Metafizik Varliklardan Cinlere Inancin Psiko Sosyal Boyutlari The Psyc

T.C.
MARMARA NVERSTES
SOSYAL BLMLER ENSTTS
LAHYAT ANABLM DALI
FELSEFE VE DN BLMLER BLM DALI

METAFZK VARLIKLARDAN CNLERE NANCIN
PSKO-SOSYAL BOYUTLARI
YKSEK LSANS TEZ

TURGAY RN

STANBUL, 2006

T.C.
MARMARA NVERSTES
SOSYAL BLMLER ENSTTS
LAHYAT ANABLM DALI
FELSEFE VE DN BLMLER BLM DALI

METAFZK VARLIKLARDAN CNLERE NANCIN
PSKO-SOSYAL BOYUTLARI
YKSEK LSANS TEZ

TURGAY RN

Danman: PROF. DR. AL KSE

STANBUL, 2006
1
NSZ
lkemizde son zamanlarda olduka popler olmaya balayan cincilik meselesi
ve buralara rabetin giderek artmas bizi bu konuda bir aratrma yapmaya yneltmitir.
Metafizik varlklara ilikin insanolunun ilgisi ve inanc tarih boyunca, insan
zerinde ve dolaysyla toplum zerinde bir takm etkilerde bulunmu ve bulunmaya
devam etmektedir. Binaenaleyh tarih boyunca insanl megul etmi ve bir trl de
tartmalarn sonu gelmemi bir konu olan metafizik varlklardan cinler konusu, pekl
din psikolojisinin de inceleme alan dna itilemezdi. Bu anlamda bu alma kendinden
sonraki aratrmaclar tevik gayesi tamakta ve din psikolojisine bir katkda
bulunmay amalamaktadr.
Bu aratrmada, en bata retici ve ynlendirici vasflaryla almama k
tutan sayn hocam Prof. Dr. Ali Kse Beye teekkr bir bor bilirim. Ayrca amansz
sorularma tahamml eden ve aratrmann istatistik ksmnda szle anlatlamayacak
katklar olan sayn hocam Prof. Dr. Veysel Uysal Beye de teekkr ediyorum.
renciliim boyunca beni hep desteklemi olan sayn Nursen Koyuncu
Hanmefendiye; her zaman desteini yanmda hissettiim sayn Mustafa Kl Beye,
sayn Reat Atalar Beye ve Yzak Dergisi genel yayn ynetmeni sayn M. Ali Emeli
Beye, anketlerin uygulanmasnda ok yardmlar dokunan sayn Barbaros Dikmene,
sayn Ertan imeke, sayn Alime ahine, sayn Murat irine, sayn Veysel irine,
sayn Ali Can Beye, Sayn Rasul Arcya, sayn Ali ksze ve ismini sayamadm
pek ok dostuma; ayrca maddi manev desteini gerek rencilik dnemimde gerekse
renciliim sonrasnda hibir zaman esirgemeyen Aziz Mahmud Hday Vakf ve
ilehne lm Aratrmalar Derneine, ayrca yetimemde saysz katklar bulunan
fakat burada ismi zikredilmemi kymetli hocalarma, zahiri varlk sebebim olan ve bu
gnlere kadar saysz meakkate katlanarak yetimeme vesile olan anne ve babama; son
olarak almam boyunca her zaman destek olup kahrm eken sevgili eime ve oluma
sonsuz teekkrlerimi sunarm.
Turgay irin / stanbul, 2006
2
NDEKLER
NSZ ------------------------------------------------------------------------------------------------ 1
NDEKLER --------------------------------------------------------------------------------------- 2
TABLO VE EKLLER ---------------------------------------------------------------------------- 6
KISALTMALAR------------------------------------------------------------------------------------10
GR ------------------------------------------------------------------------------------------------11
A. ALIMANIN KONUSU ----------------------------------------------------------------12
B. ALIMANIN AMACI VE NEM ---------------------------------------------------13
BRNC BLM TEORK EREVE
I. NAN KAVRAMI ----------------------------------------------------------------------------16
II. CN KAVRAMI --------------------------------------------------------------------------------19
A. ETMOLOJK TAHLL-------------------------------------------------------------------19
C. DEK DN VE KLTRLERDE CN NANCI ---------------------------------20
1. YAHUDLKTE CN NANCI --------------------------------------------------------22
2. HRSTYANLIKTA CN NANCI ---------------------------------------------------26
3. SLMYETTE CN NANCI--------------------------------------------------------31
III. BY-SHR VE CNLER-------------------------------------------------------------------40
A. SHRN TANIMI VE TRLER --------------------------------------------------------40
B. CN-SHR (BY) LKS -----------------------------------------------------------50
IV. CNLERE NANCIN SOSYOLOJK YANSIMASI CNCLK, BYCLK,
MEDYUMLUK---------------------------------------------------------------------------------55
A. TARHTE BY VE BYCLK--------------------------------------------------55
1. MUHTELF KLTRLERDE CNCLK, BYCLK VE BY -------55
2. TRKLERDE CNCLK, BYCLK VE BY --------------------------58
3. GNMZDE CNCLERN UYGULAMALARI -------------------------------68
V. PSKOLOJNN CNLERE BAKII --------------------------------------------------------79
A. PSKOLOJDE NORMAL VE ANORMAL KAVRAMI----------------------------79
3
B. RUH HASTALIKLARININ CNLERLE LKS ----------------------------------82
1. TARH SRETE CN-RUH SALII LKS -------------------------------82
2. MODERN SRETE RUH SALII VE CN KAVRAMI---------------------87
KNC BLM YNTEM VE UYGULAMA
A. ARATIRMANIN MODEL -------------------------------------------------------------94
B. HPOTEZLER VE VARSAYIMLAR---------------------------------------------------94
1. Cinlerle lgili Hipotezler ----------------------------------------------------------------94
2. Cincilerle (Medyumlarla) lgili Hipotezler -------------------------------------------95
3. Muska ve Byyle lgili Hipotezler ---------------------------------------------------96
C. ALIMANIN SINIRLARI --------------------------------------------------------------96
D. EVREN VE RNEKLEM----------------------------------------------------------------97
E. ARATIRMAYA KATILANLARIN NTELKLER--------------------------------97
F. LME ARACI -------------------------------------------------------------------------- 101
G. VERLERN TOPLANMASI VE STATSTKSEL ANALZ ------------------ 104
NC BLM BULGULAR
I. TUTARLILIK VE FAKTR ANALZLER----------------------------------------- 106
A. Tutarllk Denetlemeleri -------------------------------------------------------------- 106
B. Faktr Analizi Sonular----------------------------------------------------------------- 107
1. Cinlere likin Tutum lei Analiz Sonular ------------------------------------ 108
2. By ve Muskaya likin Tutum lei Analiz Sonular----------------------- 110
3. Medyumlara (Cincilere) likin Tutum lei Alt Faktrleri ------------------- 112
II. CNLERLE ALAKALI BULGULAR----------------------------------------------------- 112
III. CNCLKLE ALAKALI BULGULAR -------------------------------------------------- 116
IV. BY VE MUSKAYLA ALAKALI BULGULAR ------------------------------------ 120
V. DEMOGRAFK ZELLKLERE BALI FARKLILIKLAR------------------------- 124
A. CNSYETE GRE TUTUM VE DAVRANILARDA FARKLAR ----------- 124
1. Cinlerle lgili Tutumlarda Cinsiyete Bal Farklar-------------------------------- 124
2. Cincilerle lgili Tutum ve Davranlarda Cinsiyete Gre Farklar--------------- 125
3. Muska ve Byye likin Tutum ve Davranlarn Cinsiyete Bal Farklar -- 128
4
B. TUTUM VE DAVRANILARDA YAA BALI FARKLAR ------------------ 129
1. Cinlerle lgili Tutumlar ve Ya likisi---------------------------------------------- 130
2. Cincilerle Tutum ve Davranlarn Yaa Bal Farklar -------------------------- 131
3. Muska ve Byyle lgili Tutum ve Davranlarn Yaa Bal Farklar -------- 133
C. YAANAN SOSYAL EVREYE BALI TUTUM VE DAVRANI
FARKLARI ------------------------------------------------------------------------------- 135
1. Cinlerle lgili Tutumlarda Sosyal evreye Bal Farklar ------------------------ 135
2. Cincilerle lgili Tutum ve Davranlarda Yaanan Sosyal evreye Bal Farklar137
3. Muska ve Byyle Alakal Tutum ve Davranlar -------------------------------- 138
D. TUTUM VE DAVRANILARIN MEDEN DURUMA BALI FARKLARI- 139
1. Meden Duruma Bal Cinlerle Alkal Tutum Farklar ------------------------- 139
2. Cincilerle Alakal Tutum ve Davranlarn Meden Duruma Bal Farklar -- 141
3. Muska ve Byyle lgili Tutum ve Davran Farkllklar ----------------------- 143
E. MESLEE BALI TUTUM VE DAVRANI FARKLARI ---------------------- 145
1. Cinlerle lgili Tutumlarn Meslee Bal Farklar--------------------------------- 145
2. Cincilerle lgili Tutum ve Davranlarn Meslee Bal Farkllklar ---------- 146
3. Muska ve Byyle lgili Tutum ve Davranlarn Meslee Bal Farkllklar 146
F. ETM DURUMUNA BALI TUTUM VE DAVRANILAR----------------- 147
1. Eitim Durumuna Gre Cinlerle Alakal Tutum Farklar ------------------------ 147
2. Cincilerle Alakal Tutum ve Davranlarn Eitim Durumuna Bal Farklar 148
3. Eitim ve Muska-Byyle Alakal Farklar----------------------------------------- 150
G. TUTUM VE DAVRANILARDA EKONOMK DZEYE BALI FARKLAR---
----------------------------------------------------------------------------------------------- 152
1. Cinlerle Alakal Tutumlarda Gelir Durumuna Bal Farklar -------------------- 152
2. Gelir Durumu ve Cincilerle Alakal Tutum ve Davranlar---------------------- 153
3. Muska ve Byyle Alakal Tutum ve Davranlarn Gelir Durumuna Bal
Farkllklar------------------------------------------------------------------------------ 155
H. STANBULDA YAAMA DURUMUNA BALI TUTUM VE DAVRANI
FARKLILIKLARI------------------------------------------------------------------------ 156
1. Cinlerle Alakal Tutumlarn stanbulda Yaama Durumuna Bal Farklar -- 156
5
2. Cincilerle Alakal Tutum ve Davranlarda stanbulda Yaama Durumuna
Bal Farklar ---------------------------------------------------------------------------- 158
3. Muska ve Byyle Alakal Tutum ve Davranlarn stanbulda Yaama
Durumuna Bal Farklar ------------------------------------------------------------- 160
VI. DN ETM ALIP-ALMAMAYA BALI TUTUM VE DAVRANI
FARKLILIKLARI ---------------------------------------------------------------------------- 161
1. Eitimi Alp-Almama ve Cinlerle lgili Tutum Farklar ------------------------- 161
2. Cincilerle Alakal Tutum ve Davranlar ------------------------------------------- 163
3. Muska ve Byyle Alakal Tutum ve Davranlar -------------------------------- 164
VI. DN NAN VE YAANTIYA BALI DAVRANI VE TUTUM
FARKLILIKLARI ---------------------------------------------------------------------------- 166
1. Cinlerle Alakal Tutumlarn Din nan ve Din Yaantya Bal Farkllklar 166
2. Cincilerle Alakal Tutum ve Davranlarn Din nan ve Yaantya Bal
Farkllklar------------------------------------------------------------------------------ 166
3. Muska ve Byyle Alakal Tutum ve Davranlarn Din nan ve Din
Yaantya Bal Farkllklar --------------------------------------------------------- 168
SONU --------------------------------------------------------------------------------------------- 169
KAYNAKA-------------------------------------------------------------------------------------- 185

6
TABLO VE EKLLER
ekil 1: Kuzular Kurtlardan Koruma Bys..............................................................48
ekil 2: Bir Cifr rnei ...............................................................................................49
ekil 3: Cinlerden Korunma Bys............................................................................73
Tablo 1: Deneklerin Cinsiyetlerine Gre Dalm .......................................................97
Tablo 2: Deneklerin Yalara Gre Dalm.................................................................97
Tablo 3: Deneklerin Eitim Durumlarna Gre Dalm .............................................98
Tablo 4: Deneklerin Yetime Meknlarna Gre Dalm ...........................................99
Tablo 5: Deneklerin Medeni Durumlarna Gre Dalm ............................................99
Tablo 6: Deneklerin Gelir Durumlarna Gre Dalm ..............................................100
Tablo 7: Deneklerin Mesleklerine Gre Dalm ......................................................100
Tablo 8: Deneklerin stanbulda Oturma Zamanlarna Gre Dalm ........................101
Tablo 9: Tutarllk Denetlemeleri...........................................................................106
Tablo 10: Cinlerle lgili Tutum lei Faktr Analizi Sonular................................108
Tablo 11: Muska ve Byyle lgili Tutum lei Faktr Analizi Sonular ...............110
Tablo 12: Cincilerle lgili Tutumlara likin Gruplar..................................................112
Tablo 13: rneklemin Cinlerin Varlna likin Kanaati...........................................113
Tablo 14: rneklemin Cinlerle lgili Bilgi Kaynaklar ...............................................113
Tablo 15: Cinlerle likilendirilen Durumlara likin Tepkiler ...................................114
Tablo 16: Cinlerle lgili Tutum lei Alt Faktrlerinin Ortalamalar ......................115
Tablo 17: Cincilere Dair Tutumlara likin Ortalama ve Sapmalar.............................116
Tablo 18: Cinciye Gidip-Gitmeme Davran.............................................................117
Tablo 19: Cinciye Gitme Davrannda Bulunanlarn Cinciye Gitmenin Faydasna
likin Dnceleri ......................................................................................118
7
Tablo 20: Cinciye Gidenlerin Gitme Sebepleri ..........................................................118
Tablo 21: Cinciye Giden ve Gitmeyenlerin Cinlerle lgili Kanaat Farkllklar...........119
Tablo 22: Bynn Varlna likin Kanaat..............................................................120
Tablo 23: rneklemin Muska ve By Yaptrma Davranlar...................................120
Tablo 24: rneklemin Muska ve Bynn Ayn ey Olduuna Dair Kanaati ............121
Tablo 25: By Yaptrma Sebeplerine likin Dalm...............................................121
Tablo 26: rneklemin By ve Muskaya likin Tutum lei Alt Faktrlerinin
Ortalamalar ................................................................................................122
Tablo 27: rneklemin Byye likin Kanaat Ortalamalar........................................123
Tablo 28: Cinlerle lgili Tutum lei Alt Faktrlerinin Cinsiyete Bal Farklar......125
Tablo 29: Cinsiyete Gre Cinciye Gidip Gitmeme Davranlar.................................126
Tablo 30: Deneklerin Cinsiyetine Gre Cincilerle lgili Tutum Faktrleri Asndan
Farklar ........................................................................................................126
Tablo 31: Cinsiyete Gre By Yaptrp Yaptrmama Davranlar ...........................128
Tablo 32: Deneklerin Cinsiyetine Gre Muska ve Byye likin Tutum lei Alt
Faktrleri Asndan Farklar........................................................................129
Tablo 33: Ya ve Cinlere nan likisi ......................................................................130
Tablo 34: Cinlerle lgili Tutum lei Alt Faktrlerinin Yala likisi.......................131
Tablo 35: Yalara Gre Cinciye Gidip Gitmeme Davranlar....................................131
Tablo 36: Cinlerle lgili Tutum Alt Faktrlerinin Yala likisi..................................132
Tablo 37: Ya Gruplarna Gre Muska Yaptrp Yaptrmama Davran ....................133
Tablo 38: Muska ve Byye likin Kanaat lei Alt Faktrlerinin Yala likisi ....134
Tablo 39: Deneklerin Yetime Meknlarna Gre Cinlere nan Asndan Farklar....136
Tablo 40: Deneklerin Yetime Meknlarna Gre Cinlerle lgili Tutum lei Alt
Tablo 41: Yetime Meknlarna Cinciye Gidip Gitmeme Davran...........................137
8
Tablo 42: rneklemin Yetime Meknlarna Gre Cinlerle lgili Tutum lei Alt
Tablo 43: Meden Duruma Gre Cinciye Gitme Ve Gitmeme Davran....................141
Tablo 44: rneklemin Meden Durumlarna Gre Cincilere likin Kanaat lei Alt
Tablo 45: Meden Durumlara By Yaptrp Yaptrmamann Davran ....................143
Tablo 46: rneklemin Meden Durumlarna Gre Muska ve Byye likin Kanaat
lei Alt Faktrleri Asndan Farklar ......................................................144
Tablo 47: Deneklerin Eitim Seviyelerine Gre Cinlerle lgili Tutum lei Alt
Faktrleri Bakmndan Farklar ....................................................................147
Tablo 48: Eitim Seviyelerine Gre Cinciye Gidip Gitmeme Davran.....................149
Tablo 49: Eitim Seviyelerine Gre Cincilere likin Kanaat lei Alt Faktrleri
Asndan Farklar........................................................................................149
Tablo 50: rneklemin Eitim Seviyelerine Gre Muska-Byye likin Kanaat lei
Alt Faktrleri Asndan Farklar..................................................................151
Tablo 51: rneklemin Gelir Durumuna Gre Cinlerle lgili Tutum lei Alt Faktrleri
Asndan Farklar........................................................................................152
Tablo 52: Gelir Seviyesine Gre Cinciye Gidip Gitmeme Davranlar ......................153
Tablo 53: rneklemin Cincilerle lgili Tutum lei Alt Faktrlerinin Gelir Durumuna
Gre Farklar ..............................................................................................154
Tablo 54: rneklemin Gelir Seviyelerine Gre Muska ve Byye likin Kanaat lei
Tablo 55: stanbulda Yaama Srelerine Gre Cinlerle lgili Tutum lei Alt
Tablo 56: stanbulda Yaama Sreleri Asndan Cinciye Gidip Gitmeme Davran 159
Tablo 57: stanbulda Yaama Srelerine Gre Cincilerle lgili Tutum lei Alt
9
Tablo 58: rneklemin stanbulda Yaama Srelerine Gre Muska ve Byye likin
Tutum lei Alt Faktrleri Asndan Farklar ...........................................160
Tablo 59: rneklemin Din Eitimi Alp Almamalarna Gre Cinlere nan Asndan
Farklar ........................................................................................................162
Tablo 60: rneklemin Din Eitimi Alma Durumuna Gre Cinlerle lgili Tutum lei
Tablo 61: Din Eitimi Alp Almamaya Gre Cincilerle lgili Tutum lei Alt
Tablo 62: Din Eitimi Alp Almamaya Gre Muska Yaptrp Yaptrmama Davran 164
Tablo 63: Din Eitimi Alp Almamaya Gre By Yaptrp Yaptrmama Davran ..164
Tablo 64: rneklemin Din Eitimi Alp Almama Durumlarna Gre Muska ve Byye
likin Tutum lei Alt Faktrleri Asndan Farklar ................................165
Tablo 65: Din Yaant Bakmndan Cinciye Gidip Gitmeme Davran.....................167

10
KISALTMALAR
Ae. Ayn eser
A.g.e Ad geen eser
Ar. Arapa
Ay. Ayn yer
Bkz Baknz
C Cilt
ev. eviren
Der. Derleyen
DA Trkiye Diyanet Vakf slm Ansiklopedisi
Haz. Hazrlayan
MEB Milli Eitim Bakanl
MFY Marmara niversitesi lahiyat Fakltesi Vakf Yay.
Nu. Numara
s. Sayfa
S. Say
ts. Tarihsiz
Yay. Yaynlar
ys. Yer yok
yy. Yzyl
11
GR
Ondokuzuncu yzyln sonlarnda bamsz bir bilim dal olarak ortaya kan
ve pozitif bilimlerden biri olan psikoloji, insan ve insanla ilgili her trl problemi ele
almakta, bir alt dal olan din psikolojisi ise, insann din ve mistik hayatnn eitli
ynlerini, bir baka deyile dinin insan zerindeki etkilerini ve davranlara
yansmalarn ve bunlarn sebeplerini incelemektedir. Dolaysyla din psikolojisi dindar
insan psikolojik bakmdan bir anlama giriimidir
1
.
Dinin ve mistik unsurlarn, sonlu olana bir tr anlam kazandrma ile ilgili bir
yannn olduu halde, psikolojik ve sosyal analize sadece sonlu olan aktr. Bu sebeple
bilim, tabiat gerei, din hayatn btn srlarn kefedemez. Ancak dinin veya
metafizik unsurlarn insan zerindeki etkileri veya genel anlamda dinsel veya metafizik
hususlarn sonular, bilimsel ve rasyonel bir yaklamla incelenebilir
2
.
Cinlerle alakal olarak din ve mistik mahiyetli kaynaklarn dnda fazla bir
malumat bulunmamaktadr. Bu sebeple metafizik varlklar ve zellikle de cinlerle
alkal farkl yorumlar yaplmaktadr. Ancak zellikle cinlere inancn kltrel ve
altkltrel boyutlar hli hazrda insanlarn psiko-sosyal yaplarnda olduka etkili
olmakta ve bu konu zerinde de zenle durulmas gerekmektedir.
Naslarda mevcut olan cinlerle alakal hususlar toplumun kltrel bilinaltn
etkilemi, yaanan baz tecrbelerin de eklenmesiyle kendine has bir hl alvermitir. Bu
bakmdan toplumda mevcut cin telakkisinin kkenlerini daha iyi anlamak ve bu sayede
bu inanlarn insanlar zerinde ne tr psiko-sosyal etkilerde bulunduunu daha iyi idrak
edebilmek iin cinlerin din kaynaklarda ve kltrel kaynaklarda ne ekilde ele
alndn bilmek gerekmektedir. Bu bakmdan alma blm altnda incelenmi ve
birinci blm teorik erevenin irdelendii ksm olarak tayin edilmitir. Bu blmde,
cin kavram, deiik din ve kltrlerde cin telakkisi, Yahudilik, Hristiyanlk ve

1
Antoine Vergote, Din, nan ve nanszlk, Veysel Uysal (ev.), stanbul, 1999, s.2228.
2
Elisabeth zdalga, Din Din Midir Yoksa Baka Bir ey Midir? Dinsel Fenomenleri ndirgeyici
Yaklamlarn Bir n Eletirisi, slm Aratrmalar Dergisi, C III, say 2 (Nisan 1989), s.38.
12
slmiyette cin anlay, by-sihir ve cin ilikisi, cincilik- byclk, psikolojinin
cinlere bak gibi hususlar incelenmitir.
alma ayn zamanda alan aratrmasn da ierdiinden, sz konusu alan
aratrmasnn teorik zemini birinci blmde anlatldktan sonra ikinci blmde
aratrmann yntemi ve uygulanmas anlatlmtr. Bu blmde, aratrmann modeli,
hipotezleri, almann snrlar, evren ve rneklem, aratrmaya katlanlarn nitelikleri
gibi hususlar irdelenmitir.
Son olarak nc blmde yaplan istatistiksel aratrmann bulgular ve bu
bulgularn yorumlar aktarlmtr. Sonu blmnde de elde edilen bulgular detayl
ekilde irdelendikten sonra tavsiyeler yaplm ve alma sonlandrlmtr.
A. ALIMANIN KONUSU
nsan karmak bir varlktr ve dolaysyla insan davranlar da kompleks bir
zellie sahiptir. Bu sebeple hayatn hemen her ynyle ilgili soru ve problemlere cevap
arayan ve eitli etkenlerin tesiriyle insanlarda meydana gelen duygu, dnce ve
hareket alanlarn bilimsel metotlarla aratran psikolojinin
3
, insann ruh yaay ve
davranlar ierisinde din nitelik tayan her belirtiyi inceleme konusu yapan
4
alt dal
olan din psikolojisi, bu ynyle belki de psikoloji ierisinde en karmak alanlar
incelemek durumunda kalmaktadr. Dolaysyla gnmzde din psikolojisinin
almalar, insan anlamak hususunda nemli mesafeler katetmektedir.
nsanlar din yaay ve davran bakmndan ayn olmadklar gibi metafizik
unsurlara inan noktasnda da ayn deillerdir. Din psikolojisinin de en mhim
konularndan olan inan konusu snrlar geni bir konudur. Ancak insanlk tarihi
boyunca insanolunu hep megul etmi olan metafizik varlklar, yani melek, ruh, eytan
ve cin gibi varlklar, insan davranlarn, alg ve dncelerini etkiledii lde
psikolojinin, zellikle de din psikolojisinin inceleme alannda olacaktr. Fakat burada
din psikolojisi gibi pozitif bir bilimin, metafizik varlklarn varln sorgulamaktan ok,

3
Feriha Baymur. Genel Psikoloji, stanbul, 1985, s.2.
4
Hayati Hkelekli. Din Psikolojisi, Ankara: DBY., 1993, s.6-7.
13
bunu bir fenomen olarak kabul ederek, her eyin tesindeki insan gereiyle
ilgilendiini sylemek gereklidir. Yani, din psikolojisi metafizik varlklar zellikle de
tez konusu olan cinlerin varln tartmamakta, bu fenomenin bu varlklara inanan ve
inanmayan insanlar zerindeki etkilerini incelemektedir
5
.
lkemizde metafizik varlklarla, zellikle de toplumsal anlamdaki etkileri gz
ard edilemeyecek derecede olan cinlerle alkal, din psikolojisi anlamnda neredeyse
yok denecek kadar az alma yaplmtr. Ancak gnmzde etrafmzda yaptmz
gzlemlerde, ruhsal problemlerin birounun cinlere atfedilmesi, eitli problemlerin
zm iin cinlerle irtibatl olduunu iddia eden ve halk arasnda cinci hoca tabir
edilen kimselere gidildiinin eitli yayn organlarndan lanse edilmesi gerei,
konunun detaylca incelenmesi gereini hissettirmitir.
Bu balamda bu aratrmann konusu, metafizik varlklardan cinlere inancn
psiko-sosyal boyutu, temel problemi ise skdar ve Beyolu rneinden hareketle,
cinlere ilikin, muska-byye ilikin ve cincilere ilikin kanaatlerin boyutlarnn ve
davransal etkilerinin, bu kanaatleri etkileyen etkenlerin, bu kanaatlerin ya, cinsiyet,
ekonomik seviye, eitim gibi sosyo kltrel mevzularla ilikisinin incelenmesi; ayn
zamanda cinlere inancn psikolojik ve sosyal boyutlarnn irdelenmesidir. Teorik ve
alan almas eklinde srdrlen bu almada din psikolojisinde kullanlan metot ve
tekniklerin yan sra, sosyal psikolojik metot ve tekniklere de yer verilmi, deneklerin
hem geride bahsedilen tutumlara ilikin bilgi kaynaklarn hem de bununla balantl
davran ve tutum boyutlarn en iyi ekilde ortaya koyabilecek lme aralar ve
aratrma yntemleri kullanlmtr.
B. ALIMANIN AMACI VE NEM
Birok sosyal bilimsel aratrma yaplm olan stanbulun iki ktasndan iki
nemli ilesinde yaayan insanlarn metafizik varlklardan cinlere inan boyutlarn, bu
insanlarda cinlere inanc etkileyen etkenleri ve cinlere inancn ya, cinsiyet, ekonomik
seviye, eitim gibi sosyo kltrel mevzularla ilikisini din psikolojisi asndan ele alan

5
Hseyin Peker. Din Psikolojisi, stanbul: amlca Yay., 2003, s.32-34.
14
bu aratrma, ncelikle konunun teorik zeminini iyi anlamay ve cin konusundaki teorik
bilgi birikimini irdelemeyi amalamtr.
Bu almann nemli ikinci amac da rneklemin cinlere inan noktasnda
ortaya kan profiliyle, ne gibi etkenlerin ilikili olduunu anlamak ve bu mevzunun
rneklem zerindeki bilgi, tutum ve davran boyutunu irdelemektir. Aratrma
konusuna giren konular din psikolojisi ve ilahiyat asndan tespit ve tasvir edilecek,
deikenler aras ilikilerin ortaya karaca sonulara ve deneklerin cevaplarna gre
bir sonuca varlacaktr.
Bu almann dier bir amac da, stanbul insannn din hayatn ve metafizik
varlklardan cinlere inan boyutunu deiik gstergeler iinde incelemek suretiyle,
lkemizde son zamanlarda gittike artan cincilik sosyal realitesine parmak basarak,
bu hususlarn daha iyi anlalmasn salamak ve lkemizde gittike artan sosyal
bilimsel literatre, zellikle de din psikolojisi literatrne bir katkda bulunmak
olacaktr.
Metafizik unsurlara inanmak, insan davranlarn derinden etkileyen ve insan
tutum ve tavrlarna yn veren bir gerektir. Sz konusu metafizik unsurlar bir dinin
inan sistemiyle de btnletiinde, ortaya daha karmak ve etkili bir sistem
kmaktadr. Bu durumda unu sylemek gerek ki, herhangi bir inan sisteminin bilgi ve
anlayla ilgili bir ihtiyac karlamas yansra bir denetim anlay sunduuna ve
realitenin tehdit edici ve kark ynlerinin nne getiine inanlmaktadr.
6
Bu
bakmdan gerek bir din inancn, gerek zihniyet ynnden gerekse psikolojik ve ahlk
ynden, kendi iinde tutarl, dengeli bir insan olumas konusunda nemli bir etkendir.
7

Bu aratrma, her ne kadar metafizik varlklara zellikle de cinlere inancn
psiko-sosyal boyutlar aikr gibi gzkse de farkl kategorilerde ve farkl sosyo-
kltrel zelliklere sahip insanlarda cinlere inan hususunda var olan bilgi, tutum ve
davranlar ve bunlarn sosyolojik yansmalarnn anlalmas bakmndan nem
kazanmaktadr. nk bu hususlarn anlalmas ilahiyat, eitim, psikoloji, kltrel

6
Ali Ulvi Mehmedolu. Kiilik ve Din, stanbul: Dem Yay., 2004, s.8.
7
Hkelekli, s.190.
15
antropoloji ve sosyoloji gibi alanlarda alan aratrmaclarn istifadelerine kaynak
salayabilecek belki de baka aratrmalar tevik edecektir.
Bu aratrmann dier bir nemli zellii de cinler hususunda alan aratrmas
yaplm olmasdr. Nitekim gnmzde cinler hususunda halk arasnda hl geleneksel
biim ve uygulamalarn yaad bilinmektedir. Ayrca aratrmann yapld iki ile ve
genelde stanbul nfus younluu, farkl sosyo-kltrel evreden insanlarn bir arada
yaamas gibi birok ynden Trkiyenin dier yerlerine gre ayrcalkl bir konumdadr.
Bu da aratrmann shhati ve temsil gc bakmndan destekleyici bir zellik
salamaktadr. Binaenaleyh, aratrmann ortaya karaca sonular, halkn cinlere
inan konusundaki bilgi, tutum ve davranlarnn anlalmasnda faydal olabilecek,
kabaca da olsa bu hususta baz genellemelere imkn verebilecektir.
Bu aratrma lkemiz din psikolojisi literatrnde, metafizik varlklardan
cinlere inancn psiko-sosyal boyutlarn inceleyen ilk aratrmadr.

16
BRNC BLM TEORK EREVE
I. NAN KAVRAMI
Trke inan-mak tan gelen inan, farkl anlamlarda kullanlmaktadr. nan
kelimesi, zellikle gnlk dilde birbirinden tamamen farkl durumlar ifade etmek iin
kullanlan bir kavramdr. Bu, onun anlamnn geni bir alana yaylmasndan
kaynaklanmaktadr. nanmak, iman yerine kullanld gibi, sanmak, kabul etmek
8

gvenmek, itimat etmek, doru diye bakmak, kanaati olmak, kanmak ve aldanmak
manalarna gelmektedir
9
. Mesela, Artk kimseye inanmaz oldum cmlesinde inanmak
gvenmek manasnda; fallara inanmak cmlesinde, fallarn etkisi olduuna inanmak
ve fal dorudur diye bakmak; cinlere inanmak cmlesinde ise bir eyin varln kabul
etmek olarak kullanlmtr. Yarn havann gzel olacana inanyorum cmlesinde
inan, kesin olmayan bir inanc gstermekte ve zan manasna gelmektedir. Onun
szlerine inand cmlesinde ise inan, kanmak manasna gelmektedir.
Arapa kkenli olan iman, ngilizce faith, Franszca foi kelimeleriyle
eanlaml kullanlmakta iken, inan kelimesi ngilizcede belief, Arapada da
itikadn karl olarak kullanlmaktadr.
10

Farkl anlamlar ihtiva etmesi sebebiyle inanc bir tanm iine almak kolay
deildir. Bununla birlikte sosyal psikolojide inan, gven kelimesinden hareketle yle
tanmlanr: nan, bir eyi gvenle doru sayma tutumudur
11
. Bu doru sayma hlinin
kesinlii ve gc yukarda da rneklerde grld gibi inancn kullanld yere ve
kullanm ekline gre farkllk gsterir. Bu durumda inan kendi iinde derecelere
ayrlmaktadr. Kaynaklarda inancn dikkate deer drt aamas zerinde durulmutur
12
.

8
Orhan Hanerliolu, inan , Felsefe Ansiklopedisi. C. III, stanbul, 19761980, s.82.
9
Mehmet Doan (hzl.), inan ve inanmak, Byk Trke Szlk, 9. Bask Ankara: Rehber Yay.,
ubat 1992, s.526.
10
Bedia Akarsu, nan , nan, Felsefe Terimleri Szl. stanbul, ts.
11
Akarsu, nan a.y.
12
W. Houston Clark, man Problemi, Birey ve Din, Ali Rza Aydn (ev. ve drl.), stanbul: nsan
Yaynlar, ubat 2004, s.6166.
17
Bu aamalardan ilki drt-tepki aamasdr. Burada inan belli ezberlenmi
veya renilmi baz inan listelerini ezbere sylemekle snrldr. Bu dnem ocuklukta
balamakla birlikte, ocuklukla birlikte sona ermeyip yetikinlikte de devam edebilir.
Pek ok yetikinin inanlar bu seviyededir. Drt-tepki durumu baka herhangi bir
sonu dourmayan, kii zerinde bir etki meydana getirmeyen bir hldir. Buna gre kii
herhangi bir eyin olacana inanyor ve bunu sadece ifade etmekle yetiniyorsa, bu
inan kiide herhangi bir etki meydana getirmiyorsa, bu inan drt-tepki
seviyesindedir.
nancn ikinci aamas olan zihn kapsayclk (intellectual comprehension)
da aslnda birincisine benzer. Kii zerinde inancn pratik sonular gzlemlenemez.
Ancak zihin, inan konusuyla biraz daha megul olmutur.
nc aama davransal grnm (behavioral demonstration) aamasdr.
Burada inan kiinin davranlarna yansmakta, davran etkilemekte ve
ynlendirmektedir.
Drdnc aama ise kapsaml btnleme (comprehensive integration)
aamasdr. Bu aama, inancn kemale erdii aamadr. Kii inancndan dolay en temel
gdlere dahi muhalefet edebilir. Yine kii inanc uruna lme giderken dahi mutlu
olabilir. Houston Clark, inancn nc ve drdnc aamasnda imandan sz
edilebileceini, ancak bu aamalarda inan deil iman kavramn kullanmann daha
uygun olduunu belirtir.
13

man ve inan terimleri birbirine yakn olmakla beraber, aslnda farkl olan
terimlerdir.
man ve inan arasndaki temel farklardan ilki kaplam meselesidir. man,
inanla kyaslandnda daha huss bir kavram olup dn sfatn almaya daha yatkndr.
Bu sebeple iman daha ziyade bir dinle irtibatl kullanlr. nan (belief) ise, dn bir

13
Clark, s.66.
18
kategoride deerlendirilmemekte ve temelde gerek Hristiyanlkta gerekse slmda
dindar bir insann inanma durumu iman kelimesiyle karlanmaktadr
14
.
Genel olarak her imann inan ihtiva ettiini ama tersinin doru olmadn
syleyebiliriz. Nitekim inan, iman gibi sadece dini alanla snrlanamaz. nan her
konuda olabilir. Mesela bir ii baarabileceimize inanmaktan sz edebiliriz. Ancak bu
ve bunun gibi verebileceimiz birok rnein hibiri iin iman tabiri kullanlmaz. Bu
manada hayatn her annda inanlarn varlndan sz edilebilir.
man, yaps itibariyle, hiss bir bilgi gibi, duyu organlarnn verilerine
dayanmamaktadr. Dolaysyla iman yanllanamaz ve kesin bir teslimiyet ister. man
edilen bir husus yanllanamaz ve dorulanamaz. O olduu gibi kabul edilmelidir. man
hususlar bu bakmdan tartma alannn mevzular deildir. nanlar ise duyu
organlarnn verilerine dayanmamak noktasnda imana benzemekle birlikte
dorulanabilir ve yanllanabilir olma zelliklerine sahiptirler. nancn yanllnn
veya doruluunun ortaya kmas ise aslnda onun inan hlinden kesin bilgi hline
dnmesi demektir.
15

Btn bunlara ramen, zellikle bir inan kesinlikle ispatlanamayacak ve duyu
organlaryla alglanamayacak bir durumdaysa iman boyutuna ykselme durumu sz
konusu olabilir. Buna iman boyutuna ulam inan diyebiliriz. zellikle konumuz olan
cin gibi metafizik bir varla inanmak hususu iman-inan fark ekseninde
deerlendirilebilir. Burada bu hususun inan m yoksa bir iman meselesi mi olduu
konusunda salkl karar verebilmenin yegne yolu inancn kaynana bakmak olacaktr.
Buna gre eer cine inanan bir insan bu inancn dn bir kaynaa dayandryorsa, artk
bu konu dn bir boyut kazanmakta ve imn bir hle dnmektedir. Eer cine
inandn syleyen bir kimse bunu dn bir kaynaa dayandrmyor da halk hikayelerine,
eitli kaynaklardan elde ettii duyumlara veya kendi ahs kanaatine dayandryorsa
buna inan diyebiliriz. Ayrca cinlere olan inancn ne kadar davran zerinde etkide
bulunduu hususu da inancn derecesini ve eklini anlayabilmemiz asndan nemlidir.

14
Clark, s.67.
15
Hlya Alper, Bir Kelm Problemi Olarak mann Psikolojik Yaps. stanbul: Rabet Yay, 2002,
s.3435.
19
Gnmz Trk toplumunda cinlere inancn iman boyutunda m inan boyutunda m
olduu ise olduka karmak ve cevab zor bir sorudur. Ancak baz gzlemler ve veriler
toplumumuzda cinlere inancn olduka yksek dzeyde olduunu gstermektedir.
II. CN KAVRAMI
A. ETMOLOJK TAHLL
Cin kelimesi arapada, rtmek, rtnmek, gizli kalmak anlamndaki cenne
kknden tretilmi olan ve duyu organlaryla alglanamayan, eitli ekillere girebilen,
gizli ve ruhn varlklar iin kullanlan bir cins ismidir
16
. Cin isminin tekili cinn
rtl gizli ey anlamna gelir. oulu Cndr
17
. Cn kelimesi ylan iin de
kullanlmaktadr
18
. Cin topluluuna da cinne denilmektedir.
19
Cn kelimesi de cinin
atas veya cin manasna kullanlmtr. Terim olarak cin kelimesinin iki anlam
bulunmaktadr. Birincisi geni anlam itibariyle, ins kelimesinin zdd ve herhangi bir
kaytla snrlandrlmam ise duyu organlarndan gizlenmi btn manevi varlklar
ifade etmektedir
20
. Kuran- Kerimde eytann melekler arasnda zikredilmesi
21
ve
eytann da cinlerden olduunun
22
bildirilmesi bu anlamn karlmasna kaynaklk
etmektedir. Buna gre melekler ve eytanlar da cin sznn kapsamna girerler.
Nitekim bu hususta baz limler cahiliyye dneminde Araplarn meleklere de gzden
uzak olduklar iin cin dediklerini ifade etmilerdir.
23
Fakat melek ve cin kavramlar
arasnda ilem ve kaplam ilikisi bakmndan bir fark vardr. Buna gre her melek bir
cindir ancak her cin bir melek deildir.

16
sfehn, Cin, el-Mfredt f Garbil-Kurn, Beyrut: Darul Marife, 1998.
17
Serdar Mutal, Arapa-Trke Szlk. stanbul: Daarck Yay., Aralk 1995, s.131.
18
brahim Mustafa ve dierleri, , el-Cn, el-Mucemul-Vast, stanbul: ar Yay., 1996, s.141.
19
Ns Suresi, 114/6.
20
el-Mucemul-Vast, Cin, s.141.
21
el-Bakara Suresi 2/34.
22
Kehf Suresi,18/50.
23
Bedreddin ibl, Ahkmil-Mercn f Ahkmil Cn, Beyrut-Lbnan, ts. (Darul-Gurfe), s.6.
20
Cin kelimesinin terim itibariyle ikinci anlam huss olarak; duyularla idrak
edilemeyen, insanlar gibi uur ve iradeye sahip bulunan, ilh emirlere uymakla
ykml tutulan ve mmin, kfir gibi gruplardan oluan varlk tr
24
anlamna gelir.
Gl ve ifrit gibi eitli trlerden olutuu kabul edilen cinler, eski Araplarda
bazen hin kelimesiyle ifade edilmitir. Farsada Per ve Dv isimleri kullanlr
25
.
Baz batl bilim adamlar cinin Latince kkenli genie veya genius
kelimelerinden Arapaya getiini ne srmlerse de slm limleri bu kelimenin
Arapa kkenli olduu konusunda hemfikirdirler
26
. Nitekim baz batl limler de bu
gre katlmaktadrlar
27
.
Duyu organlaryla alglanamayan cinler hakkndaki bilgi kaynamz vahiydir.
Kuran- Kerim ve sahih hadisler cinlerin var olduunu haber vermilerdir. Akl da bunu
imknsz grmez. Nitekim insanlarn cinleri grememeleri onlarn olmad anlamna
gelmemektedir. Bir eyin grlmemesi onun yokluunu gstermez. Vahyin dnda,
tecrbe de cinler hakkndaki bir dier bilgi kaynadr. Dnyann deiik
corafyalarnda, fark kltrlerde farkl ekillerde cin inancna rastlanmaktadr
28
. Bu
husus dikkat ekicidir.
C. DEK DN VE KLTRLERDE CN NANCI
Tarihe baktmzda insanlarn tarih boyunca Tanr dnda birtakm
grnmeyen, srad baka varlklara da inandklarn grrz. Hatta insanlarn deiik
devirlerde ve coraf blgelerde bu varlklarn iyilerine ve ktlerine farkl isimler
verdiklerini grmekteyiz
29
.
lkel dinlerde ve Hristiyanlk, Musevilik gibi dinlerde cin inancna
rastlanmaktadr. Ancak bunlar bazen cinleri tanrsal varlklar olarak grm, bazen de
insan zellikler iinde dnmlerdir. Ancak slm Allah, melek, cin, eytan gibi

24
M. Sreyya ahin, Cin, D..A., C 8, s.5.
25
Tehnev, Cin, Kef f Istlhtil-Fnn. Beyrut: Dersaadet, 1861, C I, s 261.
26
ahin, C 8, s 5.
27
W. M. Watt, Modern Dnyada slam Vahyi, trc. Mehmet Aydn, Ankara, 1982, s 62.
28
ahin, C 8, s 5.
29
ahin, a.y.
21
kavramlarn iini net olarak doldurduundan ve bunlarn grev ve niteliklerini
belirlediinden, karkla bir meydan verilmemitir.
Cinlerin zellikleri, klk deitirmeleri, yaay tarzlar, barndklar yerler,
insanlarla ilikileri, isimleri vb. birok husus deiik toplumlarn dn ve din d
literatrlerinde genie bir yer tutmaktadr.
Eski Asurlular ve Babilliler arasnda toplumun her kesiminde kt ruh ve
cinlere inanlrd. Babillilerin bu hususta kullandklar kelimelerin Smerce olmas, bu
inanlar Smerlerden aldklarn gstermektedir
30
. Asurlularn edimmu dedikleri
kt ruhlar, ldkten sonra kendileri iin ayin yaplmamas ve yeterli takdime
sunulmamas yznden dnyaya geri dndne inanlan l ruhlaryd. Bunlarn
insanlara musallat olduklarna inanlm ve insandan uzak tutulmalar iin eitli
yntemler kullanlmt
31
. Buna rnek olarak, bir kt ruhlar kovma duas rneini u
ekilde vermek mmkn:
Varn gidin, uzaklan, brakn gidin,
utann, utann da kap gidin,
varn gidin, savuun, uzaklap gidin,
bynz duman gibi ksn gklere:
varn gidin gvdemden, uzaklap gidin gvdemden,
utann gvdemden,
savuup gidin gvdemden,
varn gidin gvdemden.
Gidin de bir daha yaklamayn gvdeme, dolamayn gvdeme,
limeyin gvdeme, yerlemeyin gvdeme.
32

Asurlular ve Babillilerin phesiz en mehur Tanrs Marduktu. Ancak bunun
yan sra olduka fazla ve antropomorfik tanr anlayna sahiptiler. Bu tanrlardan biri
de doann fkeleri, br dnya, ate ve cehennemler tanrs olan Nergaldir. Nergalin
ad Smerce dilinde Byk ehrin Beyi anlamna gelmektedir. Eski bir veba ya da
salgn hastalklar tanrs olan rra ile zdeletirildii sanlr. Nergal, krallnn
nfuzunu arttrmak isteyen korkun bir tanrdr. zellikle yeralt lkesinde yaar; hem

30
Dinler Tarihi Ansiklopedisi slmiyet, Hristiyanlk, Musevilik ve lkel Dinler, trc. Zeynep Akbay
ve arkadalar, stanbul: Geliim Yaynlar, C I, s.7679.
31
ahin, s 5.
32
Dinler Tarihi Ansiklopedisi slmiyet, C III, s 548.
22
orann hkmdar, hem de dev, cin vb. gibi varlklarn ilahdr
33
. Eski Asur, Babil,
Smer kalntlarnda ve resimlerde cinler kartal bal insanlar eklinde tasvir
edilmektedir. zellikle kutsal aatan su alan kartal bal Asur cini gibi resimler bu
konuda ilgi ekici rneklerdendir
34
.
1. YAHUDLKTE CN NANCI
Yahudilikte, Tevratta yer alan baz ifadelerden anlald zere, cin inancnn
mevcut olduu anlalmaktadr. Ancak Eski Ahid, ruhlarla ve cinlerle ilgili malzeme
ynnden ok zengin saylmaz. Buna ramen, Yahudi kltr cin ve by asndan
olduka zengin bir birikime sahip olabilmitir. Hatta bu zenginlik, zellikle Yahudilerin
ounlukta yaad blgelerdeki Mslman toplumun cin anlaylarn da etkilemitir
35
.
Eski Ahidde, Yahve cinlere atfedilen btn ileri kabul etmekte ve zerine
almaktadr. Bilhassa Tevrat, Yaratl 32, 23 vd. ve k 4, 24-26daki hikyelerde bu
net olarak grlmektedir. I. Samuel 5de Yahve, bir toprak cini gibi kabul edilmekte ve
hikyenin ilerisinde salgn hastalk ve fare cini uzantlar benimsenmektedir.
Eski Ahidde teke sureti, tarlalarn cini olarak oka zikredilmektedir
36
.
Babilin vampir cini de Llit ismiyle mehurdur
37
. nsanlarn cinlerle ilikileri Yaratl
6/4te kabul edilir. Yine Eyyub kitabnda Yunan Erinnyenleri ynndeki intikam
ruhlarndan sz edilir
38
. Onlara korkutucular da denmektedir ki bu korkutucularn
kralnn cin kral
39
olduu baz Yahudi tefsircilerle dile getirilmektedir
40
.

33
Dinler Tarihi Ansiklopedisi, C III, s.558.
34
a.e, C III, s.559.
35
Ernst Zbinden. slmda ve Eski Ortadouda Cin ve Ruh nanlar, trc. Ekrem Sarkolu, Yeni
Ufuklar Neriyat, ts., s.148.
36
Mesel, Yeaya 13, 21 ve 34, 14; Levililer, 17, 7.
37
Eyyub 18,15; Yeaya. 34, 14.
38
Eyyub, 18/11; 15/20, 21/9 ve 20/25.
39
Eyyub, 18/14
40
Zbinden. s.142.
23
Eski Ahidin baz yerlerinde hastalk ve salgn cinlerinden bahsedilmektedir.
Hastalklarn cinlerin eseri olduu anlay Eyyub kitabnn pek ok yerinde
grnmektedir
41
.
Tesniye blmnden, Hz. Musa dneminde bir ksm Yahudilerin cinlere
kurban kesmek suretiyle tapndklar anlalmaktadr. Tesniyede Hz. Musadan
nakledilen bir ilahide bu husus yle anlatlmaktadr:
Yabanc ilahlarla onu kskandrdlar,
Mekrh eylerle onu fkelendirdiler,
Allah olmayan cinlere,
Bilmedikleri ilhlara
Atalarnzn korkmadklar,
Son zamanlarda kan yeni ilhlara kurban ettiler
42

Tevratta dier semav dinlerde de olduu gibi, inananlarn cinlere ve dier
ilahlara tapmalar kesin olarak yasaklanmtr (Ve artk kurbanlarn ardlarnca zina
ettikleri ergelere (taptklar ilahlara) kurban etmeyecekler. Bu onlar iin nesillerinde
ebed kanun olacak)
43
.
Kitab- Mukaddeste yer alan bilgilerden, Yahudilerin Hz. Musadan sonra
tekrar tevhid inancndan saptklar ve yeniden cinlere tapmaya dndkleri
anlalmaktadr. Mezmurlar blmnde yer alan satrlardan bu dnemde onlarn,
ocuklarn kurban etmek suretiyle cinlere tapndklar ortaya kmaktadr. Hlbuki Hz.
Musa insan kurban edilmesini yasaklam ve yine Tevratta Allahtan bakasna kurban
kesmek Yahudilere ebediyen yasaklanmt.
Fakat milletler ile kartlar ve onlarn ilerini rendiler ve
putlarna kulluk ettiler, onlar da kendilerine tuzak oldular ve oullar ile
kzlarn cinlere kurban ettiler.
44

41
Eyyub, 30/12, 18/13, 3/25, 6/4, 16/12
42
Tesniye 32/1617
43
Levililer 17/7
44
Mezmurlar 106/37, Levililer 17/7
24
Eski Ahitte anlatlan bu bozulmalarn srailoullarna dardan bir tesirle
olutuunu anlamak mmkn. Nitekim bahsi geen ayetlerde de srailoullarnn dier
milletlerle kartklar ve Allahtan baka eylere ibadet etmeye baladklar
vurgulanyor. Yahudilikte zellikle ran dalist sisteminin tesiriyle iyi ve kt varlklar
arasnda ayrm balam, kt varlklar arasnda kt cin ve ruh anlay ortaya
kmtr
45
.
Yahudi kutsal metinlerinde iyi ve kt tm varlklar Tanrnn kontrolnde
kabul edilir.
46
Bununla beraber halk inanlarnn kutsal kitab etkilemesine rnek olarak
grlebilecek edim
47
(kt ruhlar) veya lilit
48
gibi deyimler de Yahudi kutsal
metinlerinde yer almaktadr. Aslnda bunlar deiik putperest milletlerde tapnlan
ilahlard. Bunlardan edim putperestlerin tanrlar Seirim
49
, lilit ise
Mezopotamyallarn Lilitusu ile bir tutulmaktadr. Bu putperest tanrlar satir (yar
insan, yar kei) ve tyl olarak tasvir edilmekteydi.
50
Putperestlerin bu tanrlar
Yahudilerce harabelerde mevcut olduuna inanlan cinler hline dntrlmtr.
Yahudilikte nemli olan iki cinn ahsiyet de kippur denilen kefaret gn gnah
keisinin salverildii plk yerlerde yaayan ve Levililerde
51
ad geen Azazel ile
kutsal kitap sonras Yahudi menkbelerinde geen, ocuklara saldrmas ve demin ilk
kars olmasyla bilinen dii cin Lilithtir
52
(Lilitin mennesi). Bununla beraber Eski
Ahid ve Yahudi kutsal metinlerinde ar ve felaket veren
53
, kan emici
54
cinlerden de
bahsedilmektedir.
Yahudi geleneinde cinlerin menei hususunda farkl teoriler ortaya atlmtr.
Buna gre onlar ilk sebt gnnn akamnn alaca karanlnda Allah tarafndan
yaratlm veya demin Lilithten olan zrriyetidir ya da kadnlarla cinsi yaknla

45
M. Sreyya ahin, a.g.m, C 8, s 7.
46
II. Samuel, 24/1617
47
Tesniye 32/17
48
aya 34/14
49
Levililer 17/7
50
aya 13/21
51
Levililer 16/8
52
M. Sreyya ahin, a.g.m, C 8, s 7.
53
II. Samuel 1/9
54
Sleymann Meseleleri, 30/15
25
giren kovulmu meleklerin zrryyetidir
55
. Baka bir anlaya gre de eytann
bakanl altnda Tanrya isyan eden kovulmu meleklerdir.
56

Klasik Yahudi anlaynda yer alan Leviathan telakkisi, Yahudilerin cin
anlayn gzel izah edebilecek rneklerdendir. Leviathan, Habelilerin yedi bal dii
deniz canavar, daha eski kkeniyle Bbillilerin Tiamat ya da Kennlerin Lotan ile
e tutulabilen bir tr ktlk kaynadr
57
. Yine Cin bir l varl olan Behemoth
58
ve
Rahab
59
ile Leviathan yakndan alakaldr. Hz. sa dnemi Yahudilerinin kabul ettii
dier bir cin daha vardr ki onun ad da Beeizebuldur. O cinlerin prensi kabul edilirdi.
60

Yahudilikte eytann cennetten kovulmas
61
cinlerin bana gemesi ve
sonunda Mihael ve semav ordu tarafndan malub edilmesi
62
nemlidir. Nitekim bu
anlay daha sonraki dnemlerde de yaygn kabul grecek bir anlaytr. yle ki slm
dnyasnda vaaz ve meviza kitaplar ve eitli tefsirlerde eytan ve cinlerle alakal
izahlarda buna benzer hikyelere olduka sk rastlanmaktadr
63
. Bu da slm
kaynaklarnda yer alan bu tip haberlerin israiliyyat olduunu ortaya koymaktadr.
Yahudilerde, cinlerin varlnn kabulnn yan sra, cinlerin insan ve
hayvanlarn iine girerek onlar delirttiine inanldn gerek Yahudi ve Hristiyan
kutsal metinlerinden gerekse de Kuran- Kerimde geen ayet-i kerimelerden
anlamaktayz. Kuran, Firavun ve adamlarnn Hz. Musann tebliine kar karak, ona
Sihirbaz ve Cinlenmi dediklerini aktarmaktadr
64
. Bu durum Hz. sann
peygamberliini ilan ettii srada da Yahudi toplumunda tekrarlanmt. Yuhanna
ncilinde yer alan ifadelerden, Hz. sann teblilerine kar kan o devir Yahudilerinin
kendisine Cinli ya da Deli diyerek onu halk nazarnda etkisiz klmak istedikleri

55
Tekvin 6/14
56
ahin, s.7.
57
ahin, a.y
58
Eyub 40/15
59
aya 51/9; Eyub 9/13; 89/10
60
Matta, 10/25
61
Eyub 1/2
62
Vahiy, 12/7 vd
63
rnek olarak; Muhammediyye, s 3334; Envrl-ikn, s.24,27 ve 464.
64
Zriyt, 51/3839
26
anlalmaktadr. Yuhanna ncilinde yer alan ifadelere gre Hz. saya yle iftira
atlmt:
Yahudiler cevap verip ona dediler: Sen Samiriyelisin ve Sende cin var,
dediimiz doru deil mi? Hz. sa: Bende cin yoktur, fakat Babama hrmet ederim ve
siz beni tahkir ediyorsunuz
65
Size eriat Musa vermedi mi? Ve sizden kimse eriat
yapmyor. Neden beni ldrmeye alyorsunuz? Halk cevap verip dedi: Sende cin var,
kim seni ldrmeye alyor?
66

Yuhanna nciline gre Yahudilerden birou, Hz. sada cin var delidir, onu
dinlemeyin diye halk menetmeye uramaktayd. Fakat Hz. sann mucizesini gren
bir ksm Yahudiler de tereddt iindeydiler ve Bunlar cine tutulmu bir adamn szleri
deil. Krlerin gzlerini cinler aabilir mi? diye soruyorlard.
67
Buradan da
anlaldna gre Yahudilerin cinleri, cinlerin insanlarn iine girebileceini kabul
etmekle beraber, cinlerin gcnn kr bir adamn gzlerini amaya yetmeyeceinin
idrakinde olduklar anlalmaktadr. Bu durum o dnemde Yahudi toplumunun cinlerle
uraan kimselerin de m kimselerin gzlerini aamayacaklarna inandn
gstermektedir.
2. HRSTYANLIKTA CN NANCI
Hristiyanlktaki cin anlay adeta, Yahudilik, Maniheizm, Greko-Romen,
Gnostisizm, Yahudi geleneklerinin bir karmdr. Fakat hristiyanlktaki cin telakkisi
daha ok M. II. ve I. yzyllardaki Yahudi apokrif ve apokaliptik literatrnden
etkilenmitir. Buna gre cin anlay, meleklerle birlikte yaayan insan kzlarndan
yasak iliki sonucu oluan dev snfnn
68
zamanla kt ruhlar zmresine dnmesi
bahsinin Yeni Ahid yazarlarnda eytan ve emrindeki cin topluluk hline getirilmesi
neticesinde ekillenmeye balamtr.

