ZHD VE TAKVA

M. Ali KAYA www.fikirbahcesi.org malikaya33@gmail.com

GR: nsan bir yolcudur. Ruhlar leminden, anne karnndan, dnyadan, genlikten, ihtiyarlktan, kabirden, hairden, srattan geen ve cennette bitmesi gereken bir yolculuktur bu. stenen, amalanan ve hedeflenen yer cennet ve ebedi saadettir. nsan bu yolcuunda urad her bir menzilde halden hale geerek terakki ve tekml eder (nikak, 84:19) ve cennete layk bir hale gelir. nsann dnyadaki hayat bu uzun yolcuunu bir mrlk bir blmdr. Ancak bu dnya hayat ahiret hayatnn ekirdei, tarlas olduu iin ok nemlidir. Zira bundan sonra kazanaca her eyi burada kendi iradesi ile ekillendirecek ve hr iradesi ile iledii amellerle kazanacak, ya lehinde veya aleyhinde gelimesine sebep olacak, bylece mkfat ve cezay hak edecektir. dil-i mutlak olan Allah da buna gre adaletini gerekletirecek hak edene hak ettiini verecektir. nsan aciz ve fakir, zayf ve muhta olduu ve pek ok zaaflar, nefis ve eytan olduu iin iman etmek ve imanda sebat etmek artyla ancak Allahn rahmeti, aff ve mafiretine mazhar olarak kurtulacaktr. Yoksa bu uzun yolda karlaaca tehlike ve imtihanlarda kendi bana kurtulua ermesi ve gnahlara girmemesi imknszdr. Bu nedenle insann iki vastas vardr, ancak bunlara sarlarak Allahn rahmetini celb edebilir. Bunlar da Tevekkl ve Duadr. Ruhlar leminden kp dnyaya gelen insan bekleyen en byk tehlike dnyann cazibedar gzellikleri ve nefsinin houna giden lezzetleridir. Kii dnyaya gnderili amacn bilmez, dnyann ve nefsinin mahiyetini ve neye yaradn renmezse kendisini bu acip tehlikelerden kurtarp amacna hizmet edemez. Bu nedenle insan dnyadaki birinci vazifesi Bedizzaman Said Nursi hazretlerinin ifadesi ile Taallmle tekemmldr, dua ile ubudiyettir. Yani, ilim renmek, Allah, peygamberi, dnyay, lm, eyann yaratl amacn renmek ve Allaha yalvarmak ve ona itaat etmektir. Baka tarzda kurtuluu mmkn olmaz ve insan olduu halde hayvanatn en acizi olarak bir hayvan gibi hayatn srdrr ve sonunda insanln ve akln gereini yapmad iin hak ettii cezay ekmek ve ebedi kalmak zere cehenneme atlr. Dnya bir okuldur. Sair hayvanatn aksine hibir ey bilmeden dnyaya gnderilen insan dnya okulunda Allahn kendisine ihsan ettii duygularn ve kabiliyetlerini gelitirmek iin insanln muallimleri olan peygamberleri ve onlarn insanlara okumalar iin getirdii vahy eseri olan ilh kitaplar okumal ve retilerine kulak vererek hayatnda uygulamaldr. Ta ki yaratl amacn gerekletirsin ve dnyadan sonra gidecei ahiret lemindeki tehlikelerden ve cehennem azabndan kendisini kurtarp cenneti ve saadet-i ebediyeyi kazanabilsin. Peygamberimiz (sav) hadislerinde Dnya (ahirete nispeten) mminin zindan, kfirin ise (ahirette grecei azap ve skntya nispeten) cennetidir buyurmulardr. Dnya byle olunca kabir de mminin ruhunu ve amellerini koruyan muhkem barna, kafirin ise cehenneme girmeden nceki zindandr.

Mmin byle bir imtihan ile kar karya olduu ve imann kendisine verdii byk bir sorumlulua sahip olduu iin daima endie ve sknt halindedir. Onu gler grseniz de kalbi ve ruhu daima nefis ve eytanla mcadele ve cihad halindedir. Bu nedenle mminin bir gn dahi srurlu gemez. Mminin abas ve gayreti, mcadelesi ve ura Allahn kendisine haram kld yasaklardan kama ve emrettii farzlar gerei gibi yapma ve bunlar lay ile yapamama endiesi iindedir. Bu nedenle daima ii kendi eksik ve kusurlarn grerek tvbe ve istifar ile megul olmaktr. Mminin imandan sonra vazifesi haramlardan kamak ve farz olan emirleri yapmaktr. Peygamberimizden (sav) bu iman dersini alan sahabeler yukarda ifade ettiimiz endieleri tadklar iin peygamberimize gelerek devaml yardm ve dua talebinde bulunuyorlard. Bir gn peygamberimiz (sav) yle buyurdu. Ashabm! Endie etmeyiniz. Ben bir ayet biliyorum sizler buna yaprsanz sizlere yeterli olur. Bu da Kim Allahtan korkar ve Allahn yasaklad eylerden kaarsa Allah ona bir k yolu aar. Onu ummad yerden rzklandrr. Kim Allaha tevekkl ederse Allah ona kfidir. (Talak, 65:2-3) ayetidir buyurdular. (bn-i Mce, Zhd, 24; Drim, Rikak, 16) Bu nedenle slam bilginleri Kim insanlarn en gls olmak istiyorsa Allaha tevekkl etsin, dayansn ve gvensin demilerdir. Gerekten de bu ayette hayat boyu takip edeceimiz temel ller vardr ki onlar da Allahtan korkmak, haramlarndan kamak ve emredilenleri gc nispetinde yapmaktr. Zira zekt ve hac gibi ibadetler imkn ve gc olanlara farzdr. Allahn yasaklar ve emrileri ise herkesin yapabilecei ve gcnn yetecei eylerdir. Allah kimseye gcnden fazla yk yklememitir. (Bakara, 2:286) DNYA HAYATI Dnya her ne kadar kelime manas ile Den ve alak kelimesinden alnm ise de bu mana iman nazar ile dnyaya bakmayan, Allah ve ahireti dnmeyen ve gafletle ebedi dnyda kalacak gibi dnyaya bakanlar iin yaplan bir tariftir. man nazar ile dnyaya bakan ve dnyay ahiretin tarlas grp ekip bienlere gre u dnya muvakkat bir ticaretgh; ve her gn dolar, boalr bir misafirhane; ve gelen geenlerin alverii iin yol stnde kurulmu bir pazar; ve Nakka- Ezelnin teceddd eden, hikmetle yazar bozar bir defteri ve her bahar, bir yaldzl mektubu ve her bir yaz bir manzum kasidesi; ve o Sni-i Zlcellin cilve-i esmsn tazelendiren, gsteren yineleri; ve hiretin fidanlk bir bahesi; ve rahmet-i lhiyenin bir iekdanl; ve lem-i bekda gsterilecek olan levhalar yetitirmeye mahsus muvakkat bir tezghdr. (Lemalar, 233) Yce Allah Kurn- Kerimde Rabbinizin affna ve Allahtan korkan takva sahipleri iin hazrlanm olan cennete koun! (Al-i mran, 3:133) buyurmaktadr. Bu ayet ve bu tarif nda dnyaya bakld zaman bir insan iin en nemli mesele cehennemden kurtulmak ve dnya hayatn saadet-i ebediyeyi kazandracak bir surette yaamak olduu gerei ile karlarz. Peygamberimizin (sav) btn tavsiyeleri ve sohbetleri dnyann bu ekilde anlalmas, lme hazrlanmas ve cenneti ve saadet-i ebediyeyi kazandrmas amacna yneliktir. Nitekim peygamberimiz (sav) Mekkede kavmini ve kabilesini imana davet ederken L ilhe illallah deyin ve cennete girin (bn-i Hibban, Hadis No: 6257) diyordu. badetlerin de emredildii Medine dneminde ise Yarm hurma ile de olsa kendinizi cehennemden korumaya aln (Buhari, Zhd, 10; Mslim, Zhd, 3) ferman ediyordu.

