEDENYETLER MZESNDEK ESK TUN AI KADIN TAKILARI

YKSEK LSANS TEZ

Filiz DOAN

Tez Danman: Yrd. Do. Dr. Tomris YALINKAYA

Ankara, 2010

JR VE ENSTT ONAY SAYFASI

ii

NSZ
El sanatlar bir lkenin gelenek greneklerinin, folklorik zelliklerinin, yaam biimlerinin kuaktan kuaa aktarlmasnda ok nemli bir yere sahiptir. El sanat rnleri yapldklar dnem hakknda bizlere bilgi sunmaktadr. El sanatlar bir milletin kltrn temsil etmektedir. Bu nedenle el sanatlar rnleri o lkenin kltrel kimlii gibidir. nsanlarn sslenme ihtiyac el sanatlarnn gelimesine neden olmutur. lk alarda insanlar sslenmek iin hayvan kemiklerini, talar ve aalar kullanrken daha sonralar maden iiliinin balamasyla tun, altn ve gm gibi deerli madenlerle retime balamlardr. Bu aratrmann yrtlmesinde Eski Tun a tak rneklerinin bulunduu Ankara Anadolu Medeniyetleri Mzesi rneklem olarak ele alnmtr. Bu almann konusunun belirlenmesinden itibaren beni ynlendiren ve yardmlarn esirgemeyen deerli hocam Yrd. Do. Dr. Tomris YALINKAYA ya teekkr bir bor bilirim. Anadolu Medeniyetleri mzesinde almalarma yardmc olan mze alanlarna teekkr ederim.

Filiz DOAN

iii

ZET
ANKARA L ANADOLU MEDENYETLER MZESNDEK ESK TUN AI KADIN TAKILARI DOAN, Filiz Yksek Lisans Tezi, Dekoratif rnler Eitimi Anabilim Dal Tez Danman: Yrd. Do. Dr. Tomris YALINKAYA Aralk 2010, 120 sayfa

Bu tez almasnda, Ankara ili Anadolu Medeniyetleri Mzesinde bulunan Tun a taklarnn; eitleri; malzeme, teknik, form, boyutlar, kompozisyon zellikleri, asndan incelenmesi, taklarn ait olduklar dnemler, bulunduklar yreler hakknda bilgi edinilmesi amalanmtr. Taknn tanm, ulalabilen dnya mzelerindeki rneklerinin sunulmas ve Anadolu Medeniyetleri Mzesindeki rneklerle benzerliklerinin incelenmesi, somut olmayan kltrel mirasn nemli bir blmn oluturantun a hedeflenmitir. Tarih ncesi alarda; ilk taklar Paleolitik ada sslenmenin yannda muska olarak kullanlmlardr. Ayn zamanda dinsel ve koruyucu amala kullanlmlardr. lk taklar kolay ilenebilen renkli talar, hayvanlarn boynuz, kemik ve trnak ksmlar ile deniz kabuklar ve fildii gibi malzemelerden yaplm ve madenin kefi ile deerli madenlerden tak retimine balanmtr. Tun a (M..3000-1200), Anadolu ve Trakya da dnem halinde grlmektedir (Aktre, 1994: s, 100). Anadolu uygarlnn Tun a'nda eritii st dzeye tanklk eden merkez Alacahyktr. Burada yaplan kazlarda ele geen altn, gm, agat, kuvars kristali gibi malzemelerden yaplan ss eyalarndan kolye, bro, ine, bilezik, diadem, kemer ve elbise ss olarak kullanlan taklar esiz birer sanat eseridir. taklarn ieren rnekleri tantmak, gen kuaklara aktarmak

iv

Aratrmann evrenini Ankara Anadolu Medeniyetleri Mzesi, rneklemini ise Ankara Anadolu Medeniyetleri Mzesinden seilen 24 adet Tun a tak rnei oluturmaktadr. Anadolu Medeniyetleri mzesinde yaplan gzlem ve incelemelere gre; Tun a taklar: tac, kpe, sa taks, kolye, bilezik, ine, kulak tkac vb. olmak zere gruplandrlm, ilgili balklar altnda deerlendirilmitir. Aratrmada gnmze uyarlanan taklarda ele alnmtr. Aratrmada; taknn nemi ve gen nesillere kltrn aktarm hedeflenmitir.

ABSTRACT
BRONZE AGE WOMEN'S JEWELLERY N THE MUSEUM OF ANATOLIA CIVILIZATIONS N ANKARA

DOAN, Filiz Postgraduate Study in Department of Handicrafts Education Consultant : Yrd. Do. Dr. Tomris YALINKAYA December 2010,120 sayfa

n this thesis study, it has been aimed to get information about analysis of The Bronze Age Jewellery in the Museum of Anatolian Civilizationsin term of types, material, form, dimensions, features, the periods that the jewelleries belong to and the districts that they were found. Also it has been aimed to make the definition of jewellery, presentation of the samples at the museums that are able to be reached in the world, analyzing the similarities of them with the samples at Anatolian Civilizations, to introduce the samples including the Bronze Age jewellries that make the important part of the non-crete cultural heritage and to transfer it to the next generations. n prehistoric times, the first jewelleries were used as amulets besides being used for decoration. Also, the were used as a protector and for religious items. The first jewellries were made from materials like color stones, horn, born and nail parts of the animals, sea shells and ivory that are easy to corve and with the discovery of metals, the production of jewellries from precious metals were started. Bronze Age (M.. 3000-1200), in Anatolia and Thrace are 3 terms.(Aktre, 1994: s, 100) The center that witnessed to the top level that Anatolian civilization has reached to the Bronze Age is Alacahoyuk. The ornament materials used as necklace, brooch, needle, bracelet, diadem, belt and dress ornament made from materials like golden, silver, agat, quartz crystal that were found in excavations in Alacahyk are beyond example art works.

vi

The Museum of Anatolan Cvlzatons develops the horizon of the research and 24 pieces Bronze Age jewelleries set a good example of the samples. According to the research and observations that are made in the Museum of Anatolian Civilizations, the Bronze Age jewellries have been grouped as crest, earring, hair jewelry, bracelet, needle, earplug and it has been considered under the related titles. In the research, also the jewelleries adapted to the jewelleries of today have been evaluated. In the research, it has been aimed to show the importance of jewelleries and transfer its culture to the young generations.

vii

NDEKLER
Sayfa No JR YELERNN MZA SAYFASI ............................................................................ ii N SZ ........................................................................................................................... iii ZET ............................................................................................................................... iv ABSTRACT..................................................................................................................... vi NDEKLER .............................................................................................................. viii TABLOLAR LSTES .................................................................................................... xii EKLLER LSTES ..................................................................................................... xiii 1. GR ...................................................................................................................... 1 1.1. Problem .......................................................................................................... 1 1.2. Aratrmann Amac ....................................................................................... 5 1.3. Aratrmann nemi....................................................................................... 6 1.4. Varsaymlar .................................................................................................... 8 1.5. Snrllklar .................................................................................................... 8 1.6. Tanmlar ......................................................................................................... 9 2. KAVRAMSAL EREVE ve LGL ARATIRMALAR ............................... 12 A. KAVRAMSAL EREVE ........................................................................... 12 2.1. Ankarann Corafi Konumu ve Tarihesi ................................................. 12 2.2. Arkeoloji Mzelerinin Tarihi Geliimi ....................................................... 14 2.3. Anadolu Medeniyetleri Mzesi.................................................................... 16 2.4. Mze Belgelerine Gre Kuruluundan Gnmze Kadar Anadolu Medeniyetleri Mzesi .................................................................................. 18 2.4.1. 2.4.2. Mzenin Tarihesi, lk Mze ve Kurulu almalar ................... 19 Belge Aratrmalar......................................................................... 19

2.5. Eski Tun a.............................................................................................. 21 2.6. Anadoluda Tun a Dneminin nemli Yerleim Merkezleri .............. 24 Dnemler .................................................................................................... 26 2.7. Anadolu Medeniyetleri Mzesi Tun a Eserleri ve Ait Olduklar

viii

2.8.

Resulolu, Hatti Kltr Blgesinde Yeni Bir Eski Tun a Mezarlk Kazs .......................................................................................... 27

2.9. Avrupada Arkeoloji Mzelerinde Bulunan Tun a Tak rnekleri ....... 28 2.9.1. Viktorya& Albert Mzesi, ngiltere ................................................ 28 2.9.2. Ulusal Tarih ve Kltr Mzesi ........................................................ 28 2.9.3. Metropolitan Mzesi ...................................................................... 30 2.9.4. British Mzesi ................................................................................. 30 2.9.5. National Mzesi .............................................................................. 31 2.9.6. Norfolk Mzesi ................................................................................ 31 2.9.7. rlanda Co Roscommon Ulusal Mzesi ......................................... 32 2.9.8. rlanda National Mzesi ................................................................. 32 2.9.9. Metropolitan Mzesi ...................................................................... 33 2.9.10.Ulusal Mze ...................................................................................... 33 2.9.11. Dier rnekler ................................................................................. 34 2.10. Taklar Hakknda Genel Bilgiler ................................................................. 40 2.10.1. Anadoluda Taknn Tarihsel Gelime Sreci ................................ 41 2.10.2. Tun a Dnemi Taklar ............................................................ 44 2.10.2.1. Ba Taklar ...................................................................... 44 2.10.2.1.1. Diademler ve Talar ........................................ 44 2.10.2.1.2. Kpeler ............................................................ 45 2.10.2.2. Sa Taklar ....................................................................... 45 2.10.2.3. Boyun Taklar .................................................................. 45 2.10.2.3.1. Kolyeler .......................................................... 45 2.10.2.3.2. Boyunluklar .................................................... 46 2.10.2.4. El Kol Taklar ................................................................. 46 2.10.2.4.1. Bilezikler ......................................................... 46 2.10.2.5. Giysi Taklar .................................................................... 46 2.10.2.6. l Taklar ...................................................................... 47 2.10.2.6.1. Kulak tkalar ve Muskalar ............................ 47 2.10.3. Tak Yapmnda Kullanlan Ara-Gereler ...................................... 47 2.10.3.1. Tak Yapmnda Kullanlan Aralar ................................. 47 2.10.3.1.1. Ahap alma tezgah .................................... 47 2.10.3.1.2. Levha Haddeleri (astar silindirleri ................. 48 2.10.3.1.3. Tel Haddeleri .................................................. 48 ix

2.10.3.1.4. Eritme Frn ................................................... 48 2.10.3.1.5 Kaynak aygt (alimo) .................................. 48 2.10.3.1.6. Keski .............................................................. 48 2.10.3.1.7. Makas ............................................................. 48 2.10.3.1.8. ift (pense) .................................................... 48 2.10.3.1.9. Kargaburun ..................................................... 49 2.10.3.1.10.Testere ............................................................ 49 2.10.3.1.11.Tel fra .......................................................... 49 2.10.3.1.12.El Fras ........................................................ 49 2.10.3.1.13.Ee ................................................................. 49 2.10.3.1.14.eki .............................................................. 49 2.10.3.1.15.Malafa ............................................................ 49 2.10.3.1.16.Terazi ............................................................. 50 2.10.3.1.17.Mengene ........................................................ 50 2.10.3.1.18.Matkap ........................................................... 50 2.10.3.1.19. Eritme Potas................................................. 50 2.10.3.1.20.Hetek Takm ................................................ 50 2.10.3.1.21.elik Kalem ................................................... 50 2.10.3.2. Tak Yapmnda Kullanlan Gereler ................................ 51 2.10.3.2.1. Madenler ....................................................... 51 2.10.3.2.1.1.Gm ........................................ 51 2.10.3.2.1.2.Altn ........................................... 51 2.10.3.2.1.3.Bakr ........................................... 51 2.10.3.2.1.4.Elektrum ..................................... 51 2.10.3.2.2. Talar ............................................................. 51 2.10.4. Tak Yapmnda Kullanlan Maden Ssleme Teknikleri .................. 52 2.10.4.1. alma ve Kazma Teknii ................................................. 52 2.10.4.2. Kesme/Delik ii/Opus Interrasla/Ajur Teknii................. 52 2.10.4.3. Tel Yapm Teknii ............................................................. 53 2.10.4.4. Kabartma (Repousse) Teknii ........................................... 53 2.10.4.5. Kaplama ve Yaldz Teknii ............................................... 55 2.10.4.6. Dvme Teknii ................................................................. 56 2.10.4.7. Telkari Filigre teknii ...................................................... 56 2.10.4.8.Kakma teknii ................................................................... 57 x

B. LGL ARATIRMALAR ................................................................................. 58 3. YNTEM ............................................................................................................. 60 3.1. Aratrmann Modeli .................................................................................... 60 3.2. Evren ve rneklem ...................................................................................... 60 3.3. Verilerin Toplanmas ................................................................................... 60 3.4. Verilerin Analizi .......................................................................................... 61

4. BULGULAR ve YORUM .................................................................................... 62 4.1. Ankara Anadolu Medeniyetleri Mzesi Tun a Tak rnekleri Bilgi Formlar .............................................................................................. 62 4.1.1. Ba Taklar...................................................................................... 62 4.1.2. Boyun Taklar ................................................................................. 72 4.1.3. El Kol Taklar ................................................................................ 77 4.1.4. Giysi taklar .................................................................................... 78 4.1.5. l Taklar...................................................................................... 81 4.1.6. Ss Taneleri ..................................................................................... 82 4.1.7. kiz dol .......................................................................................... 83 4.1.8. Ankara ili Anadolu Medeniyetleri Mzesindeki Tun a Eserlerinin analiz Tablolar ......................................................................... 84 5. SONU ve NERLER ........................................................................................ 87 5.1. Sonu ............................................................................................................ 87 5.2. neriler ........................................................................................................ 88 KAYNAKA.................................................................................................................. 91 EKLER............................................................................................................................ 99 Gnmzde Tun a Taklarndan Esinlenerek Yaplan Tak rnekleri ... 100 Ek-1 Bilgi Formu rnei ............................................................................................. 105

xi

TABLOLAR LSTES
Tablo No Sayfa No

Tablo 1. Ankara Nfusu ............................................................................................... 13 Tablo 2. Mze saylar ................................................................................................. 15 Tablo 3. Anadolu Kronolojisi ..................................................................................... 25 Tablo 4. Tun a dnemi kronolojik tablosu ........................................................... 26 Tablo 5. ncelenen eserlerin bulunduklar blgeler ..................................................... 26 Tablo 6. Tun a Tak rnekleri Analiz Tablosu ................................................... 84 Tablo 7. ncelenen Tak rnleri ................................................................................ 85 Tablo 8. Kullanlan Malzemeler Tablosu .................................................................... 85 Tablo 9. Kullanlan Teknikler .................................................................................... 86

xii

EKLLER LSTES
ekil No Sayfa No

ekil 1. Sa ve giysi nesi ............................................................................................. 3 ekil 2. Tun andan esinlenerek yaplan tak rnei ................................................. 4 ekil 3. Golda Kpe ...................................................................................................... 7 ekil 4. Ankara il haritas ............................................................................................. 12 ekil 5. Anadolu Medeniyetleri Mzesi avlusu -Ankara ............................................. 16 ekil 6. Eski Tun anda Anadoludaki Yerleimler ............................................... 26 ekil 7. Kolye taneleri .................................................................................................. 27 ekil 8. Tak rnekleri .................................................................................................. 27 ekil 9. Yaka eklinde gerdanlk .................................................................................. 28 ekil 10. Altn kolye .................................................................................................... 28 ekil 11. Bulgaristan Ulusal Tarih Mzesi tak1 .......................................................... 29 ekil 12. Bulgaristan Ulusal Tarih Mzesi tak2 ......................................................... 29 ekil 13. Diadem ......................................................................................................... 30 ekil 14. Altn Kolye .................................................................................................... 30 ekil 15. Altn Kolye Lunala ........................................................................................ 31 ekil 16. Altn karma halkalar ..................................................................................... 31 ekil 17. Kpe ............................................................................................................. 32 ekil 18. Elbisefibula ............................................................................................... 32 ekil 19. Fibula ............................................................................................................ 33 ekil 20. Altn Bilezik ................................................................................................. 33 ekil 21. Bilezik .......................................................................................................... 34 ekil 22. Kolye ve kpe ............................................................................................... 34 ekil 23. Diadem .......................................................................................................... 35 ekil 24. Fibula ........................................................................................................... 35 ekil 25. Kpe .............................................................................................................. 36

xiii

ekil 26. Bro .............................................................................................................. 36 ekil 27. Kolye, Altn lunala ........................................................................................ 37 ekil 28. Dekorative Bro veya dme ........................................................................ 37 ekil 29. Lunala ........................................................................................................... 38 ekil 30. Lunala ........................................................................................................... 38 ekil 31. Kolye, zincir,altn, karnelion ........................................................................ 39 ekil 32.Byk Kpeler .............................................................................................. 39 ekil 33. Ta ve geyik diinden kolye .......................................................................... 41 ekil 34. Erken tun kolye ............................................................................................ 42 ekil 35. Kazma Teknii ............................................................................................. 52 ekil 36. Mineleme, Kabartma ve ajur(delik ii) teknii ile yaplm tepelik ............. 53 ekil 37. Kabartma (Repousse) Teknii ....................................................................... 55 ekil 38. Kaplama ve Yaldz Teknii ........................................................................... 55 ekil 39. Kesme, Repousse ve dvme Teknikleri ........................................................ 56 ekil 40. Telkari teknii ............................................................................................... 57 ekil 41. Kakma Kabartma Teknii ............................................................................. 57 ekil 42. Ta-altn ......................................................................................................... 63 ekil 43. Ta-altnDiadem....................................................................................... 63 ekil 44. Ta-altn ........................................................................................................ 64 ekil 45. Ta altn ....................................................................................................... 65 ekil 46. Sa veya giysi tokas ile inesi altn .............................................................. 66 ekil 47. Sa veya giysi tokas ile inesi altn .............................................................. 67 ekil 48. Sa taks (ift)-altn ...................................................................................... 68 ekil 49. Sa taks (kpe?)-altn .................................................................................. 69 ekil 50. Sa ss (ift ) gm ................................................................................... 70 ekil 51. Kpe (ift) halkas sepetli - altn ................................................................. 71 ekil 52. Kolye taneleri (yeni dzenleme) altn. .......................................................... 72 ekil 53. Kolye taneleri (yeni dzenleme)-altn .......................................................... 73 ekil 54. Kolye taneleri (14 adet)(yeni dzenleme)-altn............................................. 74

xiv

ekil 55. Kolye ( yeni dizim)-altn ............................................................................... 75 ekil 56. Boyunluk altn ............................................................................................ 76 ekil 57. Bilezik ift altn ............................................................................................. 77 ekil 58. ne, tun, altn ve karneol ............................................................................ 78 ekil 59. ne, altn ....................................................................................................... 79 ekil 60. ne, altn, kemik ve agat .............................................................................. 80 ekil 61. Kulak tkac altn ........................................................................................ 81 ekil 62. Ss taneleri 19 adet altn ............................................................................. 82 ekil 63. kiz dol ......................................................................................................... 83 ekil 64. kiz Tanra.................................................................................................. 100 ekil 65. Bilezik ......................................................................................................... 101 ekil 66. Kolye(kiz dol) ........................................................................................... 101 ekil 67. Kolye(kiz dol) .......................................................................................... 102 ekil 68. Kolye(kiz dol) .......................................................................................... 102 ekil 69. Kolye ........................................................................................................... 103 ekil 70. Kpe ............................................................................................................ 103 ekil 71. Kolye .......................................................................................................... 104 ekil 72. Hitit Gnei Kolye ve Kpe set ................................................................... 104

xv

1. GR

1.1. Problem El sanatlar kiinin ve ailenin eitli ihtiyalarn iine alarak gnlk ilerin yannda ikinci plandaki ilerden saylr. Bu iler her ne kadar ihtiyalar karlamak amacyla yaplmakta ise de iinin sanat kabiliyetini ilemesi, onu bir zevk ve hner haline koyar (Trk El Sanatlar Tantma Dernei, 1967). El sanatlar bir milletin kltrn temsil etmekte ve tantmaktadr. Bu nedenle el sanatlar rnleri de o lkenin kltrel kimliinin en canl belgeleridir (Yazcolu, 1977: s.31). nsanlarn sslenme ihtiyac el sanatlarnn gelimesine neden olmutur. lk alarda insanlar sslenmek iin hayvan kemiklerini, talar ve aalar kullanrken daha sonralar maden iiliinin balamasyla tun, altn ve gm gibi deerli madenlerle retime balamlardr. El sanatlarnda ssleme, g, inan, geleneksellik elerini ieren taklar en geni eitlilie sahip gruptur. Antik alardan gnmze ulaan rnekler incelendiinde sslenme objelerinin tarihsel srecinin tun a ncesine kadar dayand grlmektedir. Taklar sslenmenin dnda geleneklere ve inanlara bal kalnarak da hazrlanmaktadr. Gerek sslenmek, gerek inanlar yanstmak gerekse mesajlar iletmek iin retilen taklar gemite yaam insanlarn birikimi ile gnmze kadar ulamtr. (zba, 1993:s. 13). Yani nceleri dinsel nedenlerle kullanlan taklar sonuta sslenmek ve gzel grnmek iin kullanlmtr. Taknn genel anlamn Zeki KUOLU yle tanmlamaktadr: nsanlarn daha ok kadnlarn kyafetlerini tanmlamak ve d grnlerini etkileyici hale getirmek amacyla aln, yz, kulak, sa ve

2 vcutlarnda boyun ve gs, bel, karn, kol ve parmaklarnda kullandklar sslere tak denir (Kuolu, 1994). Taklan taklar bazen bir mensuba aitliin v.s. simgesi olmutur. zellikle, iaret parmana taklan ve mhr olarak kullanlan yzkler, krallarn, sultanlarn veya devlet adamlarnn, mensup olduklar topluluklarn birer semboldr (Kuolu, 1998, 96) Taknn olumas, sosyo-kltrel ve psikolojik yaklamlar bir kenara braklp, form, iilik, teknolojik adan incelenirse o toplumun btn teknik zellikleri, mimari yaklamlar, ekonomik ltleri ve sanat tavrlar ortaya kar. Yani taklar, toplumlarn yaam dzeylerini, felsefelerini ve tekniklerini yaln bir biimde aklayan objelerdir (Demirta, 1996: 41). Periyodik olarak antik alar incelendiinde Dnyann bir ok yerinde, zellikle Avrupa ktasnda benzer zellikleri ieren ok sayda rnek mzelerde yer almaktadr. Tun a na ait zellikle Anadoluda yaam uygarlklarn sanat eserleri iinde taklarn ayr bir yeri ve nemi bulunmaktadr. Anadoluda yapla gelen Arkeolojik kazlarda bulunan bir ok tak rneinin korunabilmesinde en nemli nedenlerden biri de insanlarn deerli eyalar ile beraber gmlm olmalardr. Bir ok uygarln kurulduu Anadolu Blgesi M..4000 sonu ve 3000 yllarnn banda Tun ana girmitir. nsanlar bakra kalay katarak tun madenini elde etmilerdir. Tun a taklar incelendiinde gerek yapm teknikleri gerekse kullanlan malzemeler bakmndan ok zengin zelliklere sahip olduklar grlr. zellikle taklarn yan sra tanr heykellerinin yapmnda elektrum ad verilen madeni karm kullanmlardr. Anadolu uygarlnn Tun anda eritii st dzeye tanklk eden merkez Alacahyktr. Burada yaplan kazlarda prens mezarlarnda ele geen altn, gm, agat, kuvars kristali gibi malzemelerden yaplan ss eyalarndan, kolye, bro, ine, bilezik, diadem, kemer ve elbise ss olarsak kullanlan ift altn idollerin her biri esiz birer sanat eseri niteliindedir. (Gerdan, 2007: s. 8-9). Tak sanat Anadolu kltrnde binlerce yllk birikim sonucu olumutur. Bunlarn arasnda Anadoluda bir kltrel birikim olan; ba taklar, boyun taklar, el-kol taklar, giysi taklar, l taklar vb. yer alr.

