T.C.

MLL ETM BAKANLII

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)

NAAT TEKNOLOJS

L VE LEKLER

ANKARA 2007

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulalabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.

NDEKLER
AIKLAMALAR .................................................................................................... ii GR ...................................................................................................................... 1 RENME FAALYET-1 .................................................................................... 2 1. LEK HESAPLAMALARI .............................................................................. 2 1.1. lekler ........................................................................................................ 2 1.1.1. Tanm .................................................................................................... 2 1.1.2. eitleri .................................................................................................. 2 1.2. lek Hesaplar............................................................................................. 5 1.2.1. Tanm .................................................................................................... 5 1.2.2. Haritalarda Uzunluk Hesaplama ............................................................. 5 1.2.3. Haritalarda Alan Hesaplama ................................................................... 7 1.2.4. lek Hesaplarnn Yaplmas ................................................................ 9 DEERLENDRME LE............................................................................11 LME VE DEERLENDRME ......................................................................12 RENME FAAL YET-2 ..................................................................................14 2. EVRE VE ALAN HESAPLAMALARI............................................................14 2.1. Geometrik ekillerin evre ve Alan Hesaplar..............................................14 2.1.1. Tanm ...................................................................................................14 2.1.2. eitleri .................................................................................................14 2.2. Geometrik Olmayan ekiller ........................................................................22 2.2.1. Dzgn geometrik ekillere blnebilen ekiller ....................................22 2.2.2. Dzgn olmayan ekiller .......................................................................23 2.3. Geometrik Olmayan ekillerin evre ve Alan Hesaplar ..............................23 2.3.1. Dzgn geometrik ekillere blnebilen ekillerin evre ve alan hesaplar ........................................................................................................................23 2.3.2. Dzgn olmayan ekillerin evre ve alan hesaplar ................................25 DEERLENDRME LE............................................................................30 LME VE DEERLENDRME ......................................................................31 CEVAP ANAHTARLARI ......................................................................................35 MODL DEERLENDRME................................................................................36 KAYNAKLAR .......................................................................................................37

AIKLAMALAR

AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK 460MI0005 naat Teknolojisi Alan Ortak l ve lekler Bu modl, lek hesaplar, evre ve alan hesaplar ile ilgili konulardan oluan retim materyalidir. 40/24 Bu modln n koulu yoktur lek, evre ve alan hesaplar yapmak. Genel Amalar: renci gerekli ortam salandnda, lek, evre ve alan hesaplarn kuralna uygun olarak yapabilecektir. Amalar: 1. lek eitlerini ve kullanld yerleri bilecek ve lek hesaplamalarn yapabileceksiniz. 2. eitli geometrik ekilleri tanyp bunlarn evre ve alan hesaplamalarn yapabileceksiniz. eitli hesap makineleri, haritalar ve izimlerden faydalanacaktr. Modl ieriinde yer alan faaliyetleri tamamladktan sonra; verilen lme aralar ile kazandnz bilgi, beceri ve uygulamalarnz deerlendireceksiniz. retmen Modl sonunda lme arac(lme testleri) uygulayarak, kazandnz bilgi ve becerileri lerek deerlendirecektir.

MODLN AMACI

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI LME VE DEERLENDRME

ii

GR GR
Sevgili renci, Bilindii gibi yap ve inaat insanln varoluundan beri vardr. naat sektr ok geni bir sektrdr. nemi gittike artmaktadr. Teknolojinin de ok hzl gelimesiyle ister istemez bizim sektrmzde de teknoloji kendini gstermektedir. Bu da inaata ayr bir ilev katmaktadr. te bu noktada bize ok i dmektedir. nsanla ve evremize bu alanda verebileceimiz ok eyin olduu grlmektedir. Bu nedenle mesleimizde, kendimizi ok iyi yetitirmemiz, teknolojiyi de ok yakndan ve gnlk takip etmemiz gerekmektedir. Bu sektr iinde yerimizi belirlemek iin girmi olduumuz bu yolda, en iyi ekilde almal ve eitimimizi tamamlamalyz. Bu eitimimiz ierisinde Meslek Hesaplar dersi nemli bir konumda karmza kmaktadr. Muhakkak ki inaat sektrnde Meslek Hesaplarnn yeri ve nemi tartma gtrmeyecek kadar derecededir. l ve lekler Modl de Meslek Hesaplar ierisinde nemli bir yer almaktadr. Bu modlden amalanan sizlerin l ve lekler hakknda bilgi sahibi olmanzdr.Yani sizin anlayacanz ekilde, l nedir ?, Nerelerde kullanlr?, Ka eit lek vardr?, eitli geometrik ekillerin evre hesaplarnn yaplmas gibi konular reneceksiniz.Daha nemlisi bunlar bizim gnlk hayatmzda iimize yarayacak m? Yoksa sadece mesleimizde mi kullanacaz? te btn bunlar ve sonularn bu modln ierisinde bulacaksnz. nanyoruz ki bu modln sonunda bilgi daarcnzda hibir soru kalmayacaktr. Ve umuyoruz ki bu modl sonunda hepiniz gerekli yeterlilie ulaacaksnz. naat sektr ierisinde yerinizi almanz, aldnz bilgi ve becerilerinizin bir mr boyu, sizlere yol gstermesi dileiyle; baarlar dileriz.

