Olli Rehn _ Avrupa'nn Gelecek Snrlar (Europe's Next Frontiers) Kitaplar, uygarla yol gsteren klardr. UYARI: www.kitapsevenler.

com Kitap sevenlerin yeni buluma noktasndan herkese merhabalar... Cehaletin yenildii, sevginin, iyiliin ve bilginin paylald yer olarak grdmz sitemizdeki tm e-kitaplar, 5846 sayl kanun'un ilgili maddesine istinaden, engellilerin faydalanabilmeleri amacyla ekran okuyucu, ses sentezleyici program, konuan "Braille Not Speak", kabartma ekran ve benzeri yardmc aralara, uyumlu olacak ekilde, "TXT", "DOC" ve "HTML" gibi formatlarda, tarayc ve OCR (optik karakter tanma) yazlm kullanlarak, sadece grme engelliler iin, hazrlanmaktadr. Tmyle cretsiz olan sitemizdeki e-kitaplar, "engelli-engelsiz elele" dncesiyle, hibir ticari ama gzetilmeksizin, tamamen gnlllk esasna dayal olarak, engelli-engelsiz yardmsever arkadalarmzn youn emei sayesinde, grme engelli kitap sevenlerin istifadesine sunulmaktadr. Bu e-kitaplar hibir ekilde ticari amala veya kanuna aykr olarak kullanlamaz, kullandrlamaz. Aksi kullanmdan doabilecek tm yasal sorumluluklar kullanana aittir. Sitemizin amac asla eser sahiplerine zarar vermek deildir. www.kitapsevenler.com web sitesinin amac grme engellilerin kitap okuma hak ve zgrln yceltmek ve kitap okuma alkanln pekitirmektir. Ben de bir grme engelli olarak kitap okumay seviyorum. Sevginin olduu gibi, bilginin de paylaldka pekieceine inanyorum. Tm kitap dostlarna, grme engellilerin kitap okuyabilmeleri iin gsterdikleri abalardan ve yaptklar katklardan tr teekkr ediyorum. Bilgi paylamakla oalr. Yaar Mutlu LGL KANUN: 5846 sayl kanun'un "Altnc Blm-eitli Hkmler" blmnde yeralan "EK MADDE 11" : "ders kitaplar dahil, alenilemi veya yaymlanm yazl ilim ve edebiyat eserlerinin engelliler iin retilmi bir nshas yoksa hibir ticar ama gdlmeksizin bir engellinin kullanm iin kendisi veya nc bir kii tek nsha olarak ya da engellilere ynelik hizmet veren eitim kurumu, vakf veya dernek gibi kurulular tarafndan ihtiya kadar kaset, CD, braill alfabesi ve benzeri formatlarda oaltlmas veya dn verilmesi bu Kanunda ngrlen izinler alnmadan gerekletirilebilir."Bu nshalar hibir ekilde satlamaz, ticarete konu edilemez ve amac dnda kullanlamaz ve kullandrlamaz. Ayrca bu nshalar zerinde hak sahipleri ile ilgili bilgilerin bulundurulmas ve oaltm amacnn belirtilmesi zorunludur."

Bu e-kitap grme engelliler iin dzenlenmitir. Kitap taramak gerekten incelik ve beceri isteyen, zahmet verici bir itir. Ne mutlu ki, bir grme engellinin, dzgn taranm ve hazrlanm bir e-kitab okuyabilmesinden duyduu sevinci paylaabilmek tm zahmete deer. Sizler de bu mutluluu paylaabilmek iin bir

kitabnz tarayp, kitapsevenler@gmail.com adresine gndermeyi ve bu isimsiz kahramanlara katlmay dnebilirsiniz. Bu kitaplar, size gelene kadar verilen emee ve kanunlara sayg gstererek, ltfen bu aklamalar silmeyiniz. Siz de bir grme engelliye, okuyabilecei formatlarda, bir kitap armaan ediniz... Teekkrler. Ne Mutlu Bilgi iin, Bilgece yaayanlara. www.kitapsevenler.com Tarayan Gkhan Aydner Olli Rehn _ Avrupa'nn Gelecek Snrlar (Europe's Next Frontiers)

AVRUPA'NIN GELECEK SINIRLARI 011i Rehn

'MM

AVRUPA'NIN GELECEK SINIRLARI Olli Rehn

eviri: Onur en Hasan Kaya

Kitabn orijinal ad: Europe's Next Frontiers Trke ad: Avrupa'nn Gelecek Snrlar Yazar: Olli Rehn eviren: Onur en-Hasan Kaya Copyright Verlagsgesellschaft, Baden-Baden (Germany) Bu kitabn tm yayn haklar 1001 Kitap yaynlarna aittir. Yayncnn izni olmadan herhangi bir formda yaynlanamaz, kopyalanamaz, oaltlamaz. Yayn Ynetmeni: smail all Basn ve Halkla likiler: Adil all Teknik Hazrlk: 1001 Kitap Bask: dil Matbaaclk Tel: 0212.674 66 78 Adres: Eminta Kazm Dinol San. Sit.81/19 Topkap/stanbul Cilt: Yldz Mcellit Birinci Basm: Haziran 2007 Genel Datm: Global Yayn Datm San. Tic. Ltd. ti. Tel: 0212.528 71 90-91 Faks: 0212.528 70 04 1001 Kitap Yaynlar ataleme Sokak No: 23/1 Caalolu-stanbul Tel: 0212.528 71 90-91 Faks: 0212.528 70 04 www.1001kitap.com.tr

indekiler
Trke Baskya nsz Teekkr 1. Giri: Snrlardan Cephelere 2. Polonyal Muslukuyu Sulamayn 3. Derinlemenin ve Genilemenin tesinde 4. Avrupa'nn Snrlarn Deerler Oluturur 5. Mevcut Hazmetme Kapasitesi 6. Brakalm Balkanlar Tarihi Tketsinler 7. Trkiye: Bir Kpr m, Kprba m, yoksa Ergime Potas m? 8. slamiyet'le liki: evreleme ve birlii 9. Yumuak Gten Sz Etmek ve Koullar Eksiksiz Yerine Getirmek 10. Avrupa Btnlemesinin Hedefleri Notlar 11 29 47 67 85 103 125 153 175 193 202 Avrupa'nn Gelecek Snrlar

Trke Baskya nsz

u an elinizde "Avrupa'nn Gelecek Snrlar" isimli kitabmn Trke basksn tutuyorsunuz. Kitabmn Trke'ye evrilmesi fikri ilk kez 2006 Ekim aynda bir ftar yemeinde katlm mzakerelerinin ilk yldnmn kutlarken dostum, D leri Bakan Abdullah Gl'den geldi. Sayn Gl'n nerisini olumlu buldum ve saygyla karladm. Kitabm ngilizce yaynlamtm ve ilk kez Ankara'ya sunmutum. Avrupa'nn Gelecek Snrlar imdi Trkiye'de politikaclar, gazeteciler, akademisyenler, renciler ve bu konuyla ilgilenen vatandalardan oluan geni bir kesimin nne geliyor. Bu kitabn yaynlanmasnda emei geen ve deerli zamanlarn ayran 1001 Kitap'a ve evirmenlere en derin sayglarm sunmak isterim. Benim amacm hep AB ile Trkiye arasndaki karlkl anlay artrmak olmutur. Bu kitabn hem karlkl anlaya hem de Trkiye ile AB arasndaki sivil toplum diyaloguna katk yapmasn grmek isterim. Katlm mzakereleri hibir suretle teknik bir durum (konu) deildir. Tam tersine vatandalarn ve sivil toplumun daha organik bir entegrasyon ve daha iyi karlkl anlay iin almalarn ieren bir sretir. Bu yzden kalc iler baarabiliriz. Trkiye'yle katlm mzakerelerini balatacak stratejik argmanlar 1999 ya da 2005'de olduu gibi bugn de geerlidir.
Ol I i Rehn

stikrarl, demokratik ve refah iindeki bir Trkiye, Avrupa Birlii'nin karnadr. Avrupa projesinin kurulduu ayn deerler ve politikalar paylaan bir Trkiye, dnyann en istikrarsz blgelerden birine istikrar getiren bir Trkiye, Avrupa Birlii'nin karnadr. Mustafa Kemal Atatrk'n balatt modernleme srecinin ak ve uzun dnemli beklentisi olan Avrupa Birli-i'ne entegre olmas Trkiye'nin karnadr. Ortak karlarmz ok ak. Her gn jeopolitik dnceler ve haberler bu beklentiyi doruluyor. Mesela Irak, ran ve dier Ortadou lkelerindeki gelimeler; dinler ve medeniyetler ya da enerji ile ekonomik byme arasndaki ilikilerde AB ve Trkiye'nin birbirlerine ihtiyalar var. te bu yzden Trkiye'nin AB'ye katlmn destekliyoruz. Gvenlik, ekonomi, enerji ve uygarlama meselelerinde ortak deerleri ve karlar paylayoruz. Avrupa Birlii iine glerimizi katarak bugnn sorunlarn birlikte daha iyi zeriz. Gvenlik ve ekonomiyle ilgili meselelerden ayr olarak, Trkiye'nin yelii byk oranda AB ile Mslman dnya arasndaki ilikiye ortak yaklam anlamna da geliyor. Hem terrizmi ve kktencilii snrlamak istiyoruz hem de hukuk ve demokrasiyi takip eden Mslman lkelerle

kprler kurmaya alyoruz. Yaklammz hem snrlamaya hem de ibirliine dayanmal, bylece medeniyetler atmasn yapc bir diyalog ve ibirliine dntrebiliriz. Benim inancm odur ki, Trkiye'yle srmekte olan katlm sreci byle ortak bir amaca varmak iin en iyi yoldur. Olli Rehn Brksel, 9 Mays 2007 Avrupa'nn Gelecek Snrlar

Teekkrler
Son 60 ylda, Avrupa'y birletirme konusunda, bu baar yksn anlatmaktan daha iyiydik. Sonraki aamalar da ayn baar derecesiyle karlamak iin yalnzca uzmanlar arasnda deil sivil toplum iinde de doru bilgilenmeye dayal bir mzakereye ihtiyacmz vardr. Bu kitap, Avrupa Birlii'nin vatandalar iin daha anlalabilir olmas adna ne sylediimiz ve ne yaptmz anlatmaya almaktadr. Gazetecilik derslerimin nsz ve muhtemelen gnlsz kahraman George Orvvell'i izleyerek ifte anlatmdan ve jargondan kanmaya altm. Bunu tamamen baaramam olabilirim fakat umarm okur, abalarm takdir eder. Bu kitap, byk lde, Avrupa Komisyonu'ndaki meslektalarmla ve Avrupa Birlii'ndeki mevcut ve gelecektekiAvrupal politikaclarla yaptm verimli ve youn tartmalarn sonucudur. Benim daimi "hocalarm" Alpo Rusi ve John Zysmana'ya, taslak zerindeki deerli yorumlar iin, Werner Weidenfeld'e cesaretlendirmeleri iin ve Almut Metz ile Kurt Klotzle'ye editoryal almalar iin teekkrlerimi sunmak isterim. Kitabn fikir ve yorumlarnn gelimesine ve projenin kotarlmasna yardm eden Nina Hyvarienen'e zel teekkrlerimi borluyum. Heather Grabbe, hem z hem de stil asndan ana girdiyi salamtr. Timo Pesonen, Fernando Frutuoso de Melo, Maria Asenius, Kristian Hedberg, Jean10

Ol!i Rehn Christophe Filori, Jussi Yli-Lambrecht ve Jaana Nybon-das'a yardmlar iin teekkr etmek isterim, kitapta aka izlenebilir olan gnlk politika nerileri iin Michael Leigh ve Komisyonun Genileme Genel Ynetim Kurulu kadrosuna ok teekkrler. Bununla birlikte meslektalarmdan ya da Avrupa Komisyonu'ndan hi kimse kitaptaki grlerden sorumlu deildir, ben tek bama bu grlerin tamamen arkasndaym. Bu kitap, Avrupa Birlii'nin kuzey-dou kesinde Finlandiya, Mikkeli'de, Puulavesi Gl kenarnda iki yazda hazrland. almann tan olan ve beni destekleyen Eim Merja'ya ve aileme ok teekkrler. Zorluklarla birlikte Avrupa'nn oluturulmas srecine katlmann bir ayrcalk olduunu biliyorlar. Okurun da ayn duyguyu ve kararll paylaacana inanyorum. Olli Rehn Brksel 31 Austos 2006 Avrupa'nn Gelecek Snrlar 11

1. Giri: Snrlardan Cephelere

"Zamanmz, yenilik, gelime, hayal gc ve kararllk gerektiriyor. Artk milletimizin yapmas gereken seim, milli byklk ve milli baarszlk arasnda; yeniliin getirdii temiz hava ve "normalliin" boucu atmosferi; ballk ve orta yol arasnda yatyor." JohnF. Kennedy, 1960 "Artk snr glendirmiyoruz, artk kendimizi budalaca gvende zannettiimiz bir Maginot hatt* yok." Robert Schuman, 1963 Ktasna gnlden bal bir Avrupal bile, Avrupa Birli-i'nde baz eylerin yanl gittiini kabul etmeli: son derece savunmac tavrmz deimek zere. Gnmz Avrupa tartmas, sanki tm dnya bize karym gibi Avrupa'nn snrlar ve limitleri ile snrlanm durumda.

Birok insan, sorunlarmzn basite sadece Avrupa kalesi ile dnya arasndaki alr kapanr kprnn indirilmesiyle zlebileceini dnyor.'" (*) Maginot Hatt: Fransa'nn tm kuzey ve dou snrlar boyunca ina edilmesi planlanm savunma hatt.
12

Olli Rehn Bu "devekuu" tavr gn kurtarmaktan baka bir ie yaramyor. te yandan, yzyllar boyunca, insani geliimin temel dayana ekonomik ve entelektel aklk olmutur. Aydnlanma a'ndan beri, Avrupa'nn temel gc ve yardmcs bu aklktr. Biz Avrupallar acaba, limitler ve snrlarlakendimizi kresel ilikilerden izole etmeye altmz Maginot hatlar gibidnmek yerine daha geni cepheli dnemez miyiz? Cepheler* (frontiers) derken kastettiim ey, yeniliki rnler ve hizmetler iin yeni ak blgeler yaratacak ve dolaysyla fikirlere dayal daha fazla i alan ve meslek oluturacak alanlardr. Bu cepheler, igc piyasasndaki esneklii ve gvenlii artracak ve dolaysyla kresel rekabet karsnda, Avrupallarn i gcne katlma oranlarna katkda bulunacaktr. Bunun yan sra, daha etkili ve demokratik bir Avrupa yolunda, vatandalarnn gvenliini ve refahn hedefleyen yeni bir anayasal uzlamay tevik edecektir. Yine bu cepheler, Avrupa'nn, zellikle AB yesi olmak isteyen lkelerde, demokratik ve ekonomik dnmden kaynaklanan sivil gcne yn vermesinde nemli bir rol oynayacaktr. (*) Editrn notu: Yazarn kitapta kulland "border" szcn "snr" olarak Trkeletirirken "frontier" szcn de "cephe" olarak evirdik. Kitapta da anlatt gibi yazar kendisiyle yaplan bir syleide bu iki szck arasndaki fark yle belirtmitir: "ngilizce'de "border" ve "frontier" kelimeleri arasnda nemli bir farkllk vardr. nk snrlar (borders) kstlayc, savunmaya ynelik ve bence deiiklie kar ok savunmacdr. Dier yandan cepheler (frontiers) yeni almlar, yeni anslar ifade eder." Avrupa'nn Gelecek Snrlan
13

Belki sylemeye bile gerek yok ancak, bu cepheler corafi snrlara gre, daha somut ve ilevsel ve hatta daha akli. Snrlar, kstlaycdr. Snrlar, zihnimizi, zincirleme hareketleri kstlar ve etkimizi azaltr. te yandan, cepheler yenilikidir. Zihinlerimizi zgr brakr, hareketi tevik eder ve etki alanmz geniletir. Hakl bir zgvenle boay boynuzlarndan tutup zorluklarn stesinden gelebilecekken, kendimizi kstlamak ve bir bastonla yrmeye almak niye? Zamanmzn nmze koyduu zorluklar, kaplar kapatmakla deil, ancak yeni yollar amakla zlr. Biz Avrupallar, Amerikan anlayndan bir eyler renebilir ve yeni snrlar tehdit yerine frsat olarak alglayabiliriz. ABD'nin kurucularnn 1787 ylnda ilan ettii Amerikan Anayasasnda "bizim son snrlarmz on kurucu koloninin oluturduu snrlardr" diye bir aklamada bulunduklarn hayal edin. Ancak onlar, bunu yapmayacak kadar ileri grlydler. Benzer ekilde, Jacques De-lors, AB'nin son snrlarnn on iki ye devletle snrl kalacan belirtmekten kanmtr. Bu da byk bir anstr. Aksi halde, AB'nin douya doru genilemesi gereklemeyecekti, en azndan bu genileme dikkatli bir ekilde ynetilen bir biimde olmayacakt ve bunun sonucunda Avrupa, ok daha az zgr, daha istikrarsz, daha az demokratik ve daha az refaha sahip bir yer olacakt. AB'nin kurucular, kendi dnemlerinde devekuu yaklam taknmay reddetmilerdi. 50 yl nce, Demir Perde'nin varlna ramen, Robert Schuman Avrupa Birli-i'ne Orta ve Dou Avrupa'daki kardelerine kucak amaya hazrlanmas arsnda bulunmutu.2' Ve biz de bunu yaptk ve bundan gurur duyabiliriz.

14 Olli Rehn

Avrupa'nn Bitmeyen Dnm

Gelecekteki tarih kitaplar 1989 ylnda Berlin duvarnn ykl ile balayan dnemi savasonras Avrupa'nn ikinci byk dnm olarak tanmlayabilir. kinci Dnya Sava'nn ardndan balayan ve 1950'lerde hz kazanan birinci dnm gibi, ikinci dnm dnemi de temel siyasi ve ekonomik deiimlerinzellikle de komnizmin k, ekonomik kreselleme ve dijital devrim gibibir rn olarak ortaya kmtr. Avrupa'nn btnlemesi ekonomik ve siyasi glerin etkileimsel bir srece girmesi sonucunda ortaya kacak bir olgudur. Siyasi gelime, 40 yl sren ve 1989 ylnda aniden sona eren Souk Sava dneminde grdmz gibi, uzun sren istikrar dnemleriyle salanr. te yandan ekonomik ve teknolojik gelime daha uzun srelidir ve daha yava gerekleir. Joseph Schumpter'n "yaratc ykc gler" olarak nitelendirdii yeniliki dnemlerin ardndan ortaya kar. Avrupa ve slam arasnda yaanan gerilimlerde de grdmz zere, deiimin kltr ve deer boyutu en yava deien zelliidir. Medeniyetler atmas kuramna inanmayan birisi bile bunu rahatlkla kabul edebilir.'3' AB'nin uzun vadeli siyasi btnleme sreci Fransa ve Hollanda'daki Anayasa Anlamas referandumunda sekteye uramtr. Bunun sonucunda, 29 Mays 2005 tarihinde kk apl bir kriz yaanmtr. ki kurucu yenin antlamay kabul etmemesi ve pe atmas son derece ironik bir durumdur. Bu durum en azndan geici olarakanayasal reform uygulayarak AB tarihinde yeni bir sayfa amas beklenen "Avrupa'nn ikinci kurulu ann" engellemitir.141 Avrupa'nn Gelecek Snrlar 15 Ancak ikinci kurulu u an iin buzdolabna kaldrlm olsa da, ikinci ekonomik ve siyasi dnm her eye ramen devam etmektedir ve Avrupa kendi kanunlarn ka-rncaya kadar beklemeyecektir. Aslna baklrsa, anayasal reformun, devam eden ekonomik ve siyasi dnm karsnda Avrupa'y daha gl klmas amalanmt. Ancak Avrupallarn gvensizlik ve zayflk hissi birincil olarak Anayasa Antlamasnn kaderinden kaynaklanmamaktadr. Daha ziyade, bu durum uzun sredir Avrupa'y etkileyen yava ekonomik bymenin ve yksek isizlik oranlarnn bir sonucudur. Avrupa'nn ikinci dnm hl bitirilmesi gereken bir grev olarak beklemektedir. Bu iin stesinden gelmek iin, dnyay statik olarak deil, dinamik olarak deerlendirmeliyiz. AB'nin byk gc, yeni durumlara hzla adapte olabilmesini salayan yeteneinden gelmektedir. Entegrasyon projesi sava sonras uzlama dneminin getirdii farkl koullar altnda balamasna ve hl devam etmesine ramen, Avrupa'y komnizmin knden sonra ortaya kan zorluklarn ve ekonomik kresellemenin stesinden gelecek bir ekilde deitirmitir. AB yaayan siyasi bir canldr, bir fosil deildir. Evrimlemeye devam etmelidir ve bunu ancak Birliin daha iyi ilemesini salayacak somut admlar atarak yapabilir. Anayasal zmszlkten kurtulmann en iyi yolu, ksr teorik tartmalara girmek deil, AB'nin alma tarzn gelitirecek somut nlemler zerinde younlamaktr. Ayn ekilde, ekonomik gveni

yeniden salamak ve rekabeti bir Avrupa ekonomisi oluturmak; AB'nin performansn artrmak ve siyasi dzeyde gveni oluturmak iin gerekli bir arttr.

16 Olli Rehn Gl bir ekonomik byme ile dzenli bir ekilde istihdam yaratma, vatandalara gven verir ve siyasi liderlerin meruiyetini glendirir. Federalist bir devrim ya da hkmetler aras geri adm atmalar (backtraking) yerine, somut sonular reten bir Avrupa ina etmeyi hedefleyen pragmatik ve demokratik fonksiyonalizmle ileri doru hareket etmeliyiz, Avrupa'nn yetenekli bir ekonomik ve politik oyuncu olmasna bu ekilde yardm edilebilir. 10 Mays 2006'da, Komisyon Bakan Joes Manuel Barroso'nun, Avrupa'nn gelecei zerine Komisyon nerilerini sunarken syledii gibi; "Avrupa iin yapacamz almalarda vatandalarn gndemini dikkate almalyz."5' Avrupa'nn geleceine ynelik tartmalar Avrupa'nn bir sonraki hedeflerine ynelik olmaldr, snrlarna ya da limitlerine dnk deil. Zaten bu kitabn konusunu da bu oluturuyor. Ama, u anda geerli olan savunmac tartmann tesine geip daha iyi bir Avrupa iin pozitif ve uygulanabilir bir vizyon sunmak. Bu kitap ana konuya odaklanyor. lk olarak Avrupa'nn ekonomik ve sosyal olarak yeniden canlandrlmasn salamalyz. kinci olarak, daha derin ve daha geni bir Birlik iin Avrupa'nn fonksiyonel kapasitesini glendirmeliyiz. nc olarak, Bat Balkanlar ve Trkiye de dahil olmak zere, Gneydou Avrupa'da dikkatli bir ekilde ynetilen giri sreci araclyla AB'nin gcn projelendirmeliyiz. Bu ereve iinde, bu kitapta zellikle Avrupa ve slam arasndaki ilikiler olmak zere, AB'nin d ilikilerde nasl baarya ulaacan ve jeostratejik ya da medeniyetler aras zorluklarn stesinden nasl geleceini tartacam. Avrupa'nn Gelecek Snrlar 17

lk cephe: Ekonomik gveni yeniden ina etmek

lk ve en nemli cephe, Avrupa ekonomisindeki gveni yeniden ina etmektir. stihdam artrmak ve yeni i sahalar yaratmak iin, Avrupa'nn rekabeti gc artrlmaldr. Avrupa'nn btnlemesi, her ne kadar baz siyasi nedenler etkili olsa da, ilk nce ekonomik bir aba olarak balamtr. Oluumun ilk yllar, ekonomikve siyasi olarak byk bir baardr. Bu dnemden yani les trente glorieuses*'den sonra, zellikle 1990'larn sonundan beri, Avrupa, beklentileri karlayamamaktadr. Bu tespit, AB'nin son yirmi yldaki byk ekonomik baarlar gz nnde bulundurulsa bile geerliliini korumaktadr. pazarlar, Avrupa ekonomilerini liberalletirmi ve son genileme sonrasdnyadaki en byk ekonomi alann yaratmtr. Kullanlan ortak para birimi, parasal dzeni ve daha geni bir ekonomik istikrar beraberinde getirmitir. Ancak, Avrupa, gnmzde ekonomik kresellemenin ve gittike yalanan bir nfusun getirdii sorunlarla kar karyadr. Avrupa'nn nnde, in ve Hindistan'n dnyann fabrikalar haline geldii Asya'nn ve ou teknoloji ve hizmet alannda dnyann lideri konumunda bulunan ABD'nin yaratt, imdiye kadar ei benzeri grlmemi bir rekabet ortam bulunmaktadr. ster beyaz yakal, ister mavi yakal olsun, ou Avrupal iyerlerinin tanmasndan, cretlerin dmesinden ya da alma koullarnn ktlemesinden endie ediyor.

(*) "Les trente glorieuses" Jean Fourastie tarafndan yaratlan ve Fransa gibi baz Avrupa devletlerinin ekonomik olarak byk bir baarya ulat dnemi tanmlayan bir deyitir.(n.) 18 Olli Rehn Avrupa, koullarn ktlemesi iin deil, iyiletirilmesi iin mcadele etmeli. Geleceimiz, tshirtleri in ya da Hindistan'dan daha ucuza retmekte yatmyor. Gelecein Avrupas daha iyi ve kapsaml bir ekonomik bymeye, daha bilgiye dayal ve yaratc ilere ihtiya duyuyor. Bizler mallar ya da hizmetleri daha katma deerli bir ekilde retmeliyiz, bylece refah iindeki devletlerin olumasna katkda bulunabiliriz. Ayn zamanda, eitim ve retime yatrm yaparak ve esneklik ile gvenlii salayarak piyasa reformlarn gerekletirerek, Avrupallarn istihdamn artrmalyz. Birok vatanda bu tr reformlara kar kyor nk reformlarn sadece esneklik anlamna geldiini, gvenlii salayamayacan dnyorlar. Biz bu insanlara bu reformlarn ikisini birden baarabileceimizi gstermeliyiz. Kresellemeden galip kan Kuzey lkeleri gibi ekonomilerin, uzun zaman nce uluslararas piyasalara uyum salayan ak ve bilgiye dayal ekonomiler olmas bir tesadf deildir. Sz konusu lkeler, bu hedefleri gerekletirmek ve deiimlere uyum salamak iin kendi toplumlarnda ortak bir anlay gelitirmilerdir. 2004 ylnda yaanan douya doru genileme, 15 ye lkede isizlie neden olduu gerekesiyle youn eletirilere maruz kalmt. Polonyal tesisat ve Litvanyal inaat iisi, birden kt adam olmutu. Ancak genilemeyi, Avrupa'nn ekonomik ve siyasi baarszlklar nedeniyle gnah keisi haline getirmek ne adil, ne de akllca bir harekettir nk bu yeni ye devletleri bir sulu gibi gsterir, yanl tespitlere neden olur ve sonuta hatal politikalarn olumasnda nemli rol oynar. Aslnda, douya doru geAvrupa'nn Gelecek Snrlar 19 nileme Avrupa ekonomisinde bymeyi tevik etmi ve yeni i alanlar yaratmtr. Gnmzde hakim olan endieli havaya ramen, Avrupa'nn bymesi kayda deer bir gelimedir. Baltk devletleri, yllk % 7-9 orannda, Gneydou Avrupa % 5-6, Orta ve Dou Avrupa % 4-5, Kuzey lkeleri % 3-4 ve geri kalan da % 1-3 orannda bymeye sahiptir.'6' Avrupa'nn yldz ekonomileri, artk Avrupa'nn merkezinden ziyade Dou, Gneydou ve Kuzey Avrupa'da bulunmaktadr. Avrupa'nn ekonomik btnlemesi 1 Mays 2004'ten yani katlm tarihinden ok nce balamtr. "Eski" ve "yeni" AB ye devletleri arasndaki ticaret, 1995-2005 yllar arasnda drt katna kmtr ve Bat Avrupa lkeleri, Dou Avrupa ile yaptklar ticarette srekli fazla vermi, hzla gelien ekonomilerden ithal ettii mallara karlk, ok daha fazlasn bu lkelere ihra etmitir.'7' Aratrmalara gre, eski ye lkelerde yaratlan istihdam, retim sahalarnn Avrupa'nn dier blmlerine tanmas nedeniyle kaybedilen istihdamdan ok daha fazladr."" stelik retim sahalarn tamann ya da taeronlarla i yapmann asl nedeni, genileme deil kresel rekabettir. retim sahalarnn tand ana merkezler Orta ve Dou Avrupa deil, Asya'dr. Orta ve Dou Avrupa aniden haritadan kaybolsa bile, retim sahalarnn tanmas durmayacaktr. Genileme, sorunun bir paras deil, zmn bir parasdr nk eninde sonunda gereken ekonomik dinamizmin Avrupa ekonomisine kazandrlmasna yardmc olacaktr. Ekonomik performans, bariz siyasi sonulara neden olmutur. Avrupa'nn rekabeti bir ekonomiye sahip olabil-

20

Olli Rehn mesi iin, AB'nin siyasi liderlerinin ilk nce vatandalarn, acil sorunlar kendi topraklarnda zebileceklerine ikna etmesi gerekmektedir. Asl sorun, istihdam ve kiisel gvenlik konularndan kaynaklanmaktadr. te bu nedenle, Avrupa'nn ekonomik ve sosyal olarak yeniden canlandrlmas, Avrupa siyasi projesinin tekrar hayata geirilmesiyle derinden balantldr.

kinci cephe: Avrupa'y ilevsel hale getirmek

kinci cephe, Avrupa'nn siyasi olarak yeniden canlandrlmasdr. Bu amac gerekletirmek iin ortaya konacak tartma, ekonomik Avrupasiyasi Avrupa ya da derinlemegenileme gibi yanl ikilemlerden kanmaldr. zellikle ngilizlerin destekledii savda, AB'nin gl bir siyasi btnleme olmadan geni bir serbest ticaret blgesi olarak gelimesini savunmak adettir. Ancak bu ampirik (deneysel) kantlarn desteklemedii bir safsatadan ibarettir. (ngiliz ampirizminin ya da Britanya pragmatizminin desteklemesi gereken bir gerek). Konuya biraz daha aarsak: Tek Pazar iin byk nem tayan mukayyet (gerekli) (SEA) olmadan Tek Pazar olmazd. Sklkla yaplan baka bir yanl da Avrupa'nn sadece siyasi bir proje olarak ya da gl ekonomik temelleri olmayan sosyal bir Avrupa olarak grlmesidir. Daha derin siyasi entegrasyon, birok adan ekonomik performans tarafndan etkilenir, ekonomik dinamizm siyasi dinamizmi salar ve siyasi projeye meruiyet kazandrr. Akas bizim ihtiya duyduumuz Avrupa'nn Gelecek Snrlar 21 ey, hem ekonomik hem de siyasi bir Avrupa'dr. Rekabeti salamak iin ekonomik reformlara, Birlik'i daha etkili ve demokratik bir hale getirmek iin de siyasi reformlara ihtiya duyuyoruz. Bu ikisi, birbirine kstek olan deil, destek olan unsurlardr. AB artk anayasal antlama konusunda girdii kmazdan bir an nce kurtulmal ve anayasal bir reformunya da yeni bir kurumsal uzlamannnasl yaplaca konusunda bir karara varmaldr. Yeni kurumsal uzlama AB'nin karar alma srecini daha etkin ve demokratik bir hale getirmeli ve ayn zamanda ortak d ve gvenlik politikasn glendirmelidir Bu reform hedefleri, projenin anayasal ya da "sadece" kurumsal olarak nitelendirilmesinden ok daha nemlidir. Genilemenin alternatifi olarak derinlemeyi dnmek de yanl bir dncedir. Bu iki kavram da Avrupa'nn siyasi entegrasyonunu ve kurumlarn glendirmek ve barn hakim olduu blgeleri geniletmek iin ve ktamzda demokrasiyi ve refah yaymak iin gereklidir. Tarih bize siyasi entegrasyonun ve genileme srelerinin AB tarihinin ilk elli be ylnda byk oranda paralel ilerlediini gstermitir. Son 15 ylda, ye lkelerin says byk oranda artm ve on ikiden yirmi bee kmtr. te yandan Birlik e zamanl olarak, tek pazar kurarak, ortak para birimini yrrle koyarak ve ekonomik ve parasal bir birlik yaratarak, pasaportsuz seyahat blgesi oluturarak ve ortak d ve gvenlik politikasn destekleyerek daha derin siyasi ve ekonomik entegrasyona ynelik admlar atmtr.

Derinleme ve genileme paralel olarak devam edebilir. Eer birlik sadece daha derin entegrasyon zerinde yo011 i Rehn unlasayd, kendi iinde katlanr ve genileyemezdi. Eer sadece genileme zerinde younlasayd, gcn kaybeder ve zayflard. Ancak bu tr bir paralelliin kolay olacan iddia etmek aptallk olur. Byle bir ama son derece gl, siyasi bir mhendislik gerektirir. Acaba bu ii nasl kvrabiliriz? Birlik, zenginletirilmi ibirlii ya da farkllatrl-m entegrasyon, deiken geometri, e merkezli daireler olarak tanmlanan bir yntem aracl ile baz alanlarda entegrasyonu gelitirebilecek ve gelitirmeye niyetli ye devletler tarafndan gelecee tanabilir. Aslnda, ortak para birimi, serbest dolam, ortak d ve gvenlik politikas gibi son yllardaki belli bal entegrasyon giriimlerinin ou bu ekilde balam ve sonradan dier ye devletlerin bazlar ya da hepsi tarafndan benimsenmitir. Gelitirilmi ibirliinin dnlebilecei alanlar arasnda, terrizme kar mcadele, snrlar aras su ve yasad g bulunmaktadr. Ancak bu konularda, vatandalarmzn beklentileri, u anda Birliin yapabileceklerini amaktadr. Ancak her halkrda, temel ve net ilkelere ihtiyacmz var: Bu tr herhangi bir dzenleme, bunlara katlabilecek ve katlmaya istekli her devlete ak olmaldr. Bu dzenlemeler, Birliin ortak kurumlar aracl ile uygulanmaldr. Yeni Avrupa dzeni, hem yeni hem de eski ye lkeleri ihtiva etmelidir. Derinleme ve genileme ynteminin baka bir erdemi daha bulunmaktadr: daha derin bir siyasi birliin yaratlmas ile, temel unsurlardan taviz verilmemesi kouluyla aama aama Birlii geniletmek mmkndr. Avrupa'nn Gelecek Snrlar 23

nc Cephe: Genileme konusunda yeni bir uzlamaya varmak

nc cephe, AB'nin yumuak gcnzellikle aamal, kat ve dikkatli bir ekilde ynetilen yelik sreci yoluylauygulayarak Avrupa'nn bar, zgrlk ve refah alann geniletmektir. Harvardl akademisyen Joseph S. Nye, yumuak gc, "istediini zorla ya da tehditle deil, ikna ve cazibeyle elde edebilme yetenei" olarak tanmlamtr. AB'nin gc neredeyse tamamen buna baldr. Zor kullanm yerine, Avrupa'nn yumuak gcn tercih etmek iin olduka bariz nedenler bulunmaktadr. Amerikal entelektel, Robert Kaan, eki ve ivi analojisini kullanarak ve Avrupa'nn yumuak gc ne karmasnn asl nedeninin ok az sert gce sahip olmas olduunu ne srerek, Avrupa yaklamyla zekice dalga gemitir. Kaan, "eer elinizdeki tek alet bir ekise, her sorun size bir ivi gibi grnr," deyiini kullanarak, Avrupallarn eki sahibi olmadklar iin, ivilerin varln reddettiini belirtmitir. Ancak Kaan, Avrupallarn sorun zme tarzyla ilgili asl metaforu gzden karmtr, ki bu metafor da bir tornavidadr. Herhangi bir marangozun da syleyebilecei gibi, tornavidalara ekilere gre daha uzun bir sre daha az miktarda g uygulanr. Tornavidalar, vidalar dndrerek onlarn ivilere gre yerlerine daha iyi oturmasn salar. Vidalarn, basn uygulansa bile yerlerinden kmas zordur. te yandan ivilerin yerlerine aklmas iin byk miktarda g gerekir, yine de yerlerinden vidalara gre daha rahat karlar. 24
011i Rehn

AB'nin elinde ok miktarda tornavida bulunmaktadr: para, ticaret, diplomasi, bar ve ayn zamanda hukukun stnln korumak iin sivil misyonlar ve sivil kriz ynetiminin dier trleri. Avrupallar, devletlerin davranlarn deitirmek iin, gnll olarak benimsenen ve kabul edilen kanunlar ve kurumlar kullanmay tercih ediyor. Bu durum, birok lkeye kendilerini ileyen demokrasilere ve pazar ekonomilerine dntrmek iin ilham vermitir.

Genileme, sivil bir g olarak AB'nin belki de en nemli zelliini yanstyor. Bar ve istikrar alann genileterek, demokrasi ve hukukun stnln, refah ve ilerlemeyi destekleyerek, AB imdiye dek zor kullanarak baarabileceklerinden ok daha fazlasn baarmtr. Tabii ki imdiye dek AB'nin genilemesinin yavalatlmasna ya da durdurulmasna ynelik baz arlar olmutur. Biz de elbette Mays 2004'te yaanan "Byk Patlama"dan sonra admlarmza dikkat etmeliyiz. Avrupa'nn yumuak gcn makul dozlarda kullanmal ve yapabileceimizden fazlasn stlenmekten kanmalyz. Ancak hazmetme kapasitesi (absorption capacity) gelecekteki genilemeler iin nemli bir unsur olsa da, ktamzn en istikrarsz blgelerine istikrar getirmede nemli bir rol oynayan bir sreci birden durdurmak mantkl deildir. Sadece "eski" Avrupa toplumlar iin znt duymamz daha kapsaml sorumluluklarmzdan vazgememize neden olmamal. Bunun yerine, genileme konusunda yeni bir uzlamaya varmalyz. Bu uzlama hem genilemenin stratejik deerini korumal hem de Birliin ilevsel kapasitesini artrmal. nmzdeki zorluk, sadece uzak bir gelecekte soyut byme snrn geniletmek deil, gnmz AB'sinin Avrupa'nn Gelecek Snrlar 25
AB 'nin salamlatrlm (consolidated) genileme Gndemi

ilevsel kapasitesini de artrmaktr. te bu nedenle, kesin bir kararllkla Avrupa'nn ekonomik ve siyasi olarak yeniden canlanmas iin almal ve genilemeyi; i baarszlklar yznden bir gnah keisi haline getirmemeliyiz. AB'nin genileme sreci artk yksek hzl bir Eurostar*'dan ziyade blgesel bir trene benziyor. Ancak bu tren, raylarn zerinde kalmal; bylece AB katlm sreci, Bat Balkanlar'daki demokratik dnm desteklemeye devam edebilir ve Trkiye'yi medeniyetler arasnda ok da(*) Eurostar: Paris, Londra ve Brksel arasnda Fransz TGV'leri ile hizmet veren uluslararas yksek-hz hattdr. 26 Olli Rehn ha salam bir kpr haline getirebilir. Halihazrda, varolan ykmllklerimize sahip karak ve yenilerinden kanarak AB genileme gndemini belirlemi durumdayz. Tespit edilen genileme gndeminde, Bulgaristan ve Romanya da dahil olmak zere Gneydou Avrupa, Bat Balkanlar ve Trkiye bulunuyor. Gvenilir bir AB oluturma perspektifi ve tavizsiz koullar (conditionaliy), AB'ye ye lkelerde gerekletirilecek reformlar iin bir bask mekanizmas salyor. Bu koullarn ie yaradn

geni apl demokratik ve ekonomik dnmler geiren on yeni ye lke zaten gsterdi. Bunlar ayn zamanda yeni aday lkelerde de ie yaryor. Eer Hrvatistan'n ve Trkiye'nin AB yelii hedefi olmasayd, General Ante Gotovina, Lahey'de hapiste olmaz ve stanbullu yazar Orhan Pamuk Trkiye'de zgrce dolaamazd. Bat Balkanlar, AB'nin yumuak gc iin zellikle nemli bir test alan sunuyor. Bu blge, reformlarn gerekletirmek iin gvenilir bir Avrupa perspektifine ihtiya duyuyor. Gemite, Avrupa, istikrarszlk krizlere dnmeden nce hl vakit varken harekete gemedii iin hakl olarak eletirilmiti. 1990'larda Balkanlar kaynarken, Brksel boa vakit harcyordu. Bunun bir daha olmasn gze alamayz. Trkiye ile katlm mzakerelerinin balamas Avrupallarn arasnda birok tartmaya neden olmutur. AB neden Trkiye ile mzakere ediyor. nk Avrupa bizim deerlerimize, hukukun stnlne ve ortak politikalara sahip kan istikrarl, demokratik ve refah iinde bir Trkiye'ye ihtiya duyuyor. Bu tamamen bizim karmz ilgilendiren bir konudur nk zamanmzn getirdii en bAvrupa'nm Gelecek Snrlar 27 yk zorluk, Avrupa'nn hem ktann iinde, hem de dnda slam ile olan ilikisidir. Trkiye istikrarsz Ortadou'da bir istikrar abidesidir. 11 Eyll 2001'den bu yana, mevcut dnm ana yeni bir unsur daha katlmtr: slamc kktendincilik adna mcadele veren terrizm. Bu durum, Avrupa'y slam ile ilikisini yeniden gzden geirmeye zorlamtr. Souk Sava sonras dnya, artk devletler aras savalar tarafndan deil; daha ziyade asimetrik arpmalar ve medeniyet ve jeostrateji unsuru olan insanlar aras savalar tarafndan ekillendiriliyor. Bu zorluun stesinden gelmenin en iyi yolu, snrlama ve ibirlii politikasn ayn anda kullanmaktr. Yani slami kktencilii snrlarken, ayn zamanda dier lml slam toplumlar ile ibirlii yapmak ve aramzda kprler kurmak. 21. yzyl bazlarnn korktuu ve bazlarnn umut ettii gibi bir medeniyetler atmasna sahiplik yapmak zorunda deil. Daha ziyade bu yzyl dialog ve kitleler aras etkileimin gelitii yzyl olabilir.

Avrupa'nn Gc ve Gven
Biz bu cephelere apokaliptik deil, daha lml bir bak asyla yaklaabiliriz. Akas, biz Avrupallar, Avrupa'nn gelecei sz konusu olduunda kendimize cesaret ettiimizden daha fazla gven duymak iin yeterli ve gereki nedenlere sahibiz. Bu noktada, 1970 ve 1980'lerin "eurosclerosis*"i hatrlamakta fayda var. 1980'lerin orta(*) Eurosclerosis: Yksek isizlik ve kronik bte aklar ile kendini gsteren ekonomik daralma. 28
011i Rehn

snda birok insan Avrupa'ya inanmyordu ancak birden Avrupa Toplumu parlak bir dn yapt, ekonomik dinamizmi ve sosyal birlemeyi yaratt, ortak para birimini ve ortak d politikay yrrle koydu ve kendisini Avrupa Birliine dntrmeyi baard. Gnmzde de benzer bir hava var. Gerek devlet ileri, hibir zaman grnd gibi deildir, yani, ne grnd kadar ktdr, ne de grnd kadar iyidir. Zamanmzn getirdii tm sorunlara ramen, Avrupa olduka salam ekonomik ve sosyal bir model oluturma, temel olarak ileyen kurumsal bir yap kurma ve d ilikilerde temel olarak etkili yumuak g kullanma gcne sahiptir. Sfrdan balamak zorunda deiliz. Eer kendisine biraz daha fazla gven duyarsa, Avrupa'nn bunu baarma ans ok yksek. Mark Leonard, hakl bir ekilde Avrupa'nn dayanklln ve zorluklarla baa kma yeteneini ne karyor. "Avrupa'nn baars, denemekten asla vazgememesinde yatyor. "Avrupa karlat her zorluktan ve baarszlktan daha gl bir ekilde kurtulmay baarmtr.'"9'

Avrupa'nn bir sonraki cephesi, mimari bir yap gibi son derece pragmatik ve naziktir. AB, bu grevi baarabileceini ispat ederek, vatandalarnn desteini tekrar kazanabilir. AB'nin politikalar, vatandalarna dorudan yarayacak bir biimde tekrar dzenlenmelidir. Daha fazla i, daha iyi eitim, gvenlik ve sosyal refahn artrlmas balca hedefler arasnda olmaldr. te Avrupa'nn bir sonraki cephesi burada yatyor. Avrupa'nn Gelecek Snrlan
29

2. Polonyal Muslukuyu Sulamayn

"Kresellemenin, dnyann u anda karlat ou ekonomik, siyasi ve dier sorunlarn sorumlusu olduu fikri yanl olmasa bile ok byk oranda abartlmtr. Aslna baklrsa, teknolojik gelimeler ve hatal milli politikalar gibi dier unsurlar, kresellemenin sorumlu tutulduu sorunlarn ounun olumasnda kresellemeden ok daha fazla etkili olmutur." Robert Gilpin, 2001 "Ekonomi asndan, douya doru genileme, yeni bir gelime deil, eskimi bir haberdir." Katinka Barysch, 2006 Anayasa Antlamas iin yaplan referandumdan ksa bir sre sonra, Haziran 2005'te Paris'e gitmitim. Bu yolculukta, son derece karmak bir hissiyata sahiptim. Herkesin bildii gibi, Paris ihtilallerle hatrlanan bir ehirdi. Ancak 29 Mays 2005'te yaanan olay, a la parisienne yani klasik bir ehir ayaklanmas deil, daha ziyade krsal blgelerin ve fakir banliylerin ba ektii bir protesto hareketiydi. Referandum tartmasnn ana konusunu, kasabadaki en tannm kt adam haline gelen Polonyal musluku oluturuyordu. Gazeteci Stephane Marchand'n da belirtti30 Olli Rehn i gibi, Polonyal musluku olay "Franszlarn sosyal kabusu" haline gelmiti.1"" Bu durum bize Souk Sava'n sona ermesinden bu yana on be yl gemi olsa bile, AB'nin hl Demir Perde'nin kalkmasnn sonularna almaya altn gsteriyor. Avrupa siyasetini yakndan tanyan Lksemburg Babakan Jean-Claude Juncker, alldk zekasyla yle bir tespitte bulunmutur. "nceden, Dou'daki fzeler bize doru dnkken, bu durum korku vericiydi. Gnmzde, Orta ve Dou Avrupa'daki insanlarn gzleri bize doru evrilmi durumda ve artc bir biimde, bu fzelerden bile daha korkutucu". Birok insan, hayr oylarn, AB'nin Dou Avrupa genilemesine tepki olarak deerlendirdi. Evet, birok Avrupal genilemenin getirdii yorgunluktan ya da skntlardan dolay zor durumda ancak bu ayn zamanda isizlik sknts, refah iindeki lke sknts ya da kresellemenin getirdii skntlar olarak da dnlebilir. Birok aratrma, gvensizlik hissinin ve isizlikten kaynaklanan sosyal mutsuzluun ve ayn zamanda politikaclar ve sradan vatandalar arasndaki bariz ayrmcln; Anayasa Antlamasn kabul etmeyen Fransz semenlerinin kararnda nemli rol oynadn gsteriyor.''" Franszlar, ekonomik kresellemeye kar son derece eletirel bir tavr almlardr. Ksa bir sre nceki Euroba-rometre'de(*), Fransz vatandalarnn sadece % 21'inin kresellemeyi bir frsat olarak grd tespit edilmitir. te yandan Danimarkallarn % 77'si kresellemenin bir (*) Eurobarometre: Avrupa Birlii'nin kendi iinde yapt aratrmalarda nemli bir role sahip olan anket tr. (.n.) Avrupa'nn Gelecek Snrlar 31 frsat olduunu dnmektedir. AB ortalamas ise % 40'n biraz altndadr.'12' Fransa'nn ekonomik kresellemenin getirdii faydalara ne kadar baml olduunu dndmzde, bu oran son derece artcdr. 2006 yaznda, Fransz ekonomisi, byk oranda artan kresel talep

nedeniyle, % 4.5 gibi byk bir yllk byme oranna ulamtr. Aslna baklrsa, Fransa daha nce yurtdna hi bu kadar fazla rn ve hizmet satmamtr. 2006 ylnn ilk yarsnda, Fransa'nn ihracat toplamda 200 milyar euro snrna ulamtr."'' Umarm ki bu yenilenen Fransz ekonomi dinamizminin bir gstergesidir. Bylece kreselleme tehditten ziyade bir frsat olarak deerlendirilecek ve "eski" Avrupa hakkndaki talepleri boa karacaktr. ki ekirdek Eurozone ekonomisi, Fransa ve Almanya, 2006'dan bu yana byk gelime kaydetmektedir. Artk siyasetilerin ana grevi, bu ekonomik dnmden yararlanarak ekonomik frsatlar yaratmak ve yeni i sahalar oluturmaktr. Bylece u anki ark, tm Avrupa ekonomisini daha dinamik ve yeniliki yapmak iin ve srdrlebilir istihdam salamak iin bir katalizr olarak kullanlabilir.