Bu nedenle zht ve takva dnyay terk etmek deil, dnyaya Allah hesabna ve namna bakmak ve rzasna gre hareket etmektir. Nitekim peygamberlerden Hz. Davud (as) ve Hz. Sleyman (as) devlet bakan, Hz. Yusuf (as) Firavunun yannda Veziri ve Maliye Bakan idi. Peygamberimizin (sav) sahabelerinden Hz. Ebubekir (ra) Hz. Osman (ra) tccar idiler ve ok zengin idiler. Cennetle mjdelenen Aere-i Mbeere den olan sahabelerin ou ok zengin idiler. Ancak onlar dnya maln Allah namna ve hesabna kazanyor, rzas ve emri dairesinde harcyorlard. Peygamberimiz (sav) nsanlarn en hayrls mr uzun, ameli gzel olan kimsedir (Trimizi, Zhd, 21) buyurmular, Hayat boyu hayr talep edin ve btn gcnzle cehennemden kan. unu bilin ki, cehennemden kaan uyumaz, cenneti isteyen uyumaz. Uyku cennete giden yolu kapatr. Dnya olmasa ahiret de olmaz. Ahireti olmayann dnyas da yoktur. Kim haram terk eder, helal ile yetinirse Allaha itaat etmi ve salam kopmaz bir zincire tutunmu olur. Allahn yasaklarndan kaan, emrettii farzlar yapann hem dnyas hem de ahireti bd olur (Muttaki, Kenzul-Ummal, 5:932) buyurmulardr. Peygamberimiz (sav) her frsatta sahabelerine uyar ve nasihatlerde bulunuyordu. Bir defasnda Hz. Muaz b. Cebel (ra) ile yrrlerken yle buyurdu: Y Muaz! Gcn nispetinden Allahtan kork. Gcn yettii kadar Allah iin amel ile. Her tan ve aacn yannda Allah zikret. Her ilediin gnahn arkasndan tvbe et ve ona kefaret olacak bir iyilik yap ki onu affettirsin (Mnziri, Terib ve Terhib, 5:284) buyurdular. Sonra yilikler ktlkleri giderir (Hud, 11:114) ayetini okudu. Sonra yle devam etti: Ya Muaz! Nerede olursan ol Allahtan kork! Bir ktln arkasndan onu giderecek bir iyilik yap. nsanlara gzel ahlakla muamele et! Bylece kurtulua erersin (Tirmizi, Birr ve Sla, 55) buyurdular. Dnya hayat ahireti kazanmak iin bir frsattr ve kiinin mr ne kadar uzun olursa ahiretine o kadar daha ok zad ve zahire hazrlam olur. Cennete girmek iman iledir; ancak cennette Allaha yaknlk, peygamber (sav) ile yolda ve komu olmak, zenginlik, makam ve mertebe sahibi olmak dnyadaki ibadet ve salih amellerin okluuna baldr. Bu da uzun mr ve shhate baldr. Bu nedenle insan bir gnn dahi bo yere geirmemelidir. Peygamberimiz (sav) Vefat eden her insan ahirette pimanlk duyacaktr. yi amel ileyenler amellerin mkafatn grdkleri zaman amel ve ibadetlerini oaltmadklar iin piman olacaklardr. Gnahkarlar ise gnahlarnn cezasn ekecekleri ve dnyadaki hayat ve ibadet frsatn deerlendirmedikleri iin piman olacaklardr (Tirmizi, Zhd, 85) buyurmulardr. Eline byk bir hazine geen bir insan bu hazineyi hrszlara kaptrmamak ve en gzel ekilde deerlendirmek iin daima endie ve korku iinde olur. Bir taraftan hazineyi korumak, dier taraftan bu hazineyi en gzel ekilde nemalandrmak ve o sermaye ile iyi bir servet ve mutlu bir hayat elde etmek, kendisi ile beraber sevdiklerini de mutlu etmek iin endie ve gayret iinde olur. te dnyadaki bir mminin de byle olmas gerekir. Bu nedenle mmin daima endie ve gayret iindedir. Allahn kendisine verdii en byk hazine olan mr dakikalarn eytana ve nefis dmanna kaptrmamak ve bd-i hev bo yere zayi etmemek, sonra da zamann en gzel ve en hayrl ibadetlerle deerlendirerek her bir dakikasn ebedi hayatnda binler dakika haline getirmek iin alr. Bu nedenle kalbi krk ve gnl tela iindedir. Bu nedenle Hz. Davud (as) yce Allaha mnacatta bulunmu ve Rabbim seni nerede bulabilirim? diye sormu. Yce Allah Beni ancak benim iin kalpleri krlm olan insanlarn yannda bulabilirsin (Ahmed b. Hanbel, Zhd,75) buyurmutur. NYET, HLS VE STKAMET Dinde esas olan niyet ve ihlstr. Niyet, ibadet niyeti olmaldr. badet ise Allahn emrettii eyleri yapmak ve yasaklad eylerden kanmak, bu

ibadetleri peygamberin snnetine uygun ekilde yapmak ve heva ve hevesi kartrmamaktr. hls ise yaplan bu ibadetlerin emredildii iin yaplmak ve dnyevi bir karlk beklememektir. Allah rzas ve ahirette mkfat beklentisi ile yaplan her ibadet makbuldr. Bunun dnda dnyada herhangi bir menfaat beklentisi iinde olmak ibadeti ifsat eder ve makbuliyetine perde olur. Ancak ibadeti yapmamann sorumluluundan kurtulmu olunur. Peygamberimiz (sav) Ameller niyetlere gredir (Buhari, man, 41; Mslim, mare, 45) buyurur. Niyet amelin hayat, ihls ise amelin ruhudur. Hayat ve ruhu olmayan bir ibadet l olduu iin ahirette faydas olmaz. badetin amac uhrevi mkfat ve saadettir. Bu nedenle peygamberimiz (sav) slam garip balad ve sonunda balad gibi garip olacaktr. Ne mutlu o gariplere! Mmin olarak lenlere artk gariplik yoktur (bn-i Mace, Zhd, 35) buyurmulardr. Garipler insanlar bozulduu halde gzel hal ve istikamet zere bulunanlardr. (Heysemi, Mecmauz-Zevid, 7:278) Peygamberimiz (sav) stikamet zere bulunun. Bunun sevabn hesap edemezsiniz. (bn-i Mce, Tahare, 4; Msned-i Ahmed, 5:276) mmetim yamur gibidir; ba m yoksa sonu mu hayrldr bilinmez (Tirmizi, Emsal, 6; Msned-i Ahmed, 4:319) buyurmulardr. Peygamberimiz (sav) ayrca yilik rmez ve kaybolmaz, gnah unutulmaz. Deyyan ve Kahhar olan Allah uyumaz. Dilediini yap, nasl davranrsan yle muamele grrsn. (Ahmed b. Hambel, Kitab- Zhd, 135, 142) Yce Allah Emr olunduun gibi dosdoru ol! Zulme ve zalime birazck dahi olsa meyletme! (Hud, 11:112-113) buyurmakta ve mminlerden istikamet istemektedir. Bu nedenle slam bilginleri Kim istikamet zere olursa ve vadinde sadakat gsterirse korunur. Kim istikamet zere lrse affedilir demilerdir. Mutasavvflar da stikamet zere olmak keramet sahibi olmaktan daha nemli ve deerlidir. Keramet sahibi olmaya alma, istikamet sahibi olmaya al. stikamet en byk keramettir demilerdir. stikamet zere olmak ise imanda ehl-i snnet vel-cemaat itikad zere olmak, farzlar yapmak ve haramlardan kamak, ibadet ve ahlakta peygamberimizin snneti zere amel etmektir. Yce Allah Kurn- Kerimde Onlar dnmez mi ki hesap gn iin diriltileceklerdir. O gn ok byk bir gndr (Mutaffifn, 83:4-5) buyurmakta ve biz insanlar uyarmaktadr. ZHD Zhd, insann dnyay hakir grmesi ve dnya sevgisini kalbinden karmasdr. slam bykleri buna veciz bir ifade ile El ite gnl hazrette olmal demilerdir. Dnyay hakir grmek almay ve helal yoldan almay brakmak veya az almaya kanaat etmek deildir. almaya kanaat tembelliktir. Kanaat ve rza sonuca raz olmak ve Allahn taksim ettii rzka ve almann meyvesine kanaat etmektir. Helal kazan peinde komak ibadettir. Mevlana Celalettin-i Rumi hazretleri dnya maln deniz suyuna, insan da bu suda yzen gemiye benzetmi ve Denizin suyu ne kadar ok olursa gemi o kadar rahat yzer, ancak gemi herhangi bir ekilde iine su alrsa o zaman o gemi batar. nsan da kalbine dnya ve eya sevgisi koymadan helal mal ne kadar ok olursa ve bunu emredildii yere harcarsa o derece Allaha yaknl artar demitir. mam- Azam kendisine Benim birka devem var bu nedenle namazda daima aklma develerim geliyor. Sizin o kadar mal ve servetiniz var, namazda sizi megul etmiyor mu? diye soran birisine Biz develerimizi ahra balyoruz, kalbimize koymuyoruz eklinde cevap verdii mehurdur. Zhdn ikinci mertebesi kiinin kendisini hakir grmesi, kusurlarn bilmesi ve nefsini knamas ve herkesi kendisinden daha iyi ve hayrl bilmesidir. Bu hale tevazu denir. Mtevazi bir insan herkese deer verir ve tm insanlara hizmet etmeyi ve saygl olmay prensip edinir. Kendisinden bye Bunun ameli benden oktur ke, Bunun gnah