65
Yuhanna 8/4849
66
Yuhanna 17/1920
67
Yuhanna 17/1921
68
Tekvin 6/24
27
Cinlerin varlna Hristiyanlar da inanmaktadr. Gerek ncillerde gerekse
Pavlusun Mektuplar gibi Hristiyanlarca kutsal saylan metinlerde cinlere olduka ok
yer verildii grlmektedir. Tabi burada, Hz. sann mucizeleri arasnda deli veya cin
arpm kimseleri iyiletirmesinin de yer almas nemli rol oynamtr.
Yakubun mektubunda cinlerin Allahn varln ve birliini kabul ettikleri
kaydedilmektedir. Burada yle gemektedir: Sen Allah bir olduuna inanyorsun, iyi
ediyorsun, cinler de inanyorlar ve titriyorlar. Fakat ey bo adam, imann ameller
olmaynca faidesiz olduunu bilmek ister misin?
69
Buradan o dnem hristiyanlarnn
cinlerin de mkellef olduklarna ve Allahn buyruklarna itaat etmekle ykml
olduklarna inandklar anlalmaktadr.
Hristiyanlk cinleri kabul etmekle beraber, cinlere tapnmay yasaklamtr.
Pavlus, Milletler kurban ettikleri eyleri Allaha deil, cinlere kurban ediyorlar ve
cinlerle itirak etmeni istemem. Rabbin ksesinden ve cinlerin sofrasndan iemezsiniz.
Rabbin sofrasndan ve cinlerin sofrasndan hissedar olamazsnz
70
demektedir. Ayn
ekilde Yuhannann Vahyinde de cinlere secde etmek yasaklanmtr.
71

Hristiyanlara gre Hz. sann deli (mecnun) olan kimselerden cinleri kovup
kararak onlar iyiletirmesi peygamberliinin bir almeti ve onun bir mucizesi olarak
kabul edilmitir. ncillerde yer alan ifadelerden Hz. sann birok defa, birok yerde
deli olan kimselerden cinleri kovarak onlar iyiletirdii nakledilmektedir. rnein
Matta ncilinde bu hususta yle denmektedir: Ve onun haberi btn Suriyeye yayld
ve ona eit eit hastalklara ve dertlere tutulmu btn hastalar, cinlere tutulanlar,
saral ve inmeli olanlar getirdiler ve onlar iyi etti.
72
Yine Luka ve Markos ncilinde
bildirildiine gre Hz. sa, Mecdelli Meryem adl kadndan yedi tane cin kararak, onu
iyiletirmitir.
73
Markos nciline gre cinler, Hz. saya itaat etmek zorundaydlar,
nk onu tanyor ve kendisinden korkuyorlard.
74
Luka nciline gre de cinler, Hz.

69
Yakubun Mektubu, 2/1920
70
I. Korintoslulara, 10:20-21
71
Yuhannann Vahyi, 16:13-14
72
Matta. 4:24
73
Markos, 16:9
74
Markos, 1:32-34
28
sann Allahn olu olduunu itiraf ediyorlard: Biroklarndan da cinler: Sen
Allahn olusun diye bararak karlard. Onlar azarlayarak sylemeye brakmazd,
nk kendisinin Mesih olduunu biliyorlard
75

O dnem halkndan bir ksm Hz. saya inanmakta bir ksm da onun cinli (deli)
olduunu iddia etmekteydiler.
76
Yine ncillerden anladmza gre onun, bu cin
karma mucizelerini cinlerin bakan Beezbul vastasyla yaptn ileri srenler de
bulunmaktayd.
77
Bu da halkn, cinlerin bir hkmdar olduuna ve isminin Beezbul
olduuna inandklarn gstermektedir. Bu nedenle Hz. saya inanmayanlar onun
cinleri Beezbul vastasyla karp kovduunu iddia etmilerdi. Ancak ncillere gre Hz.
sa, cinleri Allahn ruhu ile karp kovduunu sylemitir
78
.
Luka ncilinde yer alan ifadelerden, Hz. sann yaad dnemde halkn
cinlerin murdar olduklarna inandklarn anlyoruz.
79
Yine ncillerden, halkn, cinlerin
sara hastalna, delilie ve dilsizlie sebep olduklarna inandklar anlalmaktadr.
Nitekim Hz. sa, saral bir ocuu onu hastalandran bir cini kovarak iyiletirmi
80
; cine
tutulmu dilsiz bir adam, cinini kovarak iyiletirmi ve konumasn salamtr
81
.
ncillerde cinlerle alakal anlatlanlardan olduka mehur olan bir rivayet de,
Matta ve Luka ncillerinde kaydedilen, Hz. sann Gadarinlerin veya Gerasinlerin
memleketinde cinler tarafndan delirtilmi, kabirlerde yatp kalkan, plak dolaan bir
veya iki kimseyi, cinleri onlardan kovarak iyiletirmesi, ancak adamdan kan cinlerin
kendilerini cehenneme gndermemesi iin Hz. saya yalvarmalar, Hz. sann da
onlarn bir domuz srsne girmesine izin vermesi; cinlerin musallat olduu domuz
srsnn ise uurumdan aa gle atlarak boulmas
82
hadisesidir. Bu olay, Matta ve
Luka ncillerinde farkl ekilde nakledilmitir. Luka ncilinde hadise, Galile karsnda
olan Gerasinlerin memleketinde cereyan etmiken, Matta nciline gre olay,

75
Luka, 4:41
76
Yuhanna 8:4849; 10:1921; 17:1920
77
Matta, 12:2229; Luka 11:1422; Markos 3:2227
78
Matta, 12:28
79
Luka, 4:33; 8:29
80
Matta 17:1420; Luka 9:3742
81
Matta 9:3234; Matta 12:2229; Markos 3:2027; Luka 11:1422
82
Luka 8:2636; Matta 8:2833
29
Gadarinlerin memleketinde meydana gelmitir. Luka nciline gre bu olayda Hz.
sann cinlerini kovarak iyiletirdii kimse bir kii ve ad Lejiyon iken, Matta nciline
gre ayn olayda Hz. sann iyiletirdii iki kii sz konusudur
83
. Tabi Hristiyanln
muteber kabul ettii ve vahiy mahsul sayd iki kutsal metin olan her iki ncilde yer
alan bu ak farkllk dikkat ekicidir. Buna benzer bir durum Matta ve Markos
ncillerinde nakledilen dier bir cin karma hadisesinde de grlr. Matta ve Markos
ncillerinde nakledildiine gre, cinli kznn iyiletirilmesini isteyen srailoullarna
mensup olmayan bir kadna Hz. sa Ben, sril evinin kaybolmu koyunlarndan
bakasna gnderilmedim
84
diye cevap vermi ve onun isteini ilk nce reddetmitir.
Daha sonra Hz. sa kadna yle demitir: ocuklarn ekmeini alp, onu kpeklere
atmak iyilik deildir
85
sonu olarak kadnn srar ve Ya Rab, zira kpekler de
efendilerinin sofrasndan den krntlardan yerler
86
demesi zerine sa, kadnn
ocuunu iyiletirmitir. Matta ve Markos ncillerinde anlatlan bu olayda da geride
bahsedilenlere benzer farkllklar bulunmaktadr. Markos, Hz. sadan yardm isteyen
kadnn Yunanl olup, Suriyeli Fenike rkna mensup olduunu sylerken
87
, Matta
ncili, kadnn Kenanl olduunu kaydetmitir
88
.
ncillere gre Hz. sa, cinleri karma yetkisini Havrlerine de vermitir. Ve
Cinleri karmaya kudretleri olsun diye on iki kii tayin etti. Havariler de Hz. sadan
aldklar bu imtiyazla murdar ruhlar zerine hkim olmular ve cinleri kararak,
hastalar iyiletirmilerdir.
89
Yine Luka nciline gre Hz. sa Havarlerden baka yetmi
kii daha tayin ederek, onlara cinleri karma yetkisi vermitir. Ve yetmiler: Ya Rab,
cinler bile senin isminle bize itaat ediyorlar diyerek sevinle dndler
90

ncillerde yer alan ve Hz. sann cin karma yetkisini bakalarna da verme
durumu, daha sonraki yllarda hristiyanlar arasnda artan ve bugn de hl hristiyan din

83
Geni bilgi iin bkz; Luka ve Matta ncilleri (Luka 8:2636; Matta 8:2833)
84
Matta, 15:24
85
Matta 15:26; Markos 7:27
86
Matta 15:27; Markos 7:28
87
Markos, 7:26
88
Matta 15:22
89
Markos 6:13; Luka 9:1-2
90
Luka, 10:17
30
grevlileri tarafndan devam ettirilen cin karma hadisesinin kaynaklarn ve zeminini
gstermesi asndan nemlidir. Markos nciline gre cin karmak Hz. saya iman
eden kimselerin bir alameti olmutur. Hz. sa, armha gerilip ldrldkten sonra
tekrar dirilmi ve sofrada oturan Havarlerine grnm ve onlara yle demitir: u
almetler imn edenlerle beraber gidecektir: Benim ismimle cin karacaklar, yeni
dillerle syleyecekler, ylanlar tutup kaldracaklar, drc bir ey iseler onlara hi
zarar vermeyecek, hastalar zerine ellerini koyacaklar ve onlar iyi olacaklar
91

Yeni Ahid cinlerin putperestlerin tanrlar olduunu bildirmekteyse de
92
onlarn
beden ve ruh hastalklarn kayna olduunu da aklamaktadr.
93
Yeni Ahide gre
cinler insann iine girip hasalk yapmakta ve onlar ancak Tanrnn ad anlarak
bedenden karlabilmektedir
94
.
XII. Yzyldan itibaren cinler hristiyan sanatnda her eit talihsizlik, felaket,
sel, zelzele, lm ve ferd straplarn kayna olarak tasvir edilmeye balanmtr. Yine
Yuhannann Vahyinde kaydedildiine gre sapklk ve kfre destek olan alametleri
yapanlar murdar cinlerdir.
95
Cinlerin aldatc olduu her frsatta dile getirilmektedir.
Pavlusun Timoteosa yazd mektubunda, Ruhun kendisine, daha sonralar imandan
irtidad edenlerin aldatc ruhlar ve cinlerin retilerini dinleyeceklerini, bunlarn
evlenmeyi menedeceklerini haber verdiini sylemektedir
96
. IV. Lataron Konsilinde
cinler ve kfirlerin eytanla birlikte ebed cezaya arptrlaca aklanm, XV ve XVI
yzyllarda cinn inanlar zirveye km, ayrca nce Avrupada daha sonra da
Amerikada cad ve byclk byk bir ilgi grmtr.
97

Hristiyanlkta cinlerle alakal anlay, zellikle de ncillerde cinlerle alakal
anlatlanlardan da beslenerek bym ve kendine has bir yn izlemitir. Bu izlenen

91
Markos, 16:1718
92
Resullerin leri 17:18; I. Korintoslulara Mektup, 10:20; Yuhannann Vahyi 9:20
93
Matta 12:28; Lka 11:20
94
Matta 7:22
95
Yuhannann Vahyi, 9:20
96
I. Timoteosa, 4:13; Pavlusun daha sonralar kendisinin, rahip ve rahibelerin evlenmesini yasaklamas,
gusl ve snneti kaldrmas da bu mektuba gre bir hayli ilgintir.
97
ahin, s 8.
31
yn, zellikle Hz. sann cinli hastalar iyiletirmesi
98
, cin karma yetkisini bakalarna
da vermesi
99
ve nihayet iman edenlerin alameti olarak kendi ismiyle cin karmalarn
gstermesi
100
asrlar getike by yapma ve cinleri kullanma uygulamalarnn art
gstermesine neden olmutur. Tm Orta a boyunca cin karma ad altnda, deliler
ok kt artlarda, ok ilkel metotlarla tedaviye allmtr. Hatta ok eski deil, daha
16. Yzylda John Weyer isimli ruh hekimi Kinatta yedi milyon eytann bulunduunu
(!) hesaplam ve bunlar vcutlarnda tayan delilere tatbik edilecek ikence metotlar
hakknda bir de kitap yazmt.
101

Cin karma uygulamalarnn Protestanln bir kolu olan Reforme Hristiyan
Kilisesi ile Dou Kiliselerinde hl uyguland kaydedilmektedir
102
.
3. SLMYETTE CN NANCI
slma gre cinler, akl sahibi varlklardr ve bu zellikleriyle Peygamberlerin
tebliine muhatap olmu, mkellefiyet sahibi varlklardr. Bu hususta Kuranda Enam
Suresi 130. ayette u ekilde buyrulmaktadr:
(Allah) Ey cin ve insan topluluu! inizden size yetlerimi anlatan
ve bugnnze kavuacanz hususunda sizi uyaran peygamberler gelmedi
mi? deyince onlar: Kendi aleyhimize ahidiz derler. Dnya hayat onlar
aldatt ve kendilerinin kfir olduklarna ahitlik ettiler.
Kuran- Kerimde cinlerin zikredildii pek ok ayet bulunmaktadr. Hatta el-
Cin adyla mstakil bir sure bulunmaktadr. Bu sure Hz. Muhammedin Mekke
devrinde risaletin 5. veya 6. yllarnda nazil olmutur
Kuran- Kerimde cinne, cenne, ecinne, cn ve cin kelimeleri yer
almaktadr. Bunlardan delilik anlamndaki cinne kelimesi yerde, cin
topluluu anlamndaki cn kelimesi de iki yerde ylan be yerde de cin

98
Matta 9:3234; 12:2229; 17:1420; Markos 3:2027; Luka 9:3742; 11:1422.
99
Luka, 9:12; 10:17; Markos 6:13; 16:1718
100
Markos, 16:1718
101
Ali Babaolu, Psikiyatri Tarihi, stanbul: Okuyan Us Yaynlar, Mays 2002, s.80-81.
102
ahin, s 8.
32
anlamna gelmektedir. Yirmi iki yerde geen cin kelimesi de melek ve insan dndaki
nc varlk tr anlamnda kullanlmtr.
103

Kuranda cin kelimesine zellikle Mekkede nazil olan surelerde
rastlanmaktadr. Baz ayetlerde cin yerine cn kelimesiyle oul olarak
kullanlmaktadr.
slmdaki cin anlayn doru ekilde anlayabilmek iin slm ncesi cahiliye
dnemi olarak isimlendirilen dneme ve dinin iki temel kayna olan Kuran ve
Snnete bakmak gereklidir. Kuranda ve hadislerde cinlerle ilgili olduka bol bilgi
bulmak mmkndr. Bunun yan sra geleneksel aktarmlar ve farkl kltrlerin etkileri
de mslman toplumlarn cin telkkisini etkilemitir.
Cinler hakkndaki tasavvur Kuranda deiik ekillerde yer almaktadr. Birinci
olarak eski Arap putperestliinde de yer alan ylan eklindeki grnmyle insanlar
korkutan ve insanlara zarar verdii dnlen cin inanc ki buna Hz. Musann asa
mucizesinde de rastlamaktayz. Buna gre Hz. Musann asas ylana dnmekte ve
tm sihir aletlerini yutuvermektedir
104
. Burada snn ylana dnmesini, o dnemde
yaygn olan ylan eklindeki cinler anlayyla aklayabiliriz.
Kuranda yer alan ikinci cin tasavvuru, gkleri dinleyen ve semavi bilgileri
elde etmeye alan, yerle gk arasnda dolaan varlklardr. Kurana gre cinlerin
bazlar haber almak, kulak hrszl yapmak iin gklere ykselmeye alrken
zerlerine yakc klar frlatlarak uzaklatrlrlar.
105

Kuranda yer alan nc tasavvur ise mahiyet olarak farkl olmakla birlikte
cinlerin de hair gn hesaba ekilecekleri ve onlarn da inan ve davranlarndan
sorumlu olduklar dncesidir. Bu nc tasavvur tamamen Kurana has zel bir
grtr. Binaenaleyh, cinler de Allaha kulluk etmek iin yaratlmlardr
106
ve Allah,

103
M. Fuat Abdulbki, Cn, Cin, Cinne, Kuran Kelimelerinin Anahtar (Muceml Mfehres
li-Elfzil-Kurnil-Kerm), Mahmud anga (ev.), stanbul: Tima Yay., 1986, s.128-129
104
Taha Suresi 20/6272; uara Suresi 26/3451
105
Cin Suresi 72/8-9; Saffat Suresi, 37/10 ve Hicr Suresi 15/18
106
Zriyat Suresi, 51
33
sz dinlemeyen isyankar topluluklar yok ettii gibi, cin topluluklarn da sz
dinlememelerinden dolay cezalandrmtr.
107
Yine Kuran, cinlere de insanlara da
eliler gnderdiini bildirerek, ahirette yaptklarnn kendilerine sorulaca
belirtilmitir.
108

Cinlerin sorumluluklar yalnz dnyada kalmayp yaptklarnn karln tpk
insanlar gibi ahirette greceklerdir. Onlar da cennete ve cehenneme gideceklerdir
109
.
Rahman Suresi 56. ayeti, cinlerin cennet kzlaryla ilikiye dahi girebileceklerine,
dolaysyla da cennette cinlerin de yer alacaklarna delil olarak gsterilebilir. Ayet
yledir; Oralarda gzlerini yalnz elerine evirmi dilberler var ki, bunlardan nce
onlara ne insan ne de cin dokunmutur
110
.
Kuranda cinlerin tabiatst gleri olduu ve deiik iler yapabildikleri
anlatlmaktadr. zellikle Hz. Sleymann anlatld blmlerde onun cinleri eitli
ilerde altrd, hatta bu cinlerden bazlarnn dalg olanlarn olduu ifade
edilmektedir. Kuran- Kerimde bu cinlerin ona mihrablar, timsaller (heykeller) ve
havuzlar gibi anaklar ve sbit kazanlardan her ne isterse yaptklar ve Hz Sleymann
cinleri kontrol ediinin Allahn izniyle olduu yer almaktadr
111
.
slma gre cinler gayb bilmez. Gayb bilen yalnz Allah ve onun
bildirdikleridir. Nitekim Kuranda bu hususta yle denilmektedir:
Ne zaman ki Sleyman'a lm hkmettik, cinlere onun lmn
sezdiren olmad. Yalnz bir gve bcei yere dayand assn yiyordu. Bu

107
Ahkaf Suresi, 18.
108
Enam Suresi 6/130
109
Enam Suresi 6/128; (Allah), onlarn hepsini toplad gn, cinlere: "Ey cin topluluu! nsanlarn
ounu yoldan kardnz" der. nsanlardan cinlerin dostu olanlar da yle derler: "Rabbimiz! Biz
birbirimizden faydalandk. Nihayet bize tayin ettiin vademize ulatk". Allah da: "Sizin duranz
cehennemdir. Orada, Allah'n dilemesi mstesna, ebedi olarak kalacaksnz" der. phesiz Rabbin
hikmet sahibidir, her eyi bilendir.
110
Rahman Suresi 55/56
111
Sebe Suresi 34/12-14
34
sebeple Sleyman yere yklnca ortaya kt ki, cinler eer gayb bilir
olsalar o zilletli azab iinde bekleyip durmazlard
112
.
Kuran- Kerim, eski Araplar arasnda, cinlerin insanlar delirttii ve airane
ilhamlar verdii eklinde inanlar olduunu da belirtmektedir. Mecnun (cinlenmi)
kelimesi bu inan ifade etmektedir. Nitekim Hz. Muhammede muhalif olanlarn onu
mecnunlukla cin tutukluu ile nitelemeleri Kuranda anlatlmaktadr.
113

Yine Kuranda slm ncesi dnemlerde insanlarn cinlere sndklar ve
onlar marttklar
114
anlatlmakta, baz insanlarn cinlere taptklar belirtilmekte
115
ve
Allaha ortak kotuklar
116
bildirilmektedir. Hatta bazlarnn cinlerle Allah arasnda bir
neseb (akrabalk ba) olduunu iddia ettikleri Kuranda bildirilmektedir.
117

Kurana gre cinler grnmez varlklardr ve onlar sadece hissedilir.
118
Cinler
de kular hayvanlar gibi yaratlmlar snfndandr
119
.
Kehf Suresi 50. ayette eytann cinlerden olduu sylenmektedir. Bu da halk
inancnda ifrit kelimesinin kt cinler iin kullanlmasn aklamaktadr
120
. Buna
mukabil, Kurann insan ve cin eytanlardan
121
bahsettii dnldnde, kt cinlere
eytan denildii yorumu da yaplabilir.
Cinlerle ilgili bir dier nemli slm kayna hadislerdir. Hadislerde cinlerle
alkal Kuran paralelinde bilgiler bulunmaktadr. Hadislerin tamamna yakn
Kurann temel fikirlerine bal olarak cinlerin ateten yaratldklarn syler.
122

112
Sebe Suresi 34/14
113
Saffat Suresi, 37/36; Kalem Suresi 68/2; Tekvir Suresi 81/22
114
Cin Suresi 72/6
115
Sebe Suresi 34/40-41
116
Enam Suresi 6/100
117
Saffat Suresi 6/158
118
Araf Suresi 7/27
119
Neml Suresi 27/17
120
Zbinden, s.102.
121
Enam Suresi 6/112 Biz bylece, her peygambere insan ve cin eytanlarn dman yaptk. Bunlar
birbirini aldatmak iin ssl szlerle vesvese verirler. Rabbin dileseydi onu yapamazlard. Artk onlar
iftiralar ile babaa brak
122
Mslim 53,40; Ahmed b. Hanbel VI, 153 ve 168.
35
Hadis kaynaklarnda cinlerle alakal olduka bol malumat bulunmaktadr.
Bunlardan dikkat ekenleri, Hz. Muhammedin ashabna ihtiya gidermede cinlerin
yiyecei olarak takdim ettii kemik ve tezek kullanlmasn yasaklamas
123
; ev
ylanlarn ldrmeyi yasaklamas, buna kar iki izgili ve kuyruksuz her srngeni ve
gece timsahlarnn ldrmelerini istemesi
124
gibi rivayetlerdir. Burada ev ylanlaryla
ilgili rivayet, cinlerin insanlarla ayn evde yaadklar ve zaman zaman onlara ylan
eklinde grndkleri inancndan ileri gelmektedir.
Her insann yannda bir cin bulunduu, cinlerin mminlere vesvese vermeye
altklar, ancak Kuran okunan yerlerde etkilerini kaybettikleri yine hadislerde yer
alan ifadelerdendir. Burada bahsedilen cinler muhtemelen Kuranda cin eytanlar
125

olarak kendilerinden sz edilen kt cinler olmaldr.
Hadis rivayetlerinde Hz. Muhammedin cinlerle konumu olduu
126
, hatta
rivayete gre namazn bozmaya alan bir cini yakalad ve onu ashaba gstermek
iin bir yere balamak istemise de daha sonra bundan vazgeip serbest brakt
127
,
baka bir hadis rivayetinde de Hz. Muhammed geceleyin bir grup cinle bir arada
bulunmu, onlara Kuran okumu, sabah olunca da durumu ashabna anlatp yaktklar
atein kalntlarn kendilerine gstermitir.
128
Yine eitli rivayetlerde cinlerin yiyip
itii
129
; Hz. Muhammedin cinlere de peygamber olduu
130
, cinlerin Kuran
dinledikleri ve mslman olduklar
131
; cinlerden Allaha snlmas gerektii
132
eitli
deliklerin cinlerin meskenleri olduu ve buralarda hacet gidermenin yasakland
133
;

123
Tirmizi, Tahret 14, (18); Nesi, Tahret 35 (1, 37) Ebu Dvud, Tahret 20, (39); Mslim, Salt 50,
(450).
124
Buhari 59,15; Mlik, 54, 31, 32
125
el-Enm Suresi 6/112
126
Mslim, Salat 150 (450); Tirmiz, Tefsir, Ahkf, (3254); Ebu Dvud, Tah ret 42, (85).
127
Mslim, es-Sahih, 541-542.
128
Msned, VI, 153, 168; Buhr, Menkibl-Ensr 132, Slt, 75, Ezan, 105, Tefsir, 72 /1-2,
Tevhd, 7; Mslim, Zhd, 60, Salat, 149, 150, 260, Zikir 67, Mescid 39; Tirmiz, Tefsir,
47.
129
Tirmizi, Tahret 14, (18); Nesi, Tahret 35 (1, 37) Ebu Dvud, Tahret 20, (39); Mslim, Salt 50,
(450).
130
EL-Cin Suresi 23/72
131
Buhar, Tefsir, Cinn 1, Ezan 105; Mslim, Salat 149, (449); Tirmizi, Tefsir, Cinn, (3320).
132
Buhri, Vud 9, Da'avt 15; Mslim, Hayz 122, (375); Tirmizi, Tahret 4, (5); Eb Dvud Tahret 3,
(4,5); Nesi, Tahret 18, (1, 20).
133
Ebu Dvud, Tahret, 16, (29); Nesi, Tahret 30; (1, 33, 34).
36
eytann ezan okunurken kat
134
, cinlerin kahinlerin kulaklarna haber tad
135
;
cinlerin ve eytanlarn Ramazan aynda balandklar
136
gibi daha pek ok bilgi bulmak
mmkndr.
Cinlerle ilgili olarak slm toplumlarnda oluan kltrn ardnda, bu
konudavarid olan hadislerin etkisi olduka byktr. Bunlarn yannda toplumlarn
tarihten getirdikleri malumatlar ve israiliyyat da slm toplumlarnda mevcut olan cin
anlayn olduka etkilemitir. Binaenaleyh, bu gn bile yaygn olan baz cin
tasavvurlarndan en dikkat ekici ve yaygn olarak grlen, cinlerin insan bedenine
girebilmesi ve insanlara zarar verebilmeleri meselesi konusunda da baz din kaynaklar
bulumaktadr. Nitekim Mutezileden bir grup hari olmak zere, Ebul-Hasan el-
Earye gre ve Ehl-i Snnet Vel-Cemaat, cinin saralatmak iin insan bedenine
girebileceini ileri srmlerdir. Buna gre cinlerin insan bedenine girebileceine
delalet eden Kurn delil Bakara Suresinin 275. ayetidir. Melen Faiz yiyen kimseler,
kendisine eytan arpm olan nasl kalkarsa, mezarlarndan ylece kalkarlar buyrulan
ayette eytann insan ruhuna, dncelerine hatta bedenine tesir edebileceine delil
olarak dnlmektedir. Yine eytann insana tasallut olmas anlamna gelen vesvesenin
varl da Kuranda Ns suresinde anlatlmaktadr. Ayrca cinlerin insan bedenine
girebilecei ynndeki bir hadis
137
phesiz eytan, kann akt yerde akar
anlamndaki hadis de cinlerin insan bedenine girebileceinin hadisten delili olarak
sunulmaktadr.
Btn bunlarn haricinde cinlerin musallat olduu kimselere (mecnun) ilikin
tedavi usullerinin banda olan cin kovma tedavilerine dair de hadislerde, Hz.
Muhammedin kendisine cin musallat olduunu iddia eden insanlar tedavi ettii
ynnde rivayetler bulunmaktadr. bn Abbastan rivayet edilen bir habere gre, bir
kadn, yannda bir ocukla birlikte Raslullaha gelerek, Ey Allahn Rasl! Benim bu
olumda delilik (cnn) var. Sabah akam hastaln krizi tutuyor dedi. Bunun zerine

134
Buhr, Ezn 5, Bed''l-Halk 112, (Menkb 25; Nes, Ezn 14, (2,13); Muvatta, Nid 5, (1, 69).
135
Buhari, Menakbu'l-Ensar 35.
136
Tirmizi, Savm
137
Buhari, Ahkm, 21.
37
Peygamber, ocuun gsn meshederek ona duada bulundu. ocuk kustu; karnndan
siyah bir hayvan yavrusu kp gitti
138
.
Yine Ahmed bin Hanbel ve Tabern mm Ebn Bintil-Vziden, rivayet
edilen bir haberde; torunu zerinde delilik olan bir dede torununu Allah Raslne
gtrd. Allahn Rasl, onu bana yaklatr dedikten sonra ocuun arkasn
evirerek elbisesini yukar doru svad ve srtna vurarak k ey Allahn dman!
dedi. ocuun bundan sonra gz ald ve kendine geldi.
Baka bir rivayette, uzun bir kssa iin de u ibareler yer almtr: kadnn
biri, kendisinde hafif bir delilik bulunan ocuunu Allah Raslnn huzuruna gtrd.
Allahn Rasl de k ey Allahn dman! Ben Allahn Raslym diye ocuu
okudu. ocuk iyileince kadn, Raslullaha iki ko, biraz para ve biraz da tereya
verdi. Raslullah ta Yalya, Ey Yal bu para ile ya al! ki kotan birini al, dierini
ise geri ver! buyurdu
139
.
Bu rivayetler haricinde, Hz. Muhammedin, zerinde delilik ikyetiyle gelen
bir kimseye, Kurandan baz ayetler okuyarak ve kendisinin Allahn Rasl olduunu
syleyip gitmelerini isteyerek itedavi ettii
140
; kendisine cin musallat olan birine
Allaha snmas ve tkrmesini tavsiye ettii
141
, cinlerle ilgili bir sknt hissettiinde
Felak ve Nas Surelerini okuduu
142
gibi eitli rivayetler bulunmaktadr.
Hz. Muhammedin cinlerle ilgili hadislerinde bahsedilen, tedavi yntemleri,
slm dnyasnda din adam sfatyle bu tip tedavilerle itigal ettiini iddia eden
kimselerce ilerinin din delili olarak ne srlmtr. Hatta hastay dverek (darb) cin
karma usul, elini hastann srtna veya bana koyarak eytana k diye seslenerek
kovma usul ve tedaviler sonrasnda hastalarn hediyeler getirmesi ve bu hediyelerin
yarsnn alnmas, gibi adet ve uygulamalar, hadislerde Hz. Peygamberin tedavi

138
Ahmed bin Hanbel, Msned, I, 239, 254, 268; Drim, Snen, Mukaddime, 4.
139
Ahmed bin Hanbel, Msned, IV, 170172.
140
Drim, Snen, I, 10; Beyhk, Delil, VI, 18.
141
bn Mce, Snen, 3548; el-Hkim, Mstedrek, IV, 219.
142
Tirmizi, Snen, Tbb, 16.
38
ekilleri olarak aktarlanlardan esinlendii bu uygulamlar yapanlarn yazdklar
kitaplarda belirtilmektedir
143
.
Cinlerin varl bilim asndan olduka tartmal bir mevzu olmasna karn,
kelm limleri, cinlerin varlnn sadece vahiy yoluyla bilinip ispat edilebileceini (dn
anlamda), ancak akln da bu varlklarn varln muhl grmediini sylerler.
Yukardaki bilgilerden de anlald gibi slm dinince cinin varl Kur'an ve snnet
ile sabittir. Mevcudiyeti tartma gtrmeyecek ekilde Kuranla sabit olduundan
cinleri inkr edenlerin kfrne hkmeden kelm limleri, cinlerin mahiyeti konusunda
farkl grler benimsemilerdir
144
.
slm limlerine gre cinler de insanlar gibi mkellef olup onlara da
peygamberler gnderilmitir: "Ey cin ve insan topluluu; size, iinizden, ayetlerimi
anlatan ve u (korkun har) gnnzn geleceini haber verip sizi korkutan
peygamberler gelmedi mi?" (el-En'm, 6/130) ayeti buna delil olarak gsterilmektedir.
Ayrca; Ben cinleri ve insanlar ancak ibadet etsinler diye yarattm. " (ez-Zariyat, 51/56)
ayeti de buna delil olarak gsterilmektedir. Ancak bu konuda, cinlere gelen
peygamberler cin miydi yoksa insanlara gnderilen peygamberler ayn zamanda
cinlere de mi gnderilmiti konusunda tartma bulunmaktadr.
nsanlarn cinleri grp gremeyecekleri konusu islm limlerince tartlan bir
mevzudur. bn Abbasa atfedilen bir rivayeti delil kabul edenlere gre Hz. Peygamber
bile cinleri grmemi, bn Mesuda dayandrlan bir rivayette ise Hz. Muhammed
cinleri grm ve onlarla beraber bulunmutur
145
.
Mfessir mam Kurtub, bu iki rivayeti u ekilde yorumlar:

143
Ayrntl bilgi iin bkz. Vahid Abdusselm Bl, Cin, eytan ve Byden Korunma, Taceddin Uzun
(ev.), 2. Bask, Konya: uysal Kitabevi, 1995, s.86105.
144
Bekir Topalolu, Yusuf evki Yavuz ve lyas elebi, slmda nan Esaslar, stanbul: M...F.Y.,
1999, s.255-260.
145
Msned, VI, 153, 168; Buhr, Menkibl-Ensr 132, Slt, 75, Ezan, 105, Tefsir, 72 /1-2,
Tevhd, 7; Mslim, Zhd, 60, Salat, 149, 150, 260, Zikir 67, Mescid 39; Tirmiz, Tefsir,
47. Hz. Peygamberin cinleri nasl grd konusunda bir bilgi kaynaklarda bulunmamaktadr. Ancak
genel kanaat cinleri asl suretinde deil seslerini duymak suretiyle veya klk deitirmi bir ekilde
grm olabileceidir.
39
bn Abbas'n rivayetine gre, Hz. Peygamber o olayda, cinni
grmemi; onlarn Kur'an dinleyip mslman olduklarn, Cenb- Hakk daha
sonra haber vermitir. Fakat bu olayla bn Mes'ud'un rivayet ettii olay
farkldr. Nitekim bn Mes'ud (r.a.) yle demitir: "Bir gece Hz. Peygamber
(s.a.s.) ile beraberdik. Derken aramzdan kayboldu. Vadilerde, dalarda aradk
bulamadk. O geceyi hep endie iinde geirdik. Nihayet sabah olunca bir
baktk ki Hra tarafndan geliyor. "Ya Raslallah dedik, sizi kaybettik. Aradk
bulamadk. Bu yzden btn gecemiz endie iinde geti." yle buyurdu:
"Bana cin(ler)den bir daveti geldi. Onunla beraber gittim. Onlara Kur'an
okudum"
146
.
Kaynaklarda, mam afinin, cin grdn syleyen birine tazir cezas
verdii, hatta ahitliini kabul etmedii, yine baz hadisilerin de byle bir iddiada
bulunan kimsenin adalet (drstlk) vasfn kaybettiine, bu kimseden hadis rivayet
edilemeyeceine hkmettikleri nakledilmektedir.
147

Cinlerin grldne ilikin rnekleri incelediimizde, cinleri gren kiilerin
rivayetlerde hep peygamber olmalar veya onun dellet ettii kiiler olduu gze
arpmaktadr. Bundan hareketle cinleri hakiki ekliyle sadece grevli peygamberlerin
grebileceini, dier insanlarn ise cinleri baka varlklarn ekline brnm olarak
grebileceklerini, ancak grdklerinin gerekten cin olup olmadn sylemek iin yine
peygamberlerin haberlerine ihtiya duyulduunu syleyebiliriz.
148

Gnmzde ise Kuranda cinlerin mahiyetlerinin dumansz ateten, nfuz
edici ateten (mric) varlklar
149
olarak betimlenmesinden hareketle, onlarn karbon
asidinden, dumansz ateten yaratldklar gz nne alndnda canlln ruhtan alan
ve ezelde var edilen nlardan, buna ek olarak nfuz edici ateten ibaresinin onlarn
radyoaktif nlardan yaratldn gsterdii, ufolarn ve uzayllarn aslnda cinler
olduu ynnde baz iddialar bulunmaktadr
150
. Yine baz hadislerde hastalklarn
sebebi olarak gsterilmeleri ve yiyeceklerinin tezek, atlm kemik vb. olmas, hel,
banyo, pis yerler, kuyu, maara ve delikler gibi yerlerde yaadklarnn anlatlmas

146
Kurtub, el-Cam' li-Ahkmi'l-Kur'an, Beyrut 1967, C XIX, s.2.
147
Aymet Saim Klavuz, Cin, D..A., C VIII, s.9.
148
Topalolu, Yavuz ve elebi, s.257.
149
Er-Rahman Suresi 55/15.
150
Bkz, Ahmed Huls, Din Bilim nda Ruh nsan Cin, 2. Bask, 1976.; Sleyman Ate, nsan ve
nsanst Ruh, Melek, Cin, nsan, Dergh Yay. Mays 1985, s.35-50.
40
onlarn aslnda mikroplar olduunu syleyenler de bulunmaktadr.
151
Ancak bu iddialar
henz ilm bakmdan zerinde ittifak edilecek dzeyde temellendirilememitir.
Cinlerle alkal olarak naslarda yer alanlarn dnda fazla bir malumatmz
olmad iin farkl yorumlar yaplmas normaldir. Ancak zellikle cinlere inancn
kltrel ve altkltrel boyutlar hlihazrda insanlarn psiko-sosyal yaplarnda olduka
etkili olmakta ve bu konu zerinde de zenle durulmas gerekmektedir. Kuran ve
snnette ve bu temel kaynaklar paralelinde oluturulmu eserlerde mevcut olan cinlerle
alakal hususlar, toplumun kltrel bilinaltn etkilemi, yaanan baz tecrbelerin de
eklenmesiyle kendine has bir hl almtr. Bu bakmdan toplumda mevcut cin
telakkisinin kkenlerini daha iyi anlamak ve bu sayede bu inanlarn insanlar zerinde
ne tr psiko-sosyal etkilerde bulunduunu daha iyi idrak edebilmek iin cinlerin temel
slm kaynaklarnda ve kltrel dzeyde ne ekilde ele alndn bilmek gerekmektedir.
phesiz cinlerle alkal kltrn oluturduu en nemli sosyolojik etki,
cinlere inancn sosyolojik boyutunu oluturan cincilik-byclk vb. faaliyetlerdir. Bu
gibi hususlarda slm dininin gr nettir. Buna gre slm, Allahtan bakasndan
yardm istemeyi ve eriat hudutlar dnda bulunan her trl uygulamay kesin bir dille
reddetmitir
152
. nsanlara model olarak Hz. Muhammedi gstermi ve onun
yaptklarnn l olduunu bildirmitir
153
. Ayn ekilde ne mslmanlara rnek
gsterilen Hz. Muhammed ne de onun ashab khine, arrfa, cinciye gitmi ne de
gidilmesini tavsiye etmilerdir.
III. BY-SHR VE CNLER
A. SHRN TANIMI VE TRLER
Sihir ,=~ lgatte; sebebi gizlenmi ve hakikatinin dnda gsterilmi olan
her i ve hileleyle bir eyin mecrasn, asln deitirmek, k yeri ve kayna latif

151
Ali Osman Ate, Kuran ve Hadislere Gre Cinler-By, 2. Bask, stanbul: Beyan Yay, Nisan
1995, s.104.
152
Rad Suresi 13/36; Lokman Suresi, 31/13; Zmer Suresi 39/65, Cin Suresi 72/6.
153
Ahzab Suresi 33/21, Al-i mran 3/32, 132, Necm Suresi 53/14
41
(ince) olan bir eyi hakikatinden farkl ve gerek gibi gstermek, aldatmak, olmayan bir
eyi varm gibi gstermek gibi anlamlara gelmektedir
154
.
Kurtub el-Cm isimli tefsirinde
155
yle demektedir:
Sihrin asl, hile ve tahyller ile bir eyi gerek gibi gstermektir.
Shirin, uygulad eyler yoluyla, sihir yapt kiiye, olan baka trl
hayal ettirmesi gibi. Ve nasl ki uzaktan serap gren kii, kendisini su
grm zanneder yahut hareket hlindeki bir gemide duran kii, sahildeki
aa ve tepeleri kendisiyle beraber hareket ediyormu gibi grr (ite
sihir de byledir). Denildiine gre sihir kelimesi ---= -~- ,=~
(ocuu kandrdmda akln eldim) manasndan tremitir.
Elmall Hamdi Yazr da Hak Dini Kuran Dili isimli mehur tefsirinde sihirle
ilgili uzun malumat verdikten sonra yle demektedir:
Btn bu aksam esasl iki ksma rac olur: birisi srf yalan ve mahz
tezvir- ifl olan kavil veya fiil ile irca tesir eden sihir eieri az ok bir
hakikati suistimal ederek ika edilen sihirdir. Sihrin btn mahiyeti, hayali
hakikat zannettirecek bir vehile ru beer zerinde aldatc bir tesir ika
etmekten ibaret olduu halde bunun bir ksm tahyili mahz, dier bir
ksm da baz hakikat ile memzucdur. Binaanelayh her sihrin hakik
tesirden bsbtn r olduunu iddia etmemelidir.
156

Teshir ,-=~ kelimesi de yine ayn, yani aldatma, gz boyama manasna
gelmektedir
157
.
Sihrin bir dier karl Trkede kullanlan by kelimesidir. Eski Trk
dilinde by bgi, bg eklinde yazlmakta ve sihirbaz, din adam anlamna
gelmektedir. Daha sonra akll anlamn kazanan kelime bilge kelimesiyle anlamda
olmu gzkmektedir.
158
By anlamna gelen Almanca ve Franszca magie, ngilizce
magi, magic kelimelerinin aslnn Yunanca magos kelimesinden geldii
bilinmektedir. Pehlev dilinde (Eski Farsa) by magu kelimesiyle karlanmakta,

154
El-Mucemul-Vast, sihr, s.419; Kef, sihr, C II, s 648653; El-Mfredt, Sihr, s.231232.
155
Kurtub, C I, s.4344.
156
Elmall Hamdi Yazr, Hak Dini Kuran Dili, stanbul: Eser Kitabevi, ts. C 1, s.445.
157
El-Mucemul-Vast, s.419.
158
Kagarl Mahmud, Divn- Lgat-it-Trk, Besim Atalay (ev.), Ankara: Trk Tarih Kurumu
Basmevi, ts.C I, s 428, C III, s.228.
42
eski randa tabiatst gleri kullanabildiine inanlan Med kabilesi mensubu rahipler
snfna da magu denilmekteydi.
159

Tm bunlardan sonra by; tabiatst gizli glerle iliki kurularak yahut
kutsiyet atfedilen ve kendilerinde gizli gler bulunduuna inanlan baz tabii nesnelerin
kullanlmasyla birine zarar vermek, fayda hsl etmek veya korunmak maksadyla baz
sonular elde etmek iin yaplan iler eklinde tarif edilebilir.
Kuran- Kerimde geen sihir kelimesi ile by kelimesi arasnda baz
farklar bulunmaktadr. Sihrin; by anlamn tamakla beraber byden daha kapsaml
olduu belirtilmelidir. te yandan Trkede byc kelimesiyle sihirbaz ayn
anlama gelmemektedir. Buna gre sihirbazlk; gz yanltan ve gr aldatan el
abukluu, hokkabazlk gibi hilelere dayanan bir eylemdir. Byc ise iyi veya kt
metafizik varlklarn yardmn salayan, kendine has by tekniini, usullerini, tlsml
szleri, eitli iksirleri, muskalar ksacas uygun malzemeleri kullanan kimsedir.
Khinlik de byclkten ayr olmakla birlikte byclerin yapt ilere benzer ekilde,
bir takm usullerle, irtibata getikleri iyi-kt varlklar vastasyla kayp eyadan ve
gelecekten haber verdiklerini iddia etttikleri belirtilmelidir. Ancak halk arasnda bu
kelime birbiri yerine kullanlmaktadr.
Sihir konusunda birok slm limi gr beyan etmi, farkl sihir tarifleri ve
tasnifleri yapmlardr. Bunlardan en mehurlar, Fahreddn Rz ve bn Haldundur. Bu
iki limin sihirle ilgili tasnifleri ve tanmlamalar en fazla kabul grenler arasndadr.
bn Haldunun mehur Mukaddime isimli eseri, sihrin o dnemde nasl
yapldn, ne ekilde yayldn ve sihir literatrn grmemizi salamaktadr.
bn Haldun, kitabnda, balangta halk arasnda sihir ve tlsm hakknda
yazlan eserlerin ok az olduunu, bunun sebebinin ise bu bilgilerin dinlerin nazarnda
zararl olarak saylmas olduunu belirtmektedir.
160

159
Hikmet Tanyu, By, DA., C VI, s.501.
160
bn Haldun, Mukaddime, Zakir Kadiri Ugan (ev.), stanbul:M.E.B.Y., 1997, C III, s.12.
43
bn Haldun, sihrin nefislerde sakl kuvvelerle yapldn, nefislerin baz
mertebelere ayrldklarn, peygamberler ve velilerden sonra baz insanlarda farkl
kabiliyetler olduunu syler. O, peygamberlerin ftr olarak yaratltan gelen bir zellik
tadklarn, bu sayede Allah bilmeye ve meleklerle konumaya ftraten msait
olduklarn sylemektedir. Buna mukabil peygamberlerden sonra, nefsin kuvveti yahut
eytn glerin yardm ile varlklara tesir ve kevkeblerin rhniyetlerini celb, bunlarn
vastasyla varlklarda tasarruf edenler snf gelmektedir. Bylece her snf dierinde
olmayan bir zellikle dierinden ayrlmaktadr. Khinlerin nefislerinin gayblara muttali
olma hususiyetleri ise eytn kuvvetlerin yardmyla olmaktadr.
161

bn Haldun, sihirbazlar snfta deerlendirmektedir
162
. Birinci snfta olanlar,
sadece himmetleri vastasyla varlklara tesir ederler ve herhangi bir let ve yardmc
olmakszn etkide bulunurlar ki, ona gre bunlarn yapt eye filozoflar, sihir ismini
vermilerdir. kinci snftakiler, feleklerin mizlar yahut unsurlar yhut saylarn
havss yardmyla messir olanlardr ki bunlarn yaptklarna da ona gre tlsm
denmektedir. Bu mertebe bn Halduna gre birincisinden daha aada olan bir
mertebedir. nc snfta ise, kiilerin hayal glerine etki eden shirler
bulunmaktadr. Bunlar kiilerin hayal glerine tevecch ederek, o kuvvelere bir eit
etkide bulunurlar. Bunlar, kiilerde diledikleri her trl hayal ve vehimler oluturduktan
sonra, bu hayalleri nefislerindeki kuvvet ve kabiliyetle seyircilerin gzleriyle
grebilecekleri bir hle getirirler. yle ki seyirciler karlarnda balar, bostanlar,
saraylar gibi eyler grrler. bn Haldun buna filozoflarn aveze adn verdiklerini
belirtmektedir.
bn Haldun, shirlerin nefislerinde var olan sihir kabiliyetinin, dier tm beer
kuvvetlerde olduu gibi, ancak bilkuvve var olup, sadece riyzet yoluyla fiilen mevcut
olacan sylemektedir. Bu riyzetinse, birtakm tazm ve ibdetlerle, huz (alaklk)

161
bn Haldun, C I, s.244250.
162
bn Haldun, C I, s.236250.
44
ve zillet gstermek suretiyle felek, yldz ve ulv olan lemlerin ruhniyetlerine ynelip,
bavurmak eklinde olduunu bildirmektedir
163
.
Mehur kelamc ve mfessir Fahreddin Rznin sihir yaklam, zellikle
sihrin eitlerini anlatt tefsiri Meftihul-Gaybndaki ilgili blm ilgi ekici noktalar
olup daha sonraki pek ok esere bu konuda kaynaklk etmitir. Fahreddn Rzye
atfedilen bir dier kitab olan Srrul-Mektm f Muhtabti-ems ven-nucm adl
kitap da bu alanda olduka mehur olmu ve sihir konusunda bilgi veren temel bir eser
kabul edilmitir. bn Haldun da sihirle ilgili izahlarnda bu esere deinmitir.
164

Rz sihri kendi arasnda trlere ayrarak izah etme yoluna gitmitir. O, sihir
trlerini haramdan mbaha doru uzanan sekiz kategoride ele almtr. Buna gre sihir;
(1) Eski kavimlerden olan Keldn ve Kesdnilerin sihri, (2) vehimler ve gl nefs
sahiplerinin sihri, (3) yer ruhlarndan yardm istemek sretiyle olan sihir, (4) tahyiller
(hayl gstermeler) ve gzboyacl olan sihir, (5) geometrik oranlarn birlemesinden
oluan letlerle ve acib (fiziksel) amellerle yaplan sihir, (6) birtakm devlarn
(ilalarn) zelliklerinin yardmyla yaplan sihir, (7) kalpleri balamak (telkin vb)
yolluyla yaplan sihir ve (8) kouculuk yapmak ve karklk karmak eklinde sekiz
kategoride snflandrlmaktadr.
165

Sihrin eitleri incelendiinde, karmza olduka fazla ve farkl ekillerde sihir
tasnifleri kmaktadr. phesiz bunda sihri tanmlamada kullanlan bak as
nemlidir. Bu bak alar incelendiinde sihrin genel olarak, kullanlan yntemlere
gre, amacna gre ve uygulama alanlarna gre tasnif edildii grlmektedir. Buna
gre sihri, bu snflandrma bak alarndan ilki, yani kullanlan yntemlere gre be
kategoride deerlendirebiliriz
166
.

163
bn Haldun, C I, s.264284; C III, s.12.
164
bn Haldun, C III, s.11.
165
el-mam Fahrddn Muhammed b. mer bin Hseyin bin Hasan ibni Ali et-Temml-Kbrr-Rz e-
Sf (H. 544-604); el-Tefsrul-Kebr ev Mefthul Gayb; Beyrut: Darul-Ktbl lmiye, Birinci
Bask, 1990., C III-IV, s.187193.
166
Yusuf zbek ve Manfred Ullman, slam Asndan Sihir & slm Kltr Tarihinde Maji, stanbul:
z Yaynlar, 1994, s.4748.
45
1. Aldatma (huda) ve temvh (gerei baka trl gsterme) yoluyla vaki
olanlar. Bunlar, hakikati olmayan hayaller meydana getirirler. Bu, hokkabazlarn, el
abukluu, maharet, srat ve hileli yollarla baard bir tarz olup, insanlarn gzlerini
yanltmak zerine bina edilmitir. Kuranda bu hususa rf Suresi 116 ve Th Suresi
66. ayetlerde iaret edilmektedir.
2. Rukyeler, dmlere flemek, meshrun sret ve heykellerini yapmak
suretiyle yaplanlar. Bu eit sihir, tilvet, kraat ve yaz gibi ekiller vastasyla
gerekletirilir. Kurn- Kermde Ns Suresinde, Neffst tbiriyle, dmlere
fleyenlerin errinden Alaha snlmas istenilmektedir. Buradaki Neffst
shirlerdir. Rukyeler ve azimetler, esm-i ilhiye ile melike-i kirmn isimlerini de
iinde barndrabilmektedir
*
.
3. Tlsmlar ve hatemler (mhrler) yoluyla olanlar. Bunlar zellikle Arapa
kelimelerin azllarna aykr olarak yhut ayr olarak harfler birletirilmeden yazlr.
Bu trn hakikat, feleklere ilgisi olan zel esmlarn nefsidir. Ayrca belirli vakitlerde
ve belirli ekillerle hazrlanr.
4. Gezegenler ve yldzlar vastasyla yaplan sihir. Bu anlaya gre Allah her
gezegeni ve yldz bir kuvvet ve hssa ile techz etmitir. Bu nedenle her birinden zel
baz tesirler zhir olabilir. Bunun zerine brahm yldzlara yle bir bakt ve ben
hastaym dedi
167
ayeti buna iaret etmektedir. Tabi tefsirlerde bu ayetle ilgili olduka
farkl yorumlar bulmak mmkndr.
5. eytanlarn istihdm yoluyla yaplan sihir. Bu sihir, sfl varlklara yaklap
balant kurmak, istihdm etmek, eitli ilerinde kullanmak iin teshr etmek, halk
iinde zarar k etme, balant kurarak gemi ve gelecee ynelik haberler vermek
eklinde icr edilmektedir. Bu kategorideki sihir en iddetli olan olarak kabul
edilmektedir. Bu sihir trnde sihir yapanla eytan arasnda bir anlama yaplmaktadr.

*
Azmetler, ruhlar boyun edirerek ondan talep edilen eyleri yapmalarn temin eden byk
kasemlerden olumutur. Sihirbazlarn okuduklar rukyeler, anlalabilir olabildii gibi mnlar
anlalmayabilir. Baz rukyeler Sryn isimlerinden, cin isimlerinden, eitli put ve eytan
isimlerinden oluabilmektedir. (Bkz. zbek&Ullman, a.g.e, s 47)
167
Sfft Suresi, 88-89
46
Bu anlama ekseriyatle sihir yapann cine bir takm ibadetler yapmas, kurban ve adak
adamas veya ibadet etmesi gibi uygulamalarla sonulanmaktadr. Bu hususa Kuran-
Kerimde Sebe Suresi 41. ve Hacc Suresi 13. ayetlerde deinilmektedir. Yine Kuran-
Kerimde Cin suresi 6. ayette bu husus yle belirtilmektedir: Dorusu insanlardan
baz erkekler, cinlerden baz erkeklere snrlard da onlarn marklklarn
artrrlard.
By eitleri kullanm alanna gre de olduka farkllamaktadr. Buna gre
sihri uygulama alanlarna gre yle snflandrabiliriz
168
:
1. Sosyal By: Evlilik (ksmet ama ve kapama, evlilik problemlerini zme,
evlileri ayrma, kt komular yerinden etme (komuluk), zlimin zulmnden
kurtulma, hakkn alma, zlimden intikam alma, kt kiilerin arasna kin
sokmak ve by (muhabbet, lfet salama),
2. Tbb By: Hastalk tehisi, genel salk, temizlik, farkl if operasyonlar,
arlarn giderilmesi, ylan, akrep vb. haert sokmalarna kar eitli efsunlar,
ocuk hastalklar, psiik ve manik psikolojik hastalklar, obsesyon (cin musallat
olma) hastalklarnn tedavileri gibi eitli byler.
3. Ceza Bys: Hastalk gnderme, saraya tutturma, irsl-i htif (evham
gnderme gibi), dman ve er evlerinin talanmas ve tahribi, dmann helk
gibi byler.
4. Kriminal By: Hrszn tespit edilmesi ve cezalandrlmas, kayp insan
veya maln bulunmas ve kaybolduu yere getirilmesi, kayp hakknda haber
alnmas gibi byler,
5. Adl By: Hkim veya savcy sakinletirme, mahkemeyi kazanma,
mahpusu hapisten kurtarma operasyonlar.

