E DREJTA SENDORE

TABELA E PRMBAJTJES: PJESA 1 HYRJE N T DREJTN SENDORE KAPITULLI 1 NOCIONI I T DREJTS SENDORE KAPITULLI 2 PARIMET E T DREJTS SENDORE KAPITULLI 3 BURIMET E T DREJTS SENDORE PJESA 2 POSEDIMI KAPITULLI 4 KAPITULLI 5 KAPITULLI 6 KAPITULLI 7 PJESA 3 PRONSIA KAPITULLI 8 NOCIONI, KARAKTERISTIKAT DHE KUFIZIMI I PRONSIS KAPITULLI 9 FITIMI DERIVATIV I PRONSIS KAPITULLI 10 FITIMI ORIGINER I PASURIS KAPITULLI 11 MBROJTJA E PRONSIS KAPITULLI 12 HUMBJA E T DREJTS S PRONSIS PJESA 5 E DREJTA FQINJSORE KAPITULLI 13 NOCIONI I T DREJTS FQINJSORE DHE IMISIONET PJESA 6 E DREJTAT E SERVITUTEVE KAPITULLI 14 NOCIONI, PARIMET DHE LLOJET E SERVITUTEVE KAPITULLI 15 SERVITUTET SENDORE KAPITULLI 16 SERVITUTET PERSONALE NOCIONI DHE RNDSIA E POSEDIMIT OBJEKTI I POSEDIMIT LLOJET E POSEDIMIT MBROJTJA DHE SHUARJA E POSEDIMIT

PJESA 1 HYRJE N T DREJTN SENDORE

KAPITULLI 1 NOCIONI I T DREJTS SENDORE 1. Nocioni i s drejts sendore
E drejta sendore, si pjes e s drejts civile, prfshin trsin e normave juridike-civile, prkatsisht t normave juridike-sendore me t cilat rregullohen marrdhniet juridike-civile t subjekteve lidhur me sendet. T jesh pronar mbi nj send do t thot t kesh t drejtn absolute m t fortn, pushtetin faktik dhe juridik mbi sendet, qofshin ato t luajtshme apo t paluajtshme. Pra, pronari sht titullar me autorizime t veanta, p.sh., ka t drejtn e prdorimit (ius utendi), shfrytzimit (ius frutendi) dhe t disponimit (ius ubutendi) mbi sendin e caktuar. Trsia e normave juridike sendore paraqesin t drejtn sendore n kuptimin objektiv. Nga e drejta objektive pastaj subjektet i realizojn t drejtat e veta subjektive civile lidhur me sendet e caktuara. Titullart e t drejtave mbi sendet kan t drejtn subjektive sendore q sht e karakterit absolut. T drejtat sendore jan prfaqsues tipik t t drejtave absolute dhe i kan t gjitha karakteristikat e t drejtave absolute, duke filluar nga veprimi i erga omnes, deri tek e drejta e racionit. E drejta sendore sht deg pozitive e s drejts, q rregullon marrdhniet midis njerzve lidhur me sendet. Kto dispozita (rregulla juridike) prcaktojn prkatsin e sendit. T drejtat sendore si t drejta absolute jan t bartshme (t qarkullueshme) nga nj subjekt n subjektin tjetr dhe nga nj titullar n nj titullar tjetr. Kjo mund t bhet me kontrat, testament, apo mnyr tjetr (ex lege), mirpo palt nuk mund ta ndryshojn prmbajtjen e t drejtave sendore, pasi prmbajtjen e tyre e prcakton vet ligji, prkatsisht, norma imperative.

KAPITULLI 2 PARIMET E T DREJTS SENDORE 1. Parimet e s drejts sendore

1.1 N t drejtn sendore, si edhe n degt e tjera t s drejts, ekzistojn parimet n baz t t cilave mbshtetet e drejta sendore, prkatsisht bhet rregullimi juridik i marrdhnieve juridiko sendore. Me kto parime, prcaktohet prmbajtja e vet t drejtave sendore. Normat e s drejts sendore gjithmon duhet ti ken parasysh parimet e s drejts sendore. Kto parime ndihmojn t bhet dallimi i s drejts sendore nga degt e tjera t s drejts civile. Parimet e s drejts sendore jan: 1.1.1 PARIMI I ABSOLUTITETIT T T DREJTAVE SENDORE: Me parimin e absolutitetit t t drejtave sendore nnkuptojm faktin se t drejtat sendore jan prfaqsuesi kryesor i t drejtave absolute, ka

do t thot se jan ato t drejta q veprojn erga omnes ndaj t gjithve. T drejtat sendore nuk kan veprim vetm ndaj nj personi t caktuar, por ato kan t bjn me do person i cili n ndonj mnyr mund ta pengojn ushtrimin e s drejts subjektive sendore. N kt rast nuk ka rndsi se a ekziston ndonj marrdhnie juridike - sendore midis palve. T drejtat sendore krkohet q t respektohen nga dokush. Veprimi erga omnes i t drejtave sendore (pronsis) nnkupton se numri i personave t cilt duhet ta respektojn t drejtn sendore nuk sht i caktuar. Te t drejtat sendore detyrimi i ktyre personave sht me karakter negativ. Kjo do t thot se t gjith personat q jan t obliguar ta respektojn t drejtn sendore nuk duhet t ndrmarrin kurrfar veprimi ne favor t s drejts subjektive t titullarit. Titullari i s drejts sendore, n mbshtetje t parimit t absolutitetit, del se ka t drejt q sendin e vet ta kthej n do koh dhe kudo q e gjen. Pr pronarin nuk sht me rndsi se n far rruge sendi i tij ndodhet te tjetri. Kjo ndryshe quhet edhe e drejta e racionit. 1.1.2. PARIMI I NUMRIMIT TAKSATIV (NUMERUS CLAUSSUS): Te pronsia dhe t drejtat e tjera sendore, pr vet faktin se jan t drejta sendore me karakter absolut, ekziston detyrimi q t dihet saktsisht se cilat jan ato t drejta dhe kujt i takojn. Titullart mund t jen barts vetm t atyre t drejtave sendore q i njeh e drejta pozitive. Ligji sht ai i cili cakton si numrin, ashtu dhe prmbajtjen e tyre. Numri dhe prmbajtja e t drejtave sendore jo vetm q caktohet n momentin e nxjerrjes s ligjit, por kjo bhet edhe n mnyr shum t sakt. Normat q e rregullojn kt jan t karakterit t detyrueshm, pra me karakter ius cogens, q do t thot se palt kto dispozita nuk mund ti ndryshojn ndrkoh me vullnetin e tyre. Shkelja e ktyre dispozitave on n pavlefshmrin e fitimit, ndryshimit apo shuarjes s ndonj t drejte sendore. Kjo mundson sigurin juridike pr qytetart. Caktimi i t drejtave sendore n mnyr taksative nuk do t thot se nuk mund t ket edhe t drejta t tjera sendore, por kjo duhet t bhet gjithmon me ligj. Ligji mund t parashikoj edhe t drejta t tjera sendore. N t drejtn ton, t drejtat sendore jan: 1.1.2.1 E drejta e pronsis, 1.1.2.2 E drejta e servituteve, 1.1.2.3 E drejta e pengut, 1.1.2.4 E drejta e barrve sendore; dhe 1.1.2.5 E drejta e ndrtimit. 1.1.3 PARIMI I PUBLICITETIT: T drejtat sendore jan t drejta t karakterit absolut. Prandaj, sht e nevojshme q t gjith personat e tret t din se kujt i takon e drejta e caktuar. Pra, personat duhet t din se kujt i takon e drejta, p.sh., pronsia, servituti, pengu, etj. Parimi i publicitetit, kur bhet fjal pr sendet e paluajtshme, manifestohet me aktin e regjistrimit t s drejts s pronarit a t ndonj t drejte tjetr sendore n librat publik. Secili q do mund t shikoj librat publik, prkatsisht t marr verifikime se kush sht titullar i asaj paluajtshmrie t regjistruar n kto libra. N qoft se dikush e blen sendin e paluajtshm pa e vrtetuar t drejtn e pronsis n baz t librave publik, ai nuk mund ti referohet mosqenies i informuar. Parimi i publicitetit, kur bhet fjal pr t drejtat mbi sendet e luajtshme, manifestohet me ushtrimin e pushtetit faktik mbi sendin. N kt rast mjet i publicitetit sht posedimi i sendit.

1.1.4 PARIMI I SPECIALITETIT (SPECIFICITETIT): Me parimin e specialitetit nnkuptojm faktin se t drejtat sendore konstituohen mbi sendet individualisht t prcaktuara. Pra, e drejta e pronsis ekziston mbi secilin send ve e ve q posedon pronari. Nse ka njqind tavolina, nuk thuhet se sht pronar i t gjitha tavolinave, por thuhet se ka t drejtn e pronsis mbi seciln tavolin. T drejtat sendore ekzistojn vetm mbi sende individualisht t prcaktuara. Parimi i specialitetit nnkupton, prve sendit individualisht t prcaktuar si objekt, edhe individualizimin e prmbajtjes s t drejts mbi sendin e caktuar.

KAPITULLI 3 BURIMET E T DREJTS SENDORE 1. Burimet e s drejts sendore

1.1 E drejta sendore sht deg pozitive e s drejts q prfshin trsin e normave (dispozitave dhe rregullave) juridike, me t cilat rregullohen marrdhniet shoqrore, prkatsisht marrdhniet juridike me karakter juridiko-sendor apo marrdhniet midis njerzve (personave) lidhur me sendet e caktuara. Prandaj lind pyetja se cilat jan ato burime t s drejts sendore? Burimet e s drejts sendore ndahen n burime n kuptimin material dhe burime n kuptimin formal. 1.1.1 BURIM N KUPTIMIN MATERIAL sht ajo forc q e krijon t drejtn n prgjithsi, pra edhe t drejtn sendore n veanti. E drejta krijohet nga vullneti i prfaqsuesve t popullit, t cilt realizojn demokracin indirekte brenda nj strukture shtetrore me t drejt t nxjerrjes s ligjeve t veta. 1.1.2 BURIME N KUPTIMIN FORMAL q pranohen botrisht jan ligji, aktet nnligjore dhe e drejta zakonore. Kjo vlen edhe pr Kosovn. Ndrkaq, praktika gjyqsore dhe doktrina shkencore mbeten nj tem e hapur. Kjo nuk do t thot se kto nuk jan burim formal subsidiar i s drejts sendore.