RENME FAALYET-1 RENME FAALYET-1

AMA
Bu faaliyet ile gerekli bilgiler verildiinde lek hesaplarn doru olarak yapabileceksiniz.

ARATIRMA
eitli haritalara bakp leklerini inceleyiniz. lek eitleri var m dr ? lek eitleri nasl ve nerelerde kullanlyor?Aratrnz. Snfta arkadalarnzla tartnz.

1. LEK HESAPLAMALARI
1.1. lekler
1.1.1. Tanm Harita ve planda belirtilmi olan, herhangi iki nokta arasndaki uzunluun, bu noktalarn arazi zerindeki karlna (gerek uzunlua) olan oranna denir.

lek =
1.1.2. eitleri

Harita uzunluu Gerek uzunluk

Kesir (Adi) lek Haritadaki kltme orann basit kesirle ifade eden lek trdr.

1 25.000

1 500.000

1 . 1.000.000 ,birer kesir lektir.

Kesir lekte, pay ile paydann birimleri ayndr. Uzunluk birimi olarak santimetre (cm) kullanlr.

1 rnein; 900.000 kesir leine sahip bir harita iin unlar syleyebiliriz:
Bu haritada 1 cm lik uzunluk, gerekte yer yznde 900.000 cm yi veya 9 km yi gstermektedir.

naatlkta u lekler kullanlr :

1 malat : 1 1 1 1 1 Sistem detaylar : 2 , 5 , 10 , 20 1 Tatbikat uygulama : 50 1 n (Avan) proje : 100 1 5000

1 Durum (Vaziyet) plan: 200 1 : 500 1 : 1000 1 : 2000 ,

Aplikasyon krokisi mar durumu Nazm imar plan

izik (Grafik) lek Haritalarda yaplan kltme orannn bir doru zerinde gsterilmesiyle oluan lek eklidir. (ekil 1.1) rnekler :

izik leklerde her entik aras, harita uzunluunu ifade eder ve birbirine eittir. ekil 1.1 de grlen leklerin her bir entik aral 1 cm olarak gsterilmitir. Dikkat edilecek olunursa bu rnekte, entikler aras uzunluk birbirine eit olduu halde, gerek uzunluklar birbirinden farkldr. Bunun nedeni, her bir lein kltme orannn da farkl olmasdr. Ksa mesafeleri daha ayrntl lebilmek iin, sfrn solundaki birim daha ayrntl blmelere ayrlr. izik leklerin, kesir leklere gre, iki nemli avantaj vardr. Bunlardan birincisi, izik leklerin kullanld haritalarn fotokopi veya fotorafla bytlmesi veya kltlmesi durumunda oluacak bozulmalar en aza iner.

ekil 1.1

kincisi, yine izik leklerin kullanld haritalarda, iki nokta arasndaki gerek uzunluun hibir hesaplama yapmadan ve cetvel kullanlmadan bulunabilmesidir. rnek-1 ekil 1.2 de gsterilen haritaya gre, Yeniky ile Kuky arasndaki ku uuu uzaklk yaklak ka km dir?

ekil 1.2

zm-1: Yeniky ile Kuky arasna bir kat konur, iki ky aras uzaklk iaretlenir. Daha sonra bu kat, izik lek zerinde 0 izgisinden balanmak artyla saa doru aktrlr. (ekil 1.3)

ekil 1.3

Bylece kadn boyunun 0 dan 6 km ye kadar olduu, yani Yeniky ile Kuky arasndaki ku uuu uzakln 6 km olduu ortaya kar.

1.2. lek Hesaplar

1.2.1. Tanm eitli harita ve izimlerde lek kullanlarak uzunluk ve alan, ayrca yn okundan yararlanarak da yn bulunabilir. Bu ilemler iin yaplan hesaplamalara lek hesaplar denir. NOT: Uzunluk ve alan llerinde, virglden sonra 2 basamak; hacim llerinde ise 3 basamak yazlmaldr. 1.2.2. Haritalarda Uzunluk Hesaplama

Km 0
Uzunluk birimi metredir. Uzunluk hesaplamalarnda birimler 10ar 10ar byr ve 10ar 10ar klr. Cmyi kmye evirmek iin be sfr atlr, kmyi cmye evirmek iin be sfr eklenir(ekil 1.4).

Hm 0 Dam 0 M 0 Dm 0 Cm 0 mm
ekil 1.4

Be S f r

1- Haritada iki nokta arasndaki gerek uzunluu bulmak iin, harita zerindeki uzunluk ile lein paydas arplr. Gerek uzunluk = Haritadaki uzunluk x lek paydas rnek-1:

1 500.000 lekli bir haritada 4 cm ile gsterilen bir yolun gerek uzunluu ka
kmdir? zm-1: GU= HU x P GU= 4 cm x 500.000 GU= 2.000.000 cm = 2.000.000 (5 sfr atlr) GU= 20 km.

2- Haritadaki uzunluu bulmak iin iki nokta arasndaki gerek uzunluk lein paydasna blnr.

Haritadaki uzunluk =
rnek-1:

Gerek uzunluk lek paydas

1 80 km uzunluundaki bir yol 800.000 lekli bir haritada ka cm ile gsterilir ?

zm-1:

GU HU = P 80km HU = 800.000 8.000.000cm HU = 800.000cm 80 HU = 8

HU = 10 cm.

