You are on page 1of 463

T.C.

ANKARA NVERSTES
SOSYAL BLMLER ENSTTS
TEMEL SLM BLMLER ( TEFSR ) ANABLM DALI





KURAN DAK DEYMLER
VE ZEMAHERNN KEAF I





Doktora Tezi

Abdlcelil Bilgin






Tez Danman
Prof. Dr. Mehmet Paac
Ankara - 2007
T.C.
ANKARA NVERSTES
SOSYAL BLMLER ENSTTS
TEMEL SLM BLMLER ( TEFSR ) ANABLM DALI





KURAN DAK DEYMLER
VE ZEMAHERNN KEAF I





Doktora Tezi




Abdlcelil Bilgin





Ankara 2007
I
NSZ
Dil hem tkenmeyen bir hazine,
hem derman olmayan bir derttir.
Hz. Mevlna
Trkiyedeki Kuran aratrmalarna gz atldnda deyimlerle ilgili
almalarn eksiklii, hatta yok denecek kadar az olduu hemen fark edilecektir.
Gerek telif ve gerekse tercme trndeki almalarn daha ok; tefsir usul,
Kuran tarihi, Kurandaki bir kavramn aratrlmas veya Kurann herhangi bir
konuya yaklam noktalarnda younlat grlmektedir. Konusu Kurann
tercmesi ve bu konuda karlalan problemler olan almalarda, son yllarda,
fark edilir bir art olduu gzlenmekle birlikte, bunun yeterli dzeyde olduunu
sylemek mmkn deildir. Spesifik olarak Kurandaki deyimler ve eviri
sorununu merkeze alan almalarn says ise ok daha azdr. Hatta bu konuda,
Dcane Cndiolunun bir makalesi (1) ve ahsmzn yksek lisans tezi (2)
dnda, herhangi zel bir alma/aratrma - bildiimiz kadaryla - yaplm
deildir. Kanaatimizce bu ilgisizliin sebebi; deyim in nitelii, dil iindeki yeri
ve nemi, yaz ve konuma dilinde deruhte ettii rol hakknda yeterli bir bilgiye
sahip olunmamasdr. Bu nedenle olsa gerek; Kuranda ok sayda yer aldn
grdmz deyimler, Kuran aratrmaclarndan yeterli ilgiyi grmemi ve
gndeme laykyla gelememitir. Oysaki konuya gereken nem verildiinde ;
deyimlerin, Kurann anlalmas asndan ne kadar nemli olduu, Kurann
Trke evirilerinde ok sayda yer alan ve gz yumulamayacak dzeyde olan
__________________________________
(1) Cndiolu, Dcane, Kuran Anlamada Deyimsel fadelerin Rol ve nemi, Kuran evirilerinin Dnyas,
s.56-100, Kitabevi, st., 1999
(2) Bilgin, Abdlcelil, Kuranda Deyimler ve Kurann Anlalmasndaki Rol, Pnar Yay., st., 2003
II
hatalarn da aslnda deyimlerin doru bir ekilde tercme edilememesinden
kaynakland grlecektir.
Son derece nemli ve zor olan bu konuyu aratrmaktaki amacmz;
Kuranda var olduunu grdmz ve ounlukla deyimlerin yanl tercme
edilmelerinden kaynaklanan eviri hatalarna iaret etmek, bunlar somut
rneklerle ispat etmek, konuyla ilgili yanllklarn giderilmesine katkda
bulunmak ve en nemlisi deyim olgusunu Kuran aratrmaclarnn gndemine
hak ettii ekilde tamaktr.Bir baka deyile, ilim dnyasnda referans kabul
edilen eserler nda gerekletirdiimiz bu almann hedefi; daha doru,
anlalr ve gvenilir Kuran evirilerinin vcut bulmasna bir nebze de olsa
katkda bulunmaktr.
Byle bir alma teklifimi kabul ederek, tezin hazrlanmas aamasnda
salad kolaylklardan, ynlendirici ve olumlu eletirilerinden dolay Danman
Hocam Prof. Dr. Mehmet PAACI Beye; engin hogrs ve deerli
katklarndan dolay hocam Prof. Dr. Salih AKDEMR Beye, tez yrtme
kurulundaki hocalarm Prof. Dr. A.Nedim SERNSU ve Yard.Do.Dr. Grbz
DENZ Beylere; bu tezin zihindeki kurgusundan en son haline kadar geirdii
her bir aamada bana destek olan Ahmet CAN, Ali AKSOY, Muhsin KESKN,
M. Akif FDAN ve Atik ASLAN Beylere; deerli zamanlarndan feragat ederek
dizgi ve tashih ilemlerini gerekletiren arkadalarma ve maddi katklarndan
dolay Taha BLGN( BET-PA) Beye teekkrlerimi sunarm. Annem, babam,
eim ve ocuklarmn fedakrlklar ise her trl takdirin stndedir.
Abdlcelil BLGN
Ankara 2007

III
NDEKLER

NSZ ..................................................................................................................... I
KISALTMALAR ............................................................................................... VIII


GR

A ) ARATIRMANIN NEM ............................................................................. 1
B ) ARATIRMANIN YNTEM ........................................................................ 4
C ) ARATIRMANIN ZELLKLER ............................................................... 7
D ) KULLANILAN KAYNAKLAR ...................................................................... 9


BRNC BLM

A ) DEYM DL LKS ................................................................................ 14
B ) DEYM DIINDAK DL OLAYLARI ....................................................... 24
C ) ARAPADA DEYM .................................................................................... 32
D ) DEYM ATASZ LKS ................................................................... 45
E ) EVR DL LKS ............................................................................... 47


KNC BLM
......................................... 55

IV
GET SRE-AYET SAYFA DEYM
Hd:92 ................................................................................56............................ '- ,)= ; -;---=-
Tevbe:38 .............................................................................59.......................................... V _- ;---'-
uar:215 - Hicr:88 - sr:24 .............................................62............................................. 4='-= -
Arf:176 ............................................................................65............................................ V _- --
Nahl:112 .............................................................................68........................ ')- '- ;=- ;=- '--
Hucurt:11 ..........................................................................72.......................................................... ;~ V
Kehf:42 ..............................................................................74................................................ =-= - ,--
Meryem:4 ...........................................................................77....................................... '--~ ,- J-~
Vka:8,9,27,38,41,90,91 - Beled:18,19 ...........................80............... '~-- '=~ ........ ----- '=~
Secde:22 ............................................................................87................................................ ')-- ,-
Enm:135 ..........................................................................90........................................ ;--'- _-- ;---
Kria:4 ..............................................................................93........................................... ;---- ,--'
Rm:30 ...............................................................................96............................................ Q- --- 4)= ;-'-
Kyme:29 ..........................................................................99...................................... ~--- '~- '~-'
Brc:20 ...........................................................................102................................... =-= ;)- Q
Nahl:120 ...........................................................................105.............................................................
Kria:9 .............................................................................108................................................... - ' '-
nirh:3 ...........................................................................112............................................... ,)= -
Tr:48 - Hd:37 - Mminn:27 - Kamer:14 ...................115.................................................. '----' 4 '-
Sebe:52 ............................................................................119.......................................... '--- ;)- _
Meryem:4 .........................................................................123........................................ ;=- Q -
Sd:22 ...............................................................................127................................. ,~- ;~ _- ' -
Hd:116 ............................................................................129..................................................... -- ;-
Bakara:267 .......................................................................133.......................................... -- ;~-- V
Hd:56 ..............................................................................136....................................... ')--~'- -' ; V
Ibrhm:5 - Csiye:14 ......................................................140....................................................... '-
Bakara:61-90 ....................................................................144................................ ~~- _-- ~~ !--
Zhruf:38 ..........................................................................147............................................... Q-- ,~-- -
Sfft:84 - uar:89 .........................................................150.................................................... ;--~ ~--
Ahzb:10 ...........................................................................153................................... ,='-=- ;--- ~-
Bakara:95 - l-i mrn:182 - Ns:40,62 - Enfl:51 - Kehf:57 -Hac:10 - Kasas:47 - Rm:36 - r:48
- Cuma:7 - Nebe:40 .........................................................157........................................... ;-- -- ~ -- '-
Sfft:28 .............................................................................161......................................... Q---- Q- '-;-'-
Mesed:1 .............................................................................164................................... ~- ~)- -- ~--
Zmer:23 ...........................................................................167.......................................... ;-= - ,~--
Enbiy:93 - Mminn:53 .................................................170..................................... ;)-- ; , ;=--
Ankebt:29 ........................................................................173........................................... J--~- ;=--
V
Zriyt:39 ..............................................................................176.......................................... - , _- ;--
Hac:9 ......................................................................................179............................................. -=- '-
Mddessir:4 ............................................................................183........................................... ,)=- 4'--
Necm:8 ...................................................................................186............................................. -- ' ;- _- -
Kamer:7 ..................................................................................189............................................ ,~-- ,=
Furkn:23 ...............................................................................192................................. ;-- '- -'--=-
Teksr:2 ................................................................................196.................................... ,'--- ;- _-=
l-i mrn:103 ........................................................................199................................................. J-=
Arf:40 ...................................................................................203..................... =- -- _-= '-=- ;~ - J-
Mesed:4 ..................................................................................208....................................... ~==- -'-=
Bakara:191 ..............................................................................213....................................... ;;----- ~-=
Furkn:22-53 ..........................................................................216..................................... ;== ,==
Bakara:7 ..................................................................................219................................ ;- ;);-- _--
Enm:100 ...............................................................................222............................................... - ;- ,
Nn(Kalem):44 - Mzzemmil:11 ...........................................225................... ~- -=- -) --- Q --
Zriyt:59 ................................................................................228................................................... ';
Sd:12 .....................................................................................231............................................ '-'-
Kehf:22 ...................................................................................235........................................... ~--' '-=
Rm:15 ...................................................................................239............................................. -
Tevbe:80 .................................................................................241............................................. , Q--~
Arf:149 ................................................................................244................................ ;)- -- - =-~ '--
Arf:154 ................................................................................248..................... ~~- _~; Q- ~-~ '--
Bakara:138 .............................................................................251............................................. -~
Hd:77 - Ankebt:3 ...............................................................254....................................... '- ;) '
Sfft:93 .................................................................................258......................................... Q----' ',
Kehf:11 ...................................................................................261.................................... ;) ' J- '- ,~-
Tevbe:118 ...............................................................................264.................. ~-= '- V ;)--- ~-'
Tevbe:118 ...............................................................................266............................... ;)~- ;)--- ~-'
T-H:5 - Arf:54 - Rad:2 ...................................................270.................................. ;-~ ,- _--
Hac:11 .....................................................................................273............. ,= _-- .......... )= _-- ~--
Bakara:5 .................................................................................277.............................................. - _--
Mminn:54 .........................................................................281........................................... - ;)- ,--
Neml:40 ..................................................................................284............................. 4-,= 4-- --,- J--
Abese:17 - Zriyt:10 - Mddessir:19,20 - Brc:4 .............287............................................ J-- '~ '-
Tevbe:30 - Mide:75 .............................................................291............................. ;)--'- ;--;- _
Ynus:2 .................................................................................295............................................. -~ --
Enm:125 .............................................................................299............................ '-~- - -~- '-'
Ynus:24 ................................................................................301................................ Q V' Q- ;- '
VI
sr:84 ........................................................................................304............................ J-- J --'~ _--
sr:13 - Neml:47 - Ysn:19 .....................................................306........................... --- - - ,-!= -'- ,-
Enbiy:51 ...................................................................................311..................................... Q---'- '-
Bakara:117 - Nahl:40 - Ysn:82 ..............................................314.......................................... ;--- Q
uar:225 ..................................................................................317............................... ;--)- J -
Mide:68 ....................................................................................321................................... ~ _-- ;-~-
Meryem:50 - uar:84 ............................................................323................................. '--- -~ '~-
Ankebt:5 ..................................................................................326........................................... '--
Nahl:77 ......................................................................................329...................................... ,~-- _--
Bakara:189 ..................................................................................332...' ;)= Q ;--- ;-'- ' ,-- Q--
Mnfikn:5 ...............................................................................336..................................... ;)~ ;-
Nn(Kalem):11 ..........................................................................339........................................ ;--- '~
Kamer:55 ....................................................................................343.................................... -~ -- -
Ynus:28 ....................................................................................345.............................................. ;-'-
Bakara:112 .................................................................................348................................... )= ;-~ Q
Kf:25 - Nn:12 .......................................................................351........................................ ,-=-- '-
sr:83 - Fussilet:51 ...............................................................355..................................... -'= '
Bakara:100,101 - l-i mrn:187 - Hd:92 ...............................359... - -- - - ---- ; ;)= - --
Kf:16 ........................................................................................363............. -- ;- J-= Q -- ,- Q=
Hicr:23 ......................................................................................366................................. ;- ;- Q=
Nn( Kalem):16 ........................................................................369.......................... ;=,=- _-- -~-~
Bakara:223 ................................................................................373................................ ;-- ,= ; !~
Enbiy:65 - Secde:2 .................................................................377............................ ;~- ;)~ _--
Rahmn:31 ...............................................................................381........................................ ;-- ,--~
Ysuf:92 ...................................................................................384............................ ;-- ;---- ~- ,-- V
sr:29, Tevbe:67 - Mide:64 ....................................................386.................................. -- -;-
Hucurt:1 ...................................................................................390............... -- Q- ; --- '- -;~
Bakara:268 ...............................................................................393............................... ,'- '~=--' ;
Mide:11 ...................................................................................396.............................. ;)- -- ;--- ;=~--
Hd:5 .........................................................................................399................................. ; -~ ;---
Mzzemmil:17 ...........................................................................403................................ '--~ -- ;- J=-
Hadd:29 ....................................................................................406............................................... --
Nn:51 .......................................................................................409................................ ; '~' 4;--,--
Rm:59 ......................................................................................412............................... -=- ;-- _--
Furkn:27 ...................................................................................415............................ - -- _-- ;-'=- -
Bakara:245 ................................................................................419......................................... ,--
Kehf:42 ......................................................................................422........................................... -- ~---
Hicr:99 - Mddessir:47 .............................................................425................................................ Q----
VII
Nn(Kalem):42 ............................................................................428................................. '~ Q- ~~--
Nis:102 .......................................................................................432............................ ;--' Q ;;----
Ibrhm:41 ....................................................................................435............................... '~=- ;-- ;-
SONU ................................................................................................................. 438
KAYNAKA ........................................................................................................ 441

VIII
KISALTMALAR

MEALLER :

Akdemir: Akdemir, Salih Prof. Dr., Son ar Kuran, Ankara Okulu Yay.,
Ankara., 2004
Atay: Atay, Hseyin, Kuran- Kerim ve Trke Anlam, S/E/K Yay.,
Ankara., 1995
Ate: Ate, Sleyman, Kuran- Kerim ve Yce Meali, Kl Kitapevi,
Ankara, Tarihsiz.
Bilmen: Bilmen, mer Nasuhi, Kuran- Kerim ve Trke Meali Alisi, Aka
Yaynlar, Ankara, 1996
Bula: Bula, Ali, Kuran- Kerim ve Trke Anlam (Meal ve Szlk),
Giriim Yaynlar, stanbul, 1990
antay: antay, Hasan Basri, Kuran- Hakim ve Meal-i Kerim 14. Bask,
Nairi: Mrid ANTAY, stanbul,1990
Davutolu: Davutol, Ahmet, Kuran- Kerim ve zahl Meali (Trke
Anlam), elik Yaynevi, stanbul, 1981
D..B.: Diyanet leri Bakanl., Kuran- Kerim ve Trke Anlam(Meal),
14. Bask, Hazrlayan: Kurul, Ankara, 1987
Eryarsoy-Araka: Eryarsoy, Beir- Araka, Ahmed, Kuran- Kerim ve
Trke Meali, Buruc Yay., st., 1997
Hayrat: Hayrat Neriyat lmi Aratrma Merkezi Mel Heyeti, Kuran-
Kerim ve Muhtasar Meali, Hayrat Neriyat, st., 2001
IX
Koyiit: Koyiit, Talat, Kuran- Kerim ve Trke Meali, Kl Kitapevi,
Ankara, 1993
ztrk: ztrk, Yaar Nuri, Kuran- Kerim Meali (Trke evirisi), Yeni
Boyut, stanbul, 1993
T.D.V.: Trkiye Diyanet Vakf, Kuran- Kerim ve Aklamal Meali, T.D.V.
Yayn Matbaaclk ve Ticaret letmesi, Hazrlayan: Kurul, Ankara, 1993
Yavuz: Yavuz, A. Fikri, Kuran- Kerim ve Meal-i lisi, Snmez Neriyat, 1.
Bask, stanbul, 1974
Elmall: Yazr, Elmall Hamdi, Kuran- Kerim ve Meali, slamolu
Yaynclk, Hazrlayan ve Notlandran: Dcane Cndiolu, stanbul, 1993
Yldrm: Yldrm, Suat Prof. Dr., Kuran- Hakim ve Aklamal Meali, Ik
Yay., st., 2002












X

TEFSR VE SZLKLER :

Esed, Mesaj : Esed, Muhammed , Kuran Mesaj (meal-tefsir) terc: Cahit
Koytak, Ahmet Ertrk, aret Yaynlar, stanbul, 1996
Firuzabdi, Kamus : Mecdddin Muhamed b. Yakub el-Firuzabdi, El-
Kamusul-Muhit, Darul Fikr, Beyrut, 1995
sfahani, Mfredat : Ebul-Kasm Hseyn b. Muhammed Rab el-sfahani,
El-Mfredat Fi aribil-Kuran, Darul Fikr, Beyrut, Tarihsiz
Manzur, L.Arab : Ebul-Fadl Cemalddin Muhammed b. Mkerrem bn-i
Manzur, Lisanl-Arab, III. Bask, Darul Fikr, Beyrut, 1994
Mevdudi, Tefhim : Mevdudi, Ebul-Ala, Tefhiml-Kuran, Terc: Kurul,
nsan Yaynlar, stanbul, 1986
Mlekkin, arib : Siracddin Ebi Hafs mer b. Ebil-Hasen Ali b. Ahmed,
Tefsir- aribil-Kuran, Tahkik: Semir Taha El- Meczub, Aleml Ktb,
Beyrut, 1987
Sabuni, Safvet : Es- Sabuni, Muhammed Ali, Safvett-Tefasir, Terc: Kurul,
Yeni afak, stanbul, 1995
Zemaheri, Keaf : ez- Zemaheri, Ebul-Kasm Muhammed b. mer, El-
Keaf an - Hakaikit-Tenzil ve Uyunil-Ekavil fi Vucuhit-Tevil, Tahkik ve
tahric: Abdurrezzak el- Mehdi, Dar-u hya-i Turasil Arabi, Beyrut, 1997
Zuhayli, Veciz : Vehbe ez-Zuhayli, Et-Tefsirl-Veciz Ala Hamiil Kuranil
Azim ve Meahu Esbabun Nzul ve Kavaidt Tertil, II. Bask, Darul Fikr,
Dmek, 1996
XI
DER KISALTMALAR :
a.g.e. : ad geen eser
a.s. : aleyhisselam
b. : bin
bkz. : baknz
c. : cilt
CC : Celle Celalh
C...F. : Cumhuriyet niversitesi lahiyat Fakltesi
ev. : eviren
H. : Hicri
Haz. : hazrlayan
Hz. : Hazreti
M. : Miladi
M : Milattan nce
Ms : Milattan sonra
r.a. : radiyallahu anhu
SAV : Sallallahu Aleyhi Vesellem
s. : sayfa
tsz. : tarihsiz
tah. : tahkik
trh. : tarihsiz
vb. : ve benzeri
vd. : ve devam
Y.Y...F. : Yznc Yl niversitesi lahiyat Fakltesi








GR


A ) ARATIRMANIN NEM
B ) ARATIRMANIN YNTEM
C ) ARATIRMANIN ZELLKLER
D ) KULLANILAN KAYNAKLAR


1
GR

A ) ARATIRMANIN NEM :

Kuran herhangi bir dile yaplm evirisinden anlamak durumunda
olan insanlarn, eitli problemlerle karlat bilinmektedir. Bu problemlere
sebep olan en nemli unsur ise Kuranda oka bulunan mecaz ifadelerdir. Zira
mecaz ifadeler, bir olay veya durumun gerek anlamndan uzak kelime veya
kelime gruplaryla yanstlmas ilevini grrler. Yani bu ifadelerde kullanlan dil,
daha ok sembolik bir zellik gstermektedir. fadelerin sembollerle anlatld
metinlerin, baka bir dile, anlam kaybna uramadan tercme edilmesi olduka
zordur. Bu zorluun stesinden gelebilmek, tercme iini stlenen kiinin hem
tercme ettii metnin dilinin hem de kendi dilinin bu ynne hakim olabilmesine
baldr. Mtercim, her iki dilde de kullanlagelen mecazi ifadelere/deyimlere,
ataszlerine ve terimlere tam anlamyla vakf olmal, sz konusu ifadelerin
kesitii ve ayrt noktalarn knhne muttali olabilmeli ve nihayetinde dilin
btn nanslarna nfuz edebilmelidir. Ancak bu gibi donanmlar olan
mtercimlerin tercmelerinin gvenilir olduu sylenebilir.
Bizi deyimlerle ilgili byle bir almaya ynelten temel neden, Kuran
meallerinde grdmz bu yndeki eksiklikler/hatalardr. yle ki bu
eksiklikler/hatalar sre ierisinde hi sorgulanmadklar ve bir eletiriye tabi
tutulmadklar iin, artk bugn kesin dorular olarak kabul grmektedirler.
Galatmehur olmu bu eksiklik ve yanllklar zihinlerde bir soru iaretine de
neden olmamakta ve ilahi hakikatlerin anlatld, Allaha ait szler olarak
2
alglanmaktadrlar. Mesela odun hamal, bamn sa tututu, kemik gevedi
bende, kazklar sahibi, kulaklar zerine arlk vurduk gibi ifadelerin
Trke konuan bir insann zihninde ina ettii anlamlar ile bunlarn
orijinallerinin muhatabna ulatrmak istedii anlamlarn rttn savunmak
mmkn deildir. Fakat Trke meallerde sk sk karmza kan bu tr ifadeler,
her ne hikmetse srf meallerde yer aldklar iin olsa gerek yanl
olabilecekleri hi dnlmeden genel geer dorular olarak alglanmaktadrlar.
Oysa gerek yukarda sraladmz ve gerekse tezimize konu olan bu tr
anlatmlarn doru olduklarn kabul etmek bir yana, anlaml birer ifade
olduklarn sylemek bile ok zordur.
Bu ve benzeri deyimsel ifadelerin anlalabilmesi iin, kadim Arap kltr
ve literatrndeki tarihsel arka planlarna, buradan hareketle de anlamlarna
ulamak gerekmektedir. Byle bir alma yapld zaman; odun hamal diye
tercme edilen hammaletel hatab (Mesed 4) n iren sylentilerin taycs
kadn , dedikoducu kadn ; bamn sa tututu eklinde tercme edilen
veteelerresu eyben (Meryem 4) in salarm aard ; kemik gevedi bende
eklinde tercme edilen vehenel azmu minni (Meryem 4) nin yalandm ;
kazklar sahibi olarak tercme edilen zl evtad (Sad 12, Fecr 10) n payidar
mlk sahibi, sarslmaz bir saltanat sahibi ; kulaklar zerine arlk vurduk
diye tercme edilen darabna ala azanihim (Kehf 11) in onlar uyuttuk, ar
bir uykuya daldrdk anlamlarna geldii grlecektir.
Meseleyi daha iyi aklayabilmek iin Trke bir deyimin Arapaya
evirisini denemekte yarar var:
3
Trkede ; gnl vermi, ak olmu, tutulmu birinin durumunu
anlatmak iin zl bir ekilde abay yakt/yakm deyimini kullanrz. Bu
deyimi Trkeden Arapaya tercme eden kii, eer bunun Trk kltr ve
geleneindeki anlamn bilmiyorsa, muhtemelen harekel aba eklinde literal
olarak tercme edecek, fakat bu tercme hibir ekilde abay yakmak ifadesinin
mesajn/zn yanstmayacaktr. Zira harekel aba eklindeki ibare, Arabn
zihninde somut anlamdaki bir aba yakma olayn canlandracaktr. Eer mtercim
abay yakmak ibaresinin deyim olduunu ve Trke konuan bir insan iin ne
anlama geldiini biliyorsa o zaman mezkur ibareyi muhtemelen eefe/eife
veya aike eklinde tercme edecek ve bunu bir Arap iin de anlaml bir ibare
haline getirecektir ki dorusu da byledir.
4
B ) ARATIRMANIN YNTEM :

Tezimiz iki blmden olumaktadr: Birinci blm dil, deyim, deyimin
Arapa karlklar; deyim, atasz ve terim arasndaki benzerlik ve farkllklar ve
deyimle ilgili eitli anlam olaylarn kapsamaktadr. Bu blmde Arapa ve
Trke kaynak eserlerden yararlanarak zerinde durduumuz konular zl bir
ekilde anlatmaya gayret ettik ve deyimin dil iindeki neminin ne kadar byk;
anlama ve anlatmaya katksnn ne kadar vazgeilmez olduunu gstermeye
altk.
kinci blm: Tezimize konu olan almay bu blm kapsamaktadr.
nk tezimizin konusu olan Kurandaki Deyimler bu blmde ilenmektedir.
Yeri gelmiken mutlaka belirtmemiz gereken bir ey var: Tezimizin ad
Kurandaki deyimler ve Zemaherinin Keafdr. Dolaysyla alma
alanmz Zemaherinin bak asyla Kurandaki deyimlerdir. Bu nedenle
birincil ve biricik kaynamz/referansmz Zemaherinin Keafdr. Bunu
srarla belirtmek istiyoruz, nk nemli iki sebebi var:
1- Daha nceki almamzda Zemaherinin Kurandaki deyimler
zerinde geni bir ekilde durduunu ve adeta deyimlere zel bir ilgi ile
yaklatn grmtk. Dolaysyla Zemaherinin Keafndan hareketle
yaplacak bir almann Kurandaki deyimleri belirlemede ok byk bir
katksnn olacan grmtk. Bundan hareketle tezimizi Keafa odakladk.
Birok eseri alma alanna dahil edip hibirinden yeterince yararlanamamak,
olay iinden klamaz bir mecraya srklemek yerine konuyla ilgili en
nemli/yetkin eserlerden biri zerinde almann daha faydal olacan, bizi daha
5
somut ve derli toplu verilere ulatracan dndk ve tezimiz biterken en
bataki dncelerimizde yanlmadmz grdk.
2- Tezimizin konusu Kurandaki Deyimler ve Zemaherinin
Keafdr. Yani bizi ilgilendiren Zemaherinin Kurandaki deyimlerle ilgili
tesbitleri ve yorumlar, deerlendirmeleridir. Zemaherinin hayat; edebi, ilmi
kiilii; Keafn baka ynleri veya zellikleri tezimizin kapsamna
girmemektedir.
Tezimizi bu ekilde snrlandrmak; ok nemli olduunu iddia etiimiz
bir konuda, maksimum motivasyon ve konsantrasyonla, tezin kapsam ve
snrlarna vakf bir ekilde nerede balayp nerede biteceini bilerek hareket
etmek ve konuyu datmadan, dallanp budaklanmasna ve hedefini kaybetmesine
imkan vermeden; konuya alan kiinin kendisini evreleyen genel ve zel artlar
iinde yapabilecei kadaryla yetkin ve yeterli bir alma ortaya koymasn
salama abasna matuftur.
Tezimizde kullanacamz deyimleri tesbit etmek iin Keaf iki defa
batan sona kadar okuduk. Baz deyimlerin gzmzden kam olabileceini
varsayarak, Esedin Kuran Mesajn ve Elmallnn Hak Dini, Kuran Dilini
batan sona tarayarak, bu iki eserde deyim olduu iddia edilen ibareleri, Keafla
karlatrarak salamalarn yaptk. Btn bunlarn sonucunda deyim olduu
konusunda kanaat oluan ibareleri almamza dhil ettik. Birinci blmde geni
bir ekilde aklanaca zere deyim kelimesinin Arapada sadece kendine ait, salt
kendini artran, birincil anlam sadece kendisi olan bir karl olmamtr.
zellikle son yzyla kadar deyimin de mesel kelimesinin kapsamnda ett
edilmi olmas, mesel kelimesinin delalet ynn belirlemede eitli zorluklarn
6
ortaya kmasna neden olmutur. Karlatmz bu zorluu amak iin
yaptmz ey, deyimin durum bildirme; atasznn ise yarg bildirme
zelliklerinden yola karak mesel kelimesinin delalet ynn belirlemek
olmutur.
Yukarda akladmz yollar izleyerek almamza dhil etmeye karar
verdiimiz her bir deyimi drt aamada ele aldk:
1. Metin ve Yorum
2. Mealler
3. Deerlendirme
4. neri

Metin ve Yorum: Bu blmde deyim, deyimle ilgili Keaftan yaplan
alntnn tercmesi, baka kaynaklardan konuyla ilgili ok ksa alntlar, Arapa
deyimi karlayan Trke deyimler ve ksa yorum yer almaktadr. Btn
deyimlerde Keaftan alnt yaptmz iin, Keafa ait metinlerin cilt ve sayfa
numaralarn okuyucuya kolaylk salamas asndan - dier dipnotlardan farkl
olarak - sayfa sonlarna deil de ilgili metnin hemen altna yazdk.
Mealler: Bu blmde Kurandaki deyimlerin meallerdeki karlklar
yer almaktadr. Meallerden yaptmz alntlarn noktalama-imla ve anlatm
bozukluklarna mdahale etmeyip olduu ekliyle aktardk. Ayrca alntnn
sadece deyimin karl olan blmyle snrl kalmasna zen gsterdik.
Deerlendirme: Bu blmde Metin ve Yorum ile Meallerin
karlatrmas yaplmakta ve doru meallerle yanl mealler tesbit edilmektedir.
7
neri: Bu blmde, Kurandaki deyim iin Trke karlk nerisi
yaplmaktadr. Bu neri bazen bize ait olabildii gibi bazen de mtercimlerden
herhangi birisine ait olan, doru kabul ettiimiz, bir karlk olmutur.
Deyimlerin kitap iindeki sralann ise, Arapa bilmeyen dolaysyla
szlk kullanma imkn olmayan okuyucular da gzeterek, deyimi oluturan ilk
kelimenin ilk harfine gre yaptk. Yksek lisans tezimizde deyimleri ilk kelimenin
kk harflerine gre sralamtk. Ancak okuyucularmzdan bazlarnn bu
yntemden yararlanamadklarn bildirmeleri bizi bu almada onlarn da
maslahatlarn gzetmek gerektii dncesine sevk etti. nk Arapa bilmeyen
ok sayda meal okuru bulunmakta ve bu okurlar, karlatklar bir kelimenin kk
harfinden hareketle deyimi bulma imknndan uzaktrlar. Bu vesileyle, herkes iin
elverili olan, isteyen herkesin rahatlkla ulaabilecei bir yolla, deyimi oluturan
kelimenin ilk harfine gre sralama yapmay daha uygun grdk. Ancak baz
kelimelerin banda bulunan ama kelimeden olmayan be, fe, vav, gibi harfleri
sralamada esas almadk.

C ) ARATIRMANIN ZELLKLER :

Daha nce de belirttiimiz gibi direkt Kurandaki deyimleri ve
bunlardan kaynaklanan tercme problemlerini inceleyen aratrmalar yok denecek
kadar azdr. Konuyla ilgili mstakil eserler az olmakla beraber, incelenen
konularla birlikte deyim olgusuna da deinen ve genel olarak Kurandaki
Meseller, Emsall Kuran, Kuranda Temsili Anlatm gibi balklar altnda
karmza kan ilgili deinilere rastlamak mmkndr. Bu tr eserlerde, birok
8
konunun yan sra deyimlere de deinilmekte, fakat enine boyuna kapsaml bir
aratrma yaplmamaktadr. Veli Ulutrk, Faruk Grbz, ahin Gven, adi Eren
vb. ilim adamlarnn eserlerinde (3) bu konu alt balk olarak incelenmektedir ama
yeterli ve kapsaml deildir. Dolaysyla Kurandaki deyimler ve bunlardan
kaynaklanan tercme problemleri ile ilgili byk bir boluk bulunduunu kabul
etmek gerekmektedir. Tezimiz, konuyla ilgili kitaplarn brakt boluu fark
etmenin, nemsemenin ve ilerideki sayfalarda gstereceimiz hatalara kaytsz
kalmamann rndr. Tezimiz ve tezimizin gen aratrmaclara kazandracan
umduumuz perspektifle yaplacak yeni almalar, szn ettiimiz boluu
doldurmaya ve hatalar gidermeye adaydr. Tezimizin baz zelliklerini u ekilde
sralamakta yarar gryoruz:
1. Tezimizin temel kayna, herkese dil konusunda otorite kabul edilen
Zemaherinin muhalled eseri Keaftr.
2. Tezimizde her deyim mstakil bir konu olarak ele alnmakta ve
Trke meallerle karlatrmal olarak okuyucunun ilgisine sunulmaktadr.
3. Tezimizde farkl bir yntem denedik: Kurandaki deyimleri,
kendilerini birebir Trke karlayan deyimlerle aklamaya altk. lk bakta
yadrganabilecek bu yntemin ne kadar faydal ve ilevsel olduu sayfalar
ilerledike anlalmakta ve okuyucuya yeni bir eylerin farkna varma duygusunu
yaatmaktadr.
__________________________________
(3) Ulutrk, Veli, Kuranda Temsili Anlatm, nsan Yay., st., 1995
Grbz, Faruk, Tercme problemleri ve Mealler, nsan Yay., st., 2004
Gven, ahin, Kurann Anlalmas ve Yorumlanmasnda okanlamllk Sorunu, Denge Yay., st., 2005
Eren, adi, Kuranda Tebih ve Temsiller, Ik Yay., st., 2002
9

D ) KULLANILAN KAYNAKLAR :

Tezimizde kullandmz eserleri grupta tasnif edebiliriz:

1 Mealler :

Tezimizde deerlendirmeye tabi tuttuumuz mealleri belirlemede baz
kriterleri gz nnde bulundurduk:
a ) Artk birer klasik haline gelmi, kaynak deeri tayan ve on yllardr
okunmaya devam eden mealler; Elmall, antay, Yavuz, Bilmen, Davudolu,
Atay ve Koyiitin mealleri gibi.
b ) Yllardr yeni basklarla okuyucunun karsna kan ve yz binlerce
adet satlan mealler; Ate, Bula, D..B., T.D.V. gibi.
c ) Kamuoyu ve rencileri tarafndan birer ekol olarak kabul edilen
ahslarn mealleri; Akdemir ve ztrk gibi.
d ) Belirli/sabit okuyucu kitlesi olan mealler; Eryarsoy- Araka,
Hayrat, Yldrm gibi.

Gnmzde Trkiyede otuzu akn meal bulunmaktadr. Bu meallerin
tmn almamza dahil etmememizin sebeplerini u ekilde izah edebiliriz:

1. Birok meal birbirinin tekrar niteliinde olduu iin tmn
incelemenin herhangi bir faydas olmayacakt.
10
2. almamza dahil edeceimiz mealleri tesbit etme srecinde
yukardaki kriterlerin yan sra baka bir ey daha yaptk: Meal dnyasna yakn
ahslarla fikir teatisinde bulunduk ve bunun neticesinde baz mealleri elemek
zorunda kaldk.

unu da belirtmekte yarar gryoruz: Okuyucunun, Kurandaki bir
deyimin, elindeki mealde doru tercme edilip edilmediini renmesi iin, o
mealin almamzda deerlendirilmeye tabi tutulup tutulmad nemli deildir.
nk okuyucu, bizim almamzda deyimin doru tercmesini bulduunda
elindeki mealin doruluunu veya yanlln da grm olacaktr.

2 Szlkler :
Tezimiz sresince mstani kalamadmz baz szlkler de var: slam
Dnyas ve Batda yz yllardan beri referans kabul edilen baz klasik
szlklerden de gerektii zaman yararlandk. Bu balamda sfahaninin
Mfredat, Zemaherinin Esasl Belaas, bn-i Manzurun Lisanl Arab ve
Firuzabadinin Kamusul Muhiti almalarmz sresince baucumuzdan
ayramadmz eserler oldu.

3 - Konuyla ilgili Aratrmalar-Kitaplar :
Bu blmde, konumuzla ilgili olduunu dnerek okuduumuz ve
bilgilerimizi temellendirmede oka yararlandmz eserlerden en nemlilerine
yer vereceiz:

11
Anlambilim ve Trk Anlambilimi--- Aksan, Doan, Ankara niv.,
D.T.C.F., Yay., 1987
Trkenin Gc--- Aksan, Doan, Trkiye Bankas Yay., 1986
Her Ynyle Dil---Aksan, Doan, T.D.K., Yay., Ankara, 1990
Arap Dili ve Edebiyatnda Deyim---Koak, Sleyman, Yaynlanmam
Yksek Lisans Tezi, C...F., Sivas, 1997
Ataszleri ve Deyimler Szl--- Aksoy, mer Asm, nklap Kitabevi
Yayn Sanayi ve Tic. A.., stanbul, 1988
Cumhuriyet Dnemi Kuran Tercmeleri---Akdemir, Salih, Akid Yay.,
Ankara, 1989
Kurann Anlalmas ve Yorumlanmasnda okanlamllk Sorunu---
Gven, ahin, Denge Yay., stanbul, 2005
el Emsal fil Kuranil Kerim--- el Cevzi, bn-i Kayym, Darul Marife,
Beyrut, Lbnan,1983
Kuran Mesaj---Esed, Muhammed, aret Yay., stanbul, 1996
Kuran Tetkikleri(1,2,3,4)---Cndiolu, Dcane, Tibyan Yay., stanbul,
1995-97
Kuran evirilerinin Dnyas---Cndiolu, Dcane, Kitabevi, stanbul,
1999
Kuranda Deyimler ve Kurann Anlalmasndaki Rol---Bilgin,
Abdlcelil, Pnar Yay., stanbul, 2003
Mecmel Emsal---el Meydani, Ebul Fadl Ahmed b. Muhammed b.
Ahmed. b. brahim Nisaburi, Darul Ktbil lmiye, Beyrut, Lbnan
12
rnekleriyle Deyimler Szl---Yurtba, Metin, Mem Ofset, Ltd. ti.,
Ankara, 1997

Elimizden geldiince iyi bir tez hazrlamaya altk. ou zaman bizi
kuatan artlar zorlayarak en iyiye ulamaya gayret ettik. Birok ynyle
alannda bir ilk olduunu dndmz bu almay bitirdiimizde,
vicdanmzn rahat olduunu grdk. Ancak vicdanen rahat olmamz, bizi bu
konuda son sz sylediimiz, her eyi hallettiimiz zehabna kaptrmad. Bilakis
vicdanmz, son derece nemli ve zor olan bir konuya - eksiiyle, hatasyla -
iyi bir giri yaptmz bize telkin etmektedir. Kurandaki deyimler, birka tane
daha doktora tezini kaldracak kadar geni ve bakir bir konudur. Amacmz, bu
tezimizle bundan sonra yaplacak almalara kap aralamak ve ilim adamlarnn
dikkatlerini bu konuya celbetmektir. almamz sresince, tezimizin yaps
gerei meal sahibi birok ilim adamyla gyaben muhatap olduk. Elimizden
geldiince objektif bir tutum sergilemeye altk.
Son olarak; be yl boyunca gecesiyle gndzyle kendilerine rencilik
etme erefine nail olduum Allame Carullah ez-Zemaheriye Allahtan rahmet
diliyor ve Allahtan beni car-u carillah klmasn niyaz ediyorum.










BRNC BLM


A ) DEYM DL LKS
B ) DEYM DIINDAK DL OLAYLARI
C ) ARAPADA DEYM
D ) DEYM ATASZ LKS
E ) EVR DL LKS






14
A ) DEYM DL LKS :
Deyim kelimesinin dilbilgisel adan ierdii anlam ve yklendii
grevleri aklamadan nce, kelimenin dilbilimsel adan ne ifade ettii ve anlam
bilimle ilgisinin nasl kurulduu zerinde durmak faydal olacaktr. Doan Aksan
deyim kelimesini, Deyim ( locution, expression; phrase, term, idiom; Resensart
ve Ausdruck ), belli bir kavram, belli bir duygu ya da durumu dile getirmek iin
birden ok szcn bir arada, seyrek olarak da tek bir szcn yan anlamnda
kullanlmasyla oluan szdr(4) eklinde tanmlamaktadr. Her bir kelimenin
temel anlamnn yannda bir de yan anlam ya da anlamlar vardr. Kelimelerdeki
bu anlam kaymalar ya da eitlemeleri o dilin szvarlnn ne derece zengin
olduunu belirleyen etmenlerin banda gelir.
Her kelimenin bir temel anlam vardr. Bir dile ait szl atmzda,
herhangi bir madde balnn okuduumuz ilk anlam o kelimenin temel anlamn
verir. Farkl bir deyile o szcn, o dili ana dili olarak konuan insanlarda
oluturduu ilk yansma temel anlam olarak adlandrlr. Arapada temel anlam
gz olan ayn kelimesi daha sonraki srelerde eme, altn ve baldr gibi
anlamlar kazanmtr. Keza temel anlam ana olan um kelimesi daha
sonralar kaynak, asl, temel, z, merkez gibi anlamlarla zenginlik kazanmtr.
Burun anlamna gelen enf kelimesi ise daha sonralar eref ve gurur iin
kullanlr olmutur. (5) Gz kelimesi, Trkeyi ana dili olarak konuan insanlarn
tmnn zihninde, duyulduunda ya da okunduunda ilk olarak grme organ
__________________________________
(4) Aksan, Doan, Her Ynyle Dil, Ana izgileriyle Dil s.359, TDK y., Ank.1995
(5) Firuzabadi el-Yakub, Kamus el Muhit, Zabt ve tevsik:Muhammed el-Bukai Darul Fikr, Beyrut, Lbnan
1995.bn-i Manzur Cemaleddin el ifriki , Lisanul Arab, c.4 ,3.Bask , Beyrut, Lbnan, 1994. Ez-Zemaheri
15
olarak yansmasn bulur. Ksaca, dillerin ortaya k evrelerinde, bir kavrama bir
ses bileimi, bir baka deyile bir kelimeye bir anlam vard. Kelime kullanldka,
yakn ve uzak armlarla baka kavramlar yanstmaya balar. Gz kelimesi, bir
kaynak suyunun yeryzne kt noktay veya bir masann ekmecelerini
karlamaya balar. Bylece kelimenin anlam erevesi olumu olur. Bu durum
da sz konusu dilin zenginlik gstergesine dnr.
Bu anlam erevesi iinde temel anlamdan sonra deerlendirilmesi
gereken olgu, yan anlamdr. Kelimenin temel anlamnn yannda yanstt yeni
kavram yan anlam olarak adlandryoruz. Trkede dirsek szc, vcudun bir
blmn anlatan, temel anlam bu olan bir gedir. Ama ayn szce teki
organ adlarnda ve vcutla ilgili gstergelerde olduu gibi- baka anlamlar da
yklenmitir. rnein dirsek biimindeki boruya, keli biimlere de bu ad
veriyoruz. Okumak eylemi de temel anlam dnda renim grmek, ark ya
da ezgiyi yorumlamak gibi yan anlamlar kazanmtr. Kapalnn kart olan
ak, bu kavramn yan sra denizin kydan uzak yeri, bo grev, para ya da
mal eksiklii gibi anlamlar da ierir duruma gelmitir. (6)
Yan anlamn olumasnn temel nedeni dilin anlatm gcn artrmaktr.
Yan anlamlar benzetme ve aktarmalar yoluyla oluurlar. Aktarmalardan btn
dnya dillerinde en yaygn olan deyim aktarmalardr. almamzn temelini
oluturan deyim aktarmalarna gemeden nce benzetmeler zerinde durmak
__________________________________
Carullah Ebil Kasm Mahmud b. mer, Esasul Belaa 1. Bask , Darul Nefais , Beyrut 1992. Er-Razi
Muhammed b. Ebi Bekr b. Abdulkadir, Muhtarussihah , Darul kalem, Beyrut, Lbnan,Tarihsiz.brahim Mustafa-
Ahmed hasen Ziyad-Hamid Abdulkadir. Muhammed Ali Neccar, el Mucemul Vasit, ar Y. , st. 1986. Mutal
Serdar Arapa- Trke Szlk, Daarck y. st. Tarihsiz.
(6) Aksan Doan, Her Ynyle Dil, s.506, TDK y., Ankara 1995
16
yararl olacaktr. nk benzetmeler aktarmalarn ilk aamasn olutururlar.
nemli bir anlam olay olan benzetme (Osm. Tebih, ng. Simile) , edebiyatta ok
bavurulan bir sz sanatdr ve zellikle, her milletin iir dilinde nemli bir yere
sahiptir. Prof. Dr. Kaya Bilgegil tebihi, Lafzlarn, bir eyin st dereceyi bulan
bir vasfta dier bir eyle ortakla dellet etmesi tebh adn alr. (7) eklinde
tanmlamaktadr. Aralarnda eitli ynlerden benzerlik bulunan iki varlktan
zayfnn kuvvetlisine benzetilmesi ile oluan bir sz sanat zellii gsteren
benzetme, anlatmda heyecan olumasn salar. Bylece anlatm glendirilmi
olur. ounlukla iir dilinde bavurulan bir sz sanat olmasna ramen, dier
edebiyat trlerinde de iirsel bir anlatm salayabilmek amacyla ska kullanlr.
Bir nesnenin ya da olgunun, kavramn niteliini/zelliini daha iyi anlatabilmek;
zihinde daha iyi canlandrabilmek iin sz konusu zellii daha gl bir ekilde
yanstan bir baka nesne ya da varlktan yararlanma yoluna gidilir.
Benzetme sanatnda en az iki, en fazla drt e bulunur. Tebih de bu
elerin bulunup bulunmamasna gre farkl isimler alr. Biz burada ayrntya
girmeyip drt geyi sylemekle yetineceiz. 1.Benzeyen (mebbeh) 2.Kendisine
Benzetilen (mebbehn-bih) 3.Benzetme Yn (vech-i ebeh) 4.Benzetme
Edat/lgeci (edat- tebh). Benzeyen, birbirine benzetilen kavramlardan gsz
olandr. Bir benzetmede bu drt enin hepsi varsa o benzetmeye eksiksiz ya da
ayrntl(mufassal) benzetme ad verilir. Ama genelde bu drt e kullanlmaz ve
dili konuan insanlar tarafndan bilinecei ve de tamamlanaca dnld iin
benzetme yn ve benzetme edat sylenmez. Bu nedenledir ki yalnzca benzeyen
__________________________________
(7) Bilgegil Kaya, Edebiyat Bilgi Ve Teorileri, (Belaat) Enderun Kitapevi, s.134, st. 1989

17
ve kendisine benzetilenle yaplan benzetmeye beli(gzel) tebh denir.(8)
Benzetmenin drt trne birer rnek vererek benzetme-deyim aktarmas
ilikisine geelim:

Ayrntl Benzetme;
Durmu saat gibiydi durup gemeyen zaman. Yahya Kemal,O Taraf
Ksaltlm (Benzetme Yn Sylenmeyen) Benzetme;
Poyrazla syleir gibi yapraklarn sesi. Y.Kemal,Hzn Ve Htr
Pekitirilmi (Benzetme Edat Bulunmayan) Benzetme;
Srekli sevgiyi duyduka anne topraktan Y.Kemal,Modada Mays
Beli(gzel) Benzetme;
Fark etmez anne toprak lm mcermz (9)

Ayn benzetme bir dilde kullanla kullanla kalplar ve deyim
aktarmasna dnr. Kei gibi inat benzetmesi, bir zaman sonra beli tebih
haliyle deyim aktarmasna dnr ve o ne keidir ya da inat kei kullanmnda,
bir deyim aktarmas olarak, kei gibi inat insanlarn durumunu anlatmak iin
kullanlr hale gelir.
Benzetme yoluyla deyim aktarmas, hemen hemen tm dillerde grlen
ortak bir zelliktir. nsanlar anlatm glendirmek iin, kendi kltrleriyle
balantl olarak, ayn durumu, kavram ya da olguyu farkl kelimelerle ve
deyimlerle anlatma yoluna giderler. Bazen de ayn kelimelerle ayn tr
__________________________________
(8) Ayrntl bilgi iin iin bkz., a.g.e., Tebih blm
(9) Beyatl, Yahya Kemal, Kendi Gk Kubbemiz, M.E.B., 1969

18
benzetmenin yapld grlr. Baka baka dillerde geen benzetmelerde
kendine benzetilen nesnenin, varln zelliklerinden yararlanma bakmndan
koutluklar, yaknlklar da grlr. Trkede aslan gibi cesur denebildii gibi
Fr.da hardi comme un lion, ng.de brave like lion [Arapada Zeydun kel esedi]
benzetmesine bavurulur. Trkede, ar beyazl belirtmek iin kar gibi beyaz
benzetmesi kullanlrken, ayn yoldan kurulan bir benzetmeyle ngilizcede de
karlarz: White as snow. (10)
lk aamasn benzetmelerin oluturduu deyim aktarmas ya da
iretileme (Yun. metaphora), aktarmalarn hemen hemen her dilde en yaygn
gerekleen bir trdr. Aktarmalarda, benzetmelerde olduu gibi anlatlmak
istenen kavram, temel anlamn veren kelimelerle deil, farkl kavramlarn temel
anlamn veren kelimelerle anlatlr. Bu farkl kavramlarla, anlatlmak istenilen
kavram arasnda birok ynden iliki vardr. Bu iliki benzerlik ilikisi olabilecei
gibi, yaknlk ilikisi de olabilir. Bylece bir kavram karlayan dilsel gsterge(
kelime ya da kelimeler ) baka bir kavram karlamaya balar. Bunun iin iki
kavram arasnda kurulan ilikinin gl ve srekli olmas gerekir.
nsan yaamnn karmaklamas ve insann dil ile ifade etmek zorunda
kald soyut ya da somut kavramlarn artmasyla birlikte, deyim aktarmalar
olumaya balam, bylece duygu ve dncelerin daha iyi, daha gl, daha
anlalr bir ekilde anlatlmas salanmtr. Ksaca diller deyim aktarmalar ile
canl varlklara dnmlerdir. nl dil ruhbilimcisi Kainz, deyim aktarmalar ve
dil arasndaki balantya ilikin Dil, metaforik bir temele dayanr. Her dil az ya
__________________________________
(10) Aksan,Doan, Anlam Bilim, Engin Y. S.61,62, Ank.1998

19
da ok, bir deyim aktarmalar szldr. grn dile getirmitir. (11)
Bu nedenledir ki renilmek istenilen dille ilgili olarak, ilk elde edilen
kaynak olan o dile ait szln yannda, mutlaka bir tane de deyimler szlnn
bulundurulmas gerekmektedir. pek brk brnm / Niksarn fidanlar
trksnde geen fidan szc zerindeki aktarmay anlamadan, bir yabancnn
Trke olan bu metni anlamas imkanszdr. Gen, narin, ekici bir kzn fidana
benzetilmesi ile yaplan fidan gibi benzetmesinden benzetme edatnn atlmas ile
olumu ve deyim aktarmas olmu fidan szcnn temel anlamnn dnda bir
kavram; gen, narin, ekici bir kz karlad anlalamayacak ve metnin mesaj
alglanamayacaktr. Ayn olgu Arapadaki hayyetn tahtet tibni/saman altndaki
ylan/gizli, sinsi dman ve el mevtl ahmer/kt lm, korkun.. gibi
metaforlar iin de geerlidir. (12)
Aktarmalar deiik trlerde gereklemektedir. En yaygn olan insandan
doaya aktarma eklinde gerekleenidir. nk insanolu ok doal olarak ilk
nce kendine ait olanlar adlandrmtr. Daha sonra kendi organlarna, vcudunun
blmlerine veya kulland ara ve gerece verdii bu adlar, doada karlat
canl cansz varlklara ya da olgulara ad olarak vermi ya da onlarn kendi temel
anlamlarn karlayan szcklerin yannda bu szckleri de kullanr olmutur.
Bylece her karlat varla yeni bir ad koymaktan da kurtulmutur. Doaya
ait bu kavramlar deyim aktarmas yoluyla zihne daha kolay tama imknna
kavumutur. Aktarmalarn ilk rnekleri olan insandan doaya olan aktarmalar,
_________________________________
(11) Aksan, Doan, a.g.e., s.63
(12) Koak, Sleyman, Arap Dili Ve Edebiyatnda Deyim, s. 8 ve 37, Yaynlanmam yksek lisans tezi, C...F.
Sivas, 1997
20
hemen hemen her dilde kalplam ve yerleik duruma gelmilerdir. Bu
nedenledir ki bu tr aktarmalarda diller arasnda benzerlikler grlmektedir.
Arapada res/ba szc rasu senetil madi/geen senenin banda, rasul
mal/ana para/kapital, rasul cibal/dan ba gibi anlamlara da gelmektedir. (13)
Trkede ba szc, temel anlamnn yannda arazide en yksek nokta (da
ba), bir eyin toparlaka ucu (bann ba), bir eyin ularndan biri (kpr
ba), tane (bir ba soan), bir eyin yakn ya da evresi (ocak ba), bir
topluluu yneten (ustaba) gibi yan anlamlar da tar. Baka dillere bakacak
olursak rnein Fr.da la tte dun clou ivinin ba, Alm.da yine Nagelkopf ivi
ba dendiini grrz. Trkede dan ba, da ba dendii gibi Far.da da yine
dan ba tamlamasna rastlanmakta (/ser-i ku:h), ayn dilde kuyu ba kullanm
(/ser-i a:h) ile karlalmaktadr. Fr.daki ba (tte) szcnn balang
anlam en tte, la tte kullanmlarnda grlmekte, Far.da da, tpk Trkede
olduu gibi hafta ba ( /ser-i hefte) kullanlmaktadr Trkede denize uzanm
dar ve st dz kara parasna dil dendii gibi ngilizcede de dil(tongue)
denmekte, Fr.da langue de terre ayn adlandrmay gstermektedir. (14)
Deyim aktarmasnn bir dier tr, doadan insana aktarma eklinde
gerekleenidir. Bunlar; olumlu ve olumsuz anlamda, doada bulunan bitki,
hayvan ve dier varlklarn adlarnn insanlarn deiik durumlarn daha arpc
bir ekilde anlatabilmek iin kullanlmas ile gerekleir. rnein mslmanlarda
dini adan mekruh saylan domuzun ad Trkede hain, aksi, inat anlamnda
_________________________________
(13) bn Manzur,Firuzabadi,M.Vasit, Mutal a.g.e
(14) Aksan, Doan, a.g.e, s.64

21
kullanlmaktadr. Ayn hayvann ad dini adan olmamasna karn hristiyanlarda
da olumsuz anlamda kullanlmaktadr. Fr.da cochon pis herif, utanmaz kii,
Alm.da yine Schwein pis herif anlamn tamaktadr. Trkeye hnzr
biiminde, Ar.dan geen domuz anlamndaki szck Ar.da da pis ve kat yrekli
insanlar anlatmaya yarar. nsan iin inat kei, ne keidir o, kuzu, domuz,
kurt, tilki, kz, eek gibi szcklerin deiik deerlerle - her dilde kullanld
grlr. (15)
Doadaki varlklar arasnda gerekleen aktarmalar da deyim aktarmasnn
bir trn oluturur. Hayvanlardan bitkilere, bitkilerden hayvanlara yaplan
aktarmalar daha ok benzetmeye dayanmaktadr. Baz bitkilere kuburnu,
katrtrna, tavankula denmesinin nedeni budur. Ayrca hayvanlardan yine
hayvanlara yaplan aktarmalar da olmaktadr. Bir kua karatavuk, bir bala
krlangbal denmesi bunun rneklerindendir.(16)
Somutlatrma da, zellikle Trkede olmak zere, tm dillerde ok yaygn
olan bir deyim aktarmas trdr. Anlambilim asndan da byk bir nemi
vardr. Bu olayda temel olan, soyut kavramlarn, eitli durum, davran ve
duygularn somut gstergelerle dile getirilmesi, bylelikle daha canl, elle tutulur,
gl bir biimde anlatlmas eilimidir. (17) Mesela mam afii, riyadan uzak,
tek bana, salt, Allah rzas gzetilerek gece yaplan dualar; isabet oran yksek,
kabule ayan dualar olduklarna iaretle sihamulleyli/gece oklar eklinde
______________________________
(15) Aksan, Doan, Her Ynyle Dil, s.508
(16) T.D.K., Szlk
(17) Aksan, Doan, Anlam Bilim, s.66
22
somutlatrmtr. (18) Keza Kuran- Kerimde geen hablullah (3/105,112)
deyimi, Allahn dini, Allahn ahdi eklinde anlamlandrlabilecek ifadelerin
somutlatrlm halidir. (19) Bu kafa deimedike, Ne kafa bu!, Nasl bir
kafadr bu! gibi kullanmlarla gnlk dilde ok youn bir ekilde
karlamaktayz. Burada kafa kelimesinden kast, vcudumuzun bir blm deil
onun iinde yer ald dnlen hayata bak asdr. Ar. kkenli ayn szck
kafal, kafasz eklinde insanlarn zeka dzeyine dnk dnceleri anlatmak
amacyla da kullanlmaktadr. Hayata bak alar benzer insanlar iin de kafa
dengi deyimi kullanlmaktadr. (20)
Son rnek zerinden aklayacak olursak, motomot bir eviride kacak
sonu, sz edilen iki kiinin balarnn deiik ynlerden, byklk, uzunluk,
arlk vb. birbirine eit olduudur. ok basit gibi grnmesine ramen kelimenin
deyim aktarmas ile kazand yeni anlam alglanamad ise, dil ynnden
yabancs olunan metnin zmlemesini yapmak mmkn olamayacaktr.
Beni nasl sktn anlatamam cmlesindeki skmak kelimesinde de
somutlatrma vardr. Burada kastedilen kelimenin temel anlamndaki;
1.(bir nesneyi) evresine sarlarak veya bir ey sararak epeevre basn altna
almak. 2.basnla suyunu, yan, sv ksmn karp aktmak.(21) deildir.
Metnin iindeki yerine gre ya bir kemer belini skm, ki temel anlama en yakn
anlam, ya cmleyi kuran kii bir bakas tarafndan bask altna alnm, zlm
__________________________________
(18) mam afii, Dvn, Darl Kutbil lmiye, s.27, Beyrut, Lbnan
(19) Bilgin, Abdulcelil a.g.e,. s.53
(20) Aksan, Doan, a.g.e, s. 67
(21) T.D.K., Szlk
23
veya zorlanm ya da birisi cmleyi kurana sknt vermitir. Dolaysyla bir
cmlenin anlam ynnden en nemli esini oluturan yklemin iinde yer alan
eylem kkenli bir kelimede yaplacak bir somutlatrma yani deyim aktarmas
cmlenin anlamn tmyle deitirecektir. stelik burada sz konusu olan
kelimeyi kavrayamamak, aklayamamak deil cmleyi bir btn olarak
alglayamamaktr. Cmlenin iletisi iletiim kuranlar arasnda gidip gelmeyecek
bylece iletiim kurulamayacaktr. Ezilmek, kzmak, srmek, ve daha birok
eylemde grlen bu somutlatrma olay bu eylemlerin yklemi oluturduu
cmleleri anlamamz gletirecektir. Tabi ki sz edilen glk dile yabanc
olan insanlar iin geerlidir. Tersi durumda yani bu dili anadili olarak konuan
insanlar asndan anlatm glendirilmi olmaktadr. Konumuz ile balantsn
kuracak olursak, Arapada da somutlatrma ok youn olarak bavurulan bir
deyim aktarmas trdr. Metnin insanlar tarafndan daha iyi anlalabilmesi iin
somutlatrmaya gidilir. Fakat herhangi bir cmledeki somutlatrmay bilmeden,
kavramadan Arapay ana dili olarak konumayan bir insan Arapa bir metni
evirmeye kalkarsa ortaya ok garip sonular kacaktr. Ve yine aratrmamz ile
balantl olarak belirtilmesi gereken nemli bir nokta da, somutlatrmann en
fazla grld dil olaynn deyim aktarmas olduudur. Kendi temel
anlamlarnn dnda bir araya gelerek deyimleri oluturan szckler bunu en ok
somutlatrma yolu ile yaparlar. Trkeden birka rnek vererek konunun bu
blmn bitirelim: baltay taa vurmak, ipin ucunu karmak, kendi yayla
kavrulmak, kabna smamak, ka yapaym derken gz karmak, diken(istim)
stnde oturmak, ineyle kuyu kazmak, ta gediine koymak vb. (22)
_________________________________
(22) Trk Ataszleri Ve Deyimleri, Milli Ktphane Bk. M.E.B. Y., st.1992
24
B ) DEYM DIINDAK DL OLAYLARI :
Deyim aktarmasnn dolaysyla deyimin daha iyi anlalabilmesi iin
balantl dil olaylar; ad aktarmas, okanlamllk, eadllk, balam ve son olarak
da anlam deimelerine ksaca deinmek gerekmektedir.
Ad aktarmasnda yine deyim aktarmasnda olduu gibi, anlatlmak istenilen
kavramn kendisi kullanlmaz. Deyim aktarmasndan fark, benzerlie deil bir
ilikiye, bir ilgiye dayanmasdr. Anlatlmak istenilen kavramla ilgisi, ilikisi
bulunan baka bir kavramn gstergesi(kelime) anlatm iin kullanlr. Ad
aktarmas da anlatma g katan bir dil olaydr. tiyatro yerine sahne, sinema
iin beyaz perde ya da perde, genler, ocuklar iin krpe dima, krpe zihinler,
seime katlmak yerine sandk bana gitmek, konumaya balamak yerine dili
zlmek; fazla konumak yerine enesi almak, karn ackmak yerine ii ezilmek
ve midesi kaznmak; lmek yerine gzlerini yummak; birisinden yardm istemek
yerine birine avu amak, birinin kapsn almak (23) okanlamllk, bir
kelimenin birden ok kavram karlamasdr. Bilim ve meslek dallarnn,
uzmanlk alanlarnn terimlerinde grlmeyen bu durum daha ok, nceden
szn ettiimiz gibi, organ adlar ve vcut blmlerini karlayan kelimelerde
grlmektedir.
Yalnz okanlamllkla eadlln birbirine kartrlmamas
gerekmektedir. Yz szcnn Trkede hem ehre anlamna gelii, hem bir
say ad(sfat) oluu, hem de yerine gre yzmek eyleminin bir ekimli biimini
yanstmas buna rnek gsterilebilir. (24)
__________________________________
(23) Aksan Doan, Her Ynyle Dil, s.512
(24) a.g.e., s.513
25
slamiyetin erken dnemlerinden itibaren balayan dilbilim almalar
ierisinde, dildeki mterek lafzlarn varlnn fark edildii grlmektedir. Bize
ulaan beyitlerden anlaldna gre, dildeki bu olguyu ilk olarak gndeme
getirenlerden birisi Halil b. Ahmettir. Zira o, el urub lafzn, tek bir kafiye
ierisindeki beyitlerde farkl anlamlara gelecek ekilde kullanmtr. Bu beyitlerde
defa geen el urub lafzn incelediimizde yle bir sonu ortaya kmaktadr:
Birinci beyitte kullanlan kelimenin anlam gnein batma an (gurub vakti), ikinci
beyitte(oul olarak) ii dolu byk bir kap/kova, ncsnde ise, alak ve bask
arazidir. (25)
Balangta tek bir kavramn simgesi olan gsterge, genellikle kolay ve
etkili anlatm eilimiyle, aktarmalarla ve kullanm sklnn artmasyla her dilde,
ilikili, yeni kavramlar da anlatr duruma gelmektedir. Kelime temel anlamn
yitirmeden yan anlamlar kazanmaktadr. Yalnz burada karlalan sorun; bu yan
anlamlarn srekli olmaydr. Belki bir yz yl kullanldktan sonra unutulmakta,
ayn kelimenin farkl yan anlamlar kullanlmaya devam etmekte veya kelime yeni
yan anlamlar kazanmaktadr. Dolaysyla eski metinlerin evirileri yaplrken,
kelimenin o dnemdeki yan anlamlarnn farkl metinlerden karlatrlmas
gerekmektedir. Bugnk Trkede kullanlan demek(tegmek) eylemi VIII.
yzyln sonuna kadar demek, dokunmak anlamnn yannda ulamak,
erimek ve saldrmak, yakalamak anlamlaryla da kullanlyordu. (26)

__________________________________
(25) Gven, ahin, a.g.e., s.81-82
(26) Caferolu, Ahmet, Eski Uygur Trkesi Szl, Enderun Kitapevi, st.,1993

26
Dneme ait bir metnin anlalabilmesi iin bu okanlamlln gz ard
edilmemesi gerekmektedir.
Kelimeler bir araya gelerek cmleleri olutururlar ve genelde tm
dilbilgisi kitaplarnda cmle, iletiimi salayan en kk birim olarak gsterilir.
Yani, nsanlar cmle ile anlarlar. denir. Kelime, anlaml en kk birim,
cmle yargnn olduu yani iletiimin gerekletii en kk birim olarak grlr.
Bir kelimenin anlamca, yukarda aklamaya altmz durumlardan hangisi
iinde olduunu, yani temel anlamnda m, yan anlamnda m, bir deyim iinde
mi, bir ad aktarmas olay iinde mi ya da bir okanlamllk erevesinde mi
kullanldn syleyebilmek iin, iinde yer ald cmleye bakmak gereklidir.
Ancak iletiimin aklanabilmesi ve gerekleip gereklemediinin
sylenebilmesi iin cmle de tek bana yeterli deildir. Cmle, iinde bulunduu
metinden ve konudan bamsz olarak ele alndnda mutlaka bir anlam tar. Bir
anlam vardr. Dilbilgisel olarak ekilmi bir fiil yani yklemi vardr ve bu
yklemle iletilmek istenilen yarg, dier elerin de katlmyla geniletilmitir.
Yani kelimeleri temel anlamlaryla deerlendirerek bir sonuca varrz. Ancak,
cmlenin iinde yer ald metni bir btn olarak deerlendirmez isek ve ilenen
konuyla balantsn kurmaz isek bu sonucun yanl olma durumu vardr.
Dilbilimciler bu ilikiyi balam olarak adlandrmaktadrlar. Sonuta kelimeler
balam iinde deerlendirilmek zorundadrlar. Bunun iin bazen cmle balam
yeterli olurken bazen de cmlenin iinde bulunduu sz, metin ve konu ile
balant kurmak gerekmektedir. Bu iki ayr durumu rneklerle aklayacak
olursak;

27
Trkede ocuk gstergesi - yerine kullanlan bala, aa, bebe, uak gibi
kelimeler iin de geerli olmak kaydyla belli bir kavram yanstr. Temel olarak
yanstt kavram kendi kendine yeterli olmayan, bakma ihtiya duyan insan
yavrusudur. Fakat kelime iinde yer ald cmlelere gre farkl kavramlar da
yanstabilir.
ocuu kta kyamette baka yere tayin etmiler.
ocuk askere gitti.
ocuk erken evlendi.
ocuk biberonunu emip bitirdi.
ocuk ilkokulun nde. (27)
Kelime son iki cmlede temel anlamn yanstrken, ilk cmlede ise,
balamdan dolay, yetikin insanlar yanstmaktadr. Bu rneklerde, kelimenin
anlam erevesi iinde nerede olduunu belirleyebilmemiz iin cmle balam
yeterli olmaktadr. Yukarda szn ettiimiz gibi bunun yeterli olmad
durumlar da vardr. Kelimenin iinde yer ald szn, metnin ve de konunun da
deerlendirilmesi gereken durumlar sz konusu olabilir.
[ Ben sana kyamam. tmcesi eer,
Ama bu paray demeni isteyeceim. biiminde srerse, syleyenin,
konutuu kimseye kyabilecei anlalr. Ancak,
Bu paray demene gnlm raz olmaz. biiminde srerse, ilk
tmcede belirtilen aklamann doru olduu, syleyenin amacnn bu olduu
anlalr. te yandan,
________________________________
(27) Aksan, Doan, Her Ynyle Dil a.g.e, s.524

28
Ben sana kyamam.
tmcesinin iinde getii szcede yorucu bir ii yklemekten sz
ediliyorsa buradaki kymak eyleminin anlam baka, kz istenen annenin bu
konuyla ilgili olarak kzna ayn tmceyi sylediinde anlam yine bakadr.
(Burada, Seni o adama veremem. demek olur.) ] (28)
Kelimenin konuyla balantsn da yine Doan Aksandan bir rnekle
aklamaya alalm:
Dil konusuna gelince derken dil szcyle aklanmak istenen, eer
anatomi dersindeysek ya da aza ilikin bir konuyu gryorsak azmzdaki
organ; eer bir kltr sorununu tartyorsak dil adn verdiimiz iletiim
dizgesidir. Bir yabanc lkeye gnderilecek rencinin sorunlar konuulurken bu
dil szc yabanc dil anlamna gelebilecei gibi, bir yabancnn Trkiyede
renim grmesinden sz ediliyorsa Trkeyi anlatm olabilir. Ancak bir
corafya dersinde, deniz kylarndan sz edilirken dille denize uzanm dar ve
alak kara paras; nefesli alglar zerinde durulan bir konservatuvar dersinde
nefesli alglardaki ince safiha anlatlmak istenmi olabilir. (29) Kitab
kelimesi Kuranda balamna gre Kuran, Tevrat, ncil, Levh-i Mahfuz, hesap
defteri, yazl eyler, yazma, anlama ve mkatebe gibi anlamlara gelmektedir.
(30)
Anlam deimeleri de deyimlerin anlalabilmesi asndan zerinde durulmas
gereken bir dil olaydr. Buraya kadar kelimelerin yan anlamlarnn zerinde
_______________________________
(28) a.g.e., s.525
(29) a.g.e., s.524
(30) Gven, ahin., a.g.e., s.250-251-252
29
durduk. Ayrca kelimenin temel anlamnda bir deiiklik olmadan baka
kavramlar karlamasnn nasl gerekletiini anlatmaya altk. Bunlar ad
aktarmalar ya da deyim aktarmalar yoluyla gerekleiyordu. Yine
okanlamllkla temel anlam deimeden kelime farkl kavramlar karlar hale
geliyordu. Anlam deimeleri alt bal altnda farkl bir durumla kar karya
kalmaktayz. Burada kelimenin temel anlamnda deiiklik olmakta, kelime bir
dnem bir kavram karlarken, zaman iinde temel anlam deimekte ve farkl
bir kavram karlar hale gelmektedir. Aratrmamz asndan anlam deimeleri
nem arz etmektedir. Bugnk Arapa ile vahiy dnemindeki Arapa arasnda
Araplar asndan bile sorunlar yaanmaktadr. Nasl ki bugn Shakespeare
dnemi ngilizcesini anlamakta ngilizler zorluk ekiyorlarsa, Araplar da vahiy
dnemi Arapasn anlamakta ayn derecede zorluk ekmektedirler. Ana dilinde
yaanan bu zorluun nedenlerinden en nemlisi anlam deimeleridir. Tabi
bunun yannda birok etmen de bu duruma neden olmaktadr. Baka dillerin
etkisi, toplumun sosyoekonomik yapsnn deimesi ve de en nemlisi dilin canl
bir varlk oluu ana dilin dnemler arasnda -Dnemden kast yzyllardr.-
kolay anlalamaz duruma gelmesinde rol oynamaktadrlar. Ana dilde bu sorunlar
yaanrken ve gnmze ait bir metnin evirisinde bile sorun yaanabilmekte
iken, eski dneme ait bir metnin evirisinde sorun yaanmamas mmkn deildir.
Anlam deimeleri terimi ile anlatlmak istenen, Bir gstergenin balangta dile
getirdii kavramda bir daralma, bir genileme belirmesi ya da ayn szcn bir
zaman sonra baka bir kavram anlatr duruma gelmesidir. (31)
__________________________________
31) Aksan, Doan,Anlam Bilim, s.88

30
ok uzun zaman nce kelime bir kavram karlarken bugn baka bir
kavram karlamaya balar. Baka anlama gei olarak adlandrlan bu olaya en
ilgin rnek Almancadaki Giftzehir kelimesidir. lginlii anlamn zt ynde
deimesinden kaynaklanmaktadr. Szck olumlu bir kavram karlarken
olumsuz bir kavram karlar duruma gelmitir. Goethe dneminde armaan,
ba, sunu anlamnda kullanlan szck, bugn zehir anlamn almtr. (32)
Baka anlama gei dnda anlam deimelerinin anlam daralmas, anlam
genilemesi, anlam iyilemesi, anlam ktlemesi gibi trleri de vardr. Bunlar
birer rnekle ksaca aklayalm:
Anlam daralmasnn Trkedeki en ilgin rnei oul,olan
kelimesinde grlmektedir. Balangta evlat,ocuk anlamna gelen kelime
XVII. yy.dan sonra kavramn bir blmn, bir trn anlatr duruma gelmi ve
yalnzca erkek ocuu karlamaya balamtr. Bugnk bebek kavramnn
karl olarak ayn dnemde olancuk kelimesi kullanlmakta idi. Gnmz
Trkesindeki kz olan kz bakire kullanm o dnemden kalmtr. (33)
Arapada nceleri herhangi bir yeri ziyaret etme anlamnda kullanlan hac ,
islamla birlikte yalnzca Kabeyi ziyaret iin kullanlr olmutur. Keza, nceleri
dua iin kullanlan salat kelimesi slamla birlikte namaz ibadeti iin
kullanlr olmutur. Ayn ekilde nceleri her trl rn iin kullanlan fakihe
kelimesi zamanla anlam daralarak yalnzca meyve anlamnda kullanlr
olmutur.(34)
___________________________
(32) Yeni Trke,Almanca Szlk, retmen Y., st. 1970
(33) Karlatrmal Trk Leheleri Szl, Kltr Bk. Y. Ank.,1991
(34) ler, Emrullah, okanlamllk, Anlam Daralmas ve Kurann Trke evirilerinde Yaplan Yanllar,
Y.Y...F. Kuran ve Dil-Dilbilim ve Hermentik-Sempozyumu, Van, 2001
31
Anlam genilemesinin Trkedeki rnekleri azdr. Bu konudaki ilgin
bir rnek alan kelimesidir. XII. yy.a kadar dz ve alak yer demek olan kelime
yerine kullanlan ve Ar. kkenli olan saha kelimesinin etkisiyle bugn i,meslek,
aratrma-inceleme konusu, uzmanlk gibi eitli anlamlara gelmektedir. evre
kelimesinde de anlam genilemesi olmutur. Daha nce yalnzca bir eyin
yaknn, evresini anlatan bu kavram bugn; muhit, ortam, geometri terimi vb.
kavramlar yanstmaya balam ve son yllarda bunlara doal yap kavram da
eklenmitir. (35) Kurandaki anlamyla mnafk kelimesinde de anlam
genilemesi grlmektedir. Bu kelimenin kk n-f-kdir. Bu kkn, tkenmek,
azalmak, lmek, ruhu kmak, al-veriin ok olmas, yarann kabuk balamas
gibi anlamlar vardr. Fakat mnafk kelimesinin esas anlam, bir eit tarla
faresinin yuvas anlamna gelmektedir (36)
Yavuz szc anlam iyilemesinin en gzel rneklerindendir. VIII. yy.da yabz
biiminde fena, kt, perian anlamlarnda kullanlrken XVI. yy.dan sonra iyi,
gzel, gl, etin anlamlarnda kullanlmaya balanmtr. (37)
Anlam ktlemesinin en ilgin rneklerinden biri, dilimize Farsadan
geen canavar kelimesinde grlmektedir. Farsada canl, yaayan, abuk,
hayvan gibi anlamlarda kullanlan kelime, yine XVI. yy.dan sonra olumsuz
anlamda kullanlmaya balanmtr. (38)

__________________________________
(35) T.D.K., Szlk
(36) Gven, ahin, a.g.e., s.147
(37) Timurta, Faruk, Prof. Dr. Eski Trkiye Trkesi Gramer-Metin-Szlk Edb. Fak. Basmevi st.
(38) ukan, Ziya, Farsa Trke Lgat, Gencinei Gfter, Ferhengi Ziya, M.E.B. st.1984


32
Osmanllar dneminde Trkeden Arapaya geen efendi nvan,
nemli ve yksek makam sahibi kimseler in kullanlrken zamanla kelime bu
anlamndan uzaklaarak hizmeti ve kapclar iin kullanlr duruma gelmitir.
(39) Kanaatimizce Kurn evirilerinde anlambilim olaylar yeterince dikkate
alnmam ve evirileri yapanlarn kiisel yorumlar dilbilimin kurallarnn nne
gemitir. Aratrmamza konu olan deyimlerin dnda Kurnn ayrca, yukarda
ksaca deinmeye altmz kelime anlambilimin alanna giren dil olaylar
ynnden de incelenmesi gerekmektedir. Bununla da yetinilmeyip burada
deinmeyeceimiz cmle anlambilimi, metin anlambilimi ynnden de Kurnn
deerlendirilmesi gerekmektedir. Bu almalar Kurnn tam olarak
anlalabilmesine katk salayacak ve tefsir almalarnn bilimsel temellere
dayanmasna yardmc olacaktr. Tefsir-dilbilim(anlambilim) ilikisini fizik-
matematik ilikisine benzetebiliriz. Bu iki alan arasnda en az oradaki gibi bir i
ie gemilik vardr.
C ) ARAPADA DEYM :
Dil: nsanlar arasnda anlamay salayan tabii bir vasta; kendi kanunlar
iinde yaayan ve gelien canl bir varlk; milleti birletiren, koruyan ve onun
ortak mal olan sosyal bir kurum; seslerden rlm muazzam bir yap; temeli
bilinmeyen zamanlarda atlm bir gizli anlamalar ve szlemeler
sistemidir.(40)

__________________________________
(39) Gven, ahin, a.g.e., s.145-146. 265. dipnot
40) Ergin, Muharrem, Trk Dili ,Boazii Y. s.7 I.Bask st. 1986


33
Cahz(.255 h.)a gre dil, bir toplumun konutuu, belirli kurallar olan
ve ifadeler ya da cmleler eklinde birleen lafzlardr.(41)
bn-i Cinni(.392 h.)ye gre dil, her milletin maksat ve gayelerini,
dncelerini kendisi ile anlattklar seslerden meydana gelmi konuma
dzenidir.(42)
bn-i Sinan el-Hafaci dili, toplumun zerinde anlat, uzlat ve
hemfikir olduu kelam olarak tanmlamaktadr.(43)
Dil, duygu ve dnceleri ifade etmenin en nemli en fonksiyonel
aracdr.Duygu ve dncelerimizi kimi zaman yaln ve dorudan ifade ederken
kimi zaman da dolayl bir anlatm yolu seeriz.Bir anlamda, duygu ve
dncelerimizi yoruma ak ekilde ifade etmemiz, anlatm gzelletirmemiz,
daha etkili hale getirmemiz ve anlam zenginletirmemiz; dilin dolayl
anlatmndan yani mecazl ifadelerden ve sz sanatlarndan oka faydalanmamz
gerektirir.
fadelerin daha anlalr ve etkileyici bir nitelie brnmesini salayan
unsurlardan biri de deyimlerdir. Dilin en iyi anlatm yollarndan biri olan ve
konumuza esas tekil eden deyime geebiliriz. Bu blmde ncelikle deyimin
Arapa karlklar zerinde duracaz. Deyim iin Arapada hangi karlklarn
bulunduunu aratrp tespit ederek bu karlklardan her birinin anlam alann
akla kavuturacaz.
_______________________________
((41) Kitab-l Hayevandan naklen, Gven, ahin, Kurann Anlalmas ve Yorumlanmasnda okanlamllk
Sorunu, s.29, Denge Y. st. 2005
(42) Gven, ahin;Hasaisden naklen, a.g.e. s.29
(43) Srrul Fesahadan naklen a.g.e. s.29
34
Daha ok etimolojik ynden deyimi ele alp inceledikten sonra deyimin
gruplar arasndaki farklar, deyimin dile kazandrd zenginlik ve gzellik,
deyim-eviri ilikisi, deyimsel ifadelerin evirisinde karlalan zorluklar ve bu
balamdaki yanl evirilerin neden olduu anlam kayplar detayl bir ekilde
incelenecektir.
Deyim: Tabir(44)
Deyim: Tabir : Teabir, stlah, terkib(45)
Deyim: Eskiler buna tabir derlerdi.(46)
Deyim: Mesel-Emsal(47)
Deyim: Tabirun has, stlah(48)

M. Sadi genli Arapa Deyimler Szl (Erzurum, 1993) adl almasna
Arapa karlk olarak Mucemu Mustalahatil Arabiyye ismini semitir.
Nitekim ayn kitabn kaynakasnda deyimlerle ilgili eserlerin aadaki _
ekillerde tesmiye edildiklerini grmekteyiz:
-el-ferid fi Mustalahatil Amal
-Kamusul Cmel Vel baratil stilahiyye
-Kamusul Mteaallim Littabiril Klasikiyyetil Arabiyye
-Mucemu Tabiril stilahiyye
-Mucemut Terakib Vel baretul stlahiyye
________________________________
(44) Doan, Mehmet, Byk Trke Szlk, z y. 11. Bask st.1996
(45) Mutal,Serdar, Trke-Arapa szlk, Daarck Y. st 2004
(46) Pala, skender, ki Dirhem Bir ekirdek, Sunu, L&M y. 7.Bask st.2003
(47) Akda, Hasan, Arap Dilinde Deyimler ve Ataszleri, nsz, Konya, 1999
(48) Sar, Mevlt, Trke-Arapa Lgat, Gonca y. st. 1991
35
Arapada deyime karlk gelen kelime ve terkibleri aadaki ekilde
sralayabiliriz.
1-Tabir-Teabir
2-Terkib-Terakib
3-Mustalahat
4-Tabirul stlahiyye
5-baretl istlahiyye
6-Mesel-Emsal
imdi srasyla bunlar tek tek aklayalm ki deyimin Arapa
karlklaryla ilgili karmaay giderecek sonulara ulaabilelim.
1-Tabir:
1.Deyi, anlatm, ifade 2.Terim 3.Deyim 4.Rya yorma, yorumlama (49) Tabir:
1.fade, sz 2.Bir mana tayan sz 3.Deyim 4.stlah, terim 5.Yorum, yorumlama,
rya yorumu. (50)
Tabir: fade, anlatma, sz.Deyim, rya yorma (51)
Tabir: (uburdan c.: tabirat): 1.ifade anlatma 2.bir manas olan sz 3.*
terim 4. *terim 5.rya yorma Hsn-i tabir: Terbiye ve edep dairesinde anlatma.
Su-i tabir: edeb ve terbiye d kullanlan szle anlatma
* aretine szln aklamalar ksmnda, (*) iareti XX. Yzyln
neologisme (yeni kelimeler)ini gsterir eklinde aklk getirilmektedir. (52)
__________________________________
(49) T.Dili Szl, Ankara, 1988
(50) Doan, Mehmet a.g.e.
(51) Yein, Abdullah, slami- lmi- Edebi-Felsefi Yeni lgat, Hizmet Vakf Y. 2. Bask st, 2004
(52) Develiolu, Ferit, Osmanlca-Trke Ansiklopedik Lgat, Aydn Kitabevi, 19. Bask, Ankara, 2002

36
Develiolunun verdii bu nemli nota binaen Tabir szcnn
deyim ve terim anlamn uzun zaman sonra kazandn syleyebiliriz.
Tabir: ibret, ihtar, ders, nasihat vb. ubur: kardan karya geme,
boydan boya geme .[rya] tabir yorum., bir duygunun ifadesi, dile
dklmesi.Tabirat: ifade sz, tabir; Teabir; deyim, tabir (53)
Tabir kelimesi; ifade etme, anlatma, sz, cmle, rya yorumlama ve nihayet bir
mana ifade eden sz demektir. Eskiden deyim yerine kullanlan bir kelimedir.
(54)
Tabir kelimesi ile ilgili klasik ve modern almalardan derlediimiz
bilgiler bizi u sonuca ulatrmaktadr: Bu kelime birok anlama gelmesinin yan
sra daha ok ifade etme, yorumlama, zellikle rya yorumlama, bir anlama
gelen sz, gibi anlamlaryla ne kmaktadr. Yine bu kelime deyim anlamna
da gelmekte, ancak bu anlama daha sonraki srete kavumu bulunmaktadr.
2.Terkib - Terakib:
1-Birka eyin birleerek meydana getirdikleri yeni ey, sentez,
birleim (uyd.bileim)2-Bu ekilde yeni bir ey meydana getirme Terkib etmek:
Farkl eyleri birletirerek yeni bir ey meydana getirmek, sentez yapmak(55)
__________________________________
(53) Firuzabadi el-Yakub, Kamus el Muhit, Zabt ve tevsik:Muhammed el-Bukai Darul Fikr, Beyrut, Lbnan
1995.bn-i Manzur Cemaleddin el ifriki , Lisanul Arab, c.4 ,3.Bask , Beyrut, Lbnan, 1994. Ez-Zemaheri
Carullah Ebil Kasm Mahmud b. mer, Esasul Belaa 1. Bask , Darul Nefais , Beyrut 1992. Er-Razi
Muhammed b. Ebi Bekr b. Abdulkadir, Muhtarussihah , Darul kalem, Beyrut, Lbnan,Tarihsiz.brahim Mustafa-
Ahmed hasen Ziyad-Hamid Abdulkadir. Muhammed Ali Neccar, el Mucemul Vasit, ar Y. , st. 1986. Mutal
Serdar, Arapa- Trke Szlk, Daarck y. st. Tarihsiz.
(54) Yazc, Numan, Arapa-Trke/Trke-Arapa Ataszleri ve Deyimler, s.31, Rabet y. st.2003
55) Doan, Mehmet, a.g.e.