PJESA 2 POSEDIMI
KAPITULLI 4 NOCIONI DHE RNDSIA E POSEDIMIT 1. Nocioni i Posedimit
Posedimi, si institut juridik, paraqet nj gjendje faktike t mbrojtur nga e drejta pozitive (e zbatueshme). Posedimi nuk konsiderohet e drejt sendore, por vetm pushtet faktik (ekonomik) mbi sendin. Posedimi paraqitet si domosdoshmri pr seciln t drejt sendore. Mbajtsi (ndorsi) i sendit, t gjetur apo t vjedhur a t bler nga jopronari, edhe pse sillet si pronar i sendit, ai sht vetm nj posedues i thjesht, pra, e ka vetm pushtetin faktik mbi sendin, jo edhe pushtetin juridik mbi sendin. Pushteti juridik mbi sendin i takon vetm pronarit t vrtet. E drejta objektive i njeh pronsin vetm pronarit e jo do mbajtsi (ndorsi) t sendit. Posedimi sht pushteti faktik mbi sendin, pa marr parasysh se ky pushtet ushtrohet n baz t s drejts subjektive ose pa baz juridike dhe pavarsisht nga ajo se poseduesi beson se sht i autorizuar ta ushtroj at pushtet faktik. Posedimi nuk sht asgj tjetr, prvese pushtet faktik ndaj sendit. Ky prkufizim i posedimit sht i prbashkt pothuajse pr t gjitha legjislacionet. Posedimi sht gjendje faktike e mbrojtur nga e drejta. Posedimi sht gjendje faktike q prezumon t drejtn, i cili supozim mund t rrzohet me provimin e s kundrts. Posedimi, edhe pse gzon mbrojtje juridike, ai nuk konsiderohet e drejt sendore. Duke pasur parasysh se posedimi mundson shfrytzimin ekonomik t sendit n posedim dhe se ky pushtet faktik gzon mbrojtje nga e drejta, prapseprap n t drejtn sendore ky pushtet faktik i mbrojtur nga e drejta nuk mund t konsiderohet e drejt sendore. Mbrojtja e posedimit nga gjykatat nuk nnkupton mbrojtjen e nj t drejte subjektive, por mbrohet pushteti faktik i fundit mbi sendin.

2. Rndsia e posedimit
Rndsia e posedimit pr t drejtn civile, n prgjithsi, dhe pr t drejtn sendore, n veanti, sht shum e madhe. Poseduesi i sendit supozohet t jet pronar ose titullar i ndonj t drejte tjetr sendore. Poseduesi i sendit apo i s drejts, edhe pse ka vetm pushtetin faktik, ai n nj mnyr gzon edhe mbrojtje juridike. Pastaj posedimi, sidomos ai me mirbesim dhe i ligjshm, paraqet fakt juridik q ka ndikim n fitimin e s drejts s pronsis a t ndonj t drejte tjetr, prkatsisht mund t shkaktoj shuarjen e ndonj t drejte sendore t titullarve t tjer. Poseduesi, edhe n rastet kur nuk sht pronar, mund t prgjigjet pr dmin, duke ushtruar pushtetin faktik mbi sendin, prkatsisht ai prgjigjet pr sendet e rrezikshme n baz t prgjegjsis objektive.

KAPITULLI 5 OBJEKTI I POSEDIMIT 1. Objekti i Posedimit

Objekt mund t jen sendet e luajtshme dhe t paluajtshme, individualisht t prcaktuara. Ktu bjn pjes edhe frytet e shkputura. Sendi, pr t qen objekt i posedimit, duhet t dal n qarkullimin juridik dhe kjo bhet me pun juridike. Pasurit publike nuk mund t jen n posedim, prderisa, pr nga natyra e tyre, jan t prjashtuara nga qarkullimi civilo - juridik.

2. Posedimi i s drejts
Prve posedimit t sendeve, ekziston edhe posedimi i t drejtave. Kur dikush nuk e ka pushtetin e plot faktik ndaj sendit, por vetm pushtetin e atill q sht prmbajtje e ndonj t drejte sendore tjetr, ai ka posedimin e t drejtave. Te ky lloj i posedimit sht e drejta, q do t thot objekt mund t jet nj e drejt e servitutit, e drejta n barrn reale, e drejta e detyrimit, q sht rezultat i ndonj pune juridike. Poseduesi i t drejtave sht kryerje faktike e prmbajtjes thelbsore t ndonj t drejte t lidhur me vullnetin q prmbajtja e asaj t drejte t kryhet pr vete, (si e drejt e tij). Posedimi ekziston edhe ather kur dikush ka t drejtn e krkess. Posedimi i t drejtave q prmbajn dy elementet; corpusin dhe animusin, duhet posedim i drejt, i cili gzon mbrojtje juridike. Corpusi tek posedimi i t drejtave, do t thot kryerja faktike e prmbajtjes esenciale t ndonj t drejte. Animusi tek posedimi i t drejtave, do t thot, vullneti q t ushtrohet prmbajtja e ndonj t drejte, si e drejt e tij.

3. Krijimi dhe shuarja e posedimit

N t drejtn sendore, rndsi t veant paraqet momenti i konstituimit t ndonj t drejte sendore. Posedimi, edhe pse nuk sht e drejt, krijimi i saj lidhet pr faktin e caktuar. Posedimi, i cili paraqet pushtetin faktik mbi sendin, lind (krijohet) me konstituimin e pushtetit faktik ndaj sendit ose s drejts, q sht objekt i posedimit. Posedimi, pra, ekziston nga momenti kur poseduesi, i cili mund t jet person fizik apo juridik, e v sendin nn pushtetin fizik t drejtprdrejt apo t trthort t tij. Poseduesi, zakonisht, sht edhe pronar i sendit, por posedues mund t jet edhe vjedhsi i sendit, gjetsi i sendit etj., i cili nga sendi q e ka n posedim nxjerr prfitime ekonomike dhe sillet sikurse sendi sht i tij.

4. Fitimi i posedimit
4.1 Posedimi fitohet me an t veprimeve juridike, me trashgim dhe me pushtim. Posedimi sht fituar kur poseduesi krijon pushtetin faktik mbi sendin, qoft duke e themeluar me veprim t njanshm (fitimi origjener) ose kur ky sht bartur (fitimi derivativ): 4.1.1 Fitimi Origjiner i posedimit do t thot fitim i posedimit pa vullnetin a kundr vullnetit t poseduesit t deritanishm. N kt rast, fitimi bhet pa marr parasysh paraardhsin. Posedimi mbi sendet e luajtshme bhet me marrjen e tyre, ndrsa n sendet e paluajtshme, me fillimin e shfrytzimit t tyre, si, bie fjala, me lvrimin e toks bujqsore etj. 4.1.2 Fitimi Derivativ sht nj mnyr tjetr e fitimit t posedimit dhe do t thot q fitimi i posedimit bhet me vullnetin e poseduesit paraardhs, ka nnkupton kalimin e posedimit nga nj

posedues n poseduesin tjetr. Fitimi derivativ bhet, pra, me dorzimin e sendit dhe dorzimi i sendit nnkupton konstituimin e posedimit.

5. Bashkposedimi dhe posedimi i prbashkt

5.1 Bashkposedimi sht i mundshm te t gjitha t drejtat q mund t ken m shum titullar, p.sh., edhe tek e drejta e pronsis, e servitutit; te bashkposedimi, pushteti faktik i poseduesit ushtrohet sipas pjesve alikuote etj. Bashkposedimi ekziston nse sendin e caktuar,t cilin bashkposeduesit e prdorin sipas pjess alikuote, ai q ka 1/3 e pushtetit faktik e prdor sendin 1 her n krahasim me at q ka 2/3 e pushtetit faktik, i cili e prdor sendin 2 her m shum se i pari. 5.2 Posedimi i Prbashkt sht i mundshm kur dy e m shum persona e ushtrojn pushtetin faktik mbi sendin dhe nuk dihet vllimi i ushtrimit t pushtetit faktik derisa t ndahet sendi i prbashkt n posedim. Kur bhet fjal pr pronsin e prbashkt, nuk pranohet ushtrimi i pushtetit faktik n mnyr t pavarur.

KAPITULLI 6 LLOJET E POSEDIMIT 1. Posedimi i drejtprdrejt dhe posedimi i trthort:

1.1 Posedimi i Drejtprdrejt ekziston ather kur personi i drejtprdrejt ose prmes t autorizuarit e ushtron pushtetin faktik mbi sendin. 1.2 Posedimi i Trthort ekziston kur personi pushtetin faktik mbi sendin e ushtron prmes personit tjetr, t cilit n baz t frytzimit, kontrats mbi pengun, qiran, shrbimin, i ka dhn sendin n posedim t drejtprdrejt; pr poseduesin e par ky lloj posedimi sht posedim i trthort (indirekt), ndrsa mbajtsi i sendit n baz t puns juridike e ka posedimin e drejtprdrejt, por edhe posedimin e nxjerr, sepse pushteti faktik i tij buron nga pushteti faktik i atij q e ka kaluar at me an t puns juridike.

2. Posedimi i ligjshm dhe i paligjshm:

2.1 Posedimi i Ligjshm sht posedim i cili mbshtetet mbi nj baz juridike t vlefshme (punt juridike, vendimet, okupimi etj.) 2.2 Posedimi i Paligjshm sht posedim q mbshtetet mbi nj baz juridike t pavlefshme.

3. Posedimi i vrtet dhe jo i vrtet:

3.1 Posedimi i Vrtet sht ai q fitohet mbi nj baz t rregullt (n mnyr t rregullt), me dorzim t lejueshm t sendit n pushtet faktik. Posedimi i vrtet ose i qet sht ai q nuk sht fituar me forc, mashtrim ose me keqprdorim t besimit (p.sh. i jepet libri n prdorim, por poseduesi pastaj nuk e kthen). 3.2 Posedimi jo i Vrtet sht n rastet kur posedimi bhet me forc, mashtrim ose keqprdorimi t besimit, ather ai sht posedim jo i vrtet. Ky lloj posedimi bhet i vrtet pas kalimit t kohs,

brenda s cils personi nga i cili sht marr sendi nuk ka ndrmarr veprime pr ta mbrojtur t drejtn e vet tposedimit.

