1. ISI DETRCLERN SINIFLANDIRILMASI Is deitiriciler s enerjisini bir akkandan dier akkana aktaran Is deitiriciler eitli zelliklerine gre snflandrlabilir.

Bu snflandrma ekilleri yzey geometrilerinin, s deiiminin, faz deiiminin vs. nasl olduuna gre deiik ekillerde snflandrlabilir. Bu snflandrmalara bir gz atalm. 1. Is Deiim ekline Gre Akkanlarn Direk Temasta Olduu Is Deitiriciler

Akkanlarn Direk Temasta Olmad(aralarnda iki akkan birbirinden ayran bir yzeyin olduu) s Deitiricileri

2. Is Gei Yzeyinin Is Gei Hacmine Oranna Gre Snflandrma (Kompaktlk Oran) (: Yzey Alan Younluu) Is Gei Yzeyi (m 2 ) Is De. Hacmi (m 3 )

= > 700 (m 2 m 3 ) kompakt

= 700 (m 2 m 3 ) veya < 700 (m 2 m 3 ) kompakt olmayan s deitirici olarak adlandrlrlar.

3. Farkl akkan faz saysna gre snflandrma 2 Akkan (Faz) 3 Akkan (Faz) n Akkan (Faz) Genelde iki akkanl s deitiriciler kullanlrlar. akkanl s deitiricilere rnek olarak havann ayrtrlmas, suyun buharlatrlmas ve hidrojenin saflatrlmas verilebilir. 4. Is Gei Mekanizmasna Gre Snflandrma ki Tarafta da Tek Fazl Ak (Radyatr, Konvektr) Bir Tarafta Tek Fazl Dier Tarafta ift Fazl Ak (BuharlatrclarYouturucular)

Her ki Tarafta da ift Fazl Ak Tanm ve Inmla Beraber Is Geii Is deitiricinin bir tarafnda akkan olarak yksek scaklkta gaz kullanlyorsa radyasyon ve tanmla s transferi gerekleir. (yanma gazlar-buhar kazan) 5. Konstrksiyon zelliklerine Gre Snflandrma 1. Borulu Is Deitiriciler Dz Borulu Is Deitiriciler Spiral Borulu Is Deitiriciler

Gvde ve Boru tipi Is Deitiriciler

2. Levhal Is Deitiriciler Contal Levhal Is Deitiriciler

Gvde-Levhal s deitiriciler

Spiral Levhal Is Deitiriciler

Lamelli Levhal Is Deitiriciler

3. Kanatl Yzeyli Is Deitiriciler Levhal Kanatl Is Deitiriciler

Borulu Kanatl Is Deitiriciler

4. Rejeneratif Is Deitiriciler Sabit Dolgu Maddeli Rejeneratrler

Dner Dolgu Maddeli Rejeneratrler

Ljungstrom tipi rejeneratif hava stchava

5. Konstrksiyon zelliklerine Gre Snflandrma 1. Tek Geili Is Deitiriciler (en yaygn) Paralel Akml Is Deitiriciler Ters Akml Is Deitiriciler apraz Akml Is Deitiriciler 2. ok Geili Is Deitiriciler apraz Ters ve apraz Paralel Is Deitiriciler ok Geili Gvde Borulu Is Deitiriciler n Adet Paralel Levha Geili Is Deitiriciler 2. ISI DETRCLERN TEMEL TASARIM YNTEMLER Is deitiricilerin tasarmnda en ok karmza kan problem boyutlandrma ve verimliliktir. ncelememizde iki akkanl ve direk transfer ilemi ieren s deitiricilerini ele alacaz. Verim probleminde elimizde mevcut bir s deitirici iin belirli bir ktlesel debi, giri-k scaklklar ve izin verilen basn kayplar iin akkan k scaklklar ve transfer edilen enerji miktar

hesaplanr. Hesaplanan bu deerler kullanlarak da sistemin uygun olup olmadna karar verilir. Tasarmda karmza kacak dier bir sorun da boyutlandrmadr. Bu problemde amacmza uygun bir s deitirici tipi seilerek ve bu s deitiricide scak ve souk akkanlarn giri k scaklklar, ktlesel debiler ve P belirlenerek bu koullardaki s transferini salayacak s deitiricinin boyutlar hesaplanr. Daha nceki snflandrmamz da dikkate alarak s deitiricileri ak dzenlemelerine gre farkl ekilde isimlendirmitik.

ekil 2.1: Ak Durumlarna Gre Is Deitiricilerinin Snflandrlmas ekil 2.1de grld gibi s deitiriciler paralel akl, kart akl ve apraz akl olarak isimlendirilebilirler. ekil 2.2de ok geili ak dzenlemeleri grlmektedir.

ekil 2.2: Kart Akl ok Geili Dzen Ak modellerine gre bu ekilde snflandrdmz s deitiricilerde boyutlandrma ve

verim hesaplamalar sl analiz kapsamnda deerlendirilir. Ancak s deitiricilerin tam bir tasarmnda ise bu temel s eitliklerine ek olarak kurulacak sistemin yapsal ve ekonomik adan da incelenmesi gereklidir. Bizim incelememizde dikkate alacamz akkan-akkan s transferi srelerinde sistemdeki scaklk deiimi ak dzenine baldr. Giriten ka kadar olan scaklk deiimi,

ak modeli ya da dzenlemesine baldr. Farkl ak dzenlemeleri iin akkanlarnn scaklklarnn s deitirici giriinden itibaren deiimleri ekil 2.3de grlmektedir.

ekil 2.3: Paralel Akm, Kart Akm, Buharlatrc ve Youturucu Is Deitiricilerinde Akkan Scakl Deiimi. (a) Kart Ak; (b) Paralel Ak; ekil 2.3 (a)da kart akml sistemdeki scaklk deiimi grlmektedir. Burada her iki akkan arasndaki scaklk farkll paralel modele gre s deitirici uzunluu boyunca daha az bir deiim gstermektedir. Paralel aklda ise s deitiricinin giri noktasnda scak akkan en scak, souk akkan ise en souk konumdadr. Dolaysyla T girite en yksek deerdedir, ilerledike T deeri gitgide klr. ekil 2.3 (c)de ise sabit scaklkta souk akkann buharlamas, ekil 2.3 (d)de ise yine sabit scaklkta scak akkann youmas grlmektedir. Her iki sistemde de T

. deiimi olduka fazladr. Scaklk profillerinin yaps ayrca akkanlarn s kapasitelerine m C p

baldr. Is deitiricileri termodinamiin birinci yasasna gre incelersek kararl hal koullarnda kinetik ve potansiyel enerji deiimleri ihmal edilerek ve ak sistem olduklar dnlerek birinci yasaya gre Q = m d i yazlabilir. Denklemi integre ederek;
.

Q = m(i2 i1 ) ..(2.1)
eklinde yazlabilir.
.

m : Ktlesel Debi

i : Akkanlarn Entalpi Deerleri (1. Giri, 2. k)

Is deitiricileri incelememizde bu sistemlerin d yzeylerinin ok iyi yaltldn dolaysyla adyabatik olarak altklar varsaylrsa enerji korunumu ilkesini scak ve souk akkanlara uyguladmzda srasyla; Scak akkan iin; Q = m h (ih1 ih 2 ) ..(2.2a)
.

m h = Scak Akkann Ktlesel Debisi (1. Giri, 2. k)

Souk akkan iin;
Q = m c (ic 2 ic1 ) ..(2.2b)
.

m c = Souk Akkann Ktlesel Debisi (1. Giri, 2. k)

Eer incelediimiz s deitiricide faz deiimi sz konusu deilse entalpi deiimi zgl slar cinsinden ifade edilebilir. Yani scak akkan iin;

. Q = m c p (Th1 Th 2 ) ..(2.3a) h
ve souk akkan iin;

. Q = m c p (Tc 2 Tc1 ) ..(2.3b) c

yazlabilir. ekil 2.3 incelersek s deitiricinin ak modeline bal olarak scak ve souk akkanlar arasndaki scaklk farknn ( T = Th Tc ) s deitiricinin iindeki konumla ve ak dzenlemesiyle yakndan ilgili olduunu grrz. T deki bu deiim nedeniyle s deitiricilerin sl analizinde tm sistem iin uygun bir T nin tanmlanmas gerekir.

Isl analizde kullanacamz nemli bir denklem de

Q = UATm ..(2.4)
Bu ifade de (U) toplam ortalama s transfer katsays, (A) s transfer alan, (Q) transfer edilen enerji miktar ve (Tm ) ise scak ve souk akkan arasndaki ortalama scaklk farkdr. Tm Th1 ,

Th 2 , Tc1 ve Tc 2 nin fonksiyonu olarak bulunmaktadr.

2.1 Toplam Is Transfer Katsaylar Is deitiriciler genelde tek bir cins malzemeden imal edilirler. Ancak bazen korozyon gibi kimyasal etkileimleri bir lde engellemek amacyla malzeme yzeyi plastik bir koruyucuyla kaplanabilir. Pratikte s deitiricilerde kullanmlar sresince zamana bal olarak yzeyde birikinti meydana gelir. Birikinti oluumu s transferine ilave bir diren yaratr. Uygulamada byk bir sorun yaratan birikinti oluumu akkan tipi, akkan hz, yzeylerin yaps ve s deitiricinin kullanm sresinin fonksiyonudur. Ayrca s deitiricilerde akkanlardan biri veya her ikisinin olduu yzeylere kanatklar eklenebilir. Kanatk eklenmesiyle yzey alannda art salanr, ancak kanatk ilavesi yzeyde ek bir diren de yaratr. Bu nedenle kanatk eklenmesinin de dikkatli yaplmas gerekir. Przsz, dz ve zerinde birikinti olmayan bir yzey iin (UA) arpm;
1 1 ..(2.5) = t 1 1 Rt + + hi A kA h0 A

UA =

Rt : Toplam Isl Diren t : Kalnlk.

k : Duvar Malzemesinin Is letim Katsays.

hi , h0 : Is Tanm Katsaylar
Birikinti olmayan kanatksz bir boru tipi s deitiricide toplam s transfer katsays;
1 1 ..(2.6) = ln (r0 ri ) 1 1 Rt + + hi Ai 2 kL h0 A0

U 0 A0 = U i Ai =

Eer s transfer yzeyinde birikinti meydana gelirse scak ve souk akkan arasndaki s akmna birikinti nedeniyle ek bir diren oluur. Bu ilave diren boyunca da Ts scaklk dm meydana gelir.
Ts 1 = Rs = ..(2.7) Q Ahs

Buradaki (A) birikinti olmadan nceki yzeyin orijinal s transfer alan, ( hs )de tanm katsaysdr. Birikinti oluumu i ve d yzeyin her iki tarafnda da meydana gelir. Toplam sl diren;

Rt =

Rf i Rf 0 1 1 1 1 1 = = = + Rw + + + ..(2.8) UA U 0 A0 U i Ai hi Ai Ai A0 A0 h0

Rw : Boru Malzemesinin Isl Direnci

R f i : Taraftaki Birikinti Isl Direnci

R f 0 : D Taraftaki Birikinti Isl Direnci
Rw =
Rw =

t (dz levha ise)..(2.9a) kA

ln (r0 ri ) (boru tipi ise)..(2.9b) 2 Lk

ekil 2.4: Kanatkl Yzey ekildeki kanatkl yzeyi ele alalm. Eklenen kanatn veriminin f olduunu kabul edersek burada transfer edilen enerji miktar;

Q = ( f A f h f + Au hu )T ..(2.10)

Burada (T) ya (Th Tw1 ) veya (Tw 2 Tc ) dir. ( Au ) kanatksz alan, (A f

) kanatkl alan, (h )
f

kanatkl taraftaki tanm katsays, (hu ) kanatksz taraftaki tanm katsaysdr. ncelememizde

(hu ) = (h f ) =

h olarak kabul ederiz.