37
Terkib: 1. Birka eyi birletirip kark birey meydana getirme 2.
Terakib: Birka eyden meydana getirilmi ey. 3. Birletirme, Franszca:
Composition(56)
Arapa szlklerde de terkib kelimesine verilen anlamlar yukardakilerle
ayn paraleldedir: Basit paralardan veya birka eyden yeni bir ey meydana
getirmek (57)
Terkib: Montaj, yap, oluum Terakib: deyim(58)
Grld gibi, terkib- terakib kelimesine 1900l yllarda yazlm
szlklerde bile deyim anlam verilmemitir. Ancak Mutalnn szlnden
anlald kadaryla son zamanlarda (80li yllarda) modern Arapada terakib
kelimesine deyim anlam da verilmitir.
Nitekim enlinin kaynaklar arasnda zikrettii Mucemut
Terakib adl kitabn bask tarihi 1987dir. Terkib- Terakib kelimelerinin yukarda
zikrettiimiz anlam alanlarna bakarak bu iki kelimenin deyim yerine
kullanlmasnn bir ok karmaa ve problem dourabileceini tahmin ediyor ve
bunlarn uygun birer tercih olmadn dnyoruz.
3.Mustalahat:
Istlah: 1.lim, sanat, ihtisas kelimesi 2. Deyim, tabir 3.Hususi 4.Hususi
manada kullanlan Mustalah: Istlah tarznda, szlk manasnda deil ilmi
manada kullanlan kelime(59)

__________________________________
(56) Develiolu, Ferit a.g.e.
(57) el- Muceml Vasit, a.g.e
(58) Mutal, Serdar a.g.e.
(59) Doan, Mehmet, a.g.e.
38
Mustalah: Istlahl, iinde ok stlah ve terim olan, adal stlahi ilim
sz, tabir, terim (60)
Istlah:Terim:Lugatte, ittifak anlamndadr.lim dilinde: belli bir
topluluun, bir meslek erbabnn bir lafz lgavi anlamndan kararak, baka bir
anlamda oy birlii ile kullanmalardr. (61)
Istlah: Bir topluluun belirli bir ey zerinde hem fikir olmas,
anlamas.Her ilmin stlahat(kendine has terimleri ) vardr.(62)
Istlah: lim ve sanat mefhumlarndan birini anlatan kelime, terim (63)
Buraya naklettiimiz bilgilere dayanarak stlah/mustalah/mustalahat
kelimelerinin deyimden ok terim anlamna geldiini syleyebiliriz.Her ne kadar
tali anlamlarndan biri deyimse de daha ok terim anlamnn ne kt
aktr.Tam da burada yapmamz gereken deyim ve terim kelimelerinin anlam
alanlarn karlatrarak farkllklarn hatrlamaktr:
Deyim ve terim: Deyim ile terimi de ayrt etmek gerekir.Deyim genel
dilin mal olan szdr.Terim ise ya bilim, sanat, meslek szdr ya da bunlar
dnda anlam daraltlm szdr ve bir tanm zetidir: ekenar, bilirkii, igd,
bierdver gibi. Bu rneklerdeki terimler, bileik szck olarak
kurulmutur.Yani bunlar biim ve yap bakmndan bileik szck, kavram ve
grev bakmndan terimdirler.Szck bei biimindeki deyimlerden bylece
ayrlrlar.(64)
__________________________________
(60) Develiolu a.g.e.
(61) Crcani, Seyyid erif, Kitabut Tarifat Trc:Arif Erkan,Bahar y. st.1997
(62) Mucemul Vasit a.g.e., Mutal a.g.e.
(63) Topalolu, Bekir-Karaman, Hayreddin Arapa-Trke Yeni Kamus, Ensar Neriat 20.Bask st.2004
(64) Aksoy, mer Asm, Ataszleri ve Deyimler Szl c:1 s.51 nklap Kitapevi st. 1988
39
Deyim ile terimin farkl eyler olduu, deyimin daha geni daha yaygn
bir anlam ve tedavl alanna sahip olduu herhangi bir branla
snrlandrlamayaca, genel olarak dille ilgili bir konu olduu ortadadr.Terim
ise daha dar bir anlam alanna ait olup daha ok herhangi bir branla ilgilidir.

4-Teabirul Istlahiyye:
Arapada deyime karlk olmak zere kullanldn grdmz
ifadelerden birisi de Teabirul istlahiyye eklindeki terkibdir.Tabir kelimesinin
oulu Teabir ve stlah kelimesinin ismi mensubu stlahiyye kelimelerinden
oluan bu terkibin, kelimelerin anlamlarndan yola karak Trke evirisini
yapalm: Bu terkibi oluturan- daha nce anlamlar zerinde durduumuz ve
birok anlama geldiini grdmz- tabir ve stlah szcklerinin daha ok
konumuzla ilgili anlamlarn/ynlerini gz nnde bulundurarak u ekilde
Trkeye evirebiliriz:Tabir kelimesini, birincil anlamlarn nceleyerek deyi,
anlatm, ifade eklinde; stlah kelimesini ise, ikincil anlamlarn nceleyerek bu
anlamyla az kullanlmakla beraber- deyim eklinde tercme ederek Teabirul
istlahiyye terkibini Deyimsel ifadeler, eklinde tercme edebiliriz.Ancak ayn
ifadeyi; yine her iki kelimenin anlamlarndan yola karak Terimsel ifadeler,
adal ifadeler vb. eklinde tercme etmek de mmkndr.

5-baretl istlahiyye:
Deyime karlk olmak zere kullanlan ifadelerden biri de ibaretul
stlahiyye terkibidir ki bunu da deyimsel ifadeler, terimsel ifadeler, veya adal
szler eklinde tercme etmek mmkndr.
40
6-Mesel-Emsal:
1.rnek alnacak sz.2.Atasz 3.Eitici hikaye veya masal.(65)
Mesel:1.Misal, rnek 2.Bir kaideye rnek olarak sylenen sz.3.Baka
bir eye delalet etmek zere sylenen, zahiri manasyla kullanlmayan
sz.4.retici terbiyevi ve ahlaki kk hikaye.5.Bilmece.6.Fkra (66)
Mesel: 1.rnek, benzer, numune.2.Dokunakl ve manal sz.3.Terbiye ve
ahlaka faydal, yararl olan hikaye, darb- mesel, atasz, 4. zdeyi. 5. bret. 6.
Delil, Hccet 7. Sfat 8. Muteber sz. 9.rnek, misal, darbul mesel: Atasz irad
etmek 10.Kavlun mesur: Etkili sz 11. Bir umumi kaideye delalet eden mehur
sz 12. Mesil, bekta, ebeh, ibih, ebih(67)
Mesel (Ar. s) rnek alnacak sz; atasz;retici, eitici, terbiye
edici, hikaye veya masal .oulu emsaldir.Bir eyi karlamak zere sylenen
ve mecaz anlamda kullanlan szler de mesel olarak kullanlr.
Gnmzde daha ok atasz anlamnda kullanlan mesellerin ilk defa
peygamberler tarafndan sylendii bilinmektedir.ncil, mesellerin en ok yer
ald kaynaklardan biridir.Tanrlarn eitli dinlerdeki buyruklar, bilge kiilerin
szleri, Tevratta yer alan kssalara da mesel denmektedir.Bu adan bakldnda
kssa ile birlemektedir.
Divan edebiyatnda mesel getirmek, durumuna uyan yaygn bir sz veya
atasz sylemek anlamnda darb-i mesel kullanlmtr.Divan Lgat-it Trk te
meseller iin ataszlerini de ifade eden sav (saw) kelimesi kullanlmtr.
__________________________________
(65 ) T.D.K., Szlk
(66) Doan, Mehmet-a.g.e.
(67) Develiolu, Mutal, Sar, Yein, M.Vasit, bn-i Manzur, Firuzabadi, Zemaheri, a.g.eler
41
Mesel olmak bir sz, cmle veya msrann atasz durumuna geldiini
ifade eden bir deyimdir.
Mesel, ayn zamanda ibret ve ders almaya yarayan, retici (didaktik)
hikayelerin yer ald tiyatro oyunlarna da verilen addr. (68)
Deyim kelimesinin Arapa karlklar ile ilgili bilgilerin
deerlendirilmesi ve grmz:
Szlklerde deyim kelimesine tabir, terakib, stlah/mustalahat ve mesel
olmak zere drt ayr karlk verildiini grdk. Ancak bunlardan hi birisinin
sadece deyimle ilgili olmadn sadece deyimi karlamadn hatta deyimin,
sz konusu kavramalarn tali anlamlar arasnda olduunu da grdk. rnein
tabirin daha ok ifade etme, rya yorumlama anlamna geldii stlahnsa
zellikle belli bir ihtisas alanna ait terim anlamna geldii aktr.Deyime bu
kelimelerin ancak tali anlamlar arasnda rastlamaktayz ki daha nce de
belirttiimiz gibi, bu kelimeler deyim anlamn daha sonraki, olduka ge
dnemlerde kazanmlardr.
zellikle atasz, rnek, delil, ibret alnacak sz vb. anlamlara gelen
mesel kelimesi ise etimolojik olarak tali anlamlaryla dahi olsun, deyime karlk
gelmemektedir.
Kanaatimize gre deyim olgusu bal bana asal bir unsur olarak deil de
daha ok atasznn glgesinde kalarak varln srdrm ve zel bir
adlandrma ya da nitelendirmeye gerek kalmadan ataszyle beraber mesel ad
altnda deerlendirilmitir.
__________________________________
(68) Albayrak, Nurettin, Ansiklopedik Halk Edebiyat Terimler Szl, L&M y. I. Bask st. 2004

42
Nitekim bu kanaate varmamz salayan birok delil sz konusudur.
Meselin deyim anlamna da geldiine ilikin ipular/karineler :
1- Bugn, deyim diye isimlendirdiimiz ve bir bilim nitelii
kazanmakta olan yaplar, yakn tarihlere kadar Arapa dahil Almanca, Franszca
vb. birok dilde mstakil bir yap niteliini henz kazanmamt ve ataszleri
olarak adlandrlan yaplar ierisinde ele alnp incelenmekteydi.
.
Ancak Arap dili, deyim nitelii tayan sz ve kalplam eler
asndan fevkalade zengin olduundan, mstakil almalar olmasa da ok sayda
mellif bu tr yaplar ksmen de olsa ele alp incelemilerdir.Youn bir ekilde de
bu yaplara emsal kitaplarnda rastlamaktayz. Deyimlerin tarihi, bir anlamda
emsalin tarihi ile aynilik arzetmektedir diyebiliriz (69)
zetleyecek olursak meseller, sonradan vuku bulan bir hadiseyi daha
nceki bir hadiseye benzetmek zere sylenen, halk arasnda kabul grp
yaylm hikmetli veciz szlerdir.Bunlara Trkemizde her ne kadar atasz dense
de bu ok net bir niteleme deildir.
Zira, Arap meselleri, ierisinde ele alnan kalplara bakldnda
ataszlerinin yannda deyimleri ve alt gruplarn ve de bir ksm benzetmeleri
ierdii grlr. (70)
Arapada ataszleri ve deyimler hep mesel ismiyle ifade edilmitir.
(71)
__________________________________
(69) Koak, Sleyman, a.g.e., s.28,
(70) Koak, a.g.e. s. 115
(71) atam, Abdulmecit, el- Emsall Arabiyyeden naklen, Koak, a.g.e, s. 115

43
2-Arapa yazlm olduka kapsaml kaynak niteliindeki emsal
kitaplarnda sadece ataszleri deil, deyimler de yer almaktadr. yle ki bu
kitaplarda ataszleri ve deyimler iki ayr kategori olarak deil; ayn eylermi gibi
ele alnmlardr. (72)
3-Trkiyede ve Trke yaplan Arap Dilinde Ataszleri ve Deyimlerle
ilgili akademik almalarda her iki kavram mesel ad altnda ele alnmtr. (73 )
4-Hem Arapa hem Trke Emsall Kuran/Kur-andaki Meseller gibi
isimlerle yaplan almalarda, tezimizde zerinde durduumuz ve deyim olarak
alglayp ilediimiz ibareler de kullanlmaktadr.(74)
5-Kuran ilimleri ile ilgili kitaplarda konusu deyimler olan Tabirul Kur-
an, stlahatul Kur-an veya Mustelahatul Kur-an eklinde konu balklar
bulunmamaktadr.(75)
6-Ulumul Kuran kitaplarnda, tezimize konu olan deyimler genellikle
Emsall Kur-an bal altnda incelenmektedir.(bak.bir nceki madde.) Suyuti,
Cerraholu, Zerkani ise bu konuyu kinaye ve istiare balklar altnda
incelemektedirler.

__________________________________
(72) Bkz. el-Meydani Ebul fadl Ahmed b. Muhammed b. Ahmed b. brahim en Nisaburi Mucemul Emsal 2.cilt,
Darul Kutubul lmiyye, Beyrut, Lbnan,1987
(73) Bkz.. Yazc, Numan, a.g.e.; Akda, Hasan, Arap Dilinde Deyimler Ve Ataszleri, Tekin Kitabevi, Konya ,
1999
(74) bkz. .bn Kayyim, el Emsal Fil Kuranil Kerim, Dar-ul Marife, Beyrut, Lbnan, 1983; Ulutrk ,Veli, Kuranda
(75) bkz. .es-Suyuti, Celaleddin, el tkan Fi Ulumil Kur-an, 4. Bask, Darul Kahraman, st., Trk.,1978,
ezZerkei, Bedruddin , el Burhan fi ulumil Kur-an, el Mektebetl Asriyyet ,Sayda, Lbnan, 1972, ezZerkani
,Muhammed Abdulazim, Menahill irfan, Dar-ul fikr, Beyrut, Lbnan, 1996, el Kasmi, Cemalddin, Tefsir lminin
Temel Meseleleri, ev:Sezai zel, z y., st .,1990. Cerraholu, smail,Tefsir Usul, T.D.V. 7.Bask, Ank.,1989 vb

44
7-Trkiyede yaplan Kur-an ile ilgili almalara eletirel
yaklamlaryla tandmz Dcane Cndiolu Kuran Anlamada Deyimsel
fadelerin Rol Ve nemi adl zgn ve konuyla ilgilenmek isteyen hi kimsenin
grmezden gelemeyecei bizce artk klasik bir metin olarak kabul edilmesi
gereken muhalled makalesinde mesel ve deyimi e anlaml kelimeler olarak
kullanmaktadr: Meal sahipleri tarafndan, odun tamak, odun
yklenmek, odun hamal gibi ifadelerle karlanan bu deyim Arap dilinde
nemmam, koucu, dedikoducu, teye beriye laf gtrp tayan fesat kimseler
hakknda mesel olarak kullanlmakta (76)
Btn bu malumattan hareketle; biz de etimolojik olarak olmasa bile,
anlam alan asndan, kategorik olarak deyimi de ataszyle beraber mesel
kapsamnda incelemekte herhangi bir saknca olmadn dnyoruz. Ancak
unu da belirtmeliyiz ki; Arap filologlarn, ya da Arap dilbilimi zerine
alanlarn, deyim konusuna daha fazla mesai ayrmalar ve deyimi meselden
bamsz, zgn bir kimlie kavuturmalar, sadece deyime ad olabilecek yahut en
azndan ilk duyulduunda deyimi artracak isimlendirmeler zerinde
durmalar gerekmektedir. nk bu haliyle, Arapada zel olarak deyim iin
kullanlan bir kelime olmamas sebebiyle, deyim genellikle baka balklarn ve
isimlendirmelerin glgesinde kalmakta, hep baka unsurlarn tali anlamlar
arasnda yer almaktadr. Bu konuda Trkenin Arapadan birka adm nde
olduunu belirtmekte yarar gryoruz.


(76) Cndiolu, Dcane,Kuran evirileri Dnyas, s. 96, Kitabevi y., st., 1999


45
D ) DEYM ATASZ LKS :
Bu arada mutlaka zerinde durulmas gereken dier bir konu ise Atasz,
Atasz deyim ilikisi, benzerlik ve farkllklardr.
Ataszleri:Bir toplumun asrlar boyu yaad tecrbeleri sonucunda,
genel kurallar kapsamnda, kalplaarak gnmze kadar gelen zl szlere
atasz denir.Ataszlerinde bulunan zellikleri u ekilde sralamak mmkndr:
a-Ataszleri yarg bildiren cmlelerdir
b-Ataszleri anonimdirler.Toplumun ortak mal olup ilk syleyeni belli
deildir.
c-Kalplam ve halk diline, kltrne yerlemi cmlelerdir.
d-Szlerdeki kelimelerin yerleri deitirilemez.
e-Ataszlerinde anlam derinlii vardr.Sayfalarca anlatlacak dnceyi
bir cmlede zetler.
Deyimlerin zellikleri:
a-ounlukla en az iki kelimeden meydana gelir: ocana dmek, eli
ak, kulak asmamak.
b-Deyimlerdeki kelimelerden en az biri mecaz anlamldr.
c-Deyimler kalplam szler olup isim-fiil durumundadrlar.Ancak
ekim eki alabilirler: Tepesi atmak- Tepem att,Kl krk yarmak-Kl krk
yaralm.
d-Deyimler yarg bildirmez. Kullanldklar yer ve duruma gre
kalplam anlamlar tarlar.
e-Deyimlerdeki kelimelerin trleri ve yerleri deitirilemez. Emir kulu
olmak yerine Emir klesi olmak denmez.
46
Ancak kimi deyimlerde, baz kelimeler e veya yakn anlamda baka bir
kelimeyle yer deitirebilir. Aba altndan sopa gstermek-Aba altndan denek
gstermek
f-Baz deyimler birleik kelime yapsndadr: Adam akll, kaba day,
souk kanl
g-Baz deyimler cmle yaps halinde olumutur: Aykla pirincin
tan, At alan skdar geti.(77 )
Hem yukardaki bilgiler nda hem de elimizde bulunan konuyla ilgili
kaynaklara dayanarak, ataszleri ve deyimler arasndaki farklar ve benzerlikleri
sralayabiliriz:
a-Ataszleri yarg bildirirken deyimler durum bildirir. Et trnaktan
ayrlmaz, ataszdr. nk bir yargy, bir doruyu bildiriyor. et trnak olmak
deyimdir. nk durum bildiriyor.
b-Ataszleri de deyimler de kalplam sz gruplardr. Bu nedenle
kalplatklar ekil ve anlamda kullanlrlar.
c-Kaynaklar belli olmadklar iin anonim kltr rnleri olarak kabul
edilirler
d-Deyimlerin tamam ile ataszlerinin nemli bir ksm mecaz anlam
ifade ettikleri iin bu sz guruplarndaki kelimeleri gerek anlamlarna gre
yorumlamak veya baka bir dile evirmek zordur.


__________________________________
(77) . A. Aksoy, Ataszleri ve Deyimler Szl, c.1, nklap Yay., stanbul, 1988, s. 15-50den derlenmitir.

47
E ) EVR DL LKS :
Bu bilgiler nda eviri kavramn deerlendirmeye alabiliriz.
Aklamaya altmz bilgilerle bu deerlendirmenin daha salkl
yaplabileceini dnmekteyiz. Kurn evirilerinin bilimsel yazlarn ya da her
trl makalenin evirisinden byk farkllklar gsterdii tartlmaz bir gerektir.
nk Kurn evirilerinin bir edebi yn de vardr ya da olmaldr. Bu nedenle
edebiyat ( iir, roman, yk, tiyatro, deneme vb.) evirilerinde gz nne alnmas
gereken kurallara Kurn evirilerinde de dikkat edilmesi gerekmektedir. Bu sav
ne srdkten sonra eviri kavramn amaya balayabiliriz.
ncelikli olarak, edebiyat-eviri ilikisi zerinde duralm. eviribilim,
edeb eviri olgusunu bilimsel olarak aratran ve dilbilimle edebiyat bilimini
birbirine yaklatran bir bilim daldr Bir eviri sz konusu olduunda sorulmas
gereken soru vardr:
1.Hangi eser evrilecektir?
2.Daha nceki evirilerde yaplan yanllarn ya da sapmalarn nedenleri
nelerdir?
3.Ayn eser baka dillere de evrilmi mi ve bu eviriler anadilden mi
yaplm?
Birinci sorumuzun cevab yeryznde hibir cevabn sahip olamayaca
bir neme sahiptir. nk evirisi yaplacak olan eser bir dinin birincil
kaynadr. Ve bu kaynak, bu dinin mensuplarnn- ki saylar milyarlarla ifade
edilmektedir- yannda tm insanl etkileyen bir kaynaktr.
kinci sorumuzun cevab ise tezimizin ortaya kmasna neden olan
cevaptr. Bu soru sorulduu iindir ki Kurn evirilerinde deyimlerin yeterince
48
dikkate alnmad grlm ve bu noktadaki eksikliin giderilmesine katkda
bulunma niyetiyle bu almaya balanmtr. Ayrca yukarda da ksaca
deindiimiz gibi yanllarn tek nedeni deyimlerin yeterince deerlendirilmemesi
deildir. Bunun yannda hangi alanlarda Kurn evirilerinin yeniden
deerlendirilmesi gerektiini syledik. stelik sylediklerimiz yalnzca dilbilim
alannn iindeki blmler idi. Dilbilimin yan sra zellikle tarih ve sosyoloji gibi
bilim dallar ile de tefsir bilimi arasnda yakn iliki kurulmas gerekmektedir.
Vahiy dnemi Arap toplumunun sosyolojik yapsnn ok iyi deerlendirilmesi
gerekmektedir. Bu deerlendirme yaplrken en byk destekinin tarih bilimi
olaca aktr.
Kurnn Arapa aslndan ka dile evrildiini bilmiyoruz. Ama
yeryznde konuulan dillerden en ok konuulanlarna evrildii bilinmektedir.
Dolaysyla bu dillerdeki evirilerin karlatrlmas yaplmal ve zellikle
deyimlerin nasl evrildii incelenmelidir. Bylece Trkede bulamadmz bir
deyimin karln bulmada ok byk bir kolaylk elde edebiliriz. Daha nce
rnein ngilizce eserlerdeki bir deyimin Trkeye evrilirken hangi deyim ile
karland, hangi Trke deyim zerinde mutabakata varld sorularna yant
verilmise ayn deyimin Kurn evirisinde kullanlm olmas iimizi
kolaylatracaktr. Bu almalarn geniletilmesi ile yeryzndeki insanlarn
tmnn Kurndan ayn mesaj almalar salanm olacaktr. Ve diller,
Kurnn anlalabilmesinde birbirlerine yardm etmi olacaklardr.
Deiik diller arasnda ortak payda bulmann zorluu bilinmektedir.
nk bir lkenin dilinde bile ayn eserin evirisinde byk farkllklar
grlebilmektedir. Ama bu farkllklarn ortadan kaldrlmas, zellikle de Kurn
49
gibi, nemi baka hibir eserle karlatrlamayacak olan bir eserde ortadan
kaldrlmas ok byk nem arz etmektedir. Bu noktada en nemli sorun, evirisi
yaplan dil ile eserin evrildii dilin deyimler ya da daha genel olarak kelime
haznesi bakmndan ayn zenginlie sahip olmamasdr. Bu yzdendir ki Kurn
evirilerinde Arapa deyimlere karlk bulmak yerine ne yazk ki ounlukla
kolaya kalm ve deyimler adeta yok saylarak, tek tek deyimleri oluturan
kelimelerin temel anlamlar dikkate alnmtr.
Kurn evirisinde ilk koul, mtercimin Arapay, Arap edebiyatnn
rnlerini yazld dilden yani Arapa orijinallerinden okuyabilecek kadar iyi
bilmesi gerektiidir. Bu bazen ayn kkenden gelen dillerde bile mmkn
olamamaktadr. Arapa ile Trke de ayn kkenden gelmemektedirler. Yalnz
burada Trke eviri yapacak mtercimlerin avantaj, bu iki ulus arasndaki
kltrel ve sosyolojik yaknlktr. Ayn corafyada yaayan bu milletler, ok uzun
bir zamandr ayn tarihi, dini, kltr ve hatta dili paylamlardr. Ve hatta
imparatorluk dneminde Arapa, resmi dil olmutur. Ne yazk ki bu avantaj tam
olarak kullanlamam ve edeb eviri Tanzimat dneminde Avrupaya ynelmi
ve zellikle de Fransz edebiyatndan eserler Trkeye evrilmitir. Bunda, o
dnemde Arapa yazlm iir dndaki edebi rnlerin azl da etkili olmutur.
Cumhuriyet Dneminde 1940lar, Bat edebiyatlarndan devlet eliyle yaptrlan
evirilerin doruunu oluturur. Devrin Milli Eitim Bakan Hasan Ali Ycel,
Sebahattin Eybolu ve Nurullah Ata grevlendirerek, Tercme Brosunu
ykl bir programla altrmaya balar. Dnya Edebiyatndan Tercmeler ad
altnda yaynlanan ve beyaz kitaplar diye anlan bu devlet kitaplarna smet
nnnn yazd nszde ama, Eski Yunanllardan beri milletlerin sanat ve
50
fikir hayatnda meydana getirdikleri aheserleri dilimize evirmek eklinde
belirleniyor. Ne var ki sz konusu Milletlerin Avrupa uluslar olduu, on yl
iinde yaynlanan evirilerin saysal tablosundan anlalmaktadr. Fransz
edebiyatndan 210, Alman edebiyatndan 90, ngiliz edebiyatndan 65, Rus
edebiyatndan 78, skandinav edebiyatlarndan 16, vd. toplam 604 Bat eserinin
yannda ark edebiyatlarndan 34 eser evrilmitir. (78)
Halbuki ayn Bat, medeniyete Ortaadan balayarak, ark klasiklerini
evirerek ve zellikle iir alannda birok biimi kendi edebiyatna uyarlayarak
ulamtr. Yabancy tanmak konusunda edebi evirinin baars, Alman
edebiyatnn Romantizm Dneminde deta bir devrim yaratr. nk bu dnemde
Avrupann Douya, Asyaya almas sz konusudur. Viyanal arkiyat Joseph
von Hammer Purgstall, ran airi Hafz (1320-1389) n iirlerini 1812 ylnda
Almancaya evirmi ve Goetheyi nl Bat-Dou Divann yazmaya
heveslendirmitir. Edeb evirinin farkl edebiyat dnyalarn birletiren bir kpr
oluunun en somut rneini Friedrich Rckert (1788-1866) vermitir. Kuran
Almancaya evirmitir. ranl Nizaminin (?-1209) skendername adl destann,
keza Arap edebiyatnn nl yazar Haririnin (?-1122) makamelerini, Abu
Tamam (?-846) n bini akn eski Arap iirinden oluturduu Hamasa adl
antolojiyi, Almancaya kazandrmtr (1846). Rckert, eviri yaparak dald ark
iir dnyasndan bizzat etkilenerek gazel vb. nazm formlarn benimsemi ve
evirdii airlerin tarznda iirler yazarak eviriden yaratcla

__________________________________
(78) Ayta, Grsel, Karlatrmal Edebiyat Bilimi, Gndoan y., s.38 , Ank., 1997

51
giden yolu somutlatrmtr.(79)
Batl bunlar yapp medeniyet yolunda hzla ilerlerken, biz yukarda
saydmz avantajlara karn Arap edebiyatna gereken ilgiyi gstermedik. O
dnemde Arapa ile ilikiler ok daha sk iken, eviriler daha fazla
yaplabilseydi, Kurn dnemi Arapasna uzak olduumuz bu dneme gre daha
baarl sonular elde edilebilirdi. Kesintiye uramayan bir sre, deyimlerdeki
deiimleri daha iyi takip etmemizi salayabilirdi. nk bugn Kurnda geen
bir deyim vahiy dneminden bugne anlamsal deiikliklere uram olabilir.
Dolaysyla bugnk anlamna ulaabilsek ve bugnk anlamna denk den
Trke karln bulsak bile yanl yapma olasl vardr. Yukarda deyimlerde
anlam deimelerinin nasl gerekletiinden sz etmitik. Bugnk evirilerde
yaplan yanllarn birou bu sre kopukluundan kaynaklanmaktadr. Sre
kopmam olsa idi Kurn evirilerinde, rivayetlerden ve yorumlardan ok direkt
olarak Arapann imkanlarndan yararlanlabilecekti. Bylece Kurn daha iyi
anlalabilecek ve toplum yaantsn Kurn ile birletirebilecekti. Ayr bir
almann konusu olabilecek olan, tefsire politik dncelerin kartrlmasnn
rol de yok deildir.
Sonu olarak gemiten gnmze eviri konusunda sorunlar
yaanmaktadr. Nedir eviri dediimiz? ki dilin birbiriyle konumas, anlamas.
Ayn, tek bir dile dnmesi. Tek bir dil diyoruz, nk insanlar dil ile
dnrler; duygularn, dncelerini ortak dil ile birbirlerine aktarrlar. ki dil
birbiriyle konumaya baladysa birlemiler demektir.
__________________________________
(79) a.g.e., s.36-37

52
Birbirlerini anlamsal olarak etkilemeye balamlar demektir. Bunu da
bnyelerinde barndrdklar kelimeler, deyimler, terimler vb. ile yaparlar. te bu
nedenledir ki aralarnda bir aktarmann gerekleebilmesi iin birbirlerinin duygu
ve dnce dnyalarn en cra kesine kadar tanmalar, bilmeleri gerekir.
nsanlarn, bilim adamlarnn kendi dillerinin dnyalarn bile tam olarak
kefedemedikleri bir zamanda bir baka dilden bir yaptn evrilmesinin zorluu
byk bir sorun olarak karmza kmaktadr. nk ana malzeme olan dilin
kendisi bir bakma eviridir. nsann i dnyasnn da vurumu olduu iin. Bunu
bir iiri ayn dilde dz yazya dntrrken daha youn bir ekilde hissederiz.
Artk elimizdeki metin ayn dilde yazld halde eski metin deildir. Yani eviri,
ksaca bir dile getirme srecidir. Yani ksaca evirdiimiz ey ile eviri-yapt
hibir zaman zde olamaz. Bu nedenledir ki mealin yannda hep tefsire gerek
duyulmutur. Ama tefsirin doru olabilmesi iin evirinin metnin aslna
olabildiince yakn olabilmesi gerekmektedir. Bunun iin birinci koul evrilen
dilin ok iyi bilinmesidir. eviri bakala dayanan bir aynlk, birlikteliktir.
Ayrlk iinde bir badama, tpatp olmayan bir uygunluktur.
eviri yapt hem evirdii eyi gsterir, hem de yaptta grnen,
evrilenin kendisi deildir. evrilen, eviri yaptnda yeniden evrilmitir. Bir
dnm sz konusudur eviride. Dil evirisi ne bir fotoraf makinesidir ne de
telefon. Varolan dntrr. Onu olduu gibi deil, trl trl katklarla
yourarak sunar. Ama olann kendisini deitirmez; olan dil klnda yeni bir
varolua geirir. evirdii ile balantsn koparmadan yapar bunu dil.
Basit kelimeler iin bile bylesine dnm ieren bir srecin,
karmakln yukarda anlatmaya altmz deyimlerin evirisinde daha da zor
53
geecei aktr. Bu srete hatalarn aza inmesi iin engin bir bak as
gerekmektedir. Dilbilimcilerin bazlar evirinin kendisini evirdii dile yaplan
bir hainlik olarak grrken Kurn evirisi gibi nemli bir ie gereken nemin
verilmemesi anlalr bir ey olmaktan kar. Dilbilimcilerin bu bak asndan
yola karak eviri yaplmamasn da savunacak deiliz. Herkese Arapa
retmek gibi bir ii gerekletiremeyeceimize gre yapmamz gereken, bu
zamana kadar yaplan deitirmek ve Kurn evirilerini bilimsel yntemlere
kavuturmaktr. Ancak bu ekilde Peygambere sylenenlerin insanlara
aktarlmas salanm olur.
Buraya kadar hep evirisi yaplan dilin iyi bilinmesi gereinden sz ettik.
Halbuki Kurnn mesajnn ulamasn istediimiz insanlarn konutuu dili yani
Trkeyi de ok iyi bilmemiz ve onun urad anmalar da gz nnde
bulundurmamz gerekmektedir. Trke onu anadili olarak konuan insanlar
tarafndan korunmad iin yllardr anmaya devam ediyor.
Her dil srekli deiim halindedir. Bu deiiklikleri bizzat o dili konuan
insanlar yaparlar. Tabi ki dnya dillerinin de birbirleri zerinde etkileri vardr. Bu
dardan kaynaklanan deiimlerin olumlu yanlar olduu gibi olumsuz yanlar da
vardr. nemli olan o dili konuanlarn dillerine sahip kmalar ve olumsuz d
etkileri en aza indirgemeleridir.
Bir metni, macera roman okuyormu gibi deil de, didik didik ederek,
tm kavramlar yerine oturtmay deneyerek okuduumuzda anlayabiliriz. Byle
bir okuma sonunda gerekleecek olan eviri iyi bir eviri olacaktr. Bir metni bir
dilden baka bir dile geirmek, evirmek ya da deyim yerindeyse skp yeniden
54
rmek, o metni paralara ayrmay, yalnzca satrlar deil satr aralarn da
okumay, kavramlar yerli yerinde kullanmay gerektiriyor.
Bu alma Kurndaki deyimleri doru okumay amalyor. Eer iyi
Kurn evirilerine katks olacaksa veya bu alanda alan insanlara deiik bir
bak as kazandrabilecekse bizleri mutlu edecektir.












KNC BLM
KURANDAK DEYMLER
METNLER ve YORUMLAR
MEALLER
NERLER




56
HD:92
', += -,---=-
Metin ve Yorum:

Onu unuttunuz; kulak ard edilen deersiz, itibar edilmez eyler
konumuna indirgediniz.
Keaf II. 399

Burada, nemli bir eye layk olduu deerin verilmemesi, hatta deersiz
kabul edilip benimsenmemesi, sradan bir varlk haline indirgenmesi eklinde
somutlaan bir tavr, kk klasik Arapadaki bir deyime dayanan Kurn
ibaresiyle yerilmektedir. Kald ki burada, eletirilen haksz tavrn muhatab Yce
Allah tr. Hem klasik Arapada, hem de gnmzde belli baz bedevi
kabilelerin dilinde ittehazehu (yada cealehu) zhriyyen tabiri Onu kmsedi.,
Onu unuttu/gzden kard. ya da Onu unutulacak/gzden karlacak bir ey
olarak grd. anlamna gelmektedir ki, bu sonuncusu, yukardaki anlam rgs
iinde en uygunu olarak gzkyor. (80)
Trkede, yukarda sz edilen durumlar karlayan deyimler vardr:
arkasn evirmek/dnmek: nem vermemek, ilgilenmez olmak (81)

__________________________________
(80) Esed, a.g.e., c.1, s.445
(81) Yurtba,a.g.e., s.48

57
srt/yz evirmek: Eski ilgiyi gstermemek (82)
kulak ard etmek/arkasna almak: Dinlememek, dikkat etmemek, zen
vermemek (83)
iitmemi gibi davranmak (84)
gz ard etmek: Grmezlikten gelmek (85)
gzden karmak: Bir malnn elden gitmesine raz olmak (86) vb.
Mealler:
-Akdemir: ...Onu hie sayarak ondan yz evirebiliyorsunuz.
-Atay: ...Allaha srt evirdiniz....
-Ate: ...Onu arkanza at(p unut)tunuz?
-Bilmen: ...onu ardnzda unutulmu tutuverdiniz.
-Bula: ...Onu arkanzda-unutuvermi (nemsiz) bir ey edindiniz.
-antay: ...Onu (tutub) rkanza atlm (deersiz) bir ey edindiniz?
-Davudolu: ...Onu arkanza atp unuttunuz?
-D..B.: ...Allaha srt evirdiniz?
-Elmall: ...Onu arkanza atp unuttunuz?
-Eryarsoy-Araka: ... Onu arkanza atlm nemsenmeyen bir ey edindiniz?
-Hayrat: ...Onu (ve emirlerini unutup), srt dnmekle (hesaba almayarak)
arkanzda braktnz.

__________________________________
(82) Yurtba,a.g.e., s.438
(83) Yurtba,a.g.e. s.351
(84) ..A. Aksoy, a.g.e., s.943
(85) ..A. Aksoy, a.g.e., s.807
(86) ..A. Aksoy, a.g.e., s.808
58
-Koyiit: ...Onu arkanzda nisyana terkettiniz.
-ztrk: ...Allah arkanza atp dlanm hale getirdiniz.
-T.D.V.: ...onu (Allahn emirlerini) arkanza atp unuttunuz.
-Yavuz: ...Allah arkanza atp unuttunuz.
-Yldrm: ...Onun buyruklarn arkanza atverdiniz.
Deerlendirme:
Akdemir, Atay, D..B. ve Hayratn evirileri, ibarenin deyimsel
yansmasn tercmede somutlatran ideal evirilerdir. Dier mtercimler ise,
veraekm zhriyye ibaresinin lafzi anlamna sk skya bal kalarak,
tercmelerinde arkanza atp/arkanzda unutup/arkanzda nisyana terk edip vb.
ifadelere yer vermilerdir. Bu durum, ibaredeki deyimsel temann karanlkta
kalmasna sebep olmu, bunun doal sonucu olarak da anlamn zayi olmasna yol
amtr. Oysa ki arkanza atp yerine arka/srt evirmek deselerdi ayette
sylenileni doru aktarm olacaklard.
neriler:
-Ondan yz evirdiniz.
-Ona srt evirdiniz.
-Onu kulak ard ettiniz.






59
TEVBE :38
_' -''` `

Metin ve Yorum:

Geveyip tembelletiniz.
...
Anlam yledir: Dnyaya ve ehvetlerinize ynelerek seferin/savan
zorluklarndan ve skntlarndan ikrah ettiniz ... Araf:176 da bu ayetin
benzeridir.
Keaf I. 258

Zemaherinin yorumuna gre bu ibare, Tebuk Savana katlmak
istemeyenlere ynelik bir yergi ifadesidir. nk savaa katlmak istemeyenler
dnyay ve nimetlerini savaa tercih ederek, ii ardan almlard. Savaa katlma
teklifi kendilerine olabildiince sevimsiz gelmiti. Bu istek, onlarn geveyip
tembelleerek dnya nimetlerini ahirete ncelemelerine sebep olmutu.
Hoa gitmeyen bir iten geri kalmay zl bir ekilde anlatan olduka
gzel deyimlerimiz var:
ardan/ar almak: Bir ii yapmak iin hemen davranmamak, gnlsz, isteksiz
gibi hareket etmek (88)
__________________________________
(88) Yurtba,a.g.e., s.12; .A. Aksoy, a.g.e., s.534

60
istemeye istemeye: istemeyerek,gnlszce (89)
ayak srmek: acele etmemek; vakit geirmek; geciktirmek; bir ii
ardan almak; kaytarmaya almak; i yapmamak iin eitli yollar aramak;
gnderildii yere isteksiz gitmek (90)

Mealler:
-Akdemir: ...yere aklp kaldnz...
-Atay: ...yere ylp kaldnz...
-Ate: ...yere akldnz...
-Bilmen: ...yere ylp kaldnz....
-Bula: ...yer(iniz) de arlap kaldnz?....
-antay: ...yere (mhlanp) arlatnz?
-Davudolu: ...yere (mhlanp) arlatnz?
-D..B.: ...yere kp kaldnz?
-Elmall: ...yerinize ylp kaldnz.?
-Eryarsoy-Araka: ...arlap yere akldnz.?
-Hayrat: ...(olduunuz) yere arlatnz (aklp kaldnz)!....
-Koyiit: ...yere aklp kaldnz?
-ztrk: ...yere aklp kaldnz..
-T.D.V.: ...yere aklp kalyorsunuz?
-Yavuz: ...yere ve meskenlerinize meyledip alatnz?..
-Yldrm: ...bulunduunuz yere ylp kaldnz?...
__________________________________
(89) Yurtba,a.g.e., s.293
(90) Yurtba,a.g.e., s.61
61
Deerlendirme:
Mtercimler, genellikle yere aklp/ylp/kp/meyledip kaldnz
eklindeki ifadelerle bu deyimi tercme etmilerdir. Her ne kadar doru gibi
grnseler de aslnda ifadeyi tam olarak karlamalar bir yana, eitli hatalarla
mall olduklarn bile syleyebiliriz. Szlklere baktmzda
issakeltm/tesakale kelimesinin; arlamak, ar kanl, ar canl, huysuz
olmak, ylmak, korkmak, ar kalmak, skc bulmak, tahamml edememek gibi
anlamlara geldiini grrz. (91)
Zemaheri ibarede yer alan arz kelimesinin ise bizim de almamza
dahil ettiimiz Araf 176 ya atfta bulunarak anlalmas gerektiine iaret
etmektedir. Dolaysyla burada da arz kelimesi ile amalanan yer deil,
dnya ve nimetleri dir.

neriler:

-Dnyaya tamah edip ii ardan aldnz.
-Dnya nimetlerine meyledip ayak srdnz.
-Dnya nimetlerini tercih ederek isteksizce davrandnz.




__________________________________
(91) bn-i Manzur a.g.e., Mucemul vasit a.g.e., Mutal a.g.e. sekule maddesi

62
UAR:215-HCR:88-SR:24
=='-= -
Metin ve Yorum:

Ku, konmak istediinde kanatlarn indirir, umak iin rpndnda ise
kanatlarn aar /gerer/kaldrr. Konma esnasnda kanatlarn indirmesi, tevazu ve
efkat/merhamet iin mesel yaplmtr.
Bazlarnn u ekildeki sz de bu kabildendir:
Sen tevazunla (hafdul cenah) nlsn
Kat/kibirli olmak yolunda (refihi) mcadeleci olma
Bu sz, muhatabn, tevazuyu brakp byklenme isteinden
alkoymaktadr.
Keaf III. 345
Kibirlenmemek, bbrlenmemek, byklk taslamamak; kendini kk
grmek, alak gnll olmak, kol kanat gerip saygda kusur etmeyerek insanlara
merhamet duygular kabarm bir vaziyette yaklamay emreden yukardaki
ibareyi anlamsal adan tamamlayan Trke deyimleri sralarsak konuyu daha iyi
aklam olacaz:
alakgnll/olmak: bbrlenmeyen, byklk taslamayan,
kibirlenmeyen; kendini olduundan kk gsteren; byklk taslamamak, tevazu
sahibi olmak, kendi deerini herkesinkiyle bir tutmak, kendini olduundan daha
aa bir dzeyde saymak (92)
__________________________________
(92) Yurtba, a.g.e., s.34
63
merhamet etmek: birine acmak (93)
kol kanat germek/olmak: bir kimseyi korumak, ona yardmc olmak
(94)
himayesine/korumasna almak: korumak (95)

Mealler:
-Akdemir: ...[efkat] kanatlarn ger!...
-Atay: ...alak gnll ol...
-Ate: ...kanadn indir (onlara kar mtevazi ve efkatli davran)...
-Bilmen: ...kanadn indir...
-Bula: ...(koruyucu ) kanatlarn ger...
-antay: ...kanadn indir...
-Davudolu: ... kanadn indir (tevazu gster)...
-D..B.: ...mminleri kanatlarn altna al...
-Elmall: ... kanadn indir [kucak a]*
* kanat indirmek tevazu ile merhamet ve efkat manasna istiaredir.
-Eryarsoy-Araka: ... kanadn indir...
-Hayrat: ...(efkat tevazu) kanadn indir...
-Koyiit: ... kanadn ger...
-ztrk: ... kanadn indir...

__________________________________
(93) Yurtba, a.g.e., s.371
(94) Yurtba, a.g.e., s.343
(95) Yurtba, a.g.e., s.273

64
-T.D.V.: ... Merhamet kanadn indir...
-Yavuz: ... kanadn indir (tevazu yap)...
-Yldrm: ...kol kanat ger...

Deerlendirme:

Yaplan btn tercmelerin doru olduunu sylemek mmkn olmakla
beraber yukardaki tercmelerden kanadn indir eklinde olanlarla ilgili ufak bir
eletirimiz sz konusu olacaktr: Eer mtercimler kanadn indir ifadesini bir
iki kelimeyle aklasalard anlam daha da belirginleecekti. nk kanadn
indir ifadesi her ne kadar deyim gibi gzkse de aslnda deildir. Deyim
olmayan byle bir ifade eksik anlalma ihtimalini tad iin aklansa daha iyi
olurdu. Yavuz: Kanadn indir (Tevazu yap) gibi.

neriler:

-Kol kanat ger(Yldrm)
-Alakgnll ol(Atay) vb.






65
ARF:176
-' ` _'
Metin ve Yorum:

Dnya ya yneldi ve ona rabet etti. Sefalete yneldi anlamna geldii
(de) sylenir.
Keaf II. 167

Bu ibare; dnyaya ynelmeyi, dnyay ahirete tercih etmeyi, baka bir
deyile alak olan yce olana, deersizi kymetli olana ye tutmay veciz bir
ekilde ifade etmektedir.
Trkede kullanlan aadaki deyimler de insanolunda var olan bu
zaaf anlatrlar:
dnyaya tapmak: dnya hayatna ok dkn olmak (96)
dnyaya kazk kakmak/akmak: ok uzun yaamak; lmeyecek gibi
davranmak (97)

Mealler:

-Akdemir: ...kendini dnyaya adamt...
-Atay: ...yere doru eildi...
__________________________________
(96) Yurtba, a.g.e., s.189
(97) Yurtba, a.g.e., s.189
66
-Ate: ...yere sapland...
-Bilmen: ...dnyaya meyletti...
-Bula: ...yere meyletti (veya yere sapland)
-antay: ...yere sapland*...
*Dnyaya, yahud alakla Beyzavi hlad bir yerde mukiym olmak
manasnadr. Ahlede ilel ard, mukim olacan zannederek yere meyl etdi,
demektir. Kamus- Arabi tercemesi
-Davudolu: ... yere sapland...
-D..B.: ... dnyaya meyletti...
-Elmall: ... yere (alakla) sapland...
-Eryarsoy-Araka: ...yere mhland...
-Hayrat: ... dnyaya meyletti...
-Koyiit: ... dnyaya meyletti...
-ztrk: ... yere sapland...
-T.D.V.: ... dnyaya sapland...
-Yavuz: ...aala sapland...
-Yldrm: ... dnyaya sapland...

Deerlendirme:

Akdemir, Bilmen, antay, D..B., Hayrat ve Koyiitin tercmeleri
kanaatimizce son derece isabetli, okuyucu iin aklayc ve ibaredeki deyimsel
temay yanstc bir niteliktedir. Ancak dier tercmeler iin ayn eyi sylemek
mmkn deildir. rnein; Atayn Yere doru eildi, Atein Yere sapland,
67
Bulan Yere meyletti, Ersoy-Arakann Yere mhland
eklindeki tercmeleri ve dierleri ayetin anlamn yanstmaktan uzak ifadelerdir.
Bu tercmelerden yola karak doru anlama ulamak ancak eitli batn
yorumlardan sonra mmkn olabilir ki bu, tercme olgusunun tad espriye
aykrdr.
Sksk belirttiimiz ve yeri geldike belirtmekten geri durmayacamz
bir ey var: Mtercim Kuran kendisi iin tercme etmez. Onun byle bir
ihtiyac yok. Dolaysyla tercme etmekte olduu bir ayet veya terkib onun
zihninde ok berrak, ok net, her eyiyle yerli yerinde olabilir. Bu nemlidir.
Fakat bundan daha nemli olan; mtercimin, zihnindeki berrakl ve netlii
okuyucusuna da ayn ekilde yanstabilmesidir. Aksi takdirde yaplan iin,
harcanan mesainin, katlanlan zorluklarn karlksz kalaca muhakkaktr.

neriler:

-Kendini dnyaya adad/adamt. (Akdemir)
-Dnyaya meyletti. (Bilmen, D..B.,Koyiit)
-Dnyaya kazk akacakm gibi yaad.
-Dnyay ahirete yeledi. vb.





68
NAHL:112
'+ ' '' '-' ,=' ,='

Metin ve Yorum:

Zemaheri konuyu aadaki ekilde aklyor:
zake/tattrma kelimesinin (Araplar tarafndan); insanlara dokunan bela
ve skntlar iin kullanm fazlasyla yaygnlat iin adeta hakiki (azla bir
eyin tadna bakma) anlamyla kullanlr olmutur.
Nitekim zake flann elbese veddarre falanca, sknt ve zarar tatt,
ezakehl azebe azab onlara tattrd (eklinde szler) sylyorlard.
Elem ve zarardan duyulan naho hisler, ac ve buruk tadlardan duyulan
skntya benzetilmitir. Burada libas kelimesinin kullanlmasnn sebebi; insan
her ynden etkileyen (korku ve alk gibi) skntlarn, insan bedenini rten
elbiseye benzemesidir.
zake/tattrma kelimesinin korku ve alk elbisesi iin kullanmna
gelince; korku ve alktan insanlar -elbise gibi- sarp sarmalayan skntlar peydah
olduu iin; Allah sknt ve korkudan meydana gelenleri -her ne iseler-
tattrmtr.
Keaf II. 596-597

Sembolik ifadelerle dantela gibi rlm bir ibareyle kar karyayz.
Kendilerine bahedilen nimetlere nankrlkle karlk veren insanlarn, nasl da
69
korku ve alk gibi canly hem biyolojik hem de psikolojik olarak yakp ykan iki
tehlikeyle kar karya brakld, mecazi ifadelerle anlatlmaktadr.
Lafzen giysi/elbise (libas) insan bir elbise gibi her yandan kuatan
felaketi ifade iin klasik Arapada kullanlan deyimsel bir ifade (Tacul Arus,
yukardaki ayete zel bir atfta bulunarak). (98)
Meallere baktmzda , mtercimlerin kelimelerin gerek anlamlarn
tercih ederek ; olduka youn bir ekilde hissedildikleri halde mecazi anlamlar
yok saydklarn grmekteyiz.

Mealler:
-Akdemir: ...alk ve korku elbisesini giydirmitir...
-Atay: ...ala ve korkuya brnmeyi tattrd...
-Ate: ... alk ve korku elbisesi tattrd...
-Bilmen: ... alk ve korku libasn tattrd...
-Bula: ... alk ve korku elbisesini tattrd...
-antay: ... alk ve korku libasn (giydirdi, bunlarn aclarn) tattrd...
-Davudolu: ... alk ve korku libasn taddrd...
-D..B.: ... alk ve korku belasn taddrd...
-Elmall: ... alk ve korku libasn tattrverdi...
-Eryarsoy-Araka: ... alk ve korku elbisesini (giydirdi, bunlarn aclarn)
tattrd...
-Hayrat: ... alk ve korku elbisesini tattrd...
-Koyiit: ... alk ve korku libasn giydirdi...
__________________________________
(98) Esed, a.g.e., c.2, s.554,137 dipnot
70
-ztrk: ... alk ve korku elbisesini tattrd...
-T.D.V.: ... alk ve korku skntsn tattrd...
-Yavuz: ... alk ve korku elbisesini taddrd (alk ve korkuyu hissettiler)...
-Yldrm: ... al ve korkuyu tattrd, (alk ve korku elbisesi gibi kaplayverdi
btn vcutlarn)...

Deerlendirme:

Mtercimler ounlukla libas/elbise kelimesinin literal anlamndan
vazgemeyerek bunu olduu ekliyle tercme etmilerdir ki Zemaheri ve
Esedden yaptmz alntlardan da anlalaca zere byle bir tercihte bulunmak
hatadr. Oysa ki elbise yerine kuatmak kelimesi tercih edilseydi ortaya kan
metin daha anlalr olurdu. Libas elbise olarak tercme etmenin doal
sonucudur ki ezake/tattrd kelimesini de giydirdi/giydirmitir eklinde
tercme etmiler. Bu da hatadr. Burada bir paradoks sz konusudur. Sembolik bir
anlatmla tercme edilmesi gereken libas kelimesi gerek anlamyla; gerek
anlamyla tercme edilmesi gereken ezake kelimesi sembolik anlamyla
tercme edilmitir.
Alk ve korku elbisesine brnmeyi tattrd gibi tercmeler de
hataldr. Elbise tadlmaz, alk ve korkudan hasl olan sknt/zorluk tadlr.
D..B, Eryarsoy-Araka, T.D.V, Yavuz ve Yldrmn tercmeleri
dierlerine oranla daha anlalr ve doru kabul edilebilir. Ancak, iyice
dnldnde sz konusu tercmelerin de ideal tercmeler olmad
anlalacaktr.
71
Bizce, lafzlara taklmayarak kelimelerin mecazi ynlerini ihmal etmeden
yaplabilecek tercmeler daha doru olacaktr.

neriler:

-Kuatc bir alk ve korku felaketi tattrd. (Esed, a.g.e., c.2 , s.554)
-Onlar, alk ve korku felaketiyle (epeevre) kuatt.
















72
HUCURT:11
- `

Metin ve Yorum:

Burada (isim kelimesi) nam, vasf gibi anlamlara gelir. Araplarn u
szlerinde olduu gibi : O, halk arasnda cmertlikle yahut pintilikle nam (isim)
salmtr. u szlerinde olduu gibi: Halk arasnda vn ve iyi nam salmtr.
Bu ifade gerekte, insanlar arasnda konum ve kiilik bakmndan nde/yksek
olanlar iin kullanlr. u szlerine bakmaz msn? Eade bizikrihi: Nam ve
erefine tanklk etti. Sanki ayette yle deniliyor: ledikleri crmlerden dolay
mminlerin fask olarak nitelendirilmeleri ne kadar da kt bir nam ve vasftr.
Keaf IV. 373-374

Bir kiinin belirleyici zellii iman olduktan sonra ona baka lakaplar
takmak, ona ho olmayan sfatlar yaktrmak zellikle de fasklkla ve kfrle
itham etmek, Allahn yasaklad bir eydir. Yukardaki ibarenin yer ald ayet,
bu konu zerinde durmakta ve mminleri uyarmaktadr.

Mealler:
-Akdemir: ...nam...
-Atay: ...nitelenme...
-Ate: ...ey...
-Bilmen: ...ad...
73
-Bula: ...isim...
-antay: ...ad...
-Davudolu: ...ad...
-D..B.: ...ad...
-Elmall: ...isim...
-Eryarsoy-Araka: ...ismi...
-Hayrat: ...ismi (gnahla anlmak)...
-Koyiit: ...isim (ile arlmak...
-ztrk: ...adlanmak...
-T.D.V.: ...isim...
-Yavuz:. ...isim...
-Yldrm: ...damga...
Deerlendirme:
Grld zere mtercimlerin ok byk bir ksm ibareyi isim/ad
eklinde tercme etmitir. Oysa burada sz konusu olan; kt bir eyle nam
salmaktr, vasflanmaktr. bareyi, Zemaherinin klasik Arap dil geleneklerine
gre rneklerle zenginletirdii yorumuna gre tercme etmek bizce daha
dorudur. Bu adan baktmzda yukardaki tercmeler arasnda sadece
Akdemirinkinin doru olduunu grrz: nam
neriler:
-Ne kadarda kt bir nam (Akdemir)
-Ne kadar da kt bir vasf vb.


74
KEHF:42
=,= - -`

Metin ve Yorum:

Uhite bihi, onu helak etmek demektir. Asl, ehate bihil aduvvu,
dman onu epeevre kuatt eklindedir. nk dmann onu kuatmas; onu
esir almas ve kontroln ele geirmesi demektir. Daha sonralar ehate bihi,
helak olmaya /mahfolmaya maruz kalan herey iin kullanlr olmutur.
Yusuf:66daki gibi (lle en yuhate bikum)
Eta aleyhi, onu helak etti. eklindeki szleri de ayn trdendir. Eta
aleyhi sz, Eta aleyhiml aduvvu dman onlara galebe ald, szne
dayanr.
Keaf II. 676

Kfran- nimette bulunarak, Allahn luhiyyet hakkna laykyla riayet
etmeyen insanlarn varlklarnn nasl da yok edildii ve bunca abalarnn boa
karld sz konusu edilmektedir. phesiz insann en ok ac duyaca eylerin
nemlilerinden biri de el emeinin boa karlmas, heba edilmesidir. nsan byle
bir durumla kar karya kaldnda fazlasyla znt duyar ve yapt
nankrlklerden dolay piman olur.
nsan emeinin, boa karlmasn, yok edilmesini veciz bir ekilde
anlatan deyimlerimiz var:
emei hebaya gitmek: emeinin karln alamamak
75
emei sad emeine dnmek: emei boa gitmek, emeinin karln
alamamak
emeini yele vermek: boa alm, emek vermi olmak (99)
eli bo kalmak: umduunu ve beklediini bulamamak. (100)

Mealler:
-Akdemir: ...Btn rnleri yok oluvermiti...
-Atay: ...rnleri yok edildi...
-Ate: ...(......btn) rn yok edildi...
-Bilmen: ...ve meyvesini- servetini- helak kaplad...
-Bula: ...onun rnleri (afetlerle) kuatlverdi...
-antay: ...onun btn serveti istilaya uratld...
-Davudolu: ...Btn serveti kuatld (helak oldu)...
-D..B.: ...rnleri yok edildi...
-Elmall: ...Btn serveti istila ediliverdi...
-Eryarsoy-Araka: ...Btn serveti yok edildi...
-Hayrat: ...(Btn) geliri (helak ile) kuatld...
-Koyiit: ...btn mahsul helak olur...
-ztrk: ...btn rnne el kondu...
-T.D.V.: ... serveti kuatlp yok edildi...
-Yavuz: ... btn serveti helak edildi...
-Yldrm: ... btn serveti kl oldu...
__________________________________
(99) Yurtba, a.g.e., s..209
(100) Yurtba, a.g.e., s..203
76
Deerlendirme:
Yukardaki tercmelerin neredeyse tm deyimin amalad anlam
yanstabilecek niteliktedir.zellikle antay ve Elmallnn tercmeleri ideal
tercmelerdir.
-Onun btn serveti istilaya uratld. (antay)
-Btn serveti istila ediliverdi.(Elmall)
Burada sadece ztrkn tercmesinde anlama problemine yol
aabilecek bir hususu dile getirmeyi faydal buluyoruz.
ztrk: Btn rnne el kondu.
El konmak deyiminin buras iin iyi bir tercih olmadn dnyoruz.
El koymak (bir eye) 1.Hkmetin bir mal, bir kuruluu buyruu altna almas,
2.Bir yolsuzluu ortaya karma incelemesine girimek (101) Burada fiili bir
duruma mdahil olmak sz konusudur. Bu adan Allahn sz edilen topluluun
isyankarlna mdahale etmesi, olaya el koymak eklinde anlalabilir belki ama
rnlerini yok etmesi el koymak deil, olay neticelendirmektedir, sonutur. Bir
olay ya da duruma el koymak onu sonulandrmak deil, bilakis incelemeye
balamaktr. Sonu, el koyma ameliyesinden sonra gelir.

neriler:
-Btn serveti istilaya urad/uratld/istila ediliverdi.(antay ve Elmall)
-Btn serveti helak edilerek (emei heba edildi).
-Btn rn yok edilerek (eli bo brakld). vb.
_________________________________
(101) ..A. .Aksoy, a.g.e., s.763

77
MERYEM:4
.-- -,- ' '

Metin ve Yorum:

Yallk gerei salarn aarmas; beyazlyla, parldamasyla, sata
tutuup yaylmasyla, her taraf kaplamasyla; ate korunun avkna benzetilmitir.
Daha sonra bu benzerlie istiare kurallar uygulanmtr. Ardndan istiarenin
kurallar icab itial/parldama kelimesi salarn bittii yer ola rese/kafaya isnad
edilmitir.
Keaf III. 6

Zemaherinin esiz bir anlatma brd yorumuna gre; veteale resu
eyben/lafzen ba beyaz alevler sard eklideki sz gurubu; salarn aarmas,
bata beyaz sa tellerinin oalmas, adeta her eyi kasp kavuran bir yangn gibi
etraf sarp sarmalamas olgusunu ifade eder.
Salarn aarmas olgusunu ifade eden birok deyim bulunmaktadr: sa
sakal aarmak, sa ba aarmak/aarm, sana ak dmek gibi deyimler
yalanarak sa ve sakaln aarmasna iaret eder.(102) Konuya dorudan
iaret eden bunca karine ne yazk ki baz mtercimler iin,tercmeyi anlalr bir
dille yapmaya etki eden bir avantaja dnememitir.
_________________________________
(102) Yurtba,a.g.e., s.423

78
Mealler:

-Akdemir:....salarm aard..
-Atay:..... salarm aard..
-Ate:.....ba ihtiyarlk aleviyle tututu...
-Bilmen:....bamn ty de tututu...
-Bula:.....ve ba, yallk aleviyle tututu
-antay:......Bamn sa tutudu*
*Bama yangn sard, yani salarm aard, ihtiyarladm. Beyzavi
-Davudolu: ...bam ( ihtiyarlktan) bembeyaz alev ald...
-D..B.: ...salarm aard...
-Elmall: ...ba bembeyaz alev ald (salarma ak doldu)!...
-Eryarsoy-Araka: ...aarm sayla bam alev alp tututu...
-Hayrat: ...( ihtiyarlktan) ba(m), beyaz alev ald(salarm aard)...
-Koyiit: ... ba, ihtiyarlk ateiyle alevlendi...
-ztrk: ...ihtiyarlktan bam beyaz atele tututu...
-T.D.V.: ...sam, bam aard...
-Yavuz: ...ve bamn sa bembeyaz alev gibi tututu...
-Yldrm: ...bamdaki salarm aard...

Deerlendirme:

Akdemir, Atay, D..B. ve T.D.V. nin tercmeleri arzulanan ideal
tercme rnekleridir. antay ve Elmallnn tercmeleri ise parantez ii ifadeler
79
sayesinde, okuyucuyu doru anlama ulatracak bir nitelik kazanmtr. ki
alimimizin de izledii bu yol ne kadar hassas olduklarn gsteriyor. Davudolu
ve Hayratn parantez ii ifadeleri ise ne yazk ki anlam kurtarmaya yetmemitir.
Ate, Bilmen, Bula, Eryarsoy-Araka, Koyiit, ztrk ve Yavuz un
tercmeleri ise hem gereksiz kelime tekrarlar hem de lafza gereinden fazla bal
kalnmas sonucu, okuyucunun rahatlkla faydalanabilecei ifadeler olmaktan
uzaktr: Bu zatlarn tercmelerinde yer verdikleri bamn ty de tututu, bam
beyaz alev ald, ihtiyarlk alevi ile tututu gibi ifadeler hem kurgusal hem de
retorik olarak anlaml deildir. Kelimelerin tamamyla mecazi ynleriyle ne
kt bu tr ifadeler ancak dillerin eitli imkanlarndan gerektii gibi
yararlanlarak doru bir ekilde tercme edilebilir. Yldrmn bamdaki
salarm aard eklindeki tercmesinde ise bamdaki kelimesi gereksiz yere
kullanlmtr.
Yukardaki tercmelerde dikkatimizi eken birka husus zerinde
durmakta fayda gryoruz. Dikkat edilirse baz mtercimler bamn sa
eklinde bir ifade kullanmlardr. Bildiimiz kadaryla sa sadece bata olur.
Bamz dndaki herhangi bir uzvumuzda, mesela kol ve ayaklarmzda sa
olmaz ty olur. Mtercimlerimizin bu tr ifadelere yer vermi olmalar gerekten
artcdr. Bir baka rnek ise bamn ty rneidir. Yine bildiimiz
kadaryla bata ty deil, sa bulunur. Ty kol ve bacak gibi uzuvlarda bulunur.
neriler:
-Salarm aard(Akdemir,Atay)
-Sam bam aard(T.D.V.)
-Sama aklar doldu/dt vb.
80
VKIA: 8, 9, 27, 38, 41, 90, 91
BELED:18, 19
'--' '=- ........--,-' '=-

Metin ve Yorum:

(Ashab-l meymene) sahifeleri sa taraflarndan verilenler. (Ashab-l
meeme) sahifeleri sol taraflarndan verilenler. Veya yksek mertebe sahipleri ve
derecesi dk/alak olanlar. Bu (ifadeler) sana gre mertebesi yksek olan birisi
iin fulanun minni bil yemin ; mertebesi dk birisi iinse fulanun minni
biimal eklindeki szlerine dayanr. Bunun sebebi onlarn yemin ile
uurluluu imal ile uursuzluu, sanih ile hayr/bereketi barih ile
erri/bereketsizlii kastetmeleridir. Bundan dolay yemin iin yumn (uur,
bereket) ismini tretmiler, imali ise uma /uursuzluk, bereketsizlik diye
isimlendirmilerdir.
Ashab-l meymene ve Ashab-l meeme : Ashabul yumn (uurlular
vb...) ve um de denmitir.nk iyi insanlar taat ve ibadetleri ile benliklerine
uur ve bereket ederken, kt insanlar isyankarlklar ile benliklerine ktlk
ekerler.
..................................
Keaf IV. 455-456

81
Zemaheri ve birok mfessirin yorumlar nda yukardaki ibareye
verilen anlamlar yle zetleyebiliriz:
ashabul meymene : a-kitaplar sa taraflarndan verilenler, b-yksek
makam sahipleri, c- uurlu olanlar, d-bahtiyar olanlar, e-mesud olanlar, f-doruyu
bulanlar, g-doruluk-drstlk, h-Ademin sandakiler, - arn sandakiler, i-
cennete girecekler, k-mslman ouklar.
ashabul meeme: a-kitaplar sol taraflarndan verilenler, b-dk
mertebe, c-uursuzluk, d-talihsizlik, e-bedbaht olanlar, f-erilik, g-ktlk h-
Ademin solunda yer alanlar, -arn solunda olanlar, i-atee girecek olanlar
(103)
Trkede konu ile ilgili deyimler unlardr:
baht ak olma (talihi yr olmak): talihli olmak, ii hep yolunda gitmek (104)
aln ak olmak, yz ak/pak olma: tertemiz, utanlacak durumu yok
(105) talih yzne glmek: talihi yardm etmek (106)
talihi yr (dost) olmak/talihi(ans) yaver gitmek: talihi yardm etmek,
baht ak olmak, ansl olmak, ii hep yolunda gitmek (107)
baht kara olmak: talihsiz olmak (108)
baht bal olmak: talihi dzgn gitmemek, yapmak istedii i yrmemek
(109)
__________________________________
(103) Bilgin, a.g.e., s.115-116-117
(104) Yurtba, a.g.e., s.69
(105) Yurtba, a.g.e., s.38
(106) Yurtba, a.g.e., s.461
(107) Yurtba, a.g.e., s.461
(108) Yurtba, a.g.e., s.69
(109) Yurtba, a.g.e., s.69
82
kara bahtl: anssz, ksmetsiz, alnyazs kt kimse (110)

Mealler:

-Akdemir:
(Vka:8): [Amel defteri] sa taraflarndan verilenlere gelince; kimdir
[amel defterleri] salarndan verilenler.
(Vka:9): [Amel defteri] sol taraflarndan verilenlere gelince; kimdir
[amel defterleri] sol taraflarndan verilenler.
-Atay: ...8: Amel, defterleri sadan verilenler; ne uur sahipleridir onlar.
...9: Amel, defterleri soldan verilenler; ne uursuzluk sahipleridir onlar.
-Ate: ...8: san adamlar (amel defterleri sa tarafndan verilenler) ne
uurlulardr onlar
...9: solun adamlar (amel defterleri sol tarafndan verilenler) ne
uursuzlardr onlar
-Bilmen: ...8: mdi-biri- ashab meymene. Nedir ashab meymene?
...9: Ve ikincisi Ashab meemedir. Nedir Ashab meeme?
-Bula: ...8: ite o Ashab meymene* , ne (kutludur o) Ashab meymene*
*Ahirette amel defterleri sadan verilen muttakiler veya sa yanda
olanlar.
...9: !** ne (mutsuzdur o) Ashab meeme
* Ahirette defterleri soldan verilen sulu gnahkar, inkarclar veya sol yanda
olanlar
__________________________________
(110) Yurtba, a.g.e., s.217
83
-antay: ...8: Saclar(a gelince)* o saclar ne (mutlu) durlar.**
*Bunlar amel defterleri salarndan verilecek olanlardr Beyzavi,
Celaleyn, Medarik
**anlarn tazim iin byle buyrulmutur. nk onlar cennete girecek
olan bahtiyarlardr. Celaleyn, Medarik
...9: Solcular(a gelince)* o solcular ne (bedbaht) drlar.**
*Kitaplar sollarndan verilecek olanlarBeyzavi ,Celaleyn, Medarik
**Bu beyan anlarn tahkir iindir zira onlar cehenneme gireceklerdir.
Celaleyn, Medarik
-Davudolu: ...8: (Birincisi) saclar (amel defterleri sa taraflarndan verilenler)
hemde ne saclar!....
...9: (kincisi) solcular (amel defterleri sol tarafndan verilenler)
hemde ne solcular!...
-D..B.: ... 8: Amel defterleri sadan verilenler: Ne mutlu o saclara
...9: Amel defterleri soldan verilenler: Ne yazk o solculara
-Elmall: ...8: Sada Ashab meymene: ne Ashab meymene!*
* Ne hayrl ne mbarek zatlar !
...9: Solda Ashab meeme: ne Ashab meeme!*
* Ne uursuz ne bedbaht kimseler !
-Eryarsoy-Araka: ...8: Ashabul meymene* ne Ashabul meymenedir.
*Amel defterleri sa taraflarndan verilenler.
...9: Ashabul meeme* ne Ashab meemedir.
* Amel defterleri sol taraflarndan verilenler
84
-Hayrat: ...8: Artk (bir ksmnz) Ashab meymene (kurtulduuna bir alamet
olarak amel defterleri sa eline verilenler) ki, ne (mutlu o) Ashab meymene (ye)!
...9: Ve (bir ksmnz) Ashab meeme (amel defterleri sol eline
verilenler) ki, ne (bedbaht insanlardr) Ashab meeme!
-Koyiit: ...8: Meymenetli olanlar. (Amel defterleri sandan verilecek olanlar)
ne mutludur o meymenetliler.
...9: Meymenetsizi olanlar ne bedbahttr o meymenetsizler!
-ztrk: ...8: ite uur ve mutluluk yaran. Nedir mutluluk yaran!
...9: ite omluk ve bunalm yaran. Nedir omluk ve bunalm yaran!
-T.D.V.: ...8: Sadakiler, ne mutlu o sadakilere!
...9: Soldakiler, ne bahtszdrlar onlar!
-Yavuz: ...8: Saclar (amel defterleri sa eline verilenler), o saclar ne
mutludurlar!
...9: solcular (amel defterleri sol eline verilenler ise), o solcular ne ackl
durumdalar!
-Yldrm: ...8: Ashab yemin ki ne ashab yemin! Ne mutludur onlar.
...9: Ashab imal ki ne ashab imal! Ne bedbahttr onlar

Deerlendirme:

Grld gibi mtercimler bu iki ifadeyi; a-saclar - solcular, b-ashab-
meymene - ashab- meeme, c-san adamlar - solun adamlar, d-amel defterleri
sadan verilenler - amel defterleri soldan verilenler, e-sa ashab - sol ashab,
f-meymenetli olanlar - meymenetsiz olanlar eklinde tercme etmilerdir. Ancak
85
hemen tm de tercmelerinin daha iyi anlalmasn salamak iin ya parantez
am ya da not dmtr. Sz edilen parantez ii ifadeler ve dipnotlar doru
olan anlamn ortaya kmasna az da olsa yardmc olmakla beraber amalanan
anlam iyice belirginletirme noktasnda yetersizdir.
Yaplan tercmeleri srasyla ele alalm:
a-saclar-solcular: Ashab- meymenenin saclar, Ashab- meemenin
solcular eklinde tercme edilmesi doru deildir. Sac ve solcu ifadeleri orijinal
ibarenin yerini tutmuyor. Sac ve solcu kavramlarnn zihinlerde uyandrd
anlam ibarenin anlamyla uyumuyor. Saclk ve solculuk sz edilen deyimlerin
anlamlarndan sadece ideolojik olanlaryla akyor ki Allahn byle bir eyi
amalam olabileceini dnmyoruz. Mtercimlerin byle bir tercmeyi tercih
etmi olmalar; yakn gemite yaanan srecin rn politik tercihlerin etkisinde
kalm olabilecekleri endiesini akla getiriyor.
b-ashab- meymene - ashab- meeme: Bu ifadeler tercme edilmi
saylmazlar.
c-san adamlar - solun adamlar: Bu ifadeler her ne kadar Trke iseler
de, Trkedeki uur-uursuzluk, bahtiyar-bedbaht, mutluluk-mutsuzluk
kelimelerinin karlklar deildirler. Trkede bu balamda ifadeler yoktur.
d-amel defterleri sandan verilenler-amel defterleri solundan verilenler:
Bu ekildeki tercmeler, bizim de iaret ettiimiz baz rivayetlere dayanmaktadr.
Ancak ilk dnemde byle bir anlama olmu ise de rivayetlerden anlald
kadaryla pek benimsenmemitir.
e-sa ashab - sol ashab: Bunlar da tam olarak Trke ifadeler olmayp
herhangi bir fayda salamaktan uzaktr.
86
f-meymenetli olanlar - meymenetsiz olanlar: Bu ifadeler, ibarenin
karl olabilecek nitelikte olmakla beraber, mtercimin tercihini yanstan
parantez ii ifade, tercmedeki gzellii glgelemitir.
ashab- meymene - ashab- meeme deyimlerini en doru ekilde
tercme eden mtercim grdmz kadaryla ztrktr. Zira ztrkn
tercmesi, ibarenin deyimsel anlamn yanstacak niteliktedir: Vka:8: te uur
ve mutluluk yaran. Nedir uur ve mutluluk yaran? Vka:9: te omluk ve
bunalm yaran. Nedir omluk ve bunalm yaran?

neriler:

Vka 8: Bahtiyar olanlar! Ne kadar da bahtiyardrlar!
Vka 9: Bedbaht olanlar! Ne kadar da bedbahttrlar!