4. Posedimi me mirbesim dhe me keqbesim:

4.1 Posedues me mirbesim sht ai q nuk di ose, sipas rrethanave t arsyeshme, nuk duhet t dij se sendi q e posedon nuk sht i tij. Posedimi sht me mirbesim kur poseduesi nuk ka ditur ose nuk ishte i detyruar t dinte se posedimi i tij sht i paligjshm 4.2 Posedues me keqbesim sht ai q ka ditur se e posedon pa autorizim sendin e huaj ose sipas rrethanave ekzistuese ka mundur t prfundoj se n pushtetin e vet faktik e ka sendin e huaj. Posedimi sht me keqbesim kur poseduesi ka ditur ose duhet ta dinte se posedimi i tij sht i paligjshm, p.sh., kur pushteti faktik krijohet me vjedhje.

5. Efektet juridike t posedimit me mirbesim

5.1 Efektet juridike t posedimit me mirbesim, lidhur me sendet dhe t drejtat, sht shtje e legjislacionit. Sendin faktikisht mund ta disponoj poseduesi me mirbesim dhe ai pr kt nuk i prgjigjet askujt. Ndrkaq, poseduesi me keqbesim sht prgjegjs edhe pr posedimin faktik, pra ai pr veprimet lidhur me sendin n posedim sht prgjegjs para poseduesit, prkatsisht para pronarit t vrtet. Poseduesi i sendit, duke ushtruar pushtetin faktik, mund t bj disa lloje t shpenzimeve. Kto shpenzime mund ti bj si poseduesi me mirbesim, ashtu edhe poseduesi me keqbesim. Shpenzimet rreth sendit mund t jen: shpenzime te domosdoshme, t dobishme dhe t luksit, pra kemi tri lloje t shpenzimeve: 5.1.1 Shpenzimet e domosdoshme jan ato q bhen me qllim q t ruhet sendi nga shkatrrimi 5.1.2 Shpenzimet e dobishme jan ato shpenzime, t cilat rrisin vlern e sendit. Poseduesit me mirbesim i pranohen shpenzimet sipas kriterit objektiv, por deri n vlern q ka investuar. Poseduesit me keqbesim i njihen shpenzimet sipas kriterit subjektiv, q do t thot far sht fitimi pr pronarin. 5.1.3 Shpenzimet e luksit jan shpenzime t bra vetm pr zbukurimin e sendit ose pr ta br m komod at. Kto shpenzime nuk i pranohen asnjrit posedues.

6. Efektet juridike lidhur me frytet

6.1 Frytet natyrore dhe ato civile jan produkte q dalin nga sendi frytdhns: 6.1.1 Frytet natyrore: Poseduesi me mirbesim ka t drejtn e fryteve dhe ai i fiton ato me vjelje dhe nuk ka prgjegjsi pr to, derisa ka ekzistuar posedimi. Poseduesi me keqbesim nuk bhet pronar i fryteve dhe ai prgjigjet pr tr kohn q ka qen n posedim. Ai prgjigjet si pr frytet e fituara, ashtu edhe pr frytet q nuk i ka vjel, gj q ndryshe quhet fitim i humbur.

6.1.2 Frytet civile: Poseduesi i ndrgjegjshm mban frytet civile dhe i kthen ato q i ka mbledhur para se t arrijn, (p.sh., e merr qiran pr nj vit prpara). Poseduesi me keqbesim i kthen t gjitha frytet civile si ato t vjela, ashtu edhe ato q i ka ln pa i vjel.

KAPITULLI 7 MBROJTJA DHE SHUARJA E POSEDIMIT 1. Mbrojtja e posedimit

1.1 Posedimi nuk sht e drejt sendore, megjithat posedimi gzon mbrojtje juridike. Posedimi sht nj gjendje faktike, kurse parim i prgjithshm juridik q ka rndsi jo vetm n t drejtn civile, por edhe n degt e tjera t drejtsis, sht ai q nj gjendje ekzistuese faktike t mbrohet. Pr mbrojtjen e posedimit ligji lejon vetmbrojtjen si mjet i mbrojtjes s posedimit si dhe padit poseduese (Padin pr Pengimposedim dhe Padin pr Rikthimin e Posedimit). 1.1.1 Vetmbrojta mund t prdoret n kushtet kur sht prgjithsisht e lejueshme vetndihma. dokush mund ta zmbraps me forc sulmin e drejtprdrejt t paligjshm mbi objektin e posedimit t vet. Pra poseduesi ka t drejt pr vetndihm kundr do subjekti t cilit ia ka marr sendin, q e shqetson n mnyr t kundrligjshme n ushtrimin e posedimit . Pr ta prdorur ndihmn, duhet t plotsohen disa kushte dhe kto jan: 1.1.1.1 Rreziku t jet i drejtprdrejt, 1.1.1.2 Vetndihma t jet e nevojshme dhe 1.1.1.3 Veprimi me vetndihm tu prgjigjet rrethanave t rrezikut. 1.1.2 Padit poseduese jan sumare (prmbledhse), gj q do t thot t shkurtra dhe t shpejta. Kur vendos pr shtjet q kan t bjn me posedimin, Gjykata duhet t veproj urgjentisht. Ajo vendos jo me aktgjykim si te konfliktet e tjera civile, por me aktvendim. Pr paraqitjen e padive poseduese, pr shkak t sumaritetit (shkurtsis) t procedurs, prkitazi me konfliktet poseduese sht caktuar nj afat i shkurtr. Padia poseduese, qoft pr pengim, qoft pr rikthim, duhet t paraqiten brenda afatit prej 30 ditsh, nga dita kur paditsi ka marr vesh pr marrjen e objektit t posedimit. Ekziston edhe afati m i gjer prekluziv prej nj viti. Nse paditsi ka marr vesh pr pengim ose marrje pasi ka kaluar nj vit, ai nuk mund t paraqes padi poseduese. Poseduesi n kto raste paraqet padi pr mbrojtje t pronsis. Mbrohet do posedim, qoft ai i trthort, qoft i drejtprdrejt, me mirbesim ose me keqbesim, i ligjshm ose i paligjshm. Kemi dy lloje t padive poseduese: 1.1.2.1 Padia pr Pengimposedim: paraqitet kur kemi pengim t posedimit. Personi i cili cenohet n posedimin e nj sendi mund t krkoj brenda gjasht (6) muajve, pushimin e cenimit t posedimit dhe mosprsritjen e tij n t ardhmen. Kjo e drejt nuk i takon poseduesit i cili ka fituar posedimin me dhun ose fshehurazi. 1.1.2.2 Padia pr Rikthimin e Posedimit: Poseduesi jo vetm q mund t pengohet n ushtrimin e pushtetit faktik, por mundet edhe ti merret objekti i posedimit. N kto raste krkohet rivendosja n posedim ose rikthimi i objektit (sendit) n posedim. Pr kt situat paraqitet padia pr rikthimin e posedimit.

2. Shuarja e Posedimit
2.1 Posedimi sht pushtet faktik mbi sendin. Posedimi mund t shuhet si vijon: 2.1 Me humbjen e pushtetit faktik mbi sendin, humb edhe posedimi. 2.2 Me shkatrrimin e sendit q sht objekt i posedimit 2.3 Me bartjen e sendit n personin tjetr (p.sh me shitje, me dhurat etj). 2.4 N rastin kur sendi i kthehet poseduesit, respektivisht pronarit n baz t padis pr rikthimin e sendit n posedim ose n baz t padis pr mbrojtjen e pronsis: actio reivindicatio dhe padis publiciane, kur kto padi prfundojn me sukses.

PJESA 3 PRONSIA
Kapitulli 8 Nocioni, Kufizimet dhe Fitimi i Pronsis
1. Nocioni i pronsis
E drejta e pronsis paraqet njrin ndr institutet juridike m t rndsishme t s drejts civile, n prgjithsi, prkatsisht institutin juridik m t rndsishm t s drejts sendore, n veanti. Pronsia trajtohet jo vetm si e drejt mbi sendin, por edhe si marrdhnie juridike-pronsore. Pronsia si institut juridik me ndikim n marrdhniet e tjera shoqrore, pr shkak t rndsis, sht objekt i rregullimit jo vetm ligjor, por edhe kushtetues. Me kushtetut garantohet e drejta e pronsis. E drejta e pronsis sht e drejt sendore q prmban autorizime m t gjera me rastin e shfrytzimit dhe disponimit t nj sendi. Pronsia, pr nga prmbajtja e saj, sht e drejt sendore q titullarit i garanton pushtetin m t lart mbi nj send. E drejta e pronsis sht e drejt sendore e cila titullarit t vet (pronarit) i jep autorizimin m t plot pr do pushtet juridik privat, q lejon rendi juridik dhe q garanton shteti. E drejta e pronsis sht e drejt sendore, e cila bartsit t saj i mundson posedimin, prdorimin, shfrytzimin dhe disponimin e sendit t caktuar brenda kufijve t caktuar me ligj. Titullarit t pronsis i takon e drejta e pronsis edhe mbi pjest prbrse t sendit, si dhe frytet natyrore q i prodhon sendi, prve kur kjo u sht kaluar t tjerve. E drejta e pronsis sht e pakufizuar, prve me ligj dhe n interes publik.

2. Kufizimi i pronsis
N t kaluarn, pronsia ka qen e pakufizuar dhe sht konsideruar hyjnore. Pronari, e ka pron jo vetm tokn, por edhe at q sht mbi dhe nn t. Mirpo, m von bhen disa kufizime t pronsis. Kto kufizime kan pr qllim q pronari t ushtroj autorizimet e veta n mnyr t caktuar, duke i respektuar edhe nevojat e t tjerve, q lindin si rezultat i fqinjsis.