3-

lek =

Haritadaki uzunluk Gerek uzunluk

rnek-1: 100 km uzunluundaki bir yol, haritada 10 cm ile gsterildiine gre bu haritann lei nedir ? zm-1:

HU = GU 10cm = 100km

10 = 10.000.000 1 = 1.000.000

olur.

1.2.3. Haritalarda Alan Hesaplama

Km 2 00 Hm 2
Alan hesaplamalarnda birimler 100 er 100 er byr ve 100 er 100 er klr. Cm yi km ye evirmek iin 10 sfr atlr, km yi cm ye evirmek iin 10 sfr eklenir (ekil 1.5).

00 Dam 00 M 00 Dm 00 Cm 2 00 mm 2
ekil 1.5
2 2 2

ON S f r

Gerek alan = Haritadaki alan x ( lek paydas ) GA= HA x (P) rnek-1: lekli bir haritada 5 cm ile gsterilen arazinin gerek alan ka km dir ? 1 700.000 zm-1: GA= HA x (P) GA= 5 cm x (700.000) GA= 5 x 490.000.000.000 GA= 5 x 49 x 10 cm GA= 245 x 10 cm GA= 245 km olur. ( Not : cm, km ye evrilirken 10 sfr atlr.) 2-

Haritadaki alan=

Gerek alan

(lek paydas)
HA = GA (P) 7

rnek-1:

1 81 km alan kaplayan bir gl 300.000 lekli bir haritada ka cm ile gsterilir ?

zm-1: 1. Yol 2.Yol

81 km HA = ( 300.000 ) 81 km HA = 90.000.000.000 81 km HA = 9 x 10 cm 81 x 10 cm HA = 9 x 10 cm
( Birimler birbirine evrilir )

1cm 9000000 m X cm 81000000 m ------------------------------------

81 HA = 9
HA = 9 cm olur 3

81000000 m X = 9000000 m (sadeletirme yaplr) 81 X= 9 X = 9 cm

lek =

Harita alan Gerek alan

= rnek-1: 64 km alan kaplayan bir gl, bir haritada 16 cm ile gsterildiine gre bu haritann lei nedir ? zm-1:
= =

HA GA

HA GA

4 ( 8 x 10 5 )

16 cm 64 km

= ( Birimler eitlenir )

16 cm 64 x 10 cm

4 5 = 8 x 10 1 5 = 2 x 10 1 = 200.000

olur.

1.2.4. lek Hesaplarnn Yaplmas rnek-1:

1 lei 200.000 olan bir haritada 5 cm lik uzaklk gerekte ka km dir ?

zm-1:
GU = HU P GU = 5 200.000 GU = 1.000.000 cm = 1.000.000 cm (be sfr atlr) GU = 10 km.

rnek-2: ki kent arasndaki uzaklk 10 km dir. Bir haritada bu uzaklk 10 cm ile gsterildiine gre bu haritann lei nedir ? zm-2:

lek =

Haritadaki uzunluk Gerek uzunluk

1 = 100.000 bulunur.

10cm 10 = 10km = 1.000.000

rnek-3:

1 1.500.000 lekli haritada alan 3 cm 2 olan gln gerek alan ka km 2 dir ?

zm-3:

Gerek alan = Haritadaki alan x ( lek paydas ) GA = 3 cm

(m, cm ye evrilirken 4 Sfr daha eklenir.) 1 cm 225000000 m 3 cm X -----------------------------X = 3 2250000000000 cm X = 6750000000000 cm (cm, km ye evrilirken 10 sfr atlr.) X = 675 km

(1.500.000) 10 GA = 3 225 10 cm 10 GA = 675 10 cm = 675 km

2

(cm, km ye evrilirken 10 sfr silinir)

rnek-4:

50

50

100

150 m

Yukardaki izik lein boyu 4 cm dir. Bu lein kesir lek cinsinden deeri nedir? zm-4: 1. yol 2. yol izik lein harita uzunluu 4 cm olduuna gre her entik aras 1 cm dir. Bir entik araln kullanarak;

Kesir lek =

Haritadaki uzunluk Gerek uzunluk

4cm 1 1 K = 200m = 50m = 5000

(Not : m, cm ye evrilirken 2 sfr eklenir.)

1 = 50m her entik aras 50 m ye denk

gelmektedir. 50 m yi cm ye evirdiimizde =

1 5000 olur.

10

ERLENDRME LE DEERLENDRME LE
Sevgili renciler Aada hazrlanan deerlendirme leine gre kendinizin veya arkadanzn yapt almay deerlendiriniz. Gerekleme dzeyine gre evet hayr seeneklerinden uygun olan kutucua iaretleyiniz.

