BEYAZ ZAMBAKLAR LKESNDE Bir milletin uyan) Grigory PETROV Hayat Yaynlar: 20 Baar Dizisi: 12 Kitap Editr Hurit

lbeyi Yazar Grigory Petrov Trkesi Prof. Dr. Ali Haydar Bey 1998, Hayat Yaynclk letiim, Yapm, Eitim Hizmetleri ve Tic. Ltd. ti. Tm yayn haklar anlamal olarak Hayat Yaynlar'na aittir. Kaynak gsterilerek alnt yaplabilir; izinsiz oaltlamaz, baslamaz. ISBN: 975-8243-20-9 Bask Yeri & Tarihi stanbul, 2005 Yayna Hazrlayan Hurit lbeyi Dzeltme Zeynep lbeyi Dizgi Sevim Beik Kapak Tasarm Ferhat nar Bask & Cilt Bilge Matbaaclk HAYAT YAYIMCILIK, LETM, YAPIM, ETM HZMETLER VE TC. LTD. T ataleme Sokak No: 48 Bate Han 34410 Caalolu/stanbul Tel: (0212) 511 84 50 (Pbx) Fax: (0212) 526 71 14 http ://www. hayatyayinlari. com e-mail: hayat@hayatyayinlari.com Hayat indekiler 7 Petrov'a ve Eserine Dair 19 Bulgarca evirinin nsz 27 Tarihten bret Almak 31 Kahramanlar ve Millet 37 Suomi'nin Tarihi 40 Ykseli nderi Bir Aydn: Snelman 46 Eitimci Memurlar 50 Halk Okulu: Kla 61 Futbol 70 Anne-Baba ve ocuklar 77 Halk niversitesi 79 Reel Kral Jarvinen'in Yapt Konuma 82 Haydut Karokep 95 Jarvinen, Okunen ve Gulbe Nasl Kral oldular? 111 Kyller, iler ve imalatlar 125 Kendini Halkn Salna Adayan Doktor --Petrov'a ve Eserine Dair VJrigory Petrov, bata Rusya olmak zere Bulgaristan'da da en ok okunan nl bir Rus yazardr. Yazarn 32 eseri de Bulgarca'ya evrilmi ve her eseri 8-10 bask yapmtr. Petrov, yaz hayatna atlmadan nce Lev Tolstoy, Vladimir Korolenko, Anton ehov, Maksim Gorki, Leonid Andreev gibi dnemin nl Rus yazarlaryla tanm ve zel dostluklar kurmutur. Yine dnya yazarlarndan Anatole France, Antonio Fugacaro, Knut Hamsen ve birok Avrupal ve Amerikal yazar ve sanatyla da yakn iliki iine girmi, fikir alveriinde bulunmutur. Engin bilgisiyle Petrov, tm insanln daha rahat bir hayat srmesini, ycelmesini ve mutlu olmasn arzu etmi ve bu dorultuda eserler vermitir. zellikle yoksul kyl ve iilerin geri kalmlktan ve ezilmilikten kurtulmas ynnde aba gstermitir. Petrov, 1868 ylnda, Petersburg'un Yamburg kasabasnda, yoksul bir ailenin ocuu olarak dnyaya geldi. Babas bir meyhanede garsonluk yapyordu. Hayatn tm zorluklarn daha gen yalarda hisseden Petrov, yeryznn daha aydnlk, mut8 Beyaz Zambaklar lkesinde luluk dolu ve daha insanca yaanabilir olmas yolunda zihin yoruyordu. O da tpk Tolstoy gibi bir rpda insanlar mreffeh ve mutlu klacak, yeryzn bir anda cennete evirecek zmler aryordu.

Bu zlemle 5. snf bitirdikten sonra iinde cennetten bahsedilen ilahiyat Okulu'na devam etti. Gen renci hereyin nedenini ve nasln, insana yararnn ne olduunu sorduundan -retmenlerininin dikkatini ekmiti. Daha o yalarda kk zihni u fikirlerle dolmutu. "nsanolu, yeryznn en deerli varldr. O, yaratan Rabb'in batacdr. Dnyada var olan herey insan iindir. Yeryznn zenginlikleri ve gzellikleri insan iin yaratlmtr. lim, felsefe, sanat ve din hep insann olgunlamas iin vardr. Bunlarn herbiri insanla hizmet etmek iin olumutur. Eer tm bunlar yeryznde daha mutlu, daha aydnlk ve gerekten cennet hayat sunmaya ve kurmaya hizmet etmeyecekler -se hibir nem ve deer tamyorlar demektir." Byyp gelitike bu dnceler zihninde iyice pekimeye balamtr. Yaam boyunca da ayn dnceleri tad, savundu. O, bilimi, felsefeyi ve sanat her zaman insanl gelitirmek ve ykseltmek amacyla renmi, insanlar ve toplumlar da bu ba-kasyla incelemitir. lahiyat Okulu'nun Edebiyat Blm'nde eski ve yeni birok dil renmi, Medeniyet ve Sanat Tarihi derslerine devam etmi, bu bilgilerini daha sonralar "Sanat ve Hayat" adl eserinde topluma sunmutur. Petrov, Rahip Aday sfatyla topluma daha ok yararl olabileceine inanyordu. Dorusu Profesr ve Rahip Petrov'un bu amala giremeyecei yer olamazd. Ama asl amac insanlar cennete hazrlamak yerine, yeryzn bir cennete dntrmekti. BR Milletin Uyan 9 Petersburg ehrindeki soylu ve varlkl aileler nezdinde yksek bir konumdayd artk. yle ki arlk sarayna bile girmi, Gran-dkler'in eitimini stlenmiti. Btn bunlara ramen Aydn Rahibin yrei ii snf ve yoksullar iin arpyordu. "Doktor, salkl olanlardan ok, hastalar iin gereklidir" dncesiyle, zorluklar ve skntlar iinde kvranan yoksullara, eitimsiz kalmlara, iilere zel vaazlar vererek, onlar aydnlatmaya alyordu. lgiye, geree ve bilgiye susam binlerce eitimsiz ii ve kyl onun vaazlarn dikkatle ve sevgiyle dinliyor, Petrov'a hayranlk duyuyorlard. Bir yandan da "smrlen emein grkemli gelecei"ne dair eitli gazetelerde makaleleri yaynlanyordu. 1900 yllarna doru Petrov, artk tm Rusya'nn severek okuduu bir halk yazar olmutu. nceleri dk tirajhjve pek bilinmeyen bir gazeteyken, Grigory Petrov'un bayazar olmasyla "Ruskoe Slova" gazetesinin tiraj birden bire 500.000'e frlamt. Bunun yansra Petrov, milyonlarca basan ve tm Rusya'ya datlan bir dergi de yaynlyordu. Eserleri bata ince ve Japonca olmak zere birok yabanc dile evriliyordu. Bir eserinin ngilizce'ye evrilmesi mnasebetiyle ngiliz yazarlarndan William VVeyling, "Rusya'nn Misyonu" adl kitabnda Pet-rov'dan vgyle szederek yle diyordu: "Grigory Petrov, Ruslar'in en sevilen bir hatip ve yazardr. Bu kiinin vaazlarna hergn onbinlerce insan katlyor. Hitabeti gl ve etkileyicidir. Eserlerinin onmilyonlarca adedi Rusya'da elden ele dolayor. Kitap vitrinlerinde Petrov'un eserleri bakeye konuyor. Edebiyat, felsefe ve din alanndaki tartmalarda son sz hep Grigory Petrov'undur." , Petrov'un bylesine byk bir n kazanarak tannmasn dnemin kilise evreleri ilerine sindiremediler ve her frsatta 10 Beyaz Zambaklar lkesinde aleyhte szler sarfetmeye baladlar. Petrov, bunun zerine 1907'de Rahip giysisini stnden atp din adamlndan istifa etti. Sivil konumuyla edebiyat ve felsefe almalarna hz verdi. Rahiplii srasnda adayln koymad halde kinci Duma Medi-si'ne Milletvekili seilmiti. O ise btn hayatn yazarla adad. "Novoe Uremiya" gazetesinin en nl yazarlarndan Meni-kof, Petrov'un, hergn derslerini ve eitli yerlerdeki konumalarn hi aksatmadan yazmay srdrmesine hayret ediyordu. Menikof, Petrov'un hergn 2000 satr yazdn hesaplamt. Petrov, Rus halknn insan haklar ve zgrl iin en ok mcadele edenlerin banda geliyordu. O, birok grmeyen gzlerin grmesini salad. evresine bilgi klar sat, uyuyan kitleleri uyandrd.

Btn bunlar Rus egemenlerinin dikkatinden kamyor ve Petrov'a di biliyorlard. arln uygulad bask ve zulme kar aleyhte tavr taknd iin hakknda soruturmalar ald. Petrov, Bolevikler (komnistler)le de anlaamyordu. nk o daha geni bir zgrlkten yanayd. Bilimadamlarmn, siyasi partilerin ve dini akmlarn dnda kalmas gerektiine inanyordu. Bolevikleri rahatsz eden bu grleri nedeniyle onlar tarafndan takibe alnd, eitli basklar grd. 1920'de ocuklar ve yakn evresi ihtilal kaosunda hayata veda etmilerdi. Krm'dan stanbul'a hareket eden vapurun en son yolcusu Petrov'tu. Son anda vapura yetierek hayatn kurtarmay baarabilmiti. Dier Rus ilticaclaryla birlikte bir sre stanbul'un Yeilky semtinde sefalet iinde yaad. Daha sonra Trieste'ye nakledilen ilticaclar arasndaki Petrov'u Srp aydnlar tand ve sefaletten kurtulmasn saladlar. Srp ynetimi de kendisini Belgrad ni-versitesi'ne profesr olarak atad ve devlet demiryollarnda diledii yere cretsiz seyahat edebilmesine yarayan bir paso verdi. Bu vesileyle Petrov, Yugoslavya'nn eitli blgelerinde "nsanlk BR MLLETN Uyan 11 Kltr ve Medeniyeti, Emek ve Dayanma" konular erevesinde bir dizi konferanslar verme frsatn yakalad. Srpa'y ksa bir srede anadili gibi konumay rendi. Birka yl iinde tren ve otomobille, kimi zaman da yaya olarak Yugoslavya'y bir utan bir uca dolat; her gittii yerde ateli konferanslar verdi. Konferanslarnda niversite rencilerinden, profesrlere, askerlerden, kyllere, Hrstiyanlar'dan, Msl-manlar'a kadar toplumun her kesiminden farkl insanlarn ilgisiyle karlayordu. Bir keresinde seyahati tip'e kadar uzanmken Saraybosna'daki Mslman kadnlara, kadn haklar ile ilgili bir konferans verdi. Srp ynetimi kendisine ok yardmc oluyordu. Ministir Pri-bievi'in Babakan olduu dnemde hkmetin salad kolaylklar sayesinde Yugoslavya'da tam 1500 konferans verdi. niversitede verdii dersler ve sohbetlerle de lkenin en tannm kiisi haline geldi. Ayn zamanda eserleri Bulgaristan'da da ilgi grmeye balamt. Eserlerini Dr. Bojkof eviriyordu. Bulgar yazar G. Baltaciev, Petrov'un Bulgarca yaynlanan eserleriyle ilgili Naradna Tzelina dergisinde unlar yazyordu: "nanyorum ki, biz Bulgarlar bir ulus olarak topye-kn yok olmazsak, bunu Grigory Petrov'un ktpha-nelerimizdeki eserlerine borlu olduumuzu iftiharla syleyebiliriz. nanyorum ki ok yaknda bu kitaplarn herhangi bir okul veya millet ktphanesinde bulunmayn su olarak kabul edeceiz; zellikle de Beyaz Zambaklar lkesinde adl Finlandiya'ya dair kitab. Millet adna yazlm byle bir kitap enderdir. Bu kitap herkes iin deerli ve yararldr. Kitab okuduunuzda yazarn sizi nasl srklediini, kanatlandrd12 Beyaz Zambaklar lkesinde Bir Milletin Uyan 13 n hissedeceksiniz. Sanki yazar unlar fsldyor gibidir: "Bir u lkeye bak, bir de doal zenginliklerinden yoksun, kra gllerle dolu bir lke olan Finlandiya'ya bak!.. Oras da senin lken gibi bir zamanlar igal al-tndaym, yabanc kams altnda inlemekteymi. Bu lke 60-70 yl iinde akllara durgunluk veren bir devrim yapm, ileri lkelerle yapt yarta rekor krm. Bu ilerlemeyi de yle byk bilimadamlar, gl liderleri olmadan yapm. Ama gl nesiller, byk yurtseverler, almay seven yurttalar, inanlar granit gibi salam bir toplum yaratmlar. lkenin yetitirdii bu insanlar, isimsiz kahramanlar, yer altnda alan iiler, halkn aydnlanmas iin alan kltr savalardr. Yalnzca yurtlarn ve halklarn dnmler ve bu uurda hereylerini feda etmekten ekinmemilerdir. Bir kez de tkenmez doal zenginliklere ve doa gzelliklerine sahip olan kendi lkeni dn. Bizzat kendinin, evrenin bu milli servetleri nasl yok ettiini ve yeni bir smrgelie yol atn dn! Bu durum karsnda sklmaz msn, utanmaz msn?!.."

"Beyaz Zambaklar kesinde'nin Trke tercmesi basnmz tarafndan da ilgiyle karlanmtr. Milli Talim ve Terbiye Heyeti Reisi Mehmet Emin Bey, "Hayat Mecmuas"nm 74. saysnda kitaptan vgyle szediyordu: "Elimde olsa Haydarpaa-Ankara arasnda seyahat eden her bir yolcunun eline bu kitab tututurur, kitab okuturken bir yandan da evrede bulunan toprak yn kylere baktrrdm. retmen olsaydm, ocuklara, bulunduum ehrin kenar semtlerini gezdirirken, evlerde konuulanlar tekrarlatrken yeme-i-me, giyim-kuam tarzlarn gsterirken Grigory Pet-rov'un kitabndan sayfalar okurdum. Komutan olsaydm, askerlerimin toplandklar koulara bu kitabn baz sayfalarn kopye eder ve asardm. Dncelerin davran ve yaant zerindeki etkisine inandmdan bu kitaptan yararl sonular beklerdim. (...) u toprak ynndan ibaret kylerin, ortasndan lamlar akan sokaklarn kalkmasn itenlikle arzu ediyorsanz, bunlardan irenen bir toplum oluturmak zorundasnz. te "Beyaz Zambaklar lkesinde" bizlere bunlar telkin ediyor. (...) Eserin en gzel blmlerinden biri de, askeri klalarn nasl bir halk okulu olduunu anlatan ksmlardr. Bu blmler bizim iin batan sona bir program modelidir. Birok kyde daha uzun yllar retmen bulundurmak imkann elde edemeyeceiz. Onun iin kylmz temel eitimini klalarda alacaktr. Finler'in klalarna soktuklar ruh, aynen bizim ideallerimizi de yanstyor. Kitab okuyup bitirdikten sonra evredeki toprak kyler yklp gidiyor. Hereyden ancak alay etmek niyetiyle, elenmek iin sz eden, ruhsuz, bencil tipler yannzdan uzaklayor. Yalnz halk sevgisini, yurt akn duyuyorsunuz. O zaman "Beyaz Zambaklar lkesi'nin ne demek olduunu anlyorsunuz." (26 Nisan 1928) Maarif Emini (Milli Eitim Mdr) ismail Habib Bey, "Adana Mntkas Maarif Mecmuas"nin 5. saysnda yle yazyordu: 14 Beyaz Zambaklar lkesinde "Demokrat bir millet ne demektir, topyekn bir millet nasl ykselir, aydnlarn halka kar rol nedir, gerek yurtseverlik nasl olur? Halka gerek hizmet nasl yaplr. Bir avu aydnn kendilerini halka adayan fe-dakrlklaryla, btn bir ulus nasl cehennemden cennete ykselir? Btn bunlar o kk kitapta bir solukta ve btn ruhunuza sindirerek reneceksiniz. Kitabn asl deeri bize Finlandiya'y tantmasnda deil, oray tantrken, bizlere de bizim ne olduumuzu ve ne olacamz gstermesindedir. Sanki bu iki milyonluk Fin Milleti, byk akrabas olan bizlere bir kolaylk olsun diye tuttuumuz ada uygarlk yolunda daha kararl, daha gvenli, gideceimiz yolu daha bilinli grerek yrmemizi salamak iin o deneyimi gerekletirdiler. Onlar, bizim de baaracamza yalnzca bir rnek deil, bir kanttr." (15 Mays 1928) Aksaray Valisi Ziya Bey, "Aksaray Vilayet Gazetesinin, ikinci ylnn 90. saysnda, halka hitaben bir bildiri yaynlayarak eseri yle tavsiye etmitir: "Bataklk ve lm vadisi, yoksulluk ve sefalet yuvas olan Finlandiya diye bilinen, yeryznn ta kuzeyinde, k uzun, topraklar verimsiz ve orak bir lkede; ky kooperatiflerinin, ky retmenlerinin, gnll doktorlarn gayret ve aydnlatmalaryla, bugn nasl mutluluklar ve gzellikler lkesi olduunu; halk gcnn en kk ortaklk ve belirtisinin ayn yl iinde ne ekilde biri, yze, bine, onbine, milyona karttn servetler ve mutluluklar fkrttn gsteren "Beyaz Zambaklar lkesinde" adl kitaptan baz blmleri Vilayet Gazetestne tefrika ettiriyorum." -(21 Haziran 1928) BR MLLETN UYANII 15 " Vakit Gazetesinin Bayazar Mehmet Asm Bey, gazetenin 3742 nolu saysnda zetle unlar yazyordu: "Grigory Petrov'un kitab, aslnda halk ynlarnn kolayca zevk almayaca bir konuyu ele almakla birlikte, nasl olmu da Bulgaristan gibi kk bir lkede, iki yl iinde 7 bask yapma baarsn gstermitir? Hereyden nce bu baary elde eden gc kitabn slubunda aramak gerekir. Yazarn, en karmak sosyal meseleleri bir takm basit rneklerle sradan halk ynlarna yle bir anlat var ki, bu alandaki ustaln, ancak uzun yllar yazyla uram olanlar takdir edebilir. te Grigory Petrov 'un uluslarn toplumsal kalknmalaryla

ilgili olup da sosyologlar tarafndan bile anlatmnda zorluk ekilen birtakm sorunlar birka fra darbesiyle okuyucularn zihninde canlandrmay baarmas, ruhlarnda lke ve kalknma arzusu tayan genlerin bu yeteneklerini ateli bir vatan ve millet akna dntrebilmesi, "Beyaz Zambaklar lkesinde"nin en srkleyici halk romanlarndan bile fazla ilgi grmesini salamtr." (9 Haziran 1928) Muallim Ziyaettin Fahri Bey, "Hayat Mecmuas"nn 80. saysnda unlar yazmtr: "... Suomi'nin Tarihi blmnde yazar Finlandiya'nn tarihini iziyor. Bu tarihin son aamas Fin kltrnn hayranlk uyandran geliimidir? Dier onbir blm, Finlandiya'nn dnce geliimini yakndan incelemi bir yazarn izlenimleridir. Bu izle-, nimlerin arlk merkezi, bir zamanlar bataklklar diyar olan Finlandiya'y "Beyaz Zambaklar lkesf'ne dntren kltrel ve sosyal almalarn anlatm-., dr. Bu almalar arasnda Finli aydnlarla halk arasndaki scak iliki ve yaknlamann byk yeri var. 16 Beyaz Zambaklar lkesinde Kitabn zellii de zaten buradan geliyor. Bu aydnlarn iinde zellikle Snelman'n hayatn ve almalarn anlatan blm, "Beyaz Zambaklar lkesinde" eserinin ilgi ve dikkatle okunacak ksmdr. Halk aydnlatmak iin, bilginin ve ykselmenin anlamn halka retmek iin, Snelman'n duyduu derin ak, onu karmza bir demokrasi havarisi olarak karyor. O'nun bilinci, tm Fin toplumunun inancn etkileyen sentezler yaratyor. O adeta "fena filcemiyet" (toplumda yokolu) hazzn tatm, onun srlarna erimi bir mutasavvftr." (7 Haziran 1928) Muallim Kemalettin Kaya Bey, "Hakimiyet-i Milliye"nin 2480. saysnda yle yazyor: " Kitabn 35. sayfasndaki Reel Kral Jarvinen'in hatralar okunurken, insan heyecanlanmaktan kendini alamyor. Kurabiye satan bir ocuk zerinde etkileyici bir konumann ne olumlu sonular dourduunu gstermesi asndan, zellikle toplum eitimini kendine ideal edinmi fedakr retmenlerimiz iin byk bir tevik kayna olacaktr." (6 Haziran 1928) Muallim emsettin Sami Bey, "Sinop" gazetesinin 593. saysnda yle yazyor: "Ben ahsm adna bu eseri hayranlk ve mill bir heyecanla okudum. Ne yalan syleyeyim gzlerim yaararak okuduum bu kitapta; harap olmu bir lkeyi imar eden, yurdun gelimesi ve ykselmesi iin hibir snf fark gzetmeden hep birlikte ve ayn amala alan; bataklklar kurutan, sar tenli, uuk dudakl, zayf bilekli insanlarla alarak, bataklklarn gl bahelerine ve zmrt ovalar haline; sar tenli insanlarn BR Milletin Uyan 17 tun rengine, uuk dudakl ocuklarm yakut kzllna, zayf bilekli ocuklarn demir bileklere dntren bu alkan Finler'i kalbim ve benliim alk ve takdir tufanyla karlad. Mill uurun bu kadar olaanst ve benzersiz olduunu bilmezdim. Ancak bu kitab okuduktan sonra bildim ve rendim. Bataklklardan uzakta, en blbllerin, kanaryalarn zgr namelerinin titreimleriyle alkanan bir vatanda yayoruz. Allahm gle yzl gne klarnn hzmeleriyle ykanan, bir kalp gibi arpan vatan paras, mehtaplaryla bereket ikliminde yzyor. Tabiatn nadide gzellikleriyle dolu yurdumuzun geri kal-, m blgelerini yalnzca ilmin nda imar etmek, eitimsiz insanlarmza okuma-yazma retmek, bugn biz aydnlara den en acil grevdir. "Beyaz Zambaklar lkesinde" ve "Mefkreci Muallim" adl eserler, bugnn birer "Rubab-t ikeste"si ve "ermirTidir. Vazifemizin akaya gelmez kutsalln ve deerini kavrayp takdir edelim ve bir dakika gemeden alalm. (25 Ekim 1928) Konya'da yaynlanan "Babalk" ve Krklareli'nde yaynlanan "Yeilyurt" gazeteleri de "Beyaz Zambaklar lkesinde" eserinden vgyle bahsetmiler ve kimi yerlerini alntlamlardr.

Kitabn Trke'ye tercmesi Bulgar basnnda da eitli yanklar yapmtr. rnein Stefan Bratovanov, "Zname" gazetesinin 8 Mays 1928 tarihli saysnda zetle unlar yazmtr: "... Profesr Ali Haydar Bey, bizde ok iyi tannan, Rus Yazar Grigory Petrov'un "Beyaz Zambaklar lkesinde" adl eserini Trke'ye tercme etmekle isa-; ' betli davranmtr. Bu kitabn bizim lkemizde olduu gibi, yeni Trkiye'de de birok insan tarafndan byk bir ilgiyle okunacana kuku yoktur. Kitabn 18 Beyaz Zambaklar lkesinde basks gzalcdir. Trk dilinin ifade ve deyim zenginlii eserin slp ve anlam ynnden olduka akc ve telif gibi gl olmasn salam ve bu adan eviri eserin deeri bir kat daha artmtr." "Beyaz Zambaklar lkesinde"adl eser, Mdafaa-i Milliye Vekaleti (Milli Savunma Bakanl) tarafndan askerlere tavsiye edilmi ve Maarif Vekaleti (Milli Eitim Bakanl) tarafndan da retmen okullarnn son dnem mezunlarna birer adet hediye edilmitir. Profesr Ali Haydar Bey 13 Kasm 1929, Ankara Bulgarca evirinin nsz 909 ve 1910 yllarnda iki kez Finlandiya'y ziyaret etme frsat buldum. Dier lkelerden ok farkl bir grnme sahip olan Finlandiya'nn konumu ok dikkat ekicidir, insanlarnn dnceleri, ruhsal yaplar, dnya grleri bizimkinden ok farkldr. Bu insanlar inceleyecek olan biri, onlarn sanki dnyamza deil de, baka bir gezegene ait olduklarn zanneder. Finliler, insana ncil'de sz edilen "BeyazZambaklar' hatrlatyor. "Beyaz Zambaklar lkesine" dair anlarm ve izlenimlerimi 1914 ylnda "Souremenna MisaT {ada Dnce) dergisinde yaynlam ve o konuda unlar yazmtm: "... Avrupa'nn hibir lkesinde Finlandiya'da olduu gibi byk bir kltrel ilerleme yaanmamtr. Finlandiya'nn Avrupa'nn en gen lkelerinden biri olmas da ayrca kayda deerdir. Fin halk, bir zamanlar Ural boylarndan kalkm, Volga sahillerinden gemi, bir sre Bulgarlar'a komu olarak yaamlardr. Bar bir yapya sahip olan Finler, kimsenin kendilerine saldrmayaca, kendilerinin de kimseyi tedirgin etmeyecekleri sa20 Beyaz Zambaklar lkesinde kin bir yurt aramlar ve bugnk yaadklar yeri kendilerine yurt edinmilerdir. O zamanlar uzak saylan bu blgede hibir ulus bulunmuyordu. Bugnk Fin topraklar yzlerce yl Rusya ile sve arasnda doal bir kale hizmeti grmtr. Blgede geni bataklklar ve girilmesi zor ormanlar olduundan ne Ruslar, ne de isveliler bu topraklardan ordularn ve ihtiya maddelerini geirememiler-dir. 1808 ylndan itibaren Finlandiya bir Rus eyaleti oldu. Bu durum 1. Dnya Sava'na kadar srd. Bu srete Finlandiya ar I. Alexandr tarafndan verilen imtiyazlar nedeniyle kendi iinde bamsz oldu, yasalarn ve ynetimini kendisi belirleme hakkna kavutu. Petrograd ile Vyborg arasndaki uzaklk trenle iki saattir. Pet-rograd'ta bizzat Fin memurlarnn grev yapt zel bir tren istasyonu vardr. Bu ilk Fin istasyonundaki zellik bile hemen dikkat eker. Ruslar'm tren istasyonlar genellikle pislik iindedir. Bilet gielerinde srekli kargaa yaanr. Petrograd'daki Fin istasyonu ise prl prldr. Orada tam bir sessizlik ve dzen hakimdir. Her iki lkeye ait vagonlar arasnda bile ok farkllklar gze arpmaktadr. Rus vagonlar tpk bizim vagonlara benziyor. Her yeri tkrk iinde, duvarlar karalanm ve kir iindedir. Yolcularn kendi aralarnda veya kondktrlerle tartmalar ve grltleri hi eksilmez. Fin vagonlarnda ise Alman trenlerinde olduu gibi yerler numaraldr; her yolcu kendi yerinde oturur ve asla yer kavgas yaanmaz. Kompartmanlarda hi kimse yksek sesle konumaz sigara ve pipo imez ve kesinlikle yerlere tkrlmez. Tm vagonlar rnek alnmaya layk bir temizlik iindedir. Gece seyahat etmek durumunda olan nc mevki yolcular iin bile temiz araf ve yorganlarn serili olduu yataklar hazrlanmtr. BunBir Milletin Uyan 21

