T.

C SELUK NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS TEMEL SLAM BLMLER ANABLM DALI ARAP DL VE BELTI BLM DALI

ARAP DLNDE KASEM

(YKSEK LSANS TEZ)

DANIMAN Yrd. Do. Dr. Muhittin UYSAL

HAZIRLAYAN Muzaffer GEDKOLU

KONYA2006

NDEKLER NSZ............................................................................................................................. 1 KISALTMALAR ............................................................................................................ 4 GR ............................................................................................................................... 6 1.YEMN VE NEM ...................................................................................................... 6 2.TARHES VE DAYANAKLARI .............................................................................. 7 BRNC BLM ARAP DLNDE YEMN I-) YEMNN TANIMI ................................................................................................... 12 A. Szlk Anlam ........................................................................................................... 12 B. Terim Olarak Yemin .................................................................................................. 13 C. Araplarda Yemin ....................................................................................................... 14 II. YEMNN GELER .................................................................................16 A. Yemin Cmlesinin Unsurlar .....................................................................16 1. Yemin Edat ...............................................................................................16 2. Muksemun Bih ...........................................................................................16 3. Yeminin Cevab (Cevap Cmlesi) ...............................................................16 III. YEMNN EKLLER ............................................................................19 A. Ak Yemin..............................................................................................19 B. A. B. C. D. E. Kapal Yemin ..........................................................................................20 le Yemin ..........................................................................................22 le Yemin ..........................................................................................23 le Yemin ...........................................................................................23 le Yemin ...........................................................................................26 le Yemin ...........................................................................................27 IV. YEMN HARFLER..................................................................................22

V. YEMN FLLER ......................................................................................27 A. Asl Yemin Fiilleri ...................................................................................27

1. 72.......................................................................................................... 2. 3. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 8. 9. 82....................................................................................................... 92........................................................................................................ 92........................................................................................................ 03........................................................................................................ .....................................................................................................31 ..................................................................................................32 ....................................................................................................32 .....................................................................................................32 ....................................................................................................33 ....................................................................................................33 ....................................................................................................34 ..................................................................................................34 .................................................................................................35 ....................................................................................................35

B. Mecz Yemin Fiilleri ..............................................................................29

7.

10. 11. 12. 13.

63.......................................................................................................

C. Yemine Benzeyen Edatlar ........................................................................37 Tevkid............................................................................................................37 1. - ......................................................................................................38 .....................................................................38 ) .....................................................................40 2. btida Lm

3. ( art Edat) .........................................................................................40 4. Sin Harfi: ( 5. Edat .....................................................................................................41 6. Fasl Zamiri: 44............................................................................. 7. Tevkid Nunlar 8. Zid Harfler 44...................................................................... 44.....................................................................

9. Tenbih Harfleri 64..................................................................... 10. Hitap Harfleri: 84..................................................................... D. Arap iirinde Kullanlan Yemin Lafzlar ...................................................49 a. airin Fiilini Kullanarak Yapt Yeminler..........................................49 b. airin Kelimesini Kullanarak Yapt Yeminler ....................................50

II

c. airin Fiilini Kullanarak Yapt Yeminler ...........................................50 d. airin Yapsn Kullanarak Yapt Yeminler........................................51 e. airin Yemin Lafz Yerine Geen eitli Edatlar ve Harflerle Yapt Yeminler ............................................................................................52

KNC BLM KURAN-I KERMDE YEMN I. ZKREDLNE GRE YEMNLER .......................................................55 A. Ak Yeminler ..........................................................................................55 B. Kapal Yeminler .......................................................................................57 II. ALLAHIN ZERNE YEMN ETT KONULAR ................................60 A. Tevhit ........................................................................................................60 B. Kurann Mbarek Bir Gecede ndirildiine Dair Yemin ..........................61 C. Peygamberin Hak Olduuna Dair Yemin ...................................................63 D. Ahiretle lgili Yemin .................................................................................65 E. nsann Baz Halleri zerine Yemin ........................................................66 III. KURANDA YEMN EDLEN ZAMAN DLMLER ..............................67 A. Fecir Vakti...............................................................................................67 B. afak Vakti ..............................................................................................68 1. Ufuktaki Kzllk ......................................................................................68 2. Ufuktaki Beyazlk ....................................................................................69 C. Sabah ......................................................................................................70 1. Aaran Sabah ...........................................................................................70 2. Teneffs Eden Sabah ..................................................................................71 D. Duh (Kuluk Vakti) .................................................................................72 E. Gndz Vaktine Yemin ..............................................................................74 1. Tecelli Eden Gndze................................................................................74 2. Alp Aydnlanan Gndze .......................................................................74 F. Geceye Yemin ..........................................................................................75 1. Bryp rten Geceye ..............................................................................75

III

2. Gndz Takip Eden Karanlk Geceye .......................................................76 3. Gelip Giden Geceye ..................................................................................76 4. Sakin Geceye ...........................................................................................77 5. On Geceye ...............................................................................................77 6. Gece ve Toplad eylere Yemin ..............................................................78 G. Asra Yemin ............................................................................................78 IV. YEMN EDENLERE GRE YEMNN TASNF ......................................80 A. Allaha Ait Yeminler .................................................................................81 1. Allahn Ztna Yapt Yeminler ..............................................................81 2. Allahn Zt Dndaki Mahlukta Yapt Yeminler .................................82 B. Peygamberlere ve Yaadklar Yerlere Yemin .............................................83 C. Kuran ve Kitap ile Yaplan Yeminler ........................................................84 D. Kinatta Bulunan Birtakm Glere Yemin ................................................86 E. Kyamet Gnne Yemin ...........................................................................87 F. Kinatta Bulunan Baz Nesnelere Yemin .....................................................89 V. MEKKE VE MEDNE DNEMNE AT YEMNLER ................................90 A. Mekke Dnemindeki Yemin yetlerinin zellikleri ...................................91 B. Medine Dnemindeki Yemin yetlerinin zellikleri ..................................93 NC BLM HADSLERDE YEMN I. HZ. PEYGAMBER'N KULLANDII YEMN LAFIZLARI .......................96 A. Kelimesi le Yemin............................................................................96 B. Kelimesi le Yemin .............................................................................96 II. HZ. PEYGAMBER'N HADSLERNDE GEEN YEMN KALIPLARI ..................................................................................................98 A. Lafzatullah Kalb le Ak Yemin: ...........................................................98 B. Kapal Yemin Kalplarna rnekler: ........................................................99 C. Kalb le Yemin ...............................................................99 D. Kalb le Yemin.............................................................. 100 E. Kalb le Yemin............................................................ 101

IV

F.

Kalb le Yemin ........................................................................ 101

SONU ......................................................................................................................... 103 KAYNAKLAR .............................................................................................105

NSZ Yemin hakknda yaplm alma yok denecek kadar azdr. Trke'de byle bir alma grmedik ve buna ihtiya duyduumuz iin byle bir alma yapmaya karar verdik. almamz sresince bu konuda Araplar arasnda da mstakil olarak yazl kaynaklarn son derece az olduunu tespit ettik. Konuyla genelde tefsirciler ilgilenmilerdir. Yemin yetlerini aklarken ilgili yete binen deiik aklamar olmutur. Arapa nahiv kitaplarnda konumuzla ilgili mstakil bir balk genelde kullanlmam olup, te'kid konularnn ierisinde ele alnmtr. Kimi nahiciler ise yemin konusuna hi yer vermemilerdir. Bu almamzda bize yol gsteren, almamza k tutan kaynak eserler unlardr: Kzm Fethi er- Rvnin Eslbul- Yemin fl-Luatil- Arabiyye, bnul-Kayym el-Cevziyyenin et-Tbyn f Aksmil-Kuran adl eserleri; Tefsir alannda ise, ez-Zemahernin Keaf, evknnin Fethul-Kadiri, Suyutinin el-tkn f Ulmil-Kuran isimli eseri. almamz sresince deiik kaynaklardan da yararlandk. Ama almamzn plann bu kaynak eserler zerine bina ettik. Dier milletlerde olduu gibi Araplar arasnda da yeminin kullanm olduka yaygndr. Bunu Arap iirine baktmz zaman rahatlkla anlayabiliriz. Araplar da iir gnlk hayatla i iedir. Hicvetme ve vme ska bavurulan bir yntemdir. Bir kimseyi verken veya yererken sz daha bir kuvvetlendirmek iin bavurduklar yegne lafz yemindir. Araplar yemin ederken kendileri iin kutsal olan baz meknlar semilerdir. Mesela: Kbe bunlardan birisidir. Sadece Araplar deil, dier milletler de kendileri iin hayatta deerli olan baz meknlar veya toplum nezdinde zel bir yeri olan eitli nesneler (kl, kutsal da v.b) zerine yemin etmilerdir. Her millet yemin ederken kltrne has eitli yemin lafzlar

kullanmtr. Yemin slubu sadece bir tek lafzdan ibaret deildir. Herkesin

bildii yemin lafzlarnn yannda, mecz yemin lafzlar da vardr. Araplar arasnda kullanlan asl yemin lafzlar ok fazla deildir. Ama mecz olarak kullanlan, asl yemin lafznn yerine geen birok yemin lafz ve terimi vardr. Araplar gnlk konumalarnda asl yemin lafzlaryla birlikte yresel kltre uygun olan yemin lafzlarn da kullanmlardr. Kuran- kerim nzil olmadan nce yemin Araplar arasnda ylesine ok yaygndr ki, bu gelenei Kuranda aynen devam ettirmitir. Yce Allah birok konuda zelde Araplarn, genelde nsanln dikkatini ekmek iin srekli yemine bavurmutur. Allahu Tela Kuranda; Kendi ahsna, Peygamberlere, Tevhide, Zamana, Doadaki eitli nesnelere v.b zerine yemin ederek insanlara eitli mesajlar vermektedir. Hz. Muhammed (s.a.v) Sahablerine slam dinini anlatrken sk sk yemin lafzlarna bavurmutur. Yemin lafzlarna bavurarak anlatt konunun ehemmiyetine dikkat ekmek istemitir. Duruma gre ok deiik yemin lafz kullanmtr. Ama hepsinin ilevi de ayndr. Yemin gnmzde hemen de aynen geerliliini korumaktadr. yemini Gnmz hukukun

mahkemelerinin

hemen

hepsi

durumalarnda

ileyiinde bir ara olarak kullanmlardr. Herhangi bir makama atanan bir kimse kutsal bir kitap veya bayrak gibi millet nazarnda kutsal olan bir nesnenin nnde yemin ederek grevine balamaktadr. Ksaca yemin gnmz yasalarnda mevcdiyetini devam ettirmektedir. Hatta yeminli mtercim ve yeminli mavirlik gibi eitli meslek gruplar da olumutur. Bylece yemin gnlk ilikilerimizde ve yaantmzda varln devam ettirmektedir. Baz insanlar yemini gnlk hayatlarnda o kadar sk kullanmaktadrlar ki, her cmlesinde yemine bavuranlar bile vardr. Ama bu tr insanlarn, toplum nezdinde inandrcln abuk yitirdikleri grlmektedir. u halde yemin, ihtiya duyulduunda bavurulan bir ifade ve anlatm olursa, ilevini yerine getirebilir.

Bu tezi almamda ve hazrlamamda bana yardmc olan Deerli Hocalarm Prof. Dr. Tacettin UZUN ve Danman Hocam Yrd. Do. Dr. Muhittin UYSALa teekkr etmeyi bir bor bilirim. 20.01.2006 KONYA Muzaffer GEDKOLU

KISALTMALAR A.g.e. A.g.d. A. S. b. Bkz. bsk. C. C.C. D..A. H. Hz. st. . M. M.E. B. . S. S.A.V. S...F. T.D.V. : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : Ad geen eser Ad geen dergi Aleyhisselam bn Baknz Bask Cilt Celle Cellh Diyanet slam Ansiklopedisi Hicr Hazreti stanbul slmiyetten nce Milad Milli Eitim Bakanl lm Sayfa Sallallh Aleyhi ve Selem Seluk niversitesi lhiyat Fakltesi Trkiye Diyanet Vakf

trc. thk. tsz. Yay. Vb.

: : : : :

Tercme Tahkik Tarihsiz Yaynlar Ve benzeri

GR 1. YEMN VE NEM Arap Dilinde Yemin adl almamzn, ncelikle yemin lafznn tarihi kullanm srecini ele almaktadr. Zira yemin lafz ok eski milletler tarafndan kullanlagelen bir lafzdr. Yemin lafzn kullanmayan millet hemen hemen yoktur. nk yemin, insanlarn sosyal hayatlarnn bir parasdr ve ou zaman bir ihtiyatr. Yemin kelimesi Arap dilinde kknden gelmektedir. Biz bu aratrmamzda, Arapa da yemin ifade eden edatlar zerinde durduktan sonra, yemin fiillerini ele aldk. Yemin fiilleri de; asl yemin fiilleri ve mecaz yemin fiilleri olarak iki ksma ayrlmaktadr. Bir cmlenin tam anlamyla yemin ifade edebilmesi iin; yemin edat, yemin fiili ve muksemun biha ( zerine yemin edilen ey)'e sahip olmas gerekir. Kuran- Kerimde Allahu Tel ok farkl konular zerine yemin etmitir. Allahn Kuran da yemin ettii konular u ekilde zetlemek mmkndr. Yce Allah; Tevhite, peygamberleri zerine, yeryzndeki eitli nesneler zerine( yldzlar, ay, gne vb.), zaman dilimleri zerine (kuluk vakti, afak vakti, fecir vakti, sabah vakti vb.) yemin etmitir. Ama en ok yemin ettii konu mn esaslardr. Bunun gayesi de insanlarn byk bir yanl ierisinde olduklarna dikkat ekmek olabilir. Allahn Kurandaki yeminleri, ak ve kapal yeminler olarak iki ksmda ele alnr. Ak yeminler daha ok Mekke dnemine aittir. Bunun sebebi ise Mekke dneminde mn konularnn ne kmasdr. Medine dneminde ise kapal yeminler gze arpmaktadr. Bu durum Kurandaki yeminlerin Mekke ve Medine dnemine ait yeminler" diye iki ksmda ele alnmas sonucunu dourmutur. Ama yeminlerin byk bir ounluu Mekke dnemine aittir. nk Kurann ilk inmeye balad Mekke de yemin, chiliye Araplar arasnda ok yaygndr. Bu durum

aynen Kuran yetlerine de yansmtr. nk Kurann mesajnn doru anlalabilmesi iin muhatap insan topluluunun dili, slubu, duyu ve seziini gz nne almaya ihtiya vardr. Allah bir konuyu anlatrken, dikkat ekmek iin sk sk yeminleri kullanmtr. Hz. Muhammed (s.a.v)de Arap dili geleneklerine uygun olarak,

muhatabn dikkatini ekmek ve inandrcln artrmak iin szlerinde sk sk deiik yemin kalplarna bavurmutur.

2. TARHES VE DAYANAKLARI Yeminin kullanl ok eskilere dayanmaktadr. yle ki insanolunun yeryznde var oluuna kadar dayandrabiliriz. Hz. demin yaratlmasndan sonra Allahn emrini yerine getirmek zere Meleklerin ona secde etmeleri ve eytann bu emre kar karak isyan etmesi olay Kuran- Kerim de anlatlmaktadr. Sz konusu bu olaydan sonra eytann Allah ile konumas esnasnda yemin lafznn getiini grmekteyiz. 1 . blis yle dedi: Gcne yemin ederim ki, ilerinden ihlas ile seilmi samimi kullarn mstesna, ben onlar mutlaka azdracam.2 yemine yer verilmitir. Szlklerde getiine gre yemin, milletlerin hayatlarnda kullandklar ok eski bir lafzdr. Yemin kavram bir szn veya haberin kesin olduunu ifade etmek iin kullanlr. zellikle herhangi bir ite; bir srar, kararllk gstermek iin veya kiinin ak olan bir eyi bakasna kantlamak, inkr edilen bir konuda yzlemek iin kulland bir aratr. yette blisin dilinden bir

1 Kzm Fethi er-Rv, Eslbul-Yemin fil-Luatil-Arabiyye, Matbaat Cmiati Badat, Badat, 1977, s. 17. 2 Sd:38/8283.

nsanlar yemin ederken Allah lafzn ska kullanrlar. Yce Allah Kuranda: Resullerin, Nebilerin, Salih kavimlerin, Firavunun ve blisin zerine yeminler etmitir. 3 Bu durum bizlere yemin lafznn sadece insanlar tarafndan deil, Allah tarafndan da kullanldn gstermektedir. . "Allah'a Yemin ederim ki, siz ayrlp gittikten sonra putlarnza bir oyun oynayacam". 4 Bu yeti kermede ise; Hz. brahim (a.v.) putlar zerine oynayaca oyunu Allah adna yemin ederek kesin bir dille ifade ediyor. yleyse bu yet yemin lafzn peygamberlerin de kullandna bir delil olur. Yine bir baka yet-i kerime de Yce Allah yemin lafzn Hz. Adem ve Hz. Havva vlidemiz zerine dayandrarak yle buyurmaktadr: . And olsun ki bize kusursuz bir ocuk verirsen muhakkak kredenlerden olacaz. 5 Bu yet-i kerime, ilk insan olan Hz. dem ve ei Hz. Havva V alidemizin aralarnda ki konumada kullanm olduklar yemin lafzna bir delildir. Kuran- Kerimde, Hz. Salih (a.s.) ve kavminden bahseden yette yle buyrulmaktadr

3 4

Kzm Fethi, A.g.e, s. 17. Enbiy: 21/57. 5 raf: 7/189.

Allaha and ierek birbirlerine yle dediler: Gece ona ve ailesine baskn yapalm. Sonra da velisine: Biz (Salih) ailesinin yok edilii srasnda orada deildik, inann ki doru sylyoruz diyelim. 6 Ayrca Hz. Musann konumalarnda ve sihirbazlarn szlerinde de yemin lafznn kullanldn grmekteyiz.

. Bunun zerine iplerini ve deneklerini attlar ve: Firavunun kudreti hakk iin elbette bizler galip geleceiz dediler. 7 zellikle bu son iki yet-i kerime yeminin, gemite de gnmzde de kullanldn gstermektedir. imdi biraz da yeminin ne ekilde ortaya ktna bakalm. Yeminin k gayesi, bir kimsenin syledii bir sz dorulatmak iin bir ahit getirme isteidir. Bu da Allah ahit tutarak olur. 8 yet syledii doru deilse Allahn gazabna urayabilir. te bu noktadan hareketle yemin ortaya kmtr. Eer ki, insanlar yemin eder ve yalan sylerse, o kimseye Allahn gazap ve lnetinin uramasndan korkarlar. 9 Bir dier gre gre ise yeminin k sebebi: Kendisi iin yemin edilen eyin kymet ve nemine iaret etmek, ayrca dinleyenlerin o eye kar dikkatlerinin ekilmesi iin kmtr. 10 Prof. Dr. smail Cerraholu, Kuran- Kerimde yemin lafzlarnn olmasn yle izah etmektedir:

6 7

Neml: 27/49 uar: 26/44. 8 Kzm Fethi, A.g.e, s. 15. 9 Kzm Fethi, A.g.e, s. 22. 10 Celal Krca, stanbul, DA, 1992, II/290.

1) slamiyetten nceki Araplarn itima hayatlarnda yeminin rol byktr. Kuran- Kerim ise Araplarn teden beri alageldikleri slbu muhafaza etmi, yeminler de bu slba uygun ekilde gelmitir. 2) Allahu Tela inzal ettii yetlerini ve delillerini bu trl yeminlerle teyit etmitir. Bunda garipsenecek bir durum yoktur. 3-) Yemin her zaman her eyi teyit etmek iin deil, bazen de o eyin kymetine iaret etmek ve kadrini yceltmek iin kullanlr. 11 Eski Yunanllarda da yemin olduka zengin bir eitlilie sahipti. Eski Yunanllar yeminlerinin bir ksmn tapnakta (mabedde) yerine getirirken, bir ksm Pazaryerinde; dier bir ksm ise yeminlerini hkim nnde fa etmekteydi. Yeminlerini genellikle Tanrlar, krallar, kral/Tanrlar, dnya st Tanrlar (ve Hristiyanln kabulnden sonra, Tanr/ sa/ Meryem-baba/ oul/ kutsal ruh- ls) gibi kutsal eyler yer almakta ve onlar zerine yemin edilmekteydi. Bylece yemin ifadesinin glendirilmesi (kuvvetlendirilmesi) temin edilmekteydi. 12 Eski Trkler yemin ederlerken yksek dalar ve pnarlar, hayrl ruhlarn makamlar sayyorlard. Bunlara Yir-sub deniliyor ve onlar da tzim ediliyordu. Nitekim buralarda Tanrya dua ediliyor, kurbanlar kesiliyor ve yeminler ediliyordu. Tanrnn makam" olarak grdkleri bu da zerine yemin etmilerdir ki, mehur Tanr dalarnn da adn buradan alm olmas ihtimal dhilindedir. 13 Eski Trklerin zerine yemin ettikleri bir dier nesne ise kltr. GkTrkler istikll kazanmadan nce Avarlara tbi olduklarndan, mal ettikleri demir letlerini onlara vergi olarak dyorlard. Ergenekon destanna gre GkTrkler Avarlarn esaretinden bir demircinin, demir madeninden oluan da eritmesiyle kmlardr. Bu sebeple de bu gnn bayramnda demiri merasimle rs zerinde dvmlerdir. Bu kutsiyeti dolaysyla kl zerine de yemin
11 12

Cerraholu, smail, Tefsir Usul, T.D.V, Yaynlar, Ankara, 1997, s.169. Ylmaz, Ejder, (Medeni Yarglama Hukukunda) Yemin, Yetkin Yaynlar, Ankara, 1989, s. 30. 13 Turan, Osman, Trk Cihan Hkimiyeti Mefrkesi Tarihi, Boazii Yaynlar, stanbul. 2000, I/5152.

10

geleneine rastlanr. Yemin edecek kimsenin nne kl konup, yet ahdini bozacak olursa: Bu gk girsn, kzl ksun yani kl onu ldrp kanlansn denirmi. Anadoludaki Ouz beyleri de klcma doramaym, okuma sanclaym diye yemin ederlermi. 14 Yukarda naklettiimiz bilgi ve yetlerden anlaldna gre, Yemin sz kuvvetlendirme ve muhatab ikna etme amacyla kullanlan bir ara olduu iin; tarihi de yaratlla birlikte balamtr. nsann bulunduu her yerde yemin de olagelmitir. Kuranda birok yemin ifadesinin bulunmu olmas, konunun dorudan Nahiv ve Belat kitaplarna girmesini salamtr. Bylece konu genelde insanln, zel anlamda da slm ilimlerin, slam Dilbiliminin ve Arap Edebiyatnn nemli konularndan biri olmutur.

14

Turan, Osman, A.g.e, II/178.

11

BRNC BLM ARAP DLNDE YEMN I- YEMNN TANIMI

A.

Szlk Anlam:

Szlkte yemin kelimesine kkne baktmz zaman, bu kelimenin Arapa kkenli bir kelime olduunu anlyoruz. Kelimenin kkleri harflerinden oluan

kkten gelmektedir. Anlam ise: Sa el, sa taraf manasna gelir. Sa elin genellikle zor ilerde kullanlmasndan dolay bu kelime Arap dilinde de g ve kuvvet anlamna gelmektedir. Nitekim Kuranda bu kelime bir yette yle gemektedir: . Biz onu kesinlikle kuvvetle yakalardk15 yette geen kelimesi kuvvet ve kudret anlamnda kullanlmtr.16 Bir dier gre gre ise; Szlkte yemin kelimesinin anlam vardr. Birincisi g ve kuvvet demektir. kincisi sa el anlamna gelir ki, kuvvetinin fazlal sebebiyle bu organa el-yemin ad verilmitir. ncs ise yemin veya yemin etmek anlamndadr. Yemin kelimesinin yemin hakknda kullanlmasnn sebebi, insanlar karlkl olarak anlatklar zaman birinin, dierinin sa elini tutmasndan dolaydr.
17

Eskiden Araplar verilen szn kuvvetli olduunu gstermek iin sa tarafa veya sa ele vurmalarndan dolay bu kelime sz kuvvetlendirmek iin kullanlmtr.18

Hkka: 69/45. evkn, Muhammed b. Ali b. Muhammed, Fethul-Kadr, 2. bsk. Matbaat Mustafa, Msr, 1964, V/286. 17 Vehbe ez-Zuhayli, slam Fkh Ansiklopedisi, (trc. A. Efe, B. Eryarsoy, H.F. Ulus, A. Ural, Y.V. Yavuz, N. Yldz), Feza Yay., st., 1994, IV/199. 18 Cevher, Tacl-Lua ve Shahul-Arabiyye, Drul-Kitbil-Arab, Khire, 1956, VI/2221; bn Manzur, Muhammed, Lisnul-Arap, Drul- Marif, Beyrut, tsz, XIII/472; Zebid, Muhammed Mrteda, Tcul-Arus, Dr sadr, Beyrut, H.1306, IX/373.
16

15

12

B. Terim Olarak Yemin: Bir szn doruluunu veya yanlln kuvvetlendirmek iin Allah adn anarak szn sylemesine yemin denir. 19 rnek: Allaha yemin olsun ki, kalkacam. Bir baka tarife gre yemin: Bir sz kuvvetli bir ekilde sylemek veya bir kimseyi inandrmak iin sylenen szdr. rnek: gibi. Yemin: Haberin doru veya yanl olduu hususunda Allahn ismini zikrederek veya cevapta bulunarak haberin kuvvetlendirilmesidir. 21 Veya Mspet veya menfi bir cmleyi pekitiren, isim veya fiil cmlesine yemin denir. 22 Bir iddiay kuvvetlendirmek iin Allah adn anmaya, Allah ahit tutmaya yemin denir. 23 Yemin; haberin iki tarafndan bir tarafn ( yapmak veya terk etmek, doru veya yalan) olduunu ( Vallhi, billhi, tallhi gibi) Allah (C.C.)in ismi ile takviye etmek (kuvvetlendirmek) tir. 24 Allaha yemin olsun ki, yapacam 20 rneinde olduu

bn Ya, erhu'l- Mufassal, leml- Ktb, Beyrut, tsz, VIII/90. Hani George Tabr, Mucemu Mustalaht'n-Nahvil-Arab, Mektebet Lbnan, Beyrut, 1990, s. 318. 21 Crcan, Seyyid erif, Kitabut-Trift, Dru'l-Ktbi'l-Ilmiyye, Beyrut, 1983, s. 259. 22 ez-Zemaher, Muhammed b. mer, el-Mufassal f ilmil-Lua, 1. bsk. Matbaatt-Tekaddm, Khire, H. 1323, s. 344.
20 23 24

19

Doan, Mehmet, Byk Trke Szlk, Vdi Yaynlar, Ankara, 2001, s. 1409.

brahim Haleb, zahl Mlteka el- Ebhur Tercmesi, (trc., Mustafa Uysal), 2. bsk, Dizer Konca Matbaas, stanbul, 1968 II/223.

