Leviathan(1)*

Thomas Hobbes Leviathan yahut Bir Din ve Dnya Devletinin erii, Biimi ve Kudreti (1651) adl eserinde ngiliz filozof Thomas Hobbes (1588-1679) matematiksel yntemi politikaya uygulamtr. Bu yzden eser, siyaset biliminin ilk denemelerinden biri saylr. Ayrca monarik mutlakiyet savunmas olarak yazlmtr ve ngiliz Savalar balamnda okunmas gerekir. Hobbes, Long Parlamentosu1 1640 ylnda toplandnda Parise kam, orada gelecekte II. Charles olacak prensin matematik retmeni olmutur. Hobbesun argmanlar gc elinde bulunduran her hkmete uygulanabilir olsa da kralclar devrimcilerden daha ok memnun etmemitir. (Thomas Hobbes iin 850. sayfaya da baknz.)

Tanrnn dnyay yaratmak ve ynetmek iin kulland doa, insan zanaat tarafndan, birok eyde olduu gibi, yapay bir hayvan yaratacak kadar taklit edilmitir. Hayat sadece, balangc esas paralardan biri olan, organlarn hareketi olarak grrsek neden tm otomatlarn (bir saat gibi yaylar ve arklarla kendi kendine hareket eden motorlar) yapay bir hayata sahip olduunu syleyemeyelim? Kalp bir yay; sinirler birok tel ve eklemler zanaatkr tarafndan tm vcuda hareket vermek amacyla yaplan birok arktan baka nedir ki? Ancak zanaat ileri gider ve doann en aklc ve en mkemmel iini yani insan da taklit eder. Zanaatkrlar tarafndan yaratlan byk Leviathan, yani Latincede Civitas, bizim dilimizde ise Milletler Topluluu veya Devlet yapay bir insandan baka nedir? Kendini korumak ve savunmak amacyla doal olandan daha byk bir boya ve gce; tm vcuda hayat ve hareket veren yapay bir ruh olarak egemenlie; yapay eklemler olarak hkimlere ve dier adalet ve yrtme memurlarna; doal vcutta ayn grevi yapan sinirler gibi her bir organn ve eklemin kendi grevini yerine getirerek egemenlik koltuuna balanmasn salayan dllere ve cezalara sahiptir; her bir yenin zenginlii ve malvarl gcdr; salus popidi, insanlarn gvenlii iidir; bilmesi gereken her eyi neren danmanlar ise hafzadr; adalet ve kanunlar yapay bir akl ve irade; uyum salk; isyan hastalk ve i sava lmdr. Son olarak, bu politik vcudun paralarnn ilk yaratl, bir araya getirilmesi ve birletirilmesi anlamna gelen antlamalar ve taahhtnameler; yaratrken Tanrnn syledii hkmn veya insan yaratalm (Yaratl 1:26) sznn benzeridir. Bu yapay insann doasn tanmlamak iin nce maddesini ve zanaatkr incelemek istiyorum.

lk olarak, her ikisi de insandr.

kinci olarak, nasl ve hangi taahht ile yaratldna; haklar nedir, egemenin adil gc ve otoritesi nelerdir ve onu koruyan veya sona erdiren nedir sorularna cevap arayacam.

nc soru ise, Hristiyan Devleti nedir sorusudur.

nsan Hakknda lk srada tm insan soyunun genel bir eilimi vardr; ancak lnce biten, g stne g elde etmek iin duyulan srekli ve huzursuz arzu. Bunun sebebi her zaman bir adamn zaten elinde olandan daha fazla keyif elde etme istei veya ortalama bir gle tatmin olamamas deil, iyi yaamay, mevcut olandan daha fazla g ve vasta olmadan garantileyememesidir. (...)