lar iin cz'i bir cret denir. Ksacas tm seyahatleriniz boyunca asla rahatsz olmazsnz. Eer uyumusamz, kompartmanda bulunanlar asla yksek sesle konumazlar. Zaten Finler yksek sesle konumay bilmezler. Finler'in "Helsinki" dedikleri Helsingfors'ta, "Vipuri" dedikleri Vyborg'da ve dier ehirlerde, cadde ve sokaklar insanlarla doludur. Gruplar halinde veya bir bana gezinen insanlar, tan-dklaryla selamlar, konuur ama evrelerine rahatszlk vermezler. Caddelerde yksek sese rastlamak zordur. te yalnz bu durum bile Finlandiya'da Rus medeniyetinin(l) bulunmadnn ilk iaretidir. Polisler barmaz, faytoncular asla grlt karmaz, yolda rastlaanlar boazlarn yrtarcasna yksek sesle dnce ve duygu alveriine kalkmaz. Hikimse aklna estii zaman, diledii yerde alg almak ve ark sylemek hakkna sahip olduunu aklndan bile geirmez. Halbuki Avrupa'nn birok lkesinde rnein Fransa'da bile gece yaanan sokak grltlerinden uyumak zordur. Beyaz Zambaklar lkesi'nin insanlar, hereyden nce baka insanlarn hak ve zgrlklerini dnrler. Orada zgrln deeri byktr. Ama bu lkede zgrlk demek, bakalarn rahatsz etmek demek deildir. Finlandiya'da seyahat ederken bir yolcu olarak istasyonda iner ve bfeden gnl rahatlyla alveri yapabilirsiniz. Avrupa trenlerinin yolcular bfenin ne demek olduunu iyi bilirler. Oralarda herey asl fiyatnn birka misli fazlasna satlr. Finlandiyada ise -en azndan benim grdm- tren istasyonlarnda ve ehir lokantalarnda sat yoktur. Bfenin veya lokantann orta yerine mkemmel bir sofra kurulmu ve etrafna yemekler dizilmitir. Raflarda tabaklar, atal, kak ve baklar sralanmtr. Herey masann zerinde aktadr. Yemek servisi yapan, hesap gren garsonlar ve dier hizmetliler yoktur. Ack%#**' -J&4 pnt 22 Beyaz Zambaklar lkesinde m bir yolcu sofrann bana geer, raftan ald tabaa beendii yemekten diledii kadar alp, ieceini kendi doldurur. Afiyetle doyduktan sonra kasaya giderek yemein bedelini der. Fiyatlar da olduka ucuzdur. Yerine gre 1 veya 1,5 Mark'tr. Vyborg'ta, Fince "ravintol" denilen bir otelde iki hafta kadar kaldm. Ayrlrken hesab istedim. Otelci ka gn kaldm ve ka n yemek yediimi hesap pusulasna benim yazmam isteyince hayretler iinde kalarak istenileni yaptm ve sadece pusulada belirtilen miktar dedim. Finlandiya'da bindiiniz tramvaylarda bileti veya kontrolr gremezsiniz. Yolcular ulam cretini bir kutuya atar ve diledii yere kadar seyahat eder. Bir Fin retmeni bana bunun nedenini yle izah etti: - Eer halka gvenmeyip de Rusya'da olduu gibi bileti veya kontrolc kullanmak isterseniz, kontrolcular da kontrol etmek gerekir. Biz kontrolcye deil, halkmza inanrz, insana inanrz!... Bir keresinde Grigory Petrov'la birlikte Helsinki'deki Mill Fin Tiyatrosu'na gitmitik. Tiyatro binas granitten yaplm grkemli bir binadr. O gece Kitab Mukaddes'in Hbil ve Kabil hikyesini konu edinen bir oyun sahneleniyordu. Ancak Kabil ile Hbil'in kiilikleri Kitab- Mukaddes'in bize rettiinden ok farkl yorumlanmt. Hbil, zayf ruhlu, ciz, miskin, uysal, rkek, ksacas iradesiz bir kiilik olarak sunuluyordu. O hereyden korkuyor, herkese boyun eiyor ve btn iyilikleri yukardan bekliyordu. Hbil "ok salam" bir ahlka sahip olmasna ramen sevimsiz ve skc bir kiilik rnei sergiliyordu. Kabil ise sert yaradll, dnce ve davranlaryla tam bir zalim olarak kyordu karmza. O, Hbil gibi zayf ve gsz bir kardein varlna dayanamyor, yreinin ve iradesinin zaBir Milletin Uyan 23 yflndan dolay kardeini aalyor. Sonunda dayanamayp onu ldryor. Kabil, Hbil'lerle dolu bir cennette yaamay reddediyor. Oradan kayor ve yeryzne iniyor. Atei kefediyor. Yeni bir yaam kltrn oluturuyor. O uzaklarda olan deil, yanbanda bir cennet yaratmak istiyor. Ama bu yle bir

cennet olsun ki, asla kendisine bahedilmi bir cennet olmasn. Kendi alnteriyle, kendi emeiyle kazanlm bir cennet olsun!.. Bu oyunla Fin ulusunun yeni zellii ortaya konulmak istenmiti. Kitab- Mukaddes'in kendilerine cennet diye sunduu Asya'dan gettikten sonra, bataklklarla ve ormanlarla dolu bir yeri kendilerine yurt kabul etmiler ve oray cennete dntrmler. Gerekten de nceki dnemlerde bataklk ve ormanlktan ibaret yaamd bir yer olan "Suomi"* Finlerin stn abalar sonucunda adeta bir cennet olmutur. Bugn Suomlar, bataklk, kayalk ve ormanlklardan ibaret bir blgeyi imar edip cennet bahesine dntrmeyi baarmlardr. Onlar bu cennet bahelerinde incil'de sz edilen "Beyaz Zambaklar" gibi lekesiz, saf ve masum bir hayat yaamaktadrlar. Finler'in temiz ahlkl olular yalnzca zel hayatlarnda deil, toplumsal yaantlarnda da grlmektedir. Profesr uprov, kaleme ald ekonomiyle ilgili bir kitabnda Finlandiya ile Rusya demiryollar arasnda gzel bir karlatrma yapyor. Kitap bu ynyle Fin demiryollar ynetimindeki intizam ve huzur ile Rus demiryollar ynetimindeki, yolsuzluk, hrszlk ve kargaay net bir biimde ortaya koymaktadr. Sayma Gl'yle, Finlandiya Krfezi'ni birletiren Saymensky Kanal, 59 km uzunluundadr. Bu kanal amak iin dalan yarmak, sarp kayalar oymak gerekmitir. Buna ramen kanaln toplam maliyeti 13 milyon Mark'tr. "Suomi", Finlandiya'nn Fince addr. "Suom" Fin demektir. Finlanda ismi Almanca'dr. 24 Beyaz Zambaklar lkesinde Bu kanaln bu kadar az bir maliyetle meydana getirilmesini kaydettikten sonra Pofesr uprov, Rus ve Fin demiryollar ynetimlerinin gelir ve giderlerini karlatryor. Rusya'da ina edilen demiryolunun 1 km.si 115.000 Ruble'ye mal olurken, Fin Hkmeti'nin ina ettii demiryolunun 1 km.si 36.000 rubleye malolmutur. 1882 ylnda Petersburg-Helsingfors (Helsinki) Demiryolu letmesi Fin Hkmetine km. bana 5431 Ruble brt ve 2064 Ruble net kr getirmitir. AboTavastgos hatt ise km. bana 2878 Ruble getirmi ve hi ak vermemitir. Rusya'nn Baltk demiryolu ise ayn yl iinde km. bana 8171 Ruble gelir getirdii halde, Rus Hkmeti bir yl iinde meydana gelen a kapatmak iin 1.000.000 Ruble demitir. Rusya'nn Korsk-Harkov-Azov demiryolu km. bana 11.143 Ruble gelir getirmesine karn 3.521.100 Ruble ak vermitir. Finler, asrlar boyu kimi zaman sveliler'in, kimi zaman da Ruslarn egemenliinde kalmlardr. Bu sre zarfnda savunma ve diplomasi alannda aba iinde olmayp, btn gleriyle milli bir Fin kltr meydana getirmeye almlardr. zellikle okullarn ve toplumun eitiminin gelime ve ilerlemesi yolunda gayret sarfetmilerdir. Finlandiya'da ilk renim zorunlu ve paraszdr. Kz ve erkek tm Fin ocuklar ana dillerinde okuma ve yazmay bilirler. Her evde mutlaka ktphane veya kitaplar vardr. lke yasalar ve ilkrenim ders kitaplar baucu kitaplardr. Ev idaresi, ormanclk ve balca geim kaynaklaryla ilgili konulardaki kitaplarla birlikte baka yararl kitaplar da okur ve bulundururlar. nemli yerleim merkezlerinde ina edilmi ktphaneler halka aktr. Dileyen herkes hibir cret ve teminat vermek zorunda kalmadan arzu ettii kitab ktphaneden alma ve evinde Bir Milletin Uyan 25 okuma hakkna sahiptir. Bunun yansra Finlandiya'da kitabevleri de en iyi i yapan messeselerdir. 15.000 nfuslu bir kasaba olan Vyborg'da bile 12 byk kitap vardr. Kitabevlerinin vitrinlerinde sergilenen eitli dillerdeki kitaplarn okluu, toplumun olduka zengin bir kltrel altyapya sahip oluunun gstergesidir. Finlandiya'da hi kimse iki imez. 1907 ylnda karlan bir yasayla insana sarholuk veren her trl ikinin satlmas yasaklanmtr. Rus Hkmeti kendi egemenlii dneminde Finlandiya'da votkann tketilmesi amacyla meyhaneler atrd; ama yaplmak isteneni anlayan Finler, kesinlikle o

meyhanelere adm atmadlar ve bir sre sonra da bu meyhaneler kapanmak zorunda kald. Yine Avrupa uygarlnn kanlmaz bir sonucu olarak ortaya kan insanlk d sokak fahielerine de bu lkede rastlamak zordur. Finlandiya'da gerek aile, gerekse okul ve toplum hayatnda ok temiz bir ahlk yer etmi bulunmaktadr." yle sanyorum ki, Beyaz Zambaklar lkesine dair bir zamanlar yaynladm hatralarn bir ksm Grigory Petrov'un kitabnn evirisine iyi bir sunu yazs olabilir. Kltrel alanda bir ulusun ne denli yksek bir dereceye eriebildiini hatralarmda belirtmitim. Grigory Petrov ise Finlandiya'da uzun yllar yaadndan, Finler'in nceki halleriyle sonradan kurduklar yksek uygarla nasl eritiklerini grm ve bu deiim ve ilerlemeyi kendine zg sanatl slubuyla anlatmtr. Bir milletin; kamu kurulularnn, okullarnn ve askeri kurumlarnn birbiriyle ibirlii yaparak lkeyi kalkndrmak ve ykseltmek iin neler yaptklarn aka gstermitir. Bu kitapta zellikle Finlandiya'nn ykselmesi iin baz kiile26 Beyaz Zambaklar lkesinde rin gsterdikleri fedakrlk ve baarlardan sz edilmektedir. Baz kahraman ruhlularn, Fin milletini nasl kahraman millet haline getirdikleri ok gzel anlatlmtr. Grigory Petrov, bu eserini yazarken Bulgaristan'n siyasi, toplumsal ve ekonomik yapsn da dikkate alarak kitabn Bulgar genlerine ithaf etmitir. Bu eser, Grigory Petrov'un Rusa yazd msveddelerin dorudan doruya tercme edilmesi suretiyle meydana gelmitir. Dr. Bojkof Tarihten bret Almak .Dundan 30-40 yl nce* Moskova'daki Devlet Tiyatro-su'nun duvarlarnda birdenbire byk atlaklar olutuu grlm. Temelden atya kadar ykselen bu atlaklarla btn binann anszn yklp iinde bulunanlarla evredekilerin ezilme tehlikesi bagstermi. Binay inceleyen mhendisler, atlaklarn nedenlerini aratrmaya balamlar. Temelin birka yerinde yaptklar incelemede ortaya kan sonu u olmu: Moskova'nn artk rmeye ve kmeye balam olan bu tarihi kargir binas ahap temeller stne bina edilmitir. Devlet Tiyatro binas ina edilirken zeminin salam olmay nedeniyle yere kaln kazklar aklm ve bunlarn stne de kaln ta duvarlar rlm. O dnemde "bu temel yeterince salamdr," denilmi. Gerekten de tiyatro binas bu haliyle uzun yllar dayanm. Ancak yllar getike zaman da etkisini gstermekten : Kitabn 1920'li yllarda yazld dikkate alnmaldr. 28 Beyaz Zambaklar lkesinde geri kalmam; yeraltndaki kaln ahap kazklar rdnden temel kaymaya balam ve sonuta binann duvarlarnda atlaklar meydana gelmi. Mhendisler, "bu tehlikeyi nlemek iin neler yapmalyz?" diyerek zmler bulmaya almlar. Tarihi binay ykmay gze alamamlar. nce kelerden balayarak temeli amlar. ryen kazklarn yerine ksm ksm salam granit talar yerletirmiler. Bu ilemi srdrerek yava yava btn temeli yenilemiler. yle ki Devlet Tiyatrosu eski binas yeniden salam temellere kavumu. Mhendislerin aklc onarm sayesinde tiyatro binas bugn bile hl sapasalam ve tehlikesiz bir durumdadr. Devletlerin tarihi ve milletlerin yaants da Moskova'daki Devlet Tiyatrosu binasna benzer. Devlet dzeninin eski temelleri -halk ynetmek iin karlan yasalar- o dnemler iin ne kadar yeterli kabul edilmise de, gnmzde bu temeller -eski ynetim yasalar- zaman amna urayarak bunalma neden oluyor, yetersiz kalyor. Mehur bir atasz vardr: "Yeni toplumlar, kendileriyle birlikte yeni arklar retirler." Zaman getike nesiller srekli deiiyor, yenileiyor. Her nesil, kendisiyle birlikte yeni kavramlar, sylemler, yeni ihtiyalar ve talepler gelitiriyor.

Yeni nesillere artk eskimi, zaman amna uram ynetim biimleri ve yasalar zorla uygulanamaz. Yeni nesiller iin, daha yeni, daha aklc, daha adil, daha salam temellere dayanan ynetim anlaylarnn yasa ve kurallarn uygulanmas zorunludur. Akl ve saduyu sahibi devlet adamlarna sahip olan lkelerde artk bu i byle yaplmamaktadr. Bu lkelerde, krizle Bir Milletin Uyan 29 re, kaoslara, toplumsal sarsnt ve alkantlara yol amadan, daha bilgece, daha adilce yntemlere bavurulmaktadr. Birok lkede ise, devlet adamlar, halk ynetiminin ve toplum eitiminin aama aama dzenlenmesi gerekliliini kavramyorlar veya anlamak istemiyorlar. Devlet yapsnn duvarlar harap oluyor, yer yer atlaklar bagsteriyor, ama gittike derinleen ve genileyen bu atlaklar nemsenmiyor. te bu nedenlerden dolay dtan salam ve gl grnen devlet kurumlarnn atlamasna, hatta yklmasna asla arlmamaldr. Eski ran ykld. Eski Osmanl Devleti, Eski Avusturya mparatorluu ykld. Koca Rusya devrildi. Bismark'larn ve Wilhem'lerin Almanya's da ykld gitti. Kutsal kitaplarda anlatlr. Bir zamanlar kudretli ve zalim bir hkmdarn saraynn duvarlarnda atele yazlm kelimeler grlm: - Mane tekel fares! Bu kelimelerin anlamn hi kimse anlayamam. Hakim Danyal bu kelimeleri yle yorumlam: - Bu ateten yazlar, mthi bir eyin meydana geleceini haber veriyor. Bunlarn anlam udur ki: Artk devlet yaama gcn yitirmitir. Kanlmas imkansz bir musibetle yklmaya mahkumdur. Eski Roma mparatorluu, Alba Dkas'nn spanya Saltanat, 15. Louis'nin Fransa Hkmdarl, Romanoflar'n Rusya's, Hohenzollernler'in Almanya's, Habsburglar'n Avusturya's ayn feci sonla karlatlar. Tarih onlar hakknda gereken hkm verdi: - Mane tekel fares! 30 Beyaz Zambaklar lkesinde Btn bu meseleleri ciddiyetle dnnz!.. Bcekler gibi, nemsiz, kiisel uralarnzn ve dertlerinizin bata iinde kvranmaynz. Bunun yerine devletin temellerinin yenilenmesini ve toplumun bundan sonra alaca eitimin yntemini dnnz. Tarih baz milletlerin ve devletlerin feci sonlarn yazd gibi, baz devletlerin ve milletlerin de ilerleme ve ykselmesini yazmak iin de parlak sayfalar amaktadr. Tarih, halk ynlarnn bir hayvan srs halinden ya da alkan bir karnca yuvas (Ameisenvlker) eklinden karlarak, aklc ve neeli bir yaam reten milyonlarca sanat ve reticiye dntrmenin zmlerini, devlet hayatnn nasl glendirileceini, toplumun nasl eitileceini gsteren bir bilimdir. Kahramanlar ve Millet Daz devletler iddetli buhranlar geirirler ya da btnyle mahvolurlar. Baz milletler ise yaantlarn bilgece bir gzellik iinde dzenlerler. Bu rneklerin her ikisi de yalnzca devlet adamlar, milletvekilleri, senatrler ve arlar iin nem ta-mayp, toplum bireylerinden her birini de ilgilendirmesi gereken meselelerdir. Erkek ve kadnlar, ihtiyarlar ve genler, kentliler ve kyller, beyin gcyle veya kol gcyle alanlar hep bu meselelere zihin yormaldrlar. Devletlerin g ve zaaf, milletlerin ilerleme ve yozlamas, yalnzca devlet adamlarnn ehil olularndan ve ynetim kabiliyetlerinden veya beceriksizliklerinden kaynaklanmaz. Yneticiler iyi veya kt olsunlar, kahraman veya zalim olsunlar, onlar kendi milletlerinin birer yansmasdrlar. Onlar, milli ruhun birer kopyasdr. Onlar, halk kitlesinin iinden domutur. Bir millet naslsa, devlet adamlar da onlar gibidir. te bu nedenledir ki, eskiden beri "Her millet, layk olduu idareye ve devlet adamlarna sahip olur" denilmitir. 32 Beyaz Zambaklar lkesinde

Ne yazk ki pek iyi anlalmayan bu gerei iyice aklamak iin yzyllar boyu tartlan felsefi ve tarihi bir mesele zerinde durmama msaade ediniz. Mesele undan ibarettir: Milletlerin tarihini kim yaratr? Devletlerin ve btn insanln yaantsndaki en byk olaylar, kimler tarafndan ynlendirilir ve ynetilir? Bamsz bireyler tarafndan m? Yani baz tek bana byk adamlar -nl ngiliz dnr Carlyle'n dedii gibi- kahramanlar tarafndan m, yoksa btn millet mensuplarnn gayreti ve halk ruhunun dirilerek yaygnlamas sayesinde mi? Cariyle, birinci gr savunmu ve bunu kantlamtr. ' kinci gr ise Lev Tolstoy savunmutur. Cariyle "Kahramanlar ve Tarihte Kahramanlklar" adl eserinde kahramanlar ve meydana getirdikleri kltrlerle, "culte/klt" ve "culture/kltr" kavramlar zerine duruyor. Carlyle'a gre millet cansz bir kil tabakasndan ibaret- tir. Eer ona bir sanatnn eli demeyecekse, sonsuza dek ekilsiz ve hareketsiz kalacaktr. Ama Cesar (Sezar), Napole-on, Byk Petro, Sokrates ve Muhammed gibi bir sanat -1 kar, bir byk adam, bir nder, bir kahraman kp da bu ki- li eline alacak olursa, ona istedii ekli verebilir. Cengiz Han, Asya'nn steplerinden milyonlarca halk oluturdu, ynetimi altna ald. in'i, Hindistan', ran', Es- ki Rusya'y fethetti. Peder Pierre d'Amiyen, Kuds' Mslmanlar'dan geri . almak iin btn Katolik Avrupa'y ayaklandrd. Martin Luther reformlar yapt. Neronlar, Kaligula'lar, Roma'y yakp yktlar. Bismark'larn ve HohenzollerrL-in politikas Almanya'da iddetli sarsntlara neden oldu. BIr Milletin Uyan 33 Ksaca Carlyle'n dncesine gre milletlerin ve hatta tm insanln tarihini oluturanlar, ruhen gl olanlar, zeka ve yetenek sahibi olan bireylerdir. Yani kahramanlardr. te Ramsesler, Themistokles'ler, Luther'ler, Bismark'lar vs. hep bu tr insanlardr. Lev Tolstoy ise tamamen bunun tersini ileri srerek unlar sylyor: "Hayat yaratan, olaylarn akn belirleyen ve bunlarn zellik ve biimini veren tek bana kiiler, Napoleon'lar deil, halk kitlesinin kendisidir." te yandan Thomas Cariyle de: "Halk ktlesi, yerde hareketsiz yatan ve ryen bir saman p gibidir. Byk adamlar ve kahramanlar ise samanlar tututuran, kitleleri canlandran ve harekete geiren, gkten den bir yldrm gibidir." diyor. Lev Tolstoy bir rnek vererek unlar sylyor: "Denizlerde byk ama ok byk bir geminin, transat-lantikin yol aldn dnnz. Hareket esnasnda geminin nnden sular bir erit halinde kayor. Bu su eridinin gemiyi srklediini kim iddia edebilir? Aktr ki bu su akmn geminin kendisi oluturuyor, kendi nnde kovalyor. G asl geminin kendisindedir. Akan su ise bunun sonucudur sadece." Evet Tolstoy byle sylyor. Bir millette hareket gc oluup yrynce, kendiliinden harekete gemi oluyor ve nndeki sular kovalyor. Kendi hayat tarzn, ilgi ve duyarlln ifade eden bir kiiyi kendisine nder olarak seiyor: "Sava ve Bar" romannn yazar olan Lev Tolstoy, eer Thomas Carlyle'in kahraman yldrm benzetmesini kabul etmi olsayd herhalde yle derdi. 34 Beyaz Zambaklar lkesinde "Evet, byk adam bir kahramandr, bir yldrmdr. Ama halk kitlesi ne kil tabakas, ne de saman yn deildir. O, yldrm meydana getiren milletin kendisidir. Ne zaman bulut kmesi elektrik oluturursa yldrm da kendiliinden oluur. Eer bulutlar elektrikle ykl deilse, hibir zaman imek veya yldrm olumaz, yalnzca bulut nemli bir buhar halinde kalr. Milletler de byledir. Eer bir millet byklk ve kahramanlk zelliklerini tayorsa ondan yldrmlar doar, kahramanlar kar. Eer halk kitlesi nemli bir buhar ynndan ibaretse, hibir g ondan yldrm kartamaz." lk bakta bu iki gr biribirine zt ve biribirine uymaz grnyor. Bunlardan birini semek gerekiyor.

Cariyle m hakldr, yoksa Tolstoy mu? Ancak Cariyle ile Tolstoy'un grleri arasndaki bu eliki yzeyseldir. Gerekte Cariyle ile Tolstoy birbirlerine kar deillerdir. kisi biribirini tamamlamaktadr. Burada ikisinden birini semek gerekmez. Bunlara "Cariyle ve Tolstoy" denmeliydi. Cariyle da Tolstoy da hakldr. Tpk parann iki yz gibi, her gr gerein dier yarsdr. Kahraman halk heyecanlandrr ve alevlendirir. Ancak onu milletinden ald ate ve heyecanla yakar. rnein bir mercei ele alalm. Geni bir alana dalm olan gne n bir noktada toplama zelliine sahiptir. Milyonlarca gne nn bir yere toplanmasndan parlak bir nokta oluur. Bu gl enerjik nokta, kat, saman gibi yanc maddeleri annda tututurur; ta, cam ve demiri kzgn hale getirir. Milletlerin byk adamlar da tpk bir mercek gibidir. O kendi kiiliinde milletin gcn ve zelliklerini toplar, bununla milyonlarca insann ruhunu tututurur. Ancak gne BR MLLETN UYANII 35 ndan yoksun bulutlu havalarda hibir mercek bir kar ta-neceini eritmeye, bir su damlacn bile stmaya g yeti-remez. svire peyniri yalnzca yksek dalarda otlayan ineklerin stnden yaplr. eitli dnemlerde ve eitli milletlerde yetien byk adamlar da byledir. Onlar iek amaya balayan bir milletin latif rayihasdrlar. Napoleon, eski barsever in'de deil, Fransa'da yetimitir. Rusya ise direnisizliin havarisi olan Tolstoy'u yetitirmitir. Bunun tersi grlmemitir. Her zaman ve her yerde hep ayn ey olmutur. Almanya'y 1. Dnya Sava'na sokan II. Wilhelm deildir. Ama Almanlar'n sava ve zorba ruhu Bismark'larda, Wil-helm'lerde, Hindenburg'larda ve Ruhrbach'larda bir ifade biimi bulmutur. Eski Roma'y Neronlar, Karakalla'lar ve Komod'lar ykmamtr. Ancak her eyde ihtiras sahibi spanya, dnyaya Loyola'y; Almanya ise Krupp'u yetitirmitir. Her millet iktidar mekanizmasnn bana ya kudretli ya da nemsiz kiileri geirir. Bunlardan birinin ibana gelmesi milletin ahlk seviyesi ve yaantsna baldr. Millette toplanm iyi bir ey var m yok mu? Ya da toplanyor mu? Milletin akl, milletin iradesi, milletin vicdan ykselme gsteriyor mu, yoksa yozlap zehirleniyor mu? Baya ve sefil bir hayat iinde yok olup gidiyor mu? Burada her birimizin hayatnn zellii ve alma eklimiz ele alnyor. Biz kendi lkemizde ne yapyoruz? Milletimizin geleceinde nasl bir rol oynuyoruz? Gney denizlerinde be-on mercan adas vardr. Mercanlar alelade kil tr bir yapya sahiptir. Kk polipler vcud-larndan bir takm organik maddeler salglarlar, ama bunlarn 36 Beyaz Zambaklar lkesinde farkna varmak gtr. Ancak bu salglarn birikmesiyle zamanla adna Mercan Adalar denilen ite bu adacklar meydana gelir. Hatta bu adalarda insanlar bile yaayabilir. te yandan Gney lkelerinde bir tr kk karinalar vardr ki, o blge halk tarafndan tam bir afet olarak grlrler. Halkn barnd kam ve ahaptan evleri ve iindeki mobilya cinsi eyalar yerler. Bu karncalarn ortaya kt yerlerde insanlar evlerini terkedip baka blgelere g etmek zorunda kalrlar. imdi de kendi lkemizin durumunu gznne alalm. lkede ne tr bir retim gstermekteyizdir? Yapmaya m, yoksa ykmaya m yneliktir abamz? Olumlu mu yoksa olumsuz mudur? lkenin refah ve mutluluunun ve toplumun onur ve erefinin halkn iradesine bal olduunu kantlayan arpc bir rnek olmas asndan kk ve yoksul bir lkeyi gsterebiliriz. Buras iki milyonluk bir nfusa sahip olan Finlandiya'dr. Avrupa'nn en kuzeyinde bulunan Finlandiya'nn sert bir iklimi vardr. Havas genellikle sislidir. lkbaharda bile donlar devam eder. Austostan itibaren souklar balar. Arazisi de olduka kratr. ou yerler sarp granit kayalarla kapldr. Kalan yerler ise ukur ve bataklktr. lkede maden namna hemen hemen hibir ey yoktur. Tarm ok glkle yaplabilmektedir. Halk da hibir zaman

tam bamszlklarn elde edememitir. Kimi zaman bir komusunun, kimi zaman da dier komusunun ynetimi altnda bulunmutur. Finler kendilerine "Suomi" derler ve ok sevdikleri lkelerini "Suomi" diye tanmlarlar ki bu "Bataklk arazi" anlamna gelmektedir. Suomi'nin Tarihi Finlandiya'y eitli zamanlarda ziyaret ettim. lkenin eitli blgelerinde yaadm. Byk ehirlerde, gller ve ormanlar arasndaki cra kylerde bulundum. Finler'in gnlk uralarn, yortu gnlerindeki oyun ve elencelerini izledim. Ksacas bu milletin mziini, edebiyatn, sanatn, tiyatrosunu ve mimarisini tek tek inceledim. tenlikle itiraf etmeliyim ki, tm bu uralar karsnda hayretim daha da artt. Finlandiya'ya olan her seyahatimde yabanclar iin sevimsiz grnen, ama inadna alkan olan kuzeyin bu kk ve sakin milletini daha fazla takdir etmeye ve hayran olmaya baladm. Fin milletinin hayatnda balca iki ey kayda deerdir: Birincisi Rus ihtilaline kadar Finler'in bamsz bir hayatlarnn olmay; ikincisi ise bu milletin bal bana ve byk g saylacak ve kendilerine nderlik edecek byk adamlar yetitirmemi olmasdr. Finler'in sahip olduklar byk kltr ve medeniyet, halkn bizzat kendi abasnn rndr. Finler, Rusya'nn kuzeybatsndaki en u keye yerlemilerdir. te yandan Finlandiya sve'e komudur. 1811 y38 Beyaz Zambaklar lkesinde lna kadar Finler, sve egemenlii altnda bulunmulardr. O zaman sveliler'in Finler'e kar olan tutumu, Avusturyalla-r'n, Voyvodina'daki ve Bosna Hersek'teki Srplar'a kar olan tutumu gibiydi. Ya da Osmanl egemenlii dneminde Rum-lar'n, Bulgarlar'a kar olan tutumu gibiydi. Btn hkmet ve iktidar gc, ticaret ve sanayi, okullar ve hatta kiliseler bile sveliler'in elindeydi. Btn kamu memurlar, hakimler, askerler, rahipler ve retmenler sveliler'den seilirdi. sveliler kendilerini uygarlka stn grdklerinden Finler'i alt bir rk mensubu olarak grrler ve onlara kar srekli o ekilde davranrlard. Finler, sveliler'le ayn siyasi haklara sahip olmakla birlikte, dnsel ekonomik ve hatta ahlaki ynden bile geri braklmlard. Btn bunlar Fin milletinin kltrel geliimine gl etki yap mistir. 18. yy.n sonlarna ve hatta 1840 yllarna kadar Fin kltr, havasz bir mahzende yetien bir iek gibi zayf ve solgundur. O dnemde Finler sadece ok az okuma yazmadan baka bir ey bilmiyorlard. 1808 ylnda Rusya ile sve arasnda kan savata Rus ar I. Alexandr, ordusuyla Finlandiya'nn yarsn istila ettikten sonra Borgo ehrinde, btn Suomi'den seilmi delegeleri Fin Ulusal Meclis'i (eyim) altnda toplanmaya davet etmi. Tm Suomlar'n (Finler) temsilcilerinden oluan meclis yelerine u soruyu yneltmi: - Bundan sonra da sveliler'in ynetimi altnda m kalmak istersiniz, yoksa lkenin i ynetiminde bamsz olmak artyla Rus ynetimine mi gemeyi istersiniz? Fin milletinin temsilcileri Rusya'ya iltihak etmeyi kabul etmiler. Bunun zerine par I. Alexandr, Finler'in sve egemenlii dnemindeki anayasayla i ynetimde verilmi Bir Milletin Uyan 39 olan haklarla yetinirlerse, kendisinin de bu anayasada belirtilen haklar tanyacana ve szne sadk kalacana yemin etmi. Finlandiya'nn Rusya'ya iltihak her iki taraf iin de faydal olmutur. Ki aslnda Finlandiya yoksul bir lkedir. Hindistan ve Msr, ngiltere iin neme sahipti, ama Finlandiya, Rusya iin byle bir nem tamyordu. Finlandiya, Rusya'nn Krm'na, Kafkasya'sna ya da Trkistan'na benzer bir lkedir. Rusya, Finlandiya'y ilhak ettikten sonra hibir ekonomik kar salayamamtr. Ancak bu lkenin ilhak baka bir ynden Rusya'nn iine yaramtr. Asl mesele, Finlandiya snrnn Rusya'nn bakenti Pet-rograd'a yakn olmasndayd. Finlandiya snrndan 4 saatlik bir tren yolculuuyla Petrograd'a varlyordu. Herhangi bir lkeyle kabilecek savata dman glerinin Finlandiya zerinden bakenti tehdit etmesi tehlikesi vard. Bakenti olas tehlikeden korumak iin Finlandiya'nn igali uygun grlmt.

