1

AHLK
Yrd. Do. Dr. Mehmet YARDIMCI

Ahilik Kavram ve Ahiliin Kuruluu

Ahilik, sanat, ticaret ve meslein iyi ahlk, olgun kiilik ve dorulukla yorulmu karmdr. Kimilerine gre Ahi szc Arapa karde anlamna gelen Ah szcnden tremitir. Bu szck Farsa oul eki (-yan)la oullanarak Ahiyan (Ahiler) biiminde de kullanlmtr. Kimilerine gre de Ahi szc Divan Lgatit-Trk ve Kutadgu Bilig gibi eski Trke metinlerde geen cmert, eli ak, alicenab gibi anlamlara gelip ideal insan tipi iin kullanlan Ak szcnn yumuamas ile olumu Trke bir szcktr. Ahilik meslei yiitlik ve cmertlik kavramn da iinde bulunduran Ftvva ad ile slm dnyasnda yaylmtr. Araplarn Feta, ranllarn Civan-merd dedikleri Aklarn bir birlerine kar kardee davranmalar sonucu Ak szcnn zamanla yerini Arapadaki Ahi yani kardeim szcne brakt da ileri srlmektedir. Ahilik Trklere zg olup Anadolu Seluklular zamannda kurulmu, Trk ftuvvet yani yardmlama, yiite davranma, cmert ve erdemli olma hareketi diyebileceimiz kuruluun addr. Ahi diye anlan kii kesin olarak bir sanat, ticaret ya da meslek sahibidir. O, bununla birlikte olgun, ahlkl, merhametli, iyiliksever ve davranlar ile gven veren bir kiilie sahiptir. Ahilik her ne kadar kaynan tarih alanna klarndan gnmze dein bilim, edebiyat, ekonomi ve sosyal alanlarda rnek eserler brakan Orta Asya Trk topluluklarnn geleneklerinden alp Ortadou slam toplumlarnn katksyla beslenmise de, yapland ve kurulduu yer, yani anayurdu Anadoludur. Ahilik, bal bulunduu ve yaymaya alt ahlak deerlerini eski konar-ger Trk gelenek ve greneklerinden almtr. Ahiliin karakteristik zelliklerinden olan kahramanlk, cmertlik ve konukseverlik Orta Asya Trk toplumlarnn temel elerini oluturmaktadr. Orta Asya kltrnden btnyle etkilenen Ahilik, z be z bir Trk kurumudur. Ahlkla sanatn btn dallarn yourarak kiinin ruhunda zmlemi bir kurum olan ahilik Trkler dnda hibir ulusta yoktur. Ftuvvet, Arapa Feta szcnden tremitir. Feta, iyi ahlakl, stn meziyetli, hak ve hukuka saygl, malyla ve gcyle bakalarna yardma koan ideal insan tipidir. Arap ve ran bilginleri kiilere doruluk, iyilik ve ahlk ilkelerini retmek, onlar iyi insan yapabilmek iin nasihat-nme ve pend-nme gibi eserler kaleme almlar, toplumun bilgi, grg dzeyleri artnca da ftvvetnme denilen daha derli toplu eserler oluturmulardr. Bu eserlerde yazlan insani ve ahlki kurallara uyanlara feta denmitir. Bu Arap ve ran bilginleri kiinin sanat ve meslek renmeleri konusuna eilmemiler, sanatla ahlk bir birine kaynatran Trk ahiliine yabanc kalmlardr. Her devirde ve her toplumda dnemin ve toplumun konumuna bal olarak eitli zelliklerle donanm kahraman dncesi mutlaka vardr. slmiyeti din olarak kabul eden milletlerdeki kahramanlk lksne Ftuvvet; bu lky tayana da Feta denmitir. Tarih boyunca slm dnyasnda bu ideal insan anlaynn konumu deimi, yeni boyutlar kazand grlmtr. Cahiliye anda, bir lk sz konusu olmakszn baz kiilerin evresinin taktirini kazanmak, hret sahibi olmak iin gsterdikleri cmertlik, misafirperverlik, yardmseverlik ve yiitlik Feta olarak grlmtr. Tarih boyunca Ftuvvet iin Sahavet yani cmertlik asndan, Hz. Muhammet tarafndan da vlen, Hatem et Tai, ecaat yani yiitlik ve cesurluk ynnden de Hz. Ali rnek gsterilmitir. Hatta bilindii gibi L feta ill Ali (Yiit ancak Alidir.) sz darb- mesel haline gelmitir.