Q = ( f A f h f + Au hu )T A = Au + A f ve Au = A A f Q = f A f h + (A A f )h T Q = h f A f + (A A f

] )]T

Af (1 f ) T ..(2.11) Q = hA1 A

= 1

Af A

(1 ) ..(2.12)
f

f : Toplam Yzey Verimlilii

Bu son denklemi incelersek kanatk ilavesinin yzeyde ek bir diren (1 h A) yarattn grrz. Kanatkl bir yzeyde kanatklardaki iletim, tanm direnci ve kanatn olmad yzeyde tanm direnci vardr. Dolaysyla tm duvar iin toplam sl diren;

Rt =

R fi Rf 0 1 1 1 1 1 = = = + + Rw + + .....(2.13) 0 A0 0 h0 A0 UA U 0 A0 U i Ai i hi Ai i Ai

Kanatk ile onun yerletirildii boru veya levha arasnda temas direnci baz durumlarda dikkate alnmaldr. Temas direnci (2.13) denkleminde ifade edilir. Is deitirici uygulamalarnda toplam s transfer katsaylar genelde d yzey esas alnarak elde edilir. Bu nedenle toplam s transfer katsays d yzeye gre tanmlanr. 1 A0 R fi Rf 0 A0 1 1 + + A0 Rw + + 0 0 h0 Ai i hi i hi

U0 =

..(2.14)

Kanatk verimi ile ilgili f terimi baz belli geometriler iin kaynaklarda mevcuttur. Uniform kesit alanl adyabatik ucu olan L uzunluunda bir kanatk iin verim; xb
tanh (mL ) mL
.

f =

ve m =

2h ..(2.15 A) kf

 : Fin Kalnl
L : Fin Uzunluu

Kanat profili denklemleri daha genel bir formda Gardner tarafndan[17] verilmitir. Kanat profili dz veya uzunlamasna kanatlar iin :
(1 2 n ) /(1 n )

x y = yb x b
x y = yb x b

(2.15B1)

ne tipi kanatlar iin :

(1 2 n ) /( 2 n )

(2.15B2)

Radyal dorultudaki kanatlar iin :

x y = yb x b

( 2 n ) /(1 n )

(2.15B3)

Olduunda ve n kanat profil katsays n sfr veya tam say olduunda x = xa noktasnda

I n 1 (ua ) (2.15C1) K n 1 (ua )

Buradaki K ve I Bessel fonksiyonlardr. n kesirli say olduunda x = xa noktasnda

I n1 (ua ) (2.15C2) I1n (ua )

1 / 2 (1 n )

Dz veya uzunlamasna kanatlar iin

x u = 2(1 n) x b

h xb kyb

(2.15D1)

ne tipi kanatlar iin :

2 2 ( 2 n) x u= x 3 b x u = (1 n) x b
1 /(1 n )

3 / 2( 2 n )

h xb (2.15D2) kyb

Radyal dorultudaki kanatlar iin :

h xb (2.15D3) kyb

Bu denklemlerdeki h s tanm katsays k, s iletim katsaysdr. Bu durumda kanat verimleri: n sfr veya tam say olduunda x = xa noktasnda

f =

2(1 n) I n 1 (ub ) K n 1 (ub ) ub [1 (ua / ub ) 2 (1 n ) I n (ub ) K n (ub )

(2.15E1)

n kesirli say olduunda x = xa noktasnda

f =

2(1 n) I n1 (ub ) I1n (ub ) (2.15E2) 2 (1n ) ub [1 (ua / ub ) I n (ub ) I n (ub )

1 ..(2.16) r0 1 r0 r0 ln (r0 ri ) 1 + R fi + + Rf 0 + ri hi ri k h0

(2.14) denklemini kanatk iermeyen koullar iin yeniden yazarsak;

U0 =

t kalnlnda, tek bir tarafta kirlenme olan hi ve h0 tanm katsaylar verilen dz duvar iin; t 1 1 1 = + R fi + + ..(2.17) U hi k h0
2.2 Is Deitirici Analizinde Logaritmik Ortalama Scaklk Fark Yntemi

Is deitiricilerin sl incelenmesinde bu s deitiriciden transfer edilen enerji miktarnn bulunmas (Qnun hesaplanmas) en nemli bilgidir. Paralel ve kart akml durumlarn incelendii ekil 2.3 dikkate alalm. Her iki ak modelinde de dA diferansiyel elemanlarn oluturarak bu alan elemanlarnn etrafnda enerji dengesini yazalm. Bunlar zmleyerek Tm deerini hesaplayalm. ekil 2.3 (a) ve (b)de inceleme iin nce yn belirleriz. Her iki tip ak modelinde de 0dan Lye gidi pozitif kabul edildi. Paralel aklda souk akkann scakl dA olan eleman boyunca +dTc kadar art gsterir. Yine souk akkan kart akmlda hareket ederken dA diferansiyel alan eleman boyunca dTc kadar bir scaklk dm gsterir. Scak ve souk akkanlara ait enerji dengelerini (adyabatik koullarda kararl halde-debi ve kesit boyunca anlk scaklar sabit) diferansiyel formda yazalm.

Q = m C p dTh = m C p dTc
.

+ Paralel Ak, - Kart Ak

Q = C h dTh = + C c dTc ..(2.18)

dTh =

Q
Ch

ve dTc = +

Q
Cc

Kart akl durum iin dA diferansiyel alan elemannda scak ve souk akkan arasnda transfer edilen toplam enerji miktar;

Q = U (Th Tc )dA ..(2.19)

Eitlik 2.18den;
1 1 d (Th Tc ) = dTh dTc = Q C C ..(2.20) h c

Eitlik (2.19)u (2.20)ye yerletirirsek;

1 dTh dTc 1 = U C C dA ..(2.21) (Th Tc ) h c

U, Ch, Cc sabit ve integral alnrsa;

ln 1 Th 2 Tc1 1 = UA C C Th1 Tc 2 h c

 1 1 Th 2 Tc1 = (Th1 Tc 2 ) exp UA C C ..(2.22) h c

Paralel akl durum iin denklemler dzenlenirse;

dTh =

Q
Ch

ve dTc =

Q
Cc
1 1 = Q C +C h c

d (Th Tc ) = dTh dTc =

Q Q
Ch

Cc

Q = U (Th Tc )dA
1 1 d (Th Tc ) = U (Th Tc )dA + Cc C h 1 dTh dTc 1 = - U + C C dA (Th Tc ) h c ln 1 Th 2 Tc 2 1 = UA C +C Th1 Tc1 h c

1 1 Th 2 Tc 2 = (Th1 Tc1 ) exp UA + C C ..(2.23) h c

ki durum sonunda elde ettiimiz iki denklemin incelenmesi bize scak ve souk akkan scaklklar farknn alann fonksiyonu olduunu gsterir. (U, Ch, Cc sabit) Kart akl bir s deitiricide scaklk fark (Th Tc) scak akkan ak ynnde art gsterir, ancak bunun gzlenebilmesi iin

C h > C c olmaldr. C c = C min . ise scaklk deiimini veren eriler aa doru i bkey olur. A
sonsuza giderken Tc2 Th1e yaklar.

ekil 2.5: Kart Akl Bir Is Deitirici in Scaklk Deiimi

Kart akl s deitiriciyi incelemeye devam edelim. C h < C c olduunda azalr. Alan sonsuza giderken Th2 Tc1e yaklar. Paralel akl durumu inceleyelim;

(Th Tc)

Q = C h (Th1 Th 2 ) Scak Akkan Q = C c (Tc 2 Tc1 ) Souk Akkan

ln

1 Th 2 Tc 2 1 = UA C +C Th1 Tc1 h c

ln

Th 2 Tc 2 T T T T = UA c 2 c1 + h1 h 2 Q Th1 Tc1 Q

Q = UA

(Th 2 Th1 ) + (Tc1 Tc 2 )

T T ln h 2 c 2 Th1 Tc1

= UA

(Th 2 Tc 2 ) (Th1 Tc1 )

T T ln h 2 c 2 Th1 Tc1

..(2.24)

Q = UA

T2 T1 ..(2.25) T2 ln T1

Kart akl durumu inceleyelim;

Q = C h (Th1 Th 2 ) Scak Akkan Q = C c (Tc 2 Tc1 ) Souk Akkan

ln

1 Th 2 Tc1 1 = UA C C Th1 Tc 2 h c

ln

Th 2 Tc1 T T T T = UA c 2 c1 h1 h 2 Q Th1 Tc 2 Q

Q = UA

(Th 2 Tc1 ) (Th1 Tc 2 )

ln

Th 2 Tc1 Th1 Tc 2

Q = UA

T2 T1 = UATm ..(2.26) T2 ln T1 T2 T1 T1 T2 = ..(2.27) T2 T1 ln ln T1 T2

Tm = Tln =

. . Eer s deitiricimiz kart akml ise ve m C p = m C p ise c h

(Th1 Th 2 ) = (Tc 2 Tc1 )

olur yani T1 = T2 ve bu durumda Tln hesaplanamaz. Byle bir durumda LHospital kural uygulanarak
Tln = T1 = T2 ..(2.28)

olarak alnabilir. Ayn giri ve k scaklklar iin kart ve paralel akl durumlarn Tln deerlerini karlatrdmzda ( Tln )K.A > ( Tln )P.A.dr. Bu da logaritmik ortalama scaklk farkn s transferi iin maksimum scaklk fark potansiyelinin kart akml durumda olduunu gsterir. Dolaysyla ayn Uya sahip bir s deitiricide belli bir s yk (Q) karlanmas iin kart akml s deitiricilerin boyutu daha kk olur. Kart akml durumda souk akkann scakl (Tc2) scak akkann k scaklndan daha byk olabilir. Ancak paralel akl durumda bu mmkn deildir. 2.5 Is Deitirici Analizi in - NTU Yntemi Akkanlarn giri ve k scaklklarnn tamam biliniyor veya hesaplanyorsa s deitirici sl analizinde logaritmik ortalama scaklk fark ynteminin uygulanmas olduka kolaydr. Ancak akkan scaklklarnn tm bilinmiyorsa bu yntemin uygulanmas iin denemeyanlma yolu izlenmek zorundadr. Bu da zm zorlatrr. Bylesi durumlarda deneme-yanlma ynteminden kanmak iin s deitirici etkinlii kavramna dayanarak transfer nitesi says (NTU) yntemi uygulanr.

Bu yntemde s deitircinin giri veya k scaklklar fark UA C C veya C C C H n fonksiyonu olarak tanmlanr. Burada s deitirici transfer denklemleri boyutsuz gruplar cinsinden ifade edilir.
*

C n sfr olmas, C min . sonlu bir deer olurken C max . n sonsuza gittii anlamna gelir. Bu
da youan ya da buharlaan bir akkandr. Normal koullarda C bire eit veya kktr.
C min . .....(2.29) C max .
*

C =

Is deitirici etkinlii, incelenen s deitiricide gerekte transfer edilen enerjinin termodinamik olarak snrlandrlm koullarda maksimum enerji transferine orandr.

Q ..(2.30) Qmax .

Gerek koullarda gerekleen s transferi scak ve souk akkan enerji denklemleri ile bulunur.