te yandan ite bamszlk kazanan Finler, kendilerine zg kltr ve uygarl gelitirme frsatna kavumulard. Rus igalinden sonra da sve halknn byk ounluu Finlandiya'da kalmay tercih etmiti. Ancak bunlar artk lkenin eski sahipleri deillerdi. Bu durum da yeni vatan kabul edilen Finlandiya'nn kltrel ynden gelimesi iin byk bir g kayna olmutu. lk dnemlerde lkenin kltrel geliimi iin ura veren -lerin says snrlyd. lkede aydn konumunda saylabilecek retmen, din adam ve genlerin says parmakla gsterilebilecek kadar azd. Fakat bu durum aydnlarn gcnn azalmasna deil, artmasna neden olmutur. Ykseli nderi Bir Aydn: Snelman Daha ar I. Alexandr'in salnda Fin kltrn ykseltmek isteyenlerin bana Snelman adnda biri gemiti. Bu nedenle bu kiinin hayat ve almalar hakknda biraz bilgi vermekte yarar var: Johan Wilhelm Snelman, 12 Mays 1806'da, Stock-holm'da dnyaya gelmi ve 4 Temmuz 1881'de Dans-karby'de vefat etmitir. Snelman dnemin byk bir bilim adam, derin bir filozofu ve nl bir siyasetisiydi. Ancak Snelman'n en byk n, Fin kltrn yaratan halk retmeni olmasndadr. Snelman ve arkadalar, halk retmenleri sfatyla srekli hizmet ederek binbir bataklklar lkesini, beyaz zambaklar lkesine dntrmeyi baarmlardr. Bu byk Finlandiyal bilge, btn hayat boyunca u gerei yurttalarnn zihnine yerletirmeye almtr: BR Milletin Uyan 41 "Finlandiya her zaman Rusya ve sve tarafndan igal edilme tehlikesiyle kar karyadr. Gl ve emperyalist komularna kar direnebilmesi iin kltr ve uygarlk ynnden onlardan yksek olmas gerekmektedir. Snelman, "Sayma" adnda yaynlad gazetesinde lke insanna srekli u dnceleri iletmitir: "Ne zaman bizim kk milletimiz, byk komularndan daha yksek bir uygarla sahip olursa, ancak o zaman tehlike savuturulmu olur!.." Finler uzun yllar mill kltrlerinin gelimesi ve ilerlemesi iin almlar ve bugn birok Avrupa lkesinden daha yksek bir uygarlk derecesine ulamlardr. Artk byk ve kk komularnn saldrsyla, zgrlk ve bamszlklarn kaybetme tehlikesinden kurtulmulardr. Snelman yeni yetien Fin aydnlarnn en gzel rneidir. O bir avu gen retmen, din adam, avukat ve memurla birlikte halkn eitilmesi ve eitimin yaygnlamas amacyla adeta bir seferberlik ilan etmitir. te bu bir avu insan aydnlara* yle sesleniyorlard: - Aydn olmak demek, modaya uygun elbise, apka giymek ve kolal gmlek giyinmek demek deildir. Aydn kesim, halkn beyni konumundadr. Halkmz sizi iyi bir eitim aldktan sonra yksek bir gelir elde edesiniz, geceleri elenesi-niz diye sizi o konuma getirmemitir. Byle olanlar gerek aydn olamazlar. Onlar yozlamlardr. Eitim alm olanlarn tm mill dnceyi gelitirmeye, mill ruhu uyandrmaya, mill iradeyi glendirmeye mecbur- -durlar. Kyllere, iilere, halkn alt kesimlerine nasl daha iyi bir konuma ykselebileceklerini retiniz!.. 42 Beyaz Zambaklar lkesinde Halkmza var olmann deerini bilmeyi ve korumay retiniz. orak topraklarmzda her kylnn, her iinin daha insanca, daha salkl, daha mutlu, daha aklc bir hayat yaayabileceklerini anlatnz! Halkmza nasl almalar gerektiini retiniz!.. Az maliyetli salkl konutlar nasl yapabileceklerini gsteriniz! Kendilerinin ve ocuklarnn salklarn nasl koruyabileceklerini retiniz. Mutlu bir aile hayatnn nasl kurulabileceini, kadnn erkee, erkein kadna nasl davranacan ve ocuklarnn nasl terbiye edileceini anlatnz! Halkmz, her ii zamannda yapmaya, disiplinli ve dzenli almaya altrnz! Kendisinin ve bakalarnn hukukunu gzetmesini reti- nz!

Btn bunlarda halka bizzat kendiniz rnek olunuz. Kendi aranzda ve halk ile ilikilerinizde yol gsterici olunuz! Btn Suomi'yi byk bir aile kabul ediniz. Btn lkeye de o gzle baknz. Unutmaynz ki, en yoksul kmrc, kantarc, hizmeti ve dul kadn, btn bir Fin milleti, sizin kardeleriniz, hemerileriniz ve yurttalarnzdr. Bunlar eitmek ve uygarlkta daha kadim olan milletlerin arasna sokmak sizin grevinizdir. Unutmaynz ki, halkn cehaleti, kabal, alkol dknl, hastalkl oluu, sefaleti, kt ahlkl oluu, btn bunlarn hepsi sizin kendi utancnz ve suunuzdur!.. Bir Milletin Uyan 43 te bir avu Fin retmeni, avukat, memuru ve doktoru, aydnlara byle sesleniyorlar ve bu ynde yazlar yazyorlard. Bunlar arasnda almalar ve cokusuyla Snelman daha ok ne kyordu. Kn sky denilen kayakla, ilkbahar ve yazn ise kaykla, kimi zaman da yaya olarak Finlandiya'y bir utan bir uca dolaarak halk aydnlatmaya alyordu. Ormanlarda ve ta ocaklarnda alan gen veya ihtiyar zeki insanlarla karlanca onlarla sohbet ediyor, kitaplar veriyor, adreslerini alyor ve onlarla mutlaka mektuplayordu. Snelman her gittii karanlk kede birka sorunu zmekten geri kalmyordu. lkenin iinde bulunduu gerei zihinlere naketmeye alyordu: - Btn lkeyi sulamak iin birka dere yeterli gelmez. En cra yerler bile, gl, pnar veya dere gibi su kaynana muhtatr. Milletin manevi susuzluu da buna benzer, her yerde milletin kana kana iebilecei taze pnarlar bulunmaldr. Snelman, gittii her yerde rastlad zeki insanlar uyandryor, zihinlerini ayor ve onlarla yazyordu. Yazlan mektuplar sonradan baka insanlara ulatrlyordu. Snelman yazd mektuplarda kimini knyor, kimineyse nasihat ederek yeni grevler veriyordu. Bir yere gittii zaman evresine eitim gnlllerini topluyor ve onlarla sohbet ediyordu. - Baknz, kenevirden nasl ip ve halat rlyor? nce ham kenevir liflerini alp ince ip halinde bkyorlar, sonra iplerin bir ksmn beraber bkp kaln ip ryorlar. Yine bu iplerden birkan bkerek de halat yapyorlar. Bizim iimiz de tpk byle. Aydnlarn dank glerini bir araya toplayarak, iki milyonluk halkmz byk bir g haline getirmeliyiz. Snelman, yaz tatilinde evredeki retmenleri bir merkezde toplayarak iki- haftalk kurslar dzenliyordu. Ancak 44 Beyaz Zambaklar lkesinde ilk dnemler ilgi grmemiti. Kurslara yzn zerinde retmen katlyordu. lkenin cra kelerinde btn k hizmet ederek yorgun den retmenlerin ou aslnda mesleklerinden memnun deillerdi. Kurslara isteksizce katlyorlard. Hatta bazlar "bu kurslar da nereden kt bamza? retmenleri eitmeye kalkmak da neyin nesi?" diyerek sitem ediyorlard. Snelman bunlarn hepsini duyuyor, ama kzmyordu. O, insanlara bir doktor gibi bakyordu. "Hastalar tedavi etmek gerekir" diyerek iinin inceliini ortaya koyuyordu. Kurslarda yle sesleniyordu ylgn retmenlere: - Aziz kardeler! Grevinizin ne kadar ar ve yorucu olduunu biliyorum. cra kelerde ne zorluklarla altnz ve abalarnzn halk tarafndan gerektii ekilde deerlendirilmediini de biliyorum. Ekonomik durumunuzun hi iyi olmadn da biliyorum. Ama ne yapalm? Asla unutmaynz ki, biz milleti uyandrmak iin ktmz yolun henz bandayz. Bizler yeni eitim ordusunun ncleriyiz. Cehaletle mcadele ederken tm zorluklara gs germek zorundayz. lk zamanlar belki bizi anlamayacaklardr. Fedakrlklar yapmalyz. Belki iimizden kurbanlar vereceiz. Bu zorunludur, kanlmas imkanszdr. Ben sizleri fedakarla davet ediyorum. Yalnzca kendini feda etmeye hazr olanlar aryorum. Afedersiniz, aka sylemek istiyorum! Her meslekte olduu gibi retmenler arasnda da mesleklerine yabanc kimseler vardr. Bunlar meslekte rak bile deildirler. Bunlar retmenlik grevini hor gren mesai dknleridirler.

Bylelerine dosta neride bulunuyorum. Mesleklerini terketsinler. Kendilerine daha baka i arasnlar!.. Gitsinler, Bir Milletin Uyan 45 tccar olsunlar... Resmi kurumlarda memur olsunlar... Gitsinler ki, daha canl daha yce ruhlu insanlarn bulunmas gereken kutsal grevlere layk olanlar gelsin!.. te, benim ricam zerine, lkemizin en byk bilginleri sizlere beer, altar konferans vermeyi kabul ettiler. Onlarn anlatacaklarndan yararlannz. Bu kurslardan okullarnza dndnz zaman, sizler de rencilerinize renme arzusunu alaynz!.. lkokul retmenlerinin ou Snelman'n szlerinden etkilenerek evresinde kenetlendiler, cehalete kar mcadelede onun yardmcs oldular. Bu retmenlerin ou bilgilerini arttrmak iin youn bir renme srecine atldlar ve stad-larnn gsterdii yolda yrmeye baladlar. Bunlardan her biri, bir sre sonra lkede byk bir kltr ve uygarlk kayna oluverdi. Ksa bir zaman sonra lkenin drt bir yannda nce beer onar, sonralar ise yzlerce b-yk-kk Snelmanlar tredi. Fakat Snelman sevgili Suomi'nin uyandrlmasm sadece retmenlerden bekleyemezdi. Nerede memurlarn, doktorlarn, tccarlarn toplandklarn haber alsa, oraya kouyor ve onlara ateli konumalar yapyordu: - Halkmz unutmaynz!.. Sizler hepiniz, bu halkn arasndan yetitiniz. Oysa imdi ne yapyorsunuz!? Bilgisiz kardelerimizden kayor musunuz? Yoksa halkmzn daha iyi bir konuma ykselmesi iin zmler mi dnyor sunuz? Halkmz uyandrmak ve kltrel dzeyini ykseltmek iin neler yapyorsunuz? Eitimci Memurlar 816 ylnda, Finlandiya'nn Rusya'ya ilhak artlarndan olarak bu lkeye yeni bir anayasa verilmiti ve Finlandiya Milli Meclisi yeni anayasa hkmlerine gre icra yapyordu. ar I. Alexandr, yaynlad bildirisinde Rusya'nn idaresi altnda bulunan Finlandiya'ya verilen anayasaya, gerek kendisinin, gerek de kendisinden sonrakilerin sonsuza dek bal kalacan vadederek yinelemiti. Bir keresinde Mill Meclisin al mnasebetiyle memurlar kongresi toplanmt. Bu kongreye Snelman da katlm ve sz alarak, sve dneminden balayarak Fin memurlarnn tarihini gzler nne sermiti. Snelman yle seslenmiti memurlara: - isveliler, ok iyi, ok zeki, ok namuslu ve uygar insanlardr. Ben svelileri severim. Bunlarn arasnda ok aziz dostlarm vardr. sve'in her alanda baarl olmasn itenlikle temenni ederim. Fakat ayn zamanda bizim unutulmu ve yoksul kalm lkemizin sve egemenliinden kurtulduuna Bir Milletin Uyan 47 da memnun oluyorum. Ben halkmn sve Devleti'nden deil, sve memurlarndan kurtuluunu selamlarm. Finlandiya'daki sveli memurlar nasl adamlard? Bunlar hem Finlandiya, hem de sve iin birer belaydlar. svelilerin kendi yurtlarndaki memurlar zeki, drst, ve alkan insanlardr. Fakat bizim lkemizdekiler byle deildi. sve Hkmeti de bir ok lkenin yapt hatay tekrarlyordu. En yetenekli memurlarn merkeze ve iteki gzde ehirlere tayin ediyor, uzaklara ve taraya ise memur snfnn artklarn, ya da toplumun dknlerini gnderiyordu. Her millette olduu gibi baz kibar ve sosyete sve aile-lelerinde de mark, tembel, beceriksiz, zararl, aptal, alkolik ve yozlam genler yetiiyordu. Btn okullardan kovulmu, hibir kamu sektrne kabul edilmemi, iyerlerinde bir i bulamam, kendi bana bir i tutturamam, aslnda almak istemeyen bu genler, bir sre aile servetiyle idare ettikten sonra ailelelerinin torpiliyle lkemize memur olarak gnderilirdi. Bu ekilde lkemize gelmi olan 1000, hatta 2000 isve memurundan artk ne beklemek gerekir, gerisini siz dnn. ounluu Lise 2'den ve 3'ten mezun olan bu yalanc, cahil ve ahlksz memurlar, mesailerini devlet dairelerinde deil, lks meyhanelerde ve elence yerlerinde geirirlerdi. Bu memurlar almak istemezler ve aslnda iten de anlamazlard. Grevlerine kar ne kadar ilgisizlerse, halka kar da o denli marur ve kibirliydiler.

Mesai saatlerinde kahve ve sigara ierek, gazete okuyorak veya dostlaryla sohbet ederek ya da tartarak zaman ldrrlerdi. Bir i iin kendilerine mracaat edenleri saatlerce bekletirlerdi. Kaba ve kstah odaclar bile halka barp aryordu. Halk saatlerce bekledikten sonra iini yaptramadan dalrd. 48 Beyaz Zambaklar lkesinde Sabrla bekleyenler ise, uykulu, aptal suratl ama bir hindi kadar marur olan memurun huzuruna kabul edilirdi. Mracaat eden kii daha azn amaya frsat kalmadan "bugn ok megulm, yarn gel!" cevabn alrd. Adamn srarlar ie yaramaz "yarn gel" diye tutturan memurun hmna urayarak en nihayet daireden kovulurdu. Mesaisi biten memur ise soluu bir elence yerinde alrd. Pahal ikiler su gibi akar, konsomatrisler evresinde dner, memur gnn yorgunluunu(!) karrd. Ancak bylesi bir hayat iin elbetteki ok para kazanmak gerekiyordu. Bu yzden nemli devlet ileri bu batakhanelerde rvetle dnyordu. Bu olaylar duyanlar yksek sesle hesap sormaktan korkarak ancak kendi aralarnda fsldaabiliyorlard. Halk alyor, inliyor, ikayet ediyor, kzyor, nefret ediyor ve "madem devlet adamlar vurgun peinde, biz neden frsatlar deerlendirmeyelim ki?" denilerek milli servet talan ediliyordu. krler olsun ki, imdi memurlarn durumu byle deildir. Yava yava her devlet dairesine kendi Fin memurlarmz yerletiriyoruz veya Finlandiya'ya yerleen sveliler'in drst olanlarn seiyoruz. Bu zamann deerini biliniz. Bulunduunuz kurumda, grev banda daha ilk gnden balayarak yeni uslleri uygulaynz. Eski ileyi biimini terkediniz. Tamamen yeni ve gereki yntemleri deneyiniz. Bu yoz ynetim biiminin devlet dairelerinde hibir izi kalmasn. Artk halk da bilsin ki memurlar, halkn hizmetileridirler. iin size mracaat edenlere, sknt veren sinek muamelesi yapmayn. Elden geldiince ileri kolaylatrn, zorlatrmayn. BIr Milletin Uyan 49 Herkese kar gler yzl ve iyi niyetli olun. Sonuta halk unu anlasn ki, eer bir i sonulanmyorsa bu sizin yapmak istemediinizden deil, yasal olarak yaplmas mmkn olmadndandr. Anlaynz ki, siz memurlar, halk eitmek hususunda retmenlerden aa deilsiniz!... Snelman anlaml bir glle u soruyu yneltti: - Kanunsuzluun en byk reticisi kimlerdir, bilir misiniz? Sorusunu yine kendi cevaplad: - Memurlarn ta kendisidir. Yasay uygulamakla ykml olanlardr. Halka, yasalara itaat etmenin yollarn ve arelerini memur retir. te bunun iin yeni Finlandiya Devleti iin sizden rica ediyorum. Kanun adam olan sizler, halk kanunlara uyma konusunda eitiniz ki, halkta samimi adalet duygusu yer etsin! Bu konferans Snelman'n ilk ve son konferans deildi. Gittii her yerde firsat bulduka memurlar ynlendirmeye alyordu. Sonuta halkn memurlara kar gveni ve saygs artt. Bir iki nesil sonra btnyle yeni bir Fin memurlar kadrosu meydana geldi. Memurlar kltrel olarak ve ahlaken ykseldiler. Tm dnyaya rnek olacak hizmetler gsterdiler. Bugn halk, kamu memurlarnn varlyla gurur duymakta ve onlara hayranlkla izlemektedir Halk Okulu: Kla vaha isve egemenlii dnemindeyken Finler'in kendi anayasa kurumlar vard. Bu yasa gereince Finler'in Seym denilen bir parlamentolar vard. Kendilerine mahsus posta pulu ve para birimleri vard. Az sayda da orduya sahiplerdi. Finler, Rus egemenliine getikten sonra da bu kurum ve haklarn korudular. Ancak sveliler dneminde btn bu kurumlarn ynetiminde sveli memurlar bulunuyordu. Finler, sve kltrnn geliimi iin canl bir unsur saylyorlard.

Suomi denilen Finlandiya, Rus egemenliine geince, Finler btn bu kurumlar ele geirmek ve lkenin gerek sahipleri olabilmek iin mcadeleye giritiler. e kk ilerden baladlar. Kademeli olarak ilk, orta ve yksek renim kurumlarnda sveli retmenlerin yerine Fin retmenler atanyordu. Bylece yava yava Finlerden, hkim, doktor ve memur yetitirmeye baladlar. Kk Fin ordusu da millilemeye balad. sveliler dBR Milletin Uyan 51 neminde askerlerin tm Finler'den oluuyordu. Ancak Bakomutanlk, Genelkurmay ve komuta Kurulu sveliler'in elinde bulunuyordu. Rtbelilerin askerlere kar tutumu da sve ordusunda olduu gibiydi. sveliler kahraman bir millettir. Reformlar dneminde Gustov Adolf, ve Byk Petro zamannda XII. Kari, sve Ordusu'nun nn tm Avrupa'ya yaymlard. Ancak o dnemde sveliler'in askeri gc Aristokratlar'n elindeydi. lkede adeta asker ailelerinden oluan zel bir imtiyazl snf meydana gelmiti. Bu snfa ait olanlar memurlara, tccarlara, aydnlara ve tm halka tepeden bakyorlard. Halkn evlad askerler, dayanlmas zor bir disipline tabi tutuluyordu. Komutanlar, eitim, resmi tren ve kla hayatndan baka hibir eyle uramyorlard. Mesai d zamanlarn ise iki ierek, kumar oynayarak veya dansl balolarla elencelerle geirirlerdi. ounun eitimi eksikti. Okuldan ktktan sonra hi okumaya, aratrp dnmeye ynelmezlerdi. Hibir toplumsal ve ulusal idealleri yoktu. Yalnzca merurca kllarn akrdatmasn bilirlerdi. k niformalar iinde srekli para harcamaktan baka ey bilmezlerdi. Dans salonlarnda dans etmekte stlerine yoktu. ou zaten iki ve kumardan ban kaldrmazd. Askerlere kar srekli krc, kaba ve hatta zalimce davranrlard. Kendi deyimleriyle "kla kzleri"ne aalayc baklarla tepeden bakyorlard. Snelman'n nclndeki gen Fin aydnlar orduya da gereken nemi gsterdiler. zellikle ordudaki askerlerin talim ve eitimiyle ilgilenmeyi hedeflediler. Bunun sonucunda liselerin en gzde rencileri, hatta niversite rencileri bile okullarndan mezun olduktan sonra askeri okullara girmeye, orduya mensup olmaya baladlar. 52 Beyaz Zambaklar lkesinde 5-6 yl, hatta 10 yl sren askerlik hizmetleri srasnda bir yandan da bilimsel aratrmalarn kapsaml bir ekilde srdrdler. Snelman, bu genlerin sorunlarn ve skntlarn bilen en iyi bir eitimci olmutu ayn zamanda ve onlarn her trl ihtiyalarn karlamadan geri kalmyordu. Gerek konferanslarnda, gerekse de yazlarnda srekli u dnceleri alamaya alyordu: - Grnte en uygar milletler bile, henz hayatlarn bar ve huzur iinde geirmek iin yksek bir uygarlk dzeyine eriememilerdir. nsanln yaratlnda var olan kin, intikam ve vahet; azgn deniz dalgalarnn alak yerlere saldrmas gibi, insanlar arasnda da bakalarnn haklarna kar saldrlar halinde sryor. nsan ynlarndan canl kaleler oluturur gibi ordularn glendiren insanlar kendilerini savunurlarken, dnyamz kanlmaz bir ekilde kanl taknlklara, lgnlklara sahne oluyor. Askerlerini yurt savunmasnda siper eden her ordu, kukusuz deerlidir. Snrlara ynelik hizmet eden ordunun arkasnda milletin selameti, huzuru ve bamszl yatmaktadr. Ordu, fedakr ve feragatkr bir dindarlar tarikat gibidir. Asker olmayan bizler, vatan savunmas iin oluturulan canl kale duvarlarnn nemini gerei gibi takdir edemiyoruz. Bu duvarlarn inasnda kullanlan her tula, her har, canl birer insandr. Bu zerrelerden herbiri, gerektiinde bizim varlmz ve huzurumuzu salamak iin lmeye hazrdrlar. Yolda, bir dkkanda veya bir parkta askerlere rastlaynca saygyla selamlayp, onlara "aziz kardelerim, sizler hep bizim selametlerimiz iin bu ar grevi stlenmi bulunuyorsunuz. Allah yardmcnz olsun," demet isterim... BR MLLETN UYANII 53 Dnnz ltfen. Kladaki her bir asker, canl birer elmastr. Byle deerli varlklardan binlercesi her yl bir yerde toplanyor. Uzun bir sre yoruluyor,

ypranyor, kendilerinden ok ey veriyorlar. Bu kadar sre onlardan yararlandktan sonra, geldikleri yerlere krlm ve izilmi elmaslar olarak geri gndermek ne zc bir eydir!.. Bu szler zerine Snelman'n manevi rencileri olan gen Fin subaylar yle karlk verdiler: - Bizim yeni ordumuz ruhen diri, alkanlklaryla yeni, askeri hizmetlerinin sonular itibariyle her adan yeni olmaldr. Yeni bir ruh ve idael sahibi olmutur ordumuz. Asker, klada beslenen bir inek deildir. Benim kk ve daha az tahsilli bir kardeimdir. "Vatan Ana" evladn talim ve terbiye iin klaya gndererek bizlere emanet etmitir. Askerler terhis olduktan sonra Vatan Ana, subaylara, generallere soracaktr elbet; "hangi evlatlarm ve nasl yetitirdiniz bakaym? Sizin ellerinize teslim ettiim yzbinlerce civanma ne rettiniz, nasl eittiniz?" diye. Subay, askerin yalnz kardei deildir, onun sadece aabeyi deildir, ayn zamanda retmenidir. Onun eitiminden sorumlu terbiyecisidir. Subay, askerlere kar birok ynden sorumludur: Askerin vcudu subayn eline teslim edilmitir. Subay, onun salndan s rumludur. Askerin beyni subayn eline verilmitir. Zihninin almasndan ve dnsel geliiminden sorumludur. Askerin kalbi de subaya verilmitir. O, askerlerde gl bir kiilik meydana getirecek, onlara temiz vicdanl olmay, grg kurallarn, insanlarla salkl bir iletiim kurmay reterek ve onlara vatan sevgisini alayacaktr. 54 Beyaz Zambaklar lkesBu yeni grevler karsnda bulunan gen Fin subaylar bu sorumluluu ar ve zor grevlerin yerine getirilmesinden korkmuyorlard. - Her zaman, ama her zaman, yalnz barta deil, sava srasnda da biz vatanmza kazan salayacak, yararl olacaz!.. Biz kladayken de yurdumuza yararl olabiliriz. lkemiz iin askerlerle her trl eitim ve almamz yararl olacaktr. Bugne kadar Finlandiya halk arasnda Kla kelimesinden nefretle sz edilmiti. Eskiden bir yerde kabalk, terbiyesizlik, kavga ve kargaa oldu mu herkes; - Efendiler, buras kla m? - Sanki kla havas! - Onun ahlkn kla bozmu..., diyordu. Gen Fin Subaylar artk bu szlerden inciniyorlar ve duymak istemiyorlar. "Yeni dnemin klas, baka bir kla olacaktr!" diyerek ant imilerdir Biz klay bir halk okuluna dntreceiz. Hatta bir niversite haline getireceiz. yle ki, her bir asker, klada yaad gnleri yaam boyunca sevgi ve vgyle ansn; kladan rendiklerini hayatnda baaryla uygulayarak gurur duysun. Klay yle bir hale getirmeliyiz ki, artk halkmz, aalayc szler yerine; - Bereket versin, onu kla slah etti, - O eitimini kladan ald. - Askerlii srasnda drst, atik, alkan ve kibar olmay rendi.., desin ve bu szler birer atasz olsun. Bir Milletin Uyan 55 Kla dzeninin ve askerlik hizmetinin amalar bu ekilde ortaya konulduktan sonra, gen Fin Subaylar bu amaca ulamak iin en acil zmleri aramaya, en iyi yntemleri uygulamaya baladlar. Bundan sonra subaylar, askerlere kar izleyecekleri tutumu ve yntemleri dikkatle dnmeye koyularak askerlere kar eski davran biimlerini deitirdiler. sve egemenlii dneminde klalar olduka pisti ve yaanlr gibi deildi. Havas pislikten kt kokuyordu. Askerlerin niformalar dklyordu. Bozuk yiyeceklerden ve kokmu yemeklerden askerler zehirleniyor, yemeyenlerse a kalyordu. Rtbe sralamasna gre onbalar, avular, temenler dier askerlerin yiyeceinden ve snma aralarndan (battaniye, kaput, v.b.)