LEM KONTROL LSTES rencinin Dersin ad Meslek Hesaplar Ama Konu lek hesab yapma becerisinin llmesi lek Hesaplamas Yapmak Deerlendirme ltleri 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Gsterilen bir kapnn lsn alabildiniz mi? Kap lsnde birimleri birbirine evirebildiniz mi? Kapnn alann bulabildiniz mi? Hangi lekli planda gstereceinizi anladnz m? lek formln yazabildiniz mi? Verileri formlde yerlerine koyabildiniz mi? Matematiksel ilemleri doru yapabildiniz mi? Hesaplama yaparken birimleri birbirine evirebildiniz mi? Problemi ekille ifade edebiliyor musunuz? ekille gstererek zebiliyor musunuz? ki sonu ta ayn m? Toplam Evet ve Hayr Cevap Saylar Bu deerlendirme sonucunda eksik olduunuzu tespit ettiiniz konular tekrar ederek eksikliklerinizi tamamlaynz. Ad soyad Snf No Evet Hayr

11

LME DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

OKTAN SEMEL LME SORULARI
AIKLAMA renme faaliyetinde edindiiniz bilgileri lmeye ynelik oktan semeli test hazrlanmtr. Bu testi kendi kendinize uygulaynz. Test sonunda yer alan cevap anahtar ile l ve lekler hakknda ne derece bilgiler edindiinizi gzlemleyiniz. Sonular retmeninizle deerlendiriniz. SORULAR

1. I II

lek: 1:1.250.000

lek: ?

Yukarda verilen I. Haritann lei 1:1.250.000 bu haritada A ve B noktalar aras 6,4 cm dir. II. haritada ayn A ve B noktalar aras 4 cm olduuna gre bu haritann lei nedir ? A) 1:1.500.000 2. B) 1:2.000.000
2

C) 1:2.500.000

D) 1:3.000.000
2

1:20.000 lekli bir haritada alan 1cm ile gsterilen bir gln gerek alan ka m dir? A) 2000 B) 10.000 C) 20.000 D) 40.000

3. Yukardaki izik lek 4 cm dir. Bunun kesir lek olarak deeri aadakilerden hangisidir ?

km

12

A) 1:10.000

B) 1:100.000

C) 1:1.000.000

D)1:10.000.000 (izik

4. Aadaki izik leklerden hangisi 1:1.500.000 kesir leini gstermektedir? leklerin uzunluklar 5 er cm dir. ) A)

B)

C)

D)

5. Aadakilerden hangisi, arazide llen 0,004 hm cm cinsinden deeridir ? A) 6,4 B) 6,6

2

lik alann, 1:250 lekli planda D )5,6

C) 5,4

6. Aadakilerden hangisi, lleri 1,40 m 3,00 m olan bir pencerenin 1:20 lekli bir planda m2 cinsinden deeridir ? A) 0,105 B) 0,0105 C) 0,00105 D) 1,05 7. Aadakilerden hangisi, lleri 90 210 cm olan kap, 1:50 lekli planda cm cinsinden deeridir ? A) 0,0756 B) 0,756 C) 7,56 D) 75,6 8. Aadakilerden hangisi, 1:1000 lekli planda llen 420 mm alann gerekteki m cinsinden deeridir ? A) 0,42 B) 4,2 C) 42 D) 420
2 2

9. Aadakilerden hangisi, lei bilinmeyen bir planda llen, 18 cm uzunluk gerekte 90 m yi gsterdiine gre bu plann leidir ? A) 1:500 B) 1:5.000 C) 1:50.000 D) 1:500.000 10. lei bilinmeyen bir planda bir parselin alan 18 cm dir. Bu parselin gerek alan 1800 cm olduuna gre, aadakilerden hangisi bu plann leidir ? A) 1:10 B) 1:100 C) 1:1000 D) 1:10.000
2 2

13

RENME FAALYET-2
AMARENME

FAALYET-2

Bu faaliyet ile gerekli bilgiler verildiinde evre ve alan hesaplarn doru olarak yapabileceksiniz.

ARATIRMA
eitli geometrik ekillere bakp evrelerini ve alanlarn inceleyiniz. Geometrik olmayan ekilleri nasl zebileceinizi arkadalarnzla birlikte aratrnz.

2. EVRE VE ALAN HESAPLAMALARI

Yapclkta genellikle karmza baz hesaplamalar kar. Bunlardan bazlar ise alan ve evre hesaplardr. Bu hesaplar karmza iki ekilde kar. Bunlar; dzgn geometrik ekilli olanlar ya da geometrik olmayanlardr. imdi bunlar ksaca grelim.

2.1. Geometrik ekillerin evre ve Alan Hesaplar

2.1.1. Tanm Geometrik ekillerin evre ve alan hesaplar yaplacaktr. 2.1.2. eitleri gen: i. genin evresi: genin evresinin uzunluu kenarnn uzunluklarnn toplamna eittir. Bir ABC geninde; evre (ABC) = AB + BC + CAdr.
ekil 2.1

14

rnek- 1: ekildeki ABC geninde BAC as 60 ve = ise, ABC geni iin aada verilen bilgilerden hangisi yanltr ?

AB

AC

A) S ( B ) = S ( C ) zm-1:

B) S ( B ) = 60

C) ABC ekenar gendir

D)

BC

>

AB

Tepe as 60 olan ikizkenar genin taban alar da 60 olacandan bu gen ekenar gendir. Cevap D AB=BC=CA dir. Bu nedenle

BC

>

AB

yanltr.

ii.genin alan: genin taban ile yksekliinin arpmnn yarsna eittir.