3 Birok eserin sergilendii Kltr ve Turizm Bakanlna bal Ankara Anadolu Medeniyetleri Mzesinde Alacahyk buluntularnn yan sra Horoztepe, Mahmutlar, kiztepe, Eskiyapar, Karayavan, Semahyk buluntular da koleksiyonda yer almaktadr. Eserler Anadoludaki maden iilii hakknda nemli bilgiler vermektedir. lkemizde Eski tun ana ait eserlerin bulunduu mzeler ise; Adyaman Mzesi, Amasya Mzesi, Bolu Mzesi, Burdur Mzesi, ankr Mzesi, orum Mzesi, Diyarbakr Mzesi, Elaz Mzesi, Afyon Mzesi, Antalya-Alanya Mzesi, Giresun Mzesi, zmir Bergama Mzesi, zmir demi Mzesi, Kars Mzesi, Kayseri Mzesi, Ktahya Mzesi, Konya Ereli Mzesi, Konya Arkeoloji Mzesi, Malatya Mzesi, Mersin Mzesi, Mardin Mzesi, Nide, Samsun, Sinop Mzesi, anlurfa, Tokat, Uak Mzesi (http://www.kulturturizm.gov.tr.). Buluntularda yer alan altn sa halkalar ve ineler Anadolu'da Tun a'ndan beri grlmektedir. Alacahyk mezarlarnda iskeletin bann yaknnda bulunmu olan halkalarn, salar toplamak ya da salara ss olarak takldklar varsaylmaktadr. Her ada eitli malzemelerden ve eitli tiplerde yaplan boncuklar zellikle Hellenistik ve Roma dnemlerinde altn tellerle balanarak taklarda kullanlmlardr

(http://www.sivaskulturturizm.gov.tr/).

ekil 1: Sa ve giysi ineleri. Tun a ( M.. 3000 -1200) (www.gaziantepmuzesi.gov.tr)

4 Kltrel zenginlikleri bakmndan lkemizin kltrlerin beii olarak kabul edilmesi gereki bir ifadedir. Birok medeniyetin yzyllar iinde st ste yerleim yapt Anadolu, konumu ve yerleimi nedeniyle dnyada nemli bir uygarlk merkezidir. Anadolunun hemen her yresinde yaplan kazlarda alar ncesine ait birok eser mzelerde sergilenmektedir. Gnmzde de devam eden bir ok kaz alannda deerli bulgulara ulalmaktadr. Birok kaz alan ise aratrlma aamasnda sit alan olarak bekletilmektedir. Avrupa da bulunan bir ok mzede tespit edilen Tun ana ait eserler de ve Anadolu da bulunan eserlerde benzer zellikleri grmek mmkndr. Ancak, Mezopotamya ve Msr medeniyetlerine ait taklarda farkl teknikler ve formlar dikkat ekmektedir. rnein; New York Metropolitan Sanat Mzesinde antik dnemlere ait Hitit ve Tun dnemi eserler byk ilgi grmektedir. Yaplan bir ok aratrmalar, kazlar gstermitir ki insan yaad her dnemde taky kullanm, onlara belli anlamlar yklemilerdir. Taklar, biimleri ortam ve artlara gre deimekle birlikte her toplumda varln srdrmtr (http://ismek.ibb.gov.tr.). lkemizde aksesuar alannda geleneksel ve ada formda retilen tak tasarmlarnda Anadolu medeniyetlerin etkilerini grmekteyiz. Kltrleraras etkileim Avrupal birok tak sanatsna da ilham kayna olmaktadr. Yurt iinde ve yurt dnda tak sanatlar ve moda tasarmclar antik eserlerden edindikleri bilgileri yaratclk ve ustalkla birletirerek tasarmlarn oluturmaktadrlar.

ekil 2: Tun andan esinlenerek yaplm tak rnei ( www.nerselzurmuehlen.com/jewelry-pictures/)

5 Gnmzde, tasarm teknolojinin getirdii yenilikler sayesinde bilgisayar ortamnda tasarmlar yaplmakta ve sektrel olarak bu alanda alan bir ok kiiye hizmet verilmektedir. Ancak, her ne kadar tasarm yn gl de olsa, antik Anadolu taklarnda grlen teknik ve motif zellikleri gelenekselliini korumaktadr. Bir ok el sanat alannda gerileme olduu grlmekle birlikte, aksesuar ve tak alannda sektrel gelimeler hz kazanmtr. Hobi sanatlar alannda da tak eitimi alan birok kii bu bilgilerini ekonomik kazan olarak da kullanmaktadr. Gnmzde, birok tak tasarmcs etnik ve geleneksel motifleri ve formlar denemekte ve uygulamaktadr. Kltrler aras paylamn hzla artmakta olduu tak retimi ve tasarm sektrnde, bilimsel aratrmalar sonucu elde edilen verilerin nda hazrlanm eserler kltrel miraslarn gncellenerek toplumla paylalmasnda nemli bir rol oynamaktadr. Aratrmada inceleme konusu olarak seilen; Ankara li Anadolu Medeniyetleri Mzesindeki Tun a Kadn Taklar dneminin karakteristik zellikleri ile bir ok aratrmacya konu olmutur.

1.2. Ama El sanatlar, bir lkenin kltrel kimliini gsteren en nemli miras olarak incelenmesi ve tantlmas nemli bir sretir. Anadolu'da yaam pek ok uygarlk el sanatlarnn gelimesine katkda bulunmutur. El sanatlar ilk zamanlarda insanlarn temel ihtiyalarn, sonra ise insanlarn sslenme ihtiyalarn karlamak iin retilmitir. zellikle, tak yzyllar ncesinde kiilerin grev yksekliinin ve zenginliinin bir gstergesi olarak kullanlmtr. Bu Aratrma ile Ankara li Anadolu Medeniyetleri Mzesindeki Eski Tun a kadn taklar incelenerek El sanatlar asndan, Tun a dneminin karakteristik zelliklerine, Dnyada ve Trkiyede bu dneme ait kadn taklarnda grlen teknik, materyal, form ve motif zelliklerine k tutmak, kltrleraras bilgi paylamna olanak salad gibi bu alan da alan aratrmac ve tasarmclara bilimsel katkda bulunacaktr.

6 Aratrmann amac; Tun a dnemi kadn taklarnn rneklerinden ulalabilenleri aratrmak, Anadolu Medeniyetleri Mzesinde bulunan Tun a taklar ile ilgili tarihsel sreci aratrmak, tun a taklarnda kullanlan teknik, materyal, boyut, form ve motifleri incelemek, Anadolu medeniyetleri tak eserlerinden esinlenen ada tak tasarmclarnn rneklerini tantmaktr. Aratrmann amac dorultusunda aadaki sorulara yant aranmtr. - Ankara ili Anadolu Medeniyetleri Mzesinde bulunan Tun a taklarnn; eitleri; malzeme, teknik, form, boyutlar, kompozisyon zellikleri hangi yreye ve uygarlklara ait tir ? - Kltrel mirasn nemli bir blmn oluturan mzede bulunan ve aratrmada inceme konusu olan tun a taklarnda hangi madenler, teknikler ve kompozisyonlar kullanlmtr?

1.3. nem Dnyada ve Trkiyede bir ok tak sanats tarafndan Tun a Dneminden esinlenilerek hazrlanan tasarmlar; birok teknik ve malzeme eitlilii ile deerli ve yar deerli talar da kullanlarak retilmektedir. Gnmzde nemli bir sektr olan Tak tasarmcl nda yeni araylar ve yeni trendlerde kltrel birikimlerin ve bilimsel almalarn rol nemlidir. nsanolu gemi ile bugn arasndaki kltrel geii el sanatlar sektrnde de ok iyi kullanmaktadr. Yaplan tasarmlarn bir tema yani konu iermesi ve esin kaynann nereden olduu bilgisi gnmz tak tasarmnda nemli bir konudur. Tun a taklarnn uygulama teknikleri, motif ve formlarnda grlen geometrik izgiler gnmzde yaplan birok tak tasarmnda phesiz esin kayna olmaktadr. Trkiyede el sanatlarnn birok alannda cam, seramik, ahap ve etnik tak uygulamalarnda da bu izgileri kullanan tasarmclar bulunmaktadr.

ekil 3: Golda kpe (http://www.goldas.com/OnlineStore/ProductNew2.)

(Hitit Koleksiyonundan zarif ve k bir kpe. Hitit Gnei desenli bu kpe 14 ayar yeil altndan yaplmtr).

Aratrmada: Anadolu Medeniyetleri Mzesindeki Tun a taklarnn incelenmesinin yan sra tarihsel geliim sreci kapsamnda yurtd mzelerinde bulunan tak rneklerinden ulalabilenler tespit edilerek benzer zellikleri ortaya koymak tarihsel srete bu dnem taklarna k tutacaktr. Kresellemenin hz kazand son yllarda UNESCO somut olmayan kltrel miraslar n korunmasnda nemli admlar atmtr. Her lkede kltrel kimliin belirlenmesinde nemli rol olan mzeler iin UNESCO tarafndan ilan edilen 18 Mays gn, tm dnyada Mzeler Gn olarak kutlanmaktadr. lkemizde ise1982 ylndan itibaren 18-24 Mays tarihleri arasnda Mzeler Haftas olarak dzenlenmektedir (http://www.kultur.gov.tr/TR/belge/1-28/23-muzelerhaftasi.html). Ankara ili Anadolu Medeniyetleri Mzesinde bulunan Eski Tun a Taklarnn; malzeme, teknik, form, boyutlar, kompozisyon zellikleri, asndan incelenmesi, taklarn ait olduklar dnemler, bulunduklar yreler, konuyla ilgili yazl kaynaklarn taranmas ve dekoratif sanatlar alanna katkda bulunmas asndan bu aratrma nemlidir.

8 Tak yapmnn insanln kltr tarihinin yaklak 30 bin yl ncesine kadar uzand grlr. Yaplan arkeolojik ve antropolojik almalarn verilerine gre taknn beenilme dncesinin bir sonucu olarak kullanld anlalmtr (Bingl,1999). nsanlar gemiten gnmze bulabildikleri maddelerle taklar yapmlardr. Yani tak tarihinin gemiini anlayabilmek ve renebilmek gemii bilmeye baldr. Bu aratrma ile gemiteki Tun a taklar incelenmitir. Tm dnyada sanal mzeler hzla oalmakta ve bilgi paylam hz kazanmaktadr. Mzelerin birou kendi web sayfalarnda verdikleri bir hizmet olan sanal mzeler, zel kurulu ve kiiler tarafndan dzenlenmektedir.

1.4. Varsaymlar 1. Anadolu Medeniyetleri Mzesinde belgelenen Tun a Dnemi bal altnda sergilenen eserlerin Tun ana ait olduu dnlmektedir. 2. Anadolu Medeniyetleri Mzesinde belgelenen Tun a taklarnn yapmnda altn, gm ve elektrum madenlerinin youn olarak kullanld dnlmektedir.

1.5. Snrllklar - Bu aratrma da incelenen eserler; Ankara ili Anadolu Medeniyetleri mzesi, Tun a seksiyonunda yer alan kadn taklar ile snrldr. - Tun a Dnemi hakknda bilimsel aklamalar yazl kaynaklardan ve literatrden elde edilen bilgiler ile snrldr. - Aratrma; Ankara ili Anadolu Medeniyetleri Mzesinde bulunan Eski Tun a Dnemi kadn taklarnn teknik, malzeme, boyut, form, kompozisyon zellikleri snrldr. - Aratrma aratrmacnn Yksek Lisans tez sresi ile snrldr.

1.6. lgili Tanmlar Agat: Doada bol bulunan, yar deerli silis mineralidir. Deiik renklerde mat ya da saydam eritler halinde katmanlam bir kalsedon tr olan agatn temel yaps kuvarstr. Beyaz, gri, mavi, kahverengi, sar ya da krmz renklerde olur (Bingl, 1999). Altn: Youn, parlak sar renkte, ltl, stn ileme kabiliyeti olan deerli bir metaldir. Dvlmeye ve haddelenmeye (souk ekillendirme) elverili metaller iinde ilk sray alr. Bu zellikleri nedeniyle kolayca ok ince levhalar (altn yaprak) ve tel haline getirilebilir (Aras, 1996). Amulet: Amuletler ktlkleri uzaklatrdna, uur getirdiine, hastalklar iyiletirdiine ve zel glere sahip olduuna inanlan bir tr nazarlk veya muskadr (Fidan 2005: 103). Bakr: Hemen hemen tm alamlarda renk veya belirli mekanik zellikler elde etmek iin kullanlr. Deerli olmamasna karn kuyumculukta son derece nemlidir. Altnn anmaya kar direncini artrmaktadr (Vtello, 1995). Balk: Baa taklan ye da fese dikilen zellikle gmten ve gmle ilgili btn tekniklerle yaplan ss eyas. Ayrca balklar biim ve durumlarna gre fes, ta, tepelik gibi adlar alrlar (Kuolu, 1994,). Bk: Kl testeresi, testere (lger, 1997). Bronz: Tun (TDK Trke szlk, 2005). Cila: Motora balanm bir mil zerine geirilen ortas boaltlm ve yuvarlak biimde kesilmi bezin zerine cila pastas srldkten sonra iin beze veya keeye bastrlmas ile yaplan parlatma iiliidir. Bu ii yapan ustalara da cilac denir (Kuolu, 1994). ift: Kk nesneleri ve talar tutma iin kullanlan pense (Vtello, 1995).

10 Diadem : Baa taklan ve aln blgesine yerletirildii dnlen genellikle ince bant levhalardan yaplm nesneler diadem olarak arkeoloji literatrne girmitir (Schuhmacher 2002: 493498). Elektrum: Eskiden bulunan doal bir eit altn ve gm alam (http://www.turkcebilgi.com/electrum) Fibula : Antik alarda giysileri kopalamaya yarayan engelli ine ya da metal kopa (http://www.uludagsozluk.com/k/fibula/) Granl: Bir maddenin en kk tanesi (TDK Trke szlk, 2005). Gm: lenebilir, parlak-beyaz bir metaldir. I en iyi yanstabilen bu metal binlik sistemde ifade edilmektedir (Vtello, 1995). Halhal: Kadnlarn ve ocuklarn taktklar ayak bilezii. ocuklar iin olanlarn da, bilezik zerine kk, ii bo yuvarlakklar dizilidir. Bu yuvarlakklar ocuk hareket ettike birbirlerine deerler ve ses karrlar. Anneler bu seslerle ocuklarn nerede oynadn anlarlar (Kuolu, 1994). Kargaburun: Bir teli veya levhay tutmak, ekmek veya emek iin kullanlan ular kullanm alanlarna gre farkllklar gsteren alet (Vtello, 1995). Karneol (Sard ta ): Sil mineralil kalsedonun yan saydam ve yan deerli bir trdr. Krmz kahverengi, sar ve et krmzs renklerdedir. Sar tonlarnda olanna karnelyen, krmz olanlara sard denilmesine karn, karnelyen szc genelde her ikisi iin de kullanlmaktadr. zellikle Yunan ve Roma dnemlerinde yzk ve mhrlerde kullanlmtr (Bingl, 1999). Kuvars: Billurlam silisin doada ok yaygn bir tr (TDK Trke szlk, 2005). Maden: Tabiattaki filizlerinden elde edildikten sonra eritilip dklmee, istenilen biimlerde kesilmee, dvlmee, her trl biimlendirmee ve zerinde eitli naklar yapmaya elverili maddeler (Kuolu, 1994).

11 Masif: Ktlesi, grnrdeki btn hacmi kaplayan, kaplama veya doldurma olmayan som (TDK Trke Szlk, 2005). Ocak: Altn, gm gibi madenlerin bir pota iine konulup eritildii yer. Altn ve gm eritmek iin yksek s gerektirdiinden ocakta takmr kullanlr (Kuolu, 1994). Pirin: Bakra inko katlarak elde edilen bir alam (TDK Trke szlk, 2005). Repousse: Esnek bir zemin zerine yerletirilen metal levha, deiik ulu kalemler ve ekiler ile dvlerek istenilen form verilir. Baka bir deyile, metal levhann yzeyi kabartma desenlerle sslenir. Olduka fazla el emei ve uzun alma sresi gerektiren bir tekniktir. Bu neden ve iilik cretlerindeki artlar sonucu, gnmzde ancak sanatsal almalarda kullanlmaktadr (Savan, Tre, 1988, 14,15) Spiral: Sarmal biiminde olan (TDK Trke szlk, 2005). Tak: nsanlarn daha ok kadnlarn kyafetlerini tanmlamak ve d grnlerini etkileyici hale getirmek amacyla aln, yz, kulak, sa ve vcutlarnda boyun ve gs, bel, karn, kol ve parmaklarnda kullandklar sslere tak denir (Kuolu, 1994). Tasarm: bir yap veya aygtn blmlerinin kat zerine izilmi biimi anlamnda kullanlan ve tasar kknden tretilmi olan tasar szcne dayanmaktadr. Tasar kavram, bir kimsenin yapmay dnd, olmas veya yaplmas istenen bir eyin zihinde ald biim olarak ifade edilebilir (Eczacba Sanat Ansiklopedisi, 1997, s.1746). Telkari: Dier iki ad vav ii,ift ii olan telkari tel ile yaplan sanatlardan biridir (Kuolu, 1994). Tun: Koyu kzl renkte olan bakr, inko ve kalay alam (TDK Trke szlk, 2005).

12

2. KAVRAMSAL EREVE ve LGL ARATIRMALAR

A. KAVRAMSAL EREVE 2.1. Ankara'nn Corafi Konumu ve Tarihesi

ekil 4: Ankara il haritas

(http://tatilyerlerin.com/wp-content/uploads/2008/10/ankara-haritasi.jpg)

Ankara, corafi konumu itibaryla yle tanmlanmtr; dousunda Krehir ve Krkkale, batsnda Eskiehir, gneyinde Konya ve Aksaray, kuzeyinde ise Bolu ve ankr illeri bulunur. Ankaraya; rakmn yksek, dalarla evrili ve denizden uzak olmas nedeniyle karasal iklim hakimdir. Kzlrmak ve Sakarya nehirleriyle evrili olan ilin snrlar iinde Mogan, Eymir, Karagl, Kurumcu ve Samsun glleri bulunur. Dalarla evrili olmas sebebiyle Ankarada klar souk ve kar yal, yazlar kurak ve scak geer. Ya ise 367mm. ile olduka az olup en ok ilkbaharda grlr. Kar yalar ise kasm aynda balayp mart ayna kadar devam eder. Bu iklim artlar Ankarada 2 eit bitki topluluunun olumasna sebep olmutur. Bunlar step ve ormandr (Ana Britannica Ansiklopedisi, 2000:156).