Avrupa Kalesine Geri Dnmek Yok

Birok Avrupal kpry kaldrmak ve Avrupa Kalesi'ne geri dnmek istiyor. Ancak yeniliklerin ve yatrmlarn snrlar arasnda serbeste dolat kresel ekonomide, ekonomik milliyetilie ya da korumaclk anlayna saplanarak baarya ulaamayz. Ekonomik akl srekli dnmle birletirerek, eitim mkemmelliini yakalayarak, para ve insan kaynaklarn daralan ekonomilerden by32
011i Rehn

yen ekonomilere kaydrarak, akll ve abuk davranarak baary yakalayabiliriz. Genilemeye ya da entegrasyona balanan birok sonu, aslnda ekonomik kresellemenin bir sonucudur. 1980'lerin bandan itibaren, in, Hindistan, Brezilya ve Eski Sovyetler Birlii'nde yaayan milyar insan kapitalist dnya ekonomisinin insafna terk eden Jacques Delors ve Avrupa Birlii deil, Deng Xiao-Ping, Manmohan Singh, Fernando Enrique Cardoso ve Michael Gorbachev gibi reformculardr. Bu durum, ilk nce dk maliyetli retimde ve sonra da daha katma-deerli faaliyetlerde gittike artan kresel bir rekabete neden olmutur ve halen Avrupa ekonomisinde ve i piyasalarnda hissedilmektedir. Asya'nn ekonomik devlerinin ykselie gemesi, sadece nicel bir sorun deil, ayn zamanda nitel bir sorundur. in'in dnyann fabrikas ve Hindistan'n da arka ofisi olduunu sylemek her zaman iin kolay bir seim olsa da durum tam olarak byle deil. Her iki lke de aratrmaya ve yenilie youn bir ekilde yatrm yapyor. in, aratrmaya ynelik olarak her sene bir nceki seneye oranla yzde yirmi daha fazla para harcyor. Birok Avrupa irketi, bu durumdan haberdar ve bu nedenle in ve Hindistan'daki aratrma ve gelitirme almalarna yatrm yapyorlar ve hatta bazen kendi varolan aratrma faaliyetlerini bu blgelere tayorlar. Bu irketlerin Asya'ya maliyetler nedeniyle gittii ancak kalite nedeniyle kaldklar sylenmektedir."4' Gittike yaylan ekonomik kresellemede bir Truva at olmak yerine, AB, bu srete baaryla rekabet edebilmeli ve hatta srece yn verebilmelidir. 1960'larda Avrupa Avrupa'nn Gelecek Snrlar 33 Ekonomik Topluluu kapitalizmin getirdii temel sorunlar yani ekonomik uluslararaslama ve siyasi blnme arasndaki atmalar ya da dnya ekonomisi ve ulus-devlet arasndaki atmalar zmek iin kurulan bir giriimdi."1' Gnmz Avrupa Birlii, sahip olduu iki ekonomik avantaj sayesinde kresel zorluklarla ba etmek iin daha iyi bir konumdadr: Bunlar i Pazar ve ortak para birimidir. pazarn hedefi, liberallemi Avrupa ekonomileri, uyumlu standartlar ve uygun bir faaliyet sahas yaratmaktr. Zaten bu hedeflerin bir ksmn gerekletirmitir. 2004 ylndaki genileme AB'yi dnyadaki en byk ekonomik blge haline getirmi ve dolaysyla kresel ticaret grmelerinde elini glendirmitir. Ortak para birimi, Avrupa'ya daha kapsaml parasal ve ekonomik istikrar salamtr.

AB'nin ekonomik yapsn oluturan bu bloklar, gerekli istikrar oluturmutur ancak henz Avrupa'y yeterince rekabeti bir hale getirmek iin ihtiya duyulan dinamizmi salayamamtr. Bu nedenle, Avrupa ekonomisinde gveni tekrar ina etmek ve rekabetilii yeniden salamak, bizim ilk ve en nemli grevimizdir ve bu Avrupa'nn karsndaki en byk zorluktur.

Rekabet Yetenei in Reete: Yenilik ve stihdam

Avrupa'nn sahip olduu ekonomik zorluklar, byk oranda yapsaldr. Avrupa Ekonomisinin yapsal zayflklar zerine yaplan bir analiz, bu zayflklarn dualistik doasn ortaya koymutur: Hem bir yenilik, hem de istihdam boluu bulunmaktadr."6' 34 Ol Rehn ncelikle Avrupa'nn baars t-shirtleri in'den ya da Hindistan'dan daha ucuza retmekte yatmamaktadr. Biz dibe doru deil, zirveye doru yaplacak bir yara katlmalyz. Thomas Friedman'n da belirttii gibi, "dnyada fabrikalardaki istihdam kapasitesinin bir snr olabilir, ancak fikir odakl ilerin says iin bir snr yoktur.""7' Mallar ve hizmetleri, iyi bir fiyata satlabilecek katma-deerle retmemiz gerekiyor. Daha fazla bilgi-youn ve fikir odakl ie ihtiya duyuyoruz. Geni anlamyla yenilik, bu iin anahtar. Eski Finlandiya Babakan, Esko Aho'nun bakanlk ettii bamsz alma grubunun arda bulunduu gibi, Avrupal liderler, hem Avrupa hem de milli dzeyde, yenilik ve aratrma ile ilgili radikal kararlar almal ve harekete gemeli. dnyasnn aratrma ve yenilik alannda yeterince yatrm yapamamasnn nedeni, yeni rnlerin ve hizmetlerin sunulabilecei yenilik-dostu bir pazarn eksikliidir.0*' Yeniliki bir Avrupa yaratmak, bymeyi ve istihdam tevik etmek iin oluturulan AB'nin Lizbon stratejisindeki hedeflerin tesine gemek demektir ve bu amac gerekletirmek, hem siyasetilerin hem de Avrupa kurumlarnn ortak iradesine baldr. Daha iyi bir dzenlemeyle ve kaynaklarn daha iyi kullanlmasyla, yeniliki rnlerin ve hizmetlerin sunulmas iin bir pazar oluturmak gerekecektir. Bu, niversiteler, aratrma enstitleri ve zel teebbslerin temsilcileri de dahil olmak zere kamu sektr ve zel sektrler arasnda varlacak bir uzlama ile mmkndr. Baz reformlar Avrupa dzeyinde gerekletirilebilir. AB'nin i pazarn; fnans hizmetleri, enerji ve ulam da kapsayan tam anlamyla tek bir pazara dntrmek iin Avrupa'nn Gelecek Snrlar 35 hl byk miktarda kullanlmam potansiyel bulunmaktadr. Tek pazardan mmkn olduunca yararlanmak iin, rekabeti srdrebilecek yeni ekonomik sektrler oluturmak zorundayz. Uzun sredir tartlan hizmet ynergesi, eninde sonunda, ksmen bile olsa hizmetleri snrlar tesi rekabete aacaktr. Avrupa Telekomnikasyon endstrisinin baar hikayesi, AB'nin ekonomik potansiyeli iin incelenmesi gereken bir rnektir. 15 yl nce, Avrupa gsm ad verilen ortak bir standart oluturdu. Bunun sayesinde Birlik ve Avrupa Ekonomik Blgesi iindeki pazar uyumlu bir ekilde olutu. Ancak ABD, farkl standartla uramak zorunda kald. AB iindeki telekomnikasyon pazar 1990'larda liberalletirilmiti. Tek standart ve tek pazar, sektrdeki bymeyi byk oranda hzlandrmtr. Her iki taraf da almalarna ayn noktadan balamasna ramen, gnmzde Avrupa'nn 430 milyondan fazla cep telefonu kullancs varken, bu rakam ABD'de 200 milyondan azdr. Bir sonraki adm, snrtesi cep telefonu trafiindeki roaming cretlerini drmektir. Pazar yeterince etkin bir ekilde ilemedii ve telekomnikasyon operatrleri, beklenmedik bir ekilde kr elde ettikleri iin, Komisyon rekabeti artrmak ve son tketiciye yansyacak fiyatlar drmek iin baz dzenlemeler nermiti. Baz operatrler, bu durumun tpk "sosyalizm"e benzediini syleyerek itiraz etmilerdi. Eer durum gerekten byle olsayd, o zaman sektr sorunlarn zmek ve rekabeti gelitirmek iin Avrupa telekomnikasyon alannda son yirmi ylda yaplan

tm faaliyetlere sosyalizm denmesi gerekirdi. Pazar ekonomisini kapitalizmden kurtarmak iin bahanelere ihtiyacmz yok. Bu, bir yzyldan fazla zaman36 Olli Rehn dr, elik patronlarnn tekelini krmak iin oluturulan Amerikan rekabet yasalarnn temel ilkesini oluturmutur. Bunun yan sra, Kmr ve elik Topluluu'ndan itibaren bir yzyl akn sredir kurallara bal piyasa ekonomisi, Avrupa modelinin temelini oluturmutur. Telekomnikasyon alanndaki baar, Avrupa ekonomisi zerinde olumlu bir etkide bulunmutur. GSM standardna dayal kresel pazar baars, 2005 ylnda yaklak olarak 500 milyar euroydu. Bu miktarn yaklak % 80'i Avrupa tarafndan salanmt. Bylece byk oranda Avrupallar iin milyon i yaratlmt. Dolayl olarak ise, bu durum Avrupa'daki retime ve genel refaha byk katkda bulunmutur.19' Bu sre devam etmelidir. AB'nin yeni aratrma programlar, sanayi ve aratrma kurumlar, hkmetler ve AB gibi ilgili yaplar bir araya getiren Teknoloji Platformlar oluturmay hedeflemektedir. Tm bunlar, Avrupa lkelerine dnya piyasalarnda baarl bir ekilde rekabet edebilecek ortak teknoloji, rn ve hizmet gelitirmeleri iin bir frsat sunmaktadr. rnein, Gml Sistemler Teknoloji Platformu (The Embedded Systems Technology Platform), dier adyla Artemis'in amac, yeni oluan bu sahada Avrupa'y bir lider konumuna getirmek ve arabalardan kyafetlere, akll ofislerden yazlklara kadar etrafmzdaki hemen hemen hereye teknolojik zellikler kazandrmaktr.12"* Akll gml teknolojiler, ayn zamanda bizlere yeni binalar ina etmekte ve ulam aralarn ekolojik olarak daha verimli bir hale getirmekte yardmc olacaklardr. Teknoloji Platformlarnn temel felsefesi, son yirmi ylda telekomnikasyon sanayisinde grdmz alma prensipleriyle hemen hemen ayndr. Avrupa'nn Gelecek Snrlar 37

altrlabilirlik
Yenilik ve i pazarn ilemesi nemlidir, ancak asl ama yeni i alanlar yaratmaktr. Yksek istihdam, ekonomik dinamizme ve giriimcilik ruhuna dayal olarak salanabilir. Ayn derecede nemli olan baka bir nokta da, altrlabilirlik durumudur, bu da emek piyasasnn ilemesi ile destekleyici eitim ve retim programlarna baldr. Dk isizlik oranlarna sahip baz Avrupa devletleri bu konuma ok farkl ekillerde ulamlardr. sve, aktif bir i gc piyasas siyaseti uygulamtr, ngiltere i gc piyasasn yeniden dzenlemi, spanya ve rlanda benzer ekilde esnek i gc piyasalarn tevik etmitir. Hollanda ve Danimarka, esneklii ve gvenlii n plana karmtr. Bazen buna "flexicurity*" denmektedir. Danimarka, yakndan incelenmesi gereken arpc bir rnektir. Yaklak 25 yl nce, Danimarka baarsz mali politikalar ve yksek isizlik oranlaryla Kuzey Avrupa'nn hasta adam durumundayd. 1980'lerde hkmet, mterek rekabeti artrmak ve kamu maliyesini dengelemek iin, "Patates Tedavisi" olarak anlan kat bir rejime balamt. 1990'larda yapsal isizlii hafifletmek iin almalar, i gc piyasas zerinde younlat.'2" 1990'lardan beri, Danimarka % 4.5 ile AB iindeki en dk isizlik oranna sahip lkelerden birisidir. Mobilya, tekstil ve ara-gereler gibi birok geleneksel sanayi ala(*) Flexicurity: i gcnde optimum esneklik ve sosyal gvenlik anlamna gelen yeni bir terim, (.n.) 38 Olli Rehn nnda, lke AB iinde birinci sradadr. rlanda gibi Danimarka da yksek istihdam orann salam ve retkenlikte hzl bir art yakalamtr. Danimarka, endstriyel ilerde bir kayp yaasa da, hizmet sektrnde yeni i alanlar yaratlmtr. Danimarka, iyi eitimli yabanc alanlar kendi lkesine ekmek ve iyi eitimli Danimarkallar lkede tutmak iin yksek vergi oranlarn drerek baz teviklerde bulunmutur.

Danimarka i gc piyasasnda gvenlik, olduka aktif i gc piyasas politikas ve yksek isizlik maalaryla salanmtr. Eer isiz bir kimseye bir i nerilirse o kii mutlaka bu ii kabul etmelidir. te yandan, iten karmalara kar yasal koruma son derece azdr. Mkemmele yakn temel ve yksek eitim tarafndan desteklenen bu gvenlik ve esneklik karm uygulamalar, deiebilen ve deimeye ak bir i gc oluturmutur. Aslna baklrsa, Danimarka'daki i devir oran AB iindeki en yksek orandr ve dnya leinde de en st sralardadr. Szkonusu uygulamalar sonucunda, olumlu bir istihdam dngs oluturulmu ve bu dng uzun bir sre baarl bir ekilde srdrlmtr. alanlar, ilerini kaybetseler bile makul bir isizlik maa alacaklarn ve ksa bir sre sonra yeni bir i bulabileceklerini bilmekteydiler.

letiime Ak Bir Uzlama

Son yllarda, baarl ekonomik ve siyasi model olarak ortaya kan bir takm lkeler grdk. 1980'lerde Almanya ve Japonya, 1990'lardan beri Kuzey Avrupa lkeleri ve Avrupa'nn Gelecek Snrlar 39 gnmzde ise rlanda ve bazen ngiltere rnek modeller olarak gsterilmektedir. Ancak baary garanti eden tek bir model bulunmamaktadr. lkeler, dierlerine genel bir ekonomik ve siyasi model olamayacak kadar farkl yollardan gemi ve farkl deneyimler yaamlardr. stelik bir lke ne zaman rol modeli olarak belirlense, rnein 1980'lerde Japonya gibi, genellikle oktan de gemi olur. Ancak, hem gnlk hayatta, hem de bilim dnyasnda karlatrmal analizler yapmak olduka yaygndr. Camparo, ergo sum. Kuzey Avrupa lkeleri ve Avusturya gibi kk AB lkelerinden alnan bir ders de, ekonomik rekabeti ve sosyal katlm birletirmenin n artnn toplumsal uzlama olduudur. Kuzey Avrupa-Avusturya modelinde ii sendikalar nemli yaplardr ve bu sendikalarn teknolojik deiime kar bak, byk oranda, onlar dnm srelerinde yapc bir partner haline getirmiti. Bu kk devletler bir uzlamaya varm, bylece lke dndaki zorluklar grebilmi ve bu zorluklarn stesinden gelebilecek dinamik ulusal bir strateji konusunda bir anlamaya varabilmilerdir. Eer dinamik, iletiime dayal bir uzlama oluturulabilirse, bu Avrupa toplumlarnn rekabetsel avantajlarndan birisi haline gelebilir. Kuzey Avrupa lkeleri gibi kreselleme srecinden galip olarak kan ekonomilerin, ak ve bilgiye dayal ekonomiler olmas bir tesadf deildir. Bu lkeler, eitimsel mkemmeliyet ve sosyal katlma dayal siyaset modelleri ile uzun bir zaman nce uluslararaslamaya uyum salamlardr.'22' 40 Olli Rehn

Cassandra'lan* Hatal Olduu Ortaya kt

Genileme hem byk umutlarla hem de korku ve n yarglarla karlanmt. Korkular ve n yarglar byk oranda, genilemenin vergi mkelleflerine maliyeti, eski ye lkelerdeki alanlarn ilerini ellerinden alabilecek ucuz i gcnn g etmesi ve AB karar alma mekanizmalarnn felce urama olasl gibi konular zerinde odaklanyordu. Gnmzde gerekler ve rakamlar objektif bir ekilde incelenirse, Cassandra'larn kyamet gn senaryolarnn yanl olduu ortaya kacaktr. rnein, genilemenin AB btesine etkisi son derece kk lekli olmutur. "Eski" ye lke vatandalarnn Avrupa'nn yeniden birlemesi iin dedii bedel, aylk bir ya da iki bardak kahvedir. stelik "yeni" ye lkeler, ithal mallarn birounu eski ye lkelerden ald iin bu bedelin birou geri dnmtr. 2004-2006 dneminde, 15 eski ye lke genileme nedeniyle yllk kii bana ortalama 26 euroluk bir katkda bulunmutur. Gelecek yllarda, tm masraflar net olarak ortaya knca bu rakam byk ihtimalle iki katna kacaktr. Komisyon, 1 Mays 2004 genileme atlmndan iki yl sonra, genilemenin ekonomik boyutuyla ilgili bir alma yapmt. Bu alma son iki ylda elde edilen tecrbenin byk oranda olumlu olduunu gstermektedir.12" Genile-

(*) Yunan mitolojisinde Cassandra, Kral Priam ve Kralie Hecu-ba'nn kzyd. Gzellii nedeniyle, Apollo ona gelecei grebilme gc vermiti ancak Cassandra onun akna karlk vermeyince, Apollo kimse kehanetlerine inanmasn diye onu lanetledi, (.n.) Avrupa'nn Gelecek Snrlar 4! meye dair ekonomik veriler, genelde dk maliyetli retimin ve tanmann getirdii sonusuz bir oyun olarak gsterilir. Alternatif bir analiz ise snrlar aras retim alarna dayal olarak kurulmu, hem eski hem de yeni ye lkeler iin kazan salayabilecek, genilemi ve rekabeti bir Avrupa iinde dinamik ve endstriyel bir yeniden yaplanmann getirdikleri ile ilgilidir. Acaba bu analizlerdenya da anlatmlardanhangisi gerei en iyi ekilde gstermektedir? Douya doru genileme, bymeyi tevik etmi ve Avrupa ekonomisinde yeni i alanlar yaratmtr. Bu sre, katlm tarihinden ok nce balamtr. 1989 ylnda, Orta ve Dou Avrupa'da gerekleen kadife devrimler, 100 milyon kiilik bir pazar Bat Avrupal irketlere am ve byk i frsatlar salamtr. rnek vermek gerekirse, Fransz spermarket zincirleri ve araba reticileri, Hollanda telekom irketleri ve yiyecek reticileri ve saysz Alman sanayi irketi bu frsatlardan yararlanmtr. "Yeni" ye lkelerle yaplan ticaret, 1990'larn banda aday lkelerle yaplan Avrupa Antlamalar sayesinde 2004 katlm tarihinden ok daha nce liberallemitir. On yl nce, iki tarafl ticaretin % 85'ini kapsayan serbest ticaret antlamalar yaplmtr. Bylece, sorunsuz ekonomik entegrasyon yolunda nemli admlar atlmtr. Sonu olarak, "eski" Bat ve "yeni" Dou ve Orta Avrupa ye lkeleri arasndaki ticaret, 1990'larn ilk yarsndan bu yana drt katna kmtr.'24' Yllar getike yeni lkeler ile yaplan ticaret hacminin gittike bymesiyle, eski ye lkelerde yaratlan i says, retim sahalarnn tanmasyla kaybedilen i saysndan ok daha fazla olmutur.'25

42 011i Rehn

Yeni ye lkeler modernlemek ve dinamik piyasa ekonomileri haline gelmek iin gerekli reformlar gerekletirmilerdir. AB yeliinin getirdii istikrar, ticareti ve yatrmlar yayma konusunda bu lkelere yardmc olmu ve bu durumdan AB krl kmtr. Ortalama olarak, ekonomik byme yeni ye lkelerde eskilere gre daha hzldr. Hatta katlm srecinde byme, aday lkelerde ok daha hzl gereklemitir. Orta, Dou ve Gneydou Avrupa'daki bu dinamizm hepimize yarayacaktr. AB apnda mallarn retimi iin ve yeni lkelerin pazarlarnda bu mallarn sat iin oluan yeni frsatlar, tm ye lkelerde yeni i alanlar yaratabilir. Katlm sreciyle, i dnyas iin tm Avrupa'da geerli yasal bir ereve oluturulabilir. Ortak standartlar yaratlarak geni bir hareket alan salanabilir. Bunun sonucu olarak, Avrupa irketleri yeni yatrm frsatlarna kavuarak, retimlerini ve lojistii daha etkili bir hale getirecek ekilde yeniden planlayabilirler. Bu ekilde, dnya piyasalarndaki rekabeti konumlar gelimi olur. Avrupa otomobil sanayisi bu adan incelenmesi gereken bir rnektir. Slovakya, ek Cumhuriyeti, Macaristan ve Romanya'y iine alan blge hakl olarak "Dou Detroit" olarak adlandrlmtr.<26) Slovakya nfusuna oranla dnyann en byk araba reticisi

konumuna gelmitir. lke sanayisinin % 30'u otomotiv endstrisine dayaldr ve 65 000 kii bu sektrde almaktadr.'271 Ne yazk ki tanma tartmas, bu tr endstriyel yeniden yaplanmalarn, Avrupa ekonomisinin uzun vadeli rekabetilii zerindeki olumlu etkisini iermekten ok uzaktr. Bu olumlu etkiler, John Zysman'n da dedii gibi Avrupa'nn Gelecek Snrlar
43

daha ok "retim fonksiyonlarnn eitlilii" ile ilgilidir.:s Bat Avrupa'da yeni i alanlarnn yaratlmasna mikro dzeyde bir rnek de Renault Logan'dr. Sz konusu proje, Renault'nun retimini Romanya'ya tamasyla, Birliin eski yeleri iinde 750'den fazla mhendislik, satn alma ve tedarik iinin olumasna dorudan katkda bulunmutur.

Avrupa'nn ileri ya da G
Ticaret ve sermaye hareketlerinin nndeki engellerin genileme ncesinde kaldrld dnlrse, iilerin serbest hareketi 2004 ylndaki ekonomik entegrasyonun en nemli yeni boyutunu oluturuyordu. Ayn zamanda, yeni ye lkelerden gelebilecek i ve maa rekabeti nedeniyle, en hassas siyasi meselelerden bir tanesiydi. Prodi Komisyonu ve Komisyonun Genilemeden Sorumlu yesi Gun-ter Verheugen Birlik'i bu dnemde karlalmas muhtemel sorunlar iin dikkatli bir ekilde hazrlamt. 2003 Katlm Antlamas, ye lkelere kendilerini iilerin serbest dolamndan yedi seneye kadar muaf tutma hakk veriyordu. ngiltere, rlanda ve sve iilerin serbest dolamna kstlama getirmeme karar ald ve kendi i gc piyasalarn yeni ye devletlerden gelecek iilere herhangi bir kstlama olmakszn at. Bu devletlerin tecrbeleri byk oranda olumluydu. zellikle ngiltere ve rlanda'da yeni ye lkelerden gelen iiler, olduka scak karland nk bu iiler, hizmet, tarm ve inaat sektrndeki i gc skntsn hafifletmiti."" ki yllk gei dnemi dzenle44
011i Rehn

melerini inceledikten sonra, drt ye lke daha (Yunanistan, spanya, Portekiz ve Finlandiya) 2006 ylnda kstlamalar kaldrma karar ald. 2006 yl komisyon raporuna gre, AB i gc piyasas bu yeni i gc karsnda ezilmemiti. Ancak Britanya'nn ald g, beklentilerden daha fazlayd. Eski AB lkelerine almaya gelen Polonya, Litvanya, Slovakya ve dier lkelerden gelenlerin ou alkan, gen insanlard. Bu insanlar, bir yandan yurtdnda tecrbe kazanrken, bir yandan da gelecekleri iin birikim yapyorlard. Bunlarn birou, kendi lkelerinin ekonomilerine yarar salayacak sermaye ve tecrbe birikimi elde edip, anavatanlarna geri dnme niyeti tayordu. Zaten, 1980'lerde Yunanistan, Portekiz ve spanya AB'ye katlnca, i gc piyasalarnn ykma urayaca korkusunun yersiz olduu ortaya kmt Peki ya sosyolojik durum neydi? AB'ye katlan lkeler AB'nin i gc standartlarna uymak zorundayd. Bunlar arasnda, i yerinde asgari gvenlik standartlar ve ayrmclkla mcadele iin uygulanan kurallar da bulunmaktayd. Bu standartlar, AB iindeki sosyal sorunlarn ktlemesine deil, zlmesine katk salamtr. Hi phesiz, cret oranlar, ye olmayan lkelerde olduu gibi Birlik iinde de farkllk gstermektedir ancak bu durum, bir btn olarak AB'nin kresel ekonomide rekabeti gcn korumasna fayda salamaktadr. Avrupa'nn Gelecek Snrlar 45

Douya Doru Genileme Gereklemeseydi Ne Olurdu?

ncelikle varolan durumun aksini dnelim: Eer genileme srecini durdursaydk, AB nasl bir durumda olurdu? Genilemenin olumlu ve olumsuz taraflarn deerlendirirken, ayn zamanda genilememenin getirecei maliyetleri de dnmeliyiz. Bu noktada, Konrad Adenauer'in szlerini hatrlamakta fayda var: "Dnya tarihi, ayn zamanda kanlan eylerin bir zetidir."

Acaba, Orta ve Dou Avrupa lkeleri olmadan, AB istikrarl, demokratik ve refah iindeki yeleri gibi daha iyi bir konumda m olacakt? Tabii bunun alternatifi de otoriter rejimler ve etnik atmalar olabilirdi. Acaba Bat Balkanlarn Avrupa iinde yeni bir getto olmasna msaade etmeyi gze alabilir miydik? Eer dkkan kapatp, katlm srelerine son verirsek, bunlar olabilir. Acaba AB, srtn Avrupa'ya dnen ve demokratik deerleri reddeden bir Trkiye ile daha iyi bir yerde mi olacaktr? Hi zannetmiyorum. Peki Avrupa'nn ekonomik zorluklarn ve iinde bulunduu anayasal kmaz gz nnde bulundurmakszn genileme sreci devam etmeli midir? Hayr. Zaten bu nedenle, sorumluluklarmz yerine getirebilmek iin genileme gndemini salamlatrdk (consolidated). Ancak genilemenin bizi ekonomik sorunlarmz zmekten ya da Avrupa'nn siyasi entegrasyonunu derinletirmekten alkoyaca varsaymyla hareket edersek, bir sonuca ulaamayz. Bir sonraki blmde de dile getireceim gibi, 46 Olli Rehn AB'nin tarihi, bu varsaymn doru olmadn aka gsteriyor. Avrupa'nn-honutsuzluunun kayna, genilemenin yol at sorunlardan ziyade sosyal yapmzda yatyor. Vatandalarmzn acsn hissetmek ve ekonomik sorunlarn zmek bizim balca grevlerimiz arasnda ancak bunu yaparken, kendi hatalarmz iin Polonyal muslukuyu da bir gnah keisi haline getirmememiz gerekiyor. Avrupa'nn Gelecek Snrlar 47

3. Derinlemenin ve Genilemenin tesinde

"Bir kta olarak Avrupa, ne genilemeden, ne de derinlemeden vazgeebilir. Her zaman olduu gibi imdi de ihtiyacmz olan, benzerlii ve farkll birletirmektir. Ayn ekilde derinlemeyi ve genilemeyi de birletirmemiz gerekiyor." Philippe de Schoutheete, 1997 "Pour passer de 12, de 15 a 25, il faut du temps ( ..), iffaut creer un minimum d'esprit de famille, de comprehension des autres, de conna-issance de leur psychologie et de leurs traditions nationales. En bref, le contrat de mariage entre les 25 doit etre consolide et enrichi."(*) Jacques Delors, 2006 nmzdeki ikinci zorluk, genilemi Avrupa'nn iyi bir ekilde ileyebilmesini salamaktr. Bu nedenle, AB, Anayasal Antlamay oluturma kararyla e zamanl olarak douya doru genileme karar ald. Avrupa entegrasyonu yanls siyasi liderlerin ve akademisyenlerin diliyle syler(*) "12'den 15'e, 25'e gemek zaman alr. (...) ncelikle dierlerini anlamaya, psikolojilerini ve milli geleneklerini bilmeye yetecek kadar bir aile anlay yaratmamz gerekiyor. Ksaca, 25'ler aras evlilik akdi eksiksiz ve zlim-senmi olmal." Bu metni evirmekten zellikle kandm nk Delors ve "le contrat de mariage" Franszca olarak daha etkileyici, (yazarn notu)

48 Olli.Rehn sek, Birlik hem Anayasal Antlama ile "derinlemi" hem de douya doru genileme ile "genilemi" olmaldr. Tabii genileme ve derinleme kavramlarn birbirinin kart olarak kullanan baz insanlar da var ancak bu tamamen yanl bir ikilemdir. Hi phesiz, Avrupa'nn farkl kelerinde AB'nin hedefleri ve doasyla ilgili birbirinden ok farkl grler bulunmaktadr. Bu durumu ilk olarak yaklak on yl nce, 25 Mart 1997'de, Roma Antlamasnn 40. yldnmnde fark etmitim. O gnn sabah kahvemi yudumlarken, The European gazetesine gz atm ve Avrupa Komisyonundaki protokol bakanl grevinden ksa bir sre nce emekli olan Marcello Burattini'nin yazm olduu bir makaleyi okumutum. AET iindeki grevine 1958 ylnda balayan Burattini, AET'nin 1973 ylndaki ilk genileme kararnn yerinde olup olmadn ve kurucu alt devletin entegrasyonlarn siyasi bir

birlie dntrmelerinin gerekip gerekmediini sorguluyordu. Bu soru sadece retorik bir soru deildi, ayn zamanda Avrupa entegrasyonuna emek vermi birok insann zihin haritasn da yanstyordu. Ayn gn, Helsinki'de grev yapan Rus bir diplomatla grme frsatm oldu. Sanrm ald talimatlar dorultusunda bana AB'nin Rus Federasyonu ile mzakerelere balayp balamayaca konusunda ne dndm sordu. Zaten o dnemdeki Rus Bakan Boris Yeltsin birka gn nce byle bir neride bulunmutu. Akas cevap vermeye yetkili olmadmdan ve bu soruyu ciddi olarak nitelendirmediimden dorudan cevap vermek yerine, 1994'ten beri konseye ye olan Rusya'nn ilk nce Avrupa Konseyi'nin tm kriterlerini yerine getirmesi gerektiini Avrupa'nn Gelecek Snrlan 49 belirtmeyi tercih etmitim. Bu yaznn kaleme alnd 2006 ylnda, Rusya Avrupa Konseyi bakanln yrtyor ve Konsey'in yelik kriterlerini tamamen yerine getirme sorunu bu lke iin hl geerli durumda. Bu iki grbelki de bu iki aykr grgnlk diplomasi ve genileme ve derinlemeye dair siyasi tartmalarda varolan gerginlikleri yanstyor. AB'nin genileyerek ktasal bir Birlik oluturmas, tarihi bir grevdir. Ancak genileme; AB, derinleirken harekete geme ehliyetini koruyabilirse ve hatta glendirebilirse ve vatandalar bu hedefi desteklemek iin geminin gvertesinde kalmaya devam ederse, Avrupa iin faydal olacaktr. Hi phesiz, bu durumun bir de psikolojik boyutu mevcuttur. Jacques Delors'un "evlilik akdi" olarak nitelendirdii antlama, 25 ye lke tarafndan zmsenmeli ve olgunlua ermelidir. Hi phesiz, liderlerin ya da medyann halk genilemeye hazrlamad ye lkelerde psikolojik kabullenme ok daha zor olacaktr. Meslektam, Joaquin Almunia'nn da gzel bir ekilde dile getirdii gibi, "Sahip olduumuz tek hazmetme kapasitesi sorunu, zihinsel olandr."30' Hazmetme kapasitesi meselesi, 5. Blmde ayrntl bir ekilde ele alnacaktr.

Paralel Genileme ve Derinleme Tarihi

AB tarihinin ak iinde, derinleme ve genileme, e zamanl bir ekilde ve hatta bazen kol kola hareket etmitir. AB her zaman, genileme yolunda, ileriye doru atlan admlarla birlikte yeni fonksiyonel zorluklarn stesinden gelmitir.
50

Olli Rehn Birleik Krallk, Danimarka ve rlanda'nn katlmyla 1973 ylnda yaanan ilk genileme dneminden nce, 1970 ylnda iki nemli giriim kaytlara gemitir: Avrupa Siyasi birlii'ni (Ortak D ve Gvenlik Politikasnn halefi) balatan Davignon Raporu ve finansal bir birlik oluturma yolunda ilk giriim olarak saylan Werner Raporu. 1980'lerde gneye doru gerekletirilen iki genileme (Yunanistan, Portekiz ve spanya dahil olmak zere), Tek Pazarn olumasna katkda bulunan Avrupa Tek Senedi'nin (SEA) 1986 ylnda kabul edilmesi ile e zamanl olarak gereklemitir. SEA ile nitelikli ounluk seim sistemi bir zorunluluk haline getirilmi ve AB'nin karar alma mekanizmas radikal bir ekilde deimiti. SEA'yi imzalayan taraflardan birisi olan ancak devletlerst bir entegrasyonu tam anlamyla desteklemeyen Margaret Thatcher, bu antlamay "leriye doru atlan alak gnll bir adm" olarak nitelendirmiti. Ancak Joe Weiler'n da belirttii gibi, "Avrupa Tek Senedi'nin yaratt dinamikler, birok gzlemciyi ve hatta antlamann orta kmasnda rol oynayanlar bile artmtr."30 Ve sonra, 9 Kasm 1989'da Berlin Duvar ykld. Bu tarihi olay, Avrupa'nn ikinci dnmn tetiklemitir ve o zamandan beri, hem derinleme, hem de genileme paralel bir ekilde devam etmektedir.

AB, ye saysn 12'den 25'e kararak genilemeyi srdrmtr. 1995 ylnda, drdnc genileme dneminde tarafsz ve EFTA (Avrupa Serbest Ticaret Birlii) yesi devlet, Avusturya, Finlandiya ve sve birlie katlmtr. Bu devletler, neredeyse Berlin Duvar 'nin yAvrupa'nn Gelecek Snrlar 51 kntlar temizlenir temizlenmez yelik bavurularn sunmulard. Mays 2004'teki beinci genileme dnemi tam anlamyla Byk Patlama'ya benziyordu. Kbrs Rum Kesimi ve Malta ile birlikte, Dou ve Orta Avrupa'dan sekiz lke baarl demokratik dnmlerden sonra birlie dahil oldu. Beinci genileme dnemine dahil olan Bulgaristan ve Romanya, 2007 ya da 2008 ylnda birlie katlacaklar. Derinleme konusuna gelince, Birlik bir yandan en geni kapsaml genileme hareketini gerekletirirken, bir yandan da siyasi ve ekonomik entegrasyona ynelik olarak byk admlar att Tek Pazar ve Avrupa Para Birlii'ni kurduk, Schengen blgesinde pasaportsuz seyahat etme olanan sunduk ve Ortak D ve Gvenlik Politikasn glendirdik. Para Birlii belki de Avrupa'daki entegrasyonu derinletirmede, hem ekonomik ve siyasi dzeyde,

Avrupa Birlii
1957: Belika Fransa Almanya talya Lksemburg Hol landa 1973: 1995: Avusturya Finlandiya sve 1986: Portekiz ispanya

> >
^i > ' @& ''* '

f'^ ' /

Sm? <7 t , ^

,-'

'; (}
, -

i-JFy-'
sr \ y \ ri_

~}
. s

Danimarka rlanda Birleik Krallk

2004: 1979: Yunanistan

' '

t dua U'ton ltuma Polonya, ek (11> l'itrye'i Sri.k' , MocasLn, Slovenya, Mall kiki-

52
011i Rehn

hem de vatandalarn gnlk yaam seviyesi asndan en nemli faktrdr. Romano Prodi'nin de gayet gzel bir ekilde ifade ettii gibi, Euro ile "her Avrupal cebinde kk bir Avrupa tayor." Bir sonraki adm, i gvenlie ynelik iyi koordine edilmi bir yaklam olmaldr ki bu Avrupa vatandalarn terrizmin ve suun getirdii tehlikelere kar korumak iin hayati bir nem tamaktadr. AB'nin vatandalarnn taleplerine yant verebilme yetenei mutlaka glendirilmelidir. Genileme, bu hedefin nnde bir engel deildir. Genileme ve derinleme ikilemi, Fransa ve Almanya genileme tartmalarnda ok nemli bir meseleyi tekil et-mitir.<32) Bu iki meseleyi nasl bir araya getireceimiz sorusu, ok makul bir sorudur ve bu soruya ikna edici bir yant verebilmek iin elimizden geleni yapmamz gerekiyor/331

Avrupa'nn Evrimsel Demokrasi Gelenei

Avrupa'nn hem ekonomik, hem de siyasi dzeyde entegrasyonu, kreselleme ve yeni gvenlik endieleri karsndaki Avrupa'nn gelecei asndan byk nem tamaktadr. Ancak kafamz tekrar duvara arpmadan bu sorunu nasl zebiliriz? ncelikle reformlar, gnmz Avrupa'sndaki demokrasinin doasn gz nnde bulundurarak deerlendirmeliyiz.

Halkn iktidar olarak demokrasinin nndeki kavramsal vebelki demaddi zorluk, Paavo Haavikko'nun "Cavalryman" operas iin yazd senaryodaki retorik bir soruda gayet ustaca dile getirilmitir. Bu senaryoda ana Avrupa'nn Gelecek Snrlan 53 karakter, biraz da alayc bir ekilde yle sorar: "Acaba halk iktidara geldiinde, gerekte iktidar kim elde eden kimdir?" Demokrasi kolektif bir rn olabilir ancak "halkn iktidar" dediimiz olgunun ardnda her zaman bireyler vardr. Dolaysyla yle sorabiliriz: Avrupa'da halk iktidar sahibi olduunda, iktidar elinde tutan kim olacak? Avrupa'nn halk m iktidar elinde tutacak yoksa baz Avrupallar m? ncelikle sormamz gereken soru u: Halkn gc veya iktidar deyiiyle tam olarak ne kastediyoruz? Atina'nn zgr vatandalar tarafndan kurulan dorudan hkmet gibi, orijinal bir tr demokrasiyi mi? Yoksa semenler tarafndan seilen bir parlamentonun halkn iradesini yanstt gnmz demokrasisini mi? Ya da belki de svire ve California'da uygulanan, bazlarnn Fransz ya da Hollanda sistemi diye adlandrd referanduma dayal halkoyu demokrasisini mi? Avrupa'da demokrasi iki trl gelimitir: evrimsel ve devrimsel olarak. John Dunn evrimsel demokrasiyi, vatandalarn temel zgrlklerinin parlamenter demokrasi ile paralel bir ekilde glenmesiyle demokrasinin adm adm gelimesi; devrimsel demokrasiyi ise devrim ve kitle hareketleri yoluyla halkn gcnn aniden ortaya kmas olarak nitelendirmitir.341 Bu iki anlatmdan birincisi, evrimsel demokrasi, AB'nin demokratik fonksiyonalizminin entelektel temelini oluturmutur. Evrimsel demokrasi, meruti monari ve hkmdarlarn gcne getirilen snrlamalar sonucu ortaya kmtr. 1215 ylnda, Magna Carta, ngiltere Kral ve soylular arasndaki iktidar mcadelesine son vermi; kral, kendi hkmlerine parlamenter snrlamalar getirilmesini kabul et54

Olli Rehn mek vebelli bir lde de olsabireylerin haklarna sayg gstermek zorunda kalmtr. Bu gelime, ana Avrupa demokrasi akmnn ortaya kt, meruti monarinin temelini oluturmutur. Bu ana akm bir sre sonra, Amerika'da kabul grmtr. 1789 ylnda, Amerikan Anayasas, bu ilkeleri yeni domakta olan bir millet iin geerli klmtr. Fareed Za-karia'nn da belirttii gibi, 1975 Helsinki Nihai Senedi hukukun stnlne ynelik bu bat kaynakl ilkeleri,en azndan prensiptedemokratik olmayan sistemleri de iine alacak ekilde geniletmitir.'35' Zakaria'ya gre, "Mag-na Carta, Connecticut Bildirgesi, Amerikan Anayasas ve Helsinki Nihai Senedi meruti liberalizmin bir ifadesi-dir.(36) Bana gre, bu listeye 1950 Avrupa nsan Haklar Szlemesi ve Avrupa Birlii Antlamas (1957 ya da 2009 versiyonu) da eklenmelidir. Bamszlk ve demokrasiye ynelik ortak istek henz kaybolmamtr. Bunu zellikle, halklarnn AB'yi zgrle ve refaha alan bir kap olarak grd Trkiye ve Bat Balkanlar'da hissetmek mmkndr. AB iindeki tavr farkllklar son derece arpcdr. Baz ye lkelerde, AB brokrasinin sembol ve zgrle getirilen bir kstlama olarak grlmektedir. AB ye lkeleri, genel olarak olgun demokrasiler olarak kabul edilse de, birok AB vatanda kendi devletlerinin siyasi yaplarndan honut deildir. Gerek sa, gerekse sol grl olsun, poplist ve fanatik hareketler, Avrupa'nn eitli yerlerinde srekli ortaya kmaktadr. Avrupa'nn Gelecek Snrlar
55

Federalist Ryalar ve Kukucu Yaklamlar

AB, birok ynden acmasz eletirilere maruz kalmaktadr. Federal yap destekileri, AB baskn olarak hkmetler aras ibirliine dayal bir oluum olduu srece, bu ileyiten verim beklenmemesi gerektiini ileri srmektedirler. Bu dnceye sahip insanlar, sadece uygun

federal yaplarn byle bir hedefi gerekletirebileceini ifade etmektedirler. Federalistler arasnda, hem merkezi, hem de merkezi olmayan (decentralized) federalizmi destekleyen gruplar bulunmaktadr. Bu durum daha ok bireylerin, ngiliz ya da Alman geleneine bak asyla dorudan ilgilidir. Birok Almana gre, federalizm siyasi bir sistem iindeki farkl seviyeler arasnda gcn orantsal olarak blnmesi anlamna gelir. Belirtmeye dahi gerek yok ancak ben ahsen ikinci kavramsal yorumu ya da merkezi olmayan federalizmi tercih ediyorum. Euroseptikler, AB'yi federalistlere gre tam kart nedenlerle eletirmektedir ve metafor olarak merkezi sper-devleti kullanmaktadrlar. Euroseptiklere gre, AB'nin gc ve brokrasisi, orantsz olarak bymtr ve ye devletlerdeyine euroseptiklere gremkemmel ileyen demokrasileri hie saymaktadr. Ancak euroseptikler durumu tamamen yanl deerlendirmilerdir. Ne yazk ki AB, d politikada, euroseptik felaket tellallarnn ileri srd kadar etkili ve gl deildir. stelik AB sk sk karikatrlerde resmedildii gibi byk bir g ve brokrasi de deildir. Komisyonun szde etrefilli brokrasisi, orta byklkteki bir Avrupa ehrin-dekinden daha karmak deildir. Euroseptikler, milletle -rst entegrasyona ve gl ortak kurumlara bir alternatif 56
011i Rehn

olarak, hkmetler aras ibirliini savunmaktadrlar. Ancak belki de, bu, tezlerinin en zayf noktasn oluturmaktadr nk hkmetler aras ibirlii anlaynn savalar nlemek konusunda ie yaramadna dair somut kantlar mevcuttur. (Milletler Cemiyeti rnei). Hkmetler aras yaklam daha nce denenmi ve ie yaramad ortaya kmtr. Bu ders, 1945 ylnda alnmtr. Avrupa'nn inasna dair, bu kart grlerden hibirisi gn kurtarmaya yetmeyecektir. Euroseptiklerin hem hedefleri hem de yntemleri yanltr. te yandan, federalistlerin hedefleri doru olsa bile milletlerst entegrasyon ile bar ve refah iinde bir Avrupa oluturmakyntemleri haddinden fazla hrsl ve hatta belki de verimsizdir. Sorunun kayna, Avrupa demokrasisinin snrlarnda yatmaktadr. Kken itibariyle Yunanca bir kelime olan "demokrasi" iki ksmdan oluur ve "halkn gc" anlamna gelir. Halk, demos'dur. Tanm itibariyle, bir demokraside halkya da demosnispeten ortak siyasi bir yapya ve kamusal tartma ve karar verme arenasna sahip olmaldr. Bu noktada, Haavikko'nun sorusuna geri dnyoruz. Avrupa demokrasisinden bahsederken, Avrupa halkya da Avrupa demoskim oluyor? Avrupa Birlii ortak karar alma mekanizmalar gibi unsurlardan birkan bnyesinde barndrsa bile, tek bir Avrupa halk olmad gerei deimez. u anda, 25 halk var ve bu rakam yaknda 27 olacak. talya, 1860'da bir birlik haline geldiinde, Mazini yle demiti: "talya'y bir araya getirdik, imdi talyanlar oluturmalyz." O dnemde, bu gereklese bile, imdi, "Avrupa Birliini yarattk, imdi Avrupallar yaratmalyz," diye dnmek pek de Avrupa'nn Gelecek Snrlar 57 kolay deildir. zellikle de, Avrupal unsurlar grmezden gelerek, eitli milli kimlikler, halklarn zellikleri ve siyasi kltrler deitirilmek istenirse. Bunun yerine, yapacamz en iyi ey, bir tr ikili kimlii kabul etmek olacaktr. Milli kimlik birok insan iin baskn durumdayken, Avrupal kimlii, milli kimlikle uyumlu olmak ve ayn zamanda milli kimlie destek olmak durumundadr. Bu koula, ampirik ve salam bir kant olabilmesi midiyle ben kendi adma yle diyebilirim: Ben kendimi adam bir Avrupalym. Avrupa deerlerine inanmam bu eilimimde byk bir rol oynuyor ancak asl neden, Avrupa'da barn Finlandiya'nn gelecei iin iyi bir ey olmasdr. Avrupa halklarn ve tek bir siyasi kimlii gz nnde bulundurduumuzda hangi sonulara ulamamz gerekiyor? llzyonlar deil de gerekler temelinde siyaset yapmak her zaman iin en iyisidir. Bu balamda, Avrupa Birlii henz federalist bir devrimi ateleyecek kadar siyasi olarak btnlemi deildir. Hatta yakn bir gelecekte de bu apta btnleecekmi gibi

grnmyor. Hem gemite, hem de gnmzde, acele etmenin yol at sonular tecrbe ettik. 1950'lerin banda, Avrupa Savunma Topluluu'nu oluturma yolunda kapsaml almalar vard. Ancak bu proje, 1954 ylnda, bu olduka nemli blgedeki egemenliinden vazgemek istemeyen Fransz Meclisi tarafndan kabul edilmemiti. Benzer ekilde, daha ok i siyasi nedenlerle baarszla urasa da, Anayasa Antlamasn yrrle koymak iin verilen zorlu mcadele, Avrupa halklarnn krlganln yanstmaktadr. Dier bir neden de aslnda nispeten 58
OIIi Rehn

mtevaz bir proje olan kurumsal reformun, yanl bir ekilde "Anayasa" olarak nitelendirilen Anayasa Antlamasnn kapsam nedeniyle baarszla uramasdr."' Bizler, Avrupa'da farkl anayasal ve hukuki-siyasi geleneklere sahibiz: Ben, egemenlik ve g sahibi olan siyasi yaplara kar anayasalar korumaya ynelik bir oluumu destekliyorum. Her eyden nce Anayasal Antlama, bir anayasa deildir. Daha ziyade, birok alanda siyaset yapma mekanizmalarn Birlik'e devretse de, tam egemenliin ye lkelerin elinde kalmasn salayan bir antlamadr. Tony Blair'n eski AB danman olan Stephen Wall, bu durumu aka kabul etmektedir. "Bu hibir zaman iin bir anayasa getireceini tahmin edemediim iin ok pimanm."18' Aslna baklrsa, antlamann hazrlanma tarz, "fsldayarak konu ve byk bir reform gerekletir" anlayn ne sren Monnet metoduyla eliiyordu. Ancak bu antlamann hazrlan daha ok, "bar, ar ve mtevaz bir reform yap," anlayna daha uygundu. ahsi kanaatime gre, eer bu belge anayasaya atf yapmayan bir ekilde, Temel Belge olarak adlandrlm olsayd, Avrupa iin ok daha iyi bir sonu elde edilebilirdi.