87
SECDE:22
= '+-=

Metin ve Yorum:

(nceki ayetlerde anlatlan ahiretteki azap ile ilgili gereklerin vukuunu )
uzak grd iin.........
Anlam yledir: Btn aklna, aydnlatclna, doru yola
iletmesine, byk mutluluk(lar) salamasna ve bunlarn hatrlatlmasna ramen,
Allahn benzeri ayetlerinden uzak durmak/yz evirmek akl ve
adaletten/muvazaneden /dengeden uzaktr.
Bu arkadana yle demene benzer: Frsat yakaladn zaman yz
evirerek/uzak kalarak deerlendirmedin. Bunu, (eline geen frsat terk
ettiinden dolay arkadana ) sylyorsun.
Keaf III. 522

Zemaherinin, yukardaki ibarenin anlamn ak bir ekilde ortaya
koyan, fazla sze hacet brakmayacak nitelikteki yorumunu; Trke deyimlerle
glendirmek yerinde ve yeterli olacaktr:
yz evirmek: birine gsterdii ilgiyi, yaknl kesmek; birine dman
olmak (111)
srt(arka) evirmek: bir arkadana, dostuna, yaknna artk ilgi
__________________________________
(111) Yurtba, a.g.e., s.515
88
gstermemek, nem vermemek, ilgi gstermemek, bir ii srdrmemek, yapmamak
(112)
arkasn dnmek/evirmek: nem vermemek, ilgilenmez olmak (113)
kulak ard etmek/kulak arkasna atmak: dinlememek, dikkat etmemek,
nem vermemek (114)
Kulak asmamak, kulak tkamak, aldr etmemek gibi deyimler de
benzer anlamlarda kullanlr. (115)

Mealler:

-Akdemir: ...yz eviren...
-Atay: ...yz eviren...
-Ate: ...yz eviren...
-Bilmen: ...yz eviren...
-Bula: ...yz eviren...
-antay: ...yz eviren...
-Davudolu: ...yz eviren...
-D..B.: ...yz eviren...
-Elmall: ...yz eviren...
-Eryarsoy-Araka: ...yz eviren...
-Hayrat: ...yz eviren...
__________________________________
(112) Yurtba, a.g.e., s.438
(113) Yurtba, a.g.e., s.48
(114) Yurtba, a.g.e., s.351
(115) Yurtba, a.g.e., s.351-34
89
-Koyiit: ...yz eviren...
-ztrk: ...yz eviren...
-T.D.V.: ...yz eviren...
-Yavuz: ...yz eviren...
-Yldrm: ...srtn dnp uzaklaan...

Deerlendirme:
Mtercimlerin yz evirmek deyiminden esinlenerek tercih ettikleri
yz eviren eklinde tercme, ibarenin deyimsel karl olup, amalanan
anlam olmas gerektii gibi yanstmaktadr. Mtercimlerin -biri hari- tmnn
ayn doruda ittifak etmi olmas her trl takdirin stndedir.
Yldrmn srtn dnp uzaklaan eklindeki tercmesi srtn evirip
uzaklaan formunda karmza ksayd daha anlaml olurdu. nk yukarya da
aktardmz gibi srt evirmek diye bir deyim vardr ama srtn dnmek diye
bir deyim yoktur. Yldrmn evirisi bu haliyle de ibarenin anlamn yanstmyor
mu? sorusuna vereceimiz cevap udur: Bu tezin amac sadece hatal tercmeleri
tesbit etmek deil, daha doru olduuna inanlan eviri rneklerini de
hasbelkader-mtercimlerin ilgilerine sunarak, meallerini gzden geirmelerine
vesile olmak ve daha iyi/doru tercmelerin meallerde yer almasna katkda
bulunmaktr.
neriler:
-...yz eviren... (Akdemir vd.)
-...srt eviren
-...arkasn eviren/dnen
90
ENM:135
,'-= _'= -'

Metin ve Yorum:
.................................
u anlamda olmas muhtemeldir: mkan ve gcnzn en son noktasna
kadar bulunduunuz hal zre istikrarl/mdavim/kalc olun. Ya da zerinde
bulunduunuz hal ve istikamette istikrarl olun. Bulunduu hal zre kalmas
emredilen birine; ale mekanetike ya flan/ bulunduun hal zre istikrarl ol yani
zerinde bulunduun eyde sabit kal, sapma denir. nni amilun yani ben
bulunduum hal zere kalmaya devam edeceim. Anlam yledir; kfrnz ve
bana kar sergilediiniz dmanlnzda kararl olun; ben de slamda ve size
kar sabr gstermede kararl olacam.
Keaf II. 74

Burada kafirlere kar adeta bir meydan okuma sz konusudur. Madem
iman edip teslim olmuyorsunuz ve durumunuzdan memnunsunuz yleyse byle
kalmaya devam edin. Ben de slamda kararl bir ekilde kalmaya devam
edeceim. Bakalm sonunda kim krl, kim zararl kacak.
Zemaheri imel ala mekanetikm ibaresinin sabit, kararl, devaml,
kalc gibi anlamlar ifade eden bir deyim olduunu yine baka bir deyimle izah
etmektedir: Ala mekanetike ya flan/Bulunduun hal zerine sabit kal ey
falanca!..

91
Mealler:

-Akdemir: ...elinizden ne geliyorsa yapn!...
-Atay: ...Durumunuzun gerektirdiini yapn...
-Ate: ...gcnz yettiince yapacanz yapn...
-Bilmen: ...son derece iktidarnz ile yapacanz yapn...
-Bula: ...btn yapabileceinizi yapn...
-antay: ...elinizden geleni (komayn) yapn*...
*Kfrnzde, dmanlnzda sebat edin. Ben de slamda ve sabr-u
mcahedemde sabit kademim. Haazin
-Davudolu: ...btn kuvvetinizle yapacanz yapn...
-D..B.: ...durumunuzun gerektirdiini yapn...
-Elmall: ...btn kuvvetinizle yapn yapacanz...
-Eryarsoy-Araka: ...btn gcnzle yapacanz yapn...
-Hayrat: ...elinizden geleni yapn...
-Koyiit: ...elinizden geleni yapn...
-ztrk: ...yapabileceinizi yapn...
-T.D.V.: ...elinizden geleni yapn...
-Yavuz: ...btn kuvvetinizle yapn yapacanz...
-Yldrm: ...var gcnzle elinizden geleni yapn...
Deerlendirme:
Meallere baktmzda: elinizden ne geliyorsa, durumunuzun
gerektirdiini, gcnz neye yetiyorsa, btn yapabileceinizi yapn v.b.
tercmelerle karlayoruz.
92
Zemaherinin yorumuna gre ayeti bu ekilde tercme etmek hataldr.
Biz de Zemaherinin izinden giderek yukardaki tercmeler arasnda sadece
antaya ait olannn, dipnotu sayesinde doru kabul edilebileceini dnyoruz.
barenin aadaki tercmeleri, deyimsel ynnn aa kmasn
salayaca iin daha dorudur.

neriler:

-Bulunduunuz hal zere sabit kaln
-Kfrnz ve bana kar sergilediiniz dmanlnzda kararl olun. vb.














93
KRA :4
-'' ,`--'

Metin ve Yorum:

(nsanlar, kyamet gnnde) okluklar, saa sola yaylmalar, zayf ve
zelil olmalar; pervanelerin atee komas misali, arldklar her bir yere
komalar dolaysyla, pervanelere benzetilmilerdir.
Cerir yle diyor: Ferezdak ve kavminin ; da banda , ayazda kalm,
yolunu arm, yoksul, sefil insanlar iin yaklan atein etrafn perveneler gibi
sardn bilmiyordum.
Araplarn emsallerindendir : Pervaneden daha zayf, daha zelil, daha
bilmez. Yaylp serilmesinden/ denmesinden dolay ferae olarak
isimlendirilmi(ler)dir. Keaf IV. 796
Yukardaki ibare, kyamet gnnde mezarlarndan kan insanlarn;
kalabalk bir halde, telal, dzensiz ve amasz bir ekilde hareket edeceklerini,
saa sola kaacaklarn tasvir ediyor. Aadaki deyimler de bu durumu
aklamaya elverili niteliktedir.
karnca yuvas gibi kaynamak: bir yer ar hareketli ve kalabalk olmak;
telal ve kalabalk halde olmak (116)
il yavrusu gibi dalmak: herhangi bir sebeple toplu olarak bulunulan

__________________________________
(116) Yurtba, a.g.e., s.320
94
yerden, dzensiz bir ekilde saa sola kamak (117)
darmadan (olmak): dzensiz, dank (118)

Mealler:

-Akdemir: ...her bir tarafa uuan pervaneler gibi...
-Atay: ...ate etrafnda rpnp den pervaneye dnecekler...
-Ate: ...yaylm pervaneler gibi...
-Bilmen: ...rpnp dalacak pervaneler gibi...
-Bula: ...her yana dalm pervaneler gibi...
-antay: ...yaygn (ve salgn) pervaneler* gibi...
*Mtekasif dalgalar halinde ekirgeler gibi. Bu, hisaba davet zamanna kadar
bylece devam edecektir. Celaleyn oklukda, horlukda, yaylmakda,
zdrabda Beyzavi, Medarik
-Davudolu: ...yaylm pervaneler gibi...
-D..B.: ...ate etrafnda rpnp dnen pervaneye dnecekler...
-Elmall: ...rpnp dklen pervaneler gibi olacak,...
-Eryarsoy-Araka: ...darmadan pervaneler gibi...
-Hayrat: ...rpnp yaylan kelebekler gibi...
-Koyiit: ...dalm pervane gibi...
-ztrk: ...rpnarak yaylm pervaneler gibi...
-T.D.V.: ...atein etrafn sarm pervaneler gibi...
__________________________________
(117) Yurtba, a.g.e., s.145
(118) Yurtba, a.g.e., s.155
95
-Yavuz: ...rpnp yaylan kelebekler(pervaneler) gibi...
-Yldrm: ...uuan kelebekler gibi...

Deerlendirme:

Grld gibi mtercimlerin ok byk bir ksm ibareyi
uuan/rpnan/yaylan pervaneler gibi eklinde tercme etmitir. Bizce bu tr
ifadeler, kyametin dehetengiz ahvalini tayacak ve aktaracak nitelikte deildir.
Bunlarn yerine; insanlarn telan, hareketliliini, dzensiz bir ekilde
kamalarn ve bu sebeplerle meydana gelen psikolojik gerilimlerini
vurgulayacak ifadeler seilmeliydi.
kinci bir husus ise pervane gibi ifadesinin baka armlara da kap
aralayacak nitelikte olmasdr: Pervane gibi [ifadesi mecaz olarak] bir kimsenin
yanndan hi ayrlmayan kimseler iin kullanlr. (Birine)pervane olmak byk bir
ballkla yanndan ayrlmamak, anlamna gelir. (119)
Dolaysyla ibarenin tercmesini, sadece kendisini artracak ve
kyamet ahvalini yeterince vurgulayacak ekilde yapmak gerekmektedir.
Uuan/yaylan kelebekler ifadesi ise ibaredeki ackl durumdan ziyade
romantik bir ortam artracak trdendir.
neriler:
-Darmadan bir ekilde
-il yavrusu gibi dalacaklardr. vb.

__________________________________
(119) TDK, Szlk, pervane maddesi
96
RM:30
' , -'' =+=

Metin ve Yorum:

Saa sola sapmadan/yalpalamadan dosdoru bir ekilde ona(dine)
ynel/ona odaklan. Bu ifade dine ynelmeyi, onda kararl ve sebatkar olmay,
dindarl glendiren sebepleri nemsemeyi anlatan bir meseldir. Zira her kim
bir eyi nemserse gzn ondan ayrmaz, baklarn ona sabitler/odaklar ona
btn varlyla ynelir ve ondan sarf- nazar etmez.
Keaf III. 484
Bu ibarede Allah Teal, Peygamber (s.a.v.)e, slam dininde kararl
olmasn, btn samimiyet ve benliiyle kendini bu dine verip; bunun dndaki
din ve inanlara meyletmemesini emrediyor. Bu durum Trkede karar klmak
deyimiyle ifade edilir. Karar klmak birok eyden birini tercih etmektir. (120)
Yani btn varlnla teslim ol; Yz terimi genelde, bir kiinin btn
varl anlamnda mecaz olarak kullanlmaktadr. (121)
Mealler:
-Akdemir: ...Sen yzn ... kararl bir biimde dine ... ynelt...
-Atay: ...Hakka ynelerek kendini ... dine ver...
-Ate: ...Sen yzn ... doruca dine evir...
__________________________________
(120) Yurtba, a.g.e., s.318
(121) Esed, a.g.e., c.2 , s.826, 26.not
97
-Bilmen: ...Artk yzn evirerek dine ... tut...
-Bula: ...leyse sen yzn ... dine ... evir...
-antay: ...Hakka ynelerek kendini ... dine ver...
-Davudolu: ...O halde yzn ... dine ... ver...
-D..B.: ...Hakka ynelerek kendini ... dine ver...
-Elmall: ...O halde yzn dine ... tut...
-Eryarsoy-Araka: ...Sen yzn ... dine ... evir...
-Hayrat: ...yleyse hakka ynelmi olarak yzn (hak) dine dorult...
-Koyiit: ...Dosdoru olarak yzn dine ... evir...
-ztrk: ...O halde sen yzn, ... dine ... evir...
-T.D.V.: ...sen yzn ... dine ... evir...
-Yavuz: ...O halde(ey Resulm),...kendini dine dorult.(baka bir eye iltifat
etme)...
-Yldrm: ...O halde sen, batl dinlerden uzaklaarak yzn ve zn, hak din
olan islama ynelt...

Deerlendirme:

Grld gibi mtercimlerin geneli vech/yz kelimesinin literal
anlamndan vazgemeyerek, bunu tercmelerine yanstmak konusunda byk
gayret gstermitir. Yukarda belirtildii gibi burada ama yz deil, topyekn
kendini Allaha vermek ve bu konuda samimi ve kararl olmaktr.
98
Her ne kadar yz/vech kelimesini zikreden mtercimlerin tercmeleri
de anlalacak nitelikteyse de bizce doru olan mecazi anlamna dikkat ederek
tercme etmektir.
Bu balamda Atay, Yavuz, Yldrmn tercmelerinin ibarenin mecaz
anlamn okuyucuya tam olmalar hasebiyle- daha baarl olduklarn
sylemek mmkndr.

neriler:

-Kendini btn varlnla dine ver.
-Kendini iten ve kararl bir ekilde dine ver. vb.







99
KIYME:29
---' '-' '-''

Metin ve Yorum:

Baca bacana doland. lm tedirginlii/korkusu esnasnda bacaklar
birbirine doland. Katadeye gre u anlama gelir: Daha nce (kii ayaklar
zerinde) cevval/atik/din iken (imdi artk) ayaklar lm ve onu tayamyor.
Dnyadan ayrlmann ve ahiretle yzyze gelmenin skntsn vurgulamak iin
sak kelimesinin - ki iddeti sembolize eden bir meseldir- kullanld sylenir.
.................
Keaf IV. 664

Yukardaki ibare, deyim yerindeyse lmle burun buruna gelen
insanlarn kapldklar heyecan, tela, sknt ve aresizlii dile getirmektedir.
Bu durumu olduka gzel bir ekilde tasvir eden deyimler
bulunmaktadr:
iki aya bir papuca girmek: zor duruma dmek, telaa kaplmak (122)
eli aya dolamak: heyecandan, korkudan, telatan, ne yapacan
armak, kark i yapmak (123)
etei ayana dolamak: heyecan, ivecenlik, korku ve telatan yapaca
__________________________________
(122) Yurtba, a.g.e., s.284
(123) Yurtba, a.g.e., s.203
100
ii armak, yry bozulmak (124)
etei/etekleri tutumak: aresiz kalmak,tehlikeye dmek, tela etmek,
heyacana kaplmak (125)
paalar tutumak: ar tela ve heyecana kaplmak (126)

Mealler:

-Akdemir: ...lm sanclar iinde kvrandnda...
-Atay: ...Bacaklar birbirine dolar...
-Ate: ...ve bacak bacaa dolar...
-Bilmen: ...ve bacak ta bacaa dolam olacaktr...
-Bula: ...(lm korkusundan ) ayaklarda birbirine (ayak ayaa) dolatnda...
-antay: ...bacak ta bacaa dolat m?*
*Kmldamayacak bir hale geldii, yahut dnyadan ayrl derdi ile ahirete yneli
elemi birbiri ile arpt zaman Beyzavi, Celaleyn, Medarik
-Davudolu: ...Bacak bacaa dolar...
-D..B.: ...Bacaklar birbirine dolar...
-Elmall: ...ve dolar el ayak, bacaa bacak...
-Eryarsoy-Araka: ... Bacaklar birbirine dolaacak...
-Hayrat: ... ve bacak bacaa dolar...

__________________________________
(124) Yurtba, a.g.e., s.213
(125) Yurtba, a.g.e., s.214
(126) Yurtba, a.g.e., s.403

101
-Koyiit: ...bacak, bacaa dolar...
-ztrk: ...dolamtr el- ayak/kol-bacak...
-T.D.V.: ... ve bacak bacaa dolar...
-Yavuz: ...(lmn iddetinden de) bacak bacaa dolanmtr...
-Yldrm: ...ve baca bacana dolar, lm acsyla kvranr...

Deerlendirme:

Yukardaki tercmeler, ounlukla sak kelimesinin lafzi anlamndan
hareketle varlan sonulardr.
Elmal ve ztrkn tercmeleri, deyimsel anlamn ne kt ve doal
olarak daha anlalr hale geldii ifadelerdir.
Akdemirin tercmesi de dnyadan ayrlp ahiret ile kar karya
kalmann verdii sknty anlalr bir ekilde ifade etmektedir.
Dier tercmeler ise daha nce de deindiimiz gibi lafza bal kalma
endiesinin n plana kt - dolaysyla - gelitirilmesi gereken tercmelerdir.
Yukardaki ibareyi Trkedeki deyimlerden de yararlanarak gzel bir ekilde
tercme edebiliriz:

neriler:
-Eli aya dolar.
-Etei ayana dolar.
-Paalar tutuur. vb.

102
BRC:20
'' +- =,=

Metin ve Yorum:
El ihatetu bihim min veraihim(ifadesi bir ) meseldir. nk hibiri
Allahtan kurtulamaz.Etrafna epeevre duvar rlen birinin kendini
kurtaramamas gibi...
Keaf IV. 734
Yukardaki ayet, yalanlayp durmakla uraan inkarclarn, kendilerini
Allahtan kurtaramayacan; Allahn onlar g ve kudretiyle kuattn, onlara
egemen olduunu mesel yoluyla anlatmaktadr. Trkede sz konusu durumu
anlatan birok deyime rastlamak mmkndr:
ablukaya almak/abluka etmek: bir yerin (veya eyin ) daryla iliiini
kesmek; bir yeri kuatp evreyle ilikisini kesmek (127)
etrafn almak: ortaya almak; kuatmak, evresinde toplanmak (128)
avucunun iine almak/avucunun iinde tutmak: birisini buyruu altna
almak; her istediini yaptrr duruma getirmek; etkisiz brakmak; birini tamamyla
etkisi ve basks altna almak (129)
elde tutmak: sahibi olsun olmasn, bir eyi saklamak ya da o eye hakim
olmak (130)
__________________________________
(127) Yurtba , a.g.e., s.1
(128) Yurtba , a.g.e., s.215
(129) Yurtba , a.g.e., s.56
(130) Yurtba , a.g.e., s.200
103
Mealler:
-Akdemir: ...Allah kendilerini arkalarndan kuatt halde...
-Atay: ...Allah onlar arkalarndan kuatmtr...
-Ate: ...Allah ise onlar arkalarndan kuatmtr...
-Bilmen: ...Halbuki Allah, arkalarndan kuatcdr...
-Bula: ...Allah ise, onlar arkalarndan sarp kuatmtr...
-antay: ...Halbuki Allah, arkalarndan (onlar) kuatcdr*...
* Onun elinden kurtaracak yokdur. Celaleyn Allah- teala onlarn btn
hallerini bilen, onlar kahr ve tenkile kaadir olandr Medarik
-Davudolu: ... Halbuki Allah onlar, arkalarndan kuatcdr...
-D..B.: ...Oysa Allah onlar ardlarndan evirmitir...
-Elmall: ...Halbuki Allah arkalarndan kuatm!...
-Eryarsoy-Araka: ...Halbuki Allah onlar, arkalarndan kuatandr...
-Hayrat: ...Halbuki Allah, onlar arkalarndan kuatcdr(Geriye dnleri
yoktur.)...
-Koyiit: ...Allah ise onlar arkadan epeevre kuatmtr...
-ztrk: ...Allah ise onlar arkalarndan kuatm bulunuyor...
-T.D.V.: ...Allah onlar arkalarndan kuatmtr...
-Yavuz: ...Halbuki, Allah(kendilerini, ilim ve kudreti ile) arkalarndan
kuatmtr...
-Yldrm: ...Zira Allah, ilim ve kudretiyle onlar, arkalarndan kuatmtr...



104
Deerlendirme:
Mtercimlerin tm arkalarndan kuatmak ifadesine yer
vermilerdir.Min veraihim ibaresinin lafzi anlamna bal kalnd iin byle
bir tercihte bulunulmutur.Oysa burada sz konusu olan arkadan kuatlmak
deil; Zemaherinin de belirttii gibi epeevre drt bir taraftan kuatlmak
tr.Esed in yorumu da Zemaherininkini perinleyecek niteliktedir: lafzen,
arkalarndan; pek yakn olduu halde farknda olunmayan bir eyin baa gelmesini
gsteren deyimsel bir ifade (131)

neriler:

-Allah onlar her taraftan kuatmtr.
-Allah onlar drt bir taraftan kuatmtr. vb.











(131) Esed, a.g.e., c.3, s.1215, 10. Dipnot
105
NAHL:120


Metin ve Yorum:

Bu konuda iki gr vardr:
1. Btn iyi sfatlar kendisinde toplamasndaki mkemmeliyeti
sebebiyle
tek bana mmetlerden bir mmet idi.
Ebu Nuvasn Harun Reid iin yazd u sznde olduu gibi:
Allah iin, alemin sfatlarn bir kiide toplamak zor deildir.
Mcahidden yle dedii rivayet edilmitir:Sadece kendisi mmin dier
insanlar ise kafirdi.
2. Memum anlamna gelen mmet olmas : Yani insanlar ondan
hayr/iyilik alabilmek iin ona tabi olurlar.
...
Dinde imam idi .nk imamlar hayr/iyilik retmenleridirler.
Keaf II. 599-600
mmet terimiyle ilgili olarak alimlerin grlerini u ekilde
sralayabiliriz:
a-mam/nder
b-yi hasletlerin kendisinde somutlat kii
c-Sekin/gzide/rnek
d-Yol gsterici/iaret ta
106
e-nsanlara hayr reten kii (132)

Trkede; balca, belli bal kiiler iler iin nde gelen ,nemli
durumda olanlar iinse nde gelmek deyimleri kullanlr. (133)

Mealler:
-Akdemir: ...bir nderdi...
-Atay: ...bir nderdi...
-Ate: ...bir mmet(her iylii kendinde toplayan bir nder) idi...
-Bilmen: ...balca bir mmet idi...
-Bula: ...(tek bana) bir mmetti...
-antay: ...(bal bana) bir mmetti...
-Davudolu: ...bir mmetti (nderdi)...
-D..B.: ...bir nderdi...
-Elmall: ... bal bana bir mmet idi...
-Eryarsoy-Araka: ...bal bana bir mmetti...
-Hayrat: ...(balca) bir mmet (her hususta kendisine tabi olunan bir rehber) idi...
-Koyiit: ...bir mmetti...
-ztrk: ...bal bana bir mmet idi...
-T.D.V.: ...bir nder idi...
-Yavuz: ...bir imamd(nderdi)...
__________________________________
(132) Bilgin, a.g.e.,s.24
(133) Yurtba , a.g.e., s.398
107
-Yldrm: ...tek bana bir mmet, btn hayrl halleri kendinde toplayan bir
nder idi...
Deerlendirme:
Bilmen, Bula, antay, Elmall, Eryarsoy-Araka, Koyiit ve ztrk,
mmet kelimesini ; anlald kadaryla cemaat, topluluk, kavim vb. ekilde
alglamlar ve doal olarak bunun herkes tarafndan byle anlalaca kansyla
farkl bir anlam veya anlamlar olabilecei ihtimaline iltifat etmeyerek olduu
gibi yazmakla yetinmiler. Kelimenin bu ekilde anlalmasn salayacak
sebepler yok deil. Nitekim Zemaherinin rivayet ettii grlerden biri de bu
yndedir. Ancak yukarda sraladmz grlerin tm dikkatle incelenecek
olursa mmet kelimesinin en azndan bu ayette byle bir anlama gelebilme
ihtimalinin zayf olduu ve alimlerin de zaten buna pek de itibar etmedikleri
grlecektir.
Akdemir, Atay, Ate, Davudolu, D..B., Hayrat, T.D.B., Yavuz ve
Yldrmn tercmeleri ise; gerek mmet kelimesinin mecazi anlamnn
dorudan tercmeye yanstlm olmas, gerekse bunun parantez alarak
aklanm olmas nedeniyle tercihlerimize uygun gayet ak ve doru
tercmelerdir. zellikle Yavuzun tercmesi bizce daha da gzeldir.

neriler:

-Bir imamd(nderdi) (Yavuz)
-Bir nderdi. (Akdemir vd.)
-Bal bana bir rnekti. vb.
108
KRA :
' , '

Metin ve Yorum:

(mmhu haviyeh), Araplarn;birine, helak olmas temennisinde
bulunurken syledikleri hevet ummuhu (Anas alayasca,kahrolasca, Allah
cann alasca) eklindeki szlerinden alnmtr. nk herhangi bir kii helak
olursa, znt ve alamaktan annesi de helak olur.
air yle der:
Ne dehetengiz bir sabaht kardeinin lmnden dolay helak olduunda
(hevet ummuhu)
Dndnde gecenin neler getirecei ise belli deil.
Adeta yle deniyor:tarts hafif gelen kii ise helak olmutur.
...
Keaf IV. 796-797

Devamnda Zemaheri konuyla ilgili dier grleri sralyor.

Tarts hafif gelenin, yani gnah sevabndan ok olann, varaca yerin
cehennem olaca gereinin deyimsel ifadesi olan yukardaki ibare, ayn
zamanda, Zemaherinin de iaret ettii gibi sz edilen kii iin dilenen bir
temennidir. Ve bu temenni sadece tarts hafif gelen kiiyi deil evresini de
109
rnein annesini- etkileyecek boyuttadr. Aadaki deyimler de bu konuyla
ilgilidir:
Can cehenneme: stemiyorum, gzm grmesin, gitsin gidebildiince,
ne kadar kt duruma derse dsn umurumda deil. (134)
Cehenneme kadar yolu var: Cehenneme gitsin, defolsun; nereye giderse
gitsin, korkum yok. (135)
anasn alatmak: ac ektirmek; ok fazla znt vermek ve eziyet
ektirmek; ok sknt ve zdrap vermek zorluk ektirmek (136)
burnundan (fitil fitil) gelmek: elde ettii gzel ey sonradan gelen
zntler zerine kendisine zehir olmak (137)

Mealler:

-Akdemir: ...onun anas haviye olacaktr...
-Atay: ...onun yeri bir ukurdur...
-Ate: ...onun anas (barna atlaca) haviye (uurum) dur...
-Bilmen: ...Artk onun anas-snaca yer- haviyedir...
-Bula: ...Artk onunda anas (son dura) haviye dir.(uurum)...
-antay: ...artk onun anas Haviye* (uurum)dur...
*Cehennemin isimlerinden Beyzavi
__________________________________
(134) Yurtba, a.g.e., s.124
(135) Yurtba , a.g.e., s.130
(136) Yurtba, a.g.e., s.42
(137) T.D.K., a.g.e., burun mad.

110
-Davudolu: ...Artk onun anas haviyedir...
-D..B.: ...onlarn yeri bir ukurdur...
-Elmall: ...onlarn anas haviyedir*...
*Onun anas haviyedir: a-Varaca yeri yata, kucana snaca ana vatan
haviyedir! Barnacak yeri kalmayacak, artk haviye denilen cehennem
uurumunun kucana atlacaktr.
b- O yle bir decektir ki anas alayp yklacaktr.c- Onun beyninin kk
haviye olacak, tepetaklak cehennemin dibine atlacak, yle kaynayacaktr.
-Eryarsoy-Araka: ...Artk onun anas(varaca yer), Haviyedir*...
*Haviye: Uurum demek olup cehennemin isimlerindendir.
-Hayrat: ...Artk onun anas(snaca yer), Haviyedir...
-Koyiit: ...onun anas bir uurumdur...
-ztrk: ...Anas, Haviyedir...
-T.D.V.: ...anas(yeri,yurdu) Haviyedir...
-Yavuz: ...artk onun yeri haviyedir...
-Yldrm: ...onun barna da Haviye olur...

Deerlendirme:

antay, Elmall ve Eryarsoy-Araka, parantez ii ifadeler ve dip
notlarla ibarenin ne anlama geldiini aklam ve okuyucunun anlyabilecei bir
netlie kavuturmulardr. Dier mtercimler ise onun anas/yeri/barnaca yer
haviyedir/ukurdur eklinde tercme etmeye almlardr. Bizce bu tr
tercmelerin anlalmas zordur. rnein; onun anas haviyedir gibi bir ifadeyi
111
anlamak iin st dzeyde kltrl olmak yetmez, ayn zamanda st dzeyde
Arapa bilmek gerekir. Deyimler, anlalmas zor veya uzun cmlelerle
anlatlabilecek eyleri; kolay ksa ve anlalabilir ifadelerle zl bir ekilde
anlatan dil unsurlardr. te bu amaladr ki Allah insanlarn yararna olmak zere
sk sk deyimlerle onlara hitap etmitir. Kolaylk olsun diye tercih edilen deyimsel
ifadelerin evirileri ne yazk ki ou zaman iinden klmas zor anlatma ve
anlama problemlerine dnmektedir. Oysa yukardaki deyimsel Kuran ibaresini
Trke konuan insanlar iin de anlalmas son derece kolay ve zevkle
okunabilecek ifadelere dntrebiliriz.

neriler:

-Tarts hafif gelenin cehenneme kadar yolu var!
-Tarts hafif gelenin (dnyada yaptklar) burnundan fitil fitil gelecektir.
-Tarts hafif gelenin (cezas ) anasn alatmaktr. vb.









112
NRH:3
- +=


Metin ve Yorum:

Enkede zehrehu (ibaresi),kemiklerinin atrdamasna yol at
demektir.Nekiyd arlk sebebiyle kemiklerin ayrlmasna ve kard sese denir.
Zemaheri bu meselin Resulullah iin kullanlm olabilecei yerleri
ylece sralyor:
1-Ona ar gelen , onu zen nbuvvet ncesinde (yapm
olabilecei)arlklar
2-Ya da (nbuvvet ncesi)ahkm- eriyyeden haberdar olmamas
3-slam iin helak olmay gze alm /kabullenmi olmas
4-Kavminin inatl ve bu inatln onu hasrete/zntye sevketmesi
Yani btn bu durumlar Resulullahn belini
atrdatmt/bkmt/krmt/kertmiti.
Keaf IV. 775

Yukardaki ibare, Rasulullahn yaad znt, sknt, aresizlik vb.
durumlar ifade etmektedir.nsanlarn karlat bu tr durumlar Trkede ise
aadaki deyimlerle ifade edilir:
113
belini bkmek: byk sknt vermek, ok zmek, etkisiz duruma
getirmek; aresizlik iinde brakmak; bir eyi yapamaz duruma getirmek; hakkndan
gelmek (138)
belini kertmek: ok yormak, ypratmak (139)
belini krmak: birini bir ey yapamaz duruma getirmek; iyice
hrpalamak; bir iin en g, en nemli ksmn yapmak (140)

Mealler:

-Akdemir: ...Belini bken...
-Atay: ...Belini bken...
-Ate: ...Srtn atrdatmt...
-Bilmen: ...srtna pek arlk vermiti...
-Bula: ...senin belini bkmt...
-antay: ...senin srtna ar gelmi, (kemiklerini gcrdatm) d...
-Davudolu: ...senin belini bkmt...
-D..B.: ...Belini bken...
-Elmall: ...zr etmiti btn zahrn...
-Eryarsoy-Araka: ...ve srtna ok ar gelen...
-Hayrat: ...ve srtna ok ar gelen...
-Koyiit: ...Srtna ar gelen...
__________________________________
(138) Yurtba, a.g.e., s.87
(139) Yurtba, a.g.e., s.87
(140) Yurtba, a.g.e., s.87
114
-ztrk: ...Belini atrdatmt senin...
-T.D.V.: ...Belini bken ykn...
-Yavuz: ...srtn atrdatp bkmt...
-Yldrm: ...senin belini atrdatan...

Deerlendirme:

Akdemir, Atay, Bula, Davudolu, D..B., ve T.D.V. ibareyi belini
bkmek deyimiyle, doru ve anlalacak bir tercmeyle aklamlar.
Dierleri ise srtn atrdatmak, srtna arlk vermek, belini
atrdatmak gibi ifadelerle aklamaya almlar ki bizce seilen ifadeler
tercme iin uygun deildir. Bu tr ifadeler, ibarenin literal anlamnn ne kt,
deyime benzeyen ama aslnda byle bir zellii olmayan, dolaysyla tercih
edilmelerini gerektiren bir durumda bulunmayan ifadelerdir.
Elmalnn zr etmiti btn zahrn eklinde tercmesi ise, grld
gibi bu haliyle anlalmas fevkalade zor bir tercmedir.

neriler:
-Belini bken
-Belini kerten vb.




115
TR:48-HD:37-MMNN:27-KAMER:14
= ' '--,= '
Metin ve Yorum:

Meseldir. Seni gryor ve gzetiyoruz (anlamna gelir).
Keaf IV. 417

Zemaherinin mesel olduunu belirttii bu ibarede, Allah (cc.) Hz.
Muhammede; sen bizim korumamz, gzetimimiz altndasn diyerek metin
olmasn istiyor. Yukardaki ibare, birini korumak, gzetmek, sahip kmak,
maddi manevi zarar grmesin diye zen gstermek gibi anlamlara gelmektedir ki
aadaki deyimler de bu konularla ilgilidir:
gz kulak olmak: korunmas gereken kimseyi veya eyi grp
gzetmek; grme, iitme yoluyla bilgi edinmeye almak (141)
gz gibi bakmak/saknmak: bir zarar gelmesin diye zenle bakp
korumak (142)
gznn bebei gibi bakmak: ihtimamla bakmak, zenle korumak,
beslemek (143)
himayesine almak: korumak (144)

__________________________________
(141) .A.Aksoy, a.g.e., s.811
(142) Yurtba, a.g.e., s.249
(143) Yurtba, a.g.e., s.252
(144) Yurtba, a.g.e., s.273
116
Mealler:

-Akdemir:....sen gzlerimizin nndesin...
-Atay:.....sen bizim gzetlememiz altndasn..
-Ate:..... sen gzlerimizin nndesin (seni gzetliyoruz, koruyoruz)...
-Bilmen:....nk sen muhakkak bizim nazar- hfz ve himayamizdesin.
-Bula: ...nk gerekten sen gzlerimizin nndesin...
-antay: ...nk muhakkak sen bizim gzlerimiz(nn)desin*...
*Yani himayemiz, nezaretimiz altndasn Beyzavi, Celaleyn
-Davudolu: ...nk sen bizim nezaretimizdesin...
-D..B.: ...Dorusu sen, Bizim nezaretimiz altndasn...
-Elmall: ...nk sen bizim nezaretimiz altndasn...
-Eryarsoy-Araka: ...Muhakkak ki sen bizim gzetimimiz altndasn...
-Hayrat: ...nk sen gzlerimizin nndesin( muhafazamz altndasn)...
-Koyiit: ...Zira sen bizim gzmzn nndesin...
-ztrk: ...sen bizim gzlerimizin nndesin...
-T.D.V.: ...nk sen gzlerimizin nndesin...
-Yavuz: ...nk sen, bizim muhafazamz altndasn...
-Yldrm: ...nk sen bizim himayemiz altndasn...

Deerlendirme:
Akdemir, Bula, Koyiit, ztrk ve T.D.V. ibareyi sen gzlerimizin
nndesin ifadesiyle tercme etmilerdir. Mtercimlerin tercih ettii bu ifadeyi
analiz edersek isabet edip etmediklerini daha iyi renmi olacaz. Gzlerimizin
117
nndesin ifadesinin kaynaklanm olabilecei deyimler unlardr: Gz
nnde: grme ve bakma anlamndadr. Gz n: Grlebilen, yakn yer
demektir. Gz nnde tutmak(veya bulundurmak): herhangi bir durumun nasl
bir sonuca yol aacan hesaba katmak, dikkate almak anlamndadr. Gznn
nnde olmak: Srekli denetim altnda olmak, hi unutmamak, olduu gibi
hatrlamak gibi anlamlara gelir. (145) Grld gibi, mtercimlerin
tercmesine kaynak olabilecek hibir deyim, orijinal ibaredeki, koruma,
gzetme anlamlarn tamamaktadr. Mtercimlerin sz edilen ifadesini,
kaynaklarndan soyutlayarak kendi bana bir cmle olarak ele alrsak yine
alegorik arm olmayan, somut bir gz nnde olma durumuyla kar karya
kalacaz. Netice itibariyle byle bir tercmenin, ibarenin deyimsel karl
olamayacan belirtmek durumundayz.
Atayn sen bizim gzetlememiz altndasn eklindeki tercmesi de
ibarenin doru bir karl deildir. nk gzetleme/gzetlemek kelimesi,
birini veya bir eyi gizlice gzlemek, uzaktan takip etmek, tarassut anlamlarna
gelir. Oysa ibarede sz konusu olan; korumak , muhafaza etmek, dikkat
gstermek, himaye etmek, nem vermek gibi anlamlaryla ne kan gzetmek
kelimesidir (146) Bu bilgilere gre, Atein sen gzlerimizin nndesin
eklindeki tercmesini aklamak iin parantez iine ald gzetliyoruz
kelimesi yanl; koruyoruz kelimesi ise doru bir tercihtir. Ayn ifadeyi
aklamak iin tercih edilen kelimelerden birinin doru dierinin yanl olmas
dndrcdr.
__________________________________
(145) T.D.K.,a.g.e., Gz maddesi
(146) Doan., a.g.e., gz mad.
118
Bilmen, antay, Davudolu, D..B, Elmall, Eryarsoy-Araka, Hayrat,
Yavuz ve Yldrm ise, deyimsel gereklii ya dorudan tercmelerine yanstarak
ya da yorumlayarak ibareyi doru bir ekilde tercme etmilerdir.

neriler:

-Sen bizim gzetimimizdesin/biz seni gzetiyoruz.
-Sen bizim korumamz altndasn/biz seni koruyoruz.
-Biz sana gz kulak oluyoruz. vb.















119
SEBE:52
_ '--' +'

Metin ve Yorum:

Tenav ve tenavl eanlamldr. Ancak tenav yakn bir eyi kolayca
elde etmek anlamndadr.
Naehu yenuuhu ve tenaveel kavmu : Topluluk kolayca kazand ,
elde etti....
Tenaveu fil harbi : Bazlar dierlerini kolayca yakalad. Bu ifade
onlarn gereklemeyecek isteklerini anlatan bir meseldir. stekleri; dnyadayken
iman eden mminlerin imanlar kendilerine nasl fayda salayacaksa, ayn
ekilde bu dar vakitteki (ahiretteki) imanlarnn kendilerine fayda salamas
dorultusundadr. Bu durumlar, hibir gayret gstermeyen birinin alp
abalayan biri gibi hedefe kolayca, yorulmadan ulamak istemesine benzetilmitir.
Keaf III. 602

Dnyadayken iman etmeyerek frsat karanlara, Ahirette iman etmenin
hibir yarar salamayaca; asl iman etmeleri gereken mekann ahiret deil dnya
olduu anlatlmaktadr. Dolays ile ahirette iman edip, henz dnyadayken tam
vaktinde iman etmi olan mminler gibi muamele grmek istemeleri bir ie
yaramayacaktr. Geen geti, yaplacak bir ey yok. Eldeki imkanlarn, frsatlarn
gerei gibi deerlendirilmediinin anlatld bu ibareyi ok iyi aklayabilecek
Trke deyimler vardr:
120
i iten gemek: ge kalnd zaman hareket edilmedii iin artk o ii
yapma imkan ortadan kalkm olmak; yaplan bir yanl hareket veya davrantan
dnmemek (147)
elden karmak: elde edebilecei bir eyi yitirmek, ondan yararlananamak
(148)
frsat karmak: kan frsat iyi deerlendirememek (149)
At alan skdar geti: Frsat elden gitti; yaplacak bir ey kalmad. (150)

Mealler:

-Akdemir: ...nasl olur da [kurtulua] ulamay [mid] edebilirler ki?...
-Atay: ...iman nasl elde edebilirler...
-Ate: ...(ta dnyadan iman) nasl alabilsinler? (nanmak artk dnyada kalmtr.
Buras inanma yeri deildir. nk herey gzlerinin nndedir. Grlene
inanlmaz. Dnya da artk pek gerilerde kalmtr. Oraya uzanp iman almalar
mmkn m?)...
-Bilmen: ...onlara uzak bir yerden el sunmak nerede?...
-Bula: ...(ahiretten imana) el uzatmak nerede...
-antay: ...onlar iin......(tevbeye ) el sunmak nerede?...
-Davudolu: ...onlar iin...el uzatmak nerede? (oras ahirettir, imann yeri ise
dnya idi.)...
_______________________________
(147) Yurtba, a.g.e., s.295
(148) Yurtba, a.g.e., s.201
(149) Yurtba, a.g.e., s.222)
(150) Yurtba , a.g.e., s.54
121
-D..B.: ...imana nasl kolayca ularlar...
-Elmall: ...uzak yerden el sunmak nerede...
-Eryarsoy-Araka: ...(imana ) el atmalar ne mmkn!...
-Hayrat: ...(....iman) elde etmek, onlar iin nasl (mmkn) olur?...
-Koyiit: ...iman kolayca almak onlar iin nasl mmkn olabilir?...
-ztrk: ...nasl mmkn olur onlar iin imana ulamak...
-T.D.V.: ...(dnya hayat gelip getikten sonra ) imana kavumak onlar iin nasl
mmkn olur?...
-Yavuz: ...(ahiretten ) tevbe etmek nerede?...
-Yldrm: ...ta dnyadan iman nasl alabilsinler.?*...
*Maksat udur: Dn ve tvbeleri Dnyada kabul edilirdi. Halbuki dnya hayat
oktan gemi durumda. Dnya, imdi ahiretten o kadar uzak ki!...

Deerlendirme:

barenin deyimsel anlamn, birebir yanstan bir tercme olmamakla
beraber; baz mtercimlerin ibareyi anlamna uygun tercme ettiini
syleyebiliriz. Akdemir, Ate, Hayrat, T.D.V., Yavuz ve Yldrmn
tercmeleri, gerek parantez ii ifadelerle gerekse dipnotlarla anlalabilecek bir
dzeye ulamtr.
Bunlar dnda kalan dier tercmeler ise Atay, D..B., ve ztrknki
nisbeten anlaml ifadelerdir.
el sunmak, el uzatmak, el atmak, iman almak gibi ifadelerin yer
ald tercmelerin ise anlamay olabildiince zorlatrdn syleyebiliriz.
122
Zemaherinin yorumu nda, yukardaki evirileri tekrar
incelediimizde; hibirinin ibarenin anlamn tam tamna karlamadn
greceiz. Bizce aadaki eviriler ibarenin anlalmas asndan daha nemli
bir yere sahiptir:

neriler:

- iten getikten sonra iman etmek ne mmkn?
-(Dnyada sca scana iman etmek varken) frsat karanlarn (ahirette) iman
edebilmeleri ne mmkn? vb.














123
MERYEM:4
=' -

Metin ve Yorum:

Azm (kemik,iskelet ), kelimesinin anlmasnn sebebi, bedenin direi
olmas, onu kvamnda/dik tutmas ve yapsnn asl esi olmasdr.
Kemiin/iskeletin zayflamas, bedenin kntye uramas ve gcnn gittike
dalp dklmesine sebep olur. nk iskelet vcudun en sert ve dayankl
esidir. Eer (vcudun en sert ve dayankl esi olan) iskelet zayflarsa onun
dnda kalanlarn durumu daha kt olur. Burada kelimenin tekil (azm) ekliyle
kullanlmasnn sebebi, cins isim anlamna iaret etmesidir. Bundan ama;
bedenin direi, kvam ve cesedi oluturan unsurlarn en salamna zayflk isabet
ettini belirtmektir. Eer oul kullanlsayd akla istenmeyen baka anlamlar da
gelebilirdi: vcuttaki baz kemiklere zayflk isabet etmiken dier bazlarna
isabet etmedii gibi...
Ama istisnasz btn kemiklere zayflk isabet ettii iin tmn
kapsayacak kelime tekil cins isim azmdr.
Keaf III. 6

Gerek ibarenin balam ve gerekse Hz. Zekeriyyann durumu, bu
ibarenin yall artrdn ortaya koyuyor. Zemaheri ve baka alimlerin
yorumlar da yukardaki ibarenin yalla iaret ettiini pekitiriyor. Nihayetinde
burada Hz. Zekeriyyann yalanml, bedenin gsz dmesi, kuvvetini
124
yitirmesi gibi durumlar sembolik ifadelerle anlatlmtr. Trkede bu tr
durumlar tasvir eden gzel deyimler var:
gc yetmez olmak: bir ii halledecek iktidar ve kuvvete sahip
olmamak; gc yitirmek: kuvvet ve takati kalmamak (151)
kuvvetten dmek: gc azalmak (152)
elden ayaktan dmek/kesilmek/kalmak: ihtiyarlamak, gszlemek,
yryemez olmak, alamaz hale gelmek (153) ; yallk ve hastalk dolaysyla i
yapamaz, yryemez hale gelmek (154)
ncelemeye aldmz Kuran meallerinin tmnde bu deyimin lafzi
anlamyla tercme edildiini gryoruz.

Mealler:

-Akdemir: ...kemiklerim zayflad...
-Atay: ...kemiklerim zayflad...
-Ate: ...bende kemik gevedi...
-Bilmen: ...Muhakkak benim kemiklerim zayflat...
-Bula: ...phesiz benim kemiklerim gevedi...
-antay: ...Benim kemiim yprand

_______________________________
(151) Yurtba, a.g.e., s. 253-254
(152) Yurtba, a.g.e., s.356
(153) Yurtba, a.g.e., s.200
(154) .A.Aksoy, a.g.e., s.750

125
-Davudolu: ...benim kemiim gevedi...
-D..B.: ...Gerekten kemiklerim zayflad...
-Elmall: ...kemik gevedi benden
-Eryarsoy-Araka: ...gerekten kemiklerim zayflayp gevedi...
-Hayrat: ...kemik(lerim) benden gevedi(zayflad)
-Koyiit: ...kemiklerim iyice zayflad...
-ztrk: ...kemik gevedi bende...
-T.D.V.: ...kemiklerim zayflad...
-Yavuz: ...benim kemiim zayflayp gevedi...
-Yldrm: ...iyice yalandm, kemiklerim zayflad, eridi...

Deerlendirme:

Grdmz kadaryla Yldrm hari, hibir mtercim ibarenin mecazi
ynn aa karm deil. Mtercimler ibareyi lafzlarna bal kalarak tercme
etmeye almlar. Oysa daha nce de belirtildii gibi vehenel azmu ifadesi
yalla telmihte bulunmaktadr ve bu haliyle ancak Araplar iin belirli bir
anlama gelmektedir. Trkede kemiklerin zayflamas, gevemesi veya
ypranmas yallktan ziyade hastalklara iaret eder. Bu tr hastalklara
yakalanmak iin de yal olmak gerekmiyor.
Bu sebeple vehenel azmu ibaresini kemiklerim zayflad/ gevedi
vb. ekillerde tercme etmek hatadr. vehenel azmu dendiinde bunu dinleyen
ve ana dili Arapa olan insanlarn zihninde canlanan anlam her neyse onu bulmal
ve Trkeye evirisini ona gre yapmalyz. Eer ana dili Arapa olan birinin
126
zihninde bu ibare; yall, gszl, takatsizlii artryorsa yapmamz
gereken, sz edilen ibareyi bu anlamlarla tercme etmek olacaktr, olmaldr.
Aksi durumda byle bir ibareyi tercme ettiimizi sylemek ispatlanmas g bir
iddia olacaktr.

neriler:

-Takatim kesildi/ (eski) gcm kalmad.
-Mecalim kalmad/ kuvvetten dtm.
-Yalandm/ elden ayaktan kesildim vb.












127
SD:22
' - _' ,- -'

Metin ve Yorum:
Yollarn en dorusuna ilet, bizi. Bu ifadeyi hakkn/dorunun bizzat
kendisi /ta kendisi iin mesel olarak kullanmlardr.
Keaf IV. 85

Konumuz, Hz.Davuda gelen iki davacnn, tefsir kitaplarnda tartld
zere melek mi insan m olduu deil. Bu bizi ilgilendirmiyor. Olayn bizi
ilgilendiren yn, davaclarn Hz.Davuttan kendileri hakknda nasl bir hkm
vermesini bekledikleridir. te yukardaki ibare davaclarn beklentilerini dile
getirmektedir. Davaclar Hz.Davuttan en doru, en adil, yanlsz ve kusursuz bir
karar vererek kendilerine rehberlik yapmasn istiyor.

Mealler:
-Akdemir: ...bize doru yolu gster!...
-Atay: ...bizi doru yola kar...
-Ate: ...bizi yolun ortasna (adlete) gtr...
-Bilmen: ...bizi yolun ortasna sevk et...
-Bula: ...bizi yolun ortasna yneltip ilet...
-antay: ...bizi doru yolun ortasna kar...
-Davudolu: ...bizi doru yolun ortasna kar...
-D..B.: ...bizi doru yola kar...
128
-Elmall: ...bizi doru yolun ortasna kar...
-Eryarsoy-Araka: ...bizi doru yola ilet...
-Hayrat: ...bizi (doru) yolun ortasna kar!...
-Koyiit: ...bizi de yolun ortasna kar...
-ztrk: ...bizi yolun denge noktasna ilet...
-T.D.V.: ...bize doru yolu gster...
-Yavuz: ...bizi hak yola kar...
-Yldrm: ...bize tam doruyu gster!...

Deerlendirme:
Yukardaki evirilerin doru olduunu sylemek mmkndr. Ancak
evirilerin tmnde dikkatimizi eken bir eksiklik var: Vurgu eksiklii. Her ne
kadar Yldrm tam doruyu diye bir ifade kullanmsa da bizce bu da
yetersizdir. Baz mtercimlerin vurguyu yolun ortas ya da yolun denge
noktas tr ifadelerle yanstmaya ynelik abalar da bizce hedefine
ulamamtr: Ate, Bilmen, Bula vd.
Orijinal ibaredeki vurguyu Zemaherinin yorumundan yararlanarak
eviriye yanstacak olursak, aadaki gibi daha derli toplu ifadelerle karlarz:

neriler:
-Bize yollarn en dorusuna ulamak iin rehberlik yap.
-Bize; kusursuz/yanlsz (bir ekilde) doru yolun ta kendisine ulamak iin
klavuzluk yap vb.

129
HD:116
,' ,-

Metin ve Yorum:

Fazilet ve iyilik sahipleri. Fazilet ve cevdet (iyilik, gzellik) bakyye
olarak isimlendirilmitir. nk insan (ftraten) datt eylerin iyisini ve
gzelini kendine ayrr. Bunun iin bakyye kelimesi kymet ve deer ifade eden
eyler iin mesel olmutur. Falanca, kavmin bakyyesindendir yani
iyilerindendir denilmitir.
...
u szleri de bu trdendir:
Fizzevaya haybe ve firricali bekaya: Tenhalarda/kuytularda defineler,
adamlar arasnda kymetliler (bekaya) vardr.
...
Keaf II. 411-412

Zemaherinin yorumu nmze yle bir insan portresi karyor:
Fazilet ve iyilikleri kendisinde toplayan, davranlaryla dier insanlarn
kendisinden rnek alabilecei bir model haline gelmi, anldnda akla hep
iyilikler ve gzellikler gelen ya da her trl hayr sz konusu olduunda insanlarn
kendisini hatrlayaca, akla gelebilecek faydal davranlar en st dzeyde
ahsnda somutlatran kii.
130
Bunlar ok sevildikleri ve el stnde tutulduklar iin toplumun
gzdesi haline gelmilerdir. Daima akllca davranan doru drst insanlar
olduklar iin akl bandadrlar. Yol yordam bildikleri ve kibar olduklar iin
edep erkan bilenkiilerdir. (155)

Mealler:

-Akdemir: ...erdemli kiiler...
-Atay: ...akll olanlar...
-Ate: ...akll kimseler...
-Bilmen: ...fazilet sahipleri
-Bula: ...fazilet sahibi
-antay: ...fazilet saahipleri
-Davudolu: ...(din ve) fazilet sahipleri
-D..B.: ...ileri gelenler...
-Elmall: ...bakiyye sahipleri*
*Musevi, isevi gibi eski dinlere mensup olanlardan hizmet eder,dindar, hayra
yarar, faziletli topluluklar bulunsayd da...
-Eryarsoy-Araka: ...fazilet sahipleri
-Hayrat: ...faziletli kimseler...
-Koyiit: ...akl banda olanlar...
-ztrk: ...sz ve eser sahibi olanlar
-T.D.V.: ...faziletli kimseler...
_______________________________
(155) Yurtba , a.g.e.,, s.244, 28, 192, .A. Aksoy, a.g.e., s.552
131
-Yavuz: ...geri kalan akl sahipleri...
-Yldrm: ...idrak ve fazilet sahipleri...

Deerlendirme:

Erdemli kiiler, akll olanlar, fazilet sahipleri vb. tercmelerin doru
olduunu belirtiyor ve hatal olduunu dndmz iki tercme zerinde
durmann daha faydal olacana inanyoruz:
D..B.: leri gelenler: Ayn zamanda bir deyim olan bu ibare; bir
topluluun nemli, sz dinlenir kiileri anlamna gelir. (156) Bir toplumun
erafndan olmak, sz dinlenir bir bireyi olmak elbetteki iyidir ama bu, ileri
gelen kiilerin ayn zamanda, srekli akllca davranan, doru, drst, edeb erkan
bilen kibar insanlar olduklar anlamna gelmez. zellikle eski toplumlarda ileri
gelenler ounlukla peygamberlerle mcadeleye girien, onlar, rahatlarn
bozuyorlar diye yok etmek ya da kendilerine benzetmek isteyen kiileri
artryor.
ztrk Sz ve eser sahibi olanlar: ncelikle byle bir ifadenin ak ve
anlar olmadn belirtmekte yarar var. Sz sahibi olmak bir konuda konuma
yetkisi bulunmak demektir. (157) Yani herhangi bir konuda uzman olmak
demektir. Bir veya birka konuda uzman olmak; erdemli, akll, ahlakl, doru
drst olmay gerektirmez. Kald ki ortalk, saydmz rnek insani zellikleri
kendisinde bulundurmayan uzmanlarla doludur ve toplum onlardan ok
_______________________________
(156) . .A. .Aksoy, a.g.e., s.877
(157) ..A..Aksoy, a.g.e., s.1045
132
ey ekmektedir. Dolaysyla burada kastedilen ey sz sahibi olmak deyimiyle
tercme edilemez. Eser sahibiyle ise ne kastedildiini bilmiyoruz. Muhtemelen
iyi, gzel, hayrlara vesile olacak eserler brakanlar kastediliyordur diye
dnyoruz. Byle olsa bile, bizi tercmeyi tercme etmek zorunda brakt iin
tercih sebebi olamaz. Ksacas sz ve eser sahibi olanlar ifadesi; ne anlama
geldii belli olmad, anlamak iin eitli zorluklara katlanmay gerektirdii iin
hataldr.
Eer D..B. ve ztrk aadaki tercmelerden herhangi birini seselerdi
daha isabetli olurdu.

neriler:

-Erdemli kiiler (Akdemir)
-Fazilet sahipleri (Bilmen vd.)
-Akl sahipleri (Atay vd.) gibi
Fakat bizce sz konusu tercmeleri harmanlayarak daha gzel bir sonuca
ulamak da mmkndr:
-Akl ve erdem sahibi rnek kiiler. vb.






133
BAKARA:267
` , ,---
Metin ve Yorum:
Almak konusunda anlamanz ve temiz kabul etmeniz baka u
szne dayanr: Biri gzn yumduunda (adde) falanca hakknn bir ksmndan
fedakarlkta bulundu (Amade) denir. Satcya yle denir: Gz yum (Emid),
yani ince eleyip sk dokumadan grmezlikten gel
Keaf I. 342

Allah, mminlere; elde ettikleri, kazandklar gzel ve temiz eylerden
bakalar iinde harcamada bulunmay emretmektedir. Harcadklar/infak ettikleri
eylerin rahatlkla kabul edilebilecek nitelikte ve kalitede olmas gerektiini
belirtmektedir. nfak eden kiinin, kendisini, infak ettii kiinin yerine koymas ve
ona gre infak etmesi istenmektedir. nk adaletli ve isabetli davranmann
ls kyas- nefstir. Eer kii kendisini ihtiya sahibinin yerine koyarsa, infak
edecei maln nitelikli olmasn arzu edecektir. te Allah bize, bakasndan
rahatlkla alabileceimiz eyleri infak etmeyi emretmektedir.
Trkede konuyla ilgili gzel deyimler bulunmaktadr:
grmezlikten (grmemezlikten) gelmek: grld halde grmemi
davranmak;
Gz yummak: bir kimsenin eksiklerini, kusurlarn, kabahatlerini
hogryle karlamak (158)
__________________________________
(158) Yurtba , a.g.e., s.239-244
134
Meallerde daha ok gz yummak deyiminin n plana ktn
gryoruz.

Mealler:

-Akdemir: ...Gz yummadan...
-Atay: ...Gznz yummadan...
-Ate: ...gz yummadan...
-Bilmen: ...gz yummadka...
-Bula: ...gz yummadan...
-antay: ...gz yummadan...
-Davudolu: ...ancak gz yumarak...
-D..B.: ...irenmeden alamayacanz...
-Elmall: ...gz yummadan...
-Eryarsoy-Araka: ...Gz yummakszn...
-Hayrat: ...(kusuruna) gz yummadan...
-Koyiit: ...Gz kapal olmadka...
-ztrk: ...gz yummadan...
-T.D.V.: ...gznz yummadan...





135
-Yavuz: ...ancak gz yumarak...
-Yldrm: ...gz yummadan, gnlnze yatmakszn...

Deerlendirme:

Yaplan tercmelerle ilgili sylenebilecek olumsuz bir ey yok.
Mtercimlerin tmnn ibareyi doru bir ekilde tercme ettii nadir bir durumla
kar karya olduumuzu belirterek kendi tercihlerimizi sralyoruz.

neriler:

-Ancak gz yumarak kabul edebileceiniz.
-Ancak grmezlikten gelerek kabul edebileceiniz.
-renmeden alamayacanz(D..B.) vb.










136
HD:56
` '+-,-'- -' ,

Metin ve Yorum:

el-Ehzu bi nevasiha ifadesi, her bir canlnn Onun/Allahn kontrol,
ynetimi, denetimi ve sultas altnda olmasna temsildir.
Keaf II. 382

Yukardaki ibare; btn mahlukatn Allahn
kontrol/egemenlii/ynetimi altnda olduunu son derece arpc bir slupla
ifade etmektedir. Yani Allah, yegane Malik, Kadir ve Kahirdir. Hibir ey Onun
kontrol dnda deildir. Her konuda karar, sz ve yetki Onundur.
Yukardaki ibarenin tad anlamlar birebir karlayan Trke deyimler
de bulunmaktadr:
avucunun iine almak: birisini buyruu altna almak; her istediini
yaptrr duruma getirmek, etkisiz brakmak. (159) - bir kiiyi etkisi ve basks
altna almak (160)
avucunun iinde tutmak: birisini tamamyla etkisi ve basks altna
almak (161)
__________________________________
(159) Yurtba, a.g.e., s.56
(160) ..A..Aksoy, a.g.e., s.594
(161) Yurtba, a.g.e., s.56
137
tekeline almak: bir eye tek bana sahip olmak, herhangi bir alanda
kendi grn egemen klmak (162)
sz sahibi olmak: bir konuda gr bildirme, karar verme gcne ve
yetkisine sahip olmak (163)

Mealler:

-Akdemir: ...O, onun pereminden tutmu olmasn...
-Atay: ...Allah, onun pereminden tutmam olsun...
-Ate: ...O, onun pereminden tutmu olmasn(onu diledii gibi ynetmesin)...
-Bilmen: ...lla onun alnndan tutan odur...
-Bula: ...Onun, alnndan yakalayp-denetlemedii hibir canl yoktur.*
*Bu ayet, yeryznde varolan btn canllarn Allahn mutlak iradesi ve kudreti
altnda olduunu, ona boyun emeyen hibir canlnn tasavvur edilemeyeceini
arpc bir benzetme ile ifade eder...
-antay: ...(hepsinin) alnndan tutan odur.*
*Hepsinin hkm, tasarrufu, idaresi ondadr. Beyzavi...
-Davudolu: ...alnndan o tutmu olmasn (idaresi Allaha ait olmasn)...
-D..B.: ...Allah ona el koymam bulunsun...
-Elmall: ...nasiyesini o tutmu olmasn!*
* Nasiyesinden tutmak pereminden yakalayp, boyun edirmek (zapt u teshir)
manasnda meseldir. Yani herey Allahn kudreti nnde nnde boyun
__________________________________
(162) Yurtba, a.g.e., s.466
(163) Yurtba, a.g.e., s.445
138
emitir, o diledii gibi tasarruf eder, hi birini karmaz isterse kmldatmaz!...
-Eryarsoy-Araka: ...hepsinin alnndan tutan odur*
*Diledii gibi tasarrufu bulunan, ona malik ve kadir olan onu yneten ve yaatan
Odur...
-Hayrat: ...O(Allah) onun pereminden(alnndan) tutmu (da tasarrufu altna
alm) olmasn!...
-Koyiit: ...Onun pereminden tutacak olan O olmasn...
-ztrk: ...O, onu pereminden yakalam olmasn...
-T.D.V.: ...O, onun pereminden tutmu olmasn...(Allahn her varln
pereminden tutmasndan maksat, her varln ynetiminin, hkm ve
tasarrufunun onun elinde olmas, onun kudret ve iradesinin btn varlklar
zerinde mutlak ve kesin bir surette messir olmasdr.)...
-Yavuz: ...idare ve tasarrufunu O tutmasn...
-Yldrm: ...mukadderat Onun elinde olmasn...

Deerlendirme:

Ate, Bula, antay, Davudolu, Elmall, Eryarsoy, Hayrat, T.D.V.,
Yavuz ve Yldrmn tercmeleri gerek dipnot ve parantezler sayesinde gerekse
anlamn tercmeye direkt yanstlm olmas sayesinde anlalr ve doru
tercmelerdir. zellikle Yavuzun tercmesi bizim idealize ettiimiz trdendir:
idare ve tasarrufunu o tutmasn
Akdemir, Atay, Bilmen, Koyiit, ve ztrkn pereminden/alnndan
tutmu/yakalam olmasn eklindeki literal tercmeleri; herhangi aklayc bir
139
bilgi de iermedii iin; aslnda tamamyla mecazi olan ve yle anlalmas elzem
olan ibareyi; somut bir peremden tutma olayna iaret eden bir forma sokma
tehlikesi tamaktadr.
D..B. ise ibareyi el koymak deyiminden yararlanarak tercme
etmitir. Trkede el koymak diye bir deyim vardr ve u durumlar iin
kullanlmaktadr: el koymak (Bir eye): Hkmetin, bir mal, bir kuruluu
buyruu altna almas; bir yolsuzluu ortaya karma incelemesine girimek.
(164) Grld zere anlamyla beraber hangi durumlarda kullanlabileceini
gsterdiimiz el koymak deyimine burada yer vermek doru deil. nk bu
deyim daha ok fark edilen bir olumsuzlua, hataya, dzensizlie mdahale etmek
anlamna gelir ve el konacak olan, kiiler deil, belki kiilerden kaynaklanan fiili
bir durumdur.

neri:

-Hibir canl yoktur ki idaresi ve tasarrufu Allahta olmasn!
-Her canlnn idaresi ve tasarrufu Allahn tekelindedir.
-Hibir canl yoktur ki onu idare eden/ona hkmeden/ekip eviren, Allah
olmasn!..



__________________________________

(164) ..A..Aksoy, a.g.e., s.763
140
BRHM:5 - CSYE:14
', ''

Metin ve Yorum:

Onlar gemi topluluklarn bandan geen olaylarla/musibetlerle korkut,
uyar. Nuh, Ad, Semud gibi Araplarn kendi aralarndaki sava ve kargaa
gnleri iin de (Eyyamullah) kullanlr. Zi kar, ficar, kudde vb. zahiri
anlam bu ekildedir.
Kendisinden rivayet edildiine gre bn-i Abbas Eyyamullahn
Allahn nimet ve belalar anlamnda olduunu dnyor. Nimetleri: onlar
bulutla glgelemesi, onlara helva ve bldrcn eti indirmesi ve denizi yarmasdr.
Belas ise; topluluklar helak etmesidir.
Keaf II. 508

Allahn dmanlarn cezalandraca gnn geleceine inanmyorlar.
Araplarn nemli ve tarihi gnleri iin kullandklar Eyyam-l Arap
(ifadesinden) alnmtr. Yani Allahn mminleri mkafatlandracan ve
kurtaracan belirttii gnlere inanmyorlar.
Keaf IV. 291

Zemaherinin de belirttii gibi, nemli olaylarn meydana geldii gnler
iin Eyyamullah tabiri kullanlr. Bu olaylar, ou zaman Arap kabilelerinin
kendi aralarndaki savalarna iaret eder. Ancak bn-i Abbas gibi bir tefsir
141
otoritesi, Eyyamul arabn, Arap tarihinde meydana gelen sadece sava, atma
gibi bela ve musibetler iin deil; tarihte Allahn lutfu gerei insanlara ihsan
ettii gzel hatralarn yaand gnler iin de kullanlr.
nceki peygamberlerin mmetlerinin bandan geen byk ve nemli
olaylar ve Allahn mminleri nasl kurtardn kafirleri ise nasl helak ettiini
hatrlat (165)
Meallere baktmzda mtercimlerin ibareyi genellikle Allahn
gnleri eklinde tercme ettiini grrz.

Mealler:

-Akdemir: ...Allahn gnleri...
-Atay: ...Allahn gnleri...
-Ate: ...Allahn gnlerini (gemi milletlerin balarna gelen olaylar)...
-Bilmen: ...Allahn gnlerini...
-Bula: ...Allahn gnlerini...
-antay: ...Allahn gnlerini...*
*Gemi mmetlerin balarna gelen vakalar, Arabn harp gnlerini, bazlarna
gre Cenab- Hakkn nimet ve belalarn Beyzavi...
-Davudolu: ...Allahn (nimet) kr gnlerini...
-D..B.: ...Allahn gnlerini...
-Elmall: ...Allahn gnleri*
__________________________________
(165) Zuhayli, a.g.e., s.256

142
* Tarihte mmetlerin bandan geen ve dorudan doruya Allahn kudretini
gsteren, Allah dedirten ac ve tatl mhim olaylar anlatarak t ver veya
Allahn nimetlerini, belalarn hatrlatarak vazu nasihat et!...
-Eryarsoy-Araka: ...Allahn gnlerini*
*Allahn gemilere verdii nimet ve gnderdii azaplar ( Kurtubi, IX, 341-342;
Medarik, II, 225)...
-Hayrat: ...Allahn (gemi kavimlerin bana getirdii musibet) gnlerini...
-Koyiit: ...Allahn gnlerini...
-ztrk: ...Allahn gnlerini...
-T.D.V.: ...Allahn (gemi kavimlerin bana getirdii felaket)gnlerini...
-Yavuz: ...Allahn (kendilerinden nce gelen mmetlerin bana indirdii felaket
ve nimet) gnlerini...
-Yldrm: ...Allahn nemli gnleri...

Deerlendirme:

Bizce bu deyimin evirisinde gz ard edilmemesi gereken en nemli
husus; deyimin muhtevasnda bulunan her iki anlam da tercmeye yanstmak
veya bir ekilde bunlara iaret etmektir. Bu balamda antay, Elmall, Eryarsoy
ve Yavuzun tercmeleri olmas gerektii gibidir.
Davudolu, Hayrat, ve T.D.V. ise deyimin bir ynne dikkat ekerek
tercme etmilerdir. Davudolu nimet gnleri; Hayrat ve T.D.V.
musibet/felaket gnleri eklinde aklama getirmilerdir. Bu son derece
sakncal bir durumdur. Okuyucu Allah kelamnn birbiriyle taban tabana zt iki
143
tercmesiyle kar karyadr. Bunun Kuranla yeni tanan biri zerinde
brakaca tesir, bir travma etkisinden daha az olmayacaktr. te yandan Allah ve
Kuran hakkndaki olumsuz dncelerini pekitirmek iin okuyan birisi ise
tercmelerden kaynaklanan bu elikiye mal bulmu maribi gibi sarlacaktr.
Atein parantez aralayarak aklama getirmi olmas faydal olmakla
beraber yetersizdir.
Yldrmn Allahn nemli gnleri eklindeki evirisi ise nemli olan
gnleri renmeye katk salamad iin keza yetersizdir.
Akdemir, Atay, Bilmen, Bula, D..B., Koyiit ve ztrkn, deyimi
Arapa formuyla ve hibir aklama yapmadan tercme etmi olmalar; anlamla
okuyucuyu ortak bir zeminde buluturmak gibi nemli, belki de tercmenin varlk
sebebi olan bir amac laykyle gerekletirememektedir. nk bilgi dzeyi ne
olursa olsun, deyimin tarihi arka plann ve Arabn yaantsndaki tezahrlerini
bilmeyen bir kimse Allahn gnlerinin hangi gnler olduunu bilemez.
Tercmeden ama, okuyucunun referans metni anlayp kavramas
olduuna gre bu tr kapal ifadelerin klasik eserlerimiz nda bir iki kelime ile
de olsa aklanmas zorunludur.

neri:

-Allahn nimet ve musibet gnleri
-Allahn ceza ve mkafat gnleri vb.


144
BAKARA:61,90
'- -- --= _'=

Metin ve Yorum:

Eitlik ve denklik tam olup birinin ldrd kiiye karlk olmak zere
ldrlmesi (ksas) uygun olduunda senin be fulanun bi fulan demene
benzer. (Bu ifade), Allahn gazabn hak ettiler, anlamndadr.
Keaf I. 173

Ardarda gelen gazaba mstehak oldular demektir.
Keaf I. 191

Grld zere Zemaheri bu ibareyi; Yahudilerin iledikleri birok
gnah, su ve nankrlk neticesinde; Allahn gazabna mstahak olmalar, azab
hak etmeleri eklinde yorumlamtr. Bu yorumunu da Bae flanin bi flanin
eklindeki Araplarca kullanlan deyimle glendirmitir. Yani ona gre burada
anlalmas gereken, Yahudilerin gazaptan gazaba uramalar deil, birbirinin ard
sra gelen gazablara mstahak olmalar, bu gazablar yeterince hak etmeleridir.
Benzer yorumlar Zuhayli ve el-Hamside de gryoruz. (166)
Trkede layk olduu (kt) karl almak, anlamn ifade eden Hak
__________________________________
(166) Bak. Vehbe ez-Zuhayli et-Tefsirl veciz, Dar-l fikir, Dmek Suriye. Muhammed Hasan el-Hamsi, Tefsir
ve Beyanu Mfredatil Kuran, Darurreit Dmek, Beyrut
145
etmek deyimi vardr. (167)
Kuran tercmelerinde, Zemaherinin iaret ettii gerein ounlukla
ihmal edildiini grmekteyiz.