168
zbek ve Ullman, s.4853.
47
6. Hfz (korunma) Bys: Kaza, bel ve musibetlere kar genel olarak
korunma, yolcuyu eitli tehlikelerden koruma, iyeri tarla ve depodaki mal ve
rnlerin korunmasna ynelik byler.
7. Arkeomaji: Define aramakla ilgili konular,
8. Veteriner Bys: Koyun, sr gibi st hayvanlarnn st ve yalarnn
arttrlmas, at ve koyun hastalklarnn tedavisi, hayvanlarn yrtclara kar
korunmas trnden byler.
9. Parasal By: Mal ve kazanta bereketin arttrlmas, kat, deri ve yaprak
gibi maddelerin kymetli kat ve materyale dntrlmesi, cinlerden para celbi,
mteri celbi eklinde byler.
10. Demonolojik By: Cin davetleri ve bir eyler danma trnden byler.
11. Haber Alma Bys: Su vastasyla haber alma (mendel), istihre, ryada
haber alma ve cinlerden direkt bilgi edinme byleri.
12. Zir By: Mahsuln bol olmas, ot, tahl ve meyve aalarnn kolay ve
bol rn vermesini temin iin yaplan byler.
13. Haertlarla mcadele: Pire toplama, fare, akrep ve benzeri haertn
kovulmas byleri.

48
ekil 1: Kuzular Kurtlardan Koruma Bys
169

14. Medyumsal By: Her trl konuturma ameliyeleri, hipnoz hline
sokarak konuturma ve soruturma byleri
15. By balama ve ama faaliyetleri, idrar, dil, cinsel balar vb. gruptan
olan byler.
Bu tasnifte de grld gibi hemen her alanda by uygulanmaktadr.
zellikle allm metotlarn yetersiz kald durumlarda byye bavurulmaktadr.
Doal olarak bu bavuru toplumun refah seviyesiyle ters orantl bir durum
arzetmektedir. yle ki refah seviyesi dk toplumlarda by uygulamalar gelimi
toplumlara gre ok daha yaygndr
170
.

169
bnul Hcc, umsul-Envr, H. 1329, s.102.
170
49

ekil 2: Bir Cifr rnei
171

By eitleri asndan bir farkl tasnif de u ekilde yaplabilmektedir. Bu
snflandrmay da nc kategori olan gayelerine gre tasnif snfnda
deerlendirebiliriz. Buna gre by 6 snfa ayrlr. Bunlar; ak by, kara by, aktif
by, pasif by, temas bys ve taklit bys
172
.
1. Ak By: Genel olarak ferdin veya toplumun iyilii iin yaplan bydr.
Kuraklk, hastalk, yaralanma, lousa kadnlara ve ocuklara zarar veren eylere kar
are bulmak gibi hususlarda yaplan bydr
173
.
2. Kara By: Ak Bynn tersine, ktlk yapmak, zarar vermek gayesiyle
yaplan bydr. Evli iftleri birbirinden ayrmak, cinsel kuvveti ldrmek, hasta etmek,
sakat brakmak ve hatta ldrmek gibi kt faaliyetler kara bynn gayeleri
ierisindedir
174
.

171
Eybolu, s.312.
172
Tanyu, By, C VI, s.502.
173
Smiha Hasan, es-Sihru vel-Mctema, Beyrut: 3. Bask, 1983, s.50.
174
Smiha Hasan, a.y.
50
3. Aktif By: Tabiat olaylarn denetim altna almak ve onlar diledii gibi
kullanabilmek veya tabiatn zararlarndan kendilerini korumak gayesiyle yaplan
bydr. rnein sel felaketi ve frtnay nlemek zere yaplan by gibi.
4. Pasif By: Genellikle savunma ve korunma iin yaplan by eididir.
Kiin muska nazarlk gibi baz okunmu veya kutsanm malzemeleri zerlerinde
tamalarn gerektirir.
5. Temas Bys: En ok yaplan by eitleri arasndadr. Bu byde temas
esas olduundan parann veya temas edilmi bir eyann temas edenle ilgili baz
bilgiler barndracana inanlmaktadr. Bu inanla kiinin sandan alnan bir kl,
elbisesinden koparlan bir para, bir trnak paras gibi eylerle by yaplmaktadr.
6. Taklit Bys: Bir eyin suretini veya taklidini yapmakla o eyin esasn
etkileme, taklit yoluyla istenilen sonucu elde etme esasna dayanan bir bydr. Ayn
zamanda Analoji bys veya homeopatik by de denilen bu byye hem iyi hem de
kt gayeler iin bavurulabilir
175
.
Btn bunlar deerlendirdiimizde by tasniflerinin amalar, yntemler ve
kullanm alanlar asndan birbirinden ayrldn grmekteyiz. Bununla birlikte
nmze daha pek ok farkl sihir snflandrmalar kmaktadr. rnein yine bnul
Hcc, umsul-Envr isimli eserinde sihrin 30 farkl sihir grubu saymtr
176
.
B. CN-SHR (BY) LKS
Cin ve sihir kavramlar genelde birlikte anlan iki kavramdr. Baz by
trlerinin dorudan cinlerle yapld da bu alandaki en nemnli iddialardandr. Ayrca
konumuz cinler olduundan burada zellikle cinlerle alakal by trlerine deineceiz
Fahreddn Rznin, yapt sihir tasniflerinde nc grupta saylan yer
ruhlarndan yardm istemek suretiyle olan sihir trnde, cinlerle iliki ierisinde

175
176
bnul Hcc, umsul-Envr, H. 1329
51
yaplan byye iaret edilmektedir
177
. Buradaki yer ruhlar cinleri iaret etmektedir.
Nitekim felsefecilerin bir ksm cinleri yer ruhlar olarak isimlendirmilerdir. Yer ruhlar
kendi aralarnda eitli snflara ayrlmaktadr. Buna gre onlarn hayrllar, erlileri
mevcut olup, erlileri kfir cinler ve eytanlar, hayrl olanlar da Mslman cinlerdir.
nsanlarn bunlarla balant kurmalar, semav ruhlarla balant kurmaktan daha az
enerji gerektirmektedir. Bu sebeple insanlarn yeryz ruhlaryla balant kurmalar
daha kolaydr
178
.
Cinlerle ilgili ayet ve hadislerin yorumu slm literatrnde kendine has bir
ekil alm, ayrca cinlere ve eytanlara tesir edip onlar itaat altna alma yollarn konu
edinen ve ilml-azim ad verilen bir ilim dal da teekkl etmitir. Bu ilerle megul
olanlara da Trkede cinci ad verilmitir.
By ve byclk, cincilie gre daha geni bir kavramdr. Cincilik
byclk iinde bir czdr denebilir. Ya da daha doru bir ifadeyle cinlerden yardm
isteyerek veya cinleri kullanarak yaplan byler genel anlamda bycln iinde bir
trdr.
Cinciler gnmzde cinler vastasyla eitli byler yapmakla beraber, dier
by trlerini de yaygn ekilde kullanmaktadrlar. Bunlar arasnda, astrolojik byler,
kara by, ak by, ceza bys, by balama ve ama, kriminal by dediimiz
hrszn yerini bulma vb. byler, define arama, muska ve tlsm yazma, okuma gibi
eitli uygulamalar bulunmaktadr
179
. Bu bakmdan gnmzde realitede cincilikle
byclk rtr grnmektedir.
slm literatrne baktmzda, cinlerin insanlarla ilikileri ve cinlerin
insanlar veya insanlarn cinleri etkileyebilecekleri konusunda gr birlii yoktur.
Buna karn, her iki tarafn da (cinlerin ve insanlarn) zayf veya kuvvetli, u veya bu
ekilde birbirlerine etkileri olabilecei kabul edilmitir. Ehl-i snnet limlerine gre
insanlarla cinlerin birbirlerine tesir etmeleri mmkndr. Zira Kuran- Kerimde, faiz

177
Rz, C III-IV, s.187193.
178
179
Bkz. smet Zeki Eybolu, Cinci Byleri, Yldzname, Der Yy, 2001
52
yiyenlerin kyamet gn eytann arpt kimselerin kalk gibi kalkacaklar belirtilmi
(el-Bakara 2/275), bir hadiste de eytann insan bedeninde kann dolat gibi dolat
bildirilmitir.
180
Ayette geen mess kelimesi esasen dokunmak demektir. Arap dilinde
"delirmek" anlamna da gelir, mecnna ve saralya "memss" yani dokunulmu,
arplm denilir. Bunlar anlalmaz gizli sebeplerden ileri gelen fena hastalklar olduu
iin cinlere ve eytana nisbet edilerek "cin tutmu", "eytan arpm" denilegelmektedir.
Bunlarn bylece eytana nisbet edilmesi hakikat m, mecaz m olduu meselesi ayrca
tartma konusu yaplmtr. Bu anlamda (yani dokunmak, arpmak) anlamnda eytan
arpmasyla cin arpmas edeer anlamda kullanldndan, bu ayette bahsi geen
arpma, cinlere de atfedilebilir. Nitekim Kuran- Kerimde Kehf Suresinin 50.
ayetinde eytann cinlerden olduu ifadesi bulunmaktadr. Bu tr dn deliller, olduu
gibi kabul edildiinde, cinlerin veya yine cinler gibi ateten yaratlm kabul edilen
eytanlarn, insanlara etki edebilecekleri, hatta onlar hasta edebilecekleri, rnein sara
hastas yapabilecekleri yorumu rahatlkla ortaya kmaktadr. Cinlerin insanlara sadece
vesvese vermek suretiyle etkili olabileceini syleyen snn limler de bulunmaktadr
181
.
Cinlerin insanlar zerinde etkisinin olabileceini kabul edenlerin bir ksm
bunun daha ok sihir ve by gibi faaliyetlerle ortaya ktn syleyerek cinlerin bu
tr ilerde kullanlabileceini ileri srerler. Manalar anlalmayan havs ve azim
trnden baz metinlerin okunmas yoluyla cinlerden faydalanma teebbsne
huddamclk, bu ite kullanldna inanlan cinlere de huddm denmektedir. Hatta
halk arasnda bu gizli ilme de huddm ilmi denilmitir
182
.
Cinlerle ilikili yaplan bylerde onlarla balant kurmak ve istenilen
ameliyeye ynlendirmek esastr. Bunun da yollar rukye, tts ve halktan tecrid olmak
gibi yntemleri uygulamaktr. Bu tre azmetler ve cin teshiri ameliyeleri de
denilmektedir. By yapmak isteyen byclerin, Allahn yasaklad bir takm fiilleri
ileyerek eytna, cinlere veya felsefecilerin taibiriyle yer ruhlarna yaklamak
istedikleri grlmektedir. Tarih boyunca bu tr kimseler yldzlara taparak, Allaha irk

180
Buhr, Ahkm, 21, Bedl-Halk, 11
181
ahin, Cin, C VIII, s.9.
182
Ahmed Hulsi, Ruh nsan Cin, 11. Bask, Kitsan, 1994, s.148149.
53
koarak, eytan verek hatta ona taparak, cinlere eitli adaklar adayarak, cinlerin ve
eytanlarn yardmn celbetmeye almlardr
183
. Nitekim bu husus Kuranda da
eitli ayetlerde belirtilmitir
184
. Buna mukabil Kuranda eytan ve yandalarnn Allah
ve Raslnn yolundan gidenlere ve Kurana smsk sarlanlara hibir ekilde zarar
veremeyecekleri bildirilmektedir
185
.
Cinlerle irtibatl by yapmann temel mant, cinlerin kullanlabileceidir.
Kuranda da bunu destekleyen ifadeler bulunmaktadr. Nitekim Sleyman peygamberin
cinleri kulland
186
, cinleri istihdam ettii Kuranda anlatlmaktadr. Buna gre Enbiya
Suresi 82. ayette; Kendisi iin dalglk ve daha baka birtakm iler yapan baz
cinleri (eytanlar) da onun emrine verdik. Biz onlar gzetim altnda tutardk.
buyrulmaktadr. Ayrca Sleyman peygamberin bu cinleri bir ii gibi altrd,
kaleler, heykeller ve havuzlar gibi deiik yaplar yaptrd da Kuranda
anlatlmaktadr: O cinler ona kaleler, heykeller, havuz byklnde anak ve leenler,
sabit kazanlar gibi istedii eyleri yaparlard. Ey Davud hanedan, kr gayreti iinde
olun. Kullarmdan gerei gibi kredenler ok azdr. (Sebe Suresi, 34/13) Bu ve
benzeri ayetler insanlar tarafndan cinlerin kullanlabileceine delil olarak kabul
edilmitir.
Baz mfessirler, geride geen ayetlerin zellikle Sleyman peygamberle
alakal bir mucizeyi anlattn, mucizelerin de peygamberlere has olduunu
sylemilerdir. Buna gre Kuranda geen bu ayetlerden normal insanlarn da cinleri
kullanabilecei sonucu kmamaktadr. Baz kimselerse sz konusu ayetlerin insanlarn
bir gn bunlar yapabileceine delil olduunu savunmaktadrlar
187
.
Cinlerin kullanlmasyla alakal yukarda da bahsedildii gibi bir illimden
szedilmektedir. Bu ilimin ad da Hddam lmidir. Bilhassa eskilerin bilgileri
arasnda olan ve Anadolu halk arasnda yaygn olarak bilinen konuya gre, baz tesbih

183
Ltfullah Cebeci, Kurana Gre Cin-eytan, Konya, 1989, s.67.
184
rnein Cin Suresi ayet 6da Dorusu insanlardan baz erkekler, cinlerden baz erkeklere snrlard
da onlarn marklklarn artrrlard buyrulmaktadr.
185
brahim, 14/22; Hicr, 15/42; Nahl, 16/99; sra, 17/65
186
Bkz. NEml Suresi 27/17, 39; Sebe Suresi 34/13, Enbiya Suresi 82 vd.
187
M. Fethullah Glen, Varln Metafizik Boyutu, stanbul: Feza Gazetecilik A., 1998, s.356360.
54
veya dualarn birer hadimi (hizmetisi) vardr. Eer bu kii oturup o kelimeyi veya
duay gerekli sayda okur, sonra da karsna dikilen cinden o an iin korkmadan bir ey
isteyebilirse, o ey derhl olur. Bir ey istemez de o cinin kendi emrine girmesini isterse
o cin artk onun hizmetkr durumuna girer. Bunun iin de birok forml vardr. Bu
anlaya gre cini kontrol eden biri bir insan bile bu yolla o cine ldrtebilir. Halk
arasnda bunu savunan kitaplar bulunmaktadr
188

Hddam ilmine gre bynn z cinlere dayanmaktadr. Buna gre btn
mukaddes kitaplarn, nceki sahifeler de dhil olmak zere Tevrat, Zebur, ncil ve
Kurann her bir ayetinin, her bir kelimesinin 8 hizmetlisi yani hdimi vardr.
Bunlarn drd ulvi yani melek cinsinden drd de sfl yani cin cinsindendir. Bu
kelimelerin ebced ilmi denilen bir ilmin verdii hesaplara gre eitli rakamlarda
tekrarlan veya o ayetlerin tersinden okunuu, o kelimelerin vazifeli cinini harekete
geirecek ve sevkedildii kiiler zerinde tesirlerini celbedecektir. te by denilen
olay, bir kelime veya cmlenin belirli sayda ve baz yan ilemlerle desteklenerek
okunmasyla meydana gelen tesirlerdir
189
. Byden korunma yolu da cinleri korkutan
dualar veya Kurandan baz ayetler okumak veya cinlerle konuarak onlar ikna
etmektir. Hatta ortaya bir kap iine su konarak bu suya baz dualar okunmas ve
sonrasnda peyderpey iilmesi, ayrca by yaplm kiide veya evde bulunan
muskann bir aside, limona veya sirkeye batrlarak eritilmesi gibi yntemler de popler
by kitaplarnda yer alan tavsiyeler arasndadr
190
.
nsanlarn cinleri nasl teshir ettiklerini bilimsel yntemlerle aklaklarn iddia
edenler olmutur. Buna gre insanlar bir kelime veya kelime grubunu devaml olarak
okuduklar takdirde, beyin birtakm elektromanyetik dalgalar sanki bir ifre eklinde
yaymaktadr. Bununla da o ifre ile en yakn yapdaki cinle iletiim kurulmaktadr. te
bu iletiim neticesinde o ifre durumundaki elektromanyetik dalgalar, kendisine en
yakn yapdaki cine etki etmekte ve iyi dzenlenebildii zaman, onu istenilen eyi

188
bkz. Huls, s.148149.
189
Huls, s.152-153.
190
Detayl bilgi iin bkz; Eybolu, Cinci Byleri, Der yy, 2001; Cokun, slma Gre Sihir, Cin
arpmas Tehis ve Tedavi Yntemleri, stanbul 1993.
55
yapmaya mecbur etmektedir. Hatta kii bu szleri, dualar, tlsmlar okumaya devam
eder de, buna ramen cin o emri yerine getirmezse yanmaktadr.
191

Gnmzde halk arasnda bu balk altnda bahsettiimiz, rneklerini
verdiimiz hususlara ilikin detayl bilgiler ihtiva eden, by ve bunlardan korunma
yollarndan bahseden, ou zaman da bunlar din bir kisveyle sunan olduka fazla
sayda kitap bulunmaktadr. Bu kitaplar zellikle eitim seviyesi vasatn altnda olan
insanlar zerinde, zaman zaman da eitim seviyesi yksek olmakla birlikte din
konularda eitimsiz olan ve halk arasnda sosyete tabir edilen gruplar zerinde etkili
olmakta ve bu sayede hem alt hem de st kltrde cin telakkisi yaygn bir ekilde
varln srdrmektedir. Bu sebeple gnmzde hl cincilere, byc ve medyumlara
rabet devam etmekte belki de artmaktadr.
IV. CNLERE NANCIN SOSYOLOJK YANSIMASI CNCLK, BYCLK,
MEDYUMLUK
A. TARHTE BY VE BYCLK
1. MUHTELF KLTRLERDE CNCLK, BYCLK VE BY
By ok eski devirlerden itibaren bulunan olduka eski bir uygulamadr.
Nitekim benzetme veya benzer benzeri meydana getirir eklindeki bysel
anlayla izilmi, karg sapl hayvan resimleri ok eski tarihli maara duvarlarnda
tespit edilmitir. Ayrca o dnemlerden kalma mumya gibi gnmze dek korunabilmi
cesetlerin krmz boya ile kapland grlm, benzer benzeri dourur inanna
uygun olarak kana benzeyen krmz rengin, l iin bir hayat z eklinde dnld,
bylece krmzya boyanarak bylenmi cesedin yeniden dirileceine inanld tahmin
edilmektedir
192
.
Antropologlar ve dinler tarihi zerine alan bir ok bilim adamna gre dinin
ve sanatn kayna bydr ya da bunlar bir arada oluup gelimilerdir. Doa

191
Detayl bilgi iin bkz. Hulsi, s.153155.
192
56
olaylarnn ardnda birtakm ruhlarn ve doast glerin bulunduu, bunlarn da bir
ekilde byyle denetlenebilecei anlay ok eski devirlerden itibaren var olagelmitir.
Bu denetlemeyi ancak bu konuda uzmanlaan insanlarn yapabileceine, andcak onlarn
dost ruhlar yardma arp, kt ruhlar uzaklatrabileceine inanlrd. Hedef ise,
salk, sava, bar, av, vb. konularda baarya ulamak ve bereketi salamakt
193
.
Eski Mezopotamya ve Msrdan kalma tlsml szler ve by formlleri
ieren ok sayda metin gnmze kadar gelmitir. Bu tarihi belgelerden, eski dinlerde
ok sayda dn ierikli bysel tren olduu anlalmaktadr. Ksacas, din adamlar
ayn zamanda by yapan insanlard ve dn olarak kabul edilen bir ok bysel yin ve
ritel bulunmaktayd. Akadlar, Bbilliler ve Aruslularda kt cinlerden korunmak iin
muskalar kullanlmaktayd. zellikle Bbillilerde toplum hayat by zerine
kurulmutu. Toplumsal hayatn her kademesi (av, sanat, ticaret, sava vb.) by zerine
bina edilmiti. Hatta eski Msrllar by yoluyla hayat ve lm etkileyebileceklerine,
tabiat glerini kontrol altna alabileceklerine inanyorlard
194
.
Hinduizmde byclk olduka geni yer tutmaktadr. Vedalarda byyle
alakal olanla olmayan ayrmak dahi zordur. Sonraki devrelerde byye ilgi artm ve
tp uygulamalar byyle yakndan ilgili hle gelmitir. Zengin-fakir herkes problemini
zmek iin tanrlara adak adamann yannda, tts gibi eitli malzemeler de
kullanarak, bysel-yar bysel ayinlerle isteklerde bulunurlard. Bu hkim telakki
bugn de devam etmektedir
195
.
Bir dier dou dini olan Budizmde de hinduizme benzer ekilde bysel
temalar olduka fazladr. VI. yy.da Mahayanann
*
yayld Hindistanda, o sralarda
geerli olan hukuk ve i kurallar derlenmi (Tantralar), Yogann gn getike etkisini
artrmasyla, baz uygulamalarn (nefes alp verme dzeni gibi) tanmlar yaplm, baz

193
Yap Kredi. Elemtere Fi Anadoluda By ve nanlar, stanbul: Yap Kredi Yy., Haziran 2003,
s.6.
194
Ayrntl bilgi iin bkz, Dinler Tarihi Ansiklopedisi, C I, s.6193.
195
Dinler Tarihi Ansiklopedisi, C I, s.175203
*
Mahayana bir Budist tarikatdr. Byk Tat anlamna gelen mahayana ismini kullanan tarikata gre,
ideal insan, yalnzca kendi yasas iin kutsal olmay baarm bir ermi deildir. Nirvanann eiine
kadar ulaan, ama Nirvanaya gemeyen, hayalde kalanlar kurtarmak iin arkasnda dnen kiidir.
(Dinler Tarihi Ansiklopedisi, C I, s.223224.)
57
byl hecelerin (mantralar) belirli bir biimde yinelenmesiyle insann Mutlaka
erieceine inanlmtr. lk olarak Tibette VII. yy.da uygulanan bu gizli ve byl
formller, Hindistanda hzla gelitirilerek, tanrlar, cinler, eytanlar eklenmi, Evrensel
Ruhun paralarnn birer grnts saylmtr. Daha sonraki dnemlerde (XI. Yy)
byler ve mucizelere inanma, halk arasnda iyice yaygnlamtr. yle ki toplumda,
havaya ykselmek, iddetli soua-scaa dayanabilmek, maddeye egemen olabilmek,
telapati gibi ilerin by vastasyla baarlabileceine inanlmtr
196
.
Daha douda eski Japonlarda eitli by uygulamalar grlmekle beraber,
into dini ayinlerinde bysel dualara, efsunlara ve formllere pek rastlanmaz. Ancak
mistik hayat yaayanlarda by, cincilik ve gizli ilimlerle uramak yaygnd. Budizmin
Japonyaya girmesinden sonra eski uygulamalar gelimi ve Budist kltik ilimleriyle
kartrlmtr. Daha sonraki dnemlerde Konfyslk Japonyada bycl bir
lde engellediyse de imdiki into mezhepleri hastalklarn tedavisinde by, kehanet
ve cincilie hl byk nem vermektedir
197
.
By Grek dnyasnda olduka kkl bir gemie sahiptir. Hatta by ile ilgili
uygulamalar, Yunan dnyasnn ilk yazl metinleri olan Homerosun eserlerinde
karmza kar.
198
Eski Yunan geleneine gre ba bycler Kirke, Pasihae ve Medeia,
gne tanrs Heliosun soyundan gelmektedir. Bu anlaya gre byclk aile
ierisinde soy boyunca miras yoluyla aktarlmaktadr. Byc tanra Kirke, gne
tanrs Heliosla Okeanosun kz Perseisten domadr. Kimi yaztlarda da Hekatenin
kzdr ve byy ondan renmitir
199
.
Eski Yunanllarda tanr, yar tanr ve insan lemesi temelinde ekillenen
mitolojik tasavvurlarda, eitli rhni varlklardan ve bunlarn bysel zelliklerinden
bahsedilmektedir. rnein Erinyenler
*
hades lkesinde
**
oturan ve lerini almak iin
by yoluyla yeryzne kan varlklar olarak telakki edilmekteydiler. Bunun yan sra

196
Dinler Tarihi Ansiklopedisi, C I, s 223224.
197
Dinler Tarihi Ansiklopedisi, C I, s.155164.
198
J.S. Thompson, The Mysteries and Secrets of Magic, 1971, s 74.
199
Elemtere Fi s 36dan A. Erhat, Kirke, Mitoloji Szl, 1989, s 192-193.
*
Kanatl kpekler eklindeki tanralar.
**
Hades lkesi yunan mitolojisinde bahsi geen, cehennemde bir yer addr.
58
baz tanrlarn da by yapt ve by vastasyla ilerini grdkleri anlatlmaktadr.
rnein tanr Orpheosun, arklaryla talar bile byleyebildiine inanlmaktayd.
Yine Hekata bir by ilhesi olarak benimsenmiti. Bunlara paralel olarak, btn eski
Yunan filozoflarnn byye inandklarn belirtmek gerekir. Hatta ilerinden
Porphyrius gibi kendini tmyle byye hasredenler de olmutur. Eski Yunanda
bycler Pisagorun rakamlarndan faydalanarak saylar byl daireler iinde
kullandlar
200
.
Eski Yunanllarn aksine Romallar byy bo ve anlamsz grm,
bycleri hilekr ve yalanc saymtr. Ancak Romada bycln yaylmasna
engel olamamlardr. Hatta Msr ve Kalder bylerinden etkilenmi olan eski Roma,
byclerin merkezi hline gelmiti
201
.
Eski randa dinle, by son derece kuvvetli ekilde birbirine karm hldedir.
Gathalardan, Avesta ve Vendidadlardan anlaldna gre, Zerdt sadece tevhid
telakkisini deil, ayn zamanda bata by olmak zere btl inanlarla mcadele etme
anlayn da getirmiti. Kutsal yaztlarda bycler ve cadlar lnetlenmise de zamanla
oluan yapda Zerdtn telkinleriyle halkn srdrd ve iinde bynn youn
olarak yer ald inanlar i ie girmitir. Ki bu dn sentez Mslmanlarca Mecslik
olarak isimlendirilmitir. Bu telakkide, Zerdtln temel kavramlarndan olan iyi-
kt mcadelesi paralelinde, iyiliin ktle galip gelmesi temel savna da uygun
olarak iyi cin ve ruhlarn yardmyla kt cin ve ruhlarn zararlarndan kurtulmak temel
alnmtr. Yine burada, Zerdt dininin melekleri atee, yer cinlerine kurban ayinini
by ayinine, dualar da afsunlara dnt. Bu gn randa Mecuslerden geriye kalan
ok az bir grup (ceberler) hl bysel ayinler icra etmektedirler
202
.
2. TRKLERDE CNCLK, BYCLK VE BY
Trklerde de by, kehanet, falclk, cincilik vard. Eski Trklerde zellikle
amanizmle birlikte bysel-dinsel ayinler ve uygulamalar yaygn olarak kullanlmtr.

200
Dinler Tarihi Ansiklopedisi, C I, s.104120
201
202
Dinler Tarihi Ansiklopedisi, C I, s.145-154
59
aman, Trklerde kam kelimesiyle ifade edilirdi. amann, bu greve Gk-Tanr
tarafndan getirildiine, tanr ile insanlar arasnda bir arac olduuna, baz tanrsal
nitelikler ve gizli bilgiler tadna inanlrd. Btn amanlarn derin sezgileri ve geni
hayal gleri vard. Derin bir cokunlua kaplarak kendinden geen bir kamn, btn
gkleri, yeralt lkelerini gezdiine, ruhlarn yaaylarn grdne, btn gizil
dnyalar dolatna inanlrd. amann okuduu hayr dualara al denilirdi.
Kamdan alk alan bir kimse, dileklerinin yerine geleceine, umduunu bulacana
inanr. Trklerde amanlarn ak ve kara gibi, iyi ve kt aman gibi iki gruba ayrld
da grlmektedir. Davulunu alarak, cinleri perileri toplayan amann elindeki ip ya da
asa, evrenin sz konusu blgelerinden birini, brne balayan yoldur. Ksacas eski
Trklerde aman (kam) ruhlar, tanrlar ve cinlerle iliki kurabildiine inanlan, afsun ve
by yapan, khinlik yapan, gaipten haber veren, cin arpmasn ve hastalklar tedavi
eden, anlalmayan afsunlu szler syleyen, eitli hayvan taklitleri yaparak ve seslerini
kararak ayinler yapan, davul dven, kendinden geerek grnmeyen varlklarla
ilikiye geen biriydi. Kam ve frkye rng denilen bir cret de verilirdi.
203

amanlk, bir dinden ok, temel ilkesi ruhlara, cinlere, perilere buyruklar
vermek, gelecekten haber almak dncesiyle yaplan eitli bysel ayinler btndr.
Yalnz, Eskia ve Ortaada ok yaygn olan sihirlerden farkl olarak, onlarn kiisel
olmasna karlk, amanln Orta Asya ve Kuzey Asya topluluklar arasnda ve
dnyann baka birok yerinde az ya da ok kalabalk cemaatleri bulunmaktadr. Baz
aratrmaclar amanln bir sihir sistemi olduunu sylemilerdir. te yandan birok
Asya halknda grlen amanlk, eldeki tarih belgelere gre, Mool istilasndan sonra
Trkler arasnda yaylmtr
204
.
Trklerin aman olmasnn konumuzla alakal ksm; yellerle (cinlerle) irtibat
kurarak yaplan uygulamalarn amanizmin balca unsurlarndan biri olmasdr.
zellikle by, fal gibi faaliyetler bu grupta deerlendirilebilir. Fal eski Trkede rk
kelimesiyle ifade edilmitir. Kagarl Mahmud rk kelimesini falclk, khinlik ve bir

203
Abdulkadir nan, Tarihte ve Bugn amanizm Materyaller ve Aratrmalar, II. Bask, Ankara:
Trk Tarih Kurumu Basmevi, 1972, s.2741, Dinler Tarihi Ansiklopedisi, C I, s.2140
204
Elemtere Fi, s.4649; Dinler Tarihi Ansiklopedisi, C I, s 39.
60
kimsenin gnlndekini bilmek diye aklamaktadr.
205
Besim Atalayn Divn- Lgat-
it-Trk tercmesinde bu kelimeye ilve ettii nota gre bu kelime Trkiyenin bir ok
yerlerinde kader, tlih, fal anlamnda kullanlmaktadr. Irkm ald-tlihim ald
temektir ; kam rklad cmlesinin izahn yaparken de u notu ilve ediyor; Bat
Anadoluda ve hele Ktahya vilyetinin baz yerlerinde rk bakmak fal bakmak
anlamndadr
206
. Kpak lehelerinde kullanlan rm kelimesi de teeum ve
tefeul anlamlarnda kullanlmaktadr. Bu kelimenin de rk kelimesiyle balantl
olduu anlalmaktadr
207
. Buradan da Trk destanlarnda yer alan zellikle de Ouz
destannda bilge ve filozof olarak zikredilen Irkl Hocann adnn anlamnn da khin
ve falc anlamn ifade ettii yorumu yaplabilir. Yine Yakut Trklerine gre ilk
amann ad da Argld. Bu isim de Irkl veya Arkl Hocay anmsatmaktadr
208
.
Trklerde falclar fal amak iin kullandklar nesneye gre muhtelif isimler
almaktaydlar. Hayvanlarn krek kemiine bakp gelecei kefedenlere -ki Trkler
arasnda en yaygn fal bakma ekli budur- yarnc, koyun tezekleriyle fal aanlara
kumalak, muhtelif eylerden mnalar karan falclara da rm denirdi
209
.
amanist Trklerde, Mslman olmu Trklerden Krgz ve Kazak
Trklerinde ve Nogaylarda en mehur fal krek kemii faldr. Bu eit faln farkl
kltrlerde de var olduu tarihi belgelerden anlalmaktadr. rnein krek kemiiyle
fal bakmak eski Yunanllarda ve Romallarda da vard. Buna Yunanca
omoplatoskopie Ltince skapulimantia denmektedir. Anadolunun baz yerlerinde
de krek kemii fal 1940lara kadar bilinmekteydi
210
. Araplar bu fal eski Yunan
ilimlerinden bir ilim sayarak krek kemii bilgisi ( ) adyla tedvin
etmilerdir
211
.

205
Kagarl Mahmud, C I, s.45.
206
Kagarl Mahmud, C III, s.443.
207
nan, s.151.
208
nan, s.151.
209
nan, s.152.
210
Abdulkadir nan, Rapor, stanbul, 1930, s.5859.
211
Hac Halife Mustafa b. Abdullah Katip elebi, Kef-z-Zunun, stanbul, 1311, C I, s.133;
Takprlzde Ahmed Efendi, Mevztl-Ulm, stanbul, 1213, s.378.
61
Eski Trkler krek kemiine byk sayg gsterirler, krmadan kpeklere
atmazlard. Gnmzde dahi stanbulda ve Anadoluunun birok yerinde kasaplar
krek kemiini krmadan atmazlar. Hl daha bu grenek yaamaktadr.
Trklerde zellikle Krgz-Kazaklarda ve zbeklerde yaygn fallardan biri de
kumalak denilen faldr. Bu fal iin krk bir ta yahut krk tane nohut, fasulye, yahut
krk bir tane koyun tezei kullanlr. Krgzlar daha ok koyun tezeini tercih
etmektedirler. Bu talar kendine has ekillerde dizilerek, kartrlarak, tasnif edilerek fal
ameliyesi icra edilir. Bu faaliyetlerin sonunda kalan talar hibir ey ifade etmezler.
Falclar ta saylarna bakp fal sahibine geleceini anlatrlar
212
. Bu fal daha ziyade
Mslman Trklerde yaygndr. Bu fal hl stanbulda ve Trkiyenin deiik
blgelerinde yaygn olarak bilinmektedir.
Eski Trklerde ocuklar cinlere ve gz demesine kar afsunlanrd. Yine gz
demesine kar ba, bostan ve bahelerde korkuluk (abak) ve nazarlk (kgk)
dikilirdi. Cin arpan kimsenin yzne souk su serpilir, sonra kovu kovu
*
(ka ka)
denilerek zerlik ve d aacyla ttslenirdi. Ouzlarda bycye yelviin cine de
yelvi denmekteydi. Orta Asya lehelerinde arba da by anlamnda
kullanlmaktadr. Yine eski Trklerde dudaklardaki uuklama kt ruhlardan bilinir,
zel bir trenle afsunlanarak tedavi yoluna gidilirdi. Buna uuklama, tedavi edene de
uuku denirdi
213
.
Trk kavimlerinde ok eski devirlerden beri yaygn bir inanca gre, byk
Trk tanrs Trklerin atalarna yada (yahut cada, yat) denilen bir sihirli ta armaan
etmitir ki bununla istedii zaman yamur, kar, dolu yadrr, frtna karrd. Bu ta
her devirde Trk kamlarnn ve byk Trk komutanlarnn ellerinde bulunmutu.
214

Kagarl Mahmud yat talarla yamur ve rzgr getirmek iin yaplan byclk

212
nan, s.158.
*
Anadolu cincilerinde de cin karma uygulamalarnda halk arasnda uhruc okuma tabir edilen bir
uygulama bulunmaktadr ki burada da aynen kovuta olduu gibi uhru uhru (k, k veya ka
ka) denilerek hasta zerine eitli dualar okunmaktadr.
213
Tanyu, by, C VI, s.504.
214
nan, s.160.
62
eklinde tarif eder.
215
bn Hldun da Mukaddimesinde bundan ..Ayrca Sdan ve Trk
topraklarnda bulutlar teshr ederek belirli topraklara yamur yadran shirler
olduunu iittik diyerek bahseder
216
.
Eski Trkler atn boynuna moncuk denen bir ta ve bir eit muska takarlard.
Bu gelenek bugn de benzer ekillerde Anadolunun deiik yerlerinde devam
etmektedir. Yine eski Trkler hastal tedavi etmek iin kurun eriterek hastann bana
bulunan kap iindeki suya dker ve bu sudan hastaya iirirlerdi. Kurun dken,
kurunun suda ald ekle bakarak hastaln sebebini sylerdi. Bu sudan alnan kurun
hastann elbisesinin gsne muska olarak dikilirdi. Ksacas slmdan nceki Trk
boylarnda her trl bel ve musibetlere kar koruyucu etkisine inanlan muska-tlsm
deti yaygnd
217
.
Trklerde sihir-by gelenei slmn kabulnden sonra da devam etmitir.
slmn iddetle reddetmesine ramen sihir-by geleneinin sadece Trklerde deil
mslman Araplarda da devam ettiini bn Haldunun Mukaddimesinden
anlamaktayz. bn Haldun, sihre ayrd blmde, sihrin o dnemde nasl alglandn
ve daha nceki tarihsel sreci ok gzel aktarmaktadr. Ona gre, Hz. Musadan nce
Nabat ve Keldnlerin yazm olduklar kitaplarda bu ilimlere ait bilgilere oka
rastlanmaktadr. nk Musadan nceki peygamberler bir eriat ortaya koymam,
kutsal ise er hkmler yerine sadece vaazlar ve Allahn tevhidine aran ve iyilerin
cennetlik, ktlerin ise cehennemlik olacaklarna dair hkmleri iermitir
218
.
Yine bn Haldunun anlattklarndan, Bbilde yaayan Sryn ve Keldnler,
Msrda yaayan Kptler ve dier baz toplumlarn, sihir ve tlsm bilgileriyle itigl
ettiklerini, bunlara dir kitap ve eserler vcuda getirdiklerini anlamaktayz. Buna paralel
olarak bn Haldun, bn Vahiye isimli bir zatn, Bbil kaynakl sihir bilgilerini
Felhatun-Nabatiyye isimli kitabnda tercme yoluyla toplam olduunu, bu kitabn da
sahada alan ulemaya kaynaklk etmi mhim bir eser olduunu aktarmaktadr. Ayn

215
Kagarl Mahmud, C I, s.159.
216
217
Ayrntl bilgi iin bkz, Abdulkadir nan, Eski Trk Dn Tarihi, stanbul:1976.
218
63
ekilde, sahaya kaynaklk eden dier bir kitap da yine Felhatun-Nabatiyye gibi
tercme yoluyla oluturulmu olan Meshif kevkibis-sebadr. Bunun dnda
ulemadan bazlarnn Tumtum el-Hindnin felekleri, dereceleri ve kevkeblerin sretleri
zerine yazm olduu bir kitabn Arapaya evirdiklerini bn Haldundan
renmekteyiz
219
.
By tarihi asndan bir dier nemli husus hicr ikinci asrda zuhur eden
Cbir bin Hayynn kendinden nce yazlan eserleri inceleyerek, sihir ve tlsmn
dallarndan olan simya bilgisiyle megul olmas, bu reti hakknda fikirler ne srp
szler sarfetmesidir. Simya bir maddenin suretini deitirerek baka bir ekle
sokmaktan ibaret olduu iin, sihrin bir eidi kabul edilmektedir.
bn Haldun Cbir bin Hayyndan sonra Endlste Mesleme bin Ahmed el-
Macrt isimli bir zatn zuhur ettiini, sihir ve tlsma dair (daha ok Helenistik
karakterli) olan bir ok eseri inceleyerek bu bilgilerin kanunlar niteliini tayan
Gyetl-Hakm isimli bir kitap kaleme aldn sylemektedir
220
.
bn Haldun, Kpt sihirlerine dair eserlerin kendi dneminde hl Kuzey
Msrda Berr denilen yerde grlebildiini bunun da sihrin Msrda eskiden beri
yaygn olduunu gsterdiini sylemektedir. bn Haldun, kitabnda kendi gzleriyle
grd baz sihirlerden ve bunlarn nasl yapldndan bahsetmektedir. rnein taklit
yntemiyle yaplan bir byyle ilgili gzlemlerini yle aktarr
221
:
Gzlerimizle grdk ki, shirlerden bazlar meshrun yani sihir yaplm
kimsenin suretini kastederek, onun niyetine gre birtakm maddelerin
zellikleriyle tasvir ederler. S3uret hazrlanrken kullanlan isimler ve
sfatlardan ibaret olan bu manalarn benzerleri telf (birletirme) ve tefrik
(ayrma) bakmndan sihir yaplm kimsede bulunur. Bilahare sihri zmek
isteyen shir, aynen veya manen sihir yaplm olan kimsenin benzeri olarak
hazrlam olduu surete hitb ederek szler syler. Kulland o kt szlerin
harfleri shirin boazndan ktnda, o harfleri tekrarlarken aznda toplanm
olan tkrkleri suretin zerine fler. Ayrca bu maksatla hazrlam olduu ipi
de dmler. Shir, bu tkrkler flenerek meshrun niyetine hazrlanm olan

219
bn Haldun, C I, s 244301; C III, s.164.
220
221
64
dmlerin zlmesi ve bunun lzumu iin tefelde bulunur. Bu fiilindeki
frne ortaklk eden cinden ahid alr, bunun iin azmet okur. frd
zaman tkr ile birlikte azndan kan bu bnye ve kt isimlerin ok kt
ruhlar vardr. fleme sonucu kan bu kt ruhlar shirin kastettii meshrun
bedeninde vk olurlar. Sihri meslek edinmi olan baz shirlerin, giysi
yhut deriye iret ederek, gizlice bir kelm sylediklerinde, o giysi ve derinin
paralandn gzlerimizle grdk. Ayrca ayrlarda otlayan koyunlarn
karnlarnn yarlmasna niyet edip, iaret ettiklerinde koyunun karnnn
yarlarak barsaklarnn yere dtn de mhade ettik. ittiimize gre
Hint topraklarnda shir, bir insana iaret ettiinde o insann kalbi yerinden
kyor, insan lyor ve gs alp da bakldnda i organlarnn arasnda
kalbine rastlanmyormu. Yine shir nar meyvesine iaret ettiinde, ii alp
bakldnda hibir tanesinin iinde olmad grlyormu. Ayrca Sdan ve
Trk topraklarnda bulutlar teshr ederek belirli topraklara yamur yadran
shirler olduunu iittik..
bn Haldun, koyunlarn karnlarn iaret ederek yaran, giysi ve derilere iaret
ettiklerinde yarlmasn salayan bu insanlara bec ad verildiini syleyerek yle
devam eder:
Ben bu cemaati ve yaptklar ileri bizzat grdm. Bu cemaatin bana
haber verdiklerine gre, onlarn kfrden ibaret olan davetleri cin ve
kevkeblerin ruhniyetlerini ilerine ortak etmek zere, kendilerine mahsus
riyzet ve tevecchleri mevcuttur. Bunlarn bu bilgileri el-hzriyye adn
verdikleri mstakil sayfalarda toplanmtr ve elden ele dolatrarak bu kitab
okurlar. Dediklerine gre bu sihirler tesiriyle yapmak istediklerine riyzet ve
kevkeblere ynelmek yoluyla ularlarm. Bununla birlikte onlarn sihirleri
sadece eya, hayvan ve klelere tesir etmektedir. Buna karlk hr olan
insanlara tesir edememektedir Birounu rendiimiz ve phemiz
kalmayacak kadar bunlarn birok trn de gzlerimizle grdmz sihir ve
tlsmlar, ite bu anlatlanlardan ibaret olup, etkileri ve sonular her yerde
grlmektedir.
222

bn Hldunun bu anlattklar Mslman Araplarla Trkler arasnda sihir-by
konusunda ne tr etkileimler olduunu grmemiz asndan nemlidir.
X. yzylda Trk boylarnn byk kitleler hlinde Mslmanl kabul
etmelerinden sonra, slmn kesin bir ekilde yasaklamasna ramen by-sihir,
gemiteki detlerle, ayrca eski ran, Mezopotamya, Msr ve nihayet Anadolu
kltrlerindeki katklarla gnmze kadar varln srdrmtr. yle ki bunun

222
bn Haldun, C 3, s.11-12.
65
temelinde; yeni bir dinin yaylmasn nleyemeyen Budist, Maniheist ve aman
rahiplerin eski geleneklerini yaatmak ve meslek karlarn korumak iin kendi
hurafelerini baka milletlerden rendikleriyle birletirip bunlara oka da dn bir
grnt vererek, cincilik, frklk, muskaclk ve afsunculua yeni ekil
kazandrmalarnn olduka fazla etkisi olmutur. Ayrca slmdan nce de din adam
karizmasyla i gren bu insanlar ayn taktii slmdan sonra da kullanmlar ve
kendilerine hoca veya din adam demiler veya yaptklarnn dua, ibadet, yardm
isteme gibi dn riteller olduunu kabul ettirmeye almlar ve baarl da
olmulardr. Ayn zamanlarda hastalklara are bulma iddialar ve yanlarnda
bulundurduklar eitli ilalar da insanlara sunmalar bu gelenein zamann ypratc
etkisine direnmesinde etkili olmutur. Yusuf Has Hcib tarafndan XI. yzyln ikinci
yarsnda yazlm olan Kutadgu Biligde kamlar otac denen hekimlerle birlikte anlm,
her derdin bir derman ve iyi edecek bir kam bulunduu belirtilmitir. Ayn zamanda o,
muazzimleri (frk ve muskaclar) okuyup fleyen, muska yazan kimseler olarak
yel (cin) ve eytan hastalklarn tedavi ettilerinden, afsuncular ve emilerin
oluturduu snfn toplumdaki ruh, cinn hastalklarn iyiletirilmesinde gerekli
grldnden bahseder
223
. Buradan da slm ncesi dnemde kam ismini alan
rahiplerin artk muazzim ismini aldklarn, eski afsun ve by geleneine din bir
ehre vermek iin Kbe, ar, levh-i mahfz, krs, zemzem vb. terimleri, Kurandan
baz ayet ve sreleri by unsuru veya malzemesi olarak kullandklar anlalmaktadr.
Bu anlay bugn de devam etmektedir.
Gnmz Trkiye toplumunun metafizik varlklara zelikle de cinlere
inancnn ekillenmesini kltrel gemiten ve geleneklerden ayr dnmek mmkn
deildir. Binaenaleyh, zellikle Osmanl dneminde yaygn olarak okunan ve halkn
cinlere bakn ekillendiren, gnmzde de hl yer yer poplerliini koruyan kitaplar,
bugn de halkn metafizik varlklara ilikin grlerini etkilemektedir. Bu kitaplar
vaazlarda ska kullanlmakta, hemen herkesin evinde bulunmakta olan yaygn
kitaplard. Bu kitaplara rnek olarak Yazcolu Mehmed Bcan (.857/1453) tarafndan

223
Ayrntl bilgi iin bkz, Yusuf Has Hacib, Kutadgu Bilig Uyarlamas: Gnmz Trkesi ile, trc.
Fikri Silahdarolu, Ankara: Kltr Bakanl, ts.
66
kaleme alnan Muhammediyye
224
, Yazcolu Ahmed Bcan
225
(. 840/1466) tarafndan
yazlan Envrl-kn
226
, Karadvudzde Mehmed b. Ahmedin
227
(. 1170/1757)
tarafndan yazlan Kara Dvd, Ebul-Leys es-Semerkand (. 373, 375/978) tarafndan
kaleme alnan Tenbhl-Gfiln, Abdurrahman b. Yusuf Aksary tarafndan kaleme
alnan mdl-slm
228
ve Erzurumlu brahim Hakk (. 1194/1780) tarafndan yazlan
mehur Mrifetnme gibi kitaplar verebiliriz
229
.
Bu kitaplar, yer yer, ruhan varlklarla alakal deiik bilgiler aktarmaktaydlar.
rnein; kaynaklarda Vehb. B. Mnebbihten gelen habere gre Allah nr- semmdan
can kavmini yaratm, atein yalabndan nce Mric isminde bir erkek, sonra da
Mrice isminde bir kadn meydana getirmitir. Bunlardan cin adnda bir olan
domu ve btn cinler ondan meydana gelmitir. blis de onlardandr. blis can
kavminden Lehy isminde bir hanmla evlenmi ve btn cihan onlarn ocuklaryla
dolmutur. Allah can kavmini yere ve ge yerlemitir. Bunlar uzun zaman ibadetle
megul olduklar halde bir sre sonra Allaha isyan etmeye balamlardr. Yeryz de
kendisinin itaat eden kullar barndrmak zere yaratldn syleyerek ikyette
bulunmutur. Bunun zerine Allah onlara kendi cinslerinden sekiz yz peygamber
gndermi, fakat onlar hepsini de ehit etmilerdir. Bu durum dolaysyla Allah blis ve
ocuklarn savamak zere yeryzne indirmi, daha sonra gkten ate gndermi,
cn ve cinin hepsi yanm, Azzl ordusuyla birlikte yerde kalmtr
230
. Baka

224
Asl ismi Kitab- Muhammediyye f Kemlt Ahmediyye olan eser, en az be yz yl Trke
konuulan btn slam lkelerinde okunmu, bu gn de bir ok din adam ve vaiz tarafndan
kullanlmaktadr. Bu zellii nedeniyle bu eser, halkn slam anlay hakknda fikir veren eserlerin
banda gelmektedir.
225
Mehmed Bicann kk kardeidir. Aabeyinin Megribz-Zaman isimli Arapa eserini Trkeye
evirmitir.
226
Bir Sret kitab olan Envrl-kn, drt blmden olumaktadr. Bunlar lemin yaratl ve srlar,
peygamberler ve hususiyetleri, Hz. Muhammedin hayat ve ahlak, nc blm, melekler, ibadetler,
mbarek gn ve geceler, zikir ve tvbe gibi mevzular, drdnc blm de lm, kyamet, ahiret
halleri ve duraklar, cennet-cehennem gibi konular iermektedir. Bu kitap da Muhammediyye gibi
halk arasnda ok okunmu ve etkili olmu bir eserdir.
227
Kara Davud b. Kemal (. 948/1541) soyundan geldii sylenen Karadvudzde Mehmed b. Ahmedin
hayat hakknda detayl bir bilgi yoktur.
228
mdl-slm, Mevlna Abdlaziz Farisnin Umdetl-slm f erknil-hams adl Farsa eserinden
Abdurrahman b. Yusuf Aksary tarafndan baz ilaveler yaplarak Trkeye evrilen bir kitaptr. Bir
tr ilmihal kitabdr.
229
Hatice Kelpetin Arpagu, Osmanl Halknn Geleneksel slam Anlay ve Kaynaklar, stanbul:
amlca Yaynlar, Kasm 2001, s.2445.
230
Muhammediyye, s.3334; Envrl-ikn, s.24;
67
rivayetlerde, cinler yeryznde bir zaman sonra fesad karp birbirlerini ldrmeye
balamlar, Allah da onlarn zerine cennetin bekileri olan bir grup melei
gndermitir. Reislerinin ismi de Azzldir. Bunlar yeryzne inince cinleri dalara ve
adalara srmlerdir.
231

Yine cinlerle ilgili baka bir rivayette, Ebud-Derd Allahn cinleri ylan ve
kpek eklinde yeryznde yryenler, havada uanlar, itaat etmediklerinde azaba
urayanlar, ibadet ettiklerinde sevap alanlar eklinde grup olarak yarattn
bildirmitir.
232

Yukarda, sz konusu kitaplarda cin, eytan ve melek gibi metafizik varlklarla
ilgili geen rivayetleri anlatan rnekler, bize zellikle halkn youn ilgi gsterdii ve
insanlara yaplan vaaz ve nasihatlerde ska kullanlan bu kitaplarn, halk arasnda
dolaan cin telakkilerinin nasl olutuunu gstermesi asndan gzel bir rnektir. Bu
kitaplarda yer alan rivayetlerde, cinlerin klk deitirmesi, eytann padiah gibi suyun
stnde kurduu krsde oturduu ve insanlar azdrmak iin buradan birtakm ordular
gndermesi, cinlerin yaratl gibi pek ok hususla alakal olduka fazla rnek
gstermek mmkndr
233
. Ancak bu kaynaklardaki bilgilerin Kuran- Kerim
slubundan olduka uzak olduu fark edilmektedir. rnein Vehb. B. Mnebbihten
gelen haberin ilm gereklere ters dt ve kayna bulunamad iin uydurma kabul
edildii, rvisinden dolay da sriliyattan olma ihtimalinin bulunduu tespit
edilmektedir.
234
Yine sz konusu kaynaklarda geen ve eytann gk yznden inmesi
ve harbetmesiyle alakal anlatlanlarn da Kurann nzil olduu dnem Araplar
tarafndan bilinen bir kssa olduu, kssann Yahudilerden Araplara getii veya daha
eski bir kaynaktan her iki kavme intikal etmi olabilecei haber verilmektedir
235
.