Q = (mC P )h (Th1 Th 2 ) = (mC P )c (Tc 2 Tc1 ) ..(2.31)

C h > C c ise (Th1 Th 2 ) < (Tc 2 Tc1 ) C h < C c ise (Th1 Th 2 ) > (Tc 2 Tc1 )
C h (Th1 Th 2 ) C c (Tc 2 Tc1 ) = ..(2.32) C min . (Th1 Tc1 ) C min . (Th1 Tc1 )

deeri 0 ile 1 arasnda deiir. Verilen bir ve Qmax . deeri iin gerekte transfer edilen
enerji;

Q = C min . (Th1 Tc1 ) ..(2.33a)

. Q = m C P (Th1 Tc1 ) ..(2.33b) min .

Transfer nitesi says NTU,

NTU =

1 UA = UdA ..(2.34) C min C min . A

U sabit ise yukardaki denklemin birinci ksm, deiken ise ikinci ksm kullanlr. Tek geili bir s deitiriciyi dnelim. C c > C h ise C h = C min . ve olur.

C c = C max .

NTU =

1 UA = UdA C min C min . A

(Th 2 Tc1 ) = (Th1 Tc 2 ) expUA

Bu iki formlden;

1 1 C c C h

(Th 2 Tc1 ) = (Th1 Tc 2 ) exp NTU + 1 C min .

C max . +: Kart Ak, -: Paralel Ak Yukarda yazdmz denklem dzenlenirse kart akml durumdaki etkinlik katsays ;
1 exp[ NTU (1 C min . C max . )] ..(2.35) 1 (C min . C max . ) exp[ NTU (1 C min . C max . )]

Bu denklem C c < C h ( C c = C min . ve C h = C max . ) olduunda da aynen geerlidir. Paralel akm gz nne alnrsa;
1 exp[ NTU (1 + C min . C max . )] ..(2.36) 1 + (C min . C max . )

C min . C max . orannn 0 veya 1e eit olmas 2 nemli durumu gsterir. C min . C max . = 1 ise kart akml durumda = 0 0 olur ve LHospital kural uygulanarak kart akml durum iin ;

NTU (kart akml)(2.37a) 1 + NTU

1 exp( 2 NTU ) (paralel akml)..(2.38b) 2

C min . C max . = 0 olduunda (buharlatrc veya younlatrc iin) hem paralel hem de kart

akml durum iin ayn denklem elde edilir ve bu denklem;

= 1 e NTU ..(2.39)
Bu elde ettiimiz denklemlerden grebildiimiz gibi s deitirici etkinlii ak dzenlemesinin, C min . C max . orannn, transfer nitesi saysnn (NTU) fonksiyonu olarak elde edilmitir. Deiik akm dzenlemeleri iin nerilen denklemler Kaka sayfa 55te bulunmaktadr. Etkinlik transfer nitesi arasndaki iliki ayrca grafiksel olarak da tanmlanmtr. ekillerin incelenmesi bize u sonular verir. 1. Belli bir C min . C max . oran iin NTUdaki art ile etkinlikte art gsterir. 2. Belli NTU deeri iin C min . C max . oran artarken, etkinlik azalmaktadr. 3. C min . C max . orannn s deitirici etkinlii zerine etkinliin % 40dan byk olan deerlerde gzlenir. Kk olduu deerlerde bu deiim gzlenmez. 4. Bu erilerin (NTU, ) asimptotik yapsndan dolay byk etkinlik deerlerinde da kk bir art salamak iin NTUda ve dolaysyla s deitirici alannda byk artrmlar yaplmaldr. 5. Belirli bir NTU ve C min . C max . oran iin tm s deitirici akm dzenleme tipleri iinde kart akml s deitirici en yksek etkinlie sahiptir. Dolaysyla belli bir NTU ve C min . C max . oran iin maksimum s deitirici verimi kart akml modelden elde edilir. u ana kadar grdmz tm temel bantlar u kabuller altnda yaplmtr. 1. Sistem kararl hal koular altnda almaktadr. 2. Is deitiriciden evreye olan s kayplar ihmal edilmektedir. 3. Is deitirici iinde s retimi bulunmamaktadr. 4. Her akkan iin serbest basntaki zgl s deerleri de sabittir.

5. Boruda ve akkanda uzunluk boyunca s iletimi yoktur. Is transferi yarap dorultusunda deimektedir. 6. Akkanlar arasndaki toplam s transfer katsays tm s deitirici iin sabittir. 7. Kart ve paralel akml s deitiricilerde her akkan scakl ak kesiti boyunca uniformdur, ancak apraz akl s deitiricilerde her akkann karp karmama zellii ayrca dikkate alnmaldr. 8. Eer akkanlardan biri faz deitiriyorsa faz deiimi sabit basn ve scaklkta olmaktadr. Is deitirici tasarmnda akkanlardan birinin k scakl, giri scaklklar, ktlesel debiler biliniyorsa bilinmeyen k scakl enerji dengesinden elde edilir ve ortalama scaklk fark uygulanarak zm salanr. 1. Scak ve souk akkana ait enerji denklemleri kullanlarak transfer edilen enerji miktar ve bilinmeyen k scakl hesaplanr. 2. Logaritmik ortalama scaklk fark hesaplanr ve gerekiyorsa (F) dzeltme faktr elde edilir. 3. Toplam s transfer katsaylar hesaplanr. 4. Q = UAFTlm denkleminden alan hesaplanr. Performans analizi hesaplarnda ise akkan k scaklklar bilinmiyorsa logaritmik ortalama scaklk farknn uygulanmas iterasyon ilemlerinin uygulanmasn gerektirir. Bu nedenle

NTU yntemi uygulanr. zm iin;

1. Verilenlerden giderek C min . C max . ile NTU = UA C min . deeri hesaplanr. 2. Uygun eitlik veya grafikten bulunur. 3. Eer biliniyorsa Q = C min . (Th1 Tc1 ) denkleminden hesaplanr. 4. Bilinmeyen k scaklklar scak ve souk akkanlarn enerji denklemlerinden bulunur. Eer NTU yntemini bir boyutlandrma problemine uygularsak; 1. Giri ve k scaklklar biliniyorsa deeri hesaplanr. 2. C min . C max . oran bulunur. 3. Toplam s transfer katsays hesaplanr.

4. , C min . C max . ve akm dzenlemesi biliniyorsa uygun bant veya grafiklerden NTU bulunur. 5. NTU = UA C min . den alan hesaplanr.
2.6 Deiken Toplam Is Transfer Katsays

ou uygulamada toplam s transfer katsays, s deitiricinin uzunluu boyunca deiim gsterir. Toplam s transfer katsays akkan zelliklerinden, s transferinin meydana geldii yzeyin geometrisinin ve Re saysndan nemli derecede etkilenir. Toplam s transfer katsaysnn deiimini ieren metotlar ya da yntemler paralel akl, kart akl ve ok geili s deitiriciler iin verilmitir. Baz nemli durumlar grelim;

ekil 2.6: Is Deitiricilerde Toplam Is Transfer Katsaysnn Deitii eitli Durumlar Is deitiricilerde toplam s transfer katsaysnn nemli lde deitii tipik durumlar ekillerde grlmektedir. ekil ada duyulur stma ve soutma yok ve scaklk sabit gibidir ancak Udaki deiim ok byktr. ekil bde ise akkanlardan biri faz deitirirken dieri sadece duyulur snma gstermektedir. Souma birde kzgn buhar doymu buhar haline soumakta, ardndan youmakta ve ardndan doymu sv halinden sktrlm sv haline kadar soumaktadr. ekil cde ise akkanlardan biri sadece duyulur s transferi ile sourken dier akkan ise sktrlm sv halinden kzgn buhar haline dnmektedir. ekli dde ise akkanlardan birinin bileimi mevcut koullarda youabilen ve youmayan gazlardan olumaktadr. Sistemde youabilen bileen youurken dier bileen ise youmadan gaz faznda kalr. Toplam s transfer katsaysnda deiimin grld ikinci ve nc ekillerdeki gibi sistemlerde s deitirici seri olarak bal s deitirici gibi dnlr ve hesaplamalar her biri

iin ayr ayr yaplr. Tm sistemler iin geerli olan dier bir yaklamda s deitiriciyi ok kk elemanlardan meydana gelmi gibi dnmek ve her nite iin Udaki deiimi dikkate alarak o parada geerli olacak toplam s transfer katsaysn kullanarak hesaplamalar yapmaktr. Bunun iin sonlu farklar yntemi veya dier saysal yntemler uygulanabilir. ift borulu paralel akl bir s deitiriciyi dnelim. Is deitiricideki yzey elemann da Ai olarak alalm ve gz nne aldmz bu paradaki akkan scaklklar da Thi ve Tci olsun. Toplam s transfer katsaysn akkan scaklklarnn fonksiyonu olarak tanmlayalm.
U i = U i (Thi , Tci ) ..(2.40)

Ai yzey eleman iin enerji korunumunu uygularsak . . Qi = m C p (Th (i + 1) Thi ) = m C p (Tc (i + 1) Tci ) hi ci

Qi = U i Ai (Th Tc )i ..(2.41)
Paralel akml durumu inceleyelim.
1 d (Th Tc ) 1 = U + C C dA Th Tc c h

Sonlu farklar yaklam kullanarak yazalm.

(Th Tc )i +1 (Th Tc )i (Th Tc )i

1 1 = Ui C + C Ai hi ci

(Th Tc )i + 1

= (Th Tc )i (1 M i Ai )

1 1 ..(2.42) Mi = Ui + C C hi ci

Saysal zm incelenirken u sra izlenir. 1. Hesaplama iin Ai nin uygun bir deeri seilir.

2. Balang A artm iin giri koullar dikkate alnarak i ve d yzeye ait s transfer katsaylar ile toplam s transfer katsays hesaplanr. 3. Qi = U i Ai (Th Tc )i denklemi kullanlarak hesap yaplan admdaki transfer edilen enerji miktar hesaplanr. 4. Her akkana ait enerji korunumu denklemeleri kullanlarak bir sonraki admdaki kullanlmak zere akkan scaklklar elde edilir. Hesaplamalar sonunda tm s deitiricide transfer edilen enerji miktar da her admda elde edilen enerji miktarlar toplanarak elde edilir.
n

Q = Qi ..(2.43)
i 1

lgili kaynaklardan dier ak modelleri iin uygulanacak yntemle ilgili farkl yntemler bulunabilir. Baz s deitiricilerde mevcut koullarda toplam s transfer katsays ve T , Q ile dorusal olarak deiebilir. Bu durumda deiim;

Q = U m ATlm ..(2.44) Q =
A(U 2 T1 U 1 T2 ) ..(2.45) ln[(U 2 T1 U 1 T2 )]

Bu denklemde U 1 ve U 2 deerleri s deitiricinin T1 T2 scaklk farkllklar okunduu yerlerdeki katsaylardr. T1 de U 2 ve T2 de U 1 okunur. Unun deiimini dikkate alan dier bir yaklam 1 U ile T nin Q ile dorusal deitii durumdur.