benden azdr emsaline Bunun ameli benden daha ihlsldr Mslman olmayana da Ameller sonularna gre deerlendirilir. Sonuta bu kiinin Mslman olma durumu benim ise imansz gitme tehlikem vardr diye dnr ve kendi nefsini herkesten alak tutar. Mtevazi bir kii insanlara gler yzle davranmay ve hizmet etmeyi prensip edinir ve nsanlarn hayrls insana hizmet eden ve faydal olandr hadisini kendisine l alr. Zhdn n mertebesi kiinin kendi amelini kusurlu bilmesi ve stn grmemesidir. Kiinin amelini stn grmesi ve kusursuz kabul etmesi ucubdur, yani kendini beenmektir. Bu ise insann tevazudan kibre ve gurura sevk eder. Kalbinde zerre kadar kibir bulunan ise cennete giremez. Bu nedenle Bedizzaman stifara mncer olan derk-i kusur, gururu incirara eden ryet-i hsn- amele mreccahtr buyurmulardr. Zhdn dier mertebelerini yle sralayabiliriz: 1. Zhd harftir. Z, ziyneti, H, hevay, D, dnyay kalben terk etmektir. 2. Zhd, kanaatkar olmak ve hayrdan veya erden Allahtan gelene raz olmaktr. 3. Zhd, helali talep etmek, harama tevessl etmemektir. 4. Zhd, hretten ve insanlar tarafndan tannmaktan kanmaktr. 5. Zhd, sabrl olmak ve en kk nimetin dahi deerini bilerek kretmektir. 6. Zhd, dnyadan ahirete ynelmek ve lme hazrlk yapmaktr. 7. Zhd, amellerinde nefse hisse vermemek ve Allah rzasn esas almaktr. 8. Zhd, gnahlardan ve pheli eylerden kanmaktr. TAKVA Takva Allah korkusudur. Allah korkusu ise haramlardan kamak demektir. Haramdan kamayan kimsede Allah korkusu szden ibaret kalr. Takva, dikenli yolda plak ayak yrmektir. Gnahlarn sel gibi akt gnmzde gzn, kalbini ve hayalini gnahtan korumaktr. Takva sahibine mttaki denir. Mttaki zahittir ve zahit de mttaki olandr. Her ikisi de farzlar yapp, haramlardan kamakla zht ve takva mertebesine ulamlardr. Her ikisi de ayn yolun yolculardr. Salih demek de mttaki ve zahit demektir. Aralarnda ancak nans farklar vardr. Salih ve zahit din yolunda, farzlar yapp haramlardan kama konusunda knayclarn knamasndan korkmazlar. (Maide, 5:54) Salihler ve zahitler Allah yolunda mallarn ve canlarn feda edenlerdir. (Bakara, 2:274) Allahtan korkan ve haramdan saknanlar kendilerini cehennemden koruyacak ve Allahn sevgisini kazandracak amelleri renme ve bunlar yapmak iin ilim renmeye nem verirler. Nice cahiller vardr ki cehaleti yznden ve ahmaklndan yllarca yaptklar ibadetleri bir anda yok ederler. Kazandklar btn makamlar ve Allaha olan yaknlklarn cehaletleri sebebiyle bir anda kaybederler. Allah insan aklla, akl da ilimle sslemi, sonra sabrla desteklemitir. Takva ve zahitlik lafla ve iddia ile olmaz; ilim ve amel ile olur. Takva ve zehadet bir davran biimi ve haldir. nsan bu hali kazanmadka iddia ve dava yalandan ibaret kalr. Mttaki ve Zahitlerin Vasflar: 1. lim renmek: Peygamberimiz (sav) Ben ilmi ibadetten stn tutarm (Hakim, Mstedrek, 1:92) buyurarak ilmin amelden nce geldiini ifade etmitir. Amel ilimsiz olmaz. limsiz amelin sonu fesat ve bouna oyalanmaktr. lim renmek de bir ibadet eklidir. Nitekim peygamberimiz (sav) Mescitlerde Allahn kitabn okuyan ve mzakere edenleri melekler kuatrlar, zerlerine sekinet iner ve Allahn rahmeti kendilerini kaplar. Allah onlar kendi

katndaki meleklere vnerek haber verir. Kendi katnda onlar anar (Mslim, Zikir, 38) buyurmulardr. Dnya hayat ahiret iin gereklidir. nsann dnyadan istifadesi ahiretine yarar salad kadardr. Peygamberimiz (sav) Be ey hari dnyann tamam gereksizdir; bunlar da: Yemek yedirmek, su, elbise, ev ve rendiin ilimdir (Msned-i Ahmed, Zhd, 161) buyurmulardr. Zira bunlar Allahn insanlara dnya ve ahirete ait rzkdr. 2. Kurana ve Snnete Uymak: Kurn- Kerime uymak Allahn birliine ve iman esaslarna inanmak, Allahn farz kld ibadetleri yapmak ve yasaklad ve haram kld eylerden uzak durmak demektir. Snnete uymak ise, Allahn farz kld ibadetleri yaparken peygamberin (sav) snnetine uygun olarak bu ibadetleri yerine getirmek demektir. Ayrca peygamberin (sav) Kurn- Kerimde vlen ahlakna uymak da nafile nevinden bir ibadettir. Kii bylece adetlerini de ibadet haline getirerek ahirete mal edebilir. Kurn- Kerim iman ders verir, peygamberin (sav) snneti ise slam bize retir ve mslmann nasl ibadet edeceini gsterir. Zira Yce Allahn Kurn- Kerimde bize haber verdii her hususa inanmak ve Allah kelam olduuna, hak ve dil olduuna inanmak farzdr. Yani kii ibadetleri tembelliinden ve ihmalinden yapmasa dahi Allahn emri olduuna kesinlikle inanmaldr. badetleri yapaca zaman da bu ibadeti yapan, bizzat uygulayan peygambere itaat ederek nasl ibadet ediyor, namaz klyor, oru tutuyor ve hac ediyorsa aynen onun gibi yapmak slamdr ve snnete uymak demektir. badetlerin ve Allahn emirlerinin hakkn yerine getirmek ve Allahn kabul edip raz olaca ekilde yapmak ancak peygamberin (sav) yapt ekilde yapmakla mmkndr. Yce Allah Kurn- Kerimde bunu aka bize emretmekte ve Allaha itaat edin, peygambere itaat edin (Nisa, 4:59) Allah seviyorsanz peygambere uyun ki Allah da sizi sevsin (Al-i mran, 3:31) ferman etmektedir. Ayrca Peygamber size neyi emrederse onu aln ve neyi yasaklarda ondan da kann (Har, 59:7) emreder. Padiaha itaat onun gnderdii elisine itaat etmek demektir. Kii eliye itaat ederek padiaha itaatini gsterir. Padiahn elisini ve elinin getirdii ferman kabul etmemek veya ferman kabul edip eliyi kabul etmemek padiaha ihanettir. Ayn ekilde Allaha itaat onun elisine itaattir. Bu nedenle yce Allah peygambere itaat eden Allaha itaat etmi olur (Nisa, 4:80) buyurdu. Yce Allah peygamberin snnetine uymay hidayet olarak isimlendirmi ve peygambere itaat edin, ona itaat ederseniz hidayete erersiniz (Nur, 24:54) buyurmutur. Bu nedenle peygamberimiz (sav) mmetimin fesada gittii zaman kim benim snnetime uyarsa ona yz ehidin sevab vardr (Heysemi, Zevaid, 1:172; Ebu Nuaym, Hilye, 8:200) buyurarak fesadn snneti terk etmek, slahn ise snneti ihya etmek olduunu haber vermitir. lim, yani din ilmi Kuran ve hadisten ibarettir. Nitekim yce Allah Allah alim ve hakmdir, biz peygamberlere ilim ve hikmeti rettik, onlar da size ilim ve hikmeti retirler (Bakara, 2:151; Al-i mran, 3:48, 164) ferman eder. lim vahiyle gelen Allahn kelamdr, hikmet ise Allah kelamnn tefsiri, aklamas, beyan ve uygulamas olan peygambere peygamber ilham retilen snnettir. Zira yce Allah Allah kitab ve hikmeti inzal etmitir (Nisa, 4:113) ferman eder. Bu nedenle peygamber kendi hevasndan konumaz, onun tm szleri vahiydir. (Necm, 53:3-4) Peygamberimiz (sav) de slam garip olarak balad ve garip olarak sona erecektir. Ne mutlu o gariplere! buyurunca sahabeler sordular Ya Resulallah! Mjdelediin o garipler kimlerdir? diye sordu. Bunun zerine peygamberimiz (sav) Garipler snnetimi ihya eden ve onu insanlara retenlerdir (Tirmizi, man, 13) buyurdular. 3. Salih Amel (bnul-Vakt Olmak):