Avrupa'nn nasna Ynelik Pragmatik Bir Yntem Olarak Demokratik Fonksiyonalizm

Anayasa hakknda bo sylemler ve federalist birliktelik ile imknszn peinden komak yerine, Avrupa entegrasyonunu gerekletirme yolunda ok daha iyi bir alternatifimiz var: Avrupa, Jean Monnet'nin de belirttii gibi, byk
Avrupa'nn Gelecek Snrlar

59 oranda somut sonular zerine ina edilmi ve bunun neticesinde, salam bir zemin olumutur."91 Avrupa'y ina etme amac tayan bu pragmatik yntem, demokratikfonksiyonalizm olarak adlandrlabilir.'4" Meruluunu, hem milli, hem de ortak Avrupa demokratik srelerinden ald iin demokratiktir. ekilden ziyade, ilevler zerine younlat iin fonksiyonalisttir. (rnein ekonomik byme, istihdam, sosyal refah ve srdrlebilir kalknma gibi somut sonular). Bu ekilde, Birlik, hedeflerini ye lkelerle ibirlii iinde gerekletirebilir ve merkezi bir devlet yerine, birbirine bal bir topluluk ortaya kabilir. Pragmatik fonksiyonalizmin, idealistik federalizmin aksine, kuralc bir yapya sahip olmayacan sylemek yanl olur. Ancak, pragmatik fonksiyonalizm, "tehdit ve iddetten oluan bir sistem yerine, "verimli bir ekilde ileyen, ilevsel ibirliine dayal bir sistem" oluturma amac tayan gl, felsefi bir ilkeyi izlemektedir. Paul Taylor'un da dile getirdii gibi, asl fark yntem seimi oluturmaktadr: "Fonksiyonalizmin ilerlemeye kar yaklam, dzensiz deil evrimseldir. te yandan federalizm ise dzensizdir.'"4" Demokratik fonksiyonalizm, temel olarak hukukun stnlne dayal olarak kurulmu bir toplum anlamna gelir ki bu da Avrupa demokrasisinin evrimsel, anayasal geleneklerini yanstr. Hkmetler aras yaklamdan farkl olarak, bu evrim nemli birok alanda AB kurumlar ierisinde egemenliin ve gcn birbirine karmasna yol amtr. pazarn oluumu, euro blgesinde para politikas, ticaret politikalar ve d ve gvenlik politikalar bu duruma rnek olarak verilebilir.

60 Olli Rehn AB balamnda Avrupa demokrasisi, ikili meruiyete dayaldr ve ncelikle AB ye lkeleri, parlamentolar ve hkmetleri aracl ile ilevlerini yrtr. Dorudan seimler sayesinde, Avrupa Parlamentosu, Avrupa halklarnn grlerini ve karlarn karar verme srelerine yanstr. Fonksiyonalizm ayn zamanda, uygun miktarda gerekilik ierir. Hedeflerimizi koyarken, bu hedefleri nasl gerekletireceimizi de dnmeliyiz. Byk ve farkl bir Birlik iinde, u hedefler koyarak uzlamamz mmkn deildir ve bu nedenle hayal krklna urayabiliriz. stelik zor bir sre sonrasnda, ok daha mtevaz sonular kabullenmek zorunda kalabiliriz. Anayasal Antlama rneinde de benzer bir ey olmutu. Anayasa konusunda byk zahmetlere girildi ancak sonuta herhangi bir kurumsal reform gerekletirilemedi. Ben yksek hedefler koymamamz gerektiini ne srmyorum ancak bazen bir para gerekilik, hedeflerimizi belirlememize ve baarl olmamza katk salayabilir.

Farkllatrlm Entegrasyon ile Homojenliin tesine Gemek

Macaristan Komisyon yesi, Peter Balazs'a gre, "Avrupa entegrasyonunu daha ileri tamak iin gereken en nemli ey, heterojenliin idaresidir." Bu ok dorudur: Birlik geniledike ve btnletike, istenilen entegrasyon seviyesi ve hz konusunda uzlamaya varmak zorlaacaktr. Genileme birok adan daha geni kapsaml bir eitlilie neden olmutur. Ancak, AB byk oranda homojenAvrupa'nn Gelecek Snrlar 61 ligin salanmas konusunda da srarcdr nk AB'nin deerleri, kurallar ve dzenlemeleri bunun zerine kurulmutur. Ekonomik heterojenlik, yapsal fonlar ve uyum fonlar aracl ile salanr. Yine de, lkeler kesinlikle homojen deildir ve zaten byle bir ama da bulunmamaktadr. Kltr ve etnisite asndan, AB hibir zaman iin homojenlii n plana karmamtr ve aday lkeler de, birlie katlmadan nce bunun farknda olmak zorundadrlar. AB'ye katlmak, Avrupa vatandalarnn nceki rejimler tarafndan dayatlm olan homojenliin bir adm tesine geerek, Birlik'in parolas olan "eitlilikte Birlemi" anlay altnda yaamalarn salamak anlamna gelmektedir. Bu, ayn zamanda Avrupa entegrasyonunun mantn da gstermektedir: "Hepimiz, ortak deerler bayra altnda birlemeyi setik; bireyselliimize sayg duymamz ve korumamz salayacak ve bizi buna tevik edecek olan bu deerlerdir. Avrupa'nn nndeki en byk zorluklardan bir tanesi, birlik ve eitlilik, homojenlik ve heterojenlik, derinleme ve genileme arasndaki doru dengeyi bulabilmektir. Artk son derece btnlemi bir Birlik oluturmak gerekten zor bir grev. Avrupa entegrasyonunun hem siyasi hem de ekonomik olarak daha da derinlemesi, kreselleme ve yeni gvenlik tehditleri karsndaki Avrupa'nn gelecei asndan son derece byk bir nem tayor. Ancak, yeni bir kurumsal uzlamay, genileme politikasnda herhangi bir hamle iin nart haline getirmek sahip olduumuz etkiyi azaltacak ve karlarmza zarar verecektir. Kurumsal reform ile katlm sreci arasndaki mevcut ilikide, zaman perspektifini hibir zaman iin aklmzdan karmamal62
Ol i i Rehn

yz. Byk ihtimalle yaknda AB'ye katlacak Hrvatistan dnda, bir sonraki genileme dnemi ok yakn bir vadede gereklemeyecek. En iyi ihtimalle bile, Trkiye nmzdeki on yln ortasndan nce AB'ye katlamaz. Bu esnada, Avrupa'nn, karar alma mekanizmasn daha etkili ve demokratik bir hale getirmesi ve d politikasn glendirmesi gerekiyor.

Dolaysyla, AB yeni bir kurumsal dzenleme konusunda uzlamaya varmal ve AB'nin katlm srecini glendirmelidir. Baka bir deyile, AB, Avrupa'nn gelecei iin ve Avrupa'y ekonomik kresellemenin getirdii zorluklar karsnda daha gl klmak ve vatandalarnn yaam kalitesini artrmak iin, 2007-2008 dneminde yaplacak kurumsal reformlara ynelik abalarn younlatrmaldr. Ayn zamanda, daha hzl btnlemeye istekli olan ve bunu gerekletirebilecek ye lkeler, Birlik'i daha da gelitirebilir. stelik bu lkeler, belirli alanlarda entegrasyonun biran nce gerekletirilmesi iin bask yapabilir. Ortak para birimi, serbest dolam (Avrupa jargonuyla "Schengen") ve Ortak D ve Gvenlik Politikas gibi son yllardaki belli bal entegrasyon giriimlerinin ou, byk oranda bu ekilde gereklemitir. Farkllatrlm Entegrasyon (Differentiated Integrati-on), sadece Birlik geniledii iin ortaya atlm bir kavram deildir. Eer farkllatrlm entegrasyon ilkesini kabul etmeseydik, serbest dolam ya da ortak para birimi gibi yenilikleri elde edemezdik. Farkllatrlm Entegrasyon, Birlik'in dinamizmini korumasna olanak salamtr. Ancak gelecekteki herhangi bir proje rnein adalet ve Avrupa'nn Gelecek Snrlar 63
2006 ylnda AB iinde Farkllatrlm Entegrasyon

Kaynak:"The European Union" paper by Jan-Emmanuel De Neye, Harvard University, 2006 Ortaklk Anlamas En.~ Antlamas Schengen Antlamas svire EEA Norve zlanda Birleik Krallk Danimarka 10NewMS Bulgaristan Romanya Trkiye Hrvatistan FYROM

eV-25 EUROZONE-12 Avusturya Finlandiya Almanya spanya talya Lksemburg

sve

Belika Fransa Hollanda IRL Portekiz Yunanistan

64 Olli Rehn gvenlik konularndakatlmay arzulayan ve katlabilecek her ye lkeye ak olmaldr. Bu karar, AB erevesi iinde alnmal ve karar verme mekanizmalarna sayg duyulmaldr.

Adalet ve ileri konularnda ibirliiya da bu gnlerde bu nemli siyaset alannn adlandrld gibi adalet, zgrlk ve gvenlikolduka tartlan bir konudur. Yedi ye devlet (Almanya, Avusturya, Belika, Hollanda, Lksemburg, Fransa ve spanya) bu alandaki ibirliklerini artrmak istemilerdir. Bu devletler, 27 Mays 2005 tarihinde, katlmc devletler arasnda terrizmle sava, snr tesi sular ve yasad g konularnda snr tesi ibirliini gelitirmek iin Prum Antlamasn imzalad. Bu antlama, bilgi alveriini artrmak iin geni kapsaml almalara n ayak olmutur ve ayn zamanda dier ye lkelerin katlmna da aktr. Prum Antlamas, farkllatrlm entegrasyon iin ok uygun bir rnek saylmaz nk bu antlama resmi olarak AB yaplar dnda gerekletirilmiti. Dolaysyla, AB Antlamalar ile tanmlanan glendirilmi ibirlii rneklerine tam olarak uymamaktadr. Glendirilmi ibirlii mekanizmas ilk olarak Amsterdam Antlamasnda yaratlm ve sonra Nice Antlamasnda CFSP (Ortak D ve Gvenlik Politikas) konularna kadar geniletilmiti. Gnmze dek, bu mekanizma, Antlamann bu zel maddelerine dayal olarak AB iinde yrrle geirilmemitir. . Avrupa'nn Gelecek Snrlar 65

Tutkulu Takm almas ve Bireysel Mkemmellik

Bu bizi, AB'nin doas konusuna geri getiriyor. ahsi kanaatime gre, Birlii gelitirmenin en iyi yolu, fonksiyonel ihtiyalara gre (ekil, fonksiyonu takip eder) AB'nin yetkilerini geniletmek ve bunu da merkezi federal bir yap oluturmay hedeflemeden ortak kurumlar erevesi iin gerekletirmektir. AB'nin ileme kapasitesini ve dolaysyla Avrupa ile ilgili sorunlar zebilme yeteneini artrmak iin, ortak karar alma mekanizmalarn glendirmeliyiz. Evlilik Akdi iin, birlik ve eitlilik, homojenlik ve heterojenlik, derinleme ve genileme arasndaki doru dengeyi bulmalyz. Artk paralar birbirine sk skya bal homojen bir Birlik oluturmamz pek mmkn grnmyor. Bunun yerine, eer farkllatrlm entegrasyonu benimsersek, AB'yi hem derinletirmeye hem de aama aama geniletmeye devam edebiliriz. Genilemenin, tavizsiz koullarn (conditionality) byk nem tad salamlatrlm (consolidated) ve dikkatli bir ekilde ynlendirilen bir srele ynetilmesi durumunda, AB'nin baarsn srdrebiliriz. Bu noktada ileri srdm argmann, eski futbol kt bm olan F.C. Mikkelin Palloilijat ve genlere verdii eitimden etkilendiini kabul etmek durumundaym. ahsi kanaatimce, Avrupa Birlii ne Carolingian(*) federasyonu gibi kenetlenmi bir birlik; ne de yeleri kendi yolunda gi(*) Carlovingians ya da Karlings olarak da bilinen bir Fransz Hane-danlx.(.n.) 66 OIli Rehn den ve hedeflerini tek bana gerekletirmek iin uraan szde bir birlik olacak. Bence baarl bir Avrupa Birlii, takm oyunu oynayan baarl bir futbol takm gibi oluturulabilir. Bunun iin hem tutkulu takm almasna hem de bireysel mkemmellie ihtiyacmz var. Avrupa'nn Gelecek Snrlan 67

4. Avrupa'nn Snrlarn Deerler Oluturur

"Herkesin bildii zere, Avrupa'nn corafi olarak herhangi bir dou snr yoktur ve dolaysyla bu kta varln yalnzca entelektel bir yap olarak srdrmektedir." Eric Hobsbawm (1997) "Tarih, corafyay ancak zaman ierisinde geniletir." 1989 ylnda Londra'da sahnelenen "Walk in the Woods" adl oyundan.

Avrupa haritas yzyllar boyunca askeri g tarafndan ekillendirilmitir. O dnemlerde tek doru ey gt ve snrlar, kraliyetler, cumhuriyetler ve prensler arasndaki savalarn ardndan iziliyordu. Avrupal ulus devletler snrlar zerinde, otuz yl sren savalarn ardndan 1648 ylnda imzalanan Westfalya Anlamas ile mutabakata varabilmilerdi. Ne var ki bu anlama bara deil, yeni savalara yol amt. Getiimiz yzylda ykc kinci Dnya Sava, Souk Sava ve Avrupa'nn demokratik bat ile totaliter dou arasnda blnmesiyle sonulanmt. Sonunda, uzun sren krk yln ardndan Berlin Duvar ykld ve 68 Olli Reh bu olay Avrupa'nn blnmlne son vererek btnlemenin 1990'larda btn Avrupa'ya yaylmasna olanak salad. Bugn ufukta, Balkanlar ve Trkiye'ye ynelik bir AB perspektifine dayanan btn ve zgr yeni bir Avrupa belirmektedir.'42' Avrupa haritas, ncelikle Avrupallarn zihinlerinde izilir. ereveyi corafya belirler, ama Avrupa'nn snrlarn esasnda ortak deerlerimiz belirler. Genileme, Avrupa'ya ait bu deerlerinzellikle zgrlk ve demokrasi, hukukun stnl ve insan haklar, hogr ve dayanmaalannn geniletilmesi meselesidir. Mays 2004'te on yeni yenin katlmyla birlikte AB bugn Kuzey Lponya'dan Dou Akdeniz'deki Levante kysna ve Atlas Okyanusu'ndan Karpat Dalar'na kadar uzanmaktadr ve Bulgaristan ile Romanya'nn da birlie katlmalaryla birlikte Karadeniz'e kadar genileyecektir. Avrupa Birlii'nin snr blgesi olan Dou Finlandiyal olmam nedeniyle deerler ile snrlarn veya tarih ile corafyannetkileimi benim ok iyi bildiim bir konudur. Snr blgelerindeki halklarn Avrupa'y merkezdeki-lerden daha fazla seviyor olmalarnn hi de artc bir ey olmadn syleyen Loukas Tsoukalis'e katlyorum; neticede Avrupa'ya ait olma duygusu bu blgelerdekiler iin ok daha nemlidir. Benim bak amdan bakacak olursak, Avrupa Birli-i'nin Dou ve ngrlebilir gelecekte nihai snrn oluturan blgesinin bir vatanda olarak yakn tarihte yaanan ve benim Avrupal olma bilincimi tanmlamama yardm eden dnm noktas niteliindeki bir olay anmsyorum. . Avrupa'nn Gelecek Snrlar
69

1981 ylnn Kasm aynda askerlik hizmetimi yaparken yedek subay eitimi almak zere Finlandiya'nn kuzeydou ucundaki kk bir ehir olan Hamina'ya gnderilmitim. ehre vardm gn Finlandiya'nn btn gneydou askeri blgesi krmz alarma geirildi ve kriz mdahale birlii olarak seferber edildi. Bu emir pek allmadk biimde Yedek Subay Okulu'nu da kapsyordu nk Fin Genelkurmay, ok ksa zamanda skynetimin ilan edilecei Polonya'daki durumu Finlilerin kendi topraklarn savunmaya hazr olmalar konusunda btn tedbirlerin alnmasn gerektirecek kadar kritik ve tehlikeli buluyordu. Hi phesiz durum gerekten de tehlikeli boyuttayd, zira Avrupa tpk 1956'da Macaristan'da veya 1968 ylnda Prag'da olanlar gibi bir baka Sovyet istilasnn korkusu ierisinde yayordu. Bu gergin ortamda Fin-Sovyet snrnn yaknnda snf arkadalarm ve birka hafif tanksavar silahla souk, karl ve slak bir ormanda unutulmaz anlar yaadm. Srlsklam ve souktan donmu ayaklarmz yznden titriyor ve Polonya'y dnyorduk. Bu an, son on be yldr sk sk aklma gelmitir. O anda yaadklarm Berlin Duvar ykldnda ve Polonya ilk zgr ve adil seimlerini gerekletirdiinde btn canllyla yeniden anmsamtm. Ayn eyi 1 Mays 2004'te, Polonya AB'ye katlp da birlie katlan dier lkelerle birlikte Avrupa ailesine dndnde de yaamtm. Polonya'nn birlie katlmas, AB'nin genileme politikasnn bar, zgrlk ve demokrasi getirmesi asndan nemini kantlayan son derece tarihi bir and.
70

Olli Rehn

Genileme, AB 'nin Yumuak Gcn Yanstyor

Genileme, AB'nin yumuak gcn tam anlamyla yanstan en etkili politika aralarndan biridir. AB'nin nfuzu, Orta ve Bat Avrupa lkelerinin komnist rejimlerden ada, iyi ileyen demokrasilere gemelerine yardm etmitir. ok yakn zamanda ise Trkiye, Hrvatistan ve Bat Balkanlar'da olaanst reformlarn yaplmasn salamtr. Avrupa'nn btn vatandalar, istikrarl demokrasileri ve zengin piyasa ekonomileri olan komulara sahip olmaktan faydalanrlar. Bar, istikrar, zenginlii, insan haklarn ve hukukun stnln Avrupa'nn her yanna yayan dikkatle ynetilen bir katlm sreci temin etmek AB asndan hayati nem tamaktadr. Nesiller boyu sren ayrlk ve atmalarn ardndan AB bugn barsever biimde birleik bir Avrupa oluturmaktadr. 2004 ylnda birlie on yeni ye katlmtr. Bunun ardndan AB, Nisan 2005'te Bulgaristan ve Romanya ile katlm anlamas imzalad. Birlik, Ekim 2005'te Trkiye ve Hrvatistan ile yelik mzakerelerini balatt. stikrar ve Birlik Anlamas (SAA) mzakereleri Srbistan ve Karada ile Ekim 2005'te ve Bosna Hersek ile bundan bir ay sonra balad. Bu admlarn doruluu, her iki lkenin de konuyla ilgili artlar yerine getirme konusunda kaydettikleri ilerlemeler ile kantlanm oldu. Genileme, Avrupa iin bir baar hikyesi olsa da, birok Avrupalnn genileme yorgunluu yaamakta olduu gerei hibir ekilde inkr edilemez. Genileme srecini kuatan sylencelere ve yanl alglamalara bir son vermeli ve pek ok Avrupalnn genilemenin genel olarak bAvrupa'nn Gelecek Snrlar
71

tnlemenintemposunun sindirilemeyecek kadar hzl olduu ynndeki grn ciddiye almalyz. Bu yzden genileme gndemimizi uzun bir dneme yaydk. Bir baka deyile, dikkatle ynetilen bir katlm sreci AB iin son derece nemlidir, ama bu srecin admlar makul dozlarda atlmaldr: AB, Avrupa btnlemesinin hzn ve ayn zamanda onun hazmetme kapasitesini korumaldr. AB'nin genileme politikasnn yasal temeli, Avrupa Birlii Anlamas'nn 49. maddesince tanmlanmtr. Bu madde, Avrupa'nn demokrasi, hukukun stnl, insan haklar ve temel zgrlkler benzeri deerlerine sayg duyan ve bunlar gerek anlamda uygulayan her Avrupal devletin birlie ye olmak iin bavuruda bulunabileceini belirtmektedir. Anayasal Antlama'ya2004 ylnda imzalanmtr, ama Fransa ve Hollanda'da baarszlkla sonulanan referandumlar nedeniyle yrrlkte deildir gre "Birlik, deerlerine sayg duyan ve bunlar hep birlikte ykseltmeyi taahht eden btn Avrupa devletlerine ak olmaldr." Bir aday lkenin yelik ykmllklerini yerine getirmesinin salanmas iin gereken yeliin yasal, siyasal ve ekonomik kriterleri, 1993 ylndaki Kopenhag zirvesinde belirlenmitir. Bu artlar on yldan fazla sredir uygulayan Birlik, yelik iin nelerin gerektii konusunda artk kesin bir durua sahiptir ve Komisyon, lkeleri yelie hazrlama konusunda olduka deneyimlidir. Bir lkenin Avrupa halklar tarafndan kabul grebilmek iin sahip olmas gereken drt ana unsur vardr. ncelikle sz konusu lkenin, halknn birlie katlma isteiyle llen Avrupal olma eilimi tamas gerek72

Olli Rehn mektedir. Birlie katlm, uzun yllar boyunca srecek ortak bir aba gerektirir, bu yzden liderler halklarnn byk bir ksmnn bu giriimi desteklemesini salamaldrlar. AB'ye katlmak bir lkeyi deitirir. Bu lke, kendisine ait kanunlar ve kurumlar etkileyen byk bir toplumun paras haline gelir. Birlie katlma kararnn meruiyetini sekinler yalnz balarna salayamazlar; halk bu karar desteklemelidir. Trk halknn Avrupal olma eilimi, hem AB'ye katlm iin uzun sredir

verilen genel destek hem de yakn zamanda yelii elde etmek iin gereken cesur ve nemli reformlarn gerekletirilmesiyle sergilenmitir. Ne var ki Avrupa'nn deerleriifade zgrl, kadn haklar, dini zgrlk, sendikal haklar, kltrel ve aznlk haklardaha derin biimde zmsenmedike AB'ye baarl biimde kabul edilmesi Trkiye iin ok zor olacaktr. Bu, Trkiye ve Avrupa iin uzun ve dolambal bir yol olacaktr. kinci olarak, btn olas ye lkeler, Avrupa'nn deerlerine sayg gstermek ve en nemlisi bu deerlere uygun biimde yaamak zorundadrlar. Bu, zellikle, hukukun stnlnn yalnzca Trkiye'nin AB'ye yelii iin turnusol kd deneyi niteliindeki ifade zgrl alannda deil, yaamn btn alanlarnda olmasn gerektiren trden deerleri ilgilendirir. Bu lkelerin kuvvet politikasndan ve Avrupa Birli-i'nin ierisindeki ynetim biimleri olarak etki alanlarndan feragat etmeleri de eit lde nemlidir. Sava sonras Avrupa'nn en byk baars, "g tek doru deildir" grnn ktamz zerindeki devletleraras ilikilerin yerleik, belirleyici bir ilkesi haline gelmi olmasdr. Bu baAvrupa'nn Gelecek Snrlar
73

ar, yzyllar boyunca bitmek bilmeyen, kanl savalarn acsn ekmi olan Avrupa iin olduka nemlidir. Robert Cooper'a gre, AB, i ilikilerinde g dengesine dayal modern dnya anlayndan hukukun stnlne dayal post-modern dnya anlayna gemitir.143'AB bu balamda postmodern bir varlktr: dnyadaki arlklarn ve etkilerini artrmak amacyla egemenliklerini birletirmeyi ve ortak yasalara uymay gnll olarak kabul eden bir devletler topluluudur. Ne kadar byk veya kk olduu fark etmeksizin btn ye devletler ayn kurallara uymay kabul ederler.'44' Avrupa'nn uluslararas ilikilerle ilgili deerleri, Rusya'da hl hkm sren sper g zihniyeti ve etki alanlar grnden farkllk gstermektedir. Bu sper g zihniyeti, Rusya'nn yakn zamanda Baltk devletleriyle yaad snr anlamazlklar ve Ukrayna ile yaad gaz fiyatlar anlamazlnda hkim bir rol oynamtr. Pek ok insann Rusya'nn AB'ye ye olup olamayacan sormas nedeniyle Rusya'nn AB yelii iin bavuruda bulunmadn belirtmemin gerektiini dnyorum ve grnen o ki bavuruda bulunmaya hi de niyeti yok. Her halkrda, bu lkenin demokrasiye gei srecinin ar ilemesine ve neo-oto-riter ynetime eilimine, ayrca kendine her zamankinden daha gvenli Rusya'nn kendi bana kresel bir g olarak kalabilmek iin ok yksek enerji gelirlerini kullanmak istedii gereine bakacak olursak, ngrlebilir gelecekte Rusya'nn AB'ye yelii kesinlikle mmkn deildir. Bu arada AB, Rusya ile stratejik bir ortaklk yapmak, ekonomik ve enerji ilikilerini ve siyasi diyalogu gelitirmek istemektedir. Bu ok karmak bir ilikidir. likinin
74

Olli Rehn karmaklnn nedeni ksmen Ruslarn AB'nin temelinde yatan ulusal egemenliklerini birletirmi devletler topluluu esasn grnte kabul etmemelerine dayanr; aksine, Rusya'da karar verme makamnda bulunanlar ou kez bl ve ynet ilkesine uygun biimde ye devletlerin ulusal karlarn istismar etmeye alrlar. Ne var ki Avrupallar kendi karlar konusunda ortak bir duru sergileyemiyor-larsa bu Ruslarn kabahati deildir. nc olarak, AB'nin hukuka dayal bir topluluk olmas nedeniyle btn yeler, birlik yeliinin yalnzca faydalarndan yararlanabilecek durumda deil, ar yklerini de tayabilecek durumda olmaldrlar. Aday lkeler, AB kurallarn gerektii gibi uygulayabilecek idar gce ve bunu yapacak siyasi iradeye sahip olduklarn kantlamak zorundadrlar. Genilemeden Sorumlu Komisyon yesi olarak nceliklerimden biri, nmzdeki yllarda birlie katlmak iin srada bekleyen btn lkelerinbata Bulgaristan ve Romanya olmak zere yelik mzakerelerinde verdikleri taahhtleri gerekten de yerine getirebilecek durumda

olduklarndan emin olmaktr. yeliin glklerinin stesinden gelemeyen bir lkeyi birlie kabul etmenin AB'ye hibir faydas yokturyeni yenin de bundan bir kazanc olmayacaktr. Drdnc olarak, yeni katlmlar AB'nin gelecekteki ilerlemesini tehdit etmemelidir nk ilerlemenin felce uramas, genileme iin denecek ok byk bir bedel olacaktr. yi ileyen bir AB, hem mevcut hem de gelecekteki yelerin yararnadr. 1993 ylnn Haziran aynda Avrupa Konseyi tarafndan tanmland zere AB'nin Avrupa bAvrupa'nn Gelecek Snrlar 75 tnlemesinin hzn koruyarak yeni yeleri alabilme kapasitesi, hem birliin hem de aday lkelerin genel kar asndan nemli bir husustur. Genileme, AB'nin komularyla ilikilerindeki tek politika deildir. Ukrayna'nn, AB ile daha yakn siyasi ve ekonomik btnleme ve birliin deerlerini benimsenmesi asndan hepsi art olan serbest ticaret, siyasi diyalog ve beeri ilikiler iin zemin hazrlayan Avrupa Komuluk Politikas (ENP) vastasyla demokrasi arayn destekliyoruz. Komisyon yesi Benita FerreroWaldner, hakl biimde, AB'nin ENP lkeleriyle siyasi tevikler ve szlemelere dayal ilikileri gelitirme konusunda daha yardmsever olmas gerektiini sylemitir. Enerji ortaklklarnn gelitirilmesi, bu politikann olduka nemli bir paras olacaktr. Ferrero-Waldner ayrca bu lkelerin Avrupal olma arzularndan doan beklentileri nasl ele alacamz dnmemiz gerektiini sylyor. Bat Balkan lkelerikurumsallamann hayati nem tad ounlukla zayf devletleriin AB yelii perspektifi ieren istikrar ve birlik sreci oluturduk. SAA'lar zellikle Bat Balkan lkelerine gre tasarlanmtr. SAA'larn znde endstriyel ve tarmsal rnlerde serbest ticaret vardr. Bu anlamalar ayrca adli reform, eitim politikalar, evrenin korunmas ve ulam ile enerji alanlarnda ibirliini kapsayan eitli meseleleri iermektedir. Bunlar, AB ile szlemeye dayal ilk ilikiyi tekil ederler. Gelecekteki btnleme iin ereveyi belirler ve bu lkelerin AB yasalarna ve standartlarna doru ilerleyecekleri uzun sreci balatrlar. Komisyon, herhangi bir Balkan lkesinin yelik bavurusunu ele almadan nce sz 76
Ol I i Rehn

konusu lkenin SAA veya ncelikleAB'nin bir topluluk olarak sorumlu olduu ticaret politikas benzeri meseleleri kapsayanGeici Anlama'nn ngrd ykmllkleri yerine getirme konusunda bir performans sergilemesi gerekir nk bir SAA'nn btn AB yesi lkelerde onaylanmas ou kez (ok) uzun zaman alr. Komisyon'un Kasm 2005 tarihli Strateji Bildirisi'nde belirtildii zere, adaylk statsnn alnabilmesi iin ykmllklerin yerine getirilmesi artk bir AB artdr. Aday lkeler, reformlar srdrerek ve kriterleri karlama konusundaki ev devlerini yaparak kendilerine en byk iyilii yapm olacaklardr. Ancak aday lkeler kriterleri karladklar anda biz de ayn ekilde szlerimizi tutmalyz. Avrupa'nn istikrarnn ve vatandalarnn gvenliinin salanmasnn en iyi yolu, Bat Balkan lkelerinin birlie girmek istemeleri nedeniyle hukukun stnln benimsemeye ve ekonomilerini deitirmeye almalar olacaktr. Manyetik bir ekim alan olmay srdrerek sivil gcmz muhafaza etmeliyiz. Halkmz rahatlatmann ve AB'nin ilevselliini garantiye almann en iyi yolu mutlak uyulmas gereken kat koullardr (conditionality*). Genileme, kendi ierisinde bir sondan ziyade bir sretir. Bu srete AB yelii beklentisi, demokrasi iin gl bir gven kayna ve siyasi ve ekonomik reform iin bir tevik unsuru ilevi grr. AB yelii perspektifi, diktatrlkten kan lkelerde demokrasinin glendirilmesine yardm etmi ve modernleme konusunda katalizr g(*) ConditionalityAdaylarn btn kriterleri eksiksiz yerine getirmesinin denetlenmesi Avrupa'nn Gelecek Snrlar
77

revi grmtr. Bunlar gerekten de yaanmtr. Son yirmi ylda spanya ve Portekiz'e bakn. Getiimiz on ylda Polonya ve Estonya'ya bakn. Son yllarda Hrvatistan ve Trkiye'ye bakn bylece yelik beklentisinin hukukun stnl ve ekonomik reformlar asndan neler yapabildiini greceksiniz. AB Katlm Sreci
Bulgaristan, Romanya Katlm Katlm Antlamasnn Onaylanmas KATILIM ANTLAMASININ IMZALANMASlJ Hr Trkiy KATLM MZAKERELER I Hrvatistan i Trkiye Mzakerelerin Balamas iin A.K. Karar! Makedonya KOMSYONUN GR YELK BAVURUSU

imdi nasl ilerlemeliyiz ki genileme bu lkeleri dntrmeye devam etsin? Anayasa Antlamas ile ilgili A Plan ie yaramad ve asla bir B Planmz yoktu. Genilemedeki politikamz ise C Planna dayanmaktadr, bu planla kastettiklerim unlardr: konsolidasyon (salamlatrma), tavizsiz koullar ve iletiim (Consolidation, Conditionality, Communication). Bu unsur, uakta otomatik pilot yerine insan bir pilotun olduunu salama alan, dikkatle ynetilen bir katlm sreci oluturur.'451 78 Olli Rehn

Genileme Gndeminin Konsolidasyonu*

Salamlatrlm (consolidated) genileme gndemimiz, AB'nin devlet ve hkmet bakanlarnca kararlatrld zere, Gneydou Avrupa'yaBalkanlar ve Trkiye odaklanmaktadr. Genilemenin hz, AB'nin hazmetme kapasitesini gz nnde bulundurmaldr. Genileme; ortak ilkelerin, politikalarn ve kurumlara dayal bir projenin paylalmas meselesidir. Birlik, kurumlar ierisinde adil bir dengeye gre hareket etme ve kararlar alma, bte limitlerine sayg duyma ve iyi ileyen, hedeflerine ulaan ortak politikalar uygulama gcn muhafaza edebileceini temin etmelidir. AB, otuz yl akn sre ierisinde birbirinden ok farkl lkeleri baarl biimde bnyesine dhil etmitir. Birlik, politikalarn ve kurumlarn gelitirerek diktatrlklerin sona ermesi, komnizmin k ve ekonomik kresellemenin douu benzeri yeni durumlara olumlu biimde karlk vermeyi baarmtr. Genileme, bu sre ierisinde baarl bir ara olduunu kantlamtr. Genilemenin tarihi misyonunun altn izerken genilemenin ok hzl ilerlediine inanan Avrupal dostlarmzn endielerini de dikkate almalyz. AB'nin genilemesinin yavalatlmas hatta durdurulmas ynnde arlar olmutur. Elbette on yeni yenin birlie katld 2004 ylndaki Byk Patlamann ardndan genileme hzmz ayarlamalyz. Fakat bu, kepenkle(*) Consolidation-AB kurumlarnn yeni adaylarn yelii ncesinde glendirilmesi. Avrupa'nn Gelecek Snrlar
79

ri indirip katlm srecini durdurmak anlamna gelmemelidir. Yine de, AB'nin genileme srecinin snrlarna ulam olduu dorudur. Bu yzden bir yandan verilmi yelik szlerimizi tutarken dier yandan da yeni bir genileme adm atmadan nce son derece dikkatli davranarak birliin btnln temin etmemizde fayda var. AB, pacta sunt servanda ("szn tut") ilkesine dayanrbu ilke, AB'nin znde, verilen szn tutulmasnn temel bir deer olduu taahhtler topluluu olduu anlamna gelir. rnein Bat Balkanlar'n uzun vadeli yelik olaslklarna phe getirecek herhangi bir iaret, AB'nin blgedeki nfuzunu ypratacak ve bu yzden orada olumsuz bir etki yaratacaktr. inde bulunduumuz son derece hassas dnemde istikrarszlk risklerini artracaktr. Dorusu

Kosova'nn gelecekteki statsyle ilgili grmeler devam ederken AB'nin bu blgeye ynelik perspektifi, herhangi bir nihai zm bulunmas asndan kilit rol oynamaktadr. te bu yzden AB liderleri, Fransa ve Hollanda'daki referandumlarn ardndan Haziran 2005'te Avrupa Konseyi'nde Bat Balkan lkelerine AB yeliinin kaplarnn almasn onayladklarnda doru bir i yapmlard. Bu, AB'nin ktamzn gvenlii ve istikrar iin durmadan altn gsteriyor. AB'nin nihai hedef olarak yelii benimseyen Bat Balkanlar perspektifi, AB dileri bakanlar tarafndan Mart 2006'da yaptklar Salzburg Konferan-s'nda yeniden teyit edilmitir. 80 Olli Rehn

Tavizsiz Koullar (Conditionality*) Yumuak Gcn Anahtardr

Aday ve olas aday lkeler, sonunda AB'ye katlma sznn yerine getirilmesini nasl salayabilirler? Avrupa kamuoyuna gven vermenin en iyi yolu, yelik artlarna skca bal kalmak ve olas yelerin birlii bozmayacan, aksine glendireceini gstermektir ve bu, AB'nin sz konusu lkeleri bnyesine katmasn salayacaktr. Birlie katlan btn yeni lkelerin yeliin ykmllklerini yerine getirmeye yeterince hazr olduklarn salamak benim grevimdir. Bu yzden AB'nin sunduu yardm, ekonomik reformlara ve devlet kurumlarnn iyiletirilmesine yneltilmektedir. Aday ve olas aday lkeler, reformlar srdrebilmek iin bu destei kullanmaldrlar. AB'ye girebilmenin tek yolu, ev devlerini yapmaktr bunun baka yolu yoktur. Bu, Genilemeden Sorumlu ye olarak benim izgim olmutur. Bulgaristan ve Romanya'nn birlie katlmadan nce yolsuzluk ve sula etkin biimde mcadele edebilir hale gelmelerini salamak, AB Antlamalar'nn koruyucusu olarak Komisyon'un grevidir. 2005 ylnda, Hrvatistan'la mzakerelere balangta planland gibi Mart aynda balanmasn tavsiye edemedim; mzakerelerin balamas ayn yln Ekim ayna ertelendi. Ekim aynda Hrvatistan, Lahey'deki Birlemi Milletler Sava Sular Mahkemesi ile tam ibirlii ierisindeydi ve bu ibirliinin (*) Conditionality: Adaylarn btn kriterleri eksiksiz yerine getirmesinin denetlenmesi. Avrupa'nn Gelecek Snrlar 81 sonucunda firari General Ante Gotovina tutuklanmt. AB, Ekim 2005'te yelik mzakerelerini balatmadan nce Trkiye'nin insan haklarn destekleyen alt yasay yrrle sokmas ve AB ile arasndaki mevcut ibirlii anlamasna Kbrs' dhil edecek bir protokol imzalamas gerekiyordu. Heather Grabbe'in "ok sk tavizsiz koullar (conditionality) yoluyla Avrupallatrma sreci" dedii ey ite budur.'41" Bu tavizsiz koullar, uluslararas ilikiler alannda alan bilim adamlarna zengin malzeme salayan sonular dourmutur, nk AB'nin genilemesi, sistematik yumuak g kullanm yoluyla uluslararas etki oluturma konusunda olaanst bir rnek olay incelemesidir. AB, devlet ina etme meselesi zerinde daha nce tasavvur edilmemi lde almaktadr. Francis Fukuyama, devlet inasyla ilgili son kitabnda zayf devletleri glendirmek iin kullanlabilecek mevcut yntemleri aratryor. AB bu yntemleri gelitirmeye 1990'larn balarnda, gelimeyle ilgili Washington konsenssnn kurumlarn deerinin farkna varmasndan ok nce balamt. Komisyon bugn, lkelere i ynetimlerini ve ekonomilerini iyiletirmelerinde yardm etme konusunda uzmanlamtr.

letiim Bir nceliktir

Sylenceler ve alglamalar bir yana, AB'nin genilemesi tam bir baar hikyesidir. 2004 ylnda AB'ye 75 milyon insan daha katlmtr ve katlma ilemi sorun yaanmadan, kamuoyunca ngrlen felaketler gereklemeden tamamlanmtr. Yeni yeler, komisyon yelerini kmaza 82 Oll i Rehn

sokmam, komisyonu felce uratmamtr. Yeni yelerin maliyeti, AB'nin toplam btesinin yzde onundan azdr. Ve istenmeyen gmen ii aknlar da olmamtr. AB'nin 15 yesine, 2004 genilemesinden sonraki yedi yllk sre ierisinde, yeni katlan lkelerden gelecek iilerin serbest dolamlarn kstlayacak geici dzenlemeler yapma hakk tannmt. Ne var ki yolun bir yerinde iletiim koptu. Hem komisyon hem de ye devletler, daha iletiimsel bir yaklam benimseyebilmek iin teknik detaylara gereinden fazla odaklanan yaklamdan uzaklamaldr. Mevcut AB'nin ve aday lkelerin vatandalar arasnda bir sivil toplum diyalogu balattk. Bu diyalogun Avrupa'nn sivil toplumu tarafndan olumlu karlanacan ve eitli rgtler tarafndan kullanlacan umuyorum. nyarglarmzdan arnmal ve birbirimizi daha yakndan tanmaya almalyz. Genileme yorgunluundan bu kadar bahsederken genilemenin gl demokratik meruiyeti olduunu da unutmayalm. Yirmi be yenin on dokuzunun da bir zamanlar aday lke olduklarn hatrlayalm; ayrca birlie her katlm, btn yelerin oybirlii ve Avrupa Parlamen-tosu'nun onay ile kabul edilir. Ve son zamanlarda yaplan kamuoyu yoklamalarna gre AB vatandalarnn ounluu daha fazla genilemeyi hl desteklemektedir.

Vatandalarn Endieleri ile AB'nin Tarihi Grevinin Dengelenmesi

Avrupa'nn snrlar fiziksel olmaktan te zihinsel olsa da, Avrupa deerlerinin yaylmasnda corafya hl nem taAvrupa'nn Gelecek Snrlar 83 maktadr. Benim hedefim; 2009 ylnda 27 yeden oluan bir AB, destekleyicileri ve referans noktalar olan Hrvatistan'n nderliinde AB yelii yolunda salam admlarla ilerleyen yarm dzine Bat Balkan lkesi ve zenli reformlar yaparak, Avrupa deerlerini zmseyerek AB yolunda ilerleyen bir Trkiye olmasdr. Demokratik ilkelere ve hukukun stnlne dayanan, rekabetilii ve dayanmay dengeleyen, ok tarafll srdren bir btn ve zgr Avrupa hayali, urunda gayret etmeye deer bir hedeftir. Benim izgim, iki zt adan eletirilmektedir. Bazlar iin bu izgi ok talepkrdr; kimileri iin ise ok kat, hatta "Kalvinist"tir. Yine de ben bu izginin doru dengeyi tutturduundan eminim. Benim konumumdaki birinin hem kendi vatandalarmzn makul endielerini hem de Avrupa btnlemesinin tarihi grevini hesaba katmas gerekir. Genilemenin Avrupa'daki sorunlarn gnah keisi haline getirilmemesini, aksine gerekten de olduu gibi bir baar hikyesi olarak grlmesini salamann en iyi yolu, genileme gndeminin konsolidasyonu, tavizsiz koullarn sk biimde uygulanmas ve neden dikkatle ynetilen bir katlm sreci srdrdmzn daha iyi biimde anlatlmasdr. Genileme misyonu, AB tarihinin hayati bir parasdr. Bu misyon bugn son derece canldr ve yarn da yle olacaktr.