U m ATlm .....(2.46)
1 1 Tlm T2 1 T1 Tlm = = ..(2.47) Um U 1 T1 T2 U 2 T1 T2 elde edilen son denklemler s deitiricinin faz deiimi olmayan blgeler iin geerlidir.
3. YOUTURUCULAR (YOUTURUCULAR)

Youturucular gaz faznda kompresrde kan soutma akkann sv fazna dntren (youturan) s deitiricileridir. En yaygn olarak kulanlan tipleri Haval tip youturucular ve gvde boru tipi youturuculardr.

ekil 3.1 Gvde boru tipi youturucu

ekil 3.2 Tamamen kapal gvde boru tipi condenser (YTO Trkolu Makine Sanayi ve Tic Ltd. ti, zmir)

ekil 3.3 Eeksenli i ie iki borulu (iteki dner boru) youturucu

ekil 3.4 Kaynakl levha tipi youturucu

ekil 3.5 Haval tip youturucu

ekil 3.6 Kk soutma sistemlerinde kullanlan doal tanm hava soutmal tip youturucular

nce gvde-boru tipi youturucularda s gei hesaplarn nasl yapacamz irdeleyelim. Bu tr s deitiricide s deitiricinin d tarafnda genellikle youan soutkan, i tarafnda da genellikle

soutma suyu bulunur, ancak bunun tersi uygulamalarda mevcuttur. Soutkan s deitiriciye gaz faznda girebilir, sonra iki fazl youma rejimine girer ve genelde sv faznda kar. Boru iindeki sv ak iin Gnielinski denklemini kullanabiliriz. Bu denklem :

Nu D =

( f / 8)(Re D 1000) Pr 1 + 12.7( f / 8)(Pr 2 / 3 1)

(3-1)

eklindedir. Buradaki f boru ii srtnme katsays Re Reynolds says, Pr prandtl saysdr. f srtnme katsaysnn zm iin Colebrook denklemi kullanlr. Bu denklem :
1 DH + 2.51 g= + 2.0 log10 3.7 f Re D f =0

(3-2)

eklinde yazlabilir. Buradaki yzey przllk katsaysdr. Denklemden de grld gibi bu denklemden f srtnme katsaysnn bulunmas bir kk bulma prosesidir. Buradan kk deerinin bulunabilmesi iin Newton-Raphson metodu gibi bir kk bulma algoritmasna ihtiya vardr. Kk bulma ileminde ilk tahmin deeri olarak biraz daha hatal olan fakat f deerini direk olarak hesaplayan Haaland denklemi gibi bir denklemden yararlanlabilir. 1.11 DH 1 6.9 = 1.8 log10 (3-3A) + 3.7 Re D f Eer Colebrook denklemini hi kullanmadan f srtnme katsaysn hassas olarak iterative zm kullamadan direk olarak hesaplamak istersek Serghides denklemi veya Goudar denklemini kullanabiliriz.
Serghides denklemi (1984) [18] ( / D) 12 A = 2 log10 + 3.7 Re
( / D) 2.51A B = 2 log10 + Re 3.7 ( / D) 2.51B C = 2 log10 + Re 3.7

1 ( B A) 2 = A C 2B + A f

(3-3B)

Goudar- Sonnad denklemi (2008)[19] 2 a= ln(10) ( / D) b= 3.7 ln(10) d= Re 5.02

s = bd + ln(d ) q = s ( s /( s +1)) g LA = z g +1

CFA = LA 1 +

z/2 ( g + 1) + ( z / 3)(2 g 1)
2

d 1 = a ln + CFA q f

(3-3C)

Eer su ak boru dnda ise

Prf Pr Nu = N s A Read,maxPr1/3 o
Red,max=
Vmax d v

0.25

(3-4) (3-5)

Vmax = V

s1 s1 d

(3-6)

Denklemleriyle tanmlanabilir. Bu denklemlerdeki Red,max Reynolds saysdr. N, A ve, a katsaylar Re saysna ve boru demeti saysna gre alttaki ekil ve tablodan seilebilir.

ekil 3.7 Boru eksenine dik ak dzenlemeleri Tablo Boru demetine dik ak katsaylar

ki fazl (youan) fazn boru dnda olmas durumunda

g l ( l v )k l3 h 'fg hD = 0.729 N l (T yogus Tboru ) D

h 'fg = h fg + 0.68C pl (T yogus Tboru )

1/ 4

(3-7)

(3-8)

Buradaki l indisi doymu sv faz v indisi doymu gaz fazn iaret etmektedir. N ayn sradaki boru saysdr. Genllikle gvde boru tipi s deitiricisinde bir sradaki boru says deitiinden eer hesab elde yapyorsak ortalama boru saysn alabiliriz. ki fazl (youan) fazn boru iinde olmas durumunda g l ( l v )k l3 h 'fg hD = 0.555 l (T yogus Tboru ) D
1/ 4

(3-9)

Denklemini kullanrz. Denklemimiz Chaddock ve Chato denklemi adn alr. Boru ii youma durumunda soutkann tek fazl olduu blgeleri (gaz ve sv faz) irdelemek iin yukarda su iin vermi olduumuz Gnielinski denklemini kullanabiliriz. Boru ii iki fazl s transferi olarak baka alternatigf denklemler de mevcuttur. Bu denklemlerden birkan daha burada vermekte fayda gryoruz.
Cavallini Zecchin denklemi kaynama s transferinde kullanlan Dittus-Boeltler denklemine benzer.

Boru i ve d s deiim katsaylarn bulduktan sonra boru iin toplam s deiim katsays hTP = 0.05 Re 0.8 Prl0.33 kl / Di eq (3.10)

g Re eq = Re l (1 x) + x l
Re g = 4m Di g

Re g 4m ve Re l = D i l

f g

0.5

(3.11) (3.12)

ki fazl (youan) fazn boru iinde olmas durumunda Traviss ve arkadalar denklemi

(3.13) ki fazl (youan) fazn boru iinde olmas durumunda Shah denklemi

(3.14)

ki fazl (youan) fazn boru iinde olmas durumunda Akers, Dean ve Crosser denklemi

(3.15)
1 1 Ad A ln (r2 r1 ) 1 = + R1 d + Ad + R2 + U d h1 Ai Ai 2Lk1 h2

(3-16)

Denklemi ile hesaplanabilir. Buradaki R1 ve R2 yzeyde biriken kirliliklerden dolay oluan ek s deiim direnleridir. Tek ve ift fazl boru ii ak iin basn dm L V2 P = ( f + K L ) (3-17) denklemiyle hesaplanabilir. Buradaki younluk, f, boru ii D 2 srtnme katsays, L boru boyu, boru i ap ve KL yerel basn kayplardr. V boru ii ortalama hz deeridir. Ban dm dizayn etkileyen nemli bir faktrdr ok byk olmas durumunda suyun pompalanmas iin gereken enerji ok artacaktr. ok kk olmas durumunda ise toplam s deiim katsays dk olacandan s deitiricimiz gereinden ok byk ve dolasyla pahal olacaktr. Haval sistemler genellikle kanatl s deitiricilerdir. Bu deitiricilerde basn dm kompleks bir olaydr. Burada rnek olarak ok kullanlan 2 sra borulu ve dz srekli levha tipi bir haval s deitiricinin performans erisi ekil olarak verilmitir. ekilde grld gibi s transfer katsays jH ile ifade edilmitir. Tanm : m G= ktlesel hz Amin (3-18) Amin = ak dorultusundaki minimum serbest ak ak alan

m = ktlesel debi, Cp zgl s, vizkozite, k sl iletim katsays, DH hidrolik yarap olmak zere
St = h GC p
(3-19)

Pr =

Cp k

(3-20)

Re =

GC p

(3-21) DH = 4

LAmin A

(3-22)

h Pr 2 / 3 (3-23) GC p G, ktlesel hz terimini ifade ederken U Ankesit U G= = (3-24) tanmndan da gidebiliriz. Aserbestak j H = St Pr 2 / 3 =

Is deitiricinin toplam basn dm P =

G2 2 i

i A 2 1 + f K c + 1 + 2 Amin 0

i m

1 Kc 2 i 0

(3-25)

Burada Kc, Ke ak daralma ve genileme katsaylardr. i ve giri ve k younluklardr. m ortalama younluktur. Basn dm parantezinde birinci terim giri etkisini, ikinci terim aktaki ivmelenme kayplarn nc terim kanat alanndan geerkenki srtnme kayplarn ve son terim k kayplarn gstermektedir. Genellikle srtnme kayplar toplamn %90nndan fazlasn tekil eder. Youturucunun d s tanm katsays hesaplandktan sonra ierden geen soutkan iin s tanm katsays yukarda verilen formlle belirlenebilir. Toplam s gei katsays iin bir once kullandmz denklemlerin bir benzerini kullanacaz, ancak burada kanat verimi terimi de denklemimize eklenir.
A ln (r2 r1 ) 1 1 Ad 1 = + R1 d + Ad + R2 + 0 h2 U d h1 Ai Ai 2Lk1

(3-26)

Buradaki 0 kanat verimidir.

stteki ekilde s tanm katsaysn deneysel veriden elde ettik. Bu tr veriler bir ok s deitirici geometrisi iin bulunabilir verilerdir. Ancak daha genel denklemler her zaman iin iimize yarayabilir. Bu tr denklemler deneysel deerlere gre belli bir hata barndrrlar, ancak modellerimiz iin genelletirilmi veri oluturma imkan salarlar.

Genelletirilmi denklemlerimizde kullanacamz parametreler stteki kanat profile eklinde verilmitir. s=kanatlar aras mesafe, tf kanat kalnl, dr boru d ap, lf boru boyu ve df toplam yarap olmak zere (bu resimde boru etrafnda dairesel kanat kabul edilmi). Modern gvde-boru tipi d tarafta youmal youturucularda youn kullanlan bir boru tipi sk ve kk kanatl borulardr. Bu tr borular iin genel s transferi denklemleri : Dk kanat yksekliklii ve sk kanatl borular iin :
Nu = 0.1507 Re
0.667 d

s Pr l f
1/ 3

0.164

s t f

0.075

(3-27)

Burada s=3-Nf tf/Nf , Nf 1 m boru boyundaki kanat saysdr. Denklem Re=1000-20000 arasnda ekenar gen eklinde yerletirilmi borular iin geerlidir. Tm kanat ykseklikleri iin:
Nu = 0.134 Re
0.681 d

s Pr l f
1/ 3 1/ 3

0.20

s t f

0.1134

(3-28)

s s Pr j = 0.134 Re (3-29) l t f f Dk kanat yksekliklii ve sk kanatl borular iin ( Rabas,Eckels ve Sabatino denklemi): gen profile yerletirilmi borular iin
0.319 d

0.20

0.1134

s j = 0.292 Re Pr d f d m = 0.415 0.0346 ln f s

m d 1/ 3

0.257

tf s

0.666

d x f d r

0.473

df t f

0.7717

h n

(3-30) (3-31)

f = 3.805 Re

0.234 d

s Pr d f
1/ 3

0.2251

lf s

0.759

d x r P t

0.709

Pl P t

0.379

(3-32) (3-33) (3-34)

T + 273 h = b T + 273 w Pr(Tb ) n = Pr(T ) w

0.25

0.25

Denklemlerdeki Pt ve Pl borular arasndaki mesafelerdir. Alttaki ekilde bu iki parameter gsterilmektedir. h, n scaklk dzeltme katsaylardr. Tb kanat dibi scakl, Tw kanat duvar scakldr.