Eer alan A ile gsterirsek forml, ah A= 2

ekil 2.2

Pisagor Teoremi: Hipotens daima 90 lik ann karsndaki kenardr. a= hipotenstr. O halde, a =b +c
2 2 2 o

dir.
ekil 2.3

15

Herron Forml: Bir ABC geninin kenar uzunluklar a, b, c ve evresi 2u = a + b + c olmak zere, genin alan; A (ABC) = olur.

u (u a ) (u b ) (u c )

ekil 2.4

rnek-1: gen eklinde bir arsann bir kenar 60 m, bu kenara ait ykseklik 50 m dir. Arsann % 20 sine ev yapldna gre, bahe iin ka m yer kalmtr. zm-1: Arsann alan
2

50 60 2 Alan =

Alan = 1500 m dir.

20 Ev yaplan alan = 1500 100

Kalan alan = 1500-300

Ev yaplan alan = 300 m olur. Kalan alan = 1200 m bulunur.

2

Kare:
i. Karenin evresi: Bir kenarnn uzunluu a olan karenin evresi (ABCD) = 4 a dr. = 4 a

ekil 2.5

16

ii. Karenin alan: ki kenarnn arpmdr. A(ABCD) = a a = a veya kegen uzunluunun karesinin yarsdr.
2

A= a

e2 A= 2

ekil 2.6

rnek-: Yanda verilen taral ekil e karelerden olumutur. eklin alan 36 cm ise, evresinin uzunluu ka cm dir ? zm-1: ekil 9 kareden olumutur. 9 a = 36 a = 4 a = 2 cm olur. eklin evresinde kenar uzunluklarndan 20 adet vardr. eklin evresinin uzunluu 20 2 = 40 cm dir.
2 2 2

36 a = 9 =4

Dikdrtgen:

i. Dikdrtgenin evresi: Ksa ve uzun kenarlarnn toplamnn iki katdr. (ABCD) = 2 (a + b) dir. = 2 (a + b)

ekil 2.7

17

i. Dikdrtgenin alan: Ksa ve uzun kenar uzunluklarnn arpmdr . A(ABCD) = a b A=a b

ekil 2.8

rnek-1: Uzun kenar ksa kenarnn iki katndan 8 cm eksik olan, dikdrtgenin evresinin uzunluu 44 cm olduuna gre, alan ka cm dir ? zm-1: Dikdrtgenin ksa kenarna x dersek uzun kenar 2 x 8 olur. (ABCD) = 2 ( x + 2x 8 ) 44 = 6x 16 60 = 6x
2

60 x= 6
2

x = 10 cm olur.

A = a b = a ( 2 x 8) = 10 12 A = 120 cm olur.

Paralel kenar: i. Paralel kenarn evresi :Drt kenarnn toplamna eittir. (ABCD) = 2 ( A+ B)

ekil 2.9

18

(ABCD) = 4 A

ekil 2.10

ii. Paralel kenarn alan : Paralel kenar alan A = a h a = b h b A = a ha

ekil 2.11 rnek-1:

Yanda gsterilen paralelkenarn evresi ve alann bulunuz.

zm-1: A = a h a = 8 4 = 32 cm dir. (BEC) dik geninde 3-4-5 kuralna gre BC = 5 cm dir. = 2 ( a + b ) = 2 ( 8 + 5 ) = 2 13 = 26 cm dir.
2

19

Yamuk:
i. Yamuun evresi: Drt kenarnn toplamna eittir. =a+b+c+d ii. Yamuun alan: Yamuun alt tabanyla st tabannn toplamnn ikiye blnp ykseklikle arplmasdr.
ekil 2.12

(alttaban + sttaban ) (a + c )
2 2 h

A (ABCD) = A=

h
ekil 2.13

rnek-1:
Yanda gsterilen yamuun evresi ve alann bulunuz. AD=BC ller cm. zm 1:

3 4 5 Dik gendeki 3-4-5 kuralndan AD uzunluu 6 = 8 = x orantsndan 40 4x = 5 8 x = 4 = 10 cm bulunur. AD=BColduundanBC= 10 cmdir.

O halde, = AB+BC+CD+DA dr. = (6+22+6) + 10 + 22 + 10 = 76 cm dir.

(alttaban + sttaban )
Alan ise A (ABCD) =

(34 + 22 )
A=

(56)
8= 2 8 = 28 8
A = 224 cm bulunur.
2

20

ember: emberin evresi yarapnn pi saysyla arpmnn 2 katdr. =2 r

22 25 Pi says = = 7 = 8 = 3,14 3 tr
ekil 2.14

rnek-1:

AC BC

= 8 CM

= 10 cm ise; Yandaki ekilde gsterilen emberin evresi ne olur ? zm-1:

BC

AB
2

AC
2

AB
2

= r = 6 cm

10 = 100 =

AB AB

+8
2

=2 r = 2 3,14 6 = 37,68 38 cm. dir.

+ 64

AB

=100- 64 = 36

AB AB
Daire:

36

= 6 cm

Dairenin alan; yarapnn karesinin pi saysyla arpmdr.

2 A= r

ekil 2.15

21

rnek-1: ABCD karesinin alan 16 cm dir. Dairenin alann bulunuz.

2

zm-1: A(ABCD) = a 16 = a
2 2

a = r = 4 cm
2 A= r 2 A = 3,14 4

a = 16 a = 4 cm

A = 50,24 cm dir.