Mealler:

-Akdemir: ...onlar gazap stne gazaba uramlardr...
-Atay: ...ve bu yzden fkeden fkeye uradlar
-Ate: ...gazap stne gazaba uradlar
-Bilmen: ...Artk gazaptan gazaba uradlar...
-Bula: ...bylelikle gazap stne gazaba uradlar...
-antay: ...gazap stne gazaba dndler
-Davudolu: ...gazap stne gazaba uradlar...
-D..B.: ...gazap stne gazaba uradlar
-Elmall: ...gazap stne gazaba dediler*
* Gazap stne gazaba mstehak oldular...
-Eryarsoy-Araka: ...Bylece gazap stne gazaba uradlar
-Hayrat: ...gazap stne gazaba uradlar
-Koyiit: ...gazap zerine gazaba uradlar
-ztrk: ...gazap stne gazaba arpldlar...
-T.D.V.: ...gazap stne gazaba uradlar
-Yavuz: ...Allahn bir gazabndan sonra (Hz. sa ve ncili inkar ettiklerinden
dolay gazaba uramalarndan baka) bir gazaba tutuldular...
__________________________________
(167) ..A..Aksoy, a.g.e., s.835
146
-Yldrm: ...gazap stne gazaba uradlar!...

Deerlendirme:

Yaplan tercmeleri u ekilde zetleyebiliriz:
-Gazab stne gazaba uramlardr / uradlar / dndler / arpldlar /
tutuldular.
-fkeden fkeye uradlar.
-Gazab stne gazaba dediler.
-Gazab stne gazaba mstahak oldular.
Zemaherinin yorumuna paralel tercme; tercmesine dt aklayc
not sayesinde Elmallnnkidir.
Dier tercmeler ise sz konusu ifadenin anlamn doru bir ekilde
yanstmamaktan baka-bazlar-birtakm anlatm bozukluklaryla da malldr.
unu da belirtmek gerekir ki gazap stne gazaba uramak baka bir ey, ard
sra gelen gazaplar hak etmek daha baka bir eydir.

neriler:

-Ardarda gelen gazaba mstehak oldular.
-Ardarda gelen gazab hak ettiler.



147
ZHRUF:38
- , --'
Metin ve Yorum:

Douyu ve baty kastediyor.
Umeran iki mer (Ebu Bekir ve mer) Kameran iki ay (ay ve
gne) de olduu gibi talib(168) yaplmtr. Eer budl merikayn nedir?
dersen; birbirlerine uzaklklardr derim. Asl (gaye) dounun batdan, batnn
doudan uzakldr. Talib yaplarak iki farkl ey (dou-bat) biraraya getirilerek
uzaklk ikisine de izafe edilmitir.
Keaf IV. 254

Zemaheri yukardaki ibarenin iki dou arasndaki uzaklk deil, dou
ile bat arasndaki uzaklk anlamna geldiini ak bir ekilde izah etmekte ve
bunu klasik dil ltleriyle de pekitirmektedir. Mfessirlerden ounun
yorumlar da Zemaherininkiyle paralellik arz etmektedir. (169) Birok
mtercimin, ibaredeki bu nemli detay gz nnde bulundurarak tercme ettiini
gryoruz.
__________________________________
(168) Talib: Bazan, birbiriyle ilgili kelimelerden biri dierinden stn saylr. stn saylan kelimede yaplacak gramer
deiiklii dierini de umulne alr. Bu hal her eyden nce bir ksm tesniyelerde gze arpar. Mesela Haseneyn kelimesi
Hasan ile Hseyini, ebeveyn kelimesi ana ve babat, Irakeyn kelimesi Arap ve Acem Iraklarn, Markayn kelimesi dou
ve baty, Basratan kelimesi Basra ve Kufeyi, Frateyn kelimesi Frat ve Dicleyi, Kamereyn kelimesi ay ve gnei bu yolla
ifade etmektedir. ( Bilgegil, Kaya, a.g.e., s.88)
(169) bkz. Bilgin, a.g.e., s.27-28

148
Mealler:

-Akdemir: ...dou ile bat aras kadar uzaklk...
-Atay: ...dou ile bat arasndaki uzaklk...
-Ate: ...iki dou (dou ile bat) aras kadar uzaklk...
-Bilmen: ...iki markn uzakl...
-Bula: ...iki dou(dou ile bat) uzakl...
-antay: ...gn dousu ve gn bats kadar* uzaklk.
* Beydavi, Celaleyn, Medarik...
-Davudolu: ...dou ile bat aras kadar mesafe...
-D..B.: ...dou ile bat arasndaki kadar uzaklk...
-Elmall: ...iki merik budu (iki dou aras kadar uzaklk)...
-Eryarsoy-Araka: ...benimle senin aranda iki dou kadar uzaklk*
* ki dou senenin en uzun gnndeki gnein dou yeri ile en ksa gnndeki
dou yeri arasndaki uzaklk ve dou ile bat arasndaki uzaklk diye
aklanmtr. (Kurtubi, XVI, 90;Medarik,IV, 119)...
-Hayrat: ...dou ile bat aras kadar uzaklk olsayd...
-Koyiit: ...dou ile bat uzakl(kadar bir uzaklk)...
-ztrk: ...iki dou aras kadar uzaklk...
-T.D.V.: ...dou ile bat aras kadar uzaklk...
-Yavuz: ...dou ile bat uzakl...
-Yldrm: ...dou ile bat aras kadar uzak...




149
Deerlendirme:

Bilmen, Elmall ve ztrk hari dier mtercimler, ibaredeki deyimsel
younluu ya dorudan ya da dipnot ve parantez ii ifadelerle tercmeye
yanstarak doru tercihlerde bulunmulardr.
Bilmen, Elmall ve ztrk ibareyi mecazi anlamndan soyutlayarak
tercme etme yolunu tercih etmilerdir. Bilmen ve ztrk herhangi bir
aklamada bulunmazken, Elmallnn tercmesinden hemen sonra yer alan
parantez iindeki iki dou kadar uzaklk ifadesi bizce hatann devam
niteliindedir.
ki merik uzakl/budu ve iki dou kadar uzaklk eklindeki
ifadeler, grnrdeki halleriyle anlalmaktan uzaktrlar. Konuyla ilgili hangi
yorumu benimsiyor olursa olsun, mtercimin bunu, ibareyi aklayacak ekilde
belirtmesi lazm gelirdi.

neri:

-Dou ile bat aras kadar uzaklk (Akdemir vd.)






150
SFFT:84-UAR:89
,'- -'-

Metin ve Yorum:

Kalbin btn afetlerinden arnm olarak ... Bazlar irkten arnm (bir
kalble) diye yorumlamlar. (Oysaki) bunu irke tahsis etmenin bir anlam yok.
nk ifade mutlaktr. Baz afetler dierlerinden daha evla olmadndan btn
(afetleri) kapsar.
Eer kalbiyle Allaha geldi, ne demektir dersen yle derim; Anlam,
kalbini Allaha halis kld eklindedir. (Hz. brahimin Allaha selim bir kalple)
geldii bilidii iin, meci/gelmek, mesel olarak kullanlmtr.
Keaf V. 50

Mealler:

-Akdemir: ...Temiz bir kalple rabbine ynelmiti...
-Atay: ...Rabbine temiz bir gnlle geldi...
-Ate: ...tertemiz bir kalb ile Rabbine gelmiti...
-Bilmen: ...Rabbine tertemiz bir yrekle geldi...
-Bula: ...Rabbine arnm (selim) bir kalp ile gelmiti...
-antay: ...Rabbine tertemiz bir kalb ile gelmiti...
-Davudolu: ...Rabbine hulus-u kalble gelmiti...
-D..B.: ...Rabbine temiz bir kalble geldi...
151
-Elmall: ...Rabbine selim bir kalp* ile geldi
*Selim bir kalp: tertemiz, her lekeden salim, Allah sevgisinde halis, tamamen ona
teslim olmu kalp...
-Eryarsoy-Araka: ...Rabbine selim (aibelerden kurtulmu) bir kalb ile
gelmiti...
-Hayrat: ...Rabbisine selim bir kalp ile gelmiti...
-Koyiit: ...Rabbna salim bir kalp ile gelmitir...
-ztrk: ...Rabbine, tertemiz/kinsiz bir kalple gelmiti...
-T.D.V.: ...Rabbine kalb-i selim ile geldi...
-Yavuz: ...Rabbine halis bir kalb ile gelmiti...
-Yldrm: ...Rabbine tertemiz bir kalb ile yneldi...

Deerlendirme:

Akdemir, Atay, Ate, Bilmen, Bula, antay, D..B., Yavuz ve
Yldrmn; temiz/tertemiz/halis bir kalple/gnlle/yrekle geldi/yneldi
eklindeki tercmeleri ibarenin anlamn okuyucuya yanstacak niteliktedir. Ancak
bunlarn ideal ifadeler olduunu sylemek de yanl olur.
Elmallnn selim bir kalb ifadesini, dipnotta zl ve olabildiince
anlalr bir ekilde aklam olmas bizce okuyucu iin kapal hibir ifade
brakmam olmasndan dolay takdire ayandr. Bu tr aklamalar okumay
yavalatsa da anlamay abuklatryor ki nemli olan hzlca deil anlayarak
okumaktr.
152
ztrkn tertemiz/kinsiz bir kalp eklindeki ifadesi, temiz olmay
sadece kinsiz olmakla snrlandrd iin temiz ifadesinin olduka geni olan
anlam alann daraltm ve okuyucuyu kelimenin dier armlarndan mahrum
brakmtr. Her ne kadar kinsiz olmak, temiz bir kalbin vazgeilmez
zelliklerinden biriyse de burada ncelik kalbin kinsiz olmasnda deildir.
Davudolunun hulus-u kalble, Hayrat, Koyiit ve T.D.V.nin
srasyla selim/salim bir kalb ile, kalb- selimle eklindeki ifadeleri bir bakma
ibarenin bizatihi kendisi olduklar iin tecme edilmi saylmazlar. Bu tr ifadeler,
orijinal ibarenin Trke formatla yeniden dizayn edilmi halleridir.
Eryarsoy-Arakann selim kalb ibaresini aklamak iin parantez
iine ald aibelerden kurtulmu eklindeki ifadesi de bizce yeterince ak ve
net deildir.

neriler:

-Her trl ktlkten uzak ar/duru bir kalble
-Her trl lekeden uzak/Allah sevgisini zmsemi bir kalble







153
AHZB:10
-' ='-=' ,'-'

Metin ve Yorum:

Korku, hayret ve dehetten gzler rotasn ve asn kaybeder. Korkudan,
gzler dmandan bakasn grmez oldu, anlamna geldii de sylenmitir. El-
Hanceretu hanere/grtlak demektir (Boazn balangc) Hulkum, yiyecek ve
ieceklerin giri yeri /boaz demektir.
(Araplar), fke yahut korkudan cieri ien kimseye, yrei azna
dayand /geldi derler. Keza ayn ekilde korkak birisi iin cierleri iti derler.
Her ne kadar kalbin/ yrein aza dayanmas (pratikte) sz konusu
deilse de bu ifadenin, kalplerin titremesini/atmasn/arpmasn sembolize eden
bir mesel olmas uygundur.
Keaf III. 535

Yukardaki ibare; dmann gc karsnda darda kalan ve grnrde
herhangi bir kurtulu yolu olmayan insanlarn, iliklerine kadar hissettii korku,
hayret, aknlk ve fkeyi dile getirmektedir.
Ayn durumu dile getiren Trke deyimler de bulunmaktadr:
gzleri dar frlamak: fazla fkelenmek, gazaba gelmek, kzmak;
korkmak (170)
__________________________________
(170) Yurtba, a.g.e., s.245
154

gzleri/gz fal ta gibi almak: byk fkeden, aknlktan dolay
gzlerinin ar derecede iri iri almas (171)
gzleri evinden/yerinden/yuvasndan dar frlamak: gzlerini
olduundan ok ap fkesini belli etmek; ok korkmak (172)
yrei azna gelmek: birden bire ok korkmak (173)

Mealler:

-Akdemir: ...gzler kaym,yrekler ise azlara gelmiti...
-Atay: ...gzler dnmt;yrekler azlara gelmiti...
-Ate: ...gzler (aknlktan tr yerinden)kaym,
yrekler(korkudan)hanerelere dayanmt...
-Bilmen: ...gzler kaym ve yrekler grtlaklara kavumutu...
-Bula: ...gzler kaym yrekler hanereye gelip dayanmt...
-antay: ...gzler ylm, yrekler grtlaklara dayanmt...
-Davudolu: ...gzler kaym; yrekler grtlaklara dayanmt
-D..B.: ...gzler de dnmt; yrekler azlara gelmiti;...
-Elmall: ...gzler kaym, yrekler grtlaklara dayanmt
-Eryarsoy-Araka: ...gzler yerinden kaym, yrekler de grtlaklara varmt...
__________________________________
(171) Yurtba, a.g.e., s.246
(172) Yurtba, a.g.e., s.246
(173) .A.Aksoy, a.g.e., s.1129

155
-Hayrat: ...gzler kaym, yrekler grtlaklara dayanmt
-Koyiit: ...gzler dnm, yrekler boazlara gelip dayanmt
-ztrk: ...gzler kaym yrekler grtlaklara ulamt
-T.D.V.: ...gzler yld, yrekler grtlaa geldii...
-Yavuz: ...gzler ylm,kalpler grtlaklara dayanmt...
-Yldrm: ...gzleriniz aknlktan tr kaym, yreiniz aznza gelmiti

Deerlendirme:

Grld gibi mtercimler, yukardaki ibareyi deyimsel karlklaryla
tercme etmeye almlardr. Ancak tercih edilen baz deyimlerin konu itibariyle
yukardaki ibare ile rttn sylemek mmkn deildir. Tercih edilen
deyimleri, deyim kaynaklarndan konu ve anlam itibariyle aratrdmzda
iddiamzn ne anlama geldii daha iyi grlecektir:
Gzler kaym ifadesinin kayna Gz kaymak deyimidir. Gz
kaymak: Bu deyimin ilk anlam iin gz gitmek deyimine bakmamz
gerekiyor: Gz gitmek (bir eye): Bir eye farkna varmayarak, elinde
olmayarak bakmak. Kr. Gz ilimek, Gz kaymak. kinci anlam ise; gz
ara sra a gibi grnmek eklindedir. (174)
Aka grld gibi bu deyimin konumuzla hibir ilgisi yoktur.
Gzleri dnm ifadesinin kayna ise Gzleri (gz) dnmek deyimidir. Bu
deyim; Ar bir istek ya da ok fkelenme dolaysyla saldracak durumda
__________________________________
(174) ..A..Aksoy, a.g.e. s.816-817
156
olmak, anlamndadr. (175) Bu deyimin de konumuzla ilgisi yok.Her ne kadar
fkelenme sz konusu ise de bu, saldracak durumda olan birisinin duyduu
fkedir.Konumuzda ise fke duyanlar, saldrya maruz kalanlardr.
Yrekler grtlaklara/boazlara; kalpler grtlaklara gelmiti eklindeki
ifadeler ise deyim olmayp ibarenin literal evirilerinden ibarettir. Bu tr ifadeler
yerine yukarya da naklettiimiz ekliyle yrei azna gelmek deyiminden
yararlanlmalyd.
Gzler ylm ifadesinin kayna ise udur: Gz ylmak (bir
eyden): Bu deyim, gz korkmak deyimiyle e anlaml olup konumuzla
dorudan ilgilidir. (176)
Tamamyla kaynaklar eliinde yaptmz kritikler nda konumuza
esas tekil eden Kuran ibaresinin aadaki eviri rnekleri sayesinde daha iyi
anlalacan dnyoruz.

neriler:

-Gzler dar frlam yrekler azlara gelmiti.
-Gzler yuvasndan dar frlam, yrekler azlar gelmiti. vb.


__________________________________
(175) ..A..Aksoy, a.g.e, s.812
(176) ..A..Aksoy, a.g.e., s.823


157
BAKARA:95 - L- MRN:182 - NS:40,62
ENFL:51 - KEHF:57 - HAC:10 - KASAS.47
RUM:36 - R:48 - CUMA:7 - NEBE:40
'- , -, - -

Metin ve Yorum:

Daha nce iledikleri; Muhammedi ve mesajn inkar, Allahn kitabn
tahrif ve sair isyan ve kfr trleri gibi atei gerektiren (gnahlarndan) dolay....
Keaf I. 193

Ellerin zikredilmesinin sebebi, fiillerin ounun onlar aracl ile
ilenmesidir. Talib yoluyla, tm fiiller, eller araclyla ileniyormu gibi
gsterilmi...
Keaf I. 475

Zemaherinin yed/el kelimesini mecazi anlamyla yorumlad
ortadadr.
yi ya da kt, ilenen tm eylemler, kii veya kiideki potansiyel
sayesinde pratie aktarlr. Bizzat el ile ilenebilecek iyilik ve ktlkler
olabilecei gibi bunun dnda insann kendine zg zellikleriyle de
ileyebilecei sevap ve gnahlar vardr. Ancak btn bu durumlarda el kelimesi
insan ve kendine zg zellikleri yerine kullanlabilir. Dikkat kesilmesi gereken
158
el kelimesinin hangi durumlarda mecazi, hangi durumlarda gerek anlamyla
kullanlddr.
Zemaherinin de belirttii gibi yukardaki ayette el kelimesi mecazi
bir anlamdadr ve ondan kast somut olarak sahip olduumuz iki elimiz deildir.
imdi l-i mrn:182yi baz alarak bu ifadenin meallere ne ekilde
yansdna bakalm:

Mealler:

-Akdemir: ...Bu, sizin ellerinizin sunmu olduunun karldr...
-Atay: ...Bu, ellerinizle sunduunuzun karldr...
-Ate: ... Bu, sizin ellerinizin yapp ne srdnn karldr...
-Bilmen: ...Bu,sizin ellerinizin takdim ettii ey sebebiyledir...
-Bula: ...Bu ellerinizin nden sunduklardr*
*Yaptklarnzn, ilediiniz amellerin sonucudur...
-antay: ...Bu, ellerinizin ne srdnn (yaptnz gnahlarn) karldr...
-Davudolu: ...Bu (azab), ellerinizin takdim ettiinin karldr...
-D..B.: ...Bu, yaptnzn karldr...
-Elmall: ...Bu sizin ellerinizin takdim ettii...
-Eryarsoy-Araka: ...Bu ellerinizin nden gnderdiinin karldr...
-Hayrat: ...Bu (azab), ellerinizin iledii (gnahlar) yzndendir...
-Koyiit: ...bu, kendi ellerinizin ileyip kard (amellerinizin karl)dr...
-ztrk: ...Bu, kendi ellerinizin retip nden gnderdii yzndendir...
-T.D.V.: ...Bu, dnyadayken kendi ellerinizle yapm olduunuzun karldr...
159
-Yavuz: ...Size bu azap, yaptnz gnahlarn karldr...
-Yldrm: ...ite bu, sizin ellerinizle ilediiniz gnahlarn karldr...

Deerlendirme:

D..B. ve Yavuzun tercmeleri, ayeti eksiksiz bir ekilde anlamann ve
aktarmann rndr.nk bu iki zat ayetin deyimsel ynn direkt olarak
tercmelerine yanstmlardr ki olmas gereken budur.
antay ve Bulan mealleri de birincisinde parantez ii ifade, ikincisinde
ise dipnot sayesinde ayetin doru anlamn yanstr hale gelmitir.Bulan
mealiyle ilgili belirtmeden geemeyeceimiz sevindirici bir duruma da iaret
etmek gerekir: Bula bu ayetin anlamn (1990 Giriim Yaynlar) tarihli
mealinde; Bu , sizin ellerinizin nden sunduklardr eklinde tercme edip
herhangi aklayc bir bilgiye de yer vermemiti. Ancak elimizdeki (Bak Yay.
Tarihsiz) daha sonralar yaynlanm olan mealinde ayetin tercmesi yukardaki
gibi aklama eliinde verilmitir.Mtercimlerin meallerini Bula rneinde
olduu gibi gelitirmelerine iddetle ihtiya vardr.
Dier tercmelerin ise ayetin temel esprisini yanstmaktan uzak
olduklarn belirtmeliyiz.
Sorulmas gereken soru udur: Ayeti literal anlamyla tercme eden
mtercimlerimiz gnlk konuma veya toplantlarda muhataplarna kendi
ellerinizin retip nden gnderdii/sunduu eylere dikkat etmeniz lazm yoksa
sizin iin iyi olmaz, sonucuna katlanrsnz m diyorlar yoksa hal ve
160
hareketlerinize, yapp ettiklerinize, ilediklerinize dikkat edin de gnaha girmeyin
mi diyorlar?

neriler:

-Bu, ilediklerinizin karldr.
-Bu, yaptklarnz yzndendir.
-Bu, yapp-ettikleriniz sebebiyledir. vb.
Not: r:30 ve Rm:41deki kesebet eydikum; Ysn:35 ve 71deki
Amilet eydina/eydikum ibarelerinde de el kelimeleri sembolik bir anlatma
sahiptir.













161
SFFT:28
'-,-'- ,-,' =
Metin ve Yorum:

Zemaheri, yemin kelimesini etimolojik, semantik ve alegorik
vechelerden irdeledikten sonra u ekilde anlam veriyor: Siz bize kuvvet ve
kahrla yaklayor/davranyordunuz. Bize kar sergilediiniz davranlarnzn
kayna gcnz ve kuvvetinizdir ki (bununla) bizi dalalete srklediniz/duar
kldnz. Bu (sz) tebann efendilerine, yoldan kanlarn eytanlarna
syledikleridir.
Keaf IV. 3

Zemaheri, sadan yaklamak tabirinin suret-i haktan grnerek
insanlar sapkla ve her trl ktle srklemek anlamna da istiare yoluyla
iaret ettiini belirtir ve konu ile ilgili baka grlere de yer verir.
Keaf IV. 43
Nihayetinde burada okuyucunun anlamas gereken eyin yukarda da
belirtildii gibi; tebann, ileri gelenler tarafndan tehdit, antaj ve her trl g
kullanlarak sapkla ve kfre ynlendirilmesi gerei olduudur.

Mealler:
-Akdemir: ...Siz bize sadan yaklardnz
-Atay: ...Siz bize suret-i haktan grnrdnz*
162
*Sa yanmzdan iyiliimize olacak ynden gelip bizi kandrdnz ve kendinizi
hakl gsterdiniz...
-Ate: ...Siz bize sadan gelir (gvendiimiz yandan bize sokulup vesvese
verir)diniz...
-Bilmen: ...siz bize sadan gelir olmutunuz...
-Bula: ...sizler bize sadan (sa duyudan ve haktan) yana gelip yanayordunuz...
-antay: ...siz, derler, bize sadan (suret-i haktan) gelirdiniz.*
*Bunu metbularna syleyenler onlara tabi olanlardr. Celleyn sadan
gelirdiniz demek bize suret-i hakdan grnrdnz demektir. Celleyn...
-Davudolu: ...siz, bize sadan gelirdiniz. (yemin ederek, hayrhh bir surette
gelirdiniz)...
-D..B.: ...Siz bize suret-i haktan grnrdnz...
-Elmall: ...bize sadan gelir dururdunuz...
-Eryarsoy-Araka: ...Siz bize sadan gelirdiniz...
-Hayrat: ...Siz bize sadan gelirdiniz.(hayrmza alr grnrdnz)!...
-Koyiit: ...Siz bize hep sadan gelir(suret-i haktan grnr)diniz...
-ztrk: ...Siz bize sa taraftan geliyordunuz...
-T.D.V.: ...Siz bize sadan gelirdiniz (suret-i haktan grnrdnz)...
-Yavuz: siz, bize sadan( en salam taraftan ) gelirdiniz...
-Yldrm: ... siz, derler, bize (en ok nem verdiimiz taraftan), sa cihetten
gelir, srarla size tabi olmamz isterdiniz?...

Deerlendirme:
Yaplan evirileri gurupta toplayabiliriz:
163
Akdemir, Bilmen, Elmall, Eryarsoy-Araka ve ztrkn evirileri
gerekli aklamalardan yoksun olduklar iin bizce doru bir ekilde
anlalamamaktadr.
Atay, Ate, Bula, antay, Davudolu, D..B, Hayrat, Koyiit ve
T.D.V.nin tercmeleri ise; Zemaherinin de naklettii baz mfessirlerin suret-i
haktan grnmek eklindeki yorumuna dayanan ifadelerdir. Her ne kadar
Zemaherinin yorumuna uygun olmasa da gl bir klasik islami birikime
yaslanan sz konusu evirilere kar msbet bir yaklam sergilemek gerektii
kanaatindeyiz.
Yavuz ve Yldrmn; evirilerini aklamak amacyla ihtiya
hissettikleri parantez ii ifadeler ise anlamn ynn belirlemekten uzak olup,
okuyucuya herhangi bir yarar salayacak nitelikte deildir.

neriler:

-Siz, bize g kullanarak yaklardnz.
-Siz, bize zor kullanarak yaklardnz. vb.







164
MESED:1
--- -, -+' -- ,

Metin ve Yorum:

Et-tebabu, helak demektir. Onlarn e abetn em tabetn eklindeki
szleri de bunun gibidir. e abetn : gen midir? Yoksa tabetn yallktan
dolay helak/yok olmak zere olan biri midir?
Elleri yok/helak olsun anlamndadr. nk rivayete gre Resulullah
(S.A.V.)a atmak zere eline ta alyordu.
Tebbe tm/btn vcudu helak oldu ya da elleri helak oldu
anlamndadr. Murad, cmlesinin yok olmasdr.
...
Keaf I. 819

Yukardaki ibare Ebu Leheble ilgili bir bedduadr. Lafzen elleri helak
olsun anlamna gelen cmleden kast, tm varlnn helak olmas/yok olmasdr.
Zemaherinin final cmlesindeki yorumuna gre eller tm vcudu sembolize
etmekte, dolaysyla ellerin zikredilmi olmas, bedduay sadece ellere
indirgememektedir. Sembolik bir ifade olarak ellerle amalanan, Ebu
Lehebin btn vcududur/paradan ama, btndr.

Mealler:
-Akdemir: ...Ebu lehebin elleri yok olsun ! Kendiside yok olsun!...
165
-Atay: ...Ebu lehebin elleri kurusun, Kendisi yok olsun!...
-Ate: ...Ebu lehebin iki eli kurusun(yok olsun o) ; zaten yok oldu ya...
-Bilmen: ...Ebu lehebin iki eli helak oldu, kendisi de hsrana urad...
-Bula: ...Ebu lehebin iki eli kurusun; kurudu ya...
-antay: ...Ebu lehebin iki eli kurusun. (Kendisi de ) kurudu (helak oldu ya)*
* ...iki eli kurusun demekten maksat mecazen kendisi kahrolsun demektir.
naiyyedir. nk birok iler iki el ile yaplr. Beyzavi, Celaleyn kurudu da
ihbardr. Beyzavi, Celaleyn...
-Davudolu: ...Ebu lehebin elleri kurusun! Hem de kurudu (mahfoldu)...
-D..B.: ...Ebu lehebin elleri kurusun; kurudu da...
-Elmall: ...Yuh oldu iki eli Ebu lehebin , kendi de yuh!...
-Eryarsoy-Araka: ...Ebu lehebin iki eli kurusun(kendisi de ) helk oldu zaten...
-Hayrat: : ...Ebu lehebin iki eli kurusun; kurudu da!...
-Koyiit: ...Asl Ebu lehebin elleri kurusun. Nitekim kurudu da...
-ztrk: ...Elleri kurusun Ebu lehebin ; zaten kurudu ya...
-T.D.V.: ...Ebu lehebin iki eli kurusun! kurudu da...
-Yavuz: ...Elleri kurusun Ebu lehebin. Zaten kurudu,mahfoldu o...
-Yldrm: ...Kurusun Ebu lehebin elleri. Zaten de kurudu!...

Deerlendirme:

Yukardaki btn tercmeler, lafza bal kalma endiesinin hat safhada
hissedildii tercmelerdir. Mtercimler kendilerini ibarenin lafzi anlamlarndan
kurtaramamlardr. kili formuyla kullanlan yed kelimesi ayn ekilde
166
Trkeye de yanstlmtr. Oysa yukarda da belirttiimiz gibi iki el sadece
simgesel bir zellii olan ve kendisiyle btn beden/vcut kastedilen bir
tamlamadr.
Andmz gerekeleri gz nnde bulundurarak tercmelerini bu
dorultuda aklama gerei duyan iki mtercim var: Ate ve antay. Ate,
parantez ap ibareden ne anlalmas gerektiini zl bir ekilde belirterek, buna
uygun bir ekilde cmleyi tamamlamtr. antay ise ou kez yapt gibi
dipnotla ibareden ne anlalmas gerektiini kaynaklardan aktard bilgilerle
enfes bir ekilde aklamtr. Dierlerinde ise byle veya benzer bir
durum/aklama yoktur.
Aadaki iki cmleden hangisinin herhangi bir okuyucu iin ilk bakta
daha anlalr olduunu dndmzde, btn almamza yaydmz
eletirilerimizin amac da daha iyi anlalacaktr:
-Ebu Lehebin iki eli kurusun. Kurudu ya!
-Ebu Leheb yok olsun. Yok oldu ya!
Bizce ikinci cmle, her bakmdan daha anlalr olup anlam net bir
ekilde belirginletirmektedir.

neri:

-Ebu Leheb yok olsun. Yok oldu ya!
-Ebu Leheb kahrolsun. Kahroldu ya!


167
ZMER:23
--- - ,'=
Metin ve Yorum:

kearrel cild, ikearre cilduhu; korkudan tyleri diken diken oldu. Bu
ifade korkunun iddetiyle ilgili bir meseldir. Allah, ar derecedeki korkularn
betimlemek iin temsil de yapm olabilir, bunun gerek anlamn da kasdetmi
olabilir.
u anlama gelir: Kuran ve vaid (tehdit vari) ile ilgili ayetlerini
duyduklar zaman; onlara, derilerini kupkuru kesecek (tekeirru minha
cluduhum) bir korku dokundu. Sonra Allah, rahmetini ve cmertliini
mafiretle andklarnda ise derileri ve kalpleri yumuad ve onda peydahlanan
korku geti.
Keaf IV. 125-126

Bu ibare, insanlarn hissettikleri korkular karsnda gsterdikleri ou
kez gayri ihtiyari tepkileri tasvir etmektedir. Ayn tasvir aadaki deyimlerde de
sz konusudur:
tyleri diken diken olmak / tyleri rpermek: heyecan, irkilmek; korku,
nefret ya da meden vcuttaki kllar, tyler dikilmek (177) - mekten,
korkmaktan, dehet duymaktan vcuttaki kl dipleri kabarmak (178)
__________________________________
(177) Yurtba, a.g.e., s.478
(178) ..A. Aksoy, a.g.e., s.1081
168
Mealler:

-Akdemir: ...tyleri rperir
-Atay: ...derileri rperir...
-Ate: ...derileri rperir (ondaki mjde ve tehdidi duyunca tyleri diken diken
olur...)
-Bilmen: ...derileri ondan rperir...
-Bula: ...derileri rperir
-antay: ...derileri rperir
-Davudolu: ...derileri ondan rperir...
-D..B.: ...tyleri rperir
-Elmall: ...derileri rperir
-Eryarsoy-Araka: ...derileri rperir
-Hayrat: ...derileri ondan rperir
-Koyiit: ...tyleri rperir
-ztrk: ...derileri rperir
-T.D.V.: ...tyleri rperir
-Yavuz: ...derileri, ondan rperir
-Yldrm: ...derileri ... rperti duyar...

Deerlendirme:

Yukardaki evirilere baktmzda iki farkl ifade ile karlarz:
Tyleri rperir ve derileri rperir Yukarya da naklettiimiz gibi tyleri
169
rpermek diye bir deyim vardr ve tam da konumuzla ilgilidir. Ama btn arama
ve taramalarmza ramen elimizdeki deyim kaynaklarnda ve Trke szlklerde
derileri rperir diye bir deyim bulamadk. Mtercimlerin byle bir ifadeyi tercih
etmelerinin sebebi, ibarede geen cild/deri kelimesinin lafzi anlamna bal
kalarak bunun bir sembol olduu gereini gz ard etmeleridir. yi niyetle
yapld belli olan byle bir tercme, ne yazk ki ibarenin anlamn
yanstmamaktadr. Doru olan deyimsel ifadelerdeki kelimelerin gerek
anlamlarn bir tarafa brakmak, mecazi anlamlarna sarlmaktr. Ancak bu yolla
deyimlerin, deyim olduklar olgusunu kabul edebilir ve onlar anlamlandrabiliriz.
Dolaysyla Akdemir, D..B., Koyiit ve T.D.V. dndaki mtercimlerin
tercmelerinin doru olduunu syleyemeyiz.

neriler:

-Tyleri rperir ( Akdemir vd.)
-Tyleri diken diken diken olur vb.








170
ENBY:93-MMNN:53
,=-- +-,

Metin ve Yorum:


Anlam udur: bir topluluun herhangi bir eyi aralarnda paylatrp
bltrmesi ve falancaya u kadar filancaya bu kadar demesi misalince onlar da
dinlerinin durumunu / birlik ve beraberliklerini parampara ettiler. Bu, dinlerinde
ihtilafa dmelerini, paralara ve hiziplere blnmelerini (anlatan) bir temsildir.
...
Keaf III. 134-135

Bir nceki ayeti de gz nnde bulundurarak Zemaherinin yorumuna
zenginlik katabiliriz: Allah, insanlarn bir mmet halinde tek bir dine bal kalarak
yaamalarn, Rablerinin Allah, ortak dinlerinin slam olduu bilinciyle hareket
ederek birlik olmalarn istemitir. Ancak insanlarn bir ksm bunu
nemsemeyerek baka varlklar rabler edinmiler, hem inanta hem de sosyal
hayatta Tevhidi bertaraf ederek ihtilafa dmler, blk prk olmulardr.
Yukarda anlatlan durumun, aadaki deyimler sayesinde daha da
akla kavuacan syleyebiliriz:
blk prk: tam deil de para para ; ie yarar durumda deil (179)
__________________________________
(179) Yurtba, a.g.e., s.112
171
birbirine dmek: birbirine dman olmak, aralarnda anlamazlk kp
birbiriyle uramak; birbirine hasm hale gelmek; dvmek. Birbirine girmek
deyimi de ayn anlama gelir. (180)
darmadan olmak: dzensiz, dank (181)

Mealler:

-Akdemir: ...aralarndaki bu birlii bozmulard...
-Atay: ...din konusunda aralarnda blndler...
-Ate: ...ilerini aralarnda paraladlar (Tanrdan gelen dini para para ettiler,
ayrla dtler.)...
-Bilmen: ...din ilerinde kendi aralarnda frka frka oldular...
-Bula: ...ilerini kendi aralarnda para para dattlar (dinlerinde blnmeler
yaptlar)...
-antay: ...aralarnda, (din) ilerinde frka frka oldular*
*htilafa dtler Celaleyn, Medarik...
-Davudolu: ...(Yahudilerle Hristiyanlar din) ilerinde aralarnda frkalatlar...
-D..B.: ...din konusunda aralarnda blklere ayrldlar...
-Elmall: ...onlar kumandalarn beynlerinde [aralarnda] paraladlar...
-Eryarsoy-Araka: ...onlar ilerini (dinlerini, aralarnda ) para para edip
ayrla dtler...
-Hayrat: ...(....din) ilerini kendi aralarnda para para ettiler!...
__________________________________
(180) Yurtba, a.g.e., s.103
(181) Yurtba, a.g.e., s.155
172
-Koyiit: ...dinlerini aralarnda blk prk etmilerdir...
-ztrk: ...ilerini aralarnda paraladlar...
-T.D.V.: ...kendi aralarnda (din ve devlet) ilerinin birliini bozdular...
-Yavuz: ...din ilerini aralarnda paraladlar, ayrlklara dtler...
-Yldrm: ...aralarndaki bu birlii parampara ettiler...

Deerlendirme:

Yukardaki tercmeler hakknda genel bir deerlendirme yapacaz:
Tercmeler, Kurandaki bu ibareden ne anlalmas gerektiini, okuyucuya
tayabilecek niteliktedirler. Ancak ou deyimin tercmelerini deerlendirirken
yaptmz bir ey var: Hatal olduunu dndmz evirileri belirttiimiz
gibi, ideal eviri neklerini de belirtiyor hatta konunun sonunda nerdiimiz
tercmeler arasnda bunlara da yer veriyoruz. Ancak burada esefle belirtiyoruz ki
nerebileceimiz bir eviri rnei yok. Bunun sebebi mtercimlerin, ibarede
geen emr ve beyne kelimelerinin harfi anlamlarna gereinden fazla taklp
kalmalardr.
neriler:

-(Tevhid inancna bal kalmayarak) blk prk oldular.
-(Konumlarn bir olan Allaha ve ortak dinleri olan slama gre belirlemeyerek)
ayrla dtler. vb.


173
ANKEBT:29
,=-- .,--'

Metin ve Yorum:

Katus sebil: nsanlar ldrme ve mallar yamalama gibi ekyalk
ameliyesidir. Yoldan gelip geenleri fuhua srkleme anlamnda olduu da
sylenir. Hasandan rn vermeyen bir yere ynelmekle nesli kesintiye
uratmaktr eklinde rivayet edilmitir.
Keaf III. 456

Yukardaki yoruma paralel bir yorum da Ferra ya aittir: ...onlar, irkin
bir davranlar olan livata ile insanlarn karsna dikiliyorlard. Taktaunes sebil
in kadnlar ihmal etmekle ouun yolunu (doumunu) kesiyor/engelliyorsunuz
(anlamna geldii de) sylenir. (182) Paralel yorumlar iin bkz. (183). Ferra
gibi bir dilcinin btn ilgisini ibarenin deyimsel anlamnda younlatrmas
geitirilebilecek bir ey deildir.
Mtercimlerin ounlukla ibarenin deyimsel anlamn tercih
etmediklerini gryoruz.


__________________________________
(182) Ferra, Meani, c.2, s.316
(183) Bkz., Bilgin, a.g.e., s.151,152
174
Mealler:

-Akdemir: ...[doal reme] yolunu mu kesiyorsunuz?...
-Atay: ...yolu kesecek misiniz?...
-Ate: ...yolu kesecek misiniz?...
-Bilmen: ...yolu kesecek misiniz?...
-Bula: ...yolu kesecek misiniz?...
-antay: ...yolu kesecek* misiniz?
*Yoldan geenleri bile ehvetiniz yznden evirip fenalk yapacak ve onlar yola
gitmekten men edecek; Celaleyn Katl ile ekavetle, gasb ile Medarik, Yahud
merudan vazgeerek neslin reme yolunu atl brakacak. Beyzavi...
-Davudolu: ...yolu kesecek misiniz?...
-D..B.: ...Yolu kesecek misiniz?...
-Elmall: ...Yolu kesecek misiniz?...
-Eryarsoy-Araka: ...Yol kesmeye ... devam edip duracaksnz yle mi?...
-Hayrat: ...Yol kesecek
-Koyiit: ...Yolu kesecek misiniz?...
-ztrk: ...Yolu kesecek misiniz?...
-T.D.V.: ...Yolu kesecek misiniz...
-Yavuz: ...(mal armak iin) yolu kesecek misiniz?...
-Yldrm: ...Yolu kesecek



175
Deerlendirme:
Tercmeleri incelediimizde sadece ikisinin; Akdemir ve antayn
ibarenin deyimsel anlamna atf- nazar ettiklerini gryoruz. Akdemirin keli
parantez, antayn dipnot araclyla yaptklar aklamalar, ibarenin
anlalmasnn nndeki engelleri bertaraf edecek niteliktedir.
Akdemir ve antay dndaki mtercimler, ibarenin lafzi anlamn n
plana kararak: yol kesme yi ekyalk ameliyesi olarak kabul edip bunun
dndaki baka bir anlama gelebilecei ihtimalinden sarf- nazar etmilerdir.
Bizce ilk dnem mfessirlerinin zelikle de Ferra ve Zemaherinin
grmezden gelemedikleri bir eyi gz ard etmek doru deildir. Bu grler
kabul edilmese bile bir seenek olarak okuyucunun ilgisine sunulabilirdi.
Bu balamda, ibarenin aadaki ekillerde de tercme edilebileceini
hatta bunlarn daha sahih ve anlalabilir bir formda olduunu syleyebiliriz:

neriler:

-Neslin remesini engelliyorsunuz.
-(doacak ocuun) yolunu kesiyorsunuz vb.

176
ZRYT:39
_' ,- -

Metin ve Yorum:

Allahn Nea bicanibihi (Fussilet :51) sznde olduu gibi; yz
evirdi , yalanlad anlamndadr. G kaynaklar olan saltanat ve ordusuyla
beraber yz evirdi , onu yalnz brakt anlamna geldii de sylenir.
Keaf IV. 406

Firavunun bel balad; zenginlik, saltanat, ordu vb. btn g
kaynaklarna gvenerek Hz. Musa ve risaletinden yz evirmesi gerei;
yukardaki ibarenin temel mesajdr.
Trkede; bir eye nem vermemek, aldrmamak, ilgi gstermemek,
dinlememek, dikkat etmemek, duymazlktan gelmek, umursamamak, yz
evirmek, dman olmak gibi anlamlar ifade etmek iin; yz evirmek, dirsek
evirmek, srt (arka) evirmek, arkasn dnmek/evirmek, kulak ard etmek/kulak
arkasna atmak, kulak asmamak, kulak tkamak, aldr etmemek vb. deyimlerinden
yararlanlr. (184)

Mealler:
-Akdemir: ...gcne gvenerek yz evirmi...
__________________________________
(184) Yurtba, a.g.e., s.515,174,438,48,351,34
177
-Atay: ...erkanna gvenerek Musaya uymaktan yz evirip...
-Ate: ...(Firavun ona) yann evirdi...
-Bilmen: ...btn kuvveti ile yz evirdi...
-Bula: ...btn kiisel ve askeri gcyle yz evirdi...
-antay: ...o, ordusiyle birlikde (imandan) yz evirmi...
-Davudolu: ...btn ordusu ile imandan yz evirdi...
-D..B.: ...erkanyla birlikte haktan yz evirdi...
-Elmall: ...o btn kuvvetiyle* tersine gitti.
*Veya kavminden dayanm olduu kuvvetine gvenerek...
-Eryarsoy-Araka: ...o btn g kaynaklaryla* yz evirip
* G kaynaklar diye meali verilen ruknihi kelimesi; btn yaknlar,
ordular her trl imkan, kendisine g veren mal-mlk gibi anlamlarla tefsir
edilmitir. (Maverdi,V,372)...
-Hayrat: ...btn kuvveti (ordusu) ile (imandan ) yz evirdi...
-Koyiit: ...askerlerine gvenerek yz evirmi...
-ztrk: ...o tm gcyle/tm sekin adamlaryla birlikte yz evirdi...
-T.D.V.: ...ordusuyla birlikte yz evirmi...
-Yavuz: ...o btn ordusuyla (imandan) yz evirdi...
-Yldrm: ...o var gcyle ve btn ordusuyla srtn evirdi...

Deerlendirme:
Mtercimlerin nemli bir blmnn yz evirmek deyiminden
faydalanarak ibareyi tercme ettiini grmekteyiz. Byle bir tercih dorudur ve
ibarenin anlamn olmas gerektii ekilde yanstmaktadr.
178
Atein, yann evirdi ve Elmallnn tersine gitti trnden
tercmeleri ise ibarenin deyimsel ynn tamaktan uzak ve aslnda -zellikle
Ateinki- pek de anlaml olmayan/ne anlama geldii belli olmayan ifadelerdir.
Yldrmn srtn evirdi eklindeki evirisi srt evirdi olmalyd.
nk srt evirmek bir deyimdir ve yukarda da belirttiimiz gibi bir eyi
kabul etmemek, kar kmak, nemsememek vb. anlamlara gelir. Srtn
evirmek ise fiziki armlar sz konusu olan bir ifadedir ve ibarenin anlamn
karlamamaktadr.

neriler:

-Saltanat ve ordusuna gvenerek yz evirdi.
-Saltanat ve ordusuna gvenerek (Musaya) aldr etmedi.


179
HAC:9
'` -==

Metin ve Yorum:
Senyl atf: Kibir ve bbrlenmek demektir. Kibirli bir tavrla yzn
buruturmak, yz evirmek (burun kvrma) gibi zikirden/Kurandan yz
evirmek, vazgemek anlamnda olduu sylenmitir.
Keaf III. 147

Zemaherinin yorumundan yola karak yukardaki ibarenin; yz
evirmek, bbrlenmek, byklk taslamak vb. anlamlara geldiini rahatlkla
syleyebiliriz.
nsanlarn beenmedikleri, holanmadklar ve dolaysyla iltifat
etmedikleri eylere kar sergiledikleri tutum ve davranlar aadaki deyimlerle
gzel bir ekilde dile getirilmitir:
burun kvrmak/burun burmak: kk ve deersiz grmek;
beenmemek, kmsemek, aalamak (185)
omuz silkmek: aldrmamak, nem vermemek, benimsememek (186)
tepeden bakmak: bakalarna gre kendini stn grmek; etrafndakileri
kmsemek (187)
__________________________________
(185) Yurtba, a.g.e., s.116-117
(186) Yurtba, a.g.e., s.391
(187) Yurtba, a.g.e., s.468
180

hor bakmak/grmek/tutmak: kmsemek, deer vermemek, deersiz
saymak, aalamak (188)

Mealler:

-Akdemir: ...byklk taslayarak
-Atay: ...byklk taslayarak yann eip bker...
-Ate: ...boynunu dndrerek (kabara kabara tartmasn srdrr)...
-Bilmen: ...boynunu bbrlenip bkerek
-Bula: ...gururla salnp kaslarak
-antay: ...(kibir ve azametle) yann eip bkerek
-Davudolu: ...(kibrinden) yann bker, evirir...
-D..B.: ...byklk taslayarak
-Elmall: ...yann bkerek (bbrlenerek)...
-Eryarsoy-Araka: ...byklenerek yz evirir
-Hayrat: ...(kibirinden) yann bkp evirerek
-Koyiit: ...byklk taslayarak...
-ztrk: ...yann eip bkerek...
-T.D.V.: ... yann eip bkerek (kibir ve azamet iinde)...
-Yavuz: ...(azamet ve kibirle) boynunu bkerek
-Yldrm: ...kibirle kabararak...

__________________________________
(188) Yurtba, a.g.e., s.273 vb
181

Deerlendirme:

Akdemir, Bula, D..B., Eryarsoy-Araka, Koyiit ve Yldrmn
evirileri; kanaatimizce ibareyi arzulanan ekilde aktarmaktadr.
Atay, Ate, antay, Davudolu, Elmall, Hayrat, T.D.V. ve Yavuz ise
evirilerini parantez ii ifadelerle veya ek aklamalarla anlalr klmaya
almlardr. Yukardakiler kadar olmamakla birlikte bu tr evirilerin de
anlamay kolaylatrdn syleyebiliriz.
Bilmen ve ztrkn evirileri ise anlalmaktan uzaktr. Bu iki zatn
yan sra; -her ne kadar ek bilgiler verilmi olsalar da- Atay, Ate, antay,
Davudolu, Elmall, Hayrat, T.D.V. ve Yavuzun evirilerinde boynunu
bkmek ve yann bkmek gibi ifadelere rastlamaktayz.
Bu iki tercme eidinin de hatal olduunu sylemek zorundayz:
boynunu bkmek: Bu ifade Trkede var olan ve ska kullanlan
boynu bkk deyimine dayanmaktadr. Boynu bkk deyimi; kimsesiz, zgn,
acnacak ve yardm bekler durumda olan insanlar betimlemek iin kullanlr.
(189) Grld gibi bu gzel deyimin konumuzla hibir ilgisi yoktur. nk
gururlu, burnu byk, tepeden bakan, burnu kaf danda insanlar, boyun
bkmezler olsa olsa diklenirler, dik kafal olurlar.
Yann bkmek: lk bakta deyim gibi grnen bu ifadeyi deyim
kaynaklarnda bulamadk. Trkede byle bir ifade tarz olduunu tahmin
etmiyoruz. Kanaatimizce bu ifade, ayetteki ibarenin lafzlarn Trkeye
__________________________________
(189) .A.Aksoy, a.g.e., s.660
182
dorudan aktarma istei sonucunda elde edilen hatal/anlamsz bir tercmedir.
Eer mtercimler yan bkmek yerine; kmseyerek ya da dmanca bakmak
anlamna gelen yan bakmak deyimini kullansalard isabet etmi olurlard. (190)

neriler:

- Gururla salnp kaslarak (Bula)
- Byklk taslayarak (Akdemir) vd.
- Bbrlenerek.
- Yz evirerek vb.













__________________________________
(190) Yan bakmak deyimi iin Bkz., .A.Aksoy, a.g.e., s.1104
183
MDDESSR:4
=',` +=


Metin ve Yorum:

Zemaheri, ayetin somut anlamda elbise temizlii ile ilgisini ve bunun
namazn shhat artlarndan biri olduunu, bir mmine kirli giyinmenin
yakmayacan zikrederken yle diyor:
(Bu ibare), alkanlklarla hataya den, fiillerle kirlenen nefse
temizlenmesi emridir. Biri kt huylardan ve ayplardan beri olmakla
tanmlandnda; falanca (kii) elbiseleri temiz, cebi, etei ve yeni pak biridir
denir. adir (yalanc, sahtekar, hilekar, hain) iinse, falancann elbiseleri kirlidir
denir. Bu, elbisenin insan sarmas ve kuatmasndan dolay byledir ki elbise ile
kendisi kinaye olunur. Onlarn/Araplarn Zeydin ahlak ve akl houma gitti
dedikleri gibi Zeydin elbisesi houma gitti eklindeki szlerine bakmaz msn?
yle de derler: eref, elbisesinin iinde, cmertlik konann altndadr. Hi
kukusuz nefsini temizleyip arndran kii ounlukla dn da temizlemeyi
amalar. Ve phesiz her eyde, srekli ktlkten saknr, iyilii tercih eder.
Keaf IV. 647

Zemaherinin yorumundan; yukardaki ibarenin, kiinin nefsini /
kiiliini / kalbini temizlemesi, ahlak ve davranlarna ekidzen vermesi
anlamna geldii aka anlalmaktadr.
184
Trkede; arzularn, isteklerini kontrol altnda tutabilmek; bedenin istek
ve arzularna kar gelerek benliine hakim olmak anlamnda, nefsini yenmek ve
nefsini tutmak deyimleri kullanlr. (191)

Mealler:

-Akdemir: ...Nefsini arndr!...
-Atay: ...Giydiklerini temiz tut...
-Ate: ...Elbiseni temizle...
-Bilmen: ...Ve elbiseni imdi temizle...
-Bula: ...Elbiseni temizle...
-antay: ...Elbiseni (bundan sonra da) temizle (mekde devam et)*
*Dipnotunda maddi temizlikten sz etmektedir.(A.Bilgin)...
-Davudolu: ...ve elbiseni temizle...
-D..B.: ...Giydiklerini temiz tut...
-Elmall: ...Ve elbiseni artk temizle*
* Elbiseni: a-Kendini/nefsini, b-evrendekileri/etrafn tathir eyle, slah edip
arndr. Syab kelimesi sadece insann nefsinden, kendisinden deil, onu yakndan
bryen etrafndan da kinaye veya mecazdr. Bu takdirde ikinci anlam birinci
anlam zaten kapsar...
-Eryarsoy-Araka: ...Elbiseni temizle,...
-Hayrat: ...Elbiseni de temizle!...
-Koyiit: ...Elbiseni temizle...
__________________________________
(191) Yurtba, a.g.e., s.383
185

-ztrk: ...Temizle giysini...
-T.D.V.: ...Elbiseni tertemiz tut...
-Yavuz: ...Elbiseni de (daima) temiz tut...
-Yldrm: ...Elbiseni tertemiz tut, maddi manevi kirlerden arn,...

Deerlendirme:

Yaplan evirilere baktmzda, ibarenin baz anlam kayplarna
uradn gryoruz. nk ibareyi, mecazi ynn de iin iine katarak tercme
eden sadece mtercim var: Akdemir, Elmall,Yldrm.
Dier mtercimler ise anlald kadaryla ayetin mesajn/anlamn
sadece bildiimiz giyilen elbiselere hamletmiler ve ibarenin, yle veya byle
mecazi ierie sahip olabilme ihtimalini dnmemi veya kayda deer
bulmamlardr. Oysa ki ibarede var olduunu grdmz, kendini iyiden iyiye
hissettiren mecazi gereklie ulamak iin; yan bamzda mevcut tefsir ve
szlkler bir yana, tek bana ibarenin balam bile yeterlidir.

neri:

-Nefsini temizle.
-Nefsini arndr (Akdemir).
-z-benliini temiz tut (Esed,Mesaj, c.3, s.1204)

186
NECM:8
_' -- ' `

Metin ve Yorum:

Sonra Resulullaha yaklat ve ona tutundu, sarld. Olgunlaan
meyvelerin dallarndan sarkmas ve (ya birinin) ayaklarn kanepe, sedir gibi
eylerden aa doru sarktmas da bu anlamdadr.
ed-devali, sarkan meyveler demektir.
...
Bu mesel ( dena fe tedella) kirella (192) gibidir. Bu ku
faydalanabilecei bir ey grnce hemen ona doru szlr, sarkar (tedella),
grmezse yz evirip gider (tevella) ...
Keaf IV. 420

Yukardaki ibare, vahiy meleinin Peygamber(s.a.v.)e doru
yaklamasn / sarkmasn, olabildiince yaknna gelmesini mesel yoluyla
anlatmaktadr. Zemaherinin yorumundan anlaldna gre sz edilen yaknlk
sarlmaya imkan verecek niteliktedir ki bu, arada herhangi bir mesafenin
kalmadn gstermektedir. Trkede de byle bir yaknl ifade eden deyimler
bulunmaktadr:
__________________________________
(192) Kirella: cssesi/hacmi kk, gzleri keskin , hzlca kapp alan, abucak kendini koruyan ve glgesiyle
oynaan bir kutur. (Mucem-ul vasit, s.30)
187
burnuna girmek: yanna ok yaklamak, iyice sokulmak; koklamak
(193)
burnunun dibine gelmek: yaklamak, ok yakna gelmek (194)
burnunun dibinde: ok yaknnda (195)
sarp sarmalamak: skca sarmak (196)
sarma dola olmak: birbirine ok sokularak kucaklamak (197)

Mealler:
-Akdemir: ...Sonra da ona yaklamt ve yanna iyice sokulmutu;...
-Atay: ...Sonra yaklam ve aa inmitir...
-Ate: ...Sonra yaklat, (yere doru )sarkt...
-Bilmen: ...Sonra yaklat da aaya iniverdi...
-Bula: ...Sonra yaklat, derken sarkverdi...
-antay: ...Sonra (Cebrail, ona ) yaklad. Derken sarkd...
-Davudolu: ...Sonra yaklat ve sarkt...
-D..B.: ...Sonra yaklam ve inmitir...
-Elmall: ...Sonra yaklat da tedelli etti [alald veya ykseldi]...
-Eryarsoy-Araka: ...Sonra yaklap sarkt...
-Hayrat: ...Sonra (ok perdeler geerek Rabbine ) yaklat, derken daha da
yaklat...
__________________________________
(193) Yurtba, a.g.e., s.115
(194) Yurtba, a.g.e., s.116
(195) .A.Aksoy, a.g.e, s.666
(196) Yurtba, a.g.e.,s.430
(197) Yurtba, a.g.e., S.430
188
-Koyiit: ...Sonra da yaklap inmitir...
-ztrk: ...Sonra iyice yaklat ve sarkt...
-T.D.V.: ...Sonra (Muhammede) yaklat, derken daha da yaklat...
-Yavuz: ...Sonra (Cebrail, Hz.Peygambere) yaklat da sarkt...
-Yldrm: ...Sonra yaklat ve iyice sarkt...

Deerlendirme:

Akdemir ve T.D.V. hari btn mtercimler ibareyi ; literal anlamlarn
nceleyen ifadelerle tercme etmilerdir. Yaklat ve sarkt formuna
indirgenebilecek yukardaki tercmelerin sahih karlklar olduunu
syleyemeyiz. Okuyucunun, ak ifadelerle tercme edilmemi ve herhangi bir
aklama yaplmam bu tr evirileri anlayabilmesinin zor olduunu
dnyoruz.
Yukarda da belirttiimiz gibi T.D.V. ve bilhassa Akdamirin tercmesi
bizce ibarenin doru karlklardr. nk sz edilen yaknlamann
Akdemirin tercmesiyle daha iyi anlalabileceini dnyoruz.

neri:

-Sonra da ona yaklam ve yanna iyice sokulmutu (Akdemir).
-Sonra da Ona iyice sokuldu
189
KAMER:7
= ---

Metin ve Yorum:
Cerad, okluk ve dalga dalga (gelmek) iin kullanlan bir meseldir.
Kalabalk, youn, iie gemi ordu iin, ekirge ve karnca gibi geldiler,
okluklarndan dolay her taraf kapladlar denir.
Keaf IV. 432-433

Yukardaki ibare; dank, dzensiz, ne yapt belli olmayan, izdihama
sebep olan kalabal tasvir ediyor. Arapada cerad/ekirge ile temsil edilen bu
durum Trkede karnca ile yaplmaktadr.
karnca yuvas gibi kaynamak: bir yer ar kalabalk ve hareketli olmak;
telal ve kalabalk halde olmak (198) - halk yn ok kalabalk ve hareketli
olmak (199)
il yavrusu gibi dalmak: herhangi bir sebeple toplu olarak bulunulan
yerden dzensiz bir ekilde saa sola kamak (200)
darmadan (olmak): dzensiz, dank (201)

__________________________________
(198) Yurtba, a.g.e., s.320
(199) .A.Aksoy, a.g.e., s.912
(200) Yurtba, a.g.e., s.145
(201) Yurtba, a.g.e., s.155

190
Mealler:

-Akdemir: ...etrafa yaylm ekirgeler gibi
-Atay: ...dank ekirgeler gibi...
-Ate: ...tpk yaylan ekirgeler gibi...
-Bilmen: ...sanki onlar dalm ekirgelerdir...
-Bula: ...sanki yaylan ekirgeler gibi...
-antay: ... vgn(ve yaygn) ekirgeler gibi...
-Davudolu: ...dalm ekirgeler gibi...
-D..B.: ...ekirgeler gibi yaylm...
-Elmall: ...sanki vgn[zplayan] ekirgeler gibi...
-Eryarsoy-Araka: ...darmadan ekirgeler gibi...
-Hayrat: ...yaylm ekirgeler gibi...
-Koyiit: ...etrafa yaylm ekirgeler gibi...
-ztrk: ...sanki ekirgelerdir, lgn m lgn!...
-T.D.V.: ... etrafa yaylm ekirge srs gibi...
-Yavuz: ...etrafa yaylan ekirgeler gibi...
-Yldrm: ...yaylm ekirgeler gibi her taraf dalga dalga kaplarlar...

Deerlendirme:

Grld gibi btn mtercimler, Arapada dank, dzensiz,saa sola
savrulan kalabalklar iin sembolik anlamyla kullanlan cerad kelimesini
olduu ekliyle Trkeye tercme etmilerdir. Oysaki ekirge kelimesi
191
Trkede, Arapada olduu gibi mecazi bir ierie sahip deildir. Nitekim ne
deyim kaynaklarnda ne de szlklerde, bu ynde bize ipucu olabilecek herhangi
bir veriye de rastlamadk. Yukarda da belirttiimiz gibi, cerad kelimesinin
Arapadaki ilevi Trkede bir bakma karncaya yklenmitir. Dolaysyla
tercmelerde diller arasndaki bu tr farkllklara dikkat etmek, ibarenin selameti
asndan daha yararl olacaktr
Eer Arapa bir deyimde belirli bir ileviyle cerad kelimesi ne
kmsa, eviri yaparken ayn kelimenin Trkede de byle bir ilevinin olup
olmadna dikkat etmek zorundayz. Eer kelimenin Trkesi ayn ilevi
grmyorsa kelimeyi motamot tercme ettiimizde yanl yapm olacaz. Buna
gre cerad kelimesini ekirge diye tercme etmek yanl olacaktr.
Dolaysyla yapacamz ey; cerad kelimesini, Arapa deyimdeki
rolne uygun kelime veya kelimelerle tercme etmektir. Eer bu kelime karnca
ise; karnca cerad kelimesinin Arapadaki roln Trkede yerine getiriyorsa
cerad kelimesini karnca olarak tercme etmek daha doru olacaktr.

neriler:

-Mezarlarndan darmadan bir ekilde kacaklar.
-Mezarlar karnca yuvas gibi kaynayacak.
-Mezarlarndan kp il yavrusu gibi dalacaklar.



192
FURKN:23
'- -'-'= ,`-

Metin ve Yorum:

(el - Hebau) : Pencereden gne vurduunda, beraberinde grnen toza
benzer zerreciklerdir. yle bir meselleri var: Zerreden bile daha az/kk
(mensuren) Hebann sfatdr. Allah ilediklerini az ve deersiz bulduu iin
heba a benzetmitir ki iledikleri fiillerinden onlara bir yarar dokunmaz. Allah
heba ile yetinmeyerek mensur kelimesini de kullanmtr. nk zerrecikleri
(pencereden yansyan) kta muntazam/kompozisyon halinde grrsn. Fakat
herhangi bir esintide dalr ve her biri gidebilecei bir yere gider...
...
Keaf III. 279

Yukardaki ibareyle anlatlan ey udur: lenen baz ameller / iyilikler /
sevaplar Allah tarafndan kabul grmez, dolaysyla boa gider. lenen amellerin
ileyene bir faydas olmaz. lenen ameller Allaha gre hem az hem de sradan /
deersiz olduklar iin; maddenin en kk ve zayf birimlerinden biri olan toz
zerrecikleriyle temsil edilmilerdir ki bu zerrecikler en ufak bir esintide saa sola
savrularak darmadan olurlar. Bu temsilden ama, inkarclarn iledikleri baz
hayrl ilerin Allah katnda herhangi bir kymet-i harbiyyeye tekabl etmediini
pekitirmektir.

193
Mealler:

-Akdemir: ...onlar toz toprak haline dntreceiz...
-Atay: ...onu toz duman ederiz...
-Ate: ...onu(etrafa) salm toz zerreleri haline getirmiizdir. (nanmadklarndan
dolay kendilerinin yaptklar baz gzel ileri de sildik, boa kardk.nk
gzel i ancak imanla makbuldur.)...
-Bilmen: ...onu bir salm ince zerreler kldk...
-Bula: ...onu savurulmu toz zerreleri klverdik...
-antay: ...bunlar salm(ve hibir deeri olmayan)zerreler yapdk...
-Davudolu: ...onun nne geip salm zerre haline getiririz (dnyadaki
hayrlarnn hibir faydasn grmezler.)...
-D..B.: ...onu toz-duman ederiz...
-Elmall: ...onu bir heba-i mensura evirmiizdir.*
*Amellerini salm toz zerrelerine evirmiiz, bir hie indirmiiz, btn amelleri
heder (ziyan) olmutur...
-Eryarsoy-Araka: ...onu havaya salm toz zerreleri yaparz...
-Hayrat: ...onu (etrafa) yaylm toz zerreleri haline getirmiizdir...
-Koyiit: ...hepsini toz duman ederiz...
-ztrk: ...onu un-ufak hale getirip silmiizdir...
-T.D.V.: ...onu salm zerreler haline getiririz. (deersiz klarz) (Kafirlerin,
misafire ikram, akrabay ziyaret gibi gzel davranlarnn, iman etmemi olmalar
sebebiyle boa gidecei, ie yaramaz telakki edilecei anlatlmaktadr.)...
194
-Yavuz: ...onu kasdedip salm zerre haline getirmiizdir, (artk hibir kymeti
kalmamtr)...
-Yldrm: ...hepsini toz duman edeceiz...

Deerlendirme:
Ate, Davudolu, Elmall, T.D.V. ve Yavuzun tercmeleri, gerekli
aklamalarla zenginletirilerek ibarenin anlamn doru bir ekilde yanstacak
nitelie getirilmitir.
ztrkn tercmesi de ilenen amellerin yok saylaca gereini
yanstt gerekesiyle doru bir tercmedir.
Akdemirin toz toprak nitelemesi ise bizce ibarenin anlamn tam
olarak yanstmamaktadr. nk toz toprak, bulut halinde olan toza verilen
isimdir. (202) Dolaysyla Hebaen mensuren temsilinin deyimsel armlarn
yanstmamaktadr.
Atay, D..B., Koyiit ve Yldrmn toz duman nitelemeleri de
ibarenin anlamn yanstabilecek dzeyde deil. nk toz duman; yerden
kalkarak havay kaplayan youn toza denir. (203) Dolaysyla bu tercmenin de,
yukardaki ibarenin deyimsel armlarn yanstmadn rahatlkla
syleyebiliriz.
Bilmen, Bula, antay, Eryarsoy ve Hayratn tercmeleri ise literal
anlamn, metaforik temay skboaz ettii; bizce pek de anlaml olmayan
ifadelerdir.
__________________________________
(202) T.D.K., a.g.e.
(203) T.D.K, a.g.e., s.1488
195
neri:

-Amelleri geersiz sayacaz.
-lediklerini yok sayp/sileceiz.
-Yaptklar (iyi ileri) boa karacaz. vb.




















196
TEKSR:2
_-= '--' -

Metin ve Yorum:

Konuyla ilgili bilinen rivayetlerden sonra Zamaheri konuya u ekilde
yaklayor: Ya da lp gmlnceye kadar mal ve evlat bakmndan oalma,
bakasndan fazla toplama abas sizi oyalad. mrlerinizi dnyaya ynelik
istekleriniz uruna infak ettiniz, dnya iin kyasya yartnz ve bile bile onun
iin helak olmay/harcanmay gze alyorsunuz.
lm gelip sizi buluncaya kadar dnyadan baka gayeniz yok. Nitekim
ahiret ve akbetiniz iin alacanza bunlar iin almak daha evla olmasna
ramen (dnyaya daha ok nem veriyorsunuz.)
Ziyaret-l Kbur, lmden ibarettir.
Keaf IV.797

Devamnda Zemaheri, zarel kabrenin lm anlamna geldiine dair
klasik Arap iirlerinden rnekler vermektedir.
Zemaherinin yukardaki ibareyle ilgili yorumu aktr. Ona gre
Ziyaret-l kbur, lm demektir. Buna paralel klasik veya ada bir ok
yorumla karlamak mmkndr. (204)
__________________________________
(204) Bkz. Bilgin, a.g.e., s.58

197
Mealler:

-Akdemir: ...kabirlere girinceye dek...
-Atay: ...kabirlere gidip saymaya varncaya kadar...
-Ate: ...Nihayet kabirleri ziyaret ettiniz (kabre girinceye kadar mal arttrmaya
altnz.)...
-Bilmen: ...Ta ki, kabirleri ziyaret ediverdiniz...
-Bula: ...yle ki (bu) mezar ziyaretinize (kabre gidiinize, lmnze) kadar srd...
-antay: ...ta kabirler(e kadar gidip)* ziyaret ettiniz.**
*Beyzavi, Medarik
**llerinizi de hesaba katmak iin Beyzavi, Celaleyn, Medarik Yahud: Bu
hale lnceye kadar devam ettiniz. Beyzavi, Medarik...
-Davudolu: ...Ta kabirlere varncaya kadar ziyaret ettiniz...
-D..B.: ...mezarlar ziyaretle...
-Elmall: ...ta ziyaret ediinize kadar kabirleri...
-Eryarsoy-Araka: ...Sonunda kabirleri ziyaret ettiniz*
*Ve llerinizin okluu ile vnmeye koyuldunuz...
-Hayrat: ...nihayet kabirleri ziyaret ettiniz (ve artk lm olanlarnz dahi sayarak
gururlandnz.)!...
-Koyiit: ...Kabirleri ziyaret edinceye kadar
-ztrk: ...yle ki ziyaret edip saydnz kabirleri...
-T.D.V.: ...Nihayet kabirleri ziyaret ettiniz...
-Yavuz: ...Kabirlere varncaya kadar ziyaret ettiniz; (llerinizi sayp onlarn
okluu ile ndnz.)...
-Yldrm: ...boylayncaya kadar kabirleri!...
198

Deerlendirme:

bareyi deyimsel anlamna uygun olarak tercme eden be mtercim var:
Akdemir, Ate, Bula, antay ve Yldrm. Akdemir ve Yldrm, deyimsel ifadeyi
tercmelerine dorudan ve gayet anlalr bir dille aktarrken; Ate, Bula ve
antay bu amala parantez ii ifadelerden ve dipnotlardan yararlanmlardr.
Dier mtercimlerin tm ise ibareyi motamot bir ekilde, ilgili rivayet
ve tarihi arka plan gz nnde bulundurarak tercme etmitir.
Kanaatimiz odur ki ayeti deyimsel anlamyla tercme etmek daha
dorudur. Zira Zemaheri gibi bir dil ustasnn srarla bu ibareyi; lm
simgeleyen beli bir ifade olarak kabul etmesi; gzard edilecek bir olay deildir.

neriler:

-Siz lnceye kadar
-Mezarlara girinceye kadar vb.

199
L- MRN:103
.-= ''

Metin ve Yorum:

Ona srtn dayama ve gvenme iin temsil olabilir. Ysek bir yere
balanan, salam, kopmayacandan emin olunan bir iple aaya sarkmak gibi.
Habl; sze, itisam ise sze inanarak gvenmeye istiaredir. Ya da
terihtir. (sz zl syleme sanat) ki hablin kendisine uygun olan (anlam) a
istiaresi (ni salar.)
Mana udur: Allahtan yardm dileme, ona gvenme ve ondan ayrlmama
konularnda bir araya gelin, toplann ya da Allaha iman ve itaatle Allahn
kullarna vermi olduu sze tutunarak bir araya gelin. Ya da Allahn kitabna
tutunun. Rasulullahn u szne binaen: Kuran Allahn salam hablidir.
Harika/ilgin ynleri tkenmez, oka okunup tekrar edinmekle eskimez, onunla
konuan doru syler, onunla amel eden doru yapar, ona tutunan srat-
mstakime girer.
Keaf I. 423

(L- MRN:112)
...
Allahtan gelen bir hable tutunmalar, yapmalar, sarlmalar mstesna.
Btn hallerinden mstesna klnan bir haldir. Btn hallerinde zillete dar
klnmlar Allahn ve insanlarn hablna yani Allahn ve mslmanlarn
200
emanna/kefaletine tutunmalar/snmalar mstesna. Yani cizye vermeyi kabul
edip (Allahn ve mminlerin) emanna snmaktan baka onur yoktur (onlar
iin).
Keaf I. 430

Zemaherinin hablullah ile ilgili deerlendirmelerini aadaki ekilde
sralamak mmkndr. a-Allahn dini b-Allahn kitab c-Allahn ahdi vb.
Allah, Al-i mran 103te, mminlerin bir araya gelip birlik olmalarn ve
Allaha dayanp gvenmelerini, bylelikle Allahn kendilerine g ve kuvvet
vereceini en iyi yardmn Allahtan gelen yardm olduunu, Allahn
koruyuculuunun dnyevi her trl gvenin stnde olduunu belirterek; gerek
mutluluk ve emniyetin onun hablna sarlarak mmkn olabileceini
belirtmektedir. Ksacas Allahn hablna tutunan srtn salam duvara
dayam olacaktr.
Meallere baktmzda Hablullah ibaresinin, mtercimlerin ou
tarafndan yukarda sraladmz muhtemel anlamlarn yanstmayacak ekilde
tercme edildiini greceiz.

Mealler:

-Akdemir: ...Allahn ipine...
-Atay: ...Allahn andna
-Ate: ...Allahn ipine
-Bilmen: ...Allahn ipine
201
-Bula: ...Allahn ipine
-antay: ...Allahn ipine*
*Kuran- Kerime, Allahn dinine, Allah iin ihlasa, Allahn emrine, Allaha
itaate...
-Davudolu: ...Allahn ipine (Kurana)...
-D..B.: ...Allahn ipine
-Elmall: ... Allahn ipine*
*Ebu Said el-Hudriden rivayet olunduu zere Hz.Peygamber yle
buyurmutur: Semadan arza indirilmi olan hablullah(Allahn ipi) Allahn
kitabdr...
-Eryarsoy-Araka: ...Allahn ipine
-Hayrat: ...Allahn ipine (Kurana)...
-Koyiit: ...Allahn ipine
-ztrk: ...Allahn ipine
-T.D.V.: ...Allahn ipine (slama)
-Yavuz: ...Allahn dinine(eriatna)...
-Yldrm: ...Allahn ipine (dinine)

Deerlendirme:

antay ve Elmallnn Hablullaha ilikin aklamalar, ibarenin
anlalmasnn nndeki engelleri bertaraf edecek nitelikte olmalar asndan son
derece nemli ve gereklidir.
202
Yavuz ve Atay Hablullahn deyimsel anlamn dorudan tercmelerine
yanstmlardr ki bizce burada en dorusu budur.
Davudolu, Hayrat, T.D.V. ve Yldrmn parantez ii ifadeleri de yine
Hablullah aklamaya ynelik yararl abalar olarak deerlendirilmelidir.
Allahn ipi eklindeki tercmeler ise, Hablullahn anlamsal
boyutlarn karlamad iin bizce hataldr. nk Allahn ipi eklinde
yaplan bir tercmeyle kast olunan doru anlama ulamak, slam ve Kuran
kltryle belli llerde ainalk gerektirir. Byle bir ainal olmayan veya
islami terminolojiye tamamiyle yabanc olan birileri iin Allahn ipinin ne
anlama geldii, nasl bir ey olduu muhtemeldir ki anlalmayacaktr.

neriler:

-Allahn dini
-Allahn kitab veya Kuran vb.









203
ARF:40
_-= ',=' - .-=' _',

Metin ve Yorum:

...
Halat anlamndadr. nk halat bir araya getirilmi, derlenmi iplerden
oluur .Allahn durumlarn (cennete girememelerini) deve ile rneklenmesi
olabildiince gzeldir. Yani halat ile ine deliinden geebilen iplik arasnda
mnasebet vardr. Ama deve ile (iplik arasnda byle bir) mnasebet yoktur.
(Yukarda zikredilenler arasnda) en isabetli kraat cemel eklindekidir. nk
ine delii dar geitler iin mesel olarak kullanla gelmetir. Falanca ey ine
deliinden daha dar trnde ifadeler bulunmaktadr.
Cemel ise ilenen crmn bykln ifade eden bir meseldir.
phesiz adamlar, cssece byk , semiz develer deil. (Yani cennete
girmeleri mmkn olmayanlar cssece byk, besili, semiz develer deil, burada
tamamen bir temsil sz konusudur.)
Ancak geni bir kapdan gemesi mmkn olabilen devenin, ine
deliinden geinceye kadar -ki mmkinattan deil- onlar cennete giremeyecektir
denmitir.
Keaf II. 99

Yukardaki ibare, vukuu mmkn olmayan durumlar iin kullanlan bir
meseldir. Sz konusu nesnenin deve veya halat olmas bizce pek de nemli deil.
204
Nihayetinde ikisinin de ine deliinden geebilecek durumda olmadklar aktr.
nemli olan, burada imkansz bir durumun sz konusu olduu ve bunun beli bir
ekilde ifade edildiidir.
Nitekim Trkede de bu tr durumlar iin kullanlan ok gzel deyimler
bulunmaktadr:

Sonu vermeyecek bir ie girimek,gereklemeyecei belli bir giriimi
uygun grmek iin olmayacak duaya amin demek; olmayacak bir i
gerekleirse, gereklemesi olana bulunmayan bir eyin gerekleebilecei
kabul edilirse balk kavaa karsa/knca deyimleri kullanlr. (205)
Grld gibi ska kullandmz neredeyse dilimize pelesenk olmu bu
deyimleri gerekten de gereklemesini asla ummadmz olaylar iin kullanrz.

