Doum: 29 Mays 1489 - Kayseri, Osmanl Devleti lm: 9 Nisan 1588 - stanbul, Osmanl Devleti Osmanl ba mimar ve inaat

mhendisi. Osmanl padiahlar I. Sleyman, II. Selim ve III. Murat dnemlerinde ba mimar olarak grev yapan Mimar Sinan, yaptlaryla gemite ve gnmzde dnyaca tannmtr. Bayapt, ustalk eserim dedii Selimiye Camisidir.

Sinaneddin Yusuf, Kayserinin Agrianos (bugn Arnas) kynde Ermeni veya Rum olarak domutur. 1511de Yavuz Sultan Selim zamannda devirme olarak stanbula getirilmitir. Abdulmennan olu Sinan, mimar olarak Yavuz Sultan Selimin ran ve Msr seferlerine katld. Bylece ran ve Msrdaki mimari yaplar inceleme olana buldu. Kanuni Sultan Sleyman zamannda yenieri oldu ve 1521 ylnda Belgrad Seferine katld. 1522 ylnda Rodos Seferine Atl Sekban olarak katlp, 1526 Moha Meydan Muharebesinden sonra gsterdii yararlklar sebebiyle takdir edilerek Acemi Olanlar Yayabalna (Blk Komutan) terfi ettirildi. Sonralar Zembereki Ba ve Bateknisyen oldu. 1533 ylnda Kanuni Sultan Sleymann ran Seferi srasnda Van Glnde kar sahile gitmek iin Mimar Sinan iki haftada adet kadrga yapp donatarak byk itibar kazand. ran Seferinden dnte, Yenieri Ocanda itibar yksek olan Hasekilik rtbesi verildi. Bu rtbeyle, 1537 Korfu, Pulya ve 1538 Moldavya seferlerine katld. 1538 ylndaki Karabodan (Moldovya) Seferinde Prut Nehri zerine on gnde kurduu kpr ile Kanuni Sultan Sleymann takdirini kazand; ayn sene (1538 ylnda) Hassa ba mimar oldu.

Mimar Sinann, mimarbala getirilmeden evvel yapt eser dikkat ekicidir. Bunlar: Halepte Hsreviye Klliyesi, Gebzede oban Mustafa Paa Klliyesi ve stanbulda Hrrem Sultan iin yaplan Haseki Klliyesidir. Halepteki Hsreviye Klliyesinde, tek kubbeli cami tarz ile bu kubbenin kelerine birer kubbe ilave edilerek yan meknl cami tarz birletirilmi ve bylece Osmanl mimarlarnn znik ve Bursadaki eserlerine uyulmutur. Klliyede ayrca, avlu, medrese, hamam, imaret ve misafirhane gibi ksmlar bulunmaktadr. Gebzedeki oban Mustafa Paa Klliyesinde renkli ta kakmalar ve sslemeler grlr. Klliyede cami, trbe ve dier unsurlar ahenkli bir tarzda yerletirilmitir. Mimar Sinann stanbuldaki ilk eseri olan Haseki Klliyesi, devrindeki btn mimari unsurlar tamaktadr. Cami, medrese, sbyan mektebi, imaret, darifa ve emeden oluan klliyede cami, dier ksmlardan tamamen ayrdr.

Mimar Sinann mimarba olduktan sonra verdii byk eser, onun sanatnn gelimesini gsteren basamaklardr. Bunlarn ilki stanbul ehzadeba Camii ve Klliyesidir. Drt yarm kubbenin ortasnda merkezi bir kubbe tarznda ina edilen ehzadeba Camii, daha sonra yaplan btn camilere rnek tekil etmitir. Sleymaniye Camii, Mimar Sinann stanbuldaki en muhteem eseridir. Kendi tabiriyle kalfalk dneminde, 1550-1557 yllar arasnda yaplmtr. Mimar Sinann en gzel eseri, seksen yanda yapt ve ustalk eserim diye takdim ettii, Edirnedeki Selimiye Camiidir (1575). Mimar Sinan, Mimarba olduu srece birbirinden ok deiik konularla urat. Zaman zaman eskileri restore etti. Bu konudaki en byk abalarn Ayasofya iin harcad. 1573te Ayasofyann kubbesini onararak evresine, takviyeli duvarlar yapt ve eserin bu gnlere salam olarak gelmesini salad. Eski eserlerle abidelerin yaknna yaplan ve onlarn grnmlerini bozan yaplarn yklmas da onun grevleri arasndayd. Bu sebeplerle Zeyrek Camii ve Rumeli Hisar civarna yaplan baz ev ve dkknlarn ykmn salad.