Salih amel, emir dairesinde hareket etmek ve zamann, mr dakikalarn hayrl ilerin peinde koarak ahirete mal etmektir. Bylece btn zamanlarn ibadete evirmektir. Nitekim peygamberimiz (sav) Be eyden sorulmadan hi kimse Allahn huzurundan ayrlamaz. Genliine ne yaptndan, mrn nerede harcayp tkettiinden, mal nerede kazanp, nereye harcadndan ve ilmi ile ne gibi ameller ilediinden mutlaka sorulacaktr (Tirmizi, Kyame, 2; Taberani, Mucem, 10:8-9) buyurmulardr. nsanlarn bozulduu ve mmetin fesada gittikleri zaman din garip hale gelir ve dini hayat yaamak kiinin elinde ate koru tutmas kadar zor ve yakc olur. nsanlar onlarla alay ederler. Ehl-i dalalet imann erknna iliir, dorudan Kurn, Allahn emirlerini ve yasaklarn inkr etmezler, ancak dini hayatn ve slamiyetin esas olan snneti ortadan kaldrmaya, snnetin yerine bidalar ve yeni adetleri icat etmeye alrlar. te byle bir zamanda snneti muhafaza etmek, snnet zere ibadet etmek zorlar ve snnete uyanlar da garip kalrlar. Bylece din de garip hale gelir. Peygamberimiz (sav) byle bir zamanda snneti ihya etmeye alanlarn yz ehit sevabn kazanacan haber vermilerdir. Tb lilgureb! Gariplere mjdeler olsun diye onlar ver. slam bilginleri yine peygamberimizin (sav) hadislerine dayanarak Mjdelenen garipler insanlar bozulduu zaman snnete sarlan, Allahn dininde mnakaaya girmeyen ve herhangi bir gnah sebebiyle kbleye dnp namaz klan bir mmini tekfir etmeyenler (Taberani, Mucemul-Kebir, 8:178-179; Heysemi, Mecmauz-Zevaid, 1:106; 7:259) olarak vasflandrmlardr. Yce Allah insana ebedi hayatn levazmatn temin etmek iin her gn yirmi drt saat bir mr vermektedir. Bu zaman deerlendirdii lde dnyasn ve ahiretini tamir ve imar eder. Bu nedenle peygamberimiz (sav) ki ey vardr bunlarda insanlar yanlmtr; shhat ve bo zaman (Buhari, Rikak, 1; Tirmizi, Zhd, 1) buyurmulardr. Geceler ve gndzler Allahn hazine sandklardr. Onlara neler doldurduuna bir bakn. Gece ve gndz ne iin yaratlm ise ona gre amel edin. Dnya hayat gnden ibarettir. Dn, bu gn ve yarn. Dn gemitir, yarn ise elde deildir; insann tasarruf edebilecei bir gn vardr, o da bugndr. Bu nedenle Bedizzaman Hayat zannettiin hlt, ancak bulunduun gndr demitir. Bu gn deerlendiren mrnn tamamn deerlendirmi olur. Zamann deerlendiren kimselere bnl- Vakt denir. nsann gnnn tamamn veya hayatnn btnn tam olarak deerlendirmesi zordur. Ancak insann akl bana gelir de bundan sonraki hayatn deerlendirmeyi dnrse yce Allah gemiteki hatalarn da affeder. Bu nedenle slam bilginleri mrnn geri kalann slah edersen gemi dnemini de affettirmi olursun buyurmulardr. slam bilginleri bu sebeple yilikler ktlkleri giderir. t almak isteyene bu yeterlidir (Hud, 11:114) ayetini bu erevede deerlendirmilerdir. Yce Allah Kurn- Kerimde Dnyadan nasibini de unutma (Kasas, 28:77) buyurur. Bun emrin anlam ahiret iin al ve zamann boa harcama anlamna gelmektedir. (Ahmet b. Hambel, Kitab- Zht, 377-378; Suyut, Drril-Mensur, 6:439) nsan ahiretini esas alarak alrsa Allah ona dnyay da verir; ancak sadece dnyay talep ederse Allah ona ahireti vermez. Peygamberimiz (sav) nsanlarn elindekinden midini kes, sakn dnya malna tamah etme! Dnya malna tamahkrlk fakirliktir. Namaz klacan zaman veda namaz kl, yani bu kldn namazn son namaz olduunu dn, yle kl. zr dileyecein bir eyi de yapma! (Hakim, Mstedrek, 4:326) ferman etmitir. Kii imanla Allah tanr ve ibadetle kendisini Allaha sevdirir. badetlerin ba ise be vakit namazdr. Peygamberimiz (sav) Senin iki klen olsa bunlardan birisi emredileni yapsa ve sana itaat etse, emaneti tam teslim etse, bulunmadn zaman maln ve hakkn korursa dieri de emredilince itaat etmese, emanete ihanet etse, malna ve namusuna ihanette bulunsa

hangisi sana daha sevimli olur? te kullarn Allaha kar durumu da byledir (Msned-i Ahmed, 4:136) buyurmutur. Kiinin yapt ibadeti, kalbindeki niyeti ve ihls Allahn bilmesi yeterlidir; kullarn bilmesine gerek yoktur. hlsl ve samimi olan da budur. Ancak slam bilginleri eir-i slam olan farzlarn aktan yaplmas, nafilelerin ise gizli olmasnn daha hayrl ve sevapl olduu konusunda ittifak etmilerdir. Kii her gn be vakit namaz vaktin evvelinde klmaya devam ederse Sahib-i Vakt olmu ve zamann en iyi ekilde deerlendirmi olur. Zira Bedizzaman Said Nursi hazretleri Be vakit namaz klan bir mmin iki vakit arasnda yapm olduu her nevi helal almasnn emir dairesinde hareket ve ibadet olup ahiret hesabna getiini ifade etmitir. (Szler, 21) Bir gn peygamberimize (sav) iki bedevi geldi ve peygamberimize Ey Allahn resul insanlarn hangisi daha hayrldr? diye sordular. Peygamberimiz (sav) mr uzun, ameli gzel olandr (Msned-i Ahmed, 4:3) buyurdular. Sonra bedevilerden birisi Bana bir amel syle ki devaml onu yapabileyim diyince peygamberimiz (sav) yle ise Allahn zikrini dilinden eksik etme! (Msned-i Ahmed, 4:188) buyurmutur. 4. Takva ve Vera: Takva Allah korkusu ile gnahlardan uzak durmak, vera ise haram olmas pheli olan eylere de yaklamamaktr. Mttaki Allahtan korkan ve gnahlardan uzak duran mmine denir. Yce Allah Kurn- Kerimde Ey iman edenler! Allahtan gerei gibi korkun! (Al-i mra, 3:102) ve Ey man edenler! Allahtan korkun ve doru sz syleyin. Bu durumda Allah ilerinizi dzeltir ve gnahlarnz balar. Kim Allaha ve Resulne itaat ederse byk bir kurtulua ermitir (Ahzab, 33:70-71) buyurmaktadr. Yalandan saknmak ve doru konuma yannda gzel szlerle insanlarn gnln almak, iyilii emretmek, ktl yasaklamak doru sz sylemektir. Peygamberimiz (sav) Btn hayrlar Allah korkusunda toplanmtr. Hikmetin ba da Allah korkusudur (Msned-i Ahmed, 3:83) buyurmulardr. Yine peygamberimiz (sav) nsanlarn en stn en mttaki olan, yani en ok Allahtan korkanlardr (Mslim, Fezail, 168) buyurmulardr. En mttakiler ise sla-i rahimde en ok bulunanlar, maruf en ok emredenler ve insanlar mnkerden en ok nehyedenlerdir (Msned-i Ahmed, 6:431) Mmin teenni sahibidir, sabrldr. Hayra koar, er olan eyden kaar. Takvas, yani Allah korkusu onu haramdan korur. Yce Allah Kurn- Kerimde ayet siz Allahta korkarsanz O size iyi ile kty ayrt edecek basiret ihsan eder, ktlklerinizi rter ve sizleri balar (Enfal, 8:29) buyurur. Allahn elbette insanlarn itaatlerine, ibadetlerine, kurbanlarna ve sadaka olarak verilen mallarna ihtiyac yoktur. Allah btn bunlar insanlarn ihtiyac olduu, ktlklerden kamak, hayrlar yapmakla ruhlarn ve duygularn tekml ettirmeye ihtiyalar olduu iin emretmi ve yasaklamtr. Bu nedenle Allah iin kesilen kurbanlarn etleri ve kanlar Allaha ulaacak deildir. Allaha ulaacak olan ve Allahn sizden kabul edecei ibadetler, Allahn size emrettii ekilde Allaha ynelmeniz, gsteriten uzak amel ve ibadetteki takvanz ve ihlasnzdr (Hac, 22:37) buyrulmutur. Dnya bir deniz, ahiret bu denizin sahili, insan sahil-i selmete gtrecek olan gemi ise takvadr. nsan bu geminin yolcusudur ve ancak takva ile her trl tehlikeden korunarak sahili selamete ve cennete gidebilir. Allahn emirlerine farz olan salih ameller, yasaklarna da kanmas gereken haramlar denir. Kii haramlardan kaarak cehennemden uzaklar ve Allaha yaklar, emredilen ve farz olan amelleri yaparak Allaha yaknlamaya devam eder. Bunlar dnda yce Allahn haram ve helal arasnda brakt harama benzer pheli ameller vardr. Kesin haramlardan kanmak