Bu denklemin uygulama snrlar lf < 6.35 mm, 1000<Re<25000 4.76<d<33.75 mm, 246<Nf<1181 kanat/m, 15.08<Pt<111 mm, Pl <= Pt 10.32<Pl<96.11 mm , df/s<40 ve Nr>6 iin geerlidir. Dairesel veya srekli dalga verilmi kanatl borular iin (Elmahdy ve Biggs denklemi): j = C1 ReC 2 (3-35) h
t C1 = 0.159 f l f LA DH = 4 min A
0.141

Dh t f

0.065

(3-36) (3-37)

Hidrolik yarap
0.049 0.077

t s C2 = 0.323 f (3-38) l t f f Bu denklem Re=200-2000 DH/tf=3-33 tf/lf=0.03-0.45 df/Pl=0.87-1.27 s/tf=2-25 df/Pt=0.76-1.4 d/df =0.37-0.85 = 0.35 -0.62 aralnda geerlidir. srekli kanatl dairesel borular iin (Gray ve Webb denklemi): 4 boru sras olan durum iin:

P Pr t j4 = 0.14 Re P l 1 ile 3 boru arasnda :

0.328 d 1/ 3

0.502

s d 0

0.0312

(3-39)
0.607 ( 4 N r )

0.0312 0.031 s jN 0.092 1/ 3 Nr Pr = 0.9912.24 Re d (3-40) d j4 4 0 Bu denklemde Nr, boru dizi says 1 ila 3 arasndadr. 4 sradan fazla olan s deitiricileri iin boru dizi says nemli deildir. Bu durumda basn dm iki bileenin toplam olarak hesaplanabilir. P = Pt + Pf (3-41)

Bu denklemdeki Pt borulardan dolay oluan basn dm, Pf kanatlardan dolay oluan basn dmdr.
Pt =
G2 2 i

At f A c

(3-42)

Pt =

G2 2 i

Af f A c

(3-43)

Toplam srtnme katsays: A A t f = f f f + f t 1 f 1 A A pf

1.318 0.521

(3-44)

P f f = 0.508 Re d t (3-45) d 0 ft boru zerinde akn basn dm iin eitli formller mevcuttur. Biz burada dz ve gen boru dizilii iin grafik formunda deerleri vereceiz.

Grafikten f ve bulunduktan sonra ft=f denkleminden hesaplanr. Bu denklemin geerli olduu blge : Nr = 3-8 Re = 500-24700 Pt/d = 1.97-2.55 Pl/d = 1.70-2.58 s/d=0.08-0.64 Re=Gd/ Bu kadar denklemle uraamam deyen acele sonuca gitmek isteyenlerimiz iin de daha hatal

olmakla birlikte daha basit bir denklem verebiliriz srekli kanatl s deitiricileri ve hava iin: hf = 38V0.5 denklemi verilebilir. Son bir veri olarak kanat verimine bakalm. Eer kanat dz ve devaml ise tanh(mL) f = (3-46) mL
mL = L

2h kt f

(3-47)

L : kanat boyu, tf : kanat kalnl, hf s tanm katsays, k: kanat malzemesi s tanm katsaysdr. Sabit olmayan kanat profilleri iin altta verilen figrleri kullanabiliriz:

evron Levha tipi condenser s transferi denklemleri iinde s transferi ve basn dm denklemlerine gz atalm. evron tipi levhalarda evron as olduka nemlidir. rnein ekilde grld gibi kk ayla dik ak daha byk bir ayla dalgal ak oluturabiliriz.

evron asna bal olarak levha tipi s deitiricisinde basn dm : 1

=

cos

f 0.045 tan + 0.09 sin + f 0 / cos Bu denklemdeki f1,

f1 =

1 cos 3.8 f 1

(3-48)

149 + 0.9625 Re<2000 iin Re 9.75 f1 = Re>=2000 iin Re 0.289 2b Hidrolik yarap = d h = aadaki bantyla tanmlanr Alan art faktr 1 ( X ) = 1 + 1 + X 2 + 4 1 + X 2 / 2 ve 6

(3-48a) (3-48b) (3-48c)

(3-48d)

2b , (3-48e) buradaki b merkezden evronun ucuna kadarki mesafe, bir evron dalgasnn uzunluudur. Re saysn bulmak iin hz tanm m u= bB p (3-49) buradaki Bp levha geniliidir. Martin tarafndan gelitirilen bu denklemdeki hata orannn 10-80 derece arasndaki evron as iin -50% ile +100% aralnda deitii bildirilmitir. Srtnme faktr bulunduktan sonra Nu saysn hesalayabiliriz. Nu = 0.205 Pr 1 / 3 m 1 / 6 ( f Re 2 sin 2 ) 0.374 (svlar iin) ve (3-50) w X =

Nu = 0.205 Pr 1 / 3 ( f Re 2 sin 2 ) 0.374 (gazlar iin) (3-51) Bu denklemin hata orannn 10-80 derece arasndaki evron as iin -+/- 20% aralnda deitii bildirilmitir.

Youturuculer genelde yksek basn altnda alan ekipmanlardr. Bu yzden CE basnl kaplar talimat youturuculer iin geerlidir. Tm youturuculerin yapm sonras basn testinden geirilmeleri gerekir.
4. BUHARLATIRICILAR (EVAPORATRLER)

ekil 4.1 Sv ikincil soutkanl bir buharlatrc

ekil 4.2 Sv ikincil soutkanl gvdeden buharlatrmal bir buharlatrc

ekil 4.3 Sv ikincil soutkanl gvdeden buharlatrmal sprey tipi buharlatrc

Buharlatrclar temel dizaynlar olarak youturuculardan ok farkl deildir. nemli iki fark youma yerine kaynama olmas ve alma basncnn youturuculere gore daha dk olmasdr. Soutkan sv fazdan gaz fazna geerken hacmi olduka artar, bu yzden boru ii aklarda k hzlar ok artabilir. Bu problem gvde boru tipi buharlatrclerde k borusu saysn giri borusu saysna gore daha fazla yaplarak zlebilir. Buharlama gvde tarafnda da olabilir. Bu durumda genelde buharlatrc ii seviye kontrolu ile kontrol edilen bir sistemle sv soutkanla dolu olarak tutulur ve maksimum performans salanr.
Boru ii Buharlamadaki s transferi mekanizmasna bir gz atalm. Buharlamada bir problem de eitli ak rejimlerini bir arada barndrmasdr. Bu yzden buharlatrc dizaynnda bu fazlar gz nnde bulundurmak zorundayz. lk blgemiz sv blgesinde ak iin tek fazl i ak formllerini kullanabiliriz. rnein

Nu=0.023Re0.8Pr0.4

(4.1)

denklemiyle hesaplayabiliriz. Baloncuklu aktan itibaren is u yaklam uygulayabiliriz (DittusBoelter denklemi): hTP=hNB+hc (2-1)
kl ) Re 0.8 Pr 0.4 F (42) D formlyle verilir. F katsays Lockharrt-Martinelli parametresi ismini verdiimiz bir katsayy kullanarak hesaplanr:

buradaki hc h c = 0.023(

1 x X tt = 0.9

0.9

v l

0.5

l v

0.1

(4-3)

x= doygunluk derecesi kg buhar/kg toplam l sv v buhar younluk kg/m3, vizkozite 1 0.8 (4-4) eer X 0 F = (1 x) tt

1 1 eer X > 0 F = 2.35 0.213 + X tt tt

0.736

(1 x)0.8 (4-5)

Ikinci terim hNB yi hesaplamak iin once iki fazl blge iin sv Reynold saysn hesaplarz. Rel =
G=

G (1 x) D

(4-6)

m (4-7) A ReTP = F 1.25 Rel (4-8) 1 S= (1 + 2.53e 6 Re1.17 ) TP

(4-9)

0 k l0.79 C pl.9 l0.49 hNB = 0.00122 *0.5 0.29 0.24 0.24 h l fg v Tsat = Tw Tsat derece C

0.24 0.75 Tsat Psat S

(4-10)

Tw = duvar scakl, Tsat =doymu buharlama scakl

Psat = P(Tw ) P(Tsat ) (4-11) yzey gerilim kuvvetidir. Buharlatrclarn ok byk bir ksmnda buharlama boru iinde olduundan bu denklem kullanlmaktadr. Boru d s deiimi iin de youma blmnde verdiimiz denklemler bire bir kullanlr.
Boru ii buharlama iin alternative denklemlerden rnekler de verelim : Bo Pierre boru ii buharlama denklemi: Bu denklem xgiri=0.1 0.16 iin geerlidir

Nu f = 0.0009 Re 2f K f Nu f = 0.0082 Re 2f K f

( (

) )

1/ 2

eer xk<0.9 ise (tamamlanmam buharlama) (4.12) tam buharlama. Buradaki Kf

(4.13)

1/ 2

Kf =

xh fg
L

denklemdeki L boru boyudur.

(4.14)

Chaddock-Brunemann boru ii buharlama denklemi

hTP = 1.91hL Bo.10 4 + 1.5(1 / X tt ) 0.67 Q/ A Bo: kaynama says= h ( M / A) fg

0.6

(4.15) (4.16) (4.17)

1 x X tt = 0.9

0.9

v l

0.5

l Lockart-Martinelli parametresi v

0.1

Jung ve Radermacher boru ii buharlama denklemi

hTP = N1hsa + F1hL

(4.18)

hL tek fazl s transferi (sv faz) olup Dittus-Boelter denklemindeki ayn yaklam kullanarak hesaplanabilir. Hsa iin ise :
k q bd hsa = 207 f bd k f T sat
0.745

g f
0.5

0.581

Pr f0.533

(4.19)

2 bd = 0.0146 g ( f g )
1 N1 = 4048 X tt.22 Bo1.33

= 35

(4.20) (4.21) (4.22)

Xtt<=1 iin

N1 = 2.0 0.1X tt 0.28 Bo 0.33 1<Xtt<=5 iin

0.85

1 F1 = 2.37 0.29 + X tt

(4.23)

Eer buharlama boru dnda ise Rohsenow denklemini kullanabiliriz.

C f Tx h fg

Q/ A = C sf f h fg

g ( f g )

0.33

Pr fs

(4.24)

Bu denklemde Cf soutkan sv faznn zgl ss, x soutkanla boru yzeyi arasndaki scaklk fark, hfg , doymu soutkan gaz ve sv entalpi fark, , yzey gerilim kuvveti, Csf yzey przllk katsays bu katsay yzeye ve soutkan cinsine baldr. Bakr yzeyde kaynayan hidrokarbonlar

iin 0.013 olarak alnabilir. (Q/A) s aks, f sv vizkozitesi, f, g doymu soutkan sv ve gaz younluklar, Prf doymu sv Parndtl says, s soutkan su iin 1, dier soutkanlar iin 1.7 olan bir katsaydr. Bu denklem greceli temiz yzeyler iin geerlidir. Yzey przll ok arttnda veya yzey ok kirlendiinde geerliliini yitirir.
3 SU SOUTMA KULELER VE EVAPORATF YOUTURUCULAR 5.1. SU SOUTMA KULES NEDR

Soutma kuleleri sistemlerin soutulmas iin suyun buharlamas srasnda s alma temel prensibini kullanan temel soutma sistemleridir. Su soutma kulelerinde bir tarafta d hava su soutma kulesine girer. Dier taraftan sistemden gelen scak su kuleye gnderilir. Bu su dolgu ismini verdiimiz yaplarn zerinden aktlarak paralanr ve giren havayla iyi bir temas yzeyi salanr. Bu yzey boyunca suyun bir ksm buharlar ve buharlarken s eker. Buharlaan su havaya kararak havann su ieriini arttrr. Bylece akan ya havann toplam entalpisi hem giren hava ile giren su arasndaki scaklk farklarndan dolay artarken geriye kalan sv suyun entalpisi azalr. Burada suyun buharlamas ile enerji ektiimiz iin teorik olarak doymu ya hava scaklna kadar suyun scakln drebilmek mmkndr. Pratik olarak ya hava scaklna 35 dereceye kadar su scaklklar elde edebiliriz. Ksaca soutma kulelerini atmosfer scaklnn altndaki scaklklara su soutabilen su soutma ekipmanlar olarak tanmlyabiliriz. Su soutma kulelerinin yaygn kullanm alanlar arasnda klima sistemleri, retim tesisleri ve enerji santralleri vardr. Gnmzde su soutma kulelerinin olmad bir retim tesisi grmenin zor olduunu syleyebilirz. Sera etkisinden dolay evre scaklklarnn daha da artmas d havay bir sotma ortam olarak kullanma snrlarn da zorlamaya balamtr. Bu yzden gnmzde kuru soutma kulesi dediimiz kanatl atmosferik hava soutucularnn yerine ya soutma kulelerinin kullanm yzdesinin artmasn bekleyebiliriz. ekil 1 de inai tip bir soutma kulesinin genel grnm verilmitir.