ahavet (cmertlik) ve Secaat (yiitlik) slm dininde iki stn zellik olarak kabul edilmi, buradan hareketle, korkusuz btn glklere gs geren, sabrl, inanc btn, Tanr yoluna yrekten balanan, dnya hayatn hie sayan, her trl gsteri ve kar ilikisinden uzak ideal kahraman tipi benimsenmitir. slm dininin ortaya koyduu bu ideal kahramanlk anlay, cahiliye a insannn yiitlik ruhu ile kaynamas ilk Mslmanlardaki mcadele azminin domasn salamtr. slm dnyasnda tasavvufi dncenin domas ve hzla yaylmasyla yeni bir dini anlay ve yaam tarz ortaya kmtr. Mutasavvflar, kendi dncelerine uygun hmanist bir anlay benimsemiler, ideal kahraman silahla savamak yerine drst, cmert, hogrl, yardmsever, Tanrdan korkar, karncay bile incitmez bir kimlikte dnmlerdir. Emeviler devrinde Irakn ok kanl olaylara sahne olmas, Hz. Ali ve Muaviye atmas, Hz. Hseyinin ehit edilmesi gibi byk olaylarn sonucu toplumun vicdannda derin yaralar alm, halk psikolojik kntye uram, hayata kar bezginlie, bir ksm insan dnyadan el etek ekmeye yneltmitir. Emevilerin iddetli basklar, acmasz tutumlar karsnda aresiz kalan Irak halk arasnda Mehd denilen esrarengiz kurtarc inancnn domasna, Abbasilerin insafsz tutum ve davranlar altnda ezilen Suriye ve Filistin halklar arasnda da Sufyan denilen esrarengiz kurtarc inancnn ortaya kmasna yol amtr. Irakllar Mehdnin Hz. Ali soyundan, Suriyeliler de Sufyann Ebu Sufyan soyundan olacana inanmlardr. te slm dnyasnda oluan bu eit ackl sosyal ve siyasal durum bir yandan yeni kan Tasavvuf akmnn slm dnyasnda benimsenmesine, hzla yaylmasna olanak salam, bir yandan da hmanist ftuvvet anlaynn domasna neden olmutur. Bu devirde Ftuvvet ehlinin Ayyar, atr, Sipahi gibi birtakm snflara ayrldklar grlmektedir. Ftuvvet ehlinin kendine zg bir dnya gr ve hayat anlay bulunmaktadr. nsann nefsini knamas ve yermesi esasna dayanan bu dnce ve yaam biimine Melmet denir. XII. yzyla gelindiinde Ftuvvet gruplar arasnda dn, anlay, yaay, inan ve mezhep ayrlklarnn ortaya kt, farkl eyh ve liderlere balandklar grlr. Abbasi halifesi en-Nsr, Ftuvvet tekiltnn bana getikten sonra en yakn maviri eyh ihabd-Din es-Shreverdiye tekilatn ynetmelii anlamna gelen Ftuvvet-nme dzenletmitir. Bu ftuvvet-nme ile uyulmas gereken kurallar belirlenmi, yaplacak trenler aklanmtr. Anadolu Ftuvvet hareketi de Gyasd-Din Keyhsrevin Abbasi halifesi en- Nsr li Dinillahla kltrel iliki kurmasyla balamtr. Gyasd-Din Keyhsrev Malatya eyhi Mecdd-Din shak Abbasi halifesinin yanna Badata gndermi, o da dnte yan sra Muhyid-Din bnl Arab, eyh Kirman, eyh Nasird-Din Mahmud yani Ahi Evren gibi pek ok ilim adam ve eyhi getirmitir. Ftuvvet tekiltna bal bu eyh ve dervilerin Anadoluda faaliyet gstermeleri ve Anadolu Seluklu Sultanlarnn bu eyhleri destekleyip himaye etmeleri sonucu Ftuvvet lks Anadoluda yaylm, btn byk ehirlerde Ftuvvet eyhleri ve bu eyhlere tahsis edilen tekke ve zaviyeler kurulmutur. Hangi ada ve nerede olursa olsun toplumda nemli olan o toplumun sosyal ve ekonomik durumunun ahlkla btnleerek ykselmesidir. lkenin ileri gelenleri, dnrleri halk her trl tehlikeye kar glendirmeye ve rgtlendirmeye almlardr. te Anadolu Ahi tekilat, Anadolu Seluklular zamanndaki bu siyasi ve kltrel ilikiler sonunda Anadoluda oluan sosyal ve kltrel ortamda kurulmutur. Anadoluda bu amala oluan Abdalan, Gaziyn Bacyn ve Ahiyn olmak zere drt disiplinli gruptan sz edilebilir.

O dnemde Ahi Evren gibi bilge kiilerin rehberliinde Ftvvet tekilatnn yaps iinde Ahilik denilen ayr bir rgt olumutur. Hac Bekta Velinin Ahi Evren hakkndaki sylentileri bir araya toplad Velayetnme adl eserinde belirtildiine gre, kaynpederiyle Anadoluya gelen, nce Konyada bir sre oturan, sonra gidip deri atlyelerinde alan, deri terbiye etmenin, onun kokusuna dayanmann, insan eitmek ve olgunlatrmak kadar g olduunu bilen, bu yzden dericilik mesleini seen Ahi Evren, ilesini tamamladktan ve manevi gcn kantladktan sonra Krehire gitmi, Ahi tekilatn burada kurup Mool saldrs yznden Anadoluya gelen esnaf, sanatkr ve tccarlar geni bir tekilat halinde ve Ftvvetname ad verilen, tzklerde yer alan kurullar erevesinde birletirmitir. Ahi Evrenin ei Fatma Bac yani Kadnck Ana da kadnlar bir araya getirerek Bacyan- Rum rgtn kurmutur. nsan nefsinin bir ejder gcnde olduu, nefsini yenen kiinin dnya hrslarndan, kininden ve maddi isteklerinden arnaca inancyla, Ahi Evren nefis denen benlik ylann iinden skp atarak bir kam gibi elinde tad sylenmi ve bu nedenle kendisine Ylanl Ahi anlamna gelen Ahi Evren denmitir. Zaten Alevilikle Ahilik Babailer dneminde yaknlamlar, Ahiler nl Baba olayna katlmlardr. Trke ftvvetnamelerde 999 Pirin Piri Hac Bekta Veli, pir kabul edilmi ve Bektailikle daha o dnemlerde kaynalmtr. Bu yaknlk daha o dnemlerde bir birliktelik durumuna dnm, ftvvetnamelerdeki kimi dualarda Hac Bektan adna yer verilmitir. Moollarn Ahi Evreni ldrmeleri zerine btn Ahilerin Hac Bektan etrafnda topland bilinmektedir. Ftvvet hareketi ksa srede Anadoluda byk bir gelime gstererek Ahi tekilat dediimiz Trklere zg esnaf ve sanatkrlar aras bir kurulu haline gelmitir. slam inancyla Trk geleneklerini kaynatran ve bu suretle orijinal bir sentez ortaya karan sosyal bir grup, sosyal huzurun sreklilii iin devlete destek olmu ve gelitirdii Ahilik felsefesi sayesinde Ahi birliklerinin kurulmasn salamtr. Bu kurulu temeli eski Trk boylarndaki Akln slami kltrle beslenip salam temellere oturtulmu, gelenee bal, gelecei dnen esnaf ve sanatkrlar aras gl bir yardm kuruluu biiminde grlmektedir. Kutadgu-Bilig, Divanu Lgatit-Trk ve Atabetl-Hakaykta rastladmz Aklarn slami dnemde birbirlerine kar kardee davranlarndan dolay zamanla ak szc, yerini Arapadaki kardeim anlamna gelen ahi szcne brakmtr. Aklk szc de Arapadaki kardelik anlamna gelen uhuvvet szcne yerini brakmtr. slamdan nceki dnemlerde Trkler arasnda savaan kahramanlara alp, slami dnemin balangcnda alp-eren denirdi. Bu kahramanlarn maceralar da destanlarn ana konularn olutururdu. slamiyetin yaygnlamasyla alplk lks yerini gazilie brakmtr. Battal Gazi, Hseyin Gazi gibi slamiyeti yaymak, adaleti datmak iin aba gsteren gaziler bunlardandr. Biraz daha ileri giderek diyebiliriz ki Ortaa Hristiyan hukukuna kar yeni bir sosyal dzen ve adalet anlay tayan gizlerle dolu din propagandas biimine brnen misyoner Trk dervilerinin telkinleri ordularla birlikte belki de ordulardan nce fetihlere km ve her yan ruha feth etmilerdir. te bu savalk ve gazilik ruhu kuruluundan itibaren Ahiler arasnda bulunmaktadr. Ahilerin bellerinde kama ve haner tamalar da bu duygu ve dncenin rndr. rnein, Konya Ahilerinin reisi olan Ahi Ahmed ah son derece zengin ve gl biridir. Emrinde daima birka bin Ahi bulunan Ahmed ah Konyada meydana gelen siyasi kargaalklar srasnda, kendisine bal Ahilerle ehir dzeninin salanmasna nemli katklarda bulunmu ve ou kez Konyay bir komutan gibi dmana kar savunmutur.