takva pheli olan hususlardan saknmak ise vera ad verilir. Vera takvadan sonra gelen daha faziletli bir durumdur. Peygamberimiz (sav) Haramlar bellidir, helaller de bellidir. Bu ikisinin ortasnda pheli olan ameller vardr. Kim pheli hususlardan kendisini korursa dinini tehlikelerden korumu olur (Mslim, Msakat, 107) buyurmutur. slam bilginleri peygamberimizin (sav) Bir insann Allah katndaki derecesini anlamak istyen onun namazna ve orucuna bakmaktan ziyade takvasna ve verasna, yani haramdan ve pheli eylerden kanmasna bakmas gerekir (Aliyyul-Muttaki, Kenzul-Ummal, 3:677; Ebu Nuaym, Hilye, 3:72) hadisini esas alarak takva ve vera lsne gre insanlara deer vermilerdir. 5. manda Terakki ve Yakn: Peygamberimiz (sav) Haber grmek gibi deildir. Allah-u Tela Hz. Musaya kavminin buzaya taptn haber verince elindeki levhalar atmad. Fakat kavmine gelip taptklarn grnce elindeki levhalar att ve Hz. Harunun sakaln tuttu. (Araf, 7:150) (Msned-i Ahmed, 1:215, 271) buyurmutur. nk yce Allah haber vermesi ilmel-yakn bir bilgi idi. Olay gz ile grnce bilgisi ilmel-yaknden aynel-yakne terakki etti ve fkelenerek elindeki levhalar att ve hemen harekete geti. Bylece Hz. Musann yakni artm oldu. Kiinin bilgisi arttka marifeti ve Allaha yaknl da o nispette artmaktadr. Yce Allah Kurn- Kerimde Mminler o kimselerdir ki, Allah anld zaman kalpleri titrer, kendilerine Allahn ayetleri okunduu zaman imanlar artar ve yalnz Rablerine dayanp gvenirler. (Enfal, 8:2) Allahn ayetleri kelam yannda kudret kelimeleri olan kainattaki mcessem ayetlerdir. Bunlar okunup incelendike Allahn ilim, irade, kudreti daha iyi anlalr ve kinat kitabnda Allahn bin bir ismi okunur. Bylece kiinin ilmi arttka Allaha olan iman ve hayeti artar. manda terakki ve tekmle Yakn ad verilir. Yakn de mertebedir. Birincisi ilmel-yakndir ki ilimle bilmektir. Bu mertebenin binler dereceleri ve makamlar vardr. kincisi aynel-yakn mertebesidir ki bu mertebe ilimle elde edilen bilgilerin gzle mahedesine dayanr. Bu mertebenin de binler makamlar ve dereceleri vardr. nc mertebe hakkal-yakn mertebesidir ki mahededen kaynaklanan bilginin hayata gemesi ve bizzat yaanarak hakikatlerinin bilinmesidir ki bu mertebenin de binler makam ve dereceleri vardr. Bu nedenle marifetullaha nihayet yoktur, terakki ve tekml sonsuzdur. Hakikat-i hal bu olduu iin peygamberimiz (sav) Allaha hakkyla iman etmi ve gerekten tanm olsaydnz muazzam bir ilme sahip olurdunuz ve dalar sizin duanz ile erirdi buyurmulardr. Muaz b. Cebel (ra) Ya Resulallah Hz. sann denizde yrdn sylyorlar, ne dersiniz? diyince peygamberimiz (sav) ayet yakni daha fazla olsayd havada da yerde yrd gibi yrrd (Kenzul-Ummal, 3:144) buyurmulardr. Kiinin ilmi ve iman arttka Allahtan korkusu da artar. lmin amac kalpte marifeti ve Allah korkusunu dourmaktr. Gerek ilim bunu salar. Bu nedenle peygamberimiz (sav) Kiinin ilmi artar Allah korkusu artmazsa Allahta uzakl artar buyurmulardr. man zaaf btn gnah, gam ve kederlerin kaynadr. Kalbini marifetullah, muhabbetullah ve yakn ile megul et. Marifetullah ve yakn insan her halde Allaha itaate sevk eder, btn gam ve kederlerden kurtarr ve btn korkulardan emin klar. nsan umduuna nail eder ve korktuklarndan emin klar. Bu nedenle peygamberimiz (sav) Kiiye yaknden daha stn bir hayr verilmemitir (Msned-i Ahmed, 1:8; Gazali, hya, 1:72) buyurmulardr. Zira yakn hikmettir ve Allah hikmeti dilediine verir ve kime hikmet vermise ona pek ok hayr vermitir. Bunu da ancak akl sahipleri anlar ve kavrar. (Bakara, 2:269) slam bilginleri zht yakn ile, yakn ilim ve tefekkrle, tefekkr ise mahlukta ibret nazar ile bakmakla kazanlr demilerdir. Allah insana dnya ve ahiret saadetini kazanmas