231
Envrl-ikn, s.27.
232
Envrl-ikn, s.464.
233
Arpagu, s.289297.
234
Arpagu, s.294
235
A. Cm Baykurt, Azzl, DA, C II, s.90.
68
3. GNMZDE CNCLERN UYGULAMALARI
Gnmz Trkiyesinde cincilerin kulland yntemleri belirleyebilmek
olduka kapsaml bir almay gerektirmektedir. Gerek bu uygulamalarn gizli
addedilmesi, gerekse kanunen sakncalar olmas sebebiyle bu alanla alakal dorudan
bir aratrma yaplamamaktadr. Ancak, nceki blmlerde de deindiimiz gibi, halkn
cin telakkisinin ekillenmesinde gl etkileri olan baz kaynaklara ulaarak ve bu
kaynaklarn muhtevasn inceleyerek gnmz cincilerinin kullandklar yntemleri ve
bu yntemlerin dayanaklarn anlayabiliriz. Nitekim yaptmz gzlemler, cincilerin
genelde bu kitaplar kullandklarn gstermitir. Zaten bu alanda klasik hline gelen
temel eserler, bu ilimlerle uraan kiiler iin bir baucu kitabdr.
Gnmz Trkiyesinde hlihazrda devam eden by-cincilik-byclk
geleneini anlamamza yardm eden bu kaynaklar incelediimizde, Trklerin slm
kabulnden sonra, eski dinin din adamlarnn, faaliyetlerine dn kisve giydirmeleri
sonucunda oluan yazl ve szl literatrn etkisini aka grmekteyiz. Nitekim Dou
Trkistan muskaclar, mesleklerinin Hz. Ftmaya dayandn ispatlamak iin Risale-i
Perhn yazmlardr. Yine bu tr eselerden en mehuru emsl-Marifil-Kbr idi.
Yazar XIV. yy.da yaam Ahmed b. Ali el-Bn olan Arapa eserde 400e yakn tlsm
ekilleri ve binlerce afsun eidi bulunmaktadr. Yine Hicri 737de bnul Hc et-
Tilimsn el-Magrib taradndan yazlan umsul-Envr ve Knzul-Esrril-Kbr
isimli eserde sihrin 30 farkl tr saylm ve eitli sihir-by uygulamalar
anlatlmtr. Tabi burada tm islm by literatrn saymak mmkn deildir. Ancak
zellikle gnmz Trkiyesine olduka fazla etkisi bulunmu olan ve oka kullanlan
baz eserlere deinmek konumuzun amacna hizmet edecektir. Bunlarn en
mehurlarndan biri de phesiz Sleyman el-Hseynnin yazd Kenzl-Havs
Keyfiyet-i Celb ve Teshr adl Osmanlca kitaptr. Ahmed el-Bnnin emsl-
Marifil-Kbrsnn Trkeye evirisi olan bu kitap, ierisine katlan dualar ve dier
ilvelerle aslnn iki misline karlmtr. Eserin zellikle bu eklemelerle dua kitab ve
dn bir kitap olarak hemen hemen bir ok din adamnn ve Mslman ailenin evine
girdiini belirtmek gerekir. Eserde, hrsz bulmak, ksmeti bal kzlarn ksmetini
amak, uyku balamak vb. gayeler iin tlsmlardan, afsun ve mhrlerden,
69
bahsedilmekte, ayetlerden, safran, misk ve koyun barsana kadar eitli
malzemelerin by maksadyla nasl kullanlabilecei anlatlmaktadr. Btn bunlarn
daha nce de deindiimiz gibi, aslnda, gemiten gelen otoritelerinin sarslmamas,
saygnlklarnn kaybolmamas iin gemi geleneklerle, karlalan yeni geleneklerden
alnan by-sihir tr uygulamalarn kartrlarak slm bir kisveye
brndrlmesinden baka bir ey olmad grlecektir. Nitekim ne Kuranda ne de
hadislerde bu eserlerde tavsiye edilen uygulamalar bulunmaktadr. Aslnda ran,
Mezopotamya ve Msr by geleneklerinin karm olan bu telakki, Anadoluda eski
putperest dinlerin ve Hristiyanln da dhil olduu bir kltr kazannda pimi ve
eitlenmitir. yle ki btn bu gelimeler sonucunda oluan kitap ve risalelerde,
dmann servetini ele geirmek, ldrmek, birinin gnln almak, kar-kocann
arasn ayrmak, cinsel gc artrmak, dili balamak, uykuyu balamak, ar hastalklara
drmek gibi kara bylerden, ocuk sahibi olabilmek, kaann geri gelmesini
salamak, hrsz yakalamak, kayp eyay bulmak, bol rn almak gibi maksatlarla
yaplan ak byye; eitli temas ve taklit bylerine, nazar ve tabii afetlerden korunmak
iin yaplan muska, tlsm, afsunlara kadar ok eitli bilgiler bulunmaktadr.
By gelenei hlen Trkiyenin eitli yerlerinde deiik ekillerde daha ok
da kt amalarla veya korunma amacyla devam etmektedir. Tpk gelenekte olduu
gibi, kar-koca arasn ayrmak, birini kendine ak etmek veya birini birinden soutmak;
kayp eyay bulmak veya geri gelmesini salamak; cinlerin etkisinden korunmak,
vcuduna giren cini kartmak, zerindeki byy bozdurmak, nazardan kurtulmak gibi
ok eitli hususlarda by veya bysel uygulamalar yaplmaktadr. Yine iinde
tlsml yazlar, ekiller, yetler, dualar bulunan muskalar, yzkler, ev eyalar veya
elbiseler, ifa maksadyla, dmanlk, cin ve benzerlerinden korunmak iin muskaclara
yazdrlmakta ve tanmaktadr
236
. Bynn amacna ve yrelere gre deien by
maddelerinden en ok kullanlanlar bata muska olmak zere, sa, elbise paras, trnak,
ine, resim, sabun, ip, tesbih, ak, tahta kak, kilit, ak, dme, at nal, kazk, demirci
rs, kurun, demir, bakr, toprak, yumurta (ii bo), koyun veya inek ikembesi, koyun
barsa, horoz kan, spa dili ve bal mumudur. Bu nesnelerin sakland, tand

236
Ayrntl bilgi ve resimler iin bkz; Elemtere Fi Anadoluda By ve nanlar.
70
yerler veya by iin konulduu yerlerse daha ok, kap eii, mezar (yeni mezar),
boyun, koltuk alt, cep, yatak alt, yastk alt, ocak arkas, merdiven, at, kr kuyu gibi
yerlerdir
237
.
Gnmzde antropoloji ve sosyolojide halk hekimlii ad altnda yaplan
almalarda slm ncesi geleneklerle slm sonras geleneklerin ve farkl kltrlerin
by geleneklerinin nasl harmanlanarak Anadolunun deiik yrelerinde kullanld
gzler nne serilmektedir. Bu aratrmalarda ortaya kan sonular asndan konumuz
itibariyle cincilik konusunda zellikle aman kltnn etkileri hissedilmektedir.
Nitekim amanizm'de devlerin, cinlerin, kt ruhlarn hastann ruhunu alp gtrd
inanc vardr. yle ki baz cinler insanlarn iine girerek onlar hasta etmektedir. Bu
devrede olaanst glere sahip olan aman, ruhlar ve gizli glerle ilikiye geerek
insanlar hastalklardan kurtarr. amanist dnceye gre gerek yerde, gerek gkte
meydana gelen eitli tabiat olaylarnn nedeni birtakm ruhlar ve tanrlardr. nanca
gre insanlar yaratan ve kt ruhlardan koruyan yer ve su tanrlardr
238
. Bunun
Anadoludan rneklerini veren bir aratrmada u uygulamalar rnek olarak
gsterilmektedir
239
:
Ba arsnda ocakl kadn
*
eline tkrp, hastann ban bir sre
tuttuktan sonra, "Elim kee gibi oldu. Ar ok. Allah ifalar versin" der
(Uak). Korkan, dili tutulan ocuklar iin, akam namazndan sonraya
kalmamak artyla, kurun dklr. Yrmesi geciken ocuk iin, Cuma
namazndan sonra evin yal kadn tarafndan merdiven banda,
"Yryemiyorsun, ksteini kesiyorum." Szleri sylenip, bir bakla kesme
hareketi yaplr. Bu ilem kere tekrarlandktan sonra, "Ksteini kestim"
denilerek, bak merdiven bana saplanr ve ocuktan ba alp vermesi
istenir Hastann karnna doru okuyan hoca, daha sonra siyah sapl bir
bakla dala kesiyormu gibi hareketler yapar Albasmasn
**
engellemek
iin, yastn altna bak, ine, uvaldz sokulur (Erzurum, Tokat, Sivas,

237
Eybolu, s. 110
238
Alparslan Santur ve Meltem Cingz Santur, Anadolu nanlarnn Halk Hekimliine Etkileri, Trk
Folkloru, Say:71, stanbul: Gm Basmevi, 1985, s.18,19,32 (http://www.folklor.org.tr/-
icerik/haber_detay.asp?id=58 / 14.04.2005)
239
Santur ve Santur, a.y.
*
Ocakl tabiri halk hekimliinde hastalklar iyiletirme kabiliyetine sahip olduunua inanlan kimseler
iin kullanlan bir tabirdir. (Santur ve Santur, a.g.m)
**
Albasmas, daha krk gnn doldurmam bebekleri boarak ldrdne ve cierini yediine
inanlan bir tr metafizik varln (muhtemelen cin) ocuk zerine ullanarak ldrmesine
denmektedir.
71
Ordu). Albasmasn engellemek iin, lousaya ocakl gmlei veya erkek
klah giydirilir (Gaziantep, Erzurum). Albasan lousann yannda silah atlr,
demirle grlt yaplr (Erzurum, Manisa)Kabakulak ocakl biri tarafndan
siyah mrekkepli kalemle yazlr, yaznn etraf daireye alnr. (Konya)
Krkbasmamas
*
iin, lousa ve ocuun zerinde makas, bak bulundurulur
(Artvin, Eskiehir, Kastamonu). Krkbasmamas iin iki lousa ine, para
deitirir. Kekeme ocua cami kaps atrlr (Ankara). Sahibi Mehmet olan
krk evden toplanan parayla alnan bal, Cuma namazndan nce kekeme
ocua yedirilir (K.Mara). Caminin kilidi kekeme ocuun diline
dokundurulur (zmir). Yryemeyen ocuun iki baparma balanp,
camiden ilk kana kestirilir. Srekli alayan ocuun kafas, caminin drt
duvarna dedirilir (Ankara). ocuk olmas iin cami kuyusundan su iilir
(anakkale). Ksr kadn, kere devenin altndan geip deveden ald ty
koynunda saklar (Sivas). D nlemek iin, Cuma gn kadnn beline
camiden ilk kan adama anahtar kilitletilir. D engellemek iin, kadna
muska yazdrlr. Albasmasn engellemek iin, yatan etraf ayetel krsi
duas okunarak bir urganla evrilir (Eskiehir). Albasan kadnn etrafnda
hoca bir bakla dua okuyarak daire izer (Ankara, Eskiehir, Sinop, Mersin,
Tokat).
Gnmzde kullanlan sihir, cin arpmas tehis ve tedavi usullerine gz
attmzda genel olarak 3 ana balk altnda uygulamalar olduunu grmekteyiz. Bunlar
yldzlarla tedavi, cinlerle tedavi ve rukye (okuma ve muska anlamnda
kullanlmaktadr) tr eylerle tedavi
240
yntemleridir. Burada konumuz itibariyle bir
cin karma uygulamas rnei ve cinler vastasyla yaplan birka by rneine
deinmek yerinde olacaktr.
Kaynaklarda cinler vastasyla bylenmi olan bir kiide, normalde aniden
ortaya kan belirli bir eyden yaknma (mesela eini seviyorken aniden holanmama
gibi), belli bir ardan yaknma gibi belirtiler grlr
241
. Uykuda dilerini gcrdatma,
uykusuzluk, kbuslar, korkun ryalar, yine uyurkuda kedi, kpek, deve, ylan, aslan,
tilki ve fare gibi hayvanlar grmek; uyurken glmek, alamak, lk atmak; uyurken
inlemek; uyurken kalkp uursuz olarak yrmek; uyurken kendisinin yksek bir yerden

*
Krkbasmas, albasmasyla e anlaml bir anlama sahiptir. Krk gnn doldurmam (krkn
doldurmam) bebekleri boarak ldrdne ve cierini yediine inanlan bir tr metafizik varln
(muhtemelen cin) ocuk zerine ullanarak ldrmesine denmektedir.
240
Ayrntl bilgi iin bkz; Arif Cokun, s. 7582
241
M. sa Davud, Bir Cinin tiraflar Kendi Dillerinden Cinlerin Dnyas, stanbul: Sr Yay, Mart
2005, s.171.
72
dtn zannetmek de saylan belirtiler arasndadr.
242
Burada kullanlan cinler en
tehlikeli ve gl cinlerdir. Yine bu kaynaklara gre vcuduna cin girmi olan kii, ya
aniden su ilemeye ve ktlk yapmaya yatkn hle gelir veya teninin siyah renk ald
grlr. Bu durum yzn sadece bir blmnde de grlebilir. Kii birtakm
halsinasyonlar grr. rnein yksek bir yerden dtn grr ve ayn anda iddetli
bir korku ve ac hisseder veya uykusunda garip ve anlalmaz szler syler. Ancak yine
de hastada cin olup olmadn anlamak iin hastann avucuna, srasyla okuyann az,
nefesi veya tkr avu iine deecek ekilde Kurandan brahim suresi 42-52,
Mminn Suresi 97-118, Felk Suresi 1-5, Ns Suresi 1-6 ayetleri okunur. Daha sonra
Hastann avucuna bakmas istenir. Eer hasta avucuna bakamyorsa avucunun ok
krmz olduunu veya avu iinde halar olduunu gryorsa, bann atei ykselmi
veya banda ani bir ey meydana gelmise, bu kii kukuya yer brakmayacak ekilde
bylenmitir, bedenine cin girmitir veya her ikisi birden vuku bulmutur
243
.
Yaplan tespitin ardndan eer hastada cin varsa karlmas iin baz yntemler
uygulanr. Bunlardan en makbul olan Kurandan ayetler okumak suretiyle yaplandr
ki dn kaynaklarda cevaz verilen budur. Bu tr bir uygulamada
244
, cini bedenden
uzaklatracak kiinin takva sahibi olmas ve Allaha gveninin tam olmas, Onun
emirlerini yerine getirmesi gereklidir. Sz konusu kii hastann bedeninde bulunan cin
veya eytan uzaklatrmak istediinde nce abdest alr. Sonra, tedavinin yaplaca
yerde bulunabilecek olan her eit resim, heykel vb. eyler karlr. Eer hasta kadnsa
abdest almal ve rtnmelidir. Akta kalan ayaklar da rtlr. nlem amacyla
hastann ba zerine, gzlerinin nne gelecek ekilde, cinin hastann gzlerinden
karak onu kr etmemesi iin bir Mushaf konulur. Hastann gbei ve avret yeri
zerine de bir Mushaf konulur. Hastaya, birden fazla cini varsa veya sz konusu cin,
Mslman ve sf olduunu sylyorsa, sa ve sol ayaklarn tutmas sylenir.
Kendisinin Mslman ve sf oluunu syleyen cinler, en tehlikeli ve kt huylu
olanlardr. Bu trden ilemlerin en kolay olan, bedende bulunan cinin slma ilgi
duymas ve Allaha boyun eerek kendi isteiyle bedenden kmasdr. Tedavi

242
Vhid Abdsselm Bl, s.83.
243
M. sa Davud, s.171175.
244
Uygulama iin bkz. M. sa Davud, s.182199.
73
aamasnda sa el hastann alnna konur ve hastann sa kulana; Ftiha Suresi 1-7,
Bakara Suresi 1-5, 254-257, 284-286, l-i mran Suresi 1-6, 18-19, Nsa Suresi 115-
121, Araf Suresi 54-55, Mminn Suresi 115-118, Yasin Suresi 1-12, Sfft Suresi 1-
10, Mmin Suresi 1-3, Rahman Suresi 33-44, Har Suesi 21-24, Hadd Suresi 1-6, Cin
Suresi 1-3, Zelzele Suresi 1-8, Kria Suresi 1-10, Hmeze Suresi 1-9, Fil Suresi 1-5,
Kurey Suresi 1-4, Kfirn Suresi 1-6, Nasr Suresi 1-3, Mesed Suresi 1-5, hls Suresi
1-4, Felak Suresi 1-5 ve Ns Suresi 1-6. ayetlerinin tm okunur. Okuma esnasnda cini
konumaya davet etmek mmkndr. Eer cin kuvvetliyse konuur. Zayfsa konumaz.
Cin konumay kabul ederse slma davet edilir. Cin kmak isterse sol ayan ba
parmandan k denir. Daha sonra okuyucu eline bir ine alr ve onu sz konusu
parmaa veya drt kez batrr. Cinden hastaya yapm olduu zulmden dolay tvbe
edeceine ilikin sz alndktan sonra cinin parmakta ineyle alm olan yaralardan
kmas iin izin verilir.
ekil 3: Cinlerden Korunma Bys
245

245
bnul Hcc, s.107.
74
Gnmzde cincilerin kulland yntemleri anlamann ikinci bir yolu da
internet zerinden mteri arayan, bir internet sitesi aarak kendilerine medyum diyen,
ama aslnda cincilik yapan baz cincilerin internet sitelerinin incelenmesidir
246
. Bu
ahslarn, cret tarifesine koyduklar balklar incelendiinde, toplumda bu insanlarn
ne gibi faaliyetler icra ettikleri, buralara ne kadar insann gittii ve buralara niin
gidildii gibi veriler elde edilebilir.
Bu internet sitelerini incelediimizde medyum ad altnda faaliyet gsteren
cincilerin cin arpmas, aile ii huzur ve muhabbet konular; eler arasndaki
huzursuzluklar geimsizlik konular, ksmeti bal olan bayan ve erkekler; by, muska,
gz, nazar, cin musallatna maruz kalan kiiler, her tr korkusu olanlar, ruhsal ve
manev ynden bunalmda olanlar, irade d davranlarda bulunan kiiler, i
konusunda baarl olamayanlar, topluma uyum salayamayanlar, altn slatan gece
korkan ya da uyuyamayanlar, einden, nianlsndan, szlsnden, sevgilisinden,
ayrlanlar ya da sorunlu olan kiiler; ans, rzk, ksmeti bal olan yada ileri yolunda
gitmeyen kiiler; bir takm konular kendi zerinde saplant hline getirenler, sebepsiz
yere sknt bunalmm ve rahatszlk duyanlar, kekeme olanlar veya konuma bozukluu
olanlar, ikditarszlk sorunu yaayanlar ve hlisinasyon
247
gibi konularla
ilgilendiklerini grebiliriz. Hatta bu cincilerin bir ksm resm olarak vergi dairelerine ve
ticaret odalarna kaytl olarak bu ilerini yrtmektedirler
248
.
Konuyla alakal yaplan aratrmalarda falclar, medyumlar ve cinciler
konusunda devlet kurumlar arasnda bir uyumsuzluk olduu ortaya kmtr. rnein;
Maliye Bakanl ile ileri Bakanl arasnda byle bir durum sz konusudur. ileri
Bakanl, falcln, frkln yrrlkteki 677 sayl Tekke ve Zaviyeler
Hakkndaki Kanun
249
hkmnce yasak olduunu belirterek bu ilerle uraanlar

246
rnek olarak bkz: http://www.medyumalidegermenci.com ; http://www.mustafahoca.com/ ;
247
nternette olduka fazla miktarda site bulmak mmkn, bunlardan bazlarna rnek olarak bkz:
http://www.medyumalidegermenci.com/calismalarim.asp;http://www.memishoca.com/;http://www.m
edyumkarakaplan.com/;http://www.medyummuzaffer.net/index/calismalarim.asp;http://www.medyu
mniyazi.com/calismalar.htm ; http://www.astroilimler.net/calismalarim.asp
248
rnek olarak bkz: http://www.medyumniyazi.com; http://www.astroilimler.net/calismalarim.asp
249
Tekke Ve Zaviyelerle Trbelerin Seddine Ve Trbedarlklar le Bir Takm Unvanlarn Men Ve
lgasna Dair 677 Sayl, 30/11/1925 Kabul Tarihli Kanun:
75
hakknda ilem yaparken, Maliye Bakanl onlarn vergi verip vermediiyle
ilgilenmektedir. Kanunen yasak olmasna ramen fal bakmak isteyen kiilere
defterdarlklar tarafndan vergi levhalar verimekte, fatura basma yetkisi tanmaktadr.
Emniyet kaynaklar ise, fal bakan kiilerin duvarlarnda vergi levhasnn olmasnn,
fatura kesme ileminin yaplmasnn mteriye gven verdiini, bu durumun da
vatandata bu i yasal izlenimi uyandrdn sylemektedir. Defterdarlk ise fal bakan
kiilere vergi levhas dzenlemediklerini, kendilerine bavuran kiilerin danma
hizmetleri ad altnda beyanda bulunduklarn ne sryor. yeri ama giriiminde
bulunan kiilerin ne i yaptklarna ok dikkat etmediklerini ifade eden defterdarlk
yetkilileri, bir su unsuru varsa bunun savclklar tarafndan takip edilmesi gerektiini
belirtmektedir
250
.
nternette sitesi olan cincilerin, mail yoluyla by bozduklar, telefonla
kendilerine bavuranlarn ikyetlerine zm aradklar da grlmektedir. nternette
adresi olan hemen her medyumun, e-mail, telefon, faks gibi aralardan yararland
grlmektedir Bu yollarla tedavi edilebilmek iin, bavuran kiinin anne adn, kendi
adn, doum tarihini (gn, ay, yl) ve vesikalk veya boy fotorafn gndermesi
istenmektedir
251
.

Madde 1 - Trkiye Cumhuriyeti dhilinde gerek vakf suretiyle gerek mlk olarak eyhnn taht
tasarrufunda gerek suveri aharla tesis edilmi bulunan bilmum tekkeler ve zaviyeler sahiplerinin
dier ekilde hakk temellk ve tasarruflar baki kalmak zere kmilen seddedilmitir. Bunlardan
usul mevzuas dairesinde filhal cami veya mescit olarak istimal edilenler ipka edilir. Alelmum
tarikatlerle ehlik, dervilik, mritlik, dedelik, seyitlik, elebilik, babalk, emirlik, nakiplik, halifelik,
falclk, byclk, frklk ve gayptan haber vermek ve murada kavuturmak maksadiyle
nshaclk gibi unvan ve sfatlarn istimaliyle bu unvan ve sfatlara ait hizmet ifa ve kisve iktisas
memnudur. Trkiye Cumhuriyeti dhilinde salatine ait veya bir tarika veyahut cerri menfaate
mstenit olanlarla bilmum sair trbeler mesdut ve trbedarlklar mlgadr. Seddedilmi olan tekke
veya zaviyeleri veya trbeleri aanlar veyahut bunlar yeniden ihdas edenler veya ayn tarikat
icrasna mahsus olarak velev muvakkaten olsa bile yer verenler ve yukardaki unvanlar tayanlar
veya bunlara mahsus hidemat ifa veya kyafet iktisa eyleyen kimseler aydan eksik olmamak zere
hapis ve elli liradan aa olmamak zere cezay nakdiile cezalandrlr.
Madde 2 - bu kanun neri tarihinden muteberdir.
Madde 3 - bu kanunun icrasna cra Vekilleri Heyeti memurdur.
(kaynak: http://www.hukuki.net/kanun/677.13.text.asp)
250
Adem Yavuz Arslan, Kehanet Endstrisi rgtleniyor, Aksiyon Dergisi, Say: 533, 21.02.2005.
251
http://www.medyumniyazi.com; http://www.medyumalidegermenci.com/calismalarim.asp vb.
76
Haftalk bir haber dergisinde bu konuyla alakal yaplan bir haber
252
, cinciliin
gnmz Trkiyesindeki boyutlarn gzler nne sermektedir:
Falclk ve medyumluk dev bir sektr hlini ald. stanbula
Anadoludan falc transferleri yaplyor. Gizli kapakl alanlar artk
kurumsallat. Hatta cinci hocalar bile internete tand. Baz web
sayfalar reyting rekorlar kryor. Gelimeleri endieyle izleyen uzmanlar
uyaryor: mit tacirlii yapan bu kiiler toplumun ruh saln tehdit
ediyor.
Siz bir periyle evlisiniz, 3 ocuunuz da bu periden; perilerden
kurtulmak iin bir beyaz, bir siyah tavuun kann alp bunlarla banyo
yapacaksnz; martn 20sinden sonra irketiniz byk ciro yapacak, ok
para kazanacaksnz; vakte kadar einle sorunlarn kacak, kt gnler
yaayacaksn; size kaynananz tarafndan muska yaplm, katl bir evin
bahesindeki aacn altna gmlm. Onu bul, bana getir; sorunlarn
zlecek.
Bu ve benzeri diyaloglar, mteri rolndeki polislerle, kendilerini
astrolog, medyum ya da danman olarak tantan kiiler arasnda yaand,
getiimiz gnlerde. stanbul Emniyetine bal Gvenlik ube
Mdrlnden sivil ekipler, are arayan vatanda rolnde umut
tacirlerinin kapsn ald, kendilerine sunulan reeteleri ald. lgintir her
eyi bileceklerini syleyenler, mterilerinin polis olduunu bilemedi ve
yakay ele verdi. Ancak, haklarnda kamu davas alan bu kiiler serbest
kaldklar gn ayn ii yapmaya devam etti. Zira, davann sonunda alacaklar
maksimum ceza 100 YTL bile deil. Yani, bir seans paras.
Dnyada yllk 200 milyar dolar ciroya sahip kehnet endstrisi bize
hi de yabanc deil. slm ncesi inanlarn da etkisiyle falclara,
byclere inanma eilimindeki Trkler iin cinci hocalar her zaman
cazip oldu. Kahve fal bakan, muska yazan insanlar hayatmzda yer etti.
Ancak, bugn gelecekten haber vermek Trkiyede bir sektre dnm
durumda. Yasad altklarndan net rakamlar bilinmiyor; ama kendini
Trkiyenin resmi ilk medyumu olarak tantan Recep Kaplana gre sadece
Ankarada para karl fal bakan, by yapan ya da muska yazan, astrolog
olarak kendini tantan bine yakn kii var.
Recep Kaplann bu tespitini emniyet yetkilileri farkl bir yaklamla
doruluyor. Operasyonlar yrten st dzey bir emniyet yetkilisi, son bir
ylda stanbulun birok yerinde cafe ad altnda fal baklan yerlerin
aldn sylyor. Artan talebi gren baz kesimlerin Ar, Tunceli, Elaz,
Giresun gibi yerlerden falc transfer ettiini, hatta birok kiinin evinde fal
baktn vurgulayarak, Hayal tacirlii yapyorlar. simleri farkl olabilir.
Ama yaptklar i ortak. Kanunlarda bu iin caydrc bir cezasnn olmamas

252
Adem Yavuz Arslan, Kehanet Endstrisi rgtleniyor, http://www.aksiyon.com.tr/de-
tay.php?id=19759 (18.10.2005, 10:45)
77
onlara cesaret veriyor; nk bugn 150 Euroya danmanlk hizmeti
verenler bile var diyor.
stanbulda Taksimde, sadece Ayhan Ik Sokakta 9 adet fal cafe var.
Su ya da ay falna bakandan tutun da tarot yntemiyle gelecek okuyanlara
kadar herkesi bulmak mmkn. Emniyetin operasyonuna kadar byk
afiler asan cafeler (en poplerleri Kadnlar Kahvesi, Melekler Kahvesi,
Ritel Cafe, Ni Cafe) son gnlerde bunlar kaldrd; fakat yine de hizmet
vermeye devam ediyorlar. Sra bulmak, falclardan tahminlerini almak iin
bir bardak aya 5, bir fincan kahveye 6 YTL vermek gerekiyor. letmeciler
promosyon amacyla bu ie girdiklerini, bir nevi terapi yaptklarn
sylyor
Elbette, talep olunca giriimci iletmeciler olay gelitirip web
zerinden de hizmet veriyor. Web kameras ile kahve falnza baklyor,
yorum online yaplyor. Nergis Sultan, Bayrampaadaki evinden cep
telefonuyla fal bakyor. Tabii, hesabna 40 YTL yatrldktan sonra...
Hlcolunda kiralad evde tarot fal bakan Nazik Gkyayla da home
office alanlardan.
Siz kimsiniz? sorusuna nsanlara yardmc olmaya alan bir Cinci
Hocaym cevab veren Zeynel Erolu da bunlardan biri. stanbul
Avclarda Astro Center adl bir i yeri bulunan Erolu, babasnn
kendisine el vermesi ile bu yola girmi. Havas ilmini, Arapa bilgisini ve
fal bakma metotlarn rendiini, hazr programlar kullandn sylyor.
Astroloji ve tarot konusunda kendisini gelitirmi, ama akademik bir
kariyeri yok.
Ben bu ie devam etmek istemiyorum; fakat insanlar rahat
brakmyor. diyor. u ana kadar 5 bine yakn kiiye yardm ettiini, cinleri
aracl ile sorunlar zdn iddia ediyor. Zeynel Erolunun at web
sayfas u ana kadar 24 milyon kez ziyaret edilmi. Bilinmeyeni ortaya
kartmak iin geliyorlar, biz de yardmc oluyoruz. diyor. Kuran-
Kerimin yasaklad bir ile uramasna ramen kendisini hoca olarak
tanmlamasnn eliki olup olmad konusunda ise Bilimin varln
kabul etmedii varlklar var, onlarla ilgileniyorum. Kuranda faln yasak
olduu kesin deil. Gelecei ancak Allah bilir; fakat biz yakn gelecei
bilebiliriz.diyor.
Dim mterileri arasnda futbolculardan i adamlarna kadar her
kesimden insann olduunu, ama daha ok ilgiyi bayanlarn gsterdiini
anlatan Erolu, verdii hizmetin ekline gre 50 ile 500 YTL arasnda
deien miktarlarda para alyor, yorumlama hizmeti ad altnda fatura
kesiyor. Yakn bir zamanda Trkiyedeki medyumlar ve astrologlar bir
dernek ats altnda toplayacaklarn, tm dnyada kabul gren saygn bir
meslei icra ettiklerini ve bunun da hak ettii yeri almas iin elinden geleni
yapacan sylyor.
Falclk yasak, astrolog olalm.
78
Falcln kanunla yasak olmas sebebiyle u anda falc olan herkes
kendisine farkl isimler bulmu. Tarot kartlaryla yorumlar yapan, mteri
kitlesini yaamdan darbe yiyen herkes olarak tanmlayan Okan Abla,
yapt ii insanlara pozitif enerji vermek olarak tanmlyor. lm hari
her eyi grdn sylenen mit Abla ise Ortaky Kehanet Cafede
hizmet veriyor.
Fenerbahe futbol takmnn bysn bozduunu iddia eden Ayten
Glk ise okunmu sulara bakarak bilgiler veriyor. En byk mterileri
ise eiyle sorunlar olan bayanlar. Daimi mterileri arasnda mankenler de
var. Fakat emniyetin operasyonundan sonra falclar kendilerini astrolog
olarak tanmlamaya balad. Eer astroloji ile ilgili sorun karsa i yeri
alrken ya da fi kesilirken danma hizmeti verdiklerini sylyorlar.
Tarada Cinci Hoca olan kiiler, byk ehirlerde medyum ya da
astrolog olarak insanlarn karsna kyor. Mevcut kanunlara gre fal
bakmann, by yapmann cezas uzun sren mahkemeniz sonulanp sulu
bulunsanz bile 100 YTLyi gemiyor. Dolaysyla, yasal caydrclk yok.
Ancak nmzdeki nisanda yrrle girecek 5237 sayl kanunun 157158.
maddeleri falcla 7 yla kadar hapis cezas getiriyor. Kanunun soruna ne
oranda zm bulaca da tartmal; nk falclk yapanlar deiik
isimlerde almaya devam ediyor

79
V. PSKOLOJNN CNLERE BAKII
A. PSKOLOJDE NORMAL VE ANORMAL KAVRAMI
Psikolojide psikolojik davranlar ve reaksiyonlar bakmndan normal olann ne
olduunun incelenmeye balamas ok eski deildir. nceleri daha ziyade u veya bu
psikoz veya nevroz tans konulmakta ve tedaviye gidilmekteydi. Ancak Psikolojide son
4050 ylda zellikle ruh hekimliinde nemli evrimler olmu; zellikle tam normal hl
ile anormal hl anlay ok deimitir. nceleri hekimler genel olarak hemen yalnz
ak organik ve ruhsal bozukluklar gsterenlerle urarken normal pek dikkate
alnmamaktayd. Salk byk lde anormal bozukuluklar olmamak; hastalk ise
gzle grnr derecede tabi olmayan belirtilerin bulunmas hliydi
253
.
Tptaki ve zellikle nroloji ilmindeki ilerlemeler, klinik psikolojide de normal
ve anormal kavramn etkilemitir. Bu zamana kadar, psikolojide normal ve anormal
kavramn etkileyen en nemli etkenlerin banda tptaki ilerlemeler gelmekle beraber,
bu alanda yazlan kitaplardan ounun normallik hline yer vermemeleri ve her hangi
bir tarifte bulunmamalardr. 1990lara kadar pek az psikiyatri kitabnn indeksinde
normallik hli yer almaktadr. Son zamanlarda klinik psikolojide bu konudaki
deiiklikler yalnz genel hekimliin ilerlemelerine deil, kendi alannda psikanaliz
psikosomatik, hekimlik-sosyal psikiyatri gibi dallarn yeniliklerine de baldr.
Karen Horney normal ve patolojik olann ayrmnn tamamyla tahmini
olduunu sylemektedir. Zira medeniyetin veya kltrn baz gereklerine gre nrotik
saylan bir davran dier bir toplumda tabii saylabilir. rnein baz ilkel kabilelerde
lm atalarn ruhlaryla zaman zaman konumalar yapmak normal kabul edilebilirken,
bizim toplumumuzda bu anormal kabul edilmektedir. Veya puta tapan bir topluluk iin
grmedii bir ey huzurunda secde eden Mslman anormal kabul edilebilir. O hlde
her tarih dnem ve toplum iin geerli olan bir normal ve anormal standard yoktur
254
.

253
Rasim Adasal; Medikal Psikoloji; stanbul: Minnetolu Yay., 3. Bask, 1977, s.551.
254
Karen Horney, amzn Nevrotik Kiilii, Selma Koak (ev.), stanbul:Doruk Yay. 2003, s.10-12.
80
Psikanalistlerden bazlarna gre ruh fonksiyonu bakmndan gerek salk
hayal bir eydir. Nitekim biyoloji ve fizyolojik olaylarda olduu gibi objektif bir kriter
yoktur. M. Kleine gre Ruhu itibariyle salam insan, psikolojik eylemler bakmndan
btnlne birleimler yapan bir kiilie sahip olan insandr demekte ve bunun iinde
u lleri vermektedir
255
.
1- Karakter gc.
2- atmalarn yenebilmek yetenei.
3- sel hayatn gereklie uyumu.
4- eitli kiilik ksmlarnn bir btne amal olarak ynelmesi.
Normali, dzene ve norma uyan olarak tanmlayabiliriz. Ancak norm, btn
toplumlarda ayn anlam tamamaktadr. O hlde normu, kabul edilen deerlerin
bilekesi oluturmaktadr.
Her hareketin, her dncenin, her duygunun normal ve normal olmayan
snrlar vardr. Bu normallii de phesiz ortak kabuller ve topluluk belirlemektedir.
Toplumlarn normallik ve anormallik zerindeki etkilerini bir kenara brakmak mmkn
deildir. nsann gnlk yaantsnda ortaya kan doal durumlar, ar bir hl alr,
srer ve iinde yaanlan topluluk llerine aykr gelirse anormal snra girilmi
demektir. Bu bakmdan ruhi skntlarn normalliini belirlemede ilevsellik ve
sosyalleme olduka nemli bir l kabul edilmektedir.
256

statisik bakmdan, ortalamadan ok sapm bulunan herkes anormaldir.
Sosyal adan normal insan hayattan zevk alabilecek derecede evresine uyum salam
olan, anormal ise uyumsuz olan insandr.
257
Bu bakmdan psikolojik olarak normal ve
anormal deerlendirmesinde insann hayat reaksiyonlarna baklr. Bireyin ailesine,
ocuklarna, dostlarna kar tutumu, konuma tarz, fikirleri, heyecanlar, dnceleri

255
Adasal, s.555.
256
Stephan F. Davis ve Joseph S. Palladino, Psychology, 2. bask, NewJersey: Prentice-Hall Publisher,
1997, s.548550.
257
Peker, Din Psikolojisi, s.227.
81
gibi hususlar psikolojik adan kiiyi normal veya anormal snfna koymak iin gerekli
ltlerdir.
258

Tm bunlara ek olarak psikiyatri alannda bir kiinin normal olup olmad
konusunda en nemli llerden birinin hezeyanlar olduunu belirtmek gerek. Hezeyan,
genel olarak kiinin geree uygun olmayan fikirleridir. Kii bunlar kesin dorular
olarak kabullenir ve aksini kesinlikle kabul etmemektedir.
Psikiyatride hkim kanaat, cinlerin var olmad ve cin grdn veya
kendisine cinlerin musallat olduunu iddia eden insanlarn anormal olduu eklindedir.
Buna gre cin grdn veya cinlerin eitli klklarda grndn syleyenler
vizel halsinasyon (Grsel halsinasyon) yaamaktadr
259
. Yine basit klar,
parltlar, fosforlu akmaklar, renkler, sesler, uuldamalar sz konusuysa elementler
halsinasyonu bulunmaktadr. Hayvan, insan, szler, fsltlar, mzikli paralar sz
konusuysa bunlar da genellikle kompleks halsinasyonlar olarak
deerlendirilmektedir. Bedenlerinde eytan dolat iddias, elektriklenme, organlarn
yerlerinin deimesi, grnmeyen bir eyin kendilerine tecavz ettii gibi iddialar da
klinik psikiyatride Senestezik Halsinasyonlar olarak deerlendirilmektedir
260
.
Klinik psikolojide cinlerle ilikilendirilen birok hususun (ses duyma,
dokunma, arplma, garip varlklar duyma vb.) fizyolojik temellerle aklanmas ve
anormal olarak deerlendirilmesi elbette basit bir tercih deildir. Yaplan aratrmalarn
ounda ateli hastalklarn, LSD, alkol, afyon gibi uyuturucu maddelerin, ar stresin
veya kafa arpmas sonucu oluan travma gibi fizyolojik sonular olan durumlarn
bata wernicke halsinozu (iitme halsinasyonlar ile birlikte giden taknlk,
saldrganlk) olmak zere, paranoya, sara, korsakof psikozu (evre sinirlerine ilikin
bozukluklar ile birlikte gelen bellek bozukluklar, bunama, bilin bulankl) ve baka
trl baz halsinasyonlara ve psikolojik rahatszlklara sebep olduu bilinmektedir
261
.

258
Davis ve Palladino, s.548549.
259
Adasal, s.734.
260
zcan Kknel, Gnlk Hayatta Ruh Sal, stanbul: Alfa Yay., 1999, s.29-39.
261
Kknel, s.2722283.
82
B. RUH HASTALIKLARININ CNLERLE LKS
1. TARH SRETE CN-RUH SALII LKS
Tp tarihini, zellikle de psikiyatri tarihini incelediimizde, insanlarn tarih
boyunca, herhangi bir rahatszlk iin ilk nce mistik birtakm areler aradklar ve
zm bulamadklar hastalklar kt ruhlarla (cinlerle) ilikilendirdikleri
grlmektedir. Bu, hemen her kltrde ayn ekilde tezahr edegelmitir
262
.
amanist Trklerde, aman hekimler, tedavi srasnda kendisine yardmc
olacak cinleri bir takm iirsel ifadelerle arr, iinde bulunan koruyucu cinle, iyi ruhla
balant kurar, bu iyi cin vastasyla hastaln sebebini renir, hastann bedenini
brakp giden asl ruhun nerede ve ne durumda olduunu aratrrm. Yine aman kendi
buyruu altnda bulunan eitli cinler yardmyla hastalk yapan kt cinleri kovar ve
hastann bedenini brakp giden asl ruhu bularak yeniden hastann bedenine dnmesini
salard. aman son olarak yardmlar iin cinlere teekkr ederek tedavisini bitirirdi.
263

Yine Yusuf Has Hacip tarafndan 1068 ylnda yazm tamamlanan Kutadgu Bilig adl
manzum eserde, beden ve ruhsal hastalklara, bunlarn tedavisine de yer verilmi,
hastalklar ilala tedavi eden hekimlerin yannda, eski Trk toplumlarnda yeralan ve
by yapan, kt cinleri, ruhlar, eytanlar kovan, Gk Tanr ile balant kuran
byclerin bulunduu ve bunlarn efsuncu adyla tanndklar belirtilmitir
264
.
Akl hastalklarnn cinlerle ilikilendirilmesi tarih boyunca olduka yaygn
olarak benimsenmi bir durumdur. Nitekim deli olarak nitelendirilen veya akl ve ruh
saln kaybetmi olan kimselere mecnun yani cinlenmi denmesi de bunun en
gzel rneidir. Burada cinlenmi ifadesi, cinlerle ilgili sk kullanlan bir ifadeyi
iine cin girme, cinlerin musallat olmas veya obsesyon deyimlerine karlk
gelmektedir ki, yaptmz kaynak aratrmalarnda cinlerin en sk belirtilen vasfnn

262
Babaolu, s.60-80.
263
Kknel, Kt Ruhtan Ruh Salna (Trkiyede Psikiyatri Tarihi), 1. Bask, stanbul: Alfa yay.,
Eyll 1998, s.30-32.
264
Ayrntl bilgi iin bkz, Yusuf Has Hacib, Kutadgu Bilig Uyarlamas: Gnmz Trkesi ile, trc.
Fikri Silahdarolu, Ankara: Kltr Bakanl, ts.

83
insann vcuduna girebilmesi olduu grlmektedir. Buradaki obsesyon kelimesi,
psikiyatrideki takntlar ifade eden obsesyon teriminden farkl anlama sahiptir. Nitekim
burada obsesyon, Arapa tabiriyle tasallut anlamna gelmektedir. Yani cin gibi ruhsal
varlklarn insan bedenine uzaktan veya yakndan, hatta iine girerek eitli derecelerde
insana hkmetmesi, ona etkide bulunmas anlamndadr.
265

Cinlerin insan bedenine girerek hastalklara sebep olmas anlay eski
Trklerden baka neredeyse her kavimde karlalan bir anlaytr. Kuzey Afrika ve
Orta Dou, Avrupa ve Amerika, in, Japonya ve Asya gibi pek ok corafyada bir
ekilde cin ve cinlerin sebep olduklar hastalklar anlay bulunmaktadr. Mesela Kuzey
Fasta cinlerin sebep olduu hastalklar tts bys de denilen yazl bir by ile
tedavi edilmekteydi
266
. Eski Mssrllar da hayatlarnn her alanna cin korkusunu
yaymlardr. rnein msrda yaayan biri sv bir eyi yere dkecekse hemen destr
(msaade) veya destr y mubrekn (msaade ey azizler) diyerek cinleri uyarr, zira
anszn yaplan bu iten cinlere zarar gelirse yerdeki ifritlerin intikam alabileceklerinden
korkulurdu
267
. Yine Gney Arabistan tasavvurlarna gre cinler, ahrlardaki atlar
huzursuz ederler, kpekler sebepsiz yere sokaklarda kavgay tevik ederler, ineklerin
kuyruklarna diken batrrlar yumurtlayan tavuklarn altlarndaki yumurtalar krarlar.
fkelendirilen cinler dmanlarn ekseriya hasta eder veya mecnun yaparlar. Hatta
cinler, bebekleri karp kendi gslerinde emzirirler. Bu ocuklar da genelde irkin ve
yaramaz olurlar.
268

lkel dnemlerde insanlarn ruhlara inandklar ve birok ilkel kltrde, allk
ruhu (bush spirit) kavram olduu grlr. Bu kavrama gre kiiler kendileriyle bir
olduklarn dndkleri bir ruhun dier kona olan canlya yaplan bir giriimi aynen
kendi bedenlerinde hissedebilirler. Vodoo inancnda olan budur. Burada ruhun sembolik
bir cisme tutsak edilmesi ve o cisme kii iin murad edilen ktln yaplarak,

265
266
Zbinden, s.31.
267
Zbinden, s.7.
268
Zbinden, s.6667.
84
hedeflenen bireylere, hatta ayn ruha bal olan btn canllara ulatrlmas
mmkndr
269
.
lkel kabilelerin birtakm kimselerin kendi iradeleri dnda uygun olmayan
hareketlerde bulunmalar ve bir ksmnn da yaptklar hareketleri hatrlamamalar ruhun
o srada olmay ya da baka bir ruhun bedene girmi olmasyla aklanmaktayd.
Nitekim bu srada kii kendi durum ve tutumuna aykr davranlar gsterdiine gre, ya
ruhu tarafndan terk edilmi olan beden kendi bana kalp bamsz hareket etmekte ya
da iine giren ruhla bedeni ve kendi ruhu arasnda bir atma ortaya kmaktadr
270
.
Cin gibi ruhsal varlklarn insan bedeninde yaamas anlamna da gelen
tasalluta olan inan, antik dneme kadar uzanmaktadr. Bu konunun kapsam iine
sokulan patolojik fenomenler, amzda sara, epilepsi, nevroz, histeri ve psikoz gibi
hastalklara tekabl etmektedir
271
. Yine Kongo rma aa kylarnda yaayan
Mayonbe kabilesine gre epilepsi, Mukuani ve Makumi adl ruhlarn verdii bir cezadr.
Bu ruhlar, sulu bulduklar kiiye Ndoki adl ruhu gnderirler. O kiinin gzleri nnde
bir sis belirir; o zaman kii aacn tepesinden veya yksek bir yerden der. are
ruhlarn dar karlmasdr. Dier bir yntem ise doada bamsz olarak dolaan dost
ve iyi ruhlarn yardma arlmasdr
272
.
Bat literatrnde zellikle de Hristiyan teolojisinde cinlerin insan bedenine
girmesi konusu zerinde ehemmiyetle durulmutur. Bu hususta bat dillerinde
obsesyon veya exorsizm isimlerini tayan balklar altnda ayrntl ekilde
inceleyen ok nemli kitaplar olduu bilinmektedir.
273

ncilde cin girme olaylarndan ska bahsedilmektedir.
274
Cinlerin insan
bedenine girdiklerine olan inan, Dou ve Batda eskilere dayanmaktadr. Bat
kaynaklarndaki genel kanya gre hekimlik karsnda tanmlanamayan hastalklar,

269
Babaolu, s.14.
270
Babaolu, s.16.
271
272
Babaolu, s.17.
273
Babaolu, s.80.
274
Matta 4:24; Markus 1:3234, 5:7, 16:9; Luka, 4:14.
85
genellikle hibir ila ve tedaviye cevap vermez. Bu durum iine cin girdii phesini
artrmaktadr. Bu durumdaki hastalara hibir doktor faydal olamaz. Bu hastann
iyilemesi iin bir eksorsiste (cin karc) gtrlmelidir. Eksorsizm ise Tanrya
yakar yoluyla cin yahut eytanlarn kovulmas ameliyesidir.
275

Ortaa Avrupasnda ruhsal rahatszlklar bedene girmi olan eytn (satanik)
veya cinn (demonik) glerin eseri ve cadlk olarak telakki ediliyordu. Bunun en gzel
rnei 1487de dominiken rahibi Henrich Institoris ve gene dominiken olan Jacob
Sprengerin Salzburgda Cad ekici (malleus Malleficarum) adyla yazdklar
kitaptr. Bu kitap, Papa VIII. Innosentin 1484te yaymlad, cadlarn cezalandrlmas
zorunluluuna ilikin tavr destekliyordu. Bu kitabn nc blm, 17. yzyln
sonuna kadar btn Avrupada bir ceza yasas gibi etkin olmutu. Bu kitap, bugn
bilinen her trl psikiyatrik bozuklua ilikin belirtileri, bedene girmi eytan veya
cinlerin eseri olarak deerlendiriyor, eytanla kiinin kurmu olduklar anlamann
ortaya karlmas iin her trl ikence yntemini kabul ediyor, sonunda ceza olarak da
atete yaklma hkmn ieriyordu
276
.
slm kltrnde de cinlerin insan bedenine girebilecei ve birtakm ruhsal ve
beden hastalklara sebep olabilecekleri anlay bulunmaktadr. Nitekim Mutezileden
bir grup hari olmak zere, Ebul-Hasan el-Earye gre ve Ehl-i Snnet vel-Cemaat,
cinlerin insan bedenine girerek sara hastalna sebep olabileceini ileri srmlerdir.
Buna gre cinlerin bedene girmesine ve insana etkide bulunabilmesinin varlna delalet
eden Kurn delil Bakara Suresinin 275. ayetidir. Mealen Faiz yiyen kimseler,
kendisine eytan arpm olan nasl kalkarsa, mezarlarndan ylece kalkarlar buyrulan
ayette eytann insan ruhuna, dncelerine hatta bedenine tesir edebileceine delil
olarak dnlmektedir. Yine eytann insana tasallut olmas anlamna gelen vesvesenin
varl da Kuranda Ns suresinde anlatlmaktadr. Yine cinlerin insan bedenine

275
276
Babaolu, s.8081.
86
girebilecei ynndeki bir hadis
277
hadis de cinlerin insan bedenine girebileceinin
hadisten delili olarak ne srlmektedir.
Toplumlarda akl ve ruh hastalklarnn grnmeyen varlklar tarafndan
meydana getirildii anlay, yakn zamana kadar etkisini srdrmtr. Hatta bugn
dahi bu anlaya sahip kimseler bulunmaktadr. Bu telakki tarihsel srete korunsa da
nceleri cin karma trenleri arlkl tedavi yntemleri, yerini gittike farkllaan
tedavi yntemlerine brakmtr. Nitekim zellikle Trkler iin konumak gerekirse M.S.
8401244 yllar arasnda Karahanllar dneminde hastanelerde ruh hastalar iin
mstakil meknlar yaplmaya balanm bu hastaneler Seluklular ve Osmanllar
dnemlerine kadar yaplmaya devam etmitir. Bu ifahanelerin iinde de mutlaka
mecnunlar (cinlenmiler) iin yerler ayrlm, hatta darl-mecanin ad verilen mstakil
binalar da yaplmtr
278
.
Seluklu ve Osmanl mparatorluu dneminde Anadoluda ve stanbulda ruh
ve sinir hastalar darifalarn kapsam iinde bulunan Bimarhanelerde baklp tedavi
edildikleri gibi, eitli mezheplere, tarikatlara bal tekkelerde, eyhler tarafndan da
tedavi edilirdi. Bu meknlarn en nemlilerinden biri de Karacaahmettir
279
. Sylentilere
gre, hekim olan ve halk arasnda ermi olarak kabul edilen Karacaahmetin kurduu
tedavi ocaklarnda ruh ve sinir hastalarna da tedaviler uygulanrm. Buna gre,
ocaklara getirilen hasta, barp arr, taknlk belirtileri gsterirse ocaa kabul edilir,
donuk, durgun, ilgisiz ve sessizse geri evrilirmi. Ocaa kabul edilen hasta nce
balanr, geceyi kapal, karanlk bir hcrede kendi bana geirir, sabah ocak eyhi veya
yardmcs tarafndan durumu deerlendirilirmi. Hastaya da tedavi boyunca cher ad
verilen toz haline getirilerek suda eritilip szlen bir ila iirilir, ar yemek ve et
verilmez, sebze, tuzsuz ekmek, orba ve su ile beslenirmi
280
.
Sonu olarak rneklerde de grlecei gibi mecnunlarn, bugnk tabirle ileri
derecedeki ruh ve sinir hastalarnn tedavileri, giderek gelimi ve gnmze kadar

277
Buhari, Ahkm, 21.
278
Kknel, Kt Ruhtan Ruh Salna, s.143145.
279
Kknel, s.145.
280
Kknel, s.146.
87
gelmitir. Ayrca gemie doru gidildike ruh ve sinir hastalklarnn cinlerle ve
metafizik varlklarla ilikilendirilmesi artmakta, gnmze yaklatka azalmakta hatta
modern tedavi usulleri ierisinde bu tip bir dnce sfrlanmaktadr.
2. MODERN SRETE RUH SALII VE CN KAVRAMI
Psikiyatride hkim kanaat, cinlerin var olmad ve cin grdn veya
kendisine cinlerin musallat olduunu iddia eden insanlarn anormal olduu eklindedir.
Buna gre cin grdn veya cinlerin eitli klklarda grndn syleyenler
psikolojik bir problem yaamaktadr
281
. Ancak bu anormalliin psikolojik ltleri,
semptomlar nelerdir, snrlar ne olmaldr? sorusu bu husustaki en nemli soru olarak
karmza kmaktadr.
Psikiyatri alannda bir kiinin normal olup olmadna genellikle hezeyanyla
hkmedilmektedir. Kiide grlen hezeyan veya sama fikir (dlire, delusion) nemli
bir ruhsal bozukluu ortaya koymaktadr
282
.
Konumuz asndan mistik hezeyanlar, cinlere inanla yakndan alkal bir
husus olmakla beraber, cinlere inancn psikopatlojisini tmyle kapsamamaktadr.
Ancak mistik hezeyanlar cinler ve psikopatolojik semptomlar mevzu bahis olduunda
olduka nemli ve muhakkak deinilmesi gereken bir konu olmaktadr. Nitekim birok
mistik hezeyanda, grnmeyen varlklarn tasallutu, vcudunda dolamalar, kendilerini
kontrol ettii, kulana bir takm seslerin geldii gibi ikyetler yer almaktadr ki
bunlarn birou hastalar tarafndan metafizik varlklarla ilikilendirilmektedir
283
.
Hezeyan klinik tanmlamaya gre geree uygun olmayan fikirleri kiinin
doru zannetmesi hli olarak tanmlanmaktadr
284
. Ayrca dikkatin kolayca dalmas
ve yeni dsal uyarclara ynlendirilememesi, zihin bulankl, aknlk, zaman ve
mekn balamnda ynelim kayb, bellek sorunlar, dzensiz-tutarsz dnme ve

281
Adasal, s.734.
282
Kknel, Gnlk Hayatta Ruh Sal s.44.
283
Kknel, s.4748
284
Cengiz Gle ve Erturul Krolu (editrler), Psikiyatri Temel Kitab, Ankara: Hekimler Yayn
Birlii, 1997, C 1, s.45.
88
konuma, algsal bozukluklar (yanlsamalar ve sanrlar), kuruntu, heyecan, belirgin
hiperaktivite, zerk sinir sisteminde ar etkinlik, huzursuzluk, uyku bozukluu gibi
semptomlarla kendini gsteren ruhsal bozukluk
285
olarak da tarif edilmektedir. Tam bu
noktada karmza fikirlerin gariplii ve hakikate uymamas gibi hususlarn
belirlenmesinde neyin l olduu problemi kmaktadr. Bu husus bu iin biraz felsef
tarafn tekil ediyorsa da mistik hezeyanlar gibi karmak bir konuda kendini daha da
hissettirmektedir. Hezeyanlarn zenginlii ve eitlilii karsnda, primitif inanlarn
mantk tutarll bir yana, byk dinlerin ok dank mezhep ve tarikatlarnn deiik
inan yorumlar, anlaylar ve uygulamalar ierisinde bazlarna vel bazlarna deli
denmesi gerekten anlam kazanmaktadr. Burada temel olan norm deli ile veli
arasndaki ayrm belirlemektedir. Nitekim gnmzde biri gelse ve Cebrailin
kendisiyle konutuunu sylese, Allahtan haber aldn sylese ve insanlar kendisine
inanmaya davet etse psikiyatrik olarak tehisi hemen koymakta zorlanmayz. Ancak bu
iki bin yl nce olduunda yani sa diye biri kp bunlar sylediinde durum
deiecektir. Tam bu noktada psikiyatri asndan temel ayrm ve problem noktalar
devreye girmektedir. Nitekim belki bugn peygamberlik iddialarnn tehisi konusunda
sknt duyulmuyor olsa da zellikle metafizik varlklar asndan tehis koyma ve
psikopatolojik snflandrmalar asndan problemler devam etmektedir. yle ki cin,
melek, eytan gibi metafizik varlklar konusunda slmn kabulleri kesindir
*
. Ayn
ekilde bu anlay Musevilik ve sevlikte de (Hristiyanlk) vardr. Demek istenen
mistik hezeyanlar konusunda psikopatolojinin semptomlar belirlerken nelere dikkat
edecei, alt kltr ve inanlar ne derece kuataca hl daha devam eden bir
problemdir. Ancak burada zellikle mistik hezeyan belirtilerini normal dn inantan
ayrabilmek iin sz konusu ifadelerin bahsedilen din ierisinde ne kadar doru ve
tutarl olup olmad, hastann eitim seviyesiyle rtp rtmedii, hastann igrs,
yaam kalitesini etkileyip etkilemedii, fizyolojik herhangi bir bozukluk olup olmad
gibi farkl cephelerden alacamz verilere baklmal ve bu veriler bir btnlk
ierisinde deerlendirilmelidir. Zaten gnmzde yaplmaya allan da genellikle
budur.