ksarlard. Askerleri hor grrler ve aalarlard. Klada en ar kfrler bile gndelik konuma haline gelmiti. Ama artk her ey temelden deimiti. Klalar temizlenmi, duvarlar boyanm, baheye imler ekilmi, pencerelere ve avlu kelerine saks iekleri konulmu, pencerelere perdeler ekilmi, kou girilerine paspaslar konulmutu. Askerler de her sabah banyo yaparak gne balyorlard. evre ve vcud temizliinin yansra manevi temizlie de, ahlak temizlie de dikkat edilir olunmutu. sve egemenlii dneminde halk arasnda kullanlan deyimler askerlerin ne berbat eyler olduklarna iyi rnektir: - sveli gibi krktk sarho!.. - sve askeri gibi svyor!.. nceden askerler srekli sarhotu, aza alnmayacak kfrler ediyorlard. Askerler birbirlerine, subaylar birbirlerine, hatta generaller bile birbirlerine sverlerdi. Karlarndakini 56 Beyaz Zambaklar lkesinde severken de, yererken de sverek konuurlard. ren ve uursuz kfrlerdi hepsi de. Hi ekinmeden ana-babaya, di-ne-imana, gnee-aya, gkyzne ve doaya, akllarna gelen hereye kfrler ediyorlard. Gen Fin subaylar klaya temizlik maddeleri getirttiler, askerlerin yemeklerden nce ve sonra sabun kullanmalarn saladlar. Temiz havlular zimmetlendi ve her askere birer di fras ve macun datarak di temizliine nem vermeyi rettiler. Di temizliinden sonra dil temizliini, dzgn ve kfrsz konumay rettiler. Subaylarn kendileri de asla kt sz sylemiyor ve kfr etmiyorlard. nceleri askerlere kaba ve sert davramlyorken, artk byle bir eye izin verilmiyordu. Ama hibir aalayc ve kfrl sz sylemeden, kaba davranmadan en kat disiplinin yerlemesini baardlar. Eskiden yalnzca askerler deil, subaylar ve sekin ailelere mensup kiiler bile adi kavgalar, barp armay bir yiitlik ve adeta kla hayatnn vazgeilmez gereklerinden sayarlard. yle ki eit eit kfrler bilmekle vnrlerdi. Klay bambaka bir hale dntrmeyi baaran gen Fin Subaylar yle diyorlard: - Kla bizim aile ocamzdr. Oras bizim ibadet yerimiz -dir. Din adam iin mabedi, retmen iin okulu neyse bizim iin de kla odur. Biz burada kadnlar arasnda bulunduumuz zamankinden daha fazla edepli ve terbiyeli davranmak zorundayz. Subaylar, davran ve szleriyle askerlere unlar telkin ediyorlard: - Klay sarho meyhanesine veya kfr ortamna evirmeyiniz. _ BR Milletin Uyan 57 Yerlere tkrmeyiniz. Demeleri kirletmeyiniz. Kfrl konuarak klann nezih havasn bozmaynz. Dilinizi temiz tutunuz, arkadalarnzn kulaklarn kirletmeyiniz. Kaba kfrlerle konumak, kpek ulumasndan daha ktdr. Kfr etmek medeniyetsizliin belirtisidir. Eer yiitliinizi gstermek istiyorsanz, bunun iin daha asil zmler bulunuz. Spor yapn, uzun metre yzmeyi, ustaca gremeyi, yksek atlamay reniniz! Toplantlarda nezaket iinde olmay reniniz. Yararl kitaplar okuyunuz. Okuduklarnz ve dinlediklerinizi iyice anlaynz. Bu ekilde gen subaylarn her biri iyi birer eitimci oldular. Askeri talimler ne kadar ok zaman alrsa alsn, subaylar, askerleri terbiye etmek iin her gn 1-2 saat bulabiliyorlard. Subaylar, askerlere zel oyunlar, elenceler, piyesler ve genel okuma geceleri dzenliyorlard. Onlarla sohbetler yaptklar gibi, eitli milletlere dair hikayeler ve nl kahramanlarn yiitliklerini anlatan kitaplar okutuyorlard. Projeksiyon aletiyle vatan tarihine ve dier milletlerin tarihine ait emalar, haritalar, manzaralar gstererek genel kltr konularnda bilgilendiriyorlard. Bundan baka askerlik hizmetini bitirip terhis olan erlere yurda nasl hizmetlerinin dokunacaklarna dair sk sk aklamalar yapyorlar, bu amala yazlm kitaplar okutuyorlard.

58 Beyaz Zambaklar lkesinde Subaylar unlar diyorlard: - Geldiiniz yerlerde insanlar, kstebekler gibi kovuklarda yayorlard. Bunlar insanca yaamann ne demek olduunu ne grmler, ne duymular, ne de kitaplarda okumulardr. Sizler de yleydiniz. O kstebeklerin yanna tekrar onlar gibi gidip kovuklara tklacak olursanz, yazklar olsun size!.. Sizler oraya yeni hayatn mjdecileri olarak gidiniz! O cra yerlerde yaayan insanlarn ruhlarn uyandrnz. Oralarda yeni bir ordu kurunuz. Bu ordu bar, huzur, uygarlk ve alma ordusu olsun. eitli ordularda yiitlikleriy-le ne km kahramanlardan oluan taburlar vardr. Onlar kendilerine "lm taburu" ismini takmlardr. Baka insanlar da yle diyor onlara. Bunlar, gerektiinde bir tek asker kalncaya kadar lmeye yemin etmilerdir. Bunlar kahramandrlar. Vatan iin yaamak, lkenin ilerlemiesi ve ykselmesi iin almak da, lke iin lmek kadar ereflidir! Topra nasl iliyor, buday nasl ekip biiyorsunuz? Hayvanlardan ve ormanlardan nasl yararlanyorsunuz? Erkekleriniz kadnlaryla nasl geiniyor? Analar ve babalar ocuklarn nasl terbiye ediyorlar? imdi geliniz size, hayatlarn daha akllca dzenlemi toplumlarda bunlarn nasl yapldn anlatalm: Niin herkes, ngiliz kumalarn, Bohemya kristallerini, ekoslovak camlarn, Felemenk (Hollanda) balk konservelerini, rlanda koyunlarn, Fransz araplarn, Danimarka te-reyalarn, Bruxelles (Brksel) dantellerini, Rus krklerini, sve mukavvalarn ve kibritlerini tercih ediyor? BR MLLETN UYANII 59 nk bunlar o lkelerde en iyi bir ekilde retilmektedir. Sizler de bizim lkemizde byle kaliteli rnler meydana getirmek iin aln!.. Btn bunlar kim yapacak? Kylerinizdeki kr kardelerinizin ve babalarnzn gzlerini kim aacak? Bataklk ve ormanlklarn cra ksmlarna kadar gitmeyi kim gze alacak?" Askerlerine bu uyarc ve bilinlendirici sorulan ynelten retmen Subaylar, cevaplan yine kendileri veriyorlard: - Sizler!.. En nce sizler yapacaksnz. te o zaman aileleriniz, kyleriniz, sizin vatan iin uzun yllar klada kalmanzdan dolay hibir ey kaybetmemi olacaklar, aksine kazanl kacaklar. Onlardan aldklarnz kat kat onlara geri demi olacaksnz. Sizler klaya ham bir madde olarak geldiniz. imdi ilenmi bir elmas gibi ve harikalar yaratan sihirbazlar gibi memleketlerinize dnyorsunuz! Doann sanki hor grrcesine feyiz ve bereketten mahram brakt Finlandiya topraklarnda, gen Fin Subaylar byk bir uygarlk gc oluyorlard. Byk bir fabrikann retimi gibi, lke iin akll, gl, canl insanlar yetitiriyorlard. Askerler, artk kdemli arkadalarn sayyor ve seviyorlard. Askerlik hizmetleri boyunca onlar gcendirmekten ve zmekten kanyorlard. Daha gsz ve ihmalkr olan arkadalarnn davranlarn ise kontrol altnda tutuyorlard. Terhis olduktan sonra ise ounlukla subaylaryla mek-tuplayorlard. Askerlik gnlerini kranla anyorlar, hayata 60 Beyaz Zambaklar lkesinde artk yeni gzle ve daha canl bakmakta olduklarn bildiriyorlard. lkenin kalknma hamlesiyle ilgili dnce ve hayallerini subaylarna anlatyor ve onlardan ne yapmalar gerektiini soruyorlard. Kendilerine baz kitaplar gndermelerini ya da gazete ve dergilere abone yapmalarn istiyorlard. En kk yerleim birimindeki kulbelere varncaya dek, lkenin her yeriyle kla arasnda samimi bir ba kurulmutu. Yediden yetmie hep birlikte, lkenin salkl bir kalknma ve uygarla kavumas iin tekilatlar kuruyorlard. Kla artk lke iin bir facia olmaktan km, hakkyla takdir edilir olmutur. Anne-babalar, yaramaz ocuklarn eitmek iin artk unlar sylyorlard:

- u askerlik zamann gelse de artk askere gitsen. Belki asker oca seni yola getirir! evredekiler ise onaylyordu: - Elbette slah eder. Byle haylazlarn hakkndan ancak kla gelir. Artk biliyoruz ki, kla bizim ocuklarmz bizden daha iyi terbiye etmesini biliyor. Yallar da onaylyorlard: - Evet, nceleri gzlerimiz krm. Feci bir hayat sr-yormuuz. krler olsun, imdiki genler hayat daha gzel ve daha akllca dzenlemesini biliyorlar. Bu eklide bizzat klalar da bilgi ve ahlk ynnden ykselmitir. yi mayann hamuru kabartmas gibi, kla da milleti bilgi ve ahlaki adan ykseltmitir. Futbol JN apaleon'un Fransa'nn idaresine geiinden sonra Avrupa lkeleri arasnda savalara rastlanmamtr. Napoleon, birok Avrupa lkesiyle savayor ve en ok da ngiltere'yi yenilgiye uratmak istiyordu. Dier taraftan ngiltere de, Napoleon'u tahtndan indirmek iin her areye bavuruyordu. Napoleon, Rusya'y da savamakla tehdit ediyordu. Rusya, Franszlar'la bir sava kar endiesiyle 18 08'de sve'le yapt savaa son verdi. Fakat Rusya'nn endiesi gerekleti ve Fransa'yla aralarnda o nl korkun sava balad. Napoleon yirmi milletin kuvvetlerinden oluan ordusuyla Rusya'nn zerine yrd. Moskova'ya kadar ilerledi. Ancak burada bozguna urad ve Rusya'dan geri ekilmek zorunda kald. Napoleon gc tkenmi ve aresiz bir halde Fransa'ya dnd. Birsre sessiz kalarak eski ihtiamn ve kudretini yeniden kazanmaya alt. Fakat bu kez de ngilizler tm Avrupa'y Napoleon'a kar ayaklandrarak, btn gcn ezdiler. ngiltere'ye esir den Napoleon, Sainte-Helene 62 Beyaz Zambaklar lkesinde Adas'na srgne gnderildi. Napoleon'un ard arkas kesilmeyen savalarndan artk bkm olan Avrupa lkeleri bu sonuca ok memnun oldular, ve ngiltere'nin yenilgi bilmeyen kudretine hayran oldular. Ve tm Avrupa, ngilizler'i taklit etmeye balad. ngiltere'nin hereyi artk moda olmutu. Ancak ocuklar, bulua ermemi genler ve orta ya kesimi hereyi taklid ederken, ounlukla sigara ve iki kullanma, kaba konuma gibi olumsuz ynlerini taklid ediyorlard. Henz kltr ve medeniyet alannda ilerleyememi milletler de ngilizler'in komik ve zararl davranlarn alarak, ngiliz toplumunun kt birer kopyas durumuna dtler. Zenginler ve ekonomik durumu iyi olanlar, ngilizler gibi at yarlarnda yksek miktarda paralar harcamaya, sodayla viski imeye, ngiliz modasna gre giyinmeye, ve salarna onlar gibi ekil vermeye baladlar. Genlik ise kendini ngiliz sporlarna ve daha da kts futbola kaptrmt. Eitimlerini henz tamamlamam olan Avrupa genleri arasnda futbol adeta bir din olmutu. Dier lkelerin genlii de bundan etkilenerek futbolu bir ibadet ekline soktular. Bundan daha da zevk alanlar futbolu bir bilim ve sanat dal gibi grmeye balamlard. Sokaktaki halk heyecanlandrarak geinen bo kafal ve cahil baz gazeteciler, genliin bu yeni tutkusunu kkrtarak smrme yoluna gitmilerdi. Futbol iin ayrca ke yazlar konulmu ve sr baca gibi gl bacaklarn meziyetlerinden uzun uzadya bahsetmek artk gazetecilik saylr olmutu. Snelman'n dneminde Finlandiya'da da ayn eyler yaanyordu. O zamanlar Fin genleri ciddi dnce urasna Bir Milletin Uyan 63 henz almamlard. Ciddiye alnabilecek hibir dnsel ilgi ve retimleri yoktu. Finlandiya Rusya'ya ilhak ettikten sonra artk sveliler'e kar milli kin beslemek, onlarla mcadele azmi tamak gibi mill duygular da krelmiti. Bombo bir kafa ve zamana sahip olan Fin genleri iin de futbol en ciddi, hatta dinsel bir ura halini almt. Bulac salgn hastalk gibi futbol, kent genliini etkisine almakla kalmam, nfusu kalabalk kylere bile girmiti.

Futbol btn bir neslin dncesini ve duygularn kendi egemenlii altna alm bir hastalk olmutu. Futbol kulpleri ve federasyonlar, bitkin bir vcutta treyen sivilceler, ya da bataklk sinekleri gibi oalyordu. "Manda aya gibi gl bacak", o gnlerin iftihar sembol olmutu. Snelman ile arkadalar, genlerde zeka dolu beyinlerin yerine gl manda ayaklarnn olumasna raz olmadlar. Btn bir neslin dnce ynnden plak kalmasna tahamml edemediler. Finler'i ruhen uyandrmak ve uygarlk alannda ykseltmek isteyen yurtseverler, "kollar ve bacak kaslar kay gibi sertlemi kahramanlardan(!) ne yetiebilir? lkenin kalknmasnda ne tr hizmetleri olabilir?" eklinde birbirlerine soruyor, zmler aryorlard. Snelman, bir zamanlar spanya'da birtakm kiilerin hayal valye romanlaryla akllarn bozup, valyeleri taklide kalkmakla nasl gln duruma dtklerini nl "Don Ki-ot" (Don Quichotte) romannda Cervantes'in daha gln bir hale sokarak anlattn hatrlatt herkese. Snelman ve dostlar ayn fikirdeydiler: - Genlerin byle aptalca yazlm serseri romanlarna kendilerini kaptrmalar yle ihmale gelecek nemsiz bir ey deilmi ki, spanya'nn en byk dahisi bunu romanna koI 64 Beyaz Zambaklar lkesinde Bir Milletin Uyan 65 nu edinmi ve bu salgnla mcadele etmek zorunda kalm, diyorlard. Cervantes, btn okuyucularn byle macera romanlarna dkn olmalarnn zihin tenbelliinden kaynaklandn tesbit etmiti. O dnemde spanyollar, geri kalm lkelerinin kalknmas, sosyal dzeninin yeniden tesisi, milleti ekonomik sosyal ve kltrel alanda ykseltmek yolunda ciddi zmler araynda deillerdi. Bu alanlarda tamamen plaktlar. nk onlar bu konularda ne bir dnce, ne bir duygu ne de bir niyete sahiptiler, olmak da istemiyorlard. Toplumun ou zamann hayl rn macera romanlaryla geiriyor ve byle davranmakla bir ey yaptklarn zannediyorlard. lkede kltrle uraan saatlar yoktu. Toplum dncesi uykuda; cehalet ise zirvedeydi. Bunun yansra nfus artyla birlikte yoksulluk da artyor, devlet gc zayflyor, ahlk, fikr ve ticar hayat yok olma tehlikesi yayordu. Halk uyandrmak durumunda olanlar ve az-ok eitim grm kiiler ise macera romanlar okuyarak zevkten drt ke oluyorlard. Snelman yle dnyordu: "Dahi yazarlarn nemini bizim toplumumuz henz kav-rayamaz. u dnemde bizde de hayatn gln ynlerini ustaca tasvir eden bir Cervantes, ccelerden bahseden bir Swift yetimelidir. Cce ruhlu insanlarn basit politik dedikodularn, ksr fikirlerini anlatan biri gelmelidir." Snelman ve arkadalar Cervantes gibi bir yazara sahip olamadklarna zlyor ve areyi onun yaptnn aynsn kendilerinin yapmasnda gryorlard. Tpk veba, kolera, ateli humma mikroplarya mcadele etmek gibiydi bu futbol mikrobuyla mcadele. Topluma ve millete musallat olan manevi mikroplar, onlardan daha da tehlikeliydi. Finlandiya bataklklarla dolu bir lke olduundan stma ve verem hastal yaygnd. Halk stmadan ikayetiydi; veremden ise krlmaktayd neredeyse. Snelman bu mikroplarla mcadele balatmt. Bu mcadeleye imdi de grnmez bozuk kiilik mikroplarya mcadele de eklenmiti. Snelman yine zm gsteren ilk kii olmutu: - imdi bir de dnce stmas, irade veremi, ruh stmas hastalklar kmtr karmza. Bu ruhsal bozukluk nerdeyse tm lke genliini istila etmitir. Gelecek yllarda topluma yararl iler yapmak zere hayata atlacak olan genlerimizin ruhsal hastalklardan krlmasna gz yumamayz. Mcadele etmek gerekmektedir. Bir gn futbolcular byk bir elence dzenlemilerdi. nl ve dev bir futbol kulbnn kuruluunun onuncu yldnm kutlanyordu. Bu mnasebetle milli ma oynanacakt. Konumalarla geen elence toplants trenle son buluyordu. Elenceye her daldan sporcular katlmt.

Snelman da arkadalaryla birlikte oradayd. Aslinde kendisi de en byk spor kurulularndan birinin fahri bakanyd. Sz olarak bir konuma yapt: - Fin genliinin sporla uratn grerek seviniyorum. Aklc bir ekilde yaplan eitli beden hareketlerinin nemi ok byktr. Felsefe alannda hayli ilerlemi olan eski Yunanllar, yle rastgele olarak jimnastii, grei, yarlar yksek bir konuma getirmemilerdir. Beden egzersizleri vcudu evikletirir ve glendirir. Egzersizler sayesinde vcudun grnm dzelir, yry ve hareketler gzelleir. Kentlilerin kokumu evlerde yaadklar hayat, vcudu ypratr, kaslar gszletirir, kanda zehirlenmelere neden 66 Beyaz Zambaklar lkesinde Bir Milletin Uyan 67 olur ve insanlar miskinletirir. Buna bir de yllar sren ve aratrmaya dayal olmayp skolastik yntemlerin uyguland eitim dnemini ekleyiniz. Bu sre zarfnda, ocuklarmzn kafas tarihler, ahs isimleri, l birimleri, prensipler ve cansz yasalar mezarlna dnr. Almanya'da rencilerin ou gzlk kullanr, gzleri bozuktur. Srtlar kambur, kemikleri arpk, bacaklar ince, kollar zayf; ktan yoksun bitkiler gibi solgun yzl insanlara kylerde deil, kentlerde rastlanr. nsann, bylelerini ellerinden tutup krlara karaca, ayrlarda koturup temiz havay derin derin solutaca geliyor. Eski Yunanllar da byle yapyorlard. imdi bizler de onlar gibi yapyoruz. Fakat Sokrates'in Phidias'n ve Perik-les'in adalar hayatn temel ilkesi olarak unu ne srmlerdir: "Hibir eyde arya kamamaldr! Hibir ey tek tarafl olmamaldr. Her eyde orta yolu gzetmelidir. Hereyi zamannda ve yerinde yapmaldr." Sokrates'in ve Eschyle'in ada olan Aristofan, hakimlerin bu bedeni geveklikleri ve miskinlikleriyle alay ederdi. "Aptalla vg" adl lmsz hiciv dolu slubuyla, kafalarnn ii malumatla dolu, iki ayakl yaratk ile, soyut teori-cilerle acmaszca alay ediyordu. Gulliver'in yaratc yazar Swift, kurbaalar gibi iip byk adam olmak isteyen cceler (Liliputlar) topluluuyla alay ediyor. Bundan baka Laputlar'la da alay ediyor. Bunlar iri ve ikin kafal, ince boyunlu ve kk omuzlu anormal yaratklardr. Bunlarn btn hayat kitap kurallarna, geometrik ekillere gre dzenlenmitir. Yani hayatlar da bedenleri gibi biimsiz ve sevimsizdir."~ Bizzat benim ve dostlarmn bu kadar byk bir muhabbetle sevdiimiz Suomi'nin Laputlar'n lkesine benzemesini asla arzu etmeyiz. Bize ne Liliputlar ne de laputlar gerekli deildir. Ancak biz Finler'in bacaklar gl, ama akl zayf olmasn da istemeyiz. Bacaklar kz aya gibi gl, ama beyinleri koyun beyni gibi zayf insanlar bizim idealimiz deildir. Byle bir insan, bizim kk milletimiz iin bir rnek, bir model olamaz. Sizler, futbolun Finlandiyadaki ilerleyiini grerek heyecana geliyorsunuz. "Kuvvetli Bacak" isimli futbol takmmzn komularmz olan sveliler, Norveliler ve Danimarkallar'-la karlamalar yaptndan, hatta Macaristan'a bile gidip orada galip gelmesinden dolay sonsuz bir sevin duyuyorsunuz. Ama ben sizin sevincinize katlmyorum. Ben arzu ederim ki, bizim sevgili Suomi'mizde u isimleri tayan tekilatlar, dernekler kurulsun: "Gl Dnce, Yksek ler, Yce Giriimler, Salkl Hayvanclk, En yi Tarm, Kaliteli Kuma, Temiz Vicdan, Yeni Fikirler, Mekanik Baar, Mreffeh Millet!" Ben isterim ki siz gen Finler, yalnz Macarlar' deil, Franszlar' ve ngilizler'i de malup edesiniz. Ancak yalnz bacak gcyle deil, yalnz top utlaryla deil; bilim, teknoloji, sanat, ticaret, sanayi, hukuk toplumu, lkenin kalknmas alannda da onlara galip gelesiniz. Bu etin mcadelede yalnz futbolcularn gl kol ve bacaklarna dayanmak isterseniz, ok ileri gidemezsiniz. Kardan gelen topa vurmak iin salam bir kafa gerekmektedir. Ancak biliniz ki en salam kafaya ko sahiptir. Ben ko kafasn Fin genlii iin iftihar duyulabilecek bir ey saymam.

68 Beyaz Zambaklar lkesinde Sokrates'n ve mehur Herkles'n resimlerini bulup karlatrnz. Sokrates'n bstnde filozof ba dikkat eker. Geni bir aln. Buras zekann yeridir. Sanki Sokrates'n zekas kafasnn iine smyormu da dar taacakm sanrsnz. te Sokrates'n aln ve kafas bu ekildedir. Bir de Herkles'n heykeline baknz. Antik Yunan efsaneleri kahramannn gl kaslar karsnda hayrette kalrsnz. Csseli bir vcut, stun gibi gl bacaklarn stnde ykseliyor. Kollarnn kaslar, kaln bir halat andryor. Omuzlan geni, gs kabark, boynu kz boynu kadar kaln. Ba ise vcuduna oranla kk, aln dar. Btn bunlar byk bir beden gcnn ifadesidir. Ama bu kahraman zeka ynnden gszdr. Muhteem vcutlu, sert yapl, gl adaleli bir adamdr, ama akl ve zeka itibariyle geridir. Dnce ve maneviyat kahraman deildir. Ben size Sokrates'n veya Herkles'n kafalarn tercih ediniz demiyorum. Demek istediim kz bacaklarn dnrken, Sokrates'n ban da unutmaynz. Kaya gibi sert ve koyun kafal olmaynz. u kural asla unutmaynz: "Her ii zamannda yapmak lazmdr. Elence zamannda da elenmelidir!" Finlandiya'nn yalnz top tepmesini bilen insanlara ihtiyac yoktur. Bize Fin milletini ekonomik, sosyal, ahlak ve fikr ynden ykseltecek insanlar lazmdr. Kltr ve dnce ynnden geri kalm olan ve eski uygarlklar tersinden renmeye kalkan milletleri taklit etmeyiniz. Paris'e gidenler, ikili gazinolar reniyorlar. Almanya'ya Bir Milletin Uyan 69 gidenler, birahanelere devam etmeye alyorlar. ngiltere'ye gidenler de futbol reniyorlar. Siz eitim almasna daha yksekten baknz. Avrupa'nn bilim ve dnce mabedlerine gidiniz. Binlerce Alman gencinin mensup olduu Tugenlbund'u yani Fazilet Birlii'ni rnek alnz. u kural srekli aklnzdan karmayn: "Salam ruh, salam vcutta bulunur." Ey Fin Genleri! Sizin vazifeniz utla topu ykseklere frlatmak deil, Fin milletinin haysiyet ve erefini ykseltmektir. Sevgili yurdumuzu her alanda ileri gtrmeye, her alanda refah arttrmaya gayret etmektir!.. BR Milletin Uyan 71 . i Anne-Baba ve ocuklar "v I eni nesillere aklc bir terbiye verme meselesi..." Snelman ile arkadalar Finlandiya'y uyandrmak iin btn mitlerini buna balamlard. Genlik meselesi Snel-man'n en sevdii bir konu ve ayn zamanda kendisinin en hassas ve strap duyduu meselesiydi. Snelman kimi zaman genleri yzlerine kar azarlyor ve knyor, ama baz yal kimselerin genlerin hayrszl ve bozuk ahlklarndan dolay ikayet etmeleri zerine srekli genleri savunuyordu. yle diyordu: - Kabahat gerlerde deil, sizdedir. Siz genleri nasl terbiye ederseniz, onlar da yle yetiir. Genlere verdiiniz terbiye nedir? Sadeci hi!.. Anneler ev ileri ve yemek yapmakla; babalar da memuriyet, ticaret, dkkan veya fabrika ileriyle megul olurlar. Geceleri de ge vakitlere kadar zamanlarn kahvehane ve kulplerde oturarak ve iskambil oynayarak geirirler. Ama ocuklaryla asla megul olmazlar. nk bunun iin vakitleri yoktur. Hem sonra ocuklarla megul olmak insan yoran ve usandran bir itir. Bunlar ocuklaryla konumazlar, onlarn yaantlaryla ilgilenmezler. Sadece bo zamanlarnda ocuklarn sevip okamay bilirler ve onlara ekerleme ve oyuncaklar almaktan te baka bir ey yapmazlar. Sonra da, "haydi bakalm, imdi odanza ekilin, grlt etmeden kendi kendinize oynayn," derler. Aslnda bunun anlam udur: "Bamzdan defolun da ne isterseniz yapn! Sadece bizi rahatsz etmeyin."