Mealler:

-Akdemir: ...Halat ine deliinden gemedike*
* Genellikle mtercimler bu ayet-i kerimeyi, incillerin etkisiyle Deve ine
deliinden gemedike... eklinde evirmektedirler. Ancak dil konusuna arlk
veren mfessirler, buradaki szcn, halat olarak okunmasnn Kurann
slubuna daha uygun deceini ifade etmilerdir. Bu yzden, biz de eviride bu
yaklam yeledik...
-Atay: ...deve ine deliinden gemedike
__________________________________
(205) Yurtba, a.g.e., s.390,70 ..A..Aksoy, a.g.e., s.613

205
-Ate: ... deve* ine deliinden geinceye kadar
*Daha nceki basklarda ayetin Arapa aslndaki el-cemel kelimesini bn-i
Abbasn tefsirine dayanarak el-cmmel (halat) diye tercme etmitik. ne delii
ile halat arasndaki ilgi bu manay tercih ediimize sebeb olmutu. Fakat sonradan
ncilde de: Deve ine deliinden geinceye kadar, yalanlayclarn gk
kaplarndan geemeyecekleri mealinde bir ayetin bulunduunu grnce
Cumhurun benimsedii manaya dnmeyi gerekli grdk...
-Bilmen: ...eve inenin deliine girinceye kadar...
-Bula: ...halat (ya da deve) ine deliinden geinceye kadar...
-antay: ...deve ine deliine girinceye kadar...
-Davudolu: ...deve ine deliinden geinceye kadar...
-D..B.: ...deve inenin deliinden gemedike
-Elmall: ...cemel* inenin deliinden geinceye kadar
* deve inenin deliinden geinceye kadar ... veya halat inenin deliinden
geinceye kadar... cemel kelimesi deve manasna geldii gibi halat, urgan
manasna da gelir. Her iki halde de bu bir darb- meseldir ve lisanmzda Balk
kavaa kncaya kadar eklide kullandmz mesel gibi bir eyin olmayacan
anlatr. Bu adan birinci mana daha belidir. nk bir eyin
kklnde/inceliinde mbalaa yaplaca zamanda ine delii gibi denir.
rilikte mbalaa yaplaca zamanda deve gibi denir. zellikle Arap dilinde bu
pek maruftur...
-Eryarsoy-Araka: ...Deve ine deliinden gemedike*
*el- Cemel szcnn deve anlamnda olduu ve koca bir hayvan ine
deliinden nasl girmesi mmkn deilse kafirin de cennete girmesi ylece
206
imkanszdr, diye akland gibi; Bu kelime halat, gemi halat anlamna da gelir.
Kaln ip olan gemi halat ile ine arasnda daha yakn bir iliki de sz konusu
olabilir. Ancak Kaln halat anlam el-Cemel kelimesinin el-cmmel diye
okunmas halinde sz konusu olaca da belirtilmitir. (bn-i Kesir, III, 410;
Kurtubi, VII, 207) Her iki anlama gre de kafirlerin cehennemden klarnn
imkanszl anlatlmaktadr...
-Hayrat:.... deve, ine deliinden geinceye kadar...
-Koyiit: ...deve, ine deliinden gemedike...
-ztrk: ...deve ine deliinden geinceye kadar
-T.D.V.: ...deve ine deliine girinceye kadar*
*...Buna gre ayetin manas: onlar asla cennete giremezler veya ok zor
girerler demektir...
-Yavuz: ...deve inenin deliinden geinceye kadar(hibir zaman)
-Yldrm: ...eve, ine deliinden gemedike...

Deerlendirme:

Grld gibi mtercimlerin bir ksm halat.. diye balayarak;
dier bir ksm ise deve diye balayarak ibareyi tercme etmi ve konuyla
ilgili ihtilaflara iliin nakilleri aktarmtr.
Yukarda da belirttiimiz gibi burada nemli olan ine ve deliinden
geemeyecek olan ey, deve veya halat deildir. Burada Allahn ayetlerini
yalanlayanlarn cennete asla giremeyecek olmalar ve bunun gzel bir ekilde
ifade edilmi olmas nemlidir.
207
Bu ibareyi Trkeye aktarrken deve, halat ve ine kelimeleri kullanlsa
bile bunlarla amalanan eyin ne olduunun dipnotla okuyucunun dikkatine
sunulmas gerekir: Elmall, Eryarsoy-Araka, T.D.V. ve Yavuzda olduu gibi.
Bu zatlar, ibarenin lafzi anlamna bal kalarak yaptklar evirileri dipnot veya
parantezlerle daha anlalr hale getirmilerdir. Ya mezkur zatlar gibi yaplmal ya
da ibareden amalanan anlam direkt tercmeye yanstlmal.Aada olduu gibi:

neriler:

-Onlarn cennete girmesi mmkn deildir.
-Onlar hibir zaman cennete giremeyeceklerdir.
Trkedeki daha nce szn ettiimiz deyimlerden yararlanarak da ayetin
evirisini yapabiliriz.
-Onlarn cennete girmeleri (olmayacak duaya amin demek gibidir.)
-(Baln kavaa kmas nasl mmkn deilse, onlarn da)cennete girmeleri
mmkn deildir. vb.
-Onlarn cennete girmeleri (baln kavaa kmasnn mmkn olmad gibi)
mmkn deildir.






208
MESED:4
''-= -=='
Metin ve Yorum:

(Ve kars) o, Ebu sfyann kars Harbin kz mm Cemildir. al,
rp, diken vb. eyleri yklenip geceleri Rasulullahn yoluna brakrd.
Burda anlamn fesatlk olduu da sylenmitir. Fesatl yayanlara ve
insanlarn arasna fitne sokanlara Yahmilul hatebe beynehum/aralarna ate
tayor yani insanlarn arasnda fitne ateini alevlendirir ve onlara fitne ve er
brakr, denirdi.
Onurun gstergesi, durmakszn bakalarn knamay bir av biniti/geim
sermayesi yapmamak ve toplum iinde dedikodu (hataburretb) yapmamaktr.
Keaf IV. 221
Zemaherinin yan sra mfessirlerin yukardaki ibare ile ilgili
grlerini ylece zetlemek mmkndr. a-aslsz szler/iftiralar yayan, b-
insanlarn arasn bozan, iftirac, c-gnah ve hata taycs, d-fesat ateini
krkleyen kii, e-gnahlarn tayan kadn. (206) ftira ve dedikodu ile ilgili
birok Trke deyim bulunmaktadr:
iftira atmak: birine yalandan ve asl olmayan suu isnat etmek (207)
dedikodu karmak: iftira etmek gerek olmayan eyler sylemek (208)
__________________________________
(206) bkz. Bilgin, a.g.e., s.65,66,67
(207) Yurtba, a.g.e., s.283
(208) Yurtba, a.g.e., s.156

209
dedikodu yapmak: ba baa verip birbirini ekitirmek (209)
laf/lakrd/sz tamak: bir sz birinden alp bir bakasna yetitirmek (210)
laf getirip gtrmek/gtrp getirmek: bir sz bir yerden bir baka
yere tamak; kiilerin birbirleri aleyhinde syledikleri szleri, ara amak
amacyla, kendilerine ulatrmak (211)
laf tayc: gammaz, dedikoducu (212)

Mealler:

-Akdemir: ...odun tayan ei...
-Atay: ...odun hamal...
-Ate: ...odun hamal...
-Bilmen: ...odun hamal...
-Bula: ...odun hamal...
-antay: ...Kars da (Hem ) odun hamal olarak!*
*nk (mm Cemil denilen ve Ebu Sfyann hemiresi olan o kadn,
Resulullah(as.)n geecei yollara diken atard. Beyzavi, Celaleyn, Medarik
Yahud: Resulullah(s.a.v.)e dmanlnn ve zevcini de ona eziyet etmeye
tevikinden dolay. Yahud: Dmanlk ateini krkleyen nemmamlndan tr
gnahlarn hammal olarak Beyzavi ...
-Davudolu: ...odun hamal...
__________________________________
(209) Yurtba, a.g.e., s.157
(210) Yurtba, a.g.e., s.360
(211) Yurtba, a.g.e., s.360
(212) Yurtba, a.g.e., s. 445
210
-D..B.: ...odun hamal...
-Elmall: ...Kars da odun hamal olarak;...*
*Hammeletel hatab tabiri Arapada nemmam, koucu dedikoducu. teye beriye
laf gtren fesat manasna mesel olmutur. Nitekim insanlar arasnda
nemimelerle kouculuk eden mfside aralarnda odun tayor denilir. Buna
lisanmzda kundaklk da denir ki yangna krkle gitmek buna benzer. Fakat
lisanmzda odun hamal ... tabirinden biz bu manay deil, kk drmek
(tezlil) manasn anlarz. Bu nedenle biz dier manalar da dikkate alarak
ahiretteki sefaletlerini gstermek zere odun hamal diye tercme etmeyi uygun
bulduk.
-Eryarsoy-Araka: ...odun taycs olarak...
-Hayrat: ...odun hamal olarak...
-Koyiit: ...odun hamal...
-ztrk: ...odun hamal...
-T.D.V.: ...odun hamal...
-Yavuz: ...odun hamal...
-Yldrm: ...odun tayacak*
*...mm Cemil de kocasndan geri kalmayan bir dmand. Diken toplayp
Resulullahn yoluna saard. Ahiretteki akibetini de kendisi istemi olarak,
kendini yakacak olan odunu tama iini devam ettirecektir...
211
Deerlendirme:

Anlalan odur ki baredeki anlalmas problemli kelime hatab/odun
kelimesidir. Aslnda bu kelimeyi havi terkib ve terkibin balam, kelimenin
basmakalp anlamn aan bir mahiyette kullanldna iaret ediyor. Zira hatab
kelimesi burada; kadim Arap literatrnde kendisine yklenen sembolik
anlamlaryla vardr.
Bu ibarenin, mm- Cemilin diken, al v.b. eyler tayp Peygamber
(s.a.v.)n yoluna brakmlyla herhangi bir ilgisi yoktur. mm- Cemilin bu
tr davranlarndan dolay byle bir sfat aldn dnmek, Onun tarihte
slama ve Peygamberine kar stlendii rol ve deyimin anlamn fazlasyla
basitletirmek, yzeyselletirmek olacaktr. Bilakis Ona; tad laflardan,
gnahlardan, hatalardan, aslsz szlerden ve taknd bozgunculuk tavrndan
dolay bu tanmlama yaplmtr ve artk bu deyim neredeyse sadece onu hatrlatr
olmutur.
antay ve Elmall hari mtercimlerin tm, ibareyi odun
taycs/hamal diye tercme ederek, deyimsel ynn artracak herhangi
aklayc bir bilgiye deer vermemitir. Yldrmn aklamas, olayn klasik
yorumuyla ilgilidir.
antay, ibareyle ilgili yorumlar naklederek tercih hakkn okuyucuya
brakmtr. Bu duyarl davran okuyucunun ilgisini uyandrabileceinden
takdirle karlanmaldr.
212
Elmall da antay gibi ibareyi deyimsel boyutuyla da deerlendirmeye
vesile olabilecek aklamalarda bulunmutur. Bu da bizce okuyucuyu konuyla
ilgili dnmeye sevk edecek bir davran olarak takdire ayandr.

neriler:
-Aslsz szler/iftiralar yayan kars da
-Fesat ateini krkleyen kars da
-Dedikodu yapan kars da vb.
213
BAKARA:191
-,= ,----`

Metin ve Yorum:

Onlar Haremde veya dnda yakaladnzda. Sekf ; gl ve galip
bir konumdayken hasmn yakalamaktr. Akranlarna gre daha evik ve atlgan
anlamna gelen recln sekifun ifadesi buna dayanr. airin dedii gibi:
Beni yakalarsanz (teskefuni) ldrn.
(nk) ben kimi yakalarsam onun iin kurtulu yok.
Keaf I. 262

Zemaherinin sekf kelimesinden yola karak yukardaki ibareyi
yorumlamasndan hareketle vardmz sonu; burada sz konusu olann;
kafirlerin mminler tarafndan herhangi bir yerde grlmesi yahut rasgele kar
bir konumdayken onlar yakalamalar adeta onlar kstrmalardr. Burada
herhangi bir ekilde artlarn oluturduu bir karlama ya da grmeden ziyade
mminlerin kafirleri ele geirme si sz konusudur.
Zemaherinin yorumunu daha iyi anlamak iin ele geirme deyiminin
hangi durumlarda kullanlabileceini bilmemiz lazm: Tesir ve hakimiyet altna
almak, edinmek, kamakta olan kiiyi yakalamak iin ele geirme deyimi
kullanlr. (213)
__________________________________
(213) Yurtba, a.g.e., s.202,.A.Aksoy, a.g.e., s.752
214
Mealler:

-Akdemir: ...onlar bulduunuz yerde...
-Atay: ...onlara nerede yetiirseniz...
-Ate: ...onlar nerede yakalarsanz...
-Bilmen: ...onlar her nerede bulursanz
-Bula: ...onlar bulduunuz yerde...
-antay: ...onlar (size harp aanlar) nerede yakalarsanz...
-Davudolu: ...o(kafir)leri bulduunuz yerde...
-D..B.: ...onlar bulduunuz yerde...
-Elmall: ...ve onlar nerede yakalarsanz...
-Eryarsoy-Araka: ...onlar nerede bulursanz
-Hayrat: ...onlar yakaladnz yerde...
-Koyiit: ...onlar( size kar savaanlar) yakaladnz yerde...
-ztrk: ... onlar yakaladnz yerde...
-T.D.V.: ...onlar( size kar savaanlar) yakaladnz yerde...
-Yavuz: ...o kafirleri nerde bulursanz
-Yldrm: ...onlar nerede yakalarsanz...

Deerlendirme:

Yaplan tercmeleri iki ekilde tasnif edebiliriz:
-Onlar bulduunuz yerde
-Onlar yakaladnz yerde
215
Ayetteki atmosferi yanstmas asndan onlar yakaladnz yerde
eklinde tercmenin daha uygun olduunu dnyoruz. Ancak anlam daha da
pekitirmek ve Mslmanlarn baskn konumunu vurgulayacak alternatif
ifadelerle, ibareyi tercme etmek de mmkndr.

neri:

-Onlar ele geirdiiniz yerde/zamanda








216
FURKN:22,53
== ,==

Metin ve Yorum:

...
ntikam hrsyla saldran bir dmanla ya da bir musibetle
karlatklarnda ve benzeri durumlarda syledikleri bir szdr. Bu (meseli)
istiaze/snma yerine kullanrlar.
Sibeveyhi yle der: Bir adam dierine: (olumsuz eyler kastederek) sen
yle yle yapyor musun? dediinde dieri: hicren/snrm (Allaha) der.
Hicren menee/engelledi anlamndaki hecerenin mastardr. nk
snan/msteiz, kendisine istenmeyen/sevimsiz /naho eylerin ilimemesini ve
bunlar engellemesini Allahtan ister. Neticede anlam yle olur: Beni istenmeyen
durumlardan korumasn ve onlar benden uzak tutmasn Allahtan istiyorum.
...
Ayetteki anlam yledir: Onlar (inkarclara) meleklerin inmesini
yeliyorlard. Fakat lm annda yahut kyamet gnnde melekleri grdklerinde,
onlarla karlamaktan holanmadlar, korktular. nk onlarn meleklerle
karlamas holanacaklar bir ekilde deildi.
Nitekim melekleri grdklerinde ancak intikam hrsyla saldran bir
dmanla ve musibet iddeti ile karlanca sylenebilecek bir sz sylediler:
(hicren mahcura)
Keaf III. 278-279
217
Zemaherinin uzun uzadya anlatt gibi; Hicran mahcuren ibaresi
kiinin dmanla veya korktuu biriyle karlatnda veya herhangi bir saldrya
uradnda; snma, kurtulu amacyla syledii bir sz, nlem veya ardr.
Burada zerinde durulmas gereken bir husus ise bu sz kimin;
meleklerin mi insanlarn m sylediidir. Zemaheri temel argmanlarn szn
insanlara ait olduu gereine dayandrarak dile getirmi ancak, bunun yan sra
bu szn melekler tarafndan sylendiini syleyenler de var diyerek, sz edilen
gr zerinde durmamtr.

Mealler:

-Akdemir: ...tamamen uzaklamz...
-Atay: ...yasak olu yasak...
-Ate: ...yasaktr, yasak!*
*Bu sz mrikler kendi kendilerine sylyorlar. Onlarda adet idi, kt bireyle
karlatklar zaman hicran mahcura: sevinmekten tamamen mahrum kaldk
derlerdi. Bu sz onlara Melekler de sylemi olabilirler...
-Bilmen: ...-mjde-haram, memnu...
-Bula: ...(size sevinli haber) yasktr, yasak...
-antay: ...(melekler onlara: size) mjde yasak edilmidir, yasak!...
-Davudolu: ...mjde yasaklanmtr, yasak!...
-D..B.: ...yasaktr yasak!...
-Elmall: ...yasak yasak*
218
*Hicren mehcure bazen bir yalvar, bir sn, bazen de bir men ve tehdit ifade
eder...
-Eryarsoy-Araka: ...yasak edilmitir, yasak!...
-Hayrat: ...yasaktr, yasaklanmtr!...
-Koyiit: ...artk yasak!...
-ztrk: ...yasaktr, yasaklanmtr...
-T.D.V.: ...yasaktr yasak...
-Yavuz: ...yasak, yasak!...
-Yldrm: ...haram! Haram!...

Deerlendirme:
Yukardaki bilgiler nda; yaplan tercmelerin neredeyse hibirisinin
doru olmadn sylemek mmkndr. Daha nce de belirttiimiz gibi sz
edilen ibare, kafirlerin meleklerle hi de holanmadklar bir pozisyonda
karlanca kurtulu amacyla yardm dilemek adna syledikleri bir szdr,
ardr, feryattr. Ate ve Elmallnn notlar meseleyi anlamaya ynelik ipular
iermekle beraber Atein dipnotta ibareyi; sevinmekten tamamen mahrum
brakldk diye tercme etmesi hatadr.
Zemaherinin yorumlarndan hareketle Hicran-mahcuren ibaresini
daha anlalr ifadelerle Trkeye kazandrmak mmkndr:
neriler:
-Benden uzak dur!/Yok mu kurtaracak!
-Benden uzak dur!/Yok mu snlacak!

219
BAKARA:7
- '' _'= +,'

Metin ve Yorum:

Bu ayeti yorumlarken Zemaheri, kalp ve kulaklarn mhrlenmesi ve
gzlere perde ekilmesi ifadelerinin mecazi olduklarn bunun tesinde mecaz
gruplarndan olan istiare veya temsil olmalarnn da muhtemel olduunu belirtir.
Devamnda daha ok istiare ynnden ifadeyi inceler ki bu Zemaherinin
konuyla ilgili eilimini aa karr. Sonunda temsil olabilme ihtimalini de gz
ard etmeyerek u aklamalarda bulunur: Temsile gelince; Kendileri iin
yaratldklar ve sorumlu tutulduklar dini amalar ynnden yararlanmamalar
sebebiyle kalp, kulak ve gzlerden her biri mhrlenerek ve perdelenerek fayda
temin edilmesi engellenen eyaya benzetilmitir.
Mazinilerden bir ksm dildeki konuamama, tutulma, kendini, meramn
ifade edememe durumunu mhrlenme (hatmen) olarak kabul
ederler/yorumlarlar.
...
Keaf I. 88-89

Zemaheri, Allahn insanlara sonsuz iyilik ve gzellikler bahettiini,
faydas inkar edilemeyecek ve daha iyi bir alternatifi dnlemeyecek nimetler
verdiini, insan bedeninde bulunan bu nimetlerden ikisinin de kalp ve kulaklar
olduunu ancak her nimette olduu gibi bu ikisinde de belirli amalarn sz
220
konusu olduunu belirterek; baz insanlarn bu nimetleri ilevsiz braktn, artk
onlarn nimet olmaktan kp herhangi bir fayda salamayan klfet ykl
organlara dntn sylyor.
nkar edenler, hayat yaadklar anla snrlandrdklar ve doalar gerei
ikinci bir hayat/ahireti yok saydklar iin; gereince dnemezler, ahiret iin
nlem almazlar, ilahi gereklerden habersiz, dalgn ve gafil bir yaam srerler ve
bunun neticesinde de kendilerine bir bakma yce hedefler iin bahedilen kalp,
kulak ve gz gibi organlardan adeta yoksun brakrlar.
Trkede; ileriyi grememek, alabilecei uygun nlemleri alamamak; her
nedense iyi dnemez, nasl hareket edeceini bilemez hale gelmek; gafil,
habersiz, dalgn olmak gibi durumlar iin, basireti balanmak; ahlak bozulmu,
itikatsz olmak iinse kalbi kararmak deyimleri kullanlr. (214)
Gerekten de btn evreni sarp sarmalayan ilahi hakikatleri inkar etmek
iin; basiretlerin balanmas, kalblerin kararmas, akllarn tutulmas gerekir.

Mealler:
-Akdemir: ...Allah onlarn kalplerini ve kulaklarn mhrlemitir...
-Atay: ...Allah onlarn kalplerini ve kulaklarn mhrlemitir...
-Ate: ...Allah, onlarn, kalplerini ve kulaklarn mhrlemitir...
Dier btn meallerdeki tercmeler de bu ekildedir. Ancak bazlarnda
mhr basmak, mhr vurmak gibi ifadeler bulunmaktadr ki bunlar anlam
etkileyecek nitelikte deildir.

__________________________________
(214) Yurtba, a.g.e., s.72, S.307
221
Deerlendirme:

Mtercimlerin tercmelerinde, ayetin anlalmasn engelleyecek
herhangi bir engel bulunmamaktadr. Ancak biz ayette inkar edilenler iin izilen
portreyi seyrettiimizde, sz edilen insan gruplarnn bir taraftan akl banda
herkesin grp alglayabilecei aleni bir realiteden gafil olduklarn dier bir
taraftan da bu gafilliklerini bile isteyerek kr bir inatla pekitirdiklerini grrz.
Tamamyla kendilerinden kaynaklanan bu durumlarn Trkedeki deyimlerden
yararlanarak daha gzel bir ekilde tercme etmenin imkan dahilinde olduunu
dnerek yle bir neride bulunuyoruz:

neri:

-Allah onlarn basiretlerini (isyanlar/nankrlkleri sebebiyle) balam, kalplerini
karartmtr



222
ENM:100
, '

Metin ve Yorum:

Yarattlar yani uydurdular. Bu, Yahudi ve Hristiyanlarn Mesih ve
zeyrle, Kureylilerin ise meleklerle ilgili szleridir. Halekel ifke, herekehu,
ihtelefehu, ihterekehu (yalan, iftira uydurdular) gibi ifadeler hep ayn anlama
gelirler. Hasana bu kelimenin anlam sorulduunda, bunun Araplarca kullanlan
bir sz olduunu ylece aklad: Herhangi bir adam topluluun iinde yalan
konutuunda, bazlar onun hakknda yle derdi: Vallahi yrtnrcasna atyor
(harekaha). Yrtmak anlamndaki bu ifade harkussevbden de geliyor olabilir: O
zaman anlam, itekke lehu benine ve benat: Onun iin oullar ve kzlar trettiler
olur.
Keaf II. 50

Grld gibi bu ibare; yalan sylemek, iftira atmak, asl astar
olmayan eyler isnad etmek, yaktrmak gibi anlamlara gelmektedir. Nitekim
bunlara benzer ifadeler olduka yaygndr. rnein Trkede birine yalandan ve
asl olmayan suu yapt demek iftira atmak/etmek eklinde deyimlemitir.
(215)
__________________________________
(215) Yurtba, a.g.e., s.283

223
Meallere baktmzda mtercimlerin ounlukla bu ibareyi doru bir
ekilde tercme ettiklerini grrz:

Mealler:

-Akdemir: ...yaktrmlard...
-Atay: ...uydurdular...
-Ate: ...icad ettiler...
-Bilmen: ...uydurdular...
-Bula: ...yaktrp-uydurdular...
-antay: ...uydurup sylediler...
-Davudolu: ...uydurdular...
-D..B.: ...uydurdular...
-Elmall: ...samaladlar...
-Eryarsoy-Araka: ...uydurup iftira ettiler...
-Hayrat: ...uydurdular...
-Koyiit: ...icad ettiler...
-ztrk: ...isnad etme samaln gsterdiler...
-T.D.V.: ...yaktrdlar...
-Yavuz: ...uydurdular...
-Yldrm: ...yaktrdlar...

224
Deerlendirme:
Yaktrmlard, uydurdular, iftira attlar, isnad ettiler eklindeki
tercmeler bizce yeterince anlalr ve doru tercmelerdir.
Atein icad ettiler eklindeki tercmesi bizce bu kadar gzel alternatif
varken tercih edilebilecek bir seenek deildir.
Elmallnn samaladlar eklindeki tercmesi de bizce yeterince
aklayc deildir. Allaha ocuklar isnad etmek selim bir akl nezdinde elbette ki
samadr. Bu baka bir ey, ayette geen ibareyi bu ekilde tercme etmek baka
bir eydir.
Biz de tercihimizi aadaki seeneklerden yana kullanyoruz:

neriler:

-...yaktrmlard(Akdemir, T.D.V., Yldrm)
-...uydurdular(Atay, Bilmen, Davudolu vb.)
-...isnad ettiler(Esed, a.g.e., c.1, s.245)





225
NN(KALEM):44 - MZZEMML:11
-, -=' -+ -, -

Metin ve Yorum:

Denir ki, beni onunla ba baa brak. Bununla unu amalarlar: Onu bana
brak; ben senin yerine onun hakkndan gelirim. Adeta yle diyor: Onun
hakkndan gelmek/intikamn almak iin onu bana brakman ve benimle onun
arasna kimseyi sokmaman yeterlidir. phesiz ben ona yaplmas gerekeni
yaparm. Nitekim buna gcm de yeter.
Murad udur: Kuran yalanlayanlar cezalandrmaya muktedirim.
Kalbini bunun nasl gerekleeceiyle oyalama. Ondan intikam alma konusunda
bana tevekkl et. (Bu) Resulullah iin teselli, yalanlayanlar iin ise tehdittir.
Keaf IV. 599

Lafzen beni onunla ba baa brak anlamna gelen yukardaki ibare
Kuran yalanlayanlar iin bir tehdittir. Allah, Peygamber (s.a.v.)in bu duruma
zlmemesini ve onlar cezalandrma iini kendisine brakmasn istiyor.
Mealler:
-Akdemir: ...Sen, bu sz yalanlayanla Beni ba baa brak...
-Atay: ...Kuran yalanlayanlar Bana brak;...
-Ate: ...Bu sz yalanlayan bana brak;...
-Bilmen: ...Artk bu kelam tekzib edenleri bana brak,...
-Bula: ...Artk bu sz yalan sayan sen bana brak...
226
-antay: ...Artk bu sz* yalan sayanlar bana brak**
*(Allhn kelm olan) Kurn Celleyn, Medrik
**Sen zlme Habibim Medrik...
-Davudolu: ...O halde bu sz (Kuran) yalan sayanlar bana brak...
-D..B.: ...Kuran yalanlayanlar Bana brak;...
-Elmall: ...O halde bana brak bu sz tekzib edenleri,...
-Eryarsoy-Araka: ...Artk Beni ve bu sz yalanlayanlar ba baa brak...
-Hayrat: ...Artk bu sz (Kuran) yalanlayanlar bana brak!...
-Koyiit: ...imdi sen, bu sz yalanlayanlar bana brak...
-ztrk: ...Bu sz yalanlayanla beni ba baa brak...
-T.D.V.: ...Sen bu sz (Kuran) yalan sayan bana brak...
-Yavuz: ...bu Kuran yalan sayan bana brak...
-Yldrm: ...Kuran yalan sayan bana brak!...

Deerlendirme:
Mtercimlerin ibareyi iki farkl ekilde tercme ettii grlmektedir:
-Bana brak
-Ba baa brak
Doru olan mtercimlerden ounun tercih ettii, bana brak
eklindeki tercmedir.
Akdemir, Eryarsoy-Araka ve ztrkn Ba baa brak eklindeki
tercmesi Trkede var olan ve ska kullanlan bir deyimdir:

227
ba baa brakmak: grmeleri iin iki kiiyi yalnz brakmak (216)
Grld gibi bu deyim, herhangi bir konuda grmek iin iki kiiyi
yalnz brakmak anlamna gelmektedir. Bu deyimde yukardaki ibarede bulunan
tehdit, korkutmak, intikam gibi temel eler bulunmamaktadr. Bu nedenlerle
ba baa brak deyimi ibarenin tercmesi iin uygun bir tercih deildir.

neri:
-Bana brak.













__________________________________
(216) .A. Aksoy, a.g.e., s.617

228
ZRYT:59
',

Metin ve Yorum:

Byk su kfesidir. Bu bir temsildir. Meselin arka plan sakilerin herkese
suyu hissesine gre datmas olayna dayanr.
airin dedii gibi :
Bir kfe su bize bir kfe size
Kabul etmezseniz kuyu zaten bizim
...
u anlama gelir: Mekkelilerden Rasulullaha -onu yalanlayarak-
zulmedenlere, Allahn azabndan; tarihteki benzerlerinin ve yoldalarnnkine
benzer bir pay verilecektir.
...
Keaf IV. 405-410

Yukardaki ibare, kfr ve isyan iinde olanlarn paylarna den azapla;
tpk daha nceki benzerleri gibi azaplanacaklarn bildiriyor. Zemaherinin de
belirttii gibi zenub kelimesi, kiiye/kiilere den pay sembolize eden bir
meseldir. Su kfesi anlamna da gelen bu kelime, sfahaniye gre istiare yoluyla
kiiye den paya iaret etmektedir. (217)
__________________________________
(217) sfahani, a.g.e, zenebe maddesi
229
Mealler:

-Akdemir: ...gnahlar...
-Atay: ...sular...
-Ate: ...bir azap pay (tekilerin bana gelen azap gibi azap) bunlarn da bana
gelecektir...
-Bilmen: ...nasb vardr...
-Bula: ...bir gnah vardr...
-antay: ...bir nasyb (-i hsran)vardr...
-Davudolu: ...dolgun bir pay vardr...
-D..B.: ...sular vardr...
-Elmall: ...dolgun bir pay vardr...
-Eryarsoy-Araka: ...azaptan bir paylar vardr...
-Hayrat: ...azaptan bir nasibleri vardr...
-Koyiit: ...gnahlar vardr...
-ztrk: ...gnahlar vardr...
-T.D.V.: ...(azaptan) bir paylar vardr...
-Yavuz: ...(azab) pay gibi bir pay vardr...
-Yldrm: ...bir azap pay vardr...

Deerlendirme:

Akdemir, Atay, Bula, D..B., Koyiit ve ztrk zenub kelimesini
sular/gnahlar eklinde tercme etmilerdir. Bunun muhtemel sebebi zenub
230
ile znub kelimelerinin kartrlm olmas ihtimalidir. Zenub tekil bir kelime
olup bu ayette nasib/pay anlamndadr. oulu ise eznibe yahut zenaibdir.
Znub ise sular/gnahlar anlamnda oul bir kelimedir. Tekili ise zenb dir.
(218) Nitekim Kuran Kerimde konuyla ilgili bir ok rnek grmek
mmkndr. Zenb/Gnah iin: Yusuf:29, afir:55, Muhammed:19, Fetih:2 vd.;
zunub/gnahlar iin: Al-i mran:135, sra:17, Furkan:58, Zmer:53 vd. Bu
gerekler de gstermektedir ki yukardaki ibareyi gnahlar/sular eklinde
tercme etmek doru deildir, hatadr.
Dier mtercimler ise ibareyi, pay/nasib eklinde doru olarak tercme
etmilerdir.

neri:

-Bir pay vardr..









__________________________________
(218) sfahani, bn-i Manzur, M.Vasit, Mutal, a.g.e.ler, ilgili maddeler
231
SD:12
'- ''

Metin Ve Yorum:
Esas itibariyle bu ifadenin menei ; salam kazk/kolon ve temel zerine
oturtulmu evdir.
air yle demi:
Amed (kolon) olmadan ev olmaz .
(Kolonlar) evtad (kiriler)la desteklenmedike salam olmaz.
Daha sonralar (evtad) kelimesi izzet, hakimiyet ve otoritenin
bekas/sreklilii ve salaml iin istiare olarak kullanlr olmutur.
Esvedin dedii gibi: Salam temeller zerine kurulmu bir otoritenin
glgesinde (fi zilli mlkin sabitil evtad)
Yaamlarn bolluk iinde ve en gzel biimde srdrdler .
Keaf IV. 77-78
Zemaherinin yukardaki yorumundan ve mfessirlerin grlerinden
anladmz kadaryla zl evtad g, mlk, zenginlik, salamlk, ikence arac
ve piramit anlamlarna gelmektedir. Ancak mfessirlerin zerinde daha ok
durduu yorum g, zenginlik ve otoritedir. Yani kazklar/direkler; g,
zenginlik ve otorite yi sembolize eden deyimsel eler olarak alglanmtr.
(219). Trkede hkmdarlk yapmak, buyurucu durumda bulunmak, bolluk ve
varlk iinde bulunmak ve benzeri durumlar zl bir ekilde anlatmak
__________________________________
(219) Dier mfessirlerin grleri iin bkz. Bilgin, a.g.e, s.79,80,81
232
iin saltanat srmek deyiminden yararlanlr. (220)

Mealler:

-Akdemir: ...kazklar sahibi...
-Atay: ...sarslmaz bir saltanatn sahibi...
-Ate: ...kazklar sahibi ... (temelleri bir kazk gibi yere aklm, yksek
piramitler yaptran)...
-Bilmen: ...demir kazklar sahibi...
-Bula:. : ...kazklar sahibi*
*Dnyaya kazk akmcasna lmeyeceini sanp ehram diken ve ya
dmanlarn kaza vurarak ldren firavun...
-antay: ...kazklar sahibi firavn*
*Hame ve saltanat sahibi Beyzavi, Razi, Medarik, Ebs Sud Bazlarna gre
bu, hakiyki mansna mahmuldur...
-Davudolu: ...kazkl firavn*
*Firavnn bu sfat almasnn sebebi, o, yere drt kazk aktrr ve hmna
urayan kimseyi, kollarndan ve bacaklarndan bunlara balatarak ikence
yaparm...
-D..B.: ...sarslmaz bir saltanatn sahibi...
-Elmall: ...kazklar sahibi...
-Eryarsoy-Araka: ...kazklar sahibi...
-Hayrat: ...kazklar sahibi...
__________________________________
(220) Yurtba, a.g.e., s.428
233
-Koyiit: ...saltanat sahibi
-ztrk: : ...kazklar sahibi
-T.D.V.: : ...kazklar sahibi...
-Yavuz: ...payidar mlk sahibi...
-Yldrm: ...ordular sahibi*
*Zl evtad: Saray ve saltanat sahibi, ordular sahibi, yahut cezalandrd
kimseleri kazklara balayarak ikence yaptrmas manalarna gelebilir. Yere
kazk gibi aklan ehramlar sahibi anlam da dnlebilir...

Deerlendirme:

Atay, D..B., Koyiit ve Yavuz ibarenin deyimsel anlamn
tercmelerine dorudan yanstarak okuyucunun maksimum dzeyde faydalanmas
yolunda zerlerine deni yapmlardr.
Bula, antay, Yldrm ise ayn fayday dipnotlarla salama yolunu
tercih etmilerdir. Bizce bu da mtercimlerin zerlerine deni yaptklarnn bir
gstergesidir.
Ate ve Davudolunun aklamalar ise ibare ile ilgili yorumlardan ikisi
olmakla beraber Zemaheri ve dier mfessirlerin ncelik tand grler
deildir. Bizce de burada bu iki yorum tali derecededir ve okuyucuyu ibarenin
asl anlamna gtrmemektedir.
Akdemir, Bilmen, Elmall, Eryarsoy-Araka, Hayrat, ztrk ve
T.D.V. nin evirileri ise; ibarenin deyimsel boyutunu gz ard ettikleri ve
anlamay somut bir kazk nesnesine doru ynlendirdikleri iin eksiktir.
234
Bizce bu ibare mecazi anlam ncelenmeden anlalamaz.Bu mnasebetle
aadaki tercme rneklerinin daha doru olduklarn dnmekteyiz.

neriler:

-Payidar mlk sahibi(Yavuz)
-Sarslmaz bir saltanatn sahibi (Atay, D..B.)
-Dehetengiz bir iktidar sahibi..
















235
KEHF:22
'-= -,''

Metin ve Yorum:
Anlamsz/anlalmayan szler sarfetmek, sylemektir. Ve yakzifune bil
ayb / anlalmayan szler ortaya atmak gibi. Sebe:53
Yahut buradaki recm, zan yerine kullanlmtr. Zannen bil gayb:
Bilinmeyenlerle ilgili zanda bulunmak, zanna dayanarak konumak gibi. nk
Araplar zanne yerine receme bizzanni demeyi o kadar oaltmlardr ki
neredeyse bu iki ibare arasnda fark kalmamtr.
Keaf II. 667
Kiinin tam ve kesin bir bilgiye sahip olmakszn; bir konu hakknda
konumas, tahmin yrtmesi, zanda bulunmas, Allah (c.c.) tarafndan ho
karlanmam; byle yapan kiiler yergiye maruz kalmtr.
Aktaracamz deyimler bu konuyla ilgilidir:
bilgilik taslamak: biliyormu gibi davranmak, yeterli bilgisinin
olmad bir konuda bile kendisini bilgili gstermek (221)
atp savurmak: nmek, abartmak, yalan sylemek (222)
gz kapal konumak: Bu deyimin birinci sradaki anlam konumuzla
ilgilidir: dnp tanmadan (223)
__________________________________
(221) Yurtba, a.g.e., s.93
(222) Yurtba, a.g.e., s.54
(223) Yurtba, a.g.e., s.249

236
Mealler:

-Akdemir: ...karanla ta atarak...
-Atay: ...karanla ta atar gibi...
-Ate: ...Grlmeyene ta atar gibi...
-Bilmen: ...gayba ta atmaktr...
-Bula: ...Bilinmeyene (gayba) ta atmaktr. gayb talamaktr...
-antay: ...gayb talamaktr...
-Davudolu: ...Karanla kurun skmak kabilinden...
-D..B.: ...Karanla ta atar gibi
-Elmall: ...gayb talama!...
-Eryarsoy-Araka: ...gayb talamaktr.*
* Recmen bilayb: gayb talamak bilmedii bir ey hakknda biliyorum
edasyla konumak, iddiada bulunmak demektir. Trkedeki karanla kurun
skmak deyimi de anlam itibari ile buna olduka yakndr...
-Hayrat: ...gayba (karanla ) ta atmak kabilindendir...
-Koyiit: ...Gayba ta atar gibi
-ztrk: ...Gayb talamaktr/bilinmeyen hakknda atp tutmaktr bu...
-T.D.V.: ...bilinmeyen hakknda tahmin yrtmektir...
-Yavuz: ...gayb iin zanda bulunacaklar...
-Yldrm: ...gayb hakknda tahmin yrtmekten ibarettir...


237
Deerlendirme:

ztrk, T.D.V., Yavuz ve Yldrmn tercmeleri bizce ibarenin
anlamlarn eksiksiz bir ekilde karlayan olabildiince gzel ifadelerdir. Dier
tercmelerin ise yeterince aklayc olduunu syleyemeyiz. Karanla / gabya /
grlmeyene / bilinmeyene ta atmak gibi ifadeler her ne kadar deyim gibi
grnseler de aratrmalarmz bunlarn deyim olmadklarn ortaya koyuyor. Eer
deyim olsalard zaten konuya mecazi yollarla iaret edecekleri iin herhangi bir
problem olmazd. Tercmelerin bu halleriyle belirli bir kltr dzeyinin altndaki
insanlar iin anlalmasnn kolay olmayacan dnyoruz. Eryarsoy-Araka
da byle dndkleri iin olacak ki gayb talamak eklindeki tercmelerini
aklama ihtiyac hissetmilerdir. Szn ettiimiz aklamann ikinci blmnde
Karanla kurun skmak deyiminden de yararlanma yoluna gitmiler. Ayn
zamanda, Davudolunun da ibarenin karl olarak setii bu deyim zerinde
durmak faydal olacaktr.
karanla kurun/tabanca skmak: anlamadan dinlemeden hareket etmek; boa
aba sarf etmek, evresini telalandracak davranlarda bulunmak (224)
Grld gibi bu deyim aslnda konumuzla ilgili deildir. Yukarya
naklettiimiz konuyla ilgili deyimlere tekrar dnlr ve karlatrma yaplrsa ne
dediimiz daha iyi anlalacaktr.


__________________________________
(224) Yurtba, a.g.e.,s.318

238
neriler:

-Bilinmeyen hakknda tahmin yrtmek
-Bilinmeyen ey hakknda atp tutmak
-Bilinmeyen ey hakknda bilir bilmez konumak
-Bilinmeyen eyle ilgili zanna dayanarak tahmin yrtmek vb.


















239
RM:15


Metin ve Yorum:

Bir bahede (ki oras cennettir.)
...
Araplarda bitkisi ve suyu bulunan topraa ravda denir. Mesellerinde
yle ifade edilir: Ravdadaki/bahedeki yumurtadan daha gzel yumurtadan
kast deve kuu yumurtasdr.
Keaf III. 476

Allahn mminlere vadettii, her trl gzellii bulunan baheden
bahsediliyor ki oras cennettir.

Mealler:

-Akdemir: ...cennette...
-Atay: ...bir cennette...
-Ate: ...(iekli, rmakl) bir bahe iinde...
-Bilmen: ...bir bahede...
-Bula: ...bir cennet bahesinde
-antay: ...bir bahede*
*Cennette Beyzavi, Celaleyn, Medarik...
240
-Davudolu: ...bir bahede (cennette)...
-D..B.: ...bir cennette...
-Elmall: ...bir ravzada*
*Ravza esasnda sulu, yeillikli gzel bostan demek olup, burada kast olunan
cennet ravzalarndan bir ravzadr...
-Eryarsoy-Araka: ...bir bahede...
-Hayrat: ...bir bahede (cennette)...
-Koyiit: ...cennet bahelerinde
-ztrk: ...bir bahe iinde
-T.D.V.: ...cennette...
-Yavuz: ...bir bahede (cennetde)...
-Yldrm: ...cennet bahelerinde

Deerlendirme:

Grld gibi mtercimler ibareyi ak, anlalr ve doru bir ekilde
tercme etmilerdir.







241
TEVBE:80
,--

Metin ve Yorum:

...
Sebune, (Araplarn) konumalarnda, okluk ifade etmek zere mesel
olarak kullanlr.
Ali b. Ebi talib yle demitir. Amr b. ebi As 70 bin defa pereminden
srklenecektir.
Keaf II. 281

Zemaherinin de belirttii gibi yetmi says Araplarca kesretten kinaye
olarak kullanla gelen bir meseldir. Yoksa burada amalanan gerekten yetmi
saysnn kendisi deildir.
Yani pek ok kere. Arapada yetmi says genellikle ok, pek ok
anlamnda kullanlr, tpk yedi saysnn da muhtelif szcnn e anlamls
olarak kullanlmas gibi. (225) Baka derlemeler yannda Buhari ve Mslimde
kaydedilen pek ok gvenilir rivayet, Hz. Peygamberin, dmanlarn affetmesi
iin sk sk Allaha dua ettiini ortaya koymaktadr. (226)
__________________________________
(225) bkz. Lisanl-Arab Tacl-Arus
(226) Esed, a.g.e., 1.cilt, s.373, 110 nolu dipnot

242
Trkede ise kesretten kinaye iin sittin sene deyimi kullanlr.
Sittin sene: Altm yl boyunca; mr/yaam boyu; olabildiince uzun bir sre,
sonsuza kadar (227)
Grld gibi hem Arapa hem de Trkede, muhtemelen dier Dnya
dillerinde de kesretten kinaye olarak kullanlan saylar vardr. Dolaysyla bunlar
mecazi ifadelerdir. Kendileriyle ifade edildikleri saylar birer semboldr sadece.
Anlatlmak istenen ad geen saylarn bizzat kendileri deil aksine ok daha
fazlasdr.
ncelediimiz meallerin tmnde bu ibare ayn ekilde tercme
edilmitir:

Mealler:

-Akdemir: ...yetmi kere...
-Atay: ...yetmi defa...
-Ate: ...yetmi defa...
-Bilmen: ...yetmi defa...
-Bula: ...yetmi kere...
-antay: ...yetmi defa...
-Davudolu: ...yetmi kere...
-D..B.: ...yetmi defa...
-Elmall: ...yetmi kere...
-Eryarsoy-Araka: ...yetmi defa...
__________________________________
(227) Yurtba, a.g.e., s.440
243
-Hayrat: ...yetmi defa...
-Koyiit: ...yetmi defa...
-ztrk: ...yetmi kez...
-T.D.V.: ...yetmi kez...
-Yavuz: ...yetmi defa...
-Yldrm: ...yetmi kere...

Deerlendirme:

Bu ibarenin tercmesinde kesretten kinaye olduu gerei gz ard
edilmemelidir. barenin saysal bir deeri artrmad karine yoluyla da olsa
tercmeye yanstlmaldr. Aksi halde saylara kar merak ve zaaf bulunan
insanlarn, eitli Batn yorumlarla, ibareyi balamndan alp ilgisiz mecralara
srkleme istek ve giriimlerine katkda bulunulmu olunacaktr. Yukarya da
naklettiimiz gibi Trkede sittin sene nasl altm saysndan ziyade,
olabildiince uzun bir sreyi imliyorsa, ayn eyi Arapada yetmi sene yapyor.

neriler:

-Onlar iin istersen yetmi kez/defalarca af dile
-Onlar iin istersen yetmi kez/mr boyu af dile
-Onlar iin istersen yetmi kez/binlerce kez af dile
-Onlar iin istediin kadar af dile... vb.

244
ARF:149
+, -, '-' =--

Metin ve Yorum:

Buzaya ibadetten dolay pimanlk ve hasretleri/znt, keder, tasalar
arttnda nk pimanlk ve hasreti artan kii, gamlandndan ellerini srr,
ve elleri hasrete der. nk aznda hasret (ifadeleri) vardr.

Zeccac; Ellerine pimanlk drld (ifadesi) kalp ve nefislerine
pimanlk dt anlamndadr, demitir
Keaf II. 151
Zemaherinin yorumundan -ak bir ekilde- yukardaki ibarenin,
herhangi bir sebebe binaen kiinin duyduu iddetli pimanl dile getiren bir
deyim olduu anlalmaktadr.
Lafzen ellerinin zerine dld / brakld zaman derin bir
pimanl dile getiren deyimsel bir ifadedir bu. Muhtemelen, duyulan iddetli
acnn ya da pimanln bir ifadesi olarak ellerin birbirine (ya da bizim Trkede
kullandmz ifade ile dizlere) (.n.) vurulmasndan tremi bir deyim (228)
Trkede bu tr durumlarda sylenebilecek gzel deyimler vardr:

__________________________________
(228) Esed, a.g.e., c.1, s.301

245
ban taa/tatan taa vurmak: aresiz kalarak ok piman olmak, yaptna
piman olmak; aresizliine dvnerek zlmek; (229) - frsat bir daha ele
geiremeyecei ya da aresiz kald iin ok zlp dvnmek (230)
bin piman olmak: ar derecede piman olmak, yaptndan dolay
byk bir pimanlk duymak (231)
brn dvmek: pimanlk iinde olmak (232)
dizini dvmek: yapt bir yanltan dolay ok piman olmak, ok
piman olmak (233)
Mealler:
-Akdemir: ...byk bir pimanlk ve aresizlik iinde ellerini srarak...
-Atay: ...elleri brnde aresiz kalp...
-Ate: ...ne zaman ki (pimanlklarndan tr) balar elleri arasna drld...
-Bilmen: ...vakta ki nedamete dtler...
-Bula: ...ne zaman ki (yaptklarndan dolay pimanlk duyup, balar) elleri
arasna drld...
-antay: ...Vaktaki (buzaya tapmaktan ) ok piman oldular*
*Arap iddetle nedametini sukite fi yedihi ile tabir eder. nk yle bir
nedamet zamannda ellerini srp sonra dizlerine vururlar. Bu suretle elleri
dm olur. Beyzavi...
-Davudolu: ...ne zamanki yaptklarna piman oldular...
-D..B.: ...elleri brnde aresiz kalp...
__________________________________
(229) Yurtba, a.g.e. s.83
(230) .A.Aksoy, a.g.e., s.625
(231) Yurtba, a.g.e., s.94 ..A..Aksoy, a.g.e., s.641
(232) Yurtba, a.g.e., s.112
(233) Yurtba, a.g.e., s.179 ..A..Aksoy, a.g.e., s.728
246
-Elmall: ...vakta ki ellerine kra drld*
*Bu cmlenin asl iddetli pimanlk ifade eden deyimdir ve birka ekilde ifade
etmek imkan vardr: a-(iddetli pimanlktan kinaye olarak) ellerini srdlar.
b-Gnllerine pimanlk drld. c- Kra dt/kraland. Kra hem
soukla alakadar hem de czi bir scaklkla derhal eriyi verir bir ey olmak itibari
ile, eline kra den hem mteessir olmu hem de eline hibir ey gememi
olacandan, bu tabir sonu hsran olanlar ve nedamete denler hakknda darb-
mesel olmutur...
-Eryarsoy-Araka: ...piman olup...
-Hayrat: ...cidden piman olup...
-Koyiit: ...pimanlklar artnca...
-ztrk: ...balar avular arasna drlpte...
-T.D.V.: ...piman olup ta...
-Yavuz: ...kuvvetle piman oldular...
-Yldrm: ...son derece piman oldular...

Deerlendirme:

evirileri incelediimizde Ate, Bula ve ztrkn hatal tercme
ettiklerini grrz:
Ate: Ne zaman ki (pimanlklarndan tr) balar elleri arasna
drld yice dnldnde, bu tercmenin aslnda herhangi bir anlama
gelmedii grlecektir. nk Atein balar elleri arasna drld diye
tercme ettii sukite fi eydihim ibaresi daha nce de belirttiimiz gibi piman
247
oldular anlamndadr. Bu gerek gz nne alnarak Atein tercmesi yeniden
okunacak olursa yle bir ifade ortaya kacaktr: Ne zaman ki (pimanlklarndan
tr) piman oldular (sukite fi eydihim).
Atein tercmesine ynelik eletiri Bulanki iin de geerlidir.
Bula: Ne zaman ki (yaptklarndan dolay pimanlk duyup, balar )
elleri arasna drld Bulan mealini ibarenin deyimsel anlamyla beraber
okuduumuzda daha byk glklerle karlayoruz: Ne zaman ki
(yaptklarndan dolay pimanlk duyup, balar ) piman oldular(sukite fi
eydihim).
ztrkn yapt tercmenin de ibarenin deyimsel ynyle bir ilgisinin
olmad ortadadr.
Atay ve D..B. in Elleri brnde aresiz kalp eklindeki
tercmeleri de, ibarenin deyimsel anlamn yeterince yanstmamaktadr. nk
eli brnde olmak deyimi; umduunu, aradn bulamamak; bota, aresiz; i
yapamaz hale gelmek gibi anlamlara gelir, yani bunda pimanlk ifadesi yoktur.
Bunun yerine bizim de yukarda naklettiimiz brn dvmek deyimini tercih
etselerdi daha isabetli olacakt.
Dier mtercimlerin tercmeleri ise gerek ibarenin deyimsel anlamn
direkt yanstm olmalar, gerekse bunu dip notlarla aklam olmalar ynnden
olmas gerektii gibidir/dorudur.
neriler:
-Byk bir pimanlk ve aresizlik iinde ellerini srarak(Akdemir)
-Pimanlk iinde ellerlini dizlerine vurup ta(Esed, c.1, s.300) vb.

248
ARF:154
'-' --' _-, = --

Metin ve Yorum:

Bu bir meseldir. Sanki (kuand) fke, onu yaptklarna tevik ediyor,
ayartyor, kkrtyor ve ona yle diyor; kavmine yle yle de, elindeki
levhalar at, ve kardeini pereminden tutup kendine doru ek Bunun zerine
kzgnlk (dolu) konumalar brakt ve kkrtlmay kesti. (Sahih) Doru bir zevk
ve duru kiilie sahip herhangi biri bu kelimeleri/slubu hrslanma anlar dnda
edebi ve k kabul etmez.
...
Sonu olarak; ve lemma tafie adabuhu: kzgnl dindii zaman
anlamndadr.
Keaf II. 155

Grld zere, burada kabaran bir fkenin snmesi / dinmesi /
yatmas / gemesi sz konusudur.
Trkede, bu ayeti aklayabilmek iin yararlanabileceimiz son derece
gzel deyimler var:
Kendini tutarak fkelenmesini engellemek iin fkesini yenmek; ok
sinirlenmi olmasna ramen soukkanlln kaybetmemek, tepki gstermemek,
davranlarn, duygularn denetleyebilmek iin sinirlerine hakim olmak; fkesi
249
gemek, sakinlemek, sinirli hali kalmamak iin sinirleri gevemek/yatmak
deyimleri kullanlr. (234)
Yukardaki ibareyi tercme etmek iin bunca elverili ifade tarzlar
varken; baz mtercimlerin olduka ilgin eviri rneklerine yer verdiini
gryoruz:

Mealler:
-Akdemir: ...fkesi dindiinde...
-Atay: ...Musann fkesi dinince...
-Ate: ...fkesi dinince Musa...
-Bilmen: ...vaktaki Musadan o fke skunet buldu...
-Bula: ...Musa kabaran fkesi (gazab) yatnca...
-antay: ...vaktaki Musadan o fke uzaklap skun hasl oldu...
-Davudolu: ...Musann fkesi yatnca...
-D..B.: ...Musa, fkesi yatnca...
-Elmall: ...vaktaki Musadan gazap sustu...
-Eryarsoy-Araka: ...Musann fkesi gidince...
-Hayrat: ...nihayet Musann fkesi yatnca...
-Koyiit: ...Musa, kzgnl zail olunca...
-ztrk: ...fke Musay rahat braknca...
-T.D.V.: ...Musann fkesi dinince...
-Yavuz: ...Musadan fke snnce
-Yldrm: ...Musann fkesi yatnca...
__________________________________
(234) Yurtba, a.g.e., s.395-440
250

Deerlendirme:
Yukarda yer alan baz eviriler zerinde durmak faydal olacaktr.
Mesela Elmallnn vakta ki Musadan gazap sustu eklindeki evirisi. Elmall
ayette yer alan sekete fiilinin sekene anlamna gelmesi gerektiini ihmal
etmi olacak ki sustu eklinde tercme etmitir. Dolaysyla yaplan tercme
hem dil hem de kurgu asndan zaafa uramtr.
antayn Musadan o fke uzaklap skun hasl oldu; Bilmenin
Musadan o fke skunet buldu; Yavuzun Musadan fke snnce
eklindeki tercmeleri ise okuyucunun zihninde yaklak bir anlam
oluturmalarna ramen iyi kurgulanm cmleler deildir. Bunun sebebi an
harfinin tercmeye dorudan yanstlm olmasdr. Oysaki Musadan fke
dinince denecek yerde Musann fkesi dinince demek daha anlaml ve makul
olurdu.
ztrkn fke Musay rahat braknca eklindeki tercmesi de onca
deyimsel seenek karsnda snk/zayf kalmaktadr. Dier tercmeler ise daha
anlaml ve daha dorudur.
neriler:
-fkesi dindiinde (Akdemir, Atay vd.)
-fkesi yatnca (Davudolu, D..B. vd.)
-Sinirleri yatnca...
-fkesini yenince...
-Sinirlerine hakim olunca... vb.

251
BAKARA:138
-- ''

Metin ve Yorum:

Allahn temizlemesi anlamndadr, nk iman benlikleri/kalpleri
temizler. Olayn arkaplan udur: Hristiyanlar mamudiye dedikleri sar bir suyla
ocuklarn vaftiz ederek, bu onlar iin, bir temizlenmedir derlerdi. Herhangi bir
Hristiyan bu olay ocuuna uyguladnda te imdi gerek bir Hristiyan oldu
derdi.
Buna karlk mslmanlar; Hristiyanlara unlar sylemekle
emrolundular: Biz Allaha iman ettik, Allah bizi benzeri olmayan bir boyayla
boyad ve bizi benzeri olmayan bir temizlikle temizledi. Allah bizi kendi
boyasyla boyad sizin boyanzla boyanmadk. Burada sba lafznn
kullanlmas makele / benzerlik / andrma (onlarn sar renkli su kullanmalarna
karlk) slubuna gredir. Bu olay, aa diken birine -bu ii iyi yapan birini
kastederek- falanca kii gibi yap demeye benzer.
(Ve men ahsenu minallahi sibaten): O , kullarn imanla ssler , onlar
imanla, kfrn irkinliklerinden temizler. Onun sbasndan / sslemesinden
daha gzel bir sba / ssleme yoktur.
Keaf I. 222

Zemaheri, bu ibarede geen sba kelimesini temizlik ve imanla
kazanlan bir ss olmak zere birbirini tamamlayan iki kelimeyle aklar.
252
Hristiyanlarn, insann doduu hali beenmeyip onu vaftiz ederek temizleme
anlaylarnn yanllna iaretle; gerek temizliin, ssn, gzelliin Allah
katnda olduunu belirtir.
Mtercimlerden bazlar sba kelimesini herhangi bir aklamada
bulunmadan olduu gibi tercme ederek meallerine yanstrken bazlar ise gerekli
baz aklamalarla tercmelerini desteklemilerdir.
Mealler:
-Akdemir: ...[ite] Allahn boyas...
-Atay: ...Allahn verdii renge bak!...
-Ate: ...Allahn boyas (ile boyan)...
-Bilmen: ...Allahn boyas...
-Bula: ...Allahn boyas...
-antay: ...Allahn boyasyla(boyanmzdr)*
* sibate lugatda boyamak, sb boyadr. (mam Rab)a gre: sibetallah
Allahn insanlarda yaratt akldr ki insan ancak o sayede hayvanlardan ayrlr.
Bu, ilahi bir ftrattr. Hristiyanlar doan ocuklarn, yedinci gnnden sonra,
amuddiye=vaftiz denilen sar renkli bir suya daldrrlar ve artk onun koyu bir
Hristiyan olmu bulunduunu sanrlard. Bu ayet o gln adete bir
mukaabeledir. sibatullaha hak dini, ilahi ftrat, adetullah gibi muhtelif
manalar da verilmitir...
-Davudolu: ...Allahn boyas...
-D..B.: ...Allahn verdii renge uyun...
-Elmall: ...Allahn boyas...
-Eryarsoy-Araka: ...Allahn boyas*
253
*...Allahn boyas ise Allahn dini ve Allahn ftrat anlamndadr...
-Hayrat: ...Allahn boyas*
*Allahn boyas, Allahn dini yani onun temizlemesi demektir...
-Koyiit: ...(ite) Allahn boyas...
-ztrk: ...Allahn boyasn esas aln...
-T.D.V.: ...Allahn verdii rengiyle boyandk*
*...Allahn boyas slam ftrat, slam ve iman temizliidir...
-Yavuz: ...biz Allahn dinine(boyasna) girmiiz...
-Yldrm: ...siz Allahn verdii rengi alnz*
*...Biz, Allahn doutan her insana verdii temiz ftrat olan Allahn boyas ile
boyandk...
Deerlendirme:

Bu ibareyi Allahn boyas eklinde tercme edip brakmak bizce
yeterli deil. nk bu ekildeki bir ifade okuyucunun rahatlkla anlayabilecei
bir nitelikte deil. Dolaysyla -madem ki tercmeler herkes iin yaplyor- bu
ifadenin daha iyi anlalmas iin baz aklamalara yer veren mtercimlerin
tercmelerinin daha doru ve isabetli olduunu belirtmek gerekiyor.

neriler:

-Allahn rengi (Esed,Atay,Yldrm,D..B. vb.)
-Allahn verdii temizlik.
-Allahn verdii (imandan kaynaklanan) ss vb.
254
HD:77 - ANKEBT:3
' '= +

Metin ve Yorum:

Ltun takati kesildi, aresiz kald ve yaad skntdan bir k
bulamad.
Keaf II. 390

(Kavminin) durumu ve ileri idare yntemleri, onun zerini /gcn
daraltt/ zayflatt, yok etti. Araplar ziran/zerin daralmasn, gcn/kuvvetin
yitirilmesi olarak anlamlar. Rehebez zira ifadesini ise (birinin), bir eye
gcnn yetmesi durumunda sylemiler. Deyimin arka plan u ekildedir:
Zira/kolu uzun olan bir adamn eli, kolu ksa olan bir adamn elinin
ulaamayaca yere ular. Dolaysyla zira kelimesi yerine gre acz/gszlk,
yerine gre de g/kuvvet belirtecek ekilde deyimletirilmitir.
Keaf III. 457

Bu ibare, Hz. Lut (as.)n, kavminden gelebilecek bir
saldrganlk/edepsizlik nedeni ile misafirleri adna duyduu aresizlii, sknty
belki de mahcubiyeti ve btn bu olumsuzluklardan bir kurtulu yolu bulamamay
ifade etmektedir.
Lafzen, onlara kol kanat germekten aciz idi Hz. Lutun,
ziyaretilerini, sodomlularn bugn bile sodom denince hemen akla gelen gayri
255
tabii eilimlerine kar korumak konusundaki aresizliini dile getiren ve klasik
Arapada kullanlan deyimsel bir ifade. Hz. Lut, ziyaretilerinin eli yz dzgn
gen insanlar olduunu grm olmal ki, sapk hemerilerinin saldrsna maruz
kalacaklarna muhakkak gzyle bakyor. (235)
Daha nce -Tevbe 118 ile ilgili- naklettiimiz gibi; ok huzursuz olmak,
sklp bunalmak, benliini sknt kaplamak, ii daralmak, iinden kamad
sorunlar olduu iin gerilimli olmak, ac ekmek, strab ok olmak gibi
durumlarda kullanlan gzel Trke deyimler var: Gs daralmak, ii/yrei
daralmak, sknt basmak, kalbi kanamak, ii sklmak gibi..

Mealler:

-Akdemir: ...[kendilerini koruyacak gc olmadndan tr] onlar hakknda ok
derin bir kaygya kaplm...
-Atay: ...onlardan dolay gs darald
-Ate: ...onlar iin arn darald (ne yapacan ard)
-Bilmen: ...onlarn yznden kalbi darald...
-Bula: ...gsn bir sknt bast...
-antay: ...bunlar yznden gs darald...
-Davudolu: ...bunlar yznden gs darald...
-D..B.: ...ok skld...

__________________________________
(235) Esed, a.g.e., c.1, s.441, 107. Dipnot

256
-Elmall: ...eli aya dolat...
-Eryarsoy-Araka: ...gs darald...
-Hayrat: ...onlar yznden gs darald...
-Koyiit: ...iyice sklm...
-ztrk: ...gs daralm...
-T.D.V.: ...onlardan dolay ii darald...
-Yavuz: ...gsne sknt geldi...
-Yldrm: ...onlar yznden gs darald...

Deerlendirme:

Bu ibare, mtercimlerden ok byk bir ksmnn doru karlklarla
tercme ettii, nadir deyimlerden biridir.
Tercmelerinde hata olduunu grdmz zat var: Ate, Bilmen,
Elmall. imdi bunlar tek tek inceleyelim:
Ate: Onlar iin arn darald (ne yapacan ard): Arn daralmak
ifadesini deyimler szlnde bulamadk. Bulsaydk ne anlama geldiini de
renecektik. Ate de bunun yeterince aklayc olmadn bilerek parantez ii
ifadeyle ne anlama geldiini aklamaya alm. (ne yapacan ard): Bu
ifade hem sevin, mutluluk, ar heyecan hem de korku, endie ve sknt
durumlarn tasvir etmek iin kullanlr. nsan, bazen sevinten ne yapacan
arr bazen de korkudan veya zntden Ate bunu arn darald gibi ne
anlama geldii kolay kolay bilinemeyecek bir ifadeyi aklamak iin
kullandndan; ne yapacan ard ifadesinin sevin mi yoksa znt m
257
bildirdii okuyucu iin kapal kalacaktr. Dolaysyla byle bir seim isabetli
deildir.
Bilmen: Kalbi darald: Bu ifade yerine Gs daralmak, kalbi
kanamak, ii daralmak/sklmak gibi deyimler tercih edilseydi, mezkur ibare
yeterince aklanm olacakt.
Elmall: Eli aya dolat: oumuzun bildii ve yeri geldike
kullanmaktan geri kalmad bu deyim Telatan, heyecandan ne yapacan
ararak dzensiz, kark i yapmak anlamna gelmektedir.(236) Tela ve
heyecanlarmz sevin ve mutluluktan kaynaklanabilecei gibi ac ve zntden
de olabilir. Dolaysyla her iki durumda da kullanlabilecek bu ifadeyi; sebebini
belirtmeden kullanmak hatal olacaktr. Nitekim bu deyimi kullanrken
sevintenveya zntden diye balarz. Elmall bunun yerine eli kolu
bal olmak, eli aya buz kesilmek gibi deyimleri tercih etseydi daha isabetli
olurdu. (237)
neriler:
-Onlar hakknda ok derin kaygya kaplm. (Akdemir)
-Onlar adna gs darald.
-Onlar adna ii darald.
-Onlar iin bunald.
-Onlar iin iini sknt bast.
-(Bir ey yapamamaktan dolay) bunald.
__________________________________
(236) ..A..Aksoy, a.g.e., s.755
(237) son iki deyim iin bkz: .A.Aksoy, a.g.e., s.754-755

258
SFFT:93
' ,-,''

Metin ve Yorum:
...
(Darben) bil yemin; gl, kuvvetli bir vurutur. (iddet ve kuvveti
sembolize etmek iin) yemin (sa el) kelimesinin tercih edilmesinin sebebi; sa
elimizin (sahip olduumuz) iki elin daha gl ve kuvvetlisi olmasdr. (Bu ibare)
kuvvet ve metanetle anlamnda da ele alnmtr. (Bir gre gre), burada
yemin kelimesinin yer alma sebebi, Hz. brahimin daha nce yemin etmi
olmasdr. (bk: Enbiya:57)
Keaf IV. 51-52

Darben bil yemin ibaresiyle ilgili olarak mfessirler genelde farkl
gr zerinde dururlar: 1-Kuvvetle vurmak, 2-sa elle vurmak, 3-Hz brahimin
daha nce ettii yemin. (238)
Zemaheriden yaptmz tercmeden de rahatlkla anlalabilecei gibi
kendisi kuvvetle vurmak eklindeki gr tercih etmektedir.
Mealler:
-Akdemir: ...Sa eli ile kuvvetli bir darbe indirmiti...
-Atay: ...kuvvetle vurdu...
__________________________________
(238) Bilgin, a.g.e., s.124

259
-Ate: ...sa eliyle onlara kuvvetli bir darbe indirdi...
-Bilmen: ...eliyle bir vuru vuruverdi...
-Bula: ...sa eli ile bir darbe indirdi...
-antay: ...Nihayet onlar sa eli ile vu(rup kr)d...
-Davudolu: ...sa eliyle kuvvetli bir darbe indirdi...
-D..B.: ...kuvvetle vurdu...
-Elmall: ...onlara kuvvetli bir darbe indirdi...
-Eryarsoy-Araka: ...Sonra onlara sa eliyle gizlice vurdu.(bk. Enbiya 57)
-Hayrat: ...Sa eliyle (kuvvetli) bir darbe indirmek zere...
-Koyiit: ...iddetli vurmutu...
-ztrk: ...Sa eliyle bir darbe indirdi...
-T.D.V.: ...Sa eliyle vurdu (krp geirdi)
-Yavuz: ...Sa eliyle (kuvvetle) vurup...
-Yldrm: ...kuvvetli bir darbe indirdi...

Deerlendirme:

Bilmen, Bula, antay, Eryarsoy-Araka, ztrk ve T.D.V. ibareyi
sa eliyle/eliyle vurdu eklinde tercme etmilerdir. Oysaki, yukardaki
bilgilerden de anlalaca gibi ibarenin biricik anlam byle deildir. Bilakis
bunun dnda bir de kuvvetle vurmak ve Hz. brahimin yemini sz
konusudur. Ancak otoritelerin daha ok kuvvetle vurmak ifadesi zerinde
younlatklar grlmektedir ki bu; ibarenin ve yer ald ayetin balamnn yan
sra Hz. brahimin durumu/gerilimi dikkate alndnda daha isabetli bir tercih
260
olacaktr. Zira uzun zamandan beri bekledii frsat yakalayan Hz. brahim,
putlara sadece sa eliyle deil, aksine belki de her iki eliyle ama olanca gcyle
vurmu olmaldr. Bununla beraber sadece sa eliyle vurmasn gerektirecek zel
bir neden de sz konusu deildir. Kald ki sa eliyle vurduu bir iddiaysa -
mtercimlerin literal tercmeleri bunu gsteriyor- bu; Darben bil yeminin
armlarndaki anlamlardan ziyade kesin bilgi gerektirecek bir iddiadr. Ayetin
mefhumundan byle bir anlam karlamayacana gre sadece sa el zerine
odaklanmaya gerek yoktur.
Akdemir, Ate, Davudolu, Hayrat ve Yavuz ise; kuvvet ve sa el
ifadelerini harmanlayarak ibareyi tercme etmilerdir. barenin her iki anlamndan
da vazgeememenin sonucu olan bu tr tercmeler, okuyucuya nisbeten yarar
salayacak nitelikte olsalar da; tercih edilebilir yn ak olan yukardaki ibare
iin byle bir yolun salkl olmadn dnyoruz.
Atay, D..B., Elmall, Koyiit ve Yldrmn evirileri ise ibarenin
anlamn karlayacak niteliktedir. Kuvvetle vurdu/kuvvetli bir darbe indirdi
gibi.
neriler:

-Olanca gcyle vurdu.
-Btn gcyle vurdu.
-Btn kuvvetiyle darbe indirdi. vb.



261
KEHF:11
'- - .= + '

Metin ve Yorum:

(Kulaklarna), itmelerini engelleyecek bir perde gerdik. arlp
barld halde iitmeyip uyanmayan uykusu ar biri misali, onlar seslerin
uyandramayaca ar bir uykuya daldrdk/uykuyla uyuttuk.
Keaf II. 659

Ashab- Kehfin maarada yllarca uyutulmasndan bahseden bu ibarede
mecazi bir anlatm sz konusudur. yle bir uykuya daldrlmlardr ki yllar yl
d dnyadan bihaber yaamlar. Normal artlarda uyanmaya neden olabilecek
hibir d etken onlar uykularndan uyandramam.

Mealler:

-Akdemir: ...derin bir uykuya daldrmtk...
-Atay: ...derin bir uykuya daldrdk...
-Ate: ...onlarn kulaklarna arlk vurduk...
-Bilmen: ...onlarn kulaklar zerine perde vurmu olduk...
-Bula: ...kulaklarna (ar bir uyku) vurduk...
-antay: ...onlarn kulaklarna (perde) vurduk.*
*yani yllarca tam bir skun iinde uyuttuk Beyzavi...
262
-Davudolu: ...onlarn kulaklar zerine (engel) vurduk...
-D..B.: ...onlar yllarca uyuttuk...
-Elmall: ...kulaklar zerine vurduk(yatrdk, uyuttuk)...
-Eryarsoy-Araka: ...kulaklarna vurduk(uyuttuk)...
-Hayrat: ...kulaklarna nice yllar (perde) vurduk (uykuya daldrdk)...
-Koyiit: ...kulaklarna ( perde ) vurup maarada onlar senelerce uyuttuk...
-ztrk: ...kulaklar zerine arlk vurduk...
-T.D.V.: ...onlarn kulaklarna perde koyduk.(uykuya daldrdk)...
-Yavuz: ...zerlerine uyku braktk...
-Yldrm: ...uykuya daldrdk...

Deerlendirme:

Akdemir, Atay, D..B., Yavuz ve Yldrm ibarenin mecazi boyutunu
dorudan; antay, Elmall, Eryarsoy-Araka, Hayrat, Koyiit ve T.D.V. ise
dipnotlarla veya parantez aarak tercmeye yanstmlar ve bylece ibarenin
anlalmasnn nndeki engelleri bertaraf etmilerdir.
Ate, Bilmen, Bula, Davudolu ve ztrk ise ibarenin lafzi anlamna
sk skya balanarak anlamay zorlatrmlar: Kulaklarna arlk vurduk, perde
vurduk, ar bir uyku vurduk,engel vurduk gibi ifadelerle, amalanan anlama
ulamak zordur. Trke konuan ve yazan insanlarn dilinde bu tr anlatmlara
rastlanamaz. Mtercimler de dahil olmak zere, konuma ve yazlarnda bu tr
ifadelere yer veren insanlar olduunu sanmyoruz. nk kime sorulursa
263
sorulsun, sz edilen ifadelerde eitli anlatm bozukluklarnn bulunduu
gereiyle karlalacaktr.
Kulaklar zerine arlk vurduk (ztrk): Byle bir cmlenin, ayetteki
anlamla rttn sylemek, dahas ayetin tercmesi olduunu iddia etmek bir
yana; ibarenin anlamyla ilgili olduunu dnmek bile zordur. Kuran,
konuulan/cari dille nazil olmutur. Bize den onu ayn ekilde tercme etmektir.
Kuran herkese inmitir. nemli olan onu herkesin anlayabilecei bir dille
tercme etmektir. ocuumu uyuttum veya ocuum derin/ar bir uykuya
dald diyen annelerle her zaman karlarz. Ama ocuumun kulaklar zerine
arlk vurdum, ocuumun kulaklarna perde koydum/vurdum vb. diyen bir
anneyle bugne kadar karlamadk bundan sonra da karlaacamz
sanmyoruz.

neriler:

-Derin bir uykuya daldrdk(Akdemir,Atay vd.)
-Ar bir uykuya daldrdk. vb.




264
TEVBE:118
-' ` +,'= '- --=

Metin ve Yorum:

Btn geniliine ramen... Bu, iinde bulunduklar duruma duyulan
aknl ifade eden bir meseldir. Sanki iinde bulunduklar sknt ve endie
dolaysyla yeryznde yerleebilecekleri bir mekan bulamyorlar.
Keaf II. 304

Ayetin bu ksm, incelediimiz btn meallerde doru bir ekilde
tercme edilmitir. Bununla ilgili anlam dorudan etkileyecek bir hata sz
konusu olmad iin eitli deerlendirme ve aklamalara gerek kalmadn
dnyoruz.

Mealler:

-Akdemir: ...yeryz btn geniliine ramen yine de onlara dar gelmi...
-Atay: ...Btn geniliiyle yer yz kendilerine dar gelen...
-Ate: ...Btn geniliiyle beraber dnya balarna dar gelmi...
-Bilmen: ...yeryz, geniliiyle beraber onlarn zerine dar gelmi...
-Bula: ...btn geniliine ramen yeryz onlara dar gelmiti...
-antay: ...yeryz bunca geniliine ramen onlara dar gelmi...
-Davudolu: ...yeryz olanca geniliine ramen onlarn balarna dar gelmiti...
265
-D..B.: ...Btn geniliine ramen yer onlara dar gelerek...
-Elmall: ...yeryz btn geniliiyle balarna dar geldi...
-Eryarsoy-Araka: ...yeryz bunca geniliine ramen onlara dar gelmi...
-Hayrat: ...yeryz btn geniliine ramen onlara dar gelmi...
-Koyiit: ...btn geniliine ramen yeryz onlara dar gelmi...
-ztrk: ...Btn geniliine ramen yeryz onlara dar gelmi...
-T.D.V.: ...yeryz geniliine ramen onlara dar gelmi...
-Yavuz: ...yeryz btn genilii ile onlara dar gelmi...
-Yldrm: ...dnya btn geniliine ramen balarna dar geldi...

266
TEVBE:118
-' = +-- +,'

Metin ve Yorum:
Kalpleri (darald) demektir... nsiyet ve sevin ona ulamaz. nk
keder ve ar yalnzlk sebebiyle sknt ekmitir/eker.
Keaf II. 304

Ayette; ar yalnzlk, znt, dert, dlanmlk gibi sebeplerle insanda
peydah olan sknt, stres,bunalma gibi psikolojik durumlar ifade edilmektedir.
Trkede bu gibi durumlarn ifadesi iin kullanlan ok gzel deyimler
vardr:
gs daralmak: nefes alamamak, ok huzursuz olmak (239)
ii/yrei daralmak: sklp bunalmak, benliini sknt kaplamak (240)
sknt basmak: ii daralmak, bunalmak; iinden kamad sorunlar
olduu iin gerilimli olmak (241)
kalbi kanamak: ok ac, znt ekmek; strab ok olmak (242)
cieri yrei yanmak: ok ac duymak, byk ac karsnda ii
yanyormu gibi olmak (243)
__________________________________
(239) Yurtba, a.g.e., s.234
(240) Yurtba, a.g.e., s.279
(241) Yurtba, a.g.e., s.436
(242) Yurtba, a.g.e., s.307
(243) Yurtba, a.g.e., s.132
267
ii daralmak/sklmak: sklp bunalmak, benliini sknt kaplamak
(244)

Meallere baktmzda, bu deyimin ne yazk ki ounlukla hatal bir
ekilde tercme edildiini grrz:

Mealler:

-Akdemir: ...ileri daraldka daralmt...
-Atay: ...canlar ilerine smayan...
-Ate: ...canlar skldka sklm...
-Bilmen: ...kalpleri kendilerine darlamt...
-Bula: ...nefisleri de kendilerine dar (skntl) gelmiti...
-antay: ...vicdanlar kedilerini sktka skmt...
-Davudolu: ...vicdanlar da kendilerini skmt...
-D..B.: ...nefisleri kendilerini sktrp...
-Elmall: ...vicdanlar da kendilerini tazyik etti...
-Eryarsoy-Araka: ...vicdanlar kendilerini sktka skmt...
-Hayrat: ...vicdanlar kendilerini sktka skm...
-Koyiit: ...vicdanlar kendilerini sktka skm...
-ztrk: ...z benlikleri kendilerini sktrmt...
-T.D.V.: ...vicdanlar kendilerini sktka skmt...
__________________________________
(244) Yurtba, a.g.e., s.279

268
-Yavuz: ...vicdanlar da kendilerini skmt...
-Yldrm: ...vicdanlar da kendilerini sktka skmt...