3. Bashkpronsia dhe Pronsia e Prbashkt

3.1 Bashkpronsia: sht e mundur q nj send individualisht i prcaktuar t jet objekt edhe i dy e m tepr personave. Pra t kt m shume subjekte me t drejt pronsie mbi t njjtin send. Kjo mund t paraqitet ne formn e bashkpronsis dhe pronsis s prbashkt. Bashkpronsia dhe pronsia e prbashkt nuk jan lloji i veqant i pronsis. Por form e egzistences bashkrisht t shume subjekteve t s drejts s pronsis mbi sendin. Bashkpronsia si institut juridik egziston kur dy ose me shum persona kan t drejt pronsie mbi nj send. Secili sipas pjesmarrjes s vet. Disa persona kan t drejten e bashkpronsis mbi sendin e pa pjestuar, kur pjesa e secilit

prej tyre sht caktuar n poerpjestim me madhsin. N qoft se pjeset e bashkpronsis nuk jan caktuar supozohet se jan t barabarta. Bartsit e t drejts s bashkpronsis kan t drejtn e pronsis mbi sendin n baz t pjses alikuote q e prbjn tresin e sendit. Bashkpronari mund t disponoi pjesen e vet pa plqimin e bashkpronareve t tjer. N rast t shitjes s pjss s bashkpronarit mbi sendin t cilin egziston e drejta e pronsis, bashkpronaret tjer kan t drejten e parablerjs vetm nse kjo sht caktuar me ligj. Bashkpronari ka t drejt q me pjesn ideale t disponoj pavarsisht, t drejten e parablerjes nse parasheh ligji, q t drejtoi sendin bashkarisht m bashkpronaret tjer, ka t drejte n pjestimin e sendit, merr pjes n bartjen e shpenzimeve lidhur me sendin. 3.2 Pronsia e Prbashkt: Pronsia i prbashket sht e drejta e pronsis q e kan dy ose m shum persona mbi t njjtin send. Por ashtu q pjeset e tyre nuk jan t percaktuara por edhe nuk mund t disponojn me to, deri sa t zgjas gjendja e pronsis s prbashket. Pr dallim nga titullari i pjess s bashkpronsis, titullari i pjess n pronsi t prbashkt mund t disponoj vetm n favor t pronarit tjeter t prbashkt, e kursesi n raport me personon e tret. Pronsia e prbashkt egziston derisa pronart e prbashkt nuk krkojn ndarjen e saj. Caktimi i pjeses n pronsi t prbashkt mund t krkohet n qdo koh dhe kjo e drejt nuk parashkruhet. N t drejten ton njihen m shum raste t pronsis s prbashkt, dhe at si raste tipike konsiderohen : pronsia e prbashkt e bashkshorteve pronsia e prbashkt e familjeve t mdha dhe pronsia e prbashkt e bashktrashigimtareve mbi sendet e mases trashguese.

4. Parimi Superficies Solo Cedit

Parimi Superficies Solo Cedit t cilin e njihte e drejta romake nnkupton faktin se, qdo gj q eshte e ngulitur n tok i takon pronarit t toks. N t drejtn romake nuk egzistonte ndarja e pronsis n toka dhe n ndrtesa. Ky parim i s drejts romake ka gjetur vend edhe ne t gjitha kodet e shek. Xix dhe legjislacionet e m vonshme. Parimi i prmndur ne Kosoven e pas lufts se dyt botrore sht abroguar n tresi dhe ka qen i mundur vetm egzistimi i pronsis n toka dhe ndrtesa. Pra pronsia e ndar. Kan dalluar pronari i toks dhe pronari i ndrteses. Pronaret e ndrtesave kan gzuar t drejtn e prdorimit t prhershem t toks ndrtimore, e cila ka qene pronsi shoqerore. Praktika gjyqersore ka njohur parimin superficies solo cedit vetm n raste kur sendet e ngulitura n tok kan qn fidane t ndryshme. P.sh mbjellja e nj peme n tokn e huaj sht pronsi e pronarit t toks e jo e atij qe ka mbjell. Ne disa ligje percaktohet se qe qdo gje qe me qellim sht lidhur n mnyr t prhershme mbi nj palujtshmri, mbi ose nn te, sht pjes e palujtshmrise, m perjashtim te rasteve t parashikuara ne ligj.

5. Fitimi i pronsis
Pronsia sht pushtet juridik. Pronsia mund t fitohet n dy mnyra: origjinere dhe derivative. Kjo e fundit ekziston ather kur dikush e nxjerr t drejtn e vet t pronsis nga e drejta e paraardhsit, kurse origjinere ather kur pronari t drejtn e vet pronsore nuk e nxjerr nga e drejta e paraardhsit, por nga faktet e tjera juridike.

Kapitulli 9 Fitimi Derivativ i Pronsis

1. Fitimi derivativ i pronsis
1.1 Fitimi derivativ i pronsis sht mnyr e fitimit t pronsis, nga titulli i vjetr n titullarin e ri. Bartja e pronsis nga nj titullar n tjetrin, zakonisht bhet prmes qarkullimit juridik t t drejtave sendore. Qarkullimin juridik t t drejtave e mundsojn punt e vlefshme juridike, p.sh kontrata e shitblerjes, dhurats, kmbimit dhe huave. Pr fitimin derivativ t pronsis nevojiten dy momente: baza juridike (iustus titulus) dhe momenti tjetr sht mnyra e fitimit (modus aquirendi). 1.1.1 Baza juridike (iustus titulus): sht pun juridike juridik me t cilin dshirohet t kalohet pronsia mbi nj person tjetr. Prandaj, themeli juridik, n kuptimin e bartjes t pronsis, mund t jet nj pun e njanshme juridike, si sht testamenti. Puna juridike mund t jet edhe e dyanshme, siq sht kontrata. 1.1.2 Mnyra e fitimit (modus acquirendi). Pr fitimin e pronsis n sendet e luajtshme krkohet dorzimi i sendit, ndrsa pr sendet e paluajtshme krkohet regjistrimi i t drejts s pronsis n librat e toks (regjistrin publik). 1.1.2.1 Modus acquirendi pr sendet e luajtshme: Modus acquirendi apo mnyra e fitimit pr sendet e luajtshme sht dorzimi i sendit. Dorzimi i sendit nuk nnkupton vetm nj sjellje t thjesht t fituesit t s drejts n raport hapsinor me sendin, por me t kuptojm bartjen e posedimit, t pushtetit faktik ekonomik. Dorzimi i sendit t paluajtshm ndahet n dorzim fizik dhe dorzim fiktiv. 1.1.2.2 Modus aquirendi pr fitimin e pronsis mbi paluajtshmrin. Pronsia mbi paluajtshmrit q tjetrsohen me pun juridike fitohet vetm ather kur ato t jen regjistruar n librat publik. Vetm dorzimi fizik i paluajtshmris nuk sht i mjaftueshm dhe nuk sht relevant pr kalimin e pronsis.

Kapitulli 10 Fitimi Origjinar i Pronsis

1. Fitimi origjinar i pronsis
1.1 Titujt juridik pr fitimin e s drejts s pronsis n mnyr origjinare jan si vijon: 1.1.1 Okupimi (Occupatio) Okupimi sht titull juridik pr fitimin e pronsis n mnyr origjinare. Okupimi do t thot marrja e sendeve t askujt (res nullius) n posedim, m dashje q mbi to t themelohet pronsia. Derisa n t kaluarn, kur kishte sende res nullius okupimi kishte nj rol m t madh, sot, me okupim mund t fitohet e drejta e pronsis mbi sendet res derelictes (sendet e braktisura). Sende t braktisura mund t jen vetm sendet e luajtshme, sepse nse sendi i paluajtshm sht i braktisur, ai kalon n pronsi shoqrore. N kt rast mund t prmendim se

send i braktisur konsiderohet ai send nga i cili pronari heq dor vullnetarisht nga mbajtja e mtejshme e tij n pronsi. 1.1.2 Parashkrimi fitues: N t drejtn sendore parashkrimi fitues, i cili ndryshe quhet edhe usucapio, sht titull juridik pr fitimin e s drejts s pronsis n mnyr origjinare. Usucapio sht titull i fitimit t pronsis, duke e mbajtur sendin n posedim pr nj koh t caktuar. Pra me kalimin e ksaj kohe, poseduesi me mirbesim bhet pronar. Poseduesi me mirbesim dhe i ligjshm i sendit t luajtshm, mbi t cilin tjetri ka t drejtn e pronsis, fiton t drejtn e pronsis mbi at send me parashkrim fitues, pas kalimit t kohs prej 3 vjetsh. Poseduesi me mirbesim dhe i ligjshm i sendit t paluajtshm, mbi t cilin tjetri ka t drejtn e pronsis, fiton t drejtn e pronsis mbi at send me parashkrim fitues, pas kalimit t afatit prej 10 vjetsh. Nse poseduesi nuk sht posedues i kualifikuar, por vetm posedues me mirbesim, ai e fiton t drejtn e pronsis me parashkrim fitues mbi sendin e luajtshm pas kalimit t afatit prej 10 vjetsh, kurs mbi sendin e paluajtshm, pas kalimit t afatit (kohs) prej 20 vjetsh. 1.1.3 Fitimi i pronsis nga jopronari: N ligj parashikohet mundsia e fitimit t pronsis nga pronari, si prjashtim, sepse shitsi mund t shes edhe sende q nuk i ka n pronsi. Personi me mirbesim fiton t drejtn e pronsis mbi sendin e luajtshm t marr me kompensim nga jopronari, i cili, n kuadr t veprimtaris s vet, v n qarkullim sende t tilla, dhe t cilit pronari ia ka dorzuar sendin n posedim n baz t puns juridike q nuk paraqet baz pr fitimin e pronsis, si dhe n shitje publike. Fituesi n kto raste duhet t jet me mirbesim, sendi t jet i luajtshm dhe t jet paguar vlera e tij. N kto raste, lejohet mundsia q brenda afatit prej jo m shum se nj vit, ish-pronari t krkoj kthimin e sendit n pronsi nga blersi, nse sendi ka vler t veant pr pronarin e mhershm dhe nse ai paguan mimin qarkullues t sendit. 1.1.4 Thesari (Thesarus) Gjetja e thesarit sht titull juridik pr fitimin e pronsis n mnyr origjinare. sht nj titull juridik i pranuar n t gjitha kodet civile dhe ligjet e tjera q rregullojn fitimin e pronsis. Thesar, n kuptimin e ligjit, konsiderohen parat, ari, argjendi, guri i mueshm dhe sendet e krijuara nga metalet e mueshme, q jan fshehur dhe kan qndruar nj koh aq t gjat saq pronari nuk mund tu dihet. Pra thesari paraqet vler t madhe pasurore, t fshehur dhe s cils nuk i dihet pronari. Thesar jan edhe sendet e gjetura, t cilat paraqesin vler kulturore dhe, si t tilla, i nnshtrohen regjimit t posam juridik, p.sh. sendet pr muze, arkiva etj. Kur pronari nuk paraqitet, pronar i sendeve t fshehura q kan vler kulturore bhet shteti. Kur kemi t bjm me gjetje t thesarit, parimisht, ai ndahet n prpjestim t caktuar ndrmjet gjetsit, pronarit t toks dhe shtetit. 1.1.5 Krijimi i sendit t ri: Sendi i ri ekziston kur personi, me material t vet dhe me punn e vet, krijon ndonj prodhim t ri, kur ai e fiton pronsin mbi at prodhim (send) t tij. Frytet e sendit, po ashtu, jan send i ri dhe i takojn pronarit. Me ligj parashikohet se e drejta e pronsis mbi sendin e ri do ti takoj pronarit t sendit, nga materiali i t cilit, n baz t puns juridike, sendin e ka punuar personi tjetr.Sendi i ri krijohet edhe me an t prpunimit (specificatio). Ktu kemi t bjm me bashkimin e sendit t huaj me punn e huaj, kur krijohet sendi i ri. Nse dikush, nga materiali i huaj dhe me punn e vet, ka prpunuar nj send t ri, ky i takon atij, nse sht me mirbesim dhe nse vlera e puns sht m e madhe se vlera e materialit, mirpo ai sht i detyruar ta kompensoj vlern e materialit, por nse vlerat jan t barabarta, ather krijohet bashkpronsia.