13 Ankarann rakmnn yksek olmas, dalarla evrili bir alanda kurulmas ve denizden uzak olmas, gemiten gnmze kadar srdrle gelmi el sanatlarnn oluumunu da etkilemitir. ncelikle dalk topografik yaps ve bitki rtsnn bozkr olmas, blgede kkba hayvancln zellikle kei besiciliinin gelimesine neden olmutur. Ankara keisi, Cumhuriyetten nce Ankaradaki birok meslek eidinin oluumunu salayan temel etkendir. nk yalnzca Ankaraya zg bir tiftik eidi olan Ankara Sofuna bal olarak, pek ok meslek ve el sanat olumutur. zellikle sofculuk, dokumaclk ve hayvanlara zg kullanlan rnler, baz el sanatlarnn oluumunu dorudan etkilemitir. Bunun yan sra, etrafn evreleyen nehirler ve gnmzde artk kurumu olan ancak nceleri dabbaklk sanatnn icrasnda yararlanlan aylar da Ankarann corafi yaps asndan nemlidir. Ayrca, yer yer youn orman topluluklarnn bulunmas, aa iilii ve buna bal mesleklerin ve el sanatlarnn da oluumunu etkilemitir. Ana Britannica Ansiklopedisinde, Trkiyenin farkl illeri arasndaki karayolu ile demiryolu ulam yollarnn kavak noktas ve Anadolu blgesinin ticari merkezi konumunda olduu belirtilen Ankara, uluslararas Esenboa Havalimanna sahip olmas dolaysyla da hem yurtii hem de yurtd iletiimin saland nemli bir ehirdir (2000:157). Tablo 1: Ankara Nfusu Toplam ehir Ky Toplam 4 140 890 325 866 4 466 756 Erkek 2 060 975 164 058 2 225 033 Kadn 2 079 915 161 808 2 241 723

Ankara nfusu Tablo - 2007 Yl ehir ve Ky Nfuslarnn Cinsiyete Gre Dalm* *Adrese Dayal Nfus Kayt Sistemine gredir.(Trkiye statistik Kurumuhttp://www.ankara.gov.tr)

Cumhuriyetten

nce

Kale

ve

evresinde

nfusu

younlaan

Ankara,

Cumhuriyetin ilk yllaryla birlikte Ulus ve evresindeki alanlara doru yaylma gstermitir. 1930-1940 yllar arasnda ehir, genilemeye balam ve ilk olarak Yeniehir semti kurulmutur. Ardndan Cebeci ve Maltepe ynnde genileyen ehrin, ankayaya doru uzanan ksmn ise bakanlklar ve elilikler oluturmaktadr. 1940lara doru Etlik, Gazi Orman iftlii, Dikmen ve ankayaya doru genileyen ehirde, yeni yerleim alanlar olumaya balamtr. 1940-1950 yllar arasnda iktisadi hareketlerin merkezi, Ulus ve Kale evresinden Yeniehire doru kayarken, nfus artna ve glere

14 bal olarak ilk gecekondular da olumaya balamtr. Ayrca Ankara bu dnemde, yerleim asndan, Maltepe ynnde, Bahelievlerin bugnk ilk blmlerine kadar ilerleme gstermitir. 1950-1960 yllar arasnda ehrin alan daha da genileyerek Bahelievler, Yenimahalle, Aydnlkevler, Gazi Mahallesi, Anttepe gibi yeni semtler kurulmutur. Ayrca Balgat gibi eski kyler, kent snrlar iine girerken, gecekondu alanlar daha da genilemitir. 1960-1980 yllar arasnda Kavakldere, ankaya, Ayranc semtlerinde nfus younluu balamtr. Nfusu 1970te bir milyon, 1975te de iki milyona yaklaan ehrin yerleim younluu, bu yllardan sonra merkezden uzak semtlere doru kaymaya balamtr. 1980-2000 yllar arasnda ise ar nfus artndan dolay, kent dnda mitky, Elvankent, Eryaman, Batkent, Oran ehri gibi yeni semtler olumaya devam etmitir (Grolier International Americana Ansiklopedisi, 1992:60-61). Ankara Tarihi Tun a Hatti uygarlna kadar uzanmaktadr. Bunu milattan nce ikinci milenyumda Hitit uygarl dnemi, milattan nce onuncu yzyldaki Frigya uygarl dnemi, ve sonra Lidyallar, Persler, Makedonyallar, Galatyallar, Roma mparatorluu, Bizans mparatorluu, Seluklular, ve Osmanl mparatorluu dnemleri takip etmektedir (http://tr.wikipedia.org/wiki/Ankara_tarihi).

2.2. Arkeoloji Mzelerinin Tarihi Geliimi Trklerde mzeciliin tarihini, ok eskilere Seluklu ana kadar indirmek mmkndr. Konyann ortasndaki hyn etrafn bir sur duvar ile evirirken Trk tarihinde ilk mze denemsini yapan Seluklular, bulduklar her dneme ait, her eit ilenmi ta bu sur duvarlarnn grnr yerlerine yaptrarak sergilemek suretiyle, bir bakma bir mzeci anlayyla davranmlardr. Anadoludaki bir ok Trk mimari eserlerinde, karlalan daha nceki medeniyetlere ait ilenmi paralar da bu eserlerin yok olmalarn nleyen bir davran, ksacas bir eit mzecilik gibi deerlendirilebilir (Eyice, 1989-1990: s-5-6). Osmanlda mzecilik almalar, imparatorluk snrlar iinde bulunan eski eserlerin yine imparatorluk snrlar iinde muhafaza edilmesi hedefiyle baslar (gel, zkasm, 2005). Osmanl saraynn mahzenlerinde yzyllardr saklanan pek ok eski

15 eser, bur as Topkap saray Mzesi olduktan sonra gn na karlarak tehire konulmutur (Eyice, 1989-1990: s,6). Ancak Trk mzeciliinin ilk balangcn, Sultan Abdlmecid zamanna,1846 ylna gtrmek gerekir. Bu tarihte Aya rini kilisesi, Tophane Miri Fethi Ahmet Paa tarafndan eski silahlarn ve eski eserlerin topland bir mze haline getirilmitir. 1875e kadar Aya rinide ilevini srdren mze, bu tarihten itibaren inili Kke tanmtr (Trkiye Mzeleri, 2002: s,8). Trk mzeciliindeki en byk atlm ise 1881de Osman Hamdi Beyin ilk Trk mdr olarak mparatorluk Mzesinin bana getirilmesidir. Deerli, ressam, mzeci ve arkeolog Osman Hamdi byk abalarla ilk Trk mzesi olarak muhteem bir yapnn inasn gerekletirmi ve Trk mzelerinin simgesi haline gelmi olan imdiki stanbul Arkeoloji mzesini 1891 tarihinde ziyarete amtr (Trkiye Mzeleri, 2002 : s. 8). Osman Hamdi Bey ile temeli atlan Trk Mzecilii, Ulu nderimiz Atatrkn kltre ve eski eserlere verdii nem sayesinde gelimi ve Cumhuriyet Dneminde hemen hemen her kente bir mze yaplmas imkan ortaya kmtr (Trkiye Mzeleri, 2002: s,9). Bugn Trkiyede Kltr bakanlna bal mzeler: Bakanlmza bal mze mdrlkleri ile bu mze mdrlklerine bal birimlerin says: Tablo 2 : M ze saylar Mze Mdrl Says (dari Birim Olarak) Toplam Mze Says Dzenlenmi renyerleri Says Mze Mdrlklerine Bal Toplam Trbe Says 101 Adet 188 Adet 130 Adet 123 Adet

13.04.2010 tarihi itibari ile Genel Mdrlmzn denetiminde 143 adet zel mze bulunmaktadr (http://www.kultur.gov.tr/TR/Genel/BelgeGoster.).

16 Ankara ilindeki mzelerin byk ounluu Ankara ehir merkezi snrlar ierisinde kalr. lde eitli kurumlarca iletilen 53 mze bulunmaktadr

(http://tr.wikipedia.org/wiki/Ankara_(il)#M.C3.BCzeler).

2.3. Anadolu Medeniyetleri Mzesi Cumhuriyet ynetiminin mzecilii benimsemesi ile birlikte Mustafa Kemal Atatrk, 1930lu yllarda merkezi bir Hitit Eserleri mzesi kurulmas fikrini ortaya atmtr. Bunun sonucu olarak Ankara Mzesinin kurulmas iin ilk almalara ve lkemizin birok yerine dalm Hitit sanat eserlerinin Ankarada toplanmasna balanmtr. Mze olarak kullanlmas dnlen Kurunlu Han ile bu hann hemen yannda yer alan Mahmut Paa Bedesteni, harap durumdayken Milli Eitim Bakanlnca kiilerden ve Vakflardan satn alnarak restore edilmi ve mze haline getirilmitir (Temizer, 1975).

ekil 5: Anadolu Medeniyetleri Mzesi avlusu

(yorebudur.com/tag/ankara/page/3)

Anadolu Medeniyetleri Mzesi, At Pazar olarak isimlendirilen semtte, Ankara Kalesi'nin d duvarnn gneydousundaki yeni ilev verilerek dzenlenmi iki Osmanl yapsnda yer alr. Bu yaplardan biri Mahmut Paa Bedesteni, dieri Kurunlu Han'dr. Bedestenin, Fatih dnemi ba vezirlerinden Mahmut Paa tarafndan 1464-1471 tarihleri arasnda yaptrld tahmin edilmektedir. Kitabesi yoktur. Kaynaklarda sof kumalarnn buradan datld yazldr. Yapnn plan klasik tiptedir. Ortada 10

17 kubbe ile rtl dikdrtgen planl kapal mekn, karlkl yerletirilen st beik tonozlarla rtl 102 dkkndan meydana gelen bir arasta ile evrilmektedir (Toker, 1987:21). Kurunlu Han, tahrir defterlerine, sicil kaytlarna dayanan son aratrmalara gre Fatih dnemi ba vezirlerinden Mehmet Paa'nn stanbul'un skdar Semti'ndeki imaretine vakf olarak yaptrlmtr. Kitabesi yoktur. 1946 ylndaki onarmda II. Murat'a ait sikkeler ele geirilmitir. Bu buluntular, hann 15. asrn ilk yarsnda var olduunu kantlar niteliktedir. Han, Osmanl Devri hanlarnn tipik plannn karakterinde olup ortada avlu ve revak sras ile bunlar eviren iki katl odalardan oluur. Zemin katta 28, birinci kata 30 oda yer alr. Odalar ocakldr. Odann bat ve gney ynlerinde yer alan bodrum katta "L" tipinde bir ahr ksm mevcuttur. Hann kuzey cephesinde 11, dou cephesinde 9 ve giri eyvan ierisinde karlkl yerletirilen 4 dkkn yer alr. Han yaptran Mehmet Paa, 1467 ylnda bedesteni yaptran Mahmut Paa'nn azlinden sonra ba vezir olmu ve 1470 ylna kadar grevde kalmtr. skdar'da cami, imaret ve medresesi olup kendisi orada mlkdr. Bugn mzeyi oluturan bu iki yap, 1881 ylndaki son yangndan sonra terkedilmitir (Toker 1987:22). Kltr Mdr Mbarek Galip Bey tarafndan 1921 ylnda kalenin Akkale olarak isimlendirilen ksmnda kurulmutur. Bu mzenin yan sra Augustus Mabedi ile Roma Hamam'ndan da eser toplanmtr. Atatrk'n telkinleriyle merkezde bir "Eti Mzesi" kurma fikrinden hareket edilerek dier blgelerdeki Hitit eserleri de gnderilmeye balannca geni meknlara sahip bir mze binas gerekli grlmtr. O zamanki Kltr (Hars) Mdr Hamiz Zbeyr Koay tarafndan devrin Maarif Vekili Saffet Arkan'a metruk hlde bulunan Mahmut Paa Bedesteni ve Hann onarlp mze binas olarak kullanlmas nerilmi, bu fikir kabul edilerek 1938 ylndan 1968'e kadar devam eden bir restorasyon almas balatlmtr. Bedestenin orta blmnde yer alan kubbeli meknn byk bir ksmnn onarmnn 1940 ylnda bitirilmesi ile eserler, Alman arkeolog H. G. Guterbock bakanlndaki bir heyet tarafndan yerletirilmeye balanm, 1943 ylnda binalarn onarm devam ederken orta blm ziyarete almtr. Bu blmn onarm projesi Y. Mimar Macit Kural, ihle sonras onarm ise Y.Mimar Zht Bey tarafndan yaplmtr. 1948 ylnda mze idaresi Akkale'yi depo olarak brakp Kurunlu Han'n onarm tamamlanan drt odasndan yrtlmtr. Kubbeli

18 mekn evresindeki arastann restorasyon ve tehir projeleri Antlar Yksek Mimar hsan Kyg tarafndan hazrlanm ve uygulanmtr. Be dkkn orijinal hlde braklp dkkn aralarndaki blmeler kaldrlm ve bylece tehir iin geni bir evre koridoru elde edilmitir. Mze yaps, 1968 ylnda son eklini almtr. Bugn idari bina olarak kullanlan Kurunlu Han'da aratrmac odalar, ktphane, konferans salonu, laboratuar ve i atlyeleri yer almakta, Mahmut Paa Bedesteni ise tehir salonu olarak kullanlmaktadr (Toker, 1987: 24). Bugn kendine zg koleksiyonlar ile dnyann sayl mzeleri arasnda yer alan Anadolu Medeniyetleri Mzesi'nde, Anadolu arkeolojik eserleri Paleolitik adan balayarak gnmze kadar kronolojik bir srayla sergilenmektedir (Toker, 1987:26).

2.4.

Mze

Belgelerine

Gre

Kuruluundan

Gnmze

kadar

Anadolu

Medeniyetleri Mzesi Eski Ankara'y gsteren gravrlere veya kitap sayfalar arasnda kalm soluk eski fotoraflara bakldnda, Kale tepesinin gneybatsnda iki byk yap hemen fark edilir. Yerli Ankara ta, koyu krmz andezitten yaplm olmalar bakmndan Kale ve dier antsal eski yaplarla da uyuum gsteren Osmanl dneminin yaln fakat etkileyici bu yap ikilisinde, Mahmut Paa Bedesteni ve Kurunlu Han'da Trkiye'nin ve hatta dnyann en nemli rnzelerinden biri yer almaktadr: Anadolu Medeniyetleri Mzesi (Bayburtluolu, 1991: 96). Bu yaplar Byk Atatrk'n temelini att bir fikre hizmet iin Erken Cumhuriyet dneminde, o dnemde kltr ilerini stlenen Maarif vekaletince (Milli Eitim Bakanl'nca) satn alnm, ok harap bir durumdayken onarlarak mze haline getirilmitir. Halen devlete ait dier eski eserler mzeleri gibi T.C. Kltr Bakanl, Antlar ve Mzeler Genel Mdrl'ne baldr. eitli aamalardan sonra tarihi yaps ile birlikte bir btn olarak btn Anadolu uygarlklarn yanstmas bakmndan, bugn Anadolu Medeniyetleri Mzesi ismini almaya hak kazanmtr. Kuruluundaki resmi ad Aar- Atika Mzesi iken Bedestene geince Arkeoloji Mzesi olarak deitirilmi, 1968 ylna kadar bu ismi tamtr. Ayrca ilk kez Hitit eserlerini toplu olarak tantmas bakmndan, belki de resmilemeyen ismi ile Hitit Mzesi (Eti Mzesi) olarak da tannmaktadr (Bayburtluolu, 1991:96).

19 2.4.1. Mzenin Tarihesi, lk Mze ve Kurulu almalar Cumhuriyet dnemi ncesinde, tiftik ve el dokumas ticareti ile tannan mtevazi bir Trk kasabas olan Ankara'da herhangi bir mze bulunmuyordu. Byk Millet Meclisi Hkmeti Devletinin ilk yllarnda kltr almalar iinde Hars (Kltr) Dairesi ile st dzey yneticilerden gelen istekler sonucu Ankara'da merkezi bir Eski Eserler ve Tarih Mzesi kurulmas fikri olumu, bunu gerekletirmek amac ile de Anadolu'nun drt bir yanna gnderilen yaztlarla eser toplama ilemlerine balanmtr. Hemen yanklanan bu giriimin sonucu zellikle Adana, Cerablus (Karkam), Sakagz gibi yerlerden gnderilen Hitit eserlerinin dikkat ekmesi ile Atatrk'n de telkiniylede bir Eti Mzesi kurulmas fikri, bu dnemde ortaya atlmtr. Gnderilen ta eserler bu sralarda Augustus Mabedinde depolanmaktayd. Eserlerin oalmas ile Eti Mzesi kurulmas ncesi, zellikle kk buluntularn ve etnografik eserlerin korunmas ve gnderilen eserlerle ilgilenilmesi iin bir mzeye gereksinim duyulduu ve kurulmas iin giriimlerde bulunulduu anlalmaktadr. Bu mze iin yer aranrken belediye deposu olan, bugn Akkale veya Alita denen kale burcu uygun bulunarak boaltlm, ilk mze Hars Mdr Mbarek Galip Bey zamannda 1921 ylnda burda kurulmutur. Asar- Atika Mzesi olarak isimlendirilen bu mze daha sonra Etnorafya ve Anadolu Medeniyetleri Mzesinin ekirdeini oluturacaktr (Bayburtluolu, 1991: 98). 2.4.2. Belge Aratrmalar 1982 ylnda bir vesile ile mzenin tarihesini hazrlarken, ilk mzenin kuruluu, hatta bedesten ve hann ilk restorasyon almalar hakkndaki bildiklerimin ounun kulaktan dolma bilgilerden ileri gitmediini grerek, tariheyi salkl bilgi ve belgelere dayandrma amac ile bir yl boyunca mzenin evrak arivinde almalarda bulunmutum. Dosyalardan elde edilen bilgiler ok ilginti. Bir blm burada ilk kez yaynlayacamz dosyalar ieriini; Mzenin kurulu tarihesi; mze idarecileri; bedesten ve hann onarm ve mzeye dntrlmesi; mzeye ilk gelen eserler ve ilk kazlar; ilk Cumhuriyet dnemi Ankara merkez ve evresi eski eser buluntular; eski eser ynetmelikleri ve mzecilik ileri, personel maalar ve mze almlarna gre ilk Cumhuriyet Dnemi sosyo-ekonomik koullar gibi genel balklar altnda toplamak mmkn olmusa da biz burada ilk balk zerinde duracak, Ankara'nn en eski kurumlarndan biri olan bugnk Anadolu Medeniyetleri Mzesi'nin kurulu tarihesi

20 ve bedestenle hann mzeye dntrlmesi hakknda belgelerden elde edilen bilgileri ve bir Mze idareciler listesini aktaracaz. 1921-1923 yllarna ait gnmze ulaan hi bir yazma yoktur. lk iki dosya 1340 H (1924) ve 1341 H (1925) yllarna aittir. Ve Harf Devriminden nceye ait olduklarndan Arap harfleri ve siyakat yaz ile yazlm, okunmalar olduka gtr ieriinde kurulu halinde olan bir mzenin eser envanterlerinin ne ekilde yaplacan gsteren genelgeler, gerekli olan parann mzeye havale edildiini bildiren yazlar, satn alnan veya Anadolu'nun eitli yrelerinden gnderilerek merkezde toplanmaya balanan eserlerin nakle- dildiini veya alndn bildiren yazmalar, kitap ve eser listeleri, bulunmaktadr. Yine, bu dnemde Ankara'da youn imar faaliyetleri baladndan, pek ok yerde kmakta bulunan eserlerin takip edilerek mzeye tanmasn isteyen, arkeologlar iin ok nem tayan yazmalar vardr (Bayburtluolu,1991: 98-99). Mze kuruluu hakknda bize ilk bilgi ise 1936 yl dosyalarndan gelmektedir. O zamanki Arkeoloji Mzesi direktr Turhan Dalolu "belki bir gn gerekir midi ile" ibaresi ile 21.3.1936 tarihinde mzenin kurulu tarihinden kendi dnemine kadar geirmi olduu "safahat" gsterir bir yaz ve ona ekli "iyar" durumunu gsteren bir liste yi "Antikiteler ve Mzeler Direktrlne" gndermitir. Bu yaz 1337 H (1921) den 1936 ylna kadar olan dnem iin elimizdeki ilk toplu bilgidir. Mzenin tarihesi iin daha kapsaml bir alma 1944 ylndaki mze mdr Nuri Gke tarafndan yaptrmtr", Kendisi ok kesin bilmedii kurulu dnemi iin belge toplama gereini russet,~ mi olacandan, mzelerin kurucusu olarak haber ald Cemil Sena ve HalilNni Yurdakul Beylere birer yaz yollayarak mzenin ilk kurulu yllar hakknda bilgiler istemitir (Bayburtluolu, 1991: 99). Mzenin kuruluu ve dnemin eski eserlere kar ilgi derecesi hakknda bilgi verdiinden bu kiilerin verdii cevaplar aynen ekte sunulmaktadr, Bu cevaplara gre edinilen bilgileri ksaca zetlemek gerekirse, ilk mze Hamdullah Suphi Tanrver Maarif vekillii ve Mubarek Galip Beyin Hars mdrl dneminde Halil Nuri Yurdakul'un gnll abalar ile 1. Terin 1337'de; 1921 ylnn Ekim aynda Belediye deposu iken boalttrlarak Akkale Burcu iinde kurulmutur. Cemil Sena Bey ise resmen tayin edilen ilk memur olup 4.1.1922 ile 23.9.1922 tarihleri arasnda 9 aylk bir zaman iin almtr (Bayburtluolu,1991: 99).