Deerlendirme:

Kanaatimizce yukardaki tercmeler arasnda en doru/belki de tek doru
olan Akdemirinkidir. nk ii daralmak ifadesi ayetin anlamn doru bir
ekilde aktarmaya yarayan bir deyimdir ayn zamanda. Zaten bizim de
savunduumuz ve yapmaya altmz budur: Deyimleri, deyimlerle tercme
etmek.
Dier tercmeler ise eitli hatalarla malldr. Mesela Atein canlar
skldka sklm eklindeki tercmesi ayette resmedilen psikolojik gerilimin
arln anlatmak iin yeterli bir ifade deildir. nk can sklmak; Yapacak
ii olmadndan iinde bir sknt duymak, bir olaya zlmek, bir kimseye
fkelenmek gibi daha basit durumlar iin kullanlr. (245)
Bilmenin kalpleri kendilerine darlamt eklindeki tercmesi ise yrekleri
daralmt eklinde olsa ok daha doru olurdu. ou mtercimin vicdanlar
kendilerini skmt/skt trnden tercmeleri vicdanlar kendilerini rahatsz
etmiti eklinde olsayd daha anlaml olurdu belki ama yine de deyimdeki youn
temay yanstmaktan uzak kalrd. Atayn canlar ilerine smayan ifadesiyle
amalad eyin ne olduu anlalmyor, en azndan biz anlayamyoruz.
ztrkn z benlikleri kendilerini sktrmt eklindeki
__________________________________
(245) ..A..Aksoy, a.g.e., s.676
269
tercmesi nefis kelimesinin z benlik olarak tercme edilmi olmasyla
dierlerinden daha farkl gibi grnse de anlamaya ynelik herhangi bir katk
salamamaktadr.

neriler:

-leri daraldka daralmt. (Akdemir)
-Yrekleri daraldka daralmt.
-(Onlar) sknt basmt. vb.















270
T-H:5 - ARF:54 - RAD:2
= _' ,-- '
Metin ve Yorum:

El istiva alel ar, hakimiyet /mlkle e anlaml olan Melikin tahtdr.
Ar kelimesini, mlk kelimesinin yerine kinaye olarak kullanmlar ve yle
demiler: falanca ara istiva etti derken, mlk/ hakimiyeti ele geirdi demek
istiyorlar, her ne kadar sz konusu kii (ekli olarak) tahta oturmam da olsa.
Geri tahta oturmas hakimiyeti sembolize etmesi asndan daha ak, daha basit
ve durumu daha aklaycdr. (Ama tahta oturmak fiili olarak gereklemese de
istiva alel ar hakimiyeti sembolize eder.)
Zemaheri meseleyi daha ak hale getirmek iin zetle unlar syler:
Nasl eli ak ibaresi cmertlik, eli bal/kapal ifadesi cimrilik iin
kullanlryorsa burada da buna benzer bir durum geerlidir. Nitekim bu ifadeler
kimin iin kullanlrsa kullanlsn akla cmertlik ve cimrilik gelir. Hatta hi eli
olmayan biri iin bile eli ak ya da eli bal/kapal deriz ve bundan cmertlik ve
cimrilik net bir ekilde anlalr.
Keaf III. 54
...Ar terimine gelince (lafzen taht veya hkm/iktidar makam)
klasik ve modern, btn Mslman mfessirler ittifakla, szcn Kuranda
geen bu mecazi kullanmnn, Allahn btn yaratklar zerindeki mutlak
hkm ve iktidarn ifade ettii grndedirler... (246)
__________________________________
(246) Esed, c.1, s.279-280 , 37. Dipnot
271
Bu ibare, Allahn varlk zerindeki hakimiyetini, yetkinliini ve gcn
mecazi bir yolla tasvir etmektedir.
Trkede bu konuyla ilgili gzel deyimler vardr:
avucu iinde tutmak: hkm ve kontrol altnda tutmak,
avucunda tutmak: elinin iinde tutmak, birine her istediini yaptrmak,

avucunun iine almak: birisini buyruu altna almak; her istediini
yaptrr duruma getirmek (247)

Meallere baktmzda ibarede yer alan ar kelimesinin tercme
edilmediini grrz:

Mealler:

-Akdemir: ...ara kurulmu olan...
-Atay: ...artan hkmetti...
-Ate: ...ara istiva etmi (kurulmutur)...
-Bilmen: ...ar zerine hakim olmutur...
-Bula: ...ara istiva etmitir...
-antay: ...ar istila etmitir
-Davudolu: ...(kudretiyle) Ar istila etmitir
-D..B.: ...ara hkmetmektedir
-Elmall: ...ar zerine istiva buyurdu.*
__________________________________
(247) Yurtba, a.g.e., s.56
272
*Rad:2 nin dipnotu Taht zerine kuruldu, yarattktan sonra hepsinin zerinde
hkmlerini icra etmeye balad...
-Eryarsoy-Araka: ...Ara istiva etti...
-Hayrat: ...ara hkmetmitir...
-Koyiit: ...Ar zerine istiva etmitir...
-ztrk: ...ar zerine egemenlik kurmutur
-T.D.V.: ...Ara istiva etmitir (veya : Rahman, Ar hkm altna almtr. Bak.
Araf:7/54)...
-Yavuz: ...(kudret ve hakimiyyetiyle) Ar istila etti...
-Yldrm: ...rububiyet arna kurulmutur...

Deerlendirme:
Yukardaki tercmeler arasnda sadece Elmallnnki dipnot sayesinde
anlalacak bir hale gelmitir. Bunun dndaki tercmelerin yeterince aklayc
olmadn dnyoruz: Ara istiva etmek, ara istila etmek, ara istiva
buyurmak, rububiyyet arna/ara kurulmak, artan hkmetmek gibi ifadeleri
anlamak iin okur-yazar olmann da tesinde, slam ilahiyatna/kelamna vakf
olmak gerekiyor.
Bizce yukardaki ibareyi daha basit ve anlalr kelime gruplaryla
tercme etmek mmkndr.
neriler:
-Varl, egemenlii altna ald
-Varl/yaratlmlar, hakimiyeti altna ald.
-Her eyin hakimi oldu. vb.
273
HAC:11
_'= = .......... -'- += _'=

Metin ve Yorum:

Dinin merkezinde/ortasnda deil de kenarnda/ kysnda bulunurlar. Bu,
onlarn dinlerine ballk konusundaki tedirginlik/endie/huzursuzluk ve
kararszlklar yzndendir. Mutmain ve kararl deillerdir. Ordunun arka/kenar
saflarnda bulunup ganimet ve zafer sezinlediklerinde kararl ve mutmain olurlar.
Tersi bir durumda ise arkalarna bakmadan tabana kuvvet kaarlar
...
Keaf III. 147
Bu ayette iki deyim bulunmaktadr: Ala harfin ve nkalebe ala
vechihi. Ala harfin ibaresi; karaszlk, phe, samimiyetsizlik, endie,
tedirginlik gibi anlamlara gelen bir deyimdir.
nkalebe ala vechihi ibaresi ise; bir eyden yz evirmek, brakp
gitmek, terk etmek gibi anlamlar olan bir deyimdir.
Trkede, yukardaki anlamlar karlayan deyimler bulunmaktadr. Bu
deyimlerden bazlarn buraya nakledersek konuyu daha iyi zmsemi olacaz:
Ala harfin ile ilgili deyimler:
pamuk ipliiyle balanmak: aralarnda ba, dostluk kuvvetli olmamak;
ksa sre etkili olacak geici; szde zm (248)
__________________________________
(248) Yurtba, a.g.e., s.404
274
kyda/bucakta/kenarda/kede olmak: Gz nnde olmayan, dikkati
ekmeyen, gze arpmayan, umulmayan yerlerde (249)
nkalebe ala vechihi ile ilgili deyimler:
gerisin geri (gitmek): geriye dnmek, geldii yere dnmek (250)
tornistan etmek, geriye dnmek, caymak, vazgemek (251)
ters yz geri dnmek: gittii yerden istediini elde edemeden, eli bo
olarak geri dnmek (252)
yz evirmek (bir kimseden): ona kar gsterdii ilgiyi kesmek (253)

Mealler:

-Akdemir: ...en u kenarnda ... btn benliiyle [tekrar inanszla] dnverir...
-Atay: ...bir yar bandaym gibi ... yz st der...
-Ate: ...bir kenarndan (dinin btnne inanmadan) ... yz st dner (dini
ktleyerek ondan vazgeer)...
-Bilmen: ...bir tereddt zre ... yz zerine geri dner...
-Bula: ...bir ucundan ... yz st dnverir...
-antay: ...bir tarafndan ... yz st dner*
*rtidat eder Celaleyn, Medarik...
-Davudolu: ...Utan uca (phe iinde) ... yz st dnverir...
__________________________________
(249) Yurtba, a.g.e., s.339
(250) Yurtba, a.g.e., s.231
(251) Yurtba, a.g.e., s.474
(252) Yurtba, a.g.e., s.469
(253) ..A..Aksoy, a.g.e., s.1132
275
-D..B.: ...bir yar kenarndaym gibi ... yz st dner...
-Elmall: ...kydan kyya ... yz st dn verir...
-Eryarsoy-Araka: ...(dinin) bir tarafndan ... yz zere dner (mrted olur)...
-Hayrat: ...bir kenarndan (phe iinde) ... yzst dner (dinden kar)...
-Koyiit: ...gnlszce ... yzst (dinden) dner...
-ztrk: ...kydan kyya ... yzst geri dnverir...
-T.D.V.: ...yalnz bir ynden ... ehresi deiir (dinden yz evirir.)...
-Yavuz: ...bir ucundan ... yz st dner (dinden kar)...
-Yldrm: ...srf bir hesaba binaen ... yzst dnverir...

Deerlendirme:

Yukardaki tercmelerde grld gibi ala harfin ibaresinin neredeyse
btn anlamlarna rastlamak mmkndr. Her mtercim, bu ibarenin kendine
gre doru olan anlamn tercih etmitir. Bu, bir ynyle doru kabul edilse bile
gzard edilmemesi gereken bir ey var: Birok anlama gelebilen bir kelime ya da
kalp ifade, bulunduu metne gre anlam kazanr. Yani metnin balam kelimenin
birok mefhumunu saf d brakarak anlamn daraltr. Yani birok anlama
gelebilen bir kelime bulunduu cmlede ancak birka anlamyla, bazen tek bir
anlamyla karmza kar.
Bu olgu ale harfin ibaresi iin de geerlidir. Ayeti bir btn olarak
dndmzde, sz konusu mnafk tipolojiye sahip insanlarn menfaat
kaygsyla hareket ettikleri, imanlarn kazanm ve kayplarnn belirledii
dolaysyla itikadi pozisyonlarnn knand grlecektir.
276
Ale harfin ibaresinin Trke evirilerinde birok tercihle kar karya
braklmz. Bu tercihleri tek tek devre d brakmak yerine; doru olan ynleri
ile tmn kapsayacak bir tercme yapmak gerekir.
nkalebe ale vechihi ibaresinin evirisinde ise mtercimlerin ounun
yzst dner; Atayn ise yzst der ifadesini tercih ettiklerini
gryoruz. Deyim kaynaklarnda bu iki ifadeyi de gremedik. Dolaysyla sz
konusu ifadeler mecazi deil gerek anlamlaryla anlalmak zorundadrlar ki bu
da fiziki armlar oluturur. Oluan fiziki armlarn ibarenin buradaki
anlamyla hibir ilgisinin olmad aktr. Bu ibareyle ilgili tek anlalr eviri
Akdemirinkidir. evirilerin anlalmas iin bavurulan ek aklamalar ise ou
zaman olduunun aksine; yeterli fayda salayamamtr.

neriler:

-Allaha inanmakta (menfaatlerinden dolay) tereddt eden insanlar vardr ...
gerisin geri dnerler.
-Allaha inanmakta (menfaatlerinden dolay) kararsz kalan insanlar vardr ... yz
evirirler.
-Allaha itenlikle/kalbiyle deil de diliyle (menfaat icab) inanan insanlar vardr
... cayarlar/vazgeerler.
277
BAKARA:5
_'= -

Metin ve Yorum:

Ala hden szndeki istila anlam olarak, onlarn hidayette yer
edinmelerini (temekkn), hidayette kararl olmalarn (istikrar) ve hidayete
tutunmalarn (temessk) ifade eden bir meseldir. Halleri, bir eyin zerine kan,
trmanan, binen, terfi eden kiinin haline benzetilmitir.
Buna benzer ifadeler huve alel hakk o, haktadr (hakta karar klmtr,
hakka sk skya sarlmtr); huve alel batl o, batldadr (batlda karar
klmtr, batla sk skya sarlmtr) eklindedir.
...
Keaf I. 85

Zemaherinin Ala hden ifadesini aklamak iin temekkn,
istikrar ve temessk kelimelerini anahtar kabul ettii grlmektedir. Baktmz
szlklerin ilgili maddelerine u anlamlar verilmitir:
Temekkn; temekkene: Saygnlk kazanmak, muteber olmak, yaylmak,
salamlamak, iyice yerine oturmak, pekimek, glenmek vb.
stikrar;Yerleiklik, yerleme, bir yerde kalma, konaklama, sreklilik vb.
Temessk; Yapma, tutunma, ballk, sadakat, vb. (254)
__________________________________
(254) L.Arab, Muhit, Esasl belaa vb. a.g.e.er
278
Zemaherinin bu ibareyi aklamak iin temekkn, istikrar ve
temessk kelimelerine bavurmu olmas; ifadeyi anlamas ve
anlamlandrmasnda bizler iin nemli bir ipucudur. Zira burada mminlerin
Allahtan gelen hidayeti ne ekilde algladklar, kavradklar ve nasl bir tutum
iine girdikleri btn nemiyle n plana kmaktadr. Zemaheriye gre
mminler Allahn kendilerine layk grd hidayete kararl ve salam bir
ekilde sadakat gstermiler ve bu ballklarn srekli bir hale getirerek
yaantlarnn her kesitine ve anna yanstmlar, Hak yoluna girmilerdir.
Nitekim Trkede de Allahn emrettii yol; doru olan, hak kabul edilen
yol iin Hak yolu(na girmek)deyimi kullanlr. (255)
Ayrca kanaatimize gre Zemaheri bu ibarede geen ala harfini
zerinde anlamyla deil, fi/de-da anlamyla yorumlamtr. nk alann
anlamlarndan biri de fi/de-dadr. (256)
Bu ifadeye byk bir zen ve titizlikle yklenen youn anlamlar ne
yazk ki Trke tercmelerde gremiyoruz. Mtercimler ounlukla bir hidayet
zre eklinde tercme ederek; ifadelerdeki youn anlam bizlere yanstacak
herhangi bir aklama veya dipnota da bavurmu deiller.

Mealler:
-Akdemir: ...doru yola...
-Atay: ...Rablerinin yolunda...
__________________________________
(255) Yurtba, a.g.e., s.259
(256) el-layeyni Mustafa, Camiuddurusil Arabiyye, 3. blm, s.176, 7. bask; el-Mektebetl Asriye Sayda-
Beyrut 1966
279
-Ate: ...bir hidayet zre...
-Bilmen: ...bir hidayet zre...
-Bula: ...bir hidayet zere...
-antay: ...hidayetin tam zerinde...
-Davudolu: ...Rablerinin yolunda...
-D..B.: ...Rablerinin yolunda...
-Elmall: ...bir hidayet zerindedir...
-Eryarsoy-Araka: ...bir hidayet zeredirler...
-Hayrat: ...bir hidayet zeredirler...
-Koyiit: ...Rablarnden gelen hidayet...
-ztrk: ...bir hidayet zere...
-T.D.V.: ...bir hidayet zeredirler...
-Yavuz: ...hidayet ve doru yol...
-Yldrm: ...doru yola...

Deerlendirme:
Yeniden Zemaheriye dnp tercmeleri deerlendirdiimizde
greceimiz udur: Tercmeler anlalr olmakla beraber, sz konusu ifadenin
arln, ifadede iyiden iyiye hissedilen anlamsal younluu yanstmaktan
uzaktr. Mtercimlerimizin nemli bir blm ala harfinin literal anlamn
tercmelerine yanstma kaygsn,ifadenin bihakkn anlalmasnn nne
geirmilerdir.
Bizce Zemaherinin izinden gidilerek yaplacak tercmeler, daha doru
olacaktr.
280
neriler:
-Onlar, Rablerinden gelen hidayete sk skya sarlmlardr.
-Onlar, Rablerinden gelen hidayette kararl/istikrarldrlar.
-Onlar, Rablerinin doru yoluna salam bir ekilde ve srekli olarak
balanmlardr.
-Onlar, Rablerinin dosdoru yolunda karar klmlardr.


















281
MMNN:54
= +- -

Metin ve Yorum:

El- amretu; boyu aan su demektir. Bu ifade, cehalet ve
krlklerinden dolay iinde bulunduklar vaziyeti niteleyen bir mesel olarak
kullanlmtr. Ya da batl zere olmalar hasebiyle suyun derinliklerinde/tehlikeli
blgelerinde (risk alarak) oynayan (maceraperestlere) benzetilmilerdir.
Keaf III. 193

Bu ibare, inkarclarn iinde bulunduklar kfr halini ve buna ramen
nasl gafilce/lakaytlkla davrandklarn betimlemektedir. Aslnda itikadi olarak
tehlikeli bir konumda olmalarna ramen aymazca davranmalarnn,
cehaletlerinden ve basiretsizliklerinden kaynakland belirtilmektedir.
Yukarda tasvir edilen insanlarn durumunu aadaki deyimlerle de izah
etmek mmkndr:
gaflet uykusuna dalmak: gerekleri gremeyecek durumda olmak (257)
gaflete dmek: dalgn olup evresindekilerden, etrafnda olup
bitenlerden habersiz olmak, dalgnlk etmek (258)
basireti balanmak: leriyi grememek, alabilecei uygun nlemi
__________________________________
(257) Yurtba, a.g.e., s.226
(258) Yurtba, a.g.e., s.226
282
alamamak, her nedense iyi dnemez, ne syleyeceini, nasl hareket edeceini
bilemez hale gelmek; gafil, habersiz, dalgn olmak (259)

Mealler:

-Akdemir: ...aknlklar iinde...
-Atay: ...iine dtkleri aknlklaryla...
-Ate: ...(daldklar) gafletleri iinde...
-Bilmen: ...kendi dalaletleri iinde...
-Bula: ...kendi gafletleri iinde...
-antay: ...sapklklar iinde...
-Davudolu: ...aknlklar iinde...
-D..B.: ...sapklklaryla...
-Elmall: ...dalgnlklar iinde...
-Eryarsoy-Araka: ...gaflet ve bilgisizlikleri iinde...
-Hayrat: ...dalaletleriyle...
-Koyiit: ...Azab grecekleri vakte kadar sen onlar brak...
-ztrk: ...kendi gafletleri iinde...
-T.D.V.: ...gaflet ve sapklklar ile
-Yavuz: ...dalgnlklar iinde
-Yldrm: ...daldklar gaflet iinde...


__________________________________
(259) Yurtba, a.g.e., s.72
283
Deerlendirme:

Mtercimler, ibareyi birbirine yakn ve benzer ifadelerle tercme ederek,
okuyucunun istifadesine anlaml ve doru eviriler sunmulardr. Kanaatimizce
yukardaki tercmelerden biri hari dierleri dorudur. Neredeyse btn
mtercimlerin doru bir ekilde tercme ettikleri nadir ibarelerden biri de budur.
Koyiitin Azab grecekleri vakte kadar sen onlar brak eklindeki
tercmesinde sz edilen ibareye karlk gelebilecek bir ey bulamadmz
belirterek kendi tercih ve nerilerimize geiyoruz.

neriler:

-Onlar her taraftan saran gaflet iinde
-Onlar aymazlk ve dalgnlklar iinde





284
NEML:40
== =,' --, .-


Metin ve Yorum:

...
(Bu ibarenin) Bir an evvel, ksa sre zarfnda, (bir eyi) getirmeyi/
yapmay ifade eden bir mesel olmas uygundur.
Arkadana; ifal keza fi lahzatin, fi riddeti tarfin, iltefit tereni vb.
ifadelerle hitap etmen gibi olur ki bu ve benzeri ifadelerle srat/hz ve abukluk
kastedersin.
Keaf III. 373

Zor bir iin en ksa zaman iinde gereklemesini anlatan yukardaki
sembolik ibareyi, Trkedeki konuyla ilgili deyimler sayesinde daha da anlalr
klmak mmkndr.
gz ap kapayncaya (gzn yumup ancaya) kadar: bir anlk srede,
ok ksa bir zamanda, ok ksa bir srede (260)
gz ap kapamadan: bir anda, hemen, imdi, anlalmadan (261)

__________________________________
(260) Yurtba, a.g.e., s.241
(261) Yurtba, a.g.e., s.241
285
Mealler:

-Akdemir: ...sen gzn ap kapamadan...
-Atay: ...gzn ap kapamadan...
-Ate: ...sen gzn ap yummadan...
-Bilmen: ...daha kendine gzn dnmeden...
-Bula: ...(gzn ap kapamadan)...
-antay: ...gzn sana dnmeden(gzn yumub amadan)...
-Davudolu: ...gzn krpmadan...
-D..B.: ...gzn ap kapamadan...
-Elmall: ...gzn krpmadan evvel...
-Eryarsoy-Araka: ...gzn krpmadan...
-Hayrat: ...(senin) gz ap kapaman (esnasnda, henz nazarn) sana dnmeden
nce,...
-Koyiit: ...gzn ap kapamadan...
-ztrk: ...gzn ap yumuncaya kadar...
-T.D.V.: ...gzn ap kapamadan...
-Yavuz: ...gzn krpmadan nce...
-Yldrm: ...sen gzn ap kapamadan

Deerlendirme:

Yukardaki tercmeleri incelediimizde temelde iki farkl ifade biimiyle
karlarz:
286
Gzn ap kapamadan eklindeki tercme ibarenin anlamn doru
bir ekilde yanstan bir deyimdir.
Gzn krpmadan eklindeki tercme ise bizim tasvip edebileceimiz
trden deildir. nk bu deyim iki anlama gelmekte, ama ikinci anlam birinci
anlamn glgede brakmakta, ikinci plana itmektedir.
Gz krpmak: 1. Gz kapan kapayp amak 2. Bakasna
sylediklerinin doru olmadn iaretle anlatmak iin benimsedii kimseye
bakarak gzn kapayp amak iyice dnldnde deyimin ikinci anlamnn
daha yaygn olduu grleceindendir ki biz yukarda belirttiimiz gibi bunu
tasvip etmiyoruz.
Bilmenin daha kendine gzn dnmeden eklindeki evirisi ise
tamamiyle literal bir eviridir ve asla ibarenin deyimsel anlamn
yanstmamaktadr. Dolaysyla bu evirinin de doru olduunu syleyemeyiz.
Bilmen de antay ve Hayrat gibi parantez aarak tercmesini anlalr klsayd
hedefine ulam olacakt.
Belirtmeden geemeyeceimiz bir husus ise, Bulan ibarenin doru
anlamn gerei yokken ve herhangi bir aklama yapmakszn niin parantez iine
alddr.

neriler:

-Gz ap kapayncaya kadar
-Gz ap kapamadan
-Gz yumup ancaya kadar... vb.
287
ABESE:17 - ZRYT:10
MDDESSR:19,20 - BRC:4
.- '- ''
Metin ve Yorum:

Bu bir bedduadr. (Hem de) en irkin beddualarndan. nk lm
dnyadaki iddetin odak noktas ve en korkuncu/irkinidir.
Keaf IV. 703

Adeta btn bu eylere (nceki ayetlerde zikredilenlere) yemin ederim ki
onlar lanetlenmitir, deniyor.
Kutile bedduadr. Abese 17deki gibi.
Keaf IV. 730-731

Beddua olduu ak olan yukardaki ibareyi, Trkede karlayan birok
deyim bulunmaktadr:
can cehenneme, can kasca, can ksn, cehennem ol git, cehennem
olmak, cehenneme kadar yolu var, cehennemin dibine gitmek: stemiyorum,
gzm grmesin, gitsin gidebildiince, ne kadar kt duruma derse dsn,
lsn, gebersin, defolup gitsin. (262)

__________________________________
(262) Yurtba, a.g.e., s.124-125-130

288
Mealler:

-Akdemir: ...Can kasca insan!...
-Atay: ...Can ksn insann...
-Ate: ...Kahrolas insan...
-Bilmen: ...Kahrolsun insan...
-Bula: ...Kahrolas insan...
-antay: ...O kahredilesi insan...
-Davudolu: ...Kahrolas (kafir) insan!
-D..B.: ...Can ksn o insann...
-Elmall: ...o kahrolas insan...
-Eryarsoy-Araka: ...Kahrolas o insan...
-Hayrat: ...Kahrolas (o mnkir) insan...
-Koyiit: ...Allah onu kahretsin;...
-ztrk: ...Kahrolas insan...
-T.D.V.: ...Kahrolas insan!...
-Yavuz: ...Kahrolas (kafir) insan,...
-Yldrm: ...Kahrolas kafir insan,...

Deerlendirme:

Mtercimlerin Abese:17, Zariyat:10, Mddessir:19-20 ile ilgili evirileri
tamamyla dorudur. nk Kurandaki beddua, Trkede ayn anlam ifade
eden beddualarla tercme edilmitir.
289
Ancak, yine ayn ekilde beddua olan Brc:4 ile ilgili tercmelerde baz
hatalar gze arpmaktadr.
Ate, Bilmen, antay, Davudolu, Elmall, Koyiit, ztrk, T.D.V. ve
Yavuz; Kutile kelimesini gebertilmitir, ldrld, can ksn, gebertildi gibi
gemi zaman formuyla tercme etmilerdir. Bilindii zere Kutile kelimesi
burada beddua formundadr. Hepimizin bildii ve yer yer kulland,
kullanldna ahit olduu gibi beddua, gemi zaman kipi ile deil, emir ya da
istek kipi ile yaplr. Dolaysyla yukarda adn saydmz mtercimlerin Buruc 4
ile ilgili tercmeleri tamamyla yanltr.
Kurann yukarda ayet numaralarn yazdmz be ayr yerinde ayn
ekilde geen bir ibareyi 4 yerde doru 1 yerde ise yanl bir ekilde tercme
etmenin izah; bizce ayetlerin derli toplu bir bak asyla deerlendirilmemesi
olarak yaplabilir.
T.D.V.nin tercmesi ise lafzn anlam ynn zalimlerden, mazlumlara
yneltecek ekildedir:
- Hendee atlanlar (yaklarak) ldrld.
Kutile kelimesine ldrld anlam verilirse byle bir tercme
kanlmaz olur. nk orda lenler, hendee atlanlardr. Literal evirinin lafzn
delaletini ne ekilde deitirdiinin ilgin bir rnei ile kar karyayz. Ve bu
hata, anlam bozukluklarndan kaynaklanan hatalardan ok daha byktr.

neriler:
-Lanet olas insan!
-Kahrolas insan!
290
-Can kasca insan!

Brc:4 ise yle tercme edilmeliydi:

-Lanet olas Ashab- Uhdud / Lanet olsun Ashab- Uhduda
-Kahrolas Ashab- Uhdud / Kahrolsun Ashab- Uhdud. vb.


















291
TEVBE:30 - MDE:75
+'-' '' _ ,, ,

Metin ve Yorum:

Yani onlar; szlerinin irkinliinden duyulan hayret nedeniyle
(katelehumullah) ifadesine muhatap olmaya evleviyetle layktrlar. irkin
eylemler ilemeyi alkanlk haline getirmi bir toplulua Allah onlar kahretsin
ne acayip fiiller iliyorlar onlar denmesi gibidir. Nasl oluyor da Haktan yz
evi(riliyor)lar
Keaf II. 252
Yahudilerin Uzeyri, Hristiyanlarnsa say Allahn olu olarak
grmelerine bir bedduayla karlk veriliyor ve ardndan onlarn nasl olur da
Hakktan yz evirdikleri dile getiriliyor.
Burada temel bir gerekten/Allahn vahdaniyetinden, hibir delil
olmakszn yz evirmek, bunu nemsememek, hatta bile bile inkr etmek sz
konusudur.
... Aslnda, Araplar Allah kahretsin yahut Allah yok etsin ifadesini
dorudan bir karg, bir beddua anlamnda kullanrlard; fakat Kuran ncesi
Arapada dahi bu ifade, olaand tuhaf ve korkun bir eye dikkat ekip altn
izmeye yarayan deyimsel bir ifade karakterini de tamaktayd (263)
Lafzen, onlar [hakikatten] nasl sapmlardr. Efeke fiili, ncelikle,
__________________________________
(263) Esed, a.g.e., c.1, s.356
292
[bir kimseyi veya bir eyi] geri evirdi anlamna gelir: soyut anlamyla,
ounlukla o yalan syledi demektir. (nk, yalan, hakikatten
uzaklamaya iaret eder.) Ufike edilgen kalb, ou zaman, o, grnden (yahut
yargsndan) sapt ve bylece, onun zihni tersyz oldu veya saptrld
anlamlarna sahiptir. (264)
Trkede bu durumu ok gzel ekilde anlatan deyimler vardr:
yz evirmek: birine gsterdii ilgiyi, yaknl kesmek; birine dman
olmak (265)
arkasn dnmek/ evirmek: nem vermemek, ilgilenmez olmak (266)
Kulakard etmek/ kulak arksna atmak, kulak asmak, kulak tkamak,
aldr etmemek gibi deyimler de ayn durumlarda kullanlr. (267)
yoldan kmak: doru yoldan ayrlp kt yola sapmak (268) - doru
bilinen yoldan ayrlmak, azgnla sapmak (269)
Meallere baktmzda iki deyimden oluan bu ibarenin birinci ksmnn
doru, ikinci ksmnn ise yer yer hatal bir ekilde tercme edildiini grrz.




__________________________________
(264) Esed, a.g.e., c. 1, s. 207, 90. dipnot
(265) Yurtba, a.g.e., s.515
(266) Yurtba, a.g.e., s.48
(267) Yurtba, a.g.e., s.351-34
(268) Yurtba, a.g.e., s.509
(269) ..A..Aksoy, a.g.e., s. 1122
293
Mealler:

-Akdemir: ...Allah kahretsin onlar! Nasl da [haktan] sapyorlar !...
-Atay: ...Allah canlarn alsn! Naslda uyduruyorlar?...
-Ate: ...Allah onlar kahretsin, nasl da (haktan batla) evriliyorlar?...
-Bilmen: ...Allah Teala kendilerini kahretsin!.. Nasl haktan- evriliyorlar...
-Bula: ...Allah onlar kahretsin; nasl da evriliyorlar?
-antay: ...Hay Allah kahredesi adamlar! (Haktan baatla)nasl da
dndrlyorlar!...
-Davudolu: ...Allah kahredesi herifler! Haktan naslda sapyorlar!...
-D..B.: ...Allah onlar yok etsin! Nasl da uyduruyorlar...
-Elmall: ...Allah kahredesiler nereden saptryorlar?...
-Eryarsoy-Araka: ...Allah kahretsin onlar ! nasl da dndrlyorlar!...
-Hayrat: ...Allah onlar kahretsin! nasl da (haktan ) evriliyorlar!...
-Koyiit: ...Allah, onlar kahretsin; nasl da uyduruyorlar!...
-ztrk: ...Allah onlar kahretsin. Nasl da yz geri evriliyorlar!...
-T.D.V.: ...Allah onlar kahretsin! Nasl da (haktan batla) dndrlyorlar!...
-Yavuz: ...Allah onlar kahretsin, (haktan batla) nasl evriliyorlar?...
-Yldrm: ...Hay Allah kahredesiler! Nasl da haktan batla dndrlyorlar?...

Deerlendirme:

Yukarda da belirttiimiz gibi ibarenin birinci ksm iin tercih edilen
evirilerde herhangi bir problem yok: Allah kahretsin onlar, Allah onlar yok
294
etsin gibi Ama ikinci ksm iin ayn eyi syleyemeyiz: Bu blmde baz
mtercimlerin yfekun fiilinin edilgen atsna takl kaldklar gzlenmektedir.
Bu sebepledir ki evriliyorlar, dndrlyorlar, saptrlyorlar gibi ifadeler
kullanmlardr. Kim eviriyor, dndryor ya da saptryor onlar? Allah m?
Haa!.. peki ya kim? Sadece ve sadece kendileri. Dolaysyla kullanlacak ifadeler
eviriyorlar, dndryorlar, sapyorlar trnden olmalyd.

neriler:

-Allah kahretsin onlar! Nasl da [ Haktan] sapyorlar! (Akdemir)
-Allah kahretsin onlar! Nasl da [ Haktan] yz eviriyorlar!
-Allah kahretsin onlar! Nasl da [ Hakk] kulak ard ediyorlar!
-Allah kahretsin onlar! Nasl da [ Hakk terk edip] yoldan kyorlar! vb.











295
YNUS.2
- --
Metin ve Yorum:
ncelik, fazilet ve yksek makam demektir. Eer neden ncelik, kadem
diye isimlendirildi dersen; ilerleme, ne geme ayak vastas ile gerekletii iin,
gzel abalar ve ilerlemeler kadem olarak isimlendirilmitir, derim. Elle verildii
iin nimete yed ve ba denmesi gibi. nk sahibi onunla (yedle) sat yapar.
Kademin sdka izafesi ise faziletin fazlalna ve sahibinin nde gelen
byklerden olduuna iaret eder.
yi, hayrl bir makam anlamna geldii de sylenir.
Keaf II. 313
Allahn inananlara vadettii dllere iaret eden bu ibare;
Zemaherinin de belirttii gibi; fazilet, iyilik, yksek mertebe, hayrl makam
gibi anlamlara gelir.
Kuranda buna benzer baka ifadeler de vardr:
Gizli-ak btn iyi fiiller sdk ile tabir edilir ve kendisiyle tavsif
olunan fiil sdka izafe edilir: makadi sdkn: raz olunan bir mekan
(Kamer:55); kademe sdkn: yksek bir mertebe (Yunus.2); mdhele sdkn:
gnahlardan arnm bir ekilde raz olunarak kabre girme; mhrece sdkn:
Kabirlerden raz olunacak bir ekilde kp fke ve gazaptan emin olmak,
cmerte karlanmak (sra:80); lisane sdkn: yad- cemil (Meryem:50 -
uara:84); mbevvee sdkn: raz olunan iyi menziller (Yunus.93). (270)
__________________________________
(270) sfahani, a.g.e., s.277-278
296
Mealler:

-Akdemir: ...[dierlerinin] nne geeceklerini...
-Atay: ...iyi ilerinin karl...
-Ate: ...doruluk kademesi...
-Bilmen: ...bir kademe sdk...
-Bula: ...gerek bir makam*
*Allah katnda yce ve stn makam...
-antay: ...kademi sdk*
*antayn konuyla ilgili notu olduka uzun olduundan iin naklettii rivayetleri
maddeleyerek alyoruz: 1-Hz.Muhammed, 2-Hz.Muhammedin efaati, 3-Allahn
Hz.Peygambere tevdi buyurduu rahmet-i sabka, 4-Mminlerin nden
gnderdikleri ameller mukabilinde ihsan olunacak gzel ecir, 5-Levh-i mahfuzda
mminler iin sebketmi olan saadettir, 6-Lugatte ayak demek olan kadem
lafznn bu manalara tlak komann ve bunda kazanmann ancak ayakla hasl
olduundandr. Msebbebe sebebin ad verilmitir. Nitekim Nimete de el ile
verildii iin Yed denilmitir, 7-Rehber, nder, efaati manalarnda
kullanlmtr. Nitekim dilimizde de n ayak tabiri mstameldir...
-Davudolu: ...kademi sdk (sadk efaati)...
-D..B.: ...yksek makamlar...
-Elmall: ...kademi sdk [yce bir mertebe ]...
-Eryarsoy-Araka: ...kademi sdk*
297
*Takdim ettikleri salih ameller dolaysyla gzel bir ecir; kendilerine gerekten
efaati olacak bir peygamber (Muhammed S.A.V.), yksek bir makam...(el-
Maverdi II, 421; Kurtubi, VIII, 306)...
-Hayrat: ...kademi sdk (peygamberin efaati)...
-Koyiit: ...yksek mertebeler...
-ztrk: ...yksek bir doruluk derecesi...
-T.D.V.: ...yksek bir doruluk makam...
-Yavuz: ...yksek dereceler...
-Yldrm: ...stn sadakat makam...

Deerlendirme:

Akdemir, Bula, antay, D..B., Elmall, Eryarsoy, Koyiit ve
Yavuzun tercmeleri; gerek anlamn tercmeye direkt yanstlmas gerekse
dipnot ve parantezler eliinde aklanm olmas asndan yeterince
aklaycdr.
Atayn iyi ilerinin karl eklindeki tercmesi yetersizdir. nk,
kademe Sdkn iyi ilere karlk olarak ngrlen dldr.
Atein doruluk kademesi, ztrkn yksek bir doruluk derecesi,
T.D.V.nin yksek bir doruluk makam ve Yldrmn stn sadakat
makam ile neyi amaladklar tam olarak belli olmad gibi tercih edilen
ifadeler anlamay kolaylatrmas gerekirken aksine zorlatrmaktadr.
Okuyucunun ancak belli abalar neticesinde anlayabilecei metinler, btn
kelimeleri Trke dahi olsa tercme edilmi saylmazlar. Kuran dili konuulan
298
Arapayla indirilmitir. Tercmesinin de konuulan ve anlalan bir Trkeyle
yaplmas elzemdir.
Davudolu ve Hayratn Kadem-i Sdk, sadk efaati/Peygamberin
efaat eklindeki tercmeleri; her ne kadar slam kltrndeki baz klasik
yorumlarn yansmas olsa da bizce tercmede byle bir yoruma yol vermek doru
deildir. (271)
Bilmenin Bir kademe sdk eklindeki tercmesi de aadaki
sebeplerden dolay hataldr: Byle bir tercmenin anlalmasndaki zorluk hem
seilen kelimelerden hem de kelimelerin sralanndan kaynaklanmaktadr.
Kademe ve sdk kelimelerinin Trke olmadklar, ayetin Arapa orijinalinden
aynen meale aktarldklar bellidir.
Kelimelerin sralannda ise anlam deitirecek oranda bir hata sz
konusudur. nk bir kademe sdk ile sdk kademesi ayn anlama gelmez.
Metni Trkeletirdiimizde yle bir durumla karlarz: Bir derece doruluk
ve Doruluk derecesi. Bilmenin mealine gre yaptmz tercmenin; kademe
sdkn ibaresinin tad anlam yanstmad bunun da tesinde anlam
snrlandrd/daraltt ortadadr.

neriler:
-Yksek bir mertebe.
-Yce bir makam.
-Eksiksiz bir mkafat/dl vb.
__________________________________
(271) lgili yorum iin bkz: Semerkandi, Bahrl Ulum, c.2 , s.105-1996

299
ENM:125
'- ' --, '--'
Metin ve Yorum:

mkansz bir ie yeltenmek gibidir. nk semaya trmanmak ibaresi;
kudret ve gcn snrlarn aan onlarn/insanlarn ulaamayaca olaylar iin
mesel olarak kullanlr.
Keaf II. 70

Zemaherinin de belirttii gibi insanlarn ge trmanmas, insan
gcnn snrlarn aan bir olaydr. Bu ibare, olmas mmkn grnmeyen
durumlar tasvir etmek iin kullanlan bir deyimdir. Allah, doru yola ulatrmak
istedii kii iin nasl eitli kolaylklar salyorsa, sapmasna izin verdii kiiye
de kaldramayaca arlklar ykler, onu eitli imknszlklarla yz yze brakr.

Mealler:
-Akdemir: ...sanki ge kyormu gibi...
-Atay: ...ge ykseliyormu gibi
-Ate: ...ge kyormu gibi...
-Bilmen: ...sanki zorla ge ykselecek imi gibi...
-Bula: ...sanki ge ykseliyormu gibi...
-antay: ...o, (slam kabul hususunda) gya zorla ge kacakm gibi (kendinde
bir imkanszlk ve) zahmet ( grr)...
-Davudolu: ...ge trmanacak sanrsn...
300
-D..B.: ...ge ykseliyormu gibi...
-Elmall: ...ge kacak...
-Eryarsoy-Araka: ...gkyzne trmanyormu gibi...
-Hayrat: ...sanki ge trmanyormu gibi
-Koyiit: ...sanki ge km gibi
-ztrk: ...ge ykseliyormu gibi
-T.D.V.: ...ge kyormu gibi
-Yavuz: ...ge kacakm gibi (zorlukta) olur...
-Yldrm: ...gkte ykseliyormuasna...
Deerlendirme:

Mtercimlerin genellikle ge kmak/trmanmak/ykselmek gibi
ifadeleri tercih ettiklerini gryoruz. Bu tr ifadeler; bir insann gcn aan,
yapamayaca iler iin kullanlabilecek trdendir. Bu gibi ifadelerle biz; insann
zorda kaldn, yapamayaca bir ile kar karya olduunu anlayabiliyoruz.
Yukardaki tercmeler arasnda bir tercihte bulunmamz gerekirse; bu, daha
aklayc olduu iin antaynki olur. Bununla beraber ibarenin tercmesi iin
baka alternatiflerin de sz konusu olabileceini dnyoruz.

neriler:

-Kaldramayaca bir ykn altndaym gibi
-stesinden gelemeyecei zorluklarla kar karyaym gibi..
-Boulur gibi, nefessiz kalyor gibi zorlanr
301
YNUS.24
' - ' `'

Metin ve Yorum:

Sanki ekinleri daha dn bile yokmu yani hi yeermemi gibi...
Manann tam olarak anlalabilmesi iin mahzuf bir mudafn varl gereklidir.
Burda mahzuf mudaf zer/ekin kelimesidir.
...
Ems, yakn zaman belirtmek iin kullanlan bir meseldir. Sanki yle
denmi: Az nce yokmu gibi.
Keaf II. 325

ou zaman insan kendini varln asl sahibi zannederek, elindeki
imkanlarn, Allahn birer lutfu olduunu unutur, marr ve kendini muktedir
hisseder. Oysaki Allah dilerse btn varl anszn yok edip onu daha nce hi
olmam gibi yapabilir. te yukardaki ibare, Allahn iradesinin varlk zerinde
nasl tecelli ettiinin deyimsel ifadesidir. Lafzen, sanki (daha) dn var deilmi
gibi: klasik Arapada, bir eyin btnyle yok olup gzden silinmesini dile
getirmek iin kullanlan deyimsel bir ifade (Tacl Arus). (272)
Burada bir eyin daha nce yokmu gibi olmas, ondan ne bir iz ne de
eser kalmamas sz konusudur.
__________________________________
(272) Esed, a.g.e., c.1, s.398
302
Trkede, artk bulunmamak, yok olmak; aranlan ey artk bulunmaz
olmak iin Yerinde yeller esmek deyimi kullanlmaktadr. (273)

Mealler:

-Akdemir: ...Sanki dn yerlerinde yoklarm gibi...
-Atay: ...Sanki bir gn nce bir ey yokmu duruma dner...
-Ate: ...Sanki dn o hi (bitkisiyle sslenip enlenmemi) gibi...
-Bilmen: ...Sanki bir gn evvel yokmu gibi...
-Bula: ...dn sanki hibir zenginlii yokmu gibi...
-antay: ...Sanki dn de yerinde yokmu gibi...
-Davudolu: ...Sanki dn hi yokmu gibi...
-D..B.: ...bir gn nce bir ey yokmu gibi
-Elmall: ...sanki dn hibir enlik yokmu!...
-Eryarsoy-Araka: ...Sanki dn yerinde yokmu gibi...
-Hayrat: ...Sanki dn hi (zerinde bir ey) yokmu gibi...
-Koyiit: ...Sanki dn hibir ey yokmu gibi...
-ztrk: ...Sanki dn yerinde yokmu gibi...
-T.D.V.: ...Sanki dn yerinde yokmu gibi...
-Yavuz: ...Sanki dn yerinde bir ey yokmu gibi...
-Yldrm: ...sanki daha dn, o en manzara, arada hi olmam gibi...

__________________________________
(273) Yurtba, a.g.e., s.506

303
Deerlendirme:

Yukardaki benzer tercmeler ibarenin anlamn az ok yanstmakla
beraber, biz bunun daha doru ve anlalr bir ekilde ifade edilebileceine
inanyoruz.

neriler:

-Sanki daha dn yokmu gibi( bugn yerinde yeller esiyor).
-Sanki hi olmam gibi ( imdi yerinde yeller esiyor).






304
SR:84

. -''- _'= .-,

Metin ve Yorum:
(Kiinin) hidayet ve dalalet hususunda(ki) durumunu belirleyen yol ve
yntemi demektir. Bu ifade Tarikun zu evakil/tali yollara ayrlan yol
(meseline) dayanr.
Keaf II. 645

Herkesin kendisine gre izledii bir yol ve yntemi vardr. Olaylara buna
gre yaklar. Deerlendirmeleri, tepkileri, tercihleri, yaklamlar, kendisine ait
yol ve yntem nda ekillenir. Bu hidayet ve dalalet konusunda da byledir.

Mealler:

-Akdemir: ...herkes kendi karakterine uygun olarak hareket eder
-Atay: ...herkes biimlenmesine gre davranr...
-Ate: ...herkes kendi karekterine gre hareket eder...
-Bilmen: ...herkes kendi kabiliyyetine gre amelde bulunur...
-Bula: ...Herkes kendi yaratlna (ftrat tarzna) gre davranr...
-antay: ...Herbiri kendi asli tabiyatna gre hareket eder...
-Davudolu: ...Herkes kendi uyarna gre hareket ediyor...
-D..B.: ...Herkes yaradlna gre davranr...
305
-Elmall: ...Herbiri kendi uyarna gre hareket ediyor.*
* Herkes kendi hal ve mizacna uygun olan yolda hareket eder, dier bir deyile
Herkes hissiyat- mahsusasna gre i yapar...
-Eryarsoy-Araka: ...Herkes kendi tabiatna gre hareket eder...
-Hayrat: ...Herkes kendi haline (mizacna) gre amel eder...
-Koyiit: ...(ister kreden olsun, ister nankrlk eden olsun), hepsi de kendi
yoluna gre amel eder...
-ztrk: ...Herkes, kendi varlk yapsna uygun i grr...
-T.D.V.: ...Herkes, kendi miza ve merebine gre i yapar...
-Yavuz: ...Herkes bulunduu hal ve niyetine gre i yapar...
-Yldrm: ...Her insan kendi seciye ve karekterine gre davranr...

Deerlendirme:

Yukardaki tercmelerin genel olarak doru olduunu sylemek
mmkndr. Ancak Atayn akile kelimesini biimlenme, Bilmenin ise
kabiliyet olarak yorumlamas kanaatimize gre yeterince uygun deildir.
akile kelimesine burada verebileceimiz en uygun karlklar Zemaherinin de
iaret ettii gibi yol, yntem veya belki de daha uygun karlklar olarak
seciye, karakter vb. dir.

neriler:
-Her insan kendi seciye ve karakterine gre davranr.( Yldrm )
-Herkes kendi karakterine uygun olarak hareket eder.( Akdemir ) vb.
306
SR:13 - NEML:47 - YSN:19
-'- ' --= - -'=

Metin ve Yorum:

(Tairehu), amelini demektir. Bununla ilgili gerekli aklamay Neml
sresinde yapmtk. bn-i Uyeyne u sze benzetir: Ok yaydan ayrld/kt
zaman, Tare lehu sehmun denir. Bu mesel, Biz iledii amelleri (ma tare min
amelihi) onunla btnletirdik (ayrlmaz paras haline getirdik.) demektir.
Anlam udur: Yaptklar/amelleri, kolye/gerdan ya da buka gibi onlarn ayrlmaz
paralar niteliindedir.
Araplarn u deyimleri de ayn trdendir: Onu gvercin gerdanl gibi
takt. (Tekalledeha tevkal hamameti), lm ensesindedir. (El- mevt firrikab)
Keaf II. 610

sra:13
Adam sefere ktnda bir ku alp serbest brakrd, saa uarsa
yolculuun uur getireceine sola uarsa uursuzluk getireceine yorard. Uur
ve uursuzluu kua nisbet etmelerine binaen (tair), hem Allahn kader ve ksmet
olarak belirledii eyler iin hem de kulun rahmet ve gazaba sebeb olan
davranlar iin istiare olunmutur.
Yine bu meselle ilintili olarak Tairullah, la taireke yani hayr ve
erlerin kendisine nisbet edildii Allahn egemen kaderi; senin uurluluk ve
uursuzluk yorumlar yaptn kaderin deil... Kendilerine isabet eden ktla Hz.
307
Salihi sebep gstererek tayyarna bikum (Uursuzluumuz senin yzndendir.)
dediklerinde (Hz. Salih) tairukum indallah: Size hayr ya da er dokunmasna
sebep olan ey Allahn katndadr ki o Allahn belirledii kader ve ksmettir.
Dilerse rzklandrr, dilerse de yoksun brakr, dedi. Yasin:19, sra:13teki
ifadeler de ayn trdendir.
Keaf III. 375-376

Zemaheri, tair kelimesini; kiinin ayrlmaz paras olan ve onlardan
dolay hesap vermek zorunda kalaca; iledii amelleri/eylemleri eklinde
yorumlamtr. Bu yorum sadece Zemaheriye ait deil. Ayn ekilde dnen
birok alim var: Ferra, Semerkandi, Nisaburi, Esed, Sabuni ve Zuhayli gibi. (274)
Konunun daha da netlemesi iin Esedin grlerini buraya nakletmenin
faydal olacan dnyoruz: Tair, tam szck karl ku ya da daha uygun
bir ifadeyle uan ey/uan yaratktr. slamdan nceki dnemlerde Araplar ou
zaman kularn uu tarzlarna, uu ynlerine bakarak olacak olan hakknda iyi
ya da kt anlamlar karmaya, ksaca gelecek hakknda ngrler retmeye
altklarndan tair terimi zamanla deyimsel olarak talih yahut iyi ya da kt,
ikisini de kapsamak zere kader anlamnda kullanlr olmutur.
Dolaysyla, insann manevi-ruhani yazgs (ya da kaderi) kendisine
baldr; kiiliin genel gidiiyle ayrlmaz biimde balantldr ve insana hayatta
yapp ettiklerinden sorumlu tutan Allah olduu iin de, kendisinden Biz her
insann kaderini kendi boynuna dolamzdr diye sz etmektedir. (275)
__________________________________
(274) Bilgin., a.g.e., s. 159, 160, 161.
(275) Beyatl, Yahya Kemal, Kendi Gk Kubbemiz, M.E.B., 1969
308
Tair kelimesinin yer ald ayetlerden zellikle sra:13n Trkeye
tercmesinde hatalar grdmz iin bunu ele alacaz.
Mealler:
-Atay: ...Her insann boynuna ilediini astk...
-Ate: ...Her insann (amel) kuunu boynuna doladk...
-Bilmen: ...Ve her insann amelini boynuna dolayverdik...
-Bula: ...Biz, her insann kuunu (ilediklerini, yaptklarn) kendi
boynuna doladk...
-antay: ...Herkesin (dnyadaki) amel (ve hareketi)ni kendi boynuna
doladk*
* ... Taair lugatte ku demektir. Bunun Amel ile tefsiri undandr:
Cahiliyet devrinde kularla tefel edilir yani onlardan uurluluk hkmleri
karlrd. Sonra buna Teeum: uursuzluk hkm de katld. Hatta bu, daha
gaalib gelerek uursuz saymaya tetayyr denildi. Cenab- Hak da baz ayetlerde
uursuzluu, o itikaada sapanlarn yzne arpmak iin, Tair-kula ifade
buyurdu. Bu ayetteki taair -gerek hayr, gerek er- insanlardan saadr olan btn
amel ve hareketlere amildir...
-Davudolu: ...her insann kuunu (amelini) boynuna astk...
-D..B.: ...Her insann boynuna ilediklerini dolarz...
-Elmall: ...Her insann da kuunu boynunda kendine takmzdr.*
*Her insann da baht u kaderini, gayb aleminden uup gelecek olan hayr
ve er nasibini kendi zimmetine ilzam eyledik/sorumluluu kendi talep ve ameline
tahsis ettik veya vebalini kendi nefsine baladk...-Eryarsoy-Araka: ...Her
insann amelini kendi boynuna ayrlmayacak ekilde doladk*
309
*...
fade ettii anlam udur: Gerdanlk ya da tasma nasl insann boynuna
dolanyor ise, her kiinin hayr ve er trnden amelleri ve takdiri de ayn ekilde
ondan asla ayrlp uzaklaamaz (Kurtubi, X, 232, Medarik, 11, 309)...
-Hayrat: ...ve her insann amelini kendi boynuna baladk...
-Koyiit: ...her insann boynuna kendi amelini doladk...
-ztrk: ...Her insann uursuzluk kuunu onun boynuna takmzdr...
-T.D.V.: ...Her insann amelini(veya kaderini) boynuna baladk...
-Yavuz: ...Her kesin amelini kendi boynuna taktk...
-Yldrm: ...Her insann vebalini, kendi nefsine baladk, (her insan
yaptklarna gre muamele grr)...

Deerlendirme:
Birok ayete gre anlalmas daha zor olan bu ibareyi, mtercimlerin
neredeyse tamam, ya parantez aarak ya da dipnotla uzun uzadya aklayarak
okuyucunun zorlanmadan anlayabilecei akla kavuturmulardr. Hata sz
konusu olduunda nasl eletirilerimizi dile getiriyorsak, dorular sz konusu
olduunda ayn ekilde takdirlerimizi ifade ediyoruz.
Bu durumda sadece Ate ve ztrkn tercmelerinde grdmz
hatalar okuyucunun ilgisine sunmamz gerekiyor:
Ate, (amel) kuunu eklinde bir ifadeye yer vermitir. Byle bir
ifadenin anlamsz olaca, medlulnn okuyucuya yansyamayaca ortadadr.
Ate, aklama niyetiyle yazd amel kelimesini, bir sonraki kelime ile isim
310
tamlamas olacak ekilde kurgulam, Dolaysyla ortaya kan sonu aklamadan
ziyade bilemediimiz bir ku trnn varlna iaret edecek hale gelmi.
ztrkn uursuzluk kuu eklindeki tercmesi de salkl deildir.
Uurulan kularn bizatihi kendilerinin uur veya uursuzlukla bir ilgisi yok.
Uur ya da uursuzluk kularn uu ynlerinin tayin ettii bir sonutur. Bir de u
var: Neden uur kuu deil de uursuzluk kuu? Yani bu durumda ztrk,
kularn sadece sola uabileceklerini dnyor olacak ki uursuzluk kuu
diyor. Oysa kularn her iki tarafa da umas muhtemeldir.
Yldrmn tercmesinde ise vebal kelimesi dikkatimizi ekmektedir.
nsann yaptklarn ve yapacaklarn sadece vebal kelimesi ile aklayamayz.
nk vebal kelimesini kullandmzda akla insann sadece su ve gnah
iledii/ileyecei gelir. Oysaki parantez iindeki aklama olay gayet gzel bir
ekilde aklamaktadr.

neriler:

-Her insann kaderini kendi boynuna dolamzdr. ( Akdemir vd.)
-Her insann amelini boynuna dolayverdik. ( Bilmen vd.)
-Her insann kaderini / kazasn boynuna doladk.
311
ENBY:51
'- ,-''=

Metin ve Yorum:

Allahn onu biliyor olmasnn anlam ondaki harika halleri, hayran
brakan srlar, raz olduu ve vd zellikleri bilmesi demektir. yleki onu
kendisi iin nde gelen dost ve ihlasl kiilerden eylemitir. Bu, senin insanlarn
hayrllarndan olan biri iin sylediin ben falancay bilirim/tanrm eklindeki
ifadene benzer ki bu, o ahsn mertebece yksek olan gzel zelliklerini ihtiva
eder.
Keaf III. 122

Allah, burada; brahim (a.s.)n peygamberlie layk/ehil biri olduunu,
onda iyi ve gzel haller bulunduunu, insanlarn zenebilecei kiilik zellikleri
ile temayz ettiini ve btn bunlarn kendisi tarafndan ok iyi bilindiini,
brahimi hi kimsenin tanyp bilemeyecei kadar tandn ve bildiini
belirtiyor.

Mealler:

-Akdemir: ...[onu byle konumaya iten nedeni de] ok iyi biliyorduk...
-Atay: ...biz onu biliyorduk...
312
-Ate: ...zaten biz onu (n olgun insan olduunu) biliyorduk...
-Bilmen: ...biz ona alimler idik...
-Bula: ...biz onu ( doruyu seme yeteneinde olduunu ) bilenlerdik...
-antay: ...biz onu(n buna ehil olduunu) bilenlerdik...
-Davudolu: ...onu(n buna ehil olduunu ) biliyorduk...
-D..B.: ...biz onu biliyorduk...
-Elmall: ...biz onu bilenleriz...
-Eryarsoy-Araka: ...biz onu (buna layk) biliyorduk...
-Hayrat: ...ve onu(n buna ehil olduunu) bilenler idik...
-Koyiit: ...zaten onu biliyorduk...
-ztrk: ...onu bilmekteydik biz...
-T.D.V.: ...biz onu iyi tanrdk...
-Yavuz: ...ve biz, buna (peygamberlie) ehil olduunu biliyorduk...
-Yldrm: ...Biz onun halini pek iyi biliyorduk...

Deerlendirme:

Yukardaki tercmelerin her biri brahim(a.s)n farkl ynlerine dikkat
ekmektedir. Olgun biri olduuna, peygamberlie layk olduuna, doruyu seme
yeteneine sahip olduuna, vb. Bunlardan her biri; brahim(a.s)n farkl bir
zelliine iaret etmesi hasebiyle doru kabul edilebilecek bir nitelikte olsa da
aslnda tm iyi zelliklerini kapsayan bir tercme daha doru olurdu. Bu eksiklik
onu biliyorduk/bilenleriz/bilmekteyiz gibi ifadeler iin de geerlidir. T.D.V.nin
biz onu iyi tanrdk. eklindeki tercmesinde ise bizce vurgu yeterli deildir.
313
Bilmenin biz ona alimler idik. eklindeki tercmesinde yer alan
alimler kelimesi, tanmak anlamn yanstmaktan ziyade; bilginleri artran
bir gstergeye dnmtr.
Akdemirin ok iyi biliyorduk eklindeki tercmesi, tek bana; - keli
parantez olmakszn- mealde yer alsayd daha doru olurdu. nk keli
parantez bizce ayeti balamndan koparmtr.

neriler:

-Biz onun (btn iyi zelliklere sahip biri olduunu) biliyorduk.
-Biz onu (btn iyi halleriyle, vlmeye ve sevilmeye deer hasletleriyle iyiden
iyiye) tanyorduk. vb.










314
BAKARA:117 - NAHL:40 - YSN:82
,,
Metin ve Yorum:

Szn mecazndandr. Sylenecek baka sz kalmad anda sylenen bir
meseldir.
...
Anlam yledir: (Allah) herhangi bir iin olmasn, meydana gelmesini
istediinde, hibir engel ve duraksama olmakszn o i olur. Emrolunduunda ba
kaldrmadan, duraksamadan grevini yerine getiren emre amade memur gibi.
Keaf I. 208

(Kun fe yekun) huds ve vcud anlamnda ki kane-i tammeden (naks
kaneden deil)dir. Bir eyi meydana getirmek istediimiz zaman ol deriz ve o
beklemeksizin hemen oluverir. Bu (Kun fe yekun) ifadesi, Allahn engellenemez
murad iin meseldir. Allahn iradesi sz konusu olduunda vcuda gelmek
beklemeksizin olur. Bu, itaat edilen bir amirin emri altndaki itaatkar, emre amade
memurun durumu gibidir ki emirden sonra sylenecek sz olmaz, hemencecik
meydana gelir. Anlam yledir: Yaplabilecek (makdur) herey Allah nezdinde
bu denli kolayken yaplabileceklerden bir para olan yeniden dirili nasl mmkn
olmasn?
Keaf II. 566

315
Bu ibare, Allahn snrsz gcn, engellenemez iradesini, eya ve
tabiatn onun karsndaki edilgen konumunu veciz bir ekilde anlatmaktadr.
Nitekim Allahn istedii her ey herhangi bir engele taklmakszn annda
meydana gelir.
Trkede, buyruunu yaptrmak, szn dinletmek; sylediklerini
yaptrmak, isteklerini yerine getirmek iin szn geirmek; her istedii hemen
yaplmak, her istedii annda yerine getirilmek iinse bir dedii iki
edilmemek/olmamak deyimleri kullanlr. (276)
Bizce Trkedeki bu deyimler, Kuranda geen yukardaki ibarenin birer
gzel tefsiri niteliindedirler.

Mealler:

-Akdemir: ...ol! der; o da hemen oluverir...
-Atay: ...ol! der ve olur...
-Ate: ...ol der, o da hemen oluverir...
-Bilmen: ...ol der, o da hemen oluverir...
-Bula: ...OL der, o da hemen oluverir...
-antay: ...ol der, o da oluverir...
-Davudolu: ...ol der, o da oluverir...
-D..B.: ...ol der ve olur...
-Elmall: ...ol der, oluverir...
-Eryarsoy-Araka: ...ol der, o da oluverir...
__________________________________
(276) Yurtba, a.g.e., s. 97-447
316
-Hayrat: ...ol! der, o da hemen oluverir...
-Koyiit: ...ol der, o da hemen olur...
-ztrk: ...ol der. Artk o, oluverir...
-T.D.V.: ...ol! der, o da hemen oluverir. (Allah tealann bir eyi murad etmesi,
onun hakknda ol emridir. Allahn diledii her ey vakti saati gelince mutlaka
olur)...
-Yavuz: ...ol der, o da hemen oluverir...
-Yldrm: ...ol der, oluverir...

Deerlendirme:

Meallerdeki ol der o da hemen oluverir. eklindeki tercmeleri doru
kabul etmekle beraber, yukarda szn ettiimiz deyimlerden faydalanmann,
tercmeleri anlam ve gzellik ynnden daha da pekitireceini dnyoruz.

neri:
-Bir eyin olmasn istediinde ol! der ve bir dedii iki olmaz (hemen oluverir).

317
UAR:225
. ,-,+,

Metin ve Yorum:

Vadi ve babo kelimelerinin zikredilmesinin sebebi udur: Burada
airlerin saknmakszn szn her trne dalmalarna, geliigzel (bir ekilde)
yanl yola sapmalarna mantn ve maksudun snrlarn ama konusunda ar
gitmelerine/zensiz davranmalarna iaret eden bir mesel vardr. yle ki
insanlarn en korkan/kahramanna (Antere) en cimrisini cmerdine (Hatem-i
tayy) tercih ederler, stn grrler. yiyi ve saknan fsk ve ktlkle itham
ederler.
Keaf III. 348

Zemaherinin yorumu aka gstermektedir ki, yukardaki ibare mecazi
bir boyuta sahiptir ve zalimden yana saf tutan airlerin; geliigzel
konutuklarna, konumalarn mantksal bir dzleme oturtmadklarna, atp
tutarak ileri geri konutuklarna, hakikati gz ard ederek deerlendirmelerinde
ly karp arla saplandklarna, amasz ve tutarsz laflar sarf ettiklerine
iaret etmektedir.
Sz edilen airlerin durumunu aadaki Trke deyimler sayesinde
daha iyi kavramak mmkndr:
318
bin/her kalba girmek: dnek olmak, birbirine benzemeyen eitli ilere
girip kmak; hibir dncesinde sebat etmemek, sk sk i ve dnce
deitirmek. (277)
her boyaya boyanmak: dnek olmak; her eyi; her meslei yapmaya
kalkmak. (278)
akn akn: ok arm, ne yapacan bilmez halde (279)
aknlk iinde olmak: ne yapacan bilemez durumda olmak (280)

Mealler:

-Akdemir: ...bo szlerle uratklarn...
-Atay: ...onlarn her vadide akn akn dolatklarn...
-Ate: ...(nasl) her vadide akn akn dolarlar?...
-Bilmen: ...onlar her vadide akncasna yrr dururlar...
-Bula: ...onlar, her bir vadide vehmedip durmaktadrlar...
-antay: ...onlarn her vadide hakiykaten ifrata (mbalaaya) de geldiklerini*
* Mfredat- Rab Maksadsz, gayesiz, yzkoyun gitiklerini. Hazin. Bo ve
faidesiz her vadiye daldklarn bn Abbas radiyallahu anhuma. erefleri, izzet-i
nefisleri hetk ettiklerini, soya sopa kadar sdklerini, medhe layk olmayanlar
vdklerini Medarik. Zira balanglarnn ou hakiykati olmayan hayallerdan
ibarettir. Kelimelerden galib olan karekter nesebe, erefe svmek, batl ile
__________________________________
(277) Yurtba, a.g.e., s.94
(278) Yurtba, a.g.e., s.269
(279) Yurtba, a.g.e., s.455
(280) Yurtba, a.g.e., s. 455
319
bbrlenmek, medhe layk olmayanlara dalkavukluk etmek, bu hususta ifrata,
mbalaaya dmekdir. Beyzavi...
-Davudolu: ...onlar her vadide akn akn dolarlar...
-D..B.: ...Onlarn her vadide akn akn dolatklarn
-Elmall: ...bunlar her vadide hayran olurlar.*
*airler eri-doru, iyi ve kt her konuya dalar, her vadide otlar ve ifadede ne
denli hayret ve iddetli arzulara dalarsa o kadar etkili olacandan, her telden
almak iin iyi ve kt her vadide mest olmucasna dolarlar...
-Eryarsoy-Araka: ...her vadide* sessizce gezerler...
*Yererken, hicvederken, haksz yere verken.
-Hayrat: ...her vadide akn akn dolarlar (da her trl yalan ve irkin sz
sylerler)...
-Koyiit: ...her vadide akn akn dolarlar
-ztrk: ...her vadide akn-tutkun dolarlar
-T.D.V.: ...onlarn her vadide ba bo dolatklarn
-Yavuz: ...her yne meyleder ve bo eylere dalarlar...
-Yldrm: ...her vadide szcklerin, hayellerin peinde dolar...

Deerlendirme:

Akdemir, antay, Elmall ve Yavuzun tercmeleri; Akdemir ve
Yavuzun anlam direkt tercmeye yanstm olmalar, antay ve Elmalnnsa
dipnotlarla uzun uzadya aklanm olmalar hasebiyle, ibarenin mesajn
okuyucuya aktarmaya, okuyucunun iini kolaylatrmaya msait tercmelerdir.
320
Eryarsoy-Araka ve Hayratn; tercmelerini aklamaya matuf
abalar ise antay ve Elmallda olduu gibi aydnlatc deildir ve dolaysyla
okuyucu iin anlayamama riski oluturan ynlerden tamamyla arnmamtr.
Dier tercmelerde ise ayetin deyimsel kurgusuyla ilgili en ufak bir
emare yahut ayrnt sz konusu deil. Bunlarda, vadi ve gezme/dolama
kelimeleri somut veriler olarak alglanm ve mecaz, gndeme bile gelmemitir.
Bu tr tercmeler, yanl anlalma ihtimalini yksek dzeyde tadklar iin,
sakncal ve hataldr.

neriler:

-ly karp arla saplandklarn
-Amasz ve tutarsz szler sarf ettiklerini
-Geliigzel/ileri geri konutuklarn
-Szn her eidine dalarak atp tuttuklarn vb.









321
DE:68
--' - _'=

Metin ve Yorum:

Fesad ve butlanndan dolay geerli olmayan bir din zerindesiniz. yle
ki zerinde bulunduunuz ey yok gibidir. Bu birey deildir, yok gibidir
dediinde onu tahkir edersin ve niteliini alaltrsn. Mesellerinden biri de udur:
Ekallu min la ey: Yoktan da az, eksi.
Keaf I. 693

Yce Allah bu ibarede, Ehl-i kitabn iinde bulunduu durumu yermekte
ve onlardan kendilerine gnderdii hkmleri ikame etmelerini istemektedir. Aksi
halde halihazrdaki durumlarnn din asndan herhangi bir kymet-i
harbiyyesinin bulunmadn belirtmektedir. Salam bir konumda olmadklar
bilakis rk bir temel zerinde yaamlarn srdrdklerini bildirmektedir.
Allahn indirdii Tevrat ve ncile uymayp, dier hkmleri de ihya etmedikleri
srece gerek kabul edilen dinle bir ilgilerinin olamayacan hatrlatmaktadr.

Mealler:

-Akdemir: ...[inan konusunda] hibir temel zerinde deilsinizdir...
-Atay: ...bir temeliniz olmaz...
-Ate: ...bir esas zerinde deilsiniz...
322
-Bilmen: ...hi bir ey zerinde deilsinizdir...
-Bula: ...hi bir ey zerinde deilsiniz...
-antay: ...hi bir ey (hibir kanaat) zerinde deilsinizdir
-Davudolu: ...hi bir ey zerinde deilsiniz
-D..B.: ...bir temeliniz olmaz...
-Elmall: ...hi bir ey deilsiniz...
-Eryarsoy-Araka: ...(din namna doru) bir eye sahip olamazsnz...
-Hayrat: ...hi bir ey (hibir hakikat) zere deilsiniz!...
-Koyiit: ...herhangi bir ey zerinde olmu olamazsnz...
-ztrk: ...hi bir ey deilsiniz...
-T.D.V.: ...(doru) bir ey (yol) zerinde deilsinizdir de
-Yavuz: ...dinden hi bir ey zere deilsiniz...
-Yldrm: ...hibir temele dayanm saylmazsnz

Deerlendirme:
Yaplan tercmeler bir/hibir ey deilsiniz, bir/hibir ey zerinde
deilsiniz, bir temeliniz olmaz, bir temel zerinde deilsiniz vb. eklindedir.
Akdemir ve Hayratn tercmeleri dierlerine oranla daha anlalr
olmakla birlikte, biz sz konusu ibarenin Trkeye daha da anlalabilir bir
nitelikte tercme edilebileceine inanyoruz.
neriler:
-nanlarnz salam bir temele oturtmu olmazsnz. (281)
-[Gerek dine dayanan] salam bir temel zerinde deilsiniz. vb.
__________________________________
(281) Esed, a.g.e., c.1, s.206
323
MERYEM:50 - UAR:84
'-' -- ','=
Metin ve Yorum:
Gzel bir ekilde anlmak. Lisanla tabir edilen/lisandan sadr olan eyler
yerine, bizatihi lisan kelimesi kullanlmtr. (Ki burda dilin syledikleri, gzel
eylerdir) Elin iledikleri/elden sadr olan eyler yerine, el/yed kelimesinin
kullanlmas gibidir. Atyye ye/cmertlie, yed/el demeleri de bu trdendir.
air yle demi:
Kendisiyle sevinmediim bir lisan aldm. Mektup aldm demek istiyor.
Keza lisanl arab, Araplarn szck ve konumalar demektir. (lisanl arabdaki
lisan kelimesi somut anlamyla dil demek deildir.)
Keaf III. 24
Zemaherinin yorumuna gre burada dil kelimesiyle amalanan somut
olarak azdaki dil veya konuulan dil deil; mecazi olarak dille aktarlabilen
eylerdir. Deyimsel olarak; gzel bir ekilde anlmak, hatrlanmak, yad- cemil
anlamlarna gelir. Allahn insanlar bu ekilde anlmay nasip etmesi byk bir
nimettir. Yad- zit/irkin, kt anma (282) ne kadar byk bir bedbahtlksa, yad-
cemil de o kadar gzeldir ve bu, Allahn bir badr.
Trkede bu konuyu ok gzel ekilde anlatan bir deyim vardr:
hayrla anmak/yad etmek; iyiliklerinden sz etmek; lm bir kimsenin
ardndan iyi konumak, onu, iyi yanlarn verek anmak (283)
__________________________________
(282) Develiolu, a.g.e., s.1154
(283) Yurtba, a.g.e., s.267
324
Mealler:

-Akdemir: ...gerain yce dili...
-Atay: ...stn ekilde anlmalarn...
-Ate: ...yce bir doruluk dili...
-Bilmen: ...dillerde yksek, doru bir sena...
-Bula: ...yce bir doruluk dili
-antay: ...ok yce sadakat dili de verdik*.
*Btn dinlerde onlarn nam- celilini ila ettik Celaleyn...
-Davudolu: ...Hepsini dillere destan ettik...
-D..B.: ...her dilde stn ekilde anlmalarn saladk.
-Elmall: ...dillerde yksek bir yd- sdk [nam u an] verdik.
-Eryarsoy-Araka: ...doruyu syleyen yce bir dil*
*Yahut onlardan doru olarak ve vg ile szedilmesini saladk...
-Hayrat: ...(nice dillerde) doru, yksek bir lisan (gzel bir medihle anlmay)
nasib ettik...
-Koyiit: ...en stn medh senalar...
-ztrk: ...yksek bir doruluk dili
-T.D.V.: ...hakl ve yksek bir hret...
-Yavuz: ...dillerde (btn dinlerde) gzel ve yksek bir vg...
-Yldrm: ...dillerde ve dinlerde yksek ve gzel bir nam braktk...



325
Deerlendirme:
Zemaherinin yorumunu izleyerek yaptmz deerlendirmelere gre
karmza yle bir tablo kmaktadr: Mtercimlerin ou zellikle lisan
kelimesinin mecazi boyutunu ihmal etmitir; bu durum, doal olarak
tercmelerinin hatal olmasna sebep olmutur. Lisan kelimesinin literal
anlamna gsterilen sk ballk; ou zaman kapal lafzlarn anlalmas yolunda
nemli ilevler stlendiine inandmz ve tasvip ettiimiz parantez ii
aklamalar ve dipnotlarn da burada yeterince faydal olmalarn engellemitir.
Bu balamda Atay, Davudolu, Koyiit ve T.D.V.nin tercmeleri;
anlamn tercmeye yansd ifade biimleridir.
Tercmelerini parantez ve dipnotlarla anlaml klmaya alan antay,
Elmall, Eryarsoy, Hayrat ve Yavuzun istifademize sunduklar ifadeler de
anlamay nispeten kolaylatran unsurlardr.
Bunlarn dnda kalanlar, yukarda izah ettiimiz problemlerden dolay
yeterince faydalanlabilecek tercmeler deildir.

neriler:
-vgyle anlmay
-Yad- cemil /gzel hatralarla anlmay
-Gzel bir nam ile hatrlanmay vb.




326
ANKEBT:5
'-' ''

Metin ve Yorum:

(Srasyla) lm melei, yeniden dirili, hesap ve ceza ile karlama
aamalarndan sonra neticeye ulamay ifade eden bir meseldir.
Bu una benzer: kle uzun bir zaman aralndan sonra efendisine varr.
Efendisi, getirdiklerini/yaptklarn ve terk ettiklerini/yapmadklarn renir. Eer
onu gzel ve iyi bir ekilde karlarsa bu, efendinin klesinin yaptklarndan
memnun olduunu, tam tersi bir durum ise efendinin memnuniyetsizliini
gsterir. Men kane yercu lika Allah n anlam, bu hali uman, arzulayan
kimseler demektir ki onlar Allahtan iyilik/cmertlik, mjde/gleryz umarlar.
Keaf III. 444

Zemaherinin yorumuna gre bu ibare; dnyada iyi ve gzel iler yapan
insanlarn ahretteki beklentilerini ifade etmektedir. Bu insanlar Allahn
kendilerine iyilikle mukabele edeceine ve kendilerini gzel bir ekilde
karlayacana inanrlar.

Mealler:

-Akdemir: ...Allaha kavumay...
-Atay: ...Allaha kavumay...
327
-Ate: ...Allah ile bulumay...
-Bilmen: ...Allaha kavumay...
-Bula: ...Allaha kavumay...
-antay: ...Allaha kavumay...
-Davudolu: ...Allaha kavumay...
-D..B.: ...Allahla karlamay...
-Elmall: ...Allaha ermek...
-Eryarsoy-Araka: ...Allaha kavumay
-Hayrat: ...Allaha kavumay...
-Koyiit: ...Allaha kavumay...
-ztrk: ...Allaha kavumay...
-T.D.V.: ...Allaha kavumay...
-Yavuz: ...(cennette) Allaha kavumay...
-Yldrm: ...Allaha kavumay...

Deerlendirme:

barenin tercmesiyle ilgili tercihle kar karyayz:
Allaha kavumak, Allah ile bulumak, Allaha ermek
Yukardaki tercmeler anlalr olmakla beraber, Allaha kavumann,
Allah ile bulumann ve Allaha ermenin nasl olacan belirtmedii iin bir
ynyle de eksiktir
328
Sz konusu tercmelerde her ne kadar buluma, kavuma ve erme nin
iyi/gzel olacana dair karineler yok deilse de bunu ak bir ekilde belirtmenin
herhangi bir sakncas yoktur, aksine faydas vardr.
Baka bir husus ise udur: baredeki Lika kelimesinin en doru
karl D..B.nin de tercmesinde tercih ettii zere karlama dr. Kavuma
ve buluma bu kelimeyi dolayl bir ekilde karlarken karlama dorudan
karlyor.

neriler:

- Allahla (yi bir ekilde) karlamay...
Ya da Zemaherinin yorumunu daha da belirginletirerek:
- Allah (tarafndan iyi bir ekilde) karlanmay... vb.