ekil 3-1 nai tip bir soutma kulesinin grnm Soutma kulelerinde suyun bir ksm buharlatnda buharlaan suyun yerine sisteme besleme suyu eklenir. ekil 5.2 de ak sistem bir soutma kulesinin genel ak diagram grlmektedir.
5.2 SU SOUTMA KULES ETLER

Su soutma kulelerini hava ve suyun birbirlerine gre ak geometrileri gre kar akl ve apraz akl kuleler diye eki snfa ayrabiliriz. ekil 5.3 de kar akl ve apraz akl kulelerin ak geometrileri grlmektedir.

ekil 5.2 Ak Bir soutma kulesinin sistemde kullanm emas

ekil 5.3 Kar ve apraz Akl kule dizayn

Kulelerin dier bir snflandrmas da inaat tip kuleler ve paket veya fabrika retim tipi kuleler olarak yaplabilir. naai tip kuleler genellikle santralar ve yksek kapasitede s ekimi yapan yerlerde kullanlr. Fabrika retim tipi veya paket tipi kuleler 2-5 MW kapasitelere kadar retilebilirler. Bu kapasitelerin zerine kldnda genellikle bunlarn yerini inai tip kuleler alr. ekil 4 de fabrika retim (Paket) tipi bir soutma kulesi grlmektedir. Dier bir nemli snflandrma da Sistem s deitiricinin yeriyle ilgilidir. Is deitiriciler soutma kulesinin iinde entegre bir yap olarak bulunabilirler. Bu durumda kapal devre (retim sistemine giden suyun ak suyla karmad) bir sistem sz konusudur. Ak devre s deitiricilerinde (retim sistemine gnderilen soutulmu suyun bir ksm buharlatrlarak soutulan ak su olduu) nemli bir dezavantaj mevcuttur. Suyun bir ksm sekli buharlat ve bu buharlaan suyun yerine srekli olarak besleme suyu eklendiinden suyun ierdii mineral ve iyon madde miktar srekli artar. Bu maddelerin bir ksm sistem borularnn iini kaplayabilir, sistemimizde korozyon veya birikme olabilir. Bunun sonucunda retim sistemindeki s deitiricilerinin performans decektir. Eer ak sistem soutma kuleleri kullanlyorsa kullanlan su periodik olarak tamamen deitirilmeli ve periodik sistem bakmlar ihmal edilmeden gerekletirilmelidir. Kapal tip kulelerde de periodik kule bakm gerekir. Ancak bu bakm kule iinde kalmakta, retim sistemini ve fabrikay kapsamamaktadr. Dolaysyla daha ucuz bir bakm ilevidir. Ancak kapal sistem kuleler aslnda bir kule s deitirici entegrasyonu olduklarnda daha pahal ekipmanlardr. Soutma kulesi s deitiricisi bir soutma sisteminin youturucui olarak da grev grebilir. Bu durumda boru iinden direk olarak soutucu akkan geecektir. Bu tr youturuculara evaporatif tip youturucu ad verilir.

ekil 5.4 Fabrika retim (Paket) tipi bir soutma kulesi

ekil 5.5 ve 5.6 da ak ve kapal tip su soutma kulelerinin ematik grntleri verilmektedir. Suyun buharlatrlmas prensibine dayanan ya soutma kuleleri, kuru soutma kulesi diye de adlandrdmz kanatl hava deitiricilerle entegre olarak da kullanlabilir. Bu kullanmn en nemli nedeni klim deiimleriyle gitgide deer kazanan suyun byk miktarlarda kullanmnn nlenmesidir. Eer prosesten gelen suyun scaklklar evre scaklklarnn ok zerindeyse ya soutma kuleleri ok miktarda suyu buharlatracaktr. Buharlaan su nemli miktarlarda olduunda bu ek bir kayp ve maliyet olarak karmza kar. Kuru soutma kuleleri ise yksek scaklklardaki svlar atmosferik scaklklara 5-10 C yaklatrmak iin ideal s deiim aralardr. Ancak atmosfer scaklklarna yakn scaklklar ve atmosfer alt scaklklar sz konusu olduunda yetersiz kalmaktadrlar. Bunun bir zm iki kademeli soutma prosesi olabilir. Birinci kademede kuru soutma kulesinde soutulan su ikinci kademe olarak ya kulede soutulur. Bylece ar su kayplarnn nne geilmi olur. ekil 7 de byle bir kuru-ya hibrit soutma kulesi sistemi grlmektedir. Eer kullanlan kanatl s deitirici zerinden hava suyu alm ve soutulmu olursa retim sisteminden gelen soutulacak su sadece kanatl s deitiricinin iinden geirilerek de atmosfer scaklnn altna drlebilir. Ancak bu durumda havay soutmak iin kullanlan su retim sisteminden gelen sudan bamsz olmaldr. Byle bir sistem ekil 8 de grlmektedir.

ekil 5.5 Ak tip soutma kulesi

ekil 5.6 Kapal tip soutma kulesi

Soutma kuleleriyle ilgili son snflamamz kullandklar dolgu maddelerine gre yaplabilir. Dolgular Kuleye gelen su akmn daha kk akmlara blerek havayla su zerreciklerinin temasn maksimize eden kule elemanlardr. Bir sonraki blmmzde kule elemanlarn daha detayl inceleyeceiz. Ancak burada iki temel dolgu tipini belirtmekle yetinelim sratmal ve film tipi dolgu elemanlar iki temel dolgu tipini oluturur.
5.3. SU SOUTMA KULES TEMEL EKPMANLARI nai Tip Su Soutma Kulesi Malzeme ve Elemanlar nai tip su soutma kuleleri, su debisi saatte 200 m aan tesislerde kullanlrlar. Mesela enerji

santralleri, petrokimya tesisleri, rafineriler ve demir elik fabrikalar inai tip su soutma kulesi kullanr. Bu kuleler, ana tayc kiriler ve kolonlar zerine kurulurlar. Kulelerin dier paralar sahaya getirilerek montajlar yaplr. Kulenin tayc ana konstrksiyon malzemesinin belirlenmesinde ekonomik mr, yatrm maliyeti ve yapm sresi rol oynar. Yaygn olarak emprenyeli ahap kullanld gibi, betonarme veya cam takviyeli polyester (CTP) de ana tayc konstrksiyon malzemeleri olarak kullanlabilir. Kulenin dier elemanlarn oluturan damla tutucu, su datm sistemi, dolgu elemanlar gibi soutma suyu ile direk temasta olan paralar ise paslanmaya kar dayankl PVC, PP (Polipropilen), CTP ve paslanmaz metalden oluur. Su soutma kulesinin yerletirilecei betonarme alt yap, ayn zamanda soutulmu su havuzu olarak kullanlr.

ekil 5.8 Doymu ya havann kanatl tip s ekil 5.7 kuru-ya tip hibrit soutma kulesi deitiriciden getii kapal ya su soutma kulesi

ekil 5.9 nai tip kule

A- Hava Girii B- Dolgu C- Havuz

D- Drift Eliminator F- Su Datm Sistemi G- Hava Girii H- Korkuluk I- Fan bacas J- Fan ve Mekanik Ekipman K- Motor L- Fan Gvertesi

M- Ara Blme

nai tip su soutma kulelerini snrsz sayda bitiik hcreden oluturmak mmkndr. Hcre saysn belirlerken, iletmenin randman, bakmnn kolayl ve arza durumlarnda devre d kalmasnn maliyeti gz nnde tutulur. Bu tip kulelerde proje, mterinin iletme artlar ve ihtiya duyduu soutma kapasitesine gre, retici irket ile yapaca fikir al-verii sonucu ekillenir.
Paket Tip Su Soutma Kulesi Malzeme ve Elemanlar

Soutma endstrisinde genel olarak paket tip su soutma kuleleri kullanldndan biz eleman detay olarak bu tr kulelerde youacaz. Paket tipi su soutma kulelerinin balca ekipmanlar unlardr : 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. Fan grubu Damla tutucular Su datm sistemi Nozullar Dolgu Hava giri panjurlar Tayc yap

Bu ekipmanlar biraz detayl inceleyelim Fan Grubu Fan grubu, kulenin at blmnde fan bacas ierisinde bulunmaktadr. levi, buharlamann gereklemesi iin dardaki havann emilerek soutma dolgular zerinden geirilip fan bacasndan atmosfere atlmasn salamaktr. Fan grubu, elektrik motoru veya redktr miline dorudan balanabilir (direk akuple) ve bylece enerji tasarrufu salanr. Bu sistemde aft, kay, kasnak gibi aktarma organlarna ihtiya duyulmadndan bakm giderleri az olur ve problem olasln azaltr.
a Fan kanatlar: Fan kanatlar camelyaf takviyeli polipropilen veya camelyaf takviyeli

polyester (CTP) malzemeden retilirler ve alminyum alamdan enjeksiyon yntemi ile retilmi fan tablasna monte edilirler. Bunlar, zel oluturulmu yuvalar ve 304 kalite paslanmaz elik

balant elemanlar kullanlarak fan grubu haline getirilirler. Fan ap byk olan paket kulelerde CTP veya alminyum kanat kullanlr. CTP fan kanatlar, ok iyi derecede scak daldrma galvaniz kaplanm fan tablalar zerine, PP kanat muylu yataklar ve 304 kalite paslanmaz elik balant elemanlar ile oluturulur. Kanatlarn alminyum olmas tercih edilirse bu konuda uzman fan reticilerinden bunlar set olarak tedarik edilmektedir. tip kanat seeneinde de kullanlan kanatlarn alarnn ayarlanabilir olmas hava akmn kontrol etme imkn salamaktadr. Kanat alar proje deerlerine gre uygun alarda ayarlanr. Fan kanatlarnn mutlaka statik ve dinamik balanslar alnmaldr.

ekil 5.10 Fan grubu ve elemanlar

ekil 5.11 Yerli fan

ekil 5.12 thal Multi-Wings fan

ekil 5.13 Fan motoru ve redktr

b Fan motoru ve redktr grubu: Kulenin en st kotunda fan bacas ierisinde zel olarak

dizayn edilmi anak ierisinde bulunmaktadr. Fan u hzna uygun devire sahip elektrik motorlar direk olarak kullanlr. Byk apl fan gruplarnda ise hz snrlamasndan dolay motor, redktr ile birlikte altrlr. Dizayn deerlerine uygun elektrik motoru kullanlr. Redktr seiminde ise yerli ve ithal seenekleri vardr. Elektrik motorlar ve redktrler dey V1 konumda alr. Bunlar, sya kar F snf izole

olup toz, ya ve neme kar IP 55 -56 koruma snfnda seilmektedir. Redktrlerin gvde malzemesi kr dkme demirden imal edilmektedir. Dz helisel dilileri sementasyon eliinden imal edilmi, grltsz alacak ekilde talanm olmaldr. Milleri imalat eliinden imal edilerek, talama ilemine tabi tutulmutur. Rulmanlar alma artlarndaki yk durumuna bal olarak kuvvetlendirilmi rulmanlardr.
Damla Tutucu

