Edeer Temel Derinlii / Temel Genilii (Dfe / B)

ekil 3.6.Tama Gc Faktr (Biraud 1992) 3.1.4 Eksantrik Ykl Temeller

zerindeki kolon yk ve momenti dolaysyla bir temelin heriki ekseni iin eksantrik yklenmesi mmkndr (ekil 3.6). Eksantrisite kolonun temelin merkezine yerletirilmemi olmas veya herhangi bir nedenle temelin bir blmnn kesilmesinden kaynaklanabilir. Meyerhof (1953) ve Hansen (1970) tarafndan yaplan gzlemler ve aratrmalar sonucunda eksantrik ykl temellerde etkili temel boyutlarn; L= L 2ex B= B 2ey 3.17

Olarak vermilerdir ve etkili temel alan Af = B L 3.18

olmutur. Tama gc hesaplarnda artk B yerine B kullanlacak ve tama gc decektir. Bu durumda temelin tayabilecei emniyetli tama kapasitesi, gvenlik says, GS=3 alnarak aada verilmiti; P= qu B L /GS 3.19

68

ekil 3-7 Ekzantrik Ykl Temellerde Etkili Temel Boyutu 3.2 3.2.1 Oturmalar Genel

Zeminlerde toplam oturma blmden olumaktadr: i. Ani Oturmalar, Si : Zamana bal olmayan, ykleme hemen sonrasnda zemin su ieriinde bir deiiklik olmakszn ortaya kan oturmalardr. Bu oturmalar normal konsolide killerde toplam oturmann kk bir blmn oluturduundan genellikle ihmal edilir. Ar konsolide kil ve kum zeminlerde ise Elastik Teori kullanlarak hesaplanr. ii. Primer Konsolidasyon Oturmalar, Sc : Kohezyonlu (kil) zeminlerde toplam oturmann nemli bir blmn tekil ederler. Yk altnda zemin boluk suyunun zamana bal olarak zemin bnyesinden atlmas dier bir deyile boluk suyu basnlarnn snmlenmesi nedeniyle gerekleen hacim deiiminin sonucudur. Bu oturmalarn miktar ve zaman iersindeki geliimi konsolidasyon teorisi ve konsolidasyon deneylerinden elde edilen zemin skabilirlik katsaylar kullanlarak hesaplanr iii. Sekonder (ikincil) Konsolidasyon Oturmalar, Sse : Primer konsolidasyonun tamamlanmasndan sonra ortaya kan ve uzun sre devam edebilen oturmalardr. Zeminin sabit yk altnda danelerin oriyantasyonundaki deiimlerden kaynaklanmaktadr. Genellikle organik zeminlerde ve yumuak yksek plastisiteli killerde ortaya kar. Toplam oturmalar ise yukarda aklanan bileenin toplamdr.

69

3.2.2

Ani Oturmalar

Doygun kohezyonlu zeminlerde ani oturmalar elastik teori kullanlarak ve Poisson orannn 0.5 deeri iin hesaplanarak konsolidasyon oturmalarna ilave edilir. Janbu v.d.(1956) doygun killer zerine oturan esnek temellerde ortalama elastik oturmalarn hesaplanmasnda aadaki yntemin kullanlmasn nermilerdir:

S i = A 1A 2

q0B Es

3-20

Burada A1 ve A2 katsaylar Christian ve Carrier (1978) tarafndan verildii formda ekil 3.8' de gsterilmitir. Genelolarak kil ve kum zeminlerin elastik oturma hesaplarnda Harr (1966) tarafndan nerilen aadaki yntem uygulanabilir. Yar sonsuz elastik ortamda esnek dairesel veya kare smellerde merkezde elastik oturmalar:

Si =

Bq 0 (1 2 ) Es

3-21

denkleminden hesaplanmaktadr. Yukardaki semboller ekil 3.8'de aklanmtr. Denklem 3-21 de yerine ekil 3.9den av veya r kullanldnda srasyla elastik averaj oturma ve rijit temelde ortalam elastik oturmalar belirlenmi olur.

70

ekil 3.8. A1 ve A2 Faktrler (Das,1984)

71

ekil 3.9. Denklem 3.20'de Tanmlanan Faktrleri (Das, 1984) Eksentrik yklenmi temellerde dnmeler:

tan =

1 2 M I E s B 2L

3-22

denkleminden hesaplanabilir. (Taylor 1967, Poulos and Davis 1974). Bu denklemde M smele uygulanan moment (B istikametinde), : temeldeki dnme (yatay ile temel taban arasnda) ve I : tesir faktrdr .Tesir faktrnn deerleri aada verilmektedir:

72

L/B 1.00 1.50 2.00 3.00 5.00 10.00

I Esnek 3.15 3.43 3.57 3.70 3.77 3.81 Rijit 4.17 4.44 4.59 4.74 4.87 4.98

Poisson oran deneysel olarak belirlenmesi zor bir parametre olup hesaplamalarda Bowles 1994 tarafndan nerilen aadaki deerler kullanlabilir. 0.4 - 0.5 0.45 - 0.50 0.3 - 0.4 0.2 - 0.35 Zemin tipi Killi zeminler Suya doygun killi zeminler Kohezyonsuz- (orta sk ve sk) Kohezyonsuz- (gevekten orta skya kadar)

3.2.3 Konsolidasyon Oturmalar Kil zeminlerde konsolidasyon sonucu ortaya kan oturmalar rselenmemi zemin rnekleri zerinde yaplan konsolidasyon deneyleri sonularndan elde edilen zemin skabilirlik parametreleri kullanlarak hesaplanr. Bu parametreler Blm 1 'de tarifiendii gibi: i. Hacimsel skma indisi, mv ( m 2 /kN) : zeminin belirli bir basn aralnda urad boluk oran deiiminin o basn aralna oran, dier bir deyile boluk oran-efektif gerilme erisinin eimi olarak tanmlanr.

mv =

1 e 1 +e 0 '

3-23

Burada eo : zeminin doal boluk oran; e : yk altnda boluk oranndaki deiimi; ' ise efektif gerilme aral olarak tanmlanmtr. ii. Zemin kompresibilite indisi, Cc : konsolidasyon deneylerinden elde edilen e-log ' erisinin dorusal blmnn eimi olarak tanmlanmtr

CC =

e (log ' )

3-24

Bu iki parametre kullanlarak oturmalar aadaki bantlar ile hesaplanr.

S = m v 'H

3-25

Burada S: oturma; ' skabilir zemin tabakasnda ortalama gerilme art; H: skabilir zemin tabakasnn kalnldr. Oturmalar skabilirlik indisi kullanlarak aadaki bant ile hesaplanabilir:

73

S=

Cc ' + H log V 0 ' 1 + e0 V0

3-26

Burada ' V 0 : skabilir zemin tabaksnda konsolidasyon ncesindeki ortalama efektif gerilmedir. Oturma hesaplarnda aadaki hususlara dikkat etmek gerekir: i. Oturmalar skabilir zemin tabakasnda temel ykleri sonucu ortaya kan net gerilme artlar ( ) cinsinden hesaplanmaldr. ii. Denklem 3-25 kullanlarak yaplan oturma hesaplarnda mv deerinin dey gerilme mertebesi ile deitii dikkate alnarak zm yaplan problemdeki ngerilme ve temel yk nedeniyle ortaya kan gerilme art aralna kart gelen mv deeri kullanlmaldr. iii. Denklem 3-26 Normal konsolide killer iin geerlidir. iv. Skabilir kil katman boyunca gerek ' v 0 gerekse deerleri deiken olacandan ortalama deerler kil tabakasnn ortasndaki gerilmeler olarak hesaplanr (ekil 3.9). Tabakann kaln olmas durumunda skabilir katman iki veya daha fazla eit tabakaya blnerek her tabaka iin hesaplanan oturmalar toplanr.

Skmaz Zemin : zeminin toplam birim arl D: temel derinlii q: brt zemin gerilmesi (yap+temel arlnn yaratt gerilme) qs : temel kazs nedeniyle kaldrlan zeminin srarj etkisi qn= q-qs : net zemin gerilmesi = temel seviyesindeki net gerilme art nedeniyle skabilir zemin tabakasnda dey gerilme art ekil 3.10. Oturma Hesaplarnda Esas Alnacak Gerilmeler

74

Ar konsolide (nceden yklenmi) killerde Denklem 3-26nn uygulamas aadaki ekildedir.

' V 0 + < P' C

durumu iin

S=

' + Cs H log v 0 ' v 0 1+ e0

3-27

' v 0 < Pc < ' v 0 + durumu iin S =

' + P Cc Cs 3-28 H log v 0 H log c + ' v 0 1 + e 0 PC 1+ e0

Burada : Cs : Konsolidasyon deneyinden yk boaltma faznda zemin kabarma endisi Pc : n konsolidasyon basnc (konsolidasyon deneyinden bulunur) S temellere uygulanan bu yntemde baz dzeltmelerin yaplmas gerei duyulmaktadr. rnein yukarda bahsedilen parametreler zemin rneklerinin dometre deneyi koullarnda yanal deformasyonu nlenni haldeki durumunu yanstmaktadr. S temellerde ise bu koul geerli olmayp deformasyonlar boyutta olumaktadr. boyutlu deformasyon etkisi Skempton ve Bjerrum (1957) tarafndan verilen dzeltme faktr , zeminin boluk suyu parametresi Af ve incelenen problemin geometrisine baldr. dometre deneyinden elde edilen oturmalar aadaki ekilde dzeltilmektedir: S = Sod 3-29

Burada S: dzeltilmi oturma, Sod: dometre deney sonularndan elde edilen oturmadr. Dzeltme faktrnn tipik deerleri aada verilmektedir: Zemin tr Yumuak, hassas killer Normal konsolide killer nyklenmi killer Ar nyklenmi killer Faktr 1.0 1.2 0.6 1.0 0.4 0.7 0.25 0.4

Kohezyonlu zeminlerde dometre deneylerinden hesaplanan oturmalara ek olarak ani oturmalar ve sekonder konsolidasyon (krip) oturmalarnn dikkate alnmas gereklidir. Zeminlerde dey gerilmelerin derinlikle olan deiiminin hesaplanmasnda Elastisite teorisi ile retilmi abaklar kullanlmaktadr. Rijit temellerin altndaki gerilme dalm ekil 3.11 da verilen yaklak metotlada bulunabilir. niform yayl yk altnda dairesel bir plak, dikdrtgen, mnferit ve erit temeller altnda gerilmelerin deiimi ekil 3.12, 3.13 ve 3.14 de verilen abaklar yardmyla hesaplanabilmektedir. Rijit temeller altnda gerilme dalmlar yaklak metodlar kullanlarak da belirlenebilir. Bu yntem ekil 3.11 de gsterilmektedir.

75

ekil 3.11 Yk Yaylm

76

ekil 3.12. niform Yklenmi Daresel Alan Altndaki Dey Gerlmeler iin Etki Deerleri

ekil 3.13. niform Yklenmi Dikdrtgen Alann Kesi Altndaki Dey Gerilme

77

ekil 3.7. Rijit Temeller Altnda Gerilme Dalmlar Sekonder oturmalar ise:

S se = HC log

t tp

3-30

denkleminden hesaplanabilir. Burada Sse: sekonder oturma miktar; C : sekonder oturma katsays; tp: primer konsolidasyon oturmasnn tamamlanma sresi; ve t: konsolidasyon tamamlandktan sonraki sre, olarak tariflenmektedir. Sekonder oturma katsaysnn yaklak mertebesi aadaki bantdan belirlenebilir.(Mesri vd.,1977)

C = 0.04

Cc 1 + eo
78

3-31

3.2.4

Kohezyonsuz Zeminlerde Oturma Hesap Yntemleri

Standart Penetrasyon Deneyi Burland ve Burbiridge (1985) yaplan 200'n zerinde oturma lmlerini deerlendirerek kohezyonsuz zeminlerde oturmalarn direkt olarak standart penetrasyon direncinden tahmine ynelik bir metot nermilerdir. Bu almada zeminin skabilirlik endisi (Ic), temel genilii (B) ve temel altndaki gerilme etki alan ierisindeki ortalama penetrasyon direnci (N) arasnda aadaki bantlarm geerli olduu vurgulanmtr:

Ic = (1.71) /(N)1.4

3-32

Normal konsolide kumlarda qn (kN/m2) net zemin gerilmesi altmda oturma Si (mm):

S i = q n B 0.7 I c = q n B 0.7

1.71 N
1.4

3-32a

denklemleri ile hesaplanmaktadr. Bu metodda standart penetrasyon direncinde dey gerilmelere veya yeralt suyu etkisine gre herhangi dzeltme yaplmas gerekmemektedir. nce kum ve siltli kumlarda:

N = 15 +

1 (NF 15) 2

3-33

denkleminde ngrlen dzeltmenin yaplmas (NF : arazi deeri); akll kumlarda ise N deerinin %25 arttrlmas nerilmitir. Denklem 3-32'de hesaplanacak oturmalarn temel geometrisine bal olarak ekil faktr fs, oturma potansiyeli olan kum tabakasnn kalnlna (H) bal olarak f1 faktr, ve ft zaman faktr ile arplmas gereklidir.

1.25L / B fs = L / B + 0.25 H H f1 = (2 ) Z ZI

3-34a (H<ZI) 3-34b 3-34c

f t = 1 + R 3 + R t log

t 3

Bu denklemlerde; L: temelin boyu; B: temel genilii; Z=: gerilme etki alandr. Statik yklerde R3=0.3, Rt=0.2; dinamik yklerde R3=0.7, Rt=0.8 alnmaldr. yldan fazla olma kaydyla t: oturmalarn hesapland yl saysdr. Bu metodda tanmlanan etki alannn standart penetrasyon direncinin (N) derinlikle azald hallerde ZI=2B alnmas; N deerlerinin derinlilde artmas veya sabit kalmas halinde Z deerinin ekil 3.15'dan bulunmas nerilmektedir. Hesaplanacak ortalama N deeri temel altndaki ZI etki alan derinlii boyunca llen penetrasyon direnlerinin aritmetik ortalamas olarak hesaplanmaldr. Denklem 3-34 sadece H<ZI hali iin uygulanmaktadr.
79

ekil 3.8. Etki Alan Derinlii ZI (Craig 1988) Konik Penetrasyon Deneyi (CPT) Kum zeminlerde oturma hesaplarnda genelIikle Schmertman v.d.(1978) tarafndan nerilen metot kullanlmaktadr. Bu yntemde kumdaki oturmalar,S:

s = C1C 2 q n
0

ZI

Iz z Es

3-35

denkleminden hesaplanmaktadr. Bu denklemde temel derinlii faktr C1:

' C1 = 1 0.5 vo qn
krip faktr C2: C2=1.2+2Iogt olarak tanmlanmtr. Bu eitliklerde

3-36

3-37

qn: net temel gerilmesi; ' vo = temel seviyesinde efektif srarj gerilmesi; Es: zemin deformasyon modl; Iz: birim deformasyon etki faktr; ZI: temel altnda oturmalarm oluaca derinlik; Kare temellerde ZI=2B, srekli temellerde ise ZI=4B olarak alnmaktadr. t: oturmalarn hesapland yl says olarak tariflenmitir. Bu yntemde zemin deformasyon modl Es: Es=2qc
80

3-38

olarak alnmaktadr. IZ deeri ise ekil 3.16'da gsterildii gibi bulunmaktadr. Bu metodun en nemli avantaj tabakalanma gsteren zemin profillerine uygulanma kolayldr.

ekil 3.96. Iz Faktr (Frank, 1991) Pressiyometre Deneyi Pressiyometre deneyinin dier arazi deneylerine kyasla zeminin deformasyon modlnn dorudan llebilmesi ve ok deiken/heterojen zemin koullarnda uygulanabilmesidir. Menard v.d. 1962 pressiyometre modl Ep deerinden oturmalarn aadaki yntemle hesaplanabileceini nermilerdir.

2q B q n 3 B B S = n 0 2 + 9E p B 0 9E p

3-39

Bu denklemde: S qn Bo B : oturma miktar : net temel basnc : 0.60 m : ekil faktrleri (ekil 3.17) :temel genilii :reolojik faktr

2 ve 3

81

ekil 3.10. Denklem 3-39 de Verilen ekil Faktrleri 2 ve 3 (Baguelin, 1975) Smellerin yzeyi oturmas halinde Denklem 3-39'den hesaplanan oturmalarn %20 arttrlmas ngrlmtr.

82