13. yzylda dnyann en uygar Trk ehirleri olan Buhara, Takent, Semerkant, Belh, Gazne gibi kentlerde yaayan ve ilerinde nemli lde tccar, esnaf ve sanatkr olan halk Anadoluya doru ge balamtr, Glerle Anadoluya gelen Trklerin nemli bir blm gebe bir ksm da yerleik yaama alkn ailelerden olumakta idi. Yerleik dzene alkn olanlar ehirlere yerleiyorlar, oysa ounluu oluturan gebe Trkmenlerse geldikleri Orta Asya bozkrlarna benzettiklerinden Anadolunun bozkrlarnda yaamay ve konar-ger yaamlarn burada srdrmeyi istiyorlard. Trkleme ve slamlama srecinin hzlanmas, belli bir dzenin konulmas iin Trkmenlerin ehirlere yerletirilmeleri gerekiyordu. Gebelerin ehirlere yerletirilmelerini ve yerleik hayata geilerini salamak iin onlar bir i ve meslek sahibi yapmak gerekiyordu. te Anadoluda Ahilik tekilatnn kurulu amalarndan biri de Trkmenleri i ve meslek sahibi yaparak onlarn yerleik hayata geilerini salamak olmutur. Yine Ahilik tekilatnn kurulu amalarndan biri de Anadoluya gelen Trk boylar arasnda sanat erbab kiilerin varl ve bunlarn korunup sanatlarn srdrmelerinin salanmas gerekliliiydi. Ahilik, cmertlik meslei olmas nedeniyle elinin emeiyle geinen ve kazancyla bakasna yardm edenleri hem korumu hem de ats altnda toplamtr. Trklerin Anadoluda yerleik hayata gemeleri sosyal ve kltrel adan olduu kadar ekonomik adan da kkl deiikliklere yol amtr. Tarmn yan sra ticarete de nem verilmesi bunun kantdr. Ksaca Ahilik, XIII. Yzylda Anadoluda birtakm sosyo-ekonomik zorunluluklarn sonucu ortaya km, Trklere zg bir kurumdur. Ahilik etik ve moral prensipler olarak mutasavvflarn gelitirip formlletirdii ftvvetnamelere dayanmakla beraber ftvvetin halk arasnda yaygn biimi deildir. Ahilik, ahlkla sanatn uyumlu bir bileimi olup esas itibariyle Trk kltrnn bir rndr. Nitekim, Trk toplumunun dini, ahlaki ve kltrel deerleri, siyasi felsefesi ve sosyo-ekonomi anlay bu kurumun kuruluunda etkin rol oynamtr. Anadolu Trk toplumunun siyasi, kltrel ve sosyal yaamnda nemli etkiler yaratm olan Ahi tekilat, Trk esnaf ve sanatkrna i olana yaratmak, yerli Bizans esnaf ve sanatkryla rekabet edebilmeleri iin koullar hazrlamak, Trk halkn ekonomik adan glendirmek, yoksullara yardmc olmak, sanat ahlakn yerletirmek, lkenin savunmasna katkda bulunmak; edebiyat, mzik vb. sanatlarla gelenek ve greneklerin yaatlmasn salamak gibi amalar dorultusunda belli temellere oturtulmutur. Bu dnemde Krehire yerleen Hac Bekta, gebe ve yerleik Trk topluluklar arasna girip onlarn ulusal duygularn kamlayarak Trk dilinin, mziinin, folklorunun, edebiyatnn, kltrnn Bizans ve ran etkileri altnda bozulmasn, eriyip gitmesini nlemitir. lk Ahi birlikleri yksek ahlak deerlerine sahip zengin ve gl bir lider evresinde toplanm ou silahl halk gruplarndan olumutur. Bu gruplar zengin Ahi birliklerinin kurmu olduu ve finans ettii zaviyelerde toplanmakta ve orada ortaklaa bir hayat srdrmektedirler. Bir karargh grnm tayan bu ilk Ahi zaviyeleri, ayn zamanda konuklarn arland, byk lenlerin verildii, mzikli toplantlarn yapld yerler olarak milli kltrn olumasnda etkili olmulardr. Mesleki ve ahlaki yn ar basan Ahi tekilat her eyi ile Anadoluya zg bir kurulutur. Ahilik, Bektailikle birlikte Anadoluda topluma zarar verecek kesimlere ve d etkenlere kar savam, ulusal Trk/Trkmen kltrnn yaatlmasnda ve kurumlamasnda etkin olmu, Anadolunun Trklemesi ve slamlamas srecinde nemli grevler stlenmitir. Ahi - Osmanl likisi Osmanlnn kuruluunda Ahiler ok nemli rol oynamlardr.

