DENGE DYAGRAMLARI

Fiziksel zellikler nelerdir?

Mekanik Elektriksel Termal Manyetik Optik

Malzemeler neden farkl zellikler gsterirler?

Fiziksel

zellikler

Kimyasal

Bahsi gecen yapsal etkenlerden elektron dzeni deistirilemez. Ancak dier yapsal etkenler, retim esnasnda yaplan islemlerde kontrol edilebilir. rnein, deik sl ilemlerle ayn kompozisyona sahip bir malzemeden farkl kristal yapsna sahip malzemeler elde edilebilir. Deiik sl ilemlerle,ayn kompozisyona ve kristal yapsna sahip fakat farkl mikroyaplarda malzemeler elde edilebilir.

Yap
Elektron Atomik Kristal Mikro Makro

retim&lem
Empriteler Tane yaps Kinetik ve termodinamik etkenler Isl ilemler retim yntem

Malzemelerin zelliklerini etkileyen yapsal faktrler

Elektron dzeni Atomik yap Kristal yaps Mikroyap Makroyap

Elektron Dzeni
Malzemelerin elektronik zellikleri, elektron dzenine baglidir. Metaller serbest elektronlar sayesinde elektriksel iletkenlie sahiptir. Silisyum, elektron dzeni yznden yariletkendir. Elektron dzeni elementlerin ne tip bag olusturacan belirler. Oluan ba da dorudan malzemenin makroskobik zelliklerini belirler.

Atomik yap
Sadece atomik yapy deitirerek, malzemenin zellikleri deitirilebilir. rnein demir ve kobalt saf halde manyetiktir ve ayn kristal yapsna (HMK) sahiptirler. Bu iki elementten oluan bir alam oluturulduu takdirde kristal yaps yine HMK dr. Alamn manyetik zellikleri saf haldeki elementlerden farkldr.

Kristal yaps
Kristal yap, makroskobik zellikleri belirler. rnein hacim merkezli kbik (HMK) yapdaki demir manyetiktir. Buna karn yzey merkezli kbik (YMK) yapdaki demir manyetik deildir.

Mikroyap
Tane boyutu kldke dayanm artar. Mikroyapda kelen inkulzyon miktar (hacim oran) azaldka tokluk artar.

Makroyap
Kullanma sunulan malzemenin geometrik yaps, makroskobik zelliklerini etkiler.

DENGE DYAGRAMLARI
Bir doktor iin anatomi atlas ne ifade ediyorsa bir malzemeci iin faz diyagram ayn eyi ifade eder. Denge diyagramlar scaklk ve kompozisyona bal olarak hangi faz veya fazlarn dengede olacan belirtir. Bu faz veya fazlar dorudan malzemenin fiziksel zelliklerini belirler.

DENGE DYAGRAMLARI
Faz: Bir sistem iindeki,fiziksel ve kimyasal zellikleri ayn olan
blgelere faz denir.

Bileen:Bir sistem iinde bulunan maddelerden saf olarak elde

edilebilen ve kimyasal forml ile simgelendirilebilenlere bileen denir.

Al-Cu alam

DENGE DYAGRAMLARI
1.Tek bileenli sistemler Kat,sv, gaz Fe, Fe, Fe

2.ok bileenli sistem Farkl kimyasal kompozisyon

SU- EKER SSTEM

rnein 30oC scaklnda: 35 gr suyun zebilecei eker miktar 65 gr. ( eker-Su) zeltisi + Kat eker

znme snr Scaklk (oC)

( eker-Su) zeltisi

Su

Kompozisyon (% arlk)

eker

SU- EKER SSTEM

90gr su 60gr eker %60 su-%40 eker zeltisi (150gr)

+
50gr su 130gr eker

= =
%35 su-%65 eker zeltisi(143gr) 37 gr eker

30oC scaklnda: 35 gr su 65 gr eker zebiliyor. Buna gre 50 gr su (50/35)65=93 gr eker zebilir. 130-93=37gr eker znemez.