iin akl vermi ve akla en byk yardmc olarak sabr vermitir. Zira bu hikmet dnyasnda her ey zaman iinde teenni ile kazanlr. Acele eden terakki ve tekml basamaklarna tam riayet etmedii iin maksada kamaz, ya atlar der veya bir basama noksan brakt iin istediini elde edemez. Bu nedenle Allah sabredenlerle beraberdir ve sabredenlere yardm eder. (Bakara, 2:153) Biz sabredenlere mkafat eksiksiz veririz (Zmer, 39:10) buyrulmutur. Bunun iin peygamberimiz (sav) Yakn ve sabrl olmak ve bu hususta kararl olmak size verilen en gzel eydir (hya, 1:72) buyurmulardr. Yce Allah Kurn- Kerimde Rabbini hamdle tesbih et ve secde edenlerden ol! Sana yakn gelene kadar Rabbine ibadet et (Hicr, 15:98-99) buyurmaktadr. Bu ayette yce Allah ibadetin Allah tesbih etmek, nimetlerine ve Allahtan gelen her eye hamd etmek zere ibadetin hi terk edilmeyen iki rknn beyan etmektedir. Allah tesbih etmek, onun eserlerine bakarak vmek ve takdir etmek, hamd ise Allahtan gelen her eyin hayr olsun er olsun sonuta mutlak insann faydasna olduunu bilmek ve rahmetini ittiham etmemektir. Peki, buna ne kadar devam etmek gerekir? sualine ise Sana yakn gelene kadar devam et buyrulmaktadr. Ayrca Secde et! ferman yerine Secde edenlerden ol! buyrularak tek bana deil, cemaat halinde mminlerle beraber ibadet etmeye davet edilmitir. Bu ayette kast edilen ve amalanan Yakn kelimesini mfessirlerin ou lm olarak tefsir etmilerdir. Zira yakn kesin bilgidir; lm ise hibir insann inkr edemeyecei kesin bilgidir. Bu nedenle lme yakn denilmitir. Ayrca bir hadiste lm kelimesi yerine Yakn kelimesi kullanlmtr. (Buhari, Cenaiz, 3) mer b. Abdulaziz (ra) Ben insanlarn lm yaknen bildikleri ve her gn lenleri grdkleri halde ondan phe etmelerine ve sanki kendilerine gelmeyecek gibi davranmalarna hayret ediyorum demitir. te kii lm gerei gibi iman hakikatlerine yaknen inanmas gerekmektedir, ki bu da iman hakikatlerini okuyarak, renerek, kainat kitabn okuyarak ve tefekkr ederek kazanlan bir iman mertebesidir. Peygamberimiz (sav) Hicr suresinin son ayetlerinin okunduu bir gn sahabelerine Bana mal toplamam ve ticaret yapanlardan olmam emredilmedi; ancak Rabbini hamdle tesbih et, secde edenlerden ol ve yakn gelene kadar Rabbine ibadet et diye emr olundu (Suyuti, Drril-Mensur, 4:105) buyurmulardr. Son olarak peygamberimiz (sav) Sabr imann yars, marifet ve yakn ise imann tamamdr (hya, 1:408) buyurmulardr. Bu nedenle daima yle dua etmeliyiz: Allahm! lmimi, imanm ve yaknimi artr. Amin! 6. Uzlet: Uzlet kiinin toplum iinde olmasna ramen kendisini yalnz hissetmesi halidir. Toplumda insanlar geleneklere, nefislerin houna giden yeni bidalara ve modaya bal olduklar iin islmi hayat kendisine hayat tarz olarak seenleri garipserler ve ilerine almak istemezler. Kendisini Allahn rzasna adam olan mmin de zaten onlarn hayatn benimseyemez ve ehl-i dnyann yaay tarzna ayak uyduramaz. Bu nedenle aralarnda yalnz ve garip kalr. Peygamberimiz (sav) slam garip balad ve sonunda balad gibi garip kalacaktr. Ne mutlu o gariplere! buyurunca sahabeler sordular: Bu mjdelenen gariplerin vasflar nelerdir? dediler. Peygamberimiz (sav) Onlar yurtlarndan ve kabilelerinden ayrlanlardr (bn-i Mce, Fiten, 15; Darimi, Rikak, 22; Msned-i Ahmed, 1:398) buyurdular. Bir baka hadislerinde peygamberimiz (sav) Garipler snnetimi ihya eden ve onu insanlara retenlerdir (Tirmizi, man, 13) buyurmulard. Bu iki rivayet arasnda eliki yoktur. Zira snneti ihya edenler bidalarla amel etmedikleri ve toplumda yerleen bidalara kar mcadele ettikleri iin dlanrlar ve garip kalrlar. Bu da onlarn toplum iinde de olsalar yalnz kalmalarna sebep olur. Uzlet halinin hakikati budur. Hem peygamberimiz (sav) eitli yerlerde ne mutlu o gariplere! mjdesini verince o gariplerin vasflarndan bazsn bir

yerde, bazsn da baka bir yerde ifade etmi, sahabeler de duyduklarn nakletmi olurlar. Her iki veya rivayet birletirilince gariplerin vasflar da artm olur. Vasflarda eliki yoksa hadiste eliki yoktur. Birbirini tamamlamaktadr. Hem hadisi iiten sahabelerin bazs bir vasfn, bazs da dier vasfn naklederler, ikisi bir araya gelince hadis tamamlanm olur. Bidalarn ve gayr-i islmi adetlerin yaygn olduu zamanlarda snneti ihya edenler garip kalrlar. Bu nedenle peygamberimiz (sav) onlarn topluma ayak uydurarak bozulmamalarn salamak iin tek balarnda da kalsalar Snnet zere amel etmelerini tavsiye ederek Bidalarn istilas zamannda snnetimi ihya eden yz ehidin sevabn alr (Heysemi, Zevaid, 1:172) buyurmulardr. Byle zamanlarda badet yeri olarak mminin evi ne gzeldir (Sehavi, Makasd, 700) rivayetine uyarak taviz vermemeli snnet zere ibadetini evinde yaparak tek bana da kalsa terk etmemelidir. Sahabeler islamn ilk yllarnda garip durumdaydlar. badetlerini gizli yapmak ve imanlarn dahi gizlemek durumunda kalyorlard. Hem cebbar ve zalimlerin, hem de toplumun basksndan kendilerini gizleyerek, uzlet ile kurtuluyorlard. nsanlarn ou dnyaya meftun ve nefislerine dkn olduklar iin farz ve snnetler yerine bidalarla amel etmeyi nefislerini tatmin ve menfaatlerini takip iin daha uygun bulurlar. Allahn emirleri ve peygamberin snnetini yapmak nefislerine ok ar gelir ve bunda dnyevi hibir menfaat de yoktur. Bu nedenle peygamberimiz (sav) nsanlar iinde hayrl ve iyi insan yz deve iinde bulunan bir iki benekli deveye benzetmitir. (Mslim, Fezail-i Sahabe, 232) Uzletin bir dier anlam ibadet iin toplum iinde gereksiz yere fazla durmamaktr. Zira insan ihtiyalarn gidermek ve yardm grmek iin topluma dahil olur. bunlarn dnda gereksiz yere toplumun iinde durmak dinin yasaklad dedikodu, gybet, nemime, gz, kula ve kalbi gnahlarla megul eder. Nefsani ve ehvani eylere dalmaya sebeptir. Bundan kanmak iin slam bilginleri Mmin pazar yerinden erken dnen ve vaktinin ounu evinde geirendir demilerdir. Peygamberimizin de (sav) bu konuda pek ok tavsiyeleri vardr. Hikmet on blmdr; dokuzu skt etmek, biri de uzlette yalnz kalmaktr. Bununla beraber insanlarn en hayrls malyla ve nefsi ile cihat edendir (Buhari, Cihad, 2; Mslim, mare, 122-123) buyuran peygamberimiz (sav) Uzlete ekilmeye baknz; uzlet ibadettir (Kenzul-Ummal, 3:775; bn-i Hanbel, Zhd, 383) buyurarak gereksiz yere toplum iinde insanlarla beraber bulunmann doru olmadn da ihtar etmitir. Zht ve takvada rnek olan Tabinin ileri gelenleri daima tavsiyelerinde Zhd, eydir: Az ile yetinmek, halvette kalarak ibadet etmek ve ala kendini altrmak demilerdir. (Slemi, Tabakat, 162) nsanlarla devaml nsiyet gnln iflas etmesi ve kalbin fesada dmesine sebeptir diyen Znnn-u Msr de (ks) Kendini ala altr, insanlardan uzakla, sahralarda tek bana tefekkrle dola bak ne manevi ikramlara mazhar olacaksn demitir.

7. Nefisle Cihat: Peygamberimiz (sav) En byk dman iki yakan arasndaki nefsindir (KenzulUmmal, 3:408; 4:431) buyurur. Zira nefis insan malup ederse ebedi hayatn mahveder ve kiinin cehenneme girmesine sebep olur. ayet dman insan malup ederse dnya hayatn mahveder; ama ahirette ahadet mertebesini kazandrr. Bu nedenle nefis en byk dmandr; ancak nefisperest insanlara en byk dost gibi grnr. Tehlikesi de buradadr zaten. Btn insanlarda nefis vardr. Hz. Yusuf (as) peygamber olduu halde nefsine gvenemediini Ben nefsimi temize karmam; nefis her trl fenal ister; ancak Rabbimin merhametine snrm da o beni korur (Yusuf, 12:53) buyurmu ve nefsin tehlikesine dikkatimizi ekmitir. Peygamberin (sav) gvenemedii nefse bizlerin gvenmesi ve nefsini mdafaa etmesi ne derece yanl olduu aktr. Bu nedenle islam bilginleri stidracn, yani insann helak olmaya gtren en byk tehlike nefsin ayplarn grmemektir demitir.