Doa, insanlar vcut ve zihinsel yetenekler asndan o kadar eit yaratmtr ki, arada bir dierlerinden daha gl bir vcuda veya daha hzl bir zihne sahip olanlar ortaya ksa da tm insanlar birlikte dnldnde, bir insan ile dieri arasndaki fark, bir insann herhangi bir menfaati, dierlerinin de onun kadar talep etmesine engel olacak kadar nemli deildir. Vcut gc sz konusu olduunda en zayf olan bile, gizli bir dzenekle veya dier insanlar kendisiyle ayn tehlikede olduklarna ikna edip onlarla birleerek en gly ldrebilir. (...)

nsann doasnda, anlamazln temel sebebi olduunu grrz. lki rekabettir, ikincisi farklar, ncs ise zaferdir.

lki insanlarn kazan salamak iin, ikincisi gvenlik iin, ncs ise hret iin saldrmasna neden olur. lki dier adamlarn, karlarnn, ocuklarnn ve hayvanlarnn efendisi olmak iin; ikincisi onlar korumak iin; ncs ise bir kelime, bir gl, farkl bir gr veya dorudan kendi kiiliini veya akrabalarn, arkadalarn, milletini, mesleini veya adn kk drecek vr zvr iin iddet kullanr.

Bu noktada insanlarn, onlarn tmn korku dolu bir sayg iinde tutan genel bir g olmadan yaad zamanlarda sava denen bir durumda olduklarn sylemek gerekir, hem de yle bir sava ki, her bir kii iin tm dier kiilere kar...

Bu yzden, her bir kiinin her bir dier kii iin dman olduu sava zamanlarn sonucu neyse, herkesin kendi gcnden baka gvencesi olmad ve kendi icatlaryla donandklar zamanlarn da sonucu ayndr. Bu koullarda retime yer yoktur, nk bunun getirecei fayda kesin deildir ve bu yzden yeryznde bir kltr de yoktur;... sanat da, belge de, toplum da. Ve en kts, vahice ldrlmeye dair srekli bir korku ve tehlike mevcuttur; insann hayat yalnz, fakir, irkin, vahice ve ksadr. ()

Her bir kiinin dier tm kiilere kar savann bir sonucu da hibir eyin adaletsiz olmamasdr. Doru ve yanl, adil ve adil olmayan gibi nosyonlara yer yoktur. Genel bir g mevcut deilse kanun yoktur; kanun yoksa adaletsizlik de yoktur. G ve hile sava dneminde en temel iki erdemdir. Adalet ve adaletsizlik ne vcudun ne de zihnin yeteneklerinden biri deildir. yle olsalard dnya zerinde tek bana olan bir insanda duyularnn ve tutkularnn yan sra bunlar da mevcut olurdu. Bunlar yalnz olan deil, bir topluma ait olan kiinin nitelikleridir. Ayn koullar altnda ayrca tre de, hkimiyet de, benim senin ayrm da olmaz; elde edebildii her ey, onu elde tutabildii srece insana aittir. nsan sadece doann iine brakldnda bylesi yanl koullar iindedir; ancak ksmen tutkular, ksmen de akl sayesinde bu koullardan kurtulma olana vardr.

nsanlarn bara eilim gstermesine sebep olan tutkular lm korkusu, rahat bir hayat srmek iin gerekli olan eylere duyulan arzu ve alarak bunlar elde etme mididir. nsanlarn zerinde anlatklar uygun bar maddelerini neren ise akldr. Bu maddeler aslnda doa kanunlar olarak adlandrlr. (...)

Yazarlarn yaygn olarak jus naturale olarak adlandrdklar doa haklar, her insann kendi doasn, yani kendi hayatn korumak amacyla kendi gcn kendi iradesinin istedii gibi kullanabilme zgrldr; bunun sonucunda da insann kendi akl ve hkmleri nda bu ama iin en uygun vasta olarak grd her eyi yapabilmesidir.

Burada zgrlk kelimenin doru anlamyla, yani harici engellerin yokluu olarak anlalmaldr. Bu engeller bir insann yapabilecei eyleri yapma gcnn bir ksmn elinden alsa da elinde kalan gle kendi hkmleri ve aklnn kendisine dikte ettii eyleri yapmasn engelleyemezler.