1.1.6 Gjetja e sendit t humbur: N baz t ligjit edhe gjetja e sendit sht titull juridik pr fitimin e pronsis n mnyr origjinare. Nse pronari t cilit i ka humbur sendi nuk lajmrohet brenda nj viti nga dita e gjetjes s sendit, sendi ose parat pr sendin e shitur i dorzohen n posedim gjetsit t sendit. I humbur sht ai send i luajtshm q nga pushteti i pronsir ose poseduesit ka dal rastsisht, kshtu q ai nuk e din se ku ndodhet sendi i tij. 1.1.7 Bashkimi i sendeve t luajtshme: Bashkimi sht krijimi i trsis fizike nga sendet e luajtshme t pronarve t ndryshm, pa marrveshjen e tyre. Bashkimi i sendeve t luajtshme mund t paraqitet n formn e ngjitjes s sendeve ose t przierjes s sendeve. Ngjitja e sendeve ekziston kur elementet nga t cilat sht krijuar sendi i ri nuk e kan humbur individualitetin e vet ashtu q mund t dallohen, dhe me kt rast ato mund t jen pjes q kan role t ndryshme funksionale n kuadr t trsis ose jan pjes e nj trsie. Przierja e sendeve ekziston ather kur pjest e bashkuara humbin individualitetin ashtu q nuk mund t dallohen n kuadr t trsis s re. Njihet edhe bashkimi i sendeve t paluajtshme. Bashkimi i paluajtshmrive mund t bhet duke u bashkuar fizikisht. Rasti i par ekziston kur nj pjes e toks i bashkngjitet toks tjetr si rezultat i veprimit t rrjedhs s lumit. N t drejtn sendore, ky rast i bashkimit t paluajtshmrisve quhet Avulsio. Ndrsa rasti kur paluajtshmria bashkohet gradualisht pa u hetuar quhet Aluvio ose grumbullim. 1.2 Titujt juridik pr fitimin e pronsis n mnyr origjinar me vendim t shtetit jan si vijon: 1.1.8 Nacionalizimi: Nacionalizimi, gjithashtu, sht kalim i prons private mbi sendet e caktuara n pronsi shtetrore. Nacionalizimi sht marrje e pasuris, zakonisht me kompensim, derisa konfiskimi bhet pa kompensim. 1.1.9 Konfiskimi: Konfiskimi do t thot marrje e sendeve pa kompensim n baz t dispozitave penale dhe administrative dhe kalimi i tyre nga pronsia private n pronsi shtetrore. Konfiskimi gjithmon vjen si rezultat i ndonj vepre penale. N kt rast konfiskimi paraqet nj mnyr origjinere t fitimit t pronsis shtetrore. 1.1.10 Shpronsimi (Eksproprijimi): Shpronsimi sht kalim i prons private n at shtetrore, n interes t prgjithshm dhe me kompensim. Interesi i prgjithshm pr t ciln mund t bhet shpronsimi sht kuptim mjaft i gjer. Mirpo, sipas nj dispozite, shpronsimi mund t bhet veanrisht pr ndrtimin e hekurudhave, aeroporteve, urave, rrugve, etj. Objekt i shpronsimit jan paluajtshmrit n pronsi private. Shpronsimi mund t bhet n dobi t personave q ushtrojn veprimtari me interes t prgjithshm. 1.1.11 Reforma Agrare: Nnkupton ndrhyrjen e shtetit n marrdhniet pronsore n fushn e bujqsis tokat bujqsore. Marrja e toks atyre q nuk e punojn nga fondi agrar dhe ndarja e tyre bujqve t cilt e punojn nga fondi agrar. 1.1.12 Uzurpimi (Uzurpatio): Uzurpimi ka ekzistuar n t kaluarn dhe kjo ndodhte kur dikush n mnyr arbitrare e uzurponte pronsin shtetrore, me qllim q ta shndrronte at n t drejt pronsie. Uzurpimet, sot, nuk lejohen dhe me uzurpime nuk mund t fitohet e drejta e pronsis. Fitimi i pronsis me an t uzurpimit ka qen i ligjsuar deri m 28 gusht 1954.

1.1.13 Fitimi i pronsis n ankand publik: Blersi q i blen nj send n ankand publik, nuk nxjerr t drejtn nga ana e pronarit t mparshm, por nga akti i blerjes n ankandin publik, kjo paraqet fitim origjinar t s drejts s pronsis. 1.1.14 Komasacioni: Komasacioni ndodh kur n siprfaqe t caktuar (hapsirn e komasacionit), nga parcelat ekzistuese t vogla dhe jo t rregullta , formohet nj mas e prgjithshme (masa e komasacionit), e cila pastaj n form t numrit m t vogl, por n parcela m t rregullta, u ndahet pronarve t njjt. Komasacioni sht n kt rast edhe mnyr pr pushimin e pronsis, por edhe mnyr pr fitimin e pronsis n mnyr origjinare. 1.1.15 Fitimi i pronsis n baz t lejes administrative: E drejta e pronsis mbi sendet q jan n pronsi shtetrore (shtazt e egra, peshqit), fitohet me an t lejes administrative. 1.1.16 Arondimi: kryhet n rastet kur n mes t toks shtetrore ndodhet nj tok private dhe prmes arondimi shteti ose ua merr tokn dhe i jep pronarit privat kompensim real n t holla.

Kapitulli 11 Mbrojtja e Pronsis

1. Mbrojtja e pronsis
1.1 E drejta e pronsis, si e drejt subjektive e karakterit absolut, gzon mbrojtje juridike. Mbrojtja e pronsis paraqet njrn nga mbrojtjet m t rndsishme, pr t ciln nuk sht i interesuar vetm individi, titullari i pronsis, por edhe vet sistemi juridik (ligjvns). Ligjvnsi mbrojtjen e pronsis e garanton me aktet m t larta shtetrore. Mbrojtja e pronsis sht me rndsi t veant pr do rend juridik. Shteti mundson mbrojtjen e s drejts s pronsis nga do shkelje. Padit pr mbrojtjen e pronsis, sipas ndarjes tradicionale, jan tri: 1.1.1 Padia e reivindikimit (Actio Reivindicatio): Padia e reivindikimit sht padi e pronarit jo-posedues kundr poseduesit jo-pronar, duke krkuar nga ky i fundit ti dorzoj sendin n posedim ose, si thuhet n ligj: Pronari mund t krkoj me padi nga mbajtsi (ndorsi), kthimin e sendit t caktuar n mnyr individuale. Padia e rivendikimit nuk parashkruhet. Me rastin e vendosjes mbi kt padi, jo vetm q kthehet sendi, por vrtetohet edhe pronsia, e cila vlen edhe pr rastet e mvonshme. Aktgjykimi q jepet n baz t padis s reivindikimit vepron edhe ndaj personave t tret. Padin e reivindikimit mund ta paraqes vetm pronari i sendit, pronsia e t cilit sht zhveshur vetm nga posedimi i sendit. Pronari (paditsi) n padin e reivindkimit provon pronsin e tij, ekzistimin e sendit tek i padituri dhe identitetin e sendit t cilin e krkon nga i padituri. Nse pronari e ka fituar t drejtn e pronsis n mnyr origjinere, ai duhet t provoj ekzistimin e titullit juridik, n baz t t cilit e ka fituar kt t drejt, p.sh., occupatio, parashkrimi fitues etj., dhe kushtet pr plotfuqishmrin e tij. Te fitimi derivativ, pronari jo vetm q e provon pronsin e vet, por edhe pronsin e paraardhsit t tij. Mungesa e librave t tokave, tapive a mjeteve t tjera me shkrim e vshtirson provimin e pronsis s paraardhsve n mnyr vargore. Prandaj e drejta moderne ka filluar t heq dor nga ky