L
Avrupa'nn Gelecek Snrlar

5. Mevcut Hazmetme Kapasitesi

"Avrupa'nn corafi snrlarna ilikin gelecekte yaplacak konumalara ramen Avrupa btnlemesinin siyasi adan son noktasn, AB yeliine konulacak herhangi bir corafi kstlama belirlemeyecektir... Avrupa Konseyi Avrupa'y en kapsaml haliyle corafi adan tanmlasa da Avrupa Birlii, Avrupa'y her zaman siyasi balamda tanmlam ve bu ekilde tanmlamaya devam edecektir." Ludger Khnhardt, 2004

"Srbistan'a dayatlan mevcut "bask paketinin" zamanlamasn dnn [Karada'n bamszl, Bosna'nn at soykrm davas, Bosna'nn yapsal reformu, Ratko Mladic'in teslim edilmesi iin verilen son tarih, Kosova'nn stats grmeleri]... Srbistan'a sunulan son derece yetersiz mkfatlarn da hibir faydas yoktur: vize uygulamasnn tercihe dayal olarak hafifletilmesi, kstl yardm fonlar, "Balkanlar daki kritik yla" ok az zaman kala nerilen blgesel serbest ticaret anlamas"Ve son olarak da 'hazmetme kapasitesi... Aleksandar Mitic, New Europe, 26 Mart 2006 Avrupa'nn gelecei ve AB'nin yaps hakknda yaplan tartmann taraflarndan biri olan Avrupa'nn nde gelen siyasetileri, zellikle 2004 ylnda on yeni yenin birlie katld Byk Patlamann ardndan, AB'nin "artk sonunda" nihai snrlarn tayin etmesi gerektii ynnde gl arlarda bulunmulardr. Ayrca AB'nin hazmet86 OM Rehn me kapasitesinin daha bilimsel olarak tanmlanmas ve bunun gelecekteki katlmlarda uygulanmas ynnde yksek sesle dile getirilen arlar da vardr. Avrupal dostlarmzn pek ounun genilemenin hz ve kapsam konusunda neden endie duyduklarn anlayabiliyorum. AB genileme gndeminin salamlatrlmasn sememizin nedeni tam olarak budur. Ancak nihai snrlarn tayin edilmeye allmasnda belirli temel sorunlar vardr ve bu yzden byle bir ey yapmak, Demir Perde'nin yok olmasndan ok ksa bir sre sonra Avrupa haritas zerinde yeni bir Kadife Perde ekilmesi anlamna gelecektir. Bu, yeni perdenin arkasnda kalacak lkelere ciddi ve gereksiz bir darbe vuracaktr. zellikle bu lkeler arasnda AB'nin yelik olasl sz vermi olduu Gneydou Avrupa lkeleri varsa sorun daha da byk olacaktr. Ayn ekilde hazmetme kapasitemizin ok "bilimsel" bir tanm da AB'nin manevra alann daraltacak ve karlarna zarar verecektir. Ayrca Avrupa Birlii Antlamas, demokrasinin deerlerine ve temel zgrlklere sayg duyan btn Avrupal devletlerin Avrupa Birlii'ne katlmak zere bavuruda bulunabileceini belirtmektedir. te bu yzden medeniyetler veya dinler arasnda tarihi snrlara gre yeni "fay hatlar" izmek, antlamann ruhuna pek de uymaz. Ne var ki bu koullarla bile AB'nin kapsamnn genel bir erevesini kabataslak izmek mmkndr. Avrupa'nn snrlarn yukarda belirtilen deerlerin tm belirlese de baz corafi etkenler de kesinlikle nemlidir. Ama bu tartmada odaklanlmas gereken husus, kesinlikle corafi yapdan te ilevsellik olmaldr. Birliin yeni yeleri hazAvrupa'nn Gelecek Snrlar 87 metme kapasitesi asndan harita zerindeki "nihai" fay hatlarndan ziyade birliin ilevsel dinamikleri daha fazla nem tamaktadr. Bizim iddiamz, AB'nin hazmetme veya daha kesin olmak gerekirse, ileme kapasitesinin bilimsel deil de kullanl biimde uygulanmasn semektir.

Avrupa Birlii'nin Snrlar

Avrupa Birlii'nin snrlar hakknda uluslararas hukuk ne diyor? AB'nin snrlar hukuken AB yesi devletlerin topraklarnn snrlarna tekabl etmektedir. AB'nin mevcut snrlar bu balamda dolayl olarak Nice Antlamas (yani on yllar ierisinde deiiklie urayan Roma Antlamas) ve eitli Katlm Anlamalar (rnein 1973, 1981, 1986, 1994 ve 2003 antlamalar) ve (1985 ylnda Grnland ile imzalanan) Ayrlk Antlamas ile belirlenmitir. Bu yzden Avrupa Birlii'nin bugnk topraklar, kuzeyde Laponya'dan gneyde Reunion adasna ve batda Guadeloupe adalarndan douda Kbrs'a kadar uzanmaktadr. Bu, mevcut AB'nin snr noktalarnn 70. kuzey ve 22. gney paralellerinden 63. bat ve 56. dou meridyenleri olduu anlamna gelir.

Yukarda belirttiimiz zere, AB'nin snrlar hukuki bir kavramdr; bu, herhangi bir olas fiziksel corafi Avrupa kavramna zt dmektedir. Aslnda geleneksel corafya asndan Avrupa'nn baz blgeleri ve lkeleri AB alannn paras deilken kesinlikle Avrupa'ya ait olmayan baz blgeler ise birliin paralardr. Bir devletin veya ktann birliinin, ayrca snrlarnn belirtilmesi konusunda fiziki yap pek ok corafyacya Olli Rchn gre nemli bir unsurdur. Corafyaclara gre snrlar doal olmaldr, yani snrlar jeolojik ve corafi koullar belirlemelidir. Fakat corafyaclar Avrupa'nn kesin fiziki veya doal snrlar, zellikle de dou snr zerinde asla anlaamamlardr. Eer bu tr bir snr izgisi belirlemek isteyecek olursak bu izgi Ural Dalar, Kafkasya'dan ve/veya Karadeniz'den mi gemelidir ve eer yleyse hangi taraftan gemelidir? Avrupa'nn batdaki doal snr olarak ou kez Atlas Okyanusu gsterilir, ki bu sezgisel olarak mantkldr. Hatta bir keresinde bana, Lizbon'un kuzeybatsnda Atlas Okyanusu 'nun kysndaki Sintra kentinin evresinde Avrupa'nn snrn ziyaret ettiime dair bir sertifika verilmiti! Fakat bu snr izgisini harfi harfine kabul etmek, Asor Adalar, Medeira ve Kanarya Adalar'nn AB'nin paralar olmadklar anlamna gelecektir. Gneydeki doal snr ise Akdeniz'dedir ve bu da sezgisel olarak mantkldr. Ama bu snr izgisini de harfi harfine kabul edecek olursak corafi olarak Cezayir ve Tunus ehirlerinin gneyinde yer alan(Kuzey Kbrs dnda) hepsi mevcut AB snrlar ierisindeykenKbrs, Malta veya Lampedusa gibi baz adalar iin ne diyeceiz? Ayrca, Cezayir'in yalnzca Fransa'nn paras olarak da olsa 1952'den 1962'ye kadar Avrupa Kmr ve elik Topluluu'nun bir yesi olduu gereini dikkate almamza gerek var mdr? Belki de yoktur nk Avrupa Komisyonu 1993 ylnda, "bir Avrupa lkesi olmad" gerekesiyle Fas'n yelik bavurusunu kesin biimde geri evirmiti. Kuzeybatda ise baz corafyaclar Avrupa'nn snrn Kuzey Denizi ile Kuzey Buz Denizi arasna koymaktadrAvrupa'nn Gelecek Snrlar lar. Peki, kesinlikle bir skandinav lkesi olan ve kkl demokratik geleneklere sahip zlanda neden darda braklyor? Daha da kuzeyde, skandinavya ve Finlandiya (veya adlandrld ekliyle Fenno-Scandia) tarafndan oluturulmu olan yarmadann kuzey kysnda snr mantken Kuzey Buz Denizi'nde izilmelidir. Fakat mantn da kendi snrlar vardr. Eer Norve Avrupa Birlii'ne katlmaya karar vermi olsayd snr orada olabilirdi. AB'nin kuzeyde bugnk snrn Kuzey Lponya'daki Finlandiya-Norve snr oluturmaktadr. Bu yzden AB'nin nihai snrlarn tayin etmek hi de kolay bir i deildir. Yine de baz adalar, kenardaki blgeleri ve dier corafi "karklklar" bir an iin unutmamza izin verilecek olursa bu snrlar genel hatlaryla izmek mmkndr. Geni bir taslak zerinde snrlar ynde nispeten daha kolay tayin edilebilir: gneyde Akdeniz; batda Atlas Okyanusu ve kuzeyde Kuzey Buz Denizi. Ancak drdnc yndeDou (ve Gneydou)karmza Eric Hobsbawm'n Avrupa'nn corafi olarak herhangi bir dou snr olmad ve ktann varln yalnzca entelektel bir yap olarak srdrd hkm kar. nceki blmde ana hatlaryla belirtilen deerlerden balayp, ardndan corafi hususlara doru ilerleyerek ve imdi de, son tahlilde, Avrupa Birlii'nin Dou ve Gney-dou'da snrlarnn tanmlanmasna aslnda "yalnzca" deerlerin yardm edebilecei sonucuna vararak tam bir daire izmi olduk. Ve bylece yeniden Avrupa Birlii Antlamas'na dayanan ve Kopenhag kriterlerinden doan drt temel unsura dnm olduk: birincisi, Avrupal olma eilimi; ikincisi, Avrupa deerlerine duyulan sayg; n90 Olli Rehn

cs, yeliin ykmllklerini yerine getirebilme yetenei; ve drdncs, AB'nin yeni yeler alrken etkin biimde ileme gc. Bu yzden, corafi snrlar kavramnn yerini ok uzun zamandan beri siyasi snrlar kavram almaktadr. Dorusu AB'nin snrlar, AB yesi devletlerin ortak kararlarnn temelinde yasal stat kazanan siyasi bir kavramdr. Bu jeopolitik yaklama gre AB'nin snrlarnn geniletilmesi, Avrupa'ya ait deerlerin alannn geniletilmesi anlamna gelir. Siyasi snrlar, bu nedenle, demokratik olarak seilmi temsilcilerimiz tarafndan alnan siyasi kararlara ve ou kez Antlama deiiklikleri referandumlar yoluyla vatandalarn dorudan oylamasna veya yeni ye devletlerin katlmna tekabl eder. Birlie yeni bir devletin katlmas veya ye devletlerden birinin birlikten ayrlmas durumunda bu snrlar deiebilir. ye devletlerden birinin, i siyasi sreler yoluyla, kendi ulusal topraklar zerindeki bir blgenin statsn deitirmeye karar verip AB'nin bu blgeyi AB topraklarna dhil etmesini veya AB topraklarnn dnda tutmasn nermesi durumunda da snrlar deiebilir. Ekim 2005'te Avrupa Birlii oybirliiyle Trkiye ve Hrvatistan ile katlm mzakerelerini balatmaya karar verdi ve bylece AB snrlarn, ye devlet olmaya hak kazandklarnda sz konusu lkelerin ulusal snrlarna kadar geniletmeyi ngrd. AB ayrca dier Bat Balkan devletlerine Avrupa perspektifi sunmaya karar verdi: bu Avrupa perspektifi AB yeliine dntnde birliin snrlar bir kez daha deiecektir. Snrlarn genilemesi, en st siyasi dzeyde alnan kararlar ve jeopolitik, jeoekonomik, medeni ve ideolojik koAvrupa'nn Gelecek Snrlar 91

1
ullara ve elbette AB'nin gelien siyasi amalarna dayanan esasen siyasi hususlar tarafndan yrtlen dinamik bir sretir. Avrupa Birlii'nin ve genilemesinin tarihi bundan ibarettir: btn genilemeler, stratejik olarak balatlm ve siyasi olarak yrtlmtr ve bazen karar verme zaman geldiinde sandalyelerin ounun bo kald dnemler de olmutur. Bugn ve ngrlebilir gelecek iin konuacak olursak, AB yesi devletler, nceki blmlerde akland gibi u an iin Gneydou Avrupa'y kapsayan AB genileme gndemini salamlatrmaya karar vermilerdir.

Hazmetme Kapasitesinin zellikleri

Fen bilimlerini benden daha iyi bilen eski bir dostum ve yakn bir meslektam, olduka hakl olarak, hazmetme kapasitesi kavramnn kimyadan alnm olduunu belirtmiti.<47) Bu kavram, herhangi bir anda veya dnem boyunca, zelliklerini, kimliini ve hedeflerine ulama kapasitesini hesaba katmakszn mevcut bir sistemin ya da rnn iine eklenebilecek yeni elementlerin niceliini ve niteliini iaret eder. Bu kavram ayrca hazmetme srecinin uzunluunu belirtmek iin kullanlr. Bu arada hazmetme kapasitesi, savunma almalarnda bireyin dman atei karsnda hayatta kalma ve dmann saldrlarna kar kendisini koruyabilme kabiliyetini ifade eder. Mart 1940'da K Sava'nn* sonunda Sov(*) II. Dnya Sava srasnda Kzl Ordu birliklerince Finlandiya'nn istila giriimidir. Bu savan dier ismi K Sava'dr. 92
Ol I i Rehn

yet taarruzuna kar koyup da onu durdurduklarndan beri glerini byk lde yitirmi olan, ama yklmayan Finliler, Sovyetler Birlii ile bar yapmann yollarn aramak zorunda kalmt

nk Finlandiya'nn yeni taarruzlara direnme gc tkenmiti. Buna savunma zaferi deniliyordu; bugn ise hazmetme kapasitesinin kademeli olarak anmas olarak nitelendirilebilir. Hazmetme, gerek anlamda ne olursa olsun, hem arz hem de talebi kapsar. Talep taraf, entegre edilecek yeni elementlerle ilgilenir. Arz taraf ise bu elementleri entegre etme kapasitesini belirtir. Bu kavram Avrupa Birlii'ne uygulayacak olursak, hazmetme kapasitesinin, birliin antlamalar tarafndan belirlenen siyasi hedeflerini tehlikeye atmadan herhangi bir anda veya dnemde bnyesine katabilecei yeni ye saysn ifade ettiini syleyebiliriz. Aslnda, yeni gelenin mktesebat tam olarak uygulayabilme kapasitesi ve Birliin roln yerine getirmeyi srdrme ve antlamalarla kabul edilen deerleri gelitirme kapasitesi ile llen gerek "kimya"nn yeni gelen(ler)le ne lde geliebileceine iaret eder. Hazmetme kapasitesini iki etken belirler: adaylarn saygdeer ye devletler haline getirilmesi ve AB'nin politikalar ile kurumlarnn gelitirilmesi. yelik adaylarnn AB'ye rahat biimde uyum salayabilme kapasiteleri, tavizsiz koullar temelinde Komisyon tarafndan llr ve titizlikle deerlendirilir. Hazmetme kapasitesinin tanm, yeni yelerin mevcut yelerle tmyle btnleirken bu yelerin kendi zelliklerini, kimliklerini ve hedeflerine ulama kapasitelerini koAv rupa'nn Gelecek Snrlar

93 rumalarna izin vereceini gstermektedir. Bu yzden AB'nin 19 yeni yesinin tamamnn kurucu alt lke ile hangi lde btnlemi olduklar sorulabilirama biz de bu lkelerin, birliin hedeflerine ulaabilmesi iin eski ve yeni yelerin potansiyellerini daha iyi deerlendiren yeni bir mevcudiyet oluturmak zere zelliklerini ve kimliini deitirerek btn hangi lde deitirdiini ve zenginletirdiini sorabiliriz. Avrupa Konseyi Haziran 2006'da AB'nin gelecekte geniledike siyasi, mal ve kurumsal olarak ilemesi ve Avrupa'nn ortak projesini daha da derinletirmesi gerektiini vurgulad. Aralk ayndaki Avrupa Konseyi genileme grmesine hazrlanmak iin, Komisyon'dan, ayn zamanda genileme ve katlm ncesi sre zerine yllk ilerleme raporlarn da ieren, Birliin hazmetme kapasitesi ile ilgili btn konularda bir rapor hazrlamas istendi.

Hazmetme Kapasitesinin Ksa Tarihesi

Yukarda belirtildii gibi, hazmetme kapasitesi, AB'nin etkin biimde ilemeyi srdrrken bnyesine yeni yeler katp katamayaca meselesidir. yleyse bu, esasen corafi deil ilevsel bir kavramdr. AB'nin hazmetme kapasitesine yapt vurgu dn veya geen yl icat edilmedi. Bu kavram ak biimde ilk kez 1993 ylnda Kopenhag'da, Avrupa Konseyi, Birliin Avrupa'nn btnlemesinin ivmesini koruyarak yeni yeleri hazmetme kapasitesinin hem AB'nin hem de aday lkelerin genel karlar asndan nemli bir husus olduunu be94

Olli Rehn lirttiinde kullanlmt. Bu kavram ve sonular, Komisyon tarafndan srekli olarak incelenmektedir. ktisad adan bakacak olursak, AB en son genileme turunu hazrlamaya 1991 ylnn balarnda balad. AB o tarihte Macaristan ve Polonya ile ilk Avrupa Anlamalar'n imzalamt, bu anlamalar daha sonra dier aday lkelerle de imzalanacakt. Bu anlamalar sayesinde 1998 yl itibariyle AB ile bu lkeler arasndaki endstriyel rnler ticaretinin %85'i serbestletirilmi, bylece Mays 2004'te olas bir ticaret oku nlenmiti. Hikye Gneydou Avrupa'da srmektedir. Trkiye'de son zamanlarda yaanan ekonomik canllk, lkede yaplan cesur ekonomik reformlarn bir sonucudur. Bu reformlarn balatlmasnda lkenin AB ile arasndaki Gmrk Birlii Anlamas ksmen rol oynamtr.

Bat Balkan lkeleri ise, ticaret serbestlii ve ekonomik yardmn yan sra daha iyi kurumlarn ina edilmesi iin destek salayan SAA'lar yoluyla yelie hazrlanmaktadrlar. Ayrca Orta Avrupa Serbest Ticaret Anlamas'nn (CEFTA) geniletilmesi ve modernletirilmesi, Gneydou Avrupa'da daha derin blgesel ekonomik btnlemeye zemin hazrlamakta ve bu blgenin AB yeliine hazrlanmasna yardm etmektedir. Ekonomik ve siyasi btnlemeyi desteklemeye ynelik bu eitli blgesel anlamalara baklacak olursa, AB'ye komu lkelerin baka "nc yollara" veya ok tarafl yaplara ihtiya duymadklar grlr. Bunun yerine Avrupa Komuluk Politikas'n (ENP) zellikle Ukrayna, Mol-dova ve ileride demokratik bir Beyaz Rusya iin glendirmeliyiz. ENP'yi glendirmenin bir yolu, AB'nin i poAvrpa'nn Gelecek Snrlar 95 litika alanlarnn ENP'ye daha sistematik biimde dahil edilmesidir. Mal adan bakacak olursak; 2004 genilemesiyle ilgili hazmetme kapasitesi, Komisyon tarafndan 1997 ylnda yaynlanan Gndem 2000 belgesinde ele alnmtr. Gndem 2000'de Komisyon, AB'ye Orta ve Dou Avrupa lkelerinden katlmlarn etkisini iki adan incelemitir: katlmlarn tarm ve blgesel politikalar benzeri AB politikalar zerindeki etkisi ve bte zerindeki sonular. Bu, Mart 1999'da Berlin Zirvesi'nde ve 2003 ylnda, Dou ve Orta Avrupa lkelerinin AB'ye kabul edilmeleri ynnde resmi karar verildiinde yrtlen mzakereler iin ciddi parametreler belirlenmesine yol amt. Ksaca aklamamz gerekirse, Gndem 2000'de ortak politikalar ve AB btesi hakknda nerilen reformlar, AB'yi 2004 ylndaki sorunsuz genilemeye baarl biimde hazrlamt. Hazmetme kapasitesi meselesi, katlm mzakereleri esnasnda, zellikle de mal ve iilerin serbest dolam gibi konularda da rol oynamtr. Bu, on aday devletin katlmn kolaylatrm, bylece Avrupa ktasn yeniden birletirmeyi hedefleyen tarihi grevimizi pratik hususlarla ilgilenme ihtiyacyla birletirmemizi salamt. Bu meselelerin titizlikle ele alnmas, gnmzde vatandalarmz iin nemli bir husus olmay srdrmektedir. Komisyon daha yakn bir tarihte Trkiye'nin katlm perspektifinden doan sorunlar zerine hazrlanan Ekim 2004 tarihli Etki Raporu'nda da hazmetme kapasitesini incelemitir. Bu rapor, Trkiye'nin bir gn btn yelik koullarn karlamas durumunda birlie olas katlmnn 96 Ol 1i Rehn meydana getirecei btn sonular ak biimde anlatmas nedeniyle okunmaya deerdir. Bu yzden hazmetme kapasitesi nemli bir kavramdr ve Trkiye ile Hrvatistan iin hazrlanan mzakere ereve planlarnda da gemektedir. Mzakereler boyunca da kesinlikle aklda tutulacaktr. Ayrca Komisyon'un Kasm 2005 tarihli genileme stratejisindeki ana kavramlardan biriydi ve Komisyon daha sonra hazmetme kapasitesini yle tanmlayacakt: "Genilemenin hz, AB'nin hazmetme kapasitesini gz nnde bulundurmaldr. Genileme; ortak ilkelerin, politikalarn ve kurumlara dayal bir projenin paylalmas meselesidir. Birlik, kurumlar ierisinde adil bir dengeye gre hareket etme ve kararlar alma, bte limitlerine sayg duyma ve iyi ileyen, hedeflerine ulaan ortak politikalar uygulama kabiliyetini muhafaza edebileceini temin etmelidir." Kurumsal adan bakacak olursak; Nice Antlamas, Bulgaristan ve Romanya'nn da katlmlarn dhil ederek, 27 ye iin gerekli kurallar salamaktadr. Yeni genileme turlar balatlmadan nce yeni kurumsal dzenlemeler yaplmaldr. Bu yeni dzenlemelere yalnzca genileme iin deil, mevcut AB'nin daha iyi ileyebilmesi iin ihtiyacmz var. Bu yeni kurumsal dzenlemelerin uzak gelecekte veya rnein nmzdeki 10-15 yl ierisinde deil, ksa bir sre ierisinde tamamlanmas Avrupa'nn yararna olacaktr. te Trkiye'nin ye olabilecei dnem bu 10-15 yllk zaman dilimi ierisindedir. yiletirilmi kurumlar, 27 yeden

oluan Avrupa Birlii iin de gereklidir. Bu yzden hazmetme kapasitesi yerine mevcut AB'nin alma kapaAvrupa'nn Gelecek Snrlar 97 sitesi hakknda konumay tercih ederim. Ekonomik byme, i sahalar yaratma ve daha iyi kurumlar asndan vatandalarmza daha verimli hizmet sunmak zorundayz. Fakat bu, 2017 veya 2027'de deil, 2007'de yaplmaldr. Dier tarihler ne yazk ki ge olacaktr. Birliin finansman konusuna gelecek olursak; son Avrupa Konseyi'nde kabul edildii zere 2008 veya 2009 ylnda bir bte gzden geirmesi yaplacaktr. Bunun ardndan Komisyon, kapsaml bir bte reformuylave bylece tanmda belirtildii gibi ortak politikalarn reformuylailgili yeni bir politika gndemine dayanan rekabetilii ve dayanmay destekleyecek grlere sahip olacaktr. Yeni bir kurumsal dzenlemenin desteklenmesi, bte dzenlemelerinin iyiletirilmesi ve yeni bir politika gndemininisterseniz buna "Gndem 2009" veya "Gndem 2014" diyebilirsiniz oluturulmas, AB'yi sonraki genileme turlarna hazrlama konusunda olumlu bir yaylma etkisi yaratacaktr. Bu elbette ok byk bir zorluktur, ama roket bilimi deildirbunu daha nce baarmtk.

Genileme zerine Saduyulu Tartma

Genilemenin yaratt zorluklar ve bunlarn stesinden nasl gelinebileceini tartmak asndan faydal olduu iin AB genilemesi zerine yaplacak tartmalar memnuniyetle karlarm. Genileme gndemimizin salamlatrlmasnn (consolidation) altn izmeli ve AB'nin hazmetme kapasitesini nasl temin edebileceimizi dnmeliyiz. Bu geni ve kapsaml tartma, krk yldan

98 Olli Rehn uzun sredir devam etmektedir. Ne var ki bu tartma, salamlatrlm genileme gndemine dayanarak Gneydou Avrupa'ya vermi olduumuz mevcut szlerimizin sorgulanmas iin kullanlmamaldr. Avrupal liderler ve vatandalar, mevcut szlerimizi sorgulamayan ve sz verdiimiz lkelerden bizim standartlarmz karlamalarn isteme konusunda gvenilirliimizi ypratmayan saduyulu bir tartma srdrmelidirler. Aksi takdirde Bat Balkanlar'da istikrar ve demokrasi iin alabilme gcmz zayflatr ve bylece Avrupa'nn kendi karlarna zarar verir, deyim yerindeyse kendi kalemize gol atm oluruz. Katlm sreci, Avrupa'nn en istikrarsz blgelerinden bazlarndarnein Bat Balkanlar istikrarn salanmasna yardm etmekte ve yelik aday lkelerdeki siyasi ve ekonomik reformlarda olumlu sonular dourmaktadr. Bat Balkanlar'a katlm sreci yoluyla istikrar ihra etmek, mlteciler ve su eylemleri eklinde istikrarszlk ithal etmekten daha iyidir. Ve Bat Balkanlar'da kurumlarn inas iin kullanlacak fonlar ayrmamz, bar salamak iin blgeye asker gndermekten ok daha iyidir. Genileme politikas, kusursuz AB'nin ideal biimi veya Avrupa'nn nihai snrlar hakkndaki teolojik tartmann tutsa edilmemelidir. Bunun yerine, temel demokratik ilkelere sayg duyan her Avrupa lkesinin AB'ye yelik iin bavuruda bulunabileceini belirten AB Anlamalar'nn 49. maddesine bal kalmak daha iyidir. Bu, her Avrupa lkesinin bavuruda bulunmas veya AB'nin btn bavurular kabul etmesi gerektii anlamna gelmez. Bu Avrupa'nn Gelecek Snrlar
99

otomatik bir sretir, ama bu srete btn nemli kararlar oybirliini gerektirir ve koullarn tam olarak yerine getirilmi olmas belirleyici bir rol oynar. Etrafmzdaki dnya srekli olarak

deiirken dar, sabit grlerimiz olmamaldr. Avrupa'nn snrlarn ilk ve son kez tayin etmek zere haritann zerinde bir izgi izerek kapy sonsuza dek kapatmak, ne bizim iin ne de komularmz iin iyi olacaktr. Bugn rnein Ukrayna ve Moldova ile olan ilikilerimizde bulunan yapc belirsizlik, kumun zerinde bir izgi izme abasyla tehlikeye atlabilir. Ukrayna'nn sonunda AB'ye katlmasnn gerekip gerekmedii ynndeki teorik bir tartmann bu noktada ne AB'ye ne de Ukraynallara faydas olacaktr. Peki ya kamuoyunun gr? AB'nin, genileme de dhil olmak zere, btn politikalar iin vatandalarnn desteini kazanmas gerekir. Hem ye devletler hem de AB kurumlar, genilemenin baarlarn ve zorluklarn daha iyi anlatmal, gerek sorunlarla ilgilenmeli ve sylencelere gereklerle karlk vermelidirler. Avrupa'nn geleneksel temsili ve bilinli demokrasi geleneinde kamuoyunun gr karar verme srecine demokratik olarak seilmi kurullar yoluyla aktarlr. Demokratik meruiyet AB katlm sreci iin gerekli unsurlardan biridir. Bir lkenin katlmna yol aan her kilit karar, AB yesi devletlerin demokratik olarak seilmi hkmetleri tarafndan oybirliiyle alnr. yeleri dorudan seilen Avrupa Parlamentosu da alnan bu karar onaylamaldr. Bylece btn kilit kararlar her bir ye devletteki ve AB'deki demokratik olarak seilmi ilgili kurullarca alnr.

100

Oll i Rehn

Genileme Konusunda AB'nin Gvenilirliinin Korunmas

Her ey, Gneydou Avrupa'daki aday ve olas aday lkelerde istikrar, gvenlii ve demokratik dnm artrma grevini yerine getirmeye dair verdiimiz taahhtlerin gvenilirliine baldr. Bunun iin AB yelii olaslnn Orta ve Dou Avrupa lkelerinde dnm yaanmasna yardm ettii 1990'lara bakmamz yeterlidir. AB yelii olasl, ekonomilerini yabanc yatrmclara aan ve devlet yaplarnda reforma giden modernleme yanllarn destekleyerek bu lkelerin 1989'dan sonra birlie katlmlarn salamt. Dnyann baka hibir byk gc, dier lkelerin kendisinin politikalarn izlemeleriyle ve deerlerini benimsemeleriyle eski komnist lkelerin onun deerlerini benimsemi olduklar AB kadar vnemez. AB'nin Genilemesi, "yumuak gce" verilebilecek olaanst bir rnektirve bu bizim en gl ve baarl politikalarmzdan biridir... Estonya kendisini bir Sovyet cumhuriyetinden Avrupa'daki en ak ekonomilerden birine dntrdnde neler olduuna bir bakn. Slovakya'nn otoriter rejimin stesinden nasl gelip de demokrasiyi benimsediine bir bakn. Romanya'nn eski tutuculuundan nasl arndna ve adalet sistemini revizyondan geirdiine bir bakn. Ve AB'nin Balkanlar'da nasl istikrarn koruyucusu olduuna ve Trkiye'nin deiimine u anda nasl yardm etmekte olduuna bir bakn. Bunlar Avrupa'nn kutlanmay hak eden baarlardr. AB'nin genilemesinin kalbi tavizsiz koullardr Avrupa'nn (iclecek Snrlan
10!

(conditionality). yelik koullar kesin ve ok skdr; Komisyon, bu koullara uyumu deerlendirmek amacyla kulland salam ve saygn yntemlere sahiptir. Bu koullar, yelik aday devletin ynetiminde ve politikalarnda batan aa bir reformdan baka bir ey gerektirmezbu reforma, sz konusu lkenin d politikalarn AB'nin d politikalaryla uyumlu haline getirmesi de dhildir. Ne var ki koullarn tavizsiz uygulanmas ilkesi ancak gvenilirlii de beraberinde tamas halinde ie yarar. Eer reformcu liderler halklarn AB'nin artlarn karlamak iin muazzam abalar sarf etmelerinin meyvelerini alacaklarna inandracaklarsa lkelerinyllar sonra olsa

bileAB'ye ye olabilme olaslklarnn gereki olduundan emin olmalar gerekir. AB, taahhtlerini yerine getirme konusunda bocalarsa bu lkeler yarn sonuna kadar dayanamazlar. Bu yzden genileme tartmaszellikle de hazmetme kapasitesine odaklanan ksmsaduyulu olmaldr ve hazmetme kapasitesi kavram bu tartmann ierisinde baz adaylarn yelik kriterlerini karlasalar bile AB'ye alnmayacaklar anlamn yaratmak amacyla siyasi bir ara olarak kullanlmamaldr. Bu tartma ierisinde yer alan btn siyasetilerin tartmann Bat Balkanlar zerinde yarataca etkiyi gz nnde bulunduracaklarn mit ediyorum. Son iki ylda her bir Balkan lkesi, AB'ye doru nemli bir adm atmtr. Bu lkelerin pek ounun birlie katlmaya hazr hale gelebilmeleri iin ok daha uzun yllar almas gerekmektedir. Bu lkelerin her biri AB'ye doru adm adm her bir safha iin belirlenen koullar karlayarak ve 102 Olli Rehn kendi deerleriyle ilerleyecektir. Fakat onlara sonunda hibir eyin olmad bir yolda olduklar izlenimi verecek olursak kendi koullarmz ve stratejik karmz baltalam oluruz.

1
Avrupa'nn Gelecek Snrlar 103

6. Brakalm Balkanlar Tarihi Tketsinler

"AB'de Balkanlar olmadka birleme sreci tamamlanm olmayacaktr. AB aksini yaparak Avrupa'nn evresinde Avrupa projesine ok ciddi zararlar verebilecek kara bir deliin olumasna izin verme riskine girmektedir." Uluslararas Balkanlar Komisyonu, 2005 "Bat Balkanlar' bir arada tutan tek tutkal Avrupa perspektifidir. Eer blgeden bu tutkal da ekerseniz yeniden istikrarszla, yozlamaya ve atmaya dnersiniz." Paddy (Lord) Ashdown, 2005 Sarayevo'ya uakla gittiinizde bu kentin Avrupa'nn corafi merkezine ne kadar yakn olduuna armamanz mmkn deildiren azndan Brksel merkezli bir bak asyla bakacak olursanz. Brksel'den Sarayevo'ya uakla gitmek yaklak bir saat krk be dakika srer; karlatrma yapacak olursak, Brksel'den Helsinki'ye umak ise genellikle bu sreden bir saat daha uzun srer. Bu yzden, drdnc blmde Avrupa'nn snrlarn yalnzca corafyann deil, ayn zamanda deerlerin oluturduunu iddia etmi olsam da, Balkanlar' "Avrupa'nn kapsnn eiin104 OM Rehn de" eklinde tanmlamak da hi uygun deildir. Balkanlar Avrupa'nn iindedirler ve arka bahesinde deil, n bah-esindedirlerve AB'nin 2003 ylnda btn Bat Balkan lkelerine AB yelii perspektifi sunmu olmas itibariyle bu blge gelecekte bizim topraklarmz ierisinde olacaktr. Avrupallarn Bat Balkanlar hakkndaki grleri birbirine zt iki kutuptan ibarettir. Bir tarafta yakn tarihteki sava, etnik nefret, iddetli milliyetilik ve mlteci aknlar imaj vardr. Dier tarafta ise ortaya kan uzlama, demokratik reform, ekonomik canllk, AB perspektifi ve serbest braklmay bekleyen olaanst entelektel ve ekonomik potansiyel gereklii vardr.

1990'larn ekonomik ve sosyal ilerleme asndan blge iin "kayp on yl" olduu sylenmektedir. Bu kesinlikle dorudur. Slovenya ile Srbistan' karlatralm: eskiden Yugoslavya'nn paras olan Slovenya, 1991 ylnda bamszln ilan etti, Yugoslavya'nn veraset savalarndan byk lde uzak durdu ve 2004 ylnda Orta ve Dou Avrupa lkeleriyle birlikte AB'ye katld. Bu arada Slobodan Miloevi'in liderliindeki Srbistan, Yugoslavya'nn paralanmasn g kullanarak durdurmaya ve daha byk bir Srbistan kurmaya alm, bunun sonucunda Hrvatistan'la ve Bosna ile Kosova'da ardnda 300,000 l ve milyonlarca mlteci brakan kanl ve feci savalar yaanmt. Balkan savalar ve bu kayp on yln ekonomik sonular neler olmutu? Slovenya yirmi yl nce zaten Srbistan'dan biraz daha gelimiti, ama bugn Slovenya'nn kii bana den gayri safi yurtii hslas Srbistan'nkinden yaklak kat fazladr. Slovenya'nn Yugoslav savalarna yardm etmi ve AB yeliini erken alAvrupa'nn Gelecek Snrlar 105 m olmas elbette bu arpc fark byk lde aklamaktadr. ok baya gelebilir, ama 2006 Dnya Kupas blgedeki durgunluu gzler nne serdi. Hrvatistan ve Srbis-tan-Karada grup malarnda elendi ve dier Balkan lkelerinden hibiri turnuvaya bile katlamad. Bu, Yugoslavya'nn, tpk Bulgaristan ve Romanya gibi, pek ok uluslararas turnuvalarda en iyi takmlardan biri olduu dnemle byk lde elimektedir. Dorusu futbol, "yeil im satrancn" seven bir blgede paradokslarla doludur: Hrvatistan'n ilk devlet bakan Franco Tudjman, milliyetilie dnmeden ve Hrvat milliyetiliinin simgesi olan Dinamo Zagreb'in yneticiliini yapmadan nce 1960'l yllarda, Yugoslav Ulusal Ordusu'nun takm olan Partizan Belgrad'n bakanln yapmt (2006 ilkbaharnn sonlarnda Dinamo Zagreb, bir mann seyirci hslatnn tamamn, Gotovina ve Lahey Mahkemeleri'ndeki dier Hrvat sanklarn yasal savunmalarn destekleyen Sava Gereklerinin Aydnlatlmas Vakf'na balamt).148' Srbistan'da Belgrad'n nl Kzl Yldz takmnn taraftarlar dernei, 1990'larn balarndaki Bosna sava boyunca Srp milisleri iin adam toplama merkezi olarak almt Ne var ki 2000 ylnda Slobodan Miloevi grevden alndnda Srp demokratik hareketinin kalesi haline gelecekti. Slovenya'nn deneyimi blgenin geri kalan iin olumlu bir referans noktas ilevi grmektedir: eer Slovenya baarabildiyse, uygun ve kararl politikalar yrterek dierleri de baarl olabilirler. Srbistan, veya blgedeki dier hibir lke, sonsuza dek dk ekonomik bymeye
106

Olli Rehn ve yksek isizlik oranna mahkm deildir. Srplara zg bir sanat formu olan kendini kurban etme gibi bir ey gerekte yoktur. Blge, savalarn ardndan yaanan istikrar safhasndan AB ile ibirlii safhasna gemitir. Blgedeki her lke AB ile birlik anlamas imzalam veya u anda anlama mzakereleri yapmaktadr (bu anlama AB jargonunda stikrar ve birlii Anlamas veya SAA olarak bilinir). Her ne kadar sz konusu lkelerin hibiri henz ekonomik potansiyelinin tamamn kullanamyor olsa da, bu lkelerin pek ounda ekonomik byme kald yerden devam etmektedir. 1990'larn bir miras olarak ekonomileri AB'nin yeni ye devletlerine oranla ok daha az yeniden yaplanmaya uramtr. Bu yzden en iyi sonu henz yoldadr; bu lkelerin demokratik ve ekonomik dnmlerini srdrmeleri onlar Avrupa akmnn ierisine gtrecektir. Ancak blge bugn bile bir yol ayrmndadr: bazlar blgenin baarya olduu kadar baarszla da ayn lde yakn olduunu sylemektedirler.'49' AB, blgenin bar ve reform yoluna girmesine klavuzluk etmeyi amalamaktadr. Bat Balkanlar, AB 'nin gerekten de bir farkllk yaratabilecei bir blgedir. Blgede son yllarda birok olumlu gelimeye tank olduk. Fakat yanl bir gvenlik duygusuna kaplmamalyz. Avrupa blgede istikrarszl bir krize dnmeden nce durdurabilecek vakit varken harekete gemedii iin gemite hakl olarak

eletirilmitir. Balkanlar 1990'larda yanarken Brksel ou kez oya-lanmt. Bunun bir kez daha yaanmas riskini almamalyz. Bunun yerine blgeyi sava dneminin tesine tamal ve vatandalarmz gerekten de ilgilendiren meselelerAvrupa'nn Gelecek Snrlar
107

deekonomik kalknma ve sz konusu lkelerin Avrupa hayatnn iine sokulmalarilerleme kaydedilmesinin yolunu amalyz. Bu, sz konusu lkelerin cesur ve tutarl reformlar yapmalarn gerektirir. Onlar tutkulu bir reform gndemi izlemeleri konusunda nasl cesaretlendirebiliriz? En nemlisi, bu lkelerin ok sk katlm kriterlerini karlamay baardklarnda nihai hedef olarak yelik perspektifiyle AB'ye yaklaabileceklerine dair taahhdmze sk skya bal kalmalyz. Ayrca blgesel serbest ticareti artrarak, halklar aras temaslar gelitirerek ve bu lkelerin daha iyi kurumlar ina etmelerine yardm ederek bu perspektifi daha somut bir hale getirmeye gayret etmeliyiz. Winston Churchill bir keresinde Balkanlar'n tarih yazma konusunda tarihi tketmekten daha iyi olduunu sylemiti. Bu denklemin artk tersine evrilmesinin vakti gelmitir. Blge, tarih yazma iine bir ara vermeyi son derece hak etmektedir; tarihi tketmeye balamasna ve pek ok AB yesi devlet gibi normal, skc bir yer haline gelmesine izin verelim.

Yol Ayrmndaki Bat Balkanlar

2006'nn Bat Balkanlar asndan kritik bir yl olduu sylenmitir. Bu dorudur, ama ayn ekilde 2007, 2008, 2009, 2010... yllar da kritik olacaktr. AB, blgede srekli istikrara ve demokrasiye ulama hedefine skca bal kalmaldr. Yolun sonunda AB yelii olmasnn ekicilii, AB'nin Kosova'nn stats sreci esnasnda blgeyi istikrarl tutma konusundaki temel aracdr. Blgenin in108
Ol I i Rchn

sanlarn arkalarna dnp gemiteki milliyetiliklerine deil, Avrupa'daki geleceklerine doru bakmaya tevik etmeliyiz. Ayn zamanda beklentilerin de gereki olduklarn temin etmek durumundayz. Reformcularn abalar, yanl mitler ve tutulmayan szlerle kolaylkla hsrana uratlabilir. Bat Balkanlar'in nndeki Avrupa yolu ok uzundur ve blge lkelerinin bazlar yelikten yllarca uzaktadrlar. Hrvatistan bu on yln sonlarna doru birlie katlmaya hazr olabilir. Bu lkenin komularnn bazlar, mzakere srelerini nmzdeki yllarda tamamlayabilirler. Ynetimlerini ve ekonomilerini iyiletirme konusundaki reformlar srdrmeye sebatla devam ettikleri srece blgenin btn lkeleri 2015 ylndan nce birlie katlma ansn elde edebilirler. Sonraki katlmlarn olas hz abartlmamaldr nk bu katlmlar gemitekilere gre daha yava olacaktr. Fakat AB'nin dntrme gcnn muhafaza edilebilmesi iin yelik olaslnn gvenilir kalmas arttr. Aksi takdirde reformcular, harcanan btn emeklere deecek mstakbel dller olasln nererek sk tedbirleri yaama geiremezler. Hrvatistan, AB yelii mzakerelerine kararllk ve profesyonel bir yaklamla balamtr. lke siyasi ve ekonomik adan nispeten iyi durumdadr. Kii bana den yllk milli geliri, Bulgaristan veya Romanya'ya gre % 50'den daha fazladr. Hrvatistan, AB yasalarn benimseme ve uygulama konusunda olumlu ilerlemeler kaydetmektedir. Fakat hl adli reformu ve yolsuzlua kar mcadeleyi glendirerek hukukun stnln pekitirmesi gerekmektedir. Hrvatistan ayrca, topluluk mktesebatn
Avrupa'nn Gelecek Snrlan

109 uygulayabilmek ve tersaneler ve elik gibi ekonominin baz kilit sektrlerini yeniden yaplandrp normal piyasa koullarna getirebilmek iin idari kapasitesini de glendirmelidir. Yakn zamanda yaplan bir kamuoyu yoklamasna gre, Hrvatlarn, yolsuzluktan daha byk bir sorun olarak grdkleri tek mesele isizliktir. Yolsuzluun kontrol altna alnmas iin

yaplmas gereken hl pek ok i vardr. Yine de sradan Hrvat vatandalarnn yolsuzluu lkenin en byk sorunlarndan biri olarak grmeleri bizleri cesaretlendirebilir nk vatandalarn gr, meselenin hkmet asndan en byk nceliklerden birine dnmesine yardmc olabilir. Vatandalar, AB yeliinin bu tr sorunlarn zlmesine yardm edeceini mit etmektedirler, ama bu sorunlarn stesinden yalnzca lkenin kendisi gelebilir. Hrvatistan ayrca aznlklarn haklarn iyiletirmeli ve mltecilerin dnlerini kolaylatrmaldr. Mzakerelerin hz, adli ve ekonomik reformlarn baarsna baldr. Hrvatistan bu reformlarda baarl olduu takdirde mzakerelerini olduka hzl biimde sonuland-rabilecek ve iinde bulunduumuz on yln hemen ardndan AB'ye katlabilecek, bylece birliin yirmi sekizinci yesi olabilecektir. AB, Aralk 2005'te Makedonya'ya aday stats verdi. Bu, lke iin mthi bir baar ve AB diplomasisi ile politikasnn bir zaferiydi. Yalnzca birka yl nce i savan eiinde olan bu lke imdi istikrarl bir demokrasiye sahiptir. Makedonya ayrca Balkanlar'da salkl ileyen ok etnik gruplu yapya sahip yegne devlettir; bu, byle bir modelin alabileceine dair dier devletlere nemli bir 110 Olli Rehn sinyal vermektedir. Temmuz 2006'daki parlamento seimleri, serbest ve adil olarak kabul edilmi ve byk usulszlkler olmadan gerekletirilmiti. Fakat Komisyon, lke hazr olmadan yelik mzakerelerine geilmesini nerme konusunda aceleci davranmamaktadr. zellikle lkenin idari kapasitesi ve adli sistemi ok ciddi takviyelere ihtiya duymaktadr. Eski Yugoslavya'daki savalardan kurtulan, ama totaliter bir komnist sistemin mirasndan kurtulamayan Arnavutluk ile SAA imzalayarak ilikilerimizi gven bayla kuvvetlendirmi bulunuyoruz. SAA, AB'ye doru atlan ilk admdr ve yeni admlarn tasarlanabilmesi iin bunun ok sk biimde uygulanmas gerekmektedir. Bu anlamalar AB ile ticari ilikileri gelitirir ve yatrm eker. Hrvatistan ve Makedonya'nn her ikisinde de yrrlkte olan birer SAA vardr. Arnavutluk'un rnein ciddi bir turizm potansiyeli vardr. Her ne kadar rgtl su Arnavutluk'un imajn zedelese de, bu sorunu kknden kazmak amacyla son zamanlarda mitlendirici reformlar balatlmtr. Bu kitabn yazld srada Srbistan ile SAA mzakereleri hl askdayd. Srbistan Eski Yugoslavya'yla ilgili Uluslararas Sava Sular Mahkemesi (USSM) ile tam bir ibirlii kurduunda mzakereler kald yerden devam edebilir. Srbistan'n ibirlii, serbest olan Ratko Mladic ve dier sanklarn tutuklanp Lahey'e nakledilmelerini salamaldr. Karada, Mays 2006'da yaplan referandumun ardndan bamsz bir lke oldu. O tarihe kadar nce Yugoslavya'nn ve ardndan da Srbistan-Karada'n (state-union) bir cumhuriyeti olmutu. Referandum ve ardndan gerekAvrupa'nn Gelecek Snrlan 11 leen ayrlma, uluslararas toplumca belirlenen kurallara gre yapld iin AB, bamszln yeni kazanm bu lkeyle SAA mzakerelerini srdrmek iin sratle yeni bir karar alm ve mzakerelerde imdiye kadar elde edilmi sonular esas almtr. Ne var ki Karada, SAA'dan doan ykmllklerini yerine getirebilmek iin idari kapasitesini ok nemli lde takviye etmek zorundadr. Bosna Hersek ile de SAA mzakereleri srmektedir. AB'nin mzakereleri sonlandrmay dnebilmesi iin bu lkenin, bata polis tekilat reformu olmak zere, nemli reformlar hayata geirmesi gerekmektedir. Bosna Hersek halk, siyasetin deil de polislik mesleinin ilkelerine gre ynetilen etkin ve iyi alan bir polis kuvveti talep etme hakkna sahiptir. Reform srecine etnik varlklarn kendi karlar deil, bu ilkeler rehberlik etmelidir. Btnleen devlet yapsnn adm adm kuvvetlendirilmesiyle lkenin trajik gemiinin stesinden gelinebilir. Bosna Hersek bugn bar ina etme srecinden devlet veya ye devlet

ina etme srecine geerek Dayton'dan Brksel'e doru yol almaktadr. Savan sona ermesinden on yl sonra Dayton Bar Anlamas'nn baarlarnn farkna varyoruz, ama bu anlamann uygun yapsal ve idari ereve salama konusundaki snrlarnn farkna varmann da zaman gelmitir. Ufak bir istihzayla yle bir soru soran olabilir: Yalnzca drt milyondan biraz fazla insan iin 13 hkmeti olan bir lkeye kimse "ynetilmiyor" diyebilir mi? Bosna Hersek'in byklndeki baka hangi lkenin birka parlamentoda yedi yzn zerinde yesi, yz seksenin zerinde bakan, on babakan ve devlet bakan vardr?