Bir doa kanunu, lex naturalis, akl tarafndan bulunmu, insann kendi hayat iin ykc olan veya hayatn koruma vastalarn elinden alacak eyleri yapmasn ve hayatn en iyi biimde koruyacan dnd eyleri unutmasn engelleyen bir emir veya genel kuraldr. Bu konuda jus ve lex, hak ve kanun kelimelerini kullansalar da bu ikisi birbirinden ayrlmaldr, nk hak bir eyi yapma veya ondan saknma zgrldr, oysa kanun bunlardan biri iin belirleyici ve balaycdr. Bu nedenle, hak ve kanun, zorunluluk ve zgrlk kadar birbirinden ayrdr ve uyumsuzdur. ()

Haklarn karlkl aktarmna ise insanlar szleme adn verirler.

Devlet Hakknda Hem zgrl hem de dierleri zerinde hkimiyet sahibi olmay seven insanolunun, devletlerde grdmz zere, kendilerine kstlama getirmesinin nihai sebebi, amac yahut tasars yine kendilerini koruma ve bylece daha iyi bir yaam srme ynndeki saduyulardr; yani onlar korku dolu bir saygyla bir arada tutacak, emirlere uyma performanslarna ve doa kanunlarn gzlemelerine bal olarak cezalandrma korkusuyla birbirlerine balayacak grnr bir g yokken insanlarn doal tutkularnn sonucu olan (...) sefil sava artlarndan kendilerini kurtarmaktr.

Devletin, kalabalk bir grup insan hemfikir olduunda ve herkes herkesle anlaarak herhangi bir insana veya bir grup insana byk oranda herkesi temsil etme hakk verdiinde, yani temsilci olarak kabul ettiinde kurulduu sylenir; hem lehte hem de aleyhte oy veren herkes, bar iinde yaamak ve dier insanlara kar korunmak iin bu insana veya gruba tm eylemlerinde ve hkmlerinde, bu eylem ve hkmler kendilerininmi gibi yetki vermelidir.

Bir araya gelen insanlar tarafndan kendisine egemenlik gc tevdi edilen insan veya insanlarn tm haklar ve yetenekleri bu devlet kurumundan

kaynaklanr.

lk olarak, aralarnda bir anlama olduuna gre, bundan sonra nceki anlamalar nedeniyle bu anlamaya aykr hibir ey yapmaya ykml deildirler. Buna bal olarak, zaten bir devlet kurmu olduklarndan ve bir anlamaya bal olarak hkmdarn hkmlerini ve eylemlerini sahiplenmeleri gerektiinden, hkmdarn izni olmadan baka kimseye itaat edemezler ve kendi aralarnda yasal biimde yeni bir anlama yapamazlar. (...) Bazlar hkmdarlarna itaatsizliklerinin sebebi olarak insanlarla deil, Tanryla yeni bir anlama yapm gibi davranrlarsa bu da haksz bir eilim olur; nk Tanry yeryznde temsil eden kiinin, yani Tanrnn himayesinde Onun egemenliini yrten ve Onun yardmcs olan kiinin aracl olmadan Tanr ile anlama yaplamaz. Ama zaten Tanr ile anlama yaptn iddia edenler bariz biimde kendi vicdanlarna bile yalan sylemektedir. Bu sadece haksz deil, ayn zamanda deersiz ve insanlk d bir eilimdir.

kinci olarak, egemen klnan kiiye herkesi temsil etme yknn yklenmesi onlarn ortak anlamasyla ortaya ksa da ahsen hkmdarla insanlar arasnda deildir; hkmdar tarafndan bu anlamann ihlal edilmesi imknszdr ve bu yzden tebaasndan hi kimse bir bahaneyle veya msadere ile tebaa olmaktan kurtulamaz. ()

Drdnc olarak, her bir tebaa bu kurumda kurulan egemenliin tm fiillerinin ve hkmlerinin sebebi olduuna gre, hkmdarn yapt hibir ey tebaasna zarar veremez veya hibiri tarafndan adaletsizlikle sulanamaz. Bakasndan ald otorite ile bir ey yapan kii otoritesi ile hareket ettii kiiye zarar veremez ama bu devlet kurumunda her bir insan hkmdarn btn yaptklarnn msebbibidir. (...) Egemenlik gcne sahip olanlarn hakszlk yapmas mmkndr ama bu gerek anlamda bir adaletsizlik veya ktlk olmaz.