Baz tanmlar
Faz: Bir sistem iindeki,fiziksel ve kimyasal zellikleri ayn olan blgelere faz denir. Bileen:Bir sistem iinde bulunan maddelerden saf olarak elde edilebilen ve kimyasal forml ile simgelendirilebilenlere bileen denir.

su (Bileen)

eker (Bileen)

%35 su-%65 eker zeltisi (Faz) eker (Faz)

Fiziksel zelliklerin Kompozisyona Bal Olarak Deiimi

ekme dayanm (MPa)

Kompozisyon (%a.Ni)

Elastisite(%)

Kompozisyon (%a.Ni)

Tek bileenli sistemler

u metalleri gz nne alalm: Cu elementinin ergime scakl Ni elementinin ergime scakl T T = 1085oC (P=1 atm) T = 1453oC (P=1 atm) T sv sv 1453oC

1085oC kat Cu

kat

Ni Cu ve Ni kartrlrsa ne olur?

kili Isomorphous Sistemler

zomorfus: Sv ve kat halde birbiri iinde %100 e kadar znebilme. Karmn Tm deeri bileenlerin Tm deerleri arasnda biryerdedir. T T sv sv Sv 1453oC

1085oC kat 0 Cu Kat

kat

% Ni (a)

100 Ni

kili Isomorphous Sistemler

Faz diyagramndan elde edilebilecek bilgiler: 1. Fazlar
A: sadece kat () B: kat ve sv

2. Fazlarn kompozisyonlar
A: %60Ni B: %35 Ni

Sv-kat blgesi

3. Fazlarn miktarlar
A: %100 faz B: % kat and % sv?

Kaldra Kural
2 faz blgesindeki fazlarn arlka oranlarnn belirlenmesi

Sv: Kat:

WL = W =

S C Co 42.5 35 = = = 0.68 R + S C C L 42.5 31.5 R C CL 35 31.5 = o = = 0.32 R + S C C L 42.5 31.5

Kaldra Kural
Elimizde 2 faz var:

WL + W = 1
Ktlenin korunmas lazm:

(1)

W C + WL C L = Co
1. denklemden: 2. Denklemde kullan

(2)

W = 1 WL (1 WL )C + WL C L = Co

WL and W hesaplanrsa:

WL =

C Co C C L

W =

Co C L C C L

Kaldra Kural-% Hacim

m W = m + m
v V = v + v mL WL = m + mL

vL VL = v + vL

W / WL / L V = VL = W / + WL / L W / + WL / L

zomofrofus alamlarda denge

Souma hzna bal olarak mikroyap deiir. Dengede soutma: Faz dengesini salayacak ekilde ok yava bir ekide soumann gerekletirilmesi.
a (T>1300oC): homojen sv zeltisi b (T ~ 1260oC): c (T= 1250oC):. d (T~ 1220oC): e (T<1220oC):homojen kat zeltisi

Denge d souma
Souma hz ok fazlaysa denge d souma gerekleir ve mikroyap farkl olur. Ne kadar hzl?
Souma hz>>kat iindeki difzyon Souma hz<<sv iindeki difzyon

Dengesiz souma
a (T>1260oC): homojen sv karm b (T ~ 1260oC): liquidus izgisine ulalyor C = %46 Ni; CL = %35 Ni c (T= 1250oC): b oluan kat ayn kompozisyonla kalyor(%46 Ni) ve onun etrafnda yeni bir kat (%42Ni) oluuyor. d (T~ 1220oC): solidus izgisine ulalyor. Katlama hemen hemen tamamlanyor. e (T<1220oC): Denge d katlama tamamlanyor.

Denge d souma - Mikroyap

Katlama srasnda C deiir
lk katlaan nn kompozisyonu C = %46Ni. Son katlaan nn kompozisyonu C = %35Ni.