285
Seluk Budak, Psikoloji Szl, Ankara: Bilim ve Sanat Yaynlar, 2000, s 363.
*
Geride ilgili blmlerde bu konulara ayrntl ekilde deinilmitir.
89
nsanlarn inan ve dnce zenginlikleri dikkate alndnda hezeyanlar son
derece zengin ve eitli olmaktadr. yle ki bu hezeyanlar, kiinin ruh hline, nceki
yaantlarna, eilimlerine, kltr ve terbiye seviyesine, sosyal evreye, devrin
ideolojilerine, dini cereyanlara, bilimsel bulgulara, fikr gelimelere, gnlk uralara
vb. hususlara gre deiecektir. Her durumda bir dnce hezeyan hline dnebilir. Bu
hususta bir snr yoktur. Zira her fikir olaan seyrinden sapabilir.
Hezeyanlarn farkl eitleri bulunmaktadr. Hezeyanlarn patojenileri iin bir
dereceye kadar uygun bir zemin dnlse de zellikle kronik hezeyanlar ve zellikle
bunlarn en ok toplandklar paranoya iin bir paranoid yap (konstitsyon) bahis
konusudur. Ayrca hezeyanlar; kendini byk grme, perseksyon hezeyanlar, ak
hezeyan (erotomania), mistik hezeyan (religious delusion), icat ve keif hezeyan
(delusion of invention), kklk hezeyan (delusion of micromania), kendini sulama-
itham hezeyan (delusion of self accusation), hipokondriyak hezeyanlar
(hypochondriacal delusion), byk sululuk hezeyan (delusion of guilt), lmezlik
hezeyan (delusion of eternity), metabolik hezeyanlar, kskanlk hezeyan, dava-hak
iddias hezeyan, etki hezeyan (delusion of control), rya hli hezeyanlar (delusion of
dream), sanr hezeyanlar ve imgelem hezeyanlar (delusion of imagination) olarak da
sayabiliriz
286
.
Hezeyanlar genel olarak, gvensiz veya zgveni dk kimselerde
grlmektedir. Ayrca sikloid, emotif yaplar bulunanlarda, baz enfeksiyonlar, alkol ve
toksik maddeler, kafa travmalar, baz organik biyolojik ve hmoral veya hormonal
sebepler hezeyana etken olabilmektedir. Yne lsz ve takn muhayyile, her eyi
yorumlama ve durmadan sebepler arama eilimi, eitli tutkular, tatminsizlikler, eitli
ilerde veya mesleinde hakszla uram olma, sevdii bir yaknn kaybetme, erken
yalardaki refulman ve kompleksler, aalk ve gnahkrlk duygular, eitli ruhsal
sarsntlar kiiye ve zamana gre hezeyanlarn ekillenmesinde son derece rol
oynamaktadr
287
.

286
Gle ve Krolu, s.4550.
287
Adasal, C II, s.138-140.
90
Dn (mistik) hezeyanlarn etyolojisinin ve patojenisinin iyi anlalabilmesi iin
dn obsesyonlarn iyi bilinmesi gerekmektedir. Nitekim din obsesyonla din hezeyan
birbirinden farkl hususlardr. Obsesyonlarda hasta, aklndan atamad ve onu
mtemadiyen igl eden fikir, duygu ve korkularn samalnn ve mnszlnn
farkndadr. Bu sebeple obsesyon hezeyandan ayrlmaktadr. Nitekim hezeyanda hasta
durumunun bilincinde deildir. Kesin bir kanaat mevcuttur. Yani igr sfrdr. Yine
obsesyonda muhakeme kusuru yoktur. Buna karlk hezeyan hli bir muhakeme kusuru,
yani bir dnce bozukluudur
288
.
Mistik obsesyonlar olduka geni ve farkl bir konu olduundan, konumuzu da
snrlamak mecburiyetimizden dolay bu konuya girilmeyecektir. Ancak mistik
obsesyonlarla mistik hezeyanlar arasndaki ilikiyi ve fark anlayabilmek iin mistik
obsesyonlarla ilgili bir iki ey sylemek icab etmektedir.
Mistik obsesyonlarda hastann beynine dn ierikli dnceler hcum
etmektedir. lmn tesinde ne var? Niin insanlar strap ekerler? nsann bir ruhu
var mdr? Ruhun mahiyeti nedir? Hayat Nedir? Allah nedir? Kader nedir? Gibi ok
farkl dini ierikli sorular bunlara rnek verilebilir. Bu sorular hastann olaan
dncelerine ve kltr seviyesine gre deiebilir. Dini vesvese de denilen bu hller,
metafizik obsesyonlara, musallat fikirlere yakndr. Burada hasta fena itiraflarda
bulunmak, kutsal mekanlar ve kiileri ktlemek gibi durumlardan ekinir ve korkar.
zellikle ergenlik dneminde bu hller ok grlmektedir. Ayn ekilde bir adak adayp
ada olduu hlde adan yerine getirmedii taktirde cezalandrlaca korkusu da bir
grup obsesyonlara sebep olabilmektedir. Yine dini obsesyon eitleri arasnda baz
mistik tabiatl olanlarla baz persektelerde koruyucu tehizat (muska, tlsm gibi)
bulundurma hllerinin grlebileceini belirtmek gerekmektedir.
289
. Burada unu
belirtmek gerekir ki bu tip obsesyonlar ilerledii takdirde dn hezeyanlara dnme
ihtimali bulunmaktadr.

288
Neda Armaner, Psikopatolojide Dn Belirtiler, Ankara: Demirba Yay., 1973, s.113.
289
Armaner, s.114115.
91
Dn ierikli anormal davranlar arasnda dn ierikli histeriyi de saymak
gerek. Mesela mevlid okunurken kadnlardan birinin baygnlk geirmesi, onu taklitle
birbiri arkasndan be on tanesinin barmas, alamas, rpnarak yerlerde
yuvarlanmas, dnen dervilerin (donma) dedikleri (catalepsie hysterique) hline
geileri buna rnek verilebilir. Burada baz histeriklerin hezeyan benzeri belirtiler ve
davranlar gsterdiini belirtmek gerek. Bu gibilerde bilin d baylmalar hakiki vecd
hli deildir. Daha ziyade evreye ait ve deruni bir telkinin etkisiyle yar hipnotik bir
hldir. Dini histerikler eitli manzaralar arasnda ok defa ehvn hisler de duyarlar
290
.
Hezeyanlarn bir ksm dorudan doruya benlii ve ahsiyeti, bazlar eitli
duygular veya tmyle zeky, bir ksm da benliin sosyal evreyle olan ilikilerini
ilgilendirmektedir.
291
Hastann hezeyana kar gsterdii sebat, aklama ve iddia
derecesi gz nnde bulundurularak, sz konusu hezeyanlar, sistematik ve sistematik
olmayan eklinde snflandrlr. Bu hezeyanlar zaman zaman gemile alakal, bazen
imdi veya gelecekle yahut hepsiyle birlikte ortaya kabilmektedir.
292

Hezeyanlarla alakal olarak saylan tm bunlara ek olarak ve belki de sonu
olarak uraya varmak gerkir ki mistik hezeyanlar hezeyanlarn kuvvetli ve yaygn bir
trdr ve mistik hezeyanlara dier hezeyanlar ierisinde de rastlamak mmkn
olabilmektedir. rnein melankolik delirlerde din sululuk, mukaddesata kar sz
veya fiille kfr, Allah tarafndan lnetlenmi ve cennetten kovulmu olmak gibi
hezeyanlara rastlanabilmektedir. Ayn ekilde hipokondriyak ve matabolik hezeyanlarda,
vcuduna eytann sahip olmas, deccal hline gelme; perseksyon hezeyanlarnda,
cehenneme ait kuvvetlerin hcum etmesi, semav kuvvetlerin savunmas; byklk
hezeyanlarnda, peygamber, papa, sa Mesih, din kurucusu ve Allah olduu hezeyanlar
grlebilmektedir.
293

Netice itibariyle din veya mistik hezeyanlar cinlerle alakal anormal durumlar
incelendiinde olduka yaygn bir hezeyan tr olarak karmza kmaktadr. Mstakil

290
Adasal, C II, s.173.
291
Adasal, C II, s.137
292
Armaner, .s.117118.
293
Armaner, s.118119.
92
bir hezeyan eidi olan dn (mistik) hezeyanlar iki ksma ayrabiliriz
294
. Bunlar; mistik
perseksyon hezeyan ve mistik gurur ve byklk hezeyandr. Mistik (din)
perseksyon hezeyannda hasta, kt ruhlar ve eytan tarafndan takip edildiini, iten
ve dtan bunlarn tesiri altnda olduunu sanmaktadr. Dn byklk hezeyannda ise
hasta, kendisini dn bakmdan byk ve nemli bir ahsiyet olarak grmektedir. Bu
saylan hezeyanlar tipik persekte ve byklk hezeyanlardr. Bunlarn haricinde,
sayklama olmadan, hak iddiasnda bulunan, sabit ve kstl hezeyanl, muhakemeli ve
dejenere megalomanlar ve madur olduu fikrine kaplanlar vardr. Bunlar muhakemeli
ve dejenere mistiklerdir. Bunlar arasnda Allah adna bir kilise veya devlet byn,
yahut bir kral ldren politik veya dn mistikler bulunmaktadr
295
.
Baz mistik hezeyanlar, idrak bozukluklar sonucu yannlsamalar ve daha fazla
psikosansoriyel hllusinasyonlarla birlikte grlebilmektedir. Mesela mistik
paranoyaklarda grme sanrlar ve baz kronik iitme sanrlar olmaktadr. Bunlar vahiy
aldklarn, miraca karak Allahla grtklerini veya cinlerin kendileriyle
konutuklarn syleyebilmektedirler.
296
Baz mistik hezeyanlarda, psikomatris ve
bilhassa tenasl organna ilikin hezeyanlar grlmektedir. Bu gibi hastalarda
kendilerini sakat etmek, bilhassa gnahlara sebep olarak grdkleri cinsel organn
kesme veya zarar verme, intihara yeltenme gibi durumlar grlebilmektedir.
297

Hezeyanlarn bu kadar eitli olmas phesiz mistik hezeyanlar da
etkilemektedir. yleyse burada, dn olanla olmayan birbirinden neyin ayrd? sorusu
sorulabilir. Burada bir tecrbeye veya hezeyana dn nitelik kazandran eyin yaanan
tecrbenin tad temel unsurla alakal olduunu syleyebiliriz. nk belli ruh hli,
ancak dn bir niyet ve yneli ierisinde olumu ise dn olarak deer kazanr. Ya da
daha zel anlamda syleyecek olursak, hezeyanlarda dn bir unsur varsa buna dn
hezeyan veya mistik hezeyan denmektedir.

294
Armaner, s.119.
295
F. K. Gkay, Ruh Hastalklar, 3. Bask, stanbul, 1935, s.86.
296
F. K. Gkay, a.e, a.y.
297
M.O. Uzman, Tababet-i Ruhiye, 2.Bask, stanbul, 1928, C I, s.506.
93
Patolojik anlamda mistik kii, her dndn, duyduunu, yaptn rhn,
dn bir mkfat veya ceza olarak gren yahut eytann telkini anlamnda kabul eden
kiidir.
298
Burada hezeyanlar asndan baktmzda, gereklik algs kopmu olan ve
benlii eitli ynde (asalet, kudret, gzellik vb.) kabarmalar gsteren, dn duygunun
ifadesinde arlk, hayat her bakmdan ruhn bir ilikiye dayandrma, ilgin ve gerek
d kalma gibi durumlar dn hezeyanlar dourmaktadr diyebiliriz.
Dn hezeyanlarn konumuzla en alkal olanlarndan biri by ve sihir
hezeyanlardr. Halkmz arasnda by ve sihir yaplarak onun tesiri altnda kalm
olma dncesi olduka yaygndr. Mistik hezeyann dier bir eidi de budur. Bir
hipokondriyak, sihirle vcuduna eytann girdiini, bazlar ise eytan tarafndan
vcutlarnn kaplandn, by tesiriyle fikirlerinin deitirildiini syler. Ayn ekilde
cehennem zebanilerinin zulmne urad fakat meleklerin kendisini koruduu iddialar
da yaygndr. By yapmak ve by tutmak gibi inanlar baz evrelerde, baz
kimselerde ylesine yerlemitir ki her ktl artk, byden bilmektedirler
299
.
Sonu olarak, cinlerle ilikilendirilen bir problemin klinik psikoloji ve
psikiyatride net bir snflamas yoktur. Nitekim cinlerle ilgili belirtilen semptomlarn
hemen hepsi DSM IV ve dier tan sistemlerinde ayr hastalk tanmlar ierisinde yer
alabilmektedir. yle ki, bir kimsenin bir varlk grdn iddia etmesi, visual
halsinasyon kans uyandrrken, bu varln kendisiyle konutuunu veya tecavz
ettiini, kendisini kontrol ettiini, iine girdiini, birtakm emirler verdiini vb. iddia
etmesi ii deitirmekte ve hezeyan fikrini uyandrmaktadr. Hezeyanlar ise psikotik
rahatszlklarn temel semptomlarndan biridir. Ancak bu almada konuyla alakal
yaplan kaynak taramalarndan tespit edildii kadaryla, problemini cinlerle
ilikilendiren ileri vakalara yaygn olarak, kiilik blnmesi veya izofreni tehisi
koyulduu anlalmaktadr
300
.

298
Armaner, s.122.
299
Armaner, s.134.
300
Ayrntl bilgi iin bkz; Gle ve Krolu, Psikiyatri Temel Kitab, s.17-23; 355-361; 367-381.
94
KNC BLM YNTEM VE UYGULAMA
A. ARATIRMANIN MODEL
skdar ve Beyolu rneinden hareketle metafizik varlklardan cinlere
inancn psiko-sosyal boyutlarn din psikolojisi asndan deiik faktrlerle
karlatrmal olarak incelemeyi konu edinen bu aratrmann teorik blmnn modeli
dkmantasyon yntem ve teknikleriyle; uygulamal aratrmann modeli ise tarama
(survey) yntemi ve anket tekniiyle kurulmutur.
B. HPOTEZLER VE VARSAYIMLAR
Her aratrma bir amaca binaen yaplr ve eitli hipotezler ve varsaymlar
zerine kurulur. Burada bahsi geen hipotez kavram en yaygn anlamyla; yaplan
btn gzlem ve deney sonularnca dorulanmam, geerliliinin kontrol iin teste
tabi tutulabilen, fakat henz test edilmemi muhtemel zmlemeleri ieren
nermeler
301
veya ksaca iki veya daha fazla deiken arasndaki potansiyel ilikinin
test edilebilir ifadesi
302
dir.
Hipotezler genel gzlemlere ve birtakm aratrmalara dayanr ve gereklii
snanmak zere gelitirilir. Bu dorultuda metafizik varlklardan cinlere inancn eitli
boyutlarn ve cinlerle ilikili olarak cinciler ve muska-byyle ilikili eitli
demografik zelliklere (cinsiyet, ya, sosyo-ekonomik durum vb. )gre farkllk gsterip
gstermediinin ve sz konusu deikenler arasndaki ilikinin incelendii aratrma
erevesinde u hipotezler ortaya konmutur:
1. Cinlerle lgili Hipotezler
Hipotez 1a: Aratrmaya katlan deneklerin cinlere inanc yksek seviyededir.
Hipotez 1b: Cinlerle ilgili bilgi kaynaklar arasnda din kaynaklar ilk srada yer
almaktadr.

301
Zeki Arslantrk, Sosyal Bilimciler in Aratrma Metod ve Teknikleri. 3.Bask, stanbul:
M...F.V.Yay., 1997, s 29.
302
. Alev Ark, Psikolojide Bilimsel Yntem, stanbul. 1992, s 91.
95
Hipotez 1c: Aratrmaya katlan denekler cinlerle ilikilendirdikleri bir durumda
ilk srada medyuma gitmek gerektiini dnmektedir.
Hipotez 1d: Aratrmaya katlanlar cinlere inanlaryla din inanlarn
ilikilendirmektedir.
Hipotez 1e: Aratrmaya katlan deneklerde genel olarak cinlere dair olumsuz
kanaatler hkimdir.
Hipotez 1f: Cinsiyet, ya, meden durum, gelir seviyesi, tahsil, yetime
meknlar, stanbulda yaama sreleri, din eitimi ve dini inan gibi faktrler
deneklerin cinlere bak ve cinlerle ilgili davranlar zerinde farklar dourur.
2. Cincilerle (Medyumlarla) lgili Hipotezler
Hipotez 2a: Aratrmaya katlan deneklerin cinci hocalara ilikin kanaatleri
olumludur.
Hipotez 2b: Aratrmaya katlanlar cincileri birer din adam olarak grmektedir.
Hipotez 2c: Aratrmaya katlanlar cincilerin kullandklar yntemlerin dine
uygun olduunu dnmektedirler.
Hipotez 2d: Aratrmaya katlanlar arasnda cinciye gitmenin faydal olduu
kanaati yksektir.
Hipotez 2e: Aratrmaya katlan deneklerin cinciye gitme oran dktr.
Hipotez 2f: Cinciye gitme sebepleri arasnda psikolojik sebepler ndedir.
Hipotez 2g: Cinciye gitme oranlar asndan kadn ve erkek denekler arasnda
anlaml bir fark yoktur.
Hipotez 2h: Cinsiyet, ya, meden durum, gelir seviyesi, tahsil, yetime
meknlar, stanbulda yaama sreleri, din eitimi ve dini inan gibi faktrler
deneklerin cincilere bak ve cincilerlerle ilgili davranlar zerinde farklar
dourur.
Hipotez 2: Cincilerin hastalklar iyiletirebileceine olan inanla cinciye
gitmenin faydal olduu kanaati arasnda anlaml bir iliki vardr.
96
Hipotez 2j: Cincilerin birer din adam olduklar inancyla cinciye gitmenin
faydal olduu kanaati arasnda anlaml bir iliki vardr.
3. Muska ve Byyle lgili Hipotezler
Hipotez 3a: Aratrmaya katlanlar arasnda bynn var olduuna (gerek
olduuna) inan yksektir.
Hipotez 3b: Aratrmaya katlan deneklerin muska ve by yaptrma oranlar
dktr.
Hipotez 3c: Aratrmaya katlanlar muska ile bynn ayn ey olduunu
dnmektedir.
Hipotez 3d: Muska ve by yaptrma sebepleri arasnda psikolojik sebepler ndedir.
Hipotez 3e: Aratrmaya katlanlar by ile dini birbirinden ayrmakta ve bynn
dine uygun olmadn dnmektedir.
Hipotez 3f: Cinsiyet, ya, meden durum, gelir seviyesi, tahsil, yetime meknlar,
stanbulda yaama sreleri, din eitimi ve dini inan gibi faktrler deneklerin
muska-byye bak ve muska-byyle ilgili davranlar zerinde farklar dourur.
C. ALIMANIN SINIRLARI
Aratrma stanbul ilinin biri Anadolu yakasndan (skdar) biri Avrupa
yakasndan (Beyolu) olmak zere iki ilesinde yaplmtr. Bu ilelerde yaayan ve
deiik demografik zelliklere sahip fertler bu aratrmann rneklemini oluturmutur.
Aratrmann uygulamal blm; bu rneklemin nceden hazrlam olduumuz
Metafizik Varlklardan Cinlere nancn Psiko-sosyal Boyutlar Aratrma Anketine
verdikleri cevaplardan elde edilen verilerle snrldr.
Ayrca aratrma 2006 yl ierisinde yaplmtr. Aratrma, anketin nitelii
itibariyle 17 ya ve zeri fertlerle snrldr. ocuklar aratrma kapsam dnda
tutulmutur. Yine aratrma, kullanlan yntem ve tekniklerle snrldr.
97
D. EVREN VE RNEKLEM
Aratrmann ana ktlesini (evren) stanbulun iki ilesinde (skdar ve
Beyolu) ikamet eden insanlar oluturmaktadr. Fakat bir milyonu aan bu poplsyonu
tam saymla tasvir etmek imknsz olduundan, bu geni evrenden rnekleme
teknikleriyle rneklem karlm ve bu rneklem vastasyla ana ktle hakknda
genellemelere gidilmitir.
rnekleme ileminde nce stanbulun hangi ilelerinde aratrmann
yaplaca ve ilelerde ikamet eden halkn says tespit edilmi (alan rneklemesi), sonra
biri Anadoluda biri Avrupa yakasnda olmak zere iki ile seilmi (kme rneklemesi)
ve en sonunda bilgi toplama envanterleri (anketler) bu kmelerden rastgele seilen
yaklak 400 kiiye uygulanmtr.
E. ARATIRMAYA KATILANLARIN NTELKLER
Aratrmann rneklemini oluturan deneklerin eitli demografik zelliklerine
gre dalmn ve bunlarn yzdelerini gsteren tablolar srasyla aada sunulmutur.
Tablo 1: Deneklerin Cinsiyetlerine Gre Dalm

Cinsiyet Say (N) Yzde (%)
Bayan 102 47,0
Bay 115 53,0
Toplam 217 100,0

Deneklerin cinciyete gre dalmn gsteren yukardaki tabloda grlecei
gibi aratrmaya toplam 217 kii katlmtr. Bunlarn 102si bayan ( % 47), 115i
( % 53 ) erkektir.
Tablo 2: Deneklerin Yalara Gre Dalm
Ya Say (N) Yzde (%)
17-20 59 27,2
21-30 108 49,8
31-40 30 13,8
98
41-50 10 4,6
51-60 10 4,6
Toplam 217 100,0
Ortalama: 26,5530
Tablo 2 aratrmaya katlanlarn ya gruplarna gre sralann gstermektedir.
Buna gre aratrmaya katlan 217 kiiden 59u (%27,2) 17-20 ya aralnda yer
almaktadr. Aratrmaya katlanlar arasnda en kalabalk grubu 108 kiiyle (%49,8) 21-
30 ya grubu oluturmaktadr. Aratrmaya katlanlarn %13,8ini (30 kii) 31-40 ya
aralnda olan bireyler olutururken, 41-50 ve 51-60 ya aralnda olan bireyler 10ar
kiiyle (%4,6) eit bir orana sahiptirler. Aratrmaya katlan deneklerin ya ortalamas
26,5tir.
Tablo 3: Deneklerin Eitim Durumlarna Gre Dalm

Deneklerin eitim seviyelerine gre dalmn gsteren tablo 3e gre, en
kalabalk grubu 108 kiiyle (rneklemin %49,8i) lise ve dengi okul mezunu bireyler
oluturmaktadr. Bu grubu 48 kiiyle (%22,1) ilkokul mezunlar, 24 kiiyle %11,1
niversite mezunlar, 17 kiiyle (%7,8) yksek okul mezunlar, 12 kiiyle (%5,5) okur-
yazar grubu ve son olarak 8 kiiyle (%3,7) ilkokul mezunu bireylerin oluturduu
gruplar takip etmektedir.

Eitim Durumu Say (N) Yzde (%)
Okur-yazar 12 5,5
lkokul mezunu 48 22,1
Ortaokulmezunu 8 3,7
Lise ve dengi okul 108 49,8
Yksek okul mez. 17 7,8
niversite Mezunu 24 11,1
Toplam 217 100,0
99
Tablo 4: Deneklerin Yetime Meknlarna Gre Dalm

Aratrmaya katlanlarn hayatlarnn ounu geirdikleri yerlere gre
dalmn gsteren Tablo 4te grlecei zere, en kalabalk grubu 85 kiiyle
rneklemin %39,2sini oluturan ve hayatnn ounluunu ehirde geirmi
kimselerden oluan bireyler oluturmaktadr. Bu gurubu 71 kiiyle (%32,7) yetime
meknlar byk ehir olanlar, 43 kiiyle (%19,8) yetime mekanlar ky olanlar ve 17
kiiyle (%7,8) kasabada yetien bireylerin oluturduu gruplar takip etmektedir.
Hayatnn ounluunu yurt dnda geiren sadece 1 kii vardr.
Tablo 5: Deneklerin Medeni Durumlarna Gre Dalm

Aratrmaya katlan deneklerin meden durumlarna gre dalmn gsteren
yukardaki tabloya gre, deneklerin %67,3i bekrdr. Bu gurubu %27,6 ile evliler ve
%5,1 ile dullar grubu takip etmektedir.

Yetime Meknlar Say (N) Yzde (%)
Ky 43 19,8
Kasaba 17 7,8
ehir 85 39,2
Byk ehir 71 32,7
Yurt d 1 ,5
Toplam 217 100,0
Meden Durum Say (N) Yzde (%)
Evli
60 27,6
Bekr
146 67,3
Dul
11 5,1
Total
217 100,0
100
Tablo 6: Deneklerin Gelir Durumlarna Gre Dalm
Gelir Seviyesi Say (N) Yzde (%)
ok iyi
13 6,0
yi
117 53,9
Orta
53 24,4
Dk
34 15,7
Total
217 100,0

Aratrmaya katlan deneklerin gelir durumlarna gre dalmn gsteren
Tablo 6ya gre, gelir seviyesi ok iyi olanlar 13 kiiyle rneklemin %6sn
olutururken, gelir seviyesi iyi olanlarn says 117dir (rneklemin %53,9u). Gelir
seviyesi orta olanlarn says 53tr (%24,4). Gelir seviyesi dk olanlarn says
aratrmaya katlanlarn %15,7sidir (34 kii).
Tablo 7: Deneklerin Mesleklerine Gre Dalm

Aratrmaya katlanlarn mesleklerine gre dalmna baktmzda en
kalabalk grubu 113 kiiyle (rneklemin %52,1i) renciler oluturmaktadr. Bu grubu
53 kiiyle (%24,4) ev hanmlar takip etmektedir. nc srada ise 25 kiiyle (%11,5)
ii-hizmetli grubu yer almaktadr.

Meslekler Say (N) Yzde (%)
retmen 7 3,2
renci 113 52,1
Avukat 2 ,9
i-hizmetli 25 11,5
Serbest 9 4,1
Ev hanm 53 24,4
Din adam 4 1,8
siz 3 1,4
Kimyager 1 ,5
Total 217 100,0
101
Tablo 8: Deneklerin stanbulda Oturma Zamanlarna Gre Dalm
stanbulda yaama sreleri Say (N) Yzde (%)
1-5 Yl 115 53,0
6-10 Yl 23 10,6
11-15 Yl 27 12,4
16-20 Yl 30 13,8
25 Yl ve yukar 22 10,1
Toplam 217 100,0

Aratrmaya katlanlarn stanbulda yaama srelerine gre dalmn
gsteren Tablo 8de grlecei gibi, en kalabalk grup 115 kiiyle rneklemin %53n
tekil eden ve stanbulda 1-5 yl aras yaayan deneklerin oluturduu gruptur. Bu
gurubu 30 kiiyle rneklemin %13,8ini oluturan ve stanbulda 16-20 yl aras
yaayan deneklerin oluturduu grup takip etmektedir. Ardndan srasyla 27 kiiyle
(%12,4) 11-15 yl, 23 kiiyle (%10,6) 6-10 ve son olarak 22 kiiyle (%10,1) stanbulda
25 yl ve yukars sre yaayan deneklerin oluturduu grup rneklemin stanbulda
yaama srelerine gre dalmn oluturmaktadr.
F. LME ARACI
Aratrmada kullanlan anket formunda, deneklerin cinlerle, by- muska gibi
hadiselerle ve halk arasnda cinci hoca olarak tarif edilen cinci medyumlarla alakal
tutumlar, kanaatleri, bahsi geen hususlara ilikin bilgi kaynaklarn, deneyimleri ve bu
hususlara kar takndklar tavr ve gsterdikleri davran boyutu llmek istenmitir.
Gelitirilen Anket formu toplam iki blmden olumaktadr. Bunlardan birinci blm
deneklerin kiisel bilgilerini sorgulamayI amalayan leklerden olumutur. Burada
kullanlan leklerden bazlar ak ulu sorulardan, ounluu da kategorik leklerden
olumutur. Anketin birinci blmnde yer alan 2. ve 8. sorular ak ulu sorulmutur.
Anket formunun ikinci blm 16. sorudan balamakta ve 58. soruda
tamamlanmaktadr. kinci blmde yer alan sorulardan 1623 aras kategorik sorulardr.
2458 aras sorularde ise likert tipi lekler kullanlmtr. Anketin 24. ve 58. sorular
aras toplam 25 soru aratrmac tarafndan gelitirilen ve cinlere, by-muskaya ve
102
cincilere ilikin tutumlar len maddelerden oluan Tutum leidir. Tutum
leinde Cinlere likin tutumlar len sorular (s 24, 25, 26, 27, 28, 29, 30, 31, 32,
33, 34, 35, 36, 37, 38, 53, 54, 55, 56, 57, 58), by ve muskaya ilikin tutumlar len
sorular (s 39, 40, 41, 42, 43, 48, 49, 50, 51) ve cincilere ilikin tutumlar (s 44, 45, 46,
47) len sorular bulunmaktadr. Bu sorular daha sonra kendi aralarnda gruplanarak
faktr analizine tabi tutulmu ve cinlerle ilgili sorulardan oluan gruba Cinlere likin
Tutum lei, By-muska ile ilgili sorulardan oluan gruba By Ve Muskaya
likin Tutum lei ve son olarak cincilerle alakal tutumlar lmeyi amalayan
sorulardan oluan gruba da Cincilere likin Tutum lei ad verilmitir.
Cinlere, By-Muskaya ve Cincilere likin Tutum lei 217 denek zerinde
uygulandktan sonra, elde edilen bulgular i tutarllk denetlemeleri ve faktr analizleri
ile deerlendirilmi; bu analizler sonucunda, cinlere ilikin tutumlar len sorulardan
soru 28, 30, 31, 38 ve 54. sorular; by ve muskaya ilikin tutumlar len sorulardan
soru 43 ve 51 sorular faktr gruplarna dhil edilmemitir. Neticede aratrmada cinlerle,
by-muskayla ve cincilerle ilgili deerlendirmeler bahsi geen sorularn haricinde
kalan 28 soruyla yaplmtr.
Aratrmada kullanlan anket formu, ynergeyle birlikte toplam 5 sayfadan
olumu bir formdan ibarettir. lk sayfa ift stun halinde sorulmu sorulardan
olumutur. 4 ve 5. sayfalar tutum leinin yer ald sayfalardr. Sol tarafta sorular ve
sa tarafta her bir soruya bal likert lei kullanlmtr. Cevaplamada kullanlan
Likert leinin be lek basama vardr. Bunlar; tamamen katlyorum, ksmen
katlyorum, kararszm, pek katlmyorum, kesinlikle katlmyorum seenekleridir.
Denekler kendilerine yneltilen kanaatlere ilikin dncelerini anketin bu be lek
basamandan seerek iaretlemilerdir.
Ankette yer alan 123 aras sorular (2 ve 8 hari) a. seeneinden balayarak
her bir seenee bir puan gelecek ekilde 1,2,3 eklinde kodlanmtr. 2458 aras
sorularda ise her soruda tamamen katlyorum, ksmen katlyorum, kararszm, pek
katlmyorum, kesinlikle katlmyorum eklinde be derece mevcuttur. Bu dereceler en
olumsuzdan en olumluya doru srasyla 1, 2, 3, 4, 5 eklinde puanlanmtr. Burada 1
en dk kanaati, 5 ise en yksek kanaati bildirmektedir. Byyle ilgili kanaatleri len
103
by leinde 48. soru ve 49 soru birbirinin tersi sorular olduu iin 48. soru ters
kodlanarak puanlamaya dhil edilmitir. Buna gre 49. sorudaki kesinlikle
katlyorum yant 5 puanken, byy kabul eden 48. soruda kesinlikle katllyorum
yant 1 puan deerindedir. Bu puanlama baz alndnda; cinlerle ilgili tutum leinde
bir denein alabilecei en yksek puan 5x16=80 en dk puan 1X16=16; by ve
muskayla ilgili tutum leinde bir denein alabilecei en yksek puan 5x6=30 en
dk puan 1x6=6; cincilerle ilgili tutum leinde bir denein alabilecei en yksek
puan 4x5=20 en dk puansa 1x5=5dir.
Bu lekten ikisine (cinlerle ilgili tutum lei ve by-muskayla ilgili
tutum lei) faktr analizi uygulanm, cincilerle ilgili tutumlar len tutum leine
soru says az olduundan tutum faktr analizi yaplmamtr. Bu lee ilikin
deikenler lekte yer alan sorulara gre gruplanm ve deiken olarak kabul
edilmitir.
Aratrma envanterinde cinlerle ilgili yer alan 22 soru zerinde yaplan faktr
analizi sonucunda cinlerle ilgili tutumlara ilikin 4 faktr belirlenmitir. Bu lei
oluturan boyutlar ve bu boyutlara ilikin sorular aadaki gibidir:
1- Cinlere Olumsuz zellik Atfetme (F1): 25, 27, 32, 33, 34,
2- Cinlere Olumlu zellik Atfetme ( F2) : 26, 29, 35, 36.
3- evresel Faktrlerin Cinlere nanca Etkisi (Cinlerle lgili Kanaatlerin
Oluumunda evresel Faktrlerin Etki Boyutu) (F 3): 53, 55, 56, 57.
4- Cin-Dini nan Badatrmas (F4): 24, 37, 52.
Aratrma envanterinde by ve muskayla ilgili yer alan 9 soru zerinde faktr
analizi uygulanm ve analiz sonucunda 2 alt faktr belirlenmitir. Bu alt faktrler
aadaki gibidir:
1- Din- By Ayrtrmas (F1) : 39, 41, 42, 50
2- By Kart Tutum (F2) : 48, 49
104
Aratrma envanterinde cincilerle ilgili tutumlara ilikin yer alan 4 soru, faktr
analizine tabi tutulmam, sorularn niteliine gre iki faktr olduu kabul edilmitir.
Kabul edilen faktrler ve soru numalaralar yledir:
1- Cincilere likin Olumlu Kanaatler: 44, 45
2- Medyum-Din likilendirmesi: 46, 47
G. VERLERN TOPLANMASI VE STATSTKSEL ANALZ
Aratrmann uygulama aamasna geilmeden nce hazrlanan anket kitapk
haline getirilerek oaltlm ve nce bir pilot uygulama yaplmtr. Pilot uygulamann
ardndan, gerekli revizyon yapldktan sonra anket formu oaltlarak uygulayclara
datlmtr. 2005 ylnn Ekim ay ile 2006 ylnn Nisan aylar arasnda yaplan
uygulamaya, seilen iki ileden (Taksim ve skdar) toplam 300 denek katlmtr. Bu
deneklere, baz sokaklarda evlerin kaplar alnarak veya belli kimselere belli sayda
anket formu verip bunlar tandklarna uygulatmas istenmek suretiyle ulalmtr.
Ancak uygulanan 300 anket formundan 83 eksik doldurma, ya snrna uymama vb.
etli uygulama hatalar sebebiyle deerlendirme d braklm ve sonuta 217 denein
formu deerlendirmeye alnmtr.
Elde edilen veriler toplandktan sonra bilgisayar ortamna aktarlan verilerin
analizi SPSS paket program yardmyla yaplmtr.
Bu amala nce;
- rneklemin demografik zellikleri ve tutum lei faktr gruplarndan
aldklar puanlarn ortalamalarna gre frekans ve yzde dalmlar
karlm, ardndan aratrmann snrlar ve hedefleri dorultusunda u
istatistiksel zmlemeler gerekletirilmitir.
- Deneklerin cinsiyet, ya, eitim durumu, ekonomik dzey, yetime
yerleri, meden durum, stanbulda yaama sreleri, meslek, din eitimi
alp almama gibi demografik zellikleriyle lek faktr gruplar
arasndaki dalm farknn anlamllk snamas iin, grup saylarna gre
105
independent sample t-test veya Tek Ynl Varyans Analizi (Oneway
Anova ),
- Aratrma envanterinde yer alan tutum leinden, faktr analizi
sonucunda elde edilen faktr gruplarnn kendi aralarndaki ilikilerini
incelemek iin pearson correlation,
- Medyuma gidip gitmeme, by ve muska yaptrp yaptrmama, din
inan ve din yaant, din eitimi alp almama gibi deikenlerle, cinsiyet,
ya, eitim seviyesi vb. demografik zellikler arasnda bir iliki olup
olmadn snamak iin ki-kare testi yaplmtr.

106
NC BLM BULGULAR
Bu blmde aratrmada ulalan bilgilerin anlalr olabilmesi iin aratrma
sonucunda elde edilen bulgular belirli bir dzen ierisinde verilecektir. Bulgularn
verilmesinde aratrmann hipotezleri ve aratrma modeli dikkate alnacaktr. lk nce
i tutarllk (relaibility) ve faktr analizine ait bulgular verilecek, daha sonra da
Cinlerle Alakal Bulgular, Cincilerle Alakal Bulgular ve Muska ve Byyle
Alakal Bulgular genel olarak verildikten sonra Demografik zelliklere Bal
Farkllklar bal altnda; Cinsiyete Bal Farkllklar, Yaa Bal Farkllklar,
Yetime Meknna Bal Farkllklar, Meden Duruma Bal Farkllklar, Meslee Bal
Farkllklar, Eitim Durumuna Bal Farkllklar, Ekonomik Dzeye Bal Farkllklar,
stanbulda Yaama Srelerine Bal Farkllklar, verilip, Din Eitimi Alp Almamaya
Bal Farkllklar, Din nan ve Din Yaantya Bal Farkllklar verilerek bulgular
blm sonlandrlacaktr.
I. TUTARLILIK VE FAKTR ANALZLER
A. Tutarllk Denetlemeleri
Uygulanan tutum leklerinin i tutarlln denetlemek iin i tutarllk
analizi yaplm ve Cronbach Alpha deerleri aadaki tabloda ifade edilmitir.
Tablo 9: Tutarllk Denetlemeleri
Aratrma Envanterleri N Ortalama S.S
Cronbach
Alpha
Cinlerle lgili Tutum lei 217 54,03 11,23 ,8188
By ve Muskayla ligli Tutum lei 217 21,6820 4,1034 ,6036
Cincilerle lgili Tutum lei 217 23,2120 4,9723 ,6931

107
Yukardaki Cronbach Alpha deerleri baz alndnda, kullanlan lekler
yaplacak analizler iin uygundur
303
.
B. Faktr Analizi Sonular
Faktr analizi birbiriyle ilikili p tane deikeni bir araya getirerek az sayda
ilikisiz ve kavramsal olarak anlaml yeni deikenler (faktrler, boyutlar) bulmay,
kefetmeyi amalayan ok deikenli bir analizdir.
304
Faktr analizi amlayc
(exploratory) ve dorulayc (confirmatory) olmak zere iki tre ayrlmaktadr.
Amlayc faktr analizinde deikenler arasndaki ilikilerden hareketle faktr
bulmaya ynelik bir ilem; dorulayc faktr analizi yaklamnda ise deikenler
arasndaki ilikiye dair daha nce saptanan bir hipotezin ya da kuramn test edilmesi sz
konusudur
305
. Bu aratrmada, sosyal bilimlerde bir veri toplama arac olarak lein
yap geerliliini incelemede sklkla kullanlan amlayc faktr analizi kullanlm
olup, dorulayc faktr analizi kapsam d braklmtr.
Bu balk altnda lekleri oluturan faktrleri belirlemek
306
iin yaplan faktr
analizi sonular irdelenecektir. Bu amala verilerin homojen bir dalmnn olup
olmadn gsteren Kaiser-Mayer-Olkin (KMO) deerleri, faktr analizinin dayand
korelasyonlarn istatistiksel olarak anlamlln gsteren Bartletts Test of Sphericity
deerleri ve her faktr oluturan maddelerin yk deerleri (loadings) verilecektir.

303
ener Bykztrk, Veri Analizi El Kitab, Pegema Yaynclk, 5. Bask, Ankara Temmuz 2005,
170171
304
Selim Hovardaolu, Davran Bilimleri in Aratrma Teknikleri, Ankara: Ve-ga Yaynlar, 2000,
s 98.
305
Bykztrk, s.123.
306
Bykztrk, s. 117121.

108
1. Cinlere likin Tutum lei Analiz Sonular
Aratrma envanterinde cinlere ilikin tutumlara dair yer alan maddelerin alt
boyutlarn saptamak amacyla yaplan faktr analizi sonucunda 4 faktr tespit
edilmitir. Yaplan analiz neticesinde Kaiser-Meyer-Olkin yeterlilii (0, 82) ve Bartlett
Testinin (Chi-Square = 1078,99, p= ,00 <0,05) anlaml sonu vermesi, verilerin analiz
iin uygun olduunu gstermektedir. Aada, lee ait faktr analizi sonular ifade
edilmitir.
Tablo 10: Cinlerle lgili Tutum lei Faktr Analizi Sonular
Cinlerle lgili Tutum lei Alt Faktrleri
Aklanan
varyans
(%)
Faktr 1: Cinlere Olumsuz zellik
Atfetme
Faktr
Arl
N A.Or. Sd. 29,29
s25 Cinler insanlara zarar verebilir. 0,80 217 4,08 1,18
s32 Cinler insann bedenine girebilir. 0,76 217 3,61 1,34
s33 Cinler insanlar kontrol edebilir. 0,69 217 3,38 1,38
s34 Cinler baz hastalklara sebep olabilir. 0,67 217 3,59 1,28
s27 Cinler istedikleri ekle girebilirler 0,64 217 3,65 1,28
Faktr 2: Cinlere Olumlu zellik Atfetme
Faktr
Arl
N A.ort. Sd. 9,03
s26 Cinler gelecekten haber verebilir 0,74 217 2,59 1,49
s35
nsanlarn cinlerden istifade etmesi
mmkndr.
0,62 217 3,37 1,37
s29 Cinler insanlar iyiletirebilir. 0,62 217 2,54 1,33
s36 Cinlerle iletiim kurulabilir. 0,50 217 3,72 1,36
Faktr 3: evresel Faktrlerin Cinlere
nanca Etkisi
Faktr
Arl
N A.ort. Sd. 13,29
s55
Cinlere evremde herkes inand iin
inanyorum
0,82 217 2,46 1,44
109
s53
Cinlere, gerek hayatta birok cin vakas
olduunu duyduum iin inanyorum.
0,72 217 3,26 1,44
s57
Cinlerle ilgili kanaatimin olumasnda
ocukken dinlediim masal ve hikyeler
etkili olmutur.
0,64 217 2,74 1,41
s56
Cinlerle ilgili kanaatimin olumasnda
okuduum kitaplar etkilidir
0,57 217 2,95 1,40
Faktr 4: Cin-Din nan Badatrmas
Faktr
Arl
N A.ort. Sd. 7,29
s52
Cinlere dinim yle emrettii iin
inanyorum
0,73 217 4,17 1,31
s37
Cinlere inanmamak din inanca zarar
verir.
0,72 217 3,40 1,55
s24 Cinler vardr 0,62 217 4,53 1,04
Toplam Aklanan Varyans (%) 58,90
Kaiser-Meyer-Olkin yeterlilii 0,82
Ki-kare 1078,99
df 120
Bartlett Testi
p deeri 0,00
Tablo10da yer alan faktrlerden birinci faktr (Cinlere Olumsuz zellik
Atfetme), cinlere ilikin korkular ve negatif dnceleri yanstmaktadr. Nitekim
faktr oluturan maddeler incelendiinde, cinlerin insana zarar verebilecei, cinlerin
insan bedenine girebilecei, cinlerin insanlar kontrol edebilecei ve cinlerin bir takm
hastalklara sebep olabilecei gibi kanaat ifadeleri bulunduu grlecektir. Bu maddeler
rneklemin cinlerle ilgili negatif dnce ve korkularn ierisinde barndrmaktadr.
Cinlere olumlu zellik atfetme alt faktrnde, rneklemin cinlere ilikin pozitif
dnce ve tutumlar yanstlmaktadr. Nitekim faktr alt maddeleri incelendiinde,
cinlerin insanlar iyiletirebilecei, cinlerin gelecekten haber verebilecei ve cinlerden
istifade etmenin mmkn olduu eklinde kanaat ifadeleri grlecektir. Bu kanaatlere
verilen cevaplar cinlere ilikin pozitif dnce ve tutumu yanstmaktadr.
110
evresel faktrlerin cinlere inanca etkisi alt faktrnde ise cinlerle ilgilil
kanaatin oluumu sreci ve bu sre zerinde etkili olan evresel faktrleri ifade
etmektedir. Nitekim faktr alt maddelerinde, kiinin cinlere herkes inand iin
inanmasn, cinlere gerek hayatta birok cin vakas duyduu iin inanmasn, ayrca
okuduu kitaplarn ve ocukluk dnemindeki evresel etkileri (kendi dndaki etkiler)
ifade eden kanaat maddeleri bulunmaktadr. Bunlara verilen cevaplar da kiinin cinlerle
ilgili kanaatinin oluumunda evresel etki boyutunu yanstacaktr.
Cin-din inan badatrmas alt faktr de aratrmaya katlanlarn cinlere
inanlaryla din inanlarn ne kadar ilikilendirdikleri hususunu yanstmaktadr.
Nitekim faktr alt maddelerinde, kiinin cinlere dini emrettii iin inanmasn ve cinlere
ilikin inancn ifade eden maddeler bulunmaktadr. Ayrca kiinin cinlere
inanmamann din inanca zarar verecei hususundaki kanaatini ifade eden bir madde
de bu faktrn alt maddeleri arasnda bulunmaktadr. Tm bu maddelerin toplam
kiinin cinlere inancyla din inancn ne derece ilikilendirdiini ifade edecektir.
2. By ve Muskaya likin Tutum lei Analiz Sonular
Aratrma envanterinde muska ve byye ilikin tutumlara dair yer alan
sorularn alt boyutlarn saptamak amacyla yaplan faktr analizi neticesinde 2 faktr
tespit edilmitir. Yaplan analiz sonucunda Kaiser-Meyer-Olkin yeterlilii (0, 61) ve
Bartlett Testinin ( Chi-Square = 185,92, p= ,00 <0,05) anlaml sonu vermesi, verilerin
analiz iin uygun olduunu gstermektedir. Aada, lee ait faktr analizi sonular
ifade edilmitir.
Tablo 11: Muska ve Byyle lgili Tutum lei Faktr Analizi Sonular
Muska-Byyle lgili Tutum lei Alt Faktrleri
Aklanan
varyans
(%)
Faktr 1: By-Din Badatrmas
Faktr
Arl
N A.ort. Sd. 35,14
s 41
By yapmak veya yaptrmak din
inanca zarar verir.
0, 766 217 4,14 1,40
s 42
By yaptrmak slm'a gre
yasaktr.
0, 700 217 4,18 1,37
111
s 50
Muska yaptrmak slm'a gre
yasaktr.
0,604 217 3,28 1,43
s 39
nsanlar "by, muska, kurun
dktrme" gibi eylerle
ilgilenmemelidir.
0,567 217 3,75 1,47
Faktr 2: By Kart Tutum
Faktr
Arl
N A.ort. Sd. 17,93
s 48 yi amalar iin by yaptrlabilir. 0,785 217 2,23 1,47
s 49
Her ne iin olursa olsun by
yaptrmak uygun deildir.
0,694 217 4,07 1,40
Toplam Aklanan Varyans (%) 53,08
Kaiser-Meyer-Olkin yeterlilii 0,61
Ki-kare 185,92
df 15
Bartlett Testi
p deeri 0,00
Tablo 11de yer alan By-Din Badatrmas alt faktr aratrmaya
katlanlarn by ile din inanlar arasnda kurduklar balanty yanstmaktadr.
Nitekim faktr alt maddelerinde, by yapmann din inanca zarar verecei, by ve
muska yaptrmann slma gre yasak olduu ve insanlarn muska, by gibi eylerle
ilgilenmemesi gerektii ynnde kanaat ifadeleri bulunmaktadr. Bu ifadelerin
ortalamas, bu husustaki kanaati ifade edecektir.
Tablo 11de yer alan By-Kart Tutum alt faktr iki alt maddeden
olumakta ve aratrmaya katlanlarn byye ilikin negatif tutumlarn ifade
etmektedir. Faktr alt maddelerinde yer alan iyi amalar iin by yaptrlabilir
ifadesi ters bir ifadedir ve lek deerlendirmesinde ters kodlanarak
deerlendirilimitir. Buna gre her ne iin olursa olsun by yaptrmak uygun
deildir. kanaatinde 5 puan en yksek kanaati 1 puan da en dk kanaati ifade
ederken, iyi amalar iin by yaptrlabilir kanaatinde 5 puan en dk kanaati, 1
puan da en yksek kanaati ifade etmektedir.
112
3. Medyumlara (Cincilere) likin Tutum lei Alt Faktrleri
Aratrma envanterinde cincilere dair sorulan sorularn alt boyutlarn tespit
etmek iin faktr analizi yaplmamtr. Ancak lekte yer alana maddeler gz nnde
bulundurularak lein aadaki gibi alt faktrler oluturulduu kabul edilmitir. Bu
lee ilikin analizler de bu gruplar dikkate alnarak yaplacaktr.
Tablo 12: Cincilerle lgili Tutumlara likin Gruplar
Cincilere Olumlu Bak N A.ort. Sd.
Cinciler hastalklar iyiletirebilir. 216 2,20 1,28
Cinciye gitmek faydaldr. 217 2,13 1,32
Medyum-Din Badatrmas A.ort. Sd.
Cincilerin kullandklar yntemler slm'a uygun
deildir.
217 3,45 1,49
Cinci hocalar birer din adamdrlar. 217 2,24 1,39

Tablo 12de yer alan Cinlere Olumlu Bak alt faktr, cincilerin hastalklar
iyiletirebilecei ve cinciye gitmenin faydal olduu ynndeki kanaat maddelerinden
olumakta ve rneklemin cincilere ilikin pozitif tutum ve davranlarn yanstmaktadr.
Medyum-Din Badatrmas ise, cincilerin kullantklar yntemin slma
uygun olup olmad ve cinci hocalarn birer din adam olarak alglanp alglanmad
ynndeki ifadelerden olumaktadr ve rneklemin medyumlarla (cinci) dini
ilikilendirip ilikilendirmediklerini ifade etmektedir.
II. CNLERLE ALAKALI BULGULAR
Bu blmde rneklemin cinlerle ilgili bilgi kaynaklar, cinlere inan oran ve
cinlerle ilgili kanaatlerine ilikin sorulan sorulara verdikleri cevaplarla cinlerle ilgili
kanaat sorularndan oluturulan faktr gruplar incelenecektir. Bu amala, ekseriyetle
113
bulgularn dalmlarna baklacak, ortalama ve sapmalarna ilikin bilgiler tablo halinde
verilecektir.
Aratrmaya ilikin olarak cinlerle alakal bulgularn incelendii blmde
olduumuz iin bu blmde incelenebilecek bekkide en nemli husus, rneklemin
cinlerin varlna inanp inanmaddr. Bunun iin rneklemin tmne yneltilen
cinler vardr kanaatine katlma orann sorgulayan soruya deneklerin verdii cevaplara
ilikin frekans dalm aada verilmitir.
Tablo 13: rneklemin Cinlerin Varlna likin Kanaati
Cinler Vardr kanaatine katlyor musunuz? Say (N) Yzde (%)
Kesinlikle Katlmyorum 10 4,6
Katlmyorum 7 3,2
Kararszm 9 4,1
Ksmen Katlyorum 22 10,1
Kesinlikle Katlyorum 169 77,9
Toplam 217 100,0

Tabloda da grld gibi 217 kiiden oluan rneklemin byk bir ounluu
cinlerin varlyla ilgili kanaati (inanc) sorgulayan soruya verilen cevaplara gre
Ksmen Katlyorum ve Kesinlikle Katlyorum grubunda toplanmtr. Bu grubu
oluturan 191 kiinin toplam yzde iindeki oran % 88dir. kinci byk oran 17
kiiyle ( % 7,8 ) Katlmyorum ve Kesinlikle Katlmyorum grubunda toplanmtr.
Cinlerin varlna inan bakmnan Kararsz olduunu belirtenler ise 9 kiiyle
rneklemin % 4,1ini oluturmaktadr. Buna gre aratrmaya katlan deneklerin
olduka byk bir ounlukta cinlerin varlna inandklar anlalmaktadr.
Aratrma envanterinde rnekleme yneltilen ve aratrmaya katlanlarn
cinlere ilikin bilgi kaynaklarn anlamay amalayan sorulara verilen cevaplarn
dalm aada verilmitir:
Tablo 14: rneklemin Cinlerle lgili Bilgi Kaynaklar
Say (N) Yzde (%)
Kur'an- Kerim ve Hadisler 152 26,7
114
evremdeki nsanlar 116 20,4
Dinlediim Vaazlar 72 12,6
Okuldaki Dersler 37 6,5
TV 55 9,6
Okuduum eiti Kitaplar 65 11,4
Anne-Babam (ailem) 53 9,3
Bizzat kendi tecrbelerim 20 3,5
Toplam 570 100
rneklem grubuna yneltilen ve rneklemin cinlerle alakal bilgi kaynaklarn
anlamay amalayan soruya ilikin verilen cevaplar incelendiinde, deneklere yneltilen
klar arasnda deneklerin cinlerle ilgili bilgi kaynaklar arasnda ilk srada Kur'an-
Kerim ve Hadisler (% 26,7) seeneinin tercih edildii grlmtr. kinci srada
%20,4le evremdeki insanlar seenei tercih edilmitir. nc sradaysa %12,6yla
dinlediim vaazlar seenei gelmektedir. Bundan sonra srasyla okuduum eitli
kitaplar (%11,4), televizyon (%9,6), ailem (%9,3), okuldaki dersler (%6,7) ve
son olarak da % 3,5le bizzat kendi tecrbelerim seenekleri gelmektedir. Buna gre
aratrmaya katlan deneklerin cinlerle ilgili bilgi kaynaklar arasnda ilk 3 srada dini
kaynaklarn olduu anlalmaktadr. Cinlerle ilgili bilgi kaynaklar arasnda ikinci srada
gsterilen evremdeki insanlar (%20,3) seenei, cinlerle ilgili etraftan duyulanlarn
ne derece nemli olduunu da gstermektedir. Nitekim metafizik bir kavram sz
konusu olduunda etraftaki insanlar her zaman ok nemli bir bilgi kayna olmaktadr.
rnmeklemin cinlere inan ve cinlerle ilgili bilgi kaynaklarna baktktan sonra
akla u soru gelmektedir; Acaba insanlar cinlerle ilikilendirdikleri bir problem
olduunda ne yapmay tercih ederler? Problemini zmek iin bir hekime mi yoksa bir
cinciye veya din kaynaklara bavurmay m tercih ederler? Bunu anlamak iin
rneklem grubunun cinlerle ilikilendirdikleri bir konuda nasl hareket etme eiliminde
olduunu lmeyi hedefleyen sizce cuduna cin girdiini veya kendisine cin musallat
olduunu syleyen biri nereye gitmelidir? sorusuna verilen cevaplara ilikin dalma
bakmak gerek.
Tablo 15: Cinlerle likilendirilen Durumlara likin Tepkiler
115
Sizce, vcuduna cin girdiini veya kendisine cin
musallat olduunu syleyen biri nereye gitmelidir?
Say (N) Yzde (%)
Bir hekime gitmelidir 59 28,2
Cinciye gitmelidir 31 14,8
Hibir yere gitmesine gerek yok kendiliinden geer 8 3,8
Kur'an'dan baz ayetler okuyarak kendini tedavi edebilir 111 53,1
Toplam 209 100,0

Buna gre deneklerin % 53,1 (111 kii) insanlarn Kur'an'dan baz ayetler
okuyarak kendini tedavi edebileceini dnrken, % 28,2si (59 kii) byle bir
durumda bir hekime gidilmesi gerektiini, rneklemin % 14,8i de (31 kii) byle bir
durumda bir cinciye (cinciye) gidilmesi gerektiini dnmektedir. Hibir yere
gidilmesine gerek olmadn dnenlerin oran ise %3,8 (8 kii)dir. Grld gibi
burada da cinlerle ilgili bilgi kaynaklarnda olduu gibi din kaynaklarn birinci srada
geldii grlmektedir.
Tablo 16: Cinlerle lgili Tutum lei Alt Faktrlerinin Ortalamalar
Faktrler N Ortalama Std. Sapma
Cin-Din nan Badatrmas (F4) 217 4,03 ,99
Cinlere Olumsuz zellik Atfetme (F1) 217 3,66 ,98
Cinlere Olumlu zellik Atfetme (F2) 217 3,05 1,02
evresel Faktrlerin Cinlere nanca
Etkisi (F3)
217 2,85 1,01

Cinlerle lgili tutum leini oluturan ifadelerin 4 alt boyutta (faktr)
topland geride ifade edilmiti. Bu alt boyutlara gre alnan puan ortalamalar
yukardaki tabloda verilmitir.
Tabloda grld gibi, rneklemin cinlerle ilgilli tutumlarna dair faktr
gruplarnn aritmetik oralamalarna gre en yksek ortalama cin-din inan
badatrmasdr (4,03). Ardndan cinlere olumsuz zellik atfetme (3,66)
116
gelmektedir. Cinlere olumlu zellik atfetme 3,05 ortalamayla nc srada gelirken,
evresel faktrlerin cinlere inanca etkisi faktr 2,85 ile son srada yer almaktadr.
Aratrmann teorik ksmnda cinlerle ilgili yaplan modern yorumlarda,
cinlerin uzayllar olabilecei gibi bir takm iddialara rastlamtk. Bu iddiay aratrmaya
katlan rneklem grubuna da sorduk. Aratrma envanterinde cinlerle uzayllarn
ilikilendirilip ilikilendirilmediine dair sorulan iki kanaat sorusu olan Ufo denen
cisimler cinlerle alakaldr ve uzayl varlklar cinler olabilir sorularna rneklemin
verdii cevaplarn genel ortalamas birinci soru iin 2,29 ve ikinci soru iin 2,18dir. Bu
oranlara gre aratrmaya katlanlarn cinlerle uzayllar ilikilendirme kanaatine ilikin
puanlar ortalamann altndadr. Bu durum, aratrmaya katlanlarn genel anlamda
cinlerle uzayllar ilikilendirmediini gstermektedir.
III. CNCLKLE ALAKALI BULGULAR
Bu balk altnda rneklemin cinlerle irtibatl olduunu iddia eden medyumlara
(halk arasnda cinci hoca tabir edilen kimselere) dair kanaatlerine ilikin sorulan
sorulara verdikleri cevaplar genel olarak incelenecektir. Bununla beraber, aratrmaya
katlan deneklerin cinciye gidip ditmeme durumu ve cinciye gitme sebepleri de
incelenecektir.
lme aracmzda rneklemin cincilerle ilgili kanaatlerini len 4 soru
bulunmaktadr. Bu ifadelere katlp katlmama durumuna gre katlmclarn tutum ve
kanaatlerinin ynn yanstan genel ortalamalar, cincilerle ilgili genel eilimlerin bir
portresini izme imkn vermektedir.
Tablo 17: Cincilere Dair Tutumlara likin Ortalama ve Sapmalar
N Ortalama Std. Sapma
Medyumlarn (Cincilerin) kullandklar
yntemler slm'a uygun deildir.
217 3,45 1,49
Cinci hocalar birer din adamdrlar. 217 2,24 1,39
Medyumlar (cinciler) hastalklar iyiletirebilir. 216 2,20 1,28
117
Cinciye gitmek faydaldr. 217 2,14 1,32

Tabloya bakldnda rneklemin cincilere ilikin tutumlarn lmek zere
sunulan lek ifadelerinin aldklar genel ortalamalar bakmndan en yksek ortalamay
medyumlarn kullandklar yntemin slma uygun olmad kanaatinde (3,45) aldn
gryoruz. Bu kanaati, cinci hocalar birer din adamdrlar kanaatine verilen puanlarn
ortalamasnn dk kmas (2,24) da desteklemektedir. En dk deeri ise cinciye
gitmek faydaldr kanaati (2,14) almtr. lekte 1,00dan 5,00a ykselen bir
puanlama yapldn hatrlarsak lek orta noktasn (3,00) geen tek lek ifadesinin
medyumlarn kullandklar yntemlerin slma uygun olmad grlmektedir.
Dierlerinin lek orta noktas olan 3,00dan ve lek ortalamas olan 2,5den aada
olduu grlmektedir. Buna gre tabloya gre ilk ifade haricinde lekte yer alan dier
3 ifade ortalamann altnda bir deer almtr. Bu bulgular bize aratrmaya katlan
deneklerin genel olarak, cincilerin kullandklar yntemlerle dini badatrmadklarn
ve cincilerle ilgili olumlu bir kanaate sahip olmadklarn gstermektedir.
Tablo 18: Cinciye Gidip-Gitmeme Davran
Cinciye gittiniz mi? N % Yzde
Evet 46 21,2
Hayr 171 78,8
Toplam 217 100,0
Tabloda da grld gibi rneklemin %21,2si (N=46) cinciye gittiini,
%78,8i ise (N=171) cinciye gitmediini ifade etmitir. Bu bulguya gre rneklemin
cinciye gitme oran dktr. Ancak bunun sebebi, rneklemin seildii yer ve dier
baz etkenler olabilir. Nitekim aratrma, insanlarn youn olarak gittii trbelerde veya
nl cinci hocalarn yannda yaplsayd, belki de rneklemin % 95i cinciye gittiini
ifade edecekti. Bizim amzdan burada nemli olan kontrol grubumuzun olumasdr.
Nitekim istatistik adan 30 ve zeri say anlamldr.
118
Cinciye gitmeyle ilgili bulgular verildikten sonra acaba cinciye gidenler
buralardan fayda elde ettiini dnyor mu? Bununla beraber, cinciye gidenler
asndan cinciye gitmenin en nemli 3 sebebi nedir?
Tablo 19: Cinciye Gitme Davrannda Bulunanlarn Cinciye Gitmenin Faydasna
likin Dnceleri
Medyuma gitmenizin faydasn grdnz
m?