lloj i t provuarit t pronsis, sepse tani mjafton q pronari t provoj pronsin e tij dhe t paraardhsit t par. N Kosov m s lehti sht t provohet pronsia n baz t parashkrimit fitues. Mund t revindikohen vetm sendet individualisht t prcaktuara. Kundr padis s reivindikimit, i padituri mund t paraqes kundrshtime. 1.1.2 Padia Publiciane (Actio Publiciana): Actio publiciana sht padi pr kthimin e sendit, t cilin e paraqet poseduesi uzukapient i mparshm kundr poseduesit aktual (t tanishm). N kt padi provohet themeli m i fort juridik. Paditsi provon se themeli juridik i tij sht m i fort se ai i poseduesit. Me ligj parashikohet q personi i cili ka fituar sendin e caktuar n mnyr individuale sipas bazs juridike dhe n mnyr t ligjshme, por q nuk ka ditur dhe nuk ka mundur t dinte se sht br pronar i sendit (pronar i supozuar), ka t drejt t krkoj kthimin e tij edhe nga mbajtsi m mirbesim, tek i cili gjendet sendi pa baz juridike ose sipas bazs m t dobt juridike. N qoft se bazat juridike t ktyre personave kan t njjtn fuqi, prparsi ka personi tek i cili gjendet sendi. I paditur mund t jet do person q e posedon sendin e paditsit q e trajton veten pronar. I padituri mund t bj prapsim, duke insistuar se sht pronar i sendit; ai mund t provoj se e ka titullin m t fort se paditsi ose se ky titull juridik sht i njjt me at t paditsit, (ather ky bhet pronar, pasi q e posedon sendin). Titulli m i fort nxirret duke vrtetuar s pari se t dy jan posedues t kualifikuar; titull m t fort ka ai q mund t provoj paraardhsin e padyshimt, ndrsa tjetri provon at t dyshimtin ose fare nuk mund ta provoj at. Nse t dy i provojn paraardhsit, ather t drejtn e ka ai q e ka paguar sendin (ka dhn kundrvlern). Nse titujt jan t njsoj t fuqishm, ather pronsia i takon atij q e ka posedimin n momentin kur vendoset pr kt shtje. (Posedimi i sendit). 1.1.3 Padia negatore - Actio Negatoria (Padia pr pengimin, prkatsisht pr shqetsimin e pronsis) Me padi mohuese (negatore) pronari - posedues krkon mbrojtje nga shqetsimet q nuk kan t bjn m marrjen e sendit. Edhe kjo padi ka t bj me mbrojtje t pronsis. Te padia mohuese pronari nuk zhvishet nga pushteti faktik mbi sendin e poseduar - ai sendin e ka n posedim. Veprimet e personave kundr t cilve parashtrohet padia negatore r pretendojn fitimin e ndonj t drejte mbi sendin e tij ose jan t atilla q n mnyr t paarsyeshme pengojn ose kufizojn pronarin n ushtrimin e s drejts s pronsis. Sipas ligjit, padia negatore mund t paraqitet n qoft se personi i tret , pa baz, e trazon pronarin ose pronarin e supozuar n mnyr tjetr, e jo me marrjen e sendit. Pronari, prkatsisht pronari i supozuar mund t krkoj me padi q ky trazim t pushoj. Padia negatore e mbron pronarin nga dika ka sht n kontinuitet ose mund te prsritet, pra, nuk mbrohet pr dika q ka ndodhur, por q ka kaluar. Paditsi e provon pronsin, ndrsa i padituri mund ta vrtetoj (provoj) pretendimin e vet pr ndonj t drejt mbi sendin e pronarit. Pronari provon edhe aktin e pengimit t t paditurit. Padia mohuese nuk mund t prfundoj me sukses n t gjitha rastet, p.sh., n rastin kur pronari sht i detyruar t duroj veprimet e tjetrit, q jan rezultat i prdorimit apo gzimit t rregullt (imisio).

Kapitulli 12 Humbja e t Drejts s Pronsis

1. Humbja e s drejts s pronsis
1.1 Varsisht nga ajo nse e drejta e pronsis pushon (humbet) vetm pr pronarin e deriathershm apo shuhet dhe zhduket nga jeta juridike, t gjitha mnyrat e humbjes s pronsis ndahen n humbje relative dhe absolute. 1.1.1 Humbje relative t pronsis kemi ather kur ndodh ndrrimi i pronarve, ashtu q e drejta pushon vetm pr pronarin e mparshm dhe kjo n baz t vullnetit ose pavarsisht nga vullneti. 1.1.2 Humbje absolute t pronsis kemi kur e drejta e pronsis shuhet dhe zhduket nga jeta juridike, p.sh., kur sendi kalon n pronsi shoqrore ose bhet res nullius ose shkatrrohet a humbet individualitetin e vet sendi (krijohet send i ri). 1.2 Kalimi i s drejts s pronsis me an t kontrats ose nj pune tjetr juridike si dhe braktisja, paraqesin mnyr vullnetare t kalimit t pronsis nga vet pronari. Nse e drejta e pronsis humbet n baz t vendimeve t organit kompetent shtetror ose drejtprdrejt nga ligji, bhet fjal pr humbje t s drejts s pronsis kundr vullnetit t pronarit t gjertanishm.

PJESA 4 E DREJTA FQINJSORE

Kapitulli 13 Nocioni i t Drejts Fqinjsore dhe Imisionet
1. Nocioni i t Drejts Fqinjsore
E drejta fqinjsore sht e drejt e titullarit t paluajtshmris q ta prdor paluajtshrin e fqinjit pr ushtrimin e plot t pushtetit t s drejts s pronsis s tij. Kjo e drejt mund t ekzistoj vetm midis pronarve t paluajshmrive fqinje E drejta fqinjsore sht rregullator i kufizimit t s drejts s pronsis. Mund t thuhet se n sistemin juridik me ekonomi t tregut e drejta fqinjsore konsiderohet si kufizuesja kryesore e s drejts s pronsis. Titullari i s drejts s pronsis nuk mund ta ushtroj t drejtn e tij, duke e keqprdorur at. Prandaj mund t thuhet se e drejta e fqinjit paraqet nj kufizim t rndsishm t pronsis. E drejta fqinjsore shtrihet edhe mbi poseduesin e toks fqinjsore sipas ndonj baza juridike t nxjerr nga pronari. E drejta fqinjsore si institut juridik, n shumicn e rasteve ei rregulluar me kodet, prkatsisht ligjet civile, nnkupton autorizime, detyrime dhe ndalesa n ushtrimin e s drejts s pronsis mbi paluajtshmrit fqinje ose paluajtshmrit e lidhura mes tyre me hapsir (ose ndodhen n afrsi t drejtprdrejt). Kufizimet q dalin nga e drejta fqinjsore, si rregull, jan t ndrsjella, por mund t jen edhe t njanshme. T drejtat fqinjsore edhe pse e kan bazn edhe n vet ligjin, ato nuk jan t njjta me servitutet sendore ligjore. E drejta fqinjsore ekziston mbi parimin e reciprocitetit (ndrsjellsis); kjo e drejt nuk regjistrohet dhe nuk lidhet me afat, ndrsa servituti sendor ligjore sht e drejt sendore; ajo regjistrohet n librat e intabulacionit, ekziston n favor t paluajtshmris q sht pasuri dominuese, mund t jet e prkohshme ose mund t parashkruhet me mos-ushtrim dhe mungon reciprociteti me rastin e ushtrimit t servituds sendore ligjore. E drejta e pronsis mund t kufizohet edhe me veprime juridike, domethn, me vullnetin e pronarit. Ktu si kufizim mund t quhet kufizimi pr sigurimin e krkesave.

2. Imisionet
Imisionet paraqiten, po ashtu, si nj kufizues i s drejts s pronsis n rastet kur ato duhet t durohen si nj e keqe e pashmangshme. N kt rast bhet fjal pr imisionet e lejuara (neni 5 i LMTHPJ). Imisionet mund t jen edhe t palejueshme, p.sh., lshimi i tymit, gazit, avullit, zhurms, ujrat e ndotura etj., n qoft se kto e pengojn pronarin e pasuris fqinjsore.

PJESA 5 E DREJTA E SERVITUTEVE

Kapitulli 14 Nocioni, Parimet dhe Llojet e Servituteve
1. Nocioni i t Drejts s Servitutit
E drejta e servituteve sht e drejt sendore mbi sendin e huaj, e cila titullarit t vet i mundson ta shfrytzoj sendin e tjetrit ose t krkoj q pronari i sendit t kufizohet n shfrytzimin e s drejts s vet, n interes t titullarit t s drejts s servitutit. Parimisht, titullari i s drejts s servitutit ka autorizime t prdor sendin e huaj n nj vllim t caktuar. Titullari i s drejts s servitutit sht n marrdhnie t drejtprdrejt me titullarin e pronsis mbi sendin shrbyes. E drejta e titullarit t servitutit sht e drejt sendore q paraqet nj prfaqsues tipik t s drejts absolute. Kjo e drejt, jo vetm q vepron ndaj pronarit konkret, por ajo vepron edhe ndaj t gjith personave t tret. Titullari i servitutit mund ta padis, n rast t pengimit t ushtrimit t s drejts s vet, si pronarin, ashtu edhe personat e tjer, t cilt do ta pengonin n ndonj mnyr n ushtrimin e s drejts s tij.

2. Parimet e Servitutit
2.1 Duke u nisur nga kjo q u tha m lart, Parimet e s drejts s servituteve jan: 2.1.1 Parimi sipas t cilit servituti ka t bj me sendin e huaj; Parimi se servituti ka t bj me sendin e huaj, i prcakton vendin ksaj t drejte sendore n grupin e t drejtave sendore mbi sendin e huaj. Shikuar historikisht, gjithmon sht thn se e drejta e servitutit mund t ekzistoj vetm mbi sendin e huaj. Ky kuptim lidhur me kt parim ekziston q nga e drejta romake. Me kt rast, dshirojm t theksojm se ky parim i s drejts s servitutit po humbet prmbajtjen e vet, pr shkak se tani ekzistojn kode civile dhe ligje t cilat ekzistimin e servitutit mbi pasurit e t nj njjtit pronar e shohin si realitet. 2.1.2 Parimi sipas t cilit servituti nuk mund t ekzistoj n t vepruar; Me kt parim nnkuptojm faktin se pronari i pasuris shrbyese - pronari i pasuris i cili sht i ngarkuar me servitut duhet vetm t duroj q titullari i servitutit t kryej veprime t caktuara ose duhet t heq dor nga kryerja e disa veprimeve, t cilat, prndryshe, do t kishte t drejt ti bnte, si titullar i s drejts s pronsis. Pronari i pasuris shrbyese kurrsesi nuk duhet t bj veprime pozitive n favor t titullarit t servitutit. Si n shum raste, ashtu edhe ktu, natyrisht, ky parim bn disa prjashtime. N disa raste, pronari duhet t mirmbaj sendin q sht pasuri shrbyese, n mnyr q servituti t ushtrohet n mnyr t rregullt. Pr shembull, kur muri sht objekt i servitutit, ai duhet ta

mirmbaj at n gjendje t rregullt dhe t prdorshme q t mos ndodh shkatrrimi i tij dhe t shkaktohet kshtu shuarja e s drejts s servitutit t mbshtetjes s ndrtess n murin e huaj. 2.1.3 Parimi i restriksionit t servitutit; Parimi i ushtrimit me kujdes t servitutit ose, si quhet ndryshe, parimi i restrikcionit, do t thot se titullari i s drejts s servitutit duhet ta ushtroj t drejtn e vet n mnyr q ta ngarkoj a ta dmtoj sa m pak tokn shrbyese. 2.1.4 Parimi i pacenueshmris s servituteve: Parimi i patjetrsueshmris vetvetiu nnkupton se servitutet nuk mund t tjetrsohen pa tjetrsimin edhe t vet pasuris shrbyese, prkatsisht t pasuris dominuese. Kjo do t thot se servituti gjithmon ndan fatin e pasurive dhe jo t pronarve. Kjo sidomos kur bhet fjal pr servitutet sendore. Pra, nuk mund t veohet vetm e drejta e servituteve q ajo t tjetrsohet vetvetiu. Kjo do t thot se t drejtat e servituteve jan t drejta sendore t kufizuara, sepse fati i tyre n t shumtn e rasteve sht i lidhur me fatin e pasurive a personave pr t cilt sht krijuar.