21

2.5. Eski Tun a Kalay ve bakrn karmndan oluan tun, Kalkolitik dnemin sonunda grlr. Anadoluda Tun a M.. 3000lerde balar. Bu tarihlerde Anadoluda yaz kullanlmyordu (Akurgal, 1998: s.11). Tun a (M..3000-1200), Anadolu ve Trakya da dnem halinde grlmektedir. Tarma dayal ky yaam, drt tekerli arabann kullanlmaya baland Eski(Erken Tun/Bronz) a, (M..3000-2500) bronz alet kullanmnn yaygnlat, blgeler arasnda ticaret ve ekonominin gelitii, mleki ark kullanlmasnn yaygnlat ve kk kent devletlerinin kurulduu Orta Tun a (M..2500-2000) (Aktre, 1994: s, 98) etraf surlarla evrili yerlemelerin grld, yaznn kullanlmaya baland, demiri ileme tekniinin gelitii ve Hitit imparatorluunun kurulduu Ge Tun a (yeni bronz) adr (M. 2000-1200) (Aktre, 1994: s, 100). Eski Tun andaki Anadolu uygarlnn eritii st dzeye tanklk eden bir merkez Alacahyktr. Burada kefedilen zengin mezarlar, ta duvarlarla evrili birer dikdrtgen oda biimindedir. l, dizlerini karnna ekmi durumda (hoker) armaanlaryla mezarn ortasnda yerletirilmi, zeri aa hatllarla rtlmtr. Onun da zerine toprak serilerek dz dam eklinde svanm ve bir l evi oluturulmutur. Gm treninde kurban edilen boa balar ve bacaklar damn zerine braklmtr. Koyun ve kei de kurbanlar arasndadr. Bu kurbanlar l yemei ile ilgili grlmektedir. Sahibinin bekisi olarak dnlen kpek mezarn bana braklmtr. Mezarlarn ksa mrl olmad, iki kuak Anadolunun bu blgelerine hakim olmu prensler tarafndan kullanld anlalmaktadr. Bu mezarlar deiik yap katlarna aittir. l hediyelerinin ounluunu altn, gm, elektron ve tun eyalar oluturur. Kehribar, akik, kaya kristali, demir ve pimi toprak olanlar da grlr. Mezarlara braklan hediyeler, diadem, gerdanlk, ine, bilezik, toka, kpe gibi ss eyalar ile kaplar yannda tuntan ve altndan silahlar, dinsel amala kullanlan gne kurslar, geyik ve boa heykelleri, tanra heykelcikleri, sistrumlar esiz sanat eserleridir. Tokat yaknlarndaki Horoztepede bulunan eserler Alacahyktekiler gibi bu devirdeki beylerin zenginliini, kuzey blgelerinin madencilikte eritii seviyenin yksekliini kantlamaktadr. Eskiyapar, Kayapnar, Mahmatlar buluntular hem yapldklar malzeme, hem trleri, hem anlamlar bakmndan bu dnceyi dorulamaktadr. Madeni kaplarn, idollerin, silahlardan bazlarnn topraktan, tatan ve

22 daha deersiz madenlerden yaplm olan benzerleri hemen hemen her yerleme yerinde bulunabilmektedir. Eskiyapar kazlar, Eski Tun anda bu tr zengin eserlerin Orta Anadoluda yalnz mezarlara l hediyesi olarak braklmadn, evlerde de gm olarak bulunduunu gstermitir. Orta ve Kuzey Anadoluda tuntan mzrak ular ilk defa bu devirde grlmektedir. Baltalarn baz tipleri ile birlikte, bu silahlarn Mezopotamya ve Suriye silah tiplerine benzerlik gstermesi dikkati ekmektedir. Alacahyk, Aliar, Mahmatlar, Horoztepe ve Dndartepeye kadar bunu izlemek mmkndr. Samsun yaknlarndaki kiztepe kazlarndan ele geen silah tipleri de bu an maden sanatna k tutan rnekler vermektedir. Alacahyk ve Horoztepe mezarlar Hatti krallarna, oradaki medeniyet ve sanat eserleri de Hattilere (o zaman ki yerli halka) aittir. (Anadolu'daki Hatti beylikleri bir protohistorik (ntarih) uygarldr. Baka bir deyile onlar henz yaz kullanmadklar iin tarihsel srece ait deildirler. Ancak bu beyliklerin konutuu dil, inandklar din, yaatt rf ve adetleri hakknda Hititler yolu ile birok bilgiye sahip bulunmaktayz. Bu nedenle Hatti beylikleri ntarih (protohistorya) uygarlnn gzel bir rneidir hatti uygarl aittir. (Akurgal, Tbitak yaynlar 67 Hatti uygarl) Buralarda bulunmu olan bronz veya bronz stne kaplama elekturum ssl boa veya geyik heykelleri, gne ve nlarnn birarada grld gne kurslar, gne kursunun ortasnda grlen boa ve geyik heykelcikleri ile gnein alt kenarndan iki tarafa ykselen boa boynuzlar ile ssl gne kurslar, kadn, bereketin sembol olan anatanray temsil eden kadn heykelcikleri, ocuunu emziren tuntan Horoztepe heykelcii, elekturumdan yaplm ba altn kaplamal Hasanolan heykelcii ve sistrumlarn dini anlamlar olduu kesindir. Baz tanr tipleri ve tanr sembolleri bu ada belirmeye balam olduu gibi, sistrumlarn zerine tneyen kartal, sonralar ok sevilen bir motif olacaktr. Bunlar Asur Ticaret Kolonileri ve Hitit anda grlen gne, geyik ve boa kltnn, ana tanrann ilk rnekleridir. Eski Tun andaki anak - mlek elde yaplm, tek renkli ve pek az da boya ile sslenmitir. Boyal kaplar daha ok krmz ve ak zemin zerine koyu renklerle ssldr. Gerek kazma ve gerekse boya ile ssl kaplarda motifler daima geometriktir. anak - mlein ana tipleri gaga azl testiler, emzikli aydanlklar, siyah perdahl zeri yiv ve kabartmalarla geometrik ssl, geni karnl mlekler, tek kulplu kase ve

23 fincanlar, ift kulplu vazolar, insan yzl testilerdir. Eski Tun anda pimi topraktan kap ekillerinin basit olmasnn nedeni, bu devirde madeni kaplarn ok artm olmasndandr. Devrin son evresinde madeni rnekleri taklit ederek yaplan gaga azl testilerin, sepet kulplu aydanlklarn, keskin keli fincanlarn ve vazolarn saylar ok artmtr. Bu kap ekillerinin birou daha sonraki alarda grlen Hitit kap ekillerinin ilk rnekleridir. Eski Tun anda Bat Anadolu medeniyetleri, Anadolunun her yresinde olduu gibi yerel zelliklerine gre alt kltr blgelerine ayrlmaktadr. Blgenin corafi zellikleri de buna ok uygundur. Mzemizde, Bat Anadolu Kltrn, Beycesultan eserleriyle Yortan evresinden getirilen eserler temsil eder. Orta Anadolu, Eski Tun ann son evresinde Bat Anadolu ile ticaret ilikileri kurmutur. Bu ada Troia blgesine zg kap ekilleri, kymetli madenlerden yaplm ss eyalar, Anadolu zerinden Gneydou Anadoluya uzanan blgedeki nemli merkezlere (Beycesultan, Polatl, Karaolan, Bozhyk, Aliar, Kltepe, Gzlkule, Gedikli) erimitir. Bunlar II. Troia kltrnn etki alann gstermesi bakmndan ilgintir. Stilize insan yz bezekli kaplarla, Yortan tipindeki siyah renkli el yaps kaplar, bu adaki Bat Anadolunun yaygn seramiinin Ankara evresine kadar eritiini gsterir. Eski Tun ann son evresinde Anadoluda elde yaplm tek renkli seramiin yannda arkta yaplm kaplar da grlmeye balamtr. Ayrca, arkeoloji edebiyatnda gei dnemi Intermediate ve Aliar III olarak anlan, boya bezekli, el yaps seramik tr ortaya kmtr. Bu kltrn temsilcileri, Anadolunun gney yresinde youn olarak izlenmektedir. (http://www.anadolumedeniyetlerimuzesi.gov.tr)). Eski Tun anda da, Neolitik adan beri Anadolunun geleneksel mhr biimi olan damga mhrler kullanlmtr. Pimi topraktan yaplanlarn yannda ta malzeme de grlr. Maden kullanlm olmasna karn ok fazla deildir. Damga mhrlerin bu ada boylar ve motifleri klmtr. Mhr yzleri dbkey olup zerlerine geometrik desenler izilerek yaplmtr. Yatay ip delikli, ilmek kulplar devam etmektedir. Bu dnemde mhrler, mezarlara l hediyesi olarak braklmaya balanm ve dnemin bandan itibaren basklar da ortaya kmtr. Ahlatlbel, Karaolan, Karayavan mhrleri birbirinin ayndr. Anadolunun gneyinde ele geen mhrler de Mezopotamya etkilerine ak kalmtr.

24 Bu dnemde Anadoluda eirme ve dokumacln ok ilerlediini gsteren ve elimizde bol rnekleri olan buluntular ise, genellikle ssl olan araklar, tezgah arlklar ve kirmenlerdir. Dou, Orta ve Bat Anadolu kltrleri yerel zellikleri inde gelimi Anadolulu medeniyetlerdir. D etkiler, birbirleriyle olan ilikiler ve gler, bu medeniyetlerin yerel zelliklerini deitirmemitir. Anadolunun en nemli zellii de tarihi boyunca yerli zelliini korumu olmasndadr. Bu ada da Anadolunun her yn bir yerleme haline gelmi, yarmada eski yakn dounun parlak bir kltr ve sanat alan olarak karmza kmtr. Bu a en zengin rnekleriyle mzemizde temsil edilmektedir (http://www.anadolumedeniyetlerimuzesi.gov.tr).

2.6. Anadoluda Tun a Dneminin nemli Yerleim Merkezleri

ekil 6: Eski Tun anda Anadoludaki Yerleimler

(http://www.mustafakoldas.com/eski_tunc_cagi.)

lk alardan itibaren Anadoluya (gnein doduu yer) anlamna gelen "Anatolia" denirdi. Anadolu uygun iklimi doal yaps sebebiyle her devirde nemli bir yerleim merkezi konumunda olmutur. Karain ve Beldibi maaralar, ayn, atalhyk, Haclar, Truva, Aliar ve Alacahyk Anadolu'nun tarih ncesi gemiini aydnlatan nemli merkezleridir. Eski alardan beri birok kavim Anadoluya g

25 ederek yerlemi veya Anadolu'yu igal etmilerdir. Bunlarn balcalar: Hititler, Frigler, yonlar, Urartular, Persler, Makedonyallar, Romallar ve Bizansllardr.

Tablo 3: Anadolu Kronolojisi

DNEM Paleolitik Mezolitik Neolitik KAPSADII TARH M.. 900.000-10.000 M.. 10.000-8.000 M.. 8.000-5.500 M.. 5.500-3.000 M.. 3000-2000 M..2.000-1.500 M.. 2.500/2000-1700 M..1.500-1.200 M.. 1.660-1.190 M.. 1.660-1.190 M.. 1.200-750 M.. 1.200-650 M.. 860-580 M.. 750-300 M..700-546 M.. 700-400 M..700-334 M.. 333-30 M.. 27-M.S. 395 BULUNTU YERLER Dursunlu, Karain, Belba, Beldibi, arkl, Yarmburgaz, evlik, kzini, azl Karain, Belba, Beldibi Aklhyk, Caferhyk, atalhyk, ayn, Haclar, Kumtepe, Kuruay, Kkhyk, Lidarhyk, Bozhyk, Demircihyk, Ilpnar, Hayazhyk, Ymktepe Aliar, Alacahyk, Kuruay, Beycesultan, Karata-Semahyk, Kumtepe, Tepecik, Deirmentepe, Tilkitepe, Noruntepe, Tarsus, Kkhyk, Haclar Demircihyk, Kusura, Karata, Beycesultan, Tarsus, Alacahyk, Arslantepe, kiztepe, Noruntepe, Troya -v, Ahlatlbel, Aliar, Karaolan, Karahyk Troya v, Kltepe, Aliar, Boazky, Alacahyk Bogazky, Aliar, Alacahyk, Kltepe Alacahyk, Boazky Kltepe, Karahyk Aliar, Alacahyk, Karahyk, Acem Hyk, Kaman Kale Hyk, Eskiyapar, Boazky, Polatlhyk Yazlkaya, Boazky, Kltepe, Aliar, Alacahyk, Sakegz, Tilmen Hyk, Alalah, Yesemek Arslantepe, Kargam, Zincirli, Sakegz, Karatepe Toprakkale, Altntepe, avutepe, Dilkaya, Karagndz, Anzaf, Ayanis, Tuba Aliar, Boazky, Kltepe, Alacahyk, Gordion, Maat Hyk Bayrakl, Daskyleion, Klazomenai, Efes, Sardes Miletos Ksanthos, Arykanda, Patara, Limyra, Kzlbel, Karaburun, Trysa Mylasas(Milas), Halikarnasos, Dirmil, Priene Pergamon, Priene, Miletos, Maiandros, Klaros, Teos, Smintheos Bergama, Efes, Magnesia, Milet, Priene, Nysa, Hierapolis, Aphrodisias, Erythrai, Antalya, Patara, Perge, stanbul, Aliar, Arslantepe, Panaztepe, Lasos, znik, Lidarhyk, Sardes, Troya

Kalkolitik Erken Tun a Orta Tun a Hatti Uygarl Ge Tun a Hatti Hitit Beylikleri Hitit Uygarl Demir a Ge Hitit Uygarl Urartu Uygarl Frigya Uygarl Lidya Uygarl Likya Uygarl Kayra Uygarl Helenistik Dnem Roma Uygarl Bizanas Uygarl slam Dnemi

M.S. 395-1453 M.S. 1071 + Aliar, avutepe, Panaztepe

(Akkol, 2000: s.6,7)

26

2.7. Anadolu Medeniyetleri Mzesi Tun a Eserleri ve Ait Olduklar Dnemler Tablo 4: Tun a Dnemleri Kronolojik Tablosu.

Erken Tun a (33002200 BCE)

Erken Tun a I Erken Tun a II Erken Tun a III Orta Tun ae I

33003000 BCE 30002700 BCE 27002200 BCE 22002000 BCE 20001750 BCE 17501650 BCE 16501550 BCE 15501400 BCE 14001300 BCE 13001200 BCE

Tun a (33001200 BCE)

Orta Tun a (22001550 BCE)

Orta Tun a II A Orta Tun a II B Orta Tun a II C Ge Tun a I

Ge Tun a (15501200 BCE)

Ge Tun a II A Ge Tun a II B

(http://en.wikipedia.org/wiki/Bronze_Age#Bronze_Age_boats) Tablo 5: ncelenen eserlerin bulunduklar blgeler YRE ADI Alacahyk Merkez le Gller Yresi Eskiyapar Elmal,Semayk, Karata BULUNDUU L orum orum Antalya, Isparta, Burdur orum a (Antalya) Not: Anadolu Medeniyetleri Mzesi envanter bilgileri dorultusunda hazrlanmtr. RNEKLER 16 adet 1 adet 1 adet 3 adet

Gney Anadolu erken tun 1 adet

27 2.8. Resulolu, Hatti Kltr Blgesindeki Yeni Bir Eski Tun a Mezarlk Kazs Resulolu mezarlarna braklan l hediyeleri iinde eitli madenlerden ve talardan yaplm kolyelerin says bir hayli fazladr. ounluu kadn ve ocuklara ait kp, mlek veya ta sandk mezarlarda eitli tipte kolye tanelerine rastlanmtr. Kolyeler; altn, gm, bakr, bronz ve altn-gm karm elektrumdan yaplmlardr. Resulolu ve evresine zg ift topuz biimli akik kolye tanelerinin yannda, bu yl yeni form zelliine sahip (idol, T biimli, ay biimli vs.) akik kolye taneleri ele gemitir. Dier kolye rnekleri, deiik renklerdeki talarn yannda frit, fayans, deniz kabuu gibi maddelerden yaplm boncuklardan olumaktadr. ki kaz mevsiminde orum Mzesine kazandrlan Resulolu kolyeleri ve dier tak rnekleri, Orta Anadoluda, M..III. Bin ss eyas sanatna ait nemli bir koleksiyon oluturmaktadr (www.corumkulturturizm.gov.tr/dosyagoster.).

ekil 7: Kolye taneleri

ekil 8: Tak rnekleri

(www.corumkulturturizm.gov.tr/dosyagoster.)

28 2.9. Avrupada Arkeoloji Mzelerinde Bulunan Tun a Tak rnekleri 2.9.1. Viktorya& Albert Mzesi, ngiltire

ekil 9: Yaka eklinde gerdanlk. Ge Tun a , Mze envanter no: M.35-1948. Altn levha, repusse teknii, boyut. 29,2 cm.Victorya & Albert Mzesi-ngiltere (www.vam.ac.uk/images/image/47127-large.jpg) 2.9.2. Ulusal Tarih ve Kltr Mzesi, Bulgaristan

ekil 10: Tun a altn kolye

(sofiaecho.com/shimg/zx500y290_664296.jpg.)

29 2008 ylnda Bulgaristan Ulusal Tarih Mzesi ve Kltr Bakanlnn arkeolojik aratrma fonu 22000 levhay aratrmak istemitir. Altn kolye :1,5 m 320 boncuk tun a Bulgaristan bilimler akademisi, Harmani belediyesi,Sofya niversitesi, (borilav borislavov) Nadezhda Ivanova nderliinde 31 m apnda 2.9 m yksekliinde tepe eklinde bir mezar bulunmutur. Elde edilen bilgiler 21 ekimde mzede dzenlenen bir toplantda sunuldu. Boncuk ssleme 2,5 mm kresel boncuk ve 7mm kolye ile gne dekorasyonu arpa formuna benzeyen eler Girit adasnda bulundu.

ekil 11: Bulgaristan Ulusal Tarih Mzesi tak 1

(www.daylife.com/photo/0fZa4kUfKJeTY)

ekil 12: Bulgaristan Ulusal Tarih Mzesi tak 2

(www.daylife.com/photo/03Nw2AOeDF8PU)

30 2.9.3. Metropolitan Mzesi

ekil 13: Diadem ,Metropolitan Mzesi- Newyork, USA.

(http://www.metmuseum.org/toah/works-of-art/2000.281.1)

Diadem 1200-800 Tun a dou-orta Avrupa Carpathian havzas bakr alam H. 5 3/8 in. (13.7 cm), Diam. 10 1/4 in. (26 cm) satn alnma Purchase, Caroline Howard Hyman Gift, in memory of Margaret English Fraser, 2000 (2000.281.1) Dvlm bronz plaka . st dzey bir kadn tarafndan giyinmi ve korunmu. 2.9.4. British Mzesi.Londra, ngiltere

ekil 14: Altn kolye.Lunala British Museum- Londra, ngiltere (www.unc.edu/celtic/images/217006.jpg

31 2.9.5. National Mzesi, Scotland

ekil 15: Altn kolye Lunala

(national museum of scotland heritage-key.com/category/tags/jewellery) Tun a M. . 700-M. . 2300 dnemi Simon Donaldson Edinburgh Scotland

2.9.6.Norfolk Mzesi

. ekil 16: Altn karma halkalar

(www.museums.norfolk.gov.uk/default.asp?docume...) Orta tun a altn karma halkalar kullanlmtr, Norfolk

32 2.9.7. rlanda Co Roscommon Ulusal Mzesi

ekil 17: Kpe

(www.scoilnet.ie/.../content/unit1/bronze.html ) Tun a kpe c. Castlerea 1200 BC, rlanda Co Roscommon Ulusal Mzesi

2.9.8. rlanda National Mzesi

ekil 18: Elbisefibula Ge Tun a M.. (1200-600) 8.yzyl rlanda National Mzesi (http://www.shee-eire.com/Arts&Crafts/Celtic/BronzeAge/bronze1.htm)

33 2.9.9. Metropolitan Mzesi-Newyork.USA

ekil 19: Fibula, Ge Tun a, M.. 1200-1800 Orta Avrupa Bakr alam (http://www.metmuseum.org/toah/works-of-art/2007.498.1a,b)

2.9.10 Ulusal Mze, Kopenhag, Danimarka

ekil 20: Altn bilezik, Orta-Ge Tun a (1500-800 M..) Ulusal Mze, Kopenhag, Danimarka
(http://www.lessing-photo.com/dispimg.asp?i=06030158+&cr=270&cl=1)

34

2.9.11. Dier rnekler

ekil 21: Bilezik

(http://www.mnarqueologia-ipmuseus.pt/?a=3&x=2&cat=5 ) Bilezik kaynak: Bilinmiyor, Kronolojisi: Ge Tun a, Tipoloji: Altn bilezik , Boyut: ap 7.2 cm ( in) (2 in), Genilik 2.4 cm, Arlk 110,2 g, Kategori: Mcevherat, Envanter numaras: Au 285

ekil 22: Kolye ve kpe (http://www.btm.hu/varmuzeum/allando/oskor/imgkozbr/aekszer.html)

Erken Tun a sonu ve Orta Tun a bronz taklar, Budapete blgesi (2 bin, M.. 3. ve dn) Bu taklar (bklm biter, spiral kolye (torcs), yarm ay eklindeki kpe, spiral kpe ile dkm neckrings) Dou Alps bronz craftswork rnleridir. Tuna blgesi boyunca bu mcevher yaylmas da Erken Tun a sonunda Tuna boyunca ticaret yolu oluumunu gsterir. ounlukla mezarda bulunan bu mcevherlere dayanarak, Orta Tun a'nda moda yeniden oluturabilir.

35

ekil 23: Diadem (http://www.mnarqueologia-ipmuseus.pt/?a=3&x=2&cat=5) Diadem kaynak: Quinta da gua Branca. Vila Nova de Cerveira Kronolojisi: Erken Tun a Tipoloji: Altn diadem, Boyut: eni 4.8 cm (1 in), Uzunluu 60,2 cm (23 in), Arl 113.2g Kategori: Mcevherat, Envanter numaras: Au 85

ekil 24: Fibula, Ge Tun a, M.. 1200-1800 Orta Avrupa Bakr alam
(http://edgarlowen.com/bronze-age-iron-age-art.shtml)

36

ekil 25: Tun a, rlanda kpe (http://www.billdawsonmetalsmith.com/classic2.html)

ekil 26: Bro, Ge Tun a (1250-850 M..) Viyana, Avusturya Naturhistorisches

(http://www.lessing-photo.com/dispimg.asp?i=06030123+&cr=74&cl=1)

37

ekil 27: Kolye, Altn lunala .Natioanal Museum Irlanda ( erken bronz a.m.. 25001200)
(http://www.shee-eire.com/Arts&Crafts/Celtic/Jewellery/Gold-Jewellery/Lunulas/page%201.htm)

ekil 28: Dekorative bro veya dme maksatl kullanlan eser Erken bronz a, c.2500 - 1200 B.C.
(http://www.shee-eire.com/Arts&Crafts/Celtic/Jewellery/Gold-Jewellery/Sundiscs/page%201.htm)

38

ekil 29: Lunala France 2000-1600BC

(http://www.langantiques.com/university/images/f/f6/Bronze_Age2000-1600BCx.jpg)

ekil 30: Altn lunula ve iki altn Sun Diskler Roscommon ve Dublin Tun a
(http://www.blather.net/blather/2009/04/gardai_recover_stroked_bronze_age_jewell.html#more)

39

ekil 31: Kolye, Zincir, altn ve carnelian, (Ge Tun a) Rockefeller Mzesi (IDAM), Kuds, srail (http://www.lessing-photo.com/dispimg.asp?i=08050711+&cr=349&cl=1)

ekil 32: Byk kpeler, el-Ajjul Altn, Ge Tun a srail Mzesi (IDAM), Kuds, srail (http://www.lessing-photo.com/dispimg.asp?i=08050717+&cr=352&cl=1)

40 2.10. Taklar Hakknda Genel Bilgiler 2.10.1. Anadoluda Taknn Tarihsel Gelime Sreci Tak szc takma, taknmak kelimesinden gelmektedir. Kullanlan bu objeleri mcevher veya bir ziynet eyas diye de ifade edebilmekteyiz. Tak insanlarn, daha ok kadnlarn doasnda bulunan gzel grnmek, sslenmek amacyla taktklar objelerdir.Taklarda; ta, maden, doa rnleri ve buna benzer ok eitli malzemeler kullanlmaktadr (zba, 2002). Taky Zeki KUOLU ise yle tanmlamaktadr: nsanlarn daha ok kadnlarn kyafetlerini tanmlamak ve d grnlerini etkileyici hale getirmek amacyla aln, yz, kulak, sa ve vcutlarnda boyun ve gs, bel, karn, kol ve parmaklarnda kullandklar sslere tak denir (Kuolu, 1994). Taklar sslenmenin dnda geleneklere ve inanlara bal kalnarak da

hazrlanmaktadr. Gerek sslenmek, gerek inanlar yanstmak gerekse mesajlar iletmek iin retilen taklar gemite yaam insanlarn birikimi ile gnmze kadar ulamtr (zba, 1993: 13). Tak insanln kltr tarihinin yaklak 30 bin yl ncesine kadar uzanmaktadr. Yaplan arkeolojik ve antropolojik almalarn verilerine gre taknn beenilme dncesinin bir sonucu olarak kullanld anlalmtr (Bingl, 1999). O dnem insan tak yapmnda doada bulunan ta, kemik, deniz kabuklar ve fildii gibi malzemelerden yararlanmtr. Daha sonralar tarm ve hayvancln gelimesi, insanln yerleik hayata gemesi ve yerleik kltrlerin olumasndan sonra, gnmzden 7 bin yl nce ilk maden taklar ortaya kmtr. Tak yapmnda tun, gm, elektrum ve zellikle sarl, parlakl nedeniyle beenilen altn madenleri kullanlmtr (Tre, 2006). Kyl kadn, tarlada alrken ylan sokmasna kar kendisini koruyacana inand kabartma teknii ile yaplm ve stilize ylan biimli gm gerdanlklar takarlar (Payzn, 1985, 45). nsanlk tarihinde dinsel nedenler ile beenilme ve beendirme kayglar ile ortaya kan tak kltr medeniyetin geliimine parelellik gstermitir. Gnmzde olduu gibi taklar, daha ok kadnlar tarafndan kullanlmtr. Tak kullanmn erkekler balangta ok az tercih ederlerken zamanla erkeklerin tak takmalarnda da art olduu bilinmektedir. O a

41 insan, taklar hem dini hem de dnyevi amalarla kullanmlardr. By, uur, tlsm gibi daha ok dini nedenler ve ye kabile simgeleri etkisi ile balayan tak taknma, zamana ve kltrlere gre bu anlamlarn yan sra baka anlamlar da yklenerek ama zenginletirilmitir. len insanlar en ok sevdii eyalar, taklar ile birlikte gmlmtr. Yine taklar felaketlerden korunabilmek, amacyla adak, ye da teekkr olarak tanrlara sunulmutur. Kiilerin, kavim, g, zenginlik gstergesi olarak da kullanlan taklarn, btn bu dncelerin dnda estetik olmak, gzel grnmek iin de takld bilinmektedir (Bingl, 1999).

ekil 33: Ta ve geyik diinden kolye atalhyk (MEGEP, 2006) Neolitik an M..7 bine kadar uzand tahmin edilmektedir. Neolitik ada kurulan kylerin daha da gelitii avcln terk edilip iftiliin daha ok nem kazand bir dnemdir (Yolcu, 2004). Neolitik ada bakr kullanmasn renen insanolu yerleik hayata geip, nfusunun hzla artmasyla bakr, ihtiyalarn karlamada yetersiz kalmtr. Madenin kullanlmasnn renilmesini ile insanlk kalkolitik aa girer. Bu ada ta ve maden birlikte kullanmtr. nsanlarn maden kullanmay renmeleri ile taklar gerek malzeme, gerek form ynnden farkllk kazanmtr. Bu dnemde altn ve boncuklar uyumlu bir ekilde kullanlmtr (Demirta, 1996).