Yine peygamberimiz (sav) dnyann en gl devleti olan Bizans mparatorluuna kar yapt Tebk Seferi gibi nemli bir seferden dnerken Kk cihattan byk cihada dnyoruz buyurdular. Sahabeler ararak Bundan daha byk bir cihat m var? dediler. Peygamberimiz (sav) Evet, byk cihat kulun nefsinin arzular ile cihat etmesidir buyurdular. (Hatip Badadi, Tarih-i Badad, 3:523-524) Sonra peygamberimiz (sav) yle devam etti: Gl insanlar yenen kii deildir; gl insan fkeli olduu zaman nefsine hkim olandr (Ebu Davud, Msned, 329) buyurdular Nefis topraktan yaratlan ve dnyaya meftun olan ve dnya ile ayn zden olan bedenimizdir. Zevke ve acya mptela olan da bedenimizdir. Nefis acdan kaar ve zevke koar. Allah insanda iki gz, iki kulak ve bir de dil yaratm ve bunlar nefse takmtr. nsan bedene takl olan duygularla manevi lemlerle iletiim kurar ve bu lemleri grr ve bunlardan istifade eder. Allahn bir dil, iki gz ve iki kulak yaratmasnn hikmeti iitip grdklerin konutuklarndan daha ok en az iki misli olmas iindir. Nefis kendisini en ok dili ile ifade ederek, diliyle gnah kazand iin dudaklarn ve dilerin arkasna koymutur. Kalbine akl ve anlay koymu ve iki dnsn bir konusun istemitir. Kii nefsini slah etmek iin nefse taklan duygularn verili amacna uygun kullanmas ve Allahn bu emanetlerini koruyarak emir dairesinde hareket etmesi icap eder. Bedizzaman Said Nursi hazretleri Nefsini itham eden, kusurunu grr. Kusurunu gren itiraf eden istifar eder. stifar eden istize eder. stize eden eytann errinden kurtulur. Kusurunu grmemek o kusurdan daha byk kusurdur. Ve kusurunu itiraf etmemek byk bir noksanlktr. Kusurunu grse o kusur, kusur olmaktan kar, itiraf etse affa mstehak olur (Lemalar, 91) demekte ve nefsin kusurlarn mdafaa etmenin en byk kusur olduun ifade etmektedir. Peygamberimiz (sav) Allah bir kavme hayr murad ederse onlara nefislerinin ayplarn gsterir (Aclun, Keful-Hafa, 1:81) buyurmutur. slam ahlaklar nefsin Emmare, Levvame, Mlhime, Mutmainne, Raziye, Marziye ve Kmile olmak zere yedi mertebesinden bahsederler ve her bir mertebenin sfatlarn ve hallerini aklamlardr. Ancak genel olarak nefsin mertebesi vardr. Bunlar da Emmare, Levvame ve Mutmainne mertebeleridir. Ehl-i hakikat olan Bedizzaman Said Nursi hazretleri bu nedenle nefsi Emmare, Levvame ve Mutmainne olmak zere mertebesine dikkatlerimizi ekmitir. (Mektubat, 502) En tehlikeli ve azgn olan nefis Nefs-i Emmaredir ki insana daima ktl emreder. Nefis terbiye edilmemi olduu bu durumda tahrip ve er cihetinde sonsuz cinayet ileyebilir. (Szler, 23. Sz, s.137) Nefis man ve Amel-i Salih olan farzlar yapp haramlardan kaarak slah edilirse kendisini itham etmeye ve kusurlarn grmeye balar. Hata ve kusurlarn grerek kendisini itham etmeye balad bu mertebeye nefs-i levvame yani kendisini knayan nefis mertebesi denir. nsan imanda ve Salih amelde terakki ederek snnet-i seniye dairesinde yaamaya balar ve nefsini bu konuda ikna ederse Nefs-i Mutmainne mertebesine km, yani nefsini tatmin etmi olur. Bu durumda nefis artk erden ve tahripten deil, iman hakikatlerinden ve ibadetten zevk almaya ve kiiden bunlar istemeye balar. te nefsin bu mertebesi avam iin kurtulu mertebesidir. Nefs-i Mutmainne sahibi olabilmek iin elbette byk bir mcadele iinde olmak ve nefsi slah etmek gerekir. Nefsi slahn en kolay, en ksa ve en kmil yolu ise imanda terakki ve tekml ederek ilimle, bilhassa man lmi ile imanda terakki etmek, srf emredildii, Allahn emri olduu iin farzlar yapmak ve haramlardan kamak, bunlarn karlnda hibir beklenti iinde olmamaktr. Nefis Allaha itaat ederek istikamete girmezse kulun kalbi Allaha tam olarak balanmaz ve marifet noktasnda geri kalr. Nitekim peygamberimiz (sav) man altm veya yetmi ksur ubedir. En stn L ilhe illallah diye iman etmek, en aa mertebesi ise yoldan eza veren eyleri aay ile kenara atmaktr. Hay da imandan bir ubedir (Mslim, man, 58) buyurarak imann amelle ve ahlakla ilikisini ve Allahn emrine itaat ile ilenen

amellerin imanda terakkiye vesile olduunu en st ve en aa mertebelerini ifade ederek bizlere haber vermitir. Bu hadis bize nefis terbiyesinin onu amele ynlendirmek eklinde olacan gstermektedir. Bu nedenle slam bilginleri Dnya bir nefistir ve nefis dnyaya meftundur. nk ikisi ayn zdendir. Bu nedenle nefis Hakkla lfet etmez. Zhd ve takva ise nefsan arzular terk etmektir. Nefsi hayrl ilerde altrp yormak gerekir. Aksi takdirde hayat ve nefis boluk kabul etmez, sizi erli ilere koturarak yorar. Nefis daima rahatlk arar. Zhdn amac rahat terk etmektir demilerdir. Peygamberimiz (sav) Suda yryen bir insann ayaklarnn slanmamas nasl mmkn deilse dnyaya dalan ve nefsan arzulara istediini veren kimsenin de gnahtan kurtulmas mmkn deildir. (Beyhaki, ub- man, 7:323) Bu nedenle Nefsin arzularna muhalefet etmek ve istediklerini vermemekte ecir ve mkfat vardr. (bn-i Mbarek, Zhd, 211) nsan tehlikeye atan, knanmas ve terbiye edilmesi gereken ve kendisine gvenilmeyen nefis Nefs-i Emaaredir. Nefis aciz ve fakirdir, iktidar cihetinde hibir gce sahip deilken tahrip cihetinde sonsuz cinayet ileyebilir. Buna ramen yapmad eyleri kendisine mal ederek gururdan ve fahrdan geri durmaz. Bedizzaman Said Nursi hazretleri nefsin bu halini knamakta ve yle demektedir. Ey nefis! Sen daima zemme mstahaksn. Zira meyve aalarndaki kuru ubuk gibi dahi deilsin. Senin czi bir ihtiyarn bulunmakla o nimetleri fahrinle tenkis ediyorsun, gururunla tahrip ediyorsun ve kfrannla tahrip ediyorsun ve temellkle gasp ediyorsun. Senin vazifen fahr deil, krdr. Sana layk olan hret deil tevazudur, hacalettir, senin hakkn medih deil, hodbinlik deil hudabinliktir. Evet sen benim cismimde lemdeki tabiata benzersiniz, ikiniz hayr kabul etmek erre merci olmak iin yaratlmsnz. Yani fail ve masdar deilsiniz. Belki mnfail ve mahalsiniz. Yalnz bir tesiriniz var o da hayr- mutlaktan gelen hayr gzel bir surette kabul etmemenizden erre sebep olmanzdr. (Szler, 23. Sz, s.137) Terbiye ve slah konusunda ncelikli olarak nefisten balamak gerekir. Zira hasta olan doktorun hastalar tedavi edemeyecei gibi, Nefsini slah etmeyen de bakasn slah edemez (Szler, 21. Sz, s. 109) Mutasavvflar tarikat yoluyla, seyr-i suluk ile nefislerini terbiye etme yolunu takip ettikleri ve senelerce nefis terbiyesi iin altklar halde sahabeye yetiemiyorlar. nk sahabelerin nefisleri tezkiye ve tathir edildiinden kr ve hamd ve ubudiyete daha fazla mazhardrlar. (Szler, 27. Sz, s. 219) Zira sahabeler iman dersini dorudan Kurndan, Resulullahn sohbetinden ve ibadet dersini de dorudan peygamberin (sav) ahsndan ve yaknlndan aldklar iin nefisleri bir anda Nefs-i Mutmainne mertebesine terakki ve tekml ediyordu. Nefislerini terbiye ve tathir iin seyr-i suluke ve eitli metotlara ihtiyalar kalmyordu. Onlarn nefisleri Allahn emrine ve Resulullahn snnetine tabi oluyordu. Nitekim sahabelerin Abadile-i Seba olarak hret bulmu fakih sahabelerinden Abdullah b. mer (ra) Sizler yle bir zamandasnz ki nefisleriniz amellere tabi oluyor. yle bir zaman gelecek ki ameller nefislere tabi olacaktr diyerek Asr- Saadet ile daha sonraki asrlar kyaslamtr. Ne zaman ki nefsiler Allahn emrettii amelleri ileme konusunda kendi heva ve heveslerine gre itihatlar yapmaya balayarak amelleri nefislerine tabi klmaya baladlar, eitli bahanelerle amelleri terk etmek iin fetvalar ortaya kmaya balad. Bu zamanda nefis terbiyesinin en ksa ve en kolay ve en tehlikesiz yolu ise asrmzn Kuran tefsiri Risale-i Nurlar okuyarak iman dersini dorudan Kurn- Kerimden almak ve Kurann takip ettii metot ile imanda terakki etmek, farzlar yapp haramlardan kamak eklindedir. Bedizzaman Said Nursi hazretleri bu hususu Nefs-i emmarenin istibdad- rezilesinden selmetimiz, slamiyete istinad iledir (Divan- Harb-i rfi, 62) demektedir. Yine Bedizzaman Risale-i Nur ve bilhassa ihlas risaleleri hakiki ve mecazi nefsin btn desiselerini izale ve onlarn at yaralar tedavi eder (Kastamonu Lhikas, 181) diyerek bu hususu nazara vermitir.