stanbul caddelerinin genilii, evlerin yapm ve lamlarn balanmasyla urat. Sokaklarn darl sebebiyle ortaya kan yangn tehlikesine dikkat ekip bu hususta ferman yaynlatt. Gnmzde bile bir problem olan stanbulun kaldrmlaryla bizzat ilgilenmesi ok ilgi ekicidir. Mimar Sinan 84 cami, 52 mescit, 57 medrese, 7 darl-kurra, 20 trbe, 17 imaret, 3 darifa (hastane), 5 suyolu, 8 kpr, 20 kervansaray, 36 saray, 8 mahzen ve 48 de hamam olmak zere 364 eser vermitir. Eserlerinin bir ksm stanbuldadr. Osmanl lkesinde damgasn vurmad bir ke yok gibidir. 1588de stanbulda vefat eden Mimar Sinan, Sleymaniye Camiinin yannda kendi yapt sade trbeye gmld. Sleymaniye Camii'nin eski aalar kapsnn kar kesinde, yol ayrmnda gen bir alandadr. nde som mermerden yaplm bir sebil grlmektedir. Sebilin arkasndaki ufak mezarlkta alt stunlu, st rtl ve etraf ak trbede Mimar Sinan'n mezar bulunmaktadr. Trbesini lmnden az nce kendisi yapmtr. 1933 ylnda Mimar Vasfi Egeli tarafndan restore edilmitir. Sandukann ular ile zerindeki burma kavuk, mermerdendir. Sokaa bakan demir parmaklkl bir pencereden trbe grnr.

MMARLIK ANLAYII Mimar Sinan, Osmanl mimarlnda klasik dnem denen dnemin balca yaratcs, bir baka deyile, okul kurmu bir sanatdr. Yaptlarnda, gzellik ve ilev kavramlarn birletirerek, mhendislik tekniinin yaratcl, sanat beenisiyle birletirip zgn yaplar ortaya koymutur. Ancak bu yaptlarda ilevi, estetiin ardna gizleyen bir sanat anlay egemendir. Bylece, plastik deerleri n plana karm zellikle, yapt binalarda genilik duygusu yaratmak amacyla kare, altgen ve sekizgen planlar kullanmtr. Bu binalardaki birbirleriyle uyumlu olarak kullanlan mimarlk eleri, bir grkem duygusu yaratacak biimde dzenlenmitir. Kubbeyi tayan payelerin ince grnmesini salamak zere hcre ve panolar kullanm, stun balklarn mukarnaslarla sslenmitir. Ancak sslemede de ilevin gzard olmasn engelleyecek bir anlay uygulamtr. Eldeki kaynaklara gre, Mimar Sinan pek az onarm olmak zere ok sayda cami, mescit, medrese, darlkurra, trbe, imaret, darifa, sukemeri, kpr, kervansaray, saray, mahzen, hamam yapm, verimli bir mimardr. Kendisinden nceki Ayas, Hayrettin gibi mimarlardan yararlanan Mimar Sinann klasik dnem olarak adlandrlan mimarlk anlay Ayas, ecca, Acem Ali, Kk Sinan, Davut Aa, Ahmet Aa, Kemalettin, Yusuf Mehmet Aa, Sleyman Aa Muslihittin, Hseyin avu, Hac Hasan, brahim gibi mimarlar tarafndan srdrlmtr.

MMAR SNANIN ESERLER

ehzade (Mehmed) Klliyesi, 1543-1548, stanbul Rstem Paa Klliyesi, 1544-1555, Tahtakale/stanbul Barbaros Hayrettin Paa Trbesi, 1546, stanbul Hayrettin Paa Hamam (inili Hamam) 1546, Zeyrek/stanbul Mihrimah Sultan Klliyesi, 1547-1548, skdar/stanbul Rstem Paa Medresesi, 1550, Caalolu/stanbul
7

Sleymaniye Klliyesi, 1550-1557, stanbul Zal Mahmut Paa Klliyesi, 1551-1566, Eyp/stanbul Sinan Paa Klliyesi, 1553-1555, Beikta/stanbul Krkeme Su Yaplar, 1555-1563, Alibey Ky/stanbul Haseki Hrrem Sultan (ifte) Hamam, 1556, Sultanahmet/stanbul Rstem Paa Kervansaray, 1560, Edirne