Hzl soutma:
lk %46Ni Son < %35Ni

Yava soutma
Denge yaps
Uniform C : %35Ni

ARA

kili tektik Sistemler

Cu-Ag phase diagram
C =7wt% Ag CL = 50wt% Ag

KOLAYLIKLA ERGYEN
Tek fazl blgeler -faz (Bakrca zengin kat zeltisi). -faz (Gmce zengin kat zeltisi. L-faz (Sv zeltisi). 2-fazl blgeler + fazlar +L +L

Dm izgisi

Dm izgisi A

C = 3wt% Ag

C = 97wt% Ag

tektik Nokta
tektik nokta: 2 LKDUS izgisinin bulutuu nokta. tektik Reaction: souma L(CE) (CE) + (CE) stma tektik Izotherm: tektik noktadan geen yatay izgi.

Cu-Ag phase diagram

tektik Sistem:rnek
Pb-Sn phase diagram 150oC %40Sn-%60Pb alam: 1.Hangi fazlar mevcuttur? 2.Fazlarn kompozisyonlar nedir? 3. Fazlarn arlk oranlar nedir?

tektik Sistem:rnek
Pb-Sn phase diagram
%10Sn-%90Pb alam iin; Hangi scaklkta %50 sv dan oluan durum elde edilebilir? %22Sn-%78Pb alam iin; Hangi scaklkta %50 sv dan oluan durum elde edilebilir?

tektik Sistem:rnek
Pb-Sn phase diagram
%10Sn-%90Pb alam iin; Hangi scaklkta %50 sv dan oluan durum elde edilebilir? %22Sn-%78Pb alam iin; Hangi scaklkta %50 sv dan oluan durum elde edilebilir?

tektik alamlarn mikroyaplar

Pb-Sn faz diyagram 1. Bir bileenin zengin olduu kompozisyon a: homojen sv. b: (kat)-sv. c: -faz Bu kompoziyondaki souma ikili izomorfus sistemlere benzemekte.

tektik alamlarn mikroyaplar

2. Bir bileen zengin fakat + beraber bulunuyor. d: homojen sv e: +L f: tamamen g: ve fazlar beraber. faz faznn iinde keliyor.

4. HAFTA DEVAM

tektik alamlarn mikroyaplar

3. tektik noktada soutma h: homojen sv i: tektik reaksiyonla katlama soutma L(CE) (CE) + (CE) stma

tektik yap: katmanl yap

tektik yap
Pb-Sn tektik mikroyap

Sn

L
Pb

Pb zengin Sn zengin

Ksa difzyon mesafesinin yeterli olmasndan dolay katmanl yap oluur.

tektik alamlarn mikroyaplar

Hypoeutectic 4. tektik izoterm zerinden soutma j: homojen sv k: + L fazlar l: + L fazlar m: l noktasndan geriye kalan sv tektik izotermin altna inince tektik yapya dnr

TEKTK ALA IMLARIN MKROYAPILARI

A noktasnda
Sv miktar
A B

P WL = P+Q W ' = Q P+Q

Birincil miktar

B noktasnda
Toplam (birincil + tektik):

W =

Q+R P+Q+ R
P P+Q+ R

Toplam (tamamen tektik):

W =

TEKTK ALA IMLARIN MKROYAPILARI

T(C)
300

L L+ L+ +

200 TE

Pb-Sn sistemi

100

0 0

hypoeutectic hypereutectic
20 18.3 40 60 80

Co

Co

eutectic
61.9

100 97.8

Co, wt% Sn

hypoeutectic: C o =50wt%Sn

hypereutectic: (illustration only)

175m

eutectic: C o =61.9wt%Sn

160m tektik yap

RNEK
%30 Sn ieren bir Pb-Sn alamnda; 184oC deki ve sv miktarlar nedir? 182oC deki toplam ve toplam miktarlar nedir? 182oC deki tektik alfa miktar nedir?