Erturul Bey, Ahilerin yardmyla Ste yerletirilmitir. Erturul Bey, Ahi aknc beylerini ve komutanlarn kendisine yolda edinmitir. Ahilerin gcnden ve etkisinden yararlanmak iin eyh Edebalinin kz Malhatunu olu Osman Beye almtr. Ahileri yolda etme geleneinin kendisinden sonra gelen padiahlarca da srdrld grlmektedir. Beylikler dneminde Ahi kurulular hemen hemen her kent ve kasabada yerel ynetim ve otorite birimlerini ellerine geirmiler, Seluklulara kar Osmanllar desteklemilerdir. Osmanl Beylii ise zellikle bu etkin gcn desteini salayabildii iin ksa zamanda geliip Anadoluda stnl ele geirmitir. Osman Bey ve Orhan Bey zamannda savalara katlan ahilere bu hizmetleri karlnda uygun byklkte topran vakf berat verilmi, ayn zamanda baz vergilerden muaf tutulmulardr. Ahiler ve zaviye eyhlerinin tasarrufunda bulunan vakflar evlatlarna da kalmtr. Orhan Bey zamannda da vezirler Ahilerden seilmitir. Bunlarn yan sra eyh Mahmut Gazi Ahi emsettin ve olu Hasan kendileri kazasker olup mparatorluun kurulmasnda nemli rol stlenmilerdir. Murat Hdavendigr da Ahiler elinden kuak kuanm bir Ahi eyhidir. Hac Bekta Dergh meydan evinin kaps zerindeki yazt I. Muratn fiilen Ahilie katldn dorular. Murat Hdavendigr vakfiyesi zerine aratrmalarda bulunan Tahsin z; Ahi tekilt reisliinin eyh Edebaliden sonra kime getiini bilmemekle beraber, bunun daha sonra I. Murata intikal ettiini biliyoruz. Demektedir. I. Murat yenieri ocan kurduunda onlar Hac Bekta Derghnda kutsandrm ve manevi ynden balamtr. Bu durum Ahilikten kaynaklanan bir gelenein yerine getirilmesidir. nk Ahilikte her meslein bir piri vardr. Yenieri ocann da pri Hac Bekta olmutur. Murat Hdavendigrn dzenledii bir vakfiyede Osmanl hkmdarlarnn ahilerden ed kuandklar, kendisinin de akrabalarndan Seydi Sultann kz ile evlendii Ahi Musaya eliyle kuak kuatp Malkaraya Ahi atad belirtilmektedir. Devlet, Alevi-Bektai-Ahi toplumuyla ibirlii ierisinde olduu sre iinde hep ilerlemi, Ahi alaylar prlerinin nderliinde Bursann fethine katlmlar, srekli devleti desteklemilerdir. Devletin Alevi-Bektai-Ahi toplumuyla kopuundan sonra gerilemeler grlmeye balam, devlet kargaalklara srklenmitir. Yldrm Bayezitin Ahilere karn, eyh ve ulemay yanna almas Ahi direnilerine yol amtr. Yldrm Bayezit zamannda Ankara Ahileri yirmi gn kepenkleri kapam, silah ba yapmlar, ancak isteklerini elde ettikten sonra direnilerini durdurmulardr. Ynetimin bu tutumu bir bakma Alevi-Bektai-Ahi ideolojisine kar Snni ideolojiyi ne karmtr. Devletin bu abalar sonucu Snnilik giderek Alevilik-Bektailik ve Ahiliin yerini almtr. Devlet zamanla Ahi kurum ve kurulularn denetimi altna alarak ancak kendi politikas dorultusunda varlk gstermesine izin vermi, bylece Ahilik kurum ve derghlar bask altnda clz ve gdml bir biimde yaayabilmilerdir. Kurulu dneminde Alevi-Bektai-Ahi bir grnm sergileyen Osmanl Devleti, Fatihin imparatorluk yolunda ilerleyiiyle devlette dinsel tercih snnilik yolunda olmu, Alevi-Bektai-Ahi evrelere kar kovuturma, yasaklama ve ar bir bask uygulanm, Yavuz Sultan Selim dneminde de kyma gidilerek byk bir alevi katliam yaplm, devletin btn gleri Snni brokrat ve askerin eline verilmitir. Ahiliin eriyip yok olma srecinin temelinde ideolojik tercih yatmaktadr.

Ahilik Tekilatnn Amalar

Ahiliin amac zenginle fakir, reticiyle tketici , emekle sermaye, halk ile devlet arasnda iyi ve salam ilikiler kurarak sosyal adaleti gerekletirmektir. Bu amaca salam bir rgtlenme modeli ve kkl bir eitim sistemi ile ulamak amalanmtr. Ahilik tekilatna sadece esnaf ve meslek sahibi kiilerin kabul edilmesi Ahiliin temel ilkelerinden biri olmutur. Ahilik tekilatnda esnaf ve sanatkrlara iyerlerinde yamak, rak, kalfa ve usta dzeni iinde meslein incelikleri retilmi, akamlar ise toplant yerlerinde bir araya gelinerek ahlki arlkl eitim uygulanmtr. Bylece Trk esnaf ve sanatkr arasnda gl bir yardmlama ve dayanma yaratlm, dini esaslara, rf ve adetlere dayal meslek ii ilikilerin dzenlendii rakkalfa-usta hiyerarisi iinde, karlkl sevgi ve saygnn yannda mutlak otoritenin egemen olduu bir anlay sergilenmitir.