Beincisi ve son sylediimizin neticesi olarak egemenlik gcne sahip hibir insann ldrlmesi veya tebaas tarafndan cezalandrlmas adil olmaz. Tebaann her yesi hkmdarn fiillerinin msebbibi olduuna gre, kimse kendisi tarafndan gerekletirilen bir hareket iin bakasn sulayamaz.

Bu kurumun amac herkes iin bar ve savunma salamak olduuna ve bu

amaca hakk olan insann her vastay kullanmaya da hakk olduuna gre, bar ve savunmay salayacak vastalar ve bunlara ilikin engeller ve karklklar konusunda hkm verme hakk egemenlie sahip kii veya kiilerdedir. Bu kii veya kiiler hem nceden memleketteki uyumazlklar ve lke dndan gelecek dmanlklar engellemek hem de bar ve gvenlik kaybolduunda bunlar geri getirmek iin, yani bar ve gvenlii salamak iin neyi gerekli gryorlarsa yapabilirler.

Bu yzden altnc olarak, hangi fikirlerin ve doktrinlerin bar salayacana ve hangilerinin bar bozacana, buna bal olarak, kalabalklara konumak ve baslmadan nce kitaplarn doktrinlerini incelemek iin hangi durumlarda, kimlere ne kadar gvenilebileceine dair hkm vermek de egemenliin bir parasdr. nk bar ve uyum elde edilmek istendiinde, insanlarn hareketleri fikirlerine ve fikirlerin doru ynetilmesi de insan hareketlerinin doru ynetilmesine baldr. Doktrin sz konusu olduunda dorular dnda hibir ey dikkate alnmasa da bar sz konusu olduunda bunun zdd doru olabilir. nk bar bozacak doktrinler, bar ve uyumun doa yasasna aykr olmasndan daha doru olamaz.

Yedinci olarak, insanlarn tebaann dier yelerinin tecavzne uramadan hangi iyi eylerden keyif alabileceine ve hangi fiilleri gerekletirebileceine dair kurallarn belirlenmesi de egemenliin bir parasdr; bu insanlarn tre dedii eydir. (...)

Sekizinci olarak, yarglama hakk da egemenliin bir parasdr. (...)

Dokuzuncu olarak, dier milletlerle ve devletlerle savama ve bar yapma hakk da egemenliin bir parasdr; yani bir ama iin byk gleri toplamann, silahlandrmann ve cretlerini demenin ne zaman kamu yararna olduuna hkm vermek ve bunlarn masraflarn karlamak iin tebaadan zorla vergi toplamak. (...)

Bunlar egemenliin zn oluturan haklardr ve hangi insanda veya insan grubunda egemenlik gc olduunu gsteren iaretlerdir. Bunlar paylalamaz ve ayrlamaz.

Yukarda saylan haklardan herhangi birini dndmzde grrz ki, biri olmadan dierlerinin hepsine sahip olmann, tm devletlerin uruna kurulduu ama olan bar ve adaleti korumak zerinde hibir etkisi yoktur. Kendi iinde blnen bir krallk ayakta kalamaz sz bu blnme iin sylenmitir. Bylesi bir blnme olmadan bir krallk asla birbirine dman ordulara blnmez. Balangta ngilterenin byk blmnde bu gleri kral, lordlar ve avam kamaras arasnda blme fikri olmasayd, insanlar asla blnmez ve bir i savan iine dmezlerdi; nce politika konusunda anlaamayanlar, sonra Anglikan Kilisesi kartlar arasnda din zgrl konusundaki tartmalar neticesinde insanlar egemenlik hakk konusunda yle eitildiler ki, bugn ngilterede bu haklarn ayrlamaz olduunu gremeyen az kii mevcuttur ve bar geri geldiinde daha genel bir bilgilenme olacaktr. (...)