Bu durum karsnda ocuun akl, fikri, ruhu, ilenmemi bir tarla gibi kalr. Buraya yararl hibir ey ekilmi olmaz. Arasra ocuklara iyilik, doruluk ve sevgiden bahsedilse bile, bunlar genellikle ruhsuz, kupkuru, ta gibi sert ve ocua yabanc szlerdir. Anne-baba, ocuun ruhunu ilgilendirecek szler sylenmesini istemezler. steseler bile bunu nasl yapacakarn bilemezler. Onlarn sradan ve smarlama nasihatleri ocuun hassas ruhunda yanklar uyandrmaz. Dorusunu sylemek gerekirse, ocuun anne-babas sa olduu halde ve evde bunlardan baka birok halalar, teyzeler, daylar ve amcalar olduu halde ocuk yetim gibi bymektedir. Baz ailelerde ocuklar ok iyi beslenirler, iyi giydirilirler, salna -vcut salna- dikkat edilir. Ancak tm bunlara ramen ocuk ruhunun safl, al ve ss ihmal edilir. Dorusu bu artlar altnda yetien ocuklarn, olduklarndan daha fazla yaramaz yetimediklerine amamaldr. ocuklar byyp de baz eyleri anlamaya baladklarnda, aile; T 5 A. 72 Beyaz Zamuaklak lkesinde hayatna katldklarnda, aileden ne alr ve ne grrler ki? Kentlerin kasabalarn, kylerin meydanlklarnda birtakm plerin, pisliklerin ve gbrelerin yldn grenler, "bunlar salk kurallarna aykrdr; ne rezalettir bu byle?" diye ' feveran ederler. imdi siz, evlat sahibi anne-babalar!.. Bir kere dnnz. Kendi vicdannza danarak bir karar ' veriniz. inde bulunduu aile evresi ve havas ocuklarn kiiliklerinin salkl bir ekilde olumasnda ne derece olumludur? ocuklara, "yalan syleme, yaramazlk yapma, bu hareket ktdr, nefret uyandrr, gnahtr," gibi nasihatlerde bulunurlar, ama bu nasihatleri veren kiiler birbirlerini aldatrlar. ocuklar aldatrlar ve yine ocuklara "kimseyi incitmeyiniz, nezaketli ve terbiyeli olunuz," derler. Ancak kendileri bu kurallara uymay dnmezler. ocuklar aldatlmay abuk farkederler. nce hayret ederler. Anne babalarnn kendilerine kt ve gnah diye gsterdikleri eyleri nasl olup da bizzat kendilerinin ilediklerini anlayamazlar. Sonuta kendilerinde u kanaat oluur: "Anne-babalar byle syler, baka trl davranrlar!" Bu nedenle anne-babann szlerine kar ocuklarn gveni kalmaz. "unu yapn, bunu yapmayn" trnden nasihatlere artk aldr etmemeye balarlar. te yandan anne-baba da ocuklarnn daha kk olmalarna ramen kendilerine itaat etmediklerinden ve asi olmalarndan ikayet ederler. Oysa ki, ocuklarn bu hale geliine kendileri neden olmulardr, ama farknda bile deillerdir. BR Milletin Uyan 73 ocuklarn azarlama, knama ve cezayla itaatkar ve sevgi dolu olabileceklerini sanmayn. Onlarn yannda yle davrannz ki, sizin meziyetlerinizi bizzat grerek sizi sevmeye balasnlar. Kimi anne-babalar evdeki yaantlarna, giysi ve beden temizliine dikkat etmezler. ocuklarnn yannda kirli, skk ve eski elbiselerle ve kirli el ve ayaklarla dolarlar. Konuma ve davranlarnda nezahet ve nezakete riayet etmezler. Kimileri de onlarn yannda birbirleriyle kavga ederler ve "babanzn nasl biri olduunu gryor musunuz?" veya "annenizin nasl bir kadn olduunu kendiniz grn!" gibi szlerle ocuklar da kavgalarna ortak ederler. Aile toplantlarnda meydana gelen dedikodulara, bakalarn ekitirmelere, kk bir kar iin evrilen dolaplara dair szlere dikkat ediniz. te ocuklar ergenlik ana ulamaya dek 15-20 yl byle feci bir ortamda byrler ve ondan sonra da yallarmz ocuklarn niin gklerde umadklarna, kanatsz kaldklarna aarlar. Byle syleyen anne-babalara sormak gerekir:

"Siz ocuklarnz terbiye ederken ykselmeleri iin onlara kartal kanatlar m taktnz? Yoksa bu kanatlar kknden mi yoldunuz?" ocuklar byyp olanlar delikanl, kzlar gen kz olunca, anne-babalar geleceklerine dair pembe hayller kurarlar. Oullarn mhendis, doktor, tccar, avukat, memur veya iyi bir meslek sahibi yapmak isterler. Kzlar iinse zengin bir koca aramaya koyulurlar. ocuklar iin hep servet ve refah salamaya urarlar. Bylelikle annelik ve babalk grevini en iyi bir ekilde yeri74 Beyaz Zambaklar lkesinde ne getirdiklerine inanrlar. Bu konuda Lev Tolstoy, gayet hakl olarak u szleri sylyor. "Hayattaki dzensizliklerin en byk nedenlerinden biri udur ki, herkes hayatnda refaha kavumay arzu eder, fakat hayatn terfi ettirmesini ve bizzat alma sonucunda hayatn daha iyi bir biimde dzenleme ihtiyacn hissetmez." Herkes hayattan bir ey almak ister, ama ona bir ey vermek istemez. ou kimse hayata menfaati, zorba ve asalak olarak atlr. Hayatn anlamn bu asalaklkta ararlar. Byle bir hayat anlay uzun yllar boyunca ac iinde ocuklara alanr. Kimler alar? Anne-baba!.. Bu telkinlerle yetien ocuklar, bydklerinde zorba, a gzl, ehvet dkn, tembel ve vurdumduymaz olurlar. En sonunda artk hi kimseye ve hibir eye sevgi ve ballk duymayan duyarsz genler olur karlar. Bu tiplerde lkeye, millete kar sevgi, yksek dncelere ciddi uralara sayg uyanmaz. Anne ve babalarn da itenlikle sevmezler. Ne ekerseniz, onu biersiniz.! Ne piirirseniz, onu yersiniz! Eer genliin ruhunu tarm yaplmayan bir tarla gibi kendi haline brakrsanz, orada srgan otlan ve dikenler yetiir. Anne-babalarn, ocuklarnn beyinlerini ve kalplerini ilemeden kendi haline brakmalar, akla ve vicdana uygun deildir. Hatta byle bir ihmal, ahlkszlktr, cinayettir. nk ocuklarn iyi terbiye grp grmemesi meselesi, yalnz an-ne-babay ilgilendiren hir mesele olmayp, ayn zamanda topBR Milletin Uyan 75 lumu ve devleti de ciddi bir ekilde ilgilendiren hayat bir meseledir. stediiniz kadar mkemmel anayasalar yapn. zgrlkler alannda da halka dilediiniz kadar haklar tanynz. Sosyalizmin veya liberalizmin sihirli gcne dilediiniz kadar inann. Eer ocuklarnz gerektii ekilde eitim almazlarsa hayata bir hi olarak atlrlarsa, yasalar ve btn sosyal haklar var olmasna ramen toplumsal hayat yine de snk ve ruhsuz olacaktr. Bu nesilden gelen memurlar bencil ve uyuuk, devlet adamlar ise politik madrabaz olurlar. Milletvekilleri kar peinde koar. Okullar yeni neslin bilincini krelten ve kalbini karartan birer karanlk maara olur. Basn, sokak fahielerinin albmlerine dner. Tok veya a olan halk kitleleri ise, kendilerine yabanc olan her eye, zellikle varlkl snfa mensup insanlara kar nefret, kskanlk ve intikam duygulan beslemeye balarlar. Bizim yeni ve gen vatanmz sizden byle eyler beklemiyor!.. Finlandiya'nn istikbali byktr. Burada herkes tok, herkes halinden memnun olmaldr. Kendi hayatnz ve toplum dzenini buna gre ekillendirin. Snelman ve dostlar, kentlerde ve kylerde bu trden konferanslar veriyorlard. Bu konferanslar ilgiyle dinleyen anne-babalar, ocuklarnn eitimi meselelerini gerekten ciddiyetle dnmeye ba I 76 Beyaz Zambaklar lkesinde lamlar ve ocuklarna kar yklendikleri sorumluluun bykln kavramlard. Birok ehirde aile kuramlar oluturarak ocuk eitimindeki baarszlklarn ve olumsuzluklarn nedenlerini aratrmaya balamlard. Eitim alannda baar gsterdike sevinmiler, ancak bununla yetinmeyip,

pedagog ve ilahiyatlarn da baz meselelerde grlerini almak zere onlara danmaktaydlar. Eitim ii bylece ciddiye alndktan sonra sorunlar bir bir zme kavumu oluyordu. lkede tannm eitimci ve ilahiyatlar btn bir lkeyi dolaarak, hayatta kazanlan tecrbelerde ve bilimin yol gstericiliinde ocuklarn nasl yetitirilmesi ve terbiye edilmesi gerektiini halka anlatyorlard. ocuk ruhunun zelliklerini, hassasln, zayf noktalarn ve hastalklarn izah ederek, eitim esnasnda bunlarn slah ve tedavi edilmesi arelerini retiyorlard. Ziraat mhendislerinin, halka, en gzel fidanlarn nasl yetitirilecini, iyi tarmn nasl yaplacan retmesi gibi, nl pedagoglar ve ilahiyatlar da tm anne ve babalara ocuklarnn daha aklc bir ekilde nasl eiteceklerini vatana ve millete nasl daha yararl olabileceklerini retiyorlard. Bu alma ve stn gayretler sayesinde Fin ailesi gaflet uykusundan uyanm ve byk bir hzla ilerleme ve ykselmeye balamtr. Halk niversitesi VJen Fin aydnlar, Snelman'n evresine toplanmlard. Bu gruba azar azar, ama srekli yeni kltr mimarlar katlyordu. Snelman grubunu, Helsingfors niversitesi'nin gen profesrleri, en u kylerdeki retmenler, olduka aydn tccarlar, fabrikatrler, zel sektrde hizmet veren doktorlar, memurlar ve avukatlar oluturuyordu. Bu dinamik beyin gc, yava yava Finlandiya'nn her kesine etki etmiti. Bu amala alanlardan hibiri bunu kesinlikle hret olmak amacyla yapmyordu. Bu grubun almas dier eitim ve kltr kurulularnda olduu gibi srf kat stnde kalmaktan ok uzakt. Burada herkes alyordu ve kelimenin tam anlamyla herkes birer kltr misyoneriydi. Bu gruba mensup olan her kii, inatla, ilhamla alyor, bu gayretlerinde zel i ve kar gtmeyi aklna bile getirmiyordu. Bunlar okunmu ve eski kitaplar toplayarak ilerinden ypranmam olanlar seiyor, gezici bir ktphane oluturarak ky ky dolayorlard. Bir sre o yerde kaldktan sonra 78 Beyaz Zambaklar lkesinde bir baka kasaba veya kye gidiyorlard. nceleri iki- haftada bir, sonralarysa her pazar, halka ynelik, salkla, edebiyatla, ekonomiyle ve ahlkla ilgili konularda sohbetler dzenliyorlard. Bu ie kendini adam hatipleri ve retmenleri seerek, lkenin her tarafna gnderiyorlard. Bylelikle zel bir Halk niversitesi kurulmutu ve bu niversitenin profesrleri de iyi birer konumac olan gezgin genlerdi. Bu gen profesrler, halk eitli konularda bilgilendirerek en uyuuk ruhlar bile uyandryorlard. Bu konferanslar dinleyenlerde daha ok bilgi renmek, lkenin herhangi bir ekilde ilerlemesine ve ykselmesine hizmet etmek arzusu uyanyordu. nceleri kimi zenginler lmeden nce servetlerini kiliseye veya hayr kurulularna balyorlard. Halk arasnda aydnlanma ve aydnlatma hareketleri yaygnlatka eitim iin byk vakflar kurulmaya baland. lkenin eitli yerlerindeki varlkl aileler evlerini ktphane, konferans salonu veya halka ait elence yeri olmas niyetiyle halka balyorlard. Bu anlamda daha birok saf insancl davranlara ve abalara rastlanyordu. Tannm gezici profesrlerin sohbetlerinden, bu aydnlatmalarndan son derece memnun olan kyller, ellerinde bulunan tereya, bal, yumurta, dokuma kilim ve el oyalarn profesrlere vererek ailelerine gtrmelerini istiyorlard. - Sizler bizi aydnlatmak, bilgilendirmek iin kylerimize kadar zahmet edip geliyorsunuz. Msaade ediniz de biz de sizlere elimizden geldiince karlk vermi olalm. Sizin bizlere rettiiniz yararl bilgilere ve saladnz mutluluklara oranla ok kk eylerdir, ama ltfen kabul edin, diyorlard. Halk niversitesi'nin 25. Yldnm Dolaysyla Reel Kral Jarvinen'in Yapt Konuma .Halk niversitesi'nin birok zorluklar aarak 25 yl boyunca yapt hizmetlerden sonra Snelman'n yaad "Ku-opio" ehrinde mill bir bayram dzenlenmiti.

Tren sonunda lkede "Reel Kral" diye tannan Jarvi-nen sz alarak, bir saatten fazla sren bir konuma yapt. Davetliler birok konuma dinleyerek yorgun dtkleri halde Jarvinen'in konumasn ilgi ve dikkatle dinlediler. Jarvinen konumasna u szlerle balad: - Ben bir zamanlar yoksul ve sradan bir satcydm. ocukken bir sepet iinde simit satardm. Daha sonra arda kk bir dkkan ap ekerlemeler satmaya baladm. Byk tccarlar bana gvenirler ve dilediim kadar, ekerleme kurabiye ve kuruyemi verirlerdi. Ben de bunlar satarak borlarm gn gnne derdim. Bundan dolay beni severler ve ileride daha byk bir dkkan aabilmem iin bana yardm 80 Beyaz Zambaklar lkesinde edeceklerini vadederek tevik ederlerdi. O dnemde geim sknts ekmiyor, temiz elbiseler iinde, iyi bir odada yayordum. Ancak buna ramen, o zamanki halimi -nasl ifade edeyim bilmiyorumbeenmiyordum. Ruhum ac iindeydi. Kendi hayatm ve geimim bana dar geliyordu. Srekli skntyla dnerek kendi kendime, "dkkan kk, mteriler snrl, kr az. Btn bir hayat byle azlklar iinde mi geecek?" diyordum. Jarvinen orada bulunan profesrlere dnerek szlerini yle srdrd. - Efendiler sabrederek benim hikayemi dinleyiniz! Sizler pekl iyi bilirsiniz ki, her simiti ocuktan reel kral olmaz, ve her simiti ocuk, doduu ehirde yaplan milli tiyatro yapm iin onbinlerce Mark veremez. Jarvi-nen'in yapt gibi, doduu kasabada kurulacak olan byk bir gazetenin yaynlanmas iin gereken yardmda bulunamaz. Ben bunlar kendimi vmek iin sylemiyorum. Buras, bir ahsn kendisini vp gklere karaca bir yer deildir. Sizlerin huzurunuzda, benim ahsmda, gen, gl ve salam olan Fin milletinin ahsiyeti bulunmaktadr. Ben burada, sizin karnzda aa kabuklaryla kark avdar ekmeiyle beslenen, ormanlar ve bataklklar arasnda tahamml ederek alan Fin milletini temsil ediyorum. Fin milleti arasnda reel kral nadirdir, ama bu milletin arasnda benim gimi Jarvi-nen'ler yok deildir. Jarvinen ismi tayanlar bir taburdur. Benim gibiler halk arasnda binlerce mevcuttur. Benim gibi Jarvinen'ler hl ormanda aa kkleri skerler, dalardan talar yuvarlarlar. Bunlarn da bir ouna yoksul hayatlar dar gelmektedir. Bir Milletin Uyan 81 Biz zorluklardan ve almaktan korkmayz, daha ok alyorlar diye bakalarn kskanmayz. Yalnz Jarvinen cinsinden olanlara bu geim yolu dar gelmektedir. Onlarn cann skmaktadr. Onlar daha gzel bir hayat arzu etmektedirler, daha parlak bir istikbal mit etmektedirler. Gne gibi daha parlak, daha gzel, daha gl bir gelecek arzusundadrlar. Onlarn ruhunda kaynaan, fkrmak isteyen bir ey vardr, ama k yolu bulamyor. Geen yl talya'nn gneyine gitmi ve reel yapmnda kullanlmak zere bir gemi dolusu portakal satn almtm. Birka gnlk geziyi frsat bilerek Napoli civarndaki Vezv Yanarda'nn doruuna kmtm. Dan doruundaki volkann azn seyrederken kendi genliimi hatrladm. O zamanki fikirlerimi ve duygularm dndm. Btn Fin milletinin halini dndm. Kraterin iinde kara ve koyu bir lav ktlesi kaynyor ve k-pryordu. Lavlar kraterin dar azna doru bazen ykseliyor, bazen alalyordu. Sanki volkann iinde kraterin darlna ramen nefes almak isteyen mthi csseli bir bir dev vard. Dan iinde biriken ateli lavlara volkann az dar geliyordu. te bu yzden yeraltnda varolan gler ve iteki ate lavlarn darya frlatyordu. Ben de bir zamanlar bu durumdaydm. imdi Fin milleti de ayn durumdadr. Jarvinen demek, Fin milleti demektir. Haydut Karokep Jarvinen konumasnn bu yerinde Haydut Karokep'in hayatn hatrlatt: - Efendiler! Bundan yirmibe yl nce btn Finlaridiya'y heyecan ve dehet iinde brakn Johan Karokep ismini hatrlyor musunuz? Karokep, bir hrsz ve hayduttu. Byk ehirlerdeki bankalar, iyerlerini ve kiliseleri soyard.

Hrszlk yaparken adeta polise meydan okurdu. Gereksiz yere cinayet ler iliyordu. Bu yzden tutuklandnda akli dengesinin yerinde olup olmadnn anlalmas amacyla nce akl ve ruh hastanesine gnderilmiti. Karokep, oradan byk bir cesaretle kat ve izini kaybettirdi. Finlandiya'da ismi artk anlmaz oldu. Belki de izlendii srada alan atelerden ar bir ekilde yaraland, ld ve arkadalar da cesedini mehul bir yere gmdler. Herkes byle dnyordu. Artk Karokep'ten bahsetmekten vazgetiler. , Efendiler Karokep yayor! I Bir Milletin Uyan 83 Geen yl, talya'da bulunduum srada, Napoli'de kendisiyle grtm. Ben onu tanyamadm. Finlandiya'da yayan herkes gibi ben de onu l sanyordum. Bir lokantada yemek yerken o beni tand ve masama geldi. Yannda da ok yakkl olu vard. Fin milletinin en grbz ve en gzel rnekleriydi sanki. Uzun boylu, geni omuzlu, yiit durulu, kumral sal ve mavi gzlydler. Yzleri Gney Amerika'nn yakc gneinin etkisiyle esmerlemiti. talyanlar bunlara "Apollon Oullar" diyorlard. de Avrupa'nn ayr niversitesinde eitim gryorlarm. En by svire'de Ormanclk Fakltesi'nde okuyor ve Kaliforniya'da bir ormanclk iletmesinin yneticiliini yapyormu. En k Fransa'da Ziraat Fakltesi'nde, ortanca olan da Almanya'da Kimya Fakltesi'nde eitim gryormu. Deri, odun ve yalarn kimyasal ilemleri konusunda yapt incelemeler, nl Alman niversitelerinden birinin dikkatini ekmi. Bu gencin nl bir kimya mhendisi olmas bekleniyormu. Bu zeki, gzel ve kibar ocuk, lkemizde bir zamanlar haydutluk yapan Karokep'in oullardrlar. O zamanlar gazeteler, Karokep'in bir ailesi olduunu, einin kocasnn iledii cinayetlerden habersiz yaadn ve Karokep'in gayet sevgi dolu bir e ve iyi bir baba olduunu yazmlard. Sonra Karokep'in ei ve ocuklar da unutuldu. Fakat babalar onlar unutmam ve dostlar araclyla Amerika'ya getirtmi. Ancak ei Amerika'ya giderken volda sar humma hastalna yakalanm ve lm. Karokep ocuunu bizzat kendisi yetitirmi, onlara 84 Beyaz Zambaklar lkesinde hem analk, hem babalk yapm. ocuklaryla birlikte eitim grmeyi srdrm. Karokep -imdi ismini deitirmise de burada yeni ismini sylemeye gerek grmyorum- iki transatlantik gemisiyle Cenova'ya buday gndermiti. Ayn zamanda kendisi de ocuklaryla birlikte talya'y grmek istemiti. Karokep, yeni ismiyle, yeni yurt edindii Gney Amerika lkelerinden birinde ticaret yapm, para kazanm ve buday kral olmutu. O kadar ok zengin olmu ki, sizin Reel Kral Jarvinen bile onun yannda yoksul kalr. ocukluumuzda ve sonralar genliimizde biz Karo-kep'le dosttuk, ikimizin de ailesi yoksul katranclard. Karokep'le birlikte bydk, yle tesadfler oldu ki ayn zamanda babalarmz vefat etti ve yetim kaldk. Dul kalan annelerimiz bizi ehre gtrdler. Beni bir frncnn yanna rak verdiler; Karokep de zengin bir tccarn yanna yerletirildi. Bu tccar, lkede yn, yapa, ve amsakz toplar ve ihracat yapard. Ticaret yapt yerlerde yetien buday ihtiyac karlamadndan, dardan ithal ettii buday kyllere satard. Karokep, yakkl, zeki, namuslu ve alkan bir ocuktu. Yalnz son derece hiddetli ve takn bir ocuktu. Kendisini tahkir edenlere kar hereyi yapmay gze aldran bir genti. Kzd zaman kendisini bir titreme alr, benzi sararr, dileri gcrdar ve ylan gibi tslayarak "ben sana Karokep'in kim olduunu ve onu tahkire nasl cesaret edildiini retirim.." diyordu. Bu tccar, Karokep'i sevdi. Her yerde onun namuslu oluundan bahsediyordu. Birka yl sonra nemli satnalmalar ona devretmeye ve kendisine olduka yksek miktarda paralar teslim etmeye balad. Nihayet onu byk depolarndan Bir Milletin Uyan 85 birinin mdrlne tayin etti.

Burada allmn dnda ve anlalmaz bir olay meydana geldi. Karokep hibir dayana olmadan efendisinin kendisine teslim ettii yksek miktardaki paray kyllere datm ve tccar olduka byk zarara sokmu. Bundan baka efendisine de adamakll bir dayak atm. Mahkemeye verilmi. Karokep mahkemede azn amam. Sadeci sinirli sinirli glm. Mahkeme sonunda, "benim yerime onu mahkum etseydiniz daha iyi yapardnz," demekle yetinmi. Tccar sonradan "Karokep galiba delirdi!" demi. Karokep birka ay cezaevinde yatt. Bu sre iinde kimseyle iliki kurmam, sadece okumakla megul olmu. Yalnz zincire vurulmu olan mahkumlarn iledikleri cinayetleri dinlemekten zevk alm. Karokep cezaevinden ktktan sonra eini ve ocuklarn alp yabanc lkelerden birine gndermi. Bundan sonra Finlandiya'da korkusuzca yaplan hrszlklar, soygunlar ve cinayetler balam. ki yl iinde birka banka ve on kadar kilise soyulmu, papaz cinayete kurban gitmi. Herkesin sevgisini kazanm olan bir belediye doktoru, hasta ziyaretine giderken yol stnde ldrlm. Fakat stnde bulunan hibir eye dokunulmam, ldrlmesi iin mantkl hibir neden de bulunamam. Son olarak da bir ehrin kysndaki mezarlk kilisesine hrsz girmi. Kilisenin yannda oturan papaz, tesadfen kilise pencerelerinden birinden k geldiini grm. Hizmetliyi ararak birlikte kiliseye doru gitmiler. Yksek binann kapsnda hrszla burun buruna gelmiler. Adam bir darbede hizmetliyi yere sermi. Arkada duran papazn bana da demir 86 Beyaz Zamdaklai lkesinde bir ubukla vurmu ve kafasn paralam. Papaz yine de bararak yardm istemeyi baarm. Aynn olduu karl bir k gecesiymi. O srada birka kyl tesadfen mezarln yanndan gemekteyken imdat sesini duymular ve hemen oraya komular. Birisinin kamakta olduunu grmler. Peine dp yakalamlar ve polise teslim etmiler. Sorguda ismi sorulunca "Haydut ve Katil Karokep" demi. Sinirli bir glle ve sknetle, banka, iyeri ve kiliseleri nasl soyduunu, papaz ve bir doktoa nasl ldrdn anlatm. "Kimden yardm grdn?" sorusuna da; "hepsini kendim yaptm. Yardmclarm sadece bana bilgi verdi. Hibirinin ismini de sylemeyeceim. Btn bunlar kendi hesabma yaptm ve tm sorumluluklar zerime alyorum. Oyunu kaybettim. Alnz kaderim sizin elinizde. Hereye razym, isterseniz ldrn, ama yardmclarma dair bana soru sormayn," cevabn vermi. Bundan sonra Karokep hastaneden kat ve hibir iz brakmadan ortadan kayboldu. Bu olaylarn stnden yllar geti ve herey unutuldu. imdi Napoli'de, bizzat Karokep, yemek yediim masann yanna gelip, Fince bana: - Af edersiniz, Siz Jarvinen deil misiniz? diye sordu. Ben, "evet," dedim ve ardm. - Jukko Jarvinen? diye tekrar sordu. - Evet... dedim. - Tomerfors civarndaki Kolmarvi'den deil misiniz? . - Evet, evet ama sz-bunlar nereden biliyorsunuz? Ben siBir Milletin Uyan 87 zi ilk kez gryorum. - Ben eski Karokep'im... diyebildi. - Jukko, benim eski arkadam Jukko!.. Ah benim sevgili ocukluum... O zamanki kk dostun Johan' hatrlyor musun? Eski Karokep'e elini uzatacak msn?.. Karokep'le birlikte odama gittik. Gece ge vakte kadar Fince syletik. Bana unlar syledi: - Oullarm Karokep'in kim olduunu bilmezler. Amerika'da iki kez vatan deitirdim ve iki kez de ismimi deitirdim. Ailemi Gney Amerika'ya gtrdm, kendim Kuzey'de altm. Ben doutan yar Amerikal, yar spanyol'um. Ama ruhum Findir. imdi nasl yaadm gryorsun. Gnahlarm itiraf etmek istesem beni dinler misin? Benim izimi kimseye sylemeyeceine dair namusun zerine sz veriyor musun?