Ahiliin Temel lkeleri

Ahilere, ahi babalarnca yaptrlm olan zaviyelere gitmeye balaylarnn ilk gnlerinde u ana ilkeler retilirdi ki, zaten bunlar, yzyllarca Trkleri dier toplumlardan ayran zelliklerdendir. * Ahinin eli, kaps ve sofras ak olmal; yoksullara, dknlere, konuklara yemek yedirmeli ve yardm etmelidir. * Ahinin gz, dili ve beli bal olmal, Alevilik ve Bektailikteki Eline, beline, diline sadk ol ilkesi ahilikte de ana ilke olarak grlmektedir. * Ahilikte bakasnn aybn grmemek, onu yze vurmamak ve alak gnll olmak ana ilkelerdendir. * Ahiliin temel ilkelerinden biri sr saklamak olduundan Ahilie ait ilkeler yazl belge haline getirilememitir. meslek srr deyimi de buradan gelmektedir. * Ahilikte kol gc ve aln teriyle geinenlerin haklarnn ve rettiklerinin gvence altna alnmas ana ilkedir. * Ahilikte insan severlik, Ahiliin dayand temel grlerden biridir. Bu gr bal olarak Ahilikte bir snfn, bir zmrenin ya da bir kiinin dieri zerinde egemenliine daima kar klmtr. Ahilikte her zaman temel insan haklarnda eitlik savunulmutur. * Ahilikte eitim daima n planda tutulmu, mesleki eitim erevesinde rak ve kalfalarn iyi yetimesine nem verilirken, ustalarn bilgi ve becerilerini gelitirmesine aba gsterilmitir. Ustalarn yaren sohbetlerine katlp bilgi ve becerileri zerine dier ustalarla bilgi alverii yapmalar salanmtr. * Ahi tekilatnda yelere bir sava halinde hazrlkl olabilmeleri ve orduya katlabilmelerini salamak amacyla binicilik ve cirit atma konularnda eitim verilmi, ordunun yiyecek, iecek ve askeri malzeme temini iin de hep hazrlkl olmalarna zen gsterilmitir. * Trk Ahi dervileri, gerek bamszln ekonomik bamszlkla elde edilebilecei esasn benimsemiler ve almalarnda bu esasa nem vermilerdir. * Ahilikte zel teebbs ve mlkiyet kabul edilmi, devletin rol zel teebbsn yeterli olmad alanlarda kamu hizmetlerini yerine getirmek biiminde deerlendirilmitir. * Ahi birlikleri bnyesinde yardmlamalarda kullanlmak zere Orta Sandklar kurulmutur. (Bu sandklar kooperatif ortaklna benzemekte olup Mithat Paann kurduu Memleket Sandklar aslnda Ahilerin orta sandklarndan esinlenilerek kurulmu, yardmlamann tarm sektrnde uygulanmasndan baka bir ey deildir). Bu orta sandklar kooperatifiliin bir nevi ilk biimleridir.

Ahi Tekilatnn rgtsel Yaps

a. Genel Yap

Ahilik balangta debba, sara ve kunduraclk gibi dericilikle ilgili meslekleri ieren bir tekilat biiminde ortaya kmken daha sonra btn meslekleri bnyesinde toplayan bir kurum haline dnmtr. Ahilik, Anadolunun hemen her yerine uzanan bir rgtlenme yapsna sahiptir. Yerleme birimlerinde her sanat kolu iin ayr birlikler kurulurdu. lke snrlar iinde bulunan btn birlikler Krehirde bulunan Ahi Evran Zaviyesine bal idiler. Bu zaviyenin banda bulanan Ahi Baba, Ahi Evrann halifesi konumunda idi. Kentlerde genellikle her esnafn kendi adyla anlan bir ars bulunmaktadr. Dabakhane, Bedesten, Arasta ya da Uzunar denilen i yerlerinin topluca bulunduu blmlerde ayn meslek sahipleri bir arada bulunurlar. Demirciler Arastas, Urganclar (mazmanlar) soka, Leblebiciler ars, Kuyumcular Arastas, Manifaturaclar Soka, Nalbantlar Arastas vb. adlarla anlrlard. Her esnaf topluluunun kendisine zg sanca ve almet denilen amblemi bulunmakta idi. rnein gm nal nalbantlarn amblemi, makas terzilerin amblemi, rs ve eki demircilerin amblemi olarak kullanlrd. Ahilikte btn sanatlarn bir Pri bulunurdu. Pre balanmadan sanatta olgunlua eriilmeyeceine inanlr, bu nedenle her meslek erbab mesleinin prine yrekten balanr, ona ar sevgi ve sayg gsterirdi. Baz mesleklerin prleri unlardr:
Tccarlarn pri Hz. Muhammet Debbalarn pri Ahi Evran Seyyahlarn pri Hz. sa Terzilerin pri Hz. dris Hallalarn pri Hz. id Marangozlarn pri Hz. Nuh Avclarn pri Hz. brahim Saatilerin pri Hz. Yusuf Ekmekilerin priHz. Zlkf Hekimlerin pri Lokman Hekim Gezginlerin pri Hz. sa Berberlerin pri Salman Faris Nalbantlarn pri Ebu Sleyman bn Kasm Saralarn pri Bun-Nasr bn Haimiyyi Badad