329
NAHL:77
_-' --'
Metin ve Yorum:

Gecikse bile Allaha gre kolaydr. (Bilkuvve mevcud olmakla berabar
bilfiil gecikebilir.) Meydana gelmesinin yakn olduunu bildiiniz birey iin
huve kelemhil basar; yaknlnda mbalaa ettiiniz bir ey iin huve
ekrabu dersiniz.
...
Anlam udur: Kyamet gnnn gelmesi/getirilmesi ve dirilerin
canlarnn alnmas, nceki ve sonraki llerin diriltilmesi en ksa ve en hzl
zamanda olur.
Keaf II. 582
Bu ibare, Allahn sonsuz g ve kudretinin; en zor ileri bile ok abuk
ve en ksa zaman parasnda yapmaya fazlasyla yeteceini ifade etmektedir.
Allahn sadece istemesinin bir eyin gereklemesi iin yeterli olduunu, bunun
iin beklemek, eitli engellere taklmak, ilerin ters gitmesi vb. insanlar iin
geerli olan mnialarn sz konusu olamayacan anlyoruz.
Trkede, bir anlk bir srede, ok ksa bir zamanda ok ksa bir srede,
byk bir hzla, bir anda gerekleen olaylar anlatmak iin gz ap kapayncaya
(gzn yumup ancaya) kadar veya gz kapayp ancaya kadar deyimleri
kullanlr. (284)
__________________________________
(284) Yurtba, a.g.e., s.241-243
330
Mealler:

-Akdemir: ...bir gz krpmas gibi...
-Atay: ...bir gz krpmas kadar...
-Ate: ...bir gz ap yumma gibi...
-Bilmen: ...gz krpp aacak kadar...
-Bula: ...gz ap kapama gibidir...
-antay: ...ancak gz krpma gibidir...
-Davudolu: ...ancak gz krpma gibi...
-D..B.: ...bir gz krpmas kadar...
-Elmall: ...sade lemh-i basar[gz krpmak] gibi...
-Eryarsoy-Araka: ...ancak gz krpma gibidir...
-Hayrat: ...ancak bir gz ap kapama gibi...
-Koyiit: ...bir gz ap kapama gibidir...
-ztrk: ...bir gz ap yummak gibi...
-T.D.V.: ...gz ap kapama gibi...
-Yavuz: ...ancak gz krpmas gibidir...
-Yldrm: ...ancak gz ap kapama ...

Deerlendirme:

Akdemir, Atay, Bilmen, antay, Davudolu, D..B, Elmall, Eryarsoy-
Araka ve Yavuz gz krpma deyimini kullanarak ibareyi tercme etmilerdir.
Bu, bizim tasvip ettiimiz bir yntemdir. Ancak seilen deyimin anlamla
331
rtmesi, en azndan birka anlama gelse bile yaygn anlamnn tercmede
kullanlmaya yarayl olmas artyla. Bu balamda gz krpma deyimine
baktmzda karmza iki anlamyla ktn grrz: 1. gz kapan kapayp
amak. 2. bakasna sylediklerinin doru olmadn iaretle anlatmak iin
benimsedii kimseye bakarak gzn kapayp amak (285) Grld gibi
deyimin kullanld her iki yerde de abukluk, hz, srat vb. sz konusu deil.
Gz krpma eyleminin ok ksa bir srede gerekleiyor olmas, bu deyimin
abukluk, hzllk, sratlilik anlamna geldiini gstermez. Bunlar tamamyla
ayr eylerdir.
Bilmenin gz krpp aacak kadar eklindeki tercmesi de hataldr.
nk gz krpmak -yukarda da getii gibi- zaten gz kapayp amaktr.
Dolaysyla gz krpp aacak demek anlamszdr. nk gz krpan, gzn
kapatp ylece brakmaz ki sonradan asn.
Ate, Hayrat, Koyiit, ztrk, T.D.V. ve Yldrm ibarenin tercmesi
iin doru bir tercihte bulunarak isabetli davranmlardr.

neriler:

-Gz ap kapayncaya kadar,
-Gz kapayp ancaya kadar. vb.


__________________________________
(285) . A. Aksoy, a.g.e., s.810-811

332
BAKARA:189
,' -' ' ,-'- ' ,+= ,,-' ....... '+ , ,,-' ,-

Metin ve Yorum:

Zemaheri ayetle ilgili klasik materyalleri aktardktan sonra ayetin i
balamn ve siyakn gz nnde bulundurarak bu ifadenin muhtemelen deyim
olabileceini belirtir ve yle yorumlar:
Bu, sorularndaki yersizlii dile getiren bir meseldir. Buradaki kiilerin
durumlar, muhtemelen, kapy gzard ederek eve arkasndan giren kiinin
durumuna benzer.
Anlam u ekildedir: Belirlemeniz gereken konum ve (asl yapmanz
gereken) iyilik, meselelerinizi arptmak deil, bilakis doru konumda bulunup
doru soru sormaktr. Vetl byute min ebvabiha, olaylara olmas gereken
ekilde yaklan/ele aln ve arptmayn, demektir. Bundan ama, nefisleri ve
kalpleri hibir soruya, pheye ve itiraza mahal brakmayacak ekilde
rahatlatmaktr. nk sorular, ancak ek ve phe sz konusu olduunda sorulur.
Keaf I. 261-262

Zemaheriye gre bu ayet, Araplarn iinde bulunduu bir yanlla
iaret etmekte; olaylar arptarak gndeme getirmelerini ve Peygamber (s.a.v.)i;
mkil durumda brakma istei iinde olmalarn eletirmekte, sz ve
davranlarna belli bir usul iinde eki dzen vermelerini istemektedir.
333
Yani gerek erdemlilik, imani meselelere arka kapdan yaklamak,
yani yalnzca eitli dini vecibelerin ifas iin konulmu ekil ve srelere
uymaktan ibaret deildir. (kar. 2/177). Bu ekil ve sre snrlamalar, kendi
balarna ne kadar nemli de olsalar, her eyleme onun ruhsal giri kapsndan,
yani Allaha kar sorumluluk bilinci duyarak yaklalmadka, gerek hedeflerine
ulam olmazlar. Bab (kap) kelimesi, mecazi olarak bir eye nfuz etmenin,
yahut ona ulamann yollarn gsterdiinden (bkz. Lane I- 272), bir eve (n)
kapsndan girme mecaz, klasik Arapada ounlukla bir probleme doru yaklam
anlatmak iin kullanlr. (Razi). (286)
Trkede konuyla ilgili gzel deyimler bulunmaktadr ki nakledeceimiz
iki tanesi meselenin daha iyi anlalmasna yardmc olacaktr:
Trkede; aksilik eden, mkil karan, ii uzatan, sarpa saran kiiler
iin; sa kulan sol elinle gsterme (287); Ksa yoldan kolayca yaplabilecek
bir ii, dolambal yollara bavurarak, g baarlabilir biimde yapmaya alan
kiiye sa elinle (bann arkasndan) sol kulan gsterme(288) denir.
Meallere baktmzda ayetin deyimsel ynnn nerdeyse tm
mtercimler tarafndan ihmal edildiini gryoruz.




__________________________________
(286) Esed, a.g.e. c.1, s.54
(287) Yurtba, a.g.e., s.425
(288) . A. Aksoy, a.g.e., s. 1024

334
Mealler:
-Akdemir: ...Erdem [sandnz gibi] asla evlere arkalarndan girmenizde deildir
... o halde artk evlere kaplarndan girin...
-Atay: ...Evlere arkalarndan girmeniz iyi deildi ... Evlere kaplarndan girin...
-Ate: ...Evlere arkalarndan girmek iyilik deildir... Evlere kaplarndan girin...
-Bilmen: ...yilik, evlere arka taraflarndan gelmeniz deildir ... ve evlere
kaplarndan geliniz...
-Bula: ...yilik, (bir), evlere arkalarndan gelmeniz deildir Evlere
kaplarndan gelin...
-antay: ...iyilik ve taat, evlere arkalarndan gelmeniz deildir ... Evlere
kaplarndan gelin...
-Davudolu: ...yilik, (ihramda) evlere arkalarndan girmeniz deildir ... Evlere
kaplarndan girin...
-D..B.: ...Evlere arkalarndan girmeniz iyi deildir ... Evlere kaplarndan girin...
-Elmall: ...Bununla beraber erginlik [hayra ermek], Evlere arkalarndan gelmeniz
deildir* ... Evlere kaplarndan gelin
*Burada hakiki ve kinai olmak zere iki mana vard.:a- Cahiliye ehlinin
ihramdayken yapt bu davran bir ibadet deildir. b-Allahn Resulne ilm-i
nucuma dair soru sormak, peygamberi - haa- bir mneccim ve Kuran bir
nucum kitab yerine koymak ve dier ilimlerle nbvvet ilminin maksatlarn
ayramamak,
ie tersinden balamak demektir ki ilere byle tersinden balamakla hayra
erilmez!
335
-Eryarsoy-Araka: ...yilik(ve taat) evlere arkalarndan girmeniz deildir ... o
halde evlere kaplarndan girin...
-Hayrat: ...yilik, (batl bir adetinize binaen) evlere arkasndan girmeniz deildir ...
Artk evlere kaplarndan girin...
-Koyiit: ...yilik, evlere arkalarndan girmeniz deildir ... Evlere kaplarndan
girin...
-ztrk: ...Hayra ulamak evlere arkalarndan girmeniz deildir Evlere
kaplarndan girin...
-T.D.V.: ...iyi davran asla evlere arkalarndan gelip girmeniz deildir ... Evlere
kaplarndan girin...
-Yavuz: ...iyilik, (cahiliyet devrinde yapld gibi) evler arkalarndan (girmeniz)
gelmeniz deildir ... Evlere kaplarndan gelin...
-Yldrm: ...Evlere arka taraftan girmeniz fazilet deildir ... yleyse evlere
kaplarndan girin...
Deerlendirme:
Grld gibi mtercimler ayetin tercmesinde olduka kat literalci bir
tutum sergilemilerdir. Naklettiimiz mealler arasnda sadece Elmallnnki,
dipnot sonlarna ekledii yorum sayesinde, ayetin deyimsel ynne iaret
etmektedir.
neriler:
-Erdem, ilere tersinden balamak deildir ilere dzgn/doru drst
(drste) bir ekilde balayn.
-Erdem, meseleleri arptmak deildir Meselelere usulnce/yol yordam bilerek
balayn. vb.
336
MNFKN:5
,' +-
Metin ve Yorum:

(Balarn) eip bktler, tekebbrle ve yz evirerek eip bktler,
evirdiler.
Keaf IV. 542
Yukardaki ibare, kiinin beenmedii, holanmad, benimsemedii ve
umursamad bir eye/kiiye kar gsterilen davran sembolize etmektedir.
Lfzen kafalarn/balarn eip bktler, evirdiler anlamna gelen bu ibare,
aslnda benimsenmeyen bir eyden; byklenerek, hor grerek, yz evirmek
anlamndadr. Trkede de bu anlamlar karlayan deyimler vardr:
burun kvrmak/burun burmak: kk ve deersiz grmek,
beenmemek, kmsemek, aalamak (289)
omuz silkmek: aldrmamak, nem vermemek, benimsememek (290)
tepeden (yksekten, yukardan) bakmak: kendini karsndankinden
stn grmek (291)
hor bakmak/grmek/tutmak: kmsemek, deer vermemek, deersiz
saymak, aalamak (292)
__________________________________
(289) Yurtba, a.g.e., s. 273
(290) Yurtba, a.g.e., s.395
(291) ..A..Aksoy, a.g.e., s.1071
(292) Yurtba, a.g.e., s. 273

337
Mealler:
-Akdemir: ...balarn evirirler...
-Atay: ...balarn evirirler...
-Ate: ...balarn evirirler...
-Bilmen: ...balarn evirmi olurlar...
-Bula: ...balarn yana evirdiler...
-antay: ...balarn evirdiler...
-Davudolu: ...balarn evirirler...
-D..B.: ...balarn evirirler...
-Elmall: ...balarn bkerler...
-Eryarsoy-Araka: ...balarn evirirler...
-Hayrat: ...balarn evirirler...
-Koyiit: ...balarn evirirler...
-ztrk: ...kafalarn teye evirirler...
-T.D.V.: ...balarn evirirler...
-Yavuz: ...balarn bkerler...
-Yldrm: ...kibirlerinden tr balarn saa sola bker, iten ie
homurdanrlar...

Deerlendirme:

barenin evirisiyle ilgili iki ifade tryle kar karyayz: Balarn
evirirler ve balarn bkerler. barenin literal evirileri olan bu ifadeler
herhangi bir mecazi ierie de sahip deildirler. Dolaysyla orijinal ibaredeki
338
deyimsel younluu yanstmaktan uzaktrlar. Bu tr ifadeler; orijinal ibarede
bulunan beenmek, ho grmek, umursamamak gibi anlamlar hibir ekilde
tamamaktadr. Bu mnasebetle tercih edilen evirilerin doru olduunu
syleyemeyiz.
Yldrmn evirisinde ise doru anlama ulamay salayacak baz
unsurlar sz konusudur. Kibirlerinden tr homurdanrlar gibi..

neriler:

-Yz evirdiler.
-Umursamadlar.
-Aldrmadlar. vb.




339
NN:11
'- ,--

Metin ve Yorum:

(Bu ibare), insanlarn/topluluklarn arasn bozmak, ifsad etmek iin
oka laf getirip gtryor, anlamndadr. Nemim ve nemime, oka laf getirip
gtren demektir.
Baz Araplar bana u iiri okumulard:
Fitne ateini yak,
Zehrann Temimi yakt gibi
Teebbb: Yakmak.
Nemime: nsanlar birbirine drmek iin sz arptp ballandra
ballandra anlatmak.
Zehra: Fitneci bir kadn.
Temim: Bir kabile. (591. sayfa 2 nolu dipnot)
Keaf V. 591
Yukardaki ibare; ou kez sonunda bozgunculuk ve fitneye sebep olan
dedikodudan sz etmektedir. Trkede konuyla ilgili gzel deyimler
bulunmaktadr:
dedikodu karmak: iftira etmek, gerek olmayan eyler sylemek;
dedikodu yapmak: ba baa verip birini ekitirmek (293)
__________________________________
(293) Yurtba, a.g.e., s.156-157
340
laf/lakrd/sz tamak: bir sz birinden alp bir bakasna yetitirmek
(294) - birinin bir kimse aleyhindeki szlerini o kimseye ulatrmak (295)
laf getirip gtrmek/laf gtrp getirmek: bir sz bir yerden bir baka
yere tamak; kiilerin birbirileri aleyhinde syledikleri szleri, ara amak
amacyla, kendilerine ulatrmak (296)
laf tayc: gammaz, dedikoducu (297)

Mealler:

-Akdemir: ...durmadan sz tayana...
-Atay: ...kovuculuk eden...
-Ate: sz gtrp getiren
-Bilmen: laf gtrp getiren...
-Bula: ...sz getirip gtren (gizlilik iinde sz ve haber tayan)
-antay: ...laf getirip gtrmiye koan...
-Davudolu: ...kouculuk peinde gezene
-D..B.:.. kovuculuk eden...
-Elmall: ...koucukla gezer*
*Hafiyyelik, boboazlk ile yaar
-Eryarsoy-Araka: ...onun bunun szn tayana

__________________________________
(294) Yurtba, a.g.e., s.360
(295) ..A..Aksoy, a.g.e., s.955
(296) Yurtba, a.g.e., s.360
(297) Yurtba, a.g.e., s.445
341
-Hayrat: ...hep kouculuk peinde gezen
-Koyiit: ...laf getirip gtrene...
-ztrk: ...kouculuk iin dolap duran...
-T.D.V.: ...durmadan laf gtrp getiren...
-Yavuz: ...kouculukla gezeni...
-Yldrm: ...sz gezdiren...

Deerlendirme:

Grld gibi mtercimler, yukardaki ibareyi ayn anlama gelen
birbirinden farkl deyimlerle tercme etmeye almlar ve ounlukla da isabet
etmiler. Ancak ou kii iin nemsiz gelebilecek, ama aslnda konumuz
asndan nemli olan bir ayrntya dikkat ekmek istiyoruz:
Ate ve Bulan, sz gtrp getiren/getirip gtren eklindeki
tercmeleri ibarenin uygun karlklar deildirler. nk byle deyimler
Trkede yoktur.
Bunun yerine, yukarya da naklettiimiz gibi Laf getirip gtren veya sz
tayan, eklindeki ifadeler kullanlsayd ibare gerek anlamna kavumu olurdu.
Eryarsoy- Arakann, onun bunun szn tayan eklindeki
ifadesi ise hem k deil hem de deyime baka kelimelerle mdahale edildii iin
ibarenin karl deil. Bunun yerine sadece sz tayan denseydi ok daha
doru olurdu.
Yldrmn sz gezdiren eklindeki ifadesi de isabetli bir tercih deil.
342
Deyim kaynaklarnda byle bir ifadeyle karlamadk.
nemsiz gibi grlebilecek byle bir ayrnty gndeme getirmemizin
sebebi udur: Tezin birinci blmnde de bahsedildii zere; deyimler kalp
ifadelerdir ve deyimi oluturan kelimelerden herhangi biri e anlaml dahi olsa
baka bir kelimeyle deitirilemez. rnein; Aykla pirincin tan. deyimi,
Aykla bulgurun tan. biiminde sylenemeyecei gibi Tut kelin
pereminden deyimi de kelin pereminden tut biiminde kullanlamaz.
Ksacas deyimlerde szckler ve sz dizimi ok nemlidir. Deitirilemez. (298)
Bir ibareyi deyimlerle tercme etme zorunluluumuz yok. Ayn anlam
karlayabilecek baka ifadelerle de tercme edebiliriz. Ama eer deyimlerle
tercme etmek istiyorsak o zaman deyimlerin otantikliine zen gstererek
szcklerini ve sz dizimin bozmamalyz.

neriler:

-Dedikodu yapana
-Laf/sz tayana
-Laf gtrp getirene vb.





__________________________________
(298) Bkz. ..A.. Aksoy, a.g.e., s.38
343
KAMER:55
-- --

Metin ve Yorum:

Raz olunan bir mekandadr.
Keaf IV. 411

Yukardaki ibare, Allahn emirlerine uyup yasaklarndan kanarak
sorumluluk bilinci ile kuanm mminlerin cennette bulunacaklar yeri
betimliyor. Bu yer, oraya gidenlerin holanaca, raz olup memnun kalacaklar
bir yerdir. Orada malayani eyler yoktur.

Mealler:

-Akdemir: ...doruluk meclisinde...
-Atay: ... doruluk meclisinde...
-Ate: ...doruluk koltularnda( memnunluk iinde)dirler...
-Bilmen: ...bir doruluk ikametgahnda...
-Bula: ...doruluk makamndadrlar
-antay: ...Hak meclisinde*
*o meclisde ne bo lakrd, ne gnaha sokan bir ey yoktur Celaleyn yahut :
Honutluunu mucip bir mekanda Beyzavi, Medarik...
-Davudolu: ...hak meclisinde
344
-D..B.: ...yksek bir derecede...
-Elmall: ...sadakat meclisinde...
-Eryarsoy-Araka: ...sdk meclisinde...
-Hayrat: ...bir doruluk ikametgahnda...
-Koyiit: ...honut olunacak bir yerde...
-ztrk: ...z-sz birlere has oturma yeri
-T.D.V.: ...hak meclisindedirler
-Yavuz: ...rza gsterilen bir yerde
-Yldrm: ...Hak ve drstlk meclisinde

Deerlendirme:

Yukardaki tercmelerin ok byk bir ksm, ibarenin lafzlarna bal
kalnarak yaplmtr: Doruluk/sadakat meclisinde/ikametgahnda, hak
meclisinde gibi. Btn ifadelerin, ibarenin deyimsel karlklar olmadklar ve
dolaysyla ibarenin mefhumunu yanstmadklar ortadadr.
Hatta bu tr ifadelerin ou okuyucu iin anlam alglanabilecek ifadeler
olmadklarn sylemek dahi mmkndr. Doruluk ikametgah gibi.
Bizce ibarenin anlamn en iyi yanstan tercmeler antay ve
Yavuzunkidir. antay dipnotta ibareden ne anlalmas gerektiini kaynaklar
eliinde belirtirken, Yavuz bunu direkt tercmeye yanstmtr.
neriler:
-Raz olunan bir yerde...
-Holandklar/beendikleri bir yerde...
345
YNUS.28
'

Metin ve Yorum:

Yerinizden ayrlmayn, size yaplacaklar grnceye kadar oray terk
etmeyin!...
Keaf II. 327

Mekanekm ibaresi, mriklere ve taptklarna ynelik bir hitaptr ve
azarlayarak, kzarak, knayarak; durun yerinizde, olduunuz yerden ayrlmayn
gibi anlamlara gelmektedir.
Mekanekm ifadesi (Lafzen, yeriniz, yani deyimsel ifade olarak
yerinizde kaln!) bir aalama ve tehdit unsuru tamaktadr. (299)
Trkede hi kprdamadan olduu yerde kalmak anlamnda yerinde
mhl gibi kalmak deyimi kullanlmaktadr. (300)

Mealler:
-Akdemir: ...yerlerinize gein!..
-Atay: ...yerlerinize!..
-Ate: ...yerlerinize!..
__________________________________
(299) Esed, a.g.e., c.1, s.400
(300) Yurtba, a.g.e., s.505
346
-Bilmen: ...yerlerinizde durunuz...
-Bula: ...yerinizden ayrlmaynz...
-antay: ...durun yerinizde...
-Davudolu: ...yerinizde durun!..
-D..B.: ...yerlerinize!..
-Elmall: ...yerinize!..
-Eryarsoy-Araka: ...durun yerinizde...
-Hayrat: ...(Haydi) yerinize!..
-Koyiit: ...yerlerinize...
-ztrk: ...yerlerinize!..
-T.D.V.: ...yerinizde bekleyin...
-Yavuz: ...durun yerinizde...
-Yldrm: ...yerlerinize!..

Deerlendirme:

Akdemir, Atay, Ate, D..B., Elmall, Hayrat, Koyiit, ztrk ve
Yldrmn yerinize, yerlerinize, yerlerinize gein eklindeki tercmeleri yeterli
deil. nk bu tr ifadeler daha ok yerlerini brakp gitmi, terk etmi kiiler
iin kullanlr. Oysa ibarede byle bir durum yok. bare, yerinde duran mriklere;
tehditkr ve istihzai bir slupla Sakn ola ki yerinizden ayrlmayasnz ha! diyor.
Bilmen, Bula, Davudolu ve T.D.V.nin tercmeleri ise ayette yer alan
pekitirilmi anlatm yeterince yanstmyor. nk Yerinizde durun ifadesi ile
durun yerinizde! ifadesi ayn etkiyi uyandrmaz. Birincisi ou kez bir tavsiye
347
cmlesidir ve sonuna nokta konur. kincisi ise kararllkla sylenmi tehdit ve
uyar ieren bir cmledir. Nitekim sonuna da nokta deil, nlem konur. Bu fark
basit gibi grnen bir takdim tehir ilemiyle ortaya kar ve anlam etkiler.
antay, Eryarsoy Araka ve Yavuzun durun yerinizde eklindeki
tercmeleri bizce daha dorudur.

neriler:

-Olduunuz yerde kaln!.. ( Esed, a.g.e., c. 1, s.399)
-Durun yerinizde!.. (antay, Eryarsoy-Araka, Yavuz)
-Kaln yerinizde!..
-Oturun oturduunuz yerde!.. vb.





348
BAKARA:112
+= '-

Metin ve Yorum:

Her kim, benliini/varln tamamyla Allaha hasreder/odaklar ve ona
irk komazsa...
Keaf I. 204
Zemaherinin, bu ifadeyi, kelimelerin lafz anlamlaryla aklamad,
mecazi boyutlaryla yorumlad ortadadr. nk burada amalanan, kelimelerin
somut anlamlar deildir. Her ne kadar vech kelimesi somut olarak insan
bedeninin yz blgesi anlamna geliyorsa da mecazi ynyle zikr-i cz irade-i
kll kabilinden btn varln, benliini sembolize eder. Dolaysyla sz konusu
olan; insann Allaha teslim edecei btn zat ve Ona, yalnzca Ona
hasredecei ibadetidir.
Lafzen kim yzn Allaha teslim eder. Kiinin yz, bedeninin en
anlaml paras olduundan klasik Arapada insann btn kiiliini yahut btn
benliini gstermek iin kullanlrd. Kuranda defalarca tekrarlanan bu ifade,
slamn mkemmel bir tanmn vermektedir -ki, esleme (Kendini teslim etti)
kk-fiilinden tretilmi olan bu kelime kendini (Allaha) teslim etmek anlamna
gelir:
ve Kurann tmnde slam ve Mslim terimleri bu anlamda kullanlmlardr (301)
__________________________________
(301) Esed , a.g.e., c.1, s.31
349
Mealler:
-Akdemir: ... btn benliini Allaha teslim edecek olursa...
-Atay: ... kendini Allaha veren...
-Ate: ... zn Allaha teslim ederse...
-Bilmen: ... yzn Allah iin salim klarsa...
-Bula: ... kendisini Allaha teslim ederse...
-antay: ... yzn (kendini)* tastamam Allaha teslim ederse
* Zikr-i cz, irade-i kll kabilindendir...
-Davudolu: ... kendini Allaha teslim ederse...
-D..B.: ... kendini Allaha veren...
-Elmall: ... kim ... yzn tertemiz Allaha teslim ederse...
-Eryarsoy-Araka: ... yzn (ihlas ile) Allaha teslim ederse...
-Hayrat: ... kendini Allaha teslim ederse...
-Koyiit: ... yzn Allaha evirirse...
-ztrk: ... yzn Allaha teslim ederse...
-T.D.V.: ... yzn Allaha dndrrse (Allaha hakkyla kulluk ederse)...
-Yavuz: ... kendini tamamen Allaha teslim ederse...
-Yldrm: ... kendisini Allaha teslim edip...

350
Deerlendirme:
Grld gibi konumuza esas tekil eden ifade, mtercimlerin
zihinlerinde iki farkl ekilde yansmasn bulmu:
1.Benliini/kendini/zn Allaha teslim ederse...
2.Yzn Allaha teslim ederse
Bizce birinci grupta topladmz tercmeler doru olanlardr.
yzn... eklinde balayan ve aklayc herhangi bir dipnot ya da parantez ii
ifade bulunmayan tercmeler ise hataldr.
nk hatal diye nitelendirdiimiz tercmelerde, Kuran ifadesindeki
deyimsel temay yanstacak herhangi bir ipucu bulunmad iin vech kelimesi
somut anlamyla yz, ehre olarak ne kmaktadr.

neriler:

-Her kim tm benliini Allaha teslim eder... (Esed)
-Btn benliini Allaha teslim edecek... (Akdemir)
-Kendini tamamen Allaha teslim ederse (Yavuz) vb.

351
KF:25 - NN:12
'- ,=''

Metin ve Yorum:

Maln hakk olan (sadaka, zekat, infak vs.) oka engelliyordu. Bunu bir
alkanlk haline getirmi ve asla malndan hibir eyi (bakas yararna)
harcamyordu. Ya da iyilikle iyilie layk olann arasna girerek, iyliin layk
olana ulamasna engel oluyor.
Velid b.Muire hakknda nazil olduu sylenir. Kardelerinin
ocuklarnn slama girmesini engelliyor ve sizden her kim mslman olursa,
yaadm srece ona faydam dokunmayacak, diyordu.
Keaf IV. 390

Ayn ifade ile ilgili Nn:12de u yorumlar yer almaktadr:
Nun:12 : Cimridir. Hayr, mal demektir. Ya da bazlarna gre (bu ifade),
yaknlarn hayrdan yani islam dan alkoyan demektir. Memnuun minhu
(hayr, slam, mal) zikredilmi, ama memnu (kimi engelledii) zikredilmemitir.
Adeta Allah, Mennain minel hayr demitir ki bu ifade hayr (iyilii ,slam)
herkesten engelledii (akraba veya deil) anlamna gelir.
...
Keaf IV. 591

352
Zemaheri ve mfessirlerin geneli mennan lil hayr ibaresini cimrilik
ve hayra/iyilie engel olmak eklinde yorumlamlar. Ama daha ok cimrilik
zerinde durmular. (302)
Hayr kelimesinin mal, mlk, madde gibi anlamlara da geldii kaynak
niteliindeki btn szlklerde gemektedir. Ayrca Kuranda hayr kelimesinin
mal anlamna geldii baka ayetler de bulunmaktadr: Bakara:215,272,273 -
Adiyat:8 gibi. Sad:32de yer alan hayr kelimesi ise birok mfessir tarafndan
at diye yorumlanmtr.
Bu balamda hayr kelimesinin her yer ve durumda
iyilik/sevap/hayrllk anlamna gelmediini sylemeliyiz. Ancak mtercimlerin
ou imdiye kadar zerinde durduumuz gerekleri gz ard ederek ibareyi
hayr engellemek eklinde tercme etmitir:

Mealler:

-Akdemir: ... srekli olarak iyilii engelleyene...
-Atay: ... iyilii srekli olarak engelleyen...
-Ate: ... Hayra engel olan...
-Bilmen: ... Hayrdan mene alp durana...
-Bula: ... hayr engelleyip srdren...
-antay: Hayrdan durmayp men eyleyen*
*mandan, Allah yolunda harcamaktan, iyi amel ve harekelerden vazgeiren.
__________________________________
(302) lgili grler iin bkz: Bilgin, a.g.e., s.169-170
353
Beyzavi, Medarik Cimri olan. Medarik Bu vasflar zerinde tayan. (Velid
b. Muire) n -ki cumhura gre maksud odur- on olu vard. Bunlara ve fakirlere
inizden kim mslman olursa a brakrm. derdi. Medarik...
-Davudolu: ... Hayra engel olana...
-D..B.: ... iylii daima engelleyen...
-Elmall: ... hayr engeli*
*Hi hayra yanamaz, kendi cimri olduu gibi bakalarnn yapaca hayra da
mani olur
-Eryarsoy-Araka: ... Hayra durmadan engel olan
-Hayrat: her zaman hayra mani olan
-Koyiit: ... hayra engel olana...
-ztrk: ... Hayr engelleyen...
-T.D.V.: ... iylii hep engelleyen...
-Yavuz: ... Hayrdan alkoyan...
-Yldrm: ... hayrn nn kesene...

Deerlendirme:

Hayr kelimesinin ayetteki muhtemel anlamlarn dipnotlarla
akladklar iin Elmall ve antayn tercmeleri hari, dierleri kanaatimizce
isabetli deildir.
Akdemir, Atay, D..B. ve T.D.V. hayr kelimesini iyilik olarak
tercme etmiler. Her ne kadar bu yorum Zemaherinin de iinde bulunduu baz
354
mfessirlerin tali yorumlaryla rtyorsa da bizce ayn mfessirlerin nceledii
yorum daha gldr.
Dier meallerde ise hayr kelimesi hibir aydnlatc aklamaya
bavurulmadan tercme edildii iin doru anlam yanstmaktan uzaktr. Hayr
kelimesinin; herkese bilinen, deimez, yorumlanamaz tek bir anlam yoktur ki
hi el srlmeden olduu gibi yazlsn. Aksine daha nce de belirttiimiz gibi bu
kelimenin birden fazla arm vardr ve zellikle bu ibarede sz edilen
armlarn mutlaka deerlendirilmesi gerekmektedir.
Mtercimlerin mennan lil hayr ibaresindeki hayr kelimesi zerinde
durmamalarndan/yorum zenginliinden yararlanmamalarndan daha ilgin olan
durum; Adiyat:8deki hayr kelimesini istisnasz olarak mal/mala dknlk,
servet, kar eklinde yani doru bir ekilde tercme etmi olmalardr.

neriler:

-Cimridir.
-Eli skdr. vb.







355
SR:83 - FUSSLET:51
' -'=

Metin ve Yorum:

Kararllkla yz evirmektir. Bir eyden nefret etmek/holanmamak;
ondan yzn (n ynn) evirmektir. (Ven neyu bil cenbi) omuz silkerek
bireye srtn dnmektir. (Bu hareketiyle) bbrlenmeyi amalar,zira bu
(hareket), bbrlenenlerin yaptklarndandr.
Keaf II. 645
Zemaheri Nea bicanibihi ibaresini; byklenerek, gururlanarak,
bbrlenerek; bir eye kar kmak, kabul etmekten geri durmak, ona kar
kendini mstani grmek eklinde yorumlamtr. Burada, bahedilen nimete ve
onu verene; kmseme, aalama, yukardan bakma, deersiz grme gibi
tavrlarla karlk verilmektedir.
Trkede bu tr durumlar zl bir ekilde anlatan olabildiince gzel
deyimler var:
burun burmak: beenmemek, kmsemek, aalamak;
burun kvrmak: kk ve deersiz grmek (303)
tepeden bakmak: bakalarna gre kendini stn grmek, etrafndakileri
kmsemek (304)
__________________________________
(303) Yurtba, a.g.e., s.116-117)
(304) Yurtba, a.g.e., s.468
356
yz evirmek: birine gsterdii ilgiyi, yaknl kesmek; birine dman
olmak (305)
srt (arka) evirmek: bir arkadana, dostuna, yaknna artk ilgi
gstermemek, nem vermemek; bir eye aldrmamak, nem vermemek, ilgi
gstermemek (306) vb. birok deyim bulunmaktadr.

Mealler:

-Akdemir: ... uzaklar... (Fussilet:51: yan izer.)
-Atay: ...yan izer...
-Ate: ... yan izer...
-Bilmen: ... yan izer... (Fussilet:51: bbrlenmekte bulunur.)
-Bula: ... yan izer...
-antay: ... yan izer... (Fussilet:51: nefsi ondan uzaklar.)
-Davudolu: ... yan izer...
-D..B.: yan izer...
-Elmall: ... yan bker...
-Eryarsoy-Araka: ... yan izer...
-Hayrat: ... yan izer...
-Koyiit: ... uzaklar... (Fussilet:51 byklk taslar.)

__________________________________
(305) Yurtba, a.g.e., s.515
(306) Yurtba, a.g.e., s.438

357
-ztrk: ... yan izer... (Fussilet:51> yan yatar.)
-T.D.V.: yan izer...
-Yavuz: ... yan izer... (Fussilet:51> yan bkp uzaklar.)
-Yldrm: ... umursamaz.... (Fussilet:51> ban alr uzaklar.)

Deerlendirme:

Atay, Ate, Bilmen, Bula, antay, Davudolu, D..B, Eryarsoy-
Araka, ztrk, T.D.V. ve Yavuz bu deyimi baka bir deyimle tercme
etmilerdir. Yan izmek. Bu deyim kar kma, bbrlenme, kmseme vb.
anlamlar iin kullanlmamaktadr. Yan izmek; bir iten kamak [kaytarmak]
anlamna gelir. (307) Dolaysyla tam on iki mtercimin sz birlii etmiesine
ayn tercihte bulunmu olmalar, onlar hataya dmekten alkoyamamtr.
Elmallnn yan bker eklindeki evirisi, ibarenin lafzi anlamna
fazlasyla bal kalmann sonucudur ve hedeflenen anlama gtrmekten uzaktr.
Akdemir ve Koyiitin uzaklar, Yldrmn umursamaz eklindeki
evirileri dierlerine oranla daha dorudur.
Burada baka bir noktaya iaret etmekte yarar var: Yukarda sra:83n
tercmesini esas aldk. Ancak dikkat edilirse baz mtercimlerin Fussilet:51 ile
ilgili evirilerini de karlarna yazdk. Bu iki ayette geen ibare ve balam
anladmz kadaryla tamamyle ayndr. Her iki yerde de Nea bicanibihi
eklinde ve ayn balamda yer alan bu ibarenin tercmelere niye farkl ekillerde
__________________________________
(307) .A. Aksoy, a.g.e., s.1104
358
yansd nemlidir. Mtercimlerin hangi amala bunu yaptklarn bilemiyoruz.
Ama bizce bunun sebebi, meallerin her ynyle sistematik ve Kurann tmne
yaylan btncl bir bak as olmakszn hazrlanmasdr.

neriler:

-Byklk taslar.
-Bbrlenir / gururlanr / byklenir. vb.
















359
BAKARA:100,101
L- MRN:187 - HD:92
- -- - ; ;)= - ---- - --

Metin ve Yorum:

Misak ve balaycln red ettiler.Yani misaka uymadlar ve ona hi
iltifat etmediler. En-Nebzu verae zahri, red etmek, kabul etmemek ve gveni
boa karmak vb. iin kullanlan bir meseldir. Bu meselin kart Elkahu beyne
ayneyhi, cealehu nasbe ayneyhi: nemsedi, deer verdi, ilgi gsterdi,
anlamlarna gelen ifadelerdir.
Keaf I. 478
Nebz, azarlayarak, paylayarak naho bir ekilde red edip atmaktr/
nemsememektir.
Abdullah iptal etmek, geersiz saymak anlamnda olduunu sylemitir.
Tevrat iin mi yoksa Kuran iin mi olduu tartmaldr. Hangisi iin
olursa olsun buradaki nebz kelimesi, kibirlenerek ve inatlaarak
Onu/Kitab, kulak ard etmek anlamndadr. Kitab terkedip, ondan yz
evirmelerini ifade eden bir meseldir. ok az ilgi duyularak ve mstani kalnarak
kulak ard edilen eyler iin mesel klnmtr. abi, O Kitap nlerindedir, Onu
okuyorlar ama amel etmiyorlar, derken; Sfyan, Onu ipekten yaplm ssl
mahfazalara koydular, altnla sslediler, ancak helallerini helal,haramlarn haram
olarak kabul etmediler, demitir.
Keaf I. 197
360
Bu ifadenin anlam, bir eyi kabul etmemek, ona kar kmak, tepki
gstermek ve benimsememekten dolay ilgi ve nem gstermemek, yokmu gibi
davranmak, lakaytlk iinde olmaktr.
Bu durumu ok gzel bir ekilde ifade eden deyimler bulunmaktadr:
nem vermemek ilgilenmez olmak iin Arkasn evirmek/dnmek deyimi
kullanlr. (308) Dinlememek, dikkat etmemek, nem vermemek iin kulak ard
etmek/arkasna almak deyimi kullanlr. (309)
Dinlememek, oral olmamak, aldr etmemek iin Kulak asmamak
deyimi kullanlr. (310) Anlamazlktan gelmek, sezmemi grnmek, kendisine
sylenmemi gibi davranmak iin oralarda/oral olmamak deyimi kullanlr.
(311)
Mealler:
-Akdemir: ... onu arkalarna atmlar
-Atay: ... Ama, onlar o kitab arkalarna attlar...
-Ate: ... Fakat onlar verdikleri sz srtlarnn ardna attlar...
-Bilmen: ... onlar ise onu omuzlarnn arkasna atverdiler...
-Bula: ... Fakat onlar, bunu arkalarna attlar...
-antay: ... onlar ise o sz srtlarnn arkasna attlar...
-Davudolu:... Onlarsa onu omuzlarnn arkasna attlar...
-D..B.: ... onu arkalarna atp...
-Elmall: ... Derken Onlar onu omuzlarnn arkasna attlar...
__________________________________
(308) Yurtba, a.g.e., s.48
(309) Yurtba, a.g.e., s.351
(310) ..A..Aksoy, a.g.e., s.943
(311) Yurtba, a.g.e., s.392
361
-Eryarsoy-Araka: ... Onlar ise onu kulak ard ettiler...
-Hayrat: ... Halbuki (onlar) onu (kulak ard ederek) srtlarnn gerisine attlar...
-Koyiit: ... onlar onu arkalarna atp umursamamlar...
-ztrk: ... Ama onlar kitap srtlarnn gerisine attlar...
-T.D.V.: ... onlar ise bunu kulak ard ettiler...
-Yavuz: ... onlar ise o sz ve teminat srtlarnn arkasna attlar...
-Yldrm: ... Fakat onlar bu ahdi nemsemeyerek kulak ard ettiler...

Deerlendirme:

Mtercimler bu deyimi genellikle arkalarna, srtlarnn ardna/arkasna,
omuzlarnn arkasna attlar eklinde daha ok zuhur kelimesinin szlk
anlamna bal kalarak tercme etmiler. fadenin deyimsel niteliini birebir
yanstacak Trke karlklar/deyimler varken byle bir tercme doru olamaz.
Kald ki ibarenin balam dikkate alnarak deerlendirildiinde Trkede;
yukarda hatal olduunu sylediimiz trde ifadelerin kullanlamayaca,
kullanlsa bile yeterince anlaml olamayaca aktr.
Verdii szde durmayan birine niye szn srtnn/omzunun arkasna
attn? veya yaplan anlamaya sadk kalmayan birine Niye anlamay
arkana/srtnn arkasna attn? denmez. Bunlarn yerine Niye sznde
durmadn? ya da Anlamay neden kulak ard ettin, srt evirdin,
nemsemedin? denir.
Eryarsoy- Arakann tercmesi bizce ayetin deyimsel boyutunu birebir
yanstan doru bir tercmedir.
362
Hayrat ve Koyiitin tercmelerinde ise kelimelerin szlk
anlamlarndan vazgeememenin hissettirdii kararszlktan kaynaklanan gereksiz
tekrarlar sz konusudur.
Dier mtercimlerin tercmelerinin ise doru olmad aktr.

neriler:

-Srt evirdiler.
-Kulak ard ettiler.
-Onu nemsemediler.
-Kulak asmadlar. vb.













363
KF:16
= ,' .-= -, ,'

Metin ve Yorum:

(Nahnu akrebu ileyhi) mecazdr. Ama, Allahn zati olarak deil, bilgi
vukufiyyeti asndan yaknldr. Allahn, malumat ve ahvaline dair bilgisi
hibir eyi gizli brakmayacak niteliktedir. Bundan dolay sanki Allahn zat
yaknm gibi bir (ifade kullanlmtr.) Allah her yerdedir ifadesi gibi. Oysa ki
Allah mekandan mnezzehtir.
Hablul verid, ziyadesiyle yaknlk belirtmek amacyla mesel olarak
kullanlr.
(yaknlk ifade eden iki mtedavil) meselleri de u ekildedir:
Huve minni makedel kabileti : O, bana, ebenin douran kadna yaknl
kadar yakndr.
Makedel izar : Ukurun yaknl kadar...
...
Keaf IV. 386-387

Zemaherinin de ak ve net bir ekilde belirttii gibi burada sz konusu
olan zati/cismani yaknlk deil; Allahn, bilgisiyle, insan, dncelerini ve
iinden geirdiklerini her ynyle -hibir ey gizli kalmamacasna- kavramas ve
bunlardan haberdar olmasdr. Dolaysyla ibarede geen akreb: en yakn ve
364
habll verid: ah damar gibi ifadeler, mecazi ynleriyle anlalmak
durumundadrlar.

Mealler:

-Akdemir: Biz ona ah damarndan daha yaknz
-Atay: ... Biz ona ah damarndan daha yaknz
-Ate: ... biz ona ah damarndan daha yaknz
-Bilmen: ... biz ona ah damarndan daha yaknz
-Bula: ... Biz ona ah damarndan daha yaknz
-antay: ... biz ona ah damarndan daha yaknz
-Davudolu: ... biz ona ah damarndan daha yaknz...
-D..B.: ... Biz ona ah damarndan daha yaknz...
-Elmall: ... biz ona habli veridden [ah damarndan] daha yaknzdr...
-Eryarsoy-Araka: ... biz ona ah damarndan daha yaknz...
-Hayrat: ... biz, ona ah damarndan daha yaknz...
-Koyiit: ... biz ona ah damarndan daha yaknz...
-ztrk: ... Biz ona, ah damarndan daha yaknz...
-T.D.V.: ... biz ona ah damarndan daha yaknz...
-Yavuz: ... biz ona ah damarndan daha yaknz (her halinden haberdarz ve her
an kudretimiz altndadr.)...
-Yldrm: ... biz ona ah damarndan daha yaknz...
365
Deerlendirme:
Grld gibi Yavuz hari btn mtercimler ibareyi lafzlarn temel
anlamlarndan hareketle tercme ederek, mecazi ynn gz ard etmilerdir.
ah damarndan daha yakn ifadesi, Araplar tarafndan yaknlk bildirmek, bir
eye vakf olmak gibi anlamlara gelebilecek ekilde kullanlmaktadr. Ancak
Trkede ifadenin byle bir ilevi yoktur. Ne deyim kaynaklarnda byle bir
ifadeye rastladk ne de szlkler de bu ifadenin, yaknlk bildirmek iin
kullanldn grdk. Dier nemli bir husus ise bu ekildeki Trke ifade, bir
ihtimal yaknlk iin kullanlsa bile, ibarenin orijinalinde var olan vukufiyyet
anlamn yanstmamaktadr ki bu azmsanacak bir eksiklik deildir.
Grdmz kadaryla ibarenin doru anlamn tercmesine yanstan tek
kii Yavuzdur.

neriler:

-Bizim, onun hakknda en ince noktalara kadar bilgimiz var.
-lmimizle, onun her halinden haberdarz.
-Biz, onun hakknda her eyi en ince ayrntlarna kadar biliyoruz. vb.



366
HCR:23
= ,` ,'

Metin ve Yorum:

Mahlktn helakndan sonra baki kalan/geriye kalan Allah(tr). Baki
(olan Allaha), Vris denmesinin sebebi, lnn arkasndan Baki kalan varis
istiaresidir. nk vris, meyyitin arkasndan geriye kalr/kalandr.
Keaf II. 538

Allah Tela burada, btn mahlktn yok olacan, bu yok oluun
geride hibir ey kalmamacasna kapsaml olacan, fakat sonuta sadece
kendisinin Baki kalacan beyan ediyor.
Lafzen varisler (varisun) Biziz [ya da Biz olacaz!] istisnasz tm
mfessirlerin ortak grne gre, varis teriminin, selefi (ncl) gp gittikten
sonra geride kalan kimse anlamndaki kullanmna dayanan deyimsel bir mecaz.
Yukarda, yaratlmlar lemi sahneden ekildikten sonra baki kalacak olann
Allah olduu ifade ediliyor. (312)
Trkede de kalml olmak, anlamnda baki kalmak deyimi
kullanlmaktadr. (313)

__________________________________
(312) Esed, a.g.e., s.517
(313) Yurtba, a.g.e., s.69
367
Mealler:

-Akdemir: ... [Her ey yok olduktan sonra] kalacak olan da sadece Biziz!..
-Atay: ... hepsinin gerisinde Biz kalrz
-Ate: ... gerek varis olan da biziz (her faninin mlk bize geer. lmeyen,
daima kalan yalnz biziz.)
-Bilmen: ... varisler olanlar da bizleriz
-Bula: ... varis olanlar biziz
-antay: ... Biz (hepsinin) varisleriyizdir*
*yalnz baaky olan biziz Beyzavi
-Davudolu: ... Hepsinin varisleri de biziz!..
-D..B.: ... hepsinin gerisinde de Biz kalrz
-Elmall: ... hepsine varis de biziz!..
-Eryarsoy-Araka: ... (Hepinize) varis olacaklar da Bizleriz...
-Hayrat: ... (mahlukatn) hepsine varis olanlar da biziz!..
-Koyiit: ... Asl varis de biziz...
-ztrk: ...Ve biziz sonunda miras kalan...
-T.D.V.: ...Ve her eye biz varis oluruz...
-Yavuz: ... hepsinin varisleri de biziz (onlar hep helak olacak, biz ise ebediyen
bakiyiz)
-Yldrm: ... hepsinden sonraya kalacak olan baki de Biziz.



368
Deerlendirme:

Akdemir, Ate, antay, D..B., Yavuz ve Yldrmn tercmeleri bizce
yeterince anlalabilecek durumdadrlar.
Dier meallerde ise vris kelimesinin tercme edilmediini gryoruz.
Bu meallerdeki haliyle vris kelimesi, bilenen yaygn anlamyla (miras den
kimse, miras) anlalacaktr.
Dolaysyla bu ibareyi tercme ederken, Allaha iaret ettiini gz ard
etmeksizin Onun kalmlln tercmeye yanstmalyz.

neriler:

-[Her ey yok olduktan sonra] kalacak olan da sadece Biziz! (Akdemir)
-Her eyin sahibi olarak kalacak olan yine Biziz . (Esed)






369
NN:16
---- _'= ,=='
Metin ve Yorum:

El vechu (yz), bedenin en deerli yeridir. Burun (enf) ise yz
gemesi (daha nde, ilerde) olmas nedeniyle, yzn en deerli yeridir. Bu (fiziki
olgu)dan dolay, burnu izzet ve gurur mekan kabul etmiler. Enf kelimesinden
kibirlilik anlamna gelen eniffe kelimesini tretmiler. Bununla ilgili olarak El
enifffu fil enfi : Kibirlilik burundadr. Hamiye enfehu onurunu korudu,
Flanun amihul arneyn (burun): Falanca gururludur, demilerdir. Zelil iinse
u ifadeleri kullanmlar: Cedue enfuhu (literal olarak) burnu atlasn, (mecazi
olarak ) ise rezil olsun; Raume enfuhu / onun inadna....
Nian, alamet ve dalamann mekan olarak enf: burun/hortum
kelimesinin tercih edilmi olmas alaltma ve tahkir amaldr. Yzdeki nian
kusur ise ve itibarn zedelenmesine sebep ise, - hal byleyken- nian, yzn en
deerli mekan olan burunda olursa nice olur?
Yazar, devamnda bn-i Abbas develeri yzlerinden iaretlerken gren
Rasulullahn: Ekrimu el-vcuhe: Yzlere saygl olun. dediini nakleder ve
yle der: Yzn dalanmas olay hayvanlar iin dahi kabul edilemez olduuna
gre insanlar iin sz konusu edilmesi byk bir hakarettir. Enf yerine
hortum kelimesinin seilmi olmas daha da alaltcdr.
...
Keaf IV. 591

370
Zemaheri, ak bir slupla ibarenin mecazi ynne iaret etmekte ve
rezil etmek, zelil klmak, kmsemek gibi anlamlara geldiini uzun uzadya
izah etmektedir.
Trkede bu durumu gzel bir ekilde betimleyen deyimler
bulunmaktadr:
burnu srtlmek: eski kibir ve gururu krlp iddiasz bir duruma
dmek; bbrlenmekten vazgemek; takn davranlarnn cezasn ekerek veya
glkler ve baarszlklarla karlaarak artk lml bir yol tutmak; uslanmak, yola
gelmek. (314)
burnundan fitil fitil getirmek: yaptklarnn acsn karmak; bir eyi
yaptna, sylediine piman etmek (315)
burnunu srtmek: bir kimseyi baarszla uratarak, sknt ektirerek
kibrini krp istediini kabul ettirmek; boyun edirmek (316)
burnunu krmak: byklenen kimseyi sert eylemlerle hrpalayarak artk
byklenemez duruma getirmek (317)

Mealler:
-Akdemir: ... burnuna damga vuracaz!..
-Atay: ... Onun havada olan burnunu yaknda yere srteceiz
-Ate: ... Biz onu, burnunun zerine damga vurup iaretleyeceiz

__________________________________
(314) Yurtba, a.g.e., s.115
(315) Yurtba, a.g.e., s.115
(316) Yurtba, a.g.e., s.116
(317) .A.Aksoy, a.g.e., s.666
371
-Bilmen: ... Biz yaknda onun burnu zerine damga basacaz
-Bula: ...Yaknda biz onun hortumu(burnu) zerine damga vuracaz
-antay: ... Biz yaknda onun hortumunun stne damga basacaz*
*Burnunu, kibrini kracaz...Beyzavi, Razi, Medarik...
-Davudolu: ... yaknda onun burnuna nian vuracaz!..*
*Hakikaten Bedir Harbinde Velidin burnu kesilmi ebedi kusurlu kalmtr...
-D..B.: ... Onun havada olan burnunu yaknda yere srteceiz
-Elmall: ... Yaknda biz onu hortumunun* zerinden damgalayacaz
* Hortumu dalamak, damgalamak bizim lisanmzda Burnu krmak eklinde
tabir ettiimiz son derece zelil etmekten kinayedir. Burnun yerine hortum tabir
edilmesi ise daha nceki ayette iaret ettiimiz kibir-gurur fiiline iarettir...
-Eryarsoy-Araka: ... Biz burnu zerinden damgalayacaz onu
-Hayrat: ... Yaknda onun hortumunun (burnunun) zerine damga basacaz (da
onu rezil edeceiz)!..
-Koyiit: ... Yaknda, onun burnu zerine damgasn vuracaz
-ztrk: ...Yaknda biz onun hortumu zerine damga basacaz burnunu
srteceiz...
-T.D.V.: ... Biz yaknda onun burnuna damga vuracaz. (Kibrini krp rezil
edeceiz)
-Yavuz: ... Biz yaknda onun burnunu dalayacaz
-Yldrm: ... yaknda onun burnunu dalayp damga basarz



372
Deerlendirme:

Atay, antay, Davudolu, D..B., Elmall, Hayrat, ztrk, ve T.D.V.
ibarenin literal anlamyla yetinmeyerek eitli aklamalardan hareketle
okuyucunun anlamasna katkda bulunmular. Bizim tasvip ettiimiz de literal
evirilerin ya parantez ii ifadelerle ya da dipnotlarla anlalacak bir hale
getirilmesidir.
Dier mtercimlerin evirileri ise bu halleriyle anlalmaktan uzaktr.
nk burna damga basmak, burnu damgalamak, hortumu zerine damga
vurmak, burnunu dalamak gibi tercmeler gerekten de anlalmaya elverili
ifadeler deildir. Mecazi ifadeler motamot tercme edildiklerinde edebi
zelliklerini/anlamlarn yitirirler.
Bu nedenle yaplmas gereken, Trkenin hayli geni anlatm
imkanlarndan yararlanmaktr. Aadaki tercmelerin ibarenin deyimsel ynn,
herhangi bir anlam kaybna yol amadan yanstabilecek niteliklerde olduunu
dnyoruz.

neriler:

-Onu rezil/zelil klacaz.
-Onun burnunu srteceiz.
-Onun burnunu kracaz/rusvay edeceiz.


373
BAKARA:223
'- = '

Metin ve Yorum:

Harsun lekum: Sizin iin hars yerleri/mekanlardr. Bu bir mecazdr.
Allah, rahimlere atlan neslin asl/kayna olan nutfeyi, tarlaya atlan tohuma
benzetmitir.
Fetu harsekum enna itum, temsildir. Yani nasl ki size ait olan
tarlay istediiniz ynden ekebiliyorsanz, onlara da istediiniz ynden yaklan.
Tarlanza herhangi bir ynden tohum ekmenizin sakncas yoktur. Nesli oaltma
mekan ayn olduktan sonra istediiniz ynden yaklamakta serbestsiniz.
Fetu harsekum enna itum ifadesi, ince kinaye ve gzel kabul edilen
imalardandr. Allahn kelamndaki bu ve benzeri ifadeler gzel sluplardr.
Mslmanlarn da rnek alp renerek bu uslubu kazanmalar diyalog ve
yazmalarnda benzerlerini kullanmalar gerekir.
Keaf I. 294

Tercmesi en zor ibarelerden biriyle kar karyayz. Bu zorluk hars
kelimesine ibarede yklenen anlamlarn; ayn kelimenin Trke karlklarnda
birebir bulunmamasdr. Arapada hars kelimesi ekin yeri/tarla anlamna
gelmektedir. Ancak ibarede kelimeye yklenen mecazi anlam hem cinsi
mnasebete hem de bu mnasebet sonucunda meydana gelen ocua iaret
etmektedir. Harsn Trke karl olan tarla ise sz konusu iki anlam
374
karlamaktan uzaktr. Dolaysyla kelimenin tarla olarak tercme edilmesi,
ibaredeki mecazi boyutun ortaya kmasn engelleyerek, ayetin anlalmasna
yardmc olmamaktadr. Bu kelimeyi anlalabilir, her iki anlamn da yanstacak
ekilde Trkeye aktarmak gerekmektedir. Ancak bu, sanld kadar kolay
deildir. Meallere baktmzda kelimenin tarla olarak tercme edildiini
gryoruz.

Mealler:

-Akdemir: ... Kadnlarnz sizin iin bir tarladr...
-Atay: ... Kadnlarnz sizin dl yerinizdir...
-Ate: ... Kadnlarnz sizin tarlanzdr...
-Bilmen: ... Kadnlarnz sizin iin bir ekin mahallidir...
-Bula: ... Kadnlarnz sizin tarlanzdr...
-antay: ... Kadnlarnz sizin (evlad yetitiren) tarlanzdr...
-Davudolu: ... Kadnlarnz sizin tarlanzdr...
-D..B.: ... Kadnlarnz sizin tarlanzdr...
-Elmall: ... Kadnlarnz sizin iin bir harstr*
* Kadnlar sizin ekinliinizdir Hars ziraat gibi ekin ekmek demek olup ekin
yeri, mezra manasna isimdir. Bu tabir ile kadnn kadnlk uzvu bir yere, erkein
nutfesi tohuma, doacak ocuk da haslata benzetilerek bir istiare yaplm ve
bununla Allahn emrettii hars/ekin yeri izah buyrulmutur...
-Eryarsoy-Araka: ... Kadnlarnz sizin iin bir tarladr...
-Hayrat: ... Kadnlarnz sizin iin bir tarladr...
375
-Koyiit: ... kadnlarnz sizin iin bir tarladr...
-ztrk: ... Kadnlarnz sizin tarlanzdr...
-T.D.V.: ... Kadnlarnz sizin iin bir tarladr...
-Yavuz: ... Kadnlarnz, ocuk yetitiren ekin tarlanzdr...
-Yldrm: ... Eleriniz sizin nesil yetitiren tarlanzdr...

Deerlendirme:

Mtercimler hars kelimesini tarla anlamyla ele alarak cinsi
mnasebet anlamn tercmelerine yanstmamlardr. Tarla eklinde yaplan
tercmenin ise ayette anlam kaybna neden olmakla kalmad gibi, mecazi bir
yn de tamad ortadadr. Mesela ocuk/nesil/evlad yetitiren ekin tarlalar
eklindeki tercmelerin herhangi bir anlama geldiini sylemek mmkn mdr
acaba? Hibir mecazi arm olmad iin bu ifadelerden anladmz, ocuk
yetitiren tarlalarn bulunduudur.
Bu ibarenin tercmesinde izlenecek yol tpk Arapasnda olduu gibi,
lafzlarn gerek anlamlarna takl kalmayp, kastedilen her iki anlam da
yanstacak ifadelere bavurmaktr. Ayetin inmesine sebep olan olay da gz
nnde bulundurarak -Ki ayet mtercimlerin syledikleri gibi kadn tanmlamak
amacyla nazil olmamtr.- kadnlarmzla nasl ilikiye girebileceimizi ve
kadnlarmzn soyumuzun devamn salayan elerimiz olduklarn anlatan
nerilerimizi sralayabiliriz:

376
neriler:

-Kadnlarnz, kendileriyle cinsel ilikiye girdiiniz (eler) ve nesillerinizin
devamn salayan/saladnz kaynaklar/dl yataklarnzdr.
-Kadnlarnz, istediiniz ekilde birlikte olabileceiniz (seviebileceiniz
eleriniz), (berberaberce) soyunuzun devamn saladnz dl yataklardr.
-Size ocuk verecek olan elerinizle istediiniz ekilde (ynde) birleebilirsiniz.
-Dl yatanz olan elerinizle istediiniz ekilde (ynde) ilikiye girebilirsiniz.
-stediiniz ynden ilikiye girebileceiniz eleriniz, sizin (soyunuzun devamn
salayan) dl yataklarnzdr.
-stediiniz ynden (ekilde) ilikiye girebileceiniz eleriniz, (soyunuzun
devamn salayan) dl yataklardr.












377
ENBY:65 - SECDE:2
,- _'= +-

Metin ve Yorum:

Nekestehu: Altst ettin , intekese: inkelebe/ba aa oldu:
nefislerine danp objektif davrandklarnda doruyu buldular ve iyi fikirler
(donanarak) geldiler/iyi fikirler elde ettiler. Sonra bu (olumlu)
tavrlarndan/hallerinden vazgetiler ve batl, kuru iddialarla (brahime kar)
mcadeleye giritiler .
...
Keaf III. 125-126

Nkisu ala rusihim ibaresinin bu ayette mecazi anlamyla ne kt
ve aslnda rus kelimesinin somut anlamdaki res/kafa ile hibir anlamsal
yaknlnn bulunmad, aksine eski dnceler, inanlar, inkarlar, cehaletler,
grler, tartmalar vb. anlamlara geldii gayet aktr.
Lafzen, balar zerinde geri dndrldler: Zihnen tepetaklak olmay,
fikrinden caymay ifade eden deyimsel bir ifade burada, Hz. brahimi temize
karma temaylnden aniden vazgeip eski sulayc tavrlarna dnmelerini
anlatmak iin kullanlmaktadr. (318)
__________________________________
(318) Esed, a.g.e., c.2, s.656, 63.dipnot

378
Konumuzla ilgili olduunu dndmz baz gzel deyimleri de
aktardmzda ibare daha iyi anlalacaktr:
gerisin geri (gitmek): geriye dnmek; caymak, vazgemek (319)
tornistan etmek: geriye dnmek; caymak, vazgemek (320)
eski tas eski hamam: her ey eskisi gibi; deien bir ey yok (321)
allak bulak olmak: dzeni bozulmak, alt stne gelmek, darmadan
olmak; salkl dnemez hale getirmek (322)

Mealler:
-Akdemir: ... eski dncelerine dnmek
-Atay: ... kafalarndaki eski inanlar depreerek...
-Ate: ... yine eski kafalarna dndrldler...
-Bilmen: ... balar zerine dndrldler...
-Bula: ... yine tepeleri stne ters dndler...
-antay: ... sonra (eski) kafalarna dndrldler*
*Yine mcadeleye dndler Klliyat- Ebil- Baka...
-Davudolu: ... yine(eski) kafalarna dndrldler
-D..B.: ... kafalarnda olan eski inanlarna dnerek
-Elmall: ... yine tepeleri st ters dndler.. .
-Eryarsoy-Araka: sonra ba aa edildiler...
__________________________________
(319) Yurtba, a.g.e., s.231
(320) Yurtba, a.g.e., s.474
(321) Yurtba, a.g.e., s.212
(322) Yurtba, a.g.e., s.38

379
-Hayrat: ... sonra yine eski kafalarna dndrldler..
-Koyiit: ... tekrar eski kafalarna dnmler
-ztrk: ... yine kendi kafalarna dndrldler
-T.D.V.: ... tekrar eski inan ve tartmalarna dndler...
-Yavuz: ... yine eski kafalarna(kafalarna) dndler...
-Yldrm: ... Yine nceki grlerine dnp...
Deerlendirme:
Akdemir, Atay, Ate, antay, Davudolu, D..B., Hayrat, Koyiit,
T.D.V., Yavuz ve Yldrmn tercmeleri; eski dnceler, eski inanlar, eski
tartmalar, eski kafalar eklinde zetlenebilir. Bu eviriler hem Zemaherinin
yorumuyla rtt hem de ibaredeki deyimsel temay belirginletirdii iin
dorudur. Bunun yan sra eski kafa deyimi zaten Trkede sk sk
kullanldna ahit olduumuz; kiiye ait eski dnce, inan ve anlaylar;
yenilie kar kmay dile getiren bir tabirdir. (323)
Bilmen, Bula, Elmall ve Eryarsoyun tercmeleri ise bizce okuyucuyu
hedeflenen anlamla buluturacak nitelikte deildir. Tepeleri st ters dnmek,
balar zerine dnmek gibi tercmeler, rus kelimesinin bilinen somut
anlamndan vazgeememenin dourduu hatal ve belki de anlamsz ifadelerdir.
Eryarsoy-Arakann ba aa edildiler eklindeki tercmesi de zihinsel bir
allak bullaklktan ziyade fiziki bir duruma iaret edecek niteliktedir. ztrk ise
tercmesinde kendi kelimesi yerine eski, nceki vb. kelimeler kullansayd
yaplan i o zaman amacna ulard.
__________________________________
(323) ..A..Aksoy, a.g.e., s.770

380
neriler:
-Eski dncelerine dndrldler/dndler. (Akdemir)
-Eski inanlarn dndrldler/dndler. (Atay, D..B.)
-Eski kafalarna dndrldler/dndler. (Ate vd.)
-zlerindeki ilk hallerine dndrldler/dndler. vb.



















381
RAHMN:31
--- '
Metin ve Yorum:

Rahatsz/tehdit edilen birinin rahatsz edene syledii szlerden
msteardr. (Rahatsz edilen rahatsz edene yle der.) Sran gelecek, senin de
hesabn greceim. Seninle uramam engelleyen nedenlerden soyutlanp sadece
senin hesabn greceim. yle ki senin hesabn grmek dnda baka bir
megaliyetim olmayacak, demek istiyor. Kastedilen, onu aceleyle hezimete
uratarak intikam almaktr. u da kastedilmi olabilir: Dnyann sonu gelecek
Allahn klle yevmin huve fi en sznde belirttii yaratlmlarn ii bitecek
ve sizin cezanz dnda hibir iz kalmayacak. Bu ifade, mesel yoluyla, srann
onlara (da) geleceini, hesaplarn grmek dnda Allahn bir iinin
olmayacan belirtir.
Keaf IV. 448

Yukardaki ibare, Allahn ahirette insanlara hesap soracan tehditvari
bir slupla ifade etmektedir. nsanlarn dnyada yaptklarnn karl ahirette
verilecektir. Allahn hesab ahirete ertelemesi, Onun byle uygun
grmesindendir. Yoksa ok megul olduu iin vakit bulamadndan deil. Allah
zaman ve mekan kavramlaryla snrlandrlamaz. nk ikisine de hkmeden
kendisidir. Burada Snnetullaha uygun bir sralama sz konusudur ve bu
sralamaya gre, nce insanlarn dnyada ne yaptklarna baklacak sonra da
ahirette hesaba ekileceklerdir.
382
Aadaki deyimler yukardaki ibareyle ilgilidir:
sras gelmek: uygun zaman gelmek; bir bakasndan sonra sra
kendisine veya bir dierine gelmek (324)
hesaba ekmek: bir kiiden, bir grup veya topluluktan yapt iler
hakknda alma ve savunma istemek (325)
hesap sormak: birini yaptklarndan, yasa ve yntem d
davranlarndan tr sorguya ekmek; bir konuda aklama ve savunma
istemek, sorumlu tutmak; yaplan bir iin nasl yapld zerinde durmak; hesaplama
isteinde bulunmak (326)

Mealler:
-Akdemir: ... yaknda sizin iin de bo vaktiniz olacaktr
-Atay: ... sizin de hesabnz ele alacaz
-Ate: ... sizin (hesabnz grmek) iin de bo vaktimiz olacak (sizin de hesabnz
greceiz)
-Bilmen: Yaknda sizin iin tevecch edeceiz
-Bula: ... yaknda ( ahiretle hesabnz grmek zere) sizin iin de vakit
bulacaz
-antay: ... ileride siz(in hesabnz grmi)e yneleceiz
-Davudolu: ... yaknda sizin hesabnza bakacaz...
-D..B.: sizin de hesabnz ele alacaz
__________________________________
(324) Yurtba, a.g.e., s.473
(325) Yurtba, a.g.e., s.270
(326) Yurtba, a.g.e., s.271

383
-Elmall: ...Yarn size kalacaz
-Eryarsoy-Araka: ... yaknda sizin hesabnza bakacaz
-Hayrat: ... yaknda size (hesabnz grmek iin) yneleceiz!..
-Koyiit: ... Hesabnz grmek iin yaknd size yneleceiz
-ztrk: ... sizinle de megul olacaz
-T.D.V.: ... sizin de hesabnz ele alacaz
-Yavuz: ... yaknda sizi hesaba ekeceiz
-Yldrm: ... yaknda sizin de sranz gelecek...

Deerlendirme:
Meallerdeki bir ok tercmenin ibarede var olan hesaba ekmek
anlamn yansttn syleyebiliriz.
Akdemir, Bilmen, Elmall ve ztrke ait tercmelerin ise hesaba
ekmek anlamn tadn sylemek zordur.
Yukarda da belirttiimiz gibi, Allahn, hesab ahirete ertelemesinin
nedeni bo vaktinin olmamas deildir. Vakit, ancak insanlar iin hkmedilmesi
zor bir realitedir. Fakat Allah iin byle bir sorun yoktur. Allahn, hesab ahirete
ertelemesinin yegane nedeni Onun deimez sunnetidir.
Sizin iin tevecch edeceiz, size kalacaz, sizinle de megul
olacaz gibi ifade tarzlar da hesaba ekeceiz ibaresindeki tehditvari slubu
ve kesinlii yanstmaktan uzak, dk younluklu ifadelerdir.
neriler:
-Yaknda sizi hesaba ekeceiz.
-Yaknda sizden hesap soracaz. vb.
384
YSUF:92
` ,'= -, `- ,,'


Metin ve Yorum:

Size azarlama, paylama, tekdir yoktur. Tesrib ikembeyi kaplayan ya
tabakas anlamndaki serbden gelir. (Hz.Yusufun kardelerini) azarlamaktan
vazgeip (affetmesi) anlamndadr. Derinin yzlmesine teclid; tylerin
yolunmas/dklmesine takri denildii gibi. nk tylerin deriden dklmesi
zayfln son kertesidir. Bu ifade eref ve utanma duygusunu yok edici
durumlarda mesel olarak kullanlr.
(barenin) anlam udur: Bugn size azarlama, paylama, tekdir yoktur ki
bugn sizin azarlanmay, paylanmay, tekdir edilmeyi beklediiniz bir gndr.
...
Keaf II. 473
Hz. Yusufun kardelerinin kayg ve mahcubiyet iinde azarlanmay,
ayplanmay bekledikleri bir gnde kendilerine sylenmi bir szdr. Bu szle,
onlara kendilerinin Hz. Yusufa davrandklar gibi davranlmayaca, verilen
imkan ve nimetlerin baa kaklmayaca belirtilmektedir. Aslnda utanlmas
gereken hatal/kastl davranlarnn yzlerine vurulmayaca, bundan
sorgulanmayacaklar ifade edilmektedir.
385
Mealler:
-Akdemir: ... Bugn knanacak deilsiniz...
-Atay: ... Bugn size sitem yok...
-Ate: ... Bugn sizi knama yok...
-Bilmen: ... Bugn sizin zerinize bir levm yoktur
-Bula: ... Bugn size kar sorgulama, knama yoktur
-antay: ... Bugn hibir baa kakma ve ayblama yok...
-Davudolu: ... Bugn size tekdir yok!..
-D..B.: ... Bugn azarlanacak deilsiniz,...
-Elmall: ... Size kar tekdir( knama, serzeni ) yok bugn!..
-Eryarsoy-Araka: ... Bugn banza bir ey kaklmayacaktr
-Hayrat: ... Bugn (benim tarafmdan) size bir knama (bir baa kakma) yok!..
-Koyiit: ... Bugn artk sizi sulamann faydas yok...
-ztrk:... Bugn azarlanmayacaksnz...
-T.D.V.: ... Bugn sizi knamak yok...
-Yavuz: ... Bugn size ayplama yok;
-Yldrm: ... Bugn sizi knayacak, serzenite bulunacak deilim
Deerlendirme:
Yukardaki tercmelerin tmnn, ibarenin deyimsel anlamn
yansttn sylemek mmkndr. Ama antay ve Elmallya ait tercmelerin
daha aklayc olduunu belirtmek gerekiyor.
neriler:
-Bugn hibir baa kakma ve ayplama yok.(antay)
-Size kar tekdir (knama, serzeni) yok bugn! (Elmall) vb.
386
SR:29 - TEVBE:67
MDE:64
-- '' -;- - =~-- J ')=~-- V 4--- _- -;- -- J=- V

Metin ve Yorum:
Bu, cimrinin cimriliini ve msrifin savurganln men eden bir mesel
olup cimrilikle savurganlk arasnda orta yolu/tutumluluu/iktisad emreder.
Keaf II. 620

llul yed ve bastl yed ibareleri cimrilik ve cmertlii ifade eden
mecazlardr. Allahn sra 29daki sz de bunun gibidir. Bu ifadeleri kullanan
biri somut bir el: ve bu elin ak veya kapal olmasn amalamaz. lll yed
ve bastl yed mesellerini kullanan birine gre bunlarla; bunlarn sembolize
ettii cimrilik ve cmertlik kelimeleri arasnda fark yoktur. (Yani ulll yed
derken kapal bir el, bastl yed derken ak bir el kastedilmez; bilakis, bu ikisi ile
srasyla cimrilik ve cmertlik kastedilir).
...
Beyan ilmine vakf olmayan biri bu ve benzeri ayetlerin yorumuyla ilgili
doru kantlar grmekten aciz kalr ve kendisiyle dalga geenlerin elinden
kendini kurtaramaz.
Keaf I. 687-688-689

Elleri boyuna balamann cimrilik, onlar tamamen amannsa israf
anlamna geldii ve ayetlerde yer alan bu tr mecazi ifadelerin deyimsel
387
temalaryla anlalmas gerektii gerei; Zemaherinin yorumlarndan ak bir
ekilde anlalmaktadr. Benzer yorumlar yan bamzda bulunan herhangi bir
tefsir kitabna baktmzda da grrz. rnein incelediimiz kadaryla
Semerkandi, bn-i Mlekkin, Mevdudi, Zhayli ve Sabuni de bu ekilde
dnmektedirler. (327)
Sonu olarak yukardaki ayetlerde, nsan bedenindeki baz organlara,
cimrilik ve msrifliin yasaklanmasn salamak yolunda sembolik grevler
yklenmitir.
Trkede de gereksiz yere para harcamamak, hesapl davranmak, tutumlu
olmak iin, hesabn/kitabn bilmek, tutumlu olmak deyimleri kullanlr.
(328) ok para harcayan, cmert kiiler iin eli ak; kolay kolay para
harcamayan, cimri kiiler iinse eli sk deyimleri kullanlr. (329)

Mealler:

-Akdemir: ... Eli sk olma... elini alabildiince ama!..
-Atay: ... Elini boynuna balayp cimri kesilme ve bsbtn de ap tutumsuz
olma...
-Ate: ... El(ler)ini boynuna balam yapma, tamamen de ama*
*Ellerin boyna balanm olmas cimrilii temsil eder. Ellerin almas da israftan
kinayedir. Yani ne yle ellerini boynuna balam gibi cimri ol; ne maln sap
_________________________________
(327) Bilgin, a.g.e., s. 49-50
(328) Yurtba, a.g.e., s. 271
(329) ..A..Aksoy, a.g.e., s.754-761

388
savur. Her iki hal de insann knanmasna, znt iine dmesine sebeb olur.
-Bilmen: ...Ve elini boynuna balanm klma ve onu bsbtn de ama...
-Bula: ... Elini boynunda balanm olarak klma, bsbtn de ak tutma
-antay: ... Elini boynuna bal olarak asma* onu bsbtn de ap sama**
*Cimrilik etme Beyzavi
**srafa da sapma, itidal ve iktisada riayet et Beyzavi Bu sehaveti
tavsiyedir. nk cimrilikle israfn hadd-i itidali cmertliktir Hccetllahil-
Balia...
-Davudolu: ... Elini boynuna balayp cimri kesilme.Onu bsbtn de ap israf
etme
-D..B.: ... Elini boynuna balayp cimri kesilme, bsbtn de ap tutumsuz
olma
-Elmall: ... Hem elini balayp boynuna asma (cimrilik etme), hem de bsbtn
ap sama (israf etme)
-Eryarsoy-Araka: ... (Zincire vurulmu esirler gibi) elini boynuna balanm
klma (cimri olma) Onu bsbtn de ama (israf da etme)
-Hayrat: ... Hem elini boynuna bal klma (cimri olma; onu bsbtn geni
davranarak da ama!..
-Koyiit: ... Elini boynuna asp balama; onu bsbtn de ap yayma...
-ztrk: ... Elini balayp boynuna asma.Ama onu bsbtn de ama...
-T.D.V.: ... Eli sk olma, bsbtn eli ak da olma...
-Yavuz: ... Elini boynuna bal klma (cimri olma) ve bsbtn de onu israf
etme...
-Yldrm: ... Eli sk olma, bsbtn eli ak da olma
389
Deerlendirme:
Atay, Ate, antay, Davudolu, D..B., Elmall, Eryarsoy-Araka,
Hayrat, T.D.V., Yavuz ve Yldrmn tercmeleri, parantez ii ifadeler ve
dipnotlar sayesinde, ayetin anlamn yanstacak bir nitelie kavumutur. Ancak
bu tercmelerde de grdmz eksiklik el, kol, boyun, balamak gibi
kelimelerin Tenafr-i huruf oluturacak ekilde fazlasyla zikredilmi olmalardr.
deal bir tercmede bunlara gerek olmayacaktr.
Akdemirin evirisinin birinci ksm, Arapa deyimin Trke deyimle
tercme edilmi olmas asndan gayet gzeldir. Ancak ikinci ksm iin ayn eyi
syleyemeyiz. nk elini alabildiine amak farkl bir ey; eli ak olmak
daha farkl bir eydir.
Bilmen, Bula, Koyiit ve ztrkn tercmelerinde ise sadra ifa bir
ey yok. Bu zatlar, ibareyi, literal formunu aamadan tercme ederek alegorik
ynnden sarf- nazar etmilerdir. Bu tercmeler olsa olsa, okuyucuyu ibarenin
vermek istedii ak ve net mesajlardan uzaklatrarak farkl mecralara srkler.
Trkede elini boynunda balanm olarak klma veya elini balayp boynuna
asma gibi ifadeler cimrilik yerine; onu bsbtn de ama ya da bsbtn de
ak tutma gibi ifadeler ise israf yerine kullanlmamaktadr. Bizce bu ayeti
tercme ederken, ibarede geen sembol niteliindeki organlara taklp kalmamak
daha dorudur.
neriler:
-Ne cimri ol, ne de msrif!
-Ne cimri ol, ne de savurgan!
-Ne eli sk ol, ne de (fazlasyla) eli ak! vb.
390
HUCURT:1
'' -, , , --- '' ',-

Metin ve Yorum:

phesiz buradaki bu ibare, bir mecaz tr olarak deerlendirilmektedir
ki beyan ehlinin temsil olarak adlandrd tam da budur. barenin burada bu
ekilde ve bu anlamlarla bezenmi olarak bulunmasnda, yaln/basit szlerde
bulunamayacak faydalar vardr. Bu ibare, nehy olunduklar davranlar kitap ve
snnet mihengine vurmakszn hareket edenlerin durumlarnn irkinliini ve
edebe aykrln betimlemektedir.
u anlama gelir: Allah ve Reslnn herhangi bir konuda kesin hkm
ve emirleri olmadka siz durumu sonuca balamayn. (Eer byle davranrsanz,
yani Allah ve Raslnn hkm ve iznini beklerseniz) Ya inen vahiyle amel
etmi olacak ya da Resullullaha uymu olacaksnz.
Zemaheri devamla, bn-i Abbas ve Mcahit gibi alimlerin bu
dorultudaki grlerini naklediyor.
Keaf IV. 251-352

Bu ibare ile, mminlere, adeta adab- muaeret dersi verilmektedir.
Herhangi bir konuda Allah ve Resulullah eer henz gr belirtmemise;
mminlerin kendi balarna hareket ederek, akllarna uyarak, akllarna estii
gibi, Allah ve Resulne kulak asmakszn gr bildirmeye, karar vermeye
haklar yoktur.
391
Mealler:
-Akdemir: Allahn ve elisinin nne gemeyin
-Atay: ... Allahtan ve elisinden ne gemeyin
-Ate: ... Allahn ve elisinin nne gemeyin (onlardan nce konumaa, bir i
hakknda hkm beyan etmeye kalkmayn)...
-Bilmen: ... Allahn ve Reslnn nne gemeyiniz...
-Bula: ... Allahn Resulnn huzurunda ne gemeyin
-antay: ... Allahn ve resulnn huzurunda (szde ve ide) nne gemeyin
-Davudolu: ... Allahn ve peygamberin huzurunda ne gemeyin
-D..B.: ... Allahtan ve peygamberinden ne gemeyin;
-Elmall: ... Allahn ve Resulnn nne gemeyin...
-Eryarsoy-Araka: ... Allahn ve Resulnn huzurunda ne gemeyin*
*Allah, Resulnn aracl ile hkmn belirtmeden siz hkm
belirtmeyin(Maverdi,V,325)...
-Hayrat: ... Allahn ve Resulnn nne gemeyin!..
-Koyiit: ... Allahn ve Resulnn nne gemeyin
-ztrk: ... Allahn ve resulnn nne gemeyin
-T.D.V.: ... Allahn ve Resulnn nne gemeyin
-Yavuz: ... (sz ve hareketlerinizle ileri varb da) Allahn ve Resulnn nne
gemeyin;
-Yldrm: ... sz ve hareketlerinizle ileri gidip de Allahn ve Resulnn nne
gemeyin*
*Mmin, karkarya kald meselelerde Allahn ve Elisinin bir hkmnn
bulunup bulunmadn aratrmak ve ona uymakla ykmldr...
392
Deerlendirme:
Grld gibi mtercimler, ibareyi Allah ve Resulnn nne
gemeyin eklinde tercme etmilerdir. Bizce herhangi bir aklamadan yoksun
tek bana byle bir ifade doru anlalmaktan uzaktr. nk okuyucu, hangi
konuda, nasl, niin, ne zaman, nerde Allah ve Resulnn nne gememesi
gerektiini, byle bir tercme sayesinde anlayamaz. nne gemek deyimi,
nnde yer almak, nlemek gibi anlamlara gelir. (330) Buradan hareketle
nne gemeyin ifadesi nnde yer almayn, nlemeyin anlamlarna
gelecektir ki bizce bu, maksad hasl etmek iin kafi deildir.
Ate, Eryarsoy-Araka, Yldrm ve az da olsa antayn ibarenin
anlalmas amacyla yaptklar aklamalar, okuyucunun anlama problemi ile
kar karya kalmasn nlemektedir. Adlarn zikrettiimiz zellikle ilk ahsn
bu ibareyle ilgili tercmelerini okuyan kii ne anlamasn gerektiini bilecektir.

neriler:

-Bir konuda Allah ve Resul hkm vermeden nce siz hkm vermeyin.
-Allah ve Resulnn bir konudaki kararn beklemeksizin (akl- evvel
davranarak) karar vermeyin.