Cinciye Gidenler
Evet Kararszm Hayr
Toplam
Say (N) 15 12 19 46
% Yzde 32,6% 26,1% 41,3% 100,0%

Aratrmaya katlanlar arasnda cinciye gidenlerin %41,3 cinciye gittiini
ancak faydasn grmediini belirtmitir. %32,6s ise cinciye gitmenin faydasn
grdn ifade ederken % 26,1 gibi nemli bir ksm da kararsz olduunu ifade
etmitir.
Aratrmaya katlanlardan cinciye gittiini belirtenlerin cevaplarna gre gitme
sebeplerine ilikin seenekler arasnda en ok tercih edilen 3 seenek aadaki tabloda
verilmitir.
Tablo 20: Cinciye Gidenlerin Gitme Sebepleri
Cinciye Gitme Sebepleri N Yzde %
Hastalktan kurtulmak iin 21 16,2
Psikolojik olarak rahatlamak iin 20 15,4
Cinlerden kurtulmak iin 16 12,3
Toplam 57 43,9

Tabloya gre cinciye gidenlerin % 16,2si hastalktan kurtulmak iin cinciye
gitmeyi birinci sebep olarak gsterirken, % 15,4 psikolojik olarak rahatlamak iin
119
seeneini ikinci srada, %12,3 de cinlerden kurtulmak iin seeneini nc srada
gstermitir. Buna gre tbb bir rahatszlktan dolay cinci hocalara gitme oran
aratrmaya katlan denekler arasnda birinci srada gelmektedir. kinci srada psikolojik
gerekeler yer alrken, nc srada da cinlerle ilikilendirilen problemlerden dolay
gitme gerekesi yer almaktadr.
Cinciye giden ve gitmeyen deneklerin cinlerle ilgili tutum lei alt boyutlar
bakmndan anlaml bir farkllk gsterip gstermediini test etmek iin yaplan t-testi
sonularnda cinlere tutumla ilgili belirlenen drt faktrden yalnzca birinde (evresel
faktrlerin cinlere inanca etkisi) gruplar arasnda anlaml fark bulunmutur ( t= 3,333;
P<0,01). Elde edilen sonu aadaki tabloda rapor edilmitir.
Tablo 21: Cinciye Giden ve Gitmeyenlerin Cinlerle lgili Kanaat Farkllklar

Hi cinciye
(cinciye)
gittiniz mi?
N Oralama
Std.
Sapma
t P
Evet 46 3,2826 1,12127
evresel
Faktrlerin
Cinlere nanca
Etkisi Hayr 171 2,7354 ,95012
3,333 ,001

Cinlerle ilgili tutum leinin, cinlere ilikin kanaatlerin oluumunda evresel
etkileri ifade eden alt boyutu evresel Faktrlerin Cinlere nanca Etkisi hususunda
cinciye gidenler (ort.=3,28) ile cinciye gitmeyenler (Ort.=1,71) arasnda cinciye
gidenler lehine anlaml (p<0,01) bir fark gzlenmitir. Buna gre cinciye gidenlerin
cinlerle ilgili kanaatlerinin olumas zerindeki d etkilerin, cinlere gitmeyenlere oranla
daha fazla olduunu sylemek mmkndr.
Cinciye gidip gitmemeyle cinlere inan arasnda bir iliki olup olmadn test
etmek iin yaplan t-testi sonucunda ise iki grup arasnda cinlere inan bakmndan
anlaml bir fark bulunmamtr (t= -1,771, P=0,82 > 0,05) Bu bulgu, aratrmaya
katlanlarda cinlere inan oranlaryla cinciye gitme davranlar gstermeleri arasnda
bir ilikinin olmadn gstermektedir.
120
IV. BY VE MUSKAYLA ALAKALI BULGULAR
Bu balk altnda rneklemin by ve muska yaptrma oranlar, by ve muska
yaptrma sebepleri, by ve muskaya dair kanaatlerine ilikin sorulan sorulara verdikleri
cevaplar ve bunlarn cinlere ve cincilere ilikin tutumlar gibi deikenlerle ilikisi genel
anlamda incelenecektir.
Tablo 22: Bynn Varlna likin Kanaat
By gerektir N Yzde %
Kesinlikle Katlmyorum 23 10,6
Katlmyorum 17 7,8
Kararszm 29 13,4
Ksmen Katlyorum 36 16,6
Kesinlikle Katlyorum 112 51,6
Toplam 217 100,0
Tablodan da grlecei gibi rneklemin %18,4 bynn gerekliine ilikin
olumsuz kanaat belirtirken, % 68,2si bynn var olduunu, gerek olduunu ve etkisi
bulunduunu ifade etmitir. rneklemin %13,4 ise bu konuda ekimser kalmtr. Bu
bulguya gre rneklemin byk ounluunun bynn varlna inand
grlmektedir.
rneklemin ne kadarnn by ve muska yaptrdna ilikin tablo aada
verilmitir.
Tablo 23: rneklemin Muska ve By Yaptrma Davranlar
Muska Yaptrdnz m? N Yzde %
Evet 50 23,1
Hayr 166 76,9
Toplam 216 100,0
By Yaptrdnz m? N Yzde %
Evet 16 7,4
Hayr 201 92,6
Toplam 217 100,0

121
Tablodan da grlecei gibi rneklemin %76,9u muska yaptrmadn,
%23,1i ise muska yaptrdn ifade ederken, rneklemin %92,6s by
yaptrmadn, buna mukabil %7,4nn by yaptrdn ifade ettii grlmektedir.
Tablo 24: rneklemin Muska ve Bynn Ayn ey Olduuna Dair Kanaati
Muskayla by ayn eydir N Yzde %
Kararszm
69 31,8
Kesinlikle Katlmyorum
63 29,0
Kesinlikle Katlyorum
44 20,3
Katlmyorum
29 13,4
Ksmen Katlyorum
12 5,5
Toplam 217 100,0

Tabloda da grlecei zere rneklemin byk ounluunun % 31,8 oranla
by ile muskann ayn ey olduu hususunda kararsz kald grlmektedir. Bununla
beraber kesinlikle katlmyorum ve katlmyorum diyenlerin taoplam yzdelik oran %
42,4tr. Kesinlikle katlyorum ve ksmen katlyorum ynnde kanaat bildirenlerin
oran ise % 25,8dir. Bu bulguya gre muskayla bynn ayn ey olup olmad
hususunda rneklemin genel ortalamasnn (2,74) lek orta noktasnn (3,00) altnda
olmas ve rneklemin byk ounluunun (%31,8) kararsz ve olumsuz (%42,4) bir
tutum sergilemesi, aratrmaya katlanlarn byyle muskay ayrt ettiklerini
gstermektedir. Buna paralel olarak muska ve by yaptrma oranlarna baktmzda
aratrmaya katlanlardan muska yaptrdn syleyenler by yaptrmadn ifade
ederken, tersi ekilde by yaptrdn ancak muska yaptrmadn ifade edenlere
rastlanmtr. Sonu olarak rneklemin muskayla byy ayn kategoride
deerlendirmedii anlalmaktadr.
rneklemin genel anlamda by yaptrma sebeplerinin dalm aada
verilmitir. Bu dalm by yaptrmakla alkal genel eilimi vermesi asndan
nemlidir.
Tablo 25: By Yaptrma Sebeplerine likin Dalm
122
By yaptrma sebepleri N Yzde %
Hastalktan kurtulmak iin 7 18,9
Cinlerden kurtulmak iin 10 27,0
lerimin yi gitmesi iin 4 10,8
Ailevi problemlerimi zmek iin 5 13,5
Meraktan 4 10,8
Son arem olduu iin 3 8,1
Byklerimizden yle grdmz iin 4 10,8
Toplam 37 100

Aratrma envanterinde deneklerin by yaptrma sebeplerine ilikin sorulan
soruya birden ok (3) cevap verildiinden, frekans tablosundaki toplam, bir seenein
ka kez tercih edildiini gstermektedir. Buna gre aratrmaya katlanlardan by ve
muska yaptrm olanlar, by yaptrma sebepleri arasnda % 27 ile cinlerden
kurtulmak iin seeneini ilk srada gstermitir. Bu seenei % 18,9 ile hastalktan
kurtulmak iin seenei takip ederken, nc srada ailevi problemlerimi zmek
iin seenei (%13,5) gelmektedir. Bu seenei, %10,8 ile ilerimin iyi gitmesi
iin, meraktan ve byklerimizden yle grdmz iin seenekleri izlemektedir. Bu
bulguya gre aratrmaya katlanlardan by yaptrdn ifade edenlerin by yaptrma
gerekeleri arasnda ilk srada cinlerle ilikilendirdikleri bir problemi zmek gerekesi
gelmektedir. Bu durum byyle cinlerin ilikilendirildiini de gstermektedir.
rneklemin genel anlamda muska ve by ile ilgili kanaatlerini anlayabilmek
asndan, lekte yer alan muska ve byyle ilgili sorulardan faktr analizi sounucunda
daha nce oluturulmu faktr gruplarnn genel ortalamalarna bakmak faydal
olacaktr.
Tablo 26: rneklemin By ve Muskaya likin Tutum lei Alt Faktrlerinin
Ortalamalar
Faktrler N Ortalama Std. Sapma
By Din Ayrtrmas 217 3,84 ,949
123
By Kart Tutum 217 3,15 ,852

Tabloda da grlecei zere aratrmaya katlanlarn genel olarak by-din
ayrtrmas noktasnda yksek bir kanaat ortalamasna (X=3,84) sahip olduklar
grlmektedir. Ayn ekilde by kart tutum asndan dan 3,15 ortalamaya sahip
olduklar mahade edilmektedir. Bu bulgu, rneklemin genelinin lek orta noktas
olan 3,00n zerinde bir ortalamaya sahip olduklarn gstermektedir. Buna gre
rneklem, genel olarak by ile dini ayrtrmakta ve by kart bir tutuma sahip
grnmektedir. rneklemin genel anlamda by ile ilgili kanaatlerini daha iyi
anlayabilmek asndan, tutum leinde by ve muskayla ilgili olarak deneklere
yneltilen sorularn tmnn ortalamalarna bakmak faydal olacaktr. Bu ortalamalarn
dalm bize rneklemin genelinin by ile ilgili kanaatlerinin profilini daha iyi izme
imkn verecektir.
Tablo 27: rneklemin Byye likin Kanaat Ortalamalar
Kanaatler N Ortalama
Std.
Sapma
By yaptrmak slm'a gre yasaktr. 217 4,18 1,378
By yapmak veya yaptrmak din inanca zarar
verir.
217 4,14 1,409
Her ne iin olursa olsun by yaptrmak uygun
deildir.
217 4,07 1,402
By gerektir, etkisi vardr. 217 3,90 1,384
nsanlar "by, muska, kurun dktrme" gibi
eylerle ilgilenmemelidir.
217 3,75 1,478
Bynn cinlerle alkas vardr. 217 3,47 1,298
Muska yaptrmak slm'a gre yasaktr. 217 3,28 1,434
Muskayla by ayn eydir. 217 2,74 1,451
yi amalar iin by yaptrlabilir. 217 2,23 1,479
Tabloda grld gibi, rneklemin geneli asndan bakldnda, byye
ilikin tutumlar asndan ilk sray 4,18 ortalamayla bynn slma gre yasak
124
olduu kanaati almaktadr. Onu ok az bir farkla (Ort.=4,15) by yapmak ve
yaptrmann din inanca zarar verdii kanaati izlemektedir. Dk kanaatlere
baktmzda muska ile bynn ayn ey olduu (Ort.=2,74) ve iyi amalar iin
by yaptrlabilecei (Ort.=2,23) kanaatlerinin lek ortalamasnn altndaki kanaatler
olduu anlalmaktadr. Bu bulgulara gre genel anlamda baktmzda aratrmaya
katlanlarn byk oranda by ve muskayla dini badatrdklar ancak bunlarn dinen
uygun olmadn dndkleri grlmektedir. Bununla birlikte rneklemin nemli
oranda by kart bir tutuma da sahip olduklar anlalmaktadr.
V. DEMOGRAFK ZELLKLERE BALI FARKLILIKLAR
Bu balk altnda aratmann hipotezlerine ve aratrma modeline uygun olarak
cinlerle, cincilerle, muska ve byyle alakal tutum ve davranlarn, demografik
zelliklere gre farkllk gsterip gstermedii sorusuna cevap aranm, bu amala, iki
grup aras farklar karlatrmak iin independent sample t-testi kullanlm, 3 ve st
saydaki gruplar aras farkllklar karlatrmada ise tek ynl varyans analizi (One
Way-ANOVA) ve hangi gruplar arasnda fark olduunu test etmek iin scheffe testi
kullanlmtr.
A. CNSYETE GRE TUTUM VE DAVRANILARDA FARKLAR
Bu balk altnda deneklerin cinlerle, cincilerle, muska ve byyle ilgili kanaat
dzeylerinin cinsiyete gre farkllklar oluturup oluturmad irdelenmitir. Bu ilikiyi
incelemek iin bamsz grup t-testi (independent samples t-test), uygulanmtr. Sadece
aralarnda istatistik bakmdan anlaml iliki bulunan analizler tablo olarak verilmi ve
tablolara anlaml bulunan bulgular alnmtr.
1. Cinlerle lgili Tutumlarda Cinsiyete Bal Farklar
Analiz sonular cinsiyet farkllnn, cinlere ilikin tutum leinin 4
faktrnn ikisinde anlaml farklar meydana getirdiini gstermitir. Buna gre analiz
sonucunda hem evresel faktrlerin cinlere inanca etkisi asndan (P=0,00<0,01) hem
de cin-din inan badatrmas asndan (P=0,02<0,01) kadnlarla erkekler arasnda
anlaml farklar olduu grlmtr.
125
Aadaki tabloda iki grup ortalamalar arasnda sadece istatistik bakmndan
anlaml fark bulunan sonular rapor edilecektir.
Tablo 28: Cinlerle lgili Tutum lei Alt Faktrlerinin Cinsiyete Bal Farklar
Faktr Cinsiyet N Ort.
Std.
Sap.
t P
Kadn 102 3,15 1,13
evresel Faktrlerin Cinlere
nanca Etkisi
Erkek 115 2,59 ,81
4,17 ,00
Kadn 102 3,87 ,99
Cin-Din nan Badatrmas
Erkek 115 4,17 ,97
-2,26 ,02

evresel Faktrlerin Cinlere nanca Etkisi hususunda kadnlar (Ort.= 3,15 ) ile
erkekler ( Ort.= 2,59 ) arasnda kadnlar lehine anlaml ( p=0,00< ,01) bir fark
gzlenmitir. Buna gre kadnlarn cinlerle ilgili kanaatleri zerindeki d etkilerin
erkeklere oranla daha fazla olduu anlalmaktadr.
Cin-Din inan badatrmas hususunda kadnlar (Ort.= 3,87) ile erkekler
( Ort.= 4,17 ) arasnda erkekler lehine anlaml ( p=0,02< ,01) bir fark gzlenmitir.
Buna gre erkeklerin cinlere inanlaryla din inanlar arasnda kadnlara oranla daha
kuvvetli bir iliki kurduklar anlalmaktadr.
Cinlere inanla alakal bulgularda cinsiyete bal farkllklar incelediimiz bu
blmde, deneklerin cinlerle ilikilendirdikleri bir mesele olduunda gsterdikleri
tutumlarn cinsiyete gre farkllk oluturup oluturmadna bakmak gereklidir. Bunun
iin yaplan ki-kare analizi sonucunda anlaml bir iliki (P=0,058>0,05) bulunmamtr.
2. Cincilerle lgili Tutum ve Davranlarda Cinsiyete Gre Farklar
Deneklerin cinsiyetleriyle cinciye gidip gitmeme arasndaki dalm ve ilikiye
baktmzda, bu hususla ilgili analiz deneklerin cinsiyetleriyle cinciye gidip gitmeme
arasnda anlaml bir ilikinin varln gstermektedir (Chi-Square: 7,113; P= ,00 <,01).

126
Tablo 29: Cinsiyete Gre Cinciye Gidip Gitmeme Davranlar
Cinsiyet
Cinciye Gidip Gitmeme
Kadn Erkek
Toplam
N 30 16 46
Gidenler
% 13,8% 7,4% 21,2%
N 72 99 171
Gitmeyenler
% 33,2% 45,6% 78,8%
N 102 115 217
Toplam
% 47,0% 53,0% 100,0%
df: 1 Chi-Square: 7,113 P= ,00
Tabloda da grld gibi, cinciye (cinciye) gidenler kategorisinde ilk sray %
13,8 ile kadnlar alrken, erkekler % 7,4 ile kadnlar takip etmektedir. Buna mukabil,
cinciye gitmeyenler arasnda ilk sray %45,6 ile erkekler ikinci sray da %33,2 ile
kadnlar almaktadr. Bu bulgulara gre, kadnlarn erkeklere nazaran daha fazla cinciye
gittikleri anlalmaktadr.
Deneklerin cinsiyetleriyle cincilere ilikin kanaatleri arasndaki ilikiye
baktmzda ise bu hususla ilgili analiz deneklerin cinsiyetleriyle cincilere ilikin
kanaatleri arasnda genel olarak anlaml bir ilikinin varln gstermektedir (P<,05).
Kadn ve erkek gruplar arasnda cincilere ilikin kanaatler asndan anlaml bir iliki
olup olmadn incelemek iin t-testi yaplm ve sonular aadaki tabloda rapor
edilmitir.
Tablo 30: Deneklerin Cinsiyetine Gre Cincilerle lgili Tutum Faktrleri
Asndan Farklar
Cinsiyet N Ort. Std. S. t P
Kadn 102 2,42 1,40
Medyumlar hastalklar
iyiletirebilir.
Erkek 115 2,02 1,13
2,346 ,020
Kadn 102 2,37 1,43
Cinciye gitmek faydaldr.
Erkek 115 1,93 1,18
2,459 ,015
127
Kadn 102 2,52 1,53
Cinci hocalar birer din
adamdrlar.
Erkek 115 2,00 1,21
2,750 ,007

Tabloda grld gibi kadnlar cincilerin hastalklar iyiletirebilecei,
cinciye gitmenin faydal olduu ve cinci hocalarn birer din adam olduklar ynnde
erkeklere gre daha olumlu kanaat bildirmilerdir. Buna mukabil kadn ve erkek
gruplar arasnda cincilerin kullandklar yntemlerin slma uygun olmad
kanaatinde istatistik bakmndan anlaml bir iliki bulunamamtr (t= -0,367; P=0,714
>0,05).
Medyumlarn hastalklar iyiletirebilecei ynndeki kanaat ortalamalar
asndan kadnlar (Ort.= 2,42) erkeklere gre (Ort.= 2,02) daha yksek puan almlardr.
Buna gre aratrmaya katlan kadn ve erkekler medyumlarn hastalklar
iyiletirebilecei konusunda ortalamann altnda bir kanaate sahipken, kadnlar
erkeklere oranla daha yksek bir kanaate sahip bulunmutur.
Cinciye gitmek faydal olduu kanaati ortalama puanlar asndan kadnlar
(Ort.= 2,37) erkeklere gre (Ort.= 1,93) daha yksek ortalamaya sahiptirler. Yine cinci
hocalarn birer din adam olduklar kanaati asndan kadnlarn ortalamalar (Ort.= 2,52)
erkeklerin ortalamalarndan (Ort.= 2,00) yksek kmtr. Ancak geride de bahsedildii
gibi, her iki grubun da genel ortalamalar, lek ortalamasnn altndadr.
Yine cinci hocalarn birer din adam olduklar kanaati hususunda kadnlar
(Ort.= 2,52 ) ile erkekler ( Ort.= 2,00 ) arasnda kadnlar lehine anlaml ( p=0,00< ,01)
bir fark gzlenmitir. Buna gre kadnlarn cincileri erkeklere oranla daha fazla din
adam olarak grdkleri anlalmaktadr. Ancak her iki grubun da aldklar ortalamann
lek puanlamas asndan en yksek ortalamann 5,00, lek orta noktasnn 3,00 ve
en dk kanaat ortalamasnn 1,00 olduu gz nne alnrsa ortalamann altnda ve
dk olduu grlmektedir.
128
3. Muska ve Byye likin Tutum ve Davranlarn Cinsiyete Bal Farklar
Aratrmaya katlanlar arasnda by yaptrp yaptrmamann cinsiyete gre
dalmna baktmzda, bu hususla ilgili yaplan analiz, deneklerin cinsiyetleriyle by
yaptrma arasnda anlaml bir ilikinin varln gstermektedir (Chi-Square: 15,152
P= ,000 < 0,01).
Tablo 31: Cinsiyete Gre By Yaptrp Yaptrmama Davranlar
Hi by yaptrdnz m?
Cinsiyet
Evet Hayr
Toplam
N 1 114 115
Erkek
% ,5% 52,5% 53,0%
N 15 87 102
Kadn
% 6,9% 40,1% 47,0%
N 16 201 217
Toplam
% 7,4 % 92,6% 100,0%
df:4 Chi-Square: 15,152 P= ,000 < 0,01

Tabloda grld gibi by yaptrmayla cinsiyet arasnda p<0,01dzeyinde
anlaml bir iliki bulunmaktadr. Buna gre erkeklerin % 52,5i by yaptrmadn
ifade ederken, kadnlarn %40,1i by yaptrmadn ifade etmitir. Genel olarak
baktmzda aratrmaya katlan erkeklerden yalnzca biri by yaptrdn ifade
ederken by yapan 16 kiiden 15i bayandr. Bu da aka, by yaptrma asndan
bayanlarn erkeklerden nde olduunu gstermektedir.
Aratrmaya katlanlar arasnda muska yaptrp yaptrmamann cinsiyete gre
dalmna baktmzda, bu hususla ilgili yaplan analiz, deneklerin cinsiyetleriyle
muska yaptrma arasnda anlaml bir ilikinin varln gstermemektedir (Chi-Square:
0,201; P= ,654> 0,05). Ancak muska yaptrmayanlarn cinsiyetleri asndan
bakldnda, %41,2 ile erkeklerin kadnlara gre (%35,6) daha fazla olduu
grlmtr. Buna mukabil muska yaptran 50 kii arasnda kadn ve erkek gruplar
25er kiiyle birbirine eit bir orana sahip olduklar grlmtr.
129
rneklemin genel anlamda muska ve by ile ilgili kanaatleri asndan,
lekte muska ve byyle ilgili yer alan sorulardan faktr analizi sounucunda daha nce
oluturulmu olan faktr gruplarnn genel ortalamalarnn cinsiyete gre dalmnn
istatistik bakmndan anlaml olup olmadn incelemek iin yaptmz t-testi
sonucunda, deneklerin muska ve byye ilikin iki faktr grubundan birinde (by-din
ayrtrmas) cinsiyet gruplar arasnda istatistik bakmndan anlaml bir fark olduu
grlmtr (t= -2,503; P= ,013 <,05). Buna ilikin tablo aadadr.
Tablo 32: Deneklerin Cinsiyetine Gre Muska ve Byye likin Tutum lei Alt
Faktrleri Asndan Farklar
Cinsiyet N Ort.
Std.
Sapma
t P
Kadn 102 3,67 1,02
By-Din Ayrtrmas
Erkek 115 3,99 ,85
-2,50 ,013
Kadn 102 3,21 ,94
By Kart Tutum
Erkek 115 3,10 ,77
0,90 ,366

Tabloda da grlecei zere by-din ayrtrmas hususunda kadnlar (Ort.=
3,67) ile erkekler ( Ort.= 3,99 ) arasnda erkekler lehine anlaml ( p=0,13< ,05) bir fark
gzlenmitir. Buna gre erkeklerin kadnlara kyasla daha fazla oranda by ile dini
ayrdklar ve bynn dine uygun olmad eklindeki kanaatleri destekledikleri
anlalmaktadr.
B. TUTUM VE DAVRANILARDA YAA BALI FARKLAR
Aratrmann modeli erevesinde, cinlere,, cincilere, muska ve byye ilikin
bulgularn ya gruplarna gre farkllklar yaratp yaratmad irdelenmek istenmitir.
Bu amala, gruplar aras ilikileri tespit etmek iin pearson korelasyon analizi
kullanlmtr.
Cincilerle ilgili bulgularda ise, cinciye gidip gitmemenin yalarla ilikisi ve
muska-byye ilikin bulgularda muska-by yaptrp yaptrmamann yalarla
ilikisinin deerlendirilmesinde deikenler arasnda ilikiyi incelemek iin ise, ki-kare
analizi yaplmtr.
130
Elde edilen bulgular, tablolar eklinde sunulmutur. Sadece aralarnda
istatistik bakmdan anlaml iliki bulunan analizler tablo olarak verilmi ve tablolara
anlaml bulunan bulgular alnmtr.
1. Cinlerle lgili Tutumlar ve Ya likisi
rneklem grubunun ya ortalamas, geride aratrmaya katlanlar ve
nitelikleri bal altnda da verildii gibi, 26,5tir. rneklemin % 49,8i 2130 ya
aralnda yer alrken, % 27,2si 1720 ya aralnda, %13,8si 3140 ya aralnda %
9,2si de 4160 ya aralnda yer almaktadr.
Hipotezler blmnde cinlere inanla ya arasnda anlaml bir iliki olup
olmadn ifade eden bir hipotez ileri srlmt. Bu hipotezi test etmek iin ya
deikeniyle cinlere inan deikeni arasnda pearson korelasyon analizi yaplm ve
anlaml kan sonu aadaki tabloda rapor edilmitir.
Tablo 33: Ya ve Cinlere nan likisi
Cinler vardr
r -,141(*)
P ,039 Ya
N 217
* P<0,05

Tabloda da grlecei zere cinlere inanla ya arasnda p=0,3<0,05 dzeyinde
negatif dorusal iliki (r= -,141) gzlenmitir. Buna gre ya azaldka cinlere inan
artarken, ya attka cinlere inan azalmaktadr.
Acaba cinlerle ilgili tutumlarla yalar arasnda bir iliki var mdr? Bu sorunun
cevab iin korelasyon analizi yaplm ve anlaml kan sonular aadaki tabloda
rapor edilmitir:

131
Tablo 34: Cinlerle lgili Tutum lei Alt Faktrlerinin Yala likisi
Ya
r ,221(**)
P ,001
evresel Faktrlerin
Cinlere nanca Etkisi
N 217
**p<0,01
Tablo 34te de grld gibi ya ile cinlerle ilgili kanaatlerin olumasnda
d etkileri ifade eden evresel faktrlerin cinlere inanca etkisi faktr arasnda pozitif
ynde anlaml bir iliki bulunmaktadr. Buna gre, aratrmaya katlan deneklerin ya
seviyeleri arttka cinlere ilikin kanaatleri zerindeki d etkiler (evreden duyduklar
yznden cinlere inanmak gibi) de artmaktadr. Ayn ekilde ya azalrken cinlere
ilikin kanaatler zerindeki d tesirler azalmaktadr.
2. Cincilerle Tutum ve Davranlarn Yaa Bal Farklar
Deneklerin ya gruplaryla cinciye gidip gitmeme arasndaki dalm ve
ilikiye baktmzda, bu hususla ilgili yaplan analiz, deneklerin yalaryla cinciye
gidip gitmeme arasnda anlaml bir ilikinin varln gstermektedir (Chi-Square:
13,970; P= ,003 <,01).
Tablo 35: Yalara Gre Cinciye Gidip Gitmeme Davranlar
Hi cinciye (cinciye) gittiniz mi?
Ya

Say ve %
Evet Hayr
Toplam
N 8 51 59
1720
Toplam % 3,7% 23,5% 27,2%
N 18 90 108
2130
Toplam % 8,3% 41,5% 49,8%
N 12 18 30
3140
Toplam % 5,5% 8,3% 13,8%
N 8 12 20
41-60
Toplam % 3,7% 5,5% 9,2%
N 46 171 217
Toplam
Toplam % 21,2% 78,8% 100,0%
df: 3 Chi-Square: 13,970 P= ,00<0,01
132
rneklemin geneli asndan cinciye gittiini belirtenlerin oran %21,2 ile
dk olmasna ramen acaba cinciye gidenler arasnda en yksek oran hangi ya
gruplarndadr diye sorarsak tabloya gre, ilk srada %8,3 ile 2130 ya aralnda olan
deneklerin olduu grlmektedir. Yine, %5,5 ile 3140 ya aral ikinci srada
gelirken, 4160 ve 1720 ya aral %3,7 ile nc sray paylamaktadrlar. Buna
gre cinciye gitme asndan gen yetikinlik ve yetikinlik andaki bireylerin
dierlerine gre daha fazla olduu anlalmaktadr.
rneklemin cinciye gidip gitmemelerinin yorumu yapldktan sonra acaba
cincilerle ilgili tutumlarla ya arasnda anlaml bir iliki var m? sorusu akla
gelmektedir.
Tablo 36: Cinlerle lgili Tutum Alt Faktrlerinin Yala likisi
Ya
r ,199(**)
P ,003
Cinciler hastalklar iyiletirebilir.
N 217
r ,172(*)
P ,011
N 217
** p<0,01
* p<0,05

Tabloda da grld gibi yala cinlerin hastalklar iyiletirebilecei kanaati
arasnda (r=0,199; p<0,01) ve cinciye gitmenin faydal olduu kanaati arasnda
(r=0,172;p<0,05) pozitif ynde anlaml bir iliki bulunmaktadr. Buna gre, ya arttka
cincilerin hastalklar iyiletirebileceine olan inan ve kanaatler younlamaktadr.
Keza ayn ekilde analiz sonularna gre ya arttka cinciye gitmenin faydal olduu
ynnde inanlar da artarken, ya azaldka cinciye gitmenin faydal olduu inanc
azalmaktadr.
133
3. Muska ve Byyle lgili Tutum ve Davranlarn Yaa Bal Farklar
Aratrmaya katlanlar arasnda by yaptrp yaptrmamann yaa gre
dalmna baktmzda, bu hususla ilgili yaplan analiz, deneklerin yalaryla by
yaptrp yaptrmama arasnda anlaml bir ilikinin olmadn gstermektedir. Nitekim
gruplardan beklenen deeri 5in altnda olan hcre says rneklemin genelinin %25ini
getii grldnden (%37,5) ki-kare analizi yorumlanamamaktadr.
Aratrmaya katlanlar arasnda muska yaptrp yaptrmamann ya seviyelerine
gre dalmna baktmzda, bu hususla ilgili yaplan analiz, deneklerin ya
seviyeleriyle muska yaptrp yaptrmama arasnda anlaml bir ilikinin olduunu
gstermektedir (Chi-Square: 9,679 P= ,021 < 0,05). Buna ilikin tablo aada
verilmitir.
Tablo 37: Ya Gruplarna Gre Muska Yaptrp Yaptrmama Davran
Hi muska yaptrdnz m?

Ya
Evet Hayr
Toplam
N 10 10 20
4160
% 4,6% 4,6% 9,3%
N 5 25 30
3140
% 2,3% 11,6% 13,9%
N 21 87 108
2130
% 9,7% 40,3% 50,0%
N 14 44 58
1720
% 6,5% 20,4% 26,9%
N 50 166 216
Toplam
% 23,1% 76,9% 100,0%
df: 3 Chi-Square: 9,679 P= ,021 < 0,05
*

Tabloya gre analiz sonucunda gruplardan beklenen deeri 5in altnda olan
hcre says rneklemin genelinin %25ini gemedii grldnden (%12,5) ki-kare
analizi yorumlanabilmektedir. Buna gre muska yaptrma oranlar asndan %9,7 ile
2130 ya grubu ilk srada gelmektedir. Muska yaptrma oranlar asndan ikinci srada

*
1 cells (12,5%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 4,63
134
ise %6,5 ile 1720 ya grubu gelmektedir. En dk grubu ise %2,5 ile 3140 ya
aral oluturmaktadr.
Muska yaptrmama oranlarna baktmzda ise en yksek grubu %40,3 ile 21
30 ya aral oluturmaktadr. Bu grubu %20,4 ile 1720 ya grubu takip etmektedir.
En dk grubu ise % 4,6 ile 4160 ya grubu oluturmaktadr.
rneklemin byye ilikin kanaat ortalamalarnn ya gruplarna gre istatistik
bakmndan anlaml bir fark oluturup oluturmadn test etmek iin yaplan
korealasyon analizi sonucunda gruplar arasnda istatistik bakmndan anlaml fark
bulunanlar aadaki tabloda rapor edilmitir.
Tablo 38: Muska ve Byye likin Kanaat lei Alt Faktrlerinin Yala likisi
Ya
Pearson Correlation -,191(**)
Sig. (2-tailed) ,005
nsanlar "by, muska,
kurun dktrme" gibi
eylerle ilgilenmemelidir.
N 217
Pearson Correlation ,302(**)
Sig. (2-tailed) ,000
yi amalar iin by
yaptrlabilir.
N 217
Pearson Correlation ,184(**)
Sig. (2-tailed) ,007 Muskayla by ayn eydir.
N 217
** p<0,01

Korelasyon analizine gre insanlarn "by, muska, kurun dktrme" gibi
eylerle ilgilenmemesi kanaatiyle ya arasnda negatif ynde anlaml bir iliki (r= -,191;
p<0,01) bulunmaktadr. Buna gre ya kldke, insanlarn by vb. eylerle
ilgilenmemesi kanaati ykselirken, ya ykseldike insanlarn byyle ilgilenmemesi
gerektii ynndeki kanaati azalmaktadr.
135
Bunu destekleyen bir dier bulgu; iyi amalar iin by yaptrlabilecei
kanaatiyle ya arasndaki ilikidir. Nitekim iyi amalar iin by yaptrlabilecei
kanaatiyle ya arasnda pozitif ynde anlaml bir iliki (r=0,302, p<0,01) bulunmaktadr.
Buna gre ya ykseldike iyi amalar iin by yaptrlabilecei kanaati de
ykselmektedir. Bu durum nceki bulguyu desteklemektedir.
Yala arasnda korelasyon analizi sonucunda anlaml kan dier bir deiken
muskayla bynn ayn ey olduu deikenidir. Burada muskayla bynn ayn ey
olduu kanaatiyle ya arasnda pozitif ynde bir iliki (r=,184; p<0,01) bulunmaktadr.
Buna gre ya azaldka muska ve bynn ayn ey olduu kanaati de azalmakta, ya
arttka da muska ile byy ayn grme artmaktadr.
C. YAANAN SOSYAL EVREYE BALI TUTUM VE DAVRANI
FARKLARI
Aratrmann modeli erevesinde, hayatn ounun geirildii yerlerin
(yetime meknlarnn) cinlere, cincilere, muska ve byye ilikin tutumlar asndan
fark yaratp yaratmad irdelenmek istenmitir. Bu amala, gruplar aras farkllklar
karlatrmada tek ynl varyans analizi (One Way-ANOVA) kullanlm, hangi
gruplar arasnda fark bulunduuna bakmak iin ise, Scheffe testi uygulanmtr.
Cincilerle ilgili bulgularda ise, cinciye gidip gitmemenin ve muska-byye
ilikin bulgularda muska-by yaptrp yaptrmamann yetime meknlaryla ilikisinin
deerlendirilmesine gre deikenler arasnda ilikiyi incelemek iin ise, ki-kare (chi
square test), uygulanmtr. Elde edilen bulgular, tablolar eklinde sunulmutur. Sadece
1. Cinlerle lgili Tutumlarda Sosyal evreye Bal Farklar
rneklemin cinlerin varlna ilikin kanaat ortalamalarnn hayatlarnn
ounluunun getii yerlere gre dalmna ilikin yaplan analiz sonucu aadaki
tabloda rapor edilmitir:

136
Tablo 39: Deneklerin Yetime Meknlarna Gre Cinlere nan Asndan Farklar
Yetime Mekn N Ortalama
Std.
Sapma
F P
Ky 43 4,40 1,07
Kasaba 17 4,71 ,99
ehir 85 4,79
a
,56
Byk ehir 72 4,28
b
1,37
Toplam 217 4,53 1,04
3,686 ,013

Tabloda da grlecei zere yaplan ANOVA sonularna gre gruplar
arasnda anlaml bir farkllk (F=3,686; P<0,05) olduu grlmtr. Farklln hangi
gruplar arasnda olduunu anlamak iin yaplan scheffe testi sonularna gre ise
ehirde yetienlerin ortalama puan (4,79) ile byk ehirde yetienlerin ortalama puan
(4,28) arasnda ehirde yetienler lehine anlaml fark (p<0,05) vardr. Bu bulgu,
aratrmaya katlan deneklerden hayatlarnn byk ounluunu ehirde geirenlerin
cinlere inanc, hayatlarnn byk ounluunu byk ehirde geirenlere gre daha
fazladr.
Tablo 40: Deneklerin Yetime Meknlarna Gre Cinlerle lgili Tutum lei Alt
Faktrler
Yetime
Mekn
N Ort.
Std.
Sapma
F P
Ky 43 2,97 ,83
Kasaba 17 3,32 1,04
ehir 85 3,26
a
1,05
Byk ehir 72 2,80
b
1,03
Cinlere Olumlu zellik
Atfetme
Toplam 217 3,05 1,02
3,3
4
,020
Ky 43 3,76
a
1,01
Kasaba 17 4,31 ,91
ehir 85 4,32
b
,76
Byk ehir 72 3,79
c
1,13
Cin-Din nan Badatrmas
Toplam 217 4,03 ,99
5,6
8
,001

Tablo 40da grld gibi farkl yetime meknlar arasnda yaplan
karlatrmada cinlere iliin tutumlar yanstan ortalama puanlar asndan iki faktr
grubunda anlaml fark bulunmutur. Cinlere ilikin tutumlar asndan daha nce
137
oluturulmu olan faktr gruplarndan dier ikisinde yetime meknlarnn anlaml fark
oluturmad grlmtr.
Tablo 40da grld gibi cinlere olumlu zellik atfetme asndan gruplar
arasnda ehirde yetienlerin ortalamalaryla (Ort.=3,26) byk ehirde yetienlerin
ortalamalar (Ort.=2,80) ehirde yetienler lehine anlaml fark p<0,05 dzeyinde anlaml
fark bulunmutur. Buna gre ehirde yetienler byk ehirlerde yetienlere gre cinlere
daha olumlu bakmaktadr.
Cinlere inanla din inanc badatrma asndan gruplar arasnda scheffe
testi sonucunda kyde yetienlerin ortalamalaryla (3,76) ehirde yetienlerin
ortalamalaryla (4,32) bykehirde yetienlerin ortalamalar (3,79) arasnda ehirde
yetienler lehine anlaml fark (p<0,01) grlmtr. Buna gre aratrmaya katlanlar
arasnda hayatnn ounluunu ehirlerde geirenlerin dierlerine oranla cinlere
inanlaryla dini inanlarn daha fazla ilikilendikleri anlalmaktadr.
2. Cincilerle lgili Tutum ve Davranlarda Yaanan Sosyal evreye Bal
Farklar
Deneklerin hayatlarnn ounu geirdikleri yerlerle cinciye gidip gitmeme
arasndaki dalm ve ilikiye baktmzda, bu hususla ilgili yaplan analiz, deneklerin
cinsiyetleriyle cinciye gidip gitmeme arasnda anlaml bir ilikinin varln
gstermektedir (Chi-Square: 17,167 P= ,001 < 0,01).
Tablo 41: Yetime Meknlarna Cinciye Gidip Gitmeme Davran
Hayatnzn ounu Nerede Geirdiniz?
Hi cinciye
(cinciye) gittiniz mi?
Ky Kasaba ehir Byk ehir
Toplam
N 19 3 12 12 46
Evet
% 8,8% 1,4% 5,5% 5,5% 21,2%
N 24 14 73 60 171
Hayr
% 11,1% 6,5% 33,6% 27,6% 78,8%
N N 17 85 72 217
Toplam
% % 7,8% 39,2% 33,2% 100,0%
df: 3 Chi-Square: 17,167 P= ,001 < 0,01

138
Tabloya gre cinciye gitme oranlar asndan en yksek orann %8,8 ile
haytnn ounluunu kyde geirenler grubunda olduu grlmektedir. ehir ve byk
ehir grubunun %5,5 ile eit orana sahip olduklar grlmektedir. Cinciye gitmeme
oranlar asndan bakldnda ise toplamda %61,2 ile ehir ve byk ehir grubu ilk
srada yer almaktadr. Bu grupta da ilk grupta olduu gibi kasaba grubu son srada yer
almaktadr. (%6,5). Bu bulguya gre cinciye gitme oranlar asndan ilk srada
hayatnn ounluunu kyde geirenler yer alrken, cinciye gitmeme oranlar asndan
ilk srada hayatnn ounluunu ehirde geirenler yer almaktadr.
Cinciye gidip-gitmeme oranlarnn yetime meknlarna gre dalmna
baktktan sonra, cincilere ilikin kanaat ortalamalarnn yetime meknlarna gre
anlaml bir fark oluturup oluturmadna ilikin yaplan ANOVA analizi sonucunda
cincilere ilikin kanaat ortalamalarnn yetime meknlarna gre istatistik bakmndan
anlaml bir farkllk gstermedii (p>0,05) grlmtr.
3. Muska ve Byyle Alakal Tutum ve Davranlar
Aratrmaya katlanlar arasnda muska yaptrp yaptrmamann yetime
meknlarna gre dalmna baktmzda, bu hususla ilgili yaplan analiz, deneklerin
yetime meknlaryla muska yaptrma arasnda anlaml bir iliki olmadn
gstermektedir (Chi-Square: ,237 P= ,888> 0,05).
Yine aratrmaya katlanlar arasnda by yaptrp yaptrmamann yetime
meknlarna gre dalmna baktmzda, bu hususla ilgili yaplan analiz, deneklerin
yetime meknlaryla by yaptrmalar arasnda anlaml bir iliki olmadn
gstermektedir (Chi-Square: ,902 P= ,637> 0,05).
Son olarak, rneklem grubunun muska ve by yaptrma oranlarnn yetime
meknlarna gre dalmlarna baktktan sonra, grubun by ve muskaya ilikin
kanaatlerinin hayatlarnn ounu geirdikleri yerler bakmndan anlaml bir farkllk
oluturup oluturmadn test etmek iin yaplan ANOVA testi sonucunda gruplar
arasnda istatistik bakmndan anlaml bir fark bulunmamtr. (By-Din Ayrtrmas
P=,157>0,05; By Kart Tutum P=0,267>0,05).
139
D. TUTUM VE DAVRANILARIN MEDEN DURUMA BALI FARKLARI
Aratrmann modeli erevesinde, aratrmaya katlanlarn meden
durumlarnn cinlerle, cincilerle, muska ve byyle ilgili bulgularda farkllklar yaratp
yaratmad irdelenmek istenmitir. Bu amala, gruplar aras farkllklar
ilikin bulgularda muska-by yaptrp yaptrmamann meden durumla ilikisinin
1. Meden Duruma Bal Cinlerle Alkal Tutum Farklar
Aratrmaya katlanlarn cinlerin varlna ilikin kanaatleri meden durumlar
asndan anlaml ekilde farkllk gstermekte midir? Bunu test etmek iin ANOVA
analizi yaplm, gruplar arasndaki fark belirlemede scheffe testi uygulanmtr.
Yaplan ANOVA analizinde gruplar arasnda P=0,02<0,05 dzeyinde anlaml bir fark
karken, scheffe testi sonucunda gruplar arasnda anlaml bir fark (P=0,056>0,05)
grlmemitir.
rneklemin cinlere ilikin tutum lei faktrlerinin meden duruma gre
farkllap farkllamadn test etmek zere ANOVA analizleri yaplm, farkn hangi
gruplar arasnda olduunu anlayabilmek iin scheffe testi yaplm istatistik bakmndan
anlaml fark bulunan sonular aadaki tabloda rapor edilmitir.
Tablo 42: rneklemin Yetime Meknlarna Gre Cinlerle lgili Tutum lei Alt
Faktrler
Meden
Durum
N Ortalama Std. Sapma F P
Evli 60 3,72 1,02 Cinlere Olumsuz
zellik Atfetme
Bekr 146 3,59 ,96
3,09 ,048
140
Dul 11 4,33 ,78
Toplam 217 3,66 ,98
Evli 60 2,65 ,99
Bekr 146 3,16 ,96
Dul 11 3,91 1,16
Cinlere Olumlu
zellik Atfetme
Toplam 217 3,05 1,02
10,25 ,000
Evli 60 3,08 ,95
Bekr 146 2,67 ,95
Dul 11 3,98 1,24
evresel Faktrlerin
Cinlere nanca Etkisi
Toplam 217 2,85 1,01
11,66 ,000

Tablo 42de grld gibi aratrmaya katlan deneklerin medeni durumlar
arasnda yaplan karlatrmada cinlere iliin tutumlar yanstan ortalama puanlar
asndan drt faktr grubunun nde anlaml fark bulunmutur.
Tabloda da grld gibi Cinlere olumsuz ellik atfetme asndan ANOVA
sonucunda anlaml fark (p<0,05) bulunurken, farkn hangi gruplar arasnda olduunu
anlamak iin yaplan scheffe testi sonucunda anlaml fark bulunmamtr.
Cinlere olumsuz zellik atfetme asndan birimler aras farklarn hangi gruplar
arasnda olduunu bulmak amacyla yaplan Scheffe testinin sonularna gre, Dul
(Ort.=4,33) ve Evli (Ort.=3,72) kategorisinde bulunanlarn cinlere olumsuz zellik
atfetme eilimlerinin bekr kategorisinde (Ort.=3,59) yer alanlara gre daha fazla
olduu grlmtr. En yksek ortalamann dul kategorisinde olduu anlalmaktadr.
Buna gre dullar ve evliler bekrlara gre cinlere daha olumsuz zellikler
atfetmektedirler.
Yine rneklemin cinlere olumlu zellik atfetme Dullar 3,91 ortalamayla ilk
srada yer alrken, bekrlar 3,16 ortalamayla ikinci srada yer almaktadrlar. Buna gre
Evli (Ort.=2,65) kategorisinde bulunanlarn cinlere olumlu zellik atfetme eilimlerinin
dul ve bekr kategorisinde yer alanlara gre daha dktr.
Son olarak rneklemin evresel faktrlerin cinlere inanca etkisi asndan
medeni durumlar aras farklarn hangi gruplar arasnda olduunu bulmak amacyla
yaplan Scheffe testinin sonularna gre, Dul (Ort.=3,98) ve Evli (Ort.=3,08)
141
kategorisinde bulunanlarn cinlerle ilgili kanaatleri zerindeki d tesirlerin bekrlara
gre (Ort.=2,67) daha fazla olduu grlmtr.
2. Cincilerle Alakal Tutum ve Davranlarn Meden Duruma Bal Farklar
Deneklerin meden durumlaryla cinciye gidip gitmeme arasndaki dalm ve
ilikiye baktmzda, bu hususla ilgili yaplan analiz, deneklerin cinsiyetleriyle cinciye
32,305 P= ,000 < 0,01).
Tablo 43: Meden Duruma Gre Cinciye Gitme Ve Gitmeme Davran
Medeni durumunuz?
Hi cinciye (cinciye) gittiniz
mi?
Evli Bekr Dul
Toplam
N 21 17 8 46
Evet
% 9,7% 7,8% 3,7% 21,2%
N 39 129 3 171
Hayr
% 18,0% 59,4% 1,4% 78,8%
N N 146 11 217
Toplam
% % 67,3% 5,1% 100,0%
df: 2 Chi-Square: 32,305 P= ,000 < 0,01

Tabloda da grlecei zere, cinciye gitme oranlarna gre en yksek orana
sahip kategori %9,7 ile evli grubudur. Bu gurubu %7,8 ile bekr grubu takip etmektedir.
Cinciye gitmeme oranlar asndan ise en yksek orana sahip grubun %59,4 ile bekr
grubu olduu anlalmaktadr. Bu grubu %18 ile evli grubu takip etmektedir. Buna gre
genel anlamda evlilerin cinciye gitme asndan dierlerine gre daha yksek orana
sahip olduklar, bekrlarn ise cinciye gitmeme hususunda dierlerine gre daha yksek
orana sahip olduklar anlalmaktadr.
rneklemin cincilere ilikin kanaat ortalamalarnn meden duruma gre
istatistik adan anlaml bir fark oluturup oluturmadn test etmek iin yaplan
ANOVA testinde, anlaml fark bulunan gruplar aadaki tabloda rapor edilmitir.
Tablo 44: rneklemin Meden Durumlarna Gre Cincilere likin Kanaat lei
Alt Faktrleri Asndan Farklar
142
Kanaatler
Meden
Durum
N X Std. S. F P
Evli 60 2,13
a
1,29
Bekr 146 2,12
b
1,19
Dul 11 3,73
c
1,56
Medyumlar (cinciler)
hastalklar iyiletirebilir
Toplam 217 2,21 1,28
8,763 ,000
Evli 60 2,12
a
1,30
Bekr 146 2,02
b
1,22
Dul 11 3,82
c
1,72
Toplam 217 2,14
a
1,32
10,271 ,000
Evli 60 2,30
a
1,43
Bekr 146 2,10
b
1,26
Dul 11 3,91
c
1,87
adamdrlar.
Toplam 217 2,24 1,39
9,439 ,000