Damla tutucu, kule ierisinde fan grubunun bulunduu platform ile su datm sistemi arasnda yer alr. Grevi, nozullarda zerreciklere ayrlan su taneciklerinin cebri emilen hava ile srklenip fan bacasndan kamasn engelleyerek su kaybn nlemektir. Kule oturma alannn tamamn kaplayacak ekilde monte edilirler. Damla tutucu eitleri; a. Ykskl damla tutucular b. V-Tipi damla tutucular c. C-Tipi (sinzoidal) damla tutucular d. C-Tipi yksek (sinzoidal) damla tutucular e. Emprenyeli ahap zel damla tutucular

a. Ykskl

b. V-Tipi

c. C-Tipi ekil 5.14 Damla tutucu eitleri Su Datm sistemi

e. Emprenyeli ahap

Su datm sistemi, kule ierisinde damla tutucular ile kule dolgular arasnda bulunur. PVCden mamul ana ve tali borulardan oluur. Suyu kule oturma alanna niform olarak datacak ekilde tasarlanmtr. Fskiyeler, temizlik ve bakm iin kolay sklp taklabilir ekilde imal edilebilir. Su scaklnn yksek olduu yerlerde su datm sistemi CTP, Paslanmaz Boru veya Polipropilen malzemeden retilir. letmeden kaynaklanan suyun kirli olduu durumlarda, kolay temizlenebildiinden ak kanal sistemi nerilir. Su datm sistemi eitleri; a. PVC boru tipi b. CTP boru tipi c. CTP ak kanal
Lleler(Nozllar)

Datm sistemindeki suyun dolgu zerine pskrtlmesi iin kullanlrlar. Debi ve basn ayarlamalarnn kolayca yaplabilmesi iin nozul iine yerletirilen ve deiebilen apta huniler kullanlmaktadr.
Lle eitleri;

a. Elekli nozul b. Kademeli nozul c. Papatya nozul

ekil 5.15 Su datm sistemi

ekil 5.16 PVC boru tipi

b ekil 5.17 Lle eitleri

Dolgu Su soutma kulesi dolgusu, hava giri panjurlarnn zerinde ve su datm sisteminin

altnda bulunur. letme suyunun kirlilik derecesine gre PP'den mamul splash grid (sratmal grid) ve splash bigudi (sratmal bigudi) veya PVC'den mamul petek tip dolgu kullanlr. Dolgunun zerine niform olarak su yamurlamas yaplr. Bylece su damlacklar srekli sratlarak veya dolgu zerinde szlerek kolayca buharlar. Dolgu, yksek verim alnabilmesi iin optimum slak yzeyin salanaca ekilde tasarlanp monte edilir.

ekil 5.18 Dolgu

Aadaki tablo iletme suyunun kalitesine gre kullanlan dolgularla ilgili bilgi vermektedir.
Tablo 1. Suyun kalitesine gre dolgu seimi Sirklasyon Kalitesi Suyu Aslda Kat Madde Miktar Dolg Dolgu u Tr Yzeyi Islak

Ksa alma < 10 saat letme suyunun ok temiz ve temiz olduu yerlerde letme suyunun orta kirlilikte olduu yerlerde letme suyunun kirli ve ok kirli olduu yerlerde Dolgu eitleri; a. Splash grid dolgu b. Splash bigudi dolgu c. PVC petek dolgu

Sreli

Srekli alma 24 saat 70-120ppm 300ppm Limitsiz PVC Petek PP Bigudi PP Splash

m/m 150240 90150 <90

100-200ppm 500ppm Limitsiz

a Splash grid dolgu: PP'den mamul splash gridler, niform olarak yamurlama yaplan

dolgu katlar arasnda, srekli sratlarak paralanmasn salayacak ekilde dizayn ve monte edilirler. Sratlan su taneciklerinde buharlama yzeyi oluturulmas salanr. Yksek scaklklarda dahi deforme olmaz. (srekli almada yaklak 80C ve ksa sreli almalarda yaklak 90C scaklklarda alabilir.) Askdaki kat madde miktar (ppm) ok yksek sirklasyon sularnn olduu yerlerde (limitsiz kirliliklerde) rahatlkla kullanlabilir. Zaman iinde tkanma ve birikmeler olmayacandan, kulede kirlilik yk oluturarak tahribata sebebiyet vermez. Kule ierisinde Ctp konstrksiyona PP malzemeden zel olarak imal edilmi kolaylkla sklr-

taklr zelikte saportlar ve paslanmaz tellerden oluan tayc asklar vastas ile aslrlar. Balangta oluturulan (ilk sra) dolgu platformu saportlara asldktan sonra, 2. sra dolgular 1. sra dolgularna gre artmal olacak ekilde aslr. Tm dolgular bir birine komu katlar arasnda artmal olarak saportlara aslr. Bylece suyun nozuldan, soutulmu su havuzuna seyahatinde geen zaman ierisinde devaml olarak paralanmas salanm olacaktr.
b Splash bigudi dolgu: Yeni bir dolgu trdr. PP bigudi dolgu, yksek scaklklarda (ksa

sreli almada yaklak 80C ) ve kirli sularda tercih edilmektedir. Yeniden kullanlmak zere temizlenebilmesi kolaylndan faydalanlmaktadr. Yeniden kullanlmas zellii ile iletme maliyeti ucuzdur.

ekil 5.19 Splash grid dolgu

ekil 5.20 Splash bigudi dolgu

c PVC petek dolgu: PVC petek dolgu ise, iletme suyunun daha temiz olduu yerlerde (toz

ve kirliliklerden arndrlm), suyu kontrol edilen ve besleme suyunun srekli yumuatld proseslerde tercih edilmektedir. 55C'ye kadar giri suyu olan kulelerde, slak yzeyinin daha fazla olmasndan dolay iyi performansndan faydalanlmaktadr. Kirli kireli sularda kullanld takdirde temizlenme imkan yoktur. Dolgu levha ara mesafeleri 12, 19 ve 27 mm olmak zere 3 farkl tipte imal edilmektedir.

ekil 5.21 PVC petek dolgu 1.2.2.7 Hava Giri Panjurlar

Hava giri panjurlar, kulenin dnda gvde zerinde, soutulmu su havuzu ile dolgu kotu arasnda yer alrlar. Kuleye giren havann niform olarak dolguya geiini salarlar. Havuzda biriken suyun sramalar ile kaybn nlerler. Gne nlarn belli lde engelleyerek yosun oluumunu azaltrlar ve kulenin bu blmndeki boluu kapatrlar. Gzel grnm iin kulenin drt tarafnda hava giri panjurlar bulunur. Panjurlar PVCden imal edilirler. Kolay taklr ve sklrler. Panjurlar minimum hava direnci salayacak ekilde monte edilirler.

ekil 5.22 Hava giri panjurlar

Hava giri panjur eitleri; a. CTP Panjur b. PVC panjur

ekil 5.23 CTP ve PVC panjur Su Ynlendiriciler

Su ynlendiriciler, kulenin iinde hava giri panjurlarnn zerinde ve kule dolgularnn altnda yer almaktadr. CTP malzemeden imal edilip kule gvdesine 45 eimli olarak monte edilirler. Fann almad zamanlarda kulenin yan duvarlarndan szlen suyun srayarak havuz dna kmasn engeller ve havuzun merkezine doru ynlendirilmesini salarlar.

ekil 5.24 Su ynlendiriciler 5.4 KARI AKILI SU SOUTMA KULES BOYUTLANDIRILMASI 5.4.1. TERS AKILI SU SUUTMA KULES

Soutma kuleleri sistemlerin soutulmas iin suyun buharlamas srasnda s alma temel prensibini kullanan temel soutma sistemleridir. Su soutma kulelerinde bir tarafta d hava su soutma kulesine girer. Dier taraftan sistemden gelen scak su kuleye gnderilir. Bu su dolgu ismini verdiimiz yaplarn zerinden aktlarak paralanr ve giren havayla iyi bir temas yzeyi salanr. Bu yzey boyunca suyun bir ksm buharlar ve buharlarken s eker. Buharlaan su havaya kararak havann su ieriini arttrr. Bu yazmzda su ak ynnn ve hava ak ynnn birbirine ters olduu (kar akl) su soutma kulesinde kule temel boyutlandrlmasn yaplmas verilecektir. ekil 5.25 de kar akl bir ve s deitiricili bir soutma kulesi gsterilmitir.

ekil 5.25 Ak tip kar akl soutma kulesi 5.4.2. TERS AKILI SU SUUTMA KULES KULE KAREKTERSTNN TAYN

Bizim burada ilk olarak hesaplamaya alacamz dolgu miktar ve buna bal olarak soutma kulesi boyutudur. ekil 1 de kar akl bir hava kulesinde akan suyun ve havann dolgu zerindeki diferansiyel kontrol hacmi grlmektedir.

ekil 5.26 hava kulesinin diferansiyel kontrol hacmi

ekildeki tw su scakl, hsu suyun entalpisi, Ha ya hava giri entalpisidir. L su ktlesel debisi, G kuru hava ktlesel debisidir. Bu durumda diferansiyel kontrol hacmi enerji denklemi :

LCpwdtw = L dhsu = G dHa

(1)

Su damlacnn enerji transferinde 2 temel mekanizma sz konusudur. Birincisi scaklk farkndan dolay s tanm dieri ise ktle transferinden dolay (damlack yzeyinden suyun belli bir ksm buharlamaktadr) oluan bizim makine mhendisliinde gizli s dediimiz enerji transferi. (1) denklemini s ve ktle transferi ynnden yazacak olursak : LCpwdtw = L dhsu = htanm a dV(tw ta) + Ka dV (Ww - Wa)hfg Buradaki htanm = tanm s transferi katsays (W/m2K) K a Cpw hsu = su hava temas yzeyindeki ktle transferi katsays = dolgu maddesinin birim hacmi bana su ile havann temas yzeyi (m2) = suyun zgl ss (KJ/kg K) = suyun entalpisi (KJ/kg ) (2)

hfg = hbuhar hsu = suyun buharlama entalpisi Ww = su scaklndaki doymu havann mutlak nemi (kg su buhar/kg kuru hava) Wa = su scaklndaki doymu havann mutlak nemi (kg su buhar/kg kuru hava) Su hava temas yzeyinde Lewis benzeim bants genellikle geerlidir. Bu bant K= htanm/Cphava (3) bu bantdaki Cphava havann sabit basnta su hava temas yzeyindeki zgl ssdr. Denklem (2) ve (3) bir araya getirirsek : LCpwdtw = L dhsu = K a dV(Cphava tw Cphava ta + Ww hfg - Wa hfg) (4) Denklemini elde ederiz. Ya havann entalpisi Hw = Cphava tw + Ww hfg (5) Ha = Cphava tw + Wa hfg (6) Olduu gz nne alnrsa denklemimiz LCpwdtw = L dhsu = K a dV(Hw + Ha) (7) Formunu alr. Buradan
V tsug tsug C pwdt w KadV dh L = tsuc H w H a = tsuc H w suH a 0 tsug tsug C pwdt w KaV dhsu = = L H w H a tsuc H w H a tsuc

(8)

(9)
KaV terimi kule L KaV L

denklemi elde edilir. Bu denklem Merkel denklemi ad ile anlr. Buradaki

karekteristii adn alr. Kule dizaynnda kule karekteristii s deitirici dizaynndaki NTU gibi nemli bir parametredir. Anlam olarak ta NTUya benzer. Dier bir terimle ok byk

deerine sahip olan bir kule gereinden byktr (yani ok pahaldr), ok kk bir

KaV L

deerinde ise gereinden kktr diyebiliriz. Denklem (9) analitik olarak zme pek uygun bir denklem deildir. Saysal olarak zlmesi ok daha kolaydr. Saysal zmde genel uygulama scakln kk stepler halinde deitirilerek her step iin olan terimlerin toplanmasdr.
n n C t KaV hsu = pw w = L i =0 H w H a i =0 H w H a