12 01li Rehn AB ile daha yakn balar kurmay ve AB yeliini elde etmeyi hedefleyen bir lkenin Avrupa'yla btnleme yolundaki ilerlemeye uygun yapsal dzenlemeler yapmas arttr. Bu, yapsal devrimden ziyade yapsal bir evrim anlamna gelir. Bu, baz mevcudiyetlerin Mslman-Hrvat Federasyonu ve Srp Cumhuriyetiveya insanlarn haklarnn kaldrlmas deil, yalnzca lkeyi ilevsel hale getirme meselesidir. Bosna'da yerel politikaclar ve liderlerin lkelerinin sorumluluunu almalarna msaade edilmesinin zaman gelmitir. Uygulamada ise bu lke, Bosna Hersek Yksek Temsilcisi tarafndan ynetilmekte olan, uluslararas himayenin altndaki bir devlettir. Yksek Temsilci, yeni yasalar koyma ve Dayton Anlamas 'na aykr hareket ettiklerinde siyasetileri grevlerinden alma gibi geni yetkilere sahiptir. Bosnallarn artk kendi meselelerinin btn sorumluluunu stlenmelerinin ve sonunda Yksek Temsilcilik Ofisi'ni (OHR) kapatmalarnn zaman gelmitir. Amacmz, 2007 ylnn ortasna kadar OHR'yi kademeli olarak devre d brakmaktr. ncelikle daha az yetkilerle OHR'nin yerini alacak olan AB zel Temsilcisi ve ardndan lkede bar ve istikrar korumak iin Aralk 2004'de grevi NATO'dan devralan askeri operasyon Althea araclyla, AB, her halkrda lkedeki varln nemli lde srdrecektir;.

ntikam iin mi yoksa Uzlama ve Avrupa iin mi?

1990'larda Yugoslavya'da yaanan veraset savalarnn kkleri, 1960'larn sonlar ve 1970'lerin balarnda HrvaAvrupa'nn Gelecek Snrlan 113 tistan ve Srbistan' saran gl liberalizm ve milliyetilik rzgrlarna dayanrsavalarn yaanmasnda, bu dncelerin Yugoslav lider Mareal Tito tarafndan ezilme biimi de etkili olmutur. Misha Glenny, Hrvat Baharn 1969 ylndan Aralk 1971'e kadar Hrvatistan'n her yerinde yeeren kltrel ve siyasi Rnesansekoslovakya'daki Prag Baharna ve onun 1968 ylnn Austos aynda Sovyet tanklar tarafndan trajik biimde sona erdirilmesine benzetiyor. Srbistan'da Komnist parti rgt, 1968'den Ekim 1972'ye kadar liberal liderliin ynetimindeydi. Glenny, Tito'nun Hrvat Bahar ve Srp liberallere verdii tepkinin Yugoslavya'nn gelecei zerinde feci etkiler yaratm olduunu iddia ediyor. Dou ve Orta Avrupa'daki Sovyet imparatorluu ile Yugoslavya arasnda gerekten de ok ciddi bir fark vard: ilkinde basknn d unsurlardan kaynakland dnlyordu; ikincisinde ise bask bizzat federal devletten geliyordu. Glenny, iddiasn yle srdryor: "Tito, Srp ve Hrvat milliyetiliklerini yeraltna srmt. Bu milliyetilikler 1980'lerin ortalarnda ve sonlarnda k uykusundan uyandklarnda modernlemeci ve liberal zelliklerini kaybetmilerdi..."1*"

Bugn, Avrupal olma hedefini barndran bir gelecek ile milliyeti bir gemi arasnda yaplacak en byk seim, Bat Balkan lkelerinin liderlerinin ellerindedir. imdi ise ok yaknmzda duran olumlu bir referans noktas vardr: son on be yl ierisinde Dou ve Orta Avrupa'da, deyim yerindeyse tek bir kurun atlmadan, son derece sorunsuz bir demokratik ve ekonomik dnm gereklemektedir. Estonya'nn eski dileri bakan ve Avrupa Parlamentosu yesi Toomas Ilves, konuyu gayet gzel biim114
011i Rehn

de zetliyor: "1991 'de biz Estonyallar intikam ve uzlama arasnda seim yapma ans yakaladk. Uzlamayve Avrupa' yisetik." Uzlama kolay bir i deildir. Sancl bir sretir; hele bir de Bosna'daki gibi ykc bir savan ardndan gerek-leiyorsa. Ne var ki gemii olduu gibi kabul etmek ve gelecek iin salam temeller atmak gerekmektedir. Bugne kadarki en byk bar ve uzlama projesi olan AB, nelerin baarlabileceine dair bir rnektir. Temmuz 2005'te Srebrenika'daki anma treninde bunlar dnyordum. O gn Bosna Hersek'te lk, ama bunaltc bir yaz havas vard; havann on yl nce General Ratko Mladic ynetimindeki Bosnal Srp birliklerinin eline den binlerce Bonak iin ne kadar bunaltc olduunu tahmin edebiliyordum. 11 Temmuz 1995 tarihinden sonraki gnlerde ve haftalarda yaanan dehetleri hi kimse unutmamaldr: genciyle yalsyla sekiz binin zerinde Mslman erkek vahice katledilmi ve toplu mezarlara gmlmt. On yl nce Birlemi Milletlerin onayyla USSM kurulduunda adalet olmadan barn salanamayacan sylemitik. Adn Hollanda'nn bakentinde bulunduu blgeden alan Lahey Mahkemesi, adaletin yalnzca yasal kelime anlamyla ilgilenmez. Ayrca tarihi gerekler, aznlklara nasl muamele edildii ve uzlamayla ilgilenir. Gazeteci ve yazar Slavenka Drakulic, Lahey'deki yarglamalarla ilgili They Would Never Hurt a Fly adl kitabnda unlar yazmtr: "Lahey Mahkemesi'ndeki tartmalarn merkezinde, sava hakkndaki gereklerin saptanmas vardr. Gerekler ortaya konana kadar sava sulularnn yarglanmalar, "sava kahramanlarna" yaplan bir Avrupa'nn Gelecek Snrlar 115 hakszlk olarak grlecektir. Gerekler olmadan adalet salanamaz..."5" Drakulic, Yugoslavya'nn paralanmasna yol aan savan, kinci Dnya Sava ile ilgili gereklerin arptlmasnn ve bu sava zerinde konuulmamas-nn bir bileiminden kaynaklandn iddia ediyor. Bugn, kimsenin en son savata yaananlar hakknda konumay istememesi nedeniyle bu hatann tekrarlanyor olmasndan korkuyor: "Eer gerekler ortaya konmazsa... sonraki nesil, kendisini benim de iinde bulunduum kinci Dnya Sava sonrasnn nesliyle ayn durumda bulacaktr. Gvenebilecekleri tek ey, belirsiz imgeler ve kanl hikyeler olacaktr. Bu imgeler ve hikyeler, ebeveynlerinin hangi tarafta olduklarna gre deiecek, ama akllarnda tarih deil yalnzca hatralar kalacaktr." te bu yzden AB, USSM ile tam ibirliini, birlik ile daha yakn ilikiler kurulabilmesinde gerekli bir art haline getirmitir. Bu hibir zaman kolay olmamtrne ilgili lkeler, ne de siyasi olarak AB asndanama tavizsiz koullar politikas her eye karn ie yaramtr. rnein Hrvatistan, AB ile katlm mzakerelerine ancak USSM ile tam ibirlii yaptktan sonra, 3 Ekim 2005'te balayabilmitir. birlii sonucunda Aralk 2005'te Ante Gotovina tutuklanmtr. Gotovina bugn tutuklu olarak Lahey'de bulunmakta ve davasnn balamasn beklemektedir. AB, Srbistan-Karada ile SAA mzakerelerine bu lke USSM ile ibirlii konusunda nemli ilerlemeler sergiledikten sonra balamtr. birliinin kant, bir dzinenin zerinde kaak sava sulusunun 2005 ylnn ilkbaharnda Srbistan ve Bosna'dan uaklara bindirilerek Lahey'e gn-

116
Ol I i Rehn

derilmesi olmutur. Bunun tam ibirliine yol amas bekleniyordu; fakat, bu kitabn yazld dnemde, Srbistan ne yazk ki kendisinden bekleneni gerekletirememiti. Bu, bazlarnn iddia ettii gibi "tek bir adamla", Ratko Mladic'le ilgili bir mesele deildir; bu, lkenin hukukun stnln ve gvenlik unsurlar ile silahl kuvvetleri zerinde demokratik bir kontrol oluturmay temin etme becerisiyle ilgili bir meseledir. AB, uluslararas toplum tarafndan belirlenen grevini tamamlayabilmesi iin USSM'yi desteklemeyi srdrmektedir. zellikle Srebrenika'daki zulmlerin ana sorumlusu olan Ratko Mladic ile Radovan Karadzic'in serbest dolayor olduklarn dnrsek USSM'nin grevi henz bitmemitir. Helmut Kohl, hatalar tekrarlamaktan kanmak ve "kurbanlarn seslerinin duyulmasn" salamak amacyla her neslin yeterli oranda bir tarih bilincine sahip olmaya almas gerektiini yazmtr.'521 USSM'nin grevinin varlk nedeni budur ve AB de USSM'yi bu yzden destekliyor.

Kosova: Bat Balkanlar'da Devam Eden En Son Stat Sorunu

Kosova'daki ortak amacmz, lkenin gelecekteki stats belirlendiinde Kosova'nn btn vatandalarna vatandalk haklar ve elverili yaam koullar salayacak olan kalc bir stat anlamasna varmaktr. Bu anlama ayn zamanda Kosova'nn blgenin geri kalan lkeleriyle birlikte AB ile btnleme yolunda ilerleyebilecek gvenilir bir ortak haline gelmesini de temin etmelidir. Avrupa'nn Gelecek Snrlan 117 Bu kitap yazlrken, Birlemi Milletler Kosova zel Temsilcisi ve Finlandiya'nn eski cumhurbakan Martti Ahtisaari, Kosova'nn gelecekteki statsnn belirlenmesi konusundaki mzakereleri ynetmekteydi. zerinde mutabakata varlacak bir zme ulalabilmesi iin hem Belg-rad hem de Pritine'nin srece yapc biimde mdahil olmalar gerekmektedir. Kalc bir anlamaya varlabilmesi iin tm taraflarn istikrarl, demokratik ve birok etnik kkeni barndran bir Kosova konusunda aka taahhtte bulunmalar arttr. Belgrad'dan, Kosova'nn yeniden Belgrad'n idaresi altna girmesinin gereki olmadn grmesini bekliyoruz; Srp ynetimi, kalc bir anlamaya varma konusunda istekliliini sergilemelidir. Neticede Kosova krizinin nedeninin Slobodan Miloevi'in 1989 ylnda Kosova'nn zerkliini anayasaya aykr biimde feshetmesi olduunu unutmamalyz. Mevcut demokratik Srp hkmeti Miloevi'in eylemlerinin sorumluluunu stlenmese de gemii kabul etmek zorundadr. Pritine'den, statnn yalnzca standartlarla, zellikle de aznlk haklar ve daha sk biimde uygulanmas gereken demi merkeziyetilik nlemlerinin korunmas ile ilgili standartlarla elde edilebilecei gereini grmesini bekliyoruz. Kosoval Arnavutlara stat grmeleri esnasnda proaktif neriler sunarken bir yandan da reformlar gerekletirmeyi srdrmek zorunda olduklarn belirtmi bulunuyoruz. Buna paralel olarak standartlarn uygulanmasn hzlandrmaldrlar. AB, anlama sonrasnda uygun denetimi yapacak ve mstakbel stat anlamasnn koullarna uyumu izleyecek
118

Olli Rehn olan herhangi bir uluslararas sivil ve askeri varlkta kesinlikle kilit bir rol oynayacaktr. u anda, zellikle hukukun stnl (zellikle adl ve polis tekilat reformu) ve ekonomi alanlarnda stleneceimiz rolmze hazrlanyoruz. Kosova, ABD'nin 51. eyaleti deil, AB'nin gelecekteki topraklarnn bir paras olacaktr. Bu yzden Kosova'da istikrarn ve ilerlemenin temin edilmesi konusunda biz Avrupallara ok byk bir sorumluluk dmektedir. Bizim iin k stratejisi deil, yalnzca giri stratejisi vardrama Kosova'nn, farkl etnik kkenlerden

insanlarn gerekten de bar ierisinde yaamalarn temin eden ve Avrupa standartlarna uyan liderleriyle alacaz.

Avrupa Fikrinin z Blgesel birliidir

Kasm 2004'te Genilemeden Sorumlu Komisyon yesi olarak greve balamadan ok nce AB ve uluslararas toplumun Bat Balkanlar'daki eylemlerinin manta vurulmasnn, ilerleme kaydedilmesi iin stesinden gelmemiz gereken byk bir sorun tekil ettii sonucuna varmtm. Blge, varln, etnik eitlilik kaleydoskopunu kapsayan uluslararas dzenlemeler yamasna bal olarak srdrmektedir. Tm dzenlemelerimizin ve eylemlerimizin etkinlii ile verimliliini nasl artrabileceimizi dikkatle gzden geirmemiz gerekiyordu. Kk lkeler, kendi karlarn korumak ve vatandalarnn yaam koullarn iyiletirmek iin AB ile btnlemeye byk lkelere gre ok daha fazla ihtiya duymaktadrlar. Bu gr, skandinav lkelerini siyasi ve ekonomik ibirlii yapmaya ve skandinav Konseyi kurmaya Avrupa'nn Gelecek Snrlar 119 tevik etmiti. Bunun sonucunda 1950'lerde pasaportsuz seyahat edilebilen bir blge ve entegre bir i gc piyasas oluturulmu, dier yandan da Avrupa'yla daha geni bir erevede ekonomik ve ticari btnlemenin yollar aranmt. Bu nlemler, skandinav lkelerinin ekonomik rekabetilik ve sosyal refah konularnda uluslararas sralamalarda en stlerde yer almalarnda kilit bir rol oynamtr. AB, blgesel ibirliinde neden srar etmektedir? ncelikle, Avrupa Birlii'nin temelinde iyi komuluk ilikileri vardr. kinci olarak, blgesel ibirlii hem siyasi hem de ekonomik adan mantkldr. Gneydou Avrupa lkelerinin ounun olduka kk i piyasalar vardr. Ortak kurallar benimseyerek, bariyerleri kaldrarak ve altyaplarn iyiletirerek ekonomik canllklarn artrabilir ve ekonomilerini yatrmclar iin daha cazip hale getirebilirler. AB, Gneydou Avrupa lkelerinin ak ara farkla en nemli ticaret ortadr. Son yllarda bu lkelerin tamamnn AB ile yaptklar ticarette art kaydedilmitir. AB ile btnleme sreciyle birlikte daha derin ticari balar olumaktadr: bu iki sre birbirini tamamlamaktadr. AB ile karlkl ticarette en yksek byme oranlarna sahip lkelerin ayn zamanda blge ierisinde en gelimi ticari ilikileri olan lkeler olduklarn dikkate almakta fayda vardr. Blgede henz kullanlmam mthi bir potansiyel vardr. rnein Srbistan'da giriimcilii tevik etmeye ynelik reformlar meyvelerini vermektedir. Dnya Bankas'nn 2005 ylnda hazrlad "Doing Business around the Globe" (Kresel apta Yapmak) balkl raporuna gre Srbistan, brokratik masraflarn almada yer alan 154 120 Olli Rehn lkenin hepsinden daha fazla indirmitir. Ocak 2005'te bir Srp giriimci aday, bir i balatmak iin yalnzca 15 gne ve 500 Euro mevduata ihtiya duyuyordu; bu rakamlar bir yl nce 51 gn ve 5,000 Euro idi. Bunun dnda Srbistan, vergi demelerinde kolaylk salam ve vergi borlarnn toplanmasn, geici kiralk ii istihdamn kolaylatrmtr. Tm bunlarn sonucu olarak yeni iyerlerinin almasnda patlama yaanmtr; 2004 ylnda kaytl irket saysnda % 42'lik bir art olmutur. Grnen btn olumlu gelimelere ramen blge, AB ve dnyann geri kalan ile, hatta blge ierisinde, ticaretin gelitirilmesinde u anda olduundan daha baarl olabilir. Gneydou Avrupa'daki birok lkenin zellikle dier blgelerle "potansiyellerinin altnda ticaret yapt" ortadadr. Dnya Bankas'nn yakn zamanda yapt bir almaya gre Gneydou Avrupa, ticaret potansiyelinin yalnzca drtte nden biraz fazlasn kullanmaktadr. Avrupa Birlii, glendirilmi blgesel ibirlii iin gerekli ereveyi sunabilir, ama blgenin lkelerini istikrarl ve mreffeh Avrupa devletlerine ancak blgenin insanlar arasnda iyi

komuluk ilikileri, blgesel ticaret ve dier etkileim biimlerini gelitirmeye ynelik gerek bir istek dntrecektir. ncelikle 31 adet ikili serbest ticaret anlamasnn yerini alacak bir blgesel serbest ticaret anlamas oluturarak ticaret, retim ve yatrmn nndeki engelleri kaldrmalyz. Byle bir anlama, Orta ve Dou Avrupa lkeleri AB'ye katlmadan nce onlara etkili bir ara olarak hizmet etmi olan Orta Avrupa Serbest Ticaret Anlamas'nn (CEFTA) e zamanl olarak geniletilmesi ve modernletiAvrupa'nn Gelecek Snrlan 121 rilmesiyle 2006 ylnn ikinci yarsnda hazrlanmaktadr. mzalanacak tek bir anlama, blgede ticareti artracak, daha fazla yabanc yatrm ekecek ve bylece daha fazla istihdam yaratacaktr. kinci olarak, sonraki neslin Avrupa hayatnn ierisine sokulmasna yardm etmek istiyoruz. Aratrmaclar ve rencilere salanan burs saylarn oaltarak onlarn retkenliklerini artrmalyz. Halklar arasndaki ilikileri kolaylatrmalyz. Ayrca Gneydou Avrupallarn sonraki neslinin balca ilgilendii eyinhem somut yararlan hem de temel deerler anlamndaAvrupa perspektifi olduunun farkna varmalyz. Temmuz 2006'da Srbistan'n Novi Sad ehrinde yaplan EXIT Festivali'neAvrupa'daki en byk rock festivallerinden biridirkatldm. Gen Srplar ve blgedeki dier lkelerden gelen genlerle sohbet ettim. Bu genlerin istek listelerinin tepesinde kukusuz vize zgrl var nk Bat Balkanlar'dan gen bir insann yurtdna seyahat edebilmesi iin vize bavurusunda bulunmas ve vize almas gerekmektedir. Sonunda vize kolayl konusunda ilerleme kaydettik. Bu, elimizdeki son frsattr: yaplan bir aratrmaya gre Srp rencilerinin % 70'i bugne kadar kendi lkelerinin dna kmamtr. Avrupa'ya seyahat edebilmeleri ve ufuklarn geniletebilmeleri iin onlara daha ucuz ve kolay vize imkn salamalyz. EXIT festivali bana, Slobodan Miloevi'in diktatrlne kar on yl boyunca sava veren ve sonunda bu sava kazanan Belgrad "gerilla radyosu" B92'nin yeni tarz ruhunu ve direncini anmsatt. B92 balangta yalnzca bir yn punk plana, kentli liberal genlerden oluan bir 122 Olli Rehn kadroya, zgrlk ve demokrasi vizyonuna sahipti. Radyo 1990'larda birka kez kapatlm, ama Miloevi rejiminin karanlk yllarnda demokrasi, hogr ve Avrupa mealesinin yank tutulmasnda ok nemli bir rol oynamt.53' Fevkalade iyi dzenlenmi EX1T festivalinde ounluunu Srbistan ve dier Balkan lkelerinden gelen genlerin oluturduu katlmclar, lkelerinin Avrupa'daki gelecei konusunda seslerini ykselttiler. Her ne kadar "eski" Avrupa'da zgrlk ve demokrasinin deeri hayatn ak ierisinde pek fark edilmese de, Gneydou Avrupa'daki insanlar iin bu deerleri ve uygulamalar elde etme ihtiyac aciliyetini korumaktadr. Balkan genlii AB'yi demokrasi, zgrlk ve refaha geiin bileti olarak gryor. AB'nin Genilemeden Sorumlu yesi'nin bunun yalnzca zor i deil, ayn zamanda gzel bir grev olduunu bizzat itiraf ettii an, eine ender rastlanan anlardan biriydi. Ayn ekilde, vize alma konusundaki zorluklar insanlar tecrit eder ve i dnyasna zarar verir. Belgrad'da, nesillerdir ailesine ait bir ayakkab dkknn ileten bir adam var. Ama imdi iini brakmay dnyor. Kendisi yurtdna gidip oradaki potansiyel tedarikilerini ziyaret edemedii srece bu tedarikileri kendisine ayakkab gndermeye nasl ikna edebilir? Onun ana sorunu, onur krc kuyruklar ve ar brokrasi olmadan makul bir fiyata vize alabilmektir. Benzer hikyelere Sarayevo, skp, Tiran, No-vi Sad, Tuzla ve blgedeki her yerde rastlayabiliriz. Vize almn kolaylatrmaya ve ucuzlatrmaya almalyz. AB ve Bat Balkan lkeleri, vize kolaylatrma ve yeniden kabul anlamalar zerindeki mzakereleri ksa srede sonulandrmaldrlar. Burada sz konusu olan, ift

Avrupa'nn Gelecek Snrlar 123 ynl trafie ak bir sokaktr: blgedeki lkeler snr kontrollerini ve belgelerin gvenliini temin etmek iin ne kadar ok aba harcarlarsa, AB yesi devletleri vize kolayl salanmas konusunda karar vermeye ikna etmek de o lde kolay olacaktr. Blgesel btnleme yeni bir ey deildirAB'nin kurulu ilkesidir. Jean Monnet ve bu hayalin peinde koan dier insanlar Avrupa'nn btnlemesi dncesi zerinde alrken AB yesi devletler arasnda sava olanaksz klan gnll bir ekonomik btnleme dzeyine ulamay baarmlard. Monnet buna "solidarite de faits" gerekler zemini zerinde dayanma diyordu. AB'nin blgede olumasna yardm etmesini istediim ey, fiziksel olarak balayan, ama zihinsel ve entelektel bir kimlie brnen bu tr bir dayanmadr. AB'ye katlmn gerekten de ne anlama geldiini vatandalarna aklama konusunda yalnzca hkmetlere deil, entelektellere ve sivil toplum liderlerine ok byk bir grev dmektedir. Bu yalnzca siyasetilerin bir anlama imzalamalar veya teknokratlarn birka yasal deiiklie karar vermeleri meselesi deildir. Aksine AB'ye katlma, btn siyasi sistemin ve yasal dzenin deimesi meselesidir; bu da btn toplumu etkiler. Bu dnm sreci, toplumun alt ve st kademelerinde ayn anda yrtlmelidir. Avrupa Birlii ne NATO gibi bir ittifak, ne de uluslararas tartma platformudur. Bunun yerine, bir hukuk ve deerler topluluudur. zetlemek gerekirse; AB ile btnleme, hem blgedeki lkeler hem de AB iin ok byk bir zorluktur. Bat Balkanlar'n Avrupa'ya uzanan yolunda glkler olsa da 124 011 i Rehn pek ok lke srekli ilerleme kaydetmektedir. Bir yandan ad kalm ekonomilerinde reform yapmaya ve hukukun stnl ile ekonomik ilerlemeye dayanan modern toplumlar ina etmeye alrken dier yandan da savan mirasyla uramaktadrlar. Bu ok uzun ve zorlu bir sretir, ama Bat Balkanlar'n, AB ile birlikte, doru yolda olduuna eminim. Kaydedilecek yeni ilerlemeler sayesinde istikrar ve gvenlie daha az younlama imknna kavuacaz; bunun yerine ekonomik ve sosyal kalknma iin bugne kadar olmad lde kaynak salamalyz. Bazlar, Yugoslavya'nn iddetli biimde paralanmasnn stnden fazla bir zaman gemeden byle bir eyin mmkn olmadn sylyor. Ben ayn fikirde deilim. kinci Dnya Sava'nn bitiminden yalnzca be yl sonra Mays 1950'de Avrupa'nn birliini ilan eden Robert Schuman' dnn. Avrupa'nn kurucu babalar, silahlarn gmp gnmzde Avrupa Birlii olarak adlandrlan bar projesini balatmaya karar verdiklerinde dehet, lm ve korkunun anlar brakn Avrupa halklarn, bu siyasi liderlerin zihinlerinde btn canllyla duruyordu. Yine debelki de srf bu yzdenilerlemenin tek yolunun bar ve ekonomik btnleme olduuna hkm vermilerdi. Bugn Bat Balkanlar'da bu tr kurucu babalara, ve zellikle kurucu annelere ihtiyacmz var. Avrupa'nn Gelecek Snrlar 125

7. Trkiye: Bir Kpr m, Kprba m, yoksa Ergime Potas m?

Sevgilim brak bileyim Kalmal mym m yoksa gitmeli mi? Eer gidersem sorun olacak Ve eer kalrsam sorun iki katna kacak Bu kararszlk canm skyor Eer beni istemiyorsan, serbest brak Ben tam olarak kim olmalym

Bana hangi elbiselerin uyduunu bile bilmiyor musun? yleyse brak bileyim Kalmal mym m yoksa gitmeli mi? The Clash, 1982 Brksel'de pazarlk ve takas yapabiliriz, ama Avrupa hikyemizin bir sonraki blmn yazacamz yer stanbul olacaktr. Chris Patent, 2005l54) stanbul, evrensel medeniyetin tarihinde nemli bir yere sahiptir. Avrupa'da ok az sayda ehir, yzyllarca gemie sahip ortak tarihi ve kimlii yanstabilir. Bu miras bugn gelimekte ve ehri byk bir entelektel merkez haline getirmektedir. Kentin 2010 ylnda Avrupa'nn

126 Olli Rehn kltr bakenti olarak seilmi olmas hi de artc deildir. Boazii'nin kylar ve Konstantinopolis'in miras, sevgili yurttam Mika Waltari'ye The Sultan s Renegade gibi ada Avrupa edebiyatnn en gzel ve keyifli sayfalarndan bazlarn ieren bir kitap yazma ilhamn vermitir. stanbul'da doan ve yaamn burada srdren Nobel dl sahibi yazar Orhan Pamuk'a ada Trkiye ve eski ile yeni stanbul'un realist ve srrealist ayrntl portrelerini yazma ilhamn da kentin bu zellikleri vermitir. Pa-muk'un son kitab Kar, bende Trkiye'nin dou kenti Kars' ziyaret etme istei uyandryorama kara saplanma ve karda tutsak kalma gibi olas mthi sonular gz nnde bulunduracak olursam ncelikle karn erimesi lazm. Pamuk'un eserleri, ada Trk toplumunda varlklarn bir arada srdren kltrel, din ve siyasi eilimlerin zengin eitliliini anmsatmalar asndan son derece deerlidir. Bu eserler insan lkenin esas z hakknda dnmeye sevk ediyor: Trkiye bir kpr m, kprba m, yoksa ergime potas m? Trkiye'nin bir medeniyetler kprs olduu ok sk rastlanan bir sylemdir. Bu byk lde dorudur, ama koullarazellikle de sz konusu medeniyetlerin Trkiye'nin byle bir kpr olmasn gerekten de isteyip istemediklerinebaldr. Trkiye ancak hem Trkiye hem de AB istediinde bir kpr olabilir. Bu arada, Trkiye'yi Byk Ortadou'da ve slam dnyasnda Bat ittifaknn yalnzca bir kprba olarak grmek isteyen pek ok insan vardr. Bu grn gvenlik boyutu elbette ok nemlidir; ama bu gr, Trkiye'nin Avrupa'nn Gelecek Snrlar 127 faaliyet alann, lkenin uzun vadede Avrupa Birlii ile btnlemesi asndan hi de faydal olmayacak biimde daraltr. Gerekte ise Trkiye bir kprden ok fazlasdr ve kesinlikle nitelik olarak onu srf bir kprba lkesi olmann tesine geiren zelliklere sahiptir. Trk toplumu; Avrupa ve Asya, modern ve antik, lik ve dindar olmak zere eitli evrensel medeniyet akmlarndan doan

farkl tarihi ve kltrel unsurlar barndran ok geni bir ergime potasdr. Bu tr bir ergime potas olmak, Trk siyasetini bazen istikrarsz ve en kt haliyle alkantl klmaktadr. Bazen "derin devlet" olarak anlan Trk devleti, gl ve niter bir yapya sahiptir. Fakat devletin tesinde ve altnda, grnte srekli olarak The Clash grubunun arksndaki soruyu soran farkl bir toplum vardr: "Ben tam olarak kim olmalym? Bana hangi elbiselerin uyduunu bile bilmiyor musun?" yle olsa bile, hukukun stnl ve insan haklarn glendirme konusundaki reformlar kararllkla srdrlrse Trkiye, kesinlikle bir ergime potas olmas zellii nedeniyle, medeniyetler arasnda ok daha gl bir kpr haline gelebilir.

Gidilecek Yer Kadar Yolculuk da nemlidir

AB'nin 3 Ekim2005 tarihinde Trkiye ile katlm mzakerelerini balatmasnn nedeni budur. Avrupa'nn, bizim deerlerimizi, hukukun stnl anlaymz ve ortak politikalarmz uygulayan istikrarl, demokratik ve gittike zenginleen bir Trkiye'ye ihtiyac var. amzn en byk zorluklarndan birinin, Avrupa'nn slam dnyasy128 Olli Rehn la ilikisi olmas nedeniyle Trkiye'nin katlm bizim karmza olacaktr. Bu zorlukla ktamzn hem iinde hem de dnda karlamaktayz. Lbnan, Ortadou'da bir trl zmlenemeyen anlamazlk nedeniyle 2006 ylnn yaznda sava alanna dnd. Trkiye blgede bir istikrar kaynadr ve anlamazlk zerinde bugne kadar lmlatrc etkisi olmutur. Ayrca, kullanlan istatistiklere gre, bugn bata Almanya, Fransa ve ngiltere'de olmak zere Avrupa'da 12 ila 15 milyon arasnda Mslman yaamaktadr. Bu durum, Avrupa'nn demografik yapsn hzl biimde deitirmektedir. rnein Berlin'de Protestanln (Protestan Kilisesi) ardndan en byk ikinci dini inan Katoliklik deil, slam'dr. Katlm mzakereleri, daha Avrupal bir Trkiye hedefinin izlenebilmesi asndan son derece gerekli ve dorusu ok nemli bir yntemdir. Mzakere sreci, lkede, hukukun stnln ve insan haklarn yaamn her alannda ve lkenin drt bir yannda sradan bir gereklik haline getirmeye alanlar desteklemektedir. AB'ye lkedeki reformlarn ynn belirleme konusunda ciddi hareket gcn yalnzca bu yntem vermektedir. Katlm perspektifi olmasayd, Trkiye'nin gidiat zerindeki etkimiz sfra yakn olurdu. Trkiye'nin asndan baklacak olursa; AB'ye katlm srecinin, lkenin kendi iindeki demokratik mekanizmalarn gelitirilmesi zerindeki etkisi, btn almalarn ilk ve en nemli hedefi olarak kabul edilmektedir. Bu, sve'in eski babakan ve AB'nin genilemesinin kusursuz, ama eletirel bir gzlemcisi olan Cari Bildt'in, Bat BalAvrupa'nn Gelecek Snrlar 129 kanlar'daki temel hedef olan "devlet ina etme" anlayna kar olarak "devleti kltme" eklinde adlandrd bir meseledir. Trkiye'nin Babakan Recep Tayyip Erdoan, hakl olarak, Trkiye'nin sz konusu kriterleri karlamak iin uygulamas gereken reformlarn Trkiye'nin vatandalar iin daha iyi insan haklar ve demokratik zgrlkler salayacak olmalar nedeniyle AB'nin Kopenhag kriterlerinin aslnda Ankara kriterleri olarak adlandrlabileceini belirtiyor. Bu reformlar, baz AB yetkililerini memnun etmek amacyla gerekletirilmemektedir. Ayn ekilde Trkiye'nin ba mzakerecisi, Ekonomiden Sorumlu Devlet Bakan ve Erdoan'n sa kolu Ali Babacan da getiimiz gnlerde yle konutu: "lkemizde hukukun stnln tam anlamyla yerletirebilmek iin btn sistemlerimizi A'dan Z'ye gzden geirmeliyiz." te bu yzden sre de sonu kadar nemlidir. Uzun ve zorlu bir yolculuk olacaktr. Ve bu yolculukveya lkedeki reformlarvarlacak nokta kadar nemli olacaktr. Ortak hedef Trkiye'nin AB'ye katlm olsa da bu, otomatik veya garanti edilmi herhangi bir sonucu olmayan ak ulu bir sretir.

Bunun en iyi artlarda bile uzun ve zorlu bir yolculuk olacan sylemek doru olsa da hibir ey nceden belirlenmi deildir ve srecin uzunluunu ve zorluunu hem AB hem de Trkiye'deki liderler ve vatandalar belirleyebilir. Srecin uzunluu byk lde Trkiye'ye ve gerekletirecei reformlara baldr. Ne kadar zor olaca ise karlkl anlaya baldr AB'de ada Trkiye'nin gerekte ne anlama geldiine; Trkiye'de ise AB yeliinin gerekten de neler gerektirdiine dair grlere bal130 Olli Rehn dr. Bu yzden AB ve Trkiye ierisinde ve AB ile Trkiye arasnda, zellikle sivil toplumda, iletiim hayati nem tamaktadr.

Ekonomik Canllk ve slamc Kalvinistler

Trkiye, Avrupa'da genellikle ekonomik kalknma konusunda gerekte hibir ans olmayan geri kalm, fakir bir lke olarak alglanmaktadr. Evet, lkenin zellikle Dou ve Gneydou blgelerinde olmak zere ok fakir ksmlar vardr; ama bu, genel anlamda ada Trkiye hakknda ok byk bir yanl anlamadr. Kozmopolit stanbul ve cumhuriyetin merkezi Ankara, ayrca Orta Anadolu'da yakn zamanlarda sanayilemi ok sayda ehir ve lkenin gney sahilinde ortaya kmaya balayan byk turizm merkezleri, eer bilinseler Eski Avrupa'y kskandracak ekonomik byme oranlarna sahiptirler. 1990'l yllar boyunca yaanan iflas devirlerinin ve 2001 ylndaki ekonomik krizin ardndan Trkiye, ekonomik reformlar izlemek zorunda kalmt. Bu reformlar, 2001 ylnda, iktisat Kemal Dervi'in ekonomiden sorumlu bakan olarak dmenin banda bulunduu zaman balatlmt. Reformlar, ekonomik byme ve mali istikrar asndan baarl olmutu. Trk ekonomisi, son be yl ierisinde ortalama % 8'e yakn byme kaydetmitir. AB ile imzalanan ve 1996 ylnda yrrle giren gmrk birlii anlamas, karlkl olarak yararl bir baar hikyesi olmutur. Ticaret hacmi, zellikle Trkiye'nin 2001 ekonomik krizinin yaralarn sarmasndan beri ok byk lde art sergilemektedir. 2005 ylnda AB ile Avrupa'nn Gelecek Snrlar 131 Trkiye arasndaki ticaret, on yl ncesine gre be kat artmtr."51 AB ayrca Trkiye ile d ticaret dengesi fazlall- yaamaktadr."61 Trkiye ile ticaretteki bu olumlu dinamikler, Avrupal irketler iin kr ve onlarn alanlar iin i anlamna gelmektedir. Fakat ayn ey Trkiye iin de geerlidir: alm gc yksek ve srekli byyen bir piyasa salayan AB, lkenin en byk ticari ortadr. Trkiye ounlukla yatrm mallar ve yar mamul rnler ithal etmektedir. Trkiye'nin ihracat rnlerinin ban uzun sre boyunca tekstil rnleri ekmi olsa da, elektronik ve ev aletleri gibi yksek katma deerli rnlerin ihracat da gittike gze arpmaktadr. Trkiye'nin yakn gemiteki ekonomik mucizesi, byk lde, AB lkeleri ile yaplan d ticaretteki hzl bymeye dayanmtr. Byyen d ticaret, yurtiinde daha iyi ekonomik koullar dourmaktadr. Ekonomik reformlar, gmrk birlii ve katlm mzakerelerinin tm bu canlla katkda bulunmaktadr. Ne var ki Trkiye'nin ekonomik dnmn yalnzca gmrk birlii ile ekonomik reformlarn olumlu etkilerine balayamayz. Bu denklemde insan faktr nerededir? Konuyla ilgili bir rnek olmas asndan, bu insan faktrn Trkiye'nin Orta Anadolu blgesinin ve ekonomik canllnn merkezinde yer alan Kayseri'de bulabiliriz. Bir milyon nfuslu Kayseri ili, bir nesil ierisinde, kyl bir toplumdan kresel piyasalarla gittike daha byk lde btnleen bir sanayi merkezine dnmtr. Kayseri'nin baars 1980'lerden beri mobilya ve tekstil rnlerine dayanmaktadr. rnein Trk toplumunun
132

Olli Rehn

genileyen orta snfna hitap eden kanepeler retmekte ve dnyann balca marka kot pantolonu reticilerine kot kuma tedarik etmektedir. Mobilya ve tekstil fabrikalar kmeleri hl Kayseri ekonomisinin temelini oluturmaktadr, ama 2,350 hektardan byk bir alan zerinde kurulu sanayi blgesinde bugn binlerce farkl endstri irketi vardr. Kayseri, 2004 ylnda, tek bir gnde 139 yeni i yerinin inaatn balatma baars nedeniyle Guinness Dnya Rekorlar Kitab'na bavurdu.'57' Fakat o rekor oktan tarih olmutur: 2005 ylnda Kayseri'de tek bir gnde en az 232 i yeri ald/58' Kayseri halk ounlukla ok dindar bir topluluk olduu iin kentin ekonomik baarsnn iinde nemli bir siyasi mesaj vardr. Geleneksel gr, slamiyet'in kendi ierisinde reform gerekletirerek adalk ile asla bar kurmad ynnde olsa da, Kayseri'de dindar gelenek ve giriimci ruh el ele yaamaktadr. Sk alma, yenilikilik ve giriimcilik erdemleri Kayseri'de gl biimde vurgulanmaktadr. Anadolulu i evreleri arasnda gl bir yere sahip olan Mstakil Sanayici ve adamlar Dernei MSAD, slamiyet ile serbest piyasa ekonomisi arasndaki ilikiyi gelitirmektedir. MSAD'n yayn olan Homo Islamicus, Hz. Muhammed'in tccar olarak yaamn vurguluyor, devlet mdahalesine kstlamalar getirilmesini istiyor ve dindar topraklar zerinde serbest piyasa uygulamalarn destekliyor/59' Hatta bazlar daha da ileri gidip, Protestanlarn i ahlkn ve kapitalizmin ruhunu ima ederek "Kayserililer" ifadesini "slamc Kalvinistler" olarak tanmlarlar. Kentin eski belediye bakanlarndan birinin syledii gibi, "insanlaAvrupa'nm Gelecek Sturlan 133 rn Kayserilileri anlayabilmeleri iin Max Weber'i okumalar gerekir." "Kayserililer" arasnda "slamc Kalvi-nizm"in ykseliinin bu insanlarn ticari baarlarndan m kaynakland veya ulalan refah dzeyinin slamiyet'in modern dnyaya daha uygun biimde yeniden yorumlanmasna m yol at sorulmaktadr. "Her halkrda, anlalan Orta Anadolu'daki yeni bir nesil, adalk ile kendi barn yapmtr."""" Orta Anadolu bana Kuzey Finlandiya'nn, Kalvinizm'e benzer zelliklere sahip bir topluluun, Laestadius hareketinin, gl olduu Oulu ehri yaknlarndaki baz yerleri anmsatyor. Bu hareketin yeleri ok giriimcidirler, televizyon izlemezler, toplum almalarna faal olarak katlrlar ve kesinlikle iki imezler. irketlerinin birou, Nokia'nn blgedeki taeron firmasna baldrlar; buras irketin ikinci bakentidirtpk Kayseri ve slamc Kalvinistler gibi. *

Trkiye'nin Avrupal Olma Eilimi

Kayseri ve Oulu blgeleri halklar arasndaki arpc benzerliklerin ok az kii farknda olduu iin pek ok Avrupal, Trkiye'nin gerekten de bir Avrupa lkesi olup olmadn sormaktadr. Bu soru ou kez, AB Antlamas'nn can alc maddesinin yalnzca Avrupal bir devletin aday aday olarak kabul edilebileceini belirtmesi nedeniyle Trkiye'nin AB yesi aday olma hakkn kazanmamas gerektii kukusuyla yneltilmektedir. Trkiye coraf olarak hem Avrupa'ya hem de Asya'ya aittir; bu yzden iddiann bu izgisi, Antlamay yorumlama konusunda 134
O1I Rehn

bize pek de yardmc olmaz. Eric Hobsbawm'n "Avrupa'nn herhangi bir dou snr olmamas nedeniyle varln yalnzca entelektel bir varlk olarak srdrd" ynndeki salam iddiasn anmsamamzda fayda var. Bu yzden, Trkiye ile Avrupa arasndaki siyasi, kltrel ve tarihi ilikiyi gz nnde bulunduran entelektel bir yoruma ihtiyacmz vardr. Trkler muhtemelen ada Trkiye'nin kurucusu Kemal Atatrk'n radikal sosyal ve kltrel reformlaryla lkenin ynn 1920'lerin balarnda Avrupa'ya ve Bat'ya evirmi olduu cevabn vereceklerdir. Trkiye o tarihten beri lik bir devlet olmu; baz anlamlarda Fransz

laiklik geleneininla laiblekapsadklarnn tesine gemitir.'6" lkenin nfusunun byk bir ounluu Mslman olmakla birlikte Trkiye'deki slam anlay, slam dnyasnn dier kesimlerine gre byk lde lmldr. Ayrca dinin toplumdaki ve kamuyu ilgilendiren meselelerdeki rolne ok farkl yaklamlar getiren eitli inan gelenekleri vardr. Trkiye'nin Avrupa'ya giden yolunda sarsntlar ve etin mcadeleler olmutur, ama seksen yldan fazla sredir lkenin btn hkmetlerinin temel eilimi, Avrupallama hedefini srdrmek olmutur. Trkiye'nin 1949 ylnda Avrupa Konseyi'nin kurucu bir yesi olduunu ve 1952 ylnda Kuzey Atlantik Pakt Tekilat'na katldn hatrlamakta da fayda vardr. AB, ilk cevabn krk yldan fazla sre nce 1963 ylnda, Avrupa Ekonomik Topluluu (AB'nin nceki hali) ve Trkiye arasnda Ortaklk Anlamas imzalandnda vermiti.1621 Anlamann imza treni Ankara'da gereklemiAvrupa'nn Gelecek Snrlar 135 ti. Burada Komisyon'un Bakan Walter Hallstein, AB'nin Trkiye'ye ynelik evrim niteliindeki yaklamn tanmlamt: "Trkiye, Avrupa'nn bir parasdr. Avrupa Topluluu ile yapsal balar kurmaktadr. Tpk Topluluun kendisinin olduu gibi, bu balan da evrim fikri ynetmektedir.'"6" Trkiye, Souk Sava dnemindeki stratejik bir ortaktan, bir yandan slamiyet'in evrensel demokratik deerlere sayg duyan lml kollaryla aramzda kprler ina etmeye alrken terrizmi ve ar tutuculuu bastrma zorluuyla kar karya olduumuz yeni jeopolitik balam ierisindeki stratejik ortamza dnmtr. Tpk 1963 tarihli Ortaklk Anlamas'nn Souk Sava dneminde Trkiye'yi Avrupa'ya balama ilevi grm olduu gibi, bugnk jeopolitik, hatta medeniyetsel gereklikler, Trkiye'yi Avrupa'nn ierisinde sk biimde tutabilmek iin uzun sredir vaat edilen katlm mzakerelerinin almasn gerektirmektedir. Bu, lkeye, sk ve adil mzakereler yoluyla, AB'ye katlabilmek iin gereken btn kriterleri karlayabileceini sergileme ans vermektedir. Kantlama zorunluluu Trkiye'ye aittir. Avrupa'ya giden kestirme bir yol yoktur; tek yol, btn katlm kriterlerinin harfiyen yerine getirilmesini gerektiren normal yoldur.