3. Llojet e servituteve
Si kriter i ndarjes s servituteve merret fakti nse servituti sht krijuar n dobi t pronarit t prhershm t nj paluajtshmrie apo n dobi t nj personi t caktuar. N qoft se servituti sht krijuar n dobi t pronarit t prhershm t nj paluajtshmrie, ai quhet servitut sendor (real) dhe nse sht krijuar n dobi t nj personi t caktuar, ai quhet servitut personal.

Kapitulli 15 Servitutet Sendore

1. Nocioni i Servituteve Sendore
Servitutet sendore jan ato n baz t t cilave pronari i prditshm i nj sendi t paluajtshm duhet t duroj q pronari i prditshm i nj sendi tjetr t paluajtshm t shfrytzoj, n nj kuptim, sendin e tij t paluajtshm ose, n nj kuptim, t mos shrbehet n interesin e ktij pronari t dyt m sendin e vet t paluajtshm, edhe pse, prndryshe, sht i autorizuar ta bj kt. N vazhdim do t citojm prkufizimin ligjor, n t cilin thuhet: Servitute reale sht e drejt e pronarit t nj pasurie t paluajtshme (prona sunduese) q pr nevojat e ksaj pasurie t paluajtshm t kryej veprime t caktuara n pasurin e paluajtshme t pronarit tjetr (prona shrbyese) ose t krkoj nga pronari i prons shrbyese q t prmbahet nga kryerja e veprimeve t caktuara, q prndryshe do t kishte t drejt ti kryente n pasurin e vet t paluajtshme. Paluajtshmria e titullarit t servitutit quhet pasuri (e mir) dominuese (praedium dominans), ndrsa paluajtshmria, mbi t ciln ushtrohet servituda, prkatsisht pronsia e t cilit sht kufizuar me servitut quhet pasuri (e mir) shrbyese (praedium serviens). Paluajtshmria shrbyese dhe dominuese nuk sht e thn t jen n fqinjsi. Servitutet, pronarit t paluajtshmris dominuese i lejojn q, n nj mnyr, ta prdor paluajtshmrin shrbyese ose ia ndalojn pronarit t paluajtshmris shrbyese q, n nj kuptim, ta prdor paluajtshmrin e vet, pr shkak t interesit t pronarit t paluajtshmris dominuese, edhe pse ai sht i autorizuar ta bj kt si pronar.

2. Llojet e servituteve sendore

2.1 Tradicionalisht, servitutet sendore (reale) ndahen n: servitutet toksore (iura praediorum rusticorum) dhe servitutet shtpiake (iura praediorum urbanorum). 2.1.1 Servitutet toksore (fushore) Servitutet toksore ekzistojn gjithmon midis dy tokave. Sipas disa autorve, servituti toksor sht nj e drejt sendore n sendin e huaj, e cila krijohet n dobi t pronarit aktual t toks dominante, duke e ngarkuar pronarin aktual t toks shrbyese, me qllim t shfrytzimit sa m t mir ekonomik, si dhe t shtimit t vlers s toks dominante. Servitutet toksore bjn pjes n llojin e servituteve m t vjetra dhe ato i gjejm n t drejtn zakonore ose n t drejtn e lasht t shkruar, pra duke prfshir edhe Ligjin e Dymbdhjet Tabelave. Kur bhet fjal pr servitutet toksore, q jan nj lloj i servituteve toksore, duhet t thuhet srish se sht e pamundur q t numrohen t gjitha servituteve toksore, sepse numri i tyre nuk sht caktuar n mnyr taksative (servitutum numerus non est klausus). Si servitute m t shpeshta fushore (toksore) numrohen: servituti i rrugs, servituti i nxjerrjes s ujit, servituti i kullotjes s kafshve n tokn e huaj, servituti i nxjerrjes s rrs, prerjes s drunjtve etj. 2.1.2 Servitutet shtpiake (urbane) Lloji i dyt i servituteve sendore jan servitutet shtpiake, t cilat, po ashtu, jan t pakufizuara pr nga numri. Pr do legjislacion numrimi i tyre sht i pamundur. Servituti shtpiak m s shpeshti prkufizohen si vijon: Servitut shtpiak sht nj e drejt sendore mbi sendin e huaj, e cila krijohet n dobi t pronarit ose poseduesit aktual t sendit dominant e n ngarkim t pronarit ose t poseduesit aktual t sendit shrbyes, me qllim t prdorimit t shtpis (ndrtess dhe toks ndrtimore) ose: servitutet shtpiake ose t qytetit jan ato te t cilat paluajtshmri sunduese jan ndrtesat ose toka rreth ndrtesave, ndrsa autorizojn n ndr marrjen e veprimeve t caktuara n paluajtshmrin e fqinjit si pasuri shrbyese, ka ai sht detyruar t duroj. Servitute shtpiake m t shpeshta konsiderohen: 2.1.2.1.1 Servituti i mbshtetjes s shtpis s vet n t huajn; 2.1.2.2.2 E drejta q trarin e vet ta prforcoj n murin e huaj; 2.1.2.3.3 Dritaren e vet ta hap n murin e huaj, qoft pr shkak t drits, qoft shkak t shikimit; 2.1.2.4.4 E drejta e kalimit t tymit apo e gazrave npr oxhakun e huaj; 2.1.2.5.5 E drejta e kalimit t ujrave t ndryshme npr tokn e huaj; 2.1.2.6.6 Detyrimi q shtpin e vet t mos e ndrtoj m tepr n lartsi etj, sepse sht e pamundur t numrohen t gjitha servitutet. 2.1.2.2 Servitutet shtpiake, si rezultat i urbanizimit, kan humbur ose pritet ta humbasin rndsin q kishin n t kaluarn, sepse tani, me dispozita pozitive t karakterit juridiko-publik, parashikohen shum shtje t cilat dikur ishin objekt i servituteve shtpiake. Servitutet sendore, sipas prmbajtjes, ndahen n servitute pozitive dhe negative. Servitutet pozitive jan t gjitha ato servitute sendore q kan t bjn me t drejtn e pronarit t sendit dominues q ta prdor n mnyr t drejtprdrejt sendin shrbyes, duke e detyruar pronarin e sendit shrbyes q kt gj ta duroj. Ndrkaq servitutet negative jan ato servitute te t cilat pronarit shrbyes i ndalohet t bj ndonj veprim n sendin e vet q do t mund ta ndrmerrte n sendin e vet, po t mos ekzistonte servituti.

Nj ndarje tjetr e servituteve sendore sht ajo e servituteve t dukshme dhe servituteve t padukshme. Si servitute t dukshme quhen ato t cilat paraqiten si rezultat i veprimeve t jashtme (t dukshme), si pr shembull, hapja e ders, dritares, shtylla prforcuese etj, kurse servitute t padukshme jan ato t cilat nuk shihen nga jasht, por ekzistojn n vetvete, pr shembull, ndalimi i ndrtimit mbi nj tok t caktuar. Nj ndarje tjetr prfshin servitutet kontinuele (vijuese), te t cilat ushtrimi i servitutit bhet n baz t nj veprimi q sht ose q mund t jet vijues, pa pasur nevoj t ndrmerret ndonj veprim i ri, pr shembull, rrjedhja e ujit, ullukt e strehve etj; servitutet jo vijuese, ndrkaq, jan ato te t cilat ushtrimi i ksaj t drejte krkohet t bhet vetm n baz t ndrmarrjes s ndonj veprimi konkret, pr shembull, shkuarja pr t marr uj.

3. Objekti i servituteve sendore

Servitutet sendore kan pr objekt sendin. Sendi sht gjithmon i paluajtshm. Kjo paluajtshmri, q sht shrbyese, mund t jet n pronsi t dokujt. E drejta e servituteve sendore konstituohet n favor t paluajtshmris, me qllim q sendi i paluajtshm, pr t cilin sht konstituuar servituti, t shfrytzohet n mnyr t plot, ose n mnyr m komode.

4. Subjektet e servituteve sendore

Subjektet e servituteve sendore prcaktohen n baz t asaj se kush sht i autorizuar i s drejts s servitutit sendor. I autorizuar gjithmon sht pronari i paluajtshmris dominuese. Kur paluajtshmria dominuese sht objekt i m shum subjekteve, ather t autorizuar jan t gjith bashkpronart, prkatsisht pronart e prbashkt. Mbasi dihet se pronar i paluajtshmrive mund t jen personat fizik, personat juridik dhe shteti, ather titullar t s drejts s servitutit ose t autorizuar pr ushtrimin e s drejts s servitutit konsiderohen t gjitha subjektet e prmendura.

5. Fitimi i servituteve sendore

5.1 Servituti sendor mund t fitohet mbi tri baza juridike: 5.1.1 Me veprim juridik; q n t shumtn e rasteve jan kontratat; 5.1.2 Me testament; 5.1.3 Me vendim t gjykats; prkatsisht organit shtetror, domethn me aktgjykim t gjykats, q shrben si titull juridik pr fitimin e s drejts s servitutit dhe n baz t ktij vendimi, e drejtat e servitutit regjistrohet n librat publik; 5.1.4 parashkrimi fitues, q do t thot se e drejta e servitutit fitohet me kalimin e kohs, duke ushtruar vazhdimisht at. Servituti sendor mund t krijohen edhe pr nj koh t caktuar. 5.2 Fitimi mund t jet n mnyr derivative, (n baz t puns juridike ose vendimit gjyqsor) ose n mnyr origjinere: (me parashkrim fitues). Pr fitimin derivativ sht e nevojshme t ekzistoj baza juridike (iustus titulus), e cila m s shpeshti sht kontrata dhe mnyra e fitimit (modus acquirendi), d.m.th., regjistrimi n librat publik. Servituti nuk fitohet vetm me kontrat, sepse kontrata duhet t jet e prpiluar me shkrim dhe e vrtetuar. Servituti mund t krijohet edhe n baz t vendimit gjyqsor me rastin e ndarjes s tokave, kur me aktgjykim prcaktohet themelimi i saj n nj pjes t tok. Fitimi i servitutit s n

baz t vendimit t organit shtetror ka nj kuptim m t gjer. Kjo do t thot se, prve vendimit t gjykats, titull juridik pr fitimin e servitutit mund t jet edhe vendimi i ndonj organi tjetr shtetror, p.sh., organit administrativ. Servituti sendor (real) fitohet me an t parashkrimit fitues, kur pronari i prons sunduese ka realizuar faktikisht servitutin gjat kohs prej 20 vjetsh, kurse pronari i toks shrbyese kt nuk e ka kundrshtuar.