Jarvinen, ben senin hayatn biliyorum. Bizim Suomi'nin gelimesini de izliyorum. Sen daha ocukken, ben seni ok severdim. imdiki Reel Kral'n da ok seviyorum. Genlik dostunun nasl biri olduunu anlaman isterim. Johan Karokep'ten nefret etmeni istemem. Johan Karokep cani deildi. - Sen o zaman ruhen hastaydn deil mi? - Sen ne kadar hasta idiysen, ben de o kadar hastaydm. O zamanlar ben cahildim. Bir kere dn. Kapkaranlk bir evin iinde dolayorsun. Yzlerce odann iinde eit eit eyler var. Ama hibir k zerresi yok. El yordamyla gidiyorsun. Elbette evredeki eyalar krlr. Hem bakalarnn eyalarn krar dker, hem kendin yaralanrsn. I 88 Beyaz Zambaklar lkesinde nsan byle bir yerde yalnz kalnca deli mi, cani mi, yoksa ktan yoksun bedbaht m olur? te o zaman biraz sevdiin Johan bu haldeydi. Byle karanlkta kalm daha ka milyon Johan vardr. Karokep elimi tutarak szlerine devam etti: - Ah Jukko'cuum, hayatn bu zalim anlarnda senin de bir tarafa yalpalayp devrilmediine seviniyorum. Ama ben efendimin depolarnda alrken sklyordum. Bireyler bana dar geliyordu. Ben, "o sralar ben de bir darlk sknts yayordum," diye karlk verdim. - te gryorsun ya," dedi Karokep. "Milyonlarca Jar-vinen'ler, Karokepler, hayatn bir dneminde darlk hissediyorlar. Daha geni, daha gzel, daha neeli, bireyler istiyorlar. Benim geimim iyiydi. Bir eim, kk ocuum vard ve onlar seviyordum. Kendi bama ticaret yapma dncem de vard. Fakat ben sklyordum. Birgn, bir de baktm ki, bizim efendinin deposundaki kantar hileli. Kyllerden ald mallar baka kantarla, kyllere satt buday baka bir kantarla tartyordu. Her ikisiyle de kylleri aldatyordu. Yllardr bu iin byle devam ettiini, benim de bilmeyerek kendisine hrszlkta yardmc olduumu anladm. Fena halde canm skld. Elimdeki paralarn hepsini kyllere dattm. Depo sahibine de temiz bir dayak attm. Elimden almasalard, belki cann da alrdm. Mahkemede beni mahkum ettiler. Hileli kantarlardan s-zetmeyi dndm, ama kyller kantardan ikayet etmeyeceklerine dair imzayla ykmllk altna girmilerdi; vazgetim. Kleler!.. Aptallar!.. ikayet edecek olurlarsa, tccar artk Bir Milletin Uyan 89 kimseye veresiye vermez diye korkuyorlard. Ben de sustum. Klelerden nefret ettim. Bunlar hesap sormaya ve isyana tevik iin, kendilerini dvmek geldi iimden. Cezaevinde srekli dnyordum. Tutukluluum bittikten sonra beni salverecekler. O zaman ne yapacam? Hileli kantarla tekrar bakalarn aldatmaya m balayacam, ya da beni aldatmalarna tahamml m edecektim? Byle dnnce canm ok skld. Zavall halk!.. Zavall insanlar... Hem soyulurlar, hem de birbirlerini soyarlar. Tanr sevgisi iin byk mabetler ina ediyorlar, sonra bir mabedin nndeki meydanlkta binlerce insan diri diri yakyorlar. Birtakm kiiler de Tanr akna lyor. Ben de artk insanlara ve Tanr'ya isyan ettim. spanya'da olup da oradaki insanlara mhsal ve bedensel ikence edemediime hayflanyordum. Eer orada olsaydm, onlara bararak, "klesiniz!.. Kurbansnz!.. ekeceksiniz!.. Mahvolu-nuz!.." derdim. imdi artk insanlardan ve Tanr'dan intikam almaya karar verdim. Bankalar soydum. Buralar soymakla daha ok insann felketine sebep olacama inanyordum. En holandm ey, kilise eyalarn almakt. En iyi papazlarn kimler olduunu aratryor, gidip onlar ldryordum.

"Ey Tanrm, beni neden yakalatmyorsun?" diye bir yandan da isyan ediyordum. Yakalanmaynca daha ok kzyordum. Yalan, hileyi yeryznden kaldrmak iin, elimden gelse btn insanlar yok etmeyi istiyordum. Bu srada tekrar yakalandm, ama korkmadm. Yalnzca ardm. Demek ki herey yalan deilmi. 90 Beyaz Zambaklar lkesinde f ,' Ancak beni kuruna dizecekleri yerde "delidir" diye akl hastanesine gnderdiler. Kendi kendime, "aptallar, ahmaklar, yalanclar.." dedim. "Ben de aptallk yapp, ellerine dtm. Yerler karlarla kaplyken, ay ortal strken, hi hrszla gidilir miydi?" Bir mddet akl hastanesinde kaldm. Srekli beni sorguya ekiyorlar, ama derdimi anlamyorlard. Bir frsatn bulup oradan da katm. Aklma sinsi bir plan geldi. Kafasn yardm Papaz iyilemi ve tekrar nceki evinde oturuyormu... Hastaneden katktan sonra, bir dostumun evinde kyafet deitirdim ve o gece doruca Papaz'n evine gittim. Pencereden baktmda, oturmu, bir kitap okuduunu grdm. Alnndaki yarann izi hl belliydi. Kapy aldm. Ayak seslerinin yaklatn duydum. - Kim o? diye seslendi. - Papaz Efendi'yi aryorum, dedim. - Ne yapacaksn? diye sordu. - Dini iler iin... diye cevapladm. Papaz kapy at. Elinde bir mum vard. Beni iyice grebilmek iin elindeki amdan iyice kaldrd. Birey hatrlyormu gibi kalar atld, vcudunu bir titreme ald. Ben kapda durup; - Beni tandnz m? diye sordum. Bir Milletin Uyan 91 - Sizi bir yerde grdm sanyorum, ama nerede olduunu iyice hatrlamyorum. Son zamanlarda hafzam ok zayflad, dedi. - Ben size yardmc olaym, dedim. Kilise soygununu hatrlyor musunuz? Papaz geriledi, ama barmad. Kapy da kapamad. Derin bir soluk aldktan sonra usulca sordu: - Siz hapiste deil miydiniz? - Katm. - Buraya niin geldiniz? - Beni saklayasnz diye. Bir zamanlar canilerin kiliselerde saklandklarn bir yerde okumutum. Ben sizi ldrmek istemitim. imdi de bir Hristiyan Papaz'nn kendi katiline kar nasl davranacan grmek istiyorum. - Buyrun, ieri girin. Admm ieri atar atmaz, kapy serte kapadm. Alayc bir glle: - imdi sizi tekrar ldrmeye kalkrm diye korkmuyor, musunuz? dedim. - Hayr korkmuyorum, dedi. - Niin? diye sordum. - Gzleri byle olan insanlar ldrmez, diye cevap verdi. - Benim gzlerim nasl? diye sordum merakla. ; - Hznl, derin bir kederle dolu. Siz ruhen ok fazla hastasnz. Odaya girelim. O an bana ne oldu anlayamadm. nce demir kadar sert 92 Beyaz Zambaklar lkesinde olan Karokep, bu kez scak odaya getirilen donmu balk gibi birden bire yumuad. Masann zerinde Papaz'n okuduu ncil ak duruyordu. - Karnnz a mr Birey yemek ister misiniz? diye sordu. Ben serte - arap getir!., dedim.

Gsme bireyler batt, boazm tkand. Ev sahibi odadan knca sandalyeye oturup alamaya baladm. ocukluumdan beri hi byle aladm hatrlamyoram. Papaz bir bardak arapla, bir dilim tereya srlm ekmek getirdi. Ben huzurunda diz kp elini tuttum. - Beni affediniz... Affediniz... dedim. - Rahat olun, arabnz iin. Ne istiyorsanz syleyiniz. - Ne sylemek mi istiyorum?.. Ben isyan etmek istiyorum... Papaz'la alay etmek, belki de onu ldrmek iin buraya geldim... Sonu baka trl oldu... Ben perian bir halde, yllardan beri neler hissettiimi, yeryznde ve gkyznde yalan ldrmek istediimi anlatmaya baladm. Evsahibi beni sakince dinliyor, yalnz arada bir ellerimi ve bam okuyordu. Hikyem bittikten sonra Papaz glmseyerek sordu: - Demek siz Tanr'yla mcadele ediyorsunuz. Tanr'y kzdrmak iin de kiliseleri soyuyor ve iyi insanlar ldryordunuz. Siz ok budala vel sefil bir adamsnz. Bir Milletin Uyan 93 - Ama Tanr varsa, niin benim cezam vermiyor? - Yavrum sen Tanr'y kendin gibi sanarak onunla uramaya kalkmsn. Tanr senin gibi canilere benzemez ki sana karlk versin. Eer Tanr senin cezan vermemise, kendini dzeltmeni beklemitir. nce o Kk Johan nasl iyi ve masum bir o-cuktuysa, sen yine yle olmaya al! - O halde gidip kendim teslim olaym... - Hayr buna gerek yok. Hz. sa'ya gnahkr bir kadn gelmi, gnahlarn affettirmek iin ne yapmas gerektiini sormu. Hz. sa da ona, "kalk git, bir daha gnah ileme.." demi. Sen de bundan sonra namuslu bir adam ol. Namusunla al, kazan. Sanyorum senin ocuklarn da var. Onlar terbiye et. Geimlerini drst bir ile kazanmay rensinler. te azizim Jukko! Ben tekrar namuslu hayata dndm. ocuklar yetitirdim, okuttum, adam ettim... Benim hikyem ite byle... imdi de sen bana, nasl Reel Kral olduunu anlat. nk Jarvinen ile Karokep iki ocukluk arkaddr. Onlar bizim milletimizin iki yarsdr. Birisi souk bir karanlk ve cehalet iinde lmtr. Dieri de gnein klaryla "aydn" bir bahar hayat yaamaya arldr. ** 94 Beyaz Zambaklar lkesinde Jarvinen konumasnn burasnda Halk niversitesi'nin profesrlerine unlar syledi: - te sizler almalarnza devam ederken, Reel Kral olan Jarvinen'e ve benim gibi daha bir ok Jarvinen'lere yaptnz hizmetleri anmak isterim. Deerli Hocalar! Jarvinen'lerle, Karokep'ler hep ayn milletin evlatlardrlar. Her birisi ocukluunda iyi etkilere olduu kadar, kt etkilere de aktr. Eer ben herkesin saygsn ve sevgisini kazanm bir adam olmusam, bu benim kendi becerim deildir. Eer sevgili ocukluk arkadam Johan Karokep, haydut ve katil olmusa, bu onun kabahati deildir. Bu onun yalnzca talihsizliidir. Jarvinen ile Karokep ayn madalyonun birer yzdr. Ayn aacn iki daldr. Aacn gvdesi ise milyonlardan oluan halk kitlesidir. Jarvinen, Okunen ve Gulbe Nasl Kral Oldular? - .Den nceleri yoksul bir sokak ocuuydum. imdi ise yurdumuz iin byk ve iyi bir g olduumu syleyebilirim. Ben bu konumumu kime borluyum? Tesadfen dinlediim bir konferansa deil mi? Daha nce de sylemitim. Kk dkkanmda kurabiye ve ekerlemeler satyordum. Byle snrl ve ilgisiz bir hayat yaamaya mahkum olduumu dndke canm sklyordu. Az kazanyordum. Ruhumdaki acy dindirmek iin ikiye baladm. Bu srada nl bilimadamlarmzdan biri kasabamza geldi ve duvarlara yle ilanlar astrd. "htiyar, gen, bilgili, cahil herkesi davet ediyorum!..

Ben

btn

hayatm,

gzel

lkemiz

Suomi'nin ykselmesine adadm.

96 Beyaz Zambaklar lkesinde Bo zamanlarnzda bana haftada bir saat ayrnz. s mit ediyorum ki, bu bir saat iinde alacanz bil-gilerle, hayatnzn bundan sonras sizin iin ve yur- , dumuz iin yararl olacaktr!.." , Ben o ana kadar birka kez ak konferanslara gitmitim. Orada tandklarma da rastlamtm. Dorusu ben konfe- . ranslardan hi holanmazdm. nk bu konferanslar ounlukla o krsye kmaya layk olmayanlar tarafndan verilmekteydi. Bu konferanslar verenler, ya dileri dklm, dindar bir takm kiilerdi ki, genellikle bizim anlamadmz ' eyleri mrldanr dururlard; ya da gen, ama arlatan tipli kimselerdi ki, ciddi dnceler sergileyecekleri yerde sama sapan eyler sylerlerdi. nc trden olanlar da Eitim -Bakanl'mn memurlardr. Bunlar da devletten harcrah ve fazla mesai creti almak iin dolarlard. O gne kadar dinlediim konferanslarn hayat bir konusu yoktu. : Bu kez kasabamza gelen bilimadamlarnn konferans ilan birok kimsenin ilgisini ekmiti. Tabi ben de bu konferansa gittim. Salon hnca hn doluydu. Konferans beni heyecanlandrd, derin uykudan uyandrd. Hayatn anlamn retti. Amacma nasl ulaabileceimi gsterdi bana. Konferansn konusu "Yamalanm Kitap"t. Konuma- , c ise Robenson Crusoe'dan szediyordu. fade biimi Sok-rates'in dili gibiydi. Hem derin felsef konular anlatyor, ; hem de ocuklarn bile anlayaca kadar sade bir dil kullan- .-' yordu. yle diyordu konumac: "nsanlk her zaman koca bir ocua benzemitir. nsanlar kendi aralarndaki .anlamazlklar kavga ve grltyle zmeye kalkrlar. "Allah inanc" ve "hayr ilemek" gibi istek ve dncelerini bile iddet yoluyla savunmaya yekeni rBir Milletin Uyan 97 ler. Hikmet ve Felsefe konularn oyun ve elence haline getirirler. Birounuz Robenson'un hikyesini okumu veya duymusunuzdur. Ne zaman okudunuz? Kkken deil mi? Diyorlar ki: "Robenson kk ocuklara mahsustur." Kesinlikle hayr! Bu kitap byk bir millet olmak isteyen her millet iin bir felsefe kitabdr. Robenson, dnyann en byk kahramandr. Btn kahramanlarn stnde bir kahramandr. Romulus'ten, Cesar'dan, Napoleon'dan daha byktr. O, uygarlk alannda bir kahramandr, sarslmaz bir iradenin canl bir rneidir. Rebenson Crusoe, ngiltere'nin ve Kuzey Amerika'nn byklk ve kudretlerinin anlalmasna hizmet eden bir delil, bir anahtardr. Robenson, yeryznde sevincin mjdecisi ve havarisidir. Leonardi, Schopenhauer ve Hartmann'dan ok dah filozoftur. O, daha iyi bir insan hayatnn salanmas iin yaplan savata zaferi tevik ve ilan etmitir. Robenson'dan reniyoruz ki, insan yeryznn ve dnya hayatnn hkmdardr. Robenson bize bu dersi kuru szlerle deil, canl rneklerle, almasyla retiyor. nsann zekas, dehas, kudretli iradesi, doann acmasz glerinden daha stndr. Robenson diyor ki: "Bitkin ve hastalkl beyinlerin uydurduu samalklar bir tarafa atnz. Bir defa bana baknz.! Benim misalim gznnde! Frtna gemiyi paralyor, evrede deil bir yurt paras, zerinde yaanlacak kk bir ada bile yok. Her taraf aman98 Beyaz Zambaklar lkesinde sz dalgalarla denizlerle dolu... Btn yolcular boulmu... Bir gen ocuk, bir tahta paras zerinde yalnz bana kurtulmu... Dalgalar onu srkleyerek ssz bir adaya atyorlar... Kendisi a ve plak... Bu ocuk acaba ne oldu dersiniz? Acaba perian bir halde ld m, yoksa aresizlikten ve zntsnden intihar m etti dersiniz?*

Robenson, batan gemiden kurtarabildii eyleri glkle adaya srklyor. Orada nce kendisine bir barnak yapyor. Sonra buday ekiyor, yaban keilerini evcilletiriyor. Daha sonra da adaya gelen yerlilerden birini yakalayp kendisine yardmc yapyor. Ksacas o uzak adada yerleik ve dzenli bir hayat kuruyor. Hem de yalnz bana!.. Gen bir ocuk!.. Issz bir adada!.. Konumac u szlerle konumasn srdrd: - Ey Fin kardeler!.. Milletimizi oluturan iki milyon Fin, bu Robenson denen ocuktan daha gsz, daha iradesiz, daha aklsz mdr? Deerli retmenler.. Rahipler.. Hakimler.. Mhendisler.. Memurlar.. Avukatlar.. Gen Suomi'nin evlatlar.. Aydn filizleri.. Sizler de kendi milletiniz arasnda birer Robenson olmak istemez misiniz? Robenson, ssz adann orta yerinde kendi kltrne yabanc Mslman bir yerliyi kendisine dost edinmi, kendi kltryle eitmi. * Robenson Crusoe adl eserde geen hikyeyi, yazar Daniel Defoe'nun, ibn Tufeylin "Hay bin Yakzan" (Ruhun Uyan) adl ark Klasii'nden alp uyarlad, edebiyat evreleri tara fndan tespit edilmitir. ~ Bin Milletin Uyan 99 Sizlerse byk kentlerde, niversitelerin, gazete merkezlerinin, tiyatro ve mzelerin duvarlar dibinde durduunuz halde milletimizin milyonlarca mensubu hakknda "bunlar cahildir, kabadr, sarhotur.." diye ikayet ediyorsunuz. Bu durum karsnda bir kere Robenson'u gznzn nne getiriniz. Hayata ve insanlara kar grevinizin neden ibaret olduunu dnnz. * Jarvinen konumasn srdryordu: - Bu konferans benim gzlerimi at. Srtmda byk ve gl kanatlar kt sandm. imdi bende de byk adam olma istei olutu. Bizim u kk Suomi iin ben de byk bir i yapaym diye dnmeye baladm. Fakat ben ne yapabilirdim? Btn sermayesi birka bin Mark'tan ibaret olan bir kurabiyeci ne yapabilirdi? O srada benim dostum vard. Onlar da konferansa gtrmtm. Dncemi onlara atm zaman, ayn itirazlarla karlatm. Arkadalarmn biri kundurac, biri demirci, ncs de yumurtacyd. Konferanstan dnerken bunlar: - te herbirimiz birer kahraman deil miyiz? Birimiz yumurtacyz, birimiz kundurac... Sen de ocuklara ekerleme, kurabiye satyorsun. Biz nasl birer Robenson olabiliriz?" diyorlar ve glyorlard. O an bana ilham geldi. Bir air gibi konumaya baladm: - Ne demek baylar!.. Ben kurabiye satarm, ama niin kendi mesleimde, kendi iimde bir Robenson olmayaym. Ben yalnz ball simitler satmakla kalmam, bu lkede arcl da ilerletebilirim. Bu ii o derece ilerletebilirim ki, ball ve e100 Beyaz Zambaklar lkesinde kerli kurabiyeler bu lkede yalnz zenginlere mahsus bir lksten ibaret kalmaz. Yoksullar bile bunlar rahatlkla alabilirler, i Arkadalar, ben kararm verdim! Ben bu lkede tatllar kral olacam! Bunun zerine arkadalarm: - Peki biz ne olacaz? diye sordular. - Biriniz ayakkab kral, dieriniz de yumurta kral olabilirsiniz, cevabn verdim. Ve hep birlikte plan yapmaya baladk. Eve gittik, Sabaha kadar gzmze uyku girmedi. Hep ayn konu zerinde konutuk. ok srmeden azim ve iradeyle srekli almayla genliimizde kurduumuz hayallerin gerekletiini grdk. Kundurac olan arkadamz biraz para biriktirerek eitim almak zere Paris'e gitti ve orada en nl ayakkab imalathanelerinin birinde yl alt. Tam anlamyla usta bir kundurac olarak yetiti.

imdi kendisiyle birlikte iki olu da alyor. kisi de yksek renim grmtr. Biri Kimya okudu, Finlandiya'da en byk deri fabrikasna ynetici oldu. "Okunen ve Oullan" firmas tm Avrupa'da tannmtr. "Okunen Ayakkab Maazalar, Finlandiya'nn tm ehir ve kasabasnn yansra Avrupa'nn byk ehirlerinde de vardr. Londra'nn Piccadilly caddesinde, Paris'in Opera Bulvar'nda "Okunen Ayakkab Maazalar"na rastlarsnz. Bu imalathaneler ve maazalar, Okunen'in kk olu tarafndan ynetilir. Almanya'nn Jena niversitesi'nde eitimini tamamlamtr. Bir Parisli gibi Fanszca konuur. Bk Milletin Uyan 101 ngiliz Veliaht Prens Edward -ki modann mucididir-ayakkablarn "Okunen Ayakkab Maazalar"na sipari ederdi. Prens, Okunen'in oluna meslekdam diye hitap eder ve aka yollu: - ikimiz de birer kralln veliahdyz. Ben ingiltere Kra-liesi'nin oluyum. Siz de Ayakkablar Kral'nn olusunuz, derdi. Arada bir keyfi yerindeyse: - Veliahd unvann tamaya siz benden daha layksnz, diye eklerdi. "Okunen ve Oullar" firmas, her yl Finlandiya'nn en sekin 8-10 gencini seer ve yksek renim grmeleri iin, Almanya'daki Wirchov Laboratuvar'na, Fransa'daki Paste-ur Enstits'ne ve Amerika'da Edison Enstits'e gnderirler. te burada Robenson hakknda dinlenilen gzel bir konferansn verdii verimli sonucu gryorsunuz. Ama hepsi bundan ibaret deil tabi ki. Pazar yerinde sepetle yumurta satan Thomas Gulbe de "Yumurta Kral" oldu; ismi ngiltere, Fransa ve Almanya'da duyuldu. Thomas Gulbe de o gnden sonra ky ky dolap, yumurta toplamaya balad. Her ky ve kasabada kap kap dolap her evden 2-3 veya 8-10 yumurta satnalrd. Gulbe, ald yumurtalara karlk para yerine onlarn iine yarayabilecek ve holarna gidebilecek ufak-tefek eya verir; toplanan binlerce yumurtay sandklara doldurarak, d lkelere ihra ederdi. Ancak Thomas Gulbe, en taze yumurtalar satn alrd. gnlk yumurtalar bile bayat diye satnalmazd. Her yumurtann stne "T.G." harfleri, yani "Thomas Gulbe" markas baslrd. 102 Beyaz Zambaklar lkesinde Bir yl sonra Londra, Paris ve Berlin'in en byk lokantalar "T.G" markal yumurtalar istemeye baladlar. Yol masraf fazla olduundan Thomas Gulbe, Finlandiya'nn her tarafna seyahat edemiyordu. Bu nedenle Gulbe, lkenin her yanndan yumurta toplamak iin bir zm buldu. lkokul retmenleriyle yazarak, lkede mkemmel bir satnalma a kurdu. Bu aslnda ok geni, ama kendi apnda ok basit bir iti. Gulbe, lkeyi eitli blgelere ayrd. Her blgeye Latince rakamlarla iaret koydu. Bir ilede kendisiyle temas halinde olan retmenlerin isimlerinin ba harflerini Arap rakamlaryla, Latince rakamlarnn yanna yazd. Bundan sonra da yumurta getiren ailenin ba harflerini iaretleyip yazd. Her renci sabah okula gelirken, bir gn nce kendilerinin veya komularnn taze yumurtalarn da yanlarnda getiriyorlar ve retmene teslim ediyorlard. retmen, hergn toplad birka yz yumurtann zerine gereken iareti yazdktan sonra, hemen Thomas Gul-be'nin yumurta depolarnn bulunduu Abo ehrine sevkedi-yordu. Depoda da yumurtalar hzl bir ekilde sandklara yerletirilerek gemilerle gidecei lkeye ihra edilirdi. Bu tekilat sayesinde Paris, Londra, Brksel, Anvers ve Berlin lokantalarnda mterilere iki- gnlk taze yumurta sunulurdu. Eer yumurtalardan birisi bozuk karsa, Gulbe Firmas'na yle bir mektup gnderilirdi: "15 Nisan, VII, 15 M. iaretli yumurta bozuk kmtr." Gulbe Firmas'nda ksa bir incelemeden sonra "VII numaral Kuopio kasabasndan, 15 numaral retmenin, Madam M.'den" ald yumurtann bozuk kt anlalrd. Hemen retmene bir mektup yazlr ve "15 Nisan'da Madam Makinen'den alnan yumurta bozuk kmtr. Tekrar BIK Milletin Uyan 103 halinde bir daha kendisinden yumurda satn alnmayacan ihtar ediniz," eklinde bildirilirdi.

On yl sonra Thomas Gulbe, Finlandiya'nn "Yumurta Kral" oldu. Londra, Hamburg ve Filsingen'de yumurtalar muhafaza etmek iin, yaza mahsus souk hava depolan ve ka mahsus kaloriferli mahzenler kurdu. Finlandiya'nn her belli bal merkezinde tavuk iftlikleri kurdu. Burada damzlk iin yetitirilen cins tavuklar ucuz bir fiyata kyllere satlyordu. Yumurta ticaretinin yansra kmes ve av kular ve av hayvanlar ticaretine de balad. Gulbe artk ok zengindir. Ancak iin en nemli yansra yapt ihracat sayesinde Finlandiya ekonomisine yapt katklarn tesinde, lkeye milyonlarca dviz kazandrm olmasdr. Thomas Gulbe Firmas, her yl eitli kurum ve kiilere u yardmlarda bulunmaktadr: Ky ktphaneleri iin 100.000 Mark, Zeki kyllerin tarmda uzmanlamalar amacyla, Norve, Danimarka ve svire'ye gnderilmeleri iin 100.000 Mark, nl bilimadam, retmen ve sanatlarn yabanc lkelerde aratrma yapmalar iin 100.000 Mark. te Thomas Gulbe, bu amalar uruna sekiz yldan beri her yl 300.000 Mark lke kalknmasna yardmda bulunuyor. Bugne kadar verdii para 2.500.000 Mark eder ki, bu para Gulbe'nin servetinin kk bir ksmdr. Sizi daha fazla skmamak iin sz ksa tutarak kendi ta ve tahtmdan sz edeceim. Kk bir simiti ocuunun nasl Reel Kral olduunu anlatacam. 104 Beyaz Zambaklar lkesInue Robenson hikyesinden aldm ilhamla kendi iimde bir Napoleon olmaya karar verdim. nce Finlandiya'y igal etmeye, sonra da Avrupa'y kendi smrgem haline getirmeye karar verdim. Gryorsunuz ya, yoksul ve cahil bir Fin ocuunun kurduu bu hayl, pek yksekten uan cinsten ve cretliydi. : Ama ben aklma koyduum eyi kesinlikle yapmaya karar vermitim. Ben bu amacma ulatm. e kkten baladm. Kk bir meyvesuyu fabrikas atm. Bu fabrika hl retime devam etmektedir. Buras daha ok samanl veya pancar deposunu andran ahap bir binadr. Yeni fabrikam ok ilkel ve basit bir fabrikayd, ama bunu iletmek iin bile param yoktu. Banka Mdr'ne giderek, kuracam ile ilgili planlarm anlattm. Banka Mdr: - Bir kez giriimde bulununuz, dedi. Sizin gelecekteki krallnz iin, biz de bir miktar sermayeyi riske atalm, diyerek destek verdi. "Tatl Krall" gibi cazip bir kelimeyi ilk kez Banka M-dr'nden duydum. Giriimim baaryla sonuland. rettiim meyvesuyu temiz, koyu ve tatlyd. nce kyleri dolayor, meyvesuyu karlnda pancar satnalyordum. kinci yln sonunda, Finlandiya'da byle be fabrikam oldu. Ondan sonra yeni bir ie giritim. Finlandiya ormanlarnda ok ilek olur. Kn kyleri dolarken, kyllere binlerce litre veresiye meyvesuyu dattm. Bunlar yazn meyvesularnn karln ilekle demeye baBIr Milletin Uyan 105 ladlar. Kyller oluk-ocuk topladklar ilekleri bana tayp teslim ettiler. Bu ilekler bana ok ucuza maloluyordu, yle ki pancardan daha ucuza maloluyordu. Kyller ve iiler Jarvinen'in reellerini yemeye altlar. Reel ve ekmek, ou kez kyllerin le ve akam yemeiydi. nk rettiim reel, tatl, lezzetli, ucuz ve bol proteinliydi. Ertesi yl Finlandiya'da toplanan ilekler yetmez oldu. Rusya ve Almanya'ya siparilerde bulundum. Rusya'dan nl Vladimirovsky vineleri, rlanda'dan da pancar getirttim. Ayn zamanda kyleri dolaarak, kyllere meyve fidan dikimi ve tohumluk pancar datyor, bunlarn ekimi ve yetitirilmesi konusunda bilgiler veriyordum. Btn lke adeta benim iftliim haline geldi. Bu sanki benim vcudum gibi bir eydi. Saysz kan hcreleri, sinirler, kaslar hi durmadan benim iin alyorlard. lerin byle gzel gelitiim grdke keyifleniyordum.