13

Bir baka kaynak bu konuda: Haber bir cmleyi dier haber cmlenin kuvvetlendirmesine yemin denir 25 bilgisine yer verirken; bir dierinde ise, Haberin pekitirildii cmleye yemin denir 26 kayd gemektedir. Sonuta Yemin Sz, Allah (c.c.)i zikrederek kuvvetlendirmektir. 27 Muhatab ikna etmek iin veya inanmasn artrmak iin kuvvetle sylenen sze yemin denir. C. Araplarda Yemin Yemin, dier milletlerde olduu gibi, Sm rkndan olan Araplarn hayatnda da nemli bir yere sahiptir. slamdan nceki Araplarn sosyal hayatnda byk rol oynar ve hakikati belirlemede balca zm yoludur. Yemin; yemin edenin btn kuvvetini ihtiva eden szdr. O kimse syledii szlerde btn varln ortaya srer. Ruhu ve hayat, erefi ve kuvveti, zlfleri veya mzra gibi, erefinin taalluk ettii baz eyler zerine yemin eder. Bu yemin kable veya akrabla, ecd da ya da yemin edenin cann elinde tutan Allaha kar yaplan yeminin aynsdr. 28 Eski Araplar daha ok ilahlar (Mant, Uzz, Lt) zerine, Kbe zerine, mezarlarn zerine, kurban zerine veya kurbanlk hayvanlarn sahibi v.b. zerine yemin ederlerdi. Bazen de arta bal yemin ederlerdi. Bu tarz yemin daha ok bir intikam yemini olarak dnlmelidir. Nitekim mruul-Kays intikamn almadan nce; ne et yiyeceim, ne arap ieceim, ne koku srneceim ne de kadna yaklaacam eklinde yemin etmitir. 29

25

bn Usfr, el-Mukarrab, thk. dil Ahmet Abdil Mevct, Ali Muhammed Muavved, DrulKtbil- lmiyye, Beyrut, 1998, s. 279.

ez-Zerke, Bedrddn, el-Burhan f Ulumil-Kuran, Drul-Fikr, Beyrut, III/40. Yein, Abdullah, Yeni Lugat, stanbul, 1968, s. 865. 28 Johs Pedersen, slam Ansiklopedisi, stanbul, ( M.E.B ) Yaynlar , 1965, VIII/374-375. 29 Johs Pedersen, slam Ansiklopedisi, VIII/375. Vaadi iine alan yeminden vaadi yerine getirmekle kurtulunur. Eer birisine vaadde bulunulmusa o kimse yemin edeni sorumluluktan kurtarabilir. Hatta bizzat yemin eden de baz zorlayc sebepler dolaysyla yeminini bozabilir. Halk karsnda bu trden bir beyanatta bulunulurken, elbisenin baz ksmlar koparlr veya yrtlrd. Halen Bedevilerde kurban kesmek sretiyle yeminden kurtulunur. Bkz. slam Ansiklopedisi, Yemin maddesi , ( M. E. B.) Yaynlar, VI/377.
27

26

14

Chiliye dneminin nde gelen kabile reislerinden olan Kuleybin air olan ei Celle (h. 80, m. 540), einin intikamn almaya niyetlendii bir srada babas tarafndan sakin olmaya ve kocasnn diyetini kabul etmeye arlnca: . Kbenin Rabbine andolsun ki, bu kandrlm kiilerin arzusudur diye cevap verir. 30 Bu rnekte grld gibi, Kbe Araplar arasnda gemiten gnmze kutsiyetini koruyan bir ehirdir. slamiyetten sonra da Kbenin zerine yemin edilmeye devam edilmitir. Emevi arkclarndan Delll bir gn air ibn Eb Atkin huzuruna geldi. bn Atk, Dellden bir ark sylemesini istedi. bn Atkin yannda bulunan bn Cafer imdi bunun sras deil deyince bn Atk yle dedi: (Kbenin Rabbine andolsun ki, ark syleyecek) diye srar edince Dell eline defi alp ark sylemeye balad. 31 Araplar kutsal meknlar dnda, kendileri iin deerli olan baz varlklar zerine de yemin etmilerdir. imdi buna Chiliye dnemi airlerinden olan Kuleybin olu Hicristen bir rnek verelim: . , , , Atma ve kulaklarna, mzrama ve sivri ucuna, klcma ve keskin ucuna and olsun ki, adam dediin bakp dururken babasnn katilini sa brakmaz. 32 Kurn- Kerim Arap diliyle indirildii iin, Araplarn yemin detini muhafaza etmi, eitli edatlar kullanlarak yaplan yeminler ve ifadeyi glendiren edeb sanatlar ilahi hakikatleri tekit ve teyit etmitir. 33 Sonu olarak, Chiliye dediimiz slamiyetten nceki dnem de, yeminin ok yaygn bir ekilde Araplar arasnda kullanldn, ilahi kutsiyetini koruduunu ve hayatta doruluun yegne paras olduunu syleyebiliriz.

30 31

Ebul-Ferec el-sfehani, el-En, 1. bsk. Drul-Ktb, Beyrut, 1986, V/67. el- sfehani, A.g.e, IV/290. 32 el-sfehani, A.g.e, V/6667. 33 Celal Krca, slam Ansiklopedisi, stanbul, (T.D.V), 1989, II/290.

15

II. YEMNN GELER A. Yemin Cmlesinin Unsurlar rnek: Allaha yemin olsun ki, hakkmz zy olmayacak. 34 : Yemin edat, : Muksemun bih, : Yeminin cevab olmaktadr.

1. Yemin Edat: Yemin edatlar ( ) harfi cerleri olup, kendilerinden sonra gelen ismi cer ederler. Ancak ( ) harfi sadece ( ) lafznn bana gelir. 35 rnek: . " Allah'a yemin olsun ki, yapacam." 2. Muksemun Bih: Kendisine yemin edilen varlk. Muksemun bih: Genelde Allah lafz veya Allah lafz yerine geen lafzlardan oluur. 36 rnek: : Allaha yemin olsun ki : Senin hakkna yemin olsun ki : Senin hayatna yemin olsun ki

3. Yeminin Cevab (Cevap Cmlesi): Yeminin cevab ya isim cmlesi ya da fiil cmlesi olarak gelir. 37 Cevap cmlesinin geli ekilleri iin u ihtimaller sz konusudur: 38
34 35

Fut Ni'met, el- Mlahhasul-Kavidil-Luatil-Arabiyye, 13. bsk, Dru'l-Maarif, Beyrut, tsz, s. 179. Fut Ni'met, A.g.e, s. 180. 36 Ayn eser. 37 Ayn eser.

16

a. Yeminin cevab olumlu bir isim cmlesi ise onu sadece ile tekid etmek vaciptir.

ve

ile veya

rnekler: . sevilir. Veya . cmlesinde olduu gibi. b. Cevap cmlesi, mspet bir fiil cmlesi olur ve cevap cmlesindeki fiil de mzi bir fiil olursa, cevap cmlesinin bana gelir. u rneklerde grld gibi: . Veya . Allaha yemin olsun ki,emrine itaat ettim. Allaha yemin olsun ki, emrine itaat ettim. ve veya sadece Allaha yemin olsun ki, hayr yapan sevilir Allaha yemin olsun ki, hayr yapan

c. Cevap cmlesi olumsuz bir cmle olarak gelirse, cmle ister isim ister fiil cmlesi olsun cevap cmlesinin bana herhangi bir edat gelmez. 39 rnek: . gitmeyecek. d. Yemine cevap olarak gelen cmle, olumlu fiil cmlesi olur ve mzari fiille balarsa, mzari fiilin sonuna tekid nnu, bana rnek: eklenir. 40 Allaha yemin olsun ki, alman boa

38 39

Fut Ni'met, A.g.e, s. 180. Ayn eser. 40 Ayn eser.

17

. gibi.

Allaha yemin olsun ki, hayr yapacaz cmlesinde olduu

e. Cevap cmlesinin fiili cmlesinin bana rnek: gelir .

41

nin dnda bir cmit fiil olursa, cevap

. Allaha yemin olsun ki, baar samimi olan zora sokabilir. f. Yemin ve art cmleleri bir araya geldii zaman cevap cmlesi, bu iki cmleden nde olana gre gelir. 42 rnek: . Allaha yemin olsun ki, Zeyd kalkarsa Amr da kalkacak. Bu rnekte grld zere yemin cmlesi, art cmlesinin nnde olduu iin cevap cmlesi yemin cmlesine uygun bir ekilde gelmitir. art cmlesinin nde oluuna rnek: . Zeyd kalkarsa, Allaha yemin olsun ki, Amr da kalkar. Cmlede geen ( ) fiili meczumdur. Zira art fiili yeminden nce gelmitir. Bu yzden ( ,) yeminin deil, artn cevab olmaktadr. g. Btn kalb fiiller, yemin cmlesi gibi yemin manas ihtiva eder. rnekle: 43 . Allaha yemin olsun eminim ki, Zeyd kalkacak.

41 42

Abbs Hasan, en-Nahvul-Vf, IV/451. Fut Ni'met, A.g.e, s. 181. 43 bn Usfr, el-Mukarrab, s. 282.

18

III. YEMNN EKLLER Arap dilinde yeminler iki ksmda ele alnr. A. Ak yemin: B. Kapal yemin: A. Ak Yemin: Yeminin ak olarak zikredildii cmledir. 44 Ak olarak zikredilen bu yemin cmlesinin bana: 45 1. Yemin harfi gelir. rnek:

. inde yrngeler olan ge andolsun ki, siz elikili szler sylyorsunuz."46 yetinde grld gibi " ".harfi yemin edatdr. 2. Yemin harfi ve fiili ile gelir. rnek: . Kendilerine bir mucize gelirse ona mutlaka inanacaklarna dair kuvvetli bir ekilde Allaha and itiler. 47 3. Yemin fiili gelir. . " Yemin olsun ki, seni unutmayacam."
44 45

Kzm Fethi, A.g.e, s. 32. Kzm Fethi, A.g.e, s. 33. 46 Zriyt:51/78. 47 Enm: 6/109.

19

Ak yemin ikiye ayrlr: 48 1. Yeminin cevab haber cmlesi olarak gelir. rnek: . "Allah'a yemin olsun ki, zayfa yardm edeceim."

2. Yeminin cevab in cmle olarak gelir. Bu az gelen bir kasem slbu eklidir. Buna "kasem-i isti'tfiyye" 49 de denir. 50 rnek: " Allah akna zayfa merhamet ettin mi?" Yeminin cevab " " dr. Ayn zamanda in cmledir. 51 B. Kapal Yemin: Yemin yeminlerdir. 52 Bu tr cmlelerin yemin cmlesi olduunu cmlenin baz zelliklerinden anlarz. Yeminin cevabnda bulunan baz edatlar, yemin cmlesi mevcut olmasa da bu cmlenin yemin cmlesi olduunu gsterir. Sz konusu bu edatlarn says olduka fazladr. Bu edatlarn bir ksm da ihtilafldr. Ama biz bunlarn iinde yeminin varlna kesin olarak dellet eden " " harfini gsterebiliriz. Yemin Lm ekilde bulunabilir. 53 1. edatna bitiik olarak gelir. cmlesinin hazfedilip sadece cevap cmlesinin bulunduu

rnek:

48 49

Kazm Fethi, A.g.e, s. 33. Kasem-i isti'tfiyye: Cevab in cmle olarak gelen yemin eididir 50 Kazm Fethi, A.g.e, s. 33. 51 Kazm Fethi, A.g.e, s. 34. 52 Kazm Fethi, A.g.e, s. 36. 53 Kazm Fethi, A. g. e, s. 37.

20

. olmutur.
54

And olsun ki, Allah mminlerden raz

yetinde grld gibi " "harfi " " edatna bitimitir.

2. Tekid Nnu ile gelen mzarinin bana gelir. 55 rnek:

.
Andolsun, iinizden, cihad edenleri ve sabredenleri belirleyinceye ve durumlarnz ortaya koyuncaya kadar sizi deneyeceiz 56 yetinde grld gibi " " harfi te'kid nu'nu bitimi " " fiilinin bana gelmitir. 3. art edatna bitiik olarak gelir. rnek: . talarz. 57 Nahivcilerin ounluu, geen rnek ve benzerlerinde yemin Eer bu iten vazgemezseniz, and olsun ki sizi

fiillerinden uygun bir fiili veya lafzu'l-celli takdir etmektedirler. Bu durumda srasyla u yemin kalplar, .) / ( .) / ( .) / ( takdrindedir.

54 55

Fetih: 48/18. Kazm Fethi, A.g.e, s. 37. 56 Muhammed: 47/31. 57 Yasin: 36/18.

21

IV. YEMN HARFLER Nahivciler kitaplarda yemin harfleri hakknda ihtilafa dmlerdir. Asl yemin edatlar olarak, btn nahivcilerin kitaplarnda geen edat vardr: , , Bu edatlara ve harflerini de dhil edenler olmutur.

Hani George Tabr, eserinde yemin harflerini be olarak almtr. 58 Bunlar: " " harfleridir.

bn Ya erhu'l-mufassal adl eserinde bu harfleri be olarak almtr. 59 Abbs Hasan ise bu harfleri ( ) olmak zere, drt olarak zikretmitir. 60 A. le Yemin: Asl bir yemin harfidir. lsak (yaptrma) manasna gelir. Ak yemin lafzyla beraber gelir, Allah lafzyla birlikte kullanlr ve kendisinden nce fiili gelir. 61 rnek: . Allaha yemin olsun ki, yapacam.

Bu yemin harfinin bir zellii de zamire bitimesidir. . Ona yemin olsun ki, yapacam. Bu yemin harfinin cevab yemini istitfiyye eklinde de gelebilir. misin?
62

Allah akna syle zayf kua merhamet eder

Hani George Tabr, Mucem, s. 318. bn Ya, erhul- Mufassal, s. 99. 60 Abbs Hasan, en-Nahvul- Vf, II/452. 61 Tnus, Zeynel bidin, el- Mucem fin-Nahiv ves-Sarf, el-Matbaat't-Tariye, am, tsz., s. 164. 62 bn Ya, A. g. e, s. 107; bn Sde, el-Muhassas, XIII/111; Abdurrahman el-Metar, Eslbut-Tevkd fil-Kuran, s. 222.
59

58

22

Kuran- Kerim de ile yemin kez gemektedir. 63 Bunlar: Sd: 82, Araf: 16, Hcr: 39 yetlerinde yer almtr. B. le Yemin: n yerine kullanlr. Bu yemin harfi

Yemin harflerinden ikincisidir. sadece Allah lafznn nne gelir. 64 rnek:

. Allaha yemin olsun ki, bizim yeryznde fesat karmak iin

gelmediimizi siz de biliyorsunuz. Biz hrsz da deiliz. 65 ile yemin taaccp manas da ihtiva eder. 66 rnek: . Allaha and olsun ki, hakikaten Allah seni bize stn

klmtr 67 rneinde olduu gibi. 68 Bu yet-i kerimede edatnn bandaki harfi lmul- yemindir, yeminin cevap cmlesinin bana gelmitir ve ayn zamanda onu tekid etmitir. 69 Kuranda ile yemin iki kez gemektedir. 70 Bunlar da: Nahl: 56,

Enbiy: 57 yetlerinde bulunmaktadr. C. le Yemin: Yemin harflerinden bir dieri de harfi olan den bedeldir.
63 64

harfidir. Yemin vv bir dier yemin

71

Tasa, Muhammed, Kuranda Cmle Yaps, ( Baslmam Dok. Tezi), s. 153. bn Hiam, Muni'l-Lebb, thk, Muhammed Muhyiddn Abdulhamd, Matbaat'l-Meden, Kahire, tsz, II/ 361; Kazm Fethi, A.g.e, s. 65. 65 Yusuf:12/73. 66 ez-Zemaher, el-Mufassal, s. 345. 67 Yusuf: 12/91. 68 bn Ya, A.g.e, s. 9899. 69 Tnus, A.g.e, s. 164. 70 Tasa, Muhammed, A. g. e. s.153.

23

Harfi iki durumdan dolay ye yakndr.

1-) Mahre ynnden; ikisi de dudak harfidir. 2-) Mna bakmndan bir yaknlk vardr. Harfi okluk ifade eder. Harfi ise bitime manasna gelir. Bir ey baka bir eye bitiince oalma meydana gelir. Dolaysyla harfi de oalmay ifade eder diyebiliriz.

Yemin harfi olan sadece ak bir ismin bana gelir. 72 rnek:

Hikmetle dolu Kurana and olsun.73 Misalde grld gibi

yemin harfi olan " " ak bir isim olan " " kelimesinin bana gelmitir. Yemin Vv- yemin fiili ile beraber gelmez. 74 rnek:

And olsun gnn aarna75 Yemin " '" direk isme bitimitir.

Bir iirde ise yemin harfi olan u ekilde gemektedir: .

Allaha yemin olsun ki, ne savata ne de barta hi kimse benim efendim gibi keskin (kl) kuanamaz. 76 Yemin vvnn yerine geen harfler:

Kazm Fethi, A.g.e, s. 60. bn Hiam, Munil-Lebb, II/361; Abbs Hasan, en-Nahvul-Vf, II/452; bn Ya, erhulMufassal, s. 99. 73 Yasin: 36/2. 74 Tnus, A.g.e, s. 152. 75 Fecr: 89/1. 76 el-Ma'arr, Ebul-la, erhut-Tenvr ala Sikt'z-Zend, Beyrut, 1982, I/202.
72

71

24

1-) rnek:

harfini

den bedel oldu diyenler de vardr. el-Ahfa ve

Basrallardan bir grup bu durumu yle izah ediyor:

Allaha yemin olsun ki! Gerekte , den bedeldir. Bunun iin nin ve hem de yukardaki rnekte de

grld gibi, hem rnek:

n yerine geebilir. 77

. " Allaha yemin olsun ki kalkacam." 2-) : Hemze harfi de yemin vvnn yerine geebilir. 78 = Allaha yemin olsun ki, yapacam.

Bu iki cmle ayn anlama gelir ve yemin ifade ederler. 3-) : ve harfleri de yan yana gelerek eklinde yemin vvnn yerine geebilir. .

Allaha yemin olsun ki, yapacam. 79 Yukardaki rnekler de ayn anlam ifade eder. erhul-Mufassalda anlatldna gre baz dil bilginleri vav yerine mim ile yemin etmitir. = Allaha yemin olsun ki, yapacam 80 rneinde olduu gibi.

Atf vv ile yemin vvnn arasnn ayrlmas, kartrlmamas konusunda eitli grler ileri srlmtr.
77 78

bn Ya, erhul-Mufassal, VIII/37; ez-Zemaher, el-Mufassal, s. 349. Kazm Fethi, A.g.e, s. 62. 79 Suyt, Hem'ul-Hevmi ve Cem'ul-Cevmi, II/39; Kzm Fethi, A.g.e, s. 6263. 80 bn Ya, erhul-Mufassal, VIII/37; ez-Zemaher, el-Mufassal, s. 346.

25

ncire ve zeytine and olsun.81

Ez-Zemaher (538/1143) ve bn Hiam (761/1360) dier nahivcilerin aksine yukardaki yette geen ikinci vvn atf vv olduunu sylemilerdir. 82

Burada zerine yemin edilen incire ve zeytine yemin ederim yetinde edeb adan baktmz zaman mecz akl83 vardr. Burada mahalde bulunan zikredilmi, mahal kastedilmitir. Tercih dilen gre gre yce Allah incir ve zeytinle, bunlarn yetitii yer olan ama ve Beyt-i Mukaddese yemin etmitir ve buralar kastetmitir.84 Kuran- Kerim de vv ile yemin dokuz kez gemektedir. 85 Bunlar da: Hcr: 92, Meryem: 68, Sebe: 3, Tebn: 7, nikk: 1719, yetlerinde bulunmaktadr. D. le Yemin:

Yemin harflerinden drdncsdr. Ayn zamanda teaccp manasna da gelir.

86

. A llaha yemin olsun ki, Ali gnler boyu kalacak.

Lmn bir dier zellii de art edatlarndan sonra gelmesidir. Bu Lm artn cevabdr. rnek: .
Tn:95/1. Kzm Fethi, A.g.e, s. 65. 83 Mecaz Akl: Bir fiili, o ii yapandan bakasna isnat etmektir, Bkz. Mustafa Emin, el-BelatlVdha, Eda Neriyat, stanbul, 1993, I/117. 84 es-Sbn, Muhammed Ali, Safvett-Tefsir, (trc. Sadreddin Gm, Nedim Ylmaz), Ensar Neriyat, stanbul, 1992, VII/359. 85 Tasa, Muhammed, A.g.e, s. 153. 86 ez-Zemaher, el-Mufassal, s. 345.
82 81

26

Eer ki Allah insanlarn bir ksmyla dierlerini savmasayd dnya bozulurdu. 87 Yemin edatlarndan sonra gelen Lm ise, yeminin cevabdr. 88 . gelmitir. E. le Yemin: Allaha yemin olsun ki, putlarnza tuzak

kuracam. 89 Burada mzari fiilin banda, yeminin cevab olarak Lm harfi

Min yemin harfi olarak sadece kelimesinin nne gelir. . Rabbime yemin olsun ki yle yapacam.

V-) YEMN FLER Yemin fiilleri ikiye ayrlr. A. Asl Yemin Fiilleri Asl yemin fiilleri blmnde fiili vardr. Bu fiilden olan fiilini konumuzun banda da ele almtk. 1-) : Asl olarak kk harflerinden oluur. Yemin kalbna ifl babnda girer. rnek: . "Allah'a yemin olsun ki, hrszlk yapan kzm Ftma bile olsa elini keserim" 90.

Bakara:2/ 251. bn Ya, erhul-Mufassal, s. 99- 100; bn Hiam, Munil-Lebb, I, 235; bn Sde, el-Muhassas, s. 111. 89 Enbiya. 21/57. 90 Buhri, Fedil Ashb'n-Neb, 18, Enbiy, 54, Hudd, 12.
88

87

27

Yemin fiilinden baz harfler dse de, yemin anlam tamaya devam eder. imdi bu harf dmelerini rnekler zerinde grelim. Allaha yemin olsun ki Allaha yemin olsun ki Allaha yemin olsun ki Allaha yemin olsun ki Allaha yemin olsun ki Allaha yemin olsun ki Allaha yemin olsun ki Allaha yemin olsun ki = = =

= = =

= =

eklinde deiik harflerin dmesiyle bu kalplar da gelebilir. 91 2-) : " " Kknden gelir. Chiliye ve islamiyet dneminde,

Kuran ve Hadislerde ska kullanlan bir yemin fiilidir. Yemin anlamna gelir. Ayrca " " kalb da yemin edilen yer

anlamna gelir. Ama " " kalb daha ok yemin edilen yer anlamna gelir. Bir dier geli ekli ise kalbdr. Bu kalp ise mastar kalbdr. 92 rnek: ( Zheyr) .

"Kurey ve Crhm kabilelerinin in ettii, etrafnda insanlarn tavaf yapt Kabeye yemin ederim" 93 beytinde ( ) fiili yemin etmek anlamna gelmektedir.

bn Manzur, Lisnul-Arab, XIII/462; bn Sde, el-Muhassas, XIII/115. Cevher, es- Shah, VI/201; bn Manzur, Lisnul-Arab, X/481; Kzm Fethi, .g.e, s. 72; Tnus, A A.g.e, s, 152.
92

91

28

Kuran- Kerimde geen bir dier misalde ise, szkonusu fiil u ekilde gemektedir:

. Hayr! Bu kente yemin ederim! 94 3-) : Bir ii gerekletirmek iin kararllk, azim anlamlarna gelir. Arap dilinde yemin anlamna gelir. Kalbnda gelebilir. 95 rnek: " Onun iin Allah'a yemin ettim". . , , , , ,

" Kim sa zerine yemin ederse hayr grr. 96 ve Kur'andan rnek: . ( Ey Muhammed! O szleri) sylemediklerine dair Allaha yemin ediyorlar. Hlbuki o kfr szn elbette sylediler. 98 yetinde geen ( )fiili yine yemin etmek anlamnda kullanlmtr. 99 B. Mecz Yemin Fiilleri kalplarnda geldii zaman da yemin ifade eder. 97

1-) : Mecz ya da istiare yoluyla yemin ifade eden bir fiildir. Asl anlam: ahit olmak, tank olmak vb. anlamlara gelir. kinci anlam ise yemin anlamdr.