2.2. Geometrik Olmayan ekiller

naat sektrnde bu ekiller iki farkl biimde karmza kmaktadr. Bunlar: 1. Dzgn geometrik ekillere blnebilen ekiller 2. Dzgn olmayan ekiller 2.2.1. Dzgn geometrik ekillere blnebilen ekiller Bu ekiller genelde arazi lmlerinde karmza kmaktadr. Bunlarn hesaplar yaplrken, verilen ekli, bilinen dzgn geometrik ekillere bler ve hesaplar bu yolla tamamlarz(ekil 2.16-ekil 2.17).
.

ekil 2.16

ekil 2.17

22

2.2.2. Dzgn olmayan ekiller Bu tip ekiller, arazi lmlerinde karmza kmaktadr ve genellikle hibir geometrik ekle benzemez. Bu nedenle bu ekli, kat zerinde zmlememiz biraz zordur.

2.3. Geometrik Olmayan ekillerin evre ve Alan Hesaplar

Yukarda da anlattmz gibi bunlar ikiye ayrmtk. Buna gre bunlar yle inceleyebiliriz: 2.3.1. Dzgn geometrik ekillere blnebilen ekillerin evre ve alan hesaplar Bu tip ekillerde nemli olan, ekli elimizdeki verilere gre bilinen dzgn geometrik ekillere blmektir. Bundan sonra evre ve alan hesaplamalarn yapabiliriz. ekil 2.18 den anlalaca gibi verilen ekil, dzgn geometrik bir ekil deildir. Ama burada h 1 ve h 2 ykseklikleri ve ACkenar kullanlarak grld gibi ekil iki gene blnr. Bylece da iki genin alan ve evrelerinden eklin, hem alann hem de evresini bulabiliriz.

ekil 2.18

rnek-1: AF= 6 m FH= 15 m HC= 17 m FE= 5 m FE= DH=FB Yandaki eklin evresi ve alan ne olur ?

23

zm-1: FE = DH = FB ise, FB = 5m, DH = 5m dir. Buradan da bu ekli 5 bilinen geometrik ekle blebiliriz. (AFE) dik geni, (FHDE) dikdrtgeni, (DHC) dik geni, (ABF) dik geni, (BCF) dik geni .

a h 65 2 A (AFE ) = 2 = 2 = 15 m dir.
2 2 2 2 2

AE = AF + FE = 6 + 5 = 36 + 25= 61

61 =7,8 m dir. 2 A ( FHDE ) = FE FH = 5 15 = 75 m dir. a h 17 5 2 A ( HCD ) = 2 = 2 = 42,5 m dir.

AE = DC = HC + DH = 17 + 5 = 289 + 25 DC = 314 DC =
2 2 2 2 2 2

314 = 17,8 m.dir.

a h 5 32 160 2 A ( BFC ) = 2 = 2 = 2 = 80 m
BC = FC + FB = 32 + 5 = 1024 + 25 BC = 1049 BC =
2 2 2 2 2 2

1049 = 32,4 m dir.

ah 56 2 A ( ABF ) = 2 = 2 = 15 m dir.
AB = BF + AF = 5 + 6 = 25 + 36 = 61
2 2 2 2 2

AB=

61 = 7,8 cm dir.

TA = 15 + 75 + 42,5 + 80 + 15 TA = 227,5 m dir. Toplam evre = AE + ED + DC + BC + BA T = 7,8 + 15 + 17,8 + 32,4 + 7,8 T = 80,8 m dir
2

24

2.3.2. Dzgn olmayan ekillerin evre ve alan hesaplar Dzgn olmayan ekillerin alanlar bilinen metotlarla hesaplanamaz. Bu ekillerin alanlar planimetre ad verilen aletler kullanlarak llr. Planmetre, mekanik veya elektronik bir alettir. Planimetre aleti ile alan lm, u ekilde yaplr : zleyici u, eklin bir noktasna konur. Aletin okuma dzeni zerinde bir okuma yaplr. zleyici u eklin snr izgisi zerinde dolatrlr. Balang noktasna gelindiinde durulur ve okuma dzeni tekrar okunur. kinci okumadan birincisi karlr. lem tekrarlanr. Elde edilen iki deerin ortalamas alnr. lekle ilgili bir katsay ile arplarak alan elde edilir.

ekil 2.19 Eloktronik Planmetre

ekil 2.20 Mekanik Planmetre

2.4. evre ve Alan Hesaplarnn Yaplmas

rnek-1:

Bir ABC geninde = h = 7 cm

AB

AC

= 10 cm
0

S(ABC) = 60 ise; ABC geninin alan ne olur ?

25

zm-1: = ve S = 60 ise bu gen ekenar bir gendir. Bu sebeple

AB

AC

Byle olunca;

BC

a h 10 7 70 A= 2 = 2 = 2
A = 35 cm dir.
2

= 10 cm dir.

rnek-2:

Bir (ABCD) karesinde = 4 cm ise; alann bulunuz.

EB

zm-2: ABE geni alara baklarak ikizkenar gen olduu grlr.Byle olunca

e2 82 64 A(ABCD) = 2 = 2 = 2
A = 32 cm dir.
2

EB AE

= 4 cm ise; = 4 cm ise;

AE AC

= 4 cm olur. = 8 cm olur.

rnek-3: Yandaki ekilde

BC BC AF

= 6 cm =

BF

= 4 cm ise; ABCD dikdrtgeninin alan ne olur ?

zm-3:

BC AB

= =

BF AF

ise, +

BF

= 6 cm dir.