(10)
hsug hsuc n

tw =

tsug tsuc n

(11) veya hsu =

(12) denklemleriyle verilir. Denklemdeki Ha ya

hava giri entalpisinin ilk deerini hava giri ya hava scakl ve kuru hava scaklndan (veya kuru hava scakl ve bal nemden) saptadktan sonra her stepteki deiimi denklem (1) de verdiimiz enerji dengesini kullanarak hesaplayabiliriz.
H ia+1 = H ia + L L hsu = H ia + C pw t w G G

(13)

Bu denklemin zmn yapmak iin java programlama dilinde bir program gelitirdik. Bu program kullanarak biri rnek problemi irdeleyelim. Scak su kuleye 45.0 C de girmekte ve 30 C de kmaktadr. Kuru hava scakl 34 C ve ya hava scakl 24 C ise ve su hava debi oran (L/G)=1.3 ise kule karakteristik denklemini hesaplayalm : program kts olarak
KaV = L

1.8195099755983606 bulundu. Bu deeri elde etmek iin 40 stepli saysal integrasyon kullanld. Her stepteki deerler Tablo 1 de verilmitir.
Tablo 5.1 rnek problemdeki hesaplanan entalpi deerleri
T derece C
30 30.375 30.75 31.125 31.5 31.875 32.25 32.625 33 33.375 33.75 34.125 34.5 34.875 35.25 35.625 36 36.375 36.75 37.125

Hw (kJ/kg)
99.63004 101.6045 103.6127 105.6552 107.7328 109.8461 111.9959 114.1829 116.4078 118.6715 120.9747 123.3182 125.7028 128.1294 130.5989 133.112 135.6698 138.2731 140.9229 143.6201

Ha(kJ/kg)
71.69137 73.72847 75.76546 77.80235 79.83915 81.87584 83.91245 85.94897 87.98541 90.02177 92.05806 94.09428 96.13043 98.16652 100.2025 102.2385 104.2745 106.3103 108.3462 110.382

dhsu
1.567001 1.566918 1.566839 1.566763 1.56669 1.566621 1.566555 1.566491 1.566432 1.566375 1.566321 1.56627 1.566223 1.566178 1.566136 1.566097 1.566061 1.566028 1.565998 1.56597

dtw
0.375 0.375 0.375 0.375 0.375 0.375 0.375 0.375 0.375 0.375 0.375 0.375 0.375 0.375 0.375 0.375 0.375 0.375 0.375 0.375

37.5 37.875 38.25 38.625 39 39.375 39.75 40.125 40.5 40.875 41.25 41.625 42 42.375 42.75 43.125 43.5 43.875 44.25 44.625 45

146.3657 149.1608 152.0063 154.9033 157.8529 160.8561 163.9142 167.0283 170.1995 173.4291 176.7184 180.0685 183.4809 186.9568 190.4976 194.1048 197.7798 201.5241 205.3391 209.2266 213.1879

112.4177 114.4535 116.4892 118.5248 120.5605 122.5961 124.6317 126.6673 128.7029 130.7385 132.7741 134.8097 136.8453 138.8809 140.9165 142.9521 144.9877 147.0233 149.059 151.0947 153.1304

1.565945 1.565923 1.565903 1.565886 1.565871 1.565859 1.565849 1.565841 1.565836 1.565833 1.565833 1.565835 1.565839 1.565845 1.565853 1.565863 1.565875 1.56589 1.565906 1.565924 1.565944

0.375 0.375 0.375 0.375 0.375 0.375 0.375 0.375 0.375 0.375 0.375 0.375 0.375 0.375 0.375 0.375 0.375 0.375 0.375 0.375 0.375

ekil 5.27 kar akl hava kulesinde entalpi deiimi grafii

Bu deerleri grafik formunda ekil 2 de gsterilmitir. ekil 2 grsel olarakta bize Hw nun deiiminin lineer olmadn gstermektedir.
5.5 TERS AKILI SU SUUTMA KULES KULE KTLE TRANSFER KATSAYISININ VE DOLGU BASIN DMNN TAYN

Soutma endstrisinde kullanlan soutma kulelerinde genellikle plastik malzemeler kullanlr. Her

reticinin plastik dolgu malzemelerinin ktle transfer karekteristikleri deiiktir. Biz burada soutma endstrisinde ok kullanlan palastik levha tipi dolgu malzemesi iin olan ktle transferi ve basn denklemi tanmlayacaz. Bu tr bir dolgunun ekli ekil 5. de verilmektedir.

ekil 5.28 PVC petek dolgu Tablo 5.2 Film tipi dolgularn performans sabitleri

Bu tr dolgular iin Ktle transfer katsays

Ka=0.004449586*C*(7936.641438*L)m(7936.641438*G)n denklemiyle tanmlanabilir. Burada Ka (kg/s/m^3) dr G ve L kg/s birimlerinde verilmitir. Denklemdeki katsaylar tablo 2 de verilmitir. Bu dolgu tr ii basn dm de DP=0.004014742*A*(7936.641438*L)b(7936.641438*G)d denklemiyle verilebilir. Bu denklemde

DP Pascal (Pa) olarak verilmitir. G ve L kg/s dir. Bu denklem iinde denklem katsaylar Tablo 2 de verilmitir. Bu denklemleri Blm 5.2 de verilen kule karakteristii denklemi ile birlikte kullandmzda bize gerekli olan dolgu miktarn, dolaysyla kule boyutlarn verecektir.

5.6. TERS AKILI SU SUUTMA KULES ISI DETRC BOYUTLANDIRMASI

Soutma kulesindeki s deitirici ya direk su akna dik olarak yerletirilen boru demetlerinden oluan bir eanjr olur. Bu durumda temel soutucu dtan geen su akdr. ekil 3 de bir boru demeti zerinden aktaki boru geometrileri verilmitir. Bu durumda boru dndaki s transferi katsays

Prf Pr Nu = N s A Read,maxPr1/3 o
Red,max= Vmax = V s1 s1 d

0.25

(14) (15)

Vmax d v

(16)

Denklemleriyle tanmlanabilir. Bu denklemlerdeki Red,max Reynolds saysdr. N, A ve, a katsaylar Re saysna ve boru demeti saysna gre Tablo 3 den seilebilir.

ekil 5.3 Boru eksenine dik ak dzenlemeleri Tablo 5.3 Boru demetine dik ak katsaylar

ekil 4 de boru dizinlerinden oluan bir s deitiricisinin emetik grn verilmitir. ekil 5 de bu tr bir s deitiricinin resmi yer almaktadr.

ekil 5 Su pskrtmeli s deitiricisi

ekil 6 Su pskrtmeli s deitiricisi grnm (YTO Trkolu Makine Sanayi ve Tic Ltd. ti, zmir)

Boru ii s transferi iin Gnielinski denklemini kullanabiliriz. Bu denklem :

Nu D =

( f / 8)(Re D 1000) Pr 1 + 12.7( f / 8)(Pr 2 / 3 1)

(17)

eklindedir. Buradaki f boru ii srtnme katsays Re Reynolds says, Pr prandtl saysdr. f srtnme katsaysnn zm iin Colebrook denklemi kullanlr. Bu denklem :
D 1 H + 2.51 g= + 2.0 log10 3.7 f Re D f =0

(18)

eklinde yazlabilir. Buradaki yzey przllk katsaysdr. Denklemden de grld gibi bu denklemden f srtnme katsaysnn bulunmas bir kk bulma prosesidir. Buradan kk deerinin bulunabilmesi iin Newton-Raphson metodu gibi bir kk bulma algoritmasna ihtiya vardr. Kk bulma ileminde ilk tahmin deeri olarak biraz daha hatal olan fakat f deerini direk olarak hesaplayan Haaland denklemi gibi bir denklemden yararlanlabilir. 1.11 DH 1 6.9 = 1.8 log10 (19) + 3.7 Re D f Boru ii ak ok fazl ise Gnielinski denklemini kullanamayz. Kulemizi evaporatif youturucu(condenser) olarak kullanyorsak youturucu s deiim formllerini kullanmamz

gerekir.
u D Re Di = v v < 35000 iin (buradaki boru giri artlarnda olduunu belirtir) v i g l ( l v )k l3 h 'fg hD = 0.555 l (T yogus Tboru ) D
1/ 4

(20)

h 'fg = h fg + 0.68C pl (T yogus Tboru )

(21)

Buradaki l indisi doymu sv faz v indisi doymu gaz fazn iaret etmektedir. Denklemimiz Chato[1] denklemi adn alr. Boru i ve d s deiim katsaylarn bulduktan sonra boru iin toplam s deiim katsays
A ln (r2 r1 ) 1 1 Ad 1 Ad + R2 + = + R1 d + U d h1 Ai Ai 2Lk1 h2

(22)

Denklemi ile hesaplanabilir. Buradaki R1 ve R2 yzeyde biriken kirliliklerden dolay oluan ek s deiim direnleridir.
REFERANSLAR :

1. Refrigeration Equipment, A.C. Bryant, ISBN: 0750636882, Elsevier Science & Technology Books, Austos 1998 2. Air Conditioning Engineering, W. P. Jones, ISBN: 0750650745, January 2001 3. HVAC Systems and Components HandBook, Niles R. Grimm, Robert C.Rosaler, Second Edition, McGrawHill, 1997 4. CHATO, J. C., Journal of ASHRAE, 4, 52, 1962 5. Power Plant System Design, KAM W. LI, A. PAUL PRIDDY: Wiley 6. Kellys Handbook of Crossflow Cooling Tower Performance, N. W. KELLY, Neil W. Kelly and Associates 7. ASHRAE 2000 HVAC Systems and Equipment Handbook 8. Is Deitiricileri, GENCEL O.F. , Birsen Yayn Evi 2005 9. Mhendislik Yaklamyla TERMODNAMK ,YUNUS A. ENGEL, MICHAEL A. BOLES, McGraw-Hill 10. Is Ve Ktle Geiin Temelleri , INCROPERA F. P., Dewitt D.P. , 11. Fluid Machanics , WHITE, FRANK, M. , Mc Graw Hill 12. Thermal Environmental Engineering, Thomas H. Kuehn, James W. Ramsey, James L. Threlkeld 13. Compact heat exchangers, selection, design and operations, J.E. Hesselgreaves, Pergamon

press, ISBN: 0080428398, January 2001 14. Extended surface heat transfer, Allan D. KRAUS, Abdul AZIZ, James WELTY, A WileyInterscience Publication, ISBN 0-471-39550-1, 2001 15. Fundamentals of Heat exchanger design, Ramesh K. Shah and Dusan P. Sekulic, John Willey & Sons, Inc. ISBN 0-471-32171-0, 2003

16. Heat Exchanger Design Handbook, T. Kuppan, MARCEL, DEKKER INC. ISBN: 08247-9787-6, 2000
17. Gardner, K. A. Efficiency of Extended Surface, 1945, Trans. ASME 67, 621 18. Goudar, C.T. and Sonnad, J.R. , Comparison of the iterative approximations of the Colebrook-White equation, Hydrocabon Processing, August 2008, pp 79-83 19. Serghides, T.K., Estimate friction factor accurately, Chem. Eng. 91, 1984, pp. 63-64