__________________________________
(330) ..A..Aksoy, a.g.e., s.997


393
BAKARA:268
', '-=-''

Metin ve Yorum:

Amir memur ilikisi gibi sizi cimrilie ve sadaka vermemeye tevik eder.
Araplara gre fahi, cimri demektir.
Keaf I. 343

Her trl iren ve tiksindirici sz ve eylem, zina ve fahielik
anlamlarna gelen faha kelimesi Zemaherinin de kesin ve net bir ekilde iaret
ettii gibi cimrilik anlamna da gelmektedir. (331) Kelimenin ayetteki balam ve
suredeki sibak dnldnde cimrilik anlamna geldii daha iyi anlalr.
Trkede borcunu kolay demeyen ve kolay kolay para harcamayan
kimseler iin eli pek/sk olmak deyimi kullanlr. (332)

Mealler:

-Akdemir: ... size hayaszl fsldar...
-Atay: ... size hayaszl emreder...
-Ate: ... size irkin eyleri yapmay emreder...
_________________________________
(331) Zuhayli, a.g.e., s.46 - Esed, a.g.e., s.81 - Zemaheri, Esasl Belaa, s.465
(332) Yurtba, a.g.e., s.205
394
-Bilmen: ... sizlere irkin eyler ile emreder...
-Bula: ... size irkin-hayaszl emrediyor...
-antay: ... size cimrilii* emreder
*Arap cimrilie fahi der ehzade...
-Davudolu:... irkin irkin eylere tevik eder
-D..B.: ... cimrilii ve hayaszl emreder...
-Elmall: ... irkin irkin eylere tevik ediyor
-Eryarsoy-Araka: ... size fahay* emreder
*Arapada ayn kkten gelen fahi cimri demektir. (Nesefi, 1, 135) Buna gre
burada faha da fakirlik anlamndadr...
-Hayrat: ... size irkin ileri emreder...
-Koyiit: ... size cimrilii emreder...
-ztrk: ... sizi grnr grnmez irkinliklere srkler...
-T.D.V.: ... size cimrilii telkin eder...
-Yavuz: ... size cimrilik ve sadaka vermemekle emreder...
-Yldrm: ... sizi cimrilie ve irkin eylere tevik eder...

Deerlendirme:

Grld gibi mtercimler genellikle faha kelimesini hayaszlk ve
irkin eyler olarak tercme etmilerdir ki bu tercih, kelimenin balamn gz
nnde bulundurmakszn, Lgavi anlamna bal kalmann sonucudur.
antay, Koyiit, T.D.V. ve Yavuzun tercmeleri, - kelimenin mecazi
ynn tercih etmi olmak bakmndan - daha isabetli ve takdire ayandr.
395
D..B. ve Yldrmn tercmelerinde ise mtercimlerin kararszlk iinde
olduklar sezilmektedir. Bir taraftan fahay, cimrilik olarak tercme edip te
taraftan bununla yetinmeyerek irkin eyler ibaresini de eklemi olmalar
tercme ile ilgili net bir tutum iinde olmadklarn gsteriyor. Zira faha
kelimesi burada ayn anda hem cimrilik hem de irkin eyler anlamna gelmiyor.
Eer cimrilik de ayn zamanda bir nevi irkinliktir denirse, o zaman gerei
yokken yaplan tekrarlarn anlatm bozukluklarna sebep olduu gereinden
hareketle tercmenin yine hatal olduu gndeme gelecektir.
Eryarsoy-Arakann fahay aklamak adna kaynaklardan
edindikleri bilgileri dipnot olarak okuyucunun ilgisine sunmu olmalar yararldr.
Ancak yine dipnotta yer alan yorumun ii iyiden iyiye karmak hale getirdiini
belirtmekte yarar vardr.

neriler:

-Size cimrilii emreder/fsldar.
-Size eli sk olmay emreder/fsldar. vb.
396
MDE:11
,=--, +, -, ,'
Metin ve Yorum:

Birisinin yerilmesi, ktlenmesi, svlmek istenmesi durumunda
Besete ileyhi lisanehu; birisinin vurulmak, dvlmek, saldrlmak istenmesi
durumunda ise Besete ileyhi yedehu ifadeleri kullanlr.
Mmtehine suresindeki Yebsutu ileykm eydiyehm ve elsinetehm
bissui ayette olduu gibi Bastl yedin anlam dvlene, saldrlana elini
uzatmaktr/dvmektir.
Falanca besitl ba ve medidul ba /evresi geni, cmert, gl,
kuvvetli biridir, eklindeki szlerine bakmaz msn?
Keaf I. 649

Lafzen size ellerini uzatrlar eklinde tercme edilebilecek bu ibareyi,
Zemaheri mecazi ynyle ele alarak vurmak, dvmek, saldrmak anlamnda
yorumlamtr. Bu yorumunu klasik Arap kltrnde bulunan baka deyimlerle de
glendirmitir.
Deyimin meallerdeki karlnn ounlukla hatal olduunu gryoruz.

Mealler:

-Akdemir: ... ellerini zerinize uzatmaya...
-Atay: ... size el uzatmaya...
397
-Ate: ... size el uzatmaya (tecavze)...
-Bilmen: ... size ellerini uzatmay...
-Bula: ... size ellerini uzatmaya...
-antay: ... size ellerini uzatmay...
-Davudolu: ... size ellerini uzatmay...
-D..B.: ... size tecavze kalkmt...
-Elmall: ... size el uzatmay...
-Eryarsoy-Araka: size ellerini uzatmak...
-Hayrat: ... size (su-i kasd yapmak iin) ellerini uzatmaya...
-Koyiit: ... size ellerini uzatmaya (ve peygamberi ldrmeye) ...
-ztrk: ... ellerini size uzatmaya...
-T.D.V.: ... size el uzatmaya...
-Yavuz: ... size ellerini uzatmay (sizi ldrmeyi)...
-Yldrm: ... size el uzatmaya, sizi ldrp yok etmee...

Deerlendirme:

Ate, D..B., Hayrat, Yavuz ve Yldrmn tercmeleri gerekli
aklamalarla beraber ayetteki deyimsel yn aa karm olmalar asndan
doru kabul edilmelidir. Hele D..B.in size tecavze kalkmt eklindeki
tercmesi bizce ideal/rnek bir tercmedir.
Dier mtercimlerimiz ise size el uzatmaya/el uzatmak eklinde
tercme etmilerdir. Trkede byle bir deyim vardr ve ilk bakta ayetin
anlamn doru bir ekilde yanstt dnlebilse de, bu deyimin hangi
398
durumlarda kullanld hangi anlamlar ifade etmeye yarad incelendiinde,
ayetin tercmesinde kullanlamayaca grlecektir.
el uzatmak: dokunmak, almaya kalkmak, almak; bir ii yapmaya
teebbs etmek; yardm etmek, yaknlk gstermek; karmak, kartrmak veya
bozmak iin mdahale etmek; yaylmak, sirayet etmek (333)
Grld gibi bu deyim; vurmak, dvmek, saldrmak gibi durumlar iin
kullanlmamaktadr. Kald ki deyimin anlamlarndan biri de yardm etmek,
yaknlk gstermektir. Ayetin balamyla rtmedii aka ortada olan bu
deyimden faydalanlamayacan dnyoruz.
Biz tercih etmeyeceiz ama burada el uzatmak deyimi yerine; kt bir
ey yapmay dnmek anlamna gelen niyeti bozmak (334) deyiminden
yararlanmak daha doru olabilirdi.

neriler:

-Sizi vurmaya
-Size saldrmaya
-Size tecavze (D..B.)
-Sizi alt etmeye (Esed, a.g.e., c.1, s.187) vb.



_________________________________
(333) Yurtba, a.g.e., s.199
(334) Yurtba, a.g.e., s.384
399
HD:5
,-`, --
Metin ve Yorum:

Hakktan dnerler/vazgeerler/Ona muhalif olurlar/uzaklarlar ve
Ondan ayrlrlar. nk bir eye ynelen/kabul eden ona gsn/yzn/n
cephesini dner. Kim yz evirir ve saparsa srtn dner.
Keaf II. 359
Zemaheri, yesnune sdurehm ibaresini; Hakktan
vazgemek/dnmek, ona muhalif olmak, ondan ayrlp uzaklamak, srtn
dnmek ve yz evirmek eklinde yorumlamtr.
Yukardaki ibare kafirlerin, Hakka ve onu anlatan peygamber (s.a.v.)e
kar takndklar tavr, muhalif duruu mecazi yollarla anlatmaktadr.
Trkede bu gibi durumlar anlatan gzel deyimler bulunmaktadr:
yz evirmek: birine gsterdii ilgiyi, yaknl kesmek; birine dman
olmak (335)
srt (arka) evirmek: bir dostuna, arkadana, yaknna artk ilgi
gstermemek, nem vermemek; bir eye aldrmamak, nem vermemek, ilgi
gstermemek (336)
arkasn dnmek/evirmek: nem vermemek, ilgilenmez olmak (337)
_________________________________
(335) Yurtba, a.g.e., s.515
(336) Yurtba, a.g.e., s.438
(337) Yurtba, a.g.e., s.48
400
kulak ard etmek/kulak arkasna atmak/kulak asmamak: dinlememek,
dikkat etmemek, nem vermemek, aldr etmemek (338)
kulak tkamak ve aldr etmemek de ayn anlamlarda
kullanlmaktadrlar(339)

Mealler:
-Akdemir: ... kalplerini rtmektedirler...
-Atay: iki bklm olurlar...
-Ate: ... gslerini bkerler...
-Bilmen: ... gslerini bkerler...
-Bula: ... gslerini bker (Hakktan kap yan izer) ler
-antay: ... gslerini drp bkerler...
-Davudolu: ... gslerini eviriyorlar...
-D..B.: ... iki bklm olurlar
-Elmall: ... Gslerini bkyorlar*
*Lisanmzda gs bkmek tabiri pek kullanlmaz. Fakat malumdur ki bir
topluluk iinde bakanlardan gizli bir ey yapmak isteyen bir kimse gsn bker,
srtn dner. Nitekim gocunduu bir kimseye rastlad zaman da kii yzn
saklamak iin ayn eyi yapar. Allahn kelamndan Allahtan gizlenmek iin
gs bkmek, haktan yan izip kanmak demektir. Ayrca bu tabir, dtan iyi
grnp, iinde mnafklk/mrailik etmek manasndan kinaye de olabilir...
-Eryarsoy-Araka: ... gslerini drp bkerler*
_________________________________
(338) Yurtba, a.g.e., s.351
(339) Yurtba, a.g.e., s.351-34
401
*Yani mslmanlara dmanlklarn kalplerinde saklayp aksini izhar eder
(Kurtubi, IX, 5)...
-Hayrat: ... gslerini bkerler...
-Koyiit: ... (Karnlarn birletirecek ekilde) gslerini emek
istemektedirler...
-ztrk: ... gslerini bkerler...
-T.D.V.: ... gslerini evirirler (gnllerinden geeni gizlerler)...
-Yavuz: ... gslerini haktan evirirler, arkalarn dnerler...
-Yldrm: ... eilip bklerek haktan yan izer,...

Deerlendirme:
Elmallnn dipnotlarla zenginletirdii, Yavuzun ise mecazi ifadeyi
direkt yanstt tercmeler bizce muhatap asndan en anlalr tercmelerdir.
Akdemirin tercmesi ise ibarenin mecazi anlamn yanstmamaktadr.
Atay ve D..B. iki bklm olurlar eklindeki Trkede yaygn olan bir deyimle
tercme etmiler ama sz konusu deyimin konumuzla ilgisi yoktur. nk; iki
bklm deyimi, ok yalanmak, dik durmayacak hale gelmek, yallktan
kamburu kmak; eilmekle ya da yallktan beli ok bklm gibi durum ve
kiiler iin kullanlr. (340)
Ate, Bilmen, antay, Hayrat, Koyiit ve ztrk gslerini
bkerler/drp bkerler/eerler eklinde tercme etmilerdir ki bizce bu, doru

_________________________________
(340) bkz. Bilgin, a.g.e., s.106 ..A..Aksoy a.g.e., s.875
402
bir tercih deildir. nk hem Trkede byle bir deyim yoktur hem de bu
tercme Kurandaki ifadeyi harfiyyen Trkeye aktarmak istemenin sonucudur.
Tpk Davudolunda olduu gibi.
Bula, Eryarsoy, T.D.V. ve Yldrmn tercmeleri nisbeten daha
anlalr olmakla beraber bizce yine de olmas gerektie ekilde deildir.

neriler:

-Yz evirirler
-Srt evirirler
-Umursamazlar
-Kulak asmazlar vb.












403
MZZEMML:17
-' ,' .=, '-,-

Metin ve Yorum:

(Dehetin) iddetini anlatan bir meseldir. iddet dolu gnler iin;
ocuklarn akaklarn aartan gn ifadesi kullanlr. Bunun asl yledir:
Hzn ve keder art arda bir insana dadandnda onun yalln/salarndaki
aarmay hzlandrr.
Ebu Tayyib yle der:
Gam yiidi rtr, ouun salarn aartr ve onu yalandrr.
...
Keaf IV. 642

Zemaherinin de aka belirttii gibi yukardaki ibare; zor geen/zor
geecei belli olan gnleri tasvir etmek iin kullanlan bir mesele dayanmaktadr.
ocuklarn akaklarn aartan gn meseli, sz edilen gnn insanlar ne kadar
etkilediini, insanlarn bugn dolaysyla ne kadar hrpalandklarn anlatr.
Bugn, o kadar zor, meakkatli ve naho eylerle doludur ki, insana hi
bitmeyecekmi gibi gelir. Adeta bir ocuun byyp yalanncaya/sa ba
aarncaya kadarki sre yani bir mr gibi uzun gelir. Zor geen her trl gn iin
kullanlan bu mesel, burada spesifik olarak ahireti sembolize etmektedir. Yani
ocuklar yalandran/akaklarn aartan gn, kyamet gndr.

404
Mealler:

-Akdemir: ... ocuklar ihtiyarlatan...
-Atay: ... genleri ihtiyarlatan...
-Ate: ... ocuklar ihtiyarlatan...
-Bilmen: ... ocuklar ak sal ihtiyarlara eviriverir...
-Bula: ... ocuklarn salarn aartan...
-antay: ... ocuklar ak sal ihtiyarlara evirecek...
-Davudolu: ... ocuklar ihtiyarlatan...
-D..B.: ... genleri ihtiyarlatan...
-Elmall: ... ocuklar ak sal kocalara evirir?...
-Eryarsoy-Araka: ... ocuklarn salarn aartacak...
-Hayrat: ... ocuklar ak sal ihtiyarlara eviren...
-Koyiit: ... ocuklar ihtiyarlatan...
-ztrk: ... ocuklar ak sal ihtiyarlara eviren...
-T.D.V.: ... ocuklar ak sal ihtiyarlara evirecek...
-Yavuz: ... ocuklar ak sallar haline evirecek...
-Yldrm: ... ocuklar birden ak sal ihtiyarlara evirecek...

Deerlendirme:

Grld gibi yukardaki ibare, kelimelerin lafzi anlamlarna bal
kalnarak tercme edilmitir. Literal evirisi bile ok gzel olan bu ibare Arapada
kyamet iin olduka etkili bir tasvir gcne sahip olmasna karn, Trkede bu
405
etkiden yoksundur. nk Trkede zor geen gnler iin yahut kyamet iin
byle bir ifade kullanlmamaktadr. Dolaysyla tercmeye sz edilen gnn, zor
geecei belli olan kyamet gn olduunu artracak baz ifadelerin eklenmesi
gerektiini dnyoruz.

neriler:

-(iddet ve zorluunun etkisiyle) ocuklar bile ihtiyarlatan hesap gnnde
-ocuklarn bile akaklarn aartacak korkun olaylarn yaanaca hesap
gnnde









406
HADD:29
-, ''

Metin ve Yorum:

Allahn yetki ve tasarrufundadr. Yed meseldir.
Keaf IV. 481

Yukardaki ibarenin yer ald ayette Yce Allah; peygamberlik, bilgi,
takva gibi faziletlerin kendi tasarrufunda olduunu ve bunu dilediine
verdiini/vereceini bildirmektedir. Bu konularda Yahudilerin sz ve yetki sahibi
olmadklarn, her eyin kendi elinde olduunu/tek yetkilinin kendisi olduunu
belirtmektedir. Bir eye veya eylere tek bana sahip olmak anlamna gelen
Trke deyimler de bulunmaktadr:
sz sahibi olmak: bir konuda gr bildirme, karar verme gcne ve
yetkisine sahip olmak (341)
tekeline almak: bir eye tek bana sahip olmak; herhangi bir alanda
kendi grn egemen klmak (342)
Mealler:
-Akdemir: ... Allahn elinde...

_________________________________
(341) Yurtba, a.g.e., s.1045
(342) Yurtba, a.g.e., s.460
407
-Atay: Allahn elinde...
-Ate: ... Allahn elinde
-Bilmen: ... Allahn elindedir...
-Bula: ... Allahn elinde...
-antay: ... Allahn elinde...
-Davudolu: ... Allahn yed(i kudret)indedir
-D..B.: ... Allahn elindedir
-Elmall: ... Allahn yedindedir[elindedir]
-Eryarsoy-Araka: ... Allahn elinde...
-Hayrat: ... Allahn elinde...
-Koyiit: ... Allahn elinde...
-ztrk: ... Allahn elinde....
-T.D.V.: ... Allahn elinde...
-Yavuz: ... Allahn elinde....
-Yldrm: ... Allahn elindedir...

Deerlendirme:

Grld gibi Davudolu hari mtercimler ibareyi Allahn elindedir
diye tercme etmilerdir.
Davudolu ise Allahn yed(-i kudret)indedir diye tercme etmi.
barenin mecazi ynn yanstan bu aklama Trke kelimelerle yaplm olsayd
daha faydal olurdu.
408
Allahn eli tarzndaki bir tercmenin ibareyi mecazi ynden
karlamad aktr. Zemaheriye gre yed kelimesi meseldir ve Allahn
yetkisini, tasarrufunu sembolize etmektedir. Dolaysyla tercme ederken
Zemaherinin bu yorumunu gz nnde bulundurarak ibareyi daha anlalr
klabiliriz.

neriler:

-Allahn yetkisindedir / tasarrufu altndadr.
-Allahn tekelindedir.
-(Bu konuda) sz sahibi (yalnzca) Allahtr vb.








409
NN:51
,' =,-' '- '

Metin ve Yorum:

u demektir: sana ynelttikleri sert baklaryla, dmanca ve kindar
gzlerle yan bakarak neredeyse ayaklarn kaydracaklar yahut seni yok edecekler.
Bu (ifade Araplarn) u szlerinden alnmtr: Nezara ileyye nezran yekadu
yusriuni ve yekadu yekluni Bana yle bir bak frlatt ki nerdeyse beni
sersemletecek veya yiyecekti. Yani eer baklaryla sersemletmek ya da yemek
mmkn olsayd bunu yapard.
Keaf IV. 600

Yukardaki ibare, inkrclarn, Hz. Muhammede Kuran okurken nasl
da kin ve nefret duyarak, onu yok etmek istercesine dmanca baklar
ynelttiklerini anlatmaktadr. Yukardaki ibareyi u deyimle daha anlalr klmak
mmkndr:
gzn kan brmek: adam ldrecek kadar fkelenmek, ok fkelenip
her trl ktl yapabilecek duruma gelmek (343)



_________________________________
(343) Yurtba, a.g.e., s.252
410
Mealler:

-Akdemir: ... neredeyse seni gzleriyle ykp devirecekler!..
-Atay: ... neredeyse seni gzleriyle kaydracaklard
-Ate: ... neredeyse seni gzleriyle devireceklerdi
-Bilmen: ... seni gzleriyle kaydrversinler....
-Bula: ... seni neredeyse gzleriyle ykp-devireceklerdi
-antay: ... az kald seni gzleriyle ykacaklard
-Davudolu: ... az kalsn gzleriyle seni ykacaklard (Nazardan
atlatacaklard)
-D..B.: ... neredeyse seni gzleriyle ykp devireceklerdi
-Elmall: ... az daha seni gzleriyle kaydracaklard;...
-Eryarsoy-Araka: ... neredeyse gzleriyle seni devireceklerdi
-Hayrat: ... nerede ise seni gzleri ile devireceklerdi...
-Koyiit: ... neredeyse seni gzleriyle yere ykacaklard
-ztrk: ... az kalsn gzleriyle seni devireceklerdi
-T.D.V.: ... neredeyse seni gzleriyle devireceklerdi
-Yavuz: ... az kalsn gzleriyle seni devireceklerdi
-Yldrm: ... neredeyse seni baklaryla kaydracak, adeta gzleriyle yiyecekler!..

Deerlendirme:

ounlukla lafzlara bal kalnarak yapld belli olan yukardaki
benzer tercmelerde ortak bir eksiklik sz konusudur; vurgu eksiklii. zaten
411
lafzlara bal kalnarak yaplacak tercmelerde baz eksikliklerin bulunmas
kanlmazdr. Kelimelerin mecazi ynlerini n plana karp vurguyu gerektii
gibi yanstrsak karmza daha anlaml ve anlalr tercmeler kacaktr.

neriler:

-Sert ve kin dolu baklarla neredeyse seni yiyip bitireceklerdi.
-Gzn kan brm (biri gibi) neredeyse seni yok edeceklerdi vb.













412
RM:59
_-=, '' _'= ,'

Metin ve Yorum:

Tabaallahu ibaresinin anlam; kalpte bulunup onu ferahlandran ve
doruyu kabul etmesine vesile olan inceliklerin yok edilmesidir. Bu inceliklerin
yok edilmesinin sebebi; (Kalbi mhrlenenlere) fayda vermeyeceinin ve
kalplerinde (olumlu) bir etki brakmayacann bilinmesidir. Anlatacaklarnn
boa gideceini bilen vaizin, etkilenmeyen ve faydalanma istei olmayan birine
anlatmaktan vazgemesi gibi. Kalplerinin kat olmas, hrs ve pas brmesi
sebebiyle Tabaallahu ifadesi bu duruma kinaye yaplmtr. te bu ekilde
cahillerin kalpleri katlar ve paslanr. yle ki iyi/hakl insanlara, kt/haksz
damgasn vururlar. Byle yapanlar Allahn yarattklar arasnda ktln dibini
bulanlardr.
Keaf III. 490
Hakka kar kmann, inatlamann ve inkarn bir sonucu olarak Allah
onlarn/cahillerin kalplerini karartmtr.
Kalplerin kararmas; inancn, imann yok olmas, kalmamas
anlamlarna gelir. (344)
Bu ibarenin meallere genellikle kalpleri mhrler/ kalplere mhr
basar eklinde yansdn gryoruz:
_________________________________
(344) T.D.K., a.g.e., M.Doan, a.g.e., Kalp maddesi
413
Mealler:

-Akdemir: ... Kalplerini bylece mhrlemektedir...
-Atay: ... Allah ... bylece mhr basar...
-Ate: ... Allah ... kalplerini byle mhrler
-Bilmen: kalplerini Allah ylece mhrler
-Bula: ... Allah ... kalplerini byle mhrler
-antay: Allah byle mhr basar
-Davudolu: ... kalblerini Allah byle mhrler
-D..B.: ... Allah ... kalplerini ite bylece kapatr
-Elmall: kalplerini Allah yle tab eder [mhrler]
-Eryarsoy-Araka: ... kalpleri zerine Allah byle mhr vurur
-Hayrat: ... kalplerini (kfrlerindeki inadlar sebebiyle) Allah byle mhrler
-Koyiit: ... kalplerini ite byle mhrlemitir
-ztrk: ... kalpleri zerine Allah ite byle mhr basyor
-T.D.V.: ... kalplerini Allah bylece mhrler
-Yavuz: ... kalplerini Allah byle mhrler
-Yldrm: ... Allah ... kalplerini byle mhrler

Deerlendirme:

Tercmelere baktmzda ibareyi, D..B. hari btn mtercimlerin
kalpleri mhrler/mhr basar eklinde tercme ettiklerini grrz. Kalpleri
mhrlemek ifadesi zellikle inanla ilgili konularda gereklere kalplerini
414
kapatan, gerekleri kabul etmemekle kalmayp direnen, inkrc bir tutumla hareket
eden kiiler iin kullanlan bir kalptr. Deyim gibi grnen bu ifadeyi ne yazk ki
deyim kaynaklarnda ve szlklerde bulamadk. Deyim kaynaklarnda ve
szlklerde olmasa bile biz bu kalp ifadenin, Kuran ibaresinin tercmesinde
faydalanlabilecek bir nitelikte olduuna inanyoruz. Yazl kaynaklarda olmasa
bile szl olarak halk dilindeki yaygnlndan ve konumuzla dorudan
ilikilendirilebilecek bir yapda olmasndan dolay tercmede kullanlmaya msait
ve eletirmenler tarafndan tolere edilebilir olduunu dnyoruz.
Ama tabiki en dorusu; yukarda anlamyla ve kaynaklaryla beraber
naklettiimiz kalpleri kararmak deyimini kullanmaktr. Bu balamda yukardaki
Kuran ibaresinin aadaki ekilde tercme edilmesinin daha uygun olacan
dnyoruz:

neri:

-Allah kalpleri karartr vb.
415
FURKN:27
, , -, _'= ''='

Metin ve Yorum:

Addl yedeyn vel enamil, es-sukutu fil yed , eklul benan, harkul
esnan vel erem ve karuha : Btn bunlar fke, pimanlk hayflanma bildiren
kinai ifadelerdir.
...
Keaf III. 280
Yukardaki ibare kiinin pimanlk, aresizlik, znt,
hayflanma gibi durumlarda syledii, sembollerle rlm bir ifadedir.
Saydmz nedenlerden dolay, zalim kiide oluan gerilim halini
betimleyen sz konusu ibareyi, bire bir karlayan Trke deyimler
bulunmaktadr:
ban taa/tatan taa vurmak: aresiz kalarak ok piman olmak,
yaptna piman olmak; aresizliinden zlerek dvnmek (345)
bin piman olmak: ar derecede piman olmak, yaptndan dolay
byk bir pimanlk duymak (346)
brn dvmek: pimanlk iinde olmak (347)
_________________________________
(345) Yurtba, a.g.e., s.83
(346) Yurtba, a.g.e., s.94
(347) Yurtba, a.g.e., s.112

416
dizini dvmek: yapt bir yanltan dolay ok piman olmak (348)

Mealler:

-Akdemir: ... zalim, [aresizlik iinde] ellerini sracak...
-Atay: ... zalim kimse ellerini srp...
-Ate: ... zalim ellerini srp...
-Bilmen: ... zalim iki elini srr...
-Bula: ... zulmeden, ellerini (hnla) srarak...
-antay: ... zaalim (nedametle) iki elini srb...
-Davudolu: ... zalim ellerini sracak...
-D..B.: ... zalim kimse ellerini srp...
-Elmall: ... zalim ellerini sracak...
-Eryarsoy-Araka: ... zalim ellerini srp...
-Hayrat: ... zalim kimse, ellerini srp...
-Koyiit: ... zalim, o gn elini sracak...
-ztrk: ... zalim, ellerini srarak...
-T.D.V.: ... zalim kimse (pimanlktan) ellerini srp...
-Yavuz: ... zalimlerden her biri (pimanlndan) elini srd...
-Yldrm: ... zalim parmaklarn srr...

Deerlendirme:
nsanolu karlat/baa gelen olaylara ynelik eitli tepkiler gsterir:
_________________________________
(348) Yurtba, a.g.e., s.179
417
Snav kazandnda sevinir, lk atar, hoplayp zplar. Baarsz olduunda
zlr, somurtur, bir keye ekilip iine kapanr. Yani karlat her bir olay
iin birden fazla tepki verir/verebilir. Ama bir olay iin verdii tepkiler
birbirinden farkl da olsa ayn eyi gsterir. Dizini dven de, ban tatan taa
vuran da, eli brnde kalan da, elini kemirip sran da bunu ayn eyler iin
yapmtr: znt/aresizlik/pimanlk vb. Yani btn bunlarn anlatt ey
ayndr. Btn bunlar benzer durumlar karsnda belki de gayr-i ihtiyari
gelitirilen tepkilerdir. Dolaysyla nemli olan sz konusu tepkilerin neyi ifade
ettiidir. Tepkilerin bizatihi kendileri birer figr olarak nemli deildir. nemli
olan birinin sevinmesi veya zlmesidir. Sevin veya znt esnasnda yaptklar
deildir. Bir insan zntden elini srr, ama onun iin; falanca adam elini
sryor, arkasndan da buna engel olalm denmez. Bilakis falanca adam
zntldr, onu teskin edelim, zntsn paylaalm, denir. Ksacas sembol ve
simgeler, iaret ve ifade ettikleri olay ve durumlar balamnda nem kazanrlar.
Halk arasnda yaygnlanca da, ilgili olduklar durum sadedinde kullanlrlar. Bu
tr ifadelerin tercmesinde ise, sembolize edilen olayn veya durumun ne
olduuna baklarak hareket edilir ve o, uygun ifadelerle bir baka dile aktarlr. Ya
da bir baka dilde ayn durum veya olay iin sylenen deyimler varsa onlardan
yararlanlr. Sz konusu ifadelerin tercmesinde yaplmamas gereken nemli bir
ey var: Sembol ve simgeleri bire bir tercme etmek. Dolaysyla incelediimiz
Kuran ibaresini lafzlarna bal kalarak zalim kimse ellerini/parmaklarn srp
eklinde tercme edemeyiz. nk Trkede bu ifade znt, aresizlik,
pimanlk anlamna gelmiyor. Byle bir tercme yerine tamamyla farkl
418
sembollerden oluan ama ayn konuyla ilgili olan deyimlerden yararlanmak daha
doru olacaktr.
Parmaklarn srr, yerine dizini dver.
Ellerini srr, yerine brn dver gibi.
Akdemir, Bula, antay, T.D.V. ve Yavuz her ne kadar baz ek bilgilerle
tercmelerini anlalr klmaya almlarsa da bizce bu yeterli deildir. Dier
mtercimlerin tercmeleri ise hataldr.

neriler:

-Zalim, znt, pimanlk ve aresizlik iindedir.
-Zalim, znt, pimanlk ve aresizlik iinde dizini dver.
-Zalim, (eli brnde/brn dverek) znt, pimanlk ve aresizlik iindedir.
vb.










419
BAKARA:245
-, ''

Metin ve Yorum:

kradullah, sevap umularak ilenen amelleri ifade eden bir meseldir.
El-kardul hasen, kiisel ibadetler yahut Allah yolunda infak anlamna gelir.
Keaf I. 319

Zemaherinin bu ifadeyi farkl ekillerde yorumlad grlmektedir:
1. Sevab umularak ilenen ameller ki bu olduka kapsaml bir yorum olup iinde
iyilik barndran her trden eylemi kapsar. 2. Kiinin kendisi iin ifa ettii
ibadetler 3. Allah yolunda infak.
Ayetin balamna baktmzda burada infakla kastedilenin; mal ile
yaplan infaktan veya bor vermekten ziyade kiinin kendi nefsinden fedakrlkta
bulunmas olduudur.
Yani, kiinin hayatn Allah yolunda feda etmesiyle yahut Ona
adamasyla (349)
Bu ifadenin meallere anlalr bir ekilde yansdn sylemek gtr.

Mealler:
-Akdemir: ... bir borcu Allaha verecek olan...
_________________________________
(349) Esed, a.g.e., c.1, s.73, 234. dipnot
420
-Atay: ...Allah rzas iin gzel bir dn...
-Ate: ... Allaha gzel bir bor versin de...
-Bilmen: ... Allah iin gzel bir dn ile dnte bulunur...
-Bula: ... bir borcu verecek olan...
-antay: ... Allaha gzel bir dn versin de...
-Davudolu: ... Allaha gnl holuu ile bir dn verecek...
-D..B.: ... gzel bir dn takdiminde...
-Elmall: ... bir karz- hasen arz edecek*
* Kimdir o yiit ki gnlnden koparak hsn-i niyetle ve ihlasla diinden
trnandan bir dn versin, Allah yolunda sarf etsin?...
-Eryarsoy-Araka: ... bir dn verecek olan...
-Hayrat: ... Allaha gzel bir bor versin de...
-Koyiit: ... Allaha gzel bir dn verip de...
-ztrk: ... Allaha gzel bir ekilde bor verecek...
-T.D.V.: ... Allaha gzel bir bor(isteyene faizsiz dn) verecek...
-Yavuz: ... gnl holuu ile bir dn verecek...
-Yldrm: ... Allaha gzelce dn verir...

Deerlendirme:

Grld zere ayet, nerdeyse btn mtercimler tarafndan aa
yukar ayn ekilde tercme edilerek -Elmall hari- herhangi bir aklamada
bulunulmamtr. Yukardaki tercmelerin yanl olduunu deil; yetersiz
olduunu dnyoruz. nk Allaha bor vermek, Allah rzas iin bor
421
vermek, Allaha gzel bir bor vermek gibi ifadeler daha ok verilen borcun
maddi nitelikte olduunu gsterir. Bunun en azndan burada byle bir anlama
gelmediini belirtmenin en iyi yolu; meseleyi aklayc, doru anlama ulamay
kolaylatrc bilgilere herhangi bir ekilde yer vermekdir.
Elmallnn ilgili yorumu bizce ayetin balamna uymamakta ve
anlamay daha da zorlatrmaktadr.

neriler:

-Cann feda ederek Allaha gzel bir bor verecek olan kimdir?
-Kendini adayarak Allaha gzel bir bor verecek olan kimdir?




422
KEHF:42
'-, - ,-
Metin ve Yorum:
Teklibul keffeyn, pimanlk ve znt ifade eden bir kinayedir.
nk piman, elini evirip durur/i d eder. (Elleri ile dvnr) Ellerin
srlmas ve ellere drlme (sukut fil yed) tabirleri pimanlk ifade eden
kinayeler olarak bu tr durumlar ifade ederler.
...
Sonu olarak (bu tr ifadeler), piman oldu anlamndadrlar.
Keaf II. 676
Bu ibarede ilenen gnahlardan ve sulardan, yaplan hatalardan sonra
duyulan ar derecede pimanlk anlatlmaktadr. Ar derecede piman olan kii
farkl tepkiler verir. Bu tepkilerden biri de ellerini ters-dz edip durmasdr. Dil
insan zihnine, heyecanna ve halet-i ruhiyesine tercman olan en nemli edir.
Bazen soyut durumlar, somutlatrlarak ok gzel bir ifade tarzna brndrlr.
Burada olduu gibi. znt ve pimanlk temelde halet-i ruhiyeyle ilgili soyut
durumlar olmakla beraber, dil araclyla somut bir kisveye brndrlmtr.
Dilin somutlatrma srecinde farkl somut elerden faydalandn grmek
mmkndr. Aada vereceimiz deyim rnekleri sz edilen konunun daha iyi
anlalmasn salayacaktr:
ban taa/tatan taa vurmak: aresiz kalarak ok piman olmak,
yaptna piman olmak, aresizliinden zlerek dvnmek (350)
_________________________________
(350) Yurtba, a.g.e., s.83
423

bin piman olmak: ar derecede piman olmak, yaptndan dolay
byk pimanlk duymak (351)
brn dvmek: pimanlk iinde olmak (352)
dizini dvmek: yapt bir yanltan dolay ok piman olmak (353)
Meallere baktmzda ne yazk ki sukut-u hayale uruyoruz:

Mealler:

-Akdemir: ... ellerini outurmaya...
-Atay: ... ellerini outurup...
-Ate: ... ellerini outurmaya...
-Bilmen: ... avucunu ovuturmaya...
-Bula: ... avularn (esefle) outuruyordu...
-antay: ... avularn outura kald!..
-Davudolu: ... avularn ovuturmaya...
-D..B.: ... ellerini outurup...
-Elmall: ... avularn ovuturdu kald...
-Eryarsoy-Araka: ... ellerini outurmaya...
-Hayrat: ... avularn outurmaya...
-Koyiit: ... el outurup...
_________________________________
(351) Yurtba, a.g.e., s.94
(352) Yurtba, a.g.e., s.112
(353) Yurtba, a.g.e., s.179 vb.
424
-ztrk: ... avularn ovuturup...
-T.D.V.: ... ellerini outurup...
-Yavuz: ... avularn outurmaya...
-Yldrm: ... avularn outura kald...
Deerlendirme:
Mtercimlerin deyimi deyimlerle tercme etmeye altklarn
gryoruz. Ellerini outurmak ve avularn outumak/ovuturmak. nce
birincisi zerinde duralm. Bu deyim kaynaklarda el ovuturmak eklinde yer
alyor ve u iki anlamda olduu belirtiliyor: 1. kimse karsnda saygl durum
alp buyruk beklemek. 2. ne yapacan, ne syleyeceini bilememek (354)
Grld gibi bu deyim, pimanlk bildirmek iin kullanlmamaktadr. kincisini
ise deyimlerle ilgili kaynak kitaplarda bulamadk.
Bu durumda mtercimlerin yanl deyimler tercih ederek hatal
tercmeler yaptklarn sylemek mmkndr.
neriler:
-Pimanlk iinde
-Bin piman olmu halde
-Dizini dve dve
-Ban tatan taa vurarak
Tercmelerde yer alan ellerini ovutura ovutura veya avularn
ovutura ovutura ifadelerinin yerine yukardaki nerilerimizden hangisi
yerletirilirse yerletirilsin daha doru ve gzel bir sonuca varlacaktr.

__________________________________
(354) ..A..Aksoy, a.g.e., s.764
425
HiCR:99 - MDDESSR:47
,-,'
Metin ve Yorum:

Yani lm (sana gelinceye kadar)
Keaf II. 553

Zemaheri bu ibareyi ak ve net bir ekilde tek bir kelimeyle aklam:
lm
Lfzen erimesi muhakkak/kanlmaz olan (el-yakin) sonra eriinceye
kadar. Kuranda lm ima etmek zere ska kullanlan bir deyim. (Buhari,
Kitabt-tefsir). Bununla birlikte bkz. sz konusu terimin Kuranda ilk defa
getii 74:47 (355)
lm sana gelinceye kadar, (lm) deimez/kesin bir olgu olduu
iin yakiyn diye isimlendirilmitir. (356)
Vukuu kesin olarak bilinen lm. (357)
Trkede de lm karlamak iin kullanlan baz deyimler vardr:
lm saati almak: lm an gelmek,
vakti dolmak: Ayrlan sre tamam olmak,
vadesi gelmek: sresi bitmek, mr dolmak (358)
__________________________________
(355) Esed, a.g.e., c.2, s.525, 70. dipnot
(356) Zuhayli, a.g.e., s.268
(357) el-Hamsi, a.g.e., s.267
(358) Yurtba, a.g.e., s.397-489
426
Mealler:

-Akdemir: ... lnceye dek...
-Atay: ... bilin...
-Ate: ... yakin (yani lm)
-Bilmen: ... lm...
-Bula: ... yakin...
-antay: ... lm*
* Beyzavi, Celaleyn, Saire...
-Davudolu: ... lm...
-D..B.: ... lnceye kadar...
-Elmall: ... yakin (lm)...
-Eryarsoy-Araka: ... lm...
-Hayrat: ... lm...
-Koyiit: ... lm
-ztrk: ... amaz ve kesin bilgi...
-T.D.V.: ... yakin (lm)
-Yavuz: ... lm...
-Yldrm: ... lm*
*Yakin: mfessirlerin ekserisi tarafndan lm diye tefsir edilmektedir.
Sleyman Ate kesin bilgi diye yorumlayarak : Rabbine ibadet et ki sana yakin
gelsin...

427
Deerlendirme:

Kurn- Kerimde, trevleriyle beraber onlarca defa zikredilen bu tabir
sadece iki yerde; Hicr:99 ve Mddessir:47de lm ifade etmektedir.
Mtercimlerin ou bu nansa muttalli olmuken tanesinde ayn eyi
gremiyoruz:
Atay: bilin - Bula: yakiyn - ztrk: amaz ve keskin bilgi.
Grld gibi Bula Yakiyn kelimesini tercme etmeyi gerekli
grmemi. Bizce bu hatadr. Birok yerde kullanlan kelimenin hangi balamda ne
anlama geldiini aklamayarak bunu okuyucuya brakmak doru deildir. Atay
ve ztrkn Yakiyn iin tercih ettikleri tercmeler elbette ki bu kelimenin
anlam erevesine dahildir. Ancak burada da balam konusunu gndeme getirmek
zorundayz. Atay ve ztrk tarafndan n grlen anlamlarn; kelimenin
balamyla dnldnde hatal olduu grlecektir.
Kald ki herhangi klasik veya ada bir tefsir kitabna bakldnda bunu
grmek mmkn olacaktr.

neri:

-lnceye kadar!
-lnceye dek (Akdemir)
428
NN:42
--, '- =
Metin ve Yorum:

El kefu anissak ve el ibdau anilhidam (ibareleri) durumun iddetini
ve (yaanlan) olayn zorluunu belirten iki meseldir. Bu meseli; kadnlarn korku,
hezimet ve ka esnasnda rtlerini atmas ve halhallarn akta brakacak
ekilde paalarn svamas vb. durumlar iin kullanrlar.
Yevme ykefu an sak durumun/olayn iddet dozunun artmas ve
zmszlkle kar karya kalmas, iinden klamaz bir hal almas,
anlamndadr. Yoksa burada somut olarak svamak ve paa sz konusu
deildir. Cimri iin eli bal ifadesinin kullanlmas gibi. Nitekim eli bal
ifadesinde de somut bir bal el sz konusu deildir. fade cimrilii simgeleyen
bir meseldir.
Zemaheri, Yevme ykefu an sak ifadesinin tebih olduunu
syleyenlerin beyan ilminden bihaber olduklarn belirterek, konuya devam
etmektedir.
Keaf IV. 597-598
Yukardaki ibare, inkrcnn kyamet gnnde zorluklarla ve iddetle
yzleince yaayaca aresizlik, tela ve korkudan peydah olan heyecan tasvir
etmektedir. Tpk aadaki deyimler gibi:
paalar tutumak: ar tela ve heyecana kaplmak (359)
__________________________________
(359) Yurtba, a.g.e., s.403
429
etei/etekleri tutumak: aresiz kalmak, tehlikeye dmek, heyecana
kaplmak (360)

Mealler:

-Akdemir: ... Baldrlarn alaca...
-Atay: ... Baldrlar alr...
-Ate: ... Bacaktan alaca (ilerin gleecei)...
-Bilmen: ... Bacaklar alr...
-Bula: ... Ayan stnden (rtnn) alaca*
* Gerein btn plaklyla ortaya kaca...
-antay: ... baldr(lar)n alaca*
*(Her hakykatn rlplak meydana kaca), hisab ve cezann btn iddet ve
dehetiyle hkm surecei Beyzvi, Rzi, Celleyn, Medrik, Ebssud...
-Davudolu: ... Paalar svanr (i kzr...)
-D..B.: ... baldrlar alr...
-Elmall: ... sktan bir kef olunur [i iddetlenir/hakkn hkm tecelli etmeye
balar]...
-Eryarsoy-Araka: ... Baldrn alaca*
* ilgili meal bu kadar. Mtercimler, okuyucuyu ifadeyle ilgili baz kaynaklara
sevkediyor: Buhari ve Mslimdeki Tevhid ve iman bablar vb. ...
-Hayrat: ... paalar svanr (i zorlar)...

__________________________________
(360) Yurtba, a.g.e., s.214
430
-Koyiit: ... Bacaklarn ald...
-ztrk: ... Baldrn plak kalaca...
-T.D.V.: ... incikten alr...*
*(Arapada incikten almak deyimi ile, ilerin glemesi veya btn
hakikatlerin apak ortaya kmas kastedilir.) ...
-Yavuz: ... i gleip hakikat perdesi almaa balyacak, ...
-Yldrm: ... iler son derece gleir, paalar tutuur

Deerlendirme:

Grld gibi mtercimlerin byk bir ksm ibareyi
baldrlar/bacaklar alr veya alaca eklinde tercme etmitir. Byle bir
ifadenin ne demeye geldii aklansayd okuyucu neyi anlamas gerektiini
bilecekti. Herhangi bir aklama veya dipnotun bulunmad bu tr ifadelerin,
doru olan anlam yanstmak asndan faydal olduklarn syleyemeyiz.
Ate, Bula, antay, Davudolu, Elmall, Hayrat ve T.D.V.de ibareyi
mot a mot tercme etmiler ama arkasndan usulnce aklamalarda bulunmular
ve bylece okuyucunun amalanan anlam alglamasna yardmc olmulardr ki
bizce yaplmas gereken de budur.
Eryarsoy-Araka baldrn alaca eklindeki tercmelerin
anlalmas iin okuyucuya zor bir yk yklemiler. Yaplmas gereken;
amalanan anlamn elde edilebilmesi iin sadece kaynak gstermek deil,
kaynaklarda bulunan bilgiyi zl bir ekilde aktarmak ondan sonra da kaynak
gstermektir.
431
Yavuz ve Yldrmn tercmeleri ise bizce ibarenin anlamn
yanstmalar asndan son derece doru ve yarar salayacak niteliktedirler.

neriler:

-lerin sarpa sarp paalarn tutuaca
-lerin gleip eteklerin tutuaca

















432
NS:102
-' ,,
Metin ve Yorum:

Zemaheri, korku namaznn klnn anlatrken min veraikum
ifadesini yehrusunekm ifadesiyle aklyor.
Keaf I. 593
Btn tefsir ve fkh kitaplarnda, bu ayet erevesinde korku namaz
anlatlrken arkada bekleyenlerin namaz klmakta olanlar korumakla ykml
olduklar byle bir amala beklemeleri gerektii belirtilir.
Lfzen onlar secdeye vardklarnda dierleri (yani teki grup) sizin
arkanzda dursunlar. Bu deyimsel ifade, lafzi anlamyla yorumlanmamaldr.
Klasik Arapa kullanmnda kane min veraike (Lafzen O sizin arkanzda idi.)
deyimi O sizi korudu. yahut (askeri deyimle) O size siper oldu. anlamlarna
gelir, yoksa iki kiinin veya grubun karlkl maddi konumlarn tanmlamaz.
(361)
onlar iki gruba ayr bir grup seninle namaz klarken dieri
dman kontrol etsin. Seninle beraber namaz klan grup her an tetikte olmak
adna namazda silahlarn yanlarnda bulundursunlar. Seninle beraber namaz
klanlar secdeye vardklarnda dier grup, dmana kar onlara

__________________________________
(361) Esed, a.g.e., c.1, s.164
433
koruyuculuk/bekilik yapsn. (362) Konuyla ilgili yzlerce delil getirmek
mmknken bu ifadenin birok mealde doru karlk bulmam olmas
artcdr.

Mealler:

-Akdemir: ... arkanza gesinler
-Atay: ... arkanza gesinler
-Ate: ... arkanza gesinler
-Bilmen: ... arka tarafnzda bulunsunlar...
-Bula: ... arkanzda olsunlar...
-antay: ... arkanzda bulunup dmana kar dursunlar...
-Davudolu: ... tekiler arkanzda beklesinler
-D..B.: ... arkanza gesinler
-Elmall: ... dier ksm arkanzda beklesinler
-Eryarsoy-Araka: ... arkanzda bulunsunlar
-Hayrat: ... arkanzda bulunsunlar
-Koyiit: ... arkanza geip (dmana kar orada) bulunsunlar
-ztrk: arkalarnda beklesinler
-T.D.V.: ... arkanzda olsunlar
-Yavuz: ... dmann karsna gitsinler...
-Yldrm: ... arkanzda beklesinler

__________________________________
(362) Zuhayli, a.g.e., s.96
434
Deerlendirme:

Grld gibi mtercimlerin ou ayetin konumuzla ilgili blmn
arkanzda beklesinler, arka tarafnzda bulunsunlar, arkanza gesinler,
arkanzda olsunlar vb. ekillerde tercme etmilerdir. Arkada beklemesi
istenenlerin ne amala beklemeleri gerektii ne yazk ki bu tr tercmelerle
anlalamamaktadr.
Mtercimlerin bunun sebebini bilmemeleri mmkn deil. Ancak nemli
olan Kuran tercme etmek gibi ar bir sorumluluk altna giren zevatn
Kuran gerekten anlalr bir ekilde tercme edip etmediidir.
Bu balamda; ok gzel ifade edilememi de olsa antay, Koyiit ve
Yavuzun tercmeleri hari geriye kalanlar muhatap iin sadra ifa olacak
nitelikte deildir.
Mtercimlerin arkaya gemekle kastedilen eyin ne olduunu
aklamamalarna sebep olabilecek iki husus aklmza geliyor. 1. Malumu i-lam
etmeyi gerekli grmemi olabilirler. 2. Kelimelerin gerek anlamlarna gsterilen
sadakat, iyi niyet gstergesi olarak dnlebilecek bu tutumlar eer Kurann
anlalmas karsnda engel olarak duruyorlar ve ii zorlatryorlarsa bizce
nemlerini yitirirler. nk her eyden daha nemli olan; Kurann
anlalabilecek bir ekilde tercme edilebilmesidir.

neriler:
-Size koruyuculuk yapsnlar. (Esed, a.g.e., c.1, s. 164)
-Dmana kar siper alsnlar. v.b.
435
BRAHM:41
,, ,-, =' '-

Metin ve Yorum:

Yani (hesap gn) geldiinde... Ayaklar zerinde duran kiinin
durumundan msteardr. Bunun delili kamet-il harbu ale sakiha, sava kzt
ifadesidir. Araplarn, ayaklar zerinde duruyor gibi grnen gnein douu ve
nn ykselmesi ile ilgili syledikleri terecceleti ems, gne ayaa
kalkt/ayaklar zerinde durdu, ifadesi de bu trdendir. nsanlarn ahirette
uyanacak olmalar (kyam) hisab kelimesine mecazi bir isnad olabilecei gibi, bu
ifade Yusuf:82deki Veselil keryete, kye sor ifadesiyle trde de olabilir.
Keaf II. 567

Yukardaki ibare mecazi bir slupla, kyametten, zellikle de insanlarn
hesaba ekilecei gnden bahsetmektedir. Zemaheri, yukarda da grld gibi
ibarenin mecazi boyutuna, Araplar arasnda yaygn olarak kullanlan deyimsel
ifadelerle dikkat ekmektedir. Lafzen hesabn ayaa kalkaca gn anlamna
gelen bu ibareyle amalanan; Trkede de kullanlan ve hemen hepimizin de
syledii ekliyle hesap gndr. (363)


__________________________________
(363) Yurtba, a.g.e., s.271
436
Mealler:

-Akdemir: ... Hesabn grlecei gn...
-Atay: ... Hesabn grlecei gnde...
-Ate: ... hesabn grlecei gn...
-Bilmen: ... hesap zuhura gelecei gn...
-Bula: ... hesabn yaplaca gn...
-antay: ...hesab ayaa kalkaca gn...
-Davudolu: ...Hesap kurulaca gn...
-D..B.: ... Hesap grlecek gnde...
-Elmall: ... hesap baa dikilecei gn...
-Eryarsoy-Araka: ... hesabn grlecei gn...
-Hayrat: ... Hesabn grlecei gn...
-Koyiit: ... Hesabn grlecei gn...
-ztrk: ... hesabn ortaya gelecei gn...
-T.D.V.: ... (amellerin) hesap olunaca gn...
-Yavuz: ... Hesap kurulaca kyamet gn...
-Yldrm: kyamet gn...

Deerlendirme:

Akdemir, Atay, Ate, Bula, D..B., Eryarsoy-Araka, Hayrat, Koyiit
T.D.V. ve Yldrmn tercmeleri, doru ve anlalrdr.
437
Dier tercmeler de aslnda anlalr niteliktedir ama seilen baz
kelimelerin, anlam gl klacak daha iyi alternatiflerine gre zayf kaldn
dnyoruz.
Bilmen: hesap zuhura gelecei
antay: hesap ayaa kalkaca
Davudolu/antay: hesap kurulaca
Elmall: hesap baa dikilecei
ztrk: hesabn ortaya gelecei

Grld gibi ounlukla lafza bal kalma endiesiyle yapld belli
olan yukardaki tercmeler, herkesin anlayabilecei trden deildir. lk drdnn
yerine rahatlkla hesabn grlecei gn ibaresini yerletirebilir ve metni herkes
iin anlalabilir bir noktaya tayabiliriz.
ztrknki iinse syleyebileceimiz udur: Hesap ortaya gelmez;
ortaya dklr veya grlr.
Unutmayalm ki Allah Kuran herkesin anlayabilecei bir slupla;
stelik bilgisiz bir toplumu dikkate alarak gnderdi. Kuran tercmelerinin de her
seviyedeki insan gzetilerek yazlmas zorunludur.

neriler:

-Hesabn grlecei gn (Akdemir) vd.)
-(Amellerin) hesap olunaca gn (T.D.V.)

438
SONU

Bir metnin ikinci bir dile evrilmesinin tam anlamyla mmkn olmad
bilinen bir gerektir. Hele bu metin mecazi ifadelerle bezenmi Allah kelam
ise, i daha da zorlar. Ancak iin zor olmas eviri yapmamay gerektirmez.
Bundan dolaydr ki yzyllardan beri deiik kitaplar farkl dillere srekli
tercme edilmekte ve bu tercmeler sayesinde yeni oluumlar, gelimeler,
atlmlar, ilerlemeler sz konusu olmaktadr.
Btn insanlara gnderilmi bir kitap olan Kurann da btn dillere
tercme edilmesi zorunludur. nk Kuran insanlara anlalsn diye
gnderilmitir. Eer insanlarn Kuran anlamak iin evirisinden faydalanmak
dnda baka bir imkan/ans yoksa bu durumda tercme ii hem elzem olur hem
de aciliyyet kesbeder. nk insanlarn tmnn Kuran anlamak iin Arapa
renmeleri sz konusu olamaz. Ancak Kurann tercmesinin gereklilii
kadar, belki de daha fazla zerinde durulmas gereken nokta, tercme iini
deruhte edecek ahslarn yaplan iin sorumluluunu idrak etmeleridir.
Kanaatimizce hem kendi konumuzla hem de dier konularla ilgili eviri
hatalarnn giderilmesi iin baz artlarn yerine getirilmesi zorunludur.
1. zellikle tercme yapacak ahsn, Allahn kelamn tercme
ettiini ve bunun ne kadar ar bir sorumluluk olduunu bilmesi gerekir ki
kendisinin hem ilmen hem de manen bu i iin yetkin olup olmad
hususunda fikir sahibi olabilsin.
2. Bizce eviri iinde ihmal edilmeyecek hususlarn
nemlilerinden biri de bu iin tefsirler eliinde yaplmasdr. Yani Kuran
439
tercme edecek zt, sz konusu srete, srekli faydalanabilecei temel tefsir
kitaplarn yanbandan ayrmamaldr. Bu tefsirlerin zellikle edebi tefsirler
olmas gereklidir. Bu meyanda Zemaherinin Keaf, Kuran evirmeninin
mstani kalamayaca bir klasiktir.
3. Tefsirler eliinde yaplacak tercmelerde parantez ve dipnot
aklamalarna yer verilecek olmas mtercimi, bunun, kendisi iin bir handikap
olduu fikrine sevk etmemelidir. Zira nemli olan kapal ifadelerin
anlalabilecek seviyede aklanmasdr. Bu adan antay ve zellikle Esedin
meallerinin ne kadar baarl olduklar ortadadr. Oysa son dnem
mtercimleri, evirinin daha kolay, akc ve anlalr olaca gerekesiyle
mmkn mertebe parantez ve dipnot kullanmaktan kanmaktadrlar. Bu niyet
ve aba znde gzel olmakla beraber sonu itibariyle mtercimi baz hatalara,
okuyucuyu ise yanl anlamalara srkledii iin hedefine ulaamamaktadr.
Tercme yaplrken bir kelimenin tam karln vermek elbette ki en
dorusudur ama Kuran Arapas ile Trke arasndaki dil farkllklar,
mtercimlerin her iki dile de olmas gerektii ekilde hakim olmamalar
gerekletirilmek istenen doru ile aramzdaki mesafeyi ksaltmamaktadr.
Kald ki mtercim, her iki dile de bihakkn vakf olsa bile Kurann
kelimesi kelimesine tercmesi mmkn deildir. Zira bu, diller arasndaki
ilikilerin, farkllklarn doasna aykrdr.
4. Parantez kullanmann metni okumay zorlatrd ortadadr. Bu
durumda
440
mtercim, mecazi ifadeleri ya paranteze ihtiya duyurmayacak belagatte
ifade edecek -ki deyimsel ifadeler iin en doru yol budur- ya da dipnot
kullanmaktan kesinlikle kanmayacaktr.
Sonu olarak, Trkiyede Kurann anlalmas konusunda gerekten
byk bir fonksiyona sahip olduunu kabul ettiimiz mtercimlere mteekkir
olduumuzu ifade ederken mtercimlerin evirilerini, zellikle ilk dnem tefsir ve
lgat kitaplar eliinde, yeniden gzden geirmeleri zaruretine iaret etmeyi bir
grev bildiimizi belirtmek istiyoruz.












441

Kaynaka

- Abdurrahman, Afif, Mucem-uara, Darl-Menahil, Beyrut,1996
- Abdlbaki, Muhammed Fuad, el-Muceml-Mfehres Li Elfazil- Kuranil-
Kerim, 2. Bask, Darl-Hadis, Kahire,1988
- Akda, Hasan, Arap Dilinde Deyimler ve Ataszleri, Tekin Kitabevi, Konya,
1999
- Akda, Hasan, Arap Dilinde Edatlar, Tekin Datm, Konya, 1987
- Akdemir, Salih Prof. Dr., Son ar Kuan, Ankara Okulu Yay., Ank., 2004
- Akdemir, Salih, Cumhuriyet Dnemi Kuran Tercmeleri, Akid Yaynlar
Ankara, 1989
- Aksan, Doan, Anlambilim ve Trk Anlambilimi, Ankara niv. DTCF
Yaynlar, 1987
- Aksan, Doan, Anlambilim, Engin Yay., Ank., 1998
- Aksan, Doan, Her Ynyle Dil, T.D.K. Yaynlar, Ankara, 1990
- Aksan, Doan, Trkenin Gc, Trkiye Bankas Yaynlar,1986
- Aksoy, mer Asm, Ataszleri ve Deyimler Szl, nkilap Kitabevi Yayn
Sanayi ve Tic. A.., st., 1988
- Atay, Hseyin, Kuran- Kerim ve Trke Anlam, S/E/K yaynlar, Ankara,
1995
- Ate, Sleyman, Kuran- Kerim ve Yce Meali, Kl Kitapevi, Ankara,
Tarihsiz.

442
- Ayta, Grsel, Karlatrmal Edebiyat Bilimi, Gndoan Yaynlar, Ank., 1997
- Bahadnl, Yusuf Ziya, Trke Deyimler Szl ve Kaynaklar, Yeni Dnya
Yaynlar, stanbul, 1984
- Beyatl, Yahya Kemal, Kendi Gk Kubbemiz, M.E.B., st., 1992
- Bilgegil, Kaya, Edebiyat Bilgi ve Teorileri(Belaat), 2. Bask, Enderun Kitabevi,
stanbul, 1989
- Bilgin, Abdlcelil, Kuranda Deyimler ve Kurann Anlalmasndaki Rol,
Pnar Yay., st., 2003
- Bilmen, mer Nasuhi, Kuran- Kerim ve Trke Meali Alisi, Aka Yaynlar,
Ankara, 1996
- Bolelli, Nusreddin, Belaat (Arap Edebiyat Bilgi ve Teorileri), FAV, stanbul,
1993
- Bula, Ali, Kuran- Kerim ve Trke Anlam (Meal ve Szlk), Giriim
Yaynlar, stanbul, 1990
- Caferolu, Ahmet Prof. Dr., Eski Uygur Trkesi Szl, Enderun Kitabevi,
st., 1993
- Cary, Edmont, eviri Nasl Yaplmal, Tercme: Mete amdereli, nsan
Yaynlar, stanbul, 1996
- Cerraholu, smail, Tefsir Tarihi(1-2), Fecr Yaynlar, Ankara, 1996
- Cerraholu, smail, Tefsir Usulu, T.D.V., 7. Bask, Ankara, 1989
- Cndiolu, Dcane, Anlamn Buharlamas ve Kuran, 2. Bask, Tibyan
Yaynlar, stanbul, 1997
- Cndiolu, Dcane, Anlamn Tarihi, Tibyan Yaynlar, stanbul, 1997

443
- Cndiolu, Dcane, Kuran evirilerinin Dnyas, Kitabevi, st., 1999
- Cndiolu, Dcane, Kuran Anlamann Anlam,Tibyan Yaynlar, stanbul,
1995
- Cndiolu, Dcane, Szn z, Tibyan Yaynlar, stanbul, 1996
- Crcani, Seyyid erif, Kitabt tarifat, Tercme ve erh: Arif Erkan, Bahar
Yay., st., 1997
- antay, Hasan Basri, Kuran- Hakim ve Meal-i Kerim 14. Bask, Nairi: Mrid
ANTAY, stanbul,1990
- iek, Halil, 20. Asrda Kuran limleri almalar, Tima Yaynlar, stanbul,
1996
- genli, M. Said, Arapa Deyimler Szl, Fen- Edb. Fak., Ofset Tesisleri,
Erzurum, 1993
- genli, M. Said-Kll, Mustafa-afak, Yakup, Arapa Edatlar ve Deyimler
Szl, Fen-Edb.Fak., Ofset Tesisleri, Erzurum, 1988
- rt, Meral, Arapada Cmle Kuruluu ve Tercme Teknikleri, FAV, stanbul,
1995
- D..B., Kuran- Kerim ve Trke Anlam(Meal), 14. Bask, Hazrlayan: Kurul,
Ankara, 1987
- Davutol, Ahmet, Kuran- Kerim ve zahl Meali (Trke Anlam), elik
Yaynevi, stanbul, 1981
- Derveze, zzet, Kuranul Mecid, Tercme: Vahdettin nce, Ekin Yaynlar,
stanbul, 1997
- Dilin, Cem, Trk iir Bilgisi, T.D.K. Yaynlar, Ankara, 1983
444
- Doan, D. Mehmet, Byk Trke Szlk, 11. Bask, z Yaynclk, stanbul,
1996
- el- Hamsi, Muhammed Hasan, Tefsir ve Beyanu Mfredatil Kuran,
Darrreid, Dmek
- el- Meydani, Ebul Fadl Ahmed b. Muhammed b. Ahmed b. brahim Niysaburi,
Mecmel Emsal, Dar-l Ktbil lmiye, Beyrut, Lbnan
- Elmall, M. Hamdi Yazr, Hak Dini Kuran Dili, Emir Yay., st., 2000
- Encyclopedia Of slam, New Edition, Leiden, Nederland,1986
- Eren, adi Do. Dr., Kuanda Tebih ve Temsiller , Ik Yay., st., 2002
- Eryarsoy, Beir- Araka Ahmed, Kuran- Kerim ve Trke Meali, Buruc
Yay., st., 1997
- Esed, Muhammed, Kuran Mesaj (Meal- Tefsir) Terc.: Cahit Koytak,
Ahmet Ertrk, aret Yaynlar, stanbul, 1996
- Esirddin, Mufaddal bn-i mer el-Ebheri, saguci (Miyarul- Ulm), Tercme:
Rauf Pehlivan Gr, Gonca Yaynlar, stanbul, 1987
- Ferra, Ebu Zekeriyya Yahya b. Ziyad, Meanil Kuran, Tahkik: Ahmet
Yusuf Necati, Muhammed Ali Neccar, Darus Surur,1955
- Firuzabadi, Mecdddin Muhammed b. Yakub, El-Kamusul-Muhit, Darul- Fikr,
Beyrut, 1995
- Grbz, Faruk Dr., Tercme Problemleri ve Mealler, nsan Yay., st., 2004
- Gven, ahin Dr., Kurann Anlalmas ve Yorumlanmasnda okanlamllk
Sorunu, Denge Yaynlar, st., 2005

445
- Hayrat Neriyat lmi Aratrma Merkezi Mel Heyeti, Kuran- Kerim ve
Muhtasar Meali, Hayrat Neriyat, st., 2001
- Hizmetli, Mustafa, Kuran- Kerimin Trke Anlam, 3. Bask, Birleik
Yaynclk, stanbul, 1997
- bn-i Kayym el-Cevzi, El-emsal fi Kuranil Kerim, Tahkik: Seyyid Muhammed
Nerm el-Hatib, Dar-l marife, Beyrut, Lbnan, 1983
- bn-i Kesir, maduddin Ebul-Fida smail, Muhtasar-u Tefsir-i bn-i
Kesir, htisar ve Tahkik: M. Ali es-Sabuni 5.Bask, Darul Kalem,
Beyrut, 1986
- bn-i Manzur, Ebul-Fadl Cemalddin Muhammed b. Mkerrem, Lisanul Arab,
3.Bask, Darul-Fikr, Beyrut, 1994
- bnl Mlekkin, Siracddin Ebi Hafs mer b. Ebi Hasan Ali b. Ahmed,
Tefsir-u Garibil- Kuran, Tahkik: Semir Taha el- Meczub, Aleml-Ktb,
Beyrut, 1987
- sfahani, Ebul-Kasm Hseyn Rab, El-Mfredat fi Garibil-Kuran, Darul-
Fikr, Beyrut, Tarihsiz
- slam Ansiklopedisi (Kurul), M.E.B. Yaynlar, stanbul, M.E. Basmevi,
stanbul, 1964
- ler, Emrullah, okanlamllk, Anlam Daralmas ve KURANIN Trke
evirilerinde Yaplan Yanllar, Y.Y...F. Kuran ve Dil-Dilbilim ve Hermentik
Sempozyumu, Van, 2001
- Jansen, J.J.G., Kurana Bilimsel-Filolojik-Pratik Yaklamlar, Tercme:
Halilrahman Aar, Fecr Yaynlar, Ankara, 1993
446
- Kafiyeci, Muhyiddin Ebu Abdillah Muhammed b. Sleyman, Kitabut Teysir fi
Kavaid-i lmit-Tefsir, 2. Bask, Hazrlayan: smail Cerraholu, A...F.
Yaynlar
- Karahan, Leyl Prof. Dr., Trkede Sz Dizimi, Aka Yay., Ank., 1999
- Karlatrmal Trk Leheleri Szl, Klt. Baknl. Yay., Ankara, 1991
- Ko, Turan, Din Dili, Rey Yaynlar, Kayseri, 1995
- Koak, Sleyman, Arap Dili ve Edb. Deyim, Yaynlanmam Yksek Lisans
Tezi, Cumhuriyet niv. lahiyat Fak., Sivas, 1997
- Koyiit, Talat, Kuran- Kerim ve Trke Meali, Kl Kitapevi, Ankara, 1993
- Mahluf, Muhammed Hasaneyn, Kelimatul-Kuran, Tebli Yaynlar, stanbul,
Tarihsiz
- Mevdudi, Abul- Ala, Tefhiml Kuran, Terc.: Kurul, nsan Yaynlar, stanbul,
1986
- Meydan Larousse, Meydan Yaynevi, stanbul, 1986
- Muhammed b. Ebibekir b. Abdulkadir er-Razi, Muhtarus-Shah, Darul-
Kalem, Beyrut, Tarihsiz
- Mustafa, brahim - Ziyat, Ahmed Hasen - Abdulkadir, Hamid-Neccar,
Muhammed Ali, el-Mucemul-Vasit, ar Yaynlar, stanbul,1986
- Mutal, Serdar, Trke-Arapa Szlk (Mucemu Daarck, Turki- Arabi)
Daarck Yay., st., 2004
- Naci, Muallim, Arap Edebiyatnda Deyimler ve Ataszleri, (Sanihatl Arab)
Hazrlayan: mer Hakan zalp, YZY, st., 2002
447
- Nisaburi, Muhammed b. Ebil-Hasan b. Huseyn, Vadhul Burhan fi
Mkilatil Kuran, Tahkik: Safvan Adnan, Darl Kalem, Dmek,
Dars-Samiye, Beyrut, 1996
- ztrk, Abdulvehhap, Kuran- Kerim ve Meali, Emek OfsetYaynlar, Ankara,
Tarihsiz
- ztrk, Yaar Nuri, Kuran- Kerim Meali (Trke evirisi), Yeni Boyut,
stanbul, 1993
- Piri, aban, Kuran- Kerimin Trke Anlam, lkbahar Yaynlar, stanbul,
1998
- Sabuni, M. Ali, Safvett Tefasir, Terc.: Kurul, Yeni afak, stanbul, 1995
- Semerkandi, Nasruddin Muhammed b. Ahmed Ebul Leys, Bahrl-Ulum,
Tahkik: Muhibuddin Ebi Said mer Gerheti el- Amri, Darul- Fikr, Beyrut,
1996
- Soyalan, Mehmet Yaar, Elmall Tefsirinde Kurani Terimler ve Deyimler,
Aa Yay., st., 2003
- Suyuti, Celalddin- Mehelli, Celalddin, Tefsirl Celaleyn, Pamuk Yaynlar,
stanbul, Tarihsiz
- ahiner, Necmettin, Kuranda Sembolik Anlatmlar, Beyan Yaynlar, stanbul,
1995
- ukan, Ziya, Farsa-Trke Lgat, Gencine-i Gftar Ferheng-i Ziya, M.E.B.,
st., 1984
- T.D.V., Kuran- Kerim ve Aklamal Meali, T.D.V. Yayn Matbaaclk ve
Ticaret letmesi, Hazrlayan: Kurul, Ankara, 1993
448
- Tapanolu, Meliha Zeynep, Anlayarak Okumak iin Kuran Lgati, Nil
Yaynlar, zmir, 1992
- TDK, Trke Szlk, (1-2), Ankara, 1988
- Timurta, Faruk Prof. Dr., Eski Trkiye Trkesi Gramer-Metin-Szlk, Edb.
Fak. Basmevi, st.
- Toparl, Recep-genli, M. Sadi, Osmanlcada Kullanlan Arapa ve Farsa
Edat, Zarf, Deyim ve Terkipler, Atatrk niversitesi, Fen-Edb. Fak. Yaynlar,
1990
- Trk Ataszleri ve Deyimleri, Milli ktphane Bk., M.E.B., st., 1992
- Ulutrk, Veli, Kuranda Temsili Anlatm, nsan Yaynlar, stanbul, 1995
- Varol, Ahmet, Kuran- Kerim Meali, Madve Yaynlar, 1. Bask, stanbul, 1997
- Yaar, Hseyin, Kuranda Anlam Kapal Ayetler, Beyan Yaynlar, stanbul,
1997
- Yavuz, A. Fikri, Kuran- Kerim ve Meal-i lisi, Snmez Neriyat, 1. Bask,
stanbul, 1974
- Yazc, Numan, Arapa- Trke/ Trke- Arapa Ataszleri ve Deyimler, Rabet
Yay., st., 2003
- Yazr, Elmall Hamdi, Kuran- Kerim ve Meali, slamolu Yaynclk,
Hazrlayan ve Notlandran: Dcane Cndiolu, stanbul, 1993
- Yeni Trke-Almanca Szlk, retmen Yaynevi, st., 1970
- Yldrm, Suat Prof. Dr., Kuran- Hakim ve Aklamal Meali, Ik Yay., st.,
2002

449
- Ylmaz, M. Ltfu-Yksel, Azmi, ngilizce- Trke-Arapa Szlk (Ataszleri ve
Deyimler), Birleik Yaynlar, Ankara, 1993
- Yksel, Edip, Kuran evirilerindeki Hatalar, Milliyet Yay., st., 1998
- Zemaheri, Carullah Ebil-Kasm Mahmud b. mer, Esasl Belaa, 1. Bask,
Darun Nefais, Beyrut, 1992
- Zemaheri, Ebul Kasm Muhammed b mer, el- keafanHakaikit- Tenzil ve
Uyunil Ekavil fi Vucuhit- Tevil, Tahkik ve Tahric: Adurrezak el-Mehdi , Dar-u
hya-i Trasil Arabi, Beyrut,1997
- Zerkei, Bedrddin Muhammed Abdullah, el-Burhan fi Ulumil- Kuran,
Tahkik: Muhammed Ebu Fadl brahim, Mektebetl-Asriyye, Beyrut, 1972
- Zuhayli, Vehbe, et- Tefsirl- Veciz Ala Hamiil- Kuranil- Azim ve Meahu
Esbabun- Nuzul ve Kavaidut Tertil, 2. Bask, Darul Fikr, Dmek, 1996

You might also like