BF

= 6 + 4 = 10 cm dir.

A (ABCD) = A = 10 6
2

AB BC

A = 60 cm olur.

26

rnek-4: Yandaki ekilde,

AD AE DE

DC

= 15 cm

= 9 cm ise; ABCE yamuunun evresi ne olur ?

zm-4: ADE dik geninden pisagor bantsn kullanarak;

AE
2

=
2

ED

+
2

DA

AD CE CE DA
= 12 cm.

= =

DC DC

ise; +

AD

DC

= 12 cm. dir.

15 = 9 +

DA

DE

DA DA
dir.

= 225 81

= 12 + 9 = 21 cm. ise;

144

= + + = 12 + 12 + 21 + 15 = 60 cm olur.

AB

BC

CE

AE

rnek-5: Yandaki ekilde,

BC BC

AD AD DC

+ = ise; paralel kenarn alann bulunuz.

zm-5: BHC dik geninden;

BC BC BC

2 2 2

BH
2

+
2

HC

BC BC DC 27

= +

AD AD

= 5 cm dir. =

=3 +4

DC

ise;

= 9 + 16 = 25

= 5 + 5 = 10 cm dir.

BC BC
rnek-6:

25

A = a h = 10 4 A = 40 cm
2

dir.

= 5 cm dir.

Yandaki ekilde; = 8 cm ise; emberin evresini bulunuz.

AB

zm-6: = 8 cm ise; r = 4 cm dir.

AB

=2 r = 2 3,14 4 25 cm olur.

rnek-7: Yandaki ekilde; ABCD karesinin alan 16 cm ise; (BDC) taral blgenin alann bulunuz.
2

zm-7: ABCD karesinin alan 16 cm ise; A(ABCD) a

2 2 2

Burdan eyrek dairenin alann bulup, karenin alanndan kardmzda taral blgenin alann buluruz.

a = 16 a = 16 a = 4 cm dir. a = r ise; r = 4 cm dir.

2 2 Dairenin alan; A = r = 3,14 4

A 50,24 eyrek dairenin alan; A = 4 = 4

DA = 12,56 cm olur. Taral alan = A(ABCD) DA= Taral alan = 16 - 12,56 Taral alan = 3,44 cm olur.
2 2

A = 50,24 cm olur.

28

rnek-8: Yandaki ekilde gsterildii gibi;bir arazide yaplan lm sonular yledir:

AD DC BC AB AC

=8m = 24 m =6m = 28 m = 30 m

h1= 6 m h 2 = 4 m dir. 2 Bu arazinin alan ka m dir ?

zm-8: Burada ekle baktmzda 2 gene blerek alanlarn bulabileceimiz grlr.

AC h
A(ABC) =

30 6 180 2 = 2 = 90m 2 =

AC h 30 4 120 2 = 2 = 2 = 60 m 2 A(ADC) =
Toplam alan = 90 + 60 Toplam alan = 150 m olur.
2

rnek-9: ekildeki gibi bir arazi parasnn kenarlar lldnde; a = 11 m b=9m c = 8 m dir. Bu arazi parasnn alann bulunuz. zm-9: Burada llen alann gen eklinde olduu grlmektedir. Herron formln kullanarak alan bulabiliriz. 2u = a + b + c = 11+9+8 = 28

A (ABC) = A(ABC) = A= A=

u (u a ) (u b ) (u c ) 14 (14 11) (14 9 ) (14 8)

28 = 14 u= 2

14 (3) (5) (6 ) 1260

2

A = 35,5 m olur.

29

DEERLENDRME LE DEERLENDRME LE
Sevgili renciler: Aada hazrlanan deerlendirme leine gre kendinizin veya arkadanzn yapt almay deerlendiriniz. Gerekleme dzeyine gre evet hayr seeneklerinden uygun olan kutucua iaretleyiniz. LEM KONTROL LSTES rencinin

Dersin Meslek Hesaplar ad evre ve Alan hesab yapma becerisinin Ama Ad soyad llmesi Konu evre ve Alan Hesaplamas Yapmak Snf No Deerlendirme ltleri Arazide basit bir ekilde lm yaplan ekli izebildiniz 1 mi ? 2 ekli anladnz m ? 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 ekli dzgn geometrik ekillere blebildiniz mi ? Alann nasl zebileceinizi anladnz m ? Alan hesaplamasnn nasl yaplacan biliyor musunuz ? Verileri formldeki yerine koyabildiniz mi ? Matematiksel ilemleri doru yapabildiniz mi ? Verilen eklin alann bulabildiniz mi ? evre hesaplamasnn nasl yaplacan biliyor musunuz ? Verileri formldeki yerine koyabildiniz mi ? Matematiksel ilemleri doru yapabildiniz mi ? Verilen eklin evresini bulabildiniz mi ? Toplam Evet ve Hayr Cevap Saylar

Evet

Hayr

Bu deerlendirme sonucunda eksik olduunuzu tespit ettiiniz konular tekrar ederek eksikliklerinizi tamamlaynz.