Btn dncelerim meyvesuyu, pancar, ilek ve vine zerinde younlamt. Srekli bunlarn nasl daha kaliteli retebileceklerimi dnyordum. Reel ve tatly seven sanatlar, airler benim gnll danmanlarm olmulard. retimde yaptm her yenilik nce onlar sevindiriyordu. Bense srekli bir tek eyi dnyordum: "Jarvinen Re-elleri'ni nasl daha ucuza mal edebilirdim?" Gnlerce nehirlerde emek sarfeden kayklar, aylarca dalarda maden ocaklarnda didinen kmrcler, benim reellerimle besleniyorlard. Bir keresinde Finlandiya'ya ticari temaslar iin gelmi olan ngiltere Orman iletmesi Mdr, iilerin yedikleri reel ve tatl besinleri grnce ard: 106 Beyaz Zambaklar lkesinde - Bu reeller iilere zg bir gda deildir, kral sofrasna yaraan bir tatldr. Bunlarn bu kadar ucuz satlmasn aklm almyor, diyerek hayretini dile getirdi. Sonra kendisi de sipari verdi: - Eer size 50.000 kumluk sipari verecek olsam, bana ayn fiyattan verebilir misiniz? - Bu takdirde size % 2 skonto yaparm, cevabn verdim. Jarvinen'in reelleri bylece ngiltere'de de tannd. Sonra Danimarka, Hollanda, Belika, Almanya, Fransa, ve hatta Amerika'da bile tketilmeye baland. imin eitli birimleri vardr. Her birimin banda kimya-garler, uzmanlar bulunur. Bu uzmanlar zaman zaman lkede seyahatlar yaparak kyllere meyve aalarnn yetitirilmesi ve bakmyla ilgili sade bir dille konferanslar verirler. Bugn reel sevkiyatn yazn souk hava, kn scak hava tertibatna sahip zel vagonlarla yapyorum. Her yl Mesina Liman 'ndan bir gemi yk portakal ve Singapur Lima-n'ndan yine bir gemi yk pirin satmalnn. Fin genleri benim sayemde diledikleri kadar muz yiyebilirler. Benim meyvesularm, reellerim; rom, sve puncu, bira, likr ve konyakla mcadele ediyor; halk, "fazla imek yerine, tatl yemeye alyoruz," diyerek memnuniyetini ifade ediyordu. Jarvinen, Halk niversitesi profesrlerine hitaben yapt konumay yle srdrd: - Sizler benden daha iyi bilirsiniz ki; eker gereksiz bir gda deildir. eker salkl beslenmenin temelidir. yi beslenen bir insan, iyi beslenen bir toplum, daha az iki tketir. Tatl, acnn dmandr; acnn da tatlnn dman olduu gibi. Bir Milletin Uyan 107 Sarholar tatly sevmezler; tatly sevenler de ispirtolu ieceklerden holanmazlar. te bundan dolay Jarvinen'in reel kutularna "ikiden alkoyar" ibaresi yazlmtr. Bu reellerin girdii her kyl ve ii evine gne douyordu. Reeli gren ocuklarn yzleri glyor, ev hanmlar, aile reisinin kazand paray ikiye deil de, reele vermi olmasna seviniyorlard. Jarvinen, konumasna u szlerle son verdi: - Limanda "Jarvinen" markal binlerce sandn gemilere yklendiini grdm zaman, kalbim mutluluk ve neeyle doluyor. Bunlar askerlerim olarak grrm. O askerler, milletin refah, ailelerin mutluluu iin alrlar. Ben kendi dnyamda her reeli ayr ayr kutsann. Uzun yllar alan emeimi kutsarm. Btn hayatm kutsarm. nk biliyorum ki hayatm anlamszca gemedi. Gerek Finlandiya'da, gerekse yabanc lkelerde, insan hayatn tatllatrmak iin zerime den grevi, stn bir gayretle yerine getirdim. Btn bunlar, bende kutsal atei alevlendiren o gzel kitabn dahi yazarna borluyum. Halkmza k saan ve ufuk saan siz aydnlarmza, bili-madamlarmza da teekr etmeliyim. Tesadfen uzaktan gelen bir profesrn akt parlak bir kvlcm, sizin sayenizde snmedi, byk bir ate oldu. Sizler benim ruhumun n yaktnz. Sizlere teekkrler ediyorum., sonsuz teekkrler...

Yapmakta olduunuz byk uygarlk uranzn mkafat, byle sade bir teekkrle denmez biliyorum. Yonlmadan ve daha byk iler baarm olmanz temenni ediyorum. Dnya tarihini okudum. Birok hoca ve retmenle grtm. Srekli dnyorum ve yle sanyorum ki, yeryzndeki birok millet hl vahilikten kurtulamamtr. Yalnz 108 Beyaz Zambaklar lkesinde ! M' bugnk vahilik baka ekilde oluyor. : Baka milletlerin topkaklann igal eden kumandanlardan niin bu kadar saygyla bahsedildiini anlamyorum. Byk skender, Anibal, Scipion, Cesar, Charlmange, Napoleon ve daha bunlar gibi binlerce kumandan, baka halklarn topraklarn igal etmekten baka ne yapmlardr? Geri bu igaller sonucunda byk devletler meydana geliyor; ama saysz insan da skntlardan ve alktan lyor. Milyonlarca insan cahil kalyor. Her yerde ahlkszlk, hrszlk, sefalet, sefahet, atmalar, toplumsal nefretler artyor ve herkes kabalayor. Baba serveti veya okul diplomalar sayesinde, halkn yuvarland rmlk ve yozluk bataklndan kurtulmu ve salam zemine basabilmi olanlardan hibiri, milyonlarca halktan birini bile, karanlklardan kurtarmak iin parman bile oynatmyor. Bunlar cahil, sarho ve a bir halktan olumu byk bir devletin, bataklklar stne talardan yaplm yksek kalelerden farksz olduunu bilmek istemiyorlar. Tarih, ka kez bu marur kahramanlara ibret dersi verdi. Ka kez hatalarn balarna geirdi. Dolandrc Metter-nich'lerin, zorba Dured Alba'larn kurduklar grkemli yaplar bir darbede yklmad m? Tarih, bunlar ocuklarn kartondan yaptklar evler gibi ykt. Ama bunlardan hikimse ders almad. Politikaclar ve generaller, hl o eski zorbalk ve yamaclk oyununa devam ediyorlar. Srekli devletlerinin snrlarn geniletmeye alyorlar. Fakat egemenlik srdkleri snrlar iinde bulunan halkn zgrlemesini, akln, dncesini, inancn ve ahlkn ykseltmesini istemiyorlar. Bizim kk Suomi'mizin topraklar bundan daha fazla byyemez. Ben lkemizde yurttalarmzn gittike oalmasn istiyorum. Suomi'nin iki milyonluk halk eitim ve BR Milletin Uyan 109 terbiye grsn, gerek kendi hayatlarn, gerekse toplum hayatn iyiletirmeye ve ykseltmeye alsnlar istiyorum. Jarvinen orada bulunan retmenleri de saygyla selamlayarak konumasna son verdi. Bu konuma zerine Torsten Forsten isimli yal bir kyl, yksek sesle "amin" dedi. Dierleri de hep birlikte "amin, amin" diye tekrarladlar. Bu kylnn olu da, Helsinki niversitesi'nde profesrdler. Kendisi ise aalardan amsakz toplamay srdryordu. Bakan ayaa kalkarak "Jarvinen'in bu mantk ve duygu dolu konumasndan sonra baka sz sylemeye gerek kalmad," dedi. "Jarvinen'in szleri, halkn tepedekilere; "bizim yanmzda olunuz!.. Bize kalknmay ve gelimeyi retiniz!.." eklindeki feryatlarnn bir ifadesidir," diyerek yerine oturdu. Bu tren ve Jarvinen'in konumas tm ayrntlaryla btn Fin gazetelerinde yer ald. Bu konuma Finlandiya'da yanklar uyandrd. Uzun sre bu konumadan sz edildi. Halk ve ii snfn aydnlatmak isteyenlerin ordusu yzlerce gnll kazand. Kimi ehirlerde zengin tccarlar, Halk niversiteleri'nin kurulmas iin bina baladlar, ya da yeni bina yapm iin yksek miktarlarda para banda bulundular. Birok retmen, hakim, avukat, memur, ve doktor, akamlar klp ve lokallerde oturup kumar oynamaktan ve ha-bire bira imekten vazgetiler. Tekrar kitap okumaya, mesleklerinde aratrmalar yapmaya baladlar. Halk aydnlatabil110Beyaz Zambaklar lkesinde

mek iin, nce aydnlanm olma gereini kavradlar. Artk her yerde bilgili konumaclar ve konferans verenler grlmeye balad. Btn toplantlarda, oyun ve elence yerlerinde, lokantalarda toplanan yardm paralaryla kitaplar satmalnp, en cra kylere kadar gnderilmeye baland. ncelikli konular belirlenerek bu konularda en kapsaml ve bilgi dolu kitaplar yazabilecek olanlar dllerle tevik edildi. Yazarlarn eserlerinin basmna yardmc olundu. Bu ekilde ortaya kan kitaplar ucuz fiyatlarla piyasaya srld. Hayatnn sonlarna doru Snelman, dostlaryla yle sohbetler yapyordu: - Finlandiyalm bugnk haliyle, ocukluundaki durumunu kyaslarken, yle bir tablo tasavvur ediyorum: Byk bir harabe ev... Btn pencereleri rtk... Dardan bakldnda metruk bir ev izlenimi veriyor... erisi karanlk, boucu, rutubetli ve ar havas olan bu ev, byk bir mezarl andryor. Ama birtakm gen, korkusuz ve gl insanlar kp geliyor. ok neeli ve zeki insanlar... Hemen evin perdelerini ekip, pencerelerini ayorlar. Evin iine g-n, temiz hava ve iek kokulan doluuyor. eriye canllk katyor. Binann d da onarm gryor, yenileniyor. evredeki insanlar da artk cinli-perili bir evden kaar gibi bu evden uzaklamyorlar. Yanna gelip, yenilenen binay hayranlkla seyrediyorlar. te byle bir deiim, her lkede, her kentte, her ilede ve unutulmu, terkedilmi her kyde yaanabilir. Bunun iin yalnzca dinamik fikirli, uyank ruhlu ve uygarlk yolunda almaktan yorulmayan, usanmayan; aksine heyecan ve zevk duyan insanlara ihtiya vardr. Kyller, iler ve malatlar Onelman, daha ocukluk ve okul yllarnda, toplumsal retim ve insan ilikilerinin, saray anlayyla, yani efendi/kle bakasyla deerlendirilmesine kar kmt. Tm tarih kitaplarnda, krallardan, imparatorlardan, bunlarn vezirlerinden, aristokrat snfn mcadelelerinden, baronlardan, generallerden ve birka da bilgin, yazar ve sanatdan szedilir. Bunlarn hayatlar anlatlr, yaptklar kanl savalar, saray entrikalar, iktidar mcadelelerinde dklen kanlar, diplomatik baar saylan hileler, suikastlar ve ihtilller, en kk ayrntsna kadar tasvir edilir. Tarih okutan profesrler de yalnzca bunlardan bahsederler. Gemi yzyllarda eitli corafyalarda yaayan toplumlarn, halk kesimlerinin, nasl bir hayat yaadklar ya tesadfen ksaca anlatlr veya bunlardan hi szedilmez. Milyonlarca kyl, ii, eitli alanlardaki imalatlar, esnaf ve az saydaki kk burjuvalar, sanki yzyllardr tarihin dnda yaamlardr. I 112 Beyaz Zambaklar lkesinde Toplumlarn fikr ve manev ynden ykselmeleri konularyla ilgilenenler ise pek azdr. Daha dorusu milletlerin madd ve manev hayatlarnn dzeltilmesi, iyiletirilmesi ve ykseltilmesi iin kimse ura vermemitir. Ot yetitirmesini, hayvan beslemesini, tula, kat ve kuma retme tekniklerini gelitirmiler; ama milyonlarca retken halk kitlesinin ruhunu, maneviyatn, saln, beslenmesini, meskenini gelitirmeyi, iyiletirmeyi dnmemilerdir. Halkn yaantsn kendi bana brakmlardr. Btn bunlar dnmek hi kimsenin grevi deilmi gibi, yle gizli bir karar alnmtr sanki : "Diledikleri gibi yaasnlar. yi bir duruma gelirlerse mutlu olurlar; kt bir durumda olurlarsa da sabr ve tahamml gstersinler." Her ada ve her blgede halk kitleleri sabr ve tahamml gstermeye mecbur braklmtr. Zorluklara ve yokluklara katlanmak, halkn zorunlu bir grevi gibi kabul edilmitir. Her vesileyle halka saldrr ve hor grrler. Her zaman ve her yerde hep ayn eyleri sylemilerdir. "Halk sarhotur, tembeldir, almak istemez. Kabadr, agzldr, kavgacdr, fkelidir, sz anlamaz..." Ama hemen ardndan da eklerler: "Milletimiz ne kadar byk olduunu sabr ve tahammlle gstermitir. A kalr, souktan donar, pislik ve yokluk iinde yaar; ama asla ikayet etmez, bunlara katlanmasn bilir."

Bunlar, milletin sabrl ve tahammll oluundan cokuyla szederek, milletin bu mecburiyetini bir din konumuna ykseltirler. Zaten sa'nn dinini de sabr ve tahamml dinine dntrmemiler mitiir? Bir Milletin Uyan 113 Snelman, bu sabr ve tahamml ibadetinden nefret ediyor ve her iki tarafa da kzyordu. ncelikle, btn zgrlkleri, mutluluklar ve zenginlikleri kendisi iin isteyen; ama halka ise en byk sefalet ve mahrumiyetlere kar tahamml etmeyi tavsiye eden burjuvalara ve sekinci devlete kzyordu. Sonra da kendisine dayatlan bu mecburiyete tahamml ettiinden dolay halka kzyordu. Halkn dnce uyuukluuna, madd ve manev sefalete, hukuksuzlara ve safehate alm olmasna kzyordu. Kzd zaman yle baryordu: - Milyonlarca insan hayvanlar gibi yayor, pis ve miskin bir hayat sryor!.. Bir tek dnceleri var, o da mideyi doldurmak!.. Sakinleince, "ama sulu halk mdr? Bu onlar iin bir felaketten baka birey deil ki," diyordu, Snelman, iki snf arasnda yle bir karlatrma yapyordu: - Baheyle orman... Baheye ince, gzel, kum deli yollar alm.. Yollarn her iki tarafi iekler ve meyve aalaryla sslenmi. Alabildiine uzanan yemyeil bakml ayr ve imenler. Kameriyelerin evresini meneke ve gller sarm... Fskiyelerden su fkryor... Kimi yerlere heykeller dikilmi... Yollarn kenarna kanapeler konmu... Her keye ve her fidana zenli bir insan elinin dokunduu anlalyor. imdi bir de ormana bakalm: Burann manzaras tamamen farkldr. Burada herey yaban ve bakmszdr. Kendi haline terkedilmitir. Tohumlan nereye rastgelmse aalar ve dikenli bitkiler orada bitmitir. Ormanlarn kimi yerleri geilmeyecek bir haldedir. Frtnada devrilen bir aa, olduu yerde rr. Varolan patikalar da tamamen tesadf eseridir. MBfyaz Zambaklar lkesinde Bunlarn dzenlemesiyle kimse ilgilenmez... te zengin kesim, anlattm bu bahe gibidir. Eitim, grg, konfor, salkl yaam, ve gzel sanatlardan aldklar zevklerle, halktan kopuk, farkl bir boyutta yayorlar... Halk ynlar ise daha ok doa hayat yaayan ormana benzer. Eer deerini bilirlerse bunu korurlar. Ancak buna da gerekli ve canl olduu iin deer verirler. Ormandaki aalar nasl bahedeki gibi canl bir aasa, halkn her ferdi de yksek tabakaya mensup insanlar gibi bir insandr. Onlar da yaratlrken akll ve eit yaratlmlardr. En yksek ruhsal geliime sahiptirler. Yalnz bunlara zen gstermek, milyonlarca halk ynlarndan herbirine tam anlamyla adam olmas iin imkan sunmak gerekmektedir. Snelman, btn kyllerin, iilerin, imalatlarn ve btn halk kesimlerinin her ynden aydnlanmasn, renim ve eitimini hayatnn en nemli grevi saym; bir zamanlar Pi-erre d'Amiyen'in Hal Seferleri'ni kkrtt gibi, O da Finlandiya'da eitim seferberliinin ncs olmutur. Snelman her yerde u szleri sylyordu: - lke halknn ounluunun byle ilkel, grgsz ve eitimsiz kalmasna seyirci kalmak ayptr, sutur. Uygarlk mealesiyle aydnlanan bir insann buna duyarsz kalmas cinayettir. Devlet denilen ey, st katlan geni pencereli, yksek tavanl, stunla, bol ve temiz haval ve aydnlk; alt ve bodrum katlarysa karanlk, rutubetli, dar ve penceresiz bir ato deildir. lke insannn ounluunun eitimden yoksun braklmas bir cinayettir. Devletin kendi kendini yok etmesi, intihar etmesi demektir. Bir Milletin Uyanm i J .t Vahi kabilelerin yoksul olduunu, lkelerinin zenginliklerinden yararlanma yollarn bilmediklerini ve bu yzden alktan ldklerini ileri sryorlar. Ancak bir lkede yaayan her insann, madd ve manev ynden glenmesine duyarsz kalmak, farknda olmamak ve istememek de vahetin en b-ir.

En iyi cins ve en deerli on milyon aaca sahip bir orman dnnz. Bu ormanla kimse ilgilenmez, kimse bakmn stlenmez ve korumazsa bu aalarn ne yarar olabilir? Koca aalar frtnalarn iddetiyle devrilir, yamur sularnda rr, o gzel orman da stma yuvas batakla dner. Saf orman havas yerine, yzlerce kilometre evresinde stma mikroplar dolamaya balar. Arlaynz!.. Anlaynz!.. Anlaynz!.... lkede alan ve reten her bir insan, bir deerdir. Bunun yedii-itii hereyi, tketimini hesaplaynz. Mantkl bir ekilde yetitirilen her isann, lkeye neler kazandrabileceini bir dnn!.. Bir de retmeden tketenlerin, sarholarn, asalaklarn maliyetini karlatrn. Eer halkmz eitim grm olsayd, bunlarn her biri, lke iin, millet iin alan, reten birer g kayna olurdu. Snelman konuyla ilgili, Avrupa gezisinde yaad bir ansn anlatr. Berlin'de nl bir Avusturyal yazarla tanmtr. Bu yazar aslen Slav olduu halde kitaplarn Almanca yaz-maktaym. Yazd birok gazete makalesi ve kitaplarnda, Avusturyal Almanlar'n, Galiya'daki Lehler'e; Moravya'da-ki ekler'e ve Slovaklar'a; Voyvodina'daki Srp ve Hn'atlar'a egemen olmakla hakl olduklarn savunmu ve bu konuda unlar yazmtr: 116 Beyaz Zambaklar lkesinde "Slav rk uysal bir rktr, kadn rkdr. Bu rka mensup olanlar hayalperesttirler, ama romantik air de olamamlardr. Doutan tembeldirler. Uzun sre esir olarak yaadklarndan almay sevmezler. Yararsz ve serseri bir millettirler. Baarszlk karsnda insanlk onurunu kazanan uygar Avrupal'yi kendilerinden nefret ettiren bir sefalet ve miskinlik iinde yaamay tercih ederler. Baarl olma ve refaha erme halinde ve zellikle ticari hayatta vicdansz, yalanc, rveti, agzl, sinsi ve hilecidirler. Byk ve kolay kazanlar peinde koarlar. Kazandklarn da aptalca israf ederler. Slav'lara mantkl ve sert bir Alman disiplini gerekmektedir. Slavlar, sk ve yumuak ynl, ama pis kokulu bir koyun postuna benzerler. Bunu temizlemek iin Alman Tabak'na vermek gerekir. O zaman bundan gzel ve scak bir krk olur." Olduka zeki olan bu dnme yazar, yksek bir eitim grmt. Balca Avrupa dillerini iyi biliyordu. Yazlar yaln, akc ve espriliydi. Makalelerin arasna eitli dnemlerde yaam filozof, tarihi ve edebiyatlarn eserlerinden alntlar serpitirirdi. Ancak bu yazarn yazlar namusluca deildi. nk bu yazlarnn karlnda Avusturya Hkmeti'nden yksek paralar alrd. Bu dnme yazar, yap olarak kt biri deildi. Sadece zevk ve elenceye dkn, kadn ve kumar tutkunu bir ahlkszd. Byle bir hayat iinse bol para gerekiyordu. Oysa ald eitime ve sahip olduu yetenee dayanarak namuslu bir kazan elde edebilirdi. Ancak byle bir hayat iin, ruhun tutumu olmas lazmd. Temiz dnce, temiz ahlk, inan ve bir ideal gerekliydi. , Bk Milletin Uyan 117 Oysa bunlarn hepsi dnme yazara yabanc eylerdi. Avusturya niversitesi'nde eitim grd yllarda, lkeye Matternich'in gerici politikas egemendi. Matternich, bu eski saray tilkisi, Avrupal parlamenter grnmnde olan bu Bizans ua, kendi zorba ve baskc politikasyla servetler edinerek, sinsi planlar gerei tm Avrupa toplumlarnn ahlkn bozmutur. O, insanlar kendisine balamak iin bir tek ey bilirdi; o da rvet. Matternich'in ayrca rveti sis-temletiren uzmanlar ve memurlar vard. Bunlar kimin, neyle satn alnabileceini inceler ve aratrrlard. Matternich dneminde rvet yoluyla kolay kazanlar peinde komak adeta bir din haline gelmiti. Toplumda ahlk oksijeni kalmamt. ou aydn bile, Matternich'in uygulad alaka politikalar sonucunda kirlenmilerdi. Gerekte yceliklere tutkun olan genlik bile alalm, yozlamt. Genliin byk lkleri, ncleri yoktu. Dnceden yoksun ve ilkesiz olarak yetiiyorlard. te bu dnme yazar da, byle boucu bir ortamda yetimi ve ahlk duygusunu yitirmiti. O, idealist giriimleri, abalar; gln, ciddiyetsiz ve yapay buluyordu. Hayatta Schiller gibi gzellik ve doruluk arayanlara ayordu.

Yllar getike bu dnme kpei bir felsefeci oldu. Al-manlar'n kan uruna Slavlar'a saldrmaktan adeta zevk alr olmutu. "Ben ok iyi yazyorum ve Almanlar da bana iyi para veriyorlar," diyerek kendini temize karmaya alyordu. Kendisine ate pskren Slav Milleyetileri'ne kar ise yazlarnda kendini yle savunuyordu: "Benden ne istiyorsunuz? Siz Floransa ve Venedik'teki iki talyan heykeltra Donatella ile Ver-rochio'nun yaptklar heykelleri grmediniz mi? Floransa ve Venedik kentleri, bu heykelleri paral 118 Beyaz Zambaklar lkesini. askerlerinin, paral komutanlar adna dikmilerdir. Bu kentler, komutanlara iyi cret dediklerinden, onlar da efendilerine kar grevlerini yerine getirmilerdir. Eer Milano, Cenova, Piza, Verona ve Roma kentleri bu komutanlara daha fazla cret vermi olsalard, bu kez onlarn hizmetine girecekler ve Venedik ve Floransa iin yaptklar gibi kahramanca arpacaklard. te ben de yazarlk alannda bunlar gibiiyim. Bana Almanlar'n verdiinden daha fazla kazan salayn, sizin iin mcadele edeyim. Bunu salamazsanz, salamak istemezseniz, o zaman benim saldrlarma katlanmay biliniz ve kendinizi savununuz. Ben gl dmanlarla mcadele etmesini severim. Slavlar bu basn ylanndan nefret ediyorlard. Almanlar'sa "parlak yazar", "cesur Slav felsefecisi"ni ok takdir ediyorlard. te Snelman, Berlin'deyken bu kiiyle karlam. Ancak Finlandiya'dayken bu yazarn almalarndan hi haberdar olmam, ismini de duymamt. Berlin'de biri Fin, dieri Slav olan iki nemli konuun, Almanlar'n deyimiyle "Kltrtrger" (uygarlk ncs) onuruna bir ziyafet dzenlenmiti. Ziyafet sonras davetlilerin azalmasyla Snelman bu uy-' garlk ncs saylan Slav' bir keye ekti ve geri kalm lkelerle ilgili yaplmas gereken almalarla ilgili grlerini aktard: - Samimi olalm. Almanlar iten gelen bir sevgiyle bizi sevmezler. Bu konuda gemi iin hakl saylabilirler, ama geBR Milletin Uyan 119 lecek iin deiller. Biz Finler ve siz Slavlar, gelecein byk gleriyiz. Almanya artk g kaybediyor, bizim lkelerimiz ise henz enerjik ve retkendir. Ancak almamz lazm. Biz gen milletler, Almanlar'dan, Franszlar'dan, ngilizler'den iki-, hatta on kat daha fazla almalyz ki, onlarn dzeyine ulaabilelim ve onlar geebilelim. Biz onlar mutlaka geeceiz. nk biz, yalnzca kent insann aydnlatmakla kalmayacaz, ilkrenimle yetinmeyeceiz; ayn zamanda hibir ky okulsuz ve ktphanesiz brakmayacaz. Her kylnn, balknn, katrancnn kulbesini bilgi yla aydnlatacaz. ocuklarmzdan yepyeni, gl, eitimli, aydn ve asil bir nesil yetitireceiz. Snelman, karsnda Slav milletinin bir uygarlk hizmetkr bulunuyor zannyla, bu konuda cokuyla uzunca bir nutuk ekmiti. Avusturyal hain ise gzlerinden hi eksilmeyen alayc bakyla, kendi kendine, "ite can skc bir budala daha," diyerek dinlemi, Snelman'dan bir an nce kurtulmak iin frsat kollamt. Ancak daha sonra Snelman'n ruh tututuran cokulu szleri karsnda yreindeki buzlar erimi, bir ie . konya byke bir bardakta imeye balam. Kendini konumasna kaptrm olan Snelman, karsndakinin konya bitirdiinin farknda olmam. Avusturyal yazar, sarho bir halde ayaa kalkarak Snel-man'a u szleri sylemi: - Aziz Snelman, bu kadar yetiir... Byk ruhunuzun ateini bu kadar israf etmeyiniz. Onu kendi milletiniz iin saklaynz. Siz bahtiyar bir insansnz... Byle insanlara sahip oldu120 Beyaz Zambaklar lkesinde Bik Milletin Uyan 121 undan, sizin milletiniz de bahtiyardr. Siz yarn yola kyorsunuz. ok iyi...