Aile ve meslek eitimi, din duygusu, Tanr korkusu ahileri ilerinde stn klar. Sanatkr pirine sevgi ve saygsn belirten
Lfla dkkn almaz, bo yere etme tela
Selmn- Pk da gelse parasz olmaz tra Burada doruluk vardr hakszlktan kalr Bir yudum su dahi hellinden iilir Bir gelen bir daha gelsin demesin ki b vef Sahibine kl efaat ya Muhammet Mustafa Kymet mi biilir cevher tana Kmilce bir sarraf karmaynca Kimse stad olmaz kendi bana Bulup erbabn danmaynca

biiminde zgn syleyileri ereveleyip dkknlarna asarlar. Ahi birliklerinin en nemli zelliklerinden biri Ahilik dnce ve anlayna uygun biimde ekonomik hayatn dzenlenmesi amacyla kurulan ve iletilen Orta Sandklar esnaf kesesi ya da vakf adlaryla anlmlardr. Esnafn balar, meslek iinde terfi edenler iin ustalarca verilen paralarla belli dnemlerde toplanan paralar, orta sandklarn balca gelir kaynaklarn oluturmutur. Giderlerin banda ise bata, muhta esnafa yardm gelmektedir. Orta Sandk esnafa kredi biiminde bor verip skan esnafn tefecinin eline dmesini nlemi, esnafn ihtiyac olan hammaddenin Ahi birlikleri tarafndan alnp esnafa datlmasyla da karaborsa ve farkl fiyat belirlemenin nne geilmitir.

Ahi Birliklerinin Ynetim Biimi

Ahi birlikleri bir bakan ve be kiilik ynetim kurulu tarafndan ynetilir. Ahi birlii bakanna Esnaf eyhi denir. Ynetim * Esnafn meslek sorunlarn zmler. * Esnaf orta sandn idare eder. * Birlie ait binalarn bakmn yaptrr. * Kalfalk ve ustalk trenlerini dzenler. Ayrca Ahi Evren ya da onun halifesi bakanlnda Byk Meclis bulunur. Bu meclis esnaf eyhlerinden oluan geni yetkili bir meclistir.

Ahi Birliklerine yelik ve Trenler

yelie kabul iki aamada gereklemektedir. lk aamada birlie girmek isteyen kii mracaat eder. Bu kiiye Talip denir. kinci aamada talipte aranlan zellikler titizlikle incelenir. Falclar, sarholar, iftiraclar, avclar ya da girmek istedii meslein konumuna uygun dmeyenler birlie kabul edilmezler, bavurusu olumlu bulunanlarsa yelie trenle kabul edilirler. Ahi birliklerinde emekliler, gszler, sakatlk ve hastalk nedeniyle alamayanlar harici ye, fiilen alan yamak, rak, kalfa, stat ise dahili ye olarak bilinir.

Yamak
On yandan kk ocuklar, devamlar velileri tarafndan salanmak koulu ile ie alnr. rakla aday olarak meslein ileyiini kavramaya alr.

rak
ki yl bedava ve dzenli bir biimde yamaklk yapann rakla ykselmesi trenle gerekletirilir. rak olan gencin dkkan ustas kalfalar ve ocuun velisi esnaf bakann dkkannda toplanrlar. stat, ran ie balln ve becerisini anlatr. ran velisi esnaf vakfna bakr sahan vb. hediye eder. Bakan ocuun srtn svazlayarak ie devamn, ustaya, kalfaya, ana-babaya saygl ve bal olmas gerektiini, yalan sylememesini tler ran her hafta alaca creti belirler. Bu cretin iki haftal ise stat tarafndan esnaf sandna yatrlr.

Kalfa
yl rak olarak hizmet eden gencin kalfala ykseltilmesi daha gsterili bir trenle gerekletirilir. Kalfala ykseltilecek gen o gn esnafa zg elbiseyi ilk defa giyer. Kendi ustasyla baka usta unun iyi ahlakl olduunu belirtirler. Orada bulunan bir hoca dua eder. Sonra bakan petamal (ed) kuatr. Kendisine sanat ve ticaret hakknda gerekli tler verir. Tren yeni kalfann orada bulunan ustalarn ve byklerin ellerlini pmesiyle son bulur. Bu trenle kalfa Ahi birliinin bir esi olur.

stat (Usta)
statla ykselmek iin kalfann yl kalfalk etmesi, rak yetitirme hususunda zenli davranmas, iinde ciddi olmas, verilen grevleri tam olarak yerine getirmi olmas, ayr bir dkkan ynetebilecek duruma geldiine ustasn inandrm olmas gereklidir. Bu duruma gelen kiiye icazet treni denilen bir tren dzenlenir ve yeni bir i yeri amasna olanak tannr. Tren olduka grkemli yaplr. Zaviyede hazr bulunanlara bakan Hal udur ki bu karde uzun sre falan stadn hizmetinde durmu, stadn rzasn alm, imdi bizden icazet ister ki o da iyerini ap dzenin kura biiminde bir konuma yapar. Hazr bulunanlar l ve mnasip mbarek olsun derler. cazet verilen kimseye baz ahlaki tlerde bulunulur. Daha sonra kendisine bulunduu sanat kolunu simgeleyen terazi, makas, eki, vb. bir hediye verilir. Tren yallarn elinin plmesiyle sona ererdi. Bu durum Ahi tekilatnda askeri disiplin gibi baz kurallara ve ekle ok nem verildiini ve tekilatn yeleri zerinde gl bir etkisinin olduunu gstermektedir.

Ahi rgtnn Yerleip Yaygnlamasnn Sonular a. Gebelikten yerleiklie gei salanarak Trk ehirlemecilii hzland. b. 13. yzylda byk ounluu Trk olmayan yerli halkn tekelinde bulunan sanat ve ticaret yenilik, canllk getirdi. c. Trk esnaf ve sanatkrlar aralarnda saladklar karlkl dayanma ve gven nedeniyle ehir ekonomisinde sz sahibi olmaya balad.