30

LME VE DEERLENDRME LME DEERLENDRME

AIKLAMA renme faaliyetinde edindiiniz bilgileri lmeye ynelik oktan semeli test hazrlanmtr. Bu testi kendi kendinize uygulaynz. Test sonunda yer alan cevap anahtar ile l ve lekler hakknda ne derece bilgiler edindiinizi gzlemleyiniz. Sonular retmeninizle deerlendiriniz. 1. ekildeki (ABC) geninde

AD BC BE AC BC AC BE AD
A) 2 .2. ekildeki dik gende; = 8 cm = 4 cm = 6 cm ise; ka cm dir ? B) 3 C) 4 D) 5

AD BC AB
= 4cm

AC AD

= 6 cm ka cm dir ?

8 A) 13 B)

12 13 C)

16 13 D)

24 13

31

3. ekildeki (ABC) geninde AB = 10 cm AD = 10 cm BD = 12 cm CD = 7 cm ise; 2 A (ADC) ka cm dir ?

A) 21 4. ekildeki dik gende; B) 28 C) 35 D) 42

AB AC BC

= 9 cm = 15 cm ka cm dir ?

A) 8

B) 10

C) 11

D) 12

5. ekildeki (ABC) geninde

AB AC

= 5 cm = 12 cm ve
0

S(

A ) > 90

ise;

nin alabilecei en kk tam saynn deeri ka cm dir ?

BC

A) 16

B) 15

C) 14

D) 13

32

6. Kare biimindeki bir bahe, ekilde gsterildii gibi ikisi kare olacak ekilde drt paraya ayrlr. Bu bahenin evresi sra, i blmleri ise bir sra telle evrilmitir. Toplam 140 metre tel kullanldna gre, bahenin alan ka m dir ?
2

A) 100

B) 144

C) 225

D) 400

7. Bir dikdrtgenin kenar uzunluklarndan biri % 100 arttrldnda, alannn deimemesi iin dier kenarnn uzunluu yzde ka azaltlmaldr ?

A) 25

B) 50

C) 75

D) 100

8. ekildeki (BERI) paralel kenarnda (BE) kenar, (ER) kenarnn 3 kat ve eklin evresi 72 cm dir. (KI) uzunluu 6 cm ise, bu paralel kenarn alan ka cm dir ?
2

A) 128

B) 132

C) 144

D) 162

9. ekildeki ABCD dik yamuunda

AB AD DC

= 6 cm = 8 cm = 10 cm olduuna gre
2

A(ABCD) ka cm dir ?

A) 60

B) 64

C) 68

D) 70

33

10.Yandaki ekilde

AF EH HC ED HB
dir ?

= 10 cm = 8 cm = 6 cm = 10 cm = 8 cm ise; evresi ka cm

A) 59

B) 60

C) 61

D) 65

34

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET 1 CEVAP ANAHTARI
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 B D D C A B C D A C

RENME FAALYET 2 CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

B B B D C A B D B C

DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz ve doru cevap saysn belirleyerek kendinizi deerlendiriniz.

35

MODL DEERLENDRME

MODL DEERLENDRME
retmeniniz, modldeki faaliyetleriniz ve aratrma almalarnz sonunda kazandnz bilgi ve becerilerinizi lme aralaryla lerek sizin modl ile ilgili durumunuzu deerlendirecek ve sonucunu size bildirecektir. PERFORMANS TEST Dersin ad Ama Meslek Hesaplar rencinin

lek, evre ve Alan hesab yapma Ad soyad becerisinin llmesi lek, evre ve Alan Hesaplamas Yapmak Konu Snf No Balang saati Zaman Biti saati Toplam sre Deerlendirme ltleri 1 Noktalar arazide tespit edebildi mi ? 2 Noktalar aras doru lm yapabildi mi ? 3 lm sonularn kat zerinde gsterebildi mi ? 4 stenilen ekli kat zerine karabildi mi ? 5 Ortaya kan ekli anlad m ? 6 ekli dzgn geometrik ekillere blebildi mi ? 7 Alan hesaplamasn nasl yaplacan biliyor mu ? 8 Verileri formldeki yerine koyabildi mi ? 9 Matematiksel ilemleri doru yapabildi mi ? 10 eklin alann bulabildi mi ? 11 evre hesaplamasn nasl yaplacan biliyor mu ? 12 Verileri formldeki yerine koyabildi mi ? 13 Matematiksel ilemleri doru yapabildi mi ? 14 eklin evresini bulabildi mi ? izim yapmak iin hangi lekli planda gstereceini anlad 15 m ? 16 lek formln yazabildin mi ? 17 Verileri formlde yerlerine koyabildi mi ? 18 Matematiksel ilemleri doru yapabildi mi ? 19 Hesaplama yaparken birimleri birbirine evirebildi mi? 20 kan sonulara gre kada izim yapabildi mi ?

Evet

Hayr

36

KAYNAKLAR KAYNAKLAR
LGS Matematik Konu anlatml, Gvender Yaynlar, Aralk 2003 YERC, Do.Dr. Mehmet, Meslek Matematii, stanbul 1988 Corafya Konu Anlatm, Krfez Yaynlar Aralk 2003 ERKAN, Ali Hsrev, lme Bilgisi Yaynlanmam Ders Notlar KARAYEL, Bekir, Geometrik ekiller Alan ve evre hesaplar Yaynlanmam Ders Notlar ZAY, Ali, Meslek Resim Yaynlanmam Ders Notlar

37