Bu, egemenlie ayrlmaz bir biimde bal olan blnemez byk otorite sayesinde, bazlarnn, egemen krallarn tebaasndaki kiilerin her birinden daha byk bir g-singulis majores- olmasna ramen, hep beraber btn tebaas karsnda, daha gsz -universis minores- olduu ynndeki fikrinin dayanaklar azalmtr. Hep beraber derken, kolektif birlii tek bir kii olarak grmyorlarsa, hep beraber ile her biri ayn eyi ifade etmektedir ve bu konuma yine absrddr. Ama eer hep beraber ifadesiyle, onlar egemenlii stlenen tek bir kii olarak gryorlarsa, hepsinin gc, zaten egemen olan kiinin gcyle ayndr ve bu konuma yine absrddr; egemenlik, bir grup insana verilmise, bu absrdl daha iyi grebilirler, ancak monaride gremezler ama egemenlik gc, kimde olursa olsun hep ayndr. (...)

Ancak tebaann iren hevesleri ve elinde snrsz g bulunduran dier babozuk tutkular yznden ok sefil koullarda olduu sylenerek itiraz edilebilir. stelik bu insanlar genelde bir monarkn tebaasdr ve bu yzden bunun monarinin hatas olduunu dnrler; demokratik veya baka bir egemen konsey tarafndan yrtlen bir hkmetin tebaas olarak yaayanlar bu biimin tm rahatszlklarn devlete ykler; onlar koruyacak kadar mkemmel olan tm hkmet biimlerinde g hep ayndr, bir insann durumunun her zaman iin dierlerinden biraz daha kt olabilecei dnlmez; bir i savaa elik eden ve nadiren akla gelen sefaletle veya korkun felaketlere kyasla herhangi bir hkmet biiminde genel olarak insanlarn bana gelebilecek en byk sorun efendisiz insanlarn ahlaksz halidir, kanunlara tabi deillerdir ve yamaclk ve intikam hisleriyle hareket etmelerini engelleyen zorlayc bir g ortada yoktur. (...)

Hristiyan Devleti Hakknda

Ben kiliseyi emriyle toplandklar ve otoritesi olmadan toplanmamas gereken tek bir egemenin kiiliinde birlemi, Hristiyanlk dinini icra eden bir grup insan olarak tanmlarm. Btn devletlerde sivil egemenliin izni olmadan gereklemesi yasak olan toplant, toplanmasn yasaklam olan herhangi bir devlette yapld takdirde kanunsuz bir toplant olacaktr. Ayrca dnya zerinde tm Hristiyanlarn itaat etmek zorunda olduu tek bir evrensel kilise de yoktur, nk dnya zerindeki tm dier devletleri kendisine tabi klacak bir g yoktur. Farkl hkmdarlarn ve devletlerin egemenliinde yaayan Hristiyanlar vardr ama her biri iinde yaad devletin bir yesidir ve bunun sonucunda baka bir kiinin emirlerine tabi olmas mmkn deildir. Bu yzden emretmeye, hkm vermeye, gnah karmaya veya baka bir fiili yerine getirmeye muktedir olan bir kilise Hristiyan insanlardan oluan bir sivil devlet gibidir; tebaas insanlardan oluursa sivil devlet adn alr; tebaas Hristiyanlardan oluursa kilise olarak adlandrlr. Dnyevi ve ruhani hkmdarlklar insanlarn ift grmesi ve kendi meru hkmdarlarn armas iin ortaya konmu iki kelimedir. nanl kiilerin vcutlarnn diriliten sonra sadece ruhani deil, lmsz olaca dorudur ama bu hayatta kaba ve ayartlabilir vcutlardr sadece. Bu nedenle, bu hayatta devletin ve dinin hkmeti deil dnyevi hkmet mevcuttur; hem devletin hem de dinin yneticisinin retilmesini yasaklad herhangi bir doktrinin bir tebaaya retilmesi de yasal deildir. Yneten tek olmaldr; aksi takdirde kilise ile devlet, ruhular ile dnyaclar, adaletin klc ile inancn kalkan ve hatta her Hristiyan insann gsnde Hristiyan ile insan arasnda blnme ve i sava kacaktr. Kilisenin retmenlerine de sivil devletin retmenlerine de papaz denir. Ancak papazlar arasnda ast-st ilikisi olmazsa, yani bir bapapaz olmazsa insanlara elikili doktrinler retilir, bunlardan biri veya her ikisi de yanl olabilir. Bapapazn doa kanununa gre kim olmas gerektii zaten aklanmtr; ynetim sivil devlette olmaldr. (...