Artk Gece Yars Ekspresi Yok, Fakat Kopenhag Kriterleri Btnyle Uygulanmal
Trkiye ilehatta herhangi bir baka lkeyleAB'ye katlm zerinde mzakere yapyor olduumuzu sylemek, dorusu yanltcdr. AB, katlm maddesi veya katlm ko136 Olli Rehn ullarn mzakere etmiyor, bunun yerine aday lke, mzakere sreci yoluyla, AB'nin deerlerine, yasalarna ve politikalarna uyum salyor. Mzakere edilebilecek ey, yaklak % 90' mzakere edilemez olan AB'nin Topluluk Mktesebat'na bir lkenin uyum salayp salayamayaca deil, buna nasl ve ne zaman uyum salayacadr. Belirli gei dnemleri (rnein iilerin serbest dolamyla ilgili) ve mal hkmler (yapsal fonlar ve tarmla ilgili) mzakere edilebilir. Fakat Kopenhag'n zellikle insan haklaryla ilgili kriterleri kesinlikle mzakere edilemez. Bir dier hata, mzakerelerin yalnzca teknik yanna odaklanmaktr. Mzakerelerin hz yalnzca teknik artlar zerinde kaydedilen ilerlemeye deil, her eyden nce reformlarn somut sonularna dayanacaktr. zellikle adlandrld ismiyle Kopenhag siyasi kriterlerinin aslnda bunlara hukukun stnl, demokrasi, insan haklan ve temel zgrlkler ile ilgili kriterler denmelidirtam olarak yerine getirilmesi son derece nemlidir. Trkiye artk mzakere eden bir lke olduu iin AB'nin Trkiye'den beklentileri doal olarak artmtr. Bu, yeni kriterler veya yeni kale direkleri olaca deil, hkim ve iyi bilinen kriterlerin harfiyen yerine getirilmesinin AB'ye ye olmay ciddi biimde hedefleyen btn lkelerin yerine getirmesi gereken bir koul olduu anlamna gelir. Bir baka deyile, nasl ki

katlm mzakerelerinin balatlabilmesi iin Trkiye'nin katlm kriterlerini yeterli lde karlam olmas AB iin yeterli olduysa, AB'ninumarm bir gnmzakereleri baarl biimde sonulandrabilmesi iin Trkiye'nin kriterleri tmyle yerine getirmek zorunda olduu da gayet aktr. Avrupa'nn Gelecek Snrlar
137

Peki, Avrupa'nn hukukun stnl ve temel zgrlkler gibi deerlerini daha yksek noktalara tamay amalayan reformlar Trkiye'de ne durumdadr? lke hakknda epey bilgi sahibi yorumcular bile, lkenin katlmn savunmalar veya buna kar olmalarna bal olarak, Trkiye'deki reformlarn ou kez siyah veya beyaz resimlerini sunuyorlar. Oysa gerekte Trkiye'deki reformlar ve vatandalk haklarnn durumu, siyah veya beyaz deil, grinin tonlaryla sunulmaldr. Trkiye henz btn Kopenhag kriterlerini karlamyor olsa da, 1970'lerin sonlarnn klsik filminden sz etmemiz gerekirse, lke artk Gece Yars Ekspresi'nden bir sahne deildir. Dorusu Trkiye'nin insanlarn gzndeki imaj, Alan Parker tarafndan ynetilen ve senaryosunu daha sonra srasyla Mfreze, Doum Gn 4 Temmuz ve Evita gibi filmleri ynetecek olan Oliver Stone'un yazd Oscar dll bu film tarafndan yllarca lekelenmiti. Film, lkedeki acmaszl ve berbat hapishane koullarn gsteriyordu. Stone'a 1979 ylnda Oscar kazandran senaryo, Trkiye'ye kaak yolla uyuturucu sokmak suundan 30 yl hapis cezasna arptrlan bir Amerikalyla yaplan rportajlara dayanyordu. Bu filmi 1978 yaznda izlediimi ve ok gl betimlemeden olduka etkilendiimi anmsyorumve kendi adma, bu filmin insan haklarnn Trkiye'deki durumu hakkndaki grlerimi kesinlikle etkilediini itiraf etmeliyim. Benim neslimin tamam bu filmden etkilenmiti nk Gece Yars Ekspresi, 1970'lerin sonlarnda Bat (en azndan Fin) genlii arasnda bir klt haline gelmiti. Yakn tarihte yaplan bir almada bile, almaya katlan baz AB vatandalar Trkiye'nin geri 138
OH i Rehn

kalm ve iddetin hkm srd bir lke olduu grlerini aklama konusunda bu filmi referans gstermilerI" (64)

dr. Fakat adil olalm: ada Trkiye, eer bir zamanlar olduysa bile, artk Gece Yars Ekspresi'nde tarif edilen lke deildir. Hkmet d rgtler, tm insan haklar ihlallerinin lke apnda azaldn belirtmektedirler. kence ve kt muameleye kar sfr tolerans politikas meyvelerini vermitir. Reformlarn bir sonucu olarak, lkenin cra kelerindeki vatandalar da dhil olmak zere, Trk vatandalar artk haklarnn daha fazla farkndadrlar. stelik Stone, Trkiye'yi aalad iin zr dilemi ve senaryoyu ar dramatize etmi olduunu itiraf etmitir.'6^ Bu, benim ok sevdiim sinematografik deneyimimi mahvedecek olsa bile, Stone'un hatasn dzeltmi olmas benim amdan ok daha iyidir (her ne kadar senaristlerin her zaman ar dramatize ettiklerini dnm olsam bile...).

Avrupa Deerlerinin Temelindeki fade zgrl

yle olsa bile, sz konusu temel zgrlkler olduunda Trkiye hi de bir gl bahesi deildir. fade zgrl konusunda son zamanlarda mahkemeler baz yazarlar, aydnlar ve gazeteciler hakknda beraat karar vermitir. Yine de, inandrc bir itihat hukuku yapsnn oluturulmas srecinde ne yazk ki ok ar ilerleme kaydedilmektedir ve son yllarda baz olumsuz uygulamalar yaanmtr. Ve bu dnemde kabul edilmesi kesinlikle mmkn olmayan birka dava ve mahkmiyet olay gereklemitir.'66' Avrupa'nn Gelecek Snrlar 139

Beraat kararlarnn en bilineni, Orhan Pamuk davasnda verilmitir. Trk milliyetileri ve "derin devlet" iin olduka hassas konular olan Ermeni ve Krt sorunlar hakknda ifade ettii eletirel, ama kesinlikle iddet ierikli olmayan gr nedeniyle 2005 ylnda aleyhinde dava almt. Byk lde AB'nin basks nedeniyle dava ubat 2006'da drld. O dnemde, yarglanann Pamuk deil, Trkiye'nin insan haklar sicili olduunu sylemitik. Benzer bir davada ise Temmuz 2006'da Perihan Maden yarglanmtr. Maden, niformasn giymeyi reddettii iin drt yl askeri hapishanede kalma cezasna arptrlan bir vicdani retiyi savunmutu. Bir stanbul mahkemesi, Maden'in grlerinin ifade zgrl kapsamna girdiine ve bunun Trkiye'nin yeni ceza kanununa gre su tekil etmediine hkmetti. Mahkmiyet kararlarndan en arpc olan, Hrant Dink davasndan kmtr. Temmuz 2006'da Trkiye'nin en yksek mahkemesi olan Yargtay, Dink'in alt aylk hapis cezasn onaylad. Dink bu cezaya, "Trkl" alenen aalamak ve bylece yeni Trk ceza kanununun nl 301. maddesini ihlal ettii gerekesiyle arptrlmt. Bu karar, Trkiye'de ifade zgrln ciddi biimde kstlamaktadr; sonuta bu, lkedeki en yksek mahkemenin 301. Maddenin yorumlanmasyla ilgili verdii ilk nihai karardr. Bylece bu karar, balayc itihat hukuku oluturmaktadr. Bu da, alt mahkemelere ileride bu maddeye bavurmalar durumunda izleyecekleri bir emsal tekil edecektir. Bu rnek, Trk mahkemelerinin yeni ceza kanununu ilgili Avrupa standartlarna uygun biimde yorumlamay henz baaramam olduklarn gsteriyor. Bu son dere140 Olli Rehn ce ciddi bir konudur nk grlmeyi bekleyen benzer birka dava daha vardr. Avrupal bir gzlemcinin bak asndan baklacak olursa, baz milliyeti savclarn deitirilmi ceza kanununu kendilerine gre yorumlayarak reformlara kar kaak dvte kullanmak istedikleri izlenimi doar. Bu insanlar sanki Trkiye'nin 1949 ylndan beri Avrupa Kon-seyi'nin yesi olduunu veya lkenin 2005 ylndan beri AB yelii iin mzakere etmekte olduunu fark etmemi gibidirler. AB'de oulculuk, hogr ve ifade zgrl, ak bir toplumu tanmlayan temel deerlerdir ve bu deerlerden dn verilemez. Bir lke ne kadar byk, gururlu veya stratejik adan nemli olursa olsun, Avrupa'nn ifade zgrl gibi temel bir deerine sayg duymayan bir AB yesi devletin varlm dnmek kesinlikle imknszdr. Trk hkmeti, bu noktada yanl bir hesaplama yapmamaldr; aksine, karar verici unsurlar "Ankara kriterlerine" uymal ve ifade zgrlnn Avrupa kart biimde yorumlanmasna frsat veren btn yasal boluklar derhal kapatmaldr. Birka insan haklar rgt ile yazarlar, gazeteciler ve yaynclar birliklerinin gr de bu yndedir. rnein Uluslararas Af rgt, 301. Maddenin ifade zgrlne kar bir tehdit oluturduunu ve derhal yrrlkten kaldrlmas gerektiini aka belirtmektedir.'67' Bir dier nemli alan ise kadn haklardr. AB'ye katlm perspektifi, Trkiye iin bir tevik unsuru olmakta ve AB'ye reformlar etkileme gc vermektedir. Trkiye'yi Avrupa'nn cinsiyet eitliiyle ilgili deerlerini benimsemeye ve bunlar uygulamaya AB'ye katlma olasl kaAvrupa'nn Gelecek Snrlar
141

dar gl biimde motive edebilecek baka hibir ey yoktur. 2005 tarihli yeni ceza kanunu, cezai yarg sistemini kadn haklarna gre modernletiriyor ve iyiletiriyor. Yasalar bugn belki yksek Avrupahatta skandinav diyebilirimstandartlar dzeyinde olabilir, ama i uygulamaya geldiinde bir dzensizlik sz konusudur. AB, Trkiye'de kadn haklarnn durumunu derinlemesine ve ayrntl olarak izlemeyi srdrecektir. Trkiye'nin tutmad szlerinden biri de, Mslman olmayan (ve baz Mslman) din cemaatlerin haklarnn korunmas meselesidir. Trkiye'nin, din zgrl anayasal bir ilkeden gndelik yaamn bir gerekliine dntrebilmesi iin vakflar yasa tasarsn Avrupa

standartlarna gre yeniden dzenlemesi gerekmektedir. Ayrca, rahiplerin eitimi ve din cemaatlerin yasal statleri ve i ynetimleri konularnda somut admlar atlmaldr. Trkiye'nin gneydousunda durum gergin ve hassastr. Masum insanlarn hayatlarn kaybetmelerine derinden zlyor ve Krdistan i Partisi 'ni (PKK) saldrlarndan tr kesin bir dille knyor olsak da, yalnzca gvenlik hususlarna dayal bir politikann blgenin sorunlarn zmeye kesinlikle yetmedii ortadadr. Yksek isizlik ve yoksulluk nedeniyle blgedeki sosyoekonomik durum kritik bir noktadadr. En son iddet sarmal, olaanst hlin birka yl nce kaldrlmasndan beri gereklemi olumlu gelimeleri tehlikeye atmaktadr. Trkiye, bu blgede yaayan vatandalarnn tamamnn ekonomik, sosyal ve kltrel ihtiyalarna hitap edecek kapsaml bir strateji benimsemelidir. .142 011i Rehn Trkiye'nin katlm mzakerelerindeki kilit meselelerinden biri de Kbrs meselesidir. Kbrs'a giden ve aday Rum ile Kbrs Trk kesimleri arasnda ikiye blen Yeil Hat't geen biri, kendisini gerekten de zaman makinesine giriyormu gibi hisseder. Buradaki durum, 1980'lerin balarndaki Berlin'i ve Charlie Kontrol Noktas'ndan geii anmsatmaktadr. AB byle olmamaldr. Kbrs, tpk dierleri gibi bir ye devlet olmaldr: btn ve bar halinde. Trkiye, aday birletirmeyi amalayan Annan Plan'n 2004 ylnda desteklemi olduunu belirtiyor. Yine de Trkiye'nin dier taahhtlerini yerine getirme ve zellikle de AT-Trkiye Ortaklk Anlamas'n birlie katlan on yeni yeyi kapsayacak ekilde yeniden dzenleyen Ek Protokol' tmyle uygulama zorunluluu vardr. Trkiye'nin bu protokol kabul etmesi, mzakerelerin balatlmas iin gereken bir n kouldu. Trkiye'den protokol tmyle uygulayarak ve limanlarn Kbrs Cumhuriyeti bayra tayan gemilere aarak bu taahhdn yerine getirmesini beklemek AB'nin yasal hakkdr. Akas bu sonu gelmez anlamazln bir alternatifi vardr: taraflar yalnzca gemite yaanan hakszlklardan yaknmay bir kenara brakmal ve bunun yerine pratik zmler retmek zere almaya balamaldrlar. Bir sre nce Finlandiya'nn, AB Bakanln yrtrken, uzun sredir devam eden Kbrs sorununa bir zm aranmas abalarnda "sauna diplomasisi" ynteminin kullanlabilecei nerisini yaptm. Bunun bir tr ikence olarak alglanacan biliyordum. Fakat bu ok byk bir yanl anlamayd: sauna, ikence unsuru deildir, aksine insan Avrupa'nn Gelecek Snrlan 143 rahatlatr ve dinginletirir. Uzlama ve bar aray sreci iin olas en iyi ruh hali budur. Dorusu aday iki kesim ve iki toplumdan oluan bir federasyon ilkesi altnda yeniden birletirme grmeleri konusunu ciddi ciddi dnmemizin vakti gelmitir. Eer istek olursa hedefe ulalabilir. AB, kendi adna, szlerini tutmal ve Kbrs Trk kesiminin ekonomik izolasyonuna son verme konusundaki kararlln sergilemek iin daha fazla aba harcamaldr. Bu, Kbrs Trk kesimi ile AB'nin dier lkeleri arasndaki dorudan ticareti mmkn klacak nlemlerin alnmas anlamna gelmektedir. Komisyon'un nerileri Temmuz 2004'ten beri masadadr, ama AB yesi devletler bu neriler zerinde henz anlamaya varamamlardr.

Trkiye'nin AB'ye Katlmyla lgili Meseleler

Son yllarda Trkiye'nin komularyla ilikilerinde ok byk ilerlemelere tank olduk. Bunun bir rnei Yunanistan'dr. On yl nce hkm sren gerilimlerin aksine Yunanistan ve Trkiye arasndaki ilikiler bugn arpc biimde olumlu ynde gelimektedir. 1999 ylndaki nl "deprem diplomasisi"nden son dnemlerdeki yeni gven ina etme nlemlerine kadar olaanst lde ilerleme kaydedilmitir. Baz olaylarn yaanm olduu dorudurrnein 2006 ilkbaharnda Yunanl bir pilotun lmesiyle sonulanan iki sava uann arpmas

ama bu olaylar bile genel olumlu eilime zarar vermeden ihtiyatl biimde ele alnmtr. Yunanistan, Trkiye'nin AB mzakerelerini stratejik bir frsat penceresi olarak grmektedir. 144 011 i Rehn Trk-Ermeni ilikilerinde ise snrlarn almasndan 1915 trajedisine kadar iki taraf ilgilendiren meseleler zerinde kapsaml diyalog oluturulmasna ihtiya vardr. Ama, ilikilerin tamamen normalletirilmesi olmaldr. Bu, Trkiye'nin yararnadr: snrn almas, Trkiye'nin dou blgesinde, zellikle Kars evresinde ok byk bir ticaret ve i olana salayacaktr. Siyasi reformlarn yan sra Trkiye'nin ekonomisini daha istikrarl hale getirmesi ve reform srecinden geirmesi arttr. Trkiye, istikrarl ve hzl bir ekonomik byme yoluna koyulmak iin hibir zaman bundan daha iyi bir durumda olmamtr. Olumlu demografik eilimler, alan nfusun genel nfusa orann artracaktr. Trkiye, gelien yatrm ortamndanzellikle, AB'ye 2004 ylnda katlan Orta ve Dou Avrupa lkelerinde kantland zere ekonomik deiimin ve modernlemenin desteklenmesi asndan hayati nem tayan artan dorudan yabanc yatrm yoluylayararlanabilir. Bir dier iyi haber ise, Uluslararas effaflk rgt'nn belirttiine gre, Trkiye'nin u anda yolsuzlukla mcadelede daha iyi bir performans sergilemekte olduudur.'68' Bir boluk ierisinde deil, Trkiye'nin gelien sosyal ve ekonomik gereklii balam ierisinde ve Trkiye'nin AB'ye ye olmasnn AB zerinde yarataca etki konusunda mzakere ediyoruz. Trkiye'nin katlmnn AB zerindeki ekonomik etkisi kesinlikle olumlu olacaktr; yalnzca katlm mzakerelerinin balatlmas bile Trkiye'nin makroekonomik istikrar salama ve yatrm, bymeyi ve sosyal kalknmay destekleme konusundaki sregelen abalarna yardm etmitir. Avrupa'nn Gelecek Snrlar 145 Trkiye 72 milyon nfusa sahiptir ve nfusunun 2020 ylnda 80 milyona ulaaca tahmin edilmektedir. Bylece birlie katlmas durumunda Trkiye en kalabalk nfuslu AB yesi devlet olacaktr. Trkler, bugnk AB snrlar ierisinde yaayan en geni yabanc uyruklu vatanda grubunu oluturmaktadrlar. Trkiye'nin katlmnn ardndan yaanmas tahmin edilen gmen aknlaryla ilgili yaplan almalar farkl rakamlar vermektedir. spanya benzeri nceki rneklerde de yaand gibi, AB yelii sonucunda yurtiinde gerekleen daha iyi ekonomik kalknma, daha iyi yaam koullar ve dier AB lkelerine g etme konusunda insanlarn daha az istekli olmalar anlamna gelecektir. Trk iilerinin serbest dolam AB'nin dier lkelerini nasl etkileyecektir? Belirli bir bak asndan baklacak olursa, AB i piyasasnda karklklarn yaanmasn nlemek iin geici hkmler ve korunma nlemleri dnlebilir. Bir dier adan bakacak olursak, Trkiye'nin nfus dinamikleri, AB toplumlarnn yalanmasn dengeleyebilir. Ben ikincisinin, daha uzun vadeli demografik ve ekonomik etkinin daha nemli olacan dnyor, ama korunma nlemlerini yrrle koyabileceklerinden emin olmak isteyen AB yesi devletleri de anlayla karlyorum. Trkiye'nin AB yeliinin bteye etkisi, AB'nin harcama politikalarnn ilerideki gelimesine baldr. Trkiye'ye aktarlacak fonlar ve bylece bunlarn AB'ye net bte maliyetleri, AB'nin tarm ve blgesel politikalar gibi birtakm deikenlere, ayrca mzakere sreci esnasnda Trkiye ile zerinde uzlalan dzenlemelere bal olacak146 011i Rehn

tr. Maliyetlerin otomatik olarak ngrlmesi gibi bir ey sz konusu deildir ve sonu kendi ellerimizdedir.

Mzakerelerin, baarl olmas durumunda, genellikle yaklak 10-15 yl iinde sonulanmas tahmin edilmektedir. Trkiye dier artlar bu tarihten nce karlayabilse dahi, mzakereler 2014 ylnda balayacak olan AB Mali Perspektifi'nden nce sonlandrlamayacaktr.

Erdemli Bir ember Oluturmak m Yoksa Ksr Bir Dng m stiyoruz?

Pek ok Avrupal siyaseti, Trkiye iin tam yelik yerine imtiyazl ortaklk fikrini desteklemektedir. Katolik Kilisesi'nin ruhani lideri, bu siyasetileri cesaretlendirmektedir: Mart 2006'da Papa 16. Benedikt, "Hristiyanlar ve Mslmanlarn imtiyazl ortaklar olabileceklerini" belirtti. AB liderlerinin, mzakerelerin nceden belirlenmi herhangi bir sonucu olmayan, doalar itibariyle ak ulu bir sre olduunu vurgulayarak katlm mzakerelerinin balatlmasna oybirliiyle karar vermi olmalarna ramen pek ok kii hl imtiyazl ortaklk meselesini kamuya ak tartmalarda gndeme getirmektedir. Bu, btn siyasetilerin gerek grlerini ifade etme zgrlne sahip olduu Avrupa'da salkl bir demokratik kamuya ak tartmann yansmasdr. Bu durumu olumlu ynden dnecek olursak, srekli olarak imtiyazl ortaklktan bahsedilmesiuygulamada her ne anlama gelecekseAB'nin katlm kriterlerini karlayabilmek iin gerekli reformlar srdrme konusunda Trkiye'yi cesaret-lendirebilir ve tevik edebilir. Havada duran imtiyazl orAvrupa'nn Gelecek Snrlan
147

1
taklk bulutunun Trkleri katlmn artlarn gerekten de yerine getirebileceklerini gsterme konusunda daha istekli hale getirebileceini, bylece ok sayda siyasetinin ve vatandan kukularn ortadan kaldrabileceini dnenler olabilir. Ne var ki, son iki ylda yaananlara baktmzda, bu dncenin pratikten ok teoride olduunu grrz. nsan akl byle ilemez. Eer bir ey ham g ve reddedilme duygusu veriyorsa, bunun zihinsel ve siyasi olarak yumuak g ve tavizsiz koullar eklinde alglanmas pek de olas deildir. mtiyazl ortaklk bulutu, tartmaya glge drmekte ve reformlar konusunda siyasi iradeyi ypratmaktadr. Tpk Trkiye'nin nde gelen ikadnlarndan biri ve cokulu bir Avrupa taraftar olan Gler Sabanc'nn belirttii gibi: "Reddedilmenin nasl bir duygu olduunu dnyorsunuz? AB'nin ifte standartlarna tepkiler giderek artmaktadr. Fakat ikinci snf vatandal kabul etmeyeceiz..."16"1 AB'nin Trkiye ile yaplmakta olan mzakerelerden tek tarafl olarak ekilmesi durumunda ne olur? Oluacak sonu, byk ihtimalle mevcut durumun devam etmesi olmayacaktr. Aksine bu sonu AB-Trkiye ilikilerinin kanlmaz olarak bozulmasna yol aacak, AB'nin Trkiye ile uzun sredir devam eden stratejik ortaklna ciddi lde zarar verecek ve Trk milliyetiliini artracaktr. Avrupa'nn Ortadou'daki geni apl roln zayflatacak ve muhtemelen Mslmanlarn Avrupa'ya kar dmanlklarn derinletirecektir. Gerekte ise srekli olarak imtiyazl ortaklktan bahsedilmesi, kendini gerekletiren kehanet ilevi grmtr.
148

Olli Rehn Fakat bu, btn Avrupallarn evlerinin tehlikeli bir yerinde atele oynamak anlamna gelir. Bu konuda konuulmasnn balca sonucu, hem sokaktaki hem de sekin kesimdeki Trklerin AB'ye kar daha pheci hale gelmeleri ve bazlarnn Avrupa onlar reddetmeden onlarn Avrupa'y reddetmesinin gerekip gerekmediini sormaya balamalar olmutur. Trklerin pek ou, The Clash grubunun daha nce bahsettiimiz arksnn szleriyle ayn ynde dnmektedir: "Bu kararszlk canm skyor. Eer beni istemiyorsan, beni serbest brak." Pek ok

Trk "kendisini serbest brakarak" ar milliyetilii benimsemitir ve bazlar da slamiyet yoluyla siyasi rant elde etmeye almaktadr. Trk halknn AB yeliine verdii destek, 2002 seiminden sonra % 74 iken 2006 ilkbaharnda % 57'ye dmtr/70' Srekli olarak katlm mzakerelerinin imtiyazl ortaklk grmelerine dntrlmesinden bahsedilmesi, yalnzca AB'nin gvenilirliini ypratmakta ve onun Trkiye'nin nne koyduu tavizsiz koullarn etkisini zayflatmaktadr. Bu yzden reformlar yapmaya ynelik siyasi istei azaltmakta ve sradan Trk vatandalarnn arasnda siyaset kurumuna kar tepkilere yol amaktadr. Bu durum, Trkiye'deki reform kart kuvvetlerin ellerini glendirmitir. Ayrca Trkiye'nin AB yelii grmelerini derhal askya almasn, AB ile arasndaki gmrk birlii anlamasn yrrlkten kaldrmasn ve NATO yeliini ve ABD ile ilikilerini gzden geirmesini isteyen avukat Kemal Kerinsiz benzeri milliyetilere verilen destei artrmtr. Pamuk, Dink ve dier yazarlara kar davalar almasnda Avrupa'nn Gelecek Snrlar 149 etkili olmu bir isim olan Kerinsiz, stanbul'da 800 yesi bulunan ve kendisini milliyeti davalara adayan Byk Hukukular Birlii'nin bakanln yapmaktadr. Kerinsiz, "Avrupa Birlii, Trkiye iin esaret ve prangalar anlamna gelir," demitir.'7" Artan milliyetilik dalgas, yazar Burak Turna'nn eserlerine olan talebi artrmtr. Turna'nn "nc Dnya Sava" adl kitab, AB'nin 2010 ylnda Trkiye'yi reddettii ve bunun sonucunda intikam peindeki Trkiye'nin Rusya'yla glerini birletirerek AB'ye kar sava ilan ettii bir senaryoyu anlatyor. Kitapta Trk komandolar Berlin'i kuatyor, Avrupa'y yakp ykyor ve ktann kontroln ele geiriyorlar. Bu elbette komplo teorisinden yola klarak retilen "yalnzca" bilimkurgudur, ama Turna'nn kitaplarnn Trkiye'de en ok satan kitaplar listesinin en tepesinde olmas gerei, lkedeki aldatlm olma dncesi hakknda pek ok ey anlatmaktadr. Turna'nn poplist-milliyeti mesajna gre "Avrupa, son 900 yl ierisinde dnya savalarna neden olmu rk bir ulus devlet yapsna dayanmaktadr."172' Dorusu imtiyazl ortakln hibir biimi, AB-Trkiye ilikilerinin bugne kadar baarm olduklarnn tesine geemez. Trkiye ile AB arasnda mevcut bir gmrk birlii anlamas vardr; lke, AB'nin pek ok programnda (aratrma ve eitim gibi) yer almaktadr ve NATO yesidir. NATO yelii, gvenlik politikas asndan Trkiye'nin imtiyazl ortaklktan ok daha fazlasna sahip olduu anlamna gelir. stelik AB, sosyal ve blgesel uyuma katlm ncesi yardm eklinde katkda bulunmaktadr; bu yardm ksa bir zaman zarfnda yllk bir milyar Euro'ya 150 Olli Rehn ulaacaktr. AB, kurumlarnda yeliin dnda baka ne sunabilir? Trklerin gznden bakacak olursak, bunu imtiyazl ortaklk m yoksa gizli bir nyargl ret olarak m nitelendirebiliriz? Bu nedenle, imtiyazl ortaklk konusunda kendimizi kandrmaya artk son vermeliyiz. G, mutlak deil greceli bir kavramdrayn ey, AB'nin Trkiye'nin gelecekteki yn zerindeki etkisi iin de geerlidir. AB-Trkiye ilikilerinde mevcut durumu muhafaza etmek mmkn deildir: ya katlm srecine dair verdiimiz szleri tutacazsrecin nihai sonucu, kesinlikle Trkiye'nin kriterleri tmyle yerine getirebilme kabiliyetine baldrya da Trkiye'yi hayal krklna uratma ve geni Avrupa siyasi toplumundan uzaklatrma riskine gireceiz, ki bu kesinlikle bizim yararmza deildir. Seim bize aittir, ama yelii elde etme gc ve sorumluluu Trklerin ellerindedir. Trkiye ile ilikileri yrtme konusunda Avrupa iin en iyi strateji nedir? Yalnzca adil ve kararl olmalyz. Adil olmal ve Trkiye'ye katlm kriterlerini harfiyen yerine getirebileceini gsterme ans tanyacamza dair verdiimiz sz tutmalyz: pacta sunt servanta, "szn tut", Avrupa'nn temel bir ilkesidir. Kararllmz, Trkiye'de reformlarn ve modernlemenin gereklemesini salayan koullarmzdan taviz vermeden sergilemeliyiz. Bu yaklamn gzler

nndeki en iyi yan, kantlama zorunluluunun Trk tarafna ait olmasdr. Katlm, Trklerin elindedir. Avrupa'ya giden hibir kestirme yolun olmadn biliyorlarTrkiye gibi byk ve gururlu bir lke iin bile. Avrupa'nn Gelecek Snrlar 151 En byk AB yesi devlet olan Almanya'nn AB'yi kat koullarn kararllkla srdrrken dier yandan da szn tutmaya zorlam olmas nemlidir. Almanya Babakan Angela Merkel, getiimiz gnlerde yle bir beyanda bulundu: "Btn kriterlerin karlanmasnn art olduunu belirterek ve baz konulardaki mzakerelerin tavizsiz srdrldn temin ederek yelik grmelerini izleyecek ve bunlara elik edeceiz."731 Merkel'in szleri, ak bir dille u aklamada bulunan Dileri Bakan Frank-Walter Steinmeier tarafndan tekrarland: "Ben yalnzca iki haftada bir, bu srecin amacyla ilgili ortaya atlan sorulara kar uyarda bulunabilirim. Bu tr sorular soran herkes, Trkiye'de Avrupa'ya giden yolu kesinlikle reddeden g odaklarn kuvvetlendirmekte ve reformlar iin cesaret ve kararllkla mcadele eden kiileri yldrmaktadr. "(74) AB yesi devletlerin liderleri, Trkiye ile yaanan mzakere srecine nasl yaklatklarn dikkatli biimde gzden geirerek Avrupa'ya bir iyilik yapm olacaklardr. Trk vatandalar, bu konuyla ilgili Avrupa'da yaanan tartmalar ok yakndan, bazen ar lde yakndan ve harfi harfine izlemektedirler. Srekli olarak imtiyazl ortaklktan bahsedenler, yerine getirilmemi szler, koullarn etkisini azaltan belirsizlik ve askya alnm reformlardan oluan bir ksr dng yaratmaktadrlar. Szmz tutarak gvenilir szler, tavizsiz kat koullar ve glendirilmi reformlardan oluan erdemli bir ember oluturuyoruz. Eer bizim yanmzda Avrupal bir Trkiye'nin olmasn istiyorsak, hangi kk seeceimiz ortadadr. Avrupa'nn Gelecek Snrlar 153

8. slamiyet'le liki: evreleme ve birlii

"Bugn gnlleri ve zihinleri kazanmak, hi olmad kadar nemlidir,.. Avrupa'nn muazzam yumuak gcnden bahsedilecek olursa; dnyann her yerindeki insanlar burada dnleni ve retileni tercih ettikleri srece Avrupa gl ve lider konumunda kalacaktr... Dnyann drt bir yanndaki insanlarn, aksi gerek iken, inanca ve dine saygnn Avrupa deerlerinden olmadna inanmaya balamalarn izleyecek durumda deiliz." Abdullah Gl, 2006 "Islami terrizm, her eyden nce askeri deil, siyasi, toplumsal ve kltrel-ahlak bir tehdittir." Joschka Fischer, 2005 Avrupa'nn bar, zgrlk ve demokrasi deerlerinin izdmnn oluturduu nc snrmz son derece jeokltrel, hatta medeniyetlerin oluturduu bir snrdr. Lbnan'daki sava ve 2006 yaznda ABD-ngiltere arasndaki uak seferlerinde nlenen terr saldrlar gibi son zamanlarda yaanan baz olaylar gz nnde bulunduracak olursak, Avrupa ile slamiyet arasndaki ilikiyi ynetme154
OH i Rehn

nin amzn en byk zorluu olduunu belirtmek, bu durumun ciddiyetini anlatmaya yetmeyecektir. Baka rneklere gerek varsa listeye 2006'nn balarndaki karikatr krizi, 2005'in sonunda Fransa'daki gmen genlerin ayaklanmalar, ayrca New York (2001), Madrid (2003) ve Londra'da (2005) gerekletirilen acmasz slami terrist saldrlar eklenebilir.

Gvenliin gelecei ve Avrupa'da sosyal ilerlemenin nkoullarnn tanmlanaca snr bu noktadan gemektedir. Samuel Huntington, Batl entelekteller ve slamc radikaller arasnda belki de hak edilmemi bir n kazanm olan sklkla alnt yaplan eserlerinde, ngrlebilir gelecekte dnya siyasetinin gndemini bir medeniyetler atmasnn belirleyeceini iddia ediyor. Huntington'a gre, Souk Sava sonras dnyasna yedi veya sekiz medeniyet hkmetmektedir ve bu medeniyetler arasndaki dinamikler atma potansiyeliyle doludur. Byle bir dnyada devletlerin karlarn yerlemi kltrel modeller belirlemektedir ve geni apl savalara dnme olaslklar en yksek yerel atmalar, farkl medeniyetlere ait devletler veya toplumlar rnein Bosna, Lbnan veya Filistinarasnda yaananlardr. stelik siyasi ve ekonomik kalknma modelleri, bir medeniyetten dierine farkllk gsterir. Bu yzden, uluslararas ilikilerin kar karya olduu en byk zorluk, medeniyetler arasndaki farkllklarn barl biimde ynetilmesidir.'75' 21. yzyl ille de bir medeniyetler atmasna mahkm mudur? Sonu gelmez bir anlamazla m mahkmuz yoksa yeni bir snra ulap slam dnyasyla ilikimizi yeniden tanmlayabilir miyiz? Bana gre yeni bir yaklam Avrupa'nn Gelecek Snrlan 155 bulmak, bir seenekten ok bir zorunluluktur. Ayn zamanda Mslmanlarla AB'nin hem ierisinde hem de dnda yan yana yaarken yaamlarmz ve deerlerimizi srdrebilmenin bir yolunu bulmalyz. Politikamz korunmaya ve ibirliine dayanmaldr: yani radikal slam'dan korunma ve lml slam'la ibirlii. Ne var ki yaklammz duraan olmamaldr: radikal Mslmanlar lmlatrlmaya yardm etmenin, ayet varsa, yollarn ve aralarn belirlemeye almalyz.

Souk Sava Dneminde evreleme Politikas ve birlii

Her ne kadar tarih nadiren tekerrr etse de, bunu bir analoji ve simlasyon kayna olarak kullanmak mmkndr. Gemi bugne asla tam olarak uymasa da, neyin deimediini, neyin kesinlikle farkl olduunu ve ngrlebilir gelecekte ne tr koullar altnda nelerin olmasnn beklenebileceini daha iyi anlamak iin gemiteki ve bugnk baz gelimeleri karlatrabiliriz. Ayrca, bu tr tarihi karlatrmalar, belirli bir sonuca karlk verilmesine, bunun nlenmesine veya ynnn deitirilmesine hangi etkilerinveya tepkilerinyardm etmi olduunu dikkate almamz salar.'761 Souk Sava boyunca Avrupa ve Bat'nn, Sovyetler Birlii ve onun askeri ve ideolojik tehdidi ile mcadele etmeye ynelik stratejisi ift ynlyd (1960'larn balarnda pek ok Batl lider yle alglam olsa da, bu sadece ekonomik bir tehdit deildi). Strateji bir taraftan, askeri gvenlik garantileri yoluyla NATO tarafndan ve ekono156 Olli Rehn mik btnlemeyi amalayan ortak pazar yoluyla AB'nin ilk hali olan Avrupa Ekonomik Topluluu (AET) tarafndan salanan sk bir evreleme politikasna dayanyordu. Dier taraftan Demir Perde'nin ardndaki devletler, zellikle halklar ve bireyler ile kprler ve ibirliiyani yumuamaina etmeyi amalyordu. Mays 1969'da Finlandiya Cumhurbakan Urho Kekkonen tarafndan balatlan ve 1 Austos 1975 tarihinde Helsinki Nihai Senedi ile sonulanan Avrupa Gvenlik ve birlii Konferans (AGK, bugnk adyla AGT), bu amaca ulalmasn kolaylatrlmt. ift ynl stratejinin ardndaki felsefe neydi? Joseph Nye'ye gre, evreleme doktrini, George Kennan tarafndan gelitirildii haliyle Souk Sava'ta srf askeri caydrclk nedeniyle deil, Bat'nn yumuak gcnn Sovyetler Birlii'ni iten dntrmeye yardm etmesi nedeniyle baarya ulamt. Nye, "evrelemenin duraan bir askeri doktrin deil, baaryla sonulanmas on yl bulmu olsa da dnmsel bir strateji olduunu" ileri sryor.'77' evreleme politikas

ayrca Hristiyan Gerekilii'nin babas ilahiyat Reinhold Niebuhr'un fikirlerinden de faydalanmt. Niebuhr, demokrasiyi savunma adna, ABD'nin Nazizmi durdurmak iin kinci Dnya Sava'na ve Komnizm'in yaylmasn nlemek iin Souk Sava'a katlmasnn doru olduunu sylyordu. Niebuhr, Truman yllarndan Clinton dnemine kadar devam edecek olan Amerikan liberal enternasyonalizminin entelektel temellerini salamt. 1987 ylnda Reagan, Berlin Duvar'nda nemli bir konuma yapt. Konumasnda Sovyet meslektan Souk Avrupa'nn Gelecek Snrlan 157 Sava' sona erdirmeye davet etti: "Sayn Gorbaov, bu Duvar ykn!" Reagan, evreleme politikas iin verilen propaganda savan yalnzca ahinler iin kazand. Fakat gerek ok daha karmaktr: Duvarn yklmasnda hem evreleme hem de ibirlii etkili olmutu. Bat'nn kendi deerlerini korumakta sk durmas, dier yandan da o dnemde sosyalist ynetimin altndaki toplumlarla temas ve gven oluturmas gerekiyordu. Bu noktada yumuama politikas ve AGK kilit rol oynamt. Almanya'nn yeniden birlemesinin sava sonras Federal Cumhuriyet'te yatan kkenleri meseleyi aklamaktadr: Helmut Kohl'un 1990'da yeniden birlemeyi ilan etmesine zemin hazrlanabilmesi iin hem Konrad Adenauer'in birlemi fakat etkisizletirilmi bir Almanya'y kabul etmek yerine Almanya'y Bat'nn demokratik toplumlar arasnda skca tutmaya ynelik evreleme politikas hem de Willy Brandt'n Dou'yla uzlama politikas, Ostpolitik*, gerekiyordu. AGK'in gl etkisinden phe duyanlar, Charta 77 ile ekoslovakya'da ve Helsinki Komiteleri ile Dou Avrupa ve Sovyetler Birlii'nin her yerinde insan haklar mcadelesinin meru klnmasnda AGK Nihai Senedi'nin oynad kilit rol vurgulayan Vaclav Havel, Andrei Sak-harov ve Natan Sharansky'nin anlarna bavurmaldrlar.'7'" Bunu Belika Babakan Guy Verhofstadt'n szleriyle anlatalm: "Sovyetler Birlii, byk lde Helsinki Anlamalar'nin oluturduu basknn sonucunda dal(*) Ostpolitik: 1960'larda ve '70'lerde Bat Almanya'da Willy Brandt dneminde genelde Dou Blou, zelde ise Dou Almanya ile "yakn dostluk ilikileri kurarak deiime nayak olma" politikas. 158 Olli Rchn mtr. [Bu anlamalar] srekli uyumu temin etme amacnda olanlarn elinde, bask uygulamann muhtemelen beklenmedik, ama kesinlikle mthi bir yoluydu.'"79'

Radikal slam' nlemek, Ilml slam'la Kprler Kurmak

Souk Sava deneyimine elbette kr krne mracaat etmemeliyiz. Dnya siyasetinde u anda en hkim ayrlk, bir jeopolitik meseleden ziyade bir kimlik politikasdr. Burada yine evreleme politikasna ve ibirliine ihtiyacmz var. Avrupa Birlii, Islami tutuculua kar kararllk sergilemeli ve her trl terrizmle sk biimde mcadele etmelidir; bunlar yaparken de slamiyet'in evrensel demokratik deerlere sayg duyan lml kollar ile arasnda kprler kurmay srdrmelidir. 21. yzyl dnyas bir medeniyetler atmasna mahkm deildir, ancak diyalog ve btnleme temelleri zerinde ina edilebilir. Bu tr hareketler genellikle, slamiyet'i siyasi bir ideoloji olarak gren ve toplumun slami temellere dayandrlmasnn yalnzca eriat (temeli tamamyla Kuran'a dayanan slam hukuku) kanunlarnn uygulanmasyla deil, slamc bir devletin ina edilmesiyle salanabileceine inanan "slamc" hareketler olarak tanmlanr.'80' Siyasi slam'n farkl kollar vardr ve bunlarn yalnzca birka tanesi iddet yanlsdr. Hamas ve Hizbullah gibi iddet yanls gruplar en bilinenleridir. Bu arada, gelenek ile adal uzlatrma hedefine ulamaya alan kollar da vardr. Uluslararas Kriz Grubu'nun kategorilerini kullanacak olursak: Cihat slamclar, silahl direnie ncelik verirler. Avrupa'nn Gelecek Snrlan

159

1
Misyoner slamclar'n en nemli amalar, Mslman kimliinin ve slami inan ile ahlkn korunmasdr. Siyasi slamclar, siyasi yollarla gerekletirilebilecek siyasi reforma ncelik verirler.18" Bizim yapacamz politika seimleri; orta ile uzun vadede bu ana grten hangisinin baskn kaca hususunda nemli bir etkiye sahip olabilir. ada slam ile tutucu slam' birbirinden ayrt etmeye almak Avrupa iin bir zorluk tekil etmektedir.'*2' Batl hkmetler, slamclara srf kar koymak yerine onlarn aralarndaki lmllar olumlu ynde etkileyecek politikalar gelitirmelidirler. Ilml Mslmanlar kkten dincilii ve iddet kullanmn reddeder, kademeli demokratik ilerlemeyi mevcut rejimlere meydan okumann ve Arap dnyasn dntrmenin bir yolu olarak grrler. Ilml Mslmanlar, Bat'ya ve Avrupa'ya ynelik daha samimi bir ortam yaratabilirler. Avrupa, bu frsat deerlendirmelidir.*3' Ortadou'da srdrlebilir bir bar anlamas olmadan medeniyetlerin uyum ierisinde bir arada yaamalarnn"yaa ve yaamasna izin ver"mmkn olmayaca ortadadr. Lbnan, Filistin, ran ve Irak'ta hkm sren anlamazlklar, AB ile Mslman dnyas arasndaki gerilimi artrmakta ve Mslmanlarn Avrupa ile btnlemelerine darbe vurmaktadr. Herhangi bir srdrlebilir askeri zm yoktur; blgede istikrar ancak srail ve Filistin'in iki devlet olarak bir arada yaama haklarna dayanan siyasi bir anlama ve bunun ardndan oluturulacak bar iin toprak yaklam salayabilir. Lbnan'daki en son sava, uzun yllardr devam eden ve adm adm kapsaml bir anlamaya ulamay hedefleyen deerli bar in160 Ol i i Rehn Avrupa'nn elecek Snrlan 161 a etme srecini bir kez daha yok etmitir. Dmanlklarn sona erdirilmesinin memnuniyetle karlanmasyla birlikte, anlamazlk, Byk Ortadou'da barn ve istikrarn hassas temelini daha da ypratm olan baarszlklarn uzun listesindeki elerden biridir. Yunanistan Dileri Bakan Dora Bakoyannis, bizlere, dnya ok yakn zamanda Lbnan'a odaklanmken yeniden bir srdrlebilir bar salamamz ve bunu glendirmemiz gerektiini anmsatmtrbar yalnzca Lbnan'da deil, Filistin sorununun alt izilerek Ortadou'nun her yerinde salanmaldr. Filistin, Irak ve imdi de Lbnan'daki baarszlklar, blgedeki Amerikan kart duygular younlatrm ve Bat yanls rejimler zerindeki halk basksn artrmtr. Bu baarszlklar, Hizbullah'n en byk destekisi olan ran'n elini glendirmitir. ran ve Hizbullah, geleneksel olarak Arap lkelerindeki temel sosyal haklardan yoksun insanlarn dini olmu olan ii Mslmanl temsil ederler. te yandan Snni Mslmanlk, Arap milliyetiliinin ve muhafazakr Mslman lkelerinin dini olmutur. Son dnemlerdeki gelimeler, Snni Arap hkmetlerini ran'n bugn ii nderliindeki bir koalisyon tarafndan ynetilen Irak'taki artan etkisinden hi olmad kadar ok korkar hale getirmitir. Bu gelimeler ayrca ran'a, tehlikeli nkleer programn srdrebilmek iin kullanaca daha geni bir siyasi manevra alan salamtr.""" Bu gelimeler gz nne alnacak olursa, geni apl siyasi sava kazanmak ok fazla zaman ve kararllk gerektirecektir. Bat ve AB'nin blgedeki lml ve reformcu hkmetleri desteklemekten baka seenei yoktur.1851 2006 yaz boyunca AB, ortak siyasi eylemlerde bulunmu ve Lbnan'daki insani yardm abalarn koordine etmitir. Lbnan'daki BM bar gcne 7,000 asker gnderen AB ve

Avrupallar tarafndan salanan nemli miktardaki insani yardm, blgenin tamamnda daha fazla siyasi g kullanma konusunda AB'nin potansiyelini artrmtr. Bu, AB'nin Ortadou'da artk daha siyasi ve aktif bir rol stlenmesinin gerekip gerekmedii sorusunu gndeme getirmitir. Mark Mazovver, ABD'nin politikasnn u anda bir bar anlamasna varlabilmesi konusunda etkili olamadn ve Arap dnyasndaki siyasi ve ekonomik kalknmay buna kurban ettiini iddia etmektedir: "Eer Avrupa bu dinamii deitirme konusunda kendisinin de bask yapmas gerektiinin farkna varmazsa, bunun karlnda belirsiz gelecekte kapsnn eiinde muhtemelen istikrarszlk, blgesel bask ve ekonomik durgunlukla kar karya kalacaktr."1"61 Bunu sylemek yapmaktan daha kolaydr. Fakat gerekten de baka seeneimiz var m? Kriz, bar srecine ksa srede yeniden balanlmasnn gerektiini herkese gstermesi durumunda, bir frsata dntrlebilir. AGK'i ve onun Souk Sava esnasnda Avrupa'da yaanan ideolojik olarak dman lke gruplamalarna kar kalc bir siyasi diyalog ve insani etkileim forumu sunulmasndaki roln dnmeden edemiyorum. Bu forum, askeri cephelemenin azaltlmasnda, siyasi gvenin ina edilmesinde ve ktamzn bar ierisinde dnm yaamasna zemin hazrlanmasnda ok etkili olmutur. Ortadou iin, srekli bir diyalog ve kriz ynetimi forumu salayacak kalc bir ok tarafl yap oluturabilir miyiz? ster AGK, Kuzey rlanda veya Bat Balkanlar ol162 Ol Rehn sun, kalc bir forum, atmalarn nceden mdahaleyle nlenmesine ve kalc bir bar anlamas veya srdrlebilir bir barl dnm iin gven oluturulmasna yardm etmitir. Ortadou'da bu tr bir forumun nkoullarndan biri, ilgili btn taraflarn srece dhil edilmeleri olacaktr. Bir dier nkoul ise, btn taraflarn srail'in varln srdrme hakkn ve yasal gvenlik ihtiyacn kabul etmelerini gerektirir. Bar sreci, 1969 ylnda AGK'in balamasndan kadife devrimlere ve 1989 ylnda Berlin Duvar'nn yklmasna kadar yaklak yirmi yl srmt. ayet baarl olursa, Ortadou'daki bar sreci muhtemelen, dnce yaplarnn temel bir dnme uramasn ve gven ina edilmesini kolaylatracak kalc bir diyalog gerektiren uzun vadeli bir giriim olacaktr. Bunun dnda hibir seenek kalc olmayacaktr.