Mihrimah Sultan Klliyesi, 1562-1565, Edirnekap/stanbul Sokullu Mehmet Paa Klliyesi,1564-1569, Lleburgaz Bykekmece Kprs, 1566-1568, stanbul Sultan Sleyman Kervansaray, 1566-1567, Bykekmece/stanbul Selimiye Klliyesi, 1567-1575, Edirne Sokullu Mehmet Paa Klliyesi, 1571-1572, Kadrga/stanbul Piyale Paa Camisi, 1573-1577, Kasmpaa/stanbul

Sultan II. Selim Trbesi, 1574-1577, Ayasofya/stanbul Sokullu Mehmet Paa Camii, 1577-1578, Azapkap/stanbul Valide Sultan Klliyesi, 1577-1583, skdar/stanbul III. Murat Kk, 1578, Topkap Saray, stanbul Kl Ali Paa Camisi, 1580, Tophane/stanbul emsi Ahmet Paa Camisi, 1580, skdar/stanbul

 Birka yl nce, Sleymaniye Camiinin yklma tehlikesiyle kar karya kald anlalm. Eer zm bulunamazsa, koca cami ksa bir zaman iinde yklacakm. Caminin tm tayc yk kemerlerindeymi. Bu kemerlerin ortalarnda bulunan kilit talar zamanla anm. Ama elde yazl bir proje olmad iin nasl deitirilecei bilinmiyormu. Hemen Trkiyenin en yetkin mhendis ve mimarlarndan oluan bir heyet oluturulmu. Ortaya bir sr fikir atlm. Her kafadan bir ses km ama sonu alnamam. Tartmalar srerken caminin iinde byk bir karmaa sryormu. lkenin eitli bilim kurulularndan bir sr mimar, mhendis kemerleri inceliyormu. Bu adamlardan biri ortalarda dolanrken, kazara, gizli bir blme bulmu. Blmede, zerinde eski yaz olan bir not varm, Uzmanlara inceletilen kdn

orijinal olduu belgelenmi. Bu kt paras bizzat Mimar Sinann imzasn tayan bir mektupmu. Mektupta yazlanlar gnmz Trkesine tercme ettirilince ortaya yle bir metin km. Bu notu bulduunuza gre kemerlerden birinin kilit ta and ve nasl deitirileceini bilmiyorsunuz. Koca Sinan, kademe kademe, kilit tann nasl deitirileceini anlatyormu. Bu oyuk iinde yer alan bir ie ve ie iindeki notta syle bir ey yazyormu: Her kim bu ta eskidiinde yenisiyle deitirmek isterse eski tan yerine taklacak. Yeni kilit tann iki tarafndan yal iple ta bir taraftan sokup teki taraftan eksin ve sonra ipin darda kalan ksmlarn kessin. Heyet Sinann sylediklerini aynen yapm. Sleymaniye Camisi bylelikle kurtarlm. Bu mektup su an Topkap Saraynda saklanyormu.

 1950-60 aras bir tarihte inaat mhendisi, mimar ve jeofizikilerden oluan bir Japon heyeti Trkiyeye gelmi. Heyet mar ve skn Bakanlndan izin alarak lkemizdeki tarihi yaplar incelemeye balam. Ayasofyay, Yerebatan Sarncn filan gezdikten sonra sra Sinan in kalfalk eseri Sleymaniye Camisiyle Sinann rencisi Mimar Davut Aann eseri Sultanahmet Camisine gelmi. Japonlar bu camiler zerinde gnlerce inceleme yapmlar. Japonlar bu camiler zerinde gnlerce inceleme yapmlar. Her geen gn aknlklar daha da artyormu. nk Japonlar daha ilk incelemede camilerin gevsek bir zemin zerine ina edildiini anlamlar. Ama bunca yl, bu camilerde bir atlak dahi olmamasna akil sr erdirememiler. Bunun zerine Trkiye programnn gerisini tamamen iptal edip, bu iki cami zerine younlamlar.
10

Aratrmalarnn sonucunda herhangi bir sarsnt srasnda bu iki caminin sabitlenmediini aksine yerinde oynayarak yklmaktan kurtulabildii ortaya km. Minareleri incelediklerinde ise dumurlara ikiye katlanm. Minarelerin ok daha gelimi bir rayl sistem mekanizmas zerine oturtulduunu ve her yne yaklak 5 derece yatabildiini grmler. Daha derin aratrma yapmak iin Edirneye, Sinann ustalk eseri Selimiye Camisine gitmiler. Oradaki olaanst sistemleri grnce iyice dumur olmular. Selimiyenin tm srlarn aylarn harcayarak zmler. Japonyaya dndklerinde ise Sinann srlarn uygulamaya sokarak ehirlerini Sinann kulland sistemlerle kurup muazzam gkdelenler dikmiler. Yani su an gelimi lkelerin gkdelen yapmnda kullanldklar ou sistem, yzyllar nce Sinann gelitirdii mekanizmalarm.