6. Humbja e servituteve sendore

6.1 T drejtat sendore, pra edhe e drejta e servituteve, si jan fituar, ashtu edhe mund t shuhen. Me ligj shprehimisht parashikohen rastet kur shuhet e drejta e servituteve sendore. Servituti sendor (real) pushon, n qoft se pronari i prons shrbyese kundrshton ushtrimin e saj, kurse pronari i prons sunduese tri vjet rresht nuk e ka ushtruar t drejtn e vet. Pronari i prons shrbyese mund t krkoj q t pushoj e drejta e servitutit real, kur ajo bhet e panevojshme pr shfrytzimin e prons sunduese ose kur nuk ekziston arsyeja pr t ciln ajo sht vendosur. Servituti reale pushon po qe se nuk ushtrohet gjat kohs s nevojshme pr fitimin e saj me an t parashkrimit fitues, kur i njjti person bhet pronar edhe i prons sunduese, edhe i prons shrbyese ose me shkatrrimin e prons shrbyese, prkatsisht prons sunduese. Nga kjo q u prmend ktu del se me ligj jan rregulluar vetm disa raste tipike t shuarjes s servitutit sendor. Kushtet q zakonisht ojn n shuarjen e t drejts s servituteve jan prafrsisht kto: 6.1.1 Servituti sendor shuhet me heqjen dor t titullarit t toks dominuese; 6.1.2 Servituti sendor shuhet me shkatrrimin e toks dominuese ose toks shrbyese; 6.1.3 Servituti sendor shuhet nse i njjti person fiton t drejtn e pronsis edhe mbi tokn dominuese, edhe mbi tokn shrbyese; 6.1.4 Nse servituti sendor ka qen i kontraktuar pr koh t caktuar ajo shuhet me kalimin e kohs; 6.1.5 Servituti sendor shuhet nse prgjithmon bie fitimi (interesi) pr tokn dominuese.

7. Mbrojtja e servituteve sendore

7.1 Pr mbrojtjen e s drejts s servituteve ekziston padia e quajtur padi konfesore (actio confesoria). Kt padi ka t drejt ta ngrej personi i cili ka t drejtn e servitutit ndaj do personi t tret si dhe ndaj pronarit t paluajtshmris shrbyese. Paditsi duhet t provoj vetm fitimin e servitutit. Baz (arsye) pr paraqitjen e padis konfesore mund t jet ekzistimi i s drejts s servitutit dhe kontestimi apo pengimi i saj. Fitimi i servitutit mbi sende t luajtshme provohet me dorzimin e sendit ose me parashkrim fitues, kurse mbi sendet e paluajtshme me regjistrim n librat e tokave dhe me parashkrimin fitues. Pr mbrojtjen e servituteve kompetente sht gjykata komunale.

Kapitulli 16 Servitutet Personale

1. Nocioni i Servitutit Personal
1.1 Servitutet personale jan e drejt sendore, e cila titullarit t vet i mundson t shrbehet me sendin e huaj, duke e kufizuar pronsin e tij. Servituti personale sht i lidhur pr nj person t caktuar. Prandaj, servituti personale, n fund t fundit, sht i lidhur pr kohzgjatjen e jets s titullarit dhe kjo bn q t dallohet nga servitutet sendore. Me vdekjen e titullarit t servitutit personal, servitutit ndrpritet dhe nuk kalon mbi trashgimtart. Titullar i servitutit personal mund t jet personi fizik dhe personi juridik. Servituti personal dallon nga servituti sendor, sepse servituti sendore ekziston derisa t ekzistoje nevoja e sendit (pasuris) dominues pr shfrytzimin e sendit (pasuris) shrbyes, ndrsa servituti personal sht e kufizuar n koh dhe zgjat aq sa zgjat edhe jeta e titullarit t servitutit personal. E drejta e servitutit personal nuk mund ti bartet nj personi t tret, pra nuk sht e trashgueshme.

2. Llojet e Servitutit Personal

2.1 Servitutet personale jan t numruara n mnyr taksative dhe ato sot jan vetm tri: uzufrukti (frutgzimi), prdorja (usus) dhe servituda e banimit (habitatio). objekt i s drejts s servitudave personale, parimisht, jan sendet e paluajtshme, por ekziston mundsia, si prjashtim, t jet edhe sendi i luajtshm (te servituti personal uzufrukti).

3. Uzufrukti (Frutgzimi)
3.1 Uzufrukti sht nj e drejt sendore mbi sendin e huaj, n baz t s cils titullari ka t drejtn personale t prdor sendin e tjetrit dhe t gzoj frytet e tij m s shumti n t gjall t vet, duke mos e cenuar substancn dhe destinimin ekonomik t tij. E drejta e frutgzimit ose uzufrukti sht e drejt sendore mbi sendin e huaj, e cila t autorizuarit i njeh t drejtn personale q n do mnyr (aspekt) t shrbehet me sendin e huaj n pajtim me destinimin dhe duke e ruajtur esencn e tij. Titullari i s drejts s uzufruktit mund ta prdor sendin, mund ti nxjerr frytet e tij, por nuk mund ta disponoj esencn e sendit as juridikisht, as faktikisht. Pronsia mbi sendin mbetet gjithmon te pronari. 3.2 Objekt i uzufruktit mund t jet paluajtshmria dhe sendet e luajtshme. Sendet mund t jen vetm t prcaktuara individualisht dhe t pakonsumuara. 3.3 Te uzufrukti t gjitha dobit dhe frytet q i sjell sendi gjat ushtrimit t uzufruktit, i prkasin gzuesit t fryteve (t mbaj, t prdor dhe t mbledh frytet). Kjo tregon se titullari i uzufruktit sht i prjashtuar nga e drejta e disponimit t sendit. E drejta e pronsis mbi frytet fitohet me vjeljen e tyre, domethn n momentin e ndarjes s sendit nga objekti i uzufruktit. 3.4 E drejta e uzufruktit, si servitut personal krijohet, prkatsisht themelohet me ligj, me veprim juridik (kontrat, testament), si dhe me an t parashkrimit fitues. Uzufrukti mbi nj send t paluajtshm duhet t regjistrohet n regjistrat e pasurive t paluajtshme. Uzufrukti, si e drejt e servitutit personal mund t

krijohet edhe pr m shum persona, pra kur t drejtn e uzufruktit mbi nj send t huaj e kan m shum persona. 3.5 Uzufrukti, si servitut personal, si fitohet, ashtu edhe mund t shuhet. Uzufrukti, si servitut personal mund t shuhet njsoj si shuhen edhe servitutet sendore. Natyrisht, kto dallojn edhe pr nga kohzgjatja, sepse ky servitut zgjat m s shumti sa zgjat jeta e titullarit.

4. E drejta e prdorimit (usus)

E drejta e prdorimit sht e drejt sendore e nj personi, prkatsisht servitut personal, sipas s cils personi ka t drejt ta prdor sendin e huaj pr plotsimin e nevojave t veta dhe pr nevojat e familjarve t tij n vllim t caktuar, duke e ruajtur substancn e sendit. E drejta e prdorimit sht servitut personal me autorizimin e prdoruesit q, pr nevojat e veta, t shrbehet me sendin e dikujt, sipas destinimit dhe duke ruajtur substancn e tij. E drejta e prdorimit sht e vllimit m t ngusht se e drejta e uzufruktit dhe krkohet tu prshtatet nevojave t titullarit n momentin e themelimit t saj. Nse sendi jep fryte, ai ato nuk mund ti marr, sepse sendin vetm mund ta prdor. Prandaj themi se dallimi ndrmjet uzufruktit dhe s drejts s prdorimit ka t bj vetm me pikpamjen kuantitative, q do t thot se titullari i s drejts s prdorimit sendin e prdor vetm pr nevojat e veta dhe t antarve t familjes s tij dhe nuk mund t sillet me sendin, si kishte t drejt uzufruktari, i cili sendin mund ta jepte edhe me qira, prkatsisht ta kalonte te t tjert ushtrimin e prmbajtjes s t drejts s uzufruktit.

5. E drejta e banimit (habitatio)

E drejta e banimit sht nj lloj i veant i servitutit personal. Edhe ky servitut ekziston vetm mbi sendin e huaj. E drejta e banimit prkufizohet si servitut personale me autorizimin pr tu shrbyer me ndrtesn ose pjesn e ndrtess s huaj pr banim, duke ruajtur substancn e sendit. Pra, e drejta e banimit sht e drejt sendore mbi sendin e huaj, i cili shfrytzohet vetm pr nevojat e banimit t vet titullarit, por edhe t antarve t familjes s tij. E drejta e banimit sht nj e drejt q ndrtesa e huaj, banesa ose nj pjes e veant e ndrtess ose e baness t shfrytzohet pr jetes, pr nevojat e bartsit t ksaj t drejte dhe t antarve t familjes s tij, si dhe t personave t tjer t cilt ai i mban (ushqen). Shpenzimet lidhur me mbajtjen e baness bien mbi pronarin.

6. Kohzgjatja e servituteve personale

Servitutet personale zgjasin derisa titullari sht gjall, por mund t zgjasin edhe m pak, nse sht kontraktuar ashtu.

7. Mbrojtja e servituteve personale

Mbrojtja e servituteve personale, sikurse edhe mbrojtja e t drejtave tjera sendore, paraqet nj shtje me rndsi n t drejtn sendore. Kjo mbrojtje garantohet me ligj. Titullari ka t drejt q n do koh t gzoj mbrojtje juridike. E drejta e padis ekziston me veprim erga omnes, q do t thot se mund t paditet jo vetm pronari i sendit, por edhe do person i tret q e pengon ushtrimin e s drejts s servitutit ose e

mohon ekzistimin e s drejts s servitutit personal. Servituti personal mbrohet me padi konfesore (actio confessoria). I paditur mund t jet jo vetm pronari i sendit shrbyes, por edhe do person tjetr q pengon realizimin e servitutit.