Dnyann ve Dnya Malnn Deeri: slam bilginleri Dnya bir hayaldir, onu istemek vebaldir. Dnyay kesben deil, kalben terk etmek gzeldir, ondan tamamen yz evirmek ise kemaldir demilerdir. Ayrca Allah bilmeyen dnyaya sarlr, dnyay bilmeyen hlyaya sarlr, hlyaya sarlan hakikate darlr diyerek her eyin ancak Allah tanmak ve Allaha ynelmekle bir anlam kazandn ifade etmilerdir. Dnya ahiretin tarlas ve uhrevi hayatn varlna delili,ve sebebi ve oraya gidecek olan insanlarn bir gn konup gecei bir handr. Geici olan bu dnya hayatna kalc olarak grmek ve btn varl ile dnyaya balanmak gafletin en katmerlisidir. Bu nedenle errin anahtar dnya sevgisi, hayrn kaps da zhd ve takvadr; yani dnyaya deer vermemek, ancak dnyadan ahiret iin istifade etmektir. nsan topraktan yaratld iin dnya ile ayn zdendir ve bu nedenle dnyaya meftundur. Nefis dnyaya meftundur insan ona ekerken, ruh ve kalb ise ahirete ve ebediyete meftun olup insan ona ynlendirir. Nefis insana galip olursa dnyaya meyleder, ruh ve kalb insana galip olursa ahirete ynelir. Bu sebeple yce Allah Kurn- Kerimde Sizler geici olan dnyay istiyorsunuz; Allah ise sizin iin ahireti istemektedir (Enfal, 8:67) buyurarak ahirete ynelmemiz istenmitir. slam bilginleri steneceklerin en hayrls Allahn sizden istedikleridir. Siz Allahn sizin iin istediini isteyin ki kurtulua eresiniz (Ahmed, b. Hambel, Zhd, 283) demilerdir. Dnyaya byk bir istekle bakann kalbinden Allah yakn nurunu ve zhd karr. Zira ikisi bir arada durmaz. Yce Allah Biz ahiret yurdunu dnyada kibirlenmek ve bbrlenmek istemeyen ve bozgunculuk yapmayanlara veririz (Kasas, 28:83) buyurarak sonuta dnyay imar ve tamir edenlerin, insanln hayrna, hak ve hrriyetlerin korunmasna ve adalete alanlar olduunu bildirmektedir. Zhd, dnyay terk etmek deil, dnyaya Allah hesabna bakmak ve Allah adna tasarrufta bulunmaktr. Nitekim Hz. Davud (as) ve Sleyman (as) kral peygamber idiler. Hz. brahim (as) ok zengindi. Peygamberimizin (sav) sahabelerinden Aere-i Mbeere iinde zengin sahabeler ounluktadr. Ancak gerek zenginlik Allahn nimetlerinin deerini bilmek, kanaat, rza ve krle mukabele etmektir. Zengin kalbi ve gnl tok olan, yardm edebilen ve elindekini paylaan ve bakalarna verebilendir. Mal ok olup veremeyen ve mala ihtiya duyan fakirdir. Zira fakir muhta olan demektir. Peygamberimiz (sav) Kanaat bitmez ve tkenmez bir hazinedir (Aclun, Keful-Hafa, 2:151) buyurmulardr. nsann dnyada izzet ve erefle yaamas, ahsiyetini, namusunu ve dinini korumas iin helal mala ihtiyac vardr. Hz. mer (ra) Dnyann erefi mal ile, ahiretin erefi Salih amel iledir demitir. Peygamberimiz (sav) demolu malm, malm der; ancak onun gerek mal yiyip tkettii, giyip eskittii ve tasadduk ederek ahirete gnderdii eylerdir. Bunlarn dnda ona fayda verecek mal var mdr? (Mslim, Zhd, 3) buyurarak fayda vermeyen maln hakiki mal olmayacan ifade buyurmulardr. Bir insann bedeni shhatte, ailesi afiyette, gnlk rzk da yannda bulunduu halde sabahlamsa o kimseye sanki btn dnya verilmi gibidir (Buhari, Edebl-Mfred, 113; Tirmizi, Zhd, 29; bn-i Mce, Zhd, 9) buyuran peygamberimiz (sav) dnyann nimetlerinin bu gibi deerli eyler olduunu haber vermektedir. Dnyada insan iin en hayrl mal, yani kendisine fayda verecek eyi bedeni, akl, zaman ve mal kullanarak elde ettii hayrl amelidir. Bedizzaman Said Nursi hazretleri Ahirette seni kurtaracak bir eserin olmad taktirde bu fani dnyada braktn eserlere de kymet verme! diyerek ebedi hayatta fayda vermeyecek ve zellikle vebal olacak olan maln deersizliini ifade etmitir. Zira peygamberimiz (sav) Mmin lnce onu ey takip eder. Ailesi, mal ve ameli Ailesi ve mal kabirden geri dner ancak ameli onunla kalr (Buhari, Rikak, 42; Mslim, Zhd, 1) buyurarak insana lazm olan mal ile kazand ameli olduunu belirtmitir.

nsan iin en byk nimet hidayettir. Bu nedenle peygamberimiz (sav) slam hidayeti nasip edilen ve yeterli kadar maieti olup buna kanaat edene ne mutlu! O kimse gerekten kurtulua ermitir (Buhari, Zekt, 50; Mslim, Zekt, 124; Tirmizi, Zhd, 35; Muvatta, Sadaka, 7) buyurmulardr. Peygamberimiz (sav) nsann dnyada mal ve dnyalk olarak hakk eydir. Birincisi ikamet edecei evi, ikincisi avretini rtecei elbisesi, ncs de karnn doyuraca katksz bir ekmek ve sudur. (Tirmizi, Zhd, 30) Hayatn devam iin gereken temel gda ve ihtiyalar bunlardr. Bunlara sahip olan bir kiinin ikyete hakk yoktur. Bunlarn dnda elde edilen her ey fazladan gelecek olan ve fazl- ilahi olan nimetlerdir. Allahn verdii hayat ve mr deerlendirmek gerekir. Her gn zerine farz olan vazifeleri yapan zarar ve ziyan etmemi olur. Farz olan grevlerle beraber nafile ve hayrdan yapt ileri onun kar saylr. Peygamberimiz (sav) ki gn eit olan aldanmtr (Acluni, Keful-Hafa, 2:233) buyurarak zarar ettiini ifade etmitir. Yce Allah insana verdii en nemli sermaye mrdr. Kyamet gnnde yce Allah Altm yandakiler nerede? diye nida eder. Nitekim altm ya yce Allahn Sizi t alann t alaca kadar sizi yaatmadk m? (Fatr, 35:37) buyurduu yatr. (Taberani, Mucemul-Kebir, 11:177-178; Heysemi, Mecmauz-Zevid, 7:97) nsan 40 yanda olgun ekin gibidir. 50 yanda hayatn muhasebesini zararn ve karn dnecei yatr. 60 yanda ise artk hibir zr kalmamtr. 70 yana gelince artk kendinizi llerden sayn denilen yatr. Peygamberimiz (sav) Yce Allah san sakaln namaz klarak aartan kuluna kabirde ve ahirette azap etmekten haya eder buyurmulardr.