Tabloda da grld gibi, ANOVA analizi sonucunda medyumlarn
hastalklar iyiletirebilecei, cinciye gitmenin faydal olduu ve cinci hocalarn birer
din adam olduklar hususunda meden durum grubuplar arasnda P<0,01 dzeyinde
anlaml bir fark bulunurken scheffe testi sonular da gruplar arasnda (a-b-c) anlaml
farkllk olduunu gstermitir. Bahsedilen hususlarda hangi guruplarn daha yksek
ortalamaya sahip olduklarna baklarak, hangi grubun sz konusu hususta daha yksek
dnceye sahip olduu anlalmaya allacaktr.
Medyumlarn hastalklar iyiletirebilecei kanati ortalamalarna bakldnda,
en yksek ortalamann 3,73 ile dul gurubunda olduu grlyor. Evli ve bekr
gurubunun ise ortalamalarnn hemen hemen birbirine eit (evli Ort.=2,13; bekr
Ort.=2,12) olduu grlmektedir. Buna gre dullarn medyumlarn hastalklar
iyiletirebileceine ilikin kanaatleri dier gruplara gre daha olumludur.
Cinciye gitmenin faydal olduu hususunda ortalamalarn dalmna
baktmzda, yine en yksek ortalamann dul kategorisinde olduu (Ort.=3,82)
grlmektedir. Bu grubu 2,12 ortalamayla ile evli grubu takip etmektedir. Buna gre
bekrlar, evli ve dullara gre cinciye gitmenin faydal olduu konusunda en dk
kanaate sahip gruptur.
Cinci hocalarn birer din adam olduu ynndeki kanaat ortalamalarna
baktmzda sralamann yine deimediini, ilk srada dullarn (Ort.=3,91) ikinci
143
srada evlilerin (Ort.=2,30) ve son srada da bekrlarn geldii (Ort.=2,10)
anlalmaktadr.
Sonu olarak tablo 45deki bulgular, bekrlarn, evlilere ve dullara nazaran,
cincilerin hastalklar iyiletirebilecei, buralara gitmenin faydal olduu ve cincilerin
birer din adam olduklar ynnde en olumsuz tutuma sahip grup olduunu
gstermektedir. Meden durum asndan rneklemin genelinde ortalamalarn 2,5in ve
3,00n altnda olmas, aratrmaya katlanlarn genel olarak cincilere ilikin olumsuz bir
kanaate sahip olduklar ve cinci hocalar birer din adam olarak grmedikleri anlamna
da gelmektedir. (kr. Tablo 18 ve Grafik 2)
3. Muska ve Byyle lgili Tutum ve Davran Farkllklar
Deneklerin meden durumlaryla muska yaptrp yaptrmama arasndaki
dalm ve ilikiye baktmzda, bu hususla ilgili yaplan analiz, deneklerin meden
durumlaryla by ve muska yaptrp yaptrmama arasnda anlaml bir ilikinin
olmadn gstermektedir (df: 2 Chi-Square: 3,333 P= ,189>0,05).
Deneklerin meden durumlaryla by yaptrp yaptrmama arasndaki dalm
ve ilikiye baktmzda, deneklerin meden durumlaryla by ve muska yaptrp
yaptrmama arasnda anlaml bir ilikinin olduu grlmektedir (Chi-Square: 8,406 P=
,015<0,05).
Tablo 45: Meden Durumlara By Yaptrp Yaptrmamann Davran
Medeni durumunuz?
Hi by yaptrdnz m?
Evli Bekr Dul
Toplam
N 54 139 8 201
Hayr
% 24,9% 64,1% 3,7% 92,6%
N 6 7 3 16
Evet
% 2,8% 3,2% 1,4% 7,4%
N 60 146 11 217
Toplam
% 27,6% 67,3% 5,1% 100,0%
df: 2 Chi-Square: 8,406 P= ,015<0,05
Buna gre evlilerde by yaptranlarn oran %2,8 iken, yaptrmayanlarn oran
%24,9dur. Bununla birlikte bekrlarda by yaptranlarn oran %3,2 iken, by
144
yaptrmayalarn oran %64,1dir. Dullarda ise by yaptrmayanlarn oran %3,7, by
yaptranlarn oran %1,4tr. Bu bulguya gre, by yaptranlar arasnda en kalabalk
grup %3,2 ile bekrlardr. Bu durum by yaptrmama asndan da ayndr (%64,1).
Tablo 46: rneklemin Meden Durumlarna Gre Muska ve Byye likin
Kanaat lei Alt Faktrleri Asndan Farklar

Meden
Durum
N Ort. Std. S. F P
Evli 60 3,82
a
,91
Bekr 146 3,93
b
,87
Dul 11 2,75
c
1,47
By-Din Ayrtrmas
Toplam 217 3,84 ,95
8,544 ,000
Evli 60 3,12
a
,88
Bekr 146 3,08
b
,77
Dul 11 4,41
c
,86
By Kart Tutum
Toplam 217 3,15 ,85
14,122 ,000

rneklemin muska ve byye ilikin kanaat ortalamalarn meden duruma
gre anlaml fark oluturup oluturmadn test etmek iin yaplan ANOVA analizi
sonucunda, byyle ilgili belirlenen iki faktrde de P<0,01 dzeyinde anlaml fark
gsterirken scheffe testi sonular da gruplar arasnda anlaml fark olduunu
gstermititir. Buna gre sonularn yorumlar yledir:
By din ayrtrmas hususunda gruplarn ortalamalarna baktmzda bekr
grubunun 3,93 ortalamayla birinci srada, evli grubunun 3,82 ortalamayla ikinci srada,
dullarn da 2,75 ortalamayla nc srada olduu grlmektedir. Bu bulguya gre
bekrlar, dul ve evlilere gre dinle byy daha ok birbirinden ayrmaktadr. Yani
by bekrlarca daha fazla oranda din adan zararl ve din inanla ilikisiz
grlmektedir.
By kart tutum ortalamalarnn meden durumlar asndan farkllklar
hususunda gruplarn ortalamalarna baktmzda dul grubunun 4,41 ortalamayla birinci
srada, evli grubunun 3,12 ortalamayla ikinci srada, bekrlarn da 3,8 ortalamayla
nc srada olduu grlmektedir. Bu bulguya gre dullar evlilere ve bekrlara gre
daha fazla by kart tutum sergilemektedirler.
145
E. MESLEE BALI TUTUM VE DAVRANI FARKLARI
Aratrmann modeli erevesinde, aratrmaya katlanlarn meslek
ilikin bulgularda muska-by yaptrp yaptrmamann meslek durumuyla ilikisinin
1. Cinlerle lgili Tutumlarn Meslee Bal Farklar
rneklemin cinlerin varlna ilikin tutumlarn gsteren faktr gruplarnn
ortalama puanlaryla meslekler arasnda anlaml bir ilikinin olup olmadnn
sorguland ANOVA analizi sonucunda cinlere ilikin tutum leinin drt
faktrnden ikisi lehinde P<0,01 dzeyinde anlaml fark bulunmutur. Ancak meslek
gruplarndaki denek saylarn az olmas ANOVA analizinin yorumlanmasn
engellemektedir.
rneklemin cinlere ilikin tutumlarnn meslee bal olarak farkllatn ne
sren bir hipotez ne srlmt. Bu hipotezi test etmek iin ANOVA analizi yaplm
ve analizler sonucunda rneklemin cinlerle ilgili tutum faktrlerinden evresel
faktrlerin cinlere inanca etkisi (F=4,908; P=,00<0,01) ve cin-din inan badatrmas
(F=2,747; P=,00<0,01) faktr gruplarndan aldklar puanlarn ortalamalar mesleklere
gre istatistik adan anlaml bir farkllk gsterdii anlalmtr. Ancak tabloda yer
alan meslek gruplarndaki saylarn dk olmas bize shhatli bir yorum yapma imkn
vermemektedir.
146
2. Cincilerle lgili Tutum ve Davranlarn Meslee Bal Farkllklar
Aratrmaya katlanlar arasnda cinciye gidip gitmemenin mesleklere gre
dalmna baktmzda, bu hususla ilgili yaplan analiz, deneklerin cinciye gidip
gitmemeleriyle meslekleri arasnda anlaml bir ilikinin olduunu gstermektedir (Chi-
Square: 28,158; P= ,000 < 0,01). Ancak gruplardan beklenen deeri 5in altnda olan
hcre says rneklemin genelinin %25ini getii grldnden (55,6%) ki-kare
analizi yorumlanamamaktadr.
Aratrmaya katlanlar arasnda cinciye gidip gitmemenin mesleklere gre
dalmnn ardndan, cincilere ilikin kanaat ortalamalarnn mesleklere gre istatistik
bakmndan anlaml bir farkllk oluturup oluturmadn anlamak iin yaplan
ANOVA sonucunda anlaml bir fark (p>0,05) bulunmamtr.
3. Muska ve Byyle lgili Tutum ve Davranlarn Meslee Bal Farkllklar
Aratrmaya katlanlar arasnda muska yaptrp yaptrmamann meslee
dalmna baktmzda, bu hususla ilgili yaplan analiz, deneklerin meslekleriyle
muska yaptrp yaptrmama arasnda anlaml bir ilikinin olmadn gstermektedir
(Chi-Square: 5,992 P= ,648 > 0,05)
Aratrmaya katlanlar arasnda by yaptrp yaptrmamann mesleklere
dalmna baktmzda ise deneklerin meslekleriyle by yaptrp yaptrmamalar
arasnda anlaml bir ilikinin olduu (Chi-Square: 23,828 P= ,00<0,01) grlmekle
birlikte gruplardan beklenen deeri 5in altnda olan hcre says rneklemin genelinin
% 66,7sini getii grldnden ki-kare analizi yorumlanamamaktadr.
rneklemin muska ve by yaptrp yaptrmama oranlarnn mesleklere gre
dalmnn ardndan, muska ve byye ilikin kanatlerin meslek guruplar asndan
anlaml bir farkllk oluturup oluturmadn test etmek iin yaplan ANOVA testi
sonucunda gurup ortalamalar asndan istatistik bakmndan anlaml bir fark
bulunmutur (P<0,05). Ancak baz meslek guruplarndaki (8 meslek grubundan beinde)
kii says 20nin altnda olduundan ve tablonun yorumlanmas anlaml olmamaktadr.
147
F. ETM DURUMUNA BALI TUTUM VE DAVRANILAR
Aratrmann modeli erevesinde, aratrmaya katlanlarn eitim
ilikin bulgularda muska-by yaptrp yaptrmamann meslek durumuyla ilikisinin
1. Eitim Durumuna Gre Cinlerle Alakal Tutum Farklar
rneklemin cinlerin varlna ilikin kanaatlerinin eitim seviyelerine gre
dalmn gsteren puanlara ilikin yaplan analiz, iki deiken ortalamalar arasnda
anlaml bir fark olduunu (F=5,866; P<0,01) gsterirken, farkn hangi gruplar arasnda
olduunu tespit etmek iin yaplan scheffe testi anlaml fark gstermemitir.
rneklemin cinlere ilikin tutumlarnn eitim seviyelerine gre dalmnn
anlaml olup olmadn test etmek iin yaplan analiz sonucu anlaml bulunan sonulara
ilikin tablo aada verilmitir.
Tablo 47: Deneklerin Eitim Seviyelerine Gre Cinlerle lgili Tutum lei Alt
Faktrleri Bakmndan Farklar
Faktrler Eitim Seviyesi N Ortalama
Std.
Sapma
F P
Okur Yazar 12 3,38 1,05
lkretim 56 2,69
a
1,17
Ortaretim 108 3,16
b
,96
Yksek renim 41 3,16 ,84
Cinlere Olumlu
zellik
Atfetme
Toplam 217 3,05 1,02
3,444 ,018
Okur Yazar 12 3,48
b
1,17 evresel
Faktrlerin lkretim 56 3,11
c
1,01
4,725 ,003
148
Ortaretim 108 2,63
a
,96
Cinlere nanca
Etkisi
Toplam 217 2,85 1,01
Okur Yazar 12 3,44 1,35
lkretim 56 3,63
a
1,04
Ortaretim 108 4,25
b
,84
Yksek renim 41 4,20
c
,94
Cin-Din nan
Badatrmas
Toplam 217 4,03 ,99
7,229 ,000

Tabloda da grld gibi analiz sonucunda mesleklere gre cinlere olumlu
zellik atfetme ve evresel faktrlerin cinlere inanca etkisi hususunda p<0,05
dzeyinde anlaml bir iliki gzlenirken, cin-din inan badatrmas hususunda p<0,01
dzeyinde anlaml bir iliki gzlenmitir.
Cinlere olumlu zellik atfetme asndan lek ortalamalar asndan hangi
gruplar arasnda anlaml fark olduunu anlamak iin yaplan scheffe testi sonularna
gre ilkretim grubu ortalamasyla (2,69) ortaretim grubu ortalamas (3,16) arasnda
ortaretim seviyesinde eitim alanlar lehine anlaml fark (p<0,05) gzlenmitir.
Buna mukabil cinlerle ilgili kanaatler zerindeki d etkiyi yanstan evresel
faktrlerin cinlere inanca etkisi alt faktrnde okur-yazar grubunun ortalamalaryla
(3,48), ilkretim grubu ortalamalar (3,11) ve ortaretim grubu ortalamalar (2,63)
arasnda okur-yazar grubu lehine anlaml fark (p<0,05) bulunmutur.
Cinlere inanla din inanc ilikilendirme asndan bakldnda ise scheffe
testi sonucunda grup arasnda (a-b-c) anlaml fark bulunmutur. Buna gre en yksek
ortalamay 4,25 ortalamayla lise seviyesinde eitim alm bireylerin ald
anlalmaktadr. Bu grubu 4,20 ortalamayla yksekrenim seviyesinde eitim alm
bireyler takip etmektedir. En dk ortalama ise 3,63 ile ilkretim grubunda
grlmektedir. Bu bulguya gre lise seviyesinde eitim alan bireylerin cinlere inanla
dini inanc dier seviyerlerde eitim alan bireylerden daha ok ilikilendirmektedirler.
2. Cincilerle Alakal Tutum ve Davranlarn Eitim Durumuna Bal Farklar
Deneklerin eitim durumlaryla cinciye gidip gitmeme arasndaki dalm ve
ilikiye baktmzda, bu hususla ilgili yaplan analiz, deneklerin cinsiyetleriyle cinciye
149
27,280; P= ,000 <,01).
Tablo 48: Eitim Seviyelerine Gre Cinciye Gidip Gitmeme Davran
Eitim Seviyesi
Hi cinciye (cinciye)
gittiniz mi? Okur
Yazar
lkretim Ortaretim
Yksek
renim
Toplam
N 8 19 12 7 46
Evet
% 3,7% 8,8% 5,5% 3,2% 21,2%
N 4 37 96 34 171
Hayr
% 1,8% 17,1% 44,2% 15,7% 78,8%
N 12 56 108 41 217
Toplam
% 5,5% 25,8% 49,8% 18,9% 100,0%
df: 3 Chi-Square: 27,280 P= ,00 < 0,01

Tabloya gre cinciye gidenler arasnda en kalabalk grubu %8,8 ile ilkretim
grubu olutururken bu grubu %5,5 ile lise grubu takip etmektedir. Cinciye gitme
oranlar asndan en dk grubu %3,2 ile yksekrenim grubu oluturmaktadr.
Cinciye gitmeme oranlarna baktmzda en yksek grubu %44,2 ile lise grubu
olutururken, bu grubu %17,1 ile ilkretim ve %15,7 ile yksekrenim grubu takip
etmektedir. Cinciye gitmeyenler arasnda en dk grubu %1,8 ile okur-yazar grubu
oluturmaktadr. Bu bulgulara gre, eitim seviyesi ykseldike cinciye gitme oranlar
derken, cinciye gitmeme oranlarnn artt grlmektedir.
Tablo 49: Eitim Seviyelerine Gre Cincilere likin Kanaat lei Alt Faktrleri
Asndan Farklar
Kanaatler Tahsil Durumu N Ort.
Std.
Sap.
F P
Okur Yazar 12 3,58
a
1,16
lkretim 56 2,14
b
1,41
Ortaretim 108 2,05
c
3,58
Yksek renim 41 2,32 2,14
Medyumlar
(cinciler)
hastalklar
iyiletirebilir.
Toplam 217 2,21 2,05
5,692 ,001
150
Okur Yazar 12 2,92 3,76
lkretim 56 2,55 3,45
Ortaretim 108 2,02 2,92
Yksek renim 41 2,22 2,55
Cinci hocalar
birer din
adamdrlar.
Toplam 217 2,24 2,02
2,883 ,037

Tabloda da grld gibi cincilere ilikin kanaatlerin eitim seviyelerine gre
anlaml bir fark oluturup oluturmadna dair yaplan ANOVA testi sonucunda
cincilerin hastalklar iyiletirebilecei kanaatinde p<0,01 dzeyinde ve cincilerin birer
din adam olduklar hususunda p<0,05 dzeyinde anlaml fark bulunurken scheffe testi
sonucunda cinci hocalarn birer din adam olduklar hususunda gruplar arasnda
manidar bir fark gzlenmemitir.
Cincilerin hastalklar iyiletirebilecei kanaati ortalamalarnn eitim
seviyelerine gre dalmna baktmzda okur-yazar grubunun en yksek ortalamaya
(Ort.=3,58) sahip olduklar grlmektedir. Bu grubu 2,32 ortalamayla yksekrenim
ve 2,14 ortalamayla ilkrenim gruplar takip etmektedir. En dk ortalama 2,05 ile
ortarenim grubunda grlmektedir. Ancak genel anlamda baktmzda rneklemin
genelinin hastalklar iyiletirebilecei kanaati ortalamalarnn (Ort.=2,21) lek
ortalamasnn altnda olduu grlmektedir.
3. Eitim ve Muska-Byyle Alakal Farklar
Deneklerin eitim durumlaryla by yaptrp yaptrmama arasndaki dalm
ve ilikiye baktmzda, bu hususla ilgili yaplan analiz, deneklerin eitim durumlaryla
cinciye gidip gitmeme arasnda anlaml anlaml bir ilikinin olduunu gstermekle
birlikte, gruplardan beklenen deeri 5in altnda olan hcre says rneklemin genelinin
%25ini getii grldnden (%37,5) ki-kare analizi yorumlanamamaktadr.
Aratrmaya katlanlar arasnda muska yaptrp yaptrmamann eitim
seviyelerine gre dalmna baktmzda, bu hususla ilgili yaplan analiz, deneklerin
eitim seviyeleriyle muska yaptrp yaptrmama arasnda anlaml bir ilikinin olmadn
gstermektedir.( Chi-Square: 2,714 P= ,438 > 0,05)
151
rneklemin muska ve byye ilikin kanaat ortalamalarnn eitim seviyelerine
gre farkllap farkllamadn incelemek iin ANOVA analizi yaplm, scheffe testi
sonular da gruplar arasnda anlaml bir farkllk gstermitir.
Tablo 50: rneklemin Eitim Seviyelerine Gre Muska-Byye likin Kanaat
lei Alt Faktrleri Asndan Farklar
Faktrler

Eitim Seviyesi
N X Std. S. F P
Okur Yazar 12 3,06 1,25
lkretim 56 3,51 1,12
Ortaretim 108 3,98 ,79
By-Din
Ayrtrmas
Toplam 217 3,84 ,95
8,026 ,000
Okur Yazar 12 4,08 ,90
lkretim 56 3,02 ,99
Ortaretim 108 3,06 ,75
By Kart
Tutum
Toplam 217 3,15 ,85
6,788 ,000

Tabloya gre rneklemin genelinin eitim seviyeleri asndan, aratrma
envanterinde muska ve byye ilikin sorulan sorulardan oluturulan faktr
gruplarndan her ikisinde de istatistik adan anlaml bir fark oluturduklar
grlmektedir (P<0,01).
Tabloda da grld gibi by-din ayrtrmas hususunda en yksek
ortalamann yksek renimde (Ort.=4,16), en dk ortalamann da okur-yazar
grubunda yer ald (Ort.=3,06) grlmektedir. Ortalamalar kkten bye doru
srasyla okur-yazar 3,06 ortalama; ilkretim 3,58 ortalama; ortaretim 3,98 ortalama
ve ykserenim 4,16 ortalama eklinde dalmaktadr. Bu bulguya gre aratrmaya
katlanlarn eitim seviyesi arttka by ile dini ayrtrdklar grlmektedir. Yani
rneklem grubunun eitim seviyesi azaldka, muska ve by yaptrmann dine uygun
olmad, din inanca zarar verecei gibi kanaatleri tama orannn paralel olarak
azald anlalmaktadr.
By kart tutum ortalamalarnn ya gruplarna gre dalmna
baktmzda, en yksek ortalamay okur-yazar grubunun (Ort.=4,08) aldn
152
grmekteyiz. Bu grubu 3,33 ortalamayla yksekrenim, 3,06 ortalamayla ortarenim
ve 3,02 ortalamayla ilkrenim izlemektedir. Bu bulguya gre okur-yazar seviyesinde
bir eitime sahip olan deneklerin, by ile dini ayrtrma noktasnda dier eitim
seviyelerinden daha dk bir ortalamaya sahipken, by kart tutum sergileme, yani
her ne iin olursa olsun by yaptrmann uygun olmad gibi hususlarda dier eitim
seviyesinde olan deneklerden daha fazla bir ortalama puana sahiptirler.
G. TUTUM VE DAVRANILARDA EKONOMK DZEYE BALI FARKLAR
Aratrmann modeli erevesinde, aratrmaya katlanlarn gelir durumlarnn
cinlerle, cincilerle, muska ve byyle ilgili bulgularda farkllklar yaratp yaratmad
irdelenmek istenmitir. Bu amala, gruplar aras farkllklar karlatrmada tek ynl
varyans analizi (One Way-ANOVA) kullanlm, hangi gruplar arasnda fark
bulunduuna bakmak iin ise, Scheffe testi uygulanmtr.
ilikin bulgularda muska-by yaptrp yaptrmamann gelir durumuyla ilikisinin
1. Cinlerle Alakal Tutumlarda Gelir Durumuna Bal Farklar
Gelir durumuyla cinlere inanc gelir durumuna gre deimekte midir? Bunu
test etmek iin yaplan analiz sonucunda gruplar arasnda anlaml bir iliki
(P=0,167<0,05) bulunamamtr.
Cinlere ilikin tutum ortalamalarnn gelir durumlar asndan anlaml fark
oluturup oluturmadn tes etmek iin yaplan analiz sonucunda, anlaml kan
sonular aadaki tabloda rapor edilmitir.
Tablo 51: rneklemin Gelir Durumuna Gre Cinlerle lgili Tutum lei Alt
153
Faktrler
Gelir
Durumu
N Ortalama
Std.
Sapma
F P
yi 130 3,52
a
1,02
Orta 53 3,93
b
,91
Dk 34 3,81 ,81
Cinlere Olumsuz
zellik Atfetme
Total 217 3,66 ,98
3,975 ,020
yi 130 2,77
b
1,00
Orta 53 3,21
a
1,02
Dk 34 2,62
c
,92
evresel
Faktrlerin
Cinlere nanca
Etkisi Total 217 2,85 1,01
4,926 ,008

Tablodaki bulgulara gre kiilerin sosyo-ekonomik durumlar bakmndan
cinlerle ilgili tutumlarnda anlaml bir farllk bulunmutur. Buradan cinlere olumsuz
zellik atfetme (P<0,05) ve evresel faktrlerin cinlere inanca etkisi (p<0,01) ile
ekonomik durum arasnda anlaml bir ilikinin olduu belirlenmitir.
Farlln hangi gruplar arasnda olduunu gsteren Scheffe testi sonularna
gre cinlere ilikin olumsuz tutum ve davranlar yanstan ortalamalar arasnda st
sosyo-ekonomik dzeyde olanlar (Ort.= 3,52) ile orta dzeyde olanlar (Ort.=3,93)
arasnda orta gelir seviyesinde olanlar lehine anlaml fark (p=0,02<0,05) gzlenmitir.
Bu bulgu, orta gelir dzeyinde olanlarn dierlerine oranla cinlere daha fazla olumsuz
zellik atfetmekte olduunu gstermektedir.
evresel faktrlerin cinlere inanca etkisi hususunda farlln hangi gruplar
arasnda olduunu gsteren Scheffe testi sonularna gre orta gelir (Ort.=3,21)
kategorisinde bulunanlarla iyi (Ort.=2,77) ve dk gelir gurubunda (Ort. =2,62)
olanlar arasnda orta gelir grubunda olanlar lehine anlaml fark (p<0,01) grlmtr.
Bu bulguya gre orta gelir grubunda cinlerle ilgili kanaatler zerinde d faktrlerin
etkisinin iyi ve dk gelir grubunda olanlara gre daha fazla olduu anlalmaktadr.
2. Gelir Durumu ve Cincilerle Alakal Tutum ve Davranlar
Deneklerin gelir seviyeleriyle cinciye gidip gitmeme arasndaki dalm ve
ilikiye baktmzda, deneklerin gelir seviyeleriyle cinciye gidip gitmeme arasnda
anlaml bir ilikinin varln grlmektedir (Chi-Square: 17,319 P= ,000 < 0,01).
Tablo 52: Gelir Seviyesine Gre Cinciye Gidip Gitmeme Davranlar
154
Gelir Seviyesi
Hi cinciye (cinciye) gittiniz
mi?
yi Orta Dk
Toplam
N 19 22 5 46
Evet
% 8,8% 10,1% 2,3% 21,2%
N 111 31 29 171
Hayr
% 51,2% 14,3% 13,4% 78,8%
N 130 53 34 217
Toplam
% 59,9% 24,4% 15,7% 100,0%
df:2 Chi-Square: 17,319 P= ,000 < 0,01

Tabloya gre cinciye gidenler arasnda en yksek oran %10,1 ile orta gelir
seviyesindedir. Bu grubu %8,8 ile iyi gelir seviyesinde olan deneklerin oluturduu
grup izlemektedir. Cinciye gitme oranlar asndan dk oran (%2,3) dk gelir
seviyesindeki denekler asndan grlmtr. Cinciye gitmeme oranlarnn gelir
seviyesine gre dalmna baktmzda iyi gelir seviyesi olanlarn %51,2, orta gelir
seviyesinde olanlarn %14,3 ve dk gelir seviyesinde olanlarn ise %13,4 oranlarna
sahip olduu grlmektedir. Bu bulgulara gre gelir seviyesi ykselirken cinciye gitme
oranlar dmektedir. Elde edilen bulgulara gre dk gelir seviyesindekiler nceden
tahmin edilenin aksine cinciye gidenler arasnda en dk grubu oluturmaktadr.
Tablo 53: rneklemin Cincilerle lgili Tutum lei Alt Faktrlerinin Gelir
Durumuna Gre Farklar
Faktrler
Gelir
Durumu
N Ort.
Std.
S.
F P
yi 130 2,06
a
1,19
Orta 53 2,58
b
1,46
Dk 34 2,18 1,22
Medyumlar
hastalklar
iyiletirebilir.
Total 217 2,21 1,28
3,226 0,42

Yaplan analiz sonucunda cincilere ilikin kanaat ortalamalarnn gelir
seviyelerine gre istatistik bakmndan yalnzca cinciler hastalklar iyiletirebilir
kanaatinde anlaml bir farkllk gsterdii (F=3,226; P=,042<0,05) yukardaki tabloda
gsterilmitir. Farklln hangi gruplar arasnda olduunu belirlemek iin yaplan
Scheffe testi sonucunda iyi gelir seviyesinde olanlarla (Ort.=2,06) orta gelir seviyesinde
olanlar (Ort.=2,58) arasnda manidar fark grlrken, bu grubun ortalamasyla dier
gruplarn ortalamalar arasnda anlaml bir fark bulunmamtr. Ancak cincilerin
155
hastalklar iyiletirebilecei ynndeki kanaati sorgulayan soruya verilen puanlarn
gelir seviyelerine gre genel anlamdaki ortalamalarnn, lein minimum ortalamasnn
1,00, maksimum ortalamasnn 5,00 olduu gz nne alndnda, dk olduu
grlmektedir. Buna gre aratrmaya katlanlarn gelir seviyeleri asndan genel
anlamda cincilerin hastalklar iyiletirebilecei kanaatine katlma oranlar dktr. Bu
durum cincilerle ilgili dier kanaatler asndan da geerlidir. (kr. Tablo 17)
3. Muska ve Byyle Alakal Tutum ve Davranlarn Gelir Durumuna Bal
Farkllklar
Deneklerin muska yaptrp yaptrmama oranlarnn gelir seviyelerine gre
dalmlarna baktmzda, bu hususla ilgili yaplan analiz, deneklerin gelir
seviyeleriyle muska yaptrp yaptrmama oranlar arasnda anlaml bir ilikinin olmad
grlmektedir. (Chi-Square: 1,606 P= ,448>0,05).
Deneklerin by yaptrp yaptrmama oranlarnn gelir seviyelerine gre
dalmlarna baktmzda, bu hususla ilgili yaplan analiz, deneklerin gelir
seviyeleriyle by yaptrp yaptrmama oranlar arasnda anlaml bir ilikinin olmad
grlmektedir. (Chi-Square: 1,327 P= ,515>0,05). Ancak dalma baktmzda gelir
seviyesi arttka by yapma oranlar dt grlmektedir. Nitekim by
yaptrmadn ifade edenlerin %55,3 iyi gelir grubundayken %22,1i de orta gelir
grubunda, %15,2si de dk gelir grubunda yer almaktadr.
Tablo 54: rneklemin Gelir Seviyelerine Gre Muska ve Byye likin Kanaat
Faktrler
Gelir
Seviyesi
N Ort. Std. S. F P
yi 130 3,84 ,90
Orta 53 3,53 1,07
Dk 34 4,34 ,72
By-Din
Ayrtrmas
Toplam 217 3,84 ,95
7,925 ,000

Tabloya 54de de grlecei zere rneklemin muska ve byye ilikin kanaat
ortalamalarnn gelir gruplarna gre dalm, by-din ayrtrmas faktrnde p<0,01
dzeyinde anlaml bulunmutur.
156
By din ayrtrmas ortalamalarnn gelir seviyelerine gre dalmna
baktmzda en yksek ortalamann 4,34 ile dk gelir seviyesindekilerin ald
grlmektedir. Bu grubu 3,84 ortalamayla iyi gelir grubu takip ederken 3,53
ortalamayla orta gelir grubu en son srada yer almaktadr. Bu bulguya gre gelir durumu
ykseldike by ile din ayrtrmasnn azald, gelir seviyesi dtke de bynn
dine gre yasak olduu gibi kanaatlerin artt grlmektedir. rneklemin by din
ayrtrmasna ilikin genel ortalamasnn 3,84 kmas ise aratrmaya katlanlarn genel
olarak by ile dini ayrtrdklar ve bynn dince yasak olduu, insanlarn by,
muska tr eylerle ilgilenmemesi gerektii gibi kanaatlere sahip olduklar
anlalmaktadr.
H. STANBULDA YAAMA DURUMUNA BALI TUTUM VE DAVRANI
FARKLILIKLARI
Aratrmann modeli erevesinde, aratrmaya katlanlarn stanbulda yaama
srelerinin cinlerle, cincilerle, muska ve byyle ilgili bulgularda farkllklar yaratp
ilikin bulgularda muska-by yaptrp yaptrmamann stanbulda yaama sreleriyle
ilikisinin deerlendirilmesine gre deikenler arasnda ilikiyi incelemek iin ise, ki-
kare (chi square test), uygulanmtr. Elde edilen bulgular, tablolar eklinde sunulmutur.
Sadece aralarnda istatistik bakmdan anlaml iliki bulunan analizler tablo olarak
verilmi ve tablolara anlaml bulunan bulgular alnmtr.
1. Cinlerle Alakal Tutumlarn stanbulda Yaama Durumuna Bal Farklar
stanbulda yaama srelerinin cinlere ilikin tutumlar asndan bir farkllk
oluturup oluturmadna ilikin yaplan analiz sonucunda istatistik bakmndan
anlaml kan sonular aadaki tabloda rapor edilmitir.
157
Tablo 55: stanbulda Yaama Srelerine Gre Cinlerle lgili Tutum lei Alt
Faktrler Sre N Ortalama
Std.
Sapma
F P
15 Yl 115 3,63 ,87
610 Yl 23 3,06
a
,87
1115 Yl 27 3,93
b
1,05
1620 Yl 30 3,74 1,23
25 Yl + 22 4,03
c
,96
Cinlere Olumsuz
zellik Atfetme
Toplam 217 3,66 ,98
3,665 ,007
15 Yl 115 3,19 ,92
610 Yl 23 2,41 ,94
1115 Yl 27 3,06 1,08
1620 Yl 30 2,86 1,05
25 Yl + 22 3,25 1,21
Cinlere Olumlu
zellik Atfetme
Toplam 217 3,05 1,02
3,437 ,010
15 Yl 115 2,63 ,86
610 Yl 23 3,01 ,97
1115 Yl 27 3,19 1,19
1620 Yl 30 3,00 1,10
25 Yl + 22 3,20 1,22
evresel Faktrlerin
Cinlere nanca
Etkisi
Toplam 217 2,85 1,01
3,226 ,013
15 Yl 115 4,23 ,87
610 Yl 23 3,46 1,15
1115 Yl 27 4,05 ,93
16-20 Yl 30 3,66 1,07
25 Yl + 22 4,11 1,04
Cin-Din nan
Badatrmas
Toplam 217 4,03 ,99
4,390 ,002

Cinlere ilikin tutum lei faktrlerinin genel ortalamalarnn stanbulda
yaama srelerine gre tm alt faktrlerde anlaml olduu grlmektedir.
Cinlere olumsuz zellik atfetme hususunda 610 yl arasnda stanbulda
yaayanlarla (Ort.=3,06), 1115 yl (ort.=3,93) ve 25 yl ve yukars zaman stanbulda
yaayanlar (ort.=4,03) arasnda manidar fark grlmtr. Buna gre stanbulda
yaama sresi arttka cinlere olumsuz zellik atfetme oran da artmaktadr.
158
Cinlere olumlu zellik atfetme asndan 15 yldr stanbulda yaayanlarla
(Ort.=3,19) 610 yldr stanbulda yaayanlar arasnda (Ort.=2,41) manidar fark
grlrken, bu grubun ortalamasyla dier grularn ortalamalar arasnda anlaml bir
fark bulunmamtr. Buna gre 15 yldr stanbulda yaayanlar 610 yldr stanbulda
yaayanlara gre cinlere daha olumlu zellik atfetmektedirler. Ancak rneklemin
genelinin ortalamalarnn dalmna baktmzda stanbulda yaama sreleri arttka
cinlere olumlu zellik atfetmenin artt sylenebilir.
Tablo 55e gre ANOVA analizi sonucunda evresel faktrlerin cinlere inanca
etkisi hususunda anlaml fark (p<0,05) bulunurken Scheffe testi sonucunda gruplar
arasnda anlaml bir fark grlmemitir.
Cin-din inan badatrmas hususunda 15 yldr stanbulda yaayanlarla
(Ort.=4,23) 610 yldr stanbulda yaayanlar arasnda (Ort.=3,46) manidar fark
grlrken, bu grubun ortalamasyla dier gruplarn ortalamalar arasnda anlaml bir
fark bulunmamtr.
Tm tablo incelendiinde, genel olarak 11 yl ve zerinde yaama sresine
sahip gruplarn yksek ortalamaya sahip olduklar grlmektedir. zellikle 25 yl ve
zeri bir zaman stanbulda yaama sresine sahip bireylerin ortalamalar tm faktr
gruplarnda en yksek kmtr. Bu bulgular, aratrmaya katlan deneklerin istanbulda
yaam sreleriyle cinlere ilikin tutumlar arasnda bir iliki olduunu gstermektedir.
Buna gre 25 yl ve zeri stanbulda yaama sresine sahip kimseler dierlerine
nazaran Cinlere olumlu-olumsuz zellik atfetme (Ort.=3,25 / 4,03), evresel faktrlerin
cinlere inanca etkisi (Ort. =3,20) ve cin-din inan badatrmas (Ort. =4,11)
hususlarnda dierlerine gre daha yksek kanaatlere sahip olduu anlalmaktadr.
2. Cincilerle Alakal Tutum ve Davranlarda stanbulda Yaama Durumuna
Bal Farklar
Deneklerin stanbulda yaama sreleriyle cinciye gidip gitmeme arasndaki
dalm ve ilikiye baktmzda, bu hususla ilgili yaplan analiz, deneklerin
cinsiyetleriyle cinciye gidip gitmeme arasnda anlaml bir ilikinin varln
gstermektedir (Chi-Square: 17,718 P= ,001 < 0,01).
159
Tablo 56: stanbulda Yaama Sreleri Asndan Cinciye Gidip Gitmeme
Davran
Ne zamandan beri stanbul'da
oturuyorsunuz Hi cinciye (cinciye)
gittiniz mi?
1-5 Yl
6-10
Yl
11-15
Yl
16-20
Yl
25 Yl
+
Toplam
N 14 8 11 10 3 46
Evet
% 6,5% 3,7% 5,1% 4,6% 1,4% 21,2%
N 101 15 16 20 19 171
Hayr
% 46,5% 6,9% 7,4% 9,2% 8,8% 78,8%
N 115 23 27 30 22 217
Toplam
% 53,0% 10,6% 12,4% 13,8% 10,1% 100,0%
df:4 Chi-Square: 17,718 P= ,001 < 0,01

Tabloda grld gibi istanbulda yaama sreleri bakmndan cinciye gitme
oran en yksek olan grup %6,5 ile 1-5 yl grubudur. En dk grup ise %1,4 ile 25 yl
ve zeri grubudur. Cinciye gitmeyenler arasnda da en yksek oran 1-5 yl grubunda
gzkmektedir (%46,5). En dk oran ise 6-10 yl grubundadr (%6,9). Bu bulgulara
gre cinciye gitme ve gitmeme oranlarnn en yksek grld grup, stanbula yeni
gelenler olduu anlalmaktadr.
Tablo 57: stanbulda Yaama Srelerine Gre Cincilerle lgili Tutum lei Alt
Kanaatler
Yaama
Sresi
N Ort. Std. S. F P
1-5 Yl 115 1,97 1,19
6-10 Yl 23 2,13 1,18
11-15 Yl 27 2,81 1,64
16-20 Yl 30 2,00 1,20
25 Yl + 22 2,41 1,62
Toplam 217 2,14 1,32
2,650 ,034
1-5 Yl 115 1,96
a
1,13
6-10 Yl 23 2,39 1,41
11-15 Yl 27 3,04
b
1,65
16-20 Yl 30 2,40 1,54
25 Yl + 22 2,41 1,71
adamdrlar.
Toplam 217 2,24 1,39
3,850 ,005

Analiz sonucunda aratrmaya katlanlarn stanbulda yaama sreleri
asndan cincilerle ilgili kanaatleri bakmndan anlaml fark grlenler tablo 57de
160
rapor edilmitir. Buna gre cincilerle ilgili kanaatlerle stanbulda yaama sreleri
arasnda cinciye gitmenin faydal olduu kanaati arasnda p<0,05 dzeyinde, cincilerin
birer din adam olduklar kanaati arasnda ise p<0,01 dzeyinde anlaml bir iliki
bulunmutur. Ancak scheffe testi sonular, cinciye gitmenin faydal olduu kanaati
hususunda gruplar arasnda manidar bir farkllk olmadn gstermitir.
Cincilerin birer din adam olduklar kanaati ortalamalarnda scheffe testi
sonular 1-5 yl grubuyla (1,96) 11-15 yl grubu (Ort.=3,04) arasnda 11-15 yl grubu
lehine manidar bir fark olduunu gstermektedir. Bu iki grup haricindeki gruplar
arasnda anlaml bir fark bulunmamtr. Bu bulgulara gre her iki kanaatte de en dk
ortalama grlmektedir. Buna gre 1-5 yldr stanbulda yaayanlar cinciye gitmenin
faydal olduu ve cinci hocalarn birer din adam olduu kanaatlerine istanbulda 5 yl
ve zerinde yaayanlara oranla daha az katlmaktadr. rneklemin genelinin bu
kanaatlerden ald ortalamalar asndan lek ortalamasnn altnda (2,14 ve 2,84)
olduu da grlmektedir.
3. Muska ve Byyle Alakal Tutum ve Davranlarn stanbulda Yaama
Durumuna Bal Farklar
Deneklerin stanbulda yaama sreleriyle muska yaptrp yaptrmama
arasndaki dalm ve ilikiye baktmzda, bu hususla ilgili yaplan analiz, anlaml bir
ilikinin var olmadn gstermektedir (Chi-Square: 0,958 P= ,916 > 0,05).
Deneklerin stanbulda yaama sreleriyle by yaptrp yaptrmama
ilikinin var olduunu gstermektedir (Chi-Square: 16,538 P= ,00 < 0,01). Ancak
beklenen deeri 5in altnda olan hcre says rneklemin genelinin %25ini getii
grldnden ki-kare analizi yorumlanamamaktadr.
Tablo 58: rneklemin stanbulda Yaama Srelerine Gre Muska ve Byye
likin Tutum lei Alt Faktrleri Asndan Farklar
Faktrler Sre N Ort. Std. S. F P
1-5 Yl 115 3,99 ,81 By-Din
Ayrtrmas 6-10 Yl 23 3,25 1,20
3,895 ,00
161
11-15 Yl 27 3,68 ,98
16-20 Yl 30 3,70 1,09
25 Yl + 22 4,09 ,87
Toplam 217 3,84 ,95
1-5 Yl 115 3,13 ,74
6-10 Yl 23 3,07 ,82
11-15 Yl 27 3,33 ,95
16-20 Yl 30 3,12 ,78
25 Yl + 22 3,20 1,32
By Kart
Tutum
Toplam 217 3,15 ,85
,412 ,80

Tabloya gre rneklemin muska ve byye ilikin kanaat ortalamalarnn
stanbulda yaama srelerine gre dalm asndan anlaml bir fark oluturup
oluturmadn test etmek zere yaplan analiz sonucunda iki faktrden yalnz birinde
(by-din ayrtrmas) anlaml bir fark olduu (P=,00<0,01) grlmtr. Ancak
scheffe testi gruplar arasnda manidar bir fark olmadn gstermitir.
VI. DN ETM ALIP-ALMAMAYA BALI TUTUM VE DAVRANI
FARKLILIKLARI
Bu blmde deneklerin cinlerle, cincilerle, muska ve byyle ilgili kanaat
dzeylerinin din eitimi alp almamaya gre farkllklar oluturup oluturmad
irdelenmitir. Bu ilikiyi incelemek iin bamsz grup t-testi (independent samples t-
test), uygulanmtr. Sadece aralarnda istatistik bakmdan anlaml iliki bulunan
analizler tablo olarak verilmi ve tablolara anlaml bulunan bulgular alnmtr.
1. Eitimi Alp-Almama ve Cinlerle lgili Tutum Farklar
Acaba rneklemin cinlerin varlna inan ortalamalar din eitimi alp
almamaya gre istatistik bakmndan anlaml bir fark gstermekte midir? Bunu test
etmek iin yaplan t-testi sonularnda, cinlere inancn din eitimi alp almamaya gre
farkllk gsterdii (t= 2,525; P<0,05) grlmtr.

162
Tablo 59: rneklemin Din Eitimi Alp Almamalarna Gre Cinlere nan
Asndan Farklar

Din eitimi
aldnz m?
N Mean
Std.
Deviation
t P
Evet 188 4,62 ,96
Cinler vardr
Hayr 29 3,97 1,35
2,525 0,017

Tabloda da grlecei zere din eitimi alanlarla (Ort.=4,62) din eitimi
almayanlar (Ort.=3,97) arasnda din eitimi alanlar lehine anlaml bir fark
(p=0,017<0,05) bulunmaktadr. Bu bulgu, aratrmaya katlan deneklerden din eitimi
alanlarn almayanlara oranla cinlere inan noktasnda daha yksek kanaate sahip
olduklarn gstermektedir.
Acaba rneklemin cinlere ilikin tutumlaryla din eitimi alp almama arasnda
anlaml bir iliki var mdr? Bu soruyu cevaplamak iin din eitimiyle cinlere ilikin
tutum faktrleri arasnda t-testi yaplmtr.
Tablo 60: rneklemin Din Eitimi Alma Durumuna Gre Cinlerle lgili Tutum

Din eitimi
alma
N Ort. Std. Sapma t P
Evet 188 4,13 ,94
Cin-Din nan
Badatrmas
Hayr 29 3,43 1,12
3,653 ,000

Tabloya gre cinlere inana din inanc badatrma hususunda din eitimi
alanlarla (Ort.=4,13) almayanlar (Ort.=3,43) arasnda din eitimi alanlar lehine
anlaml fark (p<0,01) bulunmaktadr. Bu durum din eitimi alanlarn cinlere inanla
din inan arasnda daha ok ba kurduklarn gstermektedir.
Yine baka bir incelememizde din eitimi alanlarn %55,6snn, kendisine cin
musallat olduunu syleyen birinin Kurandan baz ayetler okuyarak kendini tedavi
edebileceini sylerken, %25,6s byle birinin bir hekime gitmesi gerektiini, %15,6s
ise bu durumdaki kiinin bir cinciye gitmesi gerektiini syledii grlmtr. Din
eitimi almayanlar ise %44,8i bu durumdaki birinin bir hekime gitmesi gerektiini
163
sylerken, %37,9u ikinci srada Kurandan baz ayetler okuyarak kendini tedavi
edebileceini belirtmilerdir. Din eitimi almayanlarn %10,3 de bu durumda cinciye
gidilmesi gerektiini sylemitir. Bu bulguya gre, aratrmaya katlan deneklerden din
eitimi alanlar, cinlerle ilikilendirilen bir problem karsnda din bir zm birinci
srada tercih ederken, bir hekime gitmeyi ikinci srada, cinciye gitmeyi de nc srada
tercih etmitir. Ancak din eitimi almayanlar birinci srada hekime gitmeyi, ikinci srada
da din bir tedaviyi tercih etmilerdir. Her iki grup da nc srada cinciye gitmeyi
tercih etmitir.
2. Cincilerle Alakal Tutum ve Davranlar
Deneklerin din eitimi alp almamalaryla cinciye gidip gitmeme arasndaki
dalm ve ilikiye baktmzda, bu hususla ilgili yaplan analiz, deneklerin din eitimi
alp almamalaryla cinciye gidip gitmeme arasnda anlaml bir iliki olmadn
gstermektedir (Chi-Square: ,173; P= ,633 > 0,05).
cincilere ilikin rnekleme sunulan kanaat sorularndan yalnzca cincilerin
kullandklar yntemin slma uygun olmad kanaatiyle din eitimi alp almama
arasnda anlaml bir farkllk bulunmutur (t= -2,563; P=,01.)
Tablo 61: Din Eitimi Alp Almamaya Gre Cincilerle lgili Tutum lei Alt

Din Eitimi
Alma
N Ort.
Std.
Sap.
t P
Evet 188 3,35 1,47
Hayr 29 4,10 1,45
Medyumlarn
kullandklar
yntemler slm'a
uygun deildir.
Toplam 217 3,45 1,49
6,569 0,011

Cincilerin kullandklar yntemin slma uygun olmad kanaatine ilikin
grup ortalamalar asndan din eitimi alanlarla (Ort.=3,35) din eitimi almayanlar
(Ort.=4,10) arasnda din eitimi almayanlar lehinde anlaml fark (p<0,05) bulunmutur.
Bu bulguya gre asndan din eitimi almayanlar din eitimi alanlara gre cincilerin
kullandklar yntemin islma uygun olmad hususunda daha yksek kanaate sahiptir.
164
3. Muska ve Byyle Alakal Tutum ve Davranlar
Deneklerin muska yaptrp yaptrmamalarnn din eitimi alp almamalarna
gre dalmna baktmzda, bu hususla ilgili yaplan analiz, deneklerin din eitimi
alp almamayla muska yaptrp yaptrmama arasnda anlaml bir iliki olduunu
gstermektedir (Chi-Square: 4,973 P= 0,026 < 0,05).
Tablo 62: Din Eitimi Alp Almamaya Gre Muska Yaptrp Yaptrmama
Davran
Din eitimi aldnz m?
Hi muska yaptrdnz m?
Evet Hayr
Toplam
N 48 2 50
Evet
% 22,2% ,9% 23,1%
N 139 27 166
Hayr
% 64,4% 12,5% 76,9%
N 187 29 216
Toplam
% 86,6% 13,4% 100,0%
df: 1 Chi-Square: 4,973 P= 0,026 < 0,05
Tabloya gre din eitimi alanlarn %64,4 muska yaptrmadn ifade
ederken, %22,2si muska yaptrdn belirtmektedir. Din eitimi almayanlarn %12,5i
muska yaptrmadn ifade ederken %0,9u muska yaptrdn ifade etmitir. Buna
gre din eitimi alma oran arttka muska yaptrma orannn dt sylenebilir.
Ancak muska yaptranlarn %96snn din eitimi alm olmas bu konuda din eitimi
alanlarn daha fazla oranda muska yaptrdklarn ortaya koymaktadr.
Deneklerin by yaptrp yaptrmamalarnn din eitimi alp almamalarna gre
dalmna baktmzda, din eitimi alp almamayla by yaptrp yaptrmama arasnda
anlaml bir iliki olduunu gstermektedir (Chi-Square: 4 Chi-Square: 4,773 P= 0,029
< 0,05).
Tablo 63: Din Eitimi Alp Almamaya Gre By Yaptrp Yaptrmama Davran
Din eitimi aldnz m?
Hi by yaptrdnz m?
Evet Hayr
Toplam
N 11 5 16
Evet
% 5,1% 2,3% 7,4%
165
N 177 24 201
Hayr
% 81,6% 11,1% 92,6%
N 188 29 217
Toplam
% 86,6% 13,4% 100,0%
df: 1 Chi-Square: 4,773 P= 0,029 < 0,05
Tabloya gre, din eitimi alanlarn %81,6s by yaptrmadn ifade
ederken, %5,1i by yaptrdn sylemitir. Din eitimi almayanlarnsa %7,4 by
yaptrdn ifade ederken %11,1i by yaptrmadn ifade etmitir. Buna gre, by
yaptranlar arasnda en fazla oran din eitimi alanlarda gzkmektedir. Bu durum by
yaptrmayanlar iin de geerlidir. By yaptranlarn saysnn rneklemin %7,4
olmas ve 20nin altnda olmas oranlarn salksz kmasna sebep olmu olabilir.
Ancak by yaptran 16 kiiden 11inin din eitimi alm olmas, bize by yaptrma
asndan din eitimi alm olanlarn orannn fazla olduunu gstermektedir.
rneklemin muska ve byye ilikin tutum faktrlerinin din eitimi alp
almama asndan anlaml bir fark oluturup oluturmadn test etmek zere yaplan
analiz sonucu aada rapor edilmitir.
Tablo 64: rneklemin Din Eitimi Alp Almama Durumlarna Gre Muska ve
Byye likin Tutum lei Alt Faktrleri Asndan Farklar

Din eitimi
aldnz m?
N Ort. Std. S. t P
Evet 188 3,11 ,84
By Kart Tutum
Hayr 29 3,47 ,90
-2,128 ,034