93 94

Kzm Fethi, .g.e, s. 72. A Beled:75/ 1. 95 Kzm Fethi, A.g.e, s. 73. 96 Kzm Fethi, A.g.e, s. 74. 97 bn Manzur, Lisnul-Arab, IX/55; ez-Zebd, Tcul-Arus, VI/75; ez-Zemaher, Essul-Bela, s. 92; Kzm Fethi, A.g.e, s. 92. 98 Tevbe: 9/74. 99 Elmall, A.g.e, IV/275; antay, Hasan Basri, Kurn- Hkim ve Mel-i Kerm, I/290.

29

 , tar.
100

Gibi kalplarda gelince yemin anlam

rnek: . Allah ahidim olsun ki, Zeyd hareket etmitir.

Sbeveyhe gre yukardaki rnek u ekilde de gelir. . = Allah ahidim olsun ki, o gidicidir. 101

Sz konusu fiile bir rnek de yet-i kerime'den verelim. . Mnafklar sana geldii zaman: Biz gerekten ahadet ederiz ki, sen kesin olarak Allahn elisisin dediler. Allah da bilmektedir ki, sen gerekten onun elisisin. Allah phesiz mnafklarn yalan sylemekte olduklarna ahitlik etmektedir. 102 Kurtb (671/1272) bu yeti yle deerlendirmektedir: =

manasna gelir. Kurtb bu tanmlamasyla ahdet ifade eden fiili, yemin anlamna gelen fiil olarak almtr. Yemin ve hitlikten her biri, bilinmeyen bir i iin ispat olarak kullanlr. 103 2-) : Szlkte bildi, anlad, kavrad gibi anlamlara gelir. Mecz manada ise; " , " mecz olarak yemin ifade eder. 104

Kzm Fethi, A.g.e, s.79. Ayn eser. 102 Mnfikun: 63/1. Bu srede geen kelimesini Elmall yemin olarak almaktadr. Bkz. Hak Dini Kuran Dili, VIII, 66; Mevdud ise ehdet kelimesini farkl bir boyuta tayarak ele almaktadr. nce ehti ikiye ayrr. a) ehdet edilen husus bir gerek olmaldr. b) ehdet eden (hit) yemin ettii hususun gerekliine inanmaldr. Yani hit ahdet ettii hususun gerekliine inanyorsa her ynyle doru bir insandr. Ancak bir kimse yalan bir ey zerine yemin ediyor ve ona inanyorsa, bu kimse hi deilse inanc bakmndan tutarl saylr. Bkz. Tefhmul-Kuran, VI/327. 103 el-Kurtb, el-Cmili Ahkmil-Kurn, XIII/122. 104 Kzm Fethi , A.g.e, s. 80.
101

100

30

. Allaha yemin olsun biliyorum ki, akam olacak. 105 .

Allaha yemin olsun biliyorum ki, ecelim gelecek; gerekten ecel oklar hi skalamazlar. 106 blm " " gibidir. 107 . Allaha yemin olsun biliyorum ki, Abdullah senden daha hayrldr. 108

Bir yeti kerimede yle gemektedir . . Eliler: Dorusu Rabbimiz bizim size gnderildiimizi bilir dediler.109 Burada bilir kesin biliyormu gibi telakki edilmi olup, yemin gibi anlalmtr. yetin 3 blm cevap cmlesidir. 110

: Allah adna bir eyi istemek demektir.

kalplarnda gelince yemin anlam ifade eder. rnek: . Allah iin senden sadece yle yapman istiyorum. 111

105 106

ez-Zebd, Tacul-Arus, VIII/ 407. Kzm Fethi, A.g.e, s. 80. 107 Ayn eser. 108 Sbeveyh, Kitbu Sibeveyh, III/110. 109 Yasin: 36/16. 110 Rz, et-Tefsrul-Kebr, XIII/460; Nesef, Medrikt-Tenzl ve Hakikut-Tevl, III/135. 111 bn Sde, el-Muhassas, XIII/116; ez-Zemaher, Essul-Bela, s. 456.

31

Bu fiille yemin yaplrken, Allah lafzyla yemin fiili zikredildikten sonra u alt edattan birisi, cevapla yemin cmlesi arasna girer. ) Bu tr yeminlerde v.b. bir edat yeminle cevap arasna girerse, (

cmle yap olarak olumlu, anlam olarak olumsuz olur . rnek: . Allah iin sadece unu istiyorum. 112 Misalde grld gibi " " yeminle cevab arasna girmitir. 4-) : stemek manasna gelir. Yemin manas ihtiva edince, Allah

iin istemek manasna gelir. rnek: . istiyorum. 113 yeti kerimede ise yle gelir. . Adn kullanarak birbirinizden istekte bulunduunuz Allahtan ve akrabalk haklarna riyetsizlikten saknn. 114 5-) : Allah iin zerine bir eyi farz klmak anlamnda, mecz Allah iin senden sadece iyilik yapman

manada yemin anlam ieren bir fiildir. 115

.
6-)

Allah iin zerine hacc ve kurban farz kld. manasna gelen bir fiildir. Tacul-Arus da

: Fiili

" te'kid etmek" olarak gelir ve yemin anlam ierir. Bu fiili tekid fiili
Kzm Fethi, A.g.e, s. 81. Ayn eser. 114 Nisa: 4/1. yetin blm eklinde deerlendirilmitir. Ve fiilinin mecaz olarak yemin ifade eden bir fiil olduu ileri srlmtr. Bkz. el- El-Kurtb, A.g.e, V, 2. 115 Cevher, es- Shah, V/2050; ez-Zebd, Tacul-Arus, XX/ 91; ez-Zemaher, Essul-Bela, s. 495; Kzm Fethi, A.g.e, s. 81.
113 112

32

olarak alan da vardr. Dier baz szlklerde fiil alnmtr.

116

manasnda ele

7-) rnek:

: Fiili manasna gelir. 117

. Hani Rabbin, elbette kyamet gnne kadar onlara azabn en ktsn tattracak kimseleri gndereceini bildirmiti. phesiz Rabbin, elbette cezay abuk verendir. phesiz O, ok balayandr, ok merhamet edendir. Burada ki fiili
118

manasna gelir. Bir dier gre gre ise

fiili manasna gelir. 119 fiili manasnda bir yemin fiilidir diyenlerde vardr. Bunun delili ise fiilinin yeminin cevab olarak gelmesidir. 120 8-) : Fiili manasna gelir. Asl anlam, adak adamaktr. 121 Adaklarn yerine

yeti kerimede u ekillerde gelir.

getirsinler. 122 Ada yerine getirsinler. 123 Bir rnekte hadisten verelim: . ,

ez-Zebd, Tacul-Arus, V/491; brahim Mustafa ve dierleri (Heyet), el-Mcemul-Vast, II/781; el-Fruzbd, el- Kamusul-Muht, III/77. 117 Kazm Fethi, A.g.e, s. 82. 118 Araf: 7/167. Bu yette bildirilmiti fiili kesinlik ifade eder. nk bildiren Allahtr. Bu nedenle bildirme; deta yemin gibi kesin mana ifade eder denilmektedir. Fiili de yeminin cevab olur. Bundan dolay bu fiil yemin gibi telakk edilmitir. Sz konusu bu fiilin yemin gibi alglanmas, kesinlik ve yakn ifade etmesinden dolaydr. Zir fiilin anlam bildirdi kesindir. Bunun tersi mmkn deildir. Allahn bildirdim dedii ey mutlaka bildirilmitir. Bu nedenle yeminde ki kesinlik gibi fiilde de kesinlik vardr. Bkz. el-Kef, II/127. 119 ez-Zebd, Tacul-Arus, IX/121; el- Mucemul-Vast, I/11; Eslbul-Yemin, s. 82. 120 ez- Zemaher, A.g.e, III/127. 121 Kzm Fethi, A.g.e, s. 83. 122 Hac:22/29. 123 nsan: 76/7.

116

33

" Her kim Allah adna vermek zere bir adak adarsa onu hemen versin, ve kimde Allah'a isyan olarak bir adak adarsa onu vermesin." 124 9-) kullanlr. rnek: . : Yaamak anlamna gelir. Fiil yemin anlamnda ska

Allah sana bizi hatrladn srece uzun mr versin, selamette olduun gnlerde komumuz muydun? 125 Bu fiil Allah lafzyla getikten sonra, cevapla fiil arasna bir edat girer. yet bu fiilin bana ( ) bitiirse fiil dorudan yemin ifade eder. 126 rnek:

. mrne andolsun ki, gerekten onlar sarholuklar iinde nasl

azdklarn bilmiyorlard. 127 Buradaki yemin lafzn M.Esed (19001992) Can sa olasca 128 eklinde anlamtr. Burada kastedilen Hz. Muhammed (s.a.v)dr. 129 . rneinde grld gibi. 10-) : Arapa da yalann zdd olan doruluk anlamna gelir. Allah iin hayatna yemin ederim ki, yapacam 130

Mecz manada yemin anlam tar. 131

Kzm Fethi, A.g.e, s. 83. Kzm Fethi, A.g.e, s. 84. 126 Ayn eser. 127 Hcr: 15/72. 128 Muhammed Esed, Kurn Mesaj, II/525. 129 ez-Zemaher, A.g.e, III/396. 130 Cevher, es-Shah, II/758, el-Fruzbd, el- Kmusul-Muht, II/ 95, ez-Zemaher, Essul-Bela, s. 84; bn Sde, el-Muhassas, XIII/116.
125 124

34

rnek: . Allah iin yle yapmayacama dair sz verdim 132 cmlesinde getii gibi. 11-) tar. 133 rnek: . Allaha yemin olsun ki, kalkacan biliyorum. 134 Bir gre gre fiilinden sonra bir nef harfi gelirse, mecz olarak yemin ifade eder. 135 rnek: . Kendilerinin kalacak yerleri olmadn anlamlardr 136 yetinde olduu gibi. 12-) geer. 137 rnek: : Fiili manasna gelir. yeti kerimede de bu manada fiili : Fiili manasna gelir. Mecz olrak yemin manas

. Allah, phesiz ben ve peygamberlerim galip geleceiz diye yazmtr. phe yok ki Allah ok kuvvetlidir, mutlak g sahibidir. 138
131 132

Kzm Fethi, A.g.e, s. 83. Ayn eser. 133 Kzm Fethi, A.g.e, s. 85. 134 Ayn eser. 135 Ayn eser. 136 Fussilet: 41/48. Bkz. Celleyn, s. 156; el-Kef, III/457. 137 Kzm Fethi, A.g.e, s. 85.

35

yette geen cevap fiilinin bandaki " "

ve sonundaki tekid

nnu bu yetin yemin ya da art cmlesi olduuna delildir. Ama bataki fiili de mecz manada yemin anlam ierdii iin bu yet yemin cmlesidir. Ve bataki fiilide mecz olarak yemin anlam tayan bir fiildir. Buna gre yetin daha ak anlam Allah, ben ve elilerim mutlaka galip geleceiz diye yemin etmitir 139 eklindedir. Bir baka yette yle gemektedir. . De ki: u gklerdekiler ve yerdekiler kimindir? Allahndr de. O merhamet etmeyi kendine gerekli kld. And olsun sizi mutlaka kyamet gnne toplayacak. Bunda hi phe yok. 140 Bu yetteki fiilindeki " " harfi fiilinin cevap cmlesidir.

Bu durum ise, nin mecz anlamda bir yemin fiili olduunu gsterir. 141 Buna gre O merhamet etmeyi kendi ztna farz kld demek, merhametli olacana yemin etti demektir. 13-) : Yemin anlam ifade eden bir fiildir. Asl anlam daldrmak eklinde gelir. Bu kalpta

olan fiil mecz olarak yemin fiili olarak da kullanlr. Bazen bu fiilin aynel harfi der onun yerine harfi gelir ve fiil da yemin anlam tar. 142 rnek: . Adam hakkm zerine yemin ederek and iti. 143

Misaldeki" " fiili " " anlamndadr. 144 Bu fiillerin says olduka fazladr. Biz bir ksmn rnekler vererek aklamaya altk. Bunun dndaki fiiller de unlardr.
Mcadele: 58/21 ls, Ruhul-Men, XXVIII/34; Elmall, A.g.e, VII/193. 140 Enam: 6/12. 141 ez-Zemaher, Essul-Bela, s. 386; Kzm Fethi, A.g.e, s. 86; Bkz. Elmall, Hak Dini. Kuran Dili, III/330331. 142 Kzm Fethi, A.g.e, s. 83. 143 Ayn eser. 144 Ayn eser.
139 138

36

Hkmetti. 145

: Vaat etti. 146 : : : Gerekleti. 147 Azmetti. 148 Geldi. 149

Bu blmde meczi olarak yemin fiillerinin yerine geen, fiilleri ele aldk. Birounu rneklerle inceledik, dier bir ksmnn ise isimlerini verdik. Bu fiillerin says olduka fazla olduu iin biz nemli grdklerimizi ele alp inceledik. Yeni blmde ise yemine benzeyen edatlar ele alcaz. C. Yemine Benzeyen Edatlar

Bundan nceki iki blmde asl yemin fiillerini ve mecaz olarak yemin yerine geen mecz yemin fiillerini ele aldk. Bu blmde ise yemini andran eitli edatlar ele alacaz. Bu edatlar, tam anlamyla yemin edat olmamakla birlikte sylenmek istenene katt vurgu (kuvvetlendirme, pekitirme) nedeniyle, szn daha tonlayc bir ekilde sylenerek, dinleyende dikkat ekecek ekilde ifade edilmesine sebep olan edatlardr. imdi bu edatlar ksaca rnekleriyle birlikte ele alalm: Tevkid: Matbunu takrr ve tespit eden (salamlatran) tbidir. 150 Arapada haber cmlelerini tekid eden birok edat vardr. Bunlar nahiv kitaplarnda ayrntl olarak ele alnmtr. Biz burada bu edatlardan en sk kullanlanlar ele alacaz. 151

145 146

sra: 17/ 4. Bkz. Kef, II/438. Nr: 24/55. Bkz. ez-Zemaher, Kef, III/73. 147 A'raf: 7/104. Bkz. Kzm Fethi, A.g.e, s. 553. 148 Bkz. el-Muhassas, XIII/117;es- Shah, V/1985; Kmusul-Muht, IV/150. 149 Bkz. el-Fruzbd, el- Kmusul-Muht, IV/162; Eslbul-Yemin, s. 86. 150 Uzun, Tacettin, Arapa Sarf- Nahiv Terimleri Szl, S...F., Konya, 1998, s. 140. 151 Merai, Ahmet Mustafa, Uluml- Belaa, Drul-Ulm, Msr, tsz. s. 55; Bekr eyh Emin, elBelatl- Arabiyye fi Sevbihal- Cedd, Drul-lim, Beyrut, tsz. I/61.

37

Balca Tevkid Edatlar 1. -

: Bu iki edat mbteda ve haberin nne geer. Mbteday

(hayat mcadeledir)

raf haberi nasp eder. Bu edatlarn grevi cmledeki manay pekitirmektir. Bu edatlar isim cmlesinin bana gelir. Mesela: bir tarzla szn kuvvetlendirmek iin o cmleyi iki defa tekrar etmek yerine daha veciz (gerekten hayat mcadeledir) denir. yet bu ) getirilirse, ( ) o

cmlenin haberinin bana btidaiyye Lm ( olur. 152

zaman ilk cmle sanki ( ) defa tekrarlanm gibi kuvvet kazanm

Bu edatlar kuran- Kerimin pek ok yetinde gemektedir: . Kesinlikle Allah iman edenleri savunur 153 . . korkannzdr 155 Bir dier rnek: . Allah katnda din, phesiz slamiyettir 154

Allah katnda en deerliniz, ondan en ok

Felaketler bildiin gibi bize kar sessizdir. Her bir ibrede ona kar. 156 2. btida Lm

Hkmn ieriini kuvvetlendiren bir edattr. Cmle ierisinde u yerlerde gelir: 157 a. Mbtedann bana gelir:
152 153

Bekr eyh Emin, A.g.e, 1/6162. Hac:22/ 38. 154 l-i mran:3/ 19. 155 Hucurat:49/ 13. 156 el-Ma'arr, Ebul-la, erhut-Tenvr ala Sikt'z-Zend, Beyrut, 1982, II/11. 157 el-Belatl- Arabiyye, I, 6263; Sekkk, Ebu Yakup Yusuf b. Eb Bekr Muhammed b. Ali, Mifthul- Ulm, 1. bsk. el-Matbaatl-Edebiyye, Kahire, 1317, s. 91.

38

rnek: . Gerekten sen bildiim kimselerin en hayrlssn b. nin haberinin bana gelir: rnek: Muhakkak ki benim Rabbim dualar iitendir. 158

c. nin haberi olan mzari fiilin bana gelir: rnek: . verecektir 159 Muhakkak ki senin Rabbin onlar arasnda hkm

d. Cmleye benzeyen terkiplerin ( ibih cmle- car ve mecrur, zarf) bana gelir: rnek: . Muhakkak ki sen yce bir ahlk zeresin160

btida lmnn dnda artn bana gelen ve yemin ifade eden bir dier lam da el-Lmul- Muvattadr. el-Lmul-Muvatta: Cevabn arta deil de mahfuz bir yemine ait olduuna delalet eden ve artn bana gelen lamdr: Buradaki lam, muvatta lamdr. Byle bir durumda cevap meczum olamaz. Buna delil ise u yettir: .

De ki: nsanlar ve cinler, bu Kurann bir benzerini ortaya koymak iin bir araya gelseler ve birbirlerine yardmc olsalar, yine de, onun benzerini,
158 159

brahim: 14/ 39. Nahl: 16/ 124. 160 Kalem: 68/4.

39

kesinlikle ortaya koyamazlar. 161 yet cmlesi artn cevab olsayd fiil meczum olurdu. Bunun iin bu lma Lmul-Muvatta veya Lmul-Mezzine (cevabn yemine ait olduunu bildiren, iln eden lm) denilir. 162 Bu lm zaid bir lam olup, yemin lam deildir. Bununla yeminin cevabnn beklendii ifade edilir, artn deil. Zira artn cevap olmas uygun olmayp, cevap bir haber olmaldr. 163 3. ( art Edat) Bu edat, atr, tafsil ( aklama) ve tekid manalarna gelir. Mesela: ( Zeyd gidicidir- gidecektir) cmlesi, zeydin mutlaka gideceine ve buna kararl olduuna iaret edilmek sretiyle tekid edilmek istenirse: eklinde ifade edilir. 164 Kuran- Kerimden rnekler: . Gerekten Allah, bir sivrisinei de onun stnde herhangi bir eyi de rnek gstermekten ekinmez. nananlar onun, Rablerinden bir gerek olduunu bilirler. nkarclar ise; Byle bir rnekle Allah ne kasdetmitir? derler. Allah onunla biroklarn saptrr. 165 4. Sin Harfi : ( )

Mzari fiilin bana gelir ve onu istikbal (gelecek zaman) manasna has klar. Bu harf gzel veya irkin bir mana ifade eden fiilin bana geldii zaman, o fiilin mutlaka geleceini ifade eder. 166

sra: 17/88. Mennul-Kattn, Halil, Mebhis fi Ulmil-Kuran, Messetr-Risle, Beyrut, 1990, VIII/296297. 163 ez-Zerke, Bedru'd-Dn Muhammed b. Abdullah, el-Burhan fi Ulmil-Kuran, thk., Ebul-Fadl brahim, Drul-Fikr, Beyrut, 1988, III/46 ; Zeccc, 'rbul-Kuran, thk., brahim el-Ebyr, 1.bsk. Kahira, 1963, II/659-660. 164 el-Belatl-Arabiyye, 1/63; ez-Zemaher, el-Mufassal, s. 323. 165 Bakara: 2/26. 166 el-Belatl-Arabiyye, I/6364.
162

161

40

rnek: .

Allah, onlara elbette merhamet edecektir 167

Bu

rnekte hibir pheye mahal vermeksizin Allahn rahmetinin gerekleecei ifade edilmitir. Burada gzel bir vaadin gerekleecei tekid edilerek vurgulanmaktadr. .. , , Ebu Lehebin iki eli yok olsun ve kendisi de yok olsun, ne mal fayda verdi kendisine ne de kazand, yaknda alevlenmi bir atee atlacaktr. 168 Ebu Lehebin iine atlaca, o cezalandrma fiilinin mutlaka gerekleecei ( ) in mzari fiilinin bana gelmesiyle tekid edilmitir. 169 5. Edat harfinin alt manas vardr: 1. Tevakku ifade eder, yani; fiilin gereklemesi beklenir. Bu durumda harf mzi ve mzari fiilin bana gelir. Mesela: gelmesi beklenir. ez-Zebd yle der: Endlste Misafirin eyhlerimizden

rendiimize gre, kad harfi mzinin bana gelirse tekavvu ifade etmektedir. 170 2. Takrb ifade eder (mziyi hale yaklatrr). Bu anlamda kad harfinin fiilin bana gelmesinin art, fiilin gereklemi olmasdr. Mesela: . " Namaza kalkn"

3. Tahkik ifade eder. Harf mzi fiilin bana geldiinde tahkik ifade etmektedir.
167 168

Tevbe: 9/71. Tebbet: 111/ 1-2-3. 169 el-Belatl-Arabiyye, I/ 64. 170 ez-Zebd, Muhbbuddn Ebl- Feyz es-Seyyid Muhammed el-Murted, Tcul-Ars, MatbaatlHayriyye, Kahire, 1988, II/462.

41

rnek: . Onu arndran kurtul mutur.171

4. Nefiy ifade eder. Mesela: . Hayrda deildin ki, onu tanm olasn. 172 Bu

misalde " " edat nefiy anlamndadr. 5. Taklil ifade eder. ki ksma ayrlr: a) Fiilin vuku bulmasn taklil etmek. Mesela: Yalanc arada bir doru syleyebilir. b) Fiilin mteallikini taklil etmek. rnek: 173 sizin zerinizde bulunduunuz hal ve duruma dair bilgi, Yce Allahn sonsuz malmatnn en azn tekil eder. 174 6. Teksir: Baz fiillerle beraber bulunursa anlam ifade eder. ezZemaher:
175

biz yzn ge evirip evirdiini

muhakkak gryoruz

yeti hakknda demi ve grme okluunu

ifade ettiini belirtmitir. 176 Bir dier nahivciye gre ise: Sadece mzi fiilin bana gelir ve geldii zaman tahkik (fiilin mutlaka gerekleecei) manasn ifade eder. 177 rnek:
ems: 91/9. bn Hiam, Cemalettin b. Yusuf . Ahmed b. Abdullah, Munil-Lebb an Kitbil-Erib, thk., Muhammed Muhyiddin Abdilhamd, Beyrut, 1987, I/175. 173 Nur: 24/64. 174 bn Hiam, A.g.e, I/175. 175 Bakara: 2/144. 176 bn Hiam, A.g.e, I/175; Tcul-Ars, II/462. 177 el-Belatl-Arabiyye, 1/ 64.
172 171

42

. Muhakkak ki mminler
178

saadete

ermilerdir.

Onlar

ki,

namazlarnda

kendilerini adarlar

Bu yette Allaha kar huu ierisinde namaz klanlarn kurtulua erecei pekitirilerek ifade edilmektedir. Kad edatnn bana lm harfi gelince olur. imdi birazda bu edat ele alalm. Bu edatn kada bitime durumlarn u ekilde sralayabiliriz: 1. Yeminin cevabna bitien olumlu mzi fiilin bandaki bana bitiir ve olur. rnek: . etti 180 2. Yeminle cevabn aras uzun olursa der sadece gelir, takdiri olarak gelir. 181 rnek: Allaha yemin olsun ki, Allah bize kar seni tercih
179

edatnn

. * ...... Yeminin cevap cmlesi ... yetidir. Lmn dme sebebi ise; Yemin cmlesi ile cevap cmlesinin arasnn almasdr. 3. cmlenin banda gelirse, o zaman o lm tevkid lmdr ve lm- ibtidaiyye diye isimlendirilir. 182 .........
Mminun: 23/1-2. Udayma, Muhammed Abdulhaluk, Dirsetu slbil-Kur'n'l- Kerm, Drul-Hads, Kahira, tsz, s. 316. 180 Udayma, A.g.e, s. 316. 181 Udayma, A.g.e, s. 316317. 182 Udayma, A.g.e, s.317.
179 178

43

Oysa hi kukusuz, iinizden cumartesi konusunda snrlar aanlar bilirsiniz. 183 yetin bandaki harfi, harfi ibtidaiyyedir. 6. Fasl Zamiri: Munfasl merfu bir zamirdir. sim cmlesinde haberin sfat olma ihtimalini ortadan kaldrp manasn aa kard iin tevkid edatlarndan saylmtr. Mesela: dendii zaman kelimesi sfat olabildii gibi ( Peygamber Muhammed s.a.v.), haber de (Muhammed s.a.v.- Peygamberdir) olabilir. Fakat kalkar. 184 Kuran- Kerimden rnek: dendii zaman birinci ihtimal tamamen ortadan

. yi bilin ki, onlar bozguncularn ta kendileridir. Fakat farknda deillerdir185 7. Tevkid Nunlar eddeli (ar) ve eddesiz (hafif) olmak zere iki eit olan bu harfler, mzari fiilin sonuna gelirler. Tekid nunu; eddeli (ar) olduu zaman mzari fiilin btn ekimleri zerine gelebilir. yet tekid nunu eddesiz (hafif) olursa, mzari fiilin tesniye ve cem-i mennesi salim ekimi hari, dier btn ekimleri zerine gelebilir. u yet-i kerimede bu harflerin her ikisi de zikredilmitir. 186 . yet emrettiim eyi yapmazsa, and olsun ki hapse atlacak ve kahra urayanlardan olacaktr 187 8. Zid Harfler
183 184

Bakara: 2/ 65. el-Belatl-Arabiyye, 1/ 6465. 185 Bakara: 2/12. 186 el-Belatl-Arabiyye, I, 66; z-Zemaher, el-Mufassal, s. 330. 187 Yusuf: 12/ 32.