 Bir gn Selimiye Camiine girenler, kubbenin altnda bir Japonun ayaklarn kbleye doru uzatm srtst yattn grmler. Tabii hemen Japonu, Buras kutsal bir yer. Bu ekilde yatmak bizim inanlarmza gre saygszlktr. Ltfen oturun veya ayakta durun diyerek uyarmlar. Ancak, Japon trans vaziyetteymi, gzlerini kubbeden ayrmadan syle sayklyormu; Bu imknsz. Ben yllarn mhendisiyim. Bu kubbe var olamaz. Hayal gryorum Bu kubbenin orada o ekilde durmas fizik ve matematik kurallarna aykr. Bu imknsz, orada hibir ey yok, orada hibir ey yok. Selimiye camisisinin zemini gevsek toprakm. Bu nedenle minarelerinin yakin zamanda yklaca fark edilmi. Uluslar aras bir grup bilim adam toplanmlar. Nasl kurtarrz bu tarihi minareleri diye kafa kafaya vermiler. Sonuta en son teknoloji olan metal kelepelerle minarelerin temellerini sabitlemenin en iyi zm olduuna karar vermiler. Minarelerin temellerini anca, koymay dndkleri kelepelerin aynsyla karslamlar. Mimar Sinan bilmem ka yzyl nce ayni eyi dnm meerse Mimar Sinann Selimiye Camiinin kubbesini o genilie oturtmak iin 13 bilinmeyenli bir denklemi matematiin bilinen 4 ana ileminden farkl besinci. Bir ilem yaratarak zd sylenir. Ayrca minarelerin erefelerine kanlarn yolda birbirlerini grmemeleri ise byk bir bir dehann urunudur. Almanlar ayni sistemi meclislerinin nndeki dev krede kullanmlar. Mimar Sinan bu sistemi 2 metre apndaki minarelere yzyllar nce monte edebilecek bir dehadr. Almanlarn dehas ise, o irkin metal ynna Selimiyeden fazla turist ekebilmelerindedir.
11

Depreme Dayankl
Mimarn ok saydaki eserini inceleyenler, Sinann depreme kar bilinen ve gereken tm tedbirleri aldn sylemekteler. Bu tedbirlerden biri, temelde kullanlan taban harcdr. Sadece Sinann eserlerinde grdmz bu har sayesinde, deprem dalgalar emilir, etkisiz hale gelir. Yine yaplarn yer seimi de ilgin. Zeminin salamlamas iin kazklarla topra sktrm dayanak duvarlar ina ettirmi. Mesela Sleymaniyenin temelini alt yl bekletmesi, temelin zemine tam olarak oturmasn salamak iindir. Mimar Sinan, yaplarnda ayrca drenaj ad verilen bir kanalizasyon sistemi de kurmutur. Drenaj sistemiyle yapnn temellerinin sulardan ve nemden korunarak dayankl kalmas ngrlmtr. Ayrca yapnn iindeki rutubet ve nemi dar atarak souk ve scak hava dengelerini salayan hava kanallar kullanm. Bunlarn dnda yazn suyun ve topran snmasndan dolay oluan buharn, yapnn temellerine ve iine girmemesi iin tahliye kanallar kullanmtr. Buhar tahliye ve rutubet kanallar drenaj kanallarna bal olarak uygulamaya konulmutur.

12

te Sinann eserlerini inceleyen ve birounu da restore eden Mimar Abdlkadir Akpnarn syledikleri: Karlatm bir zellikten dolay gzlerime inanamadm. Sinann eserlerinde en ufak bir kt ve desen dahi tesadf deil. Renklere bile bir fonksiyon yklenmi. nk yapy her eyi ile bir btn olarak ele alm. Btn llerini ebced hesabna gre yapm ve bir ana temay temel alm. llerini asal sayya gre yapm ve onun katlarn baz alm. lmini din ile btnletirip mkemmel eserler ortaya koymu. rnein Sinan, Kuran- Kerimde geen Biz dalar yeryzne ivi gibi gmdk. ayetinden etkilenerek yaplarnn yer altndaki ksmn ona gre ina etmi. Yaplar hislerine gre deil, matematiksel olarak oluturmu. Bugnn teknolojisi bile Sinann yapm olduu baz uygulamalar zemiyor. Kresel ve piramidal uygulamalarnn bir baka benzeri daha yok. Ama bunlarn hepsi estetik salad gibi yapnn salamln da pekitirmitir.

13