Ahiliin Gnmze Yansmas

nsan kendi gnlnn sultan yapmay bir medeniyet ls olarak gren ahilikteki gz haram olan eylere, az gnah olan szlere, eli zulme ve eziyete bal, kaps konuklara, kesesi yaknlarndan ihtiyac olanlara, sofras btn alara aklk ilkesi Trk kltr ve sosyal yaamnda varln koruyan, bizi dnya uluslar arasnda belli zellikleriyle n planda tutan davranlar olarak grlmektedir. Ahilik, Atatrklkle ayn balamda, ayn oluumda ve ayn odakta birleen iki dnce sistemidir. Bu iki dnce sisteminin birok alanda benzerlik gstermesinin nedeni her ikisinin de Trke zge olup Trk kltr ve uygarlndan kaynaklanmasndan gelmektedir. Ahiliin gnmze yansmas ve uygulanmasnn Atatrklkle rtmesini u ekilde amak mmkndr:

a. Ahiliin milli egemenlik bakmndan gnmze yansmas

Ahilik ve Atatrklk bir efe, bir diktatre deil halka dayanmaktadr. Her iki sistem de egemenliin kaynan halk-devlet btnlemesinde aramaktadr. Her iki sistemde de sz sahibi olan tek temel g halktr. Ahilik, bundan yedi yz yl nce egemen millet - egemen devlet ilkesini benimseyip tebli etmitir. Atatrk dnce de Egemenlik kaytsz artsz milletindir ilkesinin siyasal alanda rgtlenmesini yapmtr. Ahiliin bu ilkesi gnmzde tam olarak uygulanmaktadr.

b. Ahiliin sosyal devlet, sosyal gvenlik bakmndan gnmze yansmas

Ahilikte temel kural, oluk ocua mal mlk brakmak deil, zanaat, hner brakmaktr. ve retim kiiliin olumasnda tam etken olduundan herkesin bir ii olmaldr. Ahilikte onun bunun srtndan geinmek gibi bir hak yoktur. Onun bunun aln terini gasp etmek de yoktur Ahilikte hr dnce, hr giriim vardr. Ancak bu giriim bakalarna zarar verici konumda olmamaldr. i, iveren hakk dengede tutulacak, dayanma ve sosyal gvenlik olacaktr. Ancak bunlarn gereklemesi iin ykc bir tutum ve snf diktatrl olmayacaktr. Ahiliin bu ynnn de bu gne yansd grlmekte, sendikalar bu ynde zenli almalar sergilemektedir.

c. Ahiliin demokrasi ve Cumhuriyet ynetimi bakmndan gnmze yansmas

Tarihi kaynaklar kartrdmzda Ankarada 64 yl hkm sren bir Ahi Cumhuriyetinin kurulduu grlr. Kaytlarda 1290-1354 yllar arasnda varlklarn koruduklar yazlmaktadr. Aslnda Atatrkn Ankaray bakent seip, cumhuriyeti burada ilan ediini ve cumhuriyet ilkelerini Ankara Ahileri ad ile tarihe geen Ahi Cumhuriyeti ilkelerinde aramak gerekir.

10

Bu ilkelerin Atatrk ilkeleriyle byk lde rtt grlr. Dikkat edilirse Osmanl devleti de Ahi kltr ve ahlakyla, Ahi ilkeleriyle beslendii srede ykselmi ve gelimitir. Ahilik ve Bektailik devlet dnda kaldktan sonradr ki, devlet gerilemeye, kmeye balam, inan katliamlarna neden olmutur. Ahilik, dinden kaynaklanm hissi verse de hibir zaman teokratik bir diktaya yaklamam, Trk tarihinin ilk laik kurumu olmutur.

. Ahiliin eitim, gelenek, grenek, gzel sanatlar ve zanaat bakmndan gnmze yansmas
Ahiliin sosyal alanda bir devam olup elence ve eitim yaamnn en nemli ve renkli davran biimi olan misafirlik, yren sohbeti ad ile brnd i disiplinli bir davran olarak varln srdrmektedir. Bu konuda Prof. Dr. Tuncer Glensoyun Milli Kltr 1981 / 4te yaymlanan Simavda Yaren Tekilt adl yazsnda belirttii Eskiden kadnlarn da dahil olduu yren tekilt sonralar yalnz erkeklere mahsus bir tekilt haline gelmitir. Yrenin erkeklere inhisar etmesi Yavuz Sultan Selimden sonradr. Ondan evvelki yren tekilat da bugnk gibi bir dayanma ve ayn zamanda bir eitim ve terbiye messesesi idi. fadesi Ahiliin nemli izlerinin halkmz arasnda yaatldn gstermektedir. Ahilik, her insann bir i ve meslek sahibi olmasn amalamtr. Bu ilke, isizliin yok ediliinin kabul ve kurum olarak yaatlmasdr. Anadoluda hl yaz tatillerinde ocuklarn bir sanatkr yanna rak verenler grlmektedir. Bu adan ahilik gnmzn en nemli yarasna parmak basmaktadr. Bize gre nemli olan insanlarn eitimini salamak ve insanlara birtakm erdemleri, bir takm deer yarglarn kazandrabilmektir. Bu nedenle Ahiliin erdemlerinden, ncelikle eitim retim sistemimizde yararlanmak gerekmektedir. Bu inanla raklk kanunu karlm, Esnaf odalar, Ticaret ve Sanayi odalar ile kimi kurum ve kurulular Ahiliin baz ilkelerinin gnmze yansmasna nderlik etmilerdir. Trk gelenek ve grenekleri iinde retken, ana ayak uyduran, teknolojiden gerei gibi yararlanan gemii unutmadan yeni atlmlardan geri durmayan nesiller yetitirmeye zen gstermilerdir. Bir toplumun ounluu iyi ve yetimi insanlardan oluursa o toplumun byk iler baarmasnn nne geilemez.

d. Ahiliin kadnlarn korunmas ve kadn haklar bakmndan gnmze yansmas

Ahilik, akl-ilim-ahlk ve devlet btnln amalar. Akl ilk plana geince, kadnn sosyal hayatta yerini almamas dnlemez. Bilindii gibi Atatrk devrimi 5 Aralk 1934te kadnlara seme ve seilme hakkn vermitir. Aslnda eski Trklerde (Uygur, Gktrk, Ouz, Seluk) kadnlar sosyal ve kltrel ynlerden geri planda deildiler. Hatun denen bilgili, grgl kltrl kadnlar hakann yannda bir eit danman grevinde bulunurlard. Anadoluda erkeklerin yannda kadnlarn da tekilatlandn gsteren ana kurululardan biri de Baclar Tekiltdr. Ahi Evrenin ei Fatma Bac yani Kadnck Ana Anadoluda kadnlar kolu konumundaki Bacyan- Rum yani Anadolu baclar rgtn kurmutur. Bu rgtn kadnlar arasnda hzla yaylp gelimesi Baclarn gemite baz nemli faaliyetler iinde bulunduklarnn da iaretidir.