44

Bu harfler :

, , , , harflerinden ibarettir. Zid olmalar,

manasz olduklarn gstermez. Aksine tevkid manasn ifade ettiklerini anlatmak iin onlara bu isim verilmitir. rnekler: 188 Zulm asla kabul etmedim cmlenin asl gelmi ve kendinden nceki nefiy

eklindedir. Zid harf olarak

harflerinin (olumsuzluk edatnn) manasn kuvvetlendirmitir. . edatndan sonra kullanlmaktadr. . Eer onlar savata yakalarsan, bunlar(a verecein ceza) ile arkalarndakileri de dat ki ibret alsnlar. 190 halidir. burada kendinden nceki art edatnn ( kuvvetlendirmektedir. . Kitap ehli, bilsinler ki Allahn ltfundan hibir ey elde edemezler 191 ba taraftaki kelimenin asl eklindedir ve zaid harftir. yet-i kerimenin bandaki , art edatyla zaid olan harfinin idam edilmi ) manasn

Mjdeci gelip gmlei Yakupun

yzne braknca, hemen gzleri ald 189 yet-i kerimede grld gibi

. Yldzlarn yerleri zerine yemin ederim ki192 bu yet-i kerimede de harfi tevkid iin getirilmi zid bir harftir. Zid harflerden biri olan harfi cerri, sadece nefiy (olumsuzluk),

nehiy ya da soru edatyla yaplan istifhamdan sonra gelirse kendinden sonra gelen ismi umumuna (btn fertlerine) dellet ederek tevkid manasn gerekletirir. Nefiyden sonra:
188 189

el-Belatl-Arabiyye, I/6669. Yusuf: 12/96. 190 Enfal: 8/57. 191 Hadid: 57/29. 192 Vka: 56/75.

45

. Den her yapra sadece O bilir 193 . gremezsin

194

Rahmann yaratmasnda bir atlak

Nehiyden sonra: etme Bataki harfi nehiy olan katmaktadr 195.

Aklndan geirdiin gdalar ihmal harfidir ve cmleye bir vurgu

stifhamdan sonra: Gzn evir, bir bak! O gklerde bir atlak grebilir misin? 196 Aranzda hi air var m? B harf-i cer, genellikle nefiy (olumsuzluk) manasnda olan kendinden sonraki kelimenin nefyini (olumsuzluunu) tevkid eder. rnek: ve

harfinden sonra, bunlarn haberlerinin bana zid olarak gelir. Bu durumda

. Ey Muhammed! Sen t ver! Esasen sen sadece nasihat veren birisin. Sen asla onlara zor kullanan bir hkim deilsin 197

9. Tembih Harfleri ki tane tembih harfi vardr: , imdi bunlar rnekler vererek aklayalm.

Enam: 6/59. Mlk: 67/3. 195 el-Belatl-Arabiyye, I/68; rfan Matrac, el-Cmi' li Fnnil-Lugatil-Arabiyye vel-ruz, Beyrut,1987, s. 53. 196 Mlk: 67/ 3. 197 aiye: 88/ 21-22.
194

193

46

Bu harflerden tembih iin getirilir ve kendinden sonra gelen cmlenin gerek olduuna delalet eder. 198 rnek: . Dikkat edin! (iyi bilin ki) Allahn

dostlarna korku yoktur ve onlar zlmeyeceklerdir 199 iirde ise u ekilde gelmektedir: .

Dikkat edin! Muhakkak ki gnler, birin (zamann) erkek ocuklardr. Ve bu gecelerin hepsi onun (zamann) kz ocuklardr. 200 edat ise istifdah edatdr. Cmlenin banda gelir. Tevkid ve mana

ynnden harfinden fark yoktur. Ancak Eb Sahraya ait aadaki iirde de grld gibi, bu harf daha ziyade yeminden nce kullanlmaktadr. .

Dikkat et! Alatan, gldren, dirilten emri emir olan (gerek emir sadece kendisine mahsus olan) Allaha yemin olsun ki, vahi hayvanlar kskanacak ekilde brakn beni. Zira onlardan birbirine alm (arkada olmu) iki tanesini gryorum ki ayrlk onlar korkutmuyor. 201 Tevkid edatlarnn iine dhil edilmeyen son bir tevkid vastas daha vardr ki o da cmlenin isim cmlesi olmasdr. Belat limleri, isim cmlesinde, zellikle msnedin fiilinin, haber olduu durumda, cmlenin daha fazla tevkid edildiini beyan etmiler ve rnek olarak cmlesinin

198 199

el- Belatl-Arabiyye, 1/69. Yunus: 10/62. 200 el-Ma'arr, Ebul-la, erhut-Tenvr ala Sikt'z-Zend, Beyrut,1982, II/14. 201 el-Belatl-Arabiyye, I/70.

47

cmlesinden, bildirmilerdir.

mana
202

ynyle

daha

mekked

kuvvetli)

olduunu

10. Hitap Harfleri: ki tane hitap harfi vardr: , bu iki hitap (dikkat ekme) harfi baz

kelimelerin sonuna bitierek ilevlerini grrler. 203 Bu kelimeler unlardr: , , , , , , , , , , Bu iki harf ( ,) , yukarda belirttiimiz kelimelere; mennes, mzekker, oul, tensiye ve zamir eklinde bitiebilirler. 204 rnek: 205 . . . " Bu, bana rabbimin talim buyurduklarndandr. 206 Bu, sizin iin daha hayrldr. te, kendisi hakknda beni knadnz. 207

. te, onlar sizin iin kldk . kolaydr dedi. 208 , , Ama Allah: Bu byledir! Rabbin bu bana

Bu blmde; yemin edatlarndan olmadklar halde yemin edat yerine geen, sylenen sz kuvvetlendiren, muhatabn dikkatini ekebilen edatlar grdk. Bu edatlar cmle ierisinde yerine gre sylenen sz dikkat ekici
202 203

el-Belatl-Arabiyye, I/ 7071. ez-Zemaher, el-Mufassal, s. 311. 204 Ayn eser. 205 Ayn eser. 206 Yusuf: 12/37. 207 Yusuf: 12/32. 208 Meryem: 19/21.

48

klabilmektedirler. Bunlarn says olduka fazla olmasna ramen biz nemli olan (dikkat eken)leri almay tercih ettik. D. Arap iirinde Kullanlan Yemin Lafzlar Araplar eitli yemin lafzlarn kullanarak birok deiik nesne zerine yemin etmilerdir. a. airin Fiilini Kullanarak Yapt Yeminler Araplar arasnda Mekke ehri, Kbe ve etrafndaki kutsal meknlar, zerine en ok yemin edilen yerler arasndadr. rnek: .

Kurey ve Crhm oymaklarndan olan kimselerin yaptklar ve evresini tavaf ettikleri; Eve (Kbeye) and ierim ki. 209 imdi bir rnek de, Araplarn mehur airlerinden, hicivleriyle nl ve gen yanda ( 25) ldrlm olan Tarafe (m.564)den bir rnek verelim: .

Devem (salam yap yapmakla mehur olan) Rumlardan birinin muhkem yapmak ve her tarafn tulalarla kuvvetlendirmek zere yemin ettii bir kpr gibidir 210 air devesini, Rumlarn salam bir yap yapp ve etrafn tulalarla kuvvetlendirmek iin yemin ettii salam yapya benzetiyor. Bu beyitte de kullanlan yemin lafz fiilidir. Bir dier rnek: .
209 210

ez-Zevzen, A.g.e, s. 148. erafettin Yaltkaya, Yedi Ask, stanbul, 1985, M.E. B, 1985, s. 38.

49

 Yemin ederim ki, benimle onun arasndaki samimiyet, saflk eittir. Ama bu samimiyet kaybolmaya yz tuttuu zaman onu hep ben korurum. 211 b.airin Kelimesini Kullanarak Yapt Yeminler . :

(Beni grnce) Vallahi dedi senin elinden kurtulu yok, senin azgnln geecek azgnlklardan deil. 212 Beyitte fiili yemin manasnda kullanlmtr. eklinde sonu fethal gelmesini sanki, cmlesi gibi dnmemizde bir saknca olmad ifade edilmektedir. 213

Vallahi siz (Herim ve Haris) ikiniz gerek bar ve gerek sava halinde gzel efendilersiniz. 214 Bu yemini eklinde veya eklinde vurgusu yksek bir yemin olarak dnebiliriz. 215 c. airin Fiilini Kullanarak Yapt Yeminler

Eer genlik hayatmn u zevki olmasayd, senin talihine and olsun ki, beni hastalmda yoklamaya gelenlerin, yanndan benden mitlerini keserek ayrlmalarna ehemmiyet vermezdim. 216 Bu beyitte air zerine yemin etmektedir. Bir dier iirde ise yle geiyor: . fiili ile talih

Meden, Ali Sadreddin, Kitabu Selefetil-Asr fi Mehsini- uar bi klli Msr, 1. bsk. Kahire, h. 1324, s. 3331. 212 ez-Zevzen, A.g.e, s. 30; erafettin Yaltkaya, A.g.e, s. 22. 213 ez-Zevzen, A.g.e, s. 31. 214 ez-Zevzen, A.g.e, s. 149; erafettin Yaltkaya, A.g.e, s. 56. 215 Ayn eser. 216 erafettin Yaltkaya, s. A.g.e, 56.

211

50

Yemin olsun ki, yet ihtiyacn Gnee sorarsan ve kolaylk istersen o da yeminini yerine getirir. 217 rnek: Yemin ederim ki, unutan kimsenin cezas nedir? Unuttum. 218 d. airin Yapsn Kullanarak Yapt Yeminler .

Hayatna and olsun ki, onlarn karglar, bn Nehik ve Msellem'in lmlerinin kanlarn dkm olmak cinyetini zerlerine almaa kendilerini mecbur etmi deildir. (nk bunlar savatan nce lmlerdi). 219 Bu beyitte grld gibi dklen kan zerine kahramanlk iiri yazlabilmektedir. airin bu iirdeki yemini geride kalanlarn hayat zerinedir. 220 .

Hayatna yemin olsun ki, gerekte Kabus b. Hindin malna birok ahmak kart. 221 Beyitte yemin fiili ile hayat zerine yemin yaplmaktadr. ,

Sana yemin ederim ki bilmiyorum ve lm ilk nce hangimizi ayracak diye korkuyorum. 222 Bir dier rnekte ise:
el-Ma'arr, A.g.e, I/191. el-sfehn, A.g.e, XVIII/172. 219 ez-Zevzen, A.g.e, s. 164. 220 Ayn eser. 221 ez-Zevzen, A.g.e, s. 79; fiilinin ba fethal bir eklinde gelmitir, bunun sebebi fiilin bandaki lmul-btidaiyyedir. yet fiil eklinde sonu fethal olarak gelirse, bunun sebebi fiilin bandaki yemin harfinin ( ) hazfedilmesidir. Yemin fiili eklinde gelirse bandaki ( ) harfinden dolaydr. Veya eklinde fethal ise; mefulu mutlaktr. rnek: , Bkz. el-Emn, Muhammed Muhyiddn Abdl-Hamd, erhul-Emn ale elfiyeti bn-i Mlik, thk. 2. bsk. Kahire, 1936, III/427. 222 Kazvn, el-zh f Ulmil-Bela, Matbaat Snneti Mahmd, Kahire , tsz. , s. 403.
218 217

51

 . Allaha yemin olsun ki, klcn saplanacak bir taraf, ya da dilin syleyecek bir eyi olsayd, ne senin dostluunu ve samimiyetini unuturdum, ne de megalem buna engel olurdu. 223 e. airin Yemin Lafz Yerine Geen eitli Edatlar ve Harflerle Yapt Yeminler rnekler: .

(Ey Sevgili) unu kesin bil ki, gnlmde yer ettin, aziz ve mkerrem bir sevgilim oldun. Asla baka trl dnme. 224 Bu beyitte ak bir yemin fiili yoktur. Ama dolayl yoldan yemini andran, yemin yerine geebilen tekid edat vardr. . , Ey Kral! Mesihin hakk zerine yemin olsun ki, ben hayatta olduum srece, senin huzuruna daha nce kesinlikle grlmemi bir ekilde ta balta ile gireceim. 225 Bu beyit harfi ile gelen yemine bir rnektir. .

Ey Frat ve Cllak arasnda yaayan kardelerimiz! Allaha and olsun ki, size imknsz olan haber verelim Allahn eli (gc) zerine yaplan bu yeminde kelimesi, yemin ederim anlamna gelen drlm takdiri bir fiilin ( ) , mefl olduu iin nasbedilmitir. 226

el-sfehani, A.g.e, V/147. Kazvn, A.g.e, s. 272. 225 Makkar, ehabeddin Ahmed, Nefhut-Tb Min Gusnil-Endlsir-Rtb, Dru Sadr , Beyrut, 1997, I/252. 226 el-Ma'arr, A.g.e, II/45.
224

223

52

Araplarn, bir sz pekitirmek iin babalarnn adna yemin etmeleri ska rastlanan bir durumdur: .

Babann adna yemin olsun ki, ne (sahip olduum bir eyin) eksiklerinden korkarm, ne de artmasn beklerim. 227 imdi konumuzun ikinci blm olan ve konumuza bir alm getirmesi asndan Kuran-Kerimde geen yemin lafzlar ksmna geiyoruz.

227

el-Ma'arr, A.g.e, I/119.

53

KNC BLM KURAN-I KERMDE YEMN Bu blmde konumuzun bir dier nemli ksmn tekil eden, Kuranda Allahn yemin etme ekilleri, Kurandaki yeminlerin zellikleri ve yeminlerin geli ekilleri zerinde duracaz. Kurandaki yeminin manasn u ekilde aklayabiliriz; Sylenen szn tahkik ve tekid edilmesidir. rnek: mnafklarn yalanc olduklarna ahitlik eder
228

Allah,

yeti, haber cmlesi olmakla

beraber, tekid ifade ettiinden, yemin cmlesi olarak kabul edilmitir. 229

Yce Allah Kuran- Kerimde bazen kendi ztna: Rabbine andolsun ki, onlar ve eytanlar mutlaka toplayacaz 230 bazen fiiline : * * Ge ve onu yapana andolsun, yere ve onu deyene andolsun. Nefse ve onu ekillendirene andolsun231 bazen de mahlkatna: Andolsun Tura ve satr satr yazlm kitaba232 eklinde yemin etmitir.233 Yce Allah zelde ise; peygamberlere ve peygamberlerin zuhur ettikleri yerlere, Kurana, Meleklere, kyamet gnne, zamana, bazen de kinatta ve tabiatta bulunan mhim varlklara (sema, ems, kamer, necm, leyl, asr gibi) yemin etmitir. Kuranda bu denli fazlaca ve deiik ekil ve cisimler zerine yemin edilmesi Arap dilinin yapsndan da kaynaklanyor olabilir. Araplar Kuranda

Mnafkn: 63/1. Suyut, el-tkan f Ulmil-Kuran, (trc. Skp Yldz, Kur'an limleri Ansiklopedisi), Hikmet Neriyat, st. 1978, II/345. 230 Meryem: 19/68. 231 ems: 91/57. 232 Tr: 52/1-2. 233 Suyut, A.g.e, II/346347.
229

228

54

Allahn yemin ettii konulara slamiyetten nce de yemin ediyorlard. Kuranda Araplar tarafndan yemin edilen kelimelerle nazil olmutur. 234 Ama yeminlerin Kuranda bu denli fazla kullanlmas, kimi msterikleri de farkl ynlerde slam ve peygamberi karalama ve iftira atmaya itmitir. Bunlardan birisi de T. Nldekedir. Nldeke yeminler hakknda yle bir gr ileri srmtr. Gya Hz. Muhammed muhataplarn mantk delillerle deil de hitbet yoluyla iknaya almtr. 235 Oysaki ileri srlen bu durum Kuran btn olarak dndmz zaman kendiliinden rmektedir. Kuranda 17 tane sre yeminle balamaktadr. 236 imdi, Kuranda geen yemin yetlerini be ana balk ve bu ana balklarn alt balklar halinde ele alalm. I. ZKREDLNE GRE YEMNLER

Bu blmde sonu itibariyle Kuranda zikredilen yeminleri ak ve kapal olma durumlarna gre ele alacaz. 237 Esasen bu blm Arap dili ve belt asndan daha nceki blmde de ele almtk. Ama bu blmde yeminleri Kuran asndan ak ve kapal olma durumlarn gre ele alacaz. A. Ak yeminler B. Kapal Yeminler A. Ak Yeminler: Cmle ierisinde yeminlerin aka zikredildii yemin trdr. Kuranda geen ak yeminler eitli ekillerde gelmitir. Bunlar yle sralayabiliriz:
234 235

Suyut, A.g.e, II/346. Cerraholu, smail, Tefsir Usl, s. 169. 236 Bu sreler: "Sfft, Zriyat, Tr, Necm, Kyamet, Mrselt, Nzit, Bur, Trk, Fecr, Beled, ems, Leyl, Duha, Tn, diyt, Asr" sreleridir. 237 ez-Zerke, A.g.e, III/4243.

55

1) Yemin fiili, yemin edat ve muksemun bihin zikredildii yeminler. . Allaha yemin ettiler. Yemin fiili Yemin edat Muksemun bih Burada grld zere; : : :

eklinde cmle tam olarak zikredilmitir. 2) Sadece yemin fiilinin zikredildii yeminler. Sizin iin yemin ediyorlar. 238 yemin fiilidir. Burada grld gibi sadece yemin fiili zikredilerek muksemun bih ve yemin edat zikredilmemitir. 3) Yemin edat ve muksemun bihin zikredildii yeminler. rnek:

Burlar sahibi gkyzne and olsun239 yetinde grld

gibi. yemin edat, muksemun bihtir. 4) Yemin manasnda kullanlan lafzlarn zikredilmesi. mrne yemin olsun ki. 240 Burada yemin iin zikrolunan yine yemin iin zikrolunan fiiliyle yemin meydana gelmitir. ile ve

Yce Allah sadece HZ. Muhammed (s.a.v)in hayat zerine yemin etmitir. Bu Hz. Muhammed ve onun line yaplan bir yemindir. Melekler bu

238 239

Mcdele:58/18. Brc:85/ 1. 240 Hcr: 15/72.

56

hitabn ilk nce Hz. Lut (a.v.) iin olduunu zannettiler, ama sonra bu hitabn Hz. Muhammedin zerine olduu anlald. el-Mucemul-Mfehresten tespit
241

edebildiimiz

kadaryla

Kuran-

Kerimde toplam 137 adet ak yemin zikrolunmaktadr. Sz konusu bu yeminler; Allaha, Peygamberlere, Mnafk ve Kfirlere aittir. B. Kapal Yeminler: Bu tr yeminler ise; ierisinde yemin edat zikredilmeyen yeminlerdir. Daha nceki blmde yeminleri irdelerken cevabn bana gelen edatlar, yemin cmlesi zikredilmese de, yeminin varln gstereceini belirtmitik. Kurandaki kapal yeminleri, sz konusu bu edatlardan tespit etmek mmkndr. Cevap cmlesinin bana gelen edatlar ihtilafl olanlarla beraber 34 tanedir. 242 Ancak bunlardan: 1) edatnn bandaki Lm : 2) Tekid Nnu alm mzari fiilin bandaki Lm : 3) art edatnn bana gelen Lm : Yemin cmlesine kesin delalet eder. Yani bu gibi yerlerde yemin cmlesi mutlaka vardr. Vcben hazfedilmitir. 243 Sz konusu Lm harfi bu ekilde gelir, yoksa yemin cmlesi takdir edilir. te byle yerler gizli yeminler hkmndedir. Btn dilbilimcileri bu gibi yerlerde yeminin varolduuna hkmetmilerdir. Kuranda bu ekilde 300 kadar yemin vardr. Kazm Fethi er-Rv kapal yeminlerin tasnifini u ekilde yapar. 244 1) 031 Mekk + 26 Meden srede olmak zere toplam 150 tanedir.
evkn, Muhammed b. Ali b. Muhammed, Fethul-Kadr,2. bsk. Matbaat Mustafa, Msr, 1964, III/138. 242 Kzm Fethi, A.g.e, s. 4555. 243 bn Hiam, Munil-Lebb, II/ 645. 244 Kzm Fethi, A. g. e, 371373.
241

57

2) Tekid Nnu alm mzari fiil ile gelen: 80 Mekk + 26 Meden srede olmak zere toplam: 106 tanedir. 3) art edat ile gelen: 32 Mekk + 11 Meden srede olmak zere toplam 43 tanedir. Btn bunlarn toplam says 305 etmektedir. Ancak bu say daha da fazla olabilir. Zira yaptmz saymda sadece 182 yerde gemektedir.

Bu saydmz yerler yeminin vcben hazf olunduu yerlerdir. Yemin olma ihtimali olan edatlarn bulunduu cmleleri de buna ilave edersek say daha da artacaktr. Netice olarak Kuranda gerek ak, gerekse kapal ve ihtilafl olanlarla birlikte 4602 tane yemin gemektedir. 245 erisinde yemin bulunan sreler 66s Mekk, 18i Meden olmak zere toplam 84 sredir. Bu srelerden Mekk olanlarda 350 yemin, Meden olanlarda 110 yemin bulunmaktadr. 246 Yeminlerin saysnn tespitinde baz farkllklar ortaya kabilir. Bunun sebebi ise ard ardna gelen yeminleri, 247 kiminin yemin olarak sayp, kiminin de bunlar atf olarak almasndan kaynaklanr. Bu arada bazlar her muksemun bihi yemin olarak saymlardr. Bylece de yemin says artmtr. Mesela ems sresinde:

. . .

245 246

Kazm Fethi, A. g. e, s. 360. Ayn eser. 247 Tur, Fecr, ems, srelerinde olduu gibi.

58

. . . . Gnee ve kuluk vaktindeki aydnla 248, gnei takip ettiinde aya, onu aa karttnda gndze, onu rttnde geceye, gkyzne ve onu bina edene 249, yere ve onu yayp deyene, nefse ve ona birtakm kabiliyetler verene and olsun. 250 Yce Allah bu blmde nce gnee, sonra kuluk (Gnein nuru, btn gndz) vaktine, daha sonra da gne batnca ortaya kan aya yemin etmitir. Ksaca btn gne yemin etmitir. 251 Burada sadece lafzn yemin kabul edip dierlerini de ona

atfedersek sadece bir yemin olur. Ama her lafz ayr ayr yeminli olarak alrsak 11 tane yemin ortaya kar. Yce Allah bu srenin bir ksmnda mahlkatna ve fiiline yemin etmitir :( . . ) * * * Dier bir ksmnda ise; fiili olmakszn mahlkatna yani filine yemin etmitir: 252 ( * ) * *

Burada duha kelimesi kullanlmtr. Kelime, aydnlk ve sya da delalet etmektedir. Arapada bunun genel anlam, gnein epeyce ykselmesini ifade eden kuluk vaktidir. Ama gne ykseldii zaman aydnlk ve dolaysyla gndzn gneli olmas tam olarak ifade edilmi olur. Bkz. Mevdd, Ebull, Tefhimul-Kuran, nsan Yaynlar, stanbul, 1995, VII/133. 249 Bkz. Hcz, Muhammed Mahmud, et-Tefsrul-Vdiha, Matbaatl-stikllil-Kbr, Msr, 1963, III/57: Yce Allah, ge ve ondaki alemlere yemin etmitir. Semavet alemini salam bir ekilde bina etmitir, cazibe gcn muhkemletirmitir, ondaki cazibe gcn kuvvetlendirmitir. Onda bir eksiklik bulamazsn. 250 ems:91/ 17. 251 ls, A.g.e, XXX/140141. 252 bn Teymiye, Takyyddn, et-Tefsrul-Kebr, thk. Abdurrahman Amra, Darul-Ktbil-lmiyye, Beyrut, tsz, VI/240.

248

59

II.

ALLAHIN ZERNE YEMN ETT KONULAR

Bu blmde Allahn zerine yemin ettii konular ele alacaz. Yeminlerde ana gaye haberin doruluunu pekitirmektir. yleyse yeminle tekid edilmek istenen konular nelerdir? Bu blmde ele alacamz konular bunlar olacaktr. nce bu konular balklar halinde sralayalm: 1) Tevhit 2) Kurann hak olduu 3) Peygamberin hak olduu 4) Vadin hak olduu 5) Vadin hak olduu 6) Cezann hak olduu 7) nsann baz halleri 253 imdi srasyla yukarda maddeler halinde sraladmz yemin edilen konular ele alalm. A. Tevhit: Tevhid konusunda Kuranda bir yemine rastlamaktayz.

. . .

253

bn Kayyim, et-Tbyn f Aksmil-Kuran, s. 2225.

60

. . Sra sra duran ve nlerindekini srdke sren ve Allah andka ananlara and olsun ki, sizin ilahnz birdir; gklerin, yerin ve ikisi arasndakilerin rabbidir. 254 Yce Allah burada, tavaf halinde olan meleklere veya namazda ayakta olup saf tutan meleklerin nefislerine yemin ediyor. 255 Allahn hkmdarlk ve mlknde farkl mertebelerde, tam bir intizamla dizilip grev yapan meleklere yemin ediliyor ki, bunda islam iin istenen cemaat, cihad ve ilim kuvvetleri gibi tekilatn esaslarna da bir iaret vardr. Bu durumdan u anlam kar: yemin ederim o meleklere, o kuvvetlere ki saflar yapp dizilmiler. Bu sfat, Alahn Arnn etrafn donatm olan melelerden t dnya gn ssleyen gk cisimlerinde yer edinerek grev yapmak iin Allahn emrine hazr bulunan meleklere kadar hepsini kapsamaktadr. 256 Grld gibi Yce Allah kinattaki birtakm glere yemin ederek tevhidi ortaya koymaktadr. Allah bu srenin banda ilahn (gerek Tanrnn) tek olduuna dair yemin etmitir. Allahu Tela baka srelerde yakni delillerle tevhide, dirilie ve kyametin doruluu zerine yemin etmitir. Burada Allah daha nce geenleri tekrar saymaya gerek duymakszn hepsine toplu olarak tek bir yeminle yemin etmitir. 257 Muhakkak ki, sizin ilahnz tektir yeti yeminin cevabdr. Yani Allahu Tel bu yeminlerle yemin ettikten sonra, muhakkak ki O, birdir onun orta, benzeri yoktur diyerek yemine cevap veriyor. 258 B. Kurann Mbarek Bir Gecede ndirildiine Dair Yemin: Allah Kurann mbarek bir gecede indirildiini biztih yemin ederek teyit etmitir. imdi Allah Telnn Kuran- Kerimi mbarek bir gecede indirdiine dair yapt yemin yetlerinden eitli rnekleri ele alalm:
254 255

Sfft:37/ 1-5. ez-Zemaher, A.g.e, III/333. 256 Elmall, A.g.e, VI/199. 257 Rz, et-Tefsrul- Kebr, II/571. 258 evkn, A.g.e, IV/386.

61

a. Kitb- Mbn:

. . H, Mm. Kurandr. 260 Apak olan kitaba and olsun ki, biz onu, kutlu bir gecede

indirdik. Dorusu biz, insanlar uyarmaktayz. 259 Apak olan kitaptan kast,

b. Kuran- Kerim: Allah Tel hak kitab olan Kurana yemin etmitir.
. * *

Y sn, And olsun hikmetli Kurana, Evet, Sen gnderilenlerdensin. 261

Kf. And olsun anl 262 Kurana! 263

. Sd, zikr 264 sahibi Kurana yemin olsun 265 c. Kitap zerine yemin: And olsun Daa! Ve and olsun yazlm bir kitaba.266 Buradaki kitaptan kast: Kuran veya levh- mahfuzdur. Yahut Evliyaullahn marifetler, hikmetler yazl olan kalpleridir.267
Duhn:44/ 1-3. ez-Zemaher, el-Kef, III/499. 261 Ysin:36/1-2-3; Yce Allah, Hz. Muhammedden baka hibir peygamberin hayat zerine yemin etmemitir ve bu bir yemindir kelimesi: Ey Muhammed demektir. Yani Allah Hz. Muhammedin hayat ve hikmetle dolu Kuran zerine yemin etmitir. Bkz. evkn, A.g.e, IV/360. 262 dier kitaplardan erefe daha yksek olan demektir. Kim onun manalarn ihata eder ve ondaki eylerle amel ederse o, Allah ve insanlar katnda olur ( el- Keaf, IV/3). 263 Kf:50/1. 264 eref ve hret anlamndadr denildiinde, onun erefli kimse olduu kastedilir (el-Kef, III/359). 265 Sd:38/1.
260 259

62

Burada Allah Kurann indiriliinden haber vermektedir. yeti kerimeye gre Kuran mbarek bir gecede nazil olmutur. Buradaki biz indirdik sz Kurann kime ait olduuna iarettir. Kuran hakknda bir baka yemin de Trk sresinde gemektedir.

. .

. . Yamurun dn salayan ge 268 ve yarlan yeryzne and olsun ki, dorusu bu Kuran hakk batldan ayrtan szdr. O, elence deildir. 269 Grld gibi yer ve ge yemin edilerek Kurann, hakk batldan ayrc olduunu teyit etmek iin yemin edilmitir. Allah Kuran hakknda 6 kez yemin etmektedir. Bunlardan ikisinde bizzat Kuranla, dier drdnde ise kinattaki mhim eylerle yemin etmitir. 270 C. Peygamberin Hak Olduuna Dair Yemin:

Yce Allah Hz. Muhammedin peygamberi olduunu, Onlarn iddia ettikleri gibi; sapk, mecnn olmadn yeminle teyit etmektedir. imdi bu konu ile ilgili yetleri rnek olarak verelim:

Tr:52/ 1-2. Hasan Basri antay, A.g.e, III/965. 268 Gkten kast: her devrede harekete balad yere dnen semaya yahut vakit vakit yamura dnen yahut buhardan su almak iin yere dnen bulutlara. Bkz. Hasan Basri antay, A.g.e, III/1170. 269 Tark:87/ 1114. 270 Bu alt yemin yeti unlardr: Zuhruf: 14, Duhan: 13, Vka: 75, Hkka: 41, Tekvir: 1518, Trk: 1114.
267

266

63

.
.

Y, Sn, Kuran hakme and olsun ki, sen doru yol zere gnderilmi peygamberlerdensin. 271 Allah (c.c) burada Hz. Muhammedin peygamber olduunu haber vererek Kurana yemin etmitir. Burada kasdedilen Ey insandan kast Hz. Muhammeddir. Ayrca onun zerinde yemin anlam vardr. 272 Bir baka yette ise peygambere ksmediini ve onu kesinlikle terk etmediini belirtir.

. . . Kuluk vaktine and olsun ve skna erdii zaman geceye and olsun ki, Rabbin seni ne brakt ve ne de sana darld 273. Allahn yemin ettii Duhadan kast; Btn gndz veya Cennetin nuru ya da riflerin kalplerinin nurudur Yce Allahn zerine yemin ettii vakit bunlardan birisidir. 274 Allah Hz. Muhammed hakknda Kuranda 6 kez yemin etmektedir. 275

Ysin: 13. ez-Zemaher, A.g.e, III/313- 14; ls, A.g.e, IV/ 360. 273 Duh: 93/1-3; Burada kuluktan kast, gnein ykseldii zaman yahut btn gndr, ve bunun zerine Yce Allah yemin etmitir. Bkz. Celaleyn, s. 265; Duha Resulullah sallallah aleyhi vesellemin sadr. Duha ehli beytin erkekleridir. (Leyl) Kadnlardr. Duha peygamberimizin risaleti, Leyl ona vahyin gecikmesidir. Duha islamn ikbal ve saadeti, Leyl sonradan urayaca garipliktir. Duha akln kemali, Leyl lm halidir. (bn-i Abbas . H. 68) yle der: duhaa ile karanlk gece sevgili ile halvet zamanlardr. Bkz. antay, Hasan Basri, Kuran- Kerm ve Meli Kerm, stanbul, 1992, III/1190. 274 evkn, A.g.e, V/ 457; ls, A.g.e, XXX/153. 275 Bu alt yet unlardr: Yasin: 1-2, Sd:1-4, Kf: 1-2, Necm: 1-4, Kalem: 1-4, Duh: 1-3.
272

271

64

D. Ahiretle lgili Yemin: Bu blmde ahiret konularyla ilgili yeminleri ele alacaz. Yce Allah ahiretle ilgili olarak; har, hesap, ceza gibi konular hakknda yemin . Rabbine haredeceiz. etmitir. 277 and olsun ki, biz onlar mutlaka diz eytanlarla ktrerek beraber hazr

Sonra

cehennemin

yannda

bulunduracaz. 276 Yce Allah burada ak bir ekilde kendisine yemin

. * Rabbine and olsun ki, hepsini yaptklarndan sorumlu tutacaz.278 Burada Kurann tamamna inandn syleyipte, amele gelince iine gelen ksmlar seip ayklamaya kalkanlar iin mthi bir tehdit ve korkutmaya dikkat ekmek iin yaplm bir yemin vardr.279 . . . . . .
276 277

Meryem: 19/68. Elmall, A.g.e, V/232. 278 Hcr: 15/9293. 279 Elmall, A.g.e, V/59.

65

Esip savuranlara, ar yk tayanlara, kolayca akp gidenlere ve ii taksim edenlere and olsun ki, size sz verilen phesiz gerektir. 280 Ceza gn mutlaka olacaktr. 281 Yce Allah topra savuran rzgra yemin etmektedir. 282 Yukardaki yette grld gibi, Allah ahiretle ilgili; har, hesap ceza hakknda yemin ederek haberi teyit etmektedir. Tespitlerimize gre, Yce Allah ahiretle ilgili olarak Kuranda 12 kez yemin etmektedir. 283 E. nsann Baz Halleri zerine Yemin:

nsann eitli durumlar ve yapt baz iler zerine de eitli yeminler edilmitir.

. . . . Karanl ile etraf bryp rtt zaman geceye, alp aard vakit gndze, erkei ve diiyi yaratana yemin ederim ki, ileriniz baka bakadr. 284 Yce Allah burada, karanl ile mahlkat, canszlar itaatkr ve s her eyi kapladnda geceye, her eyi bir erkek ve dii vastasyla yoktan var eden yaratana, gecenin karanlnn ekilmesiyle gndze yemin etmektedir. 285

Bu yet yeminin cevabdr. ldkten sonra diriltilmek ve hesaba ekilmek konusunda vaadolunduklarnz veya sevap ve ceza konusunda vaadolunduklarnz dorudur, anlamndadr. Bkz. Bursev, smail Hakk, Tefsru Ruhil-Beyn, Dru hyit-Trasil-Arab, Beyrut, 1985, VIII/257. 281 Zriyt: 51/1-6. 282 evkn, A.g.e, V/ 82. 283 lgili yetler unlardr: Hcr: 92, Nahl: 56, Meryem: 68, Zriyt: 1-6, 23, Tr: 1-7, Mddessir: 32-37, Kyme: 13, Mrselt: 1-7, Nzit: 1-7, Trk:1-4, Fecr: 1-5. 284 Leyl:92/ 14. 285 evkn, A.g.e, V/452; ls, A.g.e, XXX/147; Bursev, A.g.e, X/63-64.

280

66

Allah burada insann gnlk hayatyla ilgili olan gece, gndz, erkeklik ve diilik zerine yemin etmektedir. te buna benzer ekilde Allah Kurann eitli srelerinde insann gnlk hayatyla ilgili ve evresinde insanolu iin vazgeilmez olan nesneler zerine yemin etmitir. Kuranda buna benzer yemin 6 yerde gemektedir. 286 Bu blmde Allahn zerine yemin ettii konular ele aldk. Bu aratrmadan u sonucu karabiliriz. Allah, iman esaslar bu esaslar karsnda insanolunun tutumu ve insann baz halleri zerine yemin etmitir. Bu yeminlerin byk bir ksm iman esaslar zerinedir. man esaslar zerine yaplan yeminlerin byk bir ksm ise ahiret konular zerinedir.

III.

KURANDA YEMN EDLEN ZAMAN DLMLER

Yce Allah Kuranda gn ierisinde kullandmz birtakm zaman dilimleri zerine yemin ederek dikkat ekmitir. imdi zerine yemin edilen bu zaman dilimlerini ayr ayr ele alalm. A. Fecir Vakti: . And olsun fecre287 yette geen kelimesi hakknda limler deiik yorumlar yapmlardr. Bu yorumlar u ekilde sralayabiliriz: 1. Sabah namaz vakti: 288 bn-i Abbastan (. H. 68) rivyet olunduuna gre fecr, bildiimiz sabah namaz vakti olup bu da fecr-i sdkn fecr-i kzipten ayrlmasdr.

lgili yetler unlardr: Beled: 14, ems: 17, Tn: 16, diyt: 16, Leyl:14, Asr: 13. Fecr: 89/1; Muhammed Esed, Kuran Mesaj isimli meal ve tefsirinde afa dn eklinde yemin dnda bir mana vermitir. Srenin devamnda gelen dier yeminlere de bu ekilde mana vermitir. Geni bilgi iin bkz. Esed, Muhammed, Kuran Mesaj, aret Yay. stanbul, 1999, III/1267. 288 ez-Zemaher, A.g.e, IV/249; Elmall, A.g.e, VIII/424; el-Kurtb, Ahmet Ensr, el-CmiulAhkmil- Kurn, Drul- Fikr, Beyrut, 1987, XX/38; es-Sbn, Muhammed Ali, Safvett-Tefsir, (trc. Sadrettin Gm, Nedim Ylmaz), Ensar Yaynlar, stanbul, 1992, VII/ 304; Tandv, Muhammed Seyyid, Tefsrul-Vast lil Kurnil- Kerim, Kahire, 1997, XV/313.
287

286

67

Allah Telann kendileriyle yemin ettii bu tr eyler de gzel, rahatlatc ve ok ince duygu ve tesirler ihtiva eden sahneler bulunmaktadr. Allahn birliine deliller vardr. 289 Ya da dnyev, Cenab Hakka kretmeyi gerektiren bir hikmet vardr. Fecrin douuna yaplan yemin, lhi kudreti ve emsalsiz yaratmay ortaya koyan muazzam bir fenomendir. 290 2. Sabah Namaz: yette fecr ile bizzat sabah namaz kastedilmi ve ona yemin edilmitir. 291 Yce Allah, sabah namazna gnn balayaca bir vakitte klnmasnda ve bu namazda hem gndz hem de gece grevli olan meleklerin hazr bulunmalarndan dolay yemin etmitir. 292 3. yette geen ile belirli bir vakit kastedilmemitir. Buna binaen limler u tespitleri yapmtr: Arefe gnnn fecri, Kurban bayram sabahnn fecri, Zilhiccenin fecri, Muharrem aynn fecri, Cuma gnnn fecri. Burada fecirden kast gndzdr. yetteki fecr ile kendinden sular fkran ve mahlkatn hayat kayna olan pnarlar kastedilmitir. 293 B. afak Vakti: . Ama hayr! And olsun alaca karanla 294 afak: Gnein batmas annda gndz aydnlnn gece karanl ile karmasdr. Tefsirciler bu yet-i cellede, zerine yemin edilen afak kelimesine farkl manalar vermilerdir. 1.Ufuktaki Kzllk: Ali b. Ebi Talip, bn Abbas, Ubade b. Sabit, Eb Hureyre, bn mer ve Mekhul ile dilcilerden Leys, Ferr, Zeccc ve Kef sahibi, (Ebu Hanifenin iki rivyetinden birinde kendinden rivyet edilen gr
Kutub, Seyyid, F Zllil-Kuran, (trc. M. Emin Sara, . Hakk engler), Hikmet Yaynlar, stanbul, tsz., XVI/196; Tahir b. ur, Tefsrut-Tahrr vet-Tenvr, Drut-Tunusiyye lin-Ner , Tunus, tsz, XXX/313. 290 Tahir b. Aur, A.g.e, XXX/ 313. 291 Ebu Hayyn, el- Bahrul-Muht, Beyrut, 1993, XIII/463; Taber, bni Cerr, Tefsrut-Taber, (Camiul-Beyan an Tevlil-Kuran), Drul-Fikr, Beyrut, 1988, XV/168. 292 ez-Zemaher, A.g.e, IV/249; Kurtbi, A.g.e, XX/ 39. 293 el-Kurtb, A.g.e, XX/39; ez-Zemaher, A.g.e, IV/ 249. 294 nikak: 84/ 16.
289

68

hari) burada zerine yemin edilen afak kelimesinin, gne batarken ufukta oluan krmzlk olduu kanaatine varmlardr. 295 limler afak kelimesini ufuktaki krmzlk olduuna dair u delilleri zikretmilerdir: a. Yce Allah afa yatsnn son vakti klmtr. Zira burada dikkate alnm olan eyin beyazlk deil krmzlk olmas gerekir. nk beyazln mddeti uzar ve afakta kal da uzun srer ama krmzlk gnein ufukta kalan izi ve olduuna gre gne ufuktan uzaklanca hemen gidiverir. 296 b. afak kelimesi, incelik kknden olup gnein batmasn mteakip n da, incelmeye ve zayflamaya balad zaman phe olmadna gre ufuktaki o krmzlk yemin edilen afak olmu olur. 297 Nitekim afak kelimesi Arapada bir eyin inceliini, ince oluunu ifade iin kullanlr. 298 2. Ufuktaki Beyazlk: Bu yet-i cellede afaa ve devamnda geceye ve toplayp tad eye ve dolunaya dnt zaman aya 299 yemin edilmesinde bunlarn muazzam ve dehete drc birer hadise olmalarna ve bunlar yaratann nnn yceliine iaret vardr. 300 Yeminle sralanan bu kinat tecellileri ister istemez insan ruhunu kendine ekmekte ve ona ilham ve iaretlerini sunmaktadr. Kendine mahsus tecelliler insanda derin bir hayranlkla, rpertici azameti birlikte tamaktadrlar. afak vakti gnein batyla insan, derin bir rperti sarverir. Kalp ayrln ve ondaki sessiz zntnn, derin hayranln etkisini hisseder. Bunun yannda gelmekte olan gecenin korkusunu ve karanln her taraf kuatan tedirginlii de hisseder. Sonunda gnlden gelen bir boyun ei, gizli bir korku,
Taber, A.g.e, XII/510; Nsbur, Ahmed Vhid, el- Vast fi Tefsiril- Kuranil-Mecd, DrulKtbil-lmiyye, Beyrut, 1994, IV/454. 296 Rz, A.g.e, XI/101. 297 Taber, A.g.e, XV/ 229. 298 Rz, A.g.e, XI/101. 299 nikak: 84/1718. 300 Vehbe ez-Z uhayl, et-Tefsirul-Mnir fil-Akideti ve-eriati vel-Menhec, Drul-Fikril-Musr, am, 1991, XXX/146.
295

69

sessizlik ve sknet onu btnyle kuatr. Bu durum dnyann sonu (kyamet)na benzer. nk gnein bat lm halini artrr. Yce Allah bu duruma dikkat ekmek iin yemin etmi olabilir. 301 C. Sabah Yce Allah; aaran sabaha ve teneffs eden sabaha yemin ederek seslenmektedir. imdi bunlar inceleyelim: 1. Aaran Sabah

. ve andolsun aardnda sabaha302 Buradaki kelimesinin manas: aarp aydnlannca anlamndadr. Hadiste de, (sabah namazn) ortalk aydnlannca kln..303 buyrulmutur.304 Yce Allahn o zaman (gn) baz yzler vardr, aydnlktr, aarmtr 305 yetindeki kelimesi de bu anlamdadr. 306 Cenab- Hak gece karanl ile gizlenen nurunu yayp, alp aydnlanmaya balayarak ykseldii ve aydnlnn uzayarak gndz olduu anda sabaha yemin etmitir. 307 pe pee ayr olguya ( , , Burada )yaplan yeminler, kez

tekrarlanmak sretiyle lfz tekidin en kuvvetli eklini ifade etmitir. Bu harikulade olguya, Allah Telann birer delili olmalar hasebiyle yemin edilmitir. 308 lahi kudreti yanstan Aya ve batdan douya doru dnmekte olan yerkrenin bir turu ile meydana gelen gece ve gndze yemin edilerek insan aklna k tutulmaktadr. 309

Seyyid Kutub, A.g.e, VI/ 3768. Mddessir: 74/ 34. 303 Tirmiz, Snen, Salt, 118. 304 Rz, A.g.e, X/713; el-Kurtb, A.g.e, XIX/84. 305 Abese: 80/ 38. 306 Rz, X/713. 307 Tandav, A.g.e, XV/187; Nisbr, A.g.e, IV/431. 308 Tahir b.ur, A.g.e, XXIX/322. 309 Yldrm, Celal, Tefsirli Kuran- Kerim Meli, Anadolu Saray Datm, zmir, 1995, II/115, (6. Dipnot).
302

301

70

Yce Allah bu evrensel gerekler zerine yemin ediyor. Bu yeminin amac byk gerekleri nemli klan, onlarn kantlayc deerlerinden habersiz yaayan gafilleri uyarmak, nlerinde duran gereklerin farkna vardrmaktr. 310 yetin manasna ( setr olunduktan sonra sabahn ortaya kmas) belat asndan baknca burada bir istiare 311 sanat gze apmaktadr. 2. Teneffs Eden Sabah

* Ve and olsun, nefes aldnda, sabaha312 teneffs, sabahn aarmas ve afan skmesi manasnadr.313 Baz mfessirler bu yeti aydnland ve aard, genileyip her tarafa yaylan ve neticede apak gndz haline gelen sabaha yemin ederim ki, eklinde aklamlardr.314
Bu tr yetlerde, hayat giydirilen evrensel sahnelere dikkat ekilmektedir.(Sabah nefes alp-veren bir canldr ) Dolaysyla gzel ve canl ifadelerle insan ruhu,

onlarn zne balanmaktadr ki, kendilerine srlarn versin, onlarn ardndaki kudrete doru ynelsin. 315 Bu ynyle de bu yemin de Rasulllah (s.a.v) ve Mslmanlara ve herhalde sonu senin iin nnden daha hayrldr 316 mazmnu celli zere hsn kbet ile vad tebr vardr. Bu dnya onlar iin sabaha ynelmi bir

Seyyid Kutub, A.g.e, XV/372. stiare: Bir beyan terimi olarak, hakiki mana ile mecazi mana arasndaki benzerlik ilikisinden dolay, bir kelimenin manasn geici olarak alp baka bir kelime iin kullanmaktadr. Ayrca bunda, hakiki manay kastetmeye engel olan bir karinenin bulunmas gerekir. stiare ikiye ayrlr. A) stireyi tasrhiyye: inde mebbeh bih (kendisine benzetilen)in lafz aka zikredilen ve mebbeh ( kendisine benzeyen)in hazfedildii istiredir. Trkede buna ak istire denilir. B) stiareyi Mekniyye: Mebbeh bihin lafz hazfedilen ve kendisiyle ilgili hususla ona istiare edilen istiredir. Trkede buna kapal istire denilir. Bu konuda daha geni bilgi iin bkz. Emin, Mustafa, el-Belatl-Vdha, ( elBeyn- vel-Men vel-Bed), Eda Neriyat, stanbul, 1993, I/ 7677. 312 Tekvir: 81/ 18. 313 Vehbi, Mehmet, Hlasatl-Beyan f Tefsiril-Kuran, stanbul, 1969, XV/6362. 314 el-Kurtb, A.g.e, XIX/425; es-Sbn, A.g.e, XI/240; ls, A.g.e, XXX/ 5859. 315 Kutub, Seyyid, A.g.e, XVI/ 4655. 316 Duha: 93/4.
311

310

71

gece ve her nefsin ne hazrlam olduunu bilecei kyamet vaktinin byle teneffs eden bir sabah olduunu mjdelemektedir. Btn bunlara and olsun. 317 Burada Allah Telnn niin yemin ettii daha sonra gelen yetler ile aklanyor. Yani Hz. Peygamber (s.a.v) bir rya grmemitir. Yldzlar kaybolduktan, gece getikten ve gne ortaya ktktan sonra gndzn aydnlnda, gkyznde erefli eliyi grmtr. Rasulllah (s.a.v) neyi anlatyorsa onu bizzat kendisi mhede ve tecrbe etmitir. 318 Estiinde sabaha yemin ederim yetinde istire-i tasrhiyye 319 sanat vardr. Yce Allah gndzn gelmesi ve aydnln yaylmasn, kalbe hayat veren ve yava yava esen rzgrlara benzetti. Teneffs kelimesini, zifiri karanlktan sonra gndzn aydnlanmas iin mstear olarak kulland. Bu, tasvir bakmndan en gzel ve en beli istiarelerdendir. 320 D. Duh (Kuluk Vakti) * Andolsun kuluk vaktine 321 Andolsun gnee ve

aydnlna 322 Duh kelimesi, a ve parlayp aydnlatma diye tefsir edilmitir. Bu durum kelimenin Araplarda kullanmyla ilgilidir. yle ki: aydnlk lafz mennestir. Nitekim gnein aydnl ykseldi denilir ki bu da ( ) ile anlatlan daha ileri bir vakitte gerekleir. Bazen mzekker olarak da kullanlabilir. Bu lafz, mennes olarak kabul edenler bunun kelimesinin oulu olduu kanaatindedirler. Bu lafz seher gibi mtemekkin (belli hallerde tenvin almayan) olmayan bir zarftr. O bakmdan ( :) onunla kuluk vakti karlatm denilir. yet

Elmall, A.g.e, VIII/288. Mevdd, A.g.e, VII/54. 319 el-Belatl-Vdha, I, 77, bkz. stire-i tasrhiyye: inde mebbeh bih (kendisine benzetilen)in lafz aka zikredilen ve mebbeh ( kendisine benzeyen)in hazfedildii istiredir. Trkede buna ak istire denilir. 320 es-Sbn, A.g.e, VII/ 230. 321 Duh: 93/ 1. 322 ems: 91/ 1.
318

317

72

iinde bulunduumuz gnn kuluk vaktini kastedecek olursak; duh tenvinsiz olarak kullanlr. 323 Mfessirler yette zerine yemin edilen duh kelimesiyle ilgili genel olarak u iki izah zerinde younlamlardr: 1. Duh ile kuluk vakti kastedilmitir. Kuluk vakti, gne ykselmeye balayp klarn her tarafa sald zamanki, gndzn balang zamandr. 324 Bu vakti, gnein gnn ortasna doru ykselerek n iyice yayd vakittir eklinde aklayan mfessirler de vardr. 325 2. Duh ile btn gndz vakti kastedilmitir. Delli ise, Allah Telnn bunu geceye mukabil zikretmi olmasdr. Bu, zikr-i cz irade-i kl sanat kabilindendir. 326 Cenab- Hak bu sreyi cellede duh ile geceye yemin etmitir. Bunun sebebi hakknda u aklamalar yaplmtr. Yce Allah, parlak ve ilham dolu bu iki ann stne yemin etmekte ve kinat olaylaryla ruhun duygular arasnda bir kpr kurmaktadr. nsan kalbine u gzel ve canl varlk lemi ile duygu alverii yapan ve her canlya efkatli olan bir hayat ilham etmitir ve bu ilham alan kalp, u varlk leminde dostluk iinde kimsesizlik ekmeden, bir bana garip kalmadan yaar. Bu srede bu dostluk bizzat grlr. Sanki Yce Allah srenin bandan itibaren Peygamberine u varlk leminde evresine dostluk doldurduu, dolaysyla kendisinin orada bir bana ve herkesten uzak olmadn vahyediyor. 327 zetle: Karanlktan aydnla, aydnlktan karanla her an deien zaman deiiklikleri iinde zellikle ilk hayat ve bilgi neesinin ykselme an olan parlak kuluk vaktine ve ona rz olmakla beraber gelecek bir hayat ve mutluluk

el-Kurtb, A.g.e, XX/7273. Nisbr, A.g.e, IV/507; el-Kurtb, A.g.e, XX/91, Elmall, A.g.e, VIII/ 498; ls, A.g.e, XXX/153. 325 ez-Zemaher, A.g.e, IV/263; es-Sbn, Kabesun min Nril-Kuranil-Kerim, Drs-Selm, Kahire, 1998, XVI/248. 326 ez-Zemaher, A.g.e, IV/ 263; Nisbr, A.g.e, IV/507; evkn, A.g.e, V/457. 327 Kutub, Seyyid, A.g.e, XVI/ 254.
324

323

73

neesinin balangc ve mjdecisi olan gecenin dindii sakinlik zamanna and olsun ki, ey Muhammed Rabbin seni yalnz brakmad. 328 E. Gndz Vaktine Yemin 1. Tecelli Eden Gndze: . Ona parlaklk verdii zaman gndze and olsun 329 Aydnlattnda diye tefsir edilmitir. 330 "Telciye" Ortaya koymak, amak, iyice ap izhar etmektir. 331 Bunda gndzn tamamen belirginlemesi ve gnein ortaya kma anlam vardr. 332 Bir baka gre gre; bakanlar iin gnein ortaya kp grnmesi anlamndadr. 333

2. Alp Aydnlanan Gndze:

Al(p aar)d zaman

gndze andolsun334 ifadesi, gecenin karanlnn son bulmasyla ortaya kan gndze veya gnein domasyla ortaya kan, alan gndze yemin olsun ki demektir.335 Gnei ortaya kard zaman gndze, Allah Tel yemini alet klmtr. 336 Gnei izhar eden 337 ve alp aydnland lemi aydnlattnda 338 gndze ve bu yetlerin siyak-sibaknda gelen yetlerde de geceye yemin edilmesi bu ikisinin srekli tekrar eden, Allah Telnn varlna ve yceliine delil olan birer iaret olmalarndan dolaydr. 339 Kuran slbunun tpk bunun gibi ifadelerin ak iinde gizli, dolayl armlar vardr. nk bu armlar insan hissi tarafndan tannmaktadr. Dolaysyla Kuran ifadesi bu armlar gizlice hissettirir.
328 329

Gndz

Elmall, A.g.e, VIII/499. ems, 91/ 3. 330 es-Sbn, A.g.e, XVI/ 237. 331 el-Kurtb, A.g.e, XX/74; Elmall, A.g.e, VIII/ 467. 332 ez-Zemaher, A.g.e, IV/260; Tandv, A.g.e, XV/411; ls, A.g.e, XXX/147. 333 Mahlf, Hseyin Muhammed, Kelimetl-Kuran Tefsr ve Beyn, Msr, 1975, s. 502. 334 Leyl: 92/2. 335 ls, A.g.e, XXX/147; ez-Zemaher, A.g.e, IV/ 260. 336 Vehbi, Mehmet, A.g.e, XV/6462. 337 ems: 91/3. 338 Leyl: 92/2. 339 Vehbi, Mehmet, A.g.e, XV/ 6469; Nisbr, A.g.e, IV/501.

74

yeryzn aa karr ve gzler nne serer. Gndzn, bilindii gibi insan hayatna birok etkileri vardr. Fakat insanolu srekli tekrar ede gelen gndzn gzelliini ve etkilerini unutabilir. te bu gibi hallerde gelen bylesi ksack dokunular, insan uyandrr ve byk olay dnmeye tevik eder. onu rtp bryen geceye yemin olsun 340 ifadesi de byledir. Buradaki bry yukardaki aa karn kart ve tersidir. 341 F. Geceye Yemin Gece Kuranda zerine en ok yemin edilen zaman dilimidir. Allah Tel, deiik vasflarn zikrederek geceye yemin etmitir. 1. Bryp rten Geceye: Andolsun bryp rtt

zaman geceye 342 (Karanl ile etraf) bryp rtt zaman geceye yani gn kuatp rttnde ve izlendiinde geceye yemin ederim. Yce Allah burada - bilindiinden dolay- beraberinde herhangi bir meful sz konusu etmemitir. Bu meful ya bu yetten dolay, gnetir 343 ya da gece gndz rter 344 yetinden dolay gndzdr 345 yahut da karanl kp bast zaman gece 346 yetinden dolay, karanl ile rtp brnd her eydir. 347 . Ve onu (gnei) rttnde geceye andolsun. 348 Gnele aramza dnyann dier yznn girmesinden dolay gnein perdelenmesi olay geceyi oluturduundan gece sanki gnei perdelemekte rtmektedir. 349 Allah Tel, varlna iaret eden byk yetlerden biri olduu iin geceye yemin etmitir. Bir dier gre gre ise, bu durum yle izah edilmitir: Allah Tl Karanlyla btn kinat rten geceye yemin etmitir. Zira gndz, dnyay aydnlatr ve aa kartr, gece ise onu brr ve
340 341

ems: 91/4. Kutub, Seyyid, A.g.e, XVI/ 241242. 342 Leyl: 92/1. 343 ls, A.g.e, XXX/147. 344 Araf: 7/ 54. 345 el-Kurtb, A.g.e, XX/80. 346 Felak: 111/3. 347 el-Kurtb, A.g.e, XX/80. 348 ems: 91/4. 349 el-Kurtb, A.g.e, XX/74.

75

gizler. Gece de ehirden uzak ssz llerde yaayanlar iin bir korku vardr. Geceleyin korkarlar nk hrszlar gece oalr, fesatlar etrafa yaylr, ekya ortaya kar, bulunduklar ortamn sszl onlara bir tedirginlik verir. Bundan dolay Araplar, Gece, Cehennemin veyl kuyusundan daha korkuntur derler. Velhasl gece irkinlikleri ve hatalar rter, onun iin yeminle tekid edilmitir. 350 2. Gndz Takip Eden Karanlk Geceye: dnp gittiinde geceye
351

Ve andolsun,

veya Geri geldiinde yani geri gittiinde

Geceye Geri gitti ekli ile ekli ayn anlamdadr. Tpk ( :) Gece geldiderken () de denildii gibi. 352 . Andolsun karanla yneldii zaman geceye.. 353 Rgp elisfehnye (.h. 565) gre ve kelimesi gecenin her iki tarafnda olan ince karanlk tabakadr. 354 Bunun iin buradaki asase kelimesi beraberce akbele ve edbera, ynelip geldiinde ve arkasn dnp gittiinde diye tefsir edilmitir. 355 Dilcilerden bir ksm da yette geen asas kelimesi ile gece geldi manasnn kastedildiini, byle olmas halinde ise yeminin, gecenin geliine iaret ettiini, bunu da Cenab- Hakkn z Teneffes ifadesinden anlaldn sylemilerdir. 356 Kimileri de gecenin gitmesine yemin edildiini, bunun da Ves-Subhi iz Teneffes ifadesinden anlaldn sylemilerdir. 357 3. Gelip Giden Geceye: * Gelip getii zaman geceye andolsun 358 ifadesi, Getii zaman manasnadr. Gecelerin Seras onlarn gelip-gitmesi, sona ermesidir. 359 Bu, tpk Mddessir, 33 Karanl

350 351

es-Sbn, A.g.e, XVI/ 230; Elmall, A.g.e, VIII/ 471- 486. Mddessir: 74/33. 352 el-Kurtb, A.g.e, XIX/ 84; ez-Zemaher, A.g.e, IV/186. 353 Tekvir: 81/17. 354 Rb el-Isfehn, , el-Mfredt fi aribil-Kuran, stanbul, 1986, s. 500. 355 lus, A.g.e, XXX/ 58. 356 Elmall, A.g.e, VIII/288. 357 Taber, A.g.e, XV/78. 358 Fecr: 89/4. 359 ez-Zemaher, A.g.e, IV/249.

76

geip gitmekte olan gece..ve Tekvir, 17 Kararmaya balayan gece yetleri gibidir. Yahut da bu ifade, gece yrme manasnadr. 360 4. Sakin Geceye: Skna erdiinde geceye andolsun 361

yette: nn manas hususunda dilciler biribirine yakn u manay vermilerdir. Dindii Karanln dkt ve rtt zaman. Burada sec zarf olup Hz. Peygamber (s.a.v)in gece namazna kalkt vakittir. Allah Tel, Ey elbisesine brnen, biraz mstesna, geceleyin kalk, namaz kl. O namazn gecenin yarsna kadar yahut ondan biraz eksilterek kl! buyruunda olduu gibi zarftr. 362 5. On Geceye: Ve andolsun on geceye 363 Allah Telnn On geceye ifadesiyle ilgili olarak u iki mesele vardr: a. Allah Telnn bu srede kendisine yemin ettii eyler arasnda sadece bu ifade nekre gelmitir. nk bu on gece, baka gecelerin tamad zel faziletleri tar. Dolaysyla bunun nekre getirilmesi, bu gecelerde byk faziletlerin olduuna dellet eder. 364 b. limler bu hususta u izahlar yapmlardr: aa. Bu, Muharrem aynn bandan sonuna kadar geen sre iinde ki on gecedir. 365 Yce Allah bu gnlerin nemine dikkat ekmek iin yemin etmitir. bb. Zilhiccenin ilk on gecesidir. 366 Zira ibn Abbas (r.a)dan gnleridir buyurmutur. 367 (.h.68)

gelen bir rivyette Hz. Peygamber (s.a.v) Muhakkak ki ar, kurban bayram

Elmall, A.g.e, VIII/428; yet-i Cellenin syaknda gelen bunlarda akl sahipleri iin birer yemin (huccet) yok mu? (Fecr:5) yetinde Cenab- Hakkn ifade ettii gibi yukarda geen Fecr, on gece, ift, tek ve gelip geen geceye and iilmesinin nemi belirtiliyor. Akl sahiplerinin bunlan zerinde iyice dnmeleri emrediliyor. Bkz. Yldrm, Celal, A.g.e, II/1189. 361 Duh: 93/ 2. 362 Tahir b. Ar, A.g.e, XXX/395. 363 Fecr: 89/ 2. 364 el-Kurtb, A.g.e, XX/ 39. 365 ls, A.g.e, XXX/119; Muharrem aynda geen gnlerden birisi de Are gndr. Bu gnde oru tutmann faziletine dair haberler vardr. Bkz. Elmall, A.g.e, VIII/42425. 366 ls, A.g.e, XXX/119.

360

77

"On gece", Zilhicce aynn ilk on gecesidir. Sekizinci geceden sonraki gn "terviye", dokuzuncu geceden sonraki gn "arefe", onuncu geceden sonraki gn ise "nahr" yani Kurban Bayramnn birinci gndr.368 cc. Bu, Ramazann son on gecesidir. Allah Tel erefinden dolay bu gnlere yemin etmitir. Bin aydan daha hayrl ve ierisinde Kurann indirildii kadir gecesi, bu gnler ierisindedir. 369 6. Gece ve Toplad eylere Yemin: Andolsun geceye ve onun derleyip toparlad eylere. 370 Dilciler vesak kelimesi hakknda unlar sylemilerdir: vesak kelimesitoplad anlamndadr. Bir araya getirilmi ok miktardaki budaya da vesk denilmesi buradan gelmektedir. ( ) Bir araya toplanm develer anlamndadr. Buna gre anlam toplad, iinde barndrp sard eylere demektir. 371 ile kelimeleri arasnda Kuranda ve dier yemin lafzlarnda da ska grlen cinas- naks 372 vardr. G. Asra Yemin . Andolsun asra ki.. 373 limler asrn ne demek olduu hususunda eitli grler ileri srmlerdir. imdi biz imkn nisbetinde bu grleri ve buradaki yeminden kastedilen manay ele alalm.

Tahir b. Aur, A.g.e, XXX/313; Bu geceler baka gecelerde olmayan baz faziletleri tamaktadr. Bu nedenle Yce Allah szkonusu gece stne yemin etmektedir. Bu gnlerde Mslmanlar hac ibadetiyle megul olurlar. Rableri ile huu ve hudu iinde bulumak iin Kbeye koarlar. Efendimiz bir hadisi eriflerinde yle buyururlar: Yce Allahn katnda Zilhiccenin ilk on gnnde yaplan amellerden daha byk ecirli ve bereketli bir gn yoktur. Bunun zerine bir sahabi sorar: Ey allahn Rasl! Allah yolunda cihad ednlerde mi? Raslllah (s.a.v) Allah yolunda cihad eden de. Ancak kendi mal ve canyla cihada kp da bu cihaddan geri dnemeyen yani ehid den bundan mstesnadr. Bkz.bn Hacer, Fethul-Br bi erhi Sahhil-Buhr, Beyrut, h. 1379, II/457. 368 ztrk, Hamdullah, Tekine iftine ve Onuncu Gecenin Fecrine Yemin Olsun ki!, Aksiyon Dergisi, stanbul, 2004, Say: 477. 369 Elmall, A.g.e, VIII/42425. 370 nikak: 84/17. 371 Taber, A.g.e, XV/119; ez-Zemaher, A.g.e, IV/282. 372 Bkz. el-Belatl-Vdha, II/13914041: Bir edebiyat terimi olarak: Manalar farkl, yazl ve sylenileri ayn veya benzer olan iki veya daha fazla kelimenin nazm veya nesirde bir arada kullanlmasna cinas denir. Cinas ikiye ayrlr: a) Tam Cinas: Harfleri vcuhi erbe a denilen harekeler, neviler, saylar ve dzenleri ynnden tam bir ittifak iinde olan kelimeler tam cinas meydana getirirler. b) Naks Cinas: Kelimeler arasnda drt benzerlikten biri bozulduunda, naks cinaslar meydana gelir.

367

78

1. Burada asrdan kastedilendehr, yani mutlak zaman demektir. bn Abbas (h.68) ve birtakm tefsirciler bu grtedir. Burada dehr zerine yemin edilmitir. 374 nsan sresinde de (nsan, 1) akland zere dehrin asl manas lemin ilk yaratlndan yok olaca ana kadar geen sre, yani btn zamandr.Bu manaya gre, btn zamana veya bir zaman dilimine atfedilen zamanlardan en gzel olanna yemin edilmitir. 375 Chiliye Araplar zararlar ve musibetleri zamana balarlar, mutsuzluu ve zarar ona yklerlerdi. Yce Allah bu anlay gidermek, zamann bir kusuru olmayp mkemmel bir nimet olduunu; zarara urayp kusurlu olann ise, insann kendisi olduunu bildirmek iin zamana yemin etmitir. Cenab- Hakkn bir eye yemin etmesi, onun nemini ve yceliini gsterir. 376 2. Bu, Peygamber (s.a.v)in zamanna asrna yaplm bir yemindir. 377 Bu asrda Peygamberliin, Htemn-Nebiyyn olan Hz. Muhammed (s.a.v)in biseti ile yenilenmesiyle bu asrn faziletinden dolay yaplm bir yemindir. 378 3. Yce Allah burada ikindi vaktine yemin etmitir. 379 Yce Allah Duhya mukabil gndzn sonu olmas hasebiyle bu vakte yemin etmitir. Zira bu vakitte Allah (c.c)n kudretinin delilleri vardr. Bu vakit gndzn sonu olup dnyada bulunan btn dier canl trlerinin yaratlmasndan sonra Hz. dem yani (insan) bu vakitte yaratlmtr. Bundan dolay yemin edilerek nemine vurgu yaplmtr. 380

Asr: 103/ 1. ez-Zemaher, A.g.e, IV/282. 375 Rp el- Isfehn, , A.g.e, s. 249; Zaman iinde insanlar gzleriyle grrler, duyarlar ki, nice zenginler fakir, nice gller zayf ve mutlu kimseler de zntl olup gitmilerdir. Allah Tel insanlarn durumlar ve onlardaki deiikliin kendi tasarrufu ile olduuna iaretle asra yemin etmitir. Bkz. Tandv, A.g.e, XV/500. 376 Bursev, A.g.e, V/506. 377 ls, A.g.e, XXX/228; Tahir b. ur, A.g.e, XXX/530. 378 Elmall, A.g.e, IX/103. 379 ez-Zemaher, A.g.e, IV/282; Elmall, A.g.e, IX/ 99; Hicz, Muhammed Mahmut, et-TefsirulVdha, 3. bsk. Matbaatl-stikllil-Kbra, am, 1963, III/ 82. 380 el-Kurtb, A.g.e, XX/178; Elmall, A.g.e, IX/ 99100; Allah Tel faziletinden dolay ikindi namazna yemin etmitir. Bunun delili ise; Namazlara dikkat edin, hele orta namaza..(Bakara: 238) yetidir. Burada Salt-i Vusta Cumhura gre ikindi namazdr. Hz. Peygamber (s.a.v) de bir hadis-i
374

373

79

Yce Allah bazen da sayya yemin etmitir. Tek ve ifte yemin olsun ki..381 Burada zerine yemin edilen iftten kast: Bir gre gre, kurban bayram, btn erkek ve diiler veya gnler ya da cennet kaplardr. zerine yemin edilen tekten kast ise: Arefe gn veya Cehennem kaplardr.382 Allahn bu ekilde zaman ve say zerine yapm olduu yeminlerin says tespitlerimize gre Kuranda 42 yerde gemektedir. Bunlarn hepsi de Mekkdir. Bunlar 17 srede geer. 383 zerine yemin edilen ift ve tek kelimelerine edebi adan baktmz zaman bu iki kelime arasnda tbk 384 sanat vardr. 385 IV. YEMN EDENLERE GRE YEMNN TASNF

Bundan nceki blmde Allahn zerine yemin ettii konular ele almtk. Bu blmde ise Kuranda bulunan yeminleri sahiplerine gre tasnif edeceiz. Kuranda: Allaha, Peygamberlere, Mminlere, Kfir ve Mnafklara ait yeminler vardr. imdi bu yeminleri ele alalm.

eriflerinde: kindi namazn karan sanki maln ve ailesini kaybetmi gibidir. buyurmulardr ( Buhr, Sahih, Mevktus-Salt, 15). 381 Fecr: 89/3; ift ve tek btn eyaya. Yahut yaratanla yaratlana, yahut unsurlara, feleklere, burlara, seyyarelere, veya namazlarn ift ve tek rekatlarna, yahut zilhccenin onuncu kurban gn ile dokuzuncu arefe gnne. and olsun. Bkz. el-ls (. H.127), RhulMen f Tefsril-Kuranil-Azm Ves-Seb-l Mesn, 1. bsk. Beyrut, tsz., XXX/120; Hasan Basr. A.g.e, III, 1177. 382 ez-Zemaher, A.g.e, IV/ 249; ls, A.g.e, XXX/120. 383 ; Zriyt: 11, Burc, ems/ ; Tr/ ; Trk.11,ems/ ; Mddessir: 35, Tekvir: 19, nikk:19, Fecr: 4, ems: 6, Leyl, Duh/ ; Fecr:2 / ; nikk: 19/ ; Mddessir: 35, Tekvir: 15/ ; ems, Duh/ ; nikk: 19/ ; ems, Leyl/ ; ems/ ; Mddessir:35, nikk 19, ems/ ; Necm/ ; Trk/ ; Vka: 75/ ; Tekvr:15/ ; Asr/ ; Tr/ ; Fecr/ ; Kalem/ ; Kalem/ ;Hkka: 39. 384 el-Belatl-Vdha, II/147, bkz: Tbk: Zt iki mny bir arada sylemeye tbk denir. 385 es-Sbn, A.g.e, VII/309.

80

A. Allaha Ait Yeminler: Bu blmde Allahn eitli ekillerde yapm olduu yeminleri ele alacaz. mam Bedrddn ez-Zerke (.794) Kurandaki Allaha ait yeminleri ekilde ele alr. 386 1) Zt ile yapt yeminler: rnek: . Andolsun gn ve yerin Rabbine 387

2) Fiili ile yapt yeminler: rnek: . Gkyzne ve onun yaplna yemin olsun ki 388

3) Mahlkt ile yapt yeminler: rnek: . Yldza yemin olsun ki. 389 Her ne kadar Ez-Zerke (. 704) bunlar iki grupta ele almakta mmkndr. a) Zt ile yapt yeminler. b) Ztnn dndaki mahlkat ile yapt yeminler. 1. Allahn Ztna Yapt Yeminler: Yce Allah Kuranda bizzat zt bu yeminleri grupta ele alsa da

ile yemin etmektedir.

386 387

Bedrddn ez-Zerke, el-Burhn f Ulumil-Kuran, III/ 42. Zriyt: 51/23. 388 ems:91/5. 389 Necm:53/1.

81

rnek: . Gn ve yerin rabbine and olsun ki bu, sizin konutuunuz kadar kesin ve gerektir. 390 Yani sizin syleyiciliiniz nasl ki emrivaki ise, sorumluluunuz, vaad olunan ceza ve mkfatnz da ylece gerekleecektir. 391 . Allaha and olsun ki, uydurup durduunuz eylerden elbette sorguya ekileceksiniz. 392 Grld gibi yukardaki iki yette de Yce Allah bizatihi kendisine yemin etmitir. Allah bu ekilde Kuranda yedi yerde kendisine yemin etmitir. 393 Zriyt : 23 Ynus : 53

Tebn : 7 Meryem : 68 Hcr Nsa Meric : 92 : 65 : 40

Ez-Zerke (. 704) ; Allahn kendi zt ile yemin ettii yerler bunlardr. Dierleri ise mahlkat ile yapt yeminlerdir der. 394 2. Allahn Zt Dndaki Mahlukta Yapt Yeminler: Allah, tespit edebildiimiz kadaryla, Kuranda ztnn dndaki mahlukta 84 yerde
390 391

Zriyt: 51/23. ez-Zemaher, A.g.e, III/17; Elmall, A.g.e, VI/582. 392 Nahl: 16/56. 393 ez-Zerke, el-Burhn, III/ 40; Suyut, el-tkn fi Ulmil-Kuran, II/ 345346. 394 ez-Zerke, el-Burhn, III/40.

82

yemin kullanmtr. Bunlardan 21 tanesi eitli yerlerde tekrarlanr. Bu tekrarlar kardmzda 62 yerde mahlkata yemin ettii grlr. Bunlar da toplam 29 srede geer. 395 Allahn yemin ettii bu 84 adet yemini u ekilde sralayabiliriz. 1) Peygamberlere ve yaadklar yerlere (10 tane) 2) Kuran ve kitaba (6 tane) 3) Kinattaki birtakm glere (21 tane) 4) Kyamet gnne (5 tane) 5) Kinatta bulunan baz nesnelere (42 tane) Bu sralamay yaptktan sonra imdi bunlar ayr ayr ele alalm. B. Peygamberlere ve Yaadklar Yerlere Yemin: Allah Kuranda peygamberlere ve yaadklar yerlere yemin etmektedir. rnek:

. Senin hayatna yemin ederim ki, onlar sarholuklar iinde bocalayp duruyorlar.396 Grld zere Allah peygamberimizin hayatna yemin etmektedir. Kuranda buna benzer 10 tane yemin gemektedir. 397

Bu sreler unlardr: 1. Hcr, 2.Ysin, 3. Sfft, 4. Sd, 5. Zuhruf, 6. Duhn, 7. Kf, 8. Zriyt, 9. Tr, 10. Necm, 11. Vk, 12. Kalem, 13. Hkka, 14. Mddessir, 15. Kyme, 16. Mrselt, 17. Nzit, 18. Tekvr, 19. nikk, 20. Burc, 21. Trk, 22. Fecr, 23. Beled, 24. ems, 25. Leyl, 26. Duh, 27. Tn, 28. diyt, 29. Asr. 396 Hcr: 15/72. 397 72. Hcr: , 2. Tr: : Tur da, : mar edilmi ev, 3. Beled: : Belde, ehir, : Baba , : Doan ocuk, 4. Tn, : ncir, : zeytin, : Sina da, : Emin belde.

395

83

bn Abbas (.68) bu konuda yle demitir. Allahu Tel Raslullahtan daha mkerrem bir kimse yaratp dnyaya getirmemitir. Allahn Raslundan baka hi kimseye yemin ettiini grmedim. Allah ancak Rasln nefsine yemin etmitir. 398 Ayrca Kuran- Kerimde Hz. Peygambere yette yemin etmesi emredilmitir: 399 rnek: . Kfre sapanlar yle dediler: "Kyamet saati bize gelmez!" De ki: "Hayr, yle deil! Gayb bilen Rabbime yemin olsun ki, o size mutlaka ve mutlaka gelecektir 400 Allahn ztna yeminden sonra, bu gerei teyit etmek iin Allah Telann bir sfat gelmektedir. gayb bilen 401 ayba ait eylerin en by olan kyametin bilgisinin Allahn bilgisi dnda kalamayaca, zaman gelince tahakkuk edecei, insanlarn bilemeyiinin bu ynden bir ey ifade etmeyecei, bylece belirtilmi oluyor. C. Kuran ve Kitap ile Yaplan Yeminler: Yce Allahn yemin ettii eitli nesneler vardr. Az nce peygamberlere ve yaadklar yerlere yapm olduu yeminleri ele aldk. Bu blmde ise Kuran ve kitaplara yapt yeminleri ele alacaz.

Suyt, A.g.e, II/346. Vehbe ez-Zuhayl, slam Fkh Ansiklopedisi, IV/200, ( Sebe: 3, Yunus: 53, Tebn: 7). 400 Sebe: 22/3. 401 ayb ehadetin zdddr ki, sizden gizli kalan, br, yani ehadette grdmz ey manasnadr. Bir baka manas ise; akllarca da hemen bilinmeyen ancak peygamberlerin yardmyla bilinendir. ayb iki trldr: 1. Mutlak gayb: Yalnzca Allah tarafndan bilinen gerekler. rnek: kyamet vakti. 2. Mukayyed ayb; herhengi bir yerde sen orada yok iken yamur yamasdr. Peygamberler gaybi melekten de alabilir, dorudan Allahtan da alabilirler. Bkz. antay, Hasan Basr, I/1314.
399 398

84

Y, Sn, apak olan kitaba and olsun ki, sen doru yol zere gnderilmi peygamberlerdensin. 402 Ya sin kelimesini kimileri emin ol ki sen o risaletle gnderilen peygamberlerdensin eklinde peygamberin bir ismi olarak ve iine yemin katarak almlardr. 403 kinci yetin bandaki vav harfi yemin vavdr. Ama yemin manasn y sin kelimesinde dnrsek, o zaman bu vav atf vav olur. 404 . . H, Mm, apak olan kitaba and olsun ki, biz onu kutlu bir gecede indirdik. Dorusu biz, inkar uyarmaktayz. 405 kinci yetin bandaki vav harfi yemin vavdr. Ama kelimesini yemin olarak alrsak o zaman atf vav olur. 406 nc yet ise yeminin cevap cmlesidir. Ama yemin cmlesi olarak i alrsak o zaman bu blm cevap cmlesi deil, cmle-i mstenefe olur. Bir ksm nahivciler de bu blm cevap cmlesi olamaz demilerdir. nk o, muksemn bihin sfatdr, dolaysyla muksemn bihin sfat yeminin cevab olamaz, yleyse yeminin cevab blmdr demilerdir. 407 Grld gibi bu iki yette Yce Allah Kuran ve kitap zerine yemin etmektedir. Allahn Kuran ve kitap zerine yemin ettii yerler 6 tanedir. 408 Bu yerlerin siyak ve sibakna bakldnda, Kuran ve kitabn sfatlarnn zikredildii grlr. Apak kitap gibi. Bundan kast levh-i

Ysin:36/ 13. Elmall, A.g.e, VI/168. 404 Elmall, A.g.e, VI/169. 405 Duhn:44/ 1-3. 406 ez-Zemaher, A.g.e, III/ 499; Elmall, A.g.e, VI/ 395. 407 evkn, A.g.e, IV/570. 408 Kuran ile yaplan yeminler: Kf, Sd, Ysin srelerinde; Kitap ile yaplan yeminler: Zuhruf, Duhan, Tr srelerinde gemektedir.
403

402

85

mahfzdr. 409 Bir dier gre gre ise: Kurandr veya mbarek bir gece (Kadir gecesi)dir. 410 D. Kinatta Bulunan Birtakm Glere Yemin: Yce Allah Kuranda kinattaki birtakm glere yemin etmektedir. 411 . . . . . . Esip savuranlara, ar yk tayanlara, kolayca akp gidenlere ve ii taksim edenlere and olsun ki, size sz verilen phesiz gerektir. Ceza gn mutlaka olacaktr. 412 Allah kinattaki birtakm glere yemin ederken yle bir durum dikkat ekicidir. Yce Allah kinatta ki bu nesnelere yemin ederken bazen tekile bazen de oula yemin etmitir. Bunun hikmeti u olabilir. Allah (c.c) hareketsiz varlklara tekil olarak yemin etmitir. Mesela: . Tur dana and olsun ki 413

Ama hareketli varlklara oul olarak yemin etmitir. Sebebi de hareketli olmasdr.
409 410

Elmall, A.g.e, VI/396. ez-Zemaher, A.g.e, III/ 499. 411 bn Kayyim, et-Tibyn f Aksmil-Kuran, s.39. 412 Zriyt: 51/1-6. 413 Tur: 52/1.

86

rnek: . Esip savrulanlara and olsun ki 414 Kuranda kinattaki glerle ilgili 20 adet yemin vardr. Bunlar 5 srenin banda gelmi olup hepsi de Mekkdir. 415 E. Kyamet Gnne Yemin: Kuranda Yce Allah kyamet gn ile yemin etmitir. rnek: . Hayr, kyamet gnne yemin olsun ki416 buyruundaki ifadesinin bandaki harfi hakknda mfessirler, uzun uzun mtllarda bulunmulardr. Biz bu grlerden birkan zetlemeye alalm: (LHayr), zhirde yeminin nefyidir. Hakikati ise tekid edilmi bir yemindir. Mfessirler burada manann Kyamet gnne yemin ederim eklinde olduu hususunda ittifak etmilerdir. Burada Lnn faydas yemini tekiddir. 417 Ebl-Leys es-Semerkand yle der: Btn mfessirler Hayr yemin ederim buyruunun yemin ederim anlamnda olduunu ittifakla kabul etmilerdir. 418 Ancak Lnn tefsiri hususunda farkl grleri vardr. Kimisine gre bu, ss iin gze getirilmi bir fazlalktr. Arapada bu edat fazladan getirilebilmektedir. Nitekim bir baka yeti kerimede : Seni secdeden

Zriyt: 51/1; Rz, et-Tefsrul-Kebr, XX/412. Bu sreler ve kelimeler unlardr: 1. Sfft: : Saf olanlar, : Sakndranlar, : Okuyanlar, 2. Zriyt: : Toz kaldranlar, : Tayanlar, : Akanlar, : Taksim edenler, 3. Mrselt: : Gnderilenler, : iddetli esenler, : Yayanlar, : Ayranlar, : Atanlar, 4.Nzit: : ekenler, : ekenler, : Yzenler, : Yaranlar, : Dzenleyenler, 5. di yt: : Koanlar, : Ate karanlar, :Saldranlar . 416 Kyame:75/1; Burada zerine yemin edilen ey lmden sonraki dirilitir. Bkz. Muhammed Mahmud Hicz, A.g.e, III, 54-55. 417 es-Sbn, Kabesun-min Nril-Kuran, XV/176. 418 el-Kurtb, A.g.e, XIX/ 92.
415

414

87

ne alkoydu 419 diye buyrulmaktadr ki, buradaki (

: secde

etmemekten deil de, mealde olduu gibi, Secde etmekten) demektir. 420 Bunun dnda Kuranda kyamet gn olarak yorumlanan yeminler de vardr. rnek:

. . .

inde burlar bulunan ge and olsun, sz verilen gne and olsun, ahitlik edene ve edilene and olsun ki. 421 Burada sz verilen gne, ahitlik edene ve

edilene, lafzlarnn kyamet gnne delalet ettii belirtilmitir. 422 Bu gn belki de insanlarn kabirden kt ve shifelerin drlmesi gibi semann drld gndr. 423 Vaad edilen gne yemin edilmesi ki Allah Tel bugnn geleceini u szyle de vaad etmitir. te onlara vaad edilen gn bu gndr 424 Bununla birlikte bugnn gereklemesinin yeminle tekid edilmesinde, srenin devamnda kssas geen Ashb- uhduda, yemine konu olan kyamet gnnn balarna geleceine tehdit vardr. 425

419 420

Sd: 38/75. el-Kurtb, A.g.e, XV/228. 421 Buru: 85/1-2-3. 422 Elmall, Hak Dini Kuran Dili, IX/ 97. 423 ls, A.g.e, XXX/ 86. 424 Mearic:70/ 44. 425 Tahir b. Ar, A.g.e, XXX/228.

88

Kuranda kyamet ve kyamet manasnda yorumlanan bu tr yeminler 5 tanedir. ki srede geer. Hepsi de Mekkdir. 426 F. Kinatta Bulunan Baz Nesnelere Yemin: Kuranda kinatta bulunan; gne ay, yldz, yer ve gk gibi cisimlere yemin edilmektedir. 427 . . . . . . . Andolsun gnee ve onun na, 428 ardndan gelmekte olan aya, onu ortaya koyan gndze, onu bryen geceye, ge ve onu yapana, yere ve onu yayana, kiiye ve onu ekillendirene, 429 Grld zere, Allah ge, yere, gndze, geceye, aya, gnee ve na, nefse yemin etmitir. Bunlarn bir ksm kinatta mevcut olan somut varlklardr. Bir ksm ise soyuttur. Allah bunlar bazen yle geniletir ki, her eyi iine alacak bir yemin eklinde sunar. rnek:

Bu sreler ve kelimeler unlardr: 1. Kyme: 2. Bruc: 427 bn Kayyim, et-Tibyn f Aksmil-Kuran, s.50, 100. 428 Burada gnee ve parltsna yemin edilmitir. Duha gnein doduu ufuktan ykselip nn parlamas ve yaylmasyla bakanlara aikr olmasdr. Bkz. Rhul-Men, XXX, 140. 429 ems:91/ 16.

426

89

. Grebildikleriniz ve gremedikleriniz zerine yemin ederim ki..430 Bu yemine btn grlebilen ve grlmeyen, gzlemlenen ve gzlemlenemeyen, gizli veya ak her ey, olmu ve olacak btn olaylar dhildir. Yce Allah bunlarn zerine yemin ederek Kuran- tasdik ediyor.431 Bu vb. yetlerde yemin edilen nesnelerin nndeki muzaf hazfedilmitir. nk mahlkta yaplan yeminlerde muzaf hazfedilir . Esasen konumuzla ilgili vermi olduumuz ilk yetin alm u ekilde olmaldr: - Gnein Rabbine andolsun Ayn Rabbine andolsun Burada ki kelimesi muzaf olup hazfedilmitir. 432 Yukardaki grebildiklerimiz ve gremediklerimizden kast, olmu ve olacak btn iler, gizli ve ak her ey, grlenler kudret eserleri, grlmeyenler ise kudret srlardr. Bunu gnmzde doa ve doast olarak ifade edebiliriz. 433 Allaha ait yeminleri burada noktaladktan sonra imdi de, Kurandaki yeminlerin inzl yerlerine gre bir tasnifini yapalm ve zellikleri nelermi bir gz atalm. V. MEKKE VE MEDNE DNEMNE AT YEMNLER eklindedir.

Bu blm Kuran- Kerimde yemin ad altnda ele aldmz ksmn son blmn oluturmaktadr. Daha nceki blmlerde de eitli veslelerle yemin yetlerinin Mekk ve Meden olmasna deinmitik. Bu blmde ise mstakil bir ekilde Mekk ve Meden dneme ait yetleri ele alacaz. nk Kuran- Kerimde yetlerin inme dnemleri denince iki ehir akla gelir: Mekke ve Medine. Bu iki farkl ehirde inen yetleri Kurann btnl ierisinde dnnce birok farkl olduklar noktalar ortaya kmaktadr. Bu ok eitli farkllklardan bir tanesi de, yemin sluplarnn Kurann indii zamana ve mekna gre farkllk arz etmesidir. Bu fakllklar ve fakllklarn nedenleri hakknda ksaca bilgi vermeye alalm.
430 431

Hkka: 69/38-39. ez-Zemaher, A.g.e, IV/154; evkn, A.g.e, V/285; Elmall, A.g.e, VIII/71. 432 evkn, A.g.e, V/ 448; Suyut, A.g.e, II/346. 433 Elmall, A.g.e, VIII/321; Suyut, A.g.e, s. 221.

90

A.

Mekke Dnemindeki Yemin yetlerinin zellikleri:

Mekke dneminde inen yemin yetleri Medine dneminden daha fazladr. nk Mekke dnemi chiliye dnemine daha yakndr. Ve chiliye dnemi Araplar arasnda yemin daha yaygndr. Kuranda Araplarn bu alageldikleri metodu korudu. 434 Ayrca Mekke dneminde inen yetler yemin arlkldr. Hurfu Mukattaalar genelde Mekkdir. 435 Mekke dnemindeki yeminlerin bir baka zellii de istidlli yeminlerden olumasdr. Allah bu dnemde dikkatleri ilhi yetlere, Allahn sonsuz kudretine ekmek istemitir. Bedi' sanatn kullanmtr. Buna karlk Medine dneminde istidlli yetler yoktur. 436 imdi Mekke dneminde inen yemin yetlerini yemin edilme ekilleriyle beraber, sre ve yet numaralarnn tasnifini yapalm. a) Mekke dneminde 5 yette Kuranla yemin edilmitir. 437 1- Ysn 2- Sd : 13 : 1-2

3- Zuhruf : 1-3 4- Duhn : 1-3 5- Kf : 1-2

b) Mekke dneminde 7 yetle Kuran zerine yemin edilmitir. 1- Zriyt : 75-77

Kzm Fethi, A.g.e, s. 381. Zerkn, Muhammed Abdl-Azm, Menhill-Irfn fi Ulmil-Kuran, Darul-Hayil-Ktb, Msr, , I/218. 436 Turan, Abdulbaki, Kuran- Kerimde Yeminler, S...F Dergisi, Say: II, II/ 98. 437 Turan, Abdulbaki, A.g.d, s. 9899.
435

434

91

2- Vk

: 75-77

3- Hkka : 38-39 4- Tekvir : 15-19 5- Trk : 1-3

c) Nbvvetin doruluu ve Hz. Muhammedin tezkiyesi zerine yeminler. 1- Yasin : 1-2 2- Necm : 1-2 3- Kalem : 1-2 4- Duh : 1-3 5- Fecr : 72

d) Dirili, har, ceza, vad ve vide dair yeminler. 1- Zriyt 2- Mrselt 3- Tr : 1-6 : 1-7 : 1-7

e) lh kudretin kemaline dair gizli yeminler. 1- Araf 2- Hucurat : 11 : 26

3- Mminn : 17 4- Hcr 5- Nahl : 16, 24 : 103

92

B. Medine Dnemindeki Yemin yetlerinin zellikleri: Yce Allah Mekke dneminde iman esaslarna ynelik insanlarn dikkatini celbetmek iin Arap kltrnde de etkili bir ekilde kullanlan yemine bavurmuur. Medine dneminde inen yemin yetlerine baktmz zaman ise, daha ok imann hakikatine dair, mminlerin zaferi vb. konulara ynelik yemin ettii gze arpmaktadr. Medine dneminde inen yemin yetlerini de be blme ayrabiliriz: 438 a) mann hakikati zerine olan yeminler. 1- Nis : 25 b) Mminlerin ibtilasna dair yeminler. 1- Bakara : 155

2- l-i mran : 186 3- Mide : 94

4- Muhammed: 31 c) Mminlerin zaferi zerine yeminler. 1- Nr 2- Hac 3- Tevbe : 55 : 40, 60 : 25

4- l-i mran : 123, 152 5- Fetih : 18, 27

438

Turan, Abdulbaki, A.g.d, s. 99100.

93

d) Allah yolunda cihad edenlerin ilahi mafirete nail olacaklarna dair yeminler. 1- l-i mran : 157, 158, 195 2- Hac : 58-59

e) Yahudi ve Hristiyanlarn tekfir edilmesine dair yeminler. 1- Mide : 17, 72-73, 82 2- Bakara : 120, 145 439 almamzn bu ikinci blmnde grdk ki, Kuran- Kerimde ok sayda yemin ifadesi gemektedir. Allah, man ve itikadn kalplerde yerlemesi amacndan, kinatn ve eyann yaratl hikmetinin iyi kavranmas gayesine kadar, pek ok amala deiik yemin ifade ve kalplarna yer vermitir. yle grnyor ki, hangi tr ve kalpla olursa olsun yeminler; muhataba szn doruluunu ve nemini kavratmay amalamaktadr. zerine yemin edilen eya ve nesnelerin deikenlii, muhataplarn anlay ve kltr yaplaryla ilgili olsa gerektir.

439

Kzm Fethi, A.g.e, s. 381, 401.

94

NC BLM HADSLERDE YEMN Bu blmde, Hz. Muhammedin eitli yemin lafzlarn kullanarak, insanlara aktard hadisleri ksaca ele alacaz. Bu hadislerin says olduka fazladr. Ama biz bu hadislerin bir ksmn ele alarak, konumuza farkl bir adan k tutmaya alacaz. Ayrca bu balk altnda Hz. Peygamberin hangi sebep ve amalarla yeminli anlatma bavurduunu deil, sadece yemin ederken hangi yemin lafzlarn kullandn ele alacaz. Hz. Peygamberin hadislerinde yeminli anlatm benimsemesi, eitli sebeplere baldr. Bu sebeplerin banda Hz. Muhammedin doup byd evrenin etkisi ok byktr. Zira Chiliye dneminde, Araplar arasnda yemin o kadar yaygnd ki, doruluuna kesin olarak inandklar bir konunun gerekliini ispatlamak iin bavuracaklar niha inandrc g yemin idi. Dnceyi aklama da, yemine bavurmann kesin dorulara ulama anlam tayan bir toplumda, Hz. Peygamberin slam gibi ok nemli bir gerei aklarken yeminden uzak durmas dnlemezdi. Hz. Peygamberin yeminli anlatm benimsemesinde vahyin rol de ok nemlidir. nk Yce Allah Kuran- Kerimin yetinde Hz. Muhammedi yemin etmeye davet etmitir. 440 Ayrca Kuranda Yce Allah Hz. Peygambere yle buyurmaktadr: Onlara, ilerine ileyecek, ruhlarna tesir edecek ekilde (beli) sz syle 441. Bu yette de Hz. Peygamberin onlar ikna edecek ekilde, onlarn diliyle konumas istenmektedir. Konumuzun bu blmn, Hz.Peygamber'in kulland yemin lafzlar ve Hz. Peygamber'in kulland yemin kalplar olmak zere iki ana balk altnda ele alarak, eitli misallerle aklamaya alacaz.

440 441

bn Kayyim, A.g.e, s. 8. Bkz. Sebe: 34/3, Tebun: 64/7, Yunus: 10/53. Nisa: 4/63.

95

I. HZ.PEYGAMBER'N KULLANDII YEMN LAFIZLARI Hz. Muhammed (s.a.v) yemin lafzlarn kullanarak eitli nesneler zerine yemin etmitir. imdi biz, bu yemin lafzlar ile yaplan yeminlerin bir ksmna hadislerden rnekler getirerek aklamaya devam edelim. A. Kelimesi le Yemin Daha nce kelimesi hakknda ayrntl bilgi verdiimiz iin, tekrar

kelimenin kk ve anlam hakknda ayrntl bilgi vermeyeceiz. rnek: . Eb Hureyre radiyallhu anhden Reslullh Sallallhu aleyhi ve sellemin yle buyurduu rivyet olunmutur: Mslmanlardan ocuu len bir kiiye Cehennem atei isabet etmez; meerki Allahn yemini yerini bulacak kadar ola, (bu srette hafif isabet eder). 442 Hadis metnindeki Allahn andn helal klan cehennem atei demektir ki Vallahi sizden hibir kimse yoktur; illa o atee urayacaktr 443 yeti kerimesinde olduu gibi bu da mukadder bir yemindir. 444 B. Kelimesi le Yemin: Bu kelime eitli kalplarda gelebildii gibi, ksaltlm olarak kalbnda da kullanlr. rnek: ( )

ez-Zebd, Zeynd-dn Ahmed b. Abdil-Latf, Sahih-i Buhar Muhtasar Tecrid-i Sarh Tercemesi ve erhi, (trc., Kmil Miras), 2. bsk. Trk Tarih Kurumu Basmevi, Ankara, 1973, XII/236. 443 Meryem:19/71. 444 ez-Zebdi, A.g.e, XII/ 236.

442

96

 . . .

bn Umer (R) yle demitir: Raslullah (s.a.v.) bir ordu hazrlayp bana Usame ibn Zeydi tayin etmiti. nsanlarn bazs Usamenin Kumandanlna itiraz ve dedikodu etmilerdi. Bunun zerine Raslllah ayaa kalkp bir hitabede bulundu: Siz imdi Usamenin kumandanl hususunda ktleme yapmaktasnz. Sizler bundan nce, onun babasnn kumandanlna da dil uzatyordunuz. Ve eymullhi Allaha yemin ederim ki; Zeyd b. Harise kumandanla nasl tamamyla layksa ve bana insanlarn en sevimlilerinden biri olmusa, hi phesiz u Usamede babasndan sonra bana insanlarn en sevimlilerindendir buyurdu. 445 lafznn asl dr. Mnas da; Allaha yemin olsundur.

Abdullah b. Abbas(. 68/687) ve Abdullah b. merin (.73/692) bu lafzla yemin ettii ancak Hasan Basr (.110/ 728) ve brahim en-Nehanin ( . 96/714) bu lafz ile yemin etmekten kandklar ifade edilmitir. 446 . "Allah'a yemin olsun ki, ehlim zerine asla bir ktlk bilmem" 447. . "Allah'a yemin olsun ki, hrszlk yapan kzm Ftma bile olsa elini keserim" 448.

Buhar, Ebu Abdillah Muhammed bn smail, Sahhil-Buhar, Birinci Abdlhamit Han Basks, Daru hytTras (ofset), Beyrut, tsz, VIII/160. 446 Ayn, Eb Muhammed Bedruddin Mahmud b. Ahmed el- Ayn, Umdetl-Kr erhu Sahhil-Buhr, radett-Tbaatil-Mniyriyya, Beyrut, tsz. XXIII/166. 447 Buhri, Tefsir, 24; Tirmizi, Tefsir, 24; Mslim, Hudd, 8-9; Ebu Davud, Hudd, 4; Tirmiz, Hudd, 6; Nesi, Srik, 5-6. 448 Buhri, Fedil Ashb'n-Neb, 18, Enbiy, 54, Hudd, 12.

445

97

II.

HZ.

PEYGEMBERN

HADSLERNDE

GEEN

YEMN

KALIPLARI A. Lafzatullah Kalb le Ak Yemin: 1 . . "Vallahi hiret (nimetleri) karsnda dnya (nimetleri)'nin durumu ( ve dieri) ancak birinizin (el) parman denizin iine koymas durumu gibidir. Parman ne ile dneceine bir baksn" 449. Bu hadiste grld zere Allah lafz yemin harfiyle beraber ak bir ekilde gelmitir. 2. . "Vallahi m'min olamaz, vallahi m'min olamaz, vallahi m'min olamaz" buyurdu. Ey Allah'n Rasl kim m'min olamaz? denildi. "Zulmnden ve errinden komusu gven ierisinde olmayan kimse" buyurdu 450. 3. Bazen ( ) lafznn bana ( ) bitiir. . .

"Bakn! Allah'a yemin olsun ki sizin Allah'tan en ok korkan ve saknannz benimdir. Ama ben hem oru tutuyorum hem de tutmuyorum. Hem gece namaz klyorum hem de uyuyorum, kadnlarla evleniyorum. Kim benim snnetimden yz evirirse o benden deildir buyurdu" 451.

Mslim, Cenne, 55; Buhri, Risle, 2; Tirmizi, Zhd, 15; bn Mce, Zhd, 3; Ahmed b. Hanbel, IV/229230. 450 Buhri, Edeb, 29; Mslim, mn, 73; Tirmiz, Kyame, 60; Ahmed b. Hanbel, I/ 378; II/ 288, 236, III/ 154, IV/31. 451 Buhri, Nikah, 1; Mslim, Sym, 74,79; Ebu Davud, Savm, 36; Malik b. Enes, el-Muvatta, 9.

449

98

B. Kapal Yemin Kalplarna rnekler: . "Nefsim kudreti elinde tutan Allah'a yemin ederim ki, muhakkak srette dnya mal size aktlacaktr" 452. . "phesiz siz, sizden nce gelen milletlerin detine kar kar, arn arn tb olacaksnz" 453. C. Kalb le Yemin:

Hz. Peygamber, Yce Allahn baz sfatlarna deinerek yeminler etmitir. O yeminlerden bir tanesi de nefsim elinde olana yemin ederim kalbdr. rnek: . . Bize Eb Avne, Abdulmelikten; o da Cbir ibn Abdillah (r.a)tan tahdis etti ki, Peygamber (s.a.v): Kayser helak olduu zaman, ondan sonra (Rm diyarnda onun gibi hkimiyet salayan) bir kayser daha olmayacaktr. Kisra helak olduu zaman da ondan sonra bir daha kisra (saltanat) olmayacaktr. Nefsim elinde bulunan (Allaha) yemin ederim ki, kisra ve kayserin hazineleri, muhakkak Allah yolunda sarfedilecektir 454 buyurmutur. Hadiste geen blm nefsime gc ve kudreti

sayesinde diledii gibi tasarrufta bulunana yemin ederim veya kendisine ibadet ettiim zta yemin ederim manalarna gelmektedir. 455 Hz. Muhammed
bn Mce, Mukaddime, 1; Ahmed b. Hanbel, 153,155,178,368. Buhri, Enbiy, 50; Mslim, lim, 6; bn Mce, Fiten, 17; Ahmed b. Hanbel, II/327,450. 454 Buhr, el-Cmius-Sahh, (trc. Mehmet Sofuolu), tken yaynlar, stanbul, tsz, XIV/ 6516. 455 Kastallni, Ebil-Abbas ihbd-dn Ahmad b. Muhammaed, rds-Sr li erhi Sahhil-Buhr, Drul-Kitbl-Arab, Beyrut, tsz, IX/368.
453 452

99

bazen de eklinde 456 veya eklinde 457 yemin etmitir. . " Nefsim kudreti elinde tutan Allah'a yemin ederim ki, sizler benim bildiimi bilseydiniz, az gler ok alardnz". 458 . "Kur'an' srekli hatrda tutup, gz nnde bulundurunuz. Canm elinde olan Allah'a yemin olsun ki Kur'an'n kap gitmesi, devenin bandan kap gitmesinden daha abuktur" 459 buyurdu. D. Kalb ile Yemin:

Hz. Muhammed (s.a.v)in ska kulland yemin lafzlarndan birisidir. Hayr, kalpleri ekip evirene yemin ederim ki anlamna gelmektedir. fade de yer alan nefiy edat, yemin vvdr. lafz ile kastedilen ise; Yce Allahtr. kelimesi bir eyi deitirmek, ters yz anlamna gelen kknden tretilmi 460 tefil babnda ism-i faildir. rnek: . . Abdullah ibn Umer (R) : Peygamber (S.A.V)in yemini ok defa L ve mukallibil kulb (Hayr, kalpleri eviren Allaha yemin ederim) tabiri idi. 461 Bu ifade de yer alan kalp kelimesi ile insan bedeninde bilgi dnme merkezi ve idrakin merkezi anlamnda kullanlm olup, insan ruhunun, bilgisinin, Kalplerin cesaret gibi birtakm mnev zelliklerinin tamam kastedilmitir.
456 457

Bkz. Buhr, A.g.e, XIV/ 6521. ez-Zebid, Zeynd-dn Ahmed b. Abdil-Ltif, Sahh-i Buhr Muhtasar Tecrd-i Sarh Tercemesi ve erhi, (trc, Kamil Miras), 2. bsk. Trk Tarih Kurumu Basmevi, Ankara, 1973, XII/234. 458 Buhr, Kusf, 2, Tefsir, 5; Mslim, Salt, 112; Nesi, Sehv, 102; bn Mce, Zhd, 19. 459 Buhr, Fedilu'l-Kur'an, 23; Mslim, Msfirin, 229231. 460 bn Manzur, Lisnul-Arab, I/ 685. 461 Buhr, A.g.e, XIV/ 6517.

100

ekilip evrilmesi ise; bir dnce ve gre meyletmesi anlamndadr. Bu ifade ile kalbin iyi ve kt arasnda gidip gelmesinin Allahn kalpleri ekip evirici olmas sfat sayesinde gerekleebilecei vurgulanmtr. 462 E. Kalb ile Yemin: Hz. Peygamber tarafndan kullanlan bir dier yemin kalbdr. Bu yemin lafznn anlam Hayr, kalpleri idare edene yemin ederimdir. rnek: . , . , , , , : . " . " Slimin babas (Abdullah bin mer) (Radyallh anhm)den rivyet edildiine gre; Reslllah (s.a.v)in yeminlerinin ekserisi u idi: Kalpleri (n hallerini) deitiren (Allah)a andolsun ki, hayr. 463 Hadisteki yemin lafznda geen Mutasarrf: Deitiren kelimesi yerine baz rivyetlerde Mukallib: eviren, dndren kelimesi bulunur. ki kelimenin ifade ettii mana ayndr. Kalpleri evirmekten maksat, kulun kalbini, iman kfre tercih etme halinden, kfr imana tercih etme haline evirmesi veya bunun aksini yapmasdr. 464 F. Kalb ile Yemin: dr. Allahn

Hz. Muhammedin kulland bir dier yemin lafz lafznn banda yer alan harfi, yemin edatdr. 465 rnek:

varlnn devamllna yemin ederim eklinde tercme edilir. Bu yemin

Kastalln, A.g.e, IX/36768. bn Mce, Eb Abdillah Muhammed b. Yezd el-Kazvn, Snen ( Snen-i bn Mce Tercemesi ve erhi), (trc. ve erh, Haydar Hatipolu), Kahraman Yaynlar, stanbul, 1983, VI/ 28. 464 bn Mace, A.g.e, VI/ 29. 465 ez-Zemaher, el-Mufassal, s. 344.
463

462

101

............. .

Peygamber (s.a.v) mescit de ayaa kalkt da, bu iftiray ilk evvel ortaya karan Abdullah ibn Ubeyy ibn Sellden tr sz sylemekte mazur tutulmasn istedi. (Ve Ehlim hakknda bana eza eden bu adam hususunda bana kim yardm eder de benim iin ondan intikam alr? dedi.) Useyd ibn Hudayr ayaa kalkt da Sad b.Ubdeye hitaben: Allahn bek ve ebediyetine yemin ederim ki, biz onu muhakkak ldrrz! dedi. 466 Hz. Muhammed (s.a.v)in Hadislerle yapt yemin ekli olduka fazladr. Bizim dorudan konumuz olmamas hasebiyle, konumuza bir k tutmas asndan ksaca bu konulara deindik ve konumuz ile ilgili baz yemin kalplarn rneklerle birlikte ele aldk.

466

Buhar, Sahhil-Buhar, VIII/ 168.

102

SONU Yemin, ok eskiden beri milletlerin hayatlarnda kullana geldikleri bir lafzdr. Yeminin gemiine baktmz zaman ilk insan ve ayn zamanda ilk peygamber olan Hz. deme kadar uzandn grrz. Gemi milletler yemini gnlk hayatlarnda, al-verite, karsndaki insan inandrmada veya ona gven vermede bir ara olarak srekli kullanmlardr. Bu da gsteriyor ki, yemin gnmzde olduu gibi gemite de insanlarn sosyal hayatlarnn vazgeilmez bir parasdr. Yeminin Arap dili ve belatnda da yadsnamaz bir yeri vardr. Araplar arasndan birok mehur airler kmtr. Bu airler iirlerinde yemine de yer vermilerdir. fade etmek istedikleri baz durumlar, iinde yaadklar millet iin kutsal olan baz deerler zerine yemin ederek anlatmaya almlardr. Gemi Peygamberlerin mucizelerine baktmz zaman, iinde yaadklar toplumda hangi meslek revata ise, Yce Allah ona meydan okuyacak bir donanmla Peygamberini donatm ve ona uygun mucizeler vermitir. Mesela; Hz. Musaya s mucizesi vermitir. nk Hz. Musann Peygamber olarak gnderildii toplumda sihirbazlk ok revata bir meslek idi. Hz. Muhammed (s.a.v)in gnderildii toplumda ise; iir ve belat ok revata idi. Bu iir ve belatn ierisinde yemin lafzlarnn da ska kullanldn gryoruz.. lde yaayan insanlarn sosyal hayatlarnda da yemin ska bavurduklar bir unsur idi. Dolaysyla Kuran- kerimde bunlara meydan okur bir tarzda, son derece beli bir ekilde nzil olmutur. Kurann bu belat karsnda Arap airleri bile hayretlere dmlerdir. Bu insan kelam olamaz, bu olsa olsa ilh bir ey olmaldr demilerdir. Yce Allah birok deiik konu ile ilgili insanlarn dikkatini ekmek iin farkl farkl nesneler zerine yemin etmitir. Yemin deyince, asl yeminler ve mecz yeminler olmak zere iki trl yemin ekli vardr. Arap iir ve belaatnda duruma gre her ikisinin de kullanldn grmekteyiz. Gnmzde hl her ikisinin kullanm da devam etmektedir.

103

Peygamberler, Kurandan verdiimiz misallerden de anlalaca zere yemin lafzlarn ilh vazifeyi yerine getirirken, insanlara gven vermek adna ska kullanmlardr. Hz. Muhammed (s.a.v) insanlara slm' tebli ederken yemine ska bavurmutur. Bundan maksat, karsndaki insann gvenini artrmaktr. Duruma gre farkl yemin lafzlar ve kalplar kullanmtr. Te'kit ifade eden eitli lafzlar yemin gibi telakki edilse de gerekte onlar yemin deildir. Bu lafzlarn yemin gibi telakki edilmesinin sebebi, sylenen szde kesinlik ifade etmelerinden dolaydr. Ama gerekte bu lafzlar yeminden tamamen ayrdr. Bu ifadeler sz kuvvetlendirmek iin kullanlan, teknik adyla tekid ifade eden edatlardr. Bu edatlarn says olduka fazladr. Her birinin kendine has kullanmlar olmakla birlikte dolayl olarak grdkleri farkl ilevleri de vardr. Bu ilevlerden biri de sz pekitirerek kuvvetli bir tonla sylemektir.

104

KAYNAKLAR Abbs Hasan, en Nahvul Vf, Drul Merif, (I-IV), Kahira, 1966. Abdurrahman el Metar, Eslbut tevkd fl Kurn, DarulMaarif, Trablus, 1986. el-Udayma, Muhammed Abdulhaluk, Dirset slbil Kurn'lKerm, Drul Hads, Khire, tsz. Ahmed b, Hanbel, el-Msned, 1. bsk, (I-VI), Beyrut, 1929. Als, Ebul-Fadl ihbuddin es-Seyyid Mahmud, Ruhul-Men f TefsirilKurnil-Azm ve Sebl-Mesn, Darul-Fikr, (I-XXX), Beyrut, 1987. el-Askaln, Ali b. Hacer, Fethul-Br bi erhi Sahihil-Buhr, (I-XIII), Drul-Marife, Beyrut, h. 1379. Ayn, Eb Muhammed Bedruddin Mahmud b. Ahmed el- Ayn, Umdetl-Kr erhu Sahhil-Buhr, (I- XXV), radett-Tbaatil-Mniyriyye, Beyrut, tsz. Bekr eyh Emin, el- Belatl- Arabiyye f Sevbihal- Cedd, (I-III), Drullim, Beyrut, tsz. Buhr, Eb Abdillah Muhammed b. smail, el-Cmius-Sahh, (I-VIII), elMektebetu'l-slmiyye, stanbul, 1981. Buhr, Eb Abdillah Muhammed b. smail, Sahhil-Buhar, (I-IX), Birinci Abdlhamit Han Basks, Dru hytTras, Beyrut, tsz. Buhr, Eb Abdillah Muhammed b. smail, el-Cmius-Sahh, (trc. Mehmet Sofuolu), (I-XVII), tken Yaynlar, stanbul, tsz. Bursev, smail Hakk, Tefsru Ruhil-Beyn, (I-X), Dru hyit-Trasil-Arab, Beyrut, 1985. Celleddn Abdurrahman es Suyt, Tefsrul Celleyn, Salah Bilici Kitabevi Yaynlar, stanbul, tsz. Cerraholu, smail, Tefsir Usl, T.D.V. Yaynlar, Ankara, 1997.

105

el-Cevher, smail b. Hammad, Tacl-lua ve Shhul-Arabiyye, (I-VI), thk. Ahmed Abdl afr Attr, Drul Kitbil Arab, Kahire, 1956. el-Crcn, Ali b. Muhammed erf, Kitbut Trft, Mektebet Lbnan, Beyrut, 1990. antay, Hasan Basri, Kurn- Hkim ve Mel-i Kerm, (I-III), Elif Ofset, stanbul, 1992. el-Drim, Ebu Muhammed Abdullah b, Abdirrahman b. Fadl b. Behram, es-Snen, (I-II), Dr hyi's-snneti'n-Nebeviyye, tsz. Doan, Mehmet, Byk Trke Szlk, Yemin Maddesi, Vd Yaynlar, Ankara, 2001. Ebu Dvud, Sleyman b. el-E'as es-Sicistn el-Ezd, es-Snen, 1. bsk. (I-V), Hms, 1388/1969. Ebul-Ferec el-sfehni, el-En, 1. bsk, (I-XXIV), Darul-Ktb, Beyrut, 1986. Emin, Mustafa, el-Belatl-Vdha ( el-Beyn- vel-Men vel-Bed), (I-II), Eda Neriyat, stanbul, 1993. el-Endels, Ebu Hayyan, Bahrul-Muht, (I-VIII), Drul-Ktbil-lmiyye, Beyrut, 1993. Esed, Muhammed, Kurn Mesaj Meal-Tefsir, (trc. Cahit Koytak, Ahmet Ertrk), (I-III), aret Yaynlar, stanbul, 1999. el-Fruzbd, Mahmut b. Yakup, el- Kmusul- Muht, Mektebet Nuri, am, H. 1306. Fut Nimet, Mlahhasul- Kavidil- Luatil- Arabiyye, Maarif, Beyrut, tsz. Hani George Tabr, George M. Abduh - Massih el Khalil, Mucemu Mustalaht'n-Nahvil Arab, Mektebet Lbnan, Beyrut, 1990. brahim Mustafa ve Dierleri, el-Mucemul Vast, Mektebetl lmiye, Tahran, tsz. Drul-

106

Hcz, Muhammed Mahmud, et-Tefsrul-Vdiha, Matbaatl-stikllil-Kbra, am, 1963. bn Him, Cemalettin b. Yusuf . Ahmed b. Abdullah, Munl Lebb an Kitbil Erib, thk. Muhammed Muhiddn Abdlhamid, el Mektebetl Asriyye Sayd, Beyrut, 1987. bn Mce, Ebu Abdillah Muhammed b. Yezid el-Kazvn, es-Snen, (I-II), Dru ihyi'l-Ktbi'l-Arabiyye, Muhammed Fuad Abdulbak, Neri, 1375/1952. bn Manzr, Muhammed, Lisnl- Arab, (I-XV), Drul- Marif, Beyrut, tsz. bn Sde, Hseyin Ali b. smail, el- Muhassas, Drul- fak, Beyrut, tsz. bn Teymiye, Takyyddn, et-Tefsrul-Kebr, (I-IV), thk. Abdurrahman Amra, Darul-Ktbil-lmiyye, Beyrut, tsz. bn Usfr, Eb Hasan Ali b. Mmin b. Muhammed b. Ali, el-Mukarrab, thk. dil Ahmet Abdil Mevcut, Ali Muhammed Muavved, Drul- ktbil- lmiyye, Beyrut, 1998. bn Ya, erhu'l-Mufassal, leml- Ktb, Beyrut, tsz. bn Kayyim el- Cevziyye, emsuddin Muhammed, et- Tibyn f Aksmil- Kurn, thk. eyh Muhammed Skker, Dru hyil- lm, Beyrut, 1988. brahim Haleb, zahl Mlteka el- Ebhur Tercmesi, (trc., Mustafa Uysal), 2. bsk, Dizer Konca matbaas, stanbul, 1968. Yaltkaya, erafettin, Yedi ask, stanbul, Milli Eitim Basmevi,1985. slam Ansiklopedisi, Yemin maddesi , stanbul, ( M.E.B ) Yaynlar, 1986. Kastallni, Ebul-Abbas ihbd-dn Ahmed b. Muhammed, rds-Sr li erhi Sahhil-Buhr, (I-X), Drul-Kitbil-Arab, Beyrut, tsz. Kazvn, el-zh f Ulmil-Bela, Matbaat Snneti Mahmd, Kahire, tsz. Kzm Fethi er- Rv, Eslbul- Yemin fl-Luatil- Arabiyye, Matbaat Cmiati Badad, 1977.

107

Krca, Celal, T.D.V. slam Ansiklopedisi, (I-), stanbul, 1989. el-Kurtb, Ahmet Ensr, el-Cmi' -li Ahkml- Kurn, (I-XXII), DarulFikr, Beyrut, 1987. Kutub, Seyyid, F Zllil-Kurn, (trc. M. Emin Sara, . Hakk engler), Hikmet Yaynlar, stanbul, 1987. el-Maarr, Ebul-la, erhut-Tenvr ala Sktz-Zend, Beyrut, 1982. Mahlf, Hseyin Muhammed, Kelimetl-Kuran Tefsr ve Beyn, DrulKtbil-lmiyye, Msr, 1975. Makkar, ehbeddin Ahmed, Nefhut-Tb Min Gusnil-Endlsir-Rtb, Dru Sadr, Beyrut, 1997. Mlik b. Enes, el-Muvatta, Msr, tsz. Matrac, rfan, el-Cmili Fnnil-Lugatil-Arabiyye vel-ruz, MessetlKtbis-Sigf, Beyrut,1987. Meden, Ali Sadreddin, Kitabu Selefetil-Asr fi Mehasini- uar bi klli Msr, 1. bsk, Kahire, H. 1324. Mennul-Kattn, Halil, Mebhis f Ulmil-Kurn, Meessetr-Risale, Beyrut, 1990. Merai, Ahmet Mustafa, Ulml- Belaa, Drul-Ulm, Msr, tsz. Mevdd, Ebul- Al, Tefhmul- Kurn, (I-VII), (trc. Komisyon), nsan Yaynlar, stanbul, 1995. el-Emn, Muhammed Muhyiddn Abdl-Hamd, erhul-Emn al Elfiyeti bn-i Mlik, thk. 2. bsk, Drul-Maarif, Kahire, 1936. Mslim, Ebu'l- Huseyn Mslim b. Haccac, el-Cmiu's-Sahh, (I-V), Muhammed Fuat Abdulbk, Ner, Msr, 1955. Nesef, Eb Bereket Abdullah b. Ahmet b. Mahmut, Medrikt-Tenzl ve Hakikut-Tevl (Tefsri-Nesef), Drul- Kazl, Beyrut, tsz. Nsbur, Ahmed Vhid, el- Vast fi Tefsril- Kuranil-Mecd, (I-IV), DrulKtbil-lmiyye, Beyrut, 1994.

108

ztrk, Hamdullah, Tekine iftine ve Onuncu Gecenin Fecrine Yemin Olsun ki!, Aksiyon Dergisi, stanbul, 2004, Say: 477. Rab el- sfehn, el-Mfredt f aribil-Kurn, Kahraman Yaynlar, stanbul, 1986. Rz, Fahruddin, et- Tefsrul- Kebr, trc. Heyet, Aka Yaynlar, Ankara, 1990. es-Sbn, Muhammed Ali, Kabesun min Nril-Kuranil-Kerim, (I-XVI), Drs-Selam, Khire, 1998. es-Sbn, Muhammed Ali, Safvett-Tefsir, (I-VII), (trc. Sadrettin Gm, Nedim Ylmaz), Ensar Yaynlar, stanbul, 1992. Sekkk, Ebu Yakup Yusuf b. Eb Bekr Muhammed b. Ali, Mifthul- Ulm, 1. bsk, el-Matbaatl-Edebiyye, Khire, H. 1317. Sbeveyh, Amr b. Osman, Kitb Sbeveyh, thk. Abdsselam Muhammed Harun, Mektebetl- Hanici, Khire, 1988. Suyt, Celalettin, el-tkn f Ulmil-Kurn, (I-II), (trc. Skp Yldz, Hseyin Avni elik), Hikmet Neriyat, stanbul, 1987. Suyt, Celalettin, Hem'ul-Hevmive Cem'ul- Cevmi, thk. Muhammeddn Bedrddn Nn, Drul- Marife, Beyrut, tsz. evkn, Muhammed b. Ali b. Muhammed, Fethul-Kadr, (I-V), 2. bsk, Matbaat Mustafa, Msr, 1964. Taber, bni Cerr, Tefsrut-Taber, (Cmiul-Beyan an Tevilil-Kurn), Drul-Fikr, Beyrut, 1988. Tahir b. ur, Tefsrut-Tahrr vet-Tenvr, Drut-Tunsiyye lin-Ner, (IXXX), Tunus, tsz. Tandv, Muhammed Seyyid, Tefsrul-Vasd lil Kurnil- Kerim, (I-XV), Dru Nehdati Msr, Kahire, 1997. Tasa, Muhammed, Kurnda Cmle Yaps, Baslmam Doktora Tezi, Ankara, 2002.

109

Tirmiz, Ebu sa Muhammed b. sa b. Sevre, es-Snen, (I-V), Khire, 1381/1962. Tnus, Zeynel bidin, el- Mucem fin- Nahiv ves- Sarf, elMatbaattTeriye, am, tsz. Turan, Abdlbki, Kurn- Kerimde Yeminler, Seluk ..F.Dergisi, II, Say: II, Konya, 1987. Turan, Osman, Trk Cihan Hkimiyeti Mefrukesi Tarihi, (I-II), Boazii Yaynlar, stanbul, 1969. Uzun, Tacettin, Arapa Sarf- Nahiv Terimleri Szl, S...F., Konya, 1998. Vehbe ez-Zuhayl, et-Tefsirul-Mnir fil-Akdeti ve-eriati vel-Menhec, (IXXX), Drul-Fikril-Musr, am, 1991. Vehbe ez-Zuhayli, slam Fkh Ansiklopedisi, Feza Yaynclk, stanbul, 1994. Vehbi, Mehmet, Hlsatl-Beyan f Tefsiril-Kurn, (I-XVI), Ahmed Said Matbaas, stanbul, 1969. Yazr, Elmall Hamdi, Hak Dini Kurn Dili, Azim Datm, stanbul, 1997. Yein, Abdullah, slam-lm-Edeb-Felsef-Yeni Lugat, stanbul, 1968. Yldrm, Celal, Tefsirli Kuran- Kerim Meali, Anadolu Saray Datm, zmir, 1995. Ylmaz, Ejder, (Medeni Yarglama Hukukunda) Yemin, Yetkin Yaynlar, Ankara, 1989. ez-Zebd, Muhbbuddn Ebl- Feyz es-Seyyid Muhammed el-Murted, TaculArus, (I-X), Dr Sadr, Beyrut, H.1306, ( Matbaatl-Hayriyye, Khire, 1988). ez-Zebd, Zeynd-dn Ahmad b. Abdil-Latf, Sahih-i Buhar Muhtasar Tecrid-i Sarh Tercemesi ve erhi, (I-XII), (trc. Kmil Miras), 2. bsk, Trk Tarih Kurumu Basmevi, Ankara, 1973. Zeccc, 'rbul-Kurn, thk., brahim el-Ebyr, (I-III), 1. bsk, el-Messeset Msr, Kahira, 1963.

110

ez-Zemaher, Muhammad b. mer, el-Kef an Hakikil-avmiditTenzl, (I-IV), thk. Mustafa Hseyin, Drul- Maarif, Beyrut, 1986. ez-Zemaher, Muhammed b. mer, el-Mufassal f ilmil-lua, 1. bsk, Matbaatut-Tekaddum, Kahire, H. 1323. ez-Zemaher, Muhammed b. mer, Essul- Bela, thk. Abdrrahim Mahmut, Matbaatt-Tekaddum, 1. bsk, Kahire, H. 1323. Zerkn, Muhammed Abdl-Azm, Menhill-Irfn f Ulmil-Kurn, (I-II), Darul-Hayi lil-Ktp, Msr, tsz. ez-Zerke, Bedr'd-Dn Muhammed, el- Burhn f ulmil- Kurn, thk. Muhammed Ebl- Fadl brahim, Drul- Fikr, Beyrut, 1988. ez-Zevzen, Abdullah el- Hseyin bin Ahmet bin Hseyin, erhul-MuallakatisSeb, thk,. Muhammed Muhiddin Abdlhamd, Darul- Ezher, Msr, tsz .

111