Avrupa'daki Mslmanlarn Entegrasyonu

Kresel slam'n girecei yne yalnzca Arap dnyasnda deil, Avrupa'nn banliylerinde de karar verilecektir. Avrupa'daki Mslmanlarn durumu, AB yesi devletlerin entegrasyon politikalarna baldr. sizlik oran Mslman gmenler arasnda yksektir ve i arayanlar i piyasasnda ounlukla ayrmla kar karya kalmaktadrlar. Entegrasyon politikalar bir ye devletten bir dierine deikenlik gstermektedir ve bu alanda AB'nin herhangi bir ortak yaklam yoktur. Fakat bir ey son derece aktr: slamiyet, yabanc bir din olarak kabul edilemez nk Avrupa'nn din ve sosyolojik haritasnn bir ksmn 12 ila 15 Avrupa'nn Gelecek Snrlar 163 milyon Mslman oluturmaktadr. Pek ou AB yesi devletlerin vatandalar olmak zere u anda AB'de milyonlarca Mslman yaadna gre, AB'yi bir Hristiyan kulb olarak nitelendirmek anlamszdr. Mslman nfusunun, en yksek tahminlere gre, 2025 itibariyle yaklak otuz milyona ykselmesi ngrlmektedir ve bu say, Trkiye'nin o tarihte seksen milyon olacak nfusunu kapsamamaktadr.871 Avrupa'da Mslmanlk nemli bir kimlik simgesi haline gelmitir. Birinci ve ikinci nesil gmenler ve bunlarn ev sahibi lkelerinden beklentileri arasnda farkllklar vardr. Gen Avrupal Mslmanlar, kimliklerinin ana kayna olarak anavatanlar veya geldikleri kentlerden ziyade Mslmanl grme eilimindedirler: Bu yzden Avrupa'nn nndeki zorluk, "Avrupa'da Mslmanlk" yerine Avrupal Mslmanlk anlay oluturulmasna yardm

etmektir. Almanya, Fransa, Hollanda ve Danimarka gibi pek ok Avrupa lkesinde bu amala saysz politikalar benimsenmitir. Bu politikalarn arasnda, Hollanda'da yapld gibi, imamlarn eitilmesi ve gmen olacak kiilere hogr testi uygulanmas benzeri politikalar vardr. Eskiden liberal g politikalarnn feneri olan Hollanda, zellikle film ynetmeni Theo van Gogh'un 2004 ylnda trajik biimde ldrlmesinden beri gerek duygusunu aramaktadr. Bu yzden, Hollanda Hkmeti'nin 2006 ylnda aslen Somalili olan ve van Gogh'un alma arkada ve bugn parlamentonun eski bir yesi olan Ayaan Hirsi Ali'nin vatandalk haklar konusunda bir kriz ierisine girmi olmas dikkat ekicidir. ileri Bakan, Hol164
011i Rehn

landa vatandalna geebilmek iin yanl bilgi (oysa Somali yasalarna gre bykbabasnn ismini kullanmasnda bir saknca yoktu) vermi olduunu rendikten hemen sonra Hirsi Ali'nin vatandaln geri almt. Hirsi Ali, babas kendisini zorla evlendirmeye kalknca 1992 ylnda Hollanda'ya kamt. Ayn tartmann balamnda Hollanda milli futbol takmnn efsanevi eski kaptan ve eski teknik direktr Johan Cruyff, ileri Bakan'n g yasasn ar kat biimde yorumlamakla suluyorduCruyff, bakann bu tutumunun Hollanda futbol takmnn 2006 Dnya Kupas'ndan elenmesinde rol oynadn dnyordu. "Hollanda takmnn elenmesinin sulusunun iileri bakan olduunu sylemek istemiyorum, ama bu baarszlkta kesinlikle onun da pay vardr," diye yazmt Cruyff. Bakann Fildii Sahilli yetenekli kanat oyuncusu Salomon Kalou'ya vatandalk vermeme karar, Hollanda takmn gl bir hcum seeneinden mahrum etmiti. Francis Fukuyama, bugn liberal demokrasileri bekleyen en ciddi uzun vadeli zorluun, bata Mslman lkelerden olmak zere, gmen aznlklarn oulcu demokrasilerin vatandalar olarak entegrasyonu meselesi olduunu iddia ediyor.'S!il Terrist saldrlara yol amakta olan radikal slamc ideoloji, geleneksel Mslman kltrnn bir ifadesinden ziyade modern kimlik politikasnn bir belirtisi olarak grlmelidir. Fukuyama, sorunun, Avrupal lkelerin okkltrll yeni gelenleri egemen kltre entegre etmeye yarayacak bir gei mekanizmasndan ziyade farkl kltrlerin bir arada yaamalarna ynelik bir ereve olarak grme eilimlerinden kaynaklandn ileri Avrupa'nn Gelecek Snrlar 165 sryor. Bu ilkeyi geree dntrmek hi kolay olmasa da Fukuyama'nn sylediklerinde hakllk pay vardr. Gmenler, bireyler olarak eit muamele grmeli, kltrel topluluklarn yeleri muamelesine tabi tutulmamaldrlar.

Mslman lkelere Demokratik Bir rnek Olarak Trkiye

Bu nedenle Avrupa, Mslmanln ortaya koyduu toplumsal ve kltrel zorlua uzun vadeli bir zm bulmaya almaldr. Trkiye, anlamazl ibirliine ve btnlemeye dntrme asndan nemli bir konuma sahiptir. "VVerner Weidenfeld'in dedii gibi, "Trkiye ile mzakerelere balama kararnn nemi, Souk Sava'in sona ermesi ile kyaslanabilir.""'1 Karikatr krizinin yaand dnemde, Trkiye'nin medeniyetler arasndaki kpr olarak stlendii rol gsteren Salzburg'daki AB dileri bakanlar toplantsn anmsyorum. Trkiye Dileri Bakan Abdullah Gl, al konumasn yapmak zere toplantya davet edilmiti. Gl, 1990'larn balarndan beri on yldan fazla sredir yesi olmas nedeniyle Avrupa Konseyi Parlamenter Mec-lisi'nin onursal bir yesidir. Gl, ifade zgrlnden sz ederek ve Mslmanln Avrupa'nn dini meselelerle ilgili yasalarnda eit muamele grmesini isteyerek Avrupa'nn deerleri zerine mantkl bir konuma yapmt.

Avrupa'nn ifade zgrl ve farkl inanlara hogr benzeri deerlerinin erdemleri hakknda AB dileri bakanlarna konuma yapan Abdullah Gl'n aramzda olmasn, Ankara, Kars veya Diyarbakr'n sokaklarnda hal166 01li Rehn kn milliyeti slam lehine ve Avrupa deerlerinin aleyhine galeyana getiren olas bir Trkiye dileri bakanna kesinlikle tercih ederim. Bu arpc tezat, bilgi sahibi insanlarn bile Trkiye'nin Avrupa ile slamiyet arasndaki kpr grevini dnrken unuttuklar bir eydir. Ya Trkiye'ye medeniyetler ittifaknn ina edilmesi srecindeki bir ortamz olarak yaklaacaz ya da bu lkenin sonsuza kadar bizim yanmzda olmasn beklememeliyiz. Medeniyetler atmasnn nlenmesinde Trkiye nasl bir rol oynayabilir? Trkiye'nin lik gemiinin lkeyi dier Mslman lkelerden farkl kldn, bylece lkenin Ortadou'da pek bir neminin olmadn syleyen pek ok kukucu insan vardr. Trkiye'ye "hayr" demenin btn Arap dnyasn Avrupa'ya dman edeceini sylemek elbette durumu abartmak olacaktr. Ancak Hakan Altnay, inandrc biimde, somut gereklerin Trkiye'nin rolyle ilgili en kukucu ifadeleri desteklemediini iddia ediyor. Altnay, bu konuyla ilgili ok sayda kant sunuyor. rnein slam Konferans rgt'nn (K) greve seilerek gelen ilk genel sekreteri bir Trk olan Dr. Ekmeleddin hsanolu'dur. stelik Trkiye, salad nispi zgr koullar nedeniyle Araplarn rabet ettikleri bir turizm merkezidir. lgin bir not: Trkiye'de temiz bir hava solumak isteyen ranl turistlerin says 1997 ylnda 300,000 iken bu say 2005 ylnda bir milyona ulamtr.190 Arap lkelerinin CNN'i saylabilecek El Cezire'nin byk bir Ankara brosu vardr. Bu bro, Arap olmayan lkeler ierisinde Washington'dakinin ardndan en byk ikinci brodur. Avrupa'nn Gelecek Snrlar 167 Arap televizyon kanallarnn Trkiye'den futbol malar yaynlamalar da pek ok ey ifade etmektedir; zira yalnzca Trkiye'nin tamam deil, Arap dnyasnn byk bir ksm da stanbul'un nl takmlarndan Galatasaray, Fenerbahe ve Beikta'tan birini tutmaktadr tpk Avrupa ve dnyadaki futbol taraftarlarnn byk ounluunun Arsenal, Liverpool ve Manchester United, hatta bugnlerde Chelsea takmlarn tuttuu gibi. Bu durumu aklamaya Trkiye'de yaadm en unutulmaz anlardan biri yeterlidir: 3 Ekim 2005 tarihinden ksa sre sonra bu lkeyi ziyarete gittiimde bir cumartesi sabah iki Fenerbahe taraftaryla tanmtm: nce Babakan Erdoan, ardndan Orhan Pamuk'laher ikisiyle de yalnzca futbol deil, ayn zamanda ifade zgrl zerine fikirlerin son derece ak biimde dile getirildii ve faydal bir sohbette bulundum. ktidardaki Adalet ve Kalknma Partisi'nin (AKP) lideri. slam dnyasnda reformlar gerekletirilmesini olaanst bir gvenilirlik ve younlukla desteklemektedir. Trkiye Dileri Bakan Abdullah Gl, 2003 ylndaki OK zirvesinde yapt konumasnda slam dnyasnn temel zgrlkler, cinsiyet eitlii ve sosyal haklarn temin edilmesi hususunda i karartc bir sicilinin bulunduunu belirtmiti. Gl, Mslman liderleri, srail-Filistin anlamazln srekli olarak bir gecikme bahanesi olarak kullanmadan, kendilerine yol gsterecek gl reformlar hayata geirmeye davet etmiti.'9" Ilml ve reformcu Mslman lkelerinin bazlarnn yapmaya altklar ey de budur. rnein Fas Maliye ve Ekonomi Bakan Fathallah Oualalou, bir toplumda ar 168
Ol I i Rchn

eilimlerin nne geebilmek iin o toplumun modernletirilmesi, kadnlarn statlerinin ykseltilmesi ve yoksullukla mcadele edilmesi gerektiini ifade etmiti r.1'21 Reform yanls bir Mslman hareketinin aktivist yesi olan Irshad Manji de, benzer ekilde, Mslmanln her

liberal reform projesinin en az iki hedefi olduunu belirtiyor: Mslman dnyasnda kadnlarn haklarnn iyiletirilmesi ve Bat'da yaayan Mslmanlara vicdan zgrl tannmas.19" Pek ok Avrupalnn Mslmanl nemsememesinin temel nedenlerinden biri, kadnlarn Mslmanln en lml kollarnda bile ikinci snf birey muamelesi grmeleridir. Mslman dnyasndaki lkelerin ounun ilerisinde bulunan Trkiye'nin, kadnlarn i yaamna katlm ve i dnyas ile demokratik siyasetteki rol asndan Avrupa'nn kesinlikle gerisinde olmas ok manidardr. nceki blmde Kayseri'nin ekonomik baar hikyesinden bahsetmitim. Ne var ki kadnlarn toplumsal yaama katlmlar balamnda Kayseri hi de bir harikalar diyar deildir. Kayseri kentinde erkeklerin istihdam oran ortalama % 74 ile Avrupa dzeyinde olsa da, bu oran kadnlarda % 37'dir. Modern Trk toplumunda kadnlarn alma yaamnda olduka kstl bir rol vardr. Bu konuyla ilgili olarak Ekim 2005'te Kayseri'ye yaptm ziyareti anmsyorum. Kutsal Ramazan ayyd ve birka yz yerel iadam, devlet memuru ve dier toplum liderleriyle birlikte tam gnbatmnda saat 18.33'te Kayseri'nin yepyeni Hilton otelinde balayan geleneksel ftar yemeine katlma onuruna sahip olmutum. Lezzetli bir yemein ve scak sohbetlerin ardndan kranlarm ve Avrupa'nn Gelecek Snrlar 169 orada bulunan, ayn zamanda doutan Kayserili ve kentin milletvekili olan Abdullah Gl'e Avrupa'yla ilgili grleri nedeniyle sayglarm sunmak zere bir konuma yapmak istemitim. Bylece ayaa kalktm. Tam "Bayanlar ve Baylar" demek zereydim ki bir an duraksamak zorunda kaldm nk ilk bakta dinleyiciler arasnda hibir bayan olmadm fark etmitim. Neyse ki ok gemeden birka tane grp bir an iin kapldm dncelere son verdim ve Kayserili bay ve bayan dostlarma scak olduunu umduum bir konuma yaptm. Eer Trkiye adalve Avrupa'ybenimsemeyi gerekten de istiyorsa kadnlarn statsnn ykseltilmesi bu lke iin stesinden gelinmesi gereken zor bir toplumsal sorundur. Fakat bu, Trkiye'yi referans olarak gren dier Mslman lkeler iin ok daha byk zorluklar ieren bir sorundur.

Karanlk Bir Blgede Bir Ik Feneri

Byk Ortadou'nun Arap lkelerinde basn organlarnn Trkiye ile katlm mzakerelerinin balatlmasn nasl yorumladklarna bir gz atmak, pek ok eyi aklamaktadr. Yorumlar, Trkiye'nin insan haklar ve demokratik reform konularnda bir rnek olarak nemini vurgulamaktadr.1"1 "Trkiye yzyllardr slamiyet'in en nemli kalesi olmutur. nancn koruyucusu olarak grevi, her yerdeki Mslmanlarn ortak belleklerinde yer etmektedir. Bu yzden, tabii baka nedeni yoksa, Trklerin bu deneyi lkenin snrlarnn tesinde yanklanacaktr... Trkiye farkl bir Mslman lkesi, dier Mslman devletler tarafn170 Oili Rchn dan paylalmayan kendine zg zellikleri olsa da, lkenin u anki demokrasi deneyi karanlk bir blgede bir k feneridir. Bugn Trkiye'de yaananlar, "medeniyetler atmas" savn yalanlamaktadr." (Al-Ahram Weekly, 16-22 Ocak) Kkeni Osmanl'ya dayanan byk bir Mslman lke olan Trkiye'nin Avrupa Birlii'ne katlmas, slam dnyasnda yaygn biimde bulunan kkten dincilie ar bir darbe vuracaktr. Bu ayrca Arap dnyasndaki modernleme srecini de destekleyecektir. Ele alnmas gereken balca meselelerin arasnda unlar vardr: haklara ve hukuka dayal bir siyasi sistemin gelitirilmesi, demokratik deiimlerin blgedeki hkmetler tarafndan onaylanmas, basn zgrl, cinsiyet eitlii ve hem kadnlar hem de erkekler iin insan haklar, dini hogr ve zorba rejimlerin sona erdirilmesi." (Al Sharq Al Awsat, 13 Ekim 2005) "Corafi ve psikolojik avantajlara sahip bir lke olan Trkiye, Avrupa Birlii'ne ye olduu anda Avrupa ile slam

dnyas arasnda bir kprye dnecektir... Trkiye'nin AB'ye yelii, ar ve kkten dinci slami eilimleri zayflatacak ve medeniyetler arasnda ibirliine zemin hazrlayacaktr. Bu nedenle, Ortadou'nun Avrupa'nn arka bahesine dneceini iddia etmekte bir saknca yoktur." El Hayat, 2 Mart 2005) Trkiye'nin reddedilecei ve AB'nin verdii szleri geri ekecei ynndeki korkularbunlar AB'nin politikasn yanstmamakta, fakat baz siyasetiler tarafndan beslenmektedirArap lkelerinde gzle grnr hayal krklna neden olmaktadr. Fakat arkmz esasnda olduu gibi durmaktadr: Mslmanlarzellikle de BAvrupa'nn Gelecek. Snrlan

171 yk Ortadou ve Avrupa'dakilerarasnda AB'nin Trkiye ile mzakerelerine ynelik ok sayda byk beklenti vardr. Trkiye'nin AB'ye girmesinin Avrupa'y Ortadou'nun sorunlarnn iine ekecei ynnde endieler vardr. Ne var ki bu gr, AB'nin zaten orada bulunduu gereini gzden karmaktadr. stelik Trkiye'nin Ortadou'daki rol, olumsuz deil, aksine olduka olumludur. Ortadou'daki yenilenen anlamazlk, Trkiye'nin yeni bir k altnda grld bir ortam yaratmaktadr. Trkiye'nin Avrupa iin ok byk stratejik nemi vardr: hem bir medeniyetler ittifak kurmaya alarak yumuak g, hem de bar koruma kapasitesi salayarak sert g asndan. Bu nedenle sorumluluk sahibi hibir Avrupal siyaseti, katlm mzakerelerinin bizim inisiyatifimizle askya alnmasna alarak AB-Trkiye ilikilerinin bozulmasna msaade etmemelidir. Bu arada sorumluluk sahibi hibir Trk siyaseti de halknn Trkiye'nin AB yesi devlet olabilmek iin Avrupa'nn deerleri zerinde pazarlk yapabileceini dnmesine msaade etmemelidirbu tr bir pazarlk olamaz. Szn ksas, Trkiye arlkl olarak Mslman bir nfusa sahip demokratik bir lkedir. Jeopolitik adan stratejik bir konumda yer almaktadr. Demokrasi ve hukukun stnln iselletirmi daha Avrupal bir Trkiye, demokrasi ile byk lde Mslman bir nfusun baarl biimde bir arada yaayabileceini gsterecek, lkenin Avrupa ile Mslman dnyas arasnda nemli bir kpr olduu iddiasn destekleyecektir.
172

01li Rehn

Kamuoyu Tartmas ve Sivil Toplum Diyalogu

Trkiye'nin AB'ye olas yelii konusuna gelecek olursak; pek ok Avrupal, corafya, kltr, din, medeniyet, tarih ve Trkiye'nin katlmnn hem Avrupa'nn btnlemesi felsefesi hem de AB'nin etkin biimde almas zerindeki etkisiyle ilgili sorular sormaktadrlar. Endielerin birou anlalabilirdir ve mzakerelerin seyri ierisinde ele alnmaldr. Dier endieler ise Trkiye'nin bugn hangi durumda olduunun bilinmemesinden kaynaklanmaktadr. Trk kamuoyundaki endielerin ise anlalan farkl bir doas vardr. Buradaki en byk zorluk, AB'nin Trkiye'ye kar gerek niyetlerinin alglanan belirsizliidir. Akas birbirimizi daha iyi tanmaya almak zorundayz. Avrupa Komisyonu'nun Trkiye ile AB arasnda bir sivil toplum diyalogu kurmaya ynelik programnn amac budur.'"5' Bu, sivil toplum rgtlerinden gelecek talebe dayanan yukardan-aaya olmaktan te aadanyukarya doru bir uygulamadr. Program, rnein renci deiimleri, gazetecilerin alma ziyaretleri, ayrca kadn rgtleri, sendikalar, ticaret odalar ve i topluluklar arasnda deiimler yoluyla hkmet d rgtler arasndaki etkileimi artrmay amalamaktadr. Deiiklikler ve twinning* yoluyla yerel ynetimler de srece dhil edilmektedir. (*') Twinning-eletirme: Aday lkelerin AB mktesebatn etkin ekilde uygulayabilmeleri ve kurumsal yaplarn glendirilmesi amacyla 1998 ylnda oluturulmu bir teknik destek program. Avrupa'nn Gelecek Snrlar
173

Genel olarak, Trkiye'nin katlm fikrine gen nesiller eski nesillere gre daha aktrlar. Bu, siyasi liderlerin zerinde dnmeleri gereken bir konudur. Avrupa projesi gelecee doru yol almaktadr. te bu yzden gelecee doru bakmak yeni nesil siyasi liderlerin yasal hakk ve grevidirkendi neslimden bahsediyorum. Artk Souk Sava Avrupas'nda deil, Mslman dnyas ile ilikisinin karsndaki en byk zorluklardan biri olduunun son derece farknda olan 21. yzyl Avrupas'nda yayoruz. Eer Trkiye reformlarn gerekletirebilir ve AB koullarn karlayabilirse, medeniyetler arasnda ok daha gl bir kpr olacaktr. Bu, Avrupa ve Trkiye; zellikle yeni nesiller iin ok byk bir frsattr. Bu frsatn karlmamasn salamak istiyorum. Avrupa'nn Gelecek Snrlar 175

9. Yumuak Gten Sz Etmek ve Koullar Eksiksiz Yerine Getirmek

"G kullanmnn en iyi yolu, gc bir evreleme politikas ierisinde kullanmak olabilir: lkenin, dierlerini deitirmenin yollarn ararken kendisini korumasdr."
Robert Cooper, 2003")6>

"Yumuak g nedir? istenilenleri bask veya deme yolundan ok, ekim gcyle elde edebilme kabiliyetidir. Bu g, bir lkenin kltr, siyasi lkleri ve politikalarnn ekiciliinden doar. Politikalarmz dier lkeler tarafndan meru olarak grldnde yumuak gcmz artar." Joseph S. Nye, 2004Wl 1991 ylnda Yugoslav savalarnn ilk kvlcmlar tutumaya baladnda Avrupa Birlii'nin d politika efi merhametli davranarak adn vermeyeceimiz o dnemdeki Bakanln Dileri Bakanu nl aklamay yapmt: "The hour of Europe has dawned" (Avrupa'nn vakti geldi)" 1990'larda yaananlar ise pek de yle deildi. Bunun yerine, Balkanlar tutuurken Brksel oyalanyordu. Balkan savalar, arkalarnda braktklar btn yaralar ve nefretle birlikte, yaklak 300,000 kiinin lm ve iki 176 01li Rehn milyon kiinin mlteci durumuna dmesiyle sonulanmt. AB, nleyici mdahale dersini ar biimde renmiti. On yl sonra Austos 2001'de Makedonya'da NATO ve AB, Makedonya'nn dzenli kuvvetleri ile Arnavut isyanclar arasndaki arpmalara son vermek zere Olrid Anlamas'n hazrlamt. NATO ve AB'nin mdahalesi sava nlemi ve lkeye bar ve istikrar getirmiti. Grevin beyni Javier Solana'ya gre NATO ve AB tarafndan oynanan rol, "nleyici diplomasi imkn ve kabiliyetimizin o ana kadarki en byk snavyd.'"' Yalnzca birka yl nce i savan eiinde olan bu lke, imdi AB'nin kapsn almaktadr. AB, 1991 ylnda da bu ekilde hareket edebilirdi, ama bunu bilmiyorduve daha da nemlisi, elinde gerekli aralar yoktu. Avrupa, istikrarszl bir krize dnmeden nce durdurabilecek vakit varken harekete gemedii iin gemite hakl olarak eletirilmitir. Bunun bir kez daha yaanmas riskini almamalyz. Fakat AB'ye adil davranmak iin Birliin kkenlerini ve tarihini anmsamalyz. AB'nin sert g oluturma srecinin "ar ilerlemesini" zellikle ABD'ninkine benzer bir perspektife oturtabilmek iin, ABD federal hkmetinin d ve (savunma dhil olmak zere) gvenlik politikasnda yrtme yetkisini 1787 tarihli ABD Anayasas ile elde ettii hatrlanmaldr. Bu, on koloniden oluan dank bir konfederasyon iin kesinlikle bir baaryd O tarihten beri ABD, zamanla ortak savunmaya yol aacak son derece gl bir "ortak d ve

gvenlik politikas" oluturmuturbu ortak savunma mtereken Dileri Bakanl, Pentagon Avrupa'nn Gelecek Snrlar 177 ve ABD Silahl Kuvvetleri olarak adlandrlabilir. Amerika'nn ortak savunma biimini rnekleme konusunda aklma Martin Scorsese'nin tarihi bir ete filmi olan ve New York'un sosyal tarihinden olduka iddet ierikli olsa da mkemmel bir kesit sunan New York eteleri adl filmi geliyor. Film, Sava dneminde 1863 ylnda bir gemiden New York limanna giren rlandal gmenlerin oluturduu kuyruu gsteriyor. rlanda'daki patates ktl nedeniyle her rlandal erkek, bir ncekinden daha a ve daha zayftr. Limanda hepsinin karsnda, gemiden yalnzca dokuz metre tede, iki masa vardr: ilk masada her rlandal erkek, kendisini Birleik Devletler vatanda yapan bir kd imzalamak zorundadr; iki metre ilerideki dier masada ise kendisine mavi bir ceket ve bir tfek veren ve onu Kuzey Ordusu'nun bir askeri yaparak Kuzey iin Tennessee'de savamaya gnderen bir dier kd imzalamak zorundadr. Bu, AB'nin 150 yl sonraki yumuak g salata ksesinin aksine, sava halinde kullanlan bir sert g ergime potasdr! Bu arada, Avrupa Birlii askeri operasyonlarna Aralk 2004'te, NATO Bosna Hersek'te bar koruma operasyonunun sorumluluunu AB'ye devrettiinde balamt. AB operasyonu, AB lkeleri ve AB yesi olmayan ortaklardan (Trkiye dhil) gelen birliklerin oluturduu ve AB'nin nderliindeki bir konsorsiyum tarafndan yrtlmektedir. Fakat bu operasyon bir tek AB Ordusu tarafndan yrtlmemektedir. 178
Ol I i Rehn

AB'nin Yumuak Gc ve Tornavidalar

AB'nin kresel ynetimdeki rolne gelecek olursak, mesele AB'nin daha byk bir rol oynamasnn gerekip gerekmedii deildir. Mesele, bunun nasl gerekletirileceidir. Son yllarda AB'nin snrlarnn dndaaskeri ve polisiye grevlerden kalknma yardm ve kurumsallamaya kadarok eitli faaliyetlerde bulunduuna tank olduk. Ortak Pazar'dan bu yana ok yol kat ettik ve Avrupa'nn btnlemesinin Kmr ve elik Topluluu'nda atlan temellerinden beri k hzyla ilerledik. AB, daha byk bir uluslararas rol oynamaya ynelik bir istek oluturma konusunda ar hareket etmiti. Sava sonras AB'nin temelleri atldnda Avrupa btnlemesinin kurucu babalar yola bir sper g oluturmak zere koyulmamlard. Ana hedefleri, Avrupa'da alternatif bir uluslararas ynetim biimi oluturmak ve iki dnya savana yol am olan Byk G olma rekabetlerini sona erdirmekti. Kmr ve elik Topluluu oluturulmasndaki ama, Avrupa'nn ekonomilerini birbirine balamakt bylece sz konusu lkelerin yeniden savamalarnn bir anlam olmayacakt. Avrupa, dnyay deitirecek byk projelerle deil, kk ve pratik admlarla birleecekti. Fakat yllar ilerledike Avrupa lkeleri snrlarnn tesindeki dnyayla gittike daha ilgilenir olmulard. AB dzeyinde ise bu, yardm ve ticaret gibi ounlukla ekonomik alanlarda, zellikle de 1989 ylndaki kadife devrimler Ortak D ve Gvenlik Politikas'nn oluumuna yol aana kadar gereklemiti. Fakat Avrupa lkelerihem AET ve Avrupa Serbest Ticaret Birlii yeleri, ve dierleri Avrupa'nn Gelecek Snrlar 179 btn uluslararas kurumlarda en bandan beri yer alyordu ve bunlarn pek ou bu kurumlara AB'ye ye olmadan nce katlmtr. nszmde Robert Kaan'm eki ve ivi benzetmesinden ve Avrupallarn yumuak gce gvenmelerinin tek nedeninin ok az sert gce sahip olmalar olduu ynndeki iddiasndan bahsetmitim. Fakat Avrupallarn sorunlarn zme biimlerini anlatmaya uygun benzetme

eki deil, tornavidadr. AB'nin elinde ok sayda tornavida vardr. Birlik, bir dizi d politika arac gelitirmitirsiyasi, ekonomik, ticari, mali ve ayrca askeri aralar. AB'nin glerini en youn biimde kulland i politikalar, d politikalarnn nfuzunun artrlmasnda hayati bir rol oynamaktadr. Bu tornavidalar, demokrasi, insan haklar ve uluslararas ilikilerin bar ierisinde yrtlmesi konularnda tavizsiz koullarn paralar olarak her geen gn daha fazla kullanlmaktadr. ABD eski Bakan Theodore Roosevelt, yapt nl bir konumasnda bir lkenin "yumuak biimde konumas ve elinde byk bir sopa tutmas" gerektiini sylemi olsa da, AB'nin d ilikilerindeki felsefesi "yumuak gten sz etmek ve koullar eksiksiz yerine getirmek" eklinde zetlenebilir. Fakat bu gerekten de yalnzca bir yumuak g meselesidir. AB'nin nndeki zorluk, yumuak ve sert gc etkin biimde birletirerek "akll g"(99) gelitirmek olacaktr. AB'nin ilk tornavidas geleneksel bir tornavidadr: para. AB, hem ortak AB kalknma programlar hem de ye devletlerinin programlar yoluyla yapt yardmlarla dnyada en fazla kalknma yardmnda bulunan kurumdur. 180 Olli Rehn Avrupal liderler Aralk 2005'te, AB'nin yoksulluun yok edilmesine kararllkla katkda bulunma ve daha huzurlu ve adil bir dnya yaratlmasna yardm etme istekliliini yanstan bir politika arac olan Avrupa Kalknma Konsenss'n imzaladlar. Komisyon yesi Louis Michel, AB'ninrnein insan haklar ve yolsuzlua kar mcadele konularnda koullardan taviz vermeyerekdaha fazla ve daha iyi kalknma ibirlii ve insani yardm salama abalarn ynetmektedir. Ticaret politikas, AB'nin d ilikilerinin bir dier kilit aracdr. AB yesi devletler dnya nfusunun yalnzca yzde yedisini olutururlar, fakat kresel ithalat ve ihracatn bete birinden fazlasn da yine bu lkeler yapmaktadr. Ticaret, AB yelerinin beraber alarak daha fazla kazanabileceklerini grdkleri balca alanlardan biridir. Ticaretin geliebilecei koullarn yaratlmas, dnyann nde gelen ticari glerinden biri olan AB'nin son derece karnadr. AB, Dnya Ticaret rgt'nde (DT) en nemli aktrlerden biri olmutur. Bunun nedeni, AB'nin Avrupa Komisyonu'nun birliin 25 yesi adna mzakere yapmasna olanak salayan ortak bir ticaret politikasnn olmasdr. AB, gelimekte olan lkelerin piyasalarna daha geni apl eriim salamak amacyla tutkulu "Silahlar dnda her ey" gndemini izledikten sonra, son zamanlarda yoksullukla mcadele etmek iin, kalknmann, dnya ticaret sisteminin merkezine konulmasnn ardndaki itici glerden biri olmutur. nc tornavida ise diplomasidir. AB, son zamanlara kadar toplu olarak ortak bir diplomasi "yrtmemi", daha ok ye devletlerinin dileri bakanlklar yoluyla diploAvrupa'nn Gelecek Snrlar 181 matik giriimlerde bulunmutu. Fakat 1990'lardan beri, byk lde feci Balkan savalarndan alnan ders nedeniyle ve Fransa ile ngiltere'nin yalnz balarna yol alamayacaklarnn farkna varmasnn ardndan, AB'nin Ortak D ve Gvenlik Politikas, isminin arln tamaya balamtr. AB'nin ortak bir yaklamla konuma ve hareket edebilme kabiliyeti, Javier Solana'nn 1999 ylnda Ortak D ve Gvenlik Politikas (ODGP) Yksek Temsilcisi olarak atanmasnn ardndan ok byk lde artmtr. Son dnemlerde AB yesi devletler, birlikte gittike daha fazla broker (arac) anlamas yapmaktadrlar. Fakat bu her zaman iin kolay olmamtr nk Ortak D ve Gvenlik Politikas hl olumakta olan bir ortak politikadr. 2003 ylnda balayan Irak savann ncesinde ve esnasnda AB yesi devletler kt biimde ikiye blnmt: bir tarafta Saddam Hseyin'in askeri yolla devrilmesini desteklemek zere ABD'nin yannda yer alan ngiltere, di-

er tarafta savaa kar kan Almanya ve Fransa. Bu arada, 2006 yaznda Lbnan'da yaanan sava durumunda, ABbyk yapsal kstlamalara ramennispeten bir btnlk salam ve kalc bir atekes salanmas amacyla dmanlklarn derhal sona erdirilmesi arsnda bulunmutu. Bu duru, BM Gvenlik Konseyi'nin bu sorunla ilgili bir karar zerinde anlamaya ikna edilmesinde etkili olmutu. Drdnc ara ise askeri tornavidadr. AB, askerlerini igallerden ziyade bar koruma grevlerinde kullanma eilimindedir. AB, acil mdahale kapasitesini artrmaya odaklanmtr. AB yesi devletlerin arasnda yalnzca ngiltere ve Fransa kelimenin gerek anlamylakstl olsa 182 OIli Rehn daaskeri g kullanma kapasitesine sahiptir. Bu yzden ye devletler, eitli ye devletler kmelerinin askeri personelinden oluan "muharebe gruplar" oluturulmas yoluyla askeri imkn ve kabiliyetlerini tamamlayc ve birlikte alabilir hale getirmeye vurguda bulunmaktadrlar. Her bir muharebe grubu, hzl intikal amacyla kullanlabilecek 1,500 askerden olumaktadr. Beinci tornavida, AB'nin hukukun stnln salamak amacyla yrtt sivil grevlerini kapsar. AB, Balkanlar'da ve Kinshasa'da (Demokratik Kongo Cumhuriye-ti'nin bakenti) baarl gvenlik grevleri yrtmtr. AB, ayrca Filistin Blgesi'ndeki Refah snr geidinde AB Snr Yardm Grevi'ni balatmtr. Ayrca AB hkimler ile savclar eitmektedir. Bu, ynetim biiminin deitirilmesinin son derece deerli bir yoludur nk hukukun stnl hem demokrasi hem de ekonominin temel ilkesidir. Hukukun stnl olmadan lkeler seimler dzenleyemez, insan haklarna uyamaz veya zgr ifadeye izin veremezler. Altnc tornavida ise AB'nin hzla artmakta olan adaleti, zgrl ve gvenlii temin etme imkn ve kabiliyetidir. Bu, kimlik kartlarndan istihbarat servisleri arasnda glendirilmi ibirliine kadar eitli politikalar kapsamaktadr. Adalet ve i meselelerin uluslararas boyutunun en nemli rneklerinden biri, terrizmin dnya apnda nlenmesinde AB'nin roldr. Temmuz 2005'te Londra'da gerekletirilen terr saldrlarnn ardndan AB, Avrupa'daki yasa uygulayc makamlarn terrizmle mcadele konusunda birlikte etkin biimde alabilmelerine yardm etmeye ynelik almalarn hzlandrd. Austos Avrupa'nn Gelecek Snrlan 183 2006'da, Avrupa lkeleri, ngiltere'nin nderliinde, terrizme kar ilave nlemler almak ve havaalan gvenlik standartlarn artrmak iin glerini birletirmeye karar verdiler. AB'nin snr tesi aratrmalar yapabilme kabiliyetinin glendirilmesi asndan bu tr gelitirilmi ibirliine son derece ihtiya vardr. Baz uzmanlar, AB'nin yaklamn "smrgeci" veya "emperyalist" olarak nitelendirmektedir. Fakat bu yanltr nk AB'nin g kullanma yntemi esasnda Hans Ma-ull'un Zivilmacht sivil gdedii eyin bir rneidir: bu yntemde sz konusu aktr, evresini kendi karlarna uyacak biimde ekillendirmeye alr. Helen Wallace, AB'nin nasl yeni ynetim biimleri gelitirdii konusunda son otuz yldr ok zekice yazlar yazmaktadr."0"1 imdi AB'nin daha baka biimler gelitirdiini gryoruz. rnein Komisyon, Balkanlar'da yaanan ynetim sorunlarn zmek zere yeni yollar ve yntemler bulmaya almaktadr. Bu almalar AB'yi, aznlk haklar, yargnn ilevselliinin artrlmas, serbest ve adil seimler yaplmas benzeri yeni alanlara sevk etmitir.

Avrasyal Bir G ve Avrupal Bir Ortak Olarak Rusya

Rusya, bir kta kadar geni ve byk g tutkular olan bir lkedir. Yksek petrol ve gaz fiyatlarna bal olarak ikinci hedefin izlenmesi nispeten daha kolay hale gelmitir. AB iin Rusya hem rakip bir g hem de stratejik bir ortaktr. Eer seim yalnzca AB'ye braklacak olsa, Rusya daha ok bir ortak olabilir, ama anlalan bu lke-

184
011i Reh

nin ilgilendii farkl eyler vardr. Rusya, normal bir Avrupa lkesi olma statsn kabul etmek yerine, grne baklrsa Avrupa ktas zerinde Avrasyal sper bir g olarak daha byk ve daha iddial bir rol stlenmek niyetindedir. Yaklak yirmi be yl nce aldm Rus ve Sovyet tarihi giri derslerini hatrlyorum. Bu derslerde hocam Rusya'da Zapadnikler ("Batllama yanllar") ve Slavophiller ("Panslavistler") arasndaki periyodik ve srekli devam eden sava vurgulamt. Son on be yl, hocamn grlerinin doru olduunu kantlamtr. Boris Yeltsin bir Zapadnik iken Vladimir Zhirinovsky ise Slavophildir; uzun sredir devam eden mevcut rejim, demokrasinin tamamen Rusya'ya zg biimini uygulamaktadr ve Rusya'y hem Avrupa hem de Avrasya'da lider bir g yapmay amalayan kat biimde gereki bir gre sahiptir.10" Avrupa Parlamentosu getiimiz gnlerde AB-Rusya ilikileri hakknda bir grme yapt ve Parlamento yeleri bana "enerji ile insan haklarn dei toku etmememiz gerektiini" belirttiler. Kesinlikle onlarla ayn grteydim. Biz hem insan haklarn hem de enerjiyi istiyoruz. Bunu yapmak iin ilkelere, pragmatizme ve ortakla ihtiyacmz var. AB, Rusya ile insan haklar konusunda resmi istiareler balatmtr; bu istiare toplantlar 2005 ylndan beri ylda iki kez dzenlenmektedir. AB ve Rusya, uluslararas ve i insan haklar meselelerini ak ve samimi biimde grmektedir. Gelecekte AB, hkmet d rgtlerin daha fazla katlmn salamaya alacaktr. Demokrasi ve insan haklar, AB'nin Rusya ile ilikilerinde ana noktalarAvrupa'nn (elecek Snrlan 185 dr; bunun nedeni, 2006'da Avrupa Konseyi'nin bakanln yrten bir lkeden bahsediyor olmamz deildir. Enerji konusunda Rusya ile AB'nin ilikilerini yalnzca karlkl bamllk deil, zellikle AB'nin ithalat bamll tanmlamaktadr nk 2020 ylnda AB, tkettii gazn yaklak % 70'ini ithal etmek zorunda kalacaktr. Bugnk tahminlere gre, Rusya'da ok byk yatrmlar gereklemedii takdirde Rusya'nn retim ve ihracat kapasitesi AB'nin ihtiyalarn karlayamayacaktr. AB bu yzden Avrupa'nn yeterli miktarda ek gaza gvenli eriimini korumay temin etmeye almaktadr. Olas btn kaynaklar ve Trkiye zerinden de olmak zere btn gzerghlar gzden geirmeliyiz. Bu, glendirilmi ibirlii ve Rusya ile dier lkelerden yaplan ithalatn artrlmasn gerektirir. Avrupa'nn nndeki en byk zorluklardan biri, enerji ithalatlarna ve fosil yaktlarna bamlln azaltmak olacaktr. Bu nedenle, genelde enerji politikasnn ve zelde Avrupa'nn ortak enerji politikasnn da dnk ynlerinin nmzdeki yllarda AB'nin gndeminin st ksmlarnda kalmas nemlidir.

Aranyor: AB'nin Etkin ve Tutarl D Tutumu

D politikada btn lkeler ulusal karlarna gre hareket ederler, ama bu karlarn tanm ve bunlara gre hareket etmenin yollaryla ilgili eitli seenekler vardr. AB'nin amac, bu karlara gre hareket etmek zere ulusal egemenliklerin bir arada toplanmasdr. AB, Anayasa Antlamas'nn urad baarszla ramen, d ilikilerini ge186 Olli Rehn litirmek zere yntemler gelitirmektedir. Komisyon, mevcut btn aralar daha uyumlu biimde kullanlarak AB politikalarnn geerlilii ve etkisinin nasl artrlabilecei konusunda pratik nerilerde bulunmutur."02' imdi dier AB kurumlarnn da ayn eyi yapmalarnn zamandr. Kilit yntemlerden biri, enerji ve evre gibi ortak i politikalarda AB'nin yeteneklerinden daha iyi faydalanmaktr. AB, d enerji ilikileri konusundaki stratejisinde, tutarl bir politikayla

karlk verebilmek amacyla i enerji politikasn da dnk ynlerle birletirmektedir. Enerjiye ynelik kresel talep artmakta, petrol ve gaz fiyatlar ykselmekte iken, AB u an zaten enerji ithalatlarna son derece bamldr. Bu nedenle AB'nin enerji verimliliini artran, bioenerjiyi destekleyen ve nkleer gc kabul eden bir politika izlemesi gerekmektedir. Fakat AB'nin ayrca enerji stoklarnn d gvenliini artrmak ve bu meseleleri stratejik ortaklaryla birlikte ele almak iin ortak bir yaklama ihtiyac vardr. AB, gaz ikmallerini eitlendirme zerinde almaktadr. Komisyon, Hazar blgesi ve ilerisinden Avrupa'ya gaz sevkiyat yapmak zere ina edilecek bir boru hatt plnn desteklemektedir. nerilen Nabucco boru hatt, enerji stoklarn Trkiye zerinden Bulgaristan ve Romanya'dan da geerek birka ynden AB'ye tayacaktr. Nabucco, nmzdeki yirmi ylda Avrupa'ya sevkiyat yapmak iin gerekecek drt veya be boru hattndan biri olacaktr. Avrupa, iklim deiiklii, uluslararas hukuk ve insan haklar konularndaki tutumlar nedeniyle gvenilirlik kaAvrupa'nn Gelecek Snrlar 187 zanmtr. AB'nin elinde, politika amalarn ilerletmek iin kullanabilecei birka d politika unsuru vardr. imdi nmzdeki mesele, bunlardan daha etkili biimde faydalanmaktr. Genileme ve gvenilir bir AB perspektifi ile birletirilen kat katlm kriterleri, aday ve potansiyel aday lkelerde istikrar ve reform iin kuvvetli bir itici g salamaktadr. Bu lkelerde AB, tanm itibariyle, i politika becerileri ile d politika tutumunu birletirmektedir. Anayasa Antlamas, AB'nin d tutumunun tutarlln artracak kurumsal deiiklikler getirecekti. Bu antlama ayrca yeni bir birim yaratacaktKomisyon Bakan Yardmcs unvann da tayabilecek AB Dileri Bakan. Bu ift-ilev, AB'nin d tutumunun tutarlln artracakt. AB dileri bakanna yardm etmek zere Konsey ve Komisyon grevlileri ile ye devletlerin diplomatlarndan oluan bir Avrupa D Tutum Servisi (ADTS) kurulacakt. ADTS zerinde yaplan n grmelerde AB'nin kurumlar iin sonu gelmez kk kar kavgalar yerine proaktif ve ortak bir Avrupa tutumunu savunmutumkeke bunu baarabilsek. Anayasa Antlamas'nda AB'nin d performansn artrabilecek dier nlemlerin arasnda Avrupa Konseyi'nin kalc bir bakannn olmas, AB'yi temsil edecek tek bir yasal ahsiyet ve Bakanln dnml olarak yaplmasna son verilmesi vard. Bu nlemler nemlerini korumaktadr ve AB, antlama olmasa bile, bu alanlarda ilerleyebilmek iin pratik yollar bulmaldr. Konsey ile Komisyon arasnda, mevcut antlamalara gre uygulanabilecek, gelitirilmi ibirliine verilebilecek somut bir rnek, bir Komisyon Delegasyon Bakan ve bir AB zel Temsilcisi ile oluturulacak e bakanlktr 188
Ol I i Rehn

bunlarn ilki Komisyon, dieri de Konsey tarafndan atanr ve e bakanlk, iki grev arasnda her iki kurum tarafndan kabul edilen kiisel bir birlik olmas anlamna gelir. Makedonya'nn bakenti skp'te e bakanlk ile ilgili olumlu deneyimlerimiz oldu ve bu modeli zamanla Bosna ve Kosova'da uygulamay plnlyoruz. ABD'nin eski dileri bakan Henry Kissinger, bir keresinde Avrupa'nn telefon numarasn bilmediini syleyerek akayla kark inelemede bulunmutu. Daha etkin ve tutarl bir AB d politikasnn amac, Kissinger'n halefinin Avrupa'yla konumas gerektiinde bu kiinin kimi arayacan bilmesi ve arad kii her kim olursa olsun alaca cevabn ayn olmasdr. Son olarak, bir noktann altnn izilmesi gerekiyor: Pragmatizmin snrlar vardr. AB'nin ortak d politikasnn etkililiini ve tutarlln mevcut antlamalar erevesinde artrmaya ynelik atlabilecek pratik admlar olsa da, AB'nin d performans kapasitesini artracak ok nemli deiiklikler ieren yeni bir kurumsal anlamaya ihtiyacmz var. Finlandiya eski Babakan Paavo Lipponen'nin 2000 ylnda vard sonu hl geerlidir: "Mevcut kurallarla daha iyi

yapabileceimiz pek ok ey vardr, ama uzun vadede radikal deiikliklere ihtiyacmz olacaktr."