11

nemli bir hizmet grubu olduklar anlalan bu rgt yelerinin yani Baclarn Anadolu kadnlarn rgtlendirdikleri yandalarn belli bir eitim ve retimden geirdikleri ata binmeyi, ok atmay hatta gerektiinde savatklar bilinmektedir. Atatrk Ey kahraman Trk kadn, sen yerde srklenmeye deil, omuzlar zerinde gklere ykselmeye lyksn derken Ahi ocaklarnn Baciyan_ Rum kollarndan esinlenir gibidir.

e. Sosyal dayanma ve kooperatifilik bakmndan Ahiliin gnmze yansmas

Ahilik Trk tarihinde ilk kez hem kooperatifilik lksn yerletirmi, hem de gnmzdeki sendikaclk eyleminin temelini atmtr. Orta Sandklarndan sonra Ziya Paa dneminde Memleket Sandklar ad ile balayan Zirai Kredi Kooperatifleri zaman iinde kendi varln korurken bir yandan da model olup ada bir grnmle iftiyi koruyan Ziraat Bankasna dnmtr. Bilindii gibi Atatrk de Mithat Paadan sonra en byk kooperatifimizdir. O, Trk kooperatifilik eylemine nclk etmi, nemli bir dinamizm getirmitir. Sendikaclk hareketi de batda deil Ahilikte aranmaldr. nk Ahi ocaklar, Ahi zaviyeleri, Ahi tekkeleri birer i ve retim ocadr. Demokrasinin en nemli iktisadi boyutu Ahi ocaklardr. Atatrk Trk ocuu, ecdadn tandka daha byk iler yapmak iin kendinde kuvvet bulacaktr. derken Bektailik ve Ahilie atfta bulunmaktadr.

f. Bamszlk ve zgrlk ilkesi bakmndan Ahiliin gnmze yansmas

Ahilikte, ite zgr bir yaamn esaslarn yaatmak, da kar da lkenin egemenliini, bamszln korumak ana ilkedir. Atatrkn Biz tarihimiz boyunca hrriyet ve istiklle rnek olmu bir milletiz.sSznde Ahi birliklerinin hrriyet ve bamszla verdikleri nemin iaretidir.

g. Esnafn, kk sanayicinin, tccarn korunmas bakmndan Ahiliin gnmze yansmas

Bir kentte ne kadar zenaat ubesi varsa saylar da o kadar olan Ahilerin birisi dierinin reisi olup kendisine Khyalar Ba yani Bakan denilirdi. Demokrasinin tam uyguland grlr ve bakanlk seimle yaplrd. Bu zellik deiime uramadan gnmze yansm; esnafn. Kaak sanayicinin ve tccarn korunmas bakmndan bakann seikle baa getirilmesi ilkesi korunmu ve Ahiliin ilkelerinden dn verilmemitir. Ahi Evran dncesiyle, Atatrkn esnafn korunmas, kollanmas, kk sanayicinin gelitirilmesi bakmndan grleri arasnda byk benzerlik vardr. Atatrk snf esasn reddetmekte ve toplumu bir btn olarak ele almaktadr. Ahi Evran da alar ve toklar gruplarnn bulunmasn reddeder. Her ikisi de smrenler ve smrlenler zmrelerinin domasna meydan vermezler. Bir retim ve kalknma modeli olarak alglanmas gereken Ahilik, esnaf dahil tm reticilere ncelik ve saygnlk veren yaklam ile amzn koullarna uygun ve uyumlu grnyle nemli bir esin kaynadr. Ahilikte aln teri ile geinme, kendine gvenerek minnetsiz yaama ve ruhu alanm gelenee sk skya bal kalnmtr. Aile terbiyesi, meslek terbiyesi n planda tutulmu bu meslein prine sayg; Her seher besmeleyle alr dkknmz Hazreti ........................dr primiz stadmz

12

biimindeki ifadelerle dile getirilmitir. Gnmzde de rnein bir berber dkknnda rastladmz: Her seher besmeleyle alr dkknmz Hazreti Salman Paktr primiz stadmz Biimindeki zgn bylemle, bir nalburiye dkknnda grdmz: Dkkn kaps Hak kaps, Hakkna yalvar emim gibidir emeleri akmasa da damlar Hiylesi hurdas yok helalinden malmz Mteri velinimet yranmz yrimiz biimindeki ereveletip aslm yazlar Ahilik geleneklerinin varln koruduunun kantlarndan biri olarak grlmektedir.

h. Trk kltrn ve Trk dilini koruma, gelitirme bakmndan Ahiliin gnmze yansmas
Ahilik ve Bektailik Trk kltrnn, Trk dilinin, Trk halk mziinin koruyucusu ve kollaycs olmulardr. Trk dilini koruyup gelitiren, Arap ve Acem dillerinden syrp resmi devlet dili yapan, Trke dnp Trke yazan airleri, klar ve dnrleri bir emsiye altnda toplayan Ahi Ocaklar olmutur. k Paa Trk dilinin bayraktar olarak yaam nemli bir ahidir. Ahmed-i Glehri, Sleyman Trkman, Ahi Evren Veli Trke dnp Trke yazm, bizi biz yapan dilimizi korumulardr. Bu dil azmda annemin stdr diyen Atatrk bir airin bu dil ve Trkecilik sevgisi Ahi ve Bektai ocaklarndan kaynaklanmaktadr.