Ben sizinle ilk kez burada grtm... Daha nce ne ben sizi tanrdm, ne de siz beni... Bu da iyi.. Yani beni tanmadnz daha ok iyi... Hl da benim kim olduumu bilmiyorsunuz. Ancak sizi tanm olmam, benim iin iyi mi oldu, kt m oldu, bunu bilmiyorum... Ey aziz Snelman!.. Nereden byle anszn karma ktnz? Yaln bir kaya gibi karma dikildiniz. Niin bu kadar ge rastladm size? O srada saat 24' vurdu. Snelman, "artk ge oldu sanrm," dedi. Avusturyal yle karlk verdi: - Gerekten de vakit ge oldu. Ama ge olan vakit, bu geceki vakit deildir. Ge olan asl vakit, asl benim hayatmdaki zamandr... Ah, ne olurdu, ben daha gen yamdayken, Snelman'la byle bir kez grm olsaydm. O zaman ben bsbtn baka bir insan olurdum. Snelman'larla grtkten sonra benim neslim de bambaka bir nesil olurdu. Ama imdi i iten geti... Artk vakit ge oldu... Artk uyumaya gidelim... Aziz Snelman, aramzda garip bir iletiimsizlik var... Bana elinizi veriniz... Bu istek karsnda Snelman elini uzatm. Avusturyal bu eli tutup pm. Snelman akn bir halde elini ekip "ne yapyorsunuz?" diye sormu. : . Avusturyal: - Siz en iyisi, beni kendi halime brakn! Ben sizin elinizi deil, her drst insann yreindeki Snelman'ln elini pyorum. Kendi iimde gml olan ruhumu pyorum... cevabn vermi. - Ben bu szlerden birey anlamadm, demi Snelman. - Anlamanza da gerek yok zaten, demi Avusturyal, "siz benim Slav ruhumun zelliklerini biraz zor anlarsnz!.. Ertesi gn Snelman, Suomi'ye hareket etmi. ki- hafta sonra be satrlk imzasz bir mektup alm. Mektupta unlar yazhym: "Siz benim ruhumu tersine evirdiniz. imdi artk benim bu hayata tahammlm yok. imdiye kadar yaadm ekilde yaamak, bana iren geliyor. Sanki istemiyerek hayatma son veriyorum." Snelman mektuptaki yazy tanyamam. Bundan bir ey anlamam. Son bir ayn Viyana gazetelerini taram ve u haberi grm: "zc bir kaza... Byk bir kaza... Slav yazar, korkusuz dnce adam, dikkatsizlik" sonucu ar bir ekilde kendini yaralam ve saat sonra ruhunu teslim etmitir." Bu haber zerine aratrma yapan Snelman, kaza sonucu len kiinin, Berlin'de verilen ziyafette elini pp de, "eer ben byle Snelman'lara rastlasaydm, ben ve benim neslim bsbtn baka insanlar olurduk. Genliimde niin sizinle tanmadm?" diyen Slav yazar olduunu renmi. Snelman bu ansn anlattnda dostlar bu yazarn hangi milletten olduunu sordular: 122 Beyaz Zambaklar lkesinde - ek mi, Leh mi, Bulgar m, Srp m, Hrvat m, hangi milletten? smi nedir? diye srar ettiler. Snelman: - Bouna merak ediyorsunuz. Bu kiinin hangi milletten olduunu bilmeniz neye yarar? Adam ar bir hata ilemi ve cezasn da yine kendisi vermi. Kendi varln yeryznden yine kendi eliyle silmi. Bunun adn niin analm? Burada asl nemli olan eye dikkat edin. stn yeteneklere sahip bir insan, byk bir zeka, ender bulunan geni bir bilgi, parlak bir edebi yetenek ve sonu: Zevk ve elenceye dkn, kumarc, msrif, sefih, kalemini kiraya vermi, mensup olduu millete ihanet etmi bir ahlksz. Oysa bu adam mantkl bir eitim grm olsayd ve genliinde ona halk kitlesinin ruhunu ve gnln tututurmaktan doan zevkin, hayat boa geirmek zevkinden daha stn olduu sylenmi olsayd; bu insan kendi lkesinde bir uygarlk havarisi olurdu. niversite okumu, bilimadam ve edebiyat olmu, bakentte yetimi, daha ne istersiniz? Byle biri adam olmazsa; hi okulu, ktphanesi olmayan ve hayatn daha gzel, daha mutluluk dolu, daha dzenli olmas iin neler yaplmas

gerektiine dair hi sz edilmeyen bir yerde yetien sradan halktan ne beklenebilir ki? Milyonlarca halk bedenen, ruhen, fikren ve ahlaken ryor da, hi kimse bu kokumuluu grmyor. Herkesin karakteri bozulmu veya herkes bu yozlamla alm da bunu doal bir durum sanyor sanki. Ama bu byle mi olmaldr? Milyonlarca insan douyor, derin bir sefahet iinde yayor ve lyor. Bu byle mi olmaldr? lerinde birok zeki Bir Milletin Uyan 123 insan bulunmasna ramen milyonlarca insan, hayvanlar gibi sersem ve cahil kalyor. Saysz kk kardeiniz huy olarak kaba zalim ve ehvet dkndr. Peki bu byle mi olmaldr? "Evet byle olmaldr!" diye yzlerce kez tekrarlanan iren szlerden utanmyor musunuz? Snelman'in konumalar yksek bir ilham kayna oluyor, o zorlama ve nasihatleri en uyuuk ve durgun akllar uyandryor, kalplere ate ve enerji sayordu. Doktorlar, ky papazlar, ilkretim retmenleri, hkmet memurlar; eitli blgelerdeki toplum kesimlerinin hayatlarn aratrmaya koyuldular. Gazetelerde, dergilerde, ve eitli kitaplarda halkn hayatn konu edinen haberler, rportajlar, aratrma yazlar yaynlanmaya baland. zellikle iki kitap ok daha fazla ilgi grmeye balad. Bunlardan birisi "Bir Ky Doktorunun Hatralar", dieri de "Bir Ky Papaznn Notlar" adl kitaplard. Bu iki kitap kltr ve basn dnyasnda bir frtna kopard. Kimi yazarlar bu kitaplar ok beendiklerini syleyerek gklere karyor ve eletirilerinde vgye yer veriyorlard. "Halk iin yrei szlayan ve okur-yazar olan herkes, mutlaka bu kitaplar okumaldr. Bu kitaplar krlerin gzlerini aar, ruhu henz tamamen k-relmemi biri, bu kitaplar okuyunca utancndan kzarr." Kimileri de bu kitaplara fena halde kzyorlar ve yazarlarna ate pskryorlard. Bunlar da u eletirilerde bulunuyorlard: "Her iki ldtapta da Fin milleti kk drlyor. Bu kitaplar yalanlarla doludur. Bu anlatmlarda 124 Beyaz Zambaklar lkesinde -m herey olduundan fazla abartlm ve karikatrize edilmitir." Bu iki kitap hakknda yaplan birinci eletiri, hakk teslim etmektedir. Grltleri koparanlar, millet kavramn yanl anlayanlar ve "milletin, kaba ve irkin de olsa, hereyi gizli tutulmaldr!" diyenlerdi. Onlar ldeki deve kuu gibi, nlerindeki tehlikeyi grmemek iin balarn kuma gmyorlar ve balan dar karlnca da hiddetleniyorlard. Her iki kitabn yazar da Finler'in yksek tabakasna var gleriyle yle sesleniyorlard: - Uyannz! Yurttalarnz kurtarmak iin ibana geiniz! Halkmzn drtte nn yaamakta olduu hayat fecidir. Kylmz ve iimiz lmle peneleiyor, ruhen ve bedenen kyorlar. Gl yazarlarmzdan olan sayn Doktor ve Papaz, eserlerine uydurma eyleri yazmamlar ve sizleri fkelendirmemek iin olaylar tek yanl ele almamlardr. Bunlar sadece bulunduklar kylerde yaayan halkn hayatna yakndan tanklk ederek, gerekleri olduu gibi yanstmlardr. nsan dehete dren gerekleri renenler; "1,5 milyon insanmzn byle bir hayat srmesine nasl dayanabiliriz? Bu durumun sulusu biziz!.." diyorlar. Kitaplar okuyunca dehete den dier bir kesimse; "acaba bu insanlar byle hayata nasl tahamml edebiliyorlar? Bunlar azizler zmresinden midir, yoksa iki ayakl birer hayvan mdrlar? Bu hayat, Dante'nin "Cehennem"inde tasvir ettii hayattan daha berbattr. Orada insanlar, gnahlarndan dolay o azab gryorlard. Peki lkemizdeki insanlarn gnah nedir? Sonuta Dante'nin "Cehennem"i batan sona dahice kurgulanm bir romandr. Burada isj kahredici bir yazg, ac bir gerek ve utan verici bir irenlik var!.. Kendini Halkn Salna Adayan Doktor Dir Ky Doktorunun Hatralar" adl eserin yazar, greve balad ilk gnden beri gnlk tutuyor ve Tp Fakl-tesi'ni nasl bitirdiini, blge hizmetine hangi niyetle baladn kaydediyor. Talihi kendisine pek yardmc olmam,

ocukluunu ve genliini muhtalk ve yokluk iinde geirmi. Kk bir kasabada geimini salamaya alan yoksul bir kunduracnn oluymu. Talihin herkese glmediini bilmesine ramen, blge hizmeti srasnda grd eylerden dehete dmekten kendini alamam. Bir an kabus grmekte olduunu sanm. lk izlenimleri, ona insanlarn ilka dnemlerindeki ilkel maara yaantlarn hatrlatm. "Acaba ben lkenin en kt bir yerine mi dtm?" diye kukuya kaplarak, evre ky ve ilelerdeki yaanty da grmek istemi. Ne yazk ki oralarda da ayn gereklerle karlam; hatta baz yerlerdeki durumun kendi bulunduu yerden daha vahim ve feci olduunu grm. 126 Beyaz Zambaklar lkesinde Bir Milletin Uyan 12/ Kayalarla kapl yerlerde, stste ylm biimsiz koca talardan evler yapldna tank olmu. Kaplar alak ve pencereleri yokmu. Kap ereveleri ince ve aralkl olduundan ieri kar ve rzgar giriyor, yamurda damlar akyormu. Cam nadiren grlyormu. Pencere diye braklan kk deliklere, yal kat ve naylon veya bez paralar ivilenmi bir haldeymi. Ender olarak da ince deriyle kaplandn grm. Tamamen akta olanlar da varm. Odalarn bir kesinde ta ve topraktan yaplm ocaklar varm. Burada ate yaklnca odann iini duman kaplar, ierdekilerin gzleri yaarr, st balar is iinde kalr, nefes ala-mazlarm. Duman ar ar tavandaki kk bir delikten karm. Kyller hep ayn elbiseyle alr, yemek yer ve yatarlar-m. Yllarca banyo yapamazlarm. amar ykamak alkanlklar da yokmu. st-balar bit ve bceklerle doluymu. Trahom hastalndan ok ekerler, ou kez de tp yataklara der ve verem olurlarm. Su kuyular tuvaletlerin hemen yanndaym. Sular mikroplu olduundan tifodan krlyorlarm. ocuklar arasnda ishal, difteri, kzl ve iek hastalklar yaygnm. Binlerce ocuk da daha kk yatayken lyormu. Halk perianlk ierisinde yetersiz besleniyormu. Buna ramen berbat bir ekilde iki de iiyorlarm. Halk arasnda sarlar, dilsiz, kr, topal, kambur, ktrm ve geri zekallarn da says azmsanmayacak miktarlardaym Doktor, bir ky yle anlatyor. "Bir kye girilince insan ok olur. O durumu grenler kendisinden, evresinden, toplumdan, uygarlk denilen eyden utanr. Dnyorum, buralardan ok uzak ve zengin yerlerde, tiyatrolar, konserler, yazarlar, sanatlar, parlamento, arlar, alveri merkezleri, eence yerleri, barlar, gazinolar, bilimler akademisi, niversiteler, hastaneler ve birok uygarlk kuruluu var. Burada ise saysz insan, cehennem gibi bir hayat iinde lmle peneleiyor. Mesela bir ky evine girersiniz: ocuk kura toprak stnde kzl hastalndan can ekiiyor. Onlarn arasnda anne yeni dourmakta olduu ocuunun arlaryla ac ekiyor. Sarho babaysa bir kenarda oturuyor. Ona: "evinde bu kadar felaket yaanrken sarho olmaya utanmyor musun?" diyecek olsanz; alacanz mrlt tr cevap u olacaktr: - Sen de burada otur da gr! Yalnz sarho olmakla kalmaz, bir de ikiye boulursun. Bizim hayatmz aykken ekilmez... Baka bir kulbede, baka bir felaket manzaras: Anne veremin son devresine gelmi, kan tkryor, ban yastktan kaldramyor. Baba tifoya tutulmu, yksek atein tesiriyle sayklyor. ki hasta da yerdeki paavra tr ilteler zerinde yatyorlar. Karyola filan yok. kisi arasnda, biri bir yanda, dieri iki yanda, iki ocuk yatyor. kisi de canl birer iskelet gibi. Komulardan hibiri hastalarla ilgilenmek istemi128 Beyaz Zambaklar lkesinde yorlar. Artk bu hale almlar. Evde herkes kendi alaryla babaa.

Bir yerde iek, tifo gibi bulac hastalk salgnla-nca devlet oraya iki- doktor gnderiyor. Halk ise bu duruma kzyor: - Bu ineleri niin yapyorsunuz? ocuklar tedavi etmeyiniz, varsn lsnler. Alarn says azalm olur. Siz asl bizleri, bykleri tedavi edin!.." diyorlar. Tedavi ve yardm grmek iin, hemen her evden hasta geliyor. Kimin de frengi yaralan veya uyuz var. Kimisinin gzleri irinlemi, kimisi de kansere yakalanm. nsan o an mitsizlik ve bezginlik iinde kalyor. Sonuta da yorgunluktan meydana gelen bir duyarszlk oluuyor. Doum yapan kadnn yanndaki sarho kocaya hak verircesine, insann ya sarho olaca ya da boulup lecei geliyor." Bu gzlemleri yapm olan doktor, ehirlerde oturan insanlara devlet adamlarna, politikaclara, bilim, sanat ve basn mensuplarna yle sesleniyor: "Efendiler! Ne zamana kadar bu saklamba oyununa devam edeceksiniz? Srekli vatanseverlikten, millet sevgisinden uygarla hizmet etmekten bahsedersiniz. Ama millet iin, vatan iin, insanlk iin ne yapyorsunuz? Bazlar milyonlar vurarak sevgili yurdumuzu namussuzca soyuyor, bazlar da dairelerde, matbaalarda, okullarda, niversitelerde memurluk yapyorlar. Dier tarafta ise milyonlarca halk mahvoluBir Milletin Uyan 129 yor, yozlayor, sarho yayor, hayvanlayor!.. Milletin temelleri kyor!.. Henz vakit varken lkeyi ve halk kurtarnz! Halkn arasna giriniz. Onlar tedavi ediniz, eitiniz, terbiye ediniz!.. Evlerini nasl yapacaklarn, nasl dzelteceklerini retiniz! Halka salk, temiz hava, gneli, rutubetsiz ve scak meskenler veriniz. Onlara daha insanca bir hayat yaamasn retiniz! nsanca bir hayat yaayabilmeleri iin onlara yardm ediniz, imkanlar salaynz!.." Doktor, kitabnn sonuna doru unlar yazyor: "Devlet byk bir ailedir. Onun mensuplar sizin kk kardelerinizdir. Alt tabaknn kusurlar, ksmen de st tabaknn ihmallerinden ve duyarsz-ndan kaynaklanmaktadr." Edebiyat ve kltr evrelerinde doktorun kitabyla ilgili birok tartmalar yaand, ama sosyal evrelerde kitap gereken ilgiyi uyandrd ve amacna ulat. Finlandiya'nn btn salk kurulularnda meslekdalannn kitab kelime kelime okundu, incelendi. Nahiye merkezlerindeki belediye ve kamu memurlar toplantlar yaparak, bu kitabn ortaya koyduu meseleleri aratrmaya ve yaplan hatalarn, olumsuzluklarn, sorunlarn giderilmesi iin nlemler almaya baladlar. Bu konuyla ilgili her yerde aydnlatc konferanslar verilmeye, yeni belgeler toplanmaya baland. nceleri bahsedilmesinden bile rklen ve grmezden gelinen halkn bu feci durumunu herkes grd ve anlad. 130 Beyaz Zambaklar lkesinde Herkes parti ekimelerini, kiisel karlar, entrikalar bir kenara atarak, halkn salnn korunmas sorunlaryla uramaya koyuldu. lkede veremli hasta says ve bu hastalktan lenlerin says tespit edildi. Bir yl iinde tifoya, trahoma yakalananlarn, bakmszlk ve gdaszlktan len ocuklarn, di ars ekenlerinde sakat kalanlarn says tesbit edildi. Bunun yansra alkoll ieceklerin tketimine harcanan paralar hesap edildi. Alkol yznden meydana gelen kavgalar, yaralamalar, cinayetler, yangnlar ve hrszlklar tesbit edildi. Sonu olarak ortaya kan rakamlar herkesi korkuttu. nk bu rakamlar, kafalara bir balyoz gibi iniyor ve herkeste bu durumlarn dzeltilmesi istei uyandryordu. Hkmet, Mlki dareler ve Belediyeler, doktorlardan oluan bir Tp Ordusu kurdular. ocuk Hastalklar Doktorlar, Kadn Hastalklar Doktorlar ve Di Doktorlar, gruplar halinde lkeyi salk taramasndan geirdiler. Bunlar gittikleri yerlerde hem hastalar tedavi ediyor, hem de gz, kulak ve dilerini nasl koruyacaklarn, anne sal ve ocuk bakmn retiyorlard. Bir ocuun

yetimesinin maliyetini hesaplyorlar ve bakmszlk yznden ne kadar ocuun lmle penelemekte bulunduunu anlatyorlard. Kyller yava yava insan hayatnn ekonomik deerini anlamaya baladlar. Doktorlar kyllere yle diyorlard: - Paralarnz alnmasn veya yanmasn diye iyice saklyorsunuz. ocuklarnz, einiz ve kendiniz paradan ok daha deerlisiniz. Sizler canl parasnz. Bu sermayeyi iyi koruyun, israf etmeyin, oaltn. 1 ou kye, iki byk penceresi olan rnek birer ev yaptBir Milletin Uyan 131 rld. ine soba yerletirildi. Kylerde, kyllere ok ucuz fiyatlarla ev ina eden ii gruplar oluturuldu. Hkmet bir ok merkeze depolar tesis ederek buralara inaat malzemelerini yd. Bu depolardan kyller ve Ky Kooperatifleri, gayet uygun artlarla malzemelerden yararlanabiliyorlard. 20 yl sonra birok kylerin ekli deiti. Evler ahr eklinden kurtarlp, gerek insan evine dntrld. Kyller daha iyi, daha scak elbiseler giymeye baladlar. lkenin her yannda konfeksiyon ve ayakkab atlyeleri kuruldu. Burada retilen giysi ve ayakkablar, ucuz fiyatla halka satlmaya baland. Kylerde yeni elbiseleri giyenler bayram havas yaadlar. Yamal ve paavra elbiseler ortadan kalkt, gzel giyimli insanlar ortaya kt. Souk algnl hastalklarnn n alnd, verem kurbanlarnn says yar yarya azald. Birok hastalk ortadan kalkt. Daha salkl bir hayat ierisinde doumlar artt. Salkl bebekler dnyaya geldi. ocuklar salkl ve neeli bymeye baladlar. lkede retime katlan eller oald. Halk daha fazla kazanmaya baladndan, daha iyi beslenmeye zen gsterir oldu. Sonunda birgn geldi ve btn bu salk seferberliinin balamasn salayan Doktor hayata veda etti. "Kendini Halkn Salna Adayan Doktor"un lm, lkede byk bir zntye neden oldu. lkenin drt bir yanndan yzlerce kyn temsilcisi cenaze trenine katld. Kyller, temsilcilerini en grbz, en i? 132 Beyaz Zambaklar lkesinde salkl ve iri yapl genlerden semilerdi. Bu salkl genler "Kendini Halkn Salna Adayan Doktor"un tabutunu omuzlarnda tadlar. Bu iriyar insanlarn dzenli bir sra halinde ehrin sokaklarndan getiklerini grenler, bunlar canl bir am ormanna benzetmilerdi. Gerekten de bunlarn her biri, birer gemi direi gibiydi. Mezarla gelindii zaman ky delikanllarndan biri tabutun yanna gelip u konumay yapt. - Bizler ky krlarndan, ky ormanlarndan senin mezarnn bana geliyoruz. Fakat cenaze trenlerinde tanmas gelenek olan elenk ve iekleri getirmiyoruz. Bizim Su-omi'miz iinde senin kurduun hasbahenin ieklerine birer rnek olmak zere, kyllerimiz bizi seip buraya gnderdi. Ey Milletimizin byk bahvan, ebed meskeninde istirahat et!.. Biz senin hayrl almalarn kutsuyoruz... Sen bir halk doktoruydun. Yzbinlerce kyly iyiletirdin. Milletimizin damarlarna taze ve temiz kan akttn. Vatanmza kahramanlar armaan ettin. Bize salkl almann hazzn tattrdn. Millet senin heykelini dikmek istiyor. Sen buna gerekten layksn. Ama senin en gzel heykelin ite bizleriz. Bizler ki, yeni toplumun rnyz. Kendimiz de bu yeni hayatn reticisiyiz. Erkek ve kadn hepimiz, Fin aydnlarnn, lke iin nasl almalar gerektiini gsteren birer canl heykeliz. BR Milletin Uyan 133

Varlnn stnden geen zaman ne kadar ok olursa olsun, salna kavuan milletin kalbinde senin hatran da o kadar daha scak ve daha parlak olacaktr. Sen ne Cesar'dn, ne de Napoleon... Hibir kar toprak igal etmedin. Hibir damla kan aktmadn. Ama yurdumuza binlerce yeni, salam, kuvvetli ve alkan eller kazandrdn. Milletin sal iin mcadele eden byk kahramann an sonsuza dek ycelsin!... Aile ve ocuk Eitim Dizisi------A'dan Z'ye Pozitif Disiplin / Jane Nelsen - Lynn Lott Anne-Babalarn En ok Yapt 10 Hata / Kevin Steede Annelik Gnl / Nora Romi Babalk Cokusu / Marcus Jacob Goldman Bir Anneye Mektuplar / Willhelm Stekel ocuunuzu Kefedin / Larence Williams ocua Hayr Demek zm Deil / Mark L. Brenner ocuun Baars Nasl Salanr? / Tuncer Altnkpr ocuk Kalbi / Edmondo De Amics ocuum Okula Balyor / Bemard Ryan Jr. ocuunuzu Yanl Eitiyorsunuz / Christian G. Sakmann Ev lerini Savaa Dntrmeyin / Lynn Lott - Riki Intner Etkin Eitim / Do. Dr. Osman Ozsoy Gen Kz Psikolojisi / Tuncel Altnkpr Hamilelie Hazrlk Doum ve Sonras / Heyet Rehber Anne-Babalar / Sandra Burt - Linda Perlis Snfta Pozitif Disiplin / Jane Nelsen - H. Stepnen Glenn ocuklara Snr Koymak / Cornelia Nitsch Sinirlerinize Hakim Olun / Cornelia Nitsch Popler Psikoloji Dizisi Beden Yz Yaps ve Karakter / Tuncel Altnkpr Bireysel Psikoloji / Alfred Adler Evlilikte Doru Seim ve Ailede Mutluluk / Dr. Davut Ibrahimolu insan Denen Mehul / Dr. Alexis Carrel Karakterbilim ve nsan Tanmada Testler / Tuncer Altnkpr Kitleler Psikolojisi / Gustave Le Bon Kiisel zgrln Psikolojisi / William Glasser NLP Teknikleriyle Aile i letiim / Dr. Zlfikar zkan Olumlu Yaama Sanat / Harold Sherman Psikiyatri Penceresi / Haz. Dr. Mustafa Gveli Ruh "imizdeki Biz" / Do. Dr. Ramazan zcankaya ahsiyet Analizi / Tuncel Altnkpr Yaz ve Karakter / Tuncel Altnkpr Hayata Dair ykler Enfes ykler / Turgay Yalanz nsan Sca ykleri / Yusuf zkan zburun Yaama Sevinci ykleri / Yusuf zkan zburun Modern Ynetim Kitapl_____ zeyir Garih Kitapl Ynetim lkeleri / Dr. zeyir Garih Ynetim Teknikleri / Dr. zeyir Garih Globalleme Srecinde Trkiye / Dr. zeyir Garih Hayatnda Motivasyon / Dr. zeyir Garih Pazarlama, Tantm, Halkla likiler / Dr. zeyir Garih Ekonomik Sorunlara zm nerileri / Dr. zeyir Garih Trkiye Sorunlarna zm nerileri / Dr. zeyir Garih Genlere Tavsiyeler / Dr. zeyir Garih Kiisel Geliim Ynetim Aile irketlerinde Kurumsallama / Dr.Ebru Karpuzolu Beyaz Zambaklar lkesinde / Grigory Petrov Bro Yneriminde Dosyalama Teknikleri ve Dokmantasyon / ule Ylmaz; Trkiye Geleceini Aryor Ad : nsan / Yaprak zer Cesaret ve Fazilet Mcadelesi / John F. Kennedy D Toplumu /Rolfjensen

En Byk Benim / Yaprak zer Gelecein Toplumunda Ynetim /Peter Drucker Hayatta lerle ve lerlet / Prof. Herbert N. Casson ten Liderlik / Peter Urs Bender nsan Kaynaklar Uzmannn El Kitab / Mehmet ner nsan Kaynaklarnda Yeni Almlar / Yaprak zer nsan Ynetme Sanat / Prof. Herbert N. Casson Yaamnda Btnsel Beyin / Ned Herrmann te Baar / Editr: Figen Tahirolu te Mkemmellik / Prof. Dr. Muhittin imek Baarl nsanlarn Karar An / Fikri Trkel Telif Haklar ve Korsanlkla Mcadele / Av. Dr. Cahit Suluk Kriz ve Stres Ortamnda Ynetim / Dr. Hasan Tutar Kreselleme Srecinde iletme Yn. / Dr. Hasan Tutar Liderlik, Ynetim, Trkiye / Yaprak zer Para Kazanma ve Kullanma Sanat / Prof. Herbert N. Casson Sat Sanat ve Pazarlama / Prof. Herbert N. Casson Semen Siyaseti ilikileri Ekseninde Baarl Siyasetinin el Kitab / Do. Dr Osman Ozsoy TKY'de Performans lm / Prof. Dr. Muhittin imek TKY ve Tarihteki Bir Uygulamas: Ahilik / Prof. Dr. Muhittin imek Ticaretin Srlar / Prof. Herbert N. Casson Uygulamaya Ynelik Enflasyon Muhasebesi / Editr: Tuba avk'Metin CanouUar Yaadka Eitim / Dr. lham Fmdkolu Ynetici Asistanl ve Sekreterlii / Birol Vural Zirvedeki ahin / Kemal ahin Arka kapak yazs: Bu eser; Tm imkanszlklara ve elverisiz doa koullarna ramen, bir avu aydnn nderliinde; askerlerden din adamlarna, profesrlerden retmenlere, doktorlardan iadamlarna kadar, her meslekten insan/n halkla omuz omuza bir dayanma sergileyerek, lkelerini geri kalmlktan kurtarmak iin nasl byk bir uygarlk mcadelesi verdiklerini, tm insanla rnek olacak bir ekilde gzler nne sermektedir. Herkesin kendince dersler alaca bu kitap, lkemizin iinde bulunduu zorunlu gei srecinde, gzel yurdumuzun halk gcyle kalknmasna ve toplumsal dayanma ruhuna vesile olmas asndan ok byk nem tamaktadr. "Beyaz Zambaklar lkesinde" adl bu eser, Cumhuriyetin ilk yllarnda Mdafaa-i Milliye Vekaleti (Milli Savunma Bakanl) tarafndan askerlere tavsiye edilmi ve Maarif Vekaleti (Milli Eitim Bakanl) tarafndan da retmen okullarnn son dnem mezunlarna birer adet hediye edilmitir.