AB ve Askeri G
Genileme politikas belki de Avrupa Birlii'nin balca yumuak g uygulama aracdr. AB, bu yumuak gc olduka baarl biimde uygulamaktadr. Fakat askeri gce, daha dorusu g ile karlk verebilme kabiliyetine de ihAvrupa'nn Gelecek Snrlar 189 tiya vardr. 1992-1995 yllar arasnda Bosna'da yaanan sava, Avrupa'da sava ve etnik atma olasln ac biimde anmsatr. Sava baladnda Avrupa ve Bat olduka gszd. Avrupallar kendilerini, kendi aralarnda ve Amerikallar ile ne yapacaklarn ve sorumluluun kimde olduunu tartrken bulmulard. AB daha sonra, uluslararas krizlere tepki verebilmek iin bir Ortak D ve Gvenlik Politikas ve ilgili aralar gelitirmeye balamak zorunda olduunun farkna varmt. Bat Balkanlar, AB'nin d ve gvenlik politikasnn uygulama laboratuar haline gelmiti. Bu blge, Souk Sava'n caydrma politikasna alm ordular iin farkl trde bir evreydi. Bosna ve Kosova savalar, devletler arasnda yaanan endstriyel savalar deil, General Sir Ru-pert Smith'in The Utility of Forcethe Art of War in the Modern World kitabnda uygun biimde betimledii gibi, insanlar arasnda yaanan savalard. Bosna Hersek'te NATO bar gc istikrar salad, mltecilerin dnn kolaylatrd ve sivil operasyonlara zemin hazrlad. Salanan istikrar sayesinde on yl ierisinde asker saymz 60,000'den 6,000'e drebildik. Aralk 2004'te AB, NATO ynetimindeki SFOR (stikrar Gc) operasyonunun komutasn devrald. Operasyon, NATO'nun varlklarndan, imkn ve kabiliyetlerinden faydalanlarak yrtlmektedir. Bu operasyon bize, AB ile NATO arasndaki ibirliini ve koordinasyonu daha da gelitirecek ok deerli bir deneyim yaatmaktadr. Avrupa hibir zaman bugnk kadar zgr, gvenli ve mreffeh olmamtr. Ne var ki Bosna ve Kosova bizlere, sava olaslnn henz ortadan kalkm olmadn anmsatmakta190 Olli Rehn dr. Bu nedenle, atmalarn nlenmesinde ve hem askeri hem de sivil kriz ynetiminde AB ile NATO arasnda ok daha gl bir ibirliine ihtiya vardr. Bununla birlikte, bugnk gvenlik tehditleri genellikle daha eitli, daha az ak ve daha az tahmin edilebilirdir. Bunlarn arasnda terrizm, enerji kaynaklarnn tehlikede olmas ve ku gribi vardr. AB'nin elinde bu zorluklara karlk verecek eitli aralar vardr. AB'nin gcnn kayna, ye devletler arasndaki dayanmadr. AB'nin zerine ina edildii temel ilkelerden biri, kriz annda karlkl yardmlamadr. Bu dayanma, AB'nin gvenlik politikasnda nemli bir aktr olarak nfuzunu ve gvenilirliini artrmaktadr. Dnyada barn ve gvenliin korunmas, her eyden nce, hl BM Gvenlik Konseyi'nin grevidir. Fakat AB, zellikle ktamzn her yerinde ve yakn evresinde ve BM Gvenlik Konseyi'nin u veya bu sebeple harekete geemedii durumlarda harekete geirecei hazr birimler oluturmak zorundadr. NATO da kriz ynetiminde ve Avrupa'nn gvenliinde nemli bir ortak olmay srdrmektedir. NATO ve ABD'ye Bat Balkanlar'da ve zellikle Ko-sova'da hl ihtiya vardr. Tpk AB gibi NATO da yeni gvenlik evresinde roln deitirmeyi srdrmektedir. AB ve NATO katlm sreleri birbirinden ayrdr, ama baz benzer noktalar vardr. AB ve NATO'nun ortak amac, zgr ve gvenli bir Avrupa'dr. AB ve NATO'nun temelinde ayn ilke vardr: atma ve istikrarszl ithal etmek yerine bar ve istikrar ihra ediyoruz. NATO yelii eylem pln olan her lke de AB yelii yolunda kararl biimde ilerlemektedir: Hrvatistan, katlm mzakeAvrupa'nn Gelecek Snrlar

191 relerini srdrmektedir; Makedonya, aday lkedir; Arnavutluk SAA imzalamtr. stelik Srbistan, hem AB hem de NATO tarafndan USSM kouluyla kar karya braklmaktadr. Son yllarda AB, askeri kriz ynetimi imkn ve kabiliyetini artrmtr. Fakat bu, NATO'yu Avrupa'da gereksiz klacak bir tr blgesel askeri ittifaka dnmemektedir. AB, gcn her eyden nce yumuak gten alr. Fakat tornavidalarn daha da gelitirmesi ve bunlar kullanan elin tutarlln glendirmesi gerekmektedir: Ortak hedeflerimize ulaabilmek iin, sert ve yumuak gc daha etkin biimde birletirerek akll gcmz daha iyi kullanmay renmeliyiz. Avrupa'nn Gelecek Snrlan 193

10. Avrupa Btnlemesinin Hedefleri

"Tarih, sosyal deiime balyd: uluslarn harekt alan, kurumsal bir dnmdeki rollerine balyd." Kari Polanyi, 1944'"' "iyi plnlanan bir iin yars tamamlanm demektir." Bir Fin Atasz Siyasi iktisat Kari Polanyi, 1944 tarihli Byk Dnm adl kitabnda 19. yzyln sonlarnda ve 20. yzyln balarnda gerekleen tarihi dnmlerin kapsaml bir tahlilini sunuyor. Polanyi, faizmin kkenlerini bir dierinin yerine geen bir ekonomik sisteme balyor: "Uluslararas altn standardnn k, dnya ekonomisinin yzyln bandan beri paralanmasyla 1930'larda btn bir medeniyetin dnm arasndaki kanlmaz ban bir sonucuydu.""04' Bugnn dnyas Polanyi'nin zamanndakiyle ayn deildir, ama baz benzerlikler de yok deildir. Ekonomik kreselleme, kt idare edildiinde, Avrupa toplumlarnda zenginlerle fakirler arasndaki uurumu derinletirebilir ve gmen topluluklarn yabanclama duygusunu youn-latrabilir. Bu, slamc kkten dinciler de dhil olmak 194
011i Rehn

zere radikal gruplamalara verimli zemin salar. Tpk Polanyi'nin alma yapt dnemde olduu gibi, biz de dnemimizin kurumsal yaplar dhil olmak zere ekonomik ve sosyal koullarna gz atmalyzelbette yalnzca AB'nin anayasal tartmasndan deil, Avrupa toplumlarnda ve ekonomilerinde oyunun kurallarn belirleyen btn kurumlardan bahsediyorum. Polanyi de piyasay hak ettii yere koymay ve toplumu kefetmeyi istiyordu. Aslnda bu, ktamzda bar ve istikrar koruyabilmeyi, ekonomik byme ve istihdam iin uygun koullar ve vatandalarmz iin daha iyi yaam koullarn yaratmay gerektirir. Yeni bir snf ayrlnn ve kktencilik ile arcln olas ykseliinin en iyi panzehiri budur. te bu yzden Avrupa'nn sonraki snrlar son derece nemlidir. Ekonomik canlanma, hem Avrupa hem de ulusal dzeyde kararl biimde izlenmelidir. Yenilii ve giriimcilii tevik etmek, i piyasalarn daha esnek ve gvenli klmak iin Euro kullanan ekonomilerdeki mevcut ekonomik byme yapsal reformlar iin kullanlmaldr. Dnceden tartmaya ve tartmadan ifade etmeye geerek gereksiz gecikmeler yaatlmadan siyasi bir yeniden oluum sreci izlenmelidir. 2009 yl itibariyle, sonraki Komisyon ve Avrupa Parlamentosu grevlerine balayacaklar zaman, iler durumda yeni bir kurumsal anlamamz olmaldr.

Etkin ve Meru Bir AB in Yeni Kurallar

Nice Antlamas, 27 yeyi kapsayan kurumsal kurallar belirler; yani, Bulgaristan ve Romanya'nn katlmn da
Avrupa'nn Gelecek Snrlar

195 hesaba katar. Muhtemelen Hrvatistan' ierecek olan yeni bir genilemeden nce yeni bir kurumsal dzenleme yaplmaldr. Avrupa Konseyi Haziran 2006'da, yeni bir kurumsal

dzenleme iin zemin hazrlayacak olan ve Dnem Bakanlar tarafndan ynetilecek adm adm yaklam benimsedi. Bunun bir sonraki genilemeden nce, yani 2008 veya 2009'a kadar sonulandrlmas gerekmektedir. Yeni kurumsal dzenleme neler iermelidirve bunu nasl mmkn klabiliriz? Duraklamadan dnceye gemenin zaman oktan gelmitir. Yakn zamanda bu tartmaya olduka ilgin iki katkda bulunulmutur. Konsey'in hukuki ilerini yrten Jean-Claude Piris, Anayasa Antlamas'nn kapsaml bir hukuki analizini yazm ve bu antlamann temellerini kurtarmann eitli yntemlerini ayrntlaryla aktarmtr. Piris'e gre, herhangi yeni bir kurumsal dzenlemenin nerilen kurumsal deiiklikler ile d politika takviyelerini, savunma, adalet ve i meseleleri kapsamas gerekmektedir. Hollanda ve Fransa'daki "hayr" oylarnn uzun glgesinde baklacak olursa, Anayasa Antlamas'nn muhtemelen onaylanmasna giden yolun bu antlamann ieriine dayanacak bir dier antlamann mzakere edilmesine yol aaca sonucuna varmakta muhtemelen hakldr.105' Charles Grant hakl olarak, Anayasa Antlamas'nn, dier eylerin yan sra, byk ve kk ye devletlerin karlar arasnda uzlama salamaya ynelik bir giriim olduunu belirtiyor. Herhangi bir yeni kurumsal dzenleme, Hollandal ve Fransz semenleri olduu kadar 27 parlamentoyu da tatmin etmek; bunun bir nkoulu olarak dzenleme ayrca byk ve kk ye devletler arasnda ka196
Ol I i Rchn

bul edilebilir bir denge tutturmak zorunda kalacaktr. Byk lkelerin karlarn artrmak amacyla dnml Bakanlk sisteminin yerine tam zamanl bir Avrupa Konseyi Bakanl oluturulmas, ifte ounluk oylama sisteminin getirilmesi ve AB Dileri Bakanl'nn kurulmas da dhil edilmitir. Bu arada, Antlamann byk ve kk devletlerin szde eit muamele grmelerine dayanan rotasyon sistemine bal Komisyon yelerinin says hakkndaki hkm de zt yne kaymtr."06' En iyi bildiim, ye devlet her ne kadar kk bir devlet olsa da, bu tr bir sistemin byk ye devletleri zelde Komisyon'dan ve genelde AB'den uzaklatrma riskine girecei iddiasnda korkarm ki Grant hakldr: "Kk devletler, AB geniledike byk ye devletleri resmi olmayan kk gruplardan ziyade AB erevesi ierisinde hareket etmeleri gerektiine ikna etmenin zorlatnn farkna varmaldrlar." Grant, ifte ounluk oylama sistemiyle birlikte, kk devletlerin iki sistemden birini kabul etmeleri gerektiini neriyor. Birincisine gre, eer her devletin kendi Komisyon yesi olmaya devam edecekse, bunlarn bazlar "kdemsiz Komisyon yeleri" olacaktr. kincisine gre, byk lkelere ayrcalk tanyan bir rotasyon sisteminde, kk devletler srayla Komisyon'dan ayrlacaklardr. Grant grlerini yle noktalyor: "kinci modelin baz kk lkeler tarafndan kabul edilmeyeceini tahmin ediyorum." Belki de bu dorudur. Bunun yerine, ilk seenek, Avrupa Birlii'nin kk ve byk devletlerinin karlarna hizmet edecek ekilde dzenlenebilir. Bu, baz Komisyon yelerinin ille de aka "kdemsiz Komisyon yeleri" olaAvrupa'nm Gelecek Snrlar 197 rak snflandrlacaklar! anlamna gelmez; aksine, Komisyon'un almalarnn gittike daha ok Komisyon Gruplard ilikiler, temel haklar, rekabetilik ve istihdam gibiierisinde yaplaca anlamna gelecektir. Bylece Komisyon, etkililik ile verimlilii ve yeleri arasndaki ibirlii ile meruiyeti birletirebilecektir. Ve kk ye devletlerin, Komisyon'un Bakan Yardmclarnn ounun daha byk ye devletlerden atanmasna kar kacaklarn sanmyorum. Dorusu Barroso Komisyonu, bu esnek yaklam zaten belli bir lye kadar uygulam ve bylece hareket etme ve karar verme kapasitesini muhafaza etmitir.

stelik AB btesinin yaps ve finansman, 2007-2013 mali perspektifinin dnem ortasnda gzden geirilecektir. Avrupa Konseyi Aralk 2005'te, Komisyon'dan AB btesinin nasl gzden geirilmesi gerektiine dair nerilerini 2008 veya 2009 ylnda sunmasn istedi. Bu, kapsaml bir bte reformuyla ilgili byk bir tartma balatmaldr. Bu da, tanm itibariyle, bata tarm ve yapsal politikalar olmak zere ortak politikalarda reform yaplabilmesi iin yeni fikirlerin sunulmas gerektii anlamna gelir. Bte dzenlemelerini gzden geirerek, ortak politikalar deerlendirerek ve kurumsal bir anlamaya vararak AB iin yeni bir politika gndemi hazrlyoruzbazlar bunu "Gndem 2009" veya "Gndem 2014" diye adlandrabilir. Bu da AB'yi, ekonomik modernlemenin ve demografik deiimin zorluklarn karlamaya hazrlamaldr. Fakat bir yan etki olarak, AB'yi gelecekteki genilemelere hazrlamaldr. 198 Oili Rehn

Genileme Yorgunluundan Usanmak

Deneyimli gzlemciler bile genilemenin gelecei hakknda karamsar uyarlarda bulunmakta ve baz ye devletle-deki artan korumac zihniyet ve younlaan genileme kart hava nedeniyle AB'nin "geriye doru gitme" tehlikesi iinde olduu uyarsnda bulunmaktadrlar.107' Genileme yorgunluunun var olduu yalnzca varsayld iin Avrupa kamuoyunun genileme hakknda gerekten ne dndn sormak gerekmektedir. Yakn zamanda yaplan bir kamuoyu yoklamasna gre, Avrupallarn konuyla ilgili ll grleri vardr. Yoklama, ekonomik meselelerle ilgili ok byk endieleri ortaya koymutur; zira Avrupallarn yzde altm , AB'nin daha da genilemesinin ulusal i piyasalarndaki sorunlar artracana inanmaktadr. Ne var ki yoklama ayrca byk bir stratejik gr de ortaya koymutur; zira Avrupallarn yzde altm biri, daha fazla genilemenin AB'nin dnyadaki nfuzunu artracana inanmaktadr. Zemin ve ortam genilemeye elverilidir nk Avrupallarn yzde elli bei, AB'nin btn genilemelerini olumlu bir ey olarak grmektedir."01*' Sonraki genilemelerin sonularyla ilgili bu dengeli grler, Avrupallarn bazen bizim dndmzden daha akll olduklarn gstermektedir. Ayrca, 2005'in ikinci yarsndaki referandum sonrasndaki zgn ve karamsar ruh hali ierisinde bile Trkiye ve Hrvatistan ile katlm mzakerelerini balatabilmitik. stelik her bir Bat Balkan lkesi, katlm mzakeresi srecinde 2005 yl ierisinde ileriye doru bir adm atmtr. Bu, AB genilemesinin ldyle ilgili sylentilerin olAvrupa'nn Gelecek Snrlan 199 duka zamansz olduunu kantlamaldr. En zeki yorumcular ksa zamanda "genileme yorgunluundan usandklarndan" bahsetmeye balayabilirler. Bozgunculuk asla galip gelemez. Ben, ilerleme ve Avrupa'ya srekli inanan biriyim. imdi grevimiz, Avrupa'nn ikinci dnm srecini tamamlamaktr. Bu elbette ileri grl olmay gerektirir, ama ileri grl olmak roket bilimi deildir. Ben, "yi plnlanan bir iin yars tamamlanm demektir," szn ve dnceden tartmaya ve tartmadan ifade etmeye gemeyi tercih ederim. Vatandalarmzn ekonomik durumlarn ve yaam kalitelerini artrmaya almalyz. AB'yi yeniden bir baar hikyesi haline getirebilmek iin buna paralel olarak AB'yi ynetilebilir dozlarda derinletirmeye ve geniletmeye almalyz. Bu yzden vatandalarmzn desteini alabilecek, hareket etme kapasitemizi artracak ve deerlerimizi ileriye tayabilecek sk ve dikkatle ynetilen bir katlm sreci izliyoruz. Bu nedenle AB'nin genilemesi zerinde yeni bir fikir birlii oluturmalyz. Bu, hem Avrupa'nn stratejik karlarna sayg gstermeli hem de AB'nin ileme kapasitesini salama almaldr. Genileme, Avrupa iin baarl bir amortisr ilevi grdn kantlamtr. Genileme sayesinde ABdiktatrlklerin yklmas ve komnizmin k gibiyeni durumlara olumlu biimde karlk vermitir. Genilemenin her bir turu hakknda kukular olmutur, ama AB her

defasnda yeni yeleri hazmedebilecek yapsal, mali ve siyasi kapasiteye sahip olduunu gstermitir. Bugn AB'nin Gneydou Avrupa'daki katlm sreci yoluna devam etmektedir; fakat bu bir Eurostar treninden
200

011 i Rehn ziyade bir banliy trenidir. Ne var ki Bat Balkan lkeleri ve Trkiye'nin AB'ye katlmaya hazr duruma gelmesi ok uzun zaman alacak olsa da, Bat Balkanlarda istikrar ve demokrasiyi gelitirmek ve Trkiye'yi medeniyetler arasnda ok daha gl bir kpr haline getirmek iin dntrme gcn kullanmak AB iin kanlmazdr. Bu, kulaa olmayacak bir imi gibi gelebilir, ama ayn zamanda gzel bir grevdir.

Atlan Goller nemlidir

Tm bunlar bizi yeniden Avrupa Birlii'nin yaps konusuna getiriyor. Skca birletirilmi bir federasyon yerine, demokratik ilevselcilie dayanan bir "Avrupa a", emberin derinleme ve genileme arasnda eit biimde blnmesinde daha etkili olabilir. Bu ayrca hrs meselesidir: demokratik ilevselcilik, tanm itibariyle, ideolojik olmaktan te pragmatik ve pratiktir. Federalizm ile demokratik ilevselcilik arasndaki fark, futbolda penalt atn kullanmann iki farkl yoluna benzetilebilir. Federalist bir zm yolu, net ve zarif bir vurula hrsl biimde gol atmaya alacak; bunun iin topun st direkle kale direinin birletii yere demesini salayarak topu kalenin st kesine atacaktr. Bu dnlenler baarl biimde uygulandnda top kesinlikle kaleciyi geer ve harika bir gol olur. Ne var ki bu pek nadiren gerekleir ve top da genellikle kalenin arkasnda bir yerlere gider elbette bu tr penalt atlarn gole evirme konusunda usta olan Zinedine Zidane deilseniz. Sradan bir oyuncu bu Avrupa'nn Gelecek Snrlar 201 tr her be penalt atndan drdn karr ve takm penalt atlarn kaybeder. levselci bir zm yolu, topu sert ve soukkanl biimde sol alt keye, filenin kale direi ile arkadaki destek ubuu arasndaki ksmna atacaktrzellikle de sa ayaklysanz nk bu durumda en iyi seiminiz, doal olarak topu sola atmak olacaktr. Bu tr bir vuru phesiz daha az zariftir, ama kaleci her be penalt atnn drdnde topu filelerde grr. Sakn kaleciye sylemeyin, ama penalt atlarm sol alt keye atma niyetindeyim. Neticede nemli olan gollerdirAvrupa btnlemesinde bile.
202 Ol I i Rehn

Notlar
1. "On ne fortifie plus la frontiere, il n'y a plus de ligne Maginot, cette mer-veilleuse illusion derriere laquelle nous nous abritions imprudemment." Robert Schuman, Pour FEurope, drdnc basm, Les Editions Nagel, Paris 2005 (lk basm tarihi 1963), s. 34. 2. Daha nce bahsedilmitir. 3. William "VVallace, eserlerinde btnlemenin ekonomik, siyasi ve kltrel dinamiklerini etkileyici biimde tasvir etmektedir. Bkz. The Transforma-tion of Western Europe, Pinter, Londra 1990; The Dynamics of European Integration, Pinter, Londra 1990. 4. Ludger Klihnhart, National Identity to European Constitutionalism'den. European Integration: The First Fifty Years, ZEI Tartma Ktlar, C 141. Avrupa Entegrasyonu almalar Merkezi, Rheinische Fricdrich-Wilhelms-Universitat, Bonn 2004. 5. Avrupa Komisyonu, Communication on A Citizens' Agenda - Delivering Results for Europe, Brksel, 10 Mays 2006, COM(2006) 211 final. 6. Avrupa Komisyonu'nun Ekonomik Tahmini, lkbahar 2006; Bkz. Cari Bildt, Another Miracle?, Brksel Ekonomik Forumu'ndaki Konumas, 19 Mays 2006. 7. Avrupa Komisyonu. Communication on Enlargement, ki Yl Sonras -Ekonomik Bir Baar. Brksel, 3 Mays 2006, COM(2006) 200 final. 8. Daha nce bahsedilmitir. 9. Mark Leonard, Why Europe will run the 2st Century, Fourth Estate, Londra ve New York, 2005, s. 33. 10. Stephane Marchand. L'affaire du plombier polonaise. Enquete sur le ca-uchemar social franais, Fayard, Paris 2006.

11. Fransa ve Hollanda vatandalarnn hayr oylarnn nedenlerinin mkemmel ve kapsaml bir tahlili iin baknz, zellikle, Jean-Claude Piris, The Constitution for Europe. A Legal Analysis, Cambridge University Press, Cambridge 2006, s. 9-24. Ayrca baknz, Raphaelle Bacque, "Retour sur un 'eurosceptisme' ilia franaise", Le Monde. 28 Eyll 2005; Avrupa Komisyonu, Flash Eurobarometer, Haziran 2005. La Constitution europeen-ne: sondage post-referendum en France.

Avrupa'nn Gelecek Snrlar

203 12. Avrupa'nn Gelecei zerine zel Eurobarometre, Haziran 2006. 13. Nicolas Barre, "Le bon envol de l'economie franaise", Le Figaro, 12 Austos 2006. 14. Martin Kenney, Went for cost. stayed for equality. Floransa'daki Avrupa niversitesi Enstits'ndeki seminerde dijital dnmn siyasi ekonomisi zerine hazrlanm, fakat yaynlanmam bir aratrma dosyas, lkbahar 2003. 15. Ralph Miliband'n bu dnceyi ilk olarak 1960'lardaki eserlerinin birinde trettiini anmsyorum. 16. Avrupa ekonomisindeki ift tarafl ikilem zerine yazlm en inandrc tahlillerden biri, Adair Turner'n Just Capital adl kitabnda bulunabilir. The Liberal Economy, Macmillan, Londra 2001. 17. Thomas Friedman, The World is Fiat. A Brief History of the 2st Century. Farrar, Straus ve Giroux, New York 2005, s. 230. 18. Creating an lnnovative Europe, Hampton Court Zirvesi'nin ardndan atanan ve bakanlm Sayn Esko Aho'nun yapt Ar-Ge ve Yenilik zerine alan Bamsz Uzman Grubu Raporu. Ocak 2006. 19. Deutsche Bank. GSM Hkmet Raporu. 18 ubat 2004. 20. Jorma Ollila, Speech to the Competitiveness Council of the EU. Jyvasky-la. Finlandiya. 10 Temmuz 2006. 21. Finlandiya'nn rekabet gc. akl ve yenilenebilme kabiliyeti. "Kresel Ekonomide Finlandiya" projesinin niha raporu, Prime Minister's Office Publications, 26/2004, Finlandiya. 22. Manuel Castells and Pekka Himanen. The Information Society and the Wclfare State. The Finnish Model, Oxford University Press. Oxford, 2002. Olli Rehn. Corporatism and Industrial Competitiveness in Small European States. Avusturya, Finlandiya ve sve, 1994-95. Doktora tezi. Oxford niversitesi. 1996. 23. Avrupa Komisyonu. Communication on Enlargement. ki Yl Sonras -Ekonomik Bir Baar. Brksel. 3 Mays 2006. COM(2006) 200 final. 24. AB-15 ile AB-10 arasndaki ticaret. 1994'ten 2004'e kadar drt kattan fazla artarak 65 milyar Euro'dan 266 milyar Euro'ya ykselmitir. Dorusu ticaret artn 1990'larn balarndan itibaren herhangi bir on yllk dilim ierisinde hesaplarken, ticaret hacminin seilen balang ylna bal olarak her dnemde veya drt kat artm olduunu syleyebiliriz. 1994 yln, ticaret hacminin on yllk dilim ierisinde artn hesaplamada kullanlacak faydal bir balang yl olarak setim nk o yl, Orta ve Dou Avrupa lkelerinde ilk ok terapisinin ardndan "en kt eyin bittii" yld. Rakamlar, standart veri grubunu kullanan Erostat'n hesaplamalarna dayanmaktadr. 25. Avrupa Komisyonu, Communication on Enlargement, ki Yl Sonras -Ekonomik Bir Baar, Brksel. 3 Mays 2006. COM(2006) 200 final. 26. Gail Edmondson, Detroit East. Dou Avrupa nasl Avrupa'nn yeni araba 204

Olli Rehn
bakenti haline geliyor. Business Week, 25 Temmuz 2005. 27. Financial Times. 20 Nisan 2006. 28. (Editrler) John Zysman ve Andrew Sehwartz, Enlarging Europe. The In-dustrial Foundations of a Nevv Political Reality. University of California, Berkeley. 1998. 29. Ne var ki, bu kitap yazlrken. ngiltere'nin AB'ye katldklarnda Bulgaristan ve Romanya'ya liberal i piyasas rejimi uygulayp uygulamayaca belli deildir. 30. ElPais. 16 Haziran 2006. 31. J.H.H. Weiler. The Constitution of Europe. "Do the Nevv Clothes Have an Emperor?" ve Avrupa Btnlemesi zerine dier denemeler. Camb-ridge University Press, Cambridge 1999. s. 65-72. 32. Hristiyan Demokrat ve Hristiyan Sosyal Birlik Partisi'nin Alman Federal Meclisi'ndeki Parlamento Grubu'nun Bakan vekili Andreas Schocken-hoff, derinleme ve genileme arasnda temel bir eliki grmemekte hakldr. Bunun yerine, bu ikisini nasl birletirebileceimiz sorusunu gndeme getiriyor. Avrupa Parlamentosu'un Alman yesi Helmut Kuhne de bu soruyu incelemitir ve biz de birka vesileyle bu konuyu tarttk. 33. Bu. Avrupa Reform Merkezi Direktr Charles Grant'in "Euope's blur-red boundaries: rethinking enlargement and neighbourhood policy" balkl yazsnda ele alnmtr. 34. John Dunn, Setting the People Frec. The Story of Democracy, Atlantic Books. Londra 2005. 35. 1975 Helsinki Niha Senedi, 1 Austos 1-975 tarihinde Helsinki'de imzalanan Avrupa Gvenlik ve birlii Konferans'nn (AGK) Niha Sene-di'ni belirtir. AGK bugn Avrupa Gvenlik ve birlii Tekilat (AGT) olarak bilinir. 36. Fareed Zakaria, The Future of Freedom. Illiberal Democracy at Home and Abroad, W. W. Norton. New York ve Londra, 2003, s. 20. 37. Anayasa Antlamas ve genel olarak anayasalarn anayasal-yasal tanm iin baknz, zellikle, Jean-Claude Piris, The Constitution for Europe. A Legal Analysis, Cambridge University Press. Cambridge 2006. s. 6-7. s. 131-3. 38. Stephcn Wall, 'Avrupa'da reform biraz daha bekleyebilir," Financial Times, 14 Haziran 2006. 39. Jean Monnet, bu temel ilkeyi daha kesin biimde yle ifade ediyor: "L'Eu-rope ne se fera pas d'un coup, ni dans une construction d'ensemble: elle se fera par des nSalisations coneretes creant d'abord une solidarite de faits." 40. Ben ilevselcilie, ounlukla Jean Monnet'nin grlerine ve eylemlerine uyan geni bir pragmatik ve ilevsel dnce ekol olarak yaklayorum. Burada ilevseciliin veya neo-ilevselciliin kavramsal tanmyla ilgili teorik tartmalardan bahsetmek niyetinde deilim. lcvselcilii otomatik yaylma etkisi eklinde orijinal haliyle deil, btnleme proje-

Avrupa'nn Gelecek Snrlar

205
sini daha da ilerletecek kk admlar atma ve somut politika kararlan alma ihtiyac olarak anladm sylemem yeterlidir. 41. Paul Taylor. Functionali.sm and Strategies for International Integration. Baknz AJ.R. Groom ve Paul Taylor (editrlnde), Functionalism. Theory and Practice in International Relations. University of London Press, Londra 1975. s. 8586. 42. Fin bilgin ve diplomat Alpo Rusi, r aan kitab After the Cold War: Europe's Nevv Political Architecture'da yazdklaryla Sovyetler Birli-i'nin yaklaan kn ve bunun jeopolitik yansmalarn, ayrca Yugoslavya'nn paralanmasn tahmin eden birka uzmandan biri olmutu. Rusi, analizinin ayrntlarn 1988-89'da East-West Institute'da hazrlamt Rusi'nin almasn yakndan izleme zevkini tattm ve ben de bakalar gibi onun analizini o tarihten beri kullanmaktaym. 43. Robert Cooper, The Breaking of Nations. Order and Chaos in the Twenty-First century, Atlantic Books. Londra 2003. 44. Cooper'n mantn beeniyorum, ama bu yapt kavram seimlerini de beendiim anlamna gelmez nk 'postmodern' kavram saysz biimde ve onlarca anlamda kullanlm ve yanl biimde kullanlmtr. Postmodern yaklama teorilere ynelik en iyi eletiri iin baknz Alan Sokal ve Jean Bricmont, Impostures Intellectuelles, Odile Jacob 1997. 45. Cumhurbakan Jacques Chirac'n, Konisyon'un politikasna uygun den biimde dikkatle ynetilen bir genileme politikasn savunduunu grmek beni mutlu etmiti. "XIV erne Conference des ambassadeurs" al konumas, Elize Saray, 28 Austos 2006. 46. Heather Grabbe, The EU's Transformative Power. Europeanization thro-ugh Conditionality in Central and Eastern Europe, Palgrave Studies in European Union Politics, Palgrave Macmillan. 2006. 47. Kimya ve hazmetme kapasitesi, ayrca AB'nin doal ve siyasi snrlar hakknda verdii bilgiler iin Fernando Frutuoso de Melo'ya teekkr etmek istiyorum. 48. Institute for War and Peace Reporting'den Goran Jungvirth'in makalesi, 22 Mays 2006. 49. Uluslararas Balkanlar Komisyonu. Avrupa'nn Geleceinde Balkanlar, Liberal Stratejiler Merkezi, et al. Nisan 2005, s. 7. 50. Misha Glenny, The Balkans 1804-1999. Nationalism, War and the Great Powers. Granta Books. Londra 2000, s. 590-593. 51. Siavenka Drakulic, They Would Never Hurt a Fly. War Criminals Trial in The Hauge. Viking, Nevv York 2004. 52. Dikkatimi Helmut Kohl'n szlerine ektii iin Bykeli Alpo Rusi'ye teekkr ediyorum. 53. B92'nin oynad roln mkemmel bir hikyesi ve daha da iyi bir anlatmn Matthew Collin, Guerrilla Radio: Rock'n'roll Radio and Serbia's Underground Resistance (Nation Books, New York 2001) adl kitabnda

206
Olli Rehn sunmutur. Bugn B92 ayn zamanda Srp medyasnda nemli bir televizyon kanaldr. 54. Chris Patent, Not Quite the Diplomat. Home Truths About World Affairs, Ailen Lane, Londra 2005. 55. Burada verilen ekonomik veriler ve analiz, 24 Mays 2006 tarihinde Jean-Christophe Filori ile Stefano Dotto tarafndan hazrlanan Avrupa Komisyonu kaynaklarna dayanmaktadr. 2005 ylnda AB'nin Trkiye'ye yapt ihracat 42 milyar Euro'ya ulamt; bu rakam 1994 ylnda 8 milyar Euro idi. 56. 2005 ylnda AB'nin Trkiye'den yapt ithalat 33 milyar Euro'ya ulamt; ayn dnemde AB'nin Trkiye'ye yapt ihracat ise 42 milyar Euro'ya ulamt. 57. Avrupa stikrar nisiyatifi (ESI), slamci Kalvinistler. Change and Con-servatism in Central Anatolia, 19 Eyll 2005, Berlin-stanbul, s.8. 58. Charlotte Wiedemann, "Republik contra Religion", Die Zeit, 10 Austos, 2006, s.8. 59. ESI, s. 23-24. 60. ESI, s. 24-25. 61. Franyois Heisbourg, La fin de l'Occident. L'Amerique, l'Europe et le Moyen-Orient. Odile Jacob, Paris 2005, s. 257. 62. Ankara Anlamas olarak bilinen Ortaklk Anlamas, 1 Ocak 1964 tarihinde yrrle girmitir. Anlamann 28. maddesi, anlamada ngrlen srecin bir sonucu olarak AET'ye (=AB) tam yelii iaret eder. 63. "La Turquie fait partie de l'Europe. Elle etablit des rapports constitution-nels avec la Communaute europeenne. 64. AB Genilemesi zerine yaplan zel Eurobarometer almas, Nisan 2006. 65. Helena Smith, "Stone Sorry for Midnight Express," Guardian, 16 Aralk 2004. 66. Pamuk, Maden ve Dink'in davalarnn yan sra, Burak Bekdil gibi gazeteciler, Prof. Oran ve Kabolu gibi bilimadamlar ve Fatih Ta ve Ragp Zarakolu gibi yaynclarn yakn zamanda yarglanmalar da ciddi bir endie kaynadr. 67. Uluslararas Af rgt, Kamuoyu Bildirisi, 1 Aralk 2005, Trkiye: 301. Madde, ifade zgrlne ynelik bir tehdittir ve derhal yrrlkten kaldrlmaldr! Al Index: WUR 44/035/2005 (Public). 68. "AB yesi devletlerin en yozlam olan Polonya," Euroactiv, 19 Ekim 2005. 69. Dan Bilefsky, "Turks Temper EU Bid As Opposition Grows", Wall Street Journal, 6 Temmuz 2005, s. I. 70. 2006 ylnda Trkiye'deki Toplumsal Tercihler konusunda yaplan aratrma, Trkiye'nin 18 ilinde yaplan 1846 yz yze grmeye dayanmaktadr. alma, Prof. Ersin Kalaycolu ve Prof. Ali arkolu tarafn-

Avrupa'nn Gelecek Snrlar

207 dan yrtlm ve sonular 11 Haziran 2006 tarihli Hrriyet ve 14 Haziran 2006 tarihli Radikal gazetelerinde yaynlanmt. 71. Daren Butler ve Ercan Ersoy, "Trk avukat, milliyetilii ifade zgrlnn ve AB'nin nne koyuyor", Reuters. 19 Temmuz 2006. 72. Dan Bilefsky, "Turks embrace novelist's war on EU", International He-rald Tribne. 13 Ekim 2005. 73. "Merkel. Trkiye ile AB arasndaki katlm grmelerinin zorlu geeceini sylyor," Reuters, 26 Mays 2006. 74. "Almanya dileri bakan, Trkiye'nin AB hedefinin sorgulanmamas uyarsnda bulunuyor," Associated Press, 28 Haziran 2006. 75. Samuel P. Hungtington, Medeniyetler atmas ve Dnya Dzeninin Yemden Kurulmas. Touchstone Books, New York 1998.

76. Heikki Ylikangas, Kiilinnekohtia Suonen listoriassa. Pohdiskeluja ke-hityslinjoista ja nden muutoksista uudella ajalla. WSOY, Porvoo+Hel-sinki+Juva 1986, s. 282-3. 77. Joseph S. Nye, "Yumuak G: Uluslararas Politikada Baarnn Yollar", Public Affairs, New York 2004. 78. Eda Kriesova, Vaclav Havel, Kirjailija ja presidenti, Kirjayhtyma, Jyvaskyla 1993. 79. Democracy - The Power of Freedom to Overcome Tyranny and Terror, PublicAffairsTM, New York 2004. 80. Guy Verhofstadt. "Avrupa ve zgrlk," International Herald Tribne, 3 Mart 2005. 81. Oliver Roy, LTslam mondialise, Seul, 2004. 82. slamcl Anlamak, Uluslararas Kriz Grubu 37 numaral Rapor, 2 Mart 2005. 83. Kirti Westphalen "Engagement with the Islamic World". 10-12 Ekim 2005 tarihindeki Roots and Routes of Democracy and Extremism konulu seminerde (Porvoo. Yliopistopaino 2006). 84. Amr Hamzawy, The Key to Arab Reform: Moderate Islamists, Carnegie Endowment for International Peace, Policy Brief, Austos 2005. 85. Philip Stephens'n belirttii gibi, ran tarafndan finanse edilen ve Suriye tarafndan desteklenen Hizbullah milisleri, srail'e ynelik fze saldrlarn AB'nin ran'n nkleer programna ilikin BM karar tasla oluturma abalarna ran'n verdii cevapla ayn anda balatmlard "West's strategic failure lit the fires in Middle East." Philip Stephens, Financial Times, 20 Temmuz 2006. 86. Roy, 81. madde; Mamoun Fandy. "Beware the 'contagion' spreading in the Middle East", Financial Times, 10 Austos 2006. s. 9; Roula Khalaf, "US policy in the Middle East unravels", Financial Times, 4 Austos 2006, s. 3. 87. Mark Mazower, "Amerika Ortadou'da sendelerken Avrupa boluu doldurabilir", Financial Times, 16 Austos 2006. 88. Francis Fukuyama, Kimlik, G ve Demokrasi. Journal of Democracy

208 Olli Rehn

dergisinin Nisan 2006 tarihli 17. saysnda. 89. Werner Weidenfeld, The EU's role in the world: efficiency and relevance in times of crisis. Marcin Zaborowski'nin editrlndeki Friends again? EU-US relations After the crisis, AB Gvenlik almalar Enstits, Paris 2006. 90. Hakan Altnay, AB ve Trkiye: Ortadou'ya ynelik Yumuak G Potansiyeli, Kriz Ynetimi nisiyatifi'ndeki konumadan (Helsinki-stanbul, Ekim 2005). 91. Altnay, ibid. 92. Euronews'te Fathallah Oualalou ile yaplan rportaj, 18 Temmuz 2005. 93. Itshad Manji, Islaminuskoa tulkitaan uusiksi, Helsingin Sanomat, 10 Austos 2006. 94. Byk Ortadou'daki eitli basn organlarnda 2003-2005 yllar arasndaki bamakalelerden oluan deerli koleksiyonunu kullanmama izin verdii iin Hakan Altnay'a iten teekkrlerimi sunuyorum. 95. Komisyon, bu amala 2006-2008 dnemi iin 40 milyon Euro ayrmtr. Ayrntlar iin baknz Commission Communication. Haziran 2005 ve hale arlar, Temmuz 2006. 96. Robert Cooper, The Breaking of Nations. Order and Chaos in the Twenty-First Century, Atlantic Books, Londra 2003. 97. Joseph S. Nye, "Yumuak G: Uluslararas Politikada Baarnn Yollar", Public Affairs, New York 2004. 98. Mario Zucconi, The Dual Revolution in Turkish Politics and the Role of the European Union, Ethnobarometer Working Paper, 10 Eyll 2005. 99. Joseph S. Nye, 2004. 100. Baknz rnein Helen Wallace ve "VVilliam Wallace, Policy-making in the European Union, Oxford University Press, 1970'den beri eitli basmlar. 101. 1983 sonbaharnda verdii aydnlatc konferanslar ve konuyla ilgili saysz kitab iin Helsinki niversitesi'nden Profesr Osmo Jussila'ya teekkr etmek istiyorum. 102. Bu alma, Komisyon Bakan'mn zel Danman Bykeli Jose Cu-tilerio ynetimindeki Komisyon alma Kolu tarafndan yrtlmtr. 103. Kari Polanyi, The Great Transformation: The Political and Economic Origins of Our Time, Beacon Press, Boston 1944 s. 28. 104. Daha nce bahsedilmitir. 105. Jean-Claude Piris, The Constitution for Europe. A Legal Analysis, Cambridge University Press, Cambridge 2006, zellikle 30-37, 145-178 ve 192-197. sayfalar. 106. Charles Grant, Europe's blurred boundaries: rethinking enlargement and neighbourhood policy, msvedde, Eyll 2006'da yaynlanacak. 107. Grant, 106. madde. 108. Avrupa'nn Gelecei zerine zel Eurobarometre, Temmuz 2006.

Olli Rehn _ Avrupa'nn Gelecek Snrlar (Europe's Next Frontiers) Kitaplar, uygarla yol gsteren klardr. UYARI: www.kitapsevenler.com Kitap sevenlerin yeni buluma noktasndan herkese merhabalar... Cehaletin yenildii, sevginin, iyiliin ve bilginin paylald yer olarak grdmz sitemizdeki tm e-kitaplar, 5846 sayl

kanun'un ilgili maddesine istinaden, engellilerin faydalanabilmeleri amacyla ekran okuyucu, ses sentezleyici program, konuan "Braille Not Speak", kabartma ekran ve benzeri yardmc aralara, uyumlu olacak ekilde, "TXT", "DOC" ve "HTML" gibi formatlarda, tarayc ve OCR (optik karakter tanma) yazlm kullanlarak, sadece grme engelliler iin, hazrlanmaktadr. Tmyle cretsiz olan sitemizdeki e-kitaplar, "engelli-engelsiz elele" dncesiyle, hibir ticari ama gzetilmeksizin, tamamen gnlllk esasna dayal olarak, engelli-engelsiz yardmsever arkadalarmzn youn emei sayesinde, grme engelli kitap sevenlerin istifadesine sunulmaktadr. Bu e-kitaplar hibir ekilde ticari amala veya kanuna aykr olarak kullanlamaz, kullandrlamaz. Aksi kullanmdan doabilecek tm yasal sorumluluklar kullanana aittir. Sitemizin amac asla eser sahiplerine zarar vermek deildir. www.kitapsevenler.com web sitesinin amac grme engellilerin kitap okuma hak ve zgrln yceltmek ve kitap okuma alkanln pekitirmektir. Ben de bir grme engelli olarak kitap okumay seviyorum. Sevginin olduu gibi, bilginin de paylaldka pekieceine inanyorum. Tm kitap dostlarna, grme engellilerin kitap okuyabilmeleri iin gsterdikleri abalardan ve yaptklar katklardan tr teekkr ediyorum. Bilgi paylamakla oalr. Yaar Mutlu LGL KANUN: 5846 sayl kanun'un "Altnc Blm-eitli Hkmler" blmnde yeralan "EK MADDE 11" : "ders kitaplar dahil, alenilemi veya yaymlanm yazl ilim ve edebiyat eserlerinin engelliler iin retilmi bir nshas yoksa hibir ticar ama gdlmeksizin bir engellinin kullanm iin kendisi veya nc bir kii tek nsha olarak ya da engellilere ynelik hizmet veren eitim kurumu, vakf veya dernek gibi kurulular tarafndan ihtiya kadar kaset, CD, braill alfabesi ve benzeri formatlarda oaltlmas veya dn verilmesi bu Kanunda ngrlen izinler alnmadan gerekletirilebilir."Bu nshalar hibir ekilde satlamaz, ticarete konu edilemez ve amac dnda kullanlamaz ve kullandrlamaz. Ayrca bu nshalar zerinde hak sahipleri ile ilgili bilgilerin bulundurulmas ve oaltm amacnn belirtilmesi zorunludur."

Bu e-kitap grme engelliler iin dzenlenmitir. Kitap taramak gerekten incelik ve beceri isteyen, zahmet verici bir itir. Ne mutlu ki, bir grme engellinin, dzgn taranm ve hazrlanm bir e-kitab okuyabilmesinden duyduu sevinci paylaabilmek tm zahmete deer. Sizler de bu mutluluu paylaabilmek iin bir kitabnz tarayp, kitapsevenler@gmail.com adresine gndermeyi ve bu isimsiz kahramanlara katlmay dnebilirsiniz. Bu kitaplar, size gelene kadar verilen emee ve kanunlara sayg gstererek, ltfen bu aklamalar silmeyiniz. Siz de bir grme engelliye, okuyabilecei formatlarda, bir kitap armaan ediniz... Teekkrler.

Ne Mutlu Bilgi iin, Bilgece yaayanlara. www.kitapsevenler.com Tarayan Gkhan Aydner Olli Rehn _ Avrupa'nn Gelecek Snrlar (Europe's Next Frontiers)