By kart tutum asndan din eitimi alanlarla (Ort.=3,11) almayanlar
(Ort.=3,47) arasnda, din eitimi almayanlar lehine anlaml fark (p<0,05) bulunmutur.
Bu bulguya gre din eitimi alanlar almayanlara gre daha az by kart tutum
sergilemektedirler.
166
VI. DN NAN VE YAANTIYA BALI DAVRANI VE TUTUM
FARKLILIKLARI
Aratrmann modeli erevesinde, aratrmaya katlanlarn din inan ve din
yaant nitelemelerinin cinlerle, cincilerle, muska ve byyle ilgili bulgularda
farkllklar yaratp yaratmad irdelenmek istenmitir. Bu amala, gruplar aras
farkllklar karlatrmada tek ynl varyans analizi (One Way-ANOVA) kullanlm,
hangi gruplar arasnda fark bulunduuna bakmak iin ise, Scheffe testi uygulanmtr.
ilikin bulgularda muska-by yaptrp yaptrmamann din inan ve din yaant
asndan deerlendirilmesine gre deikenler arasnda ilikiyi incelemek iin ki-kare
(chi square test), uygulanmtr. Elde edilen bulgular, tablolar eklinde sunulmutur.
Sadece aralarnda istatistik bakmdan anlaml iliki bulunan analizler tablo olarak
verilmi ve tablolara anlaml bulunan bulgular alnmtr.
1. Cinlerle Alakal Tutumlarn Din nan ve Din Yaantya Bal Farkllklar
Aratrmaya katlan deneklerin tmnn cinlere ilikin tutumlarnn din inan
asndan bir farkllk gstermedii yaplan ANOVA analizi sonucunda anlalmtr.
Buna gre din inan bakmndan cinlere ilikin tutum lei faktrlerinin ve alt
faktrlerinin genel ortalamalar anlaml bir farkllk gstermemitir (P>0,05). Cinlere
ilikin tutumlarnn din yaant asndan bir farkllk gsterip gstermediini test
etmek iin yaplan ANOVA testi sonucunda da ayn ekilde anlaml bir fark
bulunamamtr (P>0,05).
2. Cincilerle Alakal Tutum ve Davranlarn Din nan ve Yaantya Bal
Farkllklar
Deneklerin kendilerini din inan bakmndan nasl grdkleriyle cinciye gidip
gitmeme arasndaki dalm ve ilikiye baktmzda, bu hususla ilgili yaplan analiz,
deneklerin cinsiyetleriyle cinciye gidip gitmeme arasnda anlaml bir iliki olmadn
gstermektedir (Chi-Square: 3,918; P= ,141 > 0,05).
167
Deneklerin kendilerini din yaant bakmndan nasl grdkleriyle cinciye
gidip gitmeme arasndaki dalm ve ilikiye baktmzda, bu konuda yaplan analiz
anlaml bir ilikinin varln gstermektedir (Chi-Square: 9,422; P= ,00 < 0,01).
Tablo 65: Din Yaant Bakmndan Cinciye Gidip Gitmeme Davran
Kendinizi din yaant bakmndan nasl
gryorsunuz?
Hi cinciye
(cinciye) gittiniz
mi?
Dindar bir
kiiyim
nancm tam
ama
ibadetlerimin
bir ksmn
yapabiliyorum
nanyorum
ama hibr
ibadetimi yerine
getiremiyorum
Toplam
N 25 20 1 46
Evet
% 11,7% 9,4% ,5% 21,6%
N 50 111 6 167
Hayr
% 23,5% 52,1% 2,8% 78,4%
N 75 131 7 213
Toplam
% 35,2% 61,5% 3,3% 100,0%
df: 2 Chi-Square: 9,422 P= ,00 < 0,01
Tabloda da grld gibi dindar bir kii olduunu ifade edenlerin %11,7si
cinciye gittiini ifade ederken %23,5i cinciye gitmediini ifade etmitir. nancnn tam
ama ibadetlerini tam anlamyla yapamadn ifade edenlerin ise %52,1i cinciye
gitmediini ifade ederken %9,4i cinciye gittiini ifade etmitir. Bu bulgulara gre
cinciye gidenlerin byk ounluu (cinciye giden 46 kiiden 25i) kendini dindar
olarak tanttklar anlalmaktadr Ancak inancnn tam ama ibadetlerini tam anlamyla
yapamadn ifade edenlerin cinciye giden 46 kiiden 20sini oluturmas oranlarn iki
grup arasnda birbirine yakn olduunu gstermektedir.
rneklemin cincilere ilikin kanaatleri asndan din inan ve din yaant
bakmndan kendilerini nasl grdkleri arasnda istatistik bakmndan anlaml bir fark
olup olmadn test etmek iin yaptmz analiz sonucunda gruplar arasnda anlaml
bir farkllk bulunmamtr (P>0,05) .
168
3. Muska ve Byyle Alakal Tutum ve Davranlarn Din nan ve Din
Yaantya Bal Farkllklar
Deneklerin kendilerini din inan bakmndan nasl grdkleriyle muska
yaptrp yaptrmama arasndaki dalm ve ilikiye baktmzda, anlaml bir iliki
olmad grlmtr (Chi-Square: 1,050 P= ,591 > 0,05).
Yine deneklerin kendilerini din yaant bakmndan nasl grdkleriyle
muska yaptrp yaptrmama oranlar arasndaki dalm ve ilikiye baktmzda, bu
hususla ilgili yaplan analiz, anlaml bir iliki olmadn gstermektedir (Chi-Square:
5,048 P= ,08 > 0,05).
Deneklerin kendilerini din yaant bakmndan nasl grdkleriyle by
yaptrp yaptrmama arasndaki dalm ve ilikiye baktmzda, bu hususla ilgili
yaplan analiz, anlaml bir iliki olduunu gstermektedir (Chi-Square: 12,464 P=
0,00<0,01). Ancak beklenen deeri 5in altnda olan hcre says rneklemin genelinin
%25ini getiinden ki-kar analizinin yorumu pek salkl sonu vermeyecektir.
Deneklerin kendilerini din inan bakmndan nasl grdkleriyle by
yaplan analiz, anlaml bir iliki olmadn gstermektedir (Chi-Square: 0,566 P=
0,754 > 0,05).
rneklemin dini inan ifadeleriyle muska-by ile ilgili kanaat faktr gruplar
arasndaki ilikiyi test etmek iin ANOVA analizi yaplm ancak 3 gruptan ikisindeki
kii says 20nin altnda olduundan ANOVA sonular yorumlanamamaktadr. Buna
mukabil inancn tam olarak ifade edenler ve inancn zayf olarak ifade edenlerle muska
ve byye ilikin kanaatler arasnda t-testi yaplm ancak anlaml bir fark (p>0,05)
bulunmamtr.
rneklemin din yaant bakmndan kendilerini nitelemeleriyle muska ve
byye ilikin kanaat faktrleri arasndaki ilikiyi snamak iin yaplan ANOVA
sonucunda gruplar arasnda anlaml bir iliki bulunmamtr. (By-Din Ayrtrmas
P=0,689>0,05; By Kart TutumP=0,257>0,05)
169
SONU
nsanolunun bilinmeyene merak her zaman devam edecektir. Bilinmeyeni
aklama konusu ise bilimle metafizik unsurlar ieren din arasndaki tatl mnakaay da
hep srdrecek gibi gzkyor. Ama gerek olan bir ey var ki o da insan psikolojisinin
bilinmeyenden etkilendii, metafizik varlklara inancn insan davran zerinde bir
takm etkilere sahip olduudur. Metafizik varlklardan, zellikle cinlere ilikin bilgiler,
kayglar yani genel anlamda cinlerle ilgili kanaatler, insanlarn bu konuda bir takm
tutum ve davranlar sergilemesine sebep olmaktadr. Hatta bu etki, bireysel boyutu
aarak, toplumsal boyutta kendini gstermekte, cinlerle ilgili tutum ve davranlar, bir
takm sosyolojik messeseler meydana getirmektedir. Cincilik, medyumluk, muska ve
by yazlan meknlar gibi baz sosyolojik oluumlar buna balca rnektir. Cinlere
inancn psiko-sosyal boyutlar bu sebeple bu aratrmann balca konusu olmutur. Bu
sebeple, insanlarn cinlerle ilgili tutumlar, muska ve byyle ilgili tutumlar ve son
olarak cincilere ilikin kanaatleri, ayrca cinlerle ilgili bilgi kaynaklar, cinlerle
ilikilendirdikleri bir problem karsnda nasl davranacaklar ve cinlere ilikin
kanaatlerin olumasnda etkili olan faktrler bu aratrmada incelenmeye allmtr.
Bu hususlarn, cinsiyet, ya, eitim seviyesi, gelir durumu, din eitimi alp almama,
meden durum, din inan seviyesi, stanbulda yaama sresi, doum yerleri (yetime
meknlar) gibi zelliklerle ilikisi de bu aratrmada incelenmitir. Neticede elde edilen
bulgularn sonucunda ulalanlar aada sralanmaya allacaktr. Ayrca bu blmde
bata belirlemi olduumuz hipotezlerin dorulanp dorulanmad belirtilecektir.
Aratrmann temel konusunun cinler olmas ilk nce acaba aratrmaya
katlanlarn ne kadar cinlere inanyor? sorusuna cevap vermemizi gerektiriyor. Elde
edilen bulgular aratrmaya katlan deneklerin olduka byk bir ounlukta (% 88)
cinlerin varlna inandn gstermitir. Buna gre aratrmaya katlan deneklerin
cinlere inanc yksek seviyededir ynndeki hipotezimiz dorulanm olmaktadr.
Deneklerin byk ounluu cinlere inanmakla birlikte bir dier nemli soru
akla gelmektedir, acaba rneklemin cinlerle ilgili en nemli 3 bilgi kayna nedir?
Aratrma bulgular neticesinde aratrmaya katlan deneklerin cinlerle ilgili bilgi
kaynaklar arasnda ilk 3 srada dini kaynaklarn olduu anlalmaktadr. Ayrca
170
deneklerin cinlerle ilgili nemlil bilgi kaynaklarndan birinin de evre olduu
anlalmtr (Cinlerle ilgili bilgi kaynaklar arasnda ikinci srada evremdeki insanlar
(%20,3) seenei gsterilmitir.) Nitekim metafizik bir kavram sz konusu olduunda
etraftaki insanlar her zaman ok nemli bir bilgi kayna olmaktadr. Buna gre
cinlerle ilgili bilgi kaynaklar arasnda din kaynaklar ilk srada yer almaktadr
ynndeki hipotezimiz dorulanm olmaktadr.
Aratrmaya katlanlarn % 53,1i (111 kii) cinlerle ilikilendirdikleri bir
problem olduunda insanlarn Kur'an'dan baz ayetler okuyarak kendini tedavi
edebileceini dnrken, % 28,2si (59 kii) byle bir durumda bir hekime gidilmesi
gerektiini, rneklemin % 14,8i de (31 kii) byle bir durumda bir cinciye (cinciye)
gidilmesi gerektiini dnmektedir. Buna gre aratrmaya katlan denekler cinlerle
ilikilendirdikleri bir durumda ilk srada medyuma gitmek gerektiini dnmektedir
ynndeki hipotezimiz dorulanmamtr.
Aratrmaya katlan deneklerin cinlerle ilgili kanaatleri asndan en yksek
ortalama cin-din inan faktrnde (Ort.=4,03) ve cinlere olumsuz zellik atfetme
faktrnde (Ort.=3,66) grlmtr. Buna mukabil dier faktrlerde ortalamann lek
orta noktasnn altnda olduu bulunmutur. Buna gre rneklemin genel olarak cinlere
inanlaryla din inanlarn ilikilendirdikleri anlalmaktadr. Ayrca cinlerin insanlara
zarar verebilecei gibi, cinlere ilikin olumsuz zelliklerin yksek olduu da bulgular
neticesinde anlalmtr. Bu durum da rneklemin cinlere ilikin korkularnn yksek
olduunu dolaysyla da genel anlamda cinlere dair olumsuz bir kanaate sahip
olduklarn gstermektedir. Bu bulgulara gre Hipotez 1d ve Hipotez 1e dorulanm
olmaktadr.
rneklemin medyumlarn kullandklar yntemin slma uygun olmad
kanaati (Ort.=3,45) ortalamasnn lek orta noktas olan 3,00dan yksek olmas buna
mukabil, cinci hocalar birer din adam olduklar kanaati (Ort.=2,24), medyumlar
(cinciler) hastalklar iyiletirebilecei (Ort.=2,20) kanaati ve cinciye gitmenin faydal
olduu kanaati (Ort.=2,14)ortalamalarnn lek ortalamasnn altnda kmas,
aratrmaya katlanlarn cincilere ilikin olumsuz bir kanaate sahip olduklarn
171
gstermektedir. Buna gre aratrmaya katlanlarn cincilere ilikin olumlu kanaate
sahip olduklar ynndeki hipotezimiz (hipotez 2a) dorulanmamtr.
Yine aratrmaya katlanlarn cincilerin birer din adam olduklar kanaatini
yanstan lek ortalamasnn (Ort.=2,24) dk kmas, aratrmaya katlanlarn
cincileri birer din adam olarak grmediklerini gstermektedir. Buna gre aratrmaya
katlanlarn cincileri birer din adam olarak grdkleri ynndeki hipotezimiz (hipotez
2b) dorulanmamtr.
rneklemin medyumlarn kullandklar yntemin slma uygun olmad
kanaati (Ort.=3,45) ortalamasnn lek orta noktas olan 3,00dan yksek olmas,
aratrmaya katlanlarn cincilerin kullandklar yntemin dine uygun oluunu
dndkleri ynndeki hipotezimizi (Hipotez 2c) dorulamamaktadr.
rneklemin cinciye gitmenin faydal olduu kanaati ortalamasnn (Ort.=2,14)
lek ortalamasnn altnda kmas, aratrmaya katlanlar arasnda cinciye gitmenin
faydal olduu kanaatinin yksek olduunu ifade eden hipotezimizi (hipotez 2d)
rtmektedir.
rneklemin %21,2si (N=46) cinciye gittiini, %78,8i ise (N=171) cinciye
gitmediini ifade etmitir (bkz. Tablo 19). Buna gre rneklemin cinciye gitme oran
dktr. Bu bulgu aratrmaya katlan deneklerin cinciye gitme oranlarnn dk
olduu ynndeki hipotezimizi (hipotez 2e) dorulamaktadr.
Yine aratrmaya katlanlar arasnda cinciye gidenlerin %41,3 cinciye
gittiini ancak faydasn grmediini belirtmitir. %32,6s ise cinciye gitmenin
faydasn grdn ifade ederken % 26,1 gibi nemli bir ksm da kararsz olduunu
ifade etmitir. Buna gre aratrmaya katlanlar arasnda cinciye gitmi olanlarn nemli
bir ksm cinciye gitmenin faydasn grmediini ifade etmitir.
Aratrmaya katlanlar arasnda cinciye gitmi olanlarn % 16,2si hastalktan
kurtulmak iin cinciye gitmeyi birinci sebep olarak gsterirken, % 15,4 psikolojik
olarak rahatlamak iin seeneini ikincisrada, %12,3 de cinlerden kurtulmak iin
seeneini nc srada gstermitir. Buna gre tbb bir rahatszlktan dolay cinci
172
hocalara gitme oran aratrmaya katlan denekler arasnda birinci srada gelmektedir.
kinci srada psikolojik gerekeler yer alrken, nc srada da cinlerle ilikilendirilen
problemlerden dolay gitme gerekesi yer almaktadr. Burada hastalktan kurtulmay
birinci sebep gsterenlerin saysnn 21, psikolojik olarak rahatlamak iin gitmeyi sebep
olarak gsterenlerin saysnn da 21 olmas, bu iki gereke arasnda ok nemli bir fark
olmadn gstermektedir. Bu bulgular, cinciye gitme sebepleri arasnda psikolojik
sebeplerin nde olduu ynndeki hipotezimizi (hipotez 2f) doruluyor gzkmektedir.
Aratrma bulgular medyuma gitmenin faydal olduu kanaatiyle medyumlarn
hastalklar iyiletirebilecei dncesi arasnda pozitif ynde anlaml bir iliki
(r=0,596;p<0,01) bulunduunu gstermitir (bkz. Tablo 22). Bu bulgu bize
medyumlarn hastalklar iyiletirebilecei kanaati glendike medyuma gitmenin
faydal olduu dncesinin de arttn gstermektedir. Ayn ekilde medyumlarn
(cincilerin) hastalklar iyiletirebilecei dncesiyle cinci hocalarn birer din adam
olduklar kanaati arasnda da pozitif ynde anlaml bir iliki (r=0,598, p<0,01)
bulunmaktadr (bkz. Tablo 22).. Bu da bize rneklemin cincilerin birer din adam
olduklar kanaati ile medyumlarn hastalklar iyiletirebilecei kanaati arasnda iliki
kurduunu gstermektedir. Buna gre cincileri birer din adam olarak grme arttka
kiide medyumlarn hastalklar iyiletirebilecei kanaati de artmaktadr. Bu bulgular
hipotez 2 ve hipotez 2jyi dorulamaktadr.
Aratrma bulgularna gre rneklemin %18,4 bynn gerekliine ilikin
olumsuz kanaat belirtirken, % 68,2si bynn var olduunu, gerek olduunu ve etkisi
bulunduunu ifade etmitir. rneklemin %13,4 ise bu konuda ekimser kalmtr. Bu
bulguya gre rneklemin byk ounluunun bynn varlna inand
grlmektedir. Bu durum aratrmaya katlanlar arasnda byye olan inancn yksek
olduunu ifade eden hipotezimizi (hipotez 3a) doruluyor gzkmektedir.
Aratrma bulgularna gre rneklemin %76,9u muska yaptrmadn,
%23,1i ise muska yaptrdn ifade ederken, rneklemin %92,6s by
yaptrmadn, buna mukabil %7,4nn ise by yaptrdn ifade ettii
grlmektedir. Buna gre aratrmaya katlanlar arasnda muska ve by yaptrma
173
oranlar dktr. Bu bulgularn, deneklerin muska ve by yaptrma oranlarnn dk
olacan ngren hipotezimizi (hipotez 3b) dorulad grlmektedir.
Aratrma bulgularna gre rneklemin byk ounluunun % 31,8 oranla
by ile muskann ayn ey olduu hususunda kararsz kald grlmektedir. Bununla
beraber muskayla bynn ayn ey olmadn syleyenlerin toplam yzdelik oran %
42,4tr. Muska ile bynn ayn ey olduunu syleyenlerin toplam oran ise %
25,8dir. Bu bulguya gre muskayla bynn ayn ey olup olmad hususunda
rneklemin genel ortalamasnn (2,74) lek orta noktasnn (3,00) altnda olmas ve
rneklemin byk ounluunun (%31,8) kararsz ve olumsuz (%42,4) bir tutum
sergilemesi, aratrmaya katlanlarn byyle muskay ayrt ettiklerini gstermektedir.
Buna paralel olarak muska ve by yaptrma oranlarna baktmzda aratrmaya
katlanlardan muska yaptrdn syleyenler by yaptrmadn ifade ederken, tersi
ekilde by yaptrdn ancak muska yaptrmadn ifade edenlere rastlanmtr.
Sonu olarak rneklemin muskayla byy ayn kategoride deerlendirmedii
anlalmaktadr. Bu da deneklerin muska ile byy ayn ey grdkleri hususundaki
hipotezimizi (hipotez 3c) rtmektedir.
Aratrma bulgular aratrmaya katlanlardan by ve muska yaptrm
olanlarn, by yaptrma sebepleri arasnda % 27 ile cinlerden kurtulmak iin
seeneini ilk srada ifade ettiklerini ortaya koymaktadr. Bu gerekeyi % 18,9 ile
hastalktan kurtulmak iin gerekesi takip ederken, nc srada ailevi
problemlerimi zmek iin seenei (%13,5) gelmektedir. Bu bulguya gre
aratrmaya katlanlardan by yaptrdn ifade edenlerin by yaptrma gerekeleri
arasnda ilk srada cinlerle ilikilendirdikleri bir problemi zmek gerekesi gelmektedir.
Bu durum byyle cinlerin ilikilendirildiini de gstermektedir. Bu sonular muska ve
by yaptrma sebepleri arasnda ilk srada psikolojik gerekelerin yer alaca
ynndeki hipotezimizi (hipotez 3d) yanllamaktadr.
Aratrma sonularna gre rneklemin genel olarak by-din ayrtrmas
noktasnda yksek bir kanaat ortalamasna (X=3,84) sahip olduklar grlmektedir.
Ayn ekilde by yaptrmann islma gre yasak olduu kanaati ortalamas (4,18) ile
by yaptrmann din inanca zarar verecei kanaati ortalamasnn (4,14) yksek kt
174
aratrma neticesinde ortaya konulmutur. Bu bulgular aratrmaya katlanlarn by ile
dini birbirinden ayrdklarn ve bynn dine uygun olmadn dndklerini
gstermektedir. Dolaysyla aratrmaya katlanlarn by ile dini birbirinden
ayrdklarn ve bynn dine uygun olmadn dndklerini ifade eden hipotezimiz
(hipotez 3c) dorulanm olmaktadr.
Demografik zellikler, deneklerin cinlerle ilgili, by ve muskayla ilgili ve
cincilikle ilgili kanaatleri zerinde fark yaratmaktadr. Buna gre:
Aratrma bulgularna gre kadnlarn cinlerle ilgili kanaatleri zerindeki d
etkilerin erkeklere oranla daha fazla olduu anlalmaktadr. Yine aratrma bulgular
erkeklerin cinlere inanlaryla din inanlar arasnda kadnlara oranla daha kuvvetli bir
iliki kurduklarn gstermitir (bkz, Tablo 28).
Cincilerle ilgili aratrma bulgular, kadnlarn erkeklere nazaran daha fazla
cinciye gittiklerini gstermitir. (bkz; Tablo 29)
Deneklerin cinsiyetleriyle cincilere ilikin kanaatleri arasndaki ilikiye
baktmzda ise bu hususla ilgili analiz deneklerin cinsiyetleriyle cincilere ilikin
kanaatleri arasnda genel olarak anlaml bir ilikinin varln gstermektedir (P<,05).
Buna gre aratrma bulgular, kadnlarn cincilerin hastalklar iyiletirebilecei,
cinciye gitmenin faydal olduu ve cinci hocalarn birer din adam olduklar ynnde
erkeklere gre daha olumlu kanaat bildirmilerdir. (bkz, Tablo 30).
Deneklerin cinsiyetleriyle by yaptrma oranlar arasndaki ilikiyi incelemek
iin yaplan analiz deneklerin cinsiyetleriyle by yaptrma arasnda anlaml bir
ilikinin varln gstermektedir (Chi-Square: 15,152 P= ,000 < 0,01). Bulgular by
yaptrma asndan bayanlarn erkeklerden nde olduunu gstermektedir. (Tablo 31).
Buna mukabil aratrmaya katlanlar arasnda muska yaptrp yaptrmamann cinsiyete
gre dalmna baktmzda, bu hususla ilgili yaplan analiz, deneklerin cinsiyetleriyle
muska yaptrma arasnda anlaml bir ilikinin varln gstermemektedir (Chi-Square:
0,201; P= ,654> 0,05). Ancak muska yaptran 50 kii arasnda kadn ve erkek gruplar
25er kiiyle birbirine eit bir orana sahip olduklar grlmtr.
175
Aratrma bulgular rneklemin genel anlamda muska ve by ile ilgili
kanaatleri asndan, muska ve byye ilikin iki faktr grubundan birinde (by-din
ayrtrmas) cinsiyet gruplar arasnda istatistik bakmndan anlaml bir fark olduu
gstermitir. (bkz; Tablo 32). Buna gre erkeklerin kadnlara kyasla daha fazla oranda
by ile dini ayrdklar ve bynn dine uygun olmad eklindeki kanaatleri
destekledikleri anlalmaktadr.
Aratrma bulgular cinlere inanla ya arasnda p=0,3<0,05 dzeyinde negatif
dorusal iliki (r= -,141) olduunu gstermitir (bkz; Tablo 33). Buna gre ya
azaldka cinlere inan artarken, ya attka cinlere inancn azald anlalmaktadr.
Yine aratrma sonucunda ya seviyeleriyle cinlerle ilgili kanaatlerin
olumasnda d etkileri ifade eden evresel faktrlerin cinlere inanca etkisi arasnda
pozitif ynde anlaml bir iliki bulunmaktadr (bkz; Tablo 34). Buna gre, aratrmaya
katlan deneklerin ya seviyeleri arttka cinlere ilikin kanaatleri zerindeki d etkiler
(evreden duyduklar yznden cinlere inanmak gibi) de artmaktadr. Ayn ekilde ya
azalrken cinlere ilikin kanaatler zerindeki d tesirler azalmaktadr.
Deneklerin ya gruplaryla cinciye gidip gitmeme arasndaki dalm ve
ilikiye ilikin bulgular, deneklerin yalaryla cinciye gidip gitmeme arasnda anlaml
bir ilikinin varln gstermitir (Tablo 35). Buna gre cinciye gitme asndan gen
yetikinlik ve yetikinlik andaki bireylerin dierlerine gre daha fazla olduu
gzlenmitir.
Yine deneklerin ya seviyeleriyle cinlerin hastalklar iyiletirebilecei kanaati
arasnda (r=0,199; p<0,01) ve cinciye gitmenin faydal olduu kanaati arasnda
(r=0,172;p<0,05) pozitif ynde anlaml bir iliki tespit edilmitir (Tablo 36). Buna gre,
ya arttka cincilerin hastalklar iyiletirebileceine olan inan da artarken ya
azaldka bu kanaat dmektedir. Ayn ekilde aratrmaya katlanlarn ya arttka
cinciye gitmenin faydal olduuna ilikin inanlar da artarken ya azaldka cinciye
gitmenin faydal olduu dncesi azalmaktadr.
Aratrmaya katlanlar arasnda by yaptrp yaptrmamann yaa gre
dalmna ilikin analiz deneklerin yalaryla by yaptrp yaptrmama arasnda
176
anlaml bir ilikinin olmadn gsterirken; aratrma bulgular deneklerin deneklerin
ya seviyeleriyle muska yaptrp yaptrmama arasnda anlaml bir ilikinin olduunu
gstermitir. Buna gre muska yaptrma oranlar asndan 2130 ya grubu ilk srada
gelirken, ikinci srada 1720 ya grubu gelmektedir. En dk grubu ise 3140 ya
aral oluturmaktadr. Bu bulgular muska yaptranlar arasnda genlik ve gen
yetikinlik andaki bireylerin ounlukta olduunu gstermektedir.
Aratrma bulgular ya kldke, insanlarn by vb. eylerle ilgilenmemesi
kanaati ykselirken, ya ykseldike insanlarn byyle ilgilenmemesi gerektii
ynndeki kanaati azaldn gstermektedir. Ayn ekilde ya ykseldike iyi amalar
iin by yaptrlabilecei kanaatinin de ykseldii gzlenmitir. Yine aratrma
bulgularna gre ya azaldka muska ve bynn ayn ey olduu kanaati de
azalmakta, ya arttka da muska ile byy ayn grmenin artt anlalmtr. (bkz,
Tablo 38)
Elde edilen bulgular, aratrmaya katlan deneklerden hayatlarnn byk
ounluunu ehirde geirenlerin cinlere inanc, hayatlarnn byk ounluunu byk
ehirde geirenlere gre daha fazla olduunu gstermitir (Tablo 39). Yine ehirde
yetienlerin byk ehirlerde yetienlere gre cinlere daha olumlu baktklar ve
aratrmaya katlanlar arasnda hayatnn ounluunu ehirlerde geirenlerin
dierlerine oranla cinlere inanlaryla dini inanlarn daha fazla ilikilendikleri
anlalmtr. (Tablo 40)
Elde edilen bulgular, cinciye gitme oranlar asndan ilk srada hayatnn
ounluunu kyde geirenlerin olduunu, cinciye gitmeme oranlar asndan ilk
srada hayatnn ounluunu ehirde geirenlerin olduunu gstermitir (Tablo 41)
Buna mukabil cincilere ilikin kanaat ortalamalarnn yetime meknlarna gre anlaml
bir fark oluturup oluturmadna ilikin yaplan ANOVA analizi sonucunda cincilere
ilikin kanaat ortalamalarnn yetime meknlarna gre istatistik bakmndan anlaml
bir farkllk gstermedii (p>0,05) grlmtr.
Aratrma bulgular deneklerin muska ve by yaptrp yaptrmamalaryla
yetime meknlar arasnda anlaml bir iliki olmadn gstermitir. Yine rneklem
177
grubunun by ve muskaya ilikin kanaatlerinin hayatlarnn ounu geirdikleri yerler
bakmndan anlaml bir farkllk oluturup oluturmadn test etmek iin yaplan
ANOVA testi sonucunda gruplar arasnda istatistik bakmndan anlaml bir fark
bulunmamtr.
Aratrmaya katlanlarn cinlerin varlna ilikin kanaatleri meden durumlar
asndan anlaml ekilde farkllk gstermekte midir? Sorusuna ilikin elde edilen
bulgular gruplar arasnda anlaml bir fark gstermemitir. Buna mukabil dullarn
evlilere ve bekrlara gre cinlere daha olumlu zellikler atfettikleri anlalmtr (bkz;
Tablo 42). Yine aratrma bulgular dullarn ve evlilerin bekrlara gre cinlere daha
olumsuz zellikler atfettiklerini gsterirken, evli olanlarn cinlere olumlu zellik
atfetme eilimlerinin dul ve bekr kategorisinde yer alanlara gre daha dk olduunu
gstermitir. Ayn ekilde dul ve evlilerin cinlerle ilgili kanaatleri zerindeki d
tesirlerin bekrlara gre daha fazla olduu grlmtr. (bkz, Tablo 42)
Elde edilen bulgular medeni durum bakmndan, genel anlamda evlilerin
cinciye gitme asndan dierlerine gre daha yksek orana sahip olduklar, bekrlarn
ise cinciye gitmeme hususunda dierlerine gre daha yksek orana sahip olduklarn
gstermitir (bkz; Tablo 43). Yine cincilerle ilgili kanaatler asndan dullarn
medyumlarn hastalklar iyiletirebileceine ilikin kanaatlerinin dier gruplara gre
daha olumlu olduu; bekrlarn evli ve dullara gre cinciye gitmenin faydal olduu
konusunda en dk kanaate sahip olduu; Cinci hocalarn birer din adam olduu
ynnde dullarn evli ve bekrlara gre daha gl bir kanaate sahip olduu aratrma
bulgular neticesinde anlalmtr. Sonu olarak bekrlarn, evlilere ve dullara nazaran,
cincilerin hastalklar iyiletirebilecei, buralara gitmenin faydal olduu ve cincilerin
birer din adam olduklar ynnde en olumsuz tutuma sahip grup olduunu
gstermektedir. Meden durum asndan rneklemin genelinde ortalamalarn 2,5in ve
3,00n altnda olmas, aratrmaya katlanlarn genel olarak cincilere ilikin olumsuz bir
kanaate sahip olduklar ve cinci hocalar birer din adam olarak grmedikleri anlamna
da gelmektedir. (kr. Tablo 17)
Aratrma bulgular by yaptrma oranlar asndan en ykseksaynn 7
kiiyle bekrlarda olduunu, bu grubu 6 kiiyle evlilerin takip ettiini gstermitir.
178
Buna gre by yaptrma asndan evli ve bekrlar arasnda ok ciddi bir ayrm
gzkmemektedir (Tablo 45). Buna mukabil deneklerin meden durumlaryla muska
yaplan analiz, deneklerin meden durumlaryla by ve muska yaptrp yaptrmama
arasnda anlaml bir ilikinin olmadn gstermektedir.
Muska ve byye ilikin kanaatlerin medeni durumlar asndan
farkllamasna baktmzda aratrma bulgular, bekrlarn, dul ve evlilere gre dinle
byy daha ok birbirinden ayrdn gstermitir. Yani by bekrlarca daha fazla
oranda din adan zararl ve din inanla ilikisiz grlmektedir. Yine bulgular, dullarn
evlilere ve bekrlara gre daha fazla by kart tutum sergilediklerini gstermitir.
(Tablo 46)
Aratrma bulgular muska ve byyle ilgili kanaatlerin, cinlerle ilgili
kanaatlerin ve cincilerle ilgili kanaatlerin meslek gruplarnda anlaml ekilde fark
yaratmadn gstermitir.
Elde edilen bulgular cinlere olumlu zellik atfetme asndan ilkretim
seviyesinde eitim alanlarn, ortaretim seviyesinde eitim alanlara gre daha dk
bir ortalamaya sahip olduunu gstermitir. Buna gre eitim seviyesi dtke cinlere
olumlu zellik atfetmenin de dt sylenebilir. Buna mukabil cinlerle ilgili kanaatler
zerindeki d etkiyi yanstan evresel faktrlerin cinlere inanca etkisi faktrnde okur-
yazar seviyesinde eitim dzeyine sahip olanlarn ilkretim ve ortaretim seviyesinde
eitim alanlardan daha yksek ortalamaya sahip olduklar anlalmtr. Bu bulgu eitim
seviyesi dtke cinlerle ilgili kanaatler zerindeki evresel etkilerin arttn
gstermektedir. Cinlere inanla din inanc ilikilendirme asndan bakldnda ise lise
seviyesinde eitim alan bireylerin cinlere inanla dini inanc dier seviyerlerde eitim
alan bireylerden daha ok ilikilendirdikleri grlmtr. (bkz; Tablo 47)
Aratrma bulgular eitim seviyesi ykseldike cinciye gitme oranlar
derken, cinciye gitmeme oranlarnn arttn gstermitir. Bununla beraber cincilere
ilikin kanaatlerin eitim seviyeleri asndan oluturduu farklara baktmzda
cincilerin hastalklar iyiletirebilecei kanaatinde okur-yazar grubunun en yksek
179
ortalamaya sahip olduu grlmtr. Bu grubu yksekretim ve ilkretim gruplar
takip etmektedir. En dk ortalama ise lise seviyesinde eitim alm bireylerde
gzkmektedir. Buna gre lise seviyesinde eitim alm bireyler dier eitim
seviyelerinde olan bireylere gre cindilerin hastalklar iyiletirebilecei kanaatine en az
katlan gruptur.
Deneklerin eitim durumlaryla by yaptrp yaptrmama arasnda aratrma
bulgular neticesinde salkl bir iliki bulunamamtr. Yine aratrmaya katlanlar
arasnda muska yaptrp yaptrmamann eitim seviyelerine gre dalmna
baktmzda, bu hususla ilgili yaplan analiz, deneklerin eitim seviyeleriyle muska
yaptrp yaptrmama arasnda anlaml bir ilikinin olmadn gstermektedir. Buna
mukabil muska ve byye ilikin kanaatlerin eitim seviyeleri asndan anlaml fark
oluturup oluturmadn belirten bulgular, aratrmaya katlanlarn eitim seviyesi
arttka by ile dini ayrtrdklarn gstermektedir. Yani rneklem grubunun eitim
seviyesi azaldka, muska ve by yaptrmann dine uygun olmad, din inanca zarar
verecei gibi kanaatleri tama orannn paralel olarak azald anlalmaktadr. Yine
okur-yazar seviyesinde bir eitime sahip olan deneklerin, by ile dini ayrtrma
noktasnda dier eitim seviyelerinden daha dk bir ortalamaya sahipken, by kart
tutum sergileme, yani her ne iin olursa olsun by yaptrmann uygun olmad gibi
hususlarda dier eitim seviyesinde olan deneklerden daha fazla bir ortalama puana
sahip olduklar grlmtr. (bkz; Tablo 50)
Aratrma bulgular orta gelir dzeyinde olanlarn dierlerine oranla cinlere
daha fazla olumsuz zellik atfetmekte olduunu gstermektedir. Yine orta gelir
grubunda olan bireylerin cinlerle ilgili kanaatler zerinde d faktrlerin etkisinin iyi ve
dk gelir grubunda olanlara gre daha fazla olduu anlalmtr. (Tablo 51)
Bulgulara gre gelir seviyesi ykselirken cinciye gitme oranlar dmektedir.
Elde edilen bulgulara gre dk gelir seviyesindekiler nceden tahmin edilenin aksine
cinciye gidenler arasnda en dk grubu oluturmaktadr (Tablo 52)
180
Aratrmaya katlanlarn gelir seviyeleri asndan genel anlamda cincilerin
hastalklar iyiletirebilecei kanaatine katlma oranlar dktr. Bu durum cincilerle
ilgili dier kanaatler asndan da geerlidir. (bkz, Tablo 53; kr. Tablo 17)
Deneklerin muska ve by yaptrp yaptrmama oranlarnn gelir seviyelerine
gre dalmlarna baktmzda bu hususla ilgili elde edilen bulgular, deneklerin gelir
seviyeleriyle muska ve by yaptrp yaptrmamalar arasnda anlaml bir ilikinin
olmad grlmektedir.
Yine aratrma bulgular gelir durumu ykseldike by ile din ayrtrmasnn
azaldn, gelir seviyesi dtke de bynn dine gre yasak olduu gibi kanaatlerin
arttn gstermitir. (Tablo 54)
Bulgulara gre stanbulda yaama sresi arttka cinlere olumsuz zellik
atfetme oran da artmaktadr. Yine 15 yldr stanbulda yaayanlar 610 yldr
stanbulda yaayanlara gre cinlere daha olumlu zellik atfettikleri gzlenmitir.
Ancak rneklemin genelinin ortalamalarnn dalmna baktmzda stanbulda
yaama sreleri arttka cinlere olumlu zellik atfetmenin artt sylenebilir. Sonu
olarak genelde 11 yl ve zerinde yaama sresine sahip gruplarn cinlerle ilgili
kanaatlerde yksek ortalamaya sahip olduklar anlalmaktadr. zellikle 25 yl ve zeri
bir zaman stanbulda yaama sresine sahip bireylerin ortalamalar tm faktr
gruplarnda en yksek kmtr. Bu bulgular, aratrmaya katlan deneklerin istanbulda
yaam sreleriyle cinlere ilikin tutumlar arasnda bir iliki olduunu gstermektedir.
Buna gre 25 yl ve zeri stanbulda yaama sresine sahip kimseler dierlerine
nazaran cinlere olumlu-olumsuz zellik atfetme, evresel faktrlerin cinlere inanca
etkisi ve cin-din inan badatrmas hususlarnda dierlerine gre daha yksek
kanaatlere sahip olduu anlalmaktadr. (Tablo 55)
Bulgulara gre cinciye gitme ve gitmeme oranlarnn en yksek grld
grup, stanbula yeni gelenler olduu anlalmaktadr. (Tablo 56). Yine bulgulara gre
1-5 yldr stanbulda yaayanlar cinciye gitmenin faydal olduu ve cinci hocalarn
birer din adam olduu kanaatlerine istanbulda 5 yl ve zerinde yaayanlara oranla
181
daha az katlmaktadr. rneklemin genelinin bu kanaatlerden ald ortalamalar
asndan lek ortalamasnn altnda (2,14 ve 2,84) olduu da grlmektedir.
Deneklerin stanbulda yaama sreleriyle muska yaptrp yaptrmama
ilikinin var olmadn gstermitir.
Yine rneklemin muska ve byye ilikin kanaat ortalamalarnn stanbulda
yaama srelerine gre dalm asndan anlaml bir fark oluturmad da elde edilen
bulgular neticesinde ortaya konmutur.
Aratrma bulgular, aratrmaya katlan deneklerden din eitimi alanlarn
almayanlara oranla cinlerin varl noktasnda daha yksek kanaate sahip olduklarn
gstermektedir. (Tablo 59)
Acaba rneklemin cinlere ilikin tutumlaryla din eitimi alp almama arasnda
anlaml bir iliki var mdr? Bu soruyu cevaplamak iin din eitimiyle cinlere ilikin
tutum faktrleri arasnda t-testi yaplm ve test sonucunda din eitimi alanlarn cinlere
inanla din inan arasnda daha ok ba kurduklarn gstermitir. (Tablo 60)
Yine aratrma bulgularna gre, aratrmaya katlan deneklerden din eitimi
alanlar, cinlerle ilikilendirilen bir problem karsnda din bir zm birinci srada
tercih ederken, bir hekime gitmeyi ikinci srada, cinciye gitmeyi de nc srada tercih
etmitir. Ancak din eitimi almayanlar birinci srada hekime gitmeyi, ikinci srada da
din bir tedaviyi tercih etmilerdir. Her iki grup da nc srada cinciye gitmeyi tercih
etmitir.
Bulgular deneklerin din eitimi alp almamalaryla cinciye gidip gitmeme
arasndaki dalm ve ilikiye baktmzda, bu hususla ilgili yaplan analiz, deneklerin
din eitimi alp almamalaryla cinciye gidip gitmeme arasnda anlaml bir iliki
olmadn gstermitir.
rneklem grubunun cincilere ilikin kanaatlerinin din eitimi alp almama
bakmndan anlaml bir farkllk oluturup oluturmadn test etmek iin yaplan
ANOVA testi sonucunda din eitimi almayanlarn din eitimi alanlara gre cincilerin
182
kullandklar yntemin islma uygun olmad hususunda daha yksek kanaate sahip
olduklar anlalmtr. (Tablo 61)
Aratrma sonularna gre din eitimi alanlarn %64,4 muska
yaptrmadn ifade ederken, %22,2si muska yaptrdn belirtmektedir. Din eitimi
almayanlarn %12,5i muska yaptrmadn ifade ederken %0,9u muska yaptrdn
ifade etmitir. Buna gre din eitimi alma oran arttka muska yaptrma orannn
dt sylenebilir. Ancak muska yaptranlarn %96snn din eitimi alm olmas bu
konuda din eitimi alanlarn daha fazla oranda muska yaptrdklarn ortaya
koymaktadr. (Tablo 64) Yine by yaptranlar arasnda en fazla oran din eitimi
alanlarda gzlenirken, bu durum by yaptrmayanlar iin de geerlidir. By
yaptranlarn saysnn rneklemin %7,4 olmas ve 20nin altnda olmas oranlarn
salksz kmasna sebep olmu olabilir. Ancak by yaptran 16 kiiden 11inin din
eitimi alm olmas, bize by yaptrma asndan din eitimi alm olanlarn orannn
fazla olduunu gstermektedir. (Tablo 62-63)
rneklemin muska ve byye ilikin tutum faktrlerinin din eitimi alp
almama asndan anlaml bir fark oluturup oluturmadn test etmek zere yaplan
analiz sonucu, din eitimi alanlarn almayanlara gre daha az by kart tutum
sergiledikleri gzlenmitir.(Tablo 64)
Aratrmaya katlan deneklerin tmnn cinlere ilikin tutumlarnn din inan
asndan bir farkllk gstermedii yaplan analiz sonucunda anlalmtr. Buna gre
din inan bakmndan cinlere ilikin tutum lei faktrlerinin ve alt faktrlerinin genel
ortalamalar anlaml bir farkllk gstermemitir (P>0,05). Cinlere ilikin tutumlarnn
din yaant asndan bir farkllk gsterip gstermediini test etmek iin yaplan
ANOVA testi sonucunda da ayn ekilde anlaml bir fark bulunamamtr (P>0,05).
Deneklerin kendilerini din inan bakmndan nasl grdkleriyle cinciye gidip
gitmeme arasndaki dalm ve ilikiye baktmzda, bu hususla ilgili yaplan analiz,
deneklerin cinsiyetleriyle cinciye gidip gitmeme arasnda anlaml bir iliki olmadn
gstermitir (Chi-Square: 3,918; P= ,141 > 0,05).
183
Aratrma sonularna gre cinciye gidenlerin byk ounluu (cinciye giden
46 kiiden 25i) kendini dindar olarak tanttklar anlalmaktadr Ancak inancnn tam
ama ibadetlerini tam anlamyla yapamadn ifade edenlerin cinciye giden 46 kiiden
20sini oluturmas oranlarn iki grup arasnda birbirine yakn olduunu gstermektedir.
(Tablo 65)
Aratrma bulgular, rneklemin cincilere ilikin kanaatleri asndan din inan
ve din yaant bakmndan kendilerini nasl grdkleri arasnda istatistik bakmndan
anlaml bir fark olmadn gstermitir (P>0,05) .
Deneklerin kendilerini din inan bakmndan nasl grdkleriyle muska
yaptrp yaptrmama arasndaki dalm ve ilikiye baktmzda ise gruplar arsnda
anlaml bir iliki olmad grlmtr (Chi-Square: 1,050 P= ,591 > 0,05).
Yine deneklerin kendilerini din yaant bakmndan nasl grdkleriyle
muska yaptrp yaptrmama oranlar arasndaki dalm ve ilikiye baktmzda, bu
hususla ilgili yaplan analiz, anlaml bir iliki olmadn gstermektedir (Chi-Square:
5,048 P= ,08 > 0,05). Buna mukabil din yaant ile by yaptrp yaptrmama
iliki (Chi-Square: 12,464 P= 0,00<0,01) olduunu gstermekle birlikte, beklenen
deeri 5in altnda olan hcre says rneklemin genelinin %25ini getiinden ki-kare
analizi yorumlanamamaktadr.
rneklemin dini inan ifadeleriyle muska-by ile ilgili kanaat faktr gruplar
arasndaki ilikiyi test etmek iin ANOVA analizi yaplm ancak 3 gruptan ikisindeki
kii says 20nin altnda olduundan analiz sonular yorumlanamamaktadr. Buna
mukabil inancn tam olarak ifade edenler ve inancn zayf olarak ifade edenlerle muska
ve byye ilikin kanaatler arasnda t-testi yaplm ancak anlaml bir fark (p>0,05)
bulunmamtr.
Yine rneklemin din yaant bakmndan kendilerini nitelemeleriyle muska ve
byye ilikin kanaat faktrleri arasndaki ilikiyi snamak iin yaplan analiz
sonucunda gruplar arasnda anlaml bir iliki bulunmamtr. (By-Din Ayrtrmas
P=0,689>0,05; By Kart TutumP=0,257>0,05)
184
zetle bu aratrmada, deneklerin demografik zellikleri ile cinlere ilikin
tutum ve davranlar arasnda varolan iliki, lme aralarnn ve rneklem grubunun
temsil snrll ierisinde tespit edilmitir. Deneklerin cinlerle ilgili tutum ve
bilgilerinin cincilikle ve muska-by ile arasndaki etkileim de belirlenmitir.
Tm bunlara ramen, elbette tek bana bu aratrma bu hususta yeterli deildir.
Bu konuda baka aratrmalarn yaplmas, din psikolojisinin ve din sosyolojisinin bu
tr alan aratrmalarn arttrmas gereklidir. Her eyden nce, bu aratrmann kapsam
dnda brakt ancak, olduka nemli bir husus olan dier bir konu zerinde
allmaldr. Demek istedim, sadece cinciler zerinde ve sadece cincilere gidenler
zerinde mstakil bir aratrma yaplmaldr. Byle bir alma bu aratrmay
destekleyecek ve btnleyecektir.

185
KAYNAKA
Kitaplar
Kuran- Kerim
Kitab Mukaddes Eski ve Yeni Ahit, (trc.), stanbul: Kitab Mukaddes irketi, 2001.
Abdulbki, M. Fuat. Kuran Kelimelerinin Anahtar (Muceml Mfehres li-
Elfzil-Kurnil-Kerm). Mahmud anga (ev.), stanbul: Tima Yay., 1986.
Adasal, Rasim. Medikal Psikoloji; stanbul: Minnetolu Yay., 3. Bask, 1977.
Ahmed b. Hanbel. El-Msned. Beyrut: Beytl-Efkrd-Devliyye, 2004.
Alper, Hlya. Bir Kelm Problemi Olarak mann Psikolojik Yaps. stanbul:
Rabet Yay, 2002.
Altan, Bayram, Nazar ve By Etkileri, Korunma Yollar. stanbul: Sahaflar Kitap
Saray, 1995.
Ark, . Alev. Psikolojide Bilimsel Yntem. stanbul, 1992.
Arkdal, Ergn. Tm Ynleriyle Medyomluk. stanbul: Ruh ve Madde Yy., Mart 1998.
Armaner, Neda. Psikopatolojide Dn Belirtiler. Ankara: Demirba Yay., 1973.
Arpagu, Hatice Kelpetin. Osmanl Halknn Geleneksel slam Anlay ve
Kaynaklar. stanbul: amlca Yaynlar, Kasm 2001.
Arslan, Arif. Din ve nanlara Gre eytan ve Cinler. 3. Bask, stanbul: Nesil Yay.,
ubat 2004.
Arslantrk, Zeki. Sosyal Bilimciler in Aratrma Metod ve Teknikleri. 3.Bask,
stanbul: M...F.V.Yay., 1997.
Asmgil, Adil. Gizemli Dnya. stanbul: Karizma Yy., 1999.
Ate, Ali Osman. Kuran ve Hadislere Gre Cinler-By. 2. Bask, stanbul: Beyan
Yay, Nisan 1995.
Ate, Sleyman. nsan ve nsanst Ruh, Melek, Cin, nsan. stanbul: Dergah Yy.,
1985.
Babaolu, Ali. Psikiyatri Tarihi. stanbul: Okuyan Us Yaynlar, Mays 2002.
Bl, Vahid Abdusselm. Cin, eytan ve Byden Korunma. Taceddin Uzun (ev.), 2.
Bask, Konya: Uysal Kitabevi, 1995.
186
Baymur, Feriha. Genel Psikoloji. stanbul, 1985.
Budak, Seluk. Psikoloji Szl. Ankara: Bilim ve Sanat Yay., 2000.
Buhr. Sahih, Mevsatl-Hads-erif el-Ktss-Sitte, Slih b. Abdlaziz b.
Muhammed b. brahim (hazl.), Drs-Selm Yay., 2000.
Cebeci, Ltfullah. Kurana Gre Cin-eytan. Konya, 1989.
Cokun, Arif. slma Gre Sihir Cin arpmas Tehis ve Tedavi Usulleri. 3. Bask,
stanbul: Enes Kitabevi, 1993.
elebi, lyas. slm nancnda Gayb Problemi. stanbul: M...F.V.Y., 1996.
elebi, Hac Hlife Mustafa b. Abdullah Ktip. Kef-z-Zunun. stanbul, 1311.
Davud, M. sa. Bir Cinin tiraflar Kendi Dillerinden Cinlerin Dnyas. stanbul: Sr
Yay, Mart 2005.
Davis, Stephan F. ve Joseph S. Palladino. Psychology. 2. bask, NewJersey: Prentice-
Hall Publisher, 1997.
Ebu Davud, Mevsatl-Hads-erif el-Ktss-Sitte, Slih b. Abdlaziz b.
Erturul, Mustafa. Yldzname ve Burlar. Salam Yaynevi, ts.
Elmall Hamdi Yazr. Hak Dini Kuran Dili. stanbul: Eser Kitabevi, ts.
El-Ekr mer Sleyman. el-Akidet f Davil-Kitbi ves-Snne Aleml-Cin ve-
eytn. Kuveyt, 1984.
________, lems-Sihr ve-aveze. II. Bask, rdn: Drun-Nefis, 1997.
Eybolu, stmet Zeki. Cinci Byleri Yldzname. stanbul: Der Yy., 2001.
________,Anadolu Halk lalar. stanbul: Hr Yayn ve Ticaret A, Mays 1977.
Gkay, F. K. Ruh Hastalklar. 3. Bask, stanbul, 1935.
Guenon, Rene. Ruhu Yanlg. Ltfi Fevzi Topaolu (ev.), stanbul: z Yy., 1996.
Gle, Cengiz ve Erturul Krolu (editrler). Psikiyatri Temel Kitab. Ankara:
Hekimler Yayn Birlii, 1997.
Glen, M. Fethullah. Varln Metafizik Boyutu. stanbul: Feza Gazetecilik A., 1998
Gnay, nver ve Harun Gngr. Balangtan Gnmze Trklerin Dn Tarihi.
stanbul: Rabet Yy, Mart 2003.
187
Hac Halife Mustafa b. Abdullah Katip elebi. Kef-z-Zunun. stanbul, 1311, C I.
Hasan, Smiha. es-Sihru vel-Mctema. Beyrut: 3. Bask, 1983.
Horney, Karen. amzn Nevrotik Kiilii. Selma Koak (ev.), stanbul: Doruk Yay.
2003.
Hovardaolu, Selim. Davran Bilimleri in Aratrma Teknikleri. Ankara: Ve-ga
Yaynlar, 2000.
Hkelekli, Hayati. Din Psikolojisi. Ankara: DBY., 1993.
Huls, Ahmed. Din Bilim nda Ruh nsan Cin. 2. Bask, 1976.
________, Ruh nsan Cin. 11. Bask, Kitsan, 1994.
bnul Hcc. umsul-Envr. H. 1329.
bni Haldun. Mukaddime. ev. Zakir Kadiri Ugan, stanbul:M.E.B.Y., 1997, C I-III.
bni Mce. Snen, Mevsatl-Hads-erif el-Ktss-Sitte, Slih b. Abdlaziz b.
bni Sina. Mecmuat bni Siynal-Kbra Fil-Ulmur-Rhniyye. ys. ts.
bnul Kelb. Putlar Kitab. trc. Beyz Dngen, Ankara: An...F Yy., LXXXIV,
1969.
nan, Abdulkadir. Tarihte ve Bugn amanizm Materyaller ve Aratrmalar. II.
Bask, Ankara: Trk Tarih Kurumu Basmevi, 1972
________, Eski Trk Dini Tarihi. stanbul, 1976
________, Rapor. stanbul, 1930
sfehni, Ebul-Ksm el-Hseyin bin Muhammed el-Marf bir-Rgb el-sfehn. El-
Mfredt f Garbil-Kurn. Tahkk, Muhammed Hlil ytn, Darul-
Mrife, Beyrut, Lbnan, 1998
Kagarl Mahmud. Divn- Lgat-it-Trk. trc. Besim Atalay, Ankara: Trk Tarih
Kurumu Basmevi, ts., C I-IV.
Kknel, zcan. Gnlk Hayatta Ruh Sal. stanbul: Alfa Yay., 1999.
________, Kt Ruhtan Ruh Salna (Trkiyede Psikiyatri Tarihi). 1. Bask,
stanbul: Alfa yay., Eyll 1998
Mehmedolu, Ali Ulvi. Kiilik ve Din. stanbul: Dem Yay., 2004.
188
Mirzalolu, Doan. Gzle Grlmeyen Metafizik Alem ve Insal Varlk Cinler.
Zafer Yayn Datm.
Nes. Snen, Mevsatl-Hads-erif el-Ktss-Sitte, Slih b. Abdlaziz b.
Ornstein, Robert E. Yeni Bir Psikoloji. ev. Erol Gka, Feray Ik, stanbul: nsan Yy.,
2001.
zbek, Yusuf ve Manfred Ullman. slam Asndan Sihir & slm Kltr Tarihinde
Maji. stanbul: z Yaynlar, 1994.
Peker, Hseyin. Din Psikolojisi. stanbul: amlca Yay., 2003.
Rz, el-mam Fahrddn Muhammed b. mer bin Hseyin bin Hasan ibni Ali et-
Temml-Kbrr-Rz e-Sf (H. 544-604). el-Tefsrul-Kebr ev Mefthul
Gayb. Beyrut: Darul-Ktbl lmiye, Birinci Bask, 1990.
Riyaz Abdullah. el-Cin ve-eytn. Dmak, 1986.
Es-Sbn, Nreddn Es-Sbn (lm. 580/1184). el-Bidye f Uslid-Din den trc.
Maturidiyye Akaidi. ev. Bekir Topalolu, Ankara: D..B.Y, 2000.
Smith, W. Cantwell. Religion and Reason Method and Theory in the Study and
Interpretation of Religion on Understanding Islam. The Hague: Mouton
Publishers, 1981
Suyt, Ahkmul Cenn. Beyrut 1986.
E-ibl, Bedreddin Eb Abdullah mer b. Abdillah e-ibl el-Hanef. Garib ve
Acibl Cin. Kahire 1983.
_______, Ahkml-Mercn f Ahkmil Cn. Beyrut-Lbnan, Darul-Gurfe, ts.
Ta, smail. Trk Dncesinde Kozmogoni-Kozmoloji. Konya: Kmen yy, Ekim
2002.
Tehnev. Kef f Istlhtil-Fnn. Beyrut: Dersaadet, 1861, C I.
Et-Tilimsn, bnl-Hac et-Tilimsn el-Magrib. umsul-Envr ve Knzul-
Esrril-Kbr. CI-II, Beyrut, H. 727.
Takprlzde, Ahmed Efendi. Meztl-Ulm. stanbul, 1213.
Tirmiz, Cm, Snen, Mevsatl-Hads-erif el-Ktss-Sitte, Slih b.
Abdlaziz b. Muhammed b. brahim (hazl.), Drs-Selm Yay., 2000.
Thompson, J.S. The Mysteries and Secrets of Magic. 1971.
189
Topalolu, Bekir, Yusuf evki Yavuz ve lyas elebi. slmda nan Esaslar.
stanbul: M...F.V.Y., 1999.
Uzman, M.O. Tababet-i Ruhiye. 2.Bask, stanbul, 1928, C I.
Watt, W. Montgomary. Modern Dnyada slam Vahyi. Mehmet Aydn (ev.), Ankara,
1982.
Vergote, Antoine. Din, nan ve nanszlk. Veysel Uysal (ev.), stanbul, 1999.
Yazczde, Ahmed Bcan. Envrl-kn. stanbul, 1306.
Yazczde, Muhammed Bcan. Kitb- Muhammediyye fi Kemlt- Ahmediyye.
stanbul, 1300. (Muhammediyye)
Yazr, Elmall Hamdi. Hak Dini Kuran Dili. stanbul: Eser Kitabevi, ts.
Yusuf Has Hacip. Gnmz Trkesiyle Kutadgu Bilig Uyarlamas. Fikri
Silahdarolu (uyr.), Ankara: Kltr Bakanl, ts.
Yusuf Muhammed El-Afgnistn (e-ehr bil-Hind). Kitabul-nyetr-
rabbniyye f mhedetil-Ervhir-rhniyye. ys., Matbaat Muhammed
Ali Sabih, ts.
Zbinden. Ernst. slmda ve Eski Ortadouda Cin ve Ruh nanlar. Ekrem
Sarkolu (ev.), ys, Yeni ufuklar Neriyat, ts.

Makaleler
Arslan, Adem Yavuz. Kehanet Endstrisi rgtleniyor, Aksiyon Dergisi. Say: 533,
21.02.2005.
Clark, W. Houston. man Problemi, Birey ve Din. Ali Rza Aydn (ev. ve drl.),
stanbul: nsan Yaynlar, ubat 2004.
zdalga, Elisabeth. Din Din Midir Yoksa Baka Bir ey Midir? Dinsel Fenomenleri
ndirgeyici Yaklamlarn Bir n Eletirisi, slm Aratrmalar Dergisi. C
III, say 2 (Nisan 1989).
Santur Alparslan ve Meltem Cingz Santur. Anadolu nanlarnn Halk Hekimliine
Etkileri, Trk Folkloru. Say:71, stanbul: Gm Basmevi, 1985.

190
Szlk ve Ansiklopediler
Akarsu, Bedia. Felsefe Terimleri Szl. stanbul, ts
Doan, Mehmet. Byk Trke Szlk. 9. Bask Ankara: Rehber Yay., ubat 1992.
Dinler Tarihi Ansiklopedisi slmiyet, Hristiyanlk, Musevilik ve lkel Dinler. trc.
Zeynep Akbay ve arkadalar, stanbul: Geliim Yaynlar.
Diynet slm Ansiklopedisi (DA). stanbul, SAM, 1993.
Erhat A., Mitoloji Szl. 1989.
Hanerliolu, Orhan. Felsefe Ansiklopedisi. C. III, stanbul, 19761980.
Mustafa, brahim ve dierleri. El-muceml-Vast. stanbul: ar Yay., 1996.
Mutal, Serdar. Arapa-Trke Szlk. stanbul: Daarck Yay., Aralk 1995

nternet
Arslan, Adem Yavuz. Kehanet Endstrisi rgtleniyor, http://www.aksi-
yon.com.tr/detay.php?id=19759 (18.10.2005, 10:45)
http://www.medyumalidegermenci.com (14.04.2005)
http://www.mustafahoca.com (14.04.2005)
http://www.memishoca.com (15.04.2005)
http://www.medyumkarakaplan.com (15.04.2005)
http://www.medyummuzaffer.net/index/calismalarim.asp (15.04.2005)
http://www.medyumniyazi.com/calismalar.htm (15.04.2005)
http://www.astroilimler.net/calismalarim.asp (15.04.2005)
677 Sayl Tekke ve Zaviyeler Kanunu, http://www.hukuki.net/kanun/677.13.text.asp
(17.04.2005)

Metafizik Varliklardan Cinlere Inancin Psiko Sosyal Boyutlari The Psyc

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Metafizik Varliklardan Cinlere Inancin Psiko Sosyal Boyutlari The Psyc

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

You might also like