42

ekil 34: Erken tun dnemi kolye (MEGEP, 2006) Bu dnemde hzla artan nfus kylerden kentlemeye geie neden olmutur. Kentleme aamas da ihtiyalarn artt ve eitlendii bir dnemdir. Bu aamada kuvars gibi yar deerli ve ilenmesi zor olan talar ilenip yuvarlak boncuklar yaplmaya balanmtr. Deerli maden altn ve ta boncuk sslemeli kolyelerin an kltr dzeyini ve estetiini en st dzeyde yanstt bilinmektedir (Gerdan, 2007). Paleolitik ada, maarada yaayan insan, doada bulunan kemik, hayvan dileri, deniz ve kara hayvanlarnn kabuklar, eitli talar toplayp kolyeye dntrerek ilk taky ortaya koymulardr (Demirta, 1996: 3). Anadolu, ilk tun andan itibaren altn ve gm taklarn ve eitli ss eyalarnn ana yurdu olarak kabul edilir. Anadoluda Yunan, Roma ve Bizans dnemlerinde de kuyumculuk olduka saygn bir sanatt (Sakaolu, Akbayr, 2000, 112). lk Tun anda, taklar gerek malzeme, gerek form ynnden zenginlik kazanmtr. zellikle kolyelerde, altn ve kk boncuklar son derece byk bir uyum iinde sralanmlardr (Demirta,1996: 4).

43 ..4.binin balarnda Anadolu tun ana girmitir. Anadolu insan bakra kalay katarak tuncu elde etmeyi baarm, tuncun yan sra bakr, altn, gm gibi madenleri dvme ve dkme tekniinde ileyerek dinsel amal veya gnlk ihtiyalara cevap veren objeler retmilerdir. Kazlar sonucu mezarlarda ele geen altn gm ve tun ss eyalar metal iiliinin en yksek seviyeye ulatn gstermektedir. Bat Anadoluda bu dnemin en parlak temsilcisi Troiadr. Anadolu uygarlnn tun anda eritii st dzeye tanklk eden merkez Alacahyktr. Burada yaplan kazlarda prens mezarlarnda ele geen altn, gm, agat, kuvars kristali gibi malzemelerden yaplan ss eyalarndan, kolye, bro, ine, bilezik, diadem, kemer ve elbise ss olarak kullanlan ift altn idollerin her biri esiz birer sanat eseri niteliindedir. Alacahyk buluntular kadar olmasa bile Horoztepe-Mahmutlar, kiztepe buluntular, Anadoludaki maden iiliinin ne denli gelitiini gstermektedir (Gerdan, 2007). Tun ann orta ve ge evrelerinde (..2000-1200) Anadolunun doal zenginlikleri Asurlu tacirlerin ilgisini ekmi ve bu tacirler Anadolu ile yapacaklar ticareti daha organize bir duruma getirmek iin Anadoluda ticaret kolonileri oluturmular ve merkezde Kani-Karumu olmutur. Anadoludaki altn, gm ve bakr madenleri Asur tacirlerinin ilgi oda haline gelmitir (Gerdan, 2007). ..1. binde gneydoudaki ge Hitit beyliklerine ait kpe, bilezik kemer, fibula ve halkalar, kral ve kralie tasvirlerinin yer ald kabartmal orthostatlarda izleyebiliyoruz (Gerdan, 2007). .. 900-600 arasndaki Anadoluda geometrik dneme ait ss eyalar ok azdr. Bat Anadolu ehirleri, buralarda kurulan ticaret kolonileri araclyla dounun sanat rnlerini tanm ve ..8. yzyl sonu ile 7.yzyl balarnda Orientalizan sanat sentezini gerekletirmilerdir. Bu dnemde Doulu motifleri kymetli metal ve fildii eserlerde yerel zelliklerle birlikte kullanmlardr. Ephesos kazlarnda bulunan altn elbise ssleri, hilal eklindeki kpeler ve spiraller ile Bayrakl kazsndan kan ss eyalar az da olsa dnem hakknda bir bilgi vermektedir Lydia krall ise ..7. yzylda ilk madeni sikkeyi darp ederek tarihteki yerini almtr (Gerdan, 2007). Arkaik ve klasik dnemlerde taklar yaln olmalarna karn etkileyici grnmdedirler. Telkari ve mineleme teknikleri yaygndr. Granlasyon teknii ikinci

44 planda kalmaktadr. elenklerde bitkisel bitkisel motifler, kolye ve pandantiflerde nar, mee palamudu ve hayvan balar ilenmektedir. Klasik dnemde ise bilinen biimlerde fazla deiim yoktur. Dikkat eken zellik son derece yln olmalarna karn etkileyici grnmde olmalardr. Kk ses eyalar dkm tekniinde, biraz daha byk olanlar ise altn plakalardan kesilerek ekillendirilmitir. Ay tanrsnn sembol hilal ekli n Asya kltrlerinin hepsinde grlr ve batya buradan gemitir (Gerdan, 2007). .. 330-50 arasndaki Hellenistik dnem tak sanatnn en nemli

dnemlerindendir. nsan ve hayvan figrlerin bol olarak kullanlmaya balanmtr. Hellenistik dneme kadar sadece metalin (zellikle altn) kendisi kullanlarak yaplan ss eyalar, bu devirden itibaren kymetli talarla da bezenmitir (Gerdan, 2007). Roma hakimiyeti altna giren Anadoluda sanat, balangta Helenistik geleneklere bal kalm, Helenistik biim ve zellikler devam etmi, romann en etkin olduu dnemde bile sanatta blgesel zellikler ar basmtr. Taklara inci, jasper ve camn ilave edilmesi bu dnemdedir. Bu dnemden zamanmza bol miktarda kpe, kolye, yzk, bilezik gibi tak gruplar gelebilmitir. Bunun nedeni l ile beraber mezarlara braklmalardr (Gerdan, 2007). 2.10.2. Tun a Dnemi Taklar 2.10.2.1. Ba Taklar 2.10.2.1.1. Diademler ve Talar lk rneklerini ince altn, gm veya ok az da olsa tun levhadan oval veya ksa kenarlar yuvarlak, ortas rozet motifli olarak grmekteyiz. Repousse nokta veya zikzak bezemeli olanlar da vardr. ..3. binde Alacahyk ve Troiada da bulunmulardr. .. 2.binin ortalarnda Kbrsta yaygndr (Enkomi mezar buluntular). Tanrlar ve insanlar iin adak, sunu veya otorite gstergesi veya ss taks anlamnda kullanlmlardr. zel hayatta, doumda, sevgi belirtisi olarak, lenlerde, hastalkta, lmde ve cenazede kullanlrd (Bingl, 1999: s.33). Ta daha ok ge dnemlerde rtbe ve tak olarak kullanld. Talarn ilk rnekleri zeytin, mee ve mersin aac dal ve yapraklarndan daha sonra da metalden yaplmtr (Bingl, 1999: s.33).

45 2.10.2.1.2. Kpeler: Kula ssleme gdsnn evrensel simgesi olan kpelerin ilk rnekleri kulaa taklan sade halka sslerdi ve kadna zg bir tak saylrd. Anadoluda Troia, Alacahyk ve Eskiyapar kpe buluntular form ve teknik stnln o dnem iin kantlayan belge niteliindedirler (Bingl, 1999). 2.10.2.2. Sa Taklar Altn sa halkalar Anadolu'da Tun a'ndan beri grlmektedir. Alacahyk mezarlarnda iskeletin bann yaknnda bulunmu olan halkalarn, salar toplamak ya da salara ss olarak takldklar varsaylmaktadr. kalp zerine ince altn safihann kaplanmasyla yaplan trlerin, bklm olarak nceden hazrlanarak saa takldklarn, masif trlerinin ise ancak salara sarlmalar srasnda bu ekli aldklarn syleyebiliriz (Bingl, 1999: s.33). 2.10.2.3. Boyun Taklar 2.10.2.3.1. Kolyeler Kolye kelimesi her ne kadar boyun taklarnn tmne verilen bir isim olarak alglanmaktaysa da, gerekte bu tak grubunun sadece bir cinsini belirlemektedir. Genellikle tek eli boyun taklarna, kolye; boynu saran taklara, boyunluk (yekpare veya ok paral olabilir); ok eli olanna da gerdanlk denilmektedir. eitli halka ve fonlarndan oluan esiz zincirlerde kolye grubuna girerler. Kemik, deniz ve akarsu hayvanlarnn kabuklarndan yaplanlar ilk rneklerdir. Daha sonra altn, gm, tun, yar kymetli ve kymetli talar ve camnda ilavesiyle ok eitli kolye tipleri oluturulmutur. nceleri yaln olarak kullanlan metale deerli talarn ilave edilmesiyle zengin grntler meydana getirilmitir. Fayans, cam, yar kymetli ve kymetli talardan altn, gm, tun boncuklar ok eitli biimlerde (gen, silindirik arpa, konik kre, vb.) ok yaygn ve bol olarak kullanlmtr. Her ada eitli malzemelerden ve eitli tiplerde yaplan boncuklar zellikle Helenistik ve Roma dnemlerinde altn tellerle balanarak taklarda kullanlmlardr (Bingl, 1999: s. 3335).

46 Salam bir ipe ya da zincire geirilmi maden, porselen, cam gibi nesnelerden yaplm boyna taklan ziynet eyas. En eski tak eitlerinden olup gnmzde de halen eski gncelliini korumaktadr. zellikle altn zerine, prlanta, yeim, zmrt gibi deerli talarla yaplan trkvari ve frenkvari mhlamal onlar son derece pahal eserlerdir (Kuolu, 1994). 2.10.2.3.2. Boyunluklar Masif veya ii bo olarak kymetli metallerden yaplan ve boyunu ember gibi saran taklardr. Tasma eklindeki boyunluklarn ilk rnekleri Ur mezarlarnda bulunmutur (Bingl, 1999:s.35).

2.10.2.4. El Kol Taklar 2.10.2.4.1. Bilezikler lk rnekleri yine tatan yaplm olup masif altn bileziklerin yan sra tun zeri altn kaplama veya yalnz gm ve tun, daha sonra da camdan yaplm bileziklerde bulunmutur. Erkeklerinde taktklar heykel ve kabartmalardan anlalmaktadr. .. 2. binde tun ve gm bilezikler Anadolu'da bol ve sade olarak ilenmitir.(Bingl, 1999: s.35) 2.10.2.5. Giysi Taklar Btn dnemler boyunca ine yapmak iin kullanlan malzeme nceleri kemik sonralar tuntur. Kemik ine Anadolu'da ok sayda bulunmaktadr. Tun, bakr, gm ve altn gibi metallerden yaplm inelerde rastlanmaktadr.

neler kalba dkme, ekileme ve dvme, telden kvrma tekniklerinde yaplmlardr. Troya kazlarnda bir ine dkm kalb bulunmutur. Gvdenin iinin bo; ba ksmlarnn kalp dkm olarak yapld ineler vardr. Ayrca tun zerine altn kaplama inelerde Kltepe I B katnda bulunmutur. Bu tekniklerde yaplan inelerin balar konik, pramidal, ift spiral, engel, halka, topuz, ku bal, bitkisel vb.

47 ekillerde olabilir. Baz inelerin balar gvdeye gemeli olarak yaplmtr. Bazen ba ksm kymetli ta veya boncuklarla ssl olabilir. Baz inelerin ba ksmna yakn blmlerinde bir delik vardr. neler dmemeleri iin bu delikten bir zincir veya kordon ile balanmaktadrlar. neler yerleim blgelerinde bulunduklar gibi ilk rneklerinden balayarak en fazla mezarlarda ele gemilerdir. Mezarlarda bulunan ineler genelde iskeletin ba ve gs yaknlarnda bulunmulardr. Tabii ki bunlar sa veya elbise ineleridir. Genelde byk ve iri olanlarnn elbiseler; kk boy olanlarnn da sa iin olduklar varsaylmaktadr. Ayrca ineler nazarlk olarak ta kullanldklar gibi adak olarak tapnaklara da braklmlardr (Bingl, 1999: s.37). 2.10.2.6. l Taklar 2.10.2.6.1. Kulak tkalar ve Muskalar Az ve gz bantlarnn yan sra llerin kulaklarn kapatmak iin ya dini inan gerei veya haaratn vcuda girmesini nlemek amacyla kullanlm olabilir. .. 3. bine ait altn veya altn kaplama kulak tkalar bulunmutur (Bingl, 1999: s.37). 2.10.3.Tak Yapmnda Kullanlan Ara-Gereler 2.10.3.1. Tak Yapmnda Kullanlan Aralar 2.10.3.1.1. Ahap alma tezgah Tezgah, bir veya birok kiinin alabilecei ekilde dizayn edilmekte ve ahaptan yaplmaktadr. Kuyumcunun oturaca hizada yarm daire eklinde bir girinti ve bu girintinin ekseninden darya doru takoz ad verilen tahtadan yaplm ilave para kmaktadr. Takozun altnda meydan ad verilen eeleme ve kesme srasnda dklen kymetli metal ve ta tozlarn toplamaya yarayan ekmece yer almaktadr (Vtello, 1995).

48 2.10.3.1.2. Levha Haddeleri (astar silindirleri) Birbirine paralel, yatay konumda iki elik silindirden meydana gelen, levhalar inceltmek amacyla kullanlan bir alettir (Vtello, 1995). 2.10.3.1.3. Tel Haddeleri: Madenden tel elde etmek iin kullanlan, zerinde kkten bye doru sralanm delikleri bulunan elik alet. Tel haddelenirken; yanlarnda apak denilen ptrlerin olumamasna dikkat edilmelidir (Kuolu, 1994). 2.10.3.1.4. Eritme Frn Madeni eritmede kullanlan yksek s ayarl frnlardr. Gnmzde birbirinden farkl ekilde bulunmaktadr (Vtello, 1995). 2.10.3.1.5. Kaynak aygt (alimo) Gm tavlama ve kaynak yapma gibi her trl stma ve yakma ilemlerinde kullanlan, svlatrlm gaz ile alan bir alettir (Kuolu, 1994). 2.10.3.1.6. Keski Kesme kapasitesi kesilebilen en kaln apl elik tel ile belirlenmekte, tel kesmek iin kullanlmaktadr (lger, 1997). 2.10.3.1.7.Makas Metali kesmek iin kullanlr. Kuyumculukta; genelde kesilecek kalnlklar ince olduu iin boylar 10-15 cm. arasnda olanlar tercih edilmektedir. Uzun levhalar kesmek iin zel ekilli ve rahat almay salayan makaslar kullanlmaktadr (lger, 1997). 2.10.3.1.8. ift (pense) Kk metal paralarn, deerli talar ve benzeri nesneleri tutmaya yarayan cmbza benzer bir alettir. Farkl amalar iin deiik biimlerde yaplmlardr (lger, 1997).

49 2.10.3.1.9. Kargaburun Bir teli veya levhay tutmak, ekmek, bkmek ve emek iin kullanlmaktadr. Ularndaki formlar kullanm alanlarna gre farkllk gstermektedir (lger, 1997). 2.10.3.1.10. Testere Levhalarn kesilmesinde, delik ii denilen uygulamada, kalp ile oaltlan nesnelerin ayrlmasnda kullanlmaktadr. ki ayr ksmdan olumaktadr. Sabitleyici vidann yer ald bir sap ve ince dili, kesici, uzun bir bks (kl) bulunmaktadr. Testere kl numaralar sfrdan balamaktadr. Bu bir, ara rakam olup tam saylar arttka dileri bymekte, tam saylar azaldka dileri klmektedir (Vtello, 1995). 2.10.3.1.11. Tel fra Metal zerindeki yaklm zifti temizlemede, gm parlatmada, gm yaldz yapmnda ve temizlik ilemlerinde kullanlmaktadr (lger, 1997). 2.10.3.1.12. El Fras Tezgah zerindeki artklar temizlemek iin kullanlmaktadr. Yabani tavan aya daha sk tyl ve tyleri dklmedii iin tercih edilmektedir (lger, 1997). 2.10.3.1.13. Ee Metal zerindeki przleri ya da izgili ksmlar gidermek iin kullanlan elik dili alettir. ok eitli olanlar vardr. En yaygn olanlar san kuyruu, balk srt, dz ve kenar olarak bilinenlerdir (lger, 1997). 2.10.3.1.14. eki Metal zerindeki przleri gidermek ve yabanc maddelerden uzaklatrmak iin kullanlmaktadr (lger, 1997) . 2.10.3.1.15. Malafa Yzk ve bilezik iin iki ayr ekilde hazrlanm, zerinde kkten bye doru numaralarn yer ald, ahap yada elikten mamul konik biiminde l aletidir.

50 Malafa ayn zamanda yzk ve bilezik ilemede bir tr rs grevi stlenerek ekile vurulan darbelerin etkinliini artrmaktadr (lger, 1997). 2.10.3.1.16. Terazi Bir alamn bileenlerini, kaynak, lehim maddelerini hazrlamada, mamulleri ve deerli talar tartmakta kullanlmaktadr. Tek kefeli, iki kefeli veya gstergeli olmak zere ekilde bulunmaktadr (lger, 1997). 2.10.3.1.17. Mengene Karlkl iki yana, dner bir yivli ivi biiminde iinden geen bir kolla nesneler sktrlarak, kma, delik ii, tesviye gibi eitli ilerin yapld atlyelerin demirba aletidir (Kuolu, 1994). 2.10.3.1.18. Matkap Kuyumculukta delik amak, testerelerin azn geirmek, taa yuva amak, mentee yerletirmek, di amak gibi ilemlerde kullanlmaktadr. Helisel uc, inci ucu, mzrak u gibi eitli ular bulunmaktadr. Kuyumculukta genelde mzrak u tercih edilmektedir (Vtello, 1995). 2.10.3.1.19. Eritme Potas Grafit yada topraktan mamul yksek slara dayankl eritme kabdr..Genellikle bardak formunda veya daha geni formlarda olabilen eritme potalarnn az ksm; eriyen maddenin rahat akmasn salamak amacyla eimlidir (Vtello, 1995). 2.10.3.1.20. Hetek Takm Metale hacim kazandrmak iin kullanlan maden veya sert aatan yaplm dii kalba hetek; deiik llerde yuvarlak veya konik biiminde olan kerticilere ise hafek ad verilmektedir (Kuolu, 1994). 2.10.3.1.21. elik Kalem Metal zerine oyarak ye da kazyarak desen aktarma ileminde kullanlan, sertletirilmi elikten yaplm aletlerdir (lger, 1997).

51 2.10.3.2. Tak Yapmnda Kullanlan Gereler 2.10.3.2.1.Madenler 2.10.3.2.1.1.Gm lenebilir parlak beyaz bir metaldir. Ayar binlik sistemde ifade edilmektedir. En iyi s ve elektrik iletkenidir. Saf altndan biraz daha sert ve altndan sonra en iyi ilenebilir metaldir. Genellikle alamlar kullanlmaktadr. Ik spektrumunda bulunan tm nlar homojen ekilde yanstt iin beyaz grnmldr. Tak yapmnda en fazla kullanlan madenler arasnda yer alan gm, saf olarak kullanld gibi, yaplan taknn zelliine gre baz deersiz madenler zerine kaplama olarak da kullanlmaktadr (lger, 1997). 2.10.3.2.1.2.Altn Youn, parlak sar renkte ltl stn ileme kabiliyeti olan deerli bir metaldir. Tabiatta az miktarda bulunmas ve stn fiziksel zelliklere sahip olmas altnn her dnemde ilgi grmesine neden olmutur. Gmten daha yumuak kalaydan daha serttir. Genellikle kuyumculukta sertletirmek ve renk vermek iin kullanlr (lger, 1997). 2.10.3.2.1.3.Bakr: Hemen hemen btn alamlarda renk veya belirli mekanik zellikler elde etmek iin kullanlmaktadr. Altnn anmaya kar direncini artrmaktadr. Hava ile temas da stldnda siyah oksit tabakas ile kaplanmaktadr (lger, 1997). 2.10.3.2.1.4.Elektrum: Gm ieren doal altn ve gm-altn alamlar, elektrum olarak tannr (Gekinli 2004: 19). 2.10.3.2.2.Talar Talar doada deerli veya yar deerli olarak bulunmaktadr. Talarn deerleri, sertlik ve optik zelliklerine gre deimektedir. Renkleri ise bileimlerindeki maden

52 oksitlerine baldr. Bu renk bazen tan geirmesi veya yanstmas eklindedir (Savan, 1985). 2.10.4. Tak Yapmnda Kullanlan Maden Ssleme Teknikleri 2.10.4.1. alma ve Kazma Teknii zel olarak hazrlanm ular kt elik kalemlerin zerine ekile vurularak yaplan bir tekniktir. Kalemin yuvarlatlm alt ksm, her eki darbesiyle, at yivin zemininde hafif bir iz brakr. alma tekniinde kalemin at yivler iindeki maden kesilip karlamaz, sadece yivin iki tarafna itilmesi salanr (lger, 1997). Anadolu maden sanatnda tek bana veya dier ssleme teknikleriyle birlikte kullanlan kazma teknii, her devirde ve blgede, her eit maden zerine (zelliklede altn, gm, elektrum) byk bir ustalkla uygulanmtr (Erginsoy 1978: 33).

ekil 35: Kazma Teknii ile yaplm

(http://www.kulturturizm.gov.tr/TR/belge/1-1222/2-bolum.html)

2.10.4.2. Kesme/Delik ii/Opus Interrasle/Ajur Teknii Metal zerine, kesici ve delici aletler kullanlarak delikli sslemelerin yapld teknie, delik ii, kesme veya ajur teknii ad verilmektedir (Erginsoy, 1978). Ss eyasnn kesme teknii ile sslemeler yaplrken, bazen maden tabakasnn zerine izilen desenin zemin ksmlar kesilerek kartlr; bazen de zemin braklarak desenler kesilip kartlr. Sonra kesilen kenarlar trplenerek przleri giderilir (Arseven 1950:

53 129; Krolu 2004: 11). Kesme teknii olduka eski bir tekniktir (Savan ve Tre 1987: 31). Ancak elik aletlerin kullanlmasna geilmeden nceki devirlerde bu teknik yalnzca altn, gm ve elektrum gibi yumuak maden ve alamlarn zerine uygulanabilmitir (Erginsoy 1978: 37).

ekil 36: Mineleme, kabartma ve ajur (delik ii) teknii ile yaplm tepelik (www.koleksiyud.com/satis/images/tepelik ) 2.10.4.3. Tel Yapm Teknii Kuyumculukta tel, taklarn retiminde ve sslenmesinde yaygn bir ekilde kullanlmtr (Meriboyu 2001b: 442). ETnn balarndan itibaren kuyumculukta kullanlan teller, blok ve erit bkme yntemleriyle de yaplmtr (Tre ve Savan 1987: 21). Tel yapm yntemleri tarih iinde gelierek devam etmitir. M.. 3. binin sonlarnda delikten tel ekme yntemi kefedildikten sonra ok daha dzgn ve ince ve ok daha eitli ekillerde teller elde etmek mmkn olmutur (Erginsoy 1978: 38). 2.10.4.4. Kabartma/ Repousse Teknii Kabartma/repouss teknii hem tak yapmnda hem de taklarn sslenmesinde kullanlan ok nemli bir tekniktir (Meriboyu 2001a: 28).

54 Kabartmalar, maden tabakasna dtan (n yz) ve iten (tersten) ya da her ikisi birlikte ekilenerek uygulanr. Her iki kabartma ynteminde de esas, dz olmayan bir sath elde ederek k glge oyunlar salamaktr (Krolu 2004: 10). Kabartma teknii, kuyumculuk tarihi boyunca kullanlan en eski tekniklerden birisidir (Krolu 2004: 10). Repouss teknii, altn, gm ve elektrum ss eyasnn sslenmesinde tek bana veya dier ssleme teknikleriyle birlikte kullanlmtr (Erginsoy 1978: 36). Repouss teknii nasyada M.. 4. binin sonlarndan itibaren ska kullanlmtr (Savan ve Tre 1987: 30). Repouss teknii yaprak metallerin bezenmesinde kullanlan en yaygn tekniktir. Drt ayr uygulanmas vardr (Bingl 1999: 26). a. Kalemle ekileme: nce, yuvarlak ulu kalemlerle ekile arkadan vurularak safiha zerine istenen figr ya da motifin ilenmesidir. Genelde yar scak zift zerine yerletirilen yaprak metale arkadan, gereken durumlarda da nden vurularak allr. Her ada kullanlmtr. b. Modeli ekileme (Damgalama): Genelde dekoratif sslemelerin yapmnda ok kez yinelenecek motifler iin kullanlr. Ucuna kabartma olarak ilenmi motifin olduu kaleme arkadan vurularak kabartmann negatifinin safihann zerine kmas salanr. Arkadan kabartma veya nden allarak oyma eklinde yaplr. c. Pozitif Modele ekileme : Aa veya kemikten yaplm pozitif (kabartma) model zerine yerletirilen safihaya dverek modelin eklinin verilmesidir. d. Negatif Modele ekileme ukur bir kalp olarak dnebileceimiz negatif modelin zerine yerletirilen safihann tokmakla dvlerek modelin eklinin karlmasdr. Genellikle tam ya da yarm tanelerin yapmnda kullanlmtr. Bu kalbn ta, bronz veya kemikten yaplm olanlar bulunmutur (Bingl,1999).

55

ekil 37: Kabartma/Repouss teknii

(http://www.kulturturizm.gov.tr/TR/belge/1-1208/6-bolum.html)

2.10.4.5. Kaplama ve Yaldz Teknii Altn ve civa karm ile yaplan ssleme tekniidir ( Antika Ansiklopedisi, 1998, s.468). ki farkl ekilde kaplama teknii mevcuttur. Bilinen en eski yntem stma ve sktrma ile yaplmaktadr. kinci olarak galvanizli kaplama yaplmaktadr. Pilin kefinden itibaren, galvanizli kaplama teknii gelitirilerek yaygn olarak kullanlm (Bulat, 2000. s.49).

ekil 38. Kaplama ve Yaldz Teknii

(http://www.mumine.com/osmanli-tarihi/30954-osmanlida-dekorasyon-aksesuarlari.html)

56 2.10.4.6. Dvme Teknii En eski maden teknii olan dvme teknii gnmzde halen kullanlmaktadr. Altn, gm ve dier madenleri demir zerinde vurarak (Erginsoy, 1978. s.78 ). Eski Tun anda yaygn olarak kullanlan dvme teknii ile olaanst iilikte eserler retilmitir (Esin 1969: 64). biimlendirme tekniidir

ekil 39: Kesme, repouss ve dvme teknikleri

(http://www.kulturturizm.gov.tr/TR/belge/1-1212/1-bolum.html)

2.10.4.7.Telkari /Filigre teknii nceden hazrlanan plastik deformasyonu yksek altn ve gm gibi telleri eip bkerek desenler yapmaya ve bu tel motifleri lehim kullanarak birbirlerine veya madeni bir zemin zerine tutturmaya, telkri (filigree) teknii denilmektedir (Tre ve Savan2000: 37-38) Filigree yerine telkri, teden beri kullanlan bir terimdir. Bu yzden biz de yabanc bir kelime olan filigree yerine Trkede kullanlan telkri terimini kullandk. Bu tekniin Latince ad olan filigran, filum (iplik) ve granum (buday) szcklerinden olumutur. nce altn ya da gm tellerin kvrlarak, sarlarak ya da rlerek eitli desenler oluturacak ekilde dzenlenmesi ve birbirine ya da metal bir zemin zerine lehimlenmesiyle yaplan, zarif grnml dantele benzeyen kafes iidir (Bingl 1999: 26).

57

ekil 40: Telkari Teknii

( http://www.mardinsilver.tk/product_info.php?cPath=29_34&products_id=272)

2.10.4.8.Kakma Teknii: Madeni eserler zerine delikler veya yivler aarak baka bir madenle kaklarak elde edilen ssleme tekniidir. Kakma yaplacak eserin zerine ztlk yaratacak ekilde esere deiik renklerde baka bir maden seilmelidir. Altn, gm sedef ve eitli ss talar kakmada kullanlr. Bu teknik Yakn Douda ve Eskiada bilinmekteydi (Parlak, 2000. s.50). Madene maden kakma tekniinde tel veya varak kakma yntemi

kullanlmaktadr. Tel kakma ynteminde dolgu olarak yivlerin iine altn, gm ve bakr teller kaklr. Varak kakma ynteminde ise, yuvalara altn, gm ve bakr varaklardan desene gre kesilmi paralar kaklr (Tre ve Savan 2000: 43).

ekil 41: Kakma kabartma teknii (Megep ) (http://takisanati.com/galeri/dokuman/215ESB042.pdf)

58

B. LGL ARATIRMALAR Ateoullar (2008) M.. 3. Binde Altn,Gm ve Elektrum Ss Eyasnn Anadolu Arkeolojisindeki Yeri ve nemi, Doktora tezi M.. 3. Binde Altn, Gm ve Elektrum Ss Eyasnn Anadolu Arkeolojisindeki Yeri ve nemi adn tayan bu almann amac; M.. 3. binde Anadoluda yerleim merkezlerinde ve mezarlklarda ele geen altn, gm ve elektrum gibi deerli maden ve alamlardan yaplm ss eyasn toplu olarak deerlendirmek ve ileride yaplacak almalara kaynak yaratmak olarak belirlenmitir. alma kapsamnda ele alnan ss eyas ncelikle kendi iinde malzeme, yapm ssleme teknii ve tipolojik adan ayrntl bir ekilde ele alnarak, dier blgelerle karlatrmalara gidilmitir. Bu balamda M.. 3. binde altn, gm ve elektrum gibi deerli madenlerden yaplm ss eyasnn Anadolu Arkeolojisindeki yeri ortaya koyulmaya allmtr. Gerdan, (2007) Tak ve Tak Tasarmnn Eitimdeki Yeri ve nemi Yksek Lisanas Tezi Aratrmann amac, tak tasarmnn eitimdeki yeri ve nemini aratrmak, tasarmla eitim ilikilerini ortaya koymaktr. Hzla deien dnya ekonomisi ierisinde nemli bir yere sahip olan tak sektrnde tasarm eitimine duyulan ihtiyac, kuyumculuk ve mcevherat sektrne lazm olan yetimi eleman skntsna zm bulabilmek iin, tasarmcnn eitimdeki yeri ve nemimni nasl bir eitim almas gerektiini, eitimin ilikisini ortaya koymaktr. Ulusman, (1991) Anadolu Medeniyetleri Mzesi Urartu Dnemi Madeni Taklar Yksek Lisans Tezi Bu almann amac Urartu dnemine ait Anadolu Medeniyetleri Mzesi tehir vitrinlerinde bulunan madeni taklarn motif ve teknik zelliklerinin incelemnmesi ve bu motiflerin gnmz teknikleri ile ada takya uygulanmas yolu ile gemiteki Anadolu ile amz arasnda bir kltr kprs kurabilmesidir.

59 Aratrmamzda farkl olarak Tun a Dnemi taklar aratrlmtr. Gelecek nesillere kltrel elerin nemi anlatlmak istenmitir. Mandrac, (1996) Anadolu Medeniyetleri Mzesinde Bulunan Roma Dnemi Taklar ve zgn Tasarmlar Yksek Lisans Tezi Bu aratrma; Anadolu Medeniyetleri Mzesinde bulunan Roma Dnemine ait taklar incelemek, dneme ait tak zelliklerini ortaya koymak, buna dayal olarak yeni uyarlamalarn yaplmasna katkda bulunmak zere planlanp yrtlmtr. Aratrmamzda ise Anadolu Medeniyetleri Tun a tak rnekleri aratrlm ve en ilkel giyim tarz olan tak hakknda bilgiler verilmitir. lger, (1997) Ankara li Beypazar lesi Kuyumculuunda Gnmzde retilen Gm Bilezik rnekleri ve Yeni Tasarmlar Yksek Lisans Tezi Bu almann temel amac Ankara-Beypazar Kuyumcularnn rettikleri gm bilezik rneklerinin incelenmesi ve bu rneklerden yola karak yeni tasarmlar hazrlanarak uygulanmasdr. Vtello, (1995), Kuyumculuk malzemeleri, kuyumculukta kullanlan motiflerin ve talarn zellikleri, metallerin analizleri, kuyumculukta kullanlan teknikler ile ilgili konular zerinde durmutur.Ayrca kuyumculukta kullanlan maden ve talar gruplara ayrarak bilgiler vermitir.

60

3. YNTEM

3.1. Aratrmann Modeli Aratrmada, Ankara il merkezindeki Anadolu Medeniyetleri Mzesinde bulunan Tun a tak rnekleri; yapm tekniklerinin incelenmesi, kullanm yerleri, kullanlan malzemeler, yaplan sslemeler betimleme ve tarama modelleri kullanlarak allmtr. Tun a tak rnekleri aratrmann materyalini oluturmaktadr. Aratrmada yazl kaynak taramalar yaplmtr. Aratrmada veriler, Anadolu Medeniyetleri Mzesi rneklerinden, ktphane aratrmas ve internet ortamnda yaplan almalardan elde edilmitir. Aratrma kapsamnda, 2009 ylnda gerekletirilen rnek taramada Ankara Anadolu Medeniyetleri Mzesinde sergilenen 24 adet tun a tak rneinin fotoraf ekilmi, bilgi formlar hazrlanm, eitli rnlerden elde edilen veriler tablolatrlarak yorumlanmtr.

3.2. Evren ve rneklem Aratrmann evrenini Ankara Anadolu Medeniyetleri Mzesi,rneklemini ise Ankara Anadolu Medeniyetleri Mzesinden seilen 24 adet Tun a tak rnei oluturmaktadr.

3.3. Verilerin Toplanmas Aratrmada, Ankara Anadolu Medeniyetleri Mzesinde Tun ana ait sergilenen eserlerden envanter bilgisi olan 24 adet tak rnei incelenmi ve bilgi formlar dzenlenmitir. Aratrma ile ilgili kavramsal ereve yazl kaynaklardan ve

61 internet ortamnda tespit edilen bilgilerden oluturulmutur. Aratrma konusu ile ilgili yazl kaynak taramas ktphanelerde yaplmtr.

3.4. Verilerin Analizi Aratrma sresince Ankara ili Anadolu Medeniyetleri mzesindeki Tun a taklar hakknda bilgi toplanmtr..Burada sergilenen Tun a tak rnleri zelliklerine gre snflandrlarak: - Eserlerin Tun ana ait dnemleri, bulunduklar yreler incelenerek tablo ile yorumlanmtr. - Mzede bulunan eserler malzeme, teknik, form, boyut, kompozisyon zellikleri asndan incelenmi ve tablolar ile yorumlanmtr. - Aratrma konusu ile ilgili kaynaklardan taramalar yaplarak kavramsal ereve oluturulmutur. Verilerin analizinde frekanslar belirlenmitir. Toplam frekanslar belirlenmitir. Buna gre yzdeler hesaplanmtr. Bu dorultuda tablolar oluturularak yorumlanmtr.

62

4. BULGULAR VE YORUM

4.1. Ankara Anadolu Medeniyetleri Mzesi Tun a Tak rnekleri Bilgi Formlar 4.1.1. Ba Taklar:

ekil 42: Tac-altn

rnek No Envanter No rn ad Katalog No Geli ekli Boyut Arl Bulunduu Yer nceleme Tarihi Teknik Materyal Kompozisyon Ssleme 1 6054 A1/H 19 Tac-Altn 10 Alacahyk H mezar-kaz buluntusu 1937 Uz.(ak):53 cm;gen.:1,4cm:saak uz.:21 cm 40.82 gr. Anadolu Medeniyetleri Mzesi 2009

Kesme, oyma ve dvme

Altn sayfa (levha) Geometrik
Ensiz, altn sayfadan kesilen eridin iki ucu birletirilerek drt adet sade dz altn eridin ularyla birlikte burularak tutturulmutur. eritler saak olarak kullanlmtr. Baa oturan bant oyma, kesme ve dvme teknikleri kullanlarak geometrik genlerle sslenmitir. (Koay 2, lev.:CXXXIV)

63

ekil 43:Ta altn-Diadem

rnek No Envanter No rn ad Katalog No Geli ekli Boyut Arl Bulunduu Yer nceleme Tarihi Teknik Materyal Komposizyon Ssleme 2 8779 A1.D/K7 Ta-altnDiadem 11 Alacahyk K mezar-kaz buluntusu 1939 ap:15,5-16 cm;gen.:1,2 cm 113,82gr Anadolu Medeniyetleri Mzesi 2009 dvme ve kesme teknikleri kullanlmtr. Kaln altn sayfa Geometrik Olduka kaln altn sayfadan erit eklinde kesilmi bantn, ban arkasnda birletirilirken blmleri trplenerek inceltilmitir. Buradan enseye ve srta doru devam eden ular ise dvlerek geniletildikten sonra, drder tane erit saak oluturacak ekilde kesilmitir. (Koay 2,lev.:CLXXXV Res.1)

64

ekil 44: Ta- altn

rnek No Envanter No rn ad Katalog No Geli ekli Boyut Arl Bulunduu Yer nceleme Tarihi Teknik Materyal Kompozisyon Ssleme 3 11701 A1.a MA 33 Ta-altn 12 Alacahyk MA mezar-kaz buluntusu 1936 ap:17 cm; Gen.:2,2 cm 25,06 gr. Anadolu Medeniyetleri Mzesi 2009 Dvme ve kabartma . Altn Levha Geometrik Dvlerek yaplm altn levhadan kesilen eridin alt ve st kenar nokta kabartmalarla bezelidir, ular yuvarlatlmtr ve ikier tane delii vardr. Byk delikler iten da, kk delikler dtan ie doru almtr. Ya byk delikler birbiri stne getirilerek perinlenmi ya da kumaa dikilerek tutturulmutu. (Koay 1,115)

65

ekil 45: Ta-altn

rnek No Envanter No rn ad Katalog No Geli ekli Boyut Arl Bulunduu Yer nceleme Tarihi Teknik Materyal Kompozisyon Ssleme 4 11857 A1.a/33 Ta-altn 13 Alacahyk MA mezar-kaz buluntusu 1936 ap:19,2 cm;gen.:5,5 cm 125,55 gr. Anadolu Medeniyetleri Mzesi 2009 Dvme, kesme, repousse Altn levha Geometrik Altn levhadan kesilen enli para ember eklinde dndrlerek birletirilmitir. leri aprazlamasna blnm ajur dikdrtgenlerin yan yana getirilmesiyle st ste drt bant oluturulmutur. Dikdrtgenlerin keleriyle diademin alt ve st kenar boydan boya kabartma noktalarla bezelidir. (Koay 1,lev.:LXXXII )

66

ekil 46: Sa veya giysi tokas ile inesi altn

rnek No Envanter No rn ad Katalog No Geli ekli Boyut Arl Bulunduu Yer nceleme Tarihi Teknik Materyal Kompozisyon Ssleme 5 11700 A1.a MA 34 Sa veya giysi tokas ile inesi altn 93 Alacahyk MA mezar-kaz buluntusu 1936 Yk.: 8 cm.; gen.: 15,2 cm. 50,63gr. Anadolu Medeniyetleri Mzesi 2009 Repouss, kesme, dvme Kuvars kristali, altn levha Geometrik 94 kat. No.lu eser tipinde. Yalnz burada sadece Repouss teknikle yaplm nokta kabartma ssler var. Tokann altn inesinin ba bir adet kuvars kristali bir adet altn boncuktan olumaktadr. (Koay 1,115 lev.XCII)

67

ekil 47: Sa veya giysi tokas ile inesi altn

rnek No Envanter No rn ad Katalog No Geli ekli Boyut Arl Bulunduu Yer nceleme Tarihi Teknik Materyal Kompozisyon Ssleme 6 11854 A1.a/28a Sa veya giysi tokas ile inesi altn 94 Alacahyk MA mezar-kaz buluntusu 1936 uz.: 77 cm.; gen.: 12,9 cm. 49 gr. Anadolu Medeniyetleri Mzesi 2009 Repouss, kesme, dvme Altn levha Geometrik Altn levhadan kesilerek yaplmtr, yan yana getirilmi iki daire eklindedir. Repouss teknikle yaplm nokta ve daire kabartmalarla bezenmitir. Dvme olarak yaplm tokann, alt dilimli, topuzlu altn inesi toka yzeyinde karlkl alan iki delie taklmtr. Yaynlarda kemer tokas olarak gemektedir. (Koay1,lev.:LXXXII-Maxwell-Hyslop 43 lev.:33)

68

ekil 48: Sa taks -altn

rnek No Envanter No rn ad Katalog No Geli ekli Boyut Arl Bulunduu Yer nceleme Tarihi Teknik Materyal Kompozisyon Ssleme 7-8 11703A1 a MA 24 --- 11704 A1 a MA 25 Sa taks (ift)-altn 95 Alacahyk MA mezar-kaz buluntusu 1936 Yk.1,4cm.---11703: 10,51 gr.; 11704: 9,79 gr. Anadolu Medeniyetleri Mzesi 2009 Dvme, tel kvrma, kaplama Altn levha Geometrik Helezonik biimli i kalp zerine ince altn kapldr. Ular bombelidir, bir ucu deliktir. (Koay 1,115)

69

ekil 49: Sa taks -altn

rnek No Envanter No rn ad Katalog No Geli ekli Boyut Arl Bulunduu Yer nceleme Tarihi Teknik Materyal Kompozisyon Ssleme 9 11870 Sa taks altn 96 Alacahyk MA mezar-kaz buluntusu 1936 Yk.: 1,1 cm.; gen.: 1,4 cm. 4,6 gr. Anadolu Medeniyetleri Mzesi 2009 Dvme, tel kvrma, kaplama Altn levha Geometrik Masif gen profilli altn bantn spiral eklinde kvrlmasyla yaplmtr. (Koay 1,lev.:LXXXII)

70

ekil 50: Sa ss (ift) gm

(www.kulturvarliklari.gov.tr/.../anadolu-medeniyetleri-muzesinde-sergilenen-antik-takila-.html)

rnek No Envanter No rn ad Katalog No Geli ekli Boyut Arl Bulunduu Yer nceleme Tarihi Teknik Materyal Kompozisyon Ssleme

10 36-110-68 Sa ss (ift) gm 97 Gller yresi satn alnma ap: 1,8 cm.; kal.: 0.3 cm. 2,3 2,4 fr. Anadolu Medeniyetleri Mzesi 2009 Dvme, tel kvrma, kaplama Gm Geometrik Masif gm spiral eklinde iki defa dndrlerek ular ak bir halka oluturulmutur. Bu dnemin tipik sa sslerindendir. (Maxwell-Hyslop,46fig.31)

71

ekil 51: Kpe (ift) halkas sepetli - altn ( M..2200-2000)

rnek No Envanter No rn ad Katalog No Geli ekli Boyut Arl Bulunduu Yer nceleme Tarihi Teknik Materyal Kompozisyon Ssleme 11 112-1-68 KA.70-ab Kpe (ift) halkas sepetli altn 73 Eskiyapar 2 no.lu ukur II. seviyede tabann altna gml. kaz buluntusu-1968 Yk.:2,8 cm.; gen.: 2,7 cm.22.83 gr. Anadolu Medeniyetleri Mzesi 2009 Repouss, kesme, kazma. Altn levha Geometrik Her bir kpede drder sepet, ikier kulp vardr. Kulplarn epet gvdeye gelen blmlerinin stleri ince yatay izgi bezemelidir. Kpelerin n taraflarndaki iki sra ince, kk pulun stlerine iri granle taneler lehimlenmitir. nce altn tellerin birletirilmesiyle oluturulmutur. Bunlarn arasnda yivli eritler yer almaktadr. Kancalarn ular deliktir. (http://www.kulturvarliklari.gov.tr/belge/1-42012/5bolum.html)

72 4.1.2. Boyun Taklar

ekil 52: Kolye taneleri (yeni dzenleme) altn

rnek No Envanter No rn ad Katalog No Geli ekli Boyut Arl Bulunduu Yer nceleme Tarihi Teknik Materyal Kompozisyon Ssleme 12 7139 A1 c/E19;7146 A1 c/F1; 7147 A1 c/F2 Kolye taneleri (yeni dzenleme) altn 101 Alacahyk 7139E mezar;7146,7147:F mezar---kaz buluntular 1938 7139:uz.:05 cm.;gen.:0,3cm.:7146:yk.:1,1cm:ap:2,2 cm;7147:uz.:1,5cm;ap:0,5 cm 53,09gr. Anadolu Medeniyetleri Mzesi 2009 Dvme, kesme, repousse. Altn taneler ( boncuk), altn levha Geometrik 7139: drt keli yldz eklinde ortas delik masif taneler. 7146:dvme altn kurslarn evresinde ve ortalarnda kimi bir arp iareti oluturacak ekilde sralam, kimi de dzensiz kabarcklar olarak yer almaktadr. Kurslar gvdeden yekpare kan dikey ip geki deliklidir. 7147:ortalarnda ip geki delii olan yuvarlak tanelerdir. (7147:Koay 2,lev.:CLXIX Res.2.)

73

ekil 53: Kolye taneleri (yeni dzenleme) altn

rnek No Envanter No rn ad Katalog No Geli ekli Boyut Arl Bulunduu Yer nceleme Tarihi Teknik Materyal Kompozisyon Ssleme

13 12437 A1 A 26 Kolye eleri (yeni dzenleme)-altn 102 Alacahyk---kaz buluntular 1953 Uz.: 1,3 cm; gen.: 1,5 cm. 2,5 gr. Anadolu Medeniyetleri Mzesi 2009 Tel kvrma , repouss , kesme, dvme. Altn levha, altn tel. Geometrik Ortas kaln byk H harfi eklinde kesilmi safihann nce ortasnn, sonra drt uzantsnn spiral yapacak ekilde kvrlmalaryla tek paradan oluturulmu elerden meydana gelmitir. (Ark, CCXLIX A1.1517-1527;Maxwell-Hyslop 44,fig.29a)

74

ekil 54: Kolye taneleri (14 adet)(yeni dzenleme)-altn

rnek No Envanter No 14 11692 A1.a MA 23 (g);11693;11707 A1 a. MA 23 (c):15079A1 a MA 23 (r):15080 A1 a MA 23 (l):15081,15082 Kolye taneleri (14 adet)(yeni dzenleme)-altn 104 Alacahyk MA mezar kaz buluntusu 1936 Kapal uz.: 34,5 cm; 11707: uz.: 0,5 - 01 cm; 15081(14 adet): uz.: 1,5 cm; gen.: 09 cm.; 11692: uz.:1.2, ap: 0,8 cm; 11693: uz.: 0,3-0,4 cm. 50,46 gr (toplam) Anadolu Medeniyetleri Mzesi 2009 Kesme, repouss, dvme, kazma Altn levha, altn boncuk Geometrik Masif, mercimek byklnde boncuklar, altn sayfa, yivli boncuklar 11692: Kurs biimindedir, ince sapnda ip geki delii vardr. Kursun ortasnda da bir delik bulunmaktadr. Deliin evresinde bir karenin kesini oluturan drt kabartma nokta yer alr.. 11693 yzeyli, ortasnda ip geki delii olan, masif, mercimek byklnde boncuklardr.11707: Altn safihadan kesilip, kvrlm, kkl bykl borular eklindeki tak eleridir. stleri boumlu ve meyillidir.15079: Delikli masif boncuklarn drt yznde drt tane nokta halinde knt mevcuttur. 15080:Ortalarnda ip geki delii olan masif, yass, yuvarlak, irili ufakl boncuklardr.15081: Spatl biimli ip geki delikli kolye taneleridir. 15082:p geki delikli, enli, stleri yivli boncuklardr. (Koay lev.:XCV)

rn ad Katalog No Geli ekli Boyut Arl Bulunduu Yer nceleme Tarihi Teknik Materyal Kompozisyon Ssleme

75

ekil 55: Kolye (yeni dizim)-altn

rnek No Envanter No rn ad Katalog No Geli ekli Boyut Arl Bulunduu Yer nceleme Tarihi Teknik Materyal Kompozisyon Ssleme 15 109-491-68 (Esy.491-68) Kolye (yeni dizim)-altn 105 Eskiyapar 2 no.lu ukur II. seviyede tabann altna gml. kaz buluntusu 1968 Kapal uz.: 31 cm. a: uz.: 2,5 cm; gen.: 1,4 cm; b: uz.: 1,1 cm; gen.:0,4 cm; 112,96 gr. Anadolu Medeniyetleri Mzesi 2009 Repousse, kesme, dvme Altn levha, altn boncuk Geometrik Kolyeyi oluturan eler ;a: ip geki delii bulunan zeri yivli ince sapn ucu disk eklinde olup, diskin ortas bombelidir. Ufak kepe formunda olan diskin kenar repouss yiv bezemelidir.b: Hurma ekirdei eklindeki eler kare profilli, uzun kenarlar kabark yivli, her iki ucu dz kesimlidir. (zg/Temizer, lev.:113/la,b-2)

76

ekil 56: Boyunluk altn (M..2200-2000)

rnek No Envanter No rn ad Katalog No Geli ekli 16 109-471-68 Esy:471-68 Boyunluk altn 165 Eskiyapar 2 nolu ukur II. seviyede tabann altna gml. Esy. 478, 481, 482, 484, 485, 486, 487, 491, 494, 497 ile birlikte-kaz buluntusu -1968 ap: 18 - 19 cm. 121.94 gr Anadolu Medeniyetleri Mzesi 2009 Dvme, tel kvrma Altn Geometrik Masif veya ii bo olarak kymetli metallerden yaplan ve boyunu ember gibi saran taklardr. Tasma eklindeki boyunluklarn ilk rnekleriUr mezarlarnda bulunmutur. (http://www. telifhaklari. gov.tr/Genel/BelgeGoster 21.11.2009 )

Boyut Arl Bulunduu Yer nceleme Tarihi Teknik Materyal Kompozisyon Ssleme

77

4.1.3. El Kol Taklar

ekil 57: Bilezik ift altn

rnek No Envanter No rn ad Katalog No Geli ekli Boyut Arl Bulunduu Yer nceleme Tarihi Teknik Materyal Kompozisyon Ssleme 17-18 11719 A1. MA 35(a) 11720 A1. MA 35 Bilezik ift altn 195 Alacahyk MA mezar kaz buluntusu-1936 11719; i ap: 5,9 cm; 11720; i ap: 5,8 cm.--- 11719 : 37,17 gr.; 11720: 36,74 gr. Anadolu Medeniyetleri Mzesi 2009 Dvme, repouss Altn levha Geometrik kalp zerine yaplmtr. Bileziin ii dz, d dbkeydir. ksm kenarlarndan stlp eelenerek dbkey kenarla birletirilmitir. D ksm kk kntlarla ve bunlar birbirinden ayran izgilerle bezelidir. 11720 no.lu bilezik dierine gre biraz daha kk ve zerinde bir delii vardr. Bu delik kalb boaltmak iin kullanlm olabilir. 11719 nolu bilezikte ise bu delik kapatlmtr. (Koay 1 s. 115 lev.:XCII)

78 4.1.4. Giysi taklar

ekil 58: ne,tun, altn ve karneol

rnek No Envanter No rn ad Katalog No Geli ekli Boyut Arl Bulunduu Yer nceleme Tarihi Teknik Materyal Kompozisyon Ssleme 19 8782 ne 213 Alacahyk K mezar kaz buluntusu 1939 . Yk 15,7 cm; gen.: 1,4 cm. Anadolu Medeniyetleri Mzesi 2009 Oyma, kakma, dvme Tun-altn karm elektrum , karneol ta,altn tel ve ivi Geometrik Yuvarlak profilli tun gvdenin ucu sivri, ba ksmnda zerinde be adet karneol yerletirilmi altn topuzu vardr. Her iki taraf da pullarla snrl karneol, topuza, pullarn ve karneol ortasndaki deliklerden aklan ivilerle tutturulmulardr. (Koay 2 lev.:CLXXXVII)

79

ekil 59: ne,altn

rnek No Envanter No rn ad Katalog No Geli ekli Boyut Arl Bulunduu Yer nceleme Tarihi Teknik Materyal Kompozisyon Ssleme 20 8784 A1/D k 12 ne,altn 214 Alacahyk K mezar kaz buluntusu 1939 Uz.:12 cm.;kal.:0,9 cm. 24 gr. Anadolu Medeniyetleri Mzesi 2009 Dvme Altn Geometrik Masiftir ve dvme olarak yaplmtr. Gvdenin ortas biraz daha kalndr. Spiral yivli ine ba oval formdadr. (Koay 2 lev.:CLXXXVII)

80

ekil 60: ne, altn, kemik ve agat

(www.kulturvarliklari.gov.tr/.../anadolu-medeniyetleri-muzesinde-sergilenen-antik-takila-.html)

rnek No Envanter No rn ad Katalog No Geli ekli Boyut Arl Bulunduu Yer nceleme Tarihi Teknik Materyal Kompozisyon Ssleme

21 124-20-69 ne, altn, kemik ve agat 215 orum satn alnma Uz.: 6,8 cm; gen.: 1,1 cm 2,0 gr. Anadolu Medeniyetleri Mzesi 2009 Dvme Altn kaplama, kemik, agat Geometrik Kre biimindeki ba ve gvdeye gei altn kaplamadr. Kaplamann st yaprak motifleri ve dikey izgilerle bezelidir. ne ksm kemik olup ucu anmtr. Ba stne, tam tepeye ufak bir agat yerletirilmitir. (Koay, lev.:LCXIV,U12406)

81

4.1.5.l Taklar

ekil 61: Kulak tkac altn

rnek No Envanter No rn ad Katalog No Geli ekli Boyut Arl Bulunduu Yer nceleme Tarihi Teknik Materyal Kompozisyon Ssleme 22 112-1-68 KA.70-ab Kulak tkac altn 243 Elmal, Semayk Karata-kaz buluntusu Uz.: 2,2 cm.; gen.: 0,9 cm. 1.7 gr. Anadolu Medeniyetleri Mzesi 2009 Dvme Geometrik nce boyunlu, konik gvdeli, ba ksm hafife da ekik bir kulak tkac i kalp zerine sarlarak yaplmtr. Yzeyde paralel izgiler grlr. (Koay 2, s.71 lev.:CLXXXVI)

82 4.1.6. Ss Taneleri

ekil 62: Ss taneleri 19 adet altn

rnek No Envanter No rn ad Katalog No Geli ekli Boyut Arl Bulunduu Yer nceleme Tarihi Teknik Materyal Kompozisyon Ssleme 23 8790 A1.D/18 Ss taneleri 19 adet altn 229 Alacahyk K mezar kaz buluntusu 1939 Uz.: 3,9 cm.; gen.: 1 cm. 1.2 gr. Anadolu Medeniyetleri Mzesi 2009 Kesme,dvme,repousse Altn levha,altn tel Geometrik 19 adet,masif,alt alta dizilmi,l kabara gruplarnn yan yana getirilmeleriyle oluturulmutur.Her birinin iki ucundaki birer adet kumaa dikme delii bulunmaktadr. (Koay 2, lev.:CLXXXVI)

83 4.1.7. kiz dol

ekil 63: kiz idol -Alacahyk, altn, H mezar

rnek No Envanter No rn ad Katalog No Geli ekli Boyut Arl Bulunduu Yer nceleme Tarihi Teknik Materyal Kompozisyon Ssleme

24 kiz dol Alacahyk H mezar Anadolu Medeniyetleri Mzesi 2009 Dvme, rapousse Altn Geometrik

El ele tutumu, stilize, iki kadn balar yarm daire biimli, ksa boyunlu,Gzler ikier kabartma,ggsler ikier delikle belirtilmi.Gvde zerinde dzenli sralanm kabartma noktalar vardr.Dvme tekniinde yaplm olup Neolitik dnemden itibaren bilinen ana ile kz betimlemesinin ematize edilmi biimidir.( Anadolu Medeniyetleri Mzesi Tun a
Dnemi Taklar)

84

4.1.8. Ankara Anadolu Medeniyetleri Mzesinde Bulunan Tun a Tak rnekleri Analiz Tablosu Tablo 6: Tun a tak rnekleri analiz tablosu

Mzede ncelenen rn Says

Kullanlan Malzeme

Uygulanan Teknik

Tel Kvrma

Kabartma (Repousse)

Elektrum

Kaplama

Karneol Ta

Boncuk

Kazma 1 1 2

Kuvars Kristali

Dvme

Gm

Ba Taklar Boyun Taklar El- Kol Taklar Giysi Taklar l Taklar Ss Taneleri kiz dol TOPLAM

11 5 2 3 1 1 1 24

10 5 2 3 1 1 1 23

1 1

1 1

1 1

1 1

1 1

1 1

3 3

4 4 4 1 13

9 5 2 3 1 1 1 22

5 4 1 10

2 3 5

3 2 5

3 3

Kakma 3 3

Kesme

Kemik

Oyma

Altn

Agat

85

Tablo 7: Ankara li Anadolu Medeniyetleri Mzesinde ncelenen Kadn Tak rnleri

RNLER Ta-Diadem Sa Tokas Sa Taks Sa Ss Kpe Halkas Kolye Taneleri Boyunluk Bilezik ne Ss Taneleri Kulak Tkac kiz dol Kolye TOPLAM

SAYI 4 3 2 1 1 3 1 2 3 1 1 1 1 24

% 17 13 8 4 4 13 4 8 13 4 4 4 4 100

Tablo 7 de, Ankara ili Anadolu Medeniyetleri Mzesinde incelenen kadn tak rnlerine genel olarak bakldnda, % 17 ta- diadem, % 13 sa tokas, % 8 sa taks, % 4 sa ss, % 4 kpe halkas, % 13 kolye taneleri, % 4 boyunluk, % 8 bilezik,% 13 ine, % 4 ss taneleri, % 4 kulak tkac, % 4 ikiz idol, % 4 kolye olduu grlmektedir. Tablo 8: Ankara li Anadolu Medeniyetleri Mzesi nde ncelenen Kadn Taklarnda Kullanlan Malzemeler

RNLER Altn Gm Kuvars Kristali Elektrum Karneol Ta Kemik Agat Boncuk

SAYI 23 1 1 1 1 1 1 3

% 72 3 3 3 3 3 3 9

86

*Birden fazla seenee cevap verildii iin toplamlar alnmamtr. Tablo 8 incelendiinde mzedeki kadn taklarnn % 72sinde altn, % 3nde gm, % 3nde kuvars kristali, % 3nde elektrum, % 3nde kameol ta, % 3nde kemik, % 3nde agat, % 9 unda boncuk kullanlmtr.

Tablo 9: Ankara li Anadolu Medeniyetleri Mzesi nde ncelenen Kadn Taklarnda Kullanlan Teknikler

RNLER Kabartma (Repousse) Dvme Kesme Oyma Tel Kvrma Kaplama Kazma Kakma

SAYI 12 23 10 5 5 3 2 3

% 19 37 16 8 8 5 3 5

Birden fazla seenee cevap verildii iin toplamlar alnmamtr. Tablo 9 da grld gibi kadn taklarnn % 19 unda kabartma (Repousse) % 37 inde dvme, % 16 snda kesme, % 8 inde oyma, % 8 inde tel kvrma, % 5 inde kaplama, % 3 nde kazma, % 5 inde kakma, ssleme tekniklerinin kullanld grlmektedir.

87

5. SONU ve NERLER
5.1 Sonu Taknn tarihi insanlk tarihi kadar eskidir. lk taklar insanlarn henz yerleik hayata gemedikleri Paleolitik a da sslenme amal ve korunma amal muskalar eklinde grlmektedir. Taklar ait olduklar dnemin sosyal, ekonomik ve kltrel yapsn yanstmas asndan nemli bir yere sahiptir. Gnmzde teknolojinin hzla gelimesi tak sektrn de etkilemitir. Tak tasarm artk bir sektr haline gelmitir. Tasarmclara esin kayna olan antik a taklar yeni tasarmlarda beeni kazanmakta ve tak tasarm - kuyumculuk sektrnde nem kazanmaya devam etmektedir. Etnik taklar moda tasarmclarna da kaynak oluturmaktadr. Yurt dnda antik taklardan esinlenen tasarmclar incelendiinde Hitit, Troya, Urartu ve Bizans dnemine ait zelliklerin kullanld tak koleksiyonlarna rastlanmtr (Bak.Nersel&Irene,S.103). Tak insanolunun vazgeemeyecei bir kltrel edir. Medeniyetlerin geliim sreci incelendiinde mzelerde ve yazl kaynaklarda gemiten gnmze ulaan birok rnek olduunu grmekteyiz. Trkiyede birok arkeolojik eserin bulunduu Ankara Anadolu Medeniyetleri Mzesindeki kadn tak rnekleri de nemli buluntulardr. Bu balamda alara gre Tun a kadn taklarnn incelenmesi aratrma amacna uygun bulunmutur. Aratrma kapsamnda, dnyadaki ve Trkiyedeki baz arkeolojik mzelerdeki tun a dnemi tak rneklerine de yer verilmitir. Dnya mzelerinden alnan tak rneklerine bakldnda materyal, form, teknik ve kompozisyon ynlerinden incelenen Tun a taklar ile benzerlik gsterdiini grmekteyiz. Yaplan incelemelerde dnyada ve Trkiyede tak tasarmclarna esin kayna olan tak tasarmlar da incelenerek rneklerle tantlmtr. ( Bak. Golda Kpe ,S. 7) ncelenen tak rnekleri ; % 17 si Ta ( Diadem),% 13 sa tokas, kolye taneleri,ineler , % 8 orannda sa taks,bilezik ve kolyelerden olumaktadr.

88 Aratrmada madenin incelenen rneklerde; tak yapmnda en ok kullanlan

% 72 ile altn, % 3 ile elektrum ve gm madenlerinin kullanld tespit

edilmitir. Tak yapmnda kullanlan ta rnekleri iinde en ok % 9 ile eitli malzemelerden yaplm boncuk kullanld, % 3 ile yar deerli karneol, kuvars kristali, kemik ve agat talar kullanlmtr. ncelenen rneklerin, Dnya mzelerinde bulunan Tun a dnemi taklarnda kullanlan teknikler, biim ve materyal benzerlikleri tad grlmtr. Anadolu Medeniyetleri Mzesinde incelenen rneklerde; tak yapmnda en ok kullanlan tekniklerin % 37 ile dvme, %19 Kabartma (Repousse) teknii, % 16 ile kesme , % 8 ile oyma ve tel kvrma tekniklerinin kullanld tespit edilmitir. Aratrmada incelenen 24 adet rnein Tun a dneminin zelliklerini ieren geometrik formlarda ilendii grlmtr. Mzeden alnan bilgiler ait olduklar medeniyetleri iermemekle birlikte Tun a dnemine kaytldr. Bu nedenle, Tun a rneklerinin dnemleri dikkate alnarak bulunduklar blge ve yrede yaam olan medeniyetler incelenmitir. Sonu olarak, rneklerin Hitit ve Troya Medeniyetlerine ait olduklar dnlmektedir.

5.2 . neriler Dekoratif sanatlar ve el sanatlar asndan deerlendirildiinde, tasarm dnyada ve Trkiye de en nemli nitelik olma zellii ile n plana kmaktadr. Her alanda tasarmn bir rnn tantlmasnda en etkili yntem olduu sylenebilir. Tak tasarmclar her gn yeni bir aray ile yeni modeller ve trendler oluturmaktadr. Bu balamda, Antik alara ait taklar dnyada bir ok tak tasarmcsna esin kayna olmaya devam etmektedir. Tak tasarm ile uraan tasarmc-sanatlarn, eitimcilerin ve rencilerin yararlanacaklar kaynaklar iinde mzelerin daha sklkla incelenmesi yararl olacaktr. Kuyumculuk sektrnde faaliyet gsteren firmalar iinde Trkiyede Golda ve Hitit kuyumculuk firmalarnn tasarmlarnda antik alara ait rneklerden esinlendikleri Hitit motiflerini kullandklar bilinmektedir. zellikle, kiz idol ve Hitit gnei motifleri

89 taklarda en ok kullanlan formlardr. Anadoluda kazlarda karlan bir ok Tun a eseri dnemlerine gre incelendiinde Hitit ve Troya kltrne ait olduklar gzlenmitir. Bu medeniyetlere ait tak tasarmlarnn daha sk kullanlmasnn kltrlerin birletirilmesinde ve tantlmasnda kltrne de katks olaca dnlmektedir. El sanatnda bilginin ve bilmenin nemini kavrayan bireylerin gemiten gnmze gelen elerin ierdii tarihsel zelliklerin tasarmlarnda daha gl imajlar yaratmalar mmkndr. Gnmzde yetikin eitimini hedefleyen Belmekler de, Milli Eitim Bakanl raklk Yaygn Eitime Bal Halk Eitim merkezlerin de, baz verilmektedir. Yurt dnda eitim boyutu niversitelerin Moda tasarm blmlerinde, Sanat ve Tasarm Fakltelerin de tak ve tak tasarm ile ilgili eitimler incelendiinde ise tak tasarm eitiminin bir sektr dal olarak gelitii grlmektedir. rnein; talya ve Kore de bulunan tasarm okullar dnyaca nldr. Trkiye de tasarm alannda sadece tak deil bir ok farkl alanda, farkl teknik ve materyallerle antik alara ait zellikler esin kayna olmaldr. Gnmzde yabanc ve Trk tasarmclarn bir ok alanda Osmanl Dnemi sanat ve teknik zelliklerini esin kayna olarak ok sk kullandklar grlmektedir. lkemizde uzun yllar yaam medeniyetlerin kltrel zelliklerine sahip klmal ve bu alanda gelitirici almalara destek verilmelidir. El sanatlarna deer verildii srece varln koruyabilir ve gnmze kadar ulaabilir. lkemizin kltrel elerini dnyaya doru tantmak asndan mzelerin nemi daha ok gndeme gelmelidir. Sanal mzelerin oluturulmasna hz verilmesi aratrmaclara imkan salayacaktr. Anadolu Medeniyetleri Mzesi dnyada ve Trkiyede antik alara ait eserleri sergileyen nemli mzelerden biridir. Bu balamda Trkiyede de yurtdndaki baz byk mzelerde olduu gibi (rnein, British Museum-ngiltere, V&A Museum ngiltere, Metropolitan Museum-Amerika vb. gibi) antik alara ait eserler Trkiyedeki bilincinde olmas ile nemli rol oynayaca ve dnya

90 dier arkeoloji mzelerinden bir araya getirilerek tek bir mzede toplanmal, kltrel ve sanatsal hizmetin yan sra turistik adan da geni platformda hizmet vermelidir.

91

KAYNAKA
AIKKOL, Ayen . (2000) Kkhyk Eski Tun a nsanlarnn Paleoantropolojik Adan ncelenmesi Yaynlanmam Yksek Lisanas Tezi, Ankara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Fizik ve Paleoantropoloji Anabilim Dal, Ankara AKTRE, Sevgi. (1994), Anadoluda Bronz a Kentleri, stanbul s.98 AKURGAL, Ekrem. ((1998) Anadolu Kltr Tarihi Ankara:s.11 Ana Britannica Ansiklopedisi, Ankara c.2, stanbul: Ana Yaynclk, 2000 Antika Ansiklopedisi, 1998 ARAS, Nurettin. (1996), Modern Kuyumculuk, stanbul: Fatih Ofset Basmevi ARSEVEN, C. E. (1950). Le Metal. Les Arts Dcoratifs V: 118146. ATEOULLARI, Soner (2008). M.. 3. Binde Altn, Gm ve Elektrum Ss Eyasnn Anadolu Arkeolojisindeki Yeri ve nemi Yaynlanmam Doktora Tezi, Hacettepe niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Arkeoloji Anabilim Dal, Ankara BAYBURTLUOLU, nci. (Mays- 1991) Mze Belgelerine Gre Kuruluundan Gnmze Kadar Anadolu Medeniyetleri Mzesi Ankara Dergisi, cilt.1 say:2 BNGL, Ik. (1999). Anadolu Medeniyetleri Mzesi Antik Taklar, Ankara: Kltr Bakanl Yaynlar BULAT, S. (2000). Erzurum Yresinde Oltuta ile retilen Kolyeler zerine Bir Aratrma ve Yeni Kolye Tasarmlar. Yaynlanmam Sanatta Yksek Lisans Tezi. Gazi niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, El Sanatlar Ana Bilim Dal (T.C.Yksekretim Kurulu Dokmantasyon Merkezi) ELK, Glbahar Baran, Arkeolog, Istanbul Arkeoloji Mzesi Maden ve Hulliyat Eserleri Sorumlusu Atlas Mays 2009, say 194 (http://www.kesfetmekicinbak.com/arkeoloji/08793/) (2009,Kasm 13)

92 DEMRTA, P. (1996). Tak Kltr ve Tasarm zerine Bir

Aratrma.Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi. Dokuz Eyll niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Uygulamal Sanatlar Tekstil Ana Sanat Dal (T.C.Yksekretim Kurulu Dokmantasyon Merkezi) ECZACIBAI, N. Vakf, Eczacba Sanat Andiklopedisi. (nc cilt). (1997). stanbul: Yap Endstri Merkezi Yaynlar. ERGNSOY, . (1978). slam Maden Sanatnn Gelimesi. stanbul: Kltr Bakanl Yaynlar, Trk Sanat Eserleri Dizisi. Esin, U. (1969). Kuantatif Spektral Analiz Yardmyla Anadoluda Balangcndan Asur Kolonileri ana Kadar Bakr ve Tun Madencilii I. stanbul . . Edebiyat Fakltesi Yaynlarndan, stanbul. EYCE,Semavi,(1989-1990) Mzeciliimizin Balangc ve Trk-slam Eserleri Mzeleri, Mze, say: 2-3 {Temmuz (1989)- Haziran (1990) },T.CX: Kltr Bakanl ve Tabiat Varlklarn Koruma Genele Mdrl, Ankara: Dnmez Ofset Mze Eserleri Turistik Yaynlar. FDAN. M. E. (2005). Bat Anadolu Orta Tun a ncesi Metal Eserleri. stanbul niversitesi, (Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi). GEKNL, A. E. (2004). Altnn ktidar, ktidarn Altnlar Yap Kredi Altn Sikke Koleksiyonu.Power of Gold, Golds of Power Yap Kredi Gold Coin Collection. Yap Kredi Yaynlar. stanbul. 17-38. GERDAN, Y. (2007). Tak ve Tak Tasarmnn Eitimdeki Yeri ve nemi. Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi. Gazi niversitesi Eitim Bilimleri Enstits, El Sanatlar Eitimi Ana Bilim Dal, Geleneksel Trk El Sanatlar Bilim Dal. (T.C.Yksekretim Kurulu Dokmantasyon Merkezi) Groler nternatonal Americana, Ankara c:2, stanbul: Sabah Yaynlar, 1992 Koay 1, KOAY, H.Z. Alacahyk Kazs, (1944) Koay 2, KOAY, H.Z. / AKOK, M. Alacahyk Kazs- Les Fouilles d Alacahyk 1937-1939 (1951)

93 KROLU, G. (2004). Anadolu Uygarlklarnda Tak. stanbul. KUOLU, M.Z. (1994).Trk Kuyumculuk Terimler Szl, stanbul: tken Yaynevi. KUOLU, M. Zeki (1998). Tlsmdan Takya, Pimapen Kltrevi, Seil Ofset Bask, stanbul MANDIRACI, Servet (1996), Anadolu Medeniyetleri Mzesinde Bulunan Roma Dnemi Taklar ve zgn Tasarmlar Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, Gazi niversitesi Sosyal Bilimler Enstits El Sanatlar Anabilim Dal, Ankara MAXWELL-HYSLOP, K.R. Westwrn Asiatic Jewellery c.3000-612 BC (1971) MEGEP, Mesleki eitim ve retim Sisteminin glendirilmesi projesi,

Kuyumculuk teknolojisi 2006, Ankara MEGEP, Mesleki eitim ve retim Sisteminin glendirilmesi projesi,

Kuyumculuk teknolojisi Kakma Kabartma 2006, Ankara MERBOYU, Y. A. (2001a). Antikada Anadolu Taklar. stanbul. MERBOYU, Y. A. (2001b). Kuyumculukta Trke Terim nerileri. Arkeoloji Mzeleri Yll 17: stanbul. 441446. OUZ ARIK, R. Alacahyk Kazs 1935 yl Raporu, TTK, 1937 ZBAI, Tevhide. (1993), Geleneksel Kadn Taklar-I.Trkiye Yaygn Eitim ve Sanat Dergisi, say:5, s.13 ZBAI, Tevhide. (2002), Geleneksel Trk Taklar, Ankara: Trkiye Yaynevi ZG, T./ TEMZER, R. Aspect of art and Lconography: Anatolia and its Neigbors, Studies in Honor of Nimet zg (1993) ZKASIM, Hale. Semra EL, (2005) Trkiyede Mzeciliin Geliimi T Dergisi c.2.s.1:96-102 stanbul

94 PARLAK, T. (2000). Erzurumda Oltuta ve Kuyumculuk Sanat. Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi. Atatrk niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits, Resim Ana Sanat Dal (T.C.Yksekretim Kurulu Dokmantasyon Merkezi). PAYZIN, Sevim (1985). Anadolu Taklar, Antika Aylk Dergi, Nisan, Say:1, stanbul SAKAOLU, Necdet ve AKBAYIR, Nuri (2000). Osmanlda Zenaatten Sanata, II.Cilt. Sanatlar ve Sanatkarlar, Creative Yay., stanbul SAVAIN, (1985) Anadolu Taklar Tarihsel Teknolojik Geliim Antika Dergisi Say: 8. Apa Ofset Basmevi, stanbul SAVAIN, M. Ylmaz ve TRE, Altan (1988). Tak Malzemeleri ve Teknikleri V, Antika Dergisi, Ocak, S:33, stanbul SAVAIN, Y. ve A. TRE, (1987). Tak Malzemeleri ve Teknikleri III. Granlasyon (Gherse) Teknii. Antika XXIV: 3038. SCHUHMACHER, T. X. (2003). Blechdiademe: Prestigeobjekte frhbronzezeitlicher Eliten In: Aslan R., Blum, S., Kastl, G., Schweizer, F., Thumm, D. (Yaym.), Mauerschau Band 2,Festschrift fr Manfred Korfmann: 494-516, Remshalden Grunbach. TEMZER, R.(1975) Mze Yaplar ve Mzede Sergileme, Anadolu Medeniyetleri Mzesi, Dnmez Ofset, 6-9 Ankara TOKER, A. (1987) ocuk ve Mze, Ankara: Anadolu Medeniyetleri Mzesi 1986 Yll TRE, A. (2006) Tak Tarihi, Gold news TRE, A. ve M. Y. SAVAIN (2000). Kuyumculuun Douu. stanbul. TRE, A. ve M. Y. SAVAIN (1987a). Tak Malzemeleri ve Teknikleri IV. Telin Tarih indeki Geliimi. Antika XXVI: 2025. Trk El Sanatlar Tantma Dernei, 1967

95 Trk Dil Kurumu (2005) Trke szlk, 10 bask, Ankara Trkiye Mzeleri, (2002), Ankara: T.C. Kltr Bakanl Yaynlar ULUSMAN, Leyla (1991). Anadolu Medeniyetleri Mzesi Urartu Dnemi Madeni Taklar Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, Gazi niversitesi Sosyal Bilimler Enstits El Sanatlar Eitimi Blm, Ankara LGER, N. (1997). Ankara li Beypazar lesi Kuyumculuunda Gnmzde retilen Gm Bilezik rnekleri ve Yeni Tasarmlar. Yaynlanmam Sanatta Yksek Lisans Tezi. Gazi niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, El Sanatlar Ana Bilim Dal (T.C.Yksekretim Kurulu Dokmantasyon Merkezi) Vtello, Lug. ((1995) Modern Teknik ve Pratik Kuyumculuk, Milli Eitim Bakanl Yaynlar 2917, yardmc ve kaynak kitaplar dizisi 113.Ankara YAZICIOLU, Yahi. (1977), Trkiyede El Sanatlar ve ada Sanatlar indeki Yeri, Ankara YOLCU, Enver. (2004) Sanat Eitimi Kuramlar ve Yntemleri, Nobel Yaynclk, Ankara < http://www.anadolumedeniyetlerimuzesi.gov.tr >(2009, Kasm 21) <http://www.ankara.gov.tr/ >(2009, Aralk 6) <http://www.billdawsonmetalsmith.com/classic2.html> (2010, Aralk) <http://www.blather.net/blather/2009/04/gardai_recover_stroked_bronze_age_jewell.h ml#more> (2010, Kasm) <http://www.btm.hu/varmuzeum/allando/oskor/imgkozbr/aekszer.html> (2010, Nisan 28)
<http://cgi.ebay.com/HANDMADE-18K-YELLOW-GOLD-Designer-PENDANT-

Diamonds-Boho/360053025698?pt= item53d4d52ba2) > (2010)

Handcrafted_Artisan_Jewelry

&hash=

< www.corumkulturturizm.gov.tr/dosyagoster.).>(2009, Kasm 13)

96 < www.daylife.com/photo/0fZa4kUfKJeTY >(2009, Kasm 14) <www.daylife.com/photo/03Nw2AOeDF8PU>(2009, Kasm 14) <http://edgarlowen.com/bronze-age-iron-age-art.shtml>(2010, Kasm) < www.gaziantepmuzesi.gov.tr. > (2009, Kasm, 13) <http://www.goldas.com/OnlineStore/ProductNew2.>(2009) < http://www.ismek.ibb.gov.tr. > (2009, Nisan 4) <www.koleksiyud.com/satis/images/tepelik> (2010) <http://www.kultur.gov.tr/TR/belge/1-28/23-muzeler-haftasi.html>(2010,Nisan 24) < http://www.kultur.gov.tr/TR/Genel Belge Goster > (2010, Nisan 24). <(www.kulturvarliklari.gov.tr/.../anadolu-medeniyetleri-muzesinde-sergilenen-antiktakila-.html)>(2010)
< http://www.kulturturizm.gov.tr/TR/belge/1-1222/2-bolum.html< (2010)

<http://www.kulturturizm.gov.tr/TR/belge/1-1212/1-bolum.html >(2010) <http://www.kulturturizm.gov.tr/TR/belge/1-1208/6-bolum.html> (2010)

http://www.kulturvarliklari.gov.tr/belge/1-42012/5-bolum.html > (2010,Nisan 24)

< http://kulturtruzm.gov.tr >(2009, Kasm 11) <http://www.langantiques.com/university/images/f/f6/Bronze_Age2000-1600BCx.jpg> (2010,Kasm) <http://www.lessing-photo.com/dispimg.asp?i=06030123+&cr=74&cl=1> <http://www.lessing-photo.com/dispimg.asp?i=08050711+&cr=349&cl=1> Kasm) <http://www.lessing-photo.com/dispimg.asp?i=08050717+&cr=352&cl=1> (2010,Kasm ) (2010,

97 <http://www.lessing-photo.com/dispimg.asp?i=06030158+&cr=270&cl=1>(2010, Kasm) <http://www.mardinsilver.tk/product_info.php?cPath=29_34&products_id=272 (2010) < http://www.metmuseum.org/toah/works-of-art/2000.281.1)> (2009,Kasm 13) <http://www.metmuseum.org/toah/works-of-art/2007.498.1a,b>(2010,Kasm) <http://www.mnarqueologia-ipmuseus.pt/?a=3&x=2&cat=5> (2010,Nisan 28) <http://www.mumine.com/osmanli-tarihi/30954-osmanlida-dekorasyon aksesuarlari.html> (2010) < www.museums.norfolk.gov.uk/default.asp?docume...> (2009, Kasm 13) < www.mustafakolta.com/eskituncca.php.> (2009, Kasm 22) < national museum of scotland heritage-key.com/category/tags/jewellery)> (2009, Kasm 14) < http://www.nersel.com/) > (2009,Aralk 2) <www.nerselzurmuehlen.com/jewelry-pictures/ > ( 2009, Kasm 14) <(http://www.nerselirene.com/shop/index.php?id=49&cat=&thumb=49> (2010) <http://www.nerselirene.com/shop/show_details.php?id=90> (2010) <http://www.nerselirene.com/shop/show_details.php?id=33 > (2010) <http://www.shee-eire.com/Arts&Crafts/Celtic/BronzeAge/bronze1.htm>(2010, Kasm) <http://www.shee-eire.com/Arts&Crafts/Celtic/Jewellery/GoldJewellery/Lunulas/page%201.htm > (2010, Kasm) <http://www.shee-eire.com/Arts&Crafts/Celtic/Jewellery/GoldJewellery/Sundiscs/page%201.htm> (2010, Kasm) < http://www.sivaskulturtruzm.gov.tr/ > (2010, Aralk 13)

98 < www.scoilnet.ie/.../content/unit1/bronze.html> (2009, Kasm 14) < sofiaecho.com/shimg/zx500y290_664296.jpg> (2009, Kasm 13) <http://takisanati.com/galeri/dokuman/215ESB042.pdf>( 2010) <http://tatilyerlerin.com/wp-content/uploads/2008/10/ankara-haritasi.jpg (2010) <http://www. telifhaklari. gov.tr/Genel/BelgeGoster> (2009, Kasm) <(http://www.turkcebilgi.com/electrum)> (2010,Kasm ) <(http://www.uludagsozluk.com/k/fibula/)>(2010,Kasm) < www.unc.edu/celtic/images/217006.jpg >(2009, Kasm 14) < www.vam.ac.uk/images/image/47127-large.jpg)> (2009,Kasm 13) < http://www.yorebudur.com/tag/ankara/page/3 > (2010,Kasm 2)
<

http://tr.wikipedia.org/wiki/Ankara_(il)#M.C3.BCzeler>( 2010)

<(http://tr.wikipedia.org/wiki/Ankara_tarihi)>(2010, Kasm) < http://en.wikipedia.org/wiki/Bronze_Age#Bronze_Age_boats> (2010, Kasm)

99

EKLER

100 Gnmzde Tun a Taklarndan Esinlenerek Yaplan Tak rnekleri Nersel & Irene 2006 Koleksiyonu kiz Tanra

ekil 64: kiz Tanra

(http://www.nersel.com/) Yaklak 7 in uzunluunda yaklak 13,5 gr malzeme 24 k altn

kiz tanra tasar kendilerine ait yzde 100 el yapm ikiz tanra figrleri M.. 3000 yl ift tanralar vard. Tanralar zt mevsim gibidir. Gece-gndz, lm-yaam ikilii ifade eder. Bu bilezik antik taklardan esinlenerek yaplan benzersiz bir paradr.

101 Bilezik

ekil 65: Bilezik

(http://www.nersel.com/) Bu arpc bilezik tamamen 18k kat sar altn.el yapm saten grnmldr.ilk tun andan esinlenerek yaplmtr.yaklak 8 in uzunluunda yaklak 20 gr arlnda 18k kat sar altn.

Kolye (kiz dol)

ekil 66: Kolye (kiz dol)

(http://www.nersel.com/) Sar altn ikiz tanra charm koyla el yapm 18 k sar altn kahverebngi deri kordon,m.. 3000 yl ift tanralar vard.zt mevsim gibi,gece-gndz,lm-yaam entegrasyonu ikilii ifade eder.ikizler ve sevgili veya dostluk ilikisi,akrabalk balants,dayanma,ortaklk efkat gsterme.2 gr 0,8 in

102

Kolye (kiz dol)

ekil 67: Kolye (kiz dol)

(http://www.nersel.com/) Beyaz altn ikiz tanra kahverengi kordon m.. 3000 yl ift tanralar vard. Zt mevsim gibi, gecegndz,lm-yaam entegrasyonu ikilii ifade eder.ikizler ve sevgili veya dostluk ilikisi,akrabalk balants,dayanma,ortaklk efkat gsterme.2 gr 0,8 in

Kolye (kiz dol)

ekil 68: Kolye (kiz dol)

(http://www.nersel.com/) Pembe altn ikiz tanra charm kolye m.. 3000 yl ift tanralar vard.zt mevsim gibi,gece-gndz,lm-yaam entegrasyonu ikilii ifade eder.ikizler ve sevgili veya dostluk ilikisi,akrabalk balants,dayanma,ortaklk efkat gsterme.2 gr 0,8 in

103

Kolye

ekil 69: Kolye

(http://cgi.ebay.com/HANDMADE-18K-YELLOW-GOLD-Designer-PENDANT-Diamonds-Boho/360053025698?pt=Handcrafted_Artisan_Jewelry&hash=item53d4d52ba2) Kolye Gne Tanr ve on bir parlak elmas ile glerini simgeliyor. Altn: 18K Sar Altn Arlk: 7.9 gram Boyut: altn 1 in 0,8 in (2,5 cm 2cm ile), deri kordon ile kolye olan 8,5 in uzunluunda kolye kolye 4.6 gram arlndadr.

Kpe

ekil 70: Kpe

(http://www.nerselirene.com/shop/index.php?id=49&cat=&thumb=49) Bu muhteem benzersiz antik sarkan kpeler, henz ok trendy ve modadr. Boyutlar (yaklak): 2 in uzunluunda, 2 in geniliinde Arlk (yaklak): ki kpe 15.2 gram, Malzeme : 24K Sar Altn, Krmz Garnet, Yeil Pembe ve Sar Turmalinler

104 Kolye

ekil 71: Kolye

(http://www.nerselirene.com/shop/show_details.php?id=33) Safir boncuklar ile El 24K antik sikke kolye. Malzeme: 24K Altn

Hitit Gnei Kolye ve Kpe Set

ekil 72: Hitit Gnei Kolye ve Kpe set (http://www.nerselirene.com/shop/show_detai(ls.php?id=90)

Boyutlar: Kolye: Boyutlar (yaklak): 0.8 x 1 cm (2 x 2,5 cm), kordon ile kolye: 8.5 in Kpe: yaklak):. 1 x 0.8 (kanca hari), 1 x 1,6 in (kanca ile) Arlk: yaklak 20 gram toplam Malzeme: 24K altn ve elmas

105

Ek-1 Bilgi Formu rnei

Bilgi Formu rnek No Envanter No

rn ad Katalog No Geli ekli Boyut Arl Bulunduu Yer nceleme Tarihi Teknik Materyal Ssleme Kompozisyon