A B

RNEK
184oC deki ve sv miktarlar
% = %L =
A B

61.9 30 100 = %73.16 61.9 18.3 30 18.3 100 = %26.84 61.9 18.3

182oC deki toplam ve toplam miktarlar

% =
% =

97.8 30 100 = %85.27 97.8 18.3

30 18.3 100 = %14.73 97.8 18.3

30

182oC
% =

de: L +

Bu sv toplam ktlenin %26.84 lk ksmn oluturuyor

% = 0.2684 0.4515 100 = %12.11
% = 0.2684 0.5485 100 = %14.73

97.8 61.9 100 = %45.15 97.8 18.3

(tektik yap iindeki ) (tektik yap iindeki )

61.9 18.3 % = 100 = %54.85 97.8 18.3

RNEK
%30Sn-%70Pb alam Birincil L:%26.84 tektik yap
Birincil (%18.3 Sn) tektik (%18.3 Sn) (%97.8 Sn)

:%73.16

tektik ve :%45.15 :%54.85 (Sv iindeki %) :%12.11 :%14.73 (Toplam iindeki %) Toplam :%14.73 Toplam :%12.11+%73.16=%85.27

rnek Pb-Sn Faz Diyagram

100oC de kalayn (Sn) kat kurun (Pb) iindeki znme limiti nedir? Kurunun (Pb) kat kalay iindeki maksimum znme limiti nedir? Eer Pb-%10Sn alam 50oC scaklna soutulursa miktar ne olur? 50oC scaklnda ve fazlarnda bulunan kalay (Sn) miktar? 50oC scaklnda ve fazlarnda bulunan kurun (Pb) miktar?

ZM
100oC de kalayn (Sn) kat kurun (Pb) iindeki znme limiti nedir?

ZM
Kurunun (Pb) kat kalay iindeki maksimum znme limiti nedir?

%98Sn-%2Pb

ZM
Pb-%10Sn alam 50oC scaklna soutulursa ve miktarlar ne olur?
% = 99 10 100 = 91.75 99 2
10 2 100 = 8.25 99 2

% =

10

99

(c)2003 Brooks/Cole, a division of Thomson Learning, Inc. Thomson Learning is a trademark used herein under license.

Figure 10.10 Solidification, precipitation, and microstructure of a Pb-10% Sn alloy. Some dispersion strengthening occurs as the solid precipitates.

TEKTK ALA IMLARIN MKROYAPILARI

Al-Si faz diyagram
faz tamamen silisyumdan oluuyor..

Al

Si

TEKTK ALA IMLARIN MKROYAPILARI

Al-Si alamna kk bir miktar(%0.01) Na ilavesi diyagram deitirmektedir.

Balca reaksiyonlar

(c)2003 Brooks/Cole, a division of Thomson Learning, Inc. Thomson Learning is a trademark used herein under license.

Balca reaksiyonlar
Peritektik reaksiyon Monotektik reaksiyon tektik reaksiyon

tektoid reaksiyon Peritektoid reaksiyon

UYUMLU-UYUMSUZ FAZ DN M
Uyumlu (Congruent) faz dnm: Faz dnm sonucu kompozisyon deimiyor Uyumsuz(Incongruent) faz dnm: Faz dnm sonucu fazlardan en az birisinin kompozisyonu deiiyor

At what overall composition does Mg2Pb melt congruently?

INTERMELATK (METALLERARASI) BLE KLER

Intermetalik bileikler: Belli bir kimyasal formle sahip metalleraras bileiklerdir. Bir kat zeltisinde AxBy: x ve y deiir Fakat intermetalik bir bileikte x ve y sabittir Mg-Pb phase diagram Ardk 2 faz diyagram gibi dnlebilir.

Mg-Mg2Pb phase diagram

Mg2Pb-Pb phase diagram

INTERMELATK (METALLERARASI) BLE KLER

A 50wt% Pb/50wt% Mg alloy is heated to 300oC. The mass fraction of each phase is 0.5. 1. Hangi fazlar vardr? 2. Fazlarn kompozisyonlar nedir?

YA LANDIRMA
Al-Cu faz diyagram

2003 Brooks/Cole, a division of Thomson Learning, Inc. Thomson